bilimsel araştırma yöntemleri ödev

8/2/2019 bilimsel araştırma yöntemleri ödev

http://slidepdf.com/reader/full/bilimsel-arastirma-yoentemleri-oedev 1/15

FENEMONOLOJİK ENEMONOLOJİK (OLGUBİLİM)OLGUBİLİM)

Merhaba,

Ben bir yüksek lisans

öğrencisiyim ve yaşamdaki

farklı olguların “yaşanmış deneyimleri” ne odaklanan

yeni bir araştırma türü

öğreniyorum.

Size birkaç soru sorabilir

miyim?



ARAŞTIRMALAR RAŞTIRMALARFENEMONOLOJİK (OLGUBİLİM) ARAŞTIRMALAR

Olgu (fenomen); sözlük anlamı ile birtakım olayların dayandığı sebep veya bu

sebeplerin yol açtığı sonuç veya varlığı deneyle kanıtlanmış şeydir. Ayrıca, Kendini ve dış

dünyayı kendine özgü bir biçimde algılayan kişinin öznel yaşantısı’ na (subjective

experience) verilen isim olarak da tanımlanabilir. Olgular yaşadığımız dünyada olaylar,

deneyimler, algılar, yönelimler, kavramlar ve durumlar gibi farklı biçimlerde karşımıza çıkar.

Ancak, bu olgularla çeşitli biçimlerde karşılaşıyor olmamız onları tam olarak anladığımız

anlamına gelmez.

Olgubilimsel (fenomonolojik) araştırma; Fenomenolojik biçimdeki araştırmacılar

belirli durumlardaki sıradan insanların ve olayların anlamını anlamaya uğraşır (Bogdan

&Biklen, 2003) Olgu bilimin temelleri Husserl, Schutz, Merleau-Pont, Gadamer ve Ricoeur

gibi filozofların çalışmalarıyla atılmıştır (Polkinghome, 1983). Alman filozof Edmund

Husserl'in geliştirdiği bu felsefi yaklaşım olguları algılamakta özneyi merkeze almaktadır.

Özellikle pozitivizme karşı gelen bu yaklaşıma göre, dış dünya herkese objektif biçimde

gözükmez; tersine onu algılayan bireyin veya öznenin bilinç süreçlerine göre algılanır

(Bodner & Orgill, 2007) . Olgubilim araştırmaları tam anlamını kavrayamadığımız fakat bize

yabancı olmayan konuları araştırır. Olgubilim araştırmalarında araştırmacı, bir fenomenle

ilgili insan deneyimlerinin “özünü” tanımlamaya çalışır. “yaşanmış deneyimleri” anlama

durumu fenomonolojiyi bir yöntem olduğu kadar bir felsefe haline de getirir. Çünkü felsefe

gerçek ile ilgili değerler, anlamlar ve mantık örüntüsü, insanların gerçeği nasıl algıladıkları ve

bu algılara ilişkin deneyimler üzerinde durur (Yıldırım & Şimşek, 2008). Araştırmada izlenen

prosedür az sayıda özne ile kapsamlı ve uzun süreli bir meşguliyet yoluyla örüntüler ve

anlamsal ilişkiler geliştirmeyi içerir. Bu süreçte, araştırmacı çalışmadaki katılımcıların

deneyimlerini anlamak için kendi deneyimlerini bir kenara bırakır ve araştırma esnasında o

olgu için yeni objektif bir bakış açısı kazanmaya çalışır (Creswell, 2007).

Buradaki anlama çabası anlamacı bir metodolojiden gelmekte olup ontolojik

(yorumlayıcı) yaklaşımlara dayalı olarak yürütülmektedir (Kuş, 2003) yani okumak, koşmak,

sürmek, annelik gibi kavramları araştıran fenomenoloji, kavramları sadece tanımlama ile değil

aynı zamanda onları yorumlamayla da ilgilidir. Yorumlama sürecinde araştırmacı yaşanmış

2



tecrübelerin farklı anlamları üzerine yoğunlaşır. Kendi bakış açısının yorumlarına çok az

dayanır. Olguyu yaşayanların tanımlarına daha çok odaklaşır. Örneğin; bir araba kazası

sonrasında insanların etraflarında olanları anlamak için kullandıkları iki yaklaşımı

örneklendiren bir konuşma olmuştur. Bütün yolların dur işaretiyle kaplandığı bir dört yol

ağzında, iki araba çarpışmıştı. Bir polis memuru olay yerine geldiğinde iki sürücü olanlarla

ilgili tartışıyordu. Sürücülerden biri diğer sürücünün durmadığını söyledi, diğeri ise aslında

durduğunu hatta yolun sağından gittiğini söylüyordu. İsteksiz bir tanık tartışmaya çekildi ve

sürücülerden biri ona kazayla ilgili açıklamasını sorunca kendi durduğu yerden tam olarak ne

olduğunu söylemenin zor olduğunu söyledi. “Bunu nasıl söylersin?”, “Olay tam da senin

gözlerinin önünde oldu”, “Gerçek bu, sen durmadın!” , “Diğer yöne bakıyordun” gibi

cümleler savruldu. Polis memuru tanığa birbiriyle çelişen ifadelerden ne sonuç çıkardığını

sordu. Bayanın cevabı her zaman karşıtlıkların olabileceği tarafların yalan söylemediğini

