str.1

Artykuł powstał po zrealizowaniu pracy dyplomowej inżynierskiej na kierunku Elektrotechnika

przez Aleksandrę Schött o tytule: WŁAŚCIWOŚCI ELEKTRYCZNE SŁUPÓW

BETONOWYCH, którą prowadził dr inż. Witold Hoppel. Została ona zakończona oraz

obroniona w styczniu 2015 r.

Artykuł był opublikowany w Wiadomościach Elektrotechnicznych nr 3/2015.

dr inż. Witold Hoppel

mgr inż. Bartosz Olejnik

inż. Aleksandra Schött

Politechnika Poznańska

Instytut Elektroenergetyki

Czy beton w słupach linii powyżej 1 kV jest materiałem izolacyjnym?

1. Wstęp

W normie [1] dotyczącej linii napowietrznych znajduje się algorytm zatytułowany

„Projektowanie układu uziemiającego ze względu na dopuszczalne napięcie dotykowe”. Jest to

obecnie najważniejszy sposób oceny środków ochrony przy dotyku pośrednim (przy

uszkodzeniu) dla słupów linii napowietrznych o napięciu powyżej 1 kV.

W algorytmie tym na samym wstępie znajduje się predykat z zapytaniem: „Słup

z materiału izolacyjnego?”. W objaśnieniach do tego algorytmu zawarte jest następujące

sformułowanie: „W przypadku słupów drewnianych lub wykonanych z innych materiałów

nieprzewodzących, bądź też słupów bez jakichkolwiek części przewodzących uziemionych,

doziemienia nie są praktycznie możliwe i nie stawia się wymagań dotyczących uziemienia”. Nie

definiuje się w normie, czy słupy betonowe należy zaliczyć do wykonanych z materiału

izolacyjnego.

W projektach krajowego załącznika do tej normy pojawiało się zdanie „W przypadku

słupów drewnianych lub wykonanych z innych materiałów nieprzewodzących (np.

z betonu zbrojonego o odpowiedniej grubości zewnętrznej warstwy betonu)...” sugerujące, że

przy pewnej, ale nieokreślonej normą, grubości warstwy betonu na zbrojeniu, słup można uznać

str.2

jako wykonany z materiału izolacyjnego.. W ostatecznej wersji tego dokumentu pojawił się

jednak zapis zbliżony do podanego wyżej cytatu z normy głównej, na co wpływ miały

przedstawione w niniejszym artykule badania i przedstawianie opinii w tej sprawie zespołowi

opracowującemu polski załącznik.

Ten zapis jednak także nie jest precyzyjny i ciągle będą wątpliwości, czy słup betonowy

należy uznać za wykonany z materiału izolacyjnego czy przewodzącego, chociaż może lepiej

byłoby użyć niezbyt poprawnego gramatycznie pojęcia „materiału nie izolacyjnego”.

W literaturze z roku 1972 [2] znajdują się oceny przewodności betonu, ale nie dotyczą

współczesnych materiałów na słupy strunobetonowe. Z książki wynika jasno, że beton pod

kątem ochrony od porażeń należy traktować jako materiał przewodzący. Beton, który znajduje

się pod powierzchnią ziemi przyjmuje rezystywności podobne do gruntu, w którym się

znajduje. Stąd w Instytucie Elektroenergetyki Politechniki Poznańskiej przeprowadzono

badania na ten temat, które ostatecznie powinny te wątpliwości zakończyć.

2. Metodologia badań

Celem przeprowadzonych badań było określenie rezystywności próbek betonu

dostarczonych autorom przez dwóch polskich producentów żerdzi: WIRBET S.A. z Ostrowa

Wielkopolskiego oraz STRUNOBET – Migacz sp. z o.o. z Lewina Brzeskiego.

Próbki otrzymane z firmy WIRBET wykonane były w maju 2014 r. zgodnie

z procedurami obowiązującymi podczas wytwarzania żerdzi i pochodzą z różnych partii

produkcyjnych. Badania tych próbek wykonywane były w październiku 2014 r., przy czym od

daty wyprodukowania znajdowały się one w naturalnych warunkach atmosferycznych, łącznie

z narażeniem ich na opady deszczu.

