g e l u k , h o e m e e t j e d a t ? 94 5 6 7 8

GelukMaandblad n r . 4 2 0 1 1b h u t a n saMsaM s a M s a M =

s a M e n d e l e n s a M e n l e r e n s a M e n werken saMsaM Maandblad

n r . 4 2 0 1 1b h u t a n

saMsaM s a M s a M = s a M e n d e l e n s a M e n l e r e n s a M e n werken saMsaM Maandblad

n r . 4 2 0 1 1b h u t a n saMsaM

Maandblad n r . 4 2 0 1 1b h u t a n saMsaM s a M s a M =

s a M e n d e l e n s a M e n l e r e n s a M e n werken saMsaMsaMsaM

saMsaM s a M s a M = s a M e n d e l e n s a M e n l e r e n s a M e n werken saMsaM Maandblad

n r . 4 2 0 1 1b h u t a n

voor jonge

wereld-burgers

• 9 geluksmomenten• Test: hoe gelukkig ben jij? • Geluk meten in Bhutan

extrazomer puzzelboekje

Metfilmpjes

op de website

a d r e s s a m s a m postbus 94020, 1090GA, Amsterdam Tel. +31 (0)20 568 84 40Fax +31 (0)20 568 87 87E-mail samsam@ncdo.nlw e b s i t e www.samsam.netr e d a c t i e Liesbeth Schouten (hoofdredacteur)Hans Serrarens (eindredacteur)Marinde Hurenkamp (redacteur)Jenny Mustamu (secretariaat)t h e m a ' g e l u k , h o e m e e t j e d at ? ' Liesbeth Schouten (tekst) Victoruro Sepúlveda (fotografie) Felix Kalkman (foto NL pag.4)V e r d e r w e r k t e n m e e Carry Brugman, Willem Ritstier (strip), Leen Baars (inkleuring) VormgeVing & i llustrat iesStudio BootAnzicht (puzzelboek pag. 6 en 8)l i thograf ie & druk Veronica Litho & Roto Smeets a d r e s s e n b e h e e r Pondresgrat is abonnementen nederland gratis voor scholen en kinderen van 9 tot 14 jaarabonnement in de klas of thu is Ga naar www.samsam.net en klik op ‘over samsam’l e s b r i e f TeamOnder21 (tekst)Scholen met een abonnement krijgen bij elk nummer een lesbrief: ‘Het uur van samsam’. Op www.samsam.net staat een pdf onder ‘voor docenten’

@samsam is een gratis uitgaVe Van

samsam = samensamsam is een oud woord voor:

samen, allebei, hetzelfde.

samsam gaat over: samen delen,

samen leven, samen spelen, samen

leren en samen verantwoordelijk

zijn voor een duurzame wereld.

deze symbolen Verwijzen naar de rechten Van het kindieder kind heeft recht op:

een eigen mening

eten en drinken

onderwijs

spel

eigen godsdienst

gezondheid

kinderarbeid

geweld, oorlog

mishandeling

... en bescherming tegen:

inhoudd e w e r e l d

Hoofdredacteur Liesbeth Schouten en fotograaf Victoruro Sepúlveda praten met kinderen tijdens het Punakha festival

Wetenschappers hebben het onderzocht: om gelukkig te zijn, is een goede band met de mensen om je heen het allerbelangrijkst.

Geld, spullen, een mooi uiterlijk en zelfs een gezond lichaam maken niet gelukkig. Het zijn je vrienden, familieleden, buren, leraren en klasgenoten die voor je geluk zorgen.

In Bhutan, een bergachtig land in de Himalaya, probeert de regering uit te zoeken wat de bevolking nodig heeft voor een gelukkig leven. Dat rijkdom en bezit niet gelukkig maken weten de Bhutanese onderzoekers al, maar wat dan wel? Grote huizen misschien? Of werk, mooie natuur, auto’s of scholen? Hoe meet je of die zaken belangrijk zijn voor geluk? Samsam vroeg aan Bhutaanse kinderen wat hen gelukkig maakt.

2-23

16

19

Thema: Geluk, hoe meeT je daT?

