22:52:52 22:52:52 1

Bilim Etiği

Hasan SeçenKilis 7 Aralık Üniversitesi

6 Nisan 2012- Kilis

22:52:52 22:52:52 2

Ani Papirusu:M.Ö. 1240 Kimseye yalan söylemedim. Yakınlarımı bahtsızlığa sürüklemedim. Doğruluk evinde alçaklık etmedim. Kimseye kötülük yapmadım. Kimseyi gücünün dışında çalıştırmadım. Bir yetimi mal ve mülkünden mahrum etmedim Kölelere kötü muamele etmedim. Bir hizmetçiye iftira edip efendisine kötülemedim. Kimseyi üzmedim. Kimseyi aç bırakmadım. Kimseye göz yaşı döktürmedim Kimseye acı çektirmedim. Kimseyi öldürmedim ve kimsenin kahpece öldürülmesini

emretmedim.

22:52:52 22:52:52 3

Ani Papirusu:M.Ö. 1240 Tapınaklarda yiyecek ikramlarını eksik etmedim. İffetsizlik yapmadım. Yakınlarımı utandıracak bir iş yapmadım. Yiyecekleri pahalı ve eksik satmadım. Teraziyle tartarken hile yapmadım. Hurma bahçelerini eksiltmedim. Süt çocuğunun ağzından sütü almadım. Otlayan hayvanları otlaklarından sürüp çıkarmadım. Tanrı’nın kuşlarını avlamadım. Kimsenin özel göletinden balık almadım. Hiçbir arkın suyunu başka tarafa çevirmedim. ….. Ben temizim, ben temizim, ben temizim. http://interoz.com/EGYPT/bod3.htm

22:52:52 22:52:52 4

Konfüçyüs’den “İnsanları yasa ve ceza ile

yönetirseniz, onlar bir daha yanlış yapmayacaklar, ancak şeref ve utanma duygularına da sahip olmayacaklardır.

Ancak, insanları erdem ve ahlâk kuralları ile yönetirseniz, o zaman onlar hem şeref ve utanma duygusuna sahip olacaklar, hem de doğruyu yapmaya çalışacaklardır.”

22:52:52 22:52:52 5

William Shakespeare’den Başkalarına

karşı dürüst olmadan önce kendine karşı dürüst ol!

22:52:52 22:52:52 6

İmmanuel KANT’dan Ahlâk, nasıl mutlu

olabileceğimizi değil, mutluluğa nasıl layık olabileceğimizi gösteren bir doktrindir.

22:52:52 22:52:52 7

Bertrand Russell’den Bilgelikle

birleşmeyen kudret, tehlikelidir ve çağımız için gerekli olan şey de bilgiden çok bilgeliktir. Bilimin sağladığı kudret ancak bilgelikle birleştiğinde, refah ve mutluluk getirebilir; tek başına ise yıkıntıya yol açar.

22:52:52 22:52:52 8

Albert Einstein’den Yeryüzündeki

koşulların düzelmesi salt bilimsel buluşlardan çok insan geleneklerinin ve ülkülerinin gerçekleşmesine bağlıdır.

22:52:52 22:52:52 9

Cavit Orhan Tütengil’den İnsan, yapısı icabı,

faziletle rezilet arasında raks eder. Daima faziletli olmak bir tabiat vergisi değil, insanca cehit işidir. Kendimizi daima göz altında tutmalıyız. Yılmadan, yorulmadan...

22:52:52 22:52:52 10

Prof. Dr. Mümtaz Turhan’dan İlim, hakikî ilim adamına

hakikat severliği, dürüstlüğü, objektif ve bîtaraf olmayı öğretmekle, ahlâkî davranışlara temel olarak onları teşvîk eder. İşte bizim ilim ve ölçüye sarılışımızın hikmeti budur.

22:52:52 22:52:52 11

Ahlâk ve etik Ahlâk, bir toplumun en üst genel

davranış standartlarını içerir. Ahlâk, bireylerin meslekî ve kurumsal

rollerinden bağımsız, toplumun tümü için geçerlidir.

Etik ise genel davranış standartları değil, toplumdaki belirli bir mesleğin, işin, kurumun veya grubun davranış standartlarıdır.

22:52:52 22:52:52 12

Ahlâk ve etik Ahlâk, yaşadığımız toplumda her

zaman ve mekânda 24 saatimizi kuşatır. Ancak toplumdan topluma farklılık gösterebilir.