Firma STRUNOBET – Migacz przekazała do badań próbki wykonane z betonu

pochodzącego z partii produkcyjnej słupów, jednakże otrzymane, sześcienne kostki, nie były

utrząsane na etapie ich wykonania. Próbki pochodziły z sierpnia 2014 r., a sposób ich

przechowywania do prób wykonywanych w listopadzie 2014 roku nie był znany autorom

artykułu.

Podstawowe informacje dotyczące próbek zostały przedstawione w tablicy 1.

str.3

Tablica 1.

Informacje ogólne dotyczące badanych próbek oraz skład betonu

Parametr WIRBET STRUNOBET-Migacz

Informacje ogólne

Liczba badanych próbek 5 2

Kształt sześcian sześcian

Typ betonu C40/50 C40/50

Wymiary 10x10x10 cm 15x15x15 cm

Próbki utrząsane tak nie

Próbki tuż przed pomiarami były moczone tak w wodzie (deszczowej i wodociągowej),

jak i całkowicie suche.

W dalszej części artykułu przyjęto następującą numerację próbek:

numery od 1 do 5 – próbki z firmy WIRBET S.A.

numery 6 oraz 7 – próbki z firmy STRUNOBET – Migacz sp. z o.o.

Schemat układu pomiarowego do badania próbek metodą techniczną przedstawiony

został na rys. 1.

Rys. 1. Schemat układu pomiarowego do badania próbek betonu metodą techniczną

Układ pomiarowy w przypadku każdego z doświadczeń zasilany był

z autotransformatora laboratoryjnego o zakresie regulacji od 0 do 600 V. Próbka, dla której

wykonywany był pomiar spoczywała na stole laboratoryjnym, oddzielona od niego grubą

tkaniną flanelową. Elektrody górna i dolna wykonane były z folii aluminiowej. Rolę docisku

pełniła aktualnie nie badana próbka, przy czym także tutaj elektroda była oddzielona od docisku

str.4

tkaniną flanelową. Tkanina miała również za zadanie spowodowanie lepszego przylegania

elektrody do lekko porowatego betonu. Tak skonstruowane stanowisko, przedstawione na

rysunku 2, zapewniało bezpieczeństwo pomiarów i dużą powtarzalność wyników.

Rys. 2. Stanowisko badawcze z próbkami betonu

3. Badanie zależności rezystywności próbki w funkcji przyłożonego napięcia

Pierwsze badanie polegało na sprawdzeniu liniowości rezystancji betonu, aby można

było przeprowadzić pomiary rezystywności przy małych wartościach napięć, a nie napięciami

powyżej 1 kV, co wymaga specjalnej i bezpiecznej aparatury.

Autotransformator wykorzystywany w układzie pomiarowym z rysunku 1. ma

możliwość wymuszania napięcia z zakresu od 0 do 600 V z płynną regulacją jego wartości.

Bezpośrednimi wynikami otrzymanymi podczas pomiarów były wartości napięcia

przyłożonego do elektrod oraz prąd płynący skrośnie przez betonową próbkę o znanych

wymiarach. Wiedząc, że:

S

lR

(1)

gdzie:

R – rezystancja próbki,

ρ – rezystywność materiału, z którego wykonana została próbka,

l – długość krawędzi ściany próbki,

s – powierzchnia ściany próbki,

można wyznaczyć zależność opisującą wartość rezystywności próbki w Ωm na podstawie

mierzonych wielkości. Zależność opisana jest wzorem (2).

lI

sU

•

•= (2)

str.5

Wyniki pomiarów napięcia i prądu oraz obliczeń rezystancji i rezystywności wybranych

próbek przedstawia tablica 3.

Tablica 3.

Wyniki pomiarów napięcia i prądu oraz obliczeń rezystancji i rezystywności próbek do

określenia zależności ρ = f(U)

Numer próbki U w V I w mA R w Ω ρ w Ωm

1

107 57,8 1851,2 185

193 105 1838,1 184

286 154 1857,1 186

366 198,3 1845,7 185

460 256 1796,9 180

3

105 57,4 1829,3 183

197 99,3 1983,9 198

277 140,8 1967,3 197

386 196,6 1963,4 196

489 249 1963,9 196

Z tablicy 3. oraz rysunku 4. widać wyraźnie, że zależność między mierzoną

rezystywnością a napięciem probierczym jest praktycznie funkcją stałą. Można stąd przyjąć, że

otrzymywane wartości obliczeń przedstawiane w artykule są miarodajne i słuszne.