9 geluksmomenten

Is het glas halfvol of halfleeg? hoe gelukkig ben jij? doe de test!

van de

redactie

b h u t a n

2

Bhutan

m e e r f o t o ’ s é n f i l m p j e s o V e r b h u t a n o p s a m s a m . n e t

a d r e s s a m s a m postbus 94020, 1090GA, Amsterdam Tel. +31 (0)20 568 84 40Fax +31 (0)20 568 87 87E-mail samsam@ncdo.nlw e b s i t e www.samsam.netr e d a c t i e Liesbeth Schouten (hoofdredacteur)Hans Serrarens (eindredacteur)Marinde Hurenkamp (redacteur)Jenny Mustamu (secretariaat)t h e m a ' g e l u k , h o e m e e t j e d at ? ' Liesbeth Schouten (tekst) Victoruro Sepúlveda (fotografie) Felix Kalkman (foto NL pag.4)V e r d e r w e r k t e n m e e Carry Brugman, Willem Ritstier (strip), Leen Baars (inkleuring) VormgeVing & i llustrat iesStudio BootAnzicht (puzzelboek pag. 6 en 8)l i thograf ie & druk Veronica Litho & Roto Smeets a d r e s s e n b e h e e r Pondresgrat is abonnementen nederland gratis voor scholen en kinderen van 9 tot 14 jaarabonnement in de klas of thu is Ga naar www.samsam.net en klik op ‘over samsam’l e s b r i e f TeamOnder21 (tekst)Scholen met een abonnement krijgen bij elk nummer een lesbrief: ‘Het uur van samsam’. Op www.samsam.net staat een pdf onder ‘voor docenten’

@samsam is een gratis uitgaVe Van

Chimi Wangmo (l) en haar vriendinnen

3

Bhutan“Hoi, ik ben Chimi Wangmo, ik zit links. Naast

me zitten mijn beste vriendinnen: Dorji Pema en Pema Wangmo. Wij wonen in Bhutan. Onze koning en de regering praten veel over geluk. Op school en op televisie horen we erover. Geluk vinden zij belangrijker dan geld. Eén van mijn overgrootvaders was een rijke gouverneur. Hij had een paleis. Nu zijn we niet rijk meer; maakt niet

uit. Onze families hebben allemaal een stukje grond. Daar verbouwen we veel van ons eten. ”

“Dit schilderij heet ‘Imane’s Wereld’. Het is een fantasiewereld waarover ik soms droom,” vertelt Imane (spreek uit i-men). “Je ziet een prinses, een heks en een kabouter op de brug. Zij komen bij mij een feestje vieren. Die vallende ster aan de hemel is een teken dat je een wens mag doen. Ik zou wensen dat iedereen gezond en gelukkig is.Tekenen of schilderen maakt me blij en als ik blij ben voel ik me vaak gelukkig. Niet altijd hoor! Wat me nog meer gelukkig maakt? Mijn familie. Of naar mijn oma en opa in Marokko gaan.”

Ugyen Choki (14) laat breed lachend haar borduurwerk zien. “Ik ben blij dat ik in dit nonnenklooster woon. We hebben het gezellig samen en we delen alles. We leren hier ook borduren. Als ik iets moois maak, word ik blij. Daarom doe ik erg mijn best.” Met naald en draad borduurde Ugyen het boeddhistische beeldverhaal over samen-werking: een vogel brengt een zaadje, de haas zorgt voor mest en de aap voor water. Zo kan uit het zaadje een boom groeien. De olifant beschermt de boom. Samen kunnen de dieren dan genieten van de vruchten die aan de boom groeien.

Imane (11) werkt het liefst met felle kleuren

a m s t e r d a m

b u m t h e n g

Ugyen Choki is trots op haar borduurwerk

Bhutan

Mooiedingenmaken

Nederland

4

lees Verder op pagina 6 en 7

c h i l l e n t i j d e n s h e t f e s t i V a l

gelukWerken aan

Sherab Dorji (10), Tandin Norbu (13) en Kinley Tenzin (10) zijn vandaag ongelooflijk happy. In vlot Engels ratelen ze van opwinding door elkaar. Morgen gaan ze voor het eerst naar een groot festival in een klooster in Punakha. Dit uitstapje staat bovenaan hun Geluks Top 3. Ze gaan chillen, naar de dansers en clowns kijken en lotjes trekken op de markt. Natuurlijk in hun mooiste kleren!

Op naar het festival!

5

Kinley: “Mijn ‘lucky moment’ was gisteren. Ik heb niet veel vrienden, maar gisteren vroegen andere jongens zomaar of ik mee wilde voetballen. Gelukscijfer 10 dus!”

ChoColaaTjETandin zit op een school ver weg. Vandaag kwam hij met de bus weer thuis. “Ik was zo blij om mijn broertje na lange tijd weer te zien! En in de bus gaf ik een chocolaatje aan een klein kind dat dankjewel zei. Die dingen maken me gelukkig,” zegt Tandin met een glimlach. “Maar ik voel me ook wel eens rot. Vorige week bijvoorbeeld kreeg ik op mijn kop van mijn oom. Hij vond dat ik mijn kleren niet goed had gewassen. Toen zakte mijn geluksgevoel wel even naar een 4.”