Etik, mesleğe ve alana özgüdür, ancak o meslek ve alan için evrensel kurallar ortaya koyar.

22:52:52 22:52:52 13

Etik bu anlamda kullanıldığı zaman… Meslek Etiği Tıp Etiği Spor Etiği Askerlik Etiği Hukuk Etiği Medya Etiği

...gibi kavramlar karşımıza çıkar.

22:52:52 22:52:52 14

Meslek Etiğine bir örnek: Hipokrat yemini

…Gerek sanatımın icrası sırasında, gerek sanatımın dışında insanlarla münasebette iken etrafımda olup bitenleri, görüp işittiklerimi bir sır olarak saklayacağım ve kimseye açmayacağım….. 

22:52:53 22:52:53 15

Bilim sosyal bir kurum olmanın ötesinde bir meslek midir?

Meslektir; Meslekler, insanların toplumca değer verilen

yarar ve hizmetlere ulaşmalarına imkân sağlar.

Mesleklerin, yeterlik ve davranış standartları vardır.

Her meslek bir eğitim gerektirir. Her mesleğin meslek standartlarına uyulmasını

garantileyen, yönetim birimleri vardır. Her meslek bir kariyerdir veya iştir.

22:52:53 22:52:53 16

Bilim sosyal bir kurum olmanın ötesinde bir meslek midir? Meslek değildir; Tıp ve hukuk gibi diğer sosyal kurumlardan

daha az profesyoneldir. Ehliyet heyetleri yoktur. Bilimi meslek olarak görmek, bilimin nasıl

yapılacağı konusuna çok fazla kısıtlama getirebilir.Bu da bilimsel özgürlüğü ve bilimsel gelişmeyi engeller.

Bu yüzden pek çok bilim insanı, bilimin bir meslek olarak görülmesini ve bir formata bağlanmasını kabul etmez.

22:52:53 22:52:53 17

Bilimin Hedefi: Bilgi kuramına yönelik hedefler

Doğayı anlama ve doğru tanımlama

Açıklayıcı teoriler ve hipotezler geliştirme

Güvenilir öngörülerde bulunma Hataları ve peşin hükümleri

ortadan kaldırma Sonraki kuşaklara bilimi öğretme

22:52:53 22:52:53 18

Bilimin Hedefi: Pratik hedefler

Mühendislik, tıp, ekonomi, tarım vb uygulamalı alanlarda problem çözme.

İnsan sağlığı ve mutluluğu Doğanın kontrol altına alınması Teknolojinin gücü

22:52:53 22:52:53 19

Bilimin Yöntemi: Lineer olmayan ardışık bir dizi aşama

Bilimsel gerçek/Gözlem/ Sorun

Hipotez/ Yeni Soru

Proje Önerisi

Veri Toplama /Veri Analizi

Yayın

Denetim

Denetim

Denetim

Denetim

22:52:53 22:52:53 20

En genel düzeyde

Bilim Etiğinin ana ilkeleri 1.Genel ahlâka uygunluk Bilimsel etik genel ahlâki standartlara

aykırı olamaz! 2.Örnek olma rolü Bir akademisyenin, öğrencisine,

asistanına, meslektaşına ve bütün topluma örnek olma sorumluluğu vardır.

22:52:53 22:52:53 21

Bilimde etik tavrın standartları Dürüstlük Dikkat Açıklık Özgürlük Onur payı Eğitim Toplumsal sorumluluk Yasallık Fırsat Eşitliği Karşılıklı Saygı Verimlilik

22:52:53 22:52:53 22

Bilimde Etik Tavrın Standartları 1:

Dürüstlük Bilim insanları enfarmasyonu ve

sonuçları saptırmamalı, yalanlara dayandırmamalı ve yanlış sunmamalıdır. Araştırma sürecinde her açıdan objektif, tarafsız, ve dürüst olmalıdır.

Nüans: Hatalı bilim mazur karşılanabilir, fakat sahte bilim asla!

22:52:53 22:52:53 23

New England Journal of Medicine Dergisinin Editörü:

“Bir araştırma yanlış yapılmış olabilir, yanlış sonuç çıkarılmış olabilir, ama bunu doğrulukla sunarsanız en kıymetli araştırmadır.”