çünkü her şeyin “nerede olduğunuza, olayların size nasıl göründüğü ile ilgili” olduğunu

söyledi. Polis memurunun olayı anlamak için kullandığı yaklaşım nitel yaklaşımları yansıtan

fenomonolojik bir bakış açısına dayanmaktadır (Bogdan &Biklen, 2003).

Başka bir örnek daha verirsek; Okulda başarısızlık olgusu karşımıza sık çıkan bir

olgudur ve bu konu dikkate alındığında bunun bir sürü nedeni olabilir. Bunlar; öğrencinin

sosyo-kültürel yapısı ya da başarı veya başarısızlığı etkileyen diğer etmenlerdir (fiziksel

ortam, öğretim yöntemi vb). Fakat aslolan çocuğun başarısızlığı nasıl algıladığıdır. Olgu

bilim, başarısızlık öğrencinin çeşitli ilişkilerini nasıl etkiler? başarısızlık ne tür sorunlara

neden olur? Gibi konularla ilgilenerek öğrencinin başarısızlığını çeşitli açılardan ele alır

(Yıldırım & Şimşek, 2008).

Fenomenoloji araştırmacıları çalıştıkları insanlara göre bazı şeylerin ne anlama

geldiğini bildiklerini varsaymazlar. Fenomonolojik sorgulama sessizlikle başlar. Bu sessizlik

araştırmacının çalıştığı konuyu sıkı sıkıya kavrama girişimidir (Bogdan &Biklen, 2003).

Olgu bilim araştırmacıları fenomenoloji metotları olarak görüşme ve

tümevarımsal analiz tekniklerini kullanabilirler. Bu teknikleri kullanırken araştırmacı

araştırmada önemli rol üstlenir. Tüm yorumlamacı metotlarda araştırmanın ve araştırmacının

birbiriyle bütünleşen bir rol oynadığı görülür tümevarımsal analiz stratejileri kullanılır.

Böylelikle tanımlar yorumlanır ve bilgiler küçültülerek merkezi tema oluşturulur (Bodner &

Orgill, 2007). Olgu bilim araştırmalarında başlıca veri toplama aracı görüşmedir. Araştırmacı

görüşmeci ile karşılıklı empati ve güvene dayalı bir ortam oluşturmalıdır. Yaşantılar derinlemesine irdelendiği için görüşmeler uzun sürer. Bazı araştırmalarda da birden fazla

3



görüşme yapılabilir. Bu durumda araştırmacının ulaştığı sonuçları görüşmeciye teyit ettirmesi

gibi fırsatlar ortaya çıkar ve bu da geçerlik ve güvenirliği artırır. Diğer bir veri toplama aracı

olan gözlem ise görüşmelere temel oluşturma ya da destekleme amacıyla kullanılır (Yıldırım

ve Şimşek, 2008).

Fenomonoloji Türleri (Creswell, 2007)

1. Hermeneutical (yoruma dayalı) fenomonoloji: Bir metnin, sanatsal ürünün, davranışın

veya bir konuşmacının söylediklerinin ne anlama geldiğini derinlemesine irdelemeye

çalışan bir felsefe, kuram veya sanata yorumlama (hermeneutics)denir. Yunan

mitolojisinden Hermes’ten türemiş bir sözcüktür. Rönesans döneminde gelişmeye

başlamış bir yöntemdir. Metinler yorumlanabildiğine göre, bir kişinin konuşmaları da

yorumlanabilir düşüncesinden yola çıkarak nitel araştırma alanında bir analiz yöntemiolarak kullanılmaya başlanmıştır. Yaygın kullanım şekli hermeneutic “circle” veya

“spiral”dir. Bir metni anlayabilmek için önce onun parçaları anlaşılmalı, parçaların da

anlaşılabilmesi için metnin tümü anlaşılmalıdır ilkesine dayanır. Van Manen bu

fenomonoloji türünde araştırmayı yaşanmış deneyimler (fenomonoloji) yönelimli ve

hayatın “metinlerini” yorumlama (hermeneutics) olarak tanımlamıştır. Van Manen

fenomonolojiye bir dizi kural veya yöntemle yaklaşmasa da fenomonoloji

araştırmalarını altı araştırma aktivitesi içerisinde dinamik bir etkileşim olarak ele alır.Araştırmacılar öncelikle onların ciddi bir şekilde ilgisini çeken (örneğin, okuma,

koşma, annelik) bir fenomeni dikkate alır. Bu süreçte, bu yaşanmış deneyimin

doğasını oluşturan gerekli temaları derinlemesine düşünür. Fenomenin tanımını

araştırılan konuyla güçlü bir bağlantı sürdürecek şekilde yazar ve yazdıkları kısımları

bütünle dengelerler. Fenomonoloji sadece bir tanım değildir ayrıca araştırmacının

yaşanmış deneyimler üzerinde yorum yaptığı yorumlayıcı bir süreçtir.