VorIG lEVENSherab: “Toen ik gisteren in de bus zo wagenziek werd dat ik moest overgeven, voelde ik me ook echt rot! En als ik verlies met darten, moet ik soms huilen. Maar meestal ben ik een gelukkige jongen. De lama (= boeddhistische geleerde) heeft gezegd dat ik in een vorig leven monnik was en dat ik in dit leven, net als hij, ook een lama word. En bovendien erg rijk!” “Ik was in een vorig leven een olifant,” roept Tandin,

“en Kinley was een hond. Wij geloven in reïncarna-tie, dat je na je dood opnieuw wordt geboren in een andere gedaante.”

VrIENDEN Voor hET lEVENVolgens de jongens kun je werken aan je geluk. Bij je geboorte geeft een boeddhistische astroloog aan-wijzingen hoe je het beste kunt leven. Daarnaast kent iedereen de algemene regels. “Wees tegen iedereen vriendelijk en maak vrienden voor het le-ven.” Jaloers zijn maakt ongelukkig, weet Tandin uit ervaring. “Als iemand uit mijn klas andere jongens snoep geeft en mij niet, baal ik wel. Maar ik probeer niet jaloers te zijn.

YoGa MET DE laPToP“Je moet goed zorgen voor je lichaam en je ziel. Bijvoorbeeld door te sporten en door aandacht te geven aan je geloof. Ik houd van tafeltennis en bas-ketbal, dus dat doe ik zo veel mogelijk,” zegt Tandin. “Meditatie is ook belangrijk,” vult Sherab aan. “Op school doen we dat een paar keer per dag. Onze meester laat op zijn laptop een yogameester zien en die doen we na.”

ToPjE VaN jE NEuSSherab: “Mediteren kun je leren. Je moet je geest openen. Dat gaat zo: handen op je knieën, ogen half dicht en naar het topje van je neus kijken, je tong licht tegen je gehemeltje houden, zodat je een beetje via je mond ademt en een beetje via je neus. Alles heel langzaam en met rechte rug. Ik vind mediteren niet altijd leuk, maar ja, ik word ooit lama, dus ik moet wel….”

SIGarETjESherab begint te giechelen: “Een keer had ik van pa-pier een sigaretje gerold dat ik tijdens de meditatie-oefening in de mond stak van een meisje naast me. De meester zag het niet, maar het meisje was kwaad. En ik maar lachen..!”

Bekijk het filmpje ‘Geluk is …. mooie kleren’ op samsam.net

6

Sherab aait over de buik van de lachende Boeddha; dat brengt geluk

• Familieenvriendenzorgenvoorgeluk• Boeddhistengeloveninreïncarnatie(wedergeboorte)

• Sportenenmediterenmakenjerustigenblij

In Bhutan moeten mannen op feesten, op school en op kantoor verplicht een gho (traditioneel kostuum) dragen. Sherab heeft bij het aantrekken hulp nodig

Tandin, Sherab en Kinley eten een bord rijst voor ze zich gaan omkleden

De vrienden vinden de dansen prachtig, maar die clown met zijn opgeblazen condooms is pas echt lachen…!

7

Bekijk het filmpje ‘Geluk is …. uitgaan’ op samsam.net

De gouverneur en zijn gevolg van krijgers en monniken spelen hoe het vroeger was

De schedeltjes aan het masker zijn de vijf eigen-schappen die ongelukkig maken: onwetendheid, hebzucht, jaloezie, trots en boosheid

• Natuurenfeestenmakengelukkig• Volgenshetboeddhismemagjegeendierendoden• Dansersenclownsvertelleneenverhaalwaarvanjekanleren

Het Punakha klooster is een oud fort. Op de binnenplaats vindt het festival plaats

8

PlaaGCloWN“Ik moest van mijn moeder met mijn tante mee naar het festival. Kijk, die man met dat gele masker speelt de gou-verneur die heel lang geleden dit klooster liet bouwen.” De stoet met krijgers en monniken brengt de gouverneur naar zijn troon. Een zwart geklede clown met pijl en boog plaagt het publiek. Half dreigend en half lachend struikelt hij over de voorste rijen.