22:52:53 22:52:53 24

Bilimde Etik Tavrın Standartları 2: Dikkat Dikkatsizlik hatalara yol açar. Bazı hatalar ciddi bir suç sayılmaz ama,

hata ortaya çıktığında, kabul etmek, bir düzeltme yayınlamak, hatayı belirtip geri çekmek gerekir.

Danışmanlık sistemi doğru işlediğinde hatalar en aza indirilebilir.

Tekrarlanan hatalar ise ihmalkârlığı gösterir.

22:52:53 22:52:53 25

Bilimde Etik Tavrın Standartları 3: Açıklık Bilimsel araştırmalar açık veya

ulaşılabilir olmak zorundadır. İstisna; halihazırda sürmekte

olan araştırmalar, askerî veya ticarî amaçlı araştırmalar hariç bilim ortamı açıklığı gerektirir.

22:52:53 22:52:53 26

Bilimde Etik Tavrın Standartları 4: Özgürlük Özgün yeni fikirler üretilmesi, Sorunlar üzerinde yeni çözüm

teknikleri geliştirilmesi, Bilimin ilerlemesi için

ÖZGÜRLÜK ortamı şarttır. Baskıcı, otoriter, aşırı

planlamacı, eleştiriye kapalı ortamlarda bilimsel gelişme durur.

22:52:53 22:52:53 27

Bilimde Etik Tavrın Standartları 5: Onur Payı Onur payımotivasyon Sorumluluk ve onur payı bir

paranın iki yüzü . Tanınma, saygınlık, itibar, para,

ödül… her bilim insanı için gereklidir ama,

Hak etmeyenlere onur payı verilmesi adalet duygusunu zedeler.

22:52:53 22:52:53 28

Bilimde etik tavrın standartları 6: Eğitim Bilim insanı, bilmediklerini

öğrenir, bildiklerini öğretir… Bilim eğitimi usta-çırak ilişkisi

gibidir. Danışman örnektir ve çoğu

şeyler sezgisel olarak öğrenilir.

22:52:53 22:52:53 29

Bilimde etik tavrın standartları 7: Toplumsal Sorumluluk Yaptığımız bilimi önce içinde

yaşadığımız toplum olmak üzere, bütün insanlığın mutluluğu için yaptığımızın bilincinde olmak.

Toplumsal tartışmalara katılmak. (Gerektiğinde) Uzmanlık görüşü

bildirmek. “Kötü bilim”in çamaşırlarını ortaya

çıkarmak

22:52:53 22:52:53 30

Bilimde etik tavrın standartları 8:

Yasallık Tehlikeli ve kontrole tabi maddelerin

kullanımı İnsan ve hayvanların kullanımı Araştırma ortamlarının sağlık ve

güvenliği Telif hakları Patentler vb. konularda yasalara

uymak mecburî ve ahlâkî bir görevdir.

22:52:53 22:52:53 31

Bilimde etik tavrın standartları 9:

Fırsat eşitliği Bilimsel araştırma ortamları, ırk, cinsiyet,

memleket, milliyet, yaş, vb. gibi bilimsel yeterlikle doğrudan alakası olmayan hususları dikkate alarak ayrımcılık yapmamalı, bilimsel yeterliğe sahip olan herkese açık olmalıdır.

Özgün fikirler geliştirilmesi, fikir çeşitliliği ve farklı geçmişlerden gelen insanların etkileşmesiyle mümkün olabilir.

Üniversiteler, evrenkent yani, evrenin bütün renklerini yansıtan ortamlar olmalıdır.

22:52:53 22:52:53 32

Bilimde etik tavrın standartları 10:

Karşılıklı saygı Bilimin toplumsal dokusunu

koruyabilmek için karşılıklı saygı gerekir. Böylece bilimsel hedeflere ulaşılması kolaylaşacaktır.

Bilim adamları fiziksel ve psikolojik olarak birbirlerine zarar vermekten kaçınmalıdır.

22:52:53 22:52:53 33

Bilimde etik tavrın standartları 11:

Verimlilik Bilim insanları kaynakları ve

zamanı akıllıca ve verimli bir şekilde kullanmalıdır.

Araştırma bütçeleri abartılmamalıdır.

22:52:53 22:52:53 34

Bilim dünyasına ne oldu?