Wyniki już tych pierwszych badań są zadziwiające. Beton ma rezystywność

porównywalną z wieloma rodzajami gruntów, a nawet mniejszą. Oczywiście cały czas należy

pamiętać o tym, że próbki były przed pomiarami zanurzone przez 24 godziny w wodzie

deszczowej i badane tuż po wyjęciu z niej. Zaobserwowano jednocześnie, że nasiąkliwość

betonu, z którego wykonano próbki była bardzo niewielka. Można zatem przyjąć, że podobnie

zachowywał się będzie słup betonowy wystawiony na kilkugodzinne opady deszczu.

str.6

Rys. 3. Zależność rezystywności betonu od napięcia probierczego

4. Wpływ temperatury na rezystywność betonu

Zbadany został wpływ temperatury na rezystywność betonu w próbkach nr 3, 4 oraz 5.

Temperatura mierzona była sondą typu K umieszczoną centralnie między próbkami, pod

warstwą tkaniny, stykając się bezpośrednio z betonem. Próbka nagrzewana była na skutek

przepływu przez nią prądu. Temperatura otoczenia i jednocześnie początkowa próbek wynosiła

20 °C. Badania zostały wykonane dla trzech przypadkowo wybranych próbek, które były

wcześniej przez 24 godziny zanurzone w wodzie deszczowej. Doświadczenia były prowadzone

tuż po wyjęciu próbek z kąpieli.

Wyniki badań wpływu temperatury próbki na jej rezystywność zostały zestawione

w tablicy 2.

str.7

Tablica 2.

Wyniki badań wpływu temperatury próbki na rezystywność betonu

T w °C ρ w Ωm

Próbka nr 3 Próbka nr 4 Próbka nr 5

20 282 244 197

25 244 224 150

30 233 204 134

35 207 182 122

40 187 172 112

45 173 160 101

50 158 137 92

55 144 125 86

60 137 116 77

65 130 109 67

70 128 101 62

75 132 89 59

80 147 244 197

Warto zauważyć, że wraz ze wzrostem temperatury próbki maleje jej rezystywność, co

pokazane jest na rysunku 4 i jest to zgodne z teorią dotyczącą tego zjawiska, a opisywaną w [2].

Można zauważyć, że rezystywność betonu w próbce nr 3 wzrosła dla temperatury wyższej od

70 °C. Powodem tego zjawiska mogło być przeschnięcie betonu, czego jednak nie zauważono

podczas pomiarów.)

str.8

Rys. 4. Wpływ temperatury próbki na rezystywność mokrego betonu.

5. Badanie wpływu wilgotności betonu na jego rezystywność

Kolejnym krokiem do potwierdzenia faktu, że beton wykorzystywany do produkcji

słupów strunobetonowych nie jest materiałem izolacyjnym, było zbadanie wpływu wilgotności

materiału na jego rezystywność. Przed pomiarami próbki zanurzone były przez 24 godziny

w wodzie wodociągowej. Pierwsze pomiary odbyły się natychmiast po wyjęciu próbek

z kąpieli, a pomiędzy badaniami kostki były ułożone w sposób zapewniający cyrkulację

powietrza przy każdej ściance. Kolejne pomiary wykonywane były w odstępie jednej godziny.

Lepsze były by pomiary nie w funkcji czasu, ale wilgotności, którą stosunkowo trudno jest

zmierzyć i w zasadzie nie istnieją proste metody pomiarowe dla jej określenia. Z kolei

zależność od czasu schnięcia lepiej przekłada się na sposób interpretacji wyników dla słupów

znajdujących się w terenie.

Wyniki obliczeń prowadzonych na podstawie zależności (2) przedstawia tablica 4 oraz

rysunki 5 i 6. Wyraźnie widoczna jest tendencja (i jest ona dość oczywista), że wraz

z wysychaniem próbki jej rezystywność znacznie wzrasta. Wynik poniżej 1000 Ωm utrzymuje

się przez 1-3 godzin po wyjęciu betonu z kąpieli wodnej. Do tego też czasu widoczne było

wyraźne zawilgocenie próbki. Maksymalna obliczona rezystywność próbki wynosiła

ok. 153 kΩm.

str.9

Tablica 4.