GEVEN IS GoEDPema Wangmo: “Hij bedelt om geld. In het boeddhisme is het goed om te geven.” Haar tante vult aan: “We geloven dat deze man in een vorig leven dieren heeft gedood. Dat is slecht. De clown laat zien: als je dieren doodt, word je later een bedelaar.” Het publiek geeft gul.

laChENOm de clown kan Pema Wangmo gelukkig wel lachen. “Dit vertel ik morgen aan mijn vriendin,” zegt ze. Haar gezicht straalt nu. “Mijn vriendin is heel lief. Ze helpt me bij alles. Als ik de meester geen antwoord durf te geven, helpt ze me altijd. En als ik enge dromen heb – wat vaak voorkomt – dan beurt ze me op.”

p u n a k h a - f e s t i V a l o V e r d o n d e r e n d

Trompetgeschal klinkt door de luidsprekers. De gong laat de lucht trillen: dojng, dojng, bèng. Langzaam en statig draaien de dansers om hun as; hun rokken zwieren als bolle parachutes om hun benen. De goud-brokaten stof glinstert. Hun maskers met doodskop-jes bewegen dreigend op en neer. De kinderen kijken zwijgend toe, het is allemaal zo plechtig. Maar iedereen weet: dansen verjaagt kwade demonen en dat brengt geluk voor de aanwezigen.

DE NaTuurPema Wangmo kijkt beduusd. “Eigenlijk ben ik niet zo gelukkig hier,” bekent ze. “Gelukscijfer 5, meer geef ik deze dag niet. Wat mij wel gelukkig maakt? De natuur. Ik word blij als ik vogels hoor fluiten. Ik houd niet van mensenmassa’s en al helemaal niet van veel lawaai. En de zon schijnt vandaag ook al niet. Vandaar dat lage cijfer,” zegt Pema Wangmo.

in de

Pema Wangmo vindt het allemaal maar zozo

De binnenplaats van het klooster in Punakha is volgestroomd met mensen. Ze zijn gekomen voor het festival. Drie dagen lang duurt dat. Pema Wangmo (13) heeft een perfecte plaats vooraan. Ze kan de kostuums en maskers van dichtbij zien en toch kijkt Pema bedrukt.

Beduusdmensenmassa

9Bekijk het filmpje ‘Geluk is …. een festival bezoeken’ op samsam.net

g e l u k = d a n s e n & l e k k e r e t e n ( e n n a a r d e f i l m ! )

Dorji Pema kletst honderduit terwijl ze met haar vriendinnen Chimi Wangmo en Pema Wangmo naar school loopt. Vanaf hun dorp is het een half uur bergafwaarts, glijdend over resten sneeuw. Ze zijn het erover eens dat Nieuwjaar het gelukkigste moment van het jaar is. Dan wordt op het schuttersveld gedanst. Dorji Pema twijfelt: “Ik geloof toch dat ik het gelukkigst was toen mijn moeder me meenam naar de stad, naar de bioscoop. Super was dat!”

“Morgen wordt ook fijn,” vindt Chimi Wango. “We moeten houtblokken meenemen, want de meesters gaan voor ons koken. Een feestmaal, want we vieren de verjaardag van de koning. Dansen en lekker eten maakt iedereen gelukkig.”

De school ligt in de verte, bij de rode pijl10

Propjes van het schoolplein rapen in de pauze11

o n d e r z o e k

Geluk

GroENE SCholEN Scholen in Bhutan moeten milieuvriende-

lijk zijn. Zo is er een ‘groene’ school waar

de leerlingen zelf voorstelden voortaan

eten van thuis in trommeltjes mee te ne-

men. Of ze daar gelukkiger van worden?

Het scheelt in ieder geval een hoop plastic.

moeilijk te meten

Volgens de regering is het leven de moeite waard als:1. JE LEKKEr IN JE VEL ZIT

2. JE JE VEILIG VOELT IN JE GrOEP/DOrP/STAD

3. JE GEZOND BENT

4. JE HET NIET TE DrUK HEBT

5. JE GOED ONDErWIJS KrIJGT

6. JOUW CULTUUr BELANGrIJK IS

(TrADITIES, fEESTEN, TAAL)

7. IEDErEEN rESPECT HEEfT VOOr DE NATUUr

8. DE rEGErING HET BESTE MET JE VOOr HEEfT

9. JE GENOEG ETEN, KLErEN EN WOONrUIMTE HEBT

OM DE PAAr JAAr VrAAGT DE BHUTAANSE rEGErING AAN DE INWONErS HOE HET MET DEZE NEGEN PUNTEN STAAT. ZO METEN ZIJ HET NATIONAAL GELUK.

