Bewegen en cognitie

Drs Maaike Angevaren

Gezondheidseffecten van fysieke activiteit Cognitie? Cognitief verouderingsproces Preventie van cognitieve veroudering Resultaten en mogelijke interventies Inzet in de praktijk

Gezondheidseffecten Fysieke Activiteit (FA)

1. Gewicht

2. Bloeddruk

3. Lipiden

4. Glucose

5. Cardiovasculaire aandoeningen

6. Stemming / depressie

7. Mortaliteit

Gezondheidseffecten FA-gewicht

sterk gemiddeld beperkt geen

Pathogenese

Symptomen

Kwaliteit van leven

Reductie vetmassa

Toename in spiermassa

NB; extra energie uitgave niet compenseren met meer eten…

Pederson & Saltin, Scan J Med Sci Sports 2006

Gezondheidseffecten FA-bloeddruk

sterk gemiddeld beperkt geen

Pathogenese

Symptomen

Kwaliteit van leven

Neurohumorale, vasculaire en structurele adaptatie

7.4 mmHg systolisch en 5.8 mmHg diastolisch

NB; effect behouden tot 24 uur na trainingPederson & Saltin, Scan J Med Sci Sports 2006

Gezondheidseffecten FA-lipiden

sterk gemiddeld beperkt geen

Pathogenese

Symptomen

Kwaliteit van leven

Vetmetabolisme spieren wordt aangezet

5% afname LDL, 4.6% toename HDL, 3.7% afname triglyceriden

Pederson & Saltin, Scan J Med Sci Sports 2006

Gezondheidseffecten FA-insuline resistentie / diabetes type II

sterk gemiddeld beperkt geen

Pathogenese

Symptomen

Kwaliteit van leven

Verhoging insuline sensitiviteit en glucose opname in de spieren

Reductie risico op diabetes ± 50%, reductie diabetes

complicaties en mortaliteit ± 30-40%

Altijd gecombineerd met dieetPederson & Saltin, Scan J Med Sci Sports 2006

Gezondheidseffecten FA-coronaire hart aandoeningen

sterk gemiddeld beperkt geen

Pathogenese

Symptomen

Kwaliteit van leven

Reductie all-cause mortality 20% en cardiale mortaliteit 26%

Pederson & Saltin, Scan J Med Sci Sports 2006

Gezondheidseffecten FA-depressie

sterk gemiddeld beperkt geen

Pathogenese

Symptomen

Kwaliteit van leven

Effecten vergelijkbaar met cognitieve therapie en medicamenteuze behandelingen

Pederson & Saltin, Scan J Med Sci Sports 2006

Gezondheidseffecten FA-mortaliteit

Schnohr et al. Am J Epidemiol 2003

0

0,2

0,4

0,6

0,8

1

low moderate high

PA and risk of death

Men

Women

Gezondheidseffecten FA

Sterk bewijs dat fysieke activiteit een positieve invloed heeft op tal van gezondheidsproblemen!

Cognitie?

Universiteitsbibliotheek Utrecht,

Gregor Reisch, Margarita Philosophica (published 1504).

fMRI

Cognitie?

The process of receiving, processing, storing, and using information.Allpsych.com/dictionary/

Het vermogen om dingen te leren kennen. Waarnemen, taal, redeneren, geheugen en denken naast de conatieve functies (willen en handelen) en affectieve functies (gevoelens). www.psycholoogdirect.nl/woordenli

“(Hand)vaardigheid”

Cognitieve domeinen

Cognitieve Snelheid

Attentie

Geheugen

Executief functioneren

Motorische controle

Perceptie

“Concentratie” of “Onderdrukken”

Reflexmatig of vrijwillig

Gelimiteerde capaciteit

“Proces snelheid”

Basis / lagere orde cognitieve functie

“Planmatig / doelbewust / besluitvorming”

Hogere orde functie

“Opslag + ophalen”

Korte vs lange termijn

Feiten vs procedures“Waarneming”

Pure sensoriek +

Betekenis toekennen

Lezak MD 2004

Cognitieve tests

Cognitief verouderingsproces

Age

Cognition

Functional threshold

Cognitief verouderingsproces

Park & Hedden 2001DeCarli 2003

Cognitief verouderingsproces

Reactietijd (cognitieve snelheid)

Gedeelde aandacht (attentie)

Korte termijn / werkgeheugen

Lange termijn geheugen

Probleemoplossend vermogen

Psychomotorische snelheid

Intra- en interindividuele variatie

Veroudering in het brein

Reductie totale hersenmassa Resnick et al. 2003, Raz et al. 2005

Afname dichtheid van de witte stof Head et al. 2004

Toename ‘white matter hyperintensities’ Wen & Sachdev 2004

Afname aantal dopaminereceptoren Yang et al. 2003

Verminderd cerebraal metabolisme

Prefrontale bilateraliteit Cabeza et al. 2002, Reuter-Lorenz 2002

Dedifferentiatie Park et al. 2004, Chee et al. 2006

Cabeza et al. 2002

‘Preventie’ van cognitieve veroudering I

“Use it or lose it” Sociale interactie / mentale stimulatie = training cognitieve vaardigheden = onderhouden (vernieuwen?) neurogeen netwerk Rowe & Kahn 1998

Physical activity

Physical fitness

Disease reduction Enhancement in brain structure and function

Cognition

McAuley E. et al. Brain Behav Immun. 2004

“Cardiovascular fitness”

‘Preventie’ van cognitieve veroudering II

Resultaten en mogelijke interventies

Age

Cognition

functional threshold

Resultaten en mogelijke interventies

“Use it or lose it”

Associatie tussen mentale activiteit en cognitie. Training heeft een direct effect op de geleerde vaardigheid.