Wpływ wysychania betonu na wartość rezystywności próbek

Czas

schnięcia

w h

ρ w Ωm

Próbka

nr 1

Próbka

nr 2

Próbka

nr 3

Próbka

nr 4

Próbka

nr 5

Średnia

1-5

Próbka

nr 6

Próbka

nr 7

Średnia

6-7

0 191 163 251 221 145 194 147 291 219

1 478 433 1327 1035 429 740 228 421 325

2 2356 1190 9164 7390 928 4206 521 882 702

3 8005 3234 28283 36266 2056 15569 980 1758 1369

4 17114 8213 17114 70912 5163 23703 - - -

5 50568 20978 57850 72545 65369 53462 - - -

6 98182 31821 96648 147273 27091 80203 - - -

7 152938 77679 87357 81300 56458 91146 - - -

8 106813 51750 168750 76857 78750 96584 - - -

9 93365 47463 106317 65697 55263 73621 - - -

str.10

a

b

Rys. 5. Wpływ czasu wysychania próbki na rezystywność betonu:

a) wyniki dla poszczególnych próbek:,

b) wyniki średnie dla dwóch producentów żerdzi.

str.11

6. Badania rezystywności próbek betonu narażonych na działanie roztworów glebowych

Dla otrzymania pełnego obrazu zachowania się betonu w różnych warunkach pracy

rozpatrzono właściwości części podziemnej słupa. W tym celu, po wykonaniu wszystkich serii

badań na próbkach mokrych i suchych, zostały one zakopane na okres około 6 tygodni

(październik-listopad 2014) w gruncie o rezystywności ρ = 112 Ωm. Zmniejszenie wpływu

innych czynników na przewodność tych próbek zostało osiągnięte dzięki niezwłocznemu

zbadaniu ich po wykopaniu. Wyniki pomiarów oraz obliczone wartości rezystywności zostały

zamieszczone w tablicy 5. Pomiary przeprowadzono w układzie przedstawionym na rysunku

1.

Badania wykazują, że rezystywność betonu jest niewiele większa niż rezystywność

gruntu, w którym się znajduje. Dla badanych próbek ten wzrost wyniósł 25-86 % i można się

spodziewać, że po dłuższym czasie zakopania będzie jeszcze mniejsza, ponieważ roztwory

gruntowe silniej wnikną w strukturę betonu. Stąd obliczając rezystancję uziemienia słupa

można wziąć pod uwagę głównie samo zbrojenie. Opis tego wpływu znajduje się również w

[2], ale dotyczy betonów sprzed ponad 40 lat. Wg tej literatury warstwa betonu zwiększa

rezystancję uziemienia słupa w stosunku do wyliczonej z samego zbrojenia o 5-30 %. Przy

dokładnościach spotykanych przy obliczaniu rezystancji uziemienia jest wartość prawie

pomijana.

Tablica 5.

Wyniki badań rezystywności próbek wystawionych na działanie roztworów glebowych

Nr próbki U w V I w mA ρ w Ωm ρ/112 m

Próbka nr 1 250 150 167 1,49

Próbka nr 2 250 178 140 1,25

Próbka nr 3 250 120 208 1,86

7. Badania rezystywności zewnętrznej warstwy betonu gotowych żerdzi wirowanych

W celu potwierdzenia późniejszych wniosków i upewnienia się w ich słuszności,

autorzy wykonali badania polegające na pomiarze rezystancji przejścia pomiędzy powierzchnią

betonu a dłoniami na gotowych żerdziach wirowanych. Doświadczenia wykonane były w

firmie WIRBET w Ostrowie Wielkopolskim w końcu października 2014 roku.

Do badań wybrano 4 przypadkowe żerdzie typu „E” o długości 10 metrów,

wyprodukowane w dniu 3.10.2014 r., a znajdujące się w zewnętrznym magazynie wyrobów

str.12

gotowych fabryki. Żerdzie przed pomiarami były trzykrotnie (w odstępie jednej godziny) przez

kilka minut intensywnie polewane wodą wodociągową. Temperatura powietrza i żerdzi

wynosiła 16 °C.

Schemat układu pomiarowego został zamieszczony jest na rysunku 6.