GelukScijFerSDe Amerikaanse onderzoekers stelden de geluksvragen aan heel veel mensen. Ze ontdekten dat bewoners van landen in Latijns-Amerika en delen van Azië gelukkiger zijn dan Europeanen. In Afrika zijn mensen somberder. In 2010 gaven Nederlanders gemiddeld een gelukscijfer van 7,7. Op een lijst van 155 landen stond Nederland op de vierde plaats van landen met de gelukkigste inwoners.

lES IN GEluKOp school leren Bhutaanse kinde-ren wat belangrijk is voor geluk: anderen helpen, bidden, geen ruzie maken en niet haasten. Ze leren ook oude liedjes, dansen en traditionele sporten zoals boogschieten of ste-nen werpen. Een paar keer per dag moeten de leerlingen mediteren. Zo leren ze zich concentreren.

BHUTAN IS EEN ArM LAND. DE rEGErING WIL DAT INWONErS HET BETEr KrIJGEN. MAAr, ZEGGEN DE LEIDErS VAN HET LAND: BETEr IS NIET PEr Sé rIJKEr.

Geluk kan je het beste meten door mensen te vragen of ze gelukkig zijn. Volgens amerikaanse onderzoekers is iemand gelukkig als hij of zij op devraag‘Benjegelukkig?’minstenseenzeveninvult. als je ook een acht of hoger geeft voor je toekomst, dan ben je een echte geluksvogel.

12

even meten

Sherab Dorji (10) klautert graag op

de hanebalken

Tandin Norbu heeft de geestenvanger van de zoldervloer gepakt; eigenlijk mag dat niet

zomaar

Een mini-altaartje dat de monniken gebruiken om kwade

demonen weg te houden

g h o s t b u s t e r s o p z o l d e r

Geestenvangers 13

Een witte vlag op het dak betekent: dit huis is door gebed gezuiverd.

De kwade geesten zijn vertrokken, het geluk mag komen.

Elk Bhutaans huis heeft een grote, open ruimte onder het dak. Omdat het er goed door-

waait is het een geschikte droogplek voor maïs of graan. Op zolder ligt ook een geestenvanger die

kwade geesten moet verdrijven. Monniken die het huis met een gebed komen zuiveren, laten vaak

een geestenvanger achter.

e e n b i j z o n d e r e o n t m o e t i n g

"De gelukkigste dag van mijn leven, was de dag dat ik de koning ontmoet-te”, zegt Sonam Tobgyel grijnzend. “Wat was dat prachtig zeg! Dat vergeet ik nooit meer. Die dag krijgt een 8.”

De koning

De vakantie is voorbij. Sonam Tobgyel (12) en zijn zusje Ugyen (14) lopen in hun mooiste kleren naar school. De leerlingen helpen met het inwijden van het klaslokaal. Kalm vult Sonam de kommetjes op het altaar met water en hij steekt wierrook aan: het dagelijkse eerbetoon voor de god van de kennis. De meester kijkt goedkeurend toe. “Wij willen leerlingen leren hoe ze gelukkig kunnen worden. Als je alles met aandacht doet, word je vanzelf rustig en dan voel je je goed. En wij vertellen veel verhalen over hoe je liefdevol kunt omgaan met dieren en mensen.”

PINK oMhooGUguyen geniet van de verhalen die ze op school hoort, maar rustig blijven is niet haar sterkste kant. “Als ik ruzie heb, kan ik het echt niet altijd met-een goedmaken. Zo ben ik niet. Ik zwijg en houd mijn duim omhoog.

Dat betekent: bekijk jij het maar! Pas als ik mijn pink om-hoog steek, is dat een teken dat ik weer vrienden wil zijn.

KoNINKlIjK CaDEauUguyen is dol op dansen en traditionele muziek. Haar broer Sonam Tobgyel gaat liever boogschieten. “Buiten voel ik me het fijnst.” Bij de rivier had hij ooit een bijzon-dere ontmoeting. “Ik liep bij de brug, toen een auto stopte. Ik geloofde mijn ogen niet toen ik zag wie er uit stapte! De koning zelf! Hij vroeg hoe het ging en gaf me een medaille! Op de ene kant staat Boeddha, op de andere een kroon met een raaf, het symbool van het koningshuis.”

Boterthee“Ik ben nooit verdrietig, eerlijk waar,” zegt Sonam Tobgyel, terwijl hij opgewekt over grote keien en terrassen naar huis loopt . Binnen schept vader boterthee in zijn mok. Uit een trommel pakt Sonam een handvol geroosterde rijst-korrels. In de tempelkamer ernaast weerklinken de diepe tonen van de hoorns van twee monniken. “Ze zegenen het huis elk jaar. Mijn zus helpt met het bakken van koeken, offervoedsel voor op het altaar. Ik hoef lekker niks te doen”, zegt Sonam tevreden. Met zijn pijl en boog vertrekt hij weer naar buiten.