20.yüzyıl başlarına kadar “amatörler” 20. yüzyıl başlarından itibaren

“profesyoneller” 1980’li yıllardan itibaren “bilim etiği”

kavramı konuşulmaya başlandı. Birçok kurumda “bilim etiği” ders olarak

okutulmaya, en azından araştırmaya yeni başlamış elemanlara işin başında 10-20 saatlik seminer programları halinde verilmeye başlandı…

22:52:54 22:52:54 35

Nedenler 1: Kariyer ve prestij

Akademik topluluklarda kariyer, yapılan yayınlar, kazanılan burslar, yürütülen projeler akademik görevlerle ölçülür.

Kariyerin en üst basamaklarına yükselmiş bilim adamları bile prestijlerini koruyabilmek için kendilerini yayın yapmak zorunda hissetmektedirler.

22:52:54 22:52:54 36

Nedenler 2:Araştırma fonlarından destek alabilmek için

Fon arayan bilim adamı sayısının artması ve bütçelerin darlığı nedeniyle

fon alabilmek , fonun kesilmemesi için bilim insanları sonuçlar üretmek

zorundadır.

22:52:54 22:52:54 37

Nedenler 3:Parasal Ödüller

Yeni bir metodun, Tekniğin veya icadın patentini alan kişi pek çok para

kazanabilir. Böylece parasal ödüllerin bilim

etiğine aykırı tavırlara imkân vermesi mümkündür. “Biraz para iyidir. Fakat paranın çoğu

kötüdür. Çünkü insan yaratılış olarak bencil bir varlıktır ve paranın fazlasını muhakkak

kötü bir yolda kullanır.” Albert Einstein

22:52:54 22:52:54 38

Nedenler: 4Bilimin denetim mekanizmalarındaki eksiklikler

Danışmanlık kurumlarının iyi çalışmaması

Hakemlerin iyi inceleme yapmamaları Makalelerin çoğunun okunmaması Deneylerin çoğunun tekrarlanmaması

22:52:54 22:52:54 39

Nedenler 5:Bilim Etiğinin Öğretilmemesi

Etik değerler, görgü kurallarına benzerler.

22:52:54 22:52:54 40

Nedenler 6:Teoriye ve literatüre çok sıkı bağlılık

Eğer ne yaptığımızı biliyor olsaydık, buna araştırma denmezdi, öyle değil mi?” Albert Einstein

22:52:54 22:52:54 41

Bilimsel makale yazılırken bazı aşamalarda etik sorunlar çıkabilir:

Yazarların sıralanması Materyal ve yöntemler (metodoloji) Kaynak gösterme Makaleyi bölme (salami science) Duplikasyon Teşekkür

22:52:54 22:52:54 42

Metodoloji konusunda bir alıntı…

Yayınladığımız her şeyin doğruluğu ispatlanabilmelidir. Ancak günümüzde korkarım bu durumda da bir etik sapma söz konusudur. İnsanlar, birçok önemli detayı koymadan yayın yapmakta ve kendini doğrulama hipotezi bozguna uğratılmaktadır. Bunu yapma nedeni açıktır, kritik detayları vermekten kaçarak yarışta yakalanma probleminden uzaklaşmaktadırlar. Böylece kendini doğrulama hipotezi yok olur.

Prof. Dr. Frank E. Karasz New Polymeric Materials Dergisinin Editörü

22:52:54 22:52:54 43

Etik dışı davranışları en aza indirmek için…

En başta genç bilim insanı adaylarının, bilimin ve araştırmanın akademik ilerleme veya sosyo-ekonomik yükselmeye hizmet eden bir araçtan çok, insanları yücelten bir hayat tarzı, uğraş ve bir ülkü olduğuna inanmaları etik dışı davranışları en aza indirebilir.

22:52:54 22:52:54 44

Kumandan erik çalarsa… Beyler örf ve kanuna nasıl riayet

ederlerse, halk da aynı şekilde itaat eder. Beyler hangi yoldan giderse, beylerin bu gidişi kulların da yoludur.” YUSUF HAS HACİB

Kumandan bir erik çalarsa, askeri ağacı kökünden söker. Kumandan başkasının sürüsünden izinsiz bir koyun sağarsa, askeri sürüde koyun bırakmaz.” NUŞİREVAN

22:52:54 22:52:54 45

Son Söz Ben, manevi miras

olarak hiçbir dogma, hiçbir kalıplaşmış kural bırakmıyorum. Benim manevi mirasım bilim ve akıldır.

22:52:54 22:52:54 46

DAHA İLERİ KAYNAKLAR

22:52:54 22:52:54 47

TEŞEKKÜR

İlginiz için hepinize teşekkür ederim.