Rys. 6. Schemat układu pomiarowego do badania rezystywności zewnętrznej warstwy

betonu gotowej żerdzi wirowanej

Istotna z punktu widzenia słuszności pomiarów jest powierzchnia folii aluminiowej,

która stanowi jedną z elektrod. Do celów doświadczalnych przyjęto, że powierzchnia

wewnętrznych części dłoni i, jednocześnie, folii aluminiowej jest równa 220 cm2. Pomiary

prowadzone były w czterech punktach na każdej żerdzi położonych w dwóch kierunkach od

dolnego i górnego zacisku uziemiającego.

Drugą elektrodę pomiarową stanowiło stalowe zbrojenie żerdzi. Do połączenia układu

pomiarowego ze zbrojeniem wykorzystano jeden z zacisków uziemiających żerdzi. Można

więc stwierdzić, że mierzono rezystancję przejścia pomiędzy zbrojeniem słupa, czyli jego

najlepiej przewodzącym elementem, a ręka człowieka. Rezystancja ta znacząco wpływa na prąd

rażeniowy, ponieważ jest szeregowo połączona z rezystancją ciała człowieka i rezystancją

przejścia do ziemi (składa się ona z rezystancji obuwia i rezystancji stanowiska).

Wyniki badań zestawione zostały w tablicy 6.

Tablica 6.

Wartości rezystancji przejścia pomiędzy żerdzią a ręką człowieka w Ω

str.13

Żerdź Punkt pomiarowy

średnia A B C D

Nr 1 308 1071 179 865 606

Nr 2 2813 1000 274 865 1238

Nr 3 6250 1331 719 1250 2388

Nr 4 865 900 504 591 715

Średnia dla wszystkich żerdzi: 1237

Z badań wynika, że mierzona rezystancja jest zbliżona do 1000 , czyli rezystancji ciała

człowieka i zmniejsza prąd rażeniowy, ale nie do tego stopnia, aby nie był niebezpieczny dla

człowieka. Pewnego wyjaśnienia wymagają duże rozbieżności w wynikach. Powodem tego

mogła być słoneczna pogoda, która powodowała wysychanie betonu - a pomiary trwały kilka

godzin. Nie zmienia to jednak podstawowego wniosku.

8. Kryterium przewodności

Aby poprawnie przeanalizować wyniki należy się zastanawiać, do jakiej wartości

rezystywności beton należy uznać za przewodzący, a raczej: kiedy dotknięcie słupa jest

niebezpieczne z punktu widzenia napięć dotykowych rażeniowych. Jest to kryterium

zaproponowane oraz wyprowadzone przez autorów i być może dyskusyjne, ale brak innego,

np. uznanego przez normy.

Do analiz i pomiarów napięć dotykowych rażeniowych w ochronie od porażeń

przyjmuje się [3], że stopy człowieka mają powierzchnię 400 cm2, a rezystancja stanowiska na

gruncie o rezystywności wynosi

.,Ra 51=2 (3)

Stąd, zakładając powierzchnię stron wewnętrznych obu dłoni równą 220 cm2, można

przyjąć, że rezystancja przejścia z dłoni do słupa wynosi:

732=51220

400= ,,Rp (4),

nie uwzględniając przy tym faktu, że dłonie do słupa przeważnie będą dociskane siłą mniejszą

niż stopy, bo stopy dociska ciężar ciała człowieka.

Przyjmuje się na podstawie własnych doświadczeń, że napięcie dotykowe spodziewane

przy słupie może stanowić 0,7 napięcia uziomowego, które w bardzo ekstremalnym przypadku

będzie równe napięciu fazowemu - przy słupie nie wyposażonym w uziom ochronny. Czyli:

str.14

- w sieci 15 kV:

V6365=3

1575070= ,U ST (5a)

- w sieci 20 kV:

3 V8487=3

2100070= ,U ST (5b)

Przyjmuje się też, że prąd rażeniowy nie powinien przekroczyć granicy 30 mA, czyli

musi zachodzić:

A030<+++

=21

,ZRRR

UI

Bpaa

ST

B (6)

gdzie:

Ra1- rezystancja obuwia, która przyjmuje się 1000 .,

ZB - impedancja ciała człowieka, przyjmuje się czystą rezystancję o wartości 1000 .

Po podstawieniu przechodzi się do rozwiązania nierówności:

- dla sieci 15 kV

03,0100073,210000

6365

,

- dla sieci 20 kV:

03,0100073,210000

8487

.