“Deze ketting kreeg ik van de koning!”

zag mij lopen

stapte uit! en

14

De meester kijkt na de vakantie of de hele klas weer present is

• elkedagerenleerlingendegodvandekennis• DekoningvanBhutaniserggeliefd• Monnikenzegenenhethuiselkjaar

“Mijn vader heeft deze pijl en boog voor me gemaakt”

“Pink omhoog betekent: we zijn weer vrienden,” zegt Ugyen lachend

15

Sonam zit muisstil bij de monniken die in de huistempel hun trom-petten laten schallen

n e g e n g e l u k s m o m e n t e n

Tsering Dorji (13), Chengay Dorji (13) en Tashi (14) houden van een spelletje kaart onder de boom bij de dzongh (kloosterburcht) van Paro.Tashi (links): “Met mijn vrienden is het leuk. We moeten paren trekken. Eén kaart is verstopt. Wie de laatste kaart heeft, verliest. We lachen de hele tijd.”

Sonam Wanchuk (14) woont met 42 jongens in een klooster: “Ik

ben gelukkig als ik studeer. En in de pauze, als we tikkertje doen,

of een beetje hangen en kletsen. Maar een festival is pas echt tof!

Dan mogen we onze ouders zien! Na afloop van het feest ben ik

altijd bedroefd. Vooral omdat mijn familie weer weg is.”

Sagar (12, midden): “Ik kom al zes jaar in deze speelhal. Ze noemen me hier de “prof”, want ik win heel vaak. Guitar Hero is het leukst. Thuis heb ik een echte gitaar, later wil ik muzikant worden. Spelletjes met worstelen en voetballen zijn ook leuk. Als ik verlies, heb ik de pest in.”

2

Geluk is...…. je veilig voelen, bij mensen zijn van wie je houdt, dingen doen waar je blij van wordt. Deze kinderen vertellen over hun geluksmomenten.

.. kaarten

.. studeren

16

met vrienden

.. gamen

1

2

3

n e g e n g e l u k s m o m e n t e n

Nima (15): “Ik ben blij omdat ik vandaag een half uur op de dung (= lange trompet) mag blazen. Muziek maken is het fijnste dat er is. Gisteren was ik verdrietig omdat ik geen kans kreeg om te oefenen. Als een vriend me verraadt, ben ik ook verdrietig. Nee, ik noem geen voorbeelden, ik vergeet het liever zo gauw mogelijk.”

Tashi (10) probeert zijn houten dartpijl in een paaltje twintig meter verderop te mikken. Je krijgt

twee punten als je het doel raakt en één punt als je dart op duimlengte van het paaltje neerkomt.

“Je moet je goed concentreren. Dat is fijn. We zijn fanatiek, maar we maken ook veel lol.”

Namghe Zam (14) heeft een geluksdag: ze kreeg zomaar warm eten van een stel dat zat te picknicken. En ze verkocht zojuist een paar ‘cordyceps’: piepkleine paddestoeltjes met geneeskrachtige werking. Chinezen, Japanners en fabrikanten van medicijnen betalen veel geld voor deze zeldzame zwammetjes.

lees Verder op pagina 18

17

.. darten(met concentratie)

.. muziek maken

.. geld6

54

verdienen

Bekijk het filmpje ‘Geluk is …. spelen’ op samsam.net

Sonam Lhendup (12) oefent met zijn pijl en boog. Boogschieten is de nationale sport van Bhutan. “Als ik op een dag een paar keer raak schiet, kan ik wel dansen van geluk! Dat hoort trouwens ook bij deze sport. Als je in de roos schiet, moet je een overwinningsdansje maken.”

De sneeuw maakte Phab Gyeltshen (14) vannacht erg

ongelukkig. “Ik had het koud! Nu schijnt de zon gelukkig!” Phab

trekt met zijn ouders en een kudde jaks door de bergen. Ze slapen in

een tent van plastic en jakwol. Wel eenzaam, zo zonder vrienden. En

soms is Phab bang voor de jaks; ze kunnen erg agressief zijn. “Maar

als de zon schijnt en de vogels fluiten, ben ik gelukkig.”