Salthouse T. Perspect Psychol Sci. 2006

Resultaten en mogelijke interventies

“Cardiovascular fitness”

Resultaten fysieke activiteit

Longitudinale studies Participatie in fysieke activiteit is geassocieerd met een verminderd risico op dementie. Verghese et al. N Engl J Med 2003 / Verghese et al. Neurology 2006 / Larson et al. Ann Intern Med 2006 / Lytle et al. Alzheimer Dis Assoc Disord 2004

Fysieke activiteit inclusief wandelen is geassocieerd met een betere cognitieve functie bij oudere vrouwen. Weuve et al. JAMA 2004

Fysieke activiteit op een gemiddelde intensiteit leidt tot een betere cognitie. Vermindering van duur en intensiteit van bewegen leidt tot een slechtere cognitieve functie. Van Gelder et al. Neurology 2004

Fysieke fitheid is positief geassocieerd met cognitie. Barnes et al. J Am Geriatr Soc 2003 / Deary et al. Neurology 2006

Conclusies uit longitudinaal onderzoek

Fysiek actief zijn gedurende het leven lijkt te resulteren in een betere cognitie op latere leeftijd en lijkt het risico op dementie te verminderen.

Cochrane systematisch review

Aerobe training vs. wachtlijst

Aerobe training vs. flexibiliteitstraining

Aerobe training vs. krachttraining

Aerobe training vs. elke andere trainingsvorm

Angevaren et al. Cochrane Database of Systematic reviews 2008

Conclusies uit Angevaren et al.

VO2max van de interventie groep ↑ 14%

Sterkste effecten op motor functie en auditieve attentie.

Tevens effecten op cognitieve snelheid en visuele attentie.

Merendeel van de vergelijkingen gaven geen significante resultaten.

??!!

Conclusies uit meta-analyses

Beweegprogramma’s lijken te resulteren in betere scores op sommige neuropsychologische testen bij een gezonde populatie. Colcombe & Kramer 2003, van Uffelen et al. 2008

Het is onduidelijk of fitheid een centrale rol speelt. Etnier et al. 2006, Angevaren et al. 2008

Physical activity = “use it or lose it”

Het automatisme van bewegen houdt in dat een beweging kan worden uitgevoerd zonder erbij na te denken. Van Cranenburgh 2002.

Echter: Lopen = integratie van attentie, planning,

geheugen, motor functies en perceptie. Scherder et al. 2006

Omgeving stimuleert het plastische brein. Kempermann et al. 2002

Fysieke activiteit bij dementerenden of risicopopulatie

RCT, 6 maanden lang, 3 sessies van 50 minuten fysieke activiteit (lopen) heeft zelfs na 18 maanden nog een bescheiden effect op cognitie bij een MCI populatie. Lautenschlager et al. JAMA 2008.

RCT’s van 2-6 maanden, dagelijkse verhoging van fysieke activiteit (flexibiliteit, balans, kracht en uithoudingsvermogen) heeft effect op depressieve symptomen, slaap-waakritme en cognitie bij AD patiënten. Terri et al. J Nutr Health Aging 2008.

Fysieke activiteit bij dementerenden of risicopopulatie

RCT, 12 maanden lang, 2 sessies van 60 minuten ‘moderate intensity’ fysieke activiteit (lopen) heeft alleen bescheiden effect op cognitie bij een MCI populatie bij hoge therapietrouw. vanUffelen et al. Br J Sports Med 2008.

Conclusies uit reviews

Studies laten na beweegprogramma’s een een positief effect zien op sommige cognitieve functies. Heyn et al. 2004, van Uffelen et al. 2008

De positieve effecten van aerobe training is bij AD patiënten afhankelijk van de cardiovasculaire risicofactoren, more is not necessarily better. Eggermont et al. 2006

Vragen???

Aanbevelingen ACSM-AHA voor 65+ ers

Aerobe activiteit5 dagen in de week 30 minuten

gemiddeld intensief

òf

3 dagen in de week 20 minuten sterk intensief

Gemiddeld intensief

Sterk intensief

Aanbevelingen ACSM-AHA voor 65+ ers

Aanbevelingen ACSM-AHA voor 65+ ers

Spieractiviteit2 dagen in de week 8-10 oefeningen

met grote spiergroepen op gemiddeld tot hoge intensiteit

10-15 herhalingen per oefening

Aanbevelingen ACSM-AHA voor 65+ ers

Flexibiliteit en stabiliteit2 dagen in de week 10 minuten

flexibiliteitsoefeningen; 10-30 seconde statische rek, 3-4 herhalingen per rekprikkel

en

balansoefeningen

Aanbevelingen ACSM-AHA voor 65+ ers

Activiteitenplan

Wat, waar, wanneer Individuele fitheid kan zeer uiteenlopen in de

oudere populatie Geleidelijke opbouw naar aanbevolen

waarden

Adviseren door de fysiotherapeut?

Factoren tbv therapietrouw

Zelfredzaamheid en vertrouwen in eigen kunnen

Sociale support (passief en actief) Korte termijns, haalbare doelen Variëren Thuis trainen Supervisie op bepaalde momenten

Barbour & Miller. Heart Fail Rev 2008

NB!

Sporten levert een relatief geringe bijdrage aan de gewenste hoeveelheid lichaamsbeweging. Het dagelijks werk en bezigheden in en rond de woning leveren een grote bijdrage.

Een meerderheid van de Nederlandse bevolking wil meer bewegen en heeft veelal ook concrete plannen, maar komt er blijkbaar niet toe deze in daden om te zetten.