Po rozwiązaniu nierówności otrzymuje się dla:

- sieci 15 kV:

max_15>77000 m,

- dla sieci 20 kV:

max_20>103000 m

Beton o rezystywnościach spełniających podane wyżej warunki może być uznawany za

nieprzewodzący.

Odnosząc się do rys. 5.b, który przedstawia średnie rezystywności próbek w funkcji

czasu ich schnięcia po 24 godzinnej kąpieli w wodzie wodociągowej: rezystywności betonu po

około 8 godzinach od wyjęcia z kąpieli zbliżają się do wartości, przy których można go uznać

za nieprzewodzący. W celu ustalenia czasu schnięcia koniecznego dla uznania betonu za

nieprzewodzący wykonano jeszcze jedno doświadczenie - pomiary rezystywności co 24

godziny od wyjęcia z wody. Okazuje się, że beton poddawany tym próbom, czyli przepływowi

prądu elektrycznego co 24 godziny, a nie co godzinę, zachowuje się zupełnie inaczej. Nawet

str.15

po 72 godzinach wszystkie próbki miały rezystywność poniżej 40000 m. Trudno dywagować

o przyczynach tego prawdopodobnie chemicznego lub elektrochemicznego zjawiska. Taki fakt

został po prostu stwierdzony i nie zmienia on podstawowych wniosków.

Rys. 7. Wpływ czasu wysychania próbki na rezystywność betonu

9. Wnioski

Z przedstawionego materiału bez najmniejszych wątpliwości wynika, i jest to główny

wniosek niniejszego artykułu, że beton należy traktować jako materiał przewodzący z punktu

widzenia zagrożenia porażeniowego, jeżeli jest on wykorzystywany do wykonania żerdzi

wirowanych używanych w budowie linii SN i stacji SN/nn.

Potwierdzają to tak badania rezystywności w laboratorium, jak i rezystancji przejścia

pomiędzy zbrojeniem i modelową dłonią na gotowych żerdziach.

Stwierdzono również, że rezystywność betonu nasyconego roztworami gruntowymi jest

tylko nieco większa od rezystywności gruntu, w którym się znajduje. Warto tutaj przypomnieć

o dobrych właściwościach uziomów fundamentowych, które znajdują się właśnie w betonowej

otulinie.

Przewodnictwo betonu jest wystarczające do spowodowania porażenia człowieka, jeśli

jest on mokry lub wilgotny w czasie opadów atmosferycznych i pewien czas po ich ustaniu.

str.16

Ten czas jest bardzo trudny do określenia i zależny od wielu czynników, które nawet trudno

zidentyfikować. Może to być kilka godzin, ale i wiele dni.

Może się także okazać, że w temperaturze tylko kilku stopni powyżej zera i większej

wilgotności powietrza (np. w okresie jesienno-zimowym) wystarczające przewodzenie będzie

się utrzymywać w sposób ciągły.

Rezystywność mokrego betonu jest o kilka rzędów wielkości mniejsza od wyznaczonej

rezystywności dopuszczalnej do uznania go za nieprzewodzący. Tą rezystywność, jakby

graniczną, zaproponowano wg własnej metody jej określenia i wynosi ona około 100 km.

Należy podać, że wszyscy polscy projektanci i służby eksploatacyjne energetyki

zawodowej traktują słupy betonowe jako wykonane z materiału przewodzącego. Tylko

nieodpowiedzialne sformułowania norm i bardzo nieliczni specjaliści próbowali forsować

opinię, że beton można uważać za materiał izolacyjny.

Trzeba przyznać, że opracowanie betonu nieprzewodzącego byłoby korzystne do

zastosowania w pewnych sytuacjach, może wystarczyłoby nawet uzyskanie odporności betonu

na wchłanianie wilgoci. Takie futurystyczne rozwiązanie wywoła inne problemy np. z

działaniem zabezpieczeń ziemnozwarciowych.

Literatura

[1] PN-EN 50341-1:2013-03 - wersja polska: Elektroenergetyczne linie napowietrzne prądu

przemiennego powyżej 1 kV. Część 1: Wymagania ogólne---Specyfikacje wspólne.

[2] Wołkowiński K.: Uziemienia urządzeń elektroenergetycznych. WNT, Warszawa 1972 r.

[3] PN-E-5115. Instalacje elektroenergetyczne prądu przemiennego o napięciu wyższym od 1 kV.

http://sklep.pkn.pl/pn-en-50341-1-2013-03p.html