Een paar maanden geleden verwoestte een brand de hele straat van Tenzin Pelzung (11). Hij zag de vlammen en zelfs een paar doden. Van zijn huis bleef niets over. Gelukkig kwam de koning op bezoek. Hij gaf Tenzin een shirt, pennen, boeken en een rugzak. “Ik heb me nog nooit zo gelukkig gevoeld. De koning zorgde ook dat het leger hielp met wederopbouw. Kijk mijn nieuwe huis is bijna klaar!”

i s j o u w g l a s h a l f V o l o f h a l f l e e g ?

.. de zon

.. in de roos schieten

huis.. nieuw

7

8

9

18Bekijk het filmpje ‘Geluk is …. lachen’ op samsam.net

i s j o u w g l a s h a l f V o l o f h a l f l e e g ?

Doe deze test!1. je krijgt een glas limonade dat tot de helft gevuld is. Watdenkje?a heb ik weer, een halfleeg glas.b ah, precies genoeg voor de ergste dorst.c mooi, halfvol, dan kan er nog meer bij.

2. Wat zou je veranderen als je terug kon gaan in detijd?a alles.b Niets.c een paar dingen.

3. als ik mezelf vergelijk met andere kinderen in mijn klas denk ik:a dat zij vaker gelukkig zijn dan ik.b dat zij vaker ongelukkig zijn dan ik.c dat ze zich net zo vaak. ongelukkig of gelukkig voelen als ik.

5. als ik op het nippertje de trein mis denk ik:a Rotconducteur! hij zag me toch rennen!?b misschien zit ik in de volgende trein wel naast leuk gezelschap.c Pech, maar nu kan ik nog even een strip kopen.

6. als ik mag kiezen ga ik:a In mijn eentje televisiekijken.b Vrienden bellen.c Winkelen.

8. Kan je rekenen opjevrienden?a Vrienden? Ik heb geen vrienden.b ja! mijn vrienden zijn super.c Soms, als ze niets anders te doen hebben.

9. Zou jij jezelf als vriend/vriendinwillen?a Nee, liever niet.b jazeker, als dat zou kunnen! c mmm, misschien, als ik guller zou zijn.

10. Benjijtrotsopiets datjegoedkan?a Ik kan eigenlijk niks echt goed.b ja, niemand kan zo goed……………. als ik. [vul in] c ja, vooral als anderen zeggen dat het goed is.

11. Een moeilijk proefwerk…a verknoei ik altijd.b geeft me een kick.c hoort erbij.

12 . jouw beste vriend/ vriendin ziet jou niet staan op het schoolplein. Watdoeje?a je kijkt ook de andere kant uit.b je zwaait en loopt naar hem/haar toe.c je denkt: wat heb ik verkeerd gedaan?

13 . je hebt nog twee dropjes enjebentmetz’ndrieën. Watdoejemetdedropjes?a die hou ik natuurlijk in m’n zak. b Ik deel ze uit.c Ik eet ze zelf

14 als ik later groot ben wil ik in ieder geval…a veel geld.b lieve vrienden en familiec een groot huis met . verwarmd zwembad.

15. als ik blij, boos of verdrietig ben…a weet ik vaak niet waarom. b vertel ik het aan anderen.c schrijf ik erover in mijn dagboek.

16. Dit maakt mij gelukkig:a een flinke verhoging van mijn zakgeld.b Iemand aan het lachen maken.c heel laat opblijven.

17. als iemand mij pesta word ik heel boos.b haal ik mijn schouders op.c zeg ik dat ik het niet leuk vind.

.. in de roos schieten

Hoe gelukkig ben jij?

uitslagop de

website19

e e n a s t r o l o o g i n d e d o p

Naar de

Hoe kwam je hier terecht?“Op mijn tiende wilde ik al monnik worden. Mijn ouders vertelden dat aan een oom. Die bracht me naar dit klooster. Hier wonen veel jongens van mijn leeftijd. We leren van alles: rituelen uitvoeren, bidden in de tempel, maar ook tuinieren, opruimen en kleren wassen.”

Voel je je gelukkig?“Ja. Ik vind het geweldig dat ik hier mag studeren. Het is een eer. Dit klooster is het enige in Bhutan waar je een goede astroloog (= iemand die uitlegt wat de stand van de sterren te maken heeft met het leven op aarde) kunt worden. Na de derde klas basisschool begin je met astrologielessen. Als je tenminste goed kunt rekenen. En dat kan ik!”

Kijk je ’s nachts naar de sterren?“Soms, maar we hebben ook een astrologiekalender; een boekje vol berekeningen en tekeningen. Elk jaar maken tien astrologen deze kalender opnieuw. Dat is een precisiewerkje. Bij geboortes, een huwelijk, een sterfgeval of bij belangrijke beslissingen, roept de familie een astroloog. Die maakt een horoscoop en zegt wat ze moeten doen. ”

Dus eh, moeilijke rekensommen maken jou happy?“Ja! Het is een kick om zoiets ingewikkelds te snappen! Als een berekening lukt, ben ik blij en trots op mezelf. Maar okay, deze school is best zwaar.

Tijdens de vakantie ben ik daarom wel gelukkiger: spelen met mijn broertje en zusje en even niet studeren.”

Moet een astroloog nog meer kunnen?“We moeten ook heel snel van rechts naar links leren schrijven op een houten schrijfplank. Er ligt een laagje fijngemalen poeder op. Daar kras je de astrologische nummers in; je moet ze ook weer snel uitwissen door het poeder met de rug van je hand weer over het leitje te verspreiden. In het begin is dat best lastig.”

Wel eens aan papier of een rekenmachine gedacht?“Haha, laat de meester het maar niet horen!”

Heb je nog wel tijd om lol te trappen?“Ja, tijdens het voetballen. Ik ben er niet erg goed in, maar toch… We verwisselen onze lange gewaden voor

sportkleren. Dat is wel fijn, even niet nadenken over van alles. Ik ben trouwens fan van robin van Persie.”

Wanneer voel je je ongelukkig?“Ik word boos als mijn vrienden me niet aan de bal laten. Als ze me schoppen en pesten, voel ik me ook rot. Ook de eerste dag na

de vakantie ben ik bedroefd. Dan mis ik mijn familie, maar het gaat wel gauw over. Echt verdrietig ben ik als ik me niet kan concentreren en de boeken niet snap. ”

Vinden de andere jongens jou aardig?“Ik geloof het wel. Ik help graag vrienden met de studie. Of ik help hen met kleren wassen. Als ik veel eten heb, deel ik het met hen. Zij doen hetzelfde voor mij.

Wie van je vrienden is het grappigst?“Met Denchen Wangdi en Pasang Dorji kan je allebei lachen. Maar Pasang Dorji kan je echt de stuipen op het lijf jagen. Heb je gezien hoe hij zijn ooglid kan vouwen? Dat bedoel ik nou!”

kijkensterren

De jonge monnik Khandu Wangchuk (15) zit al drie jaar in het beroemde Pangrizapma klooster. Samsam vroeg hem of hij daar gelukkig is.

20

Aan de hand van deze kalender weet een astroloog wat er gaat gebeuren

Khandu Wangchuk oefent astrologische num-mers onder het toeziend oog van de meester

Het vraagt wat oefening, maar succes is verzekerd!

De schrijfplank met speciaal schrijfpoeder

21

e e n l a c h e n e e n t r a a n

Pech en mazzel Vandaag wordt hun geluksdag, zo verwachten vier jongens. Vooruit, ze geven hun geluksgevoel alvast een negen. Ze gaan immers naar het grote Punakha festival.

uitgelaten gaan ze op pad

eVen pauzeren onder de boeddha boom... joepieeee, we gaan naar het festiVal!!

.. . en tijd Voor een geintje

in de punakha dzong (kloos-ter) wordt het festiVal gehouden

op de binnenplaats zijn de dansVoorstellingen

in de loterij

de monnik zegent de jongens

22

eVen later gaan ze picknicken langs de riVier

en dan op weg naar de feest-markt

Voor een loterij kraam

…maar sherab heeft pech zijn moeder is geVoelig Voor gejengel

bij de marktkraam met plastic geweren sherab heeft het geweer dat hij zo graag wilde

Bekijk het filmpje ‘Geluk is …. picknicken’ op samsam.net

in de loterij

sherab is niet echt gelukkig met de bloemen

de drie jongens hebben een lotje gekocht en….

23

snif

Maandblad n r . 4 2 0 1 1b h u t a nsaMsaM s a M s a M =

s a M e n d e l e n s a M e n l e r e n s a M e n werken saMsaM

Maandblad n r . 3 2 0 1 1

c h i l i saMsaMs a M s a M = s a M e n d e l e n s a M e n l e r e n s a M e n werken saMsaM

saMsaM s a M s a M = s a M e n d e l e n s a M e n l e r e n s a M e n werken saMsaM

Maandblad n r . 3 2 0 1 1

c h i l i saMsaMsaMsaM s a M s a M = s a M e n d e l e n s a M e n l e r e n s a M e n werken saMsaM

zoek de dader met sam & sam detectives