2. Empirical ,Transcendental (deneysel, doğaüstü, fizyolojik) fenomenoloji: fizyolojik

fenomonolojide Moustakas araştırmacının yorumlarına daha az odaklanıp

katılımcıların deneyimlerine daha fazla yer vermiştir. Ayrıca, Moustakas epoche

(paranteze alma) yani araştırmacıların kendi deneyimlerini bir kenara bırakarak

incelenen fenomene taze bir bakış açısıyla bakma kavramına odaklanmıştır. Zaten

transcendental kelimesi her şeyi sanki ilk kez gibi taze bir şekilde algılama anlamına

gelir.

4



Nitel Bir Fenomonoloji Çalışmasında Amaç cümlesi

Lauterbach (1993) hamileliklerinin son döneminde bebeklerini kaybetmiş olan beş

kadınla hatıraları ve bu kayıpla ilgili deneyimlerini içeren bir çalışma yaptı. Bu çalışmada

amaç cümlesi şu şekildeydi; fenomenolojik araştırma, annelerin, bekledikleri bebek ölünce

yaşamış oldukları deneyimlerin anlamının özünün açıkça söylenmiş yanlarını ortaya

çıkarmaktır. Feminist bakış açısı lensini kullanarak, odak noktası annelerin hatıraları ve

yaşadıkları deneyimlerdi. Annelerin hatıralarını ve kayıp hikayelerini açmak ve açıkça

söylenmesini sağlamaya yardım etti. Araştırma metodları annelerin deneyimlerinin ve yaratıcı

sanatlardaki fenomenin varoluşsal bir şekilde araştırılması ile veriler üzerinde fenomenolojik

yansıtma içerir şekilde temin edildi (Lauterbach ,1993, s.134 akt. Creswell,2003)

Bir Fenomonoloji Çalışmasında Örnekleme Yöntemleri

Fenomenolojik araştırmalarda örneklem seçiminde “kartopu” ya da “ölçüt örnekleme

yöntemleri” kullanılabilir. Bu tür çalışmalarda uzun görüşmeler, hatta birden fazla seans

gerektiren görüşmeler söz konusu olduğundan örneklem sınırlı kalmalı yani az sayıda

bireyden oluşmalıdır (5- 25).

Fenomenolojik Bir Çalışma: Ölümü Sınıflandırmak

Fenomenolojik çalışmalara bir örnek olarak J.MaxwellAtkinson'ın intiharlarla ilgiliçalışması gösterilebilir. Fenomenolojik bir yaklaşıma sahip olan Atkinson, aktörlerinkurgularından bağımsız, 'gerçek' bir intihar oranı var olmadığını ileri sürmüş ve ölümlerinintihar olup olmadığına karar veren resmi görevlilerin ölümleri hangi yöntemlerlesınıflandırdıklarını inceleyerek intiharlarla ilgili istatistiklerin bu istatistikleri oluşturanlarınkendi yorumlamalarından ibaret olduğunu göstermeye çalışmıştır. Bu çalışmada Atkinson,görevlilerin intihara ilişkin sağduyuya dayalı birtakım varsayımlara ve bir sağduyu teorisinesahip olduklarını ve eğer ölüm hakkında verilen bilgi bu sahip oldukları teoriye uyuyorsa sözkonusu ölümü büyük ihtimalle intihar olarak sınıflandırdıklarını ileri sürmektedir. Böyleceintiharın bir dizi verili kabul edilen varsayıma dayanan bir yorum olduğu sonucunavarmaktadır.

Fenomolojik Araştırma Prosedürleri

Moustakas’ ın yaklaşımında, veri analizi prosedürü ve metinsel ve yapısal

tanımlamalarını bir araya getirmek için sistematik adımlar vardır. Bu süreçteki prosedürler şu

şekildedir :

5



Araştırmacı, araştırma probleminin fenomonolojik bir yaklaşımla incelenip

incelenemeyeceğine karar verir. Bir fenomenle ilgili bazı bireylerin ortak veya

paylaşılmış deneyimlerini anlamanın önemli olduğu bir problem tipi bu araştırma

şekline en uygundur. Yöntemleri ve ilkeleri veya fenomenin özellikleri ile ilgili daha

derinlemesine bir anlayış geliştirmek için bu ortak deneyimleri anlamak önemlidir.

Öfke, profesyonellik, az kilolu olmak, güreşçi olmak gibi ilgi duyulan fenomenler

tanımlanır.

Araştırmacı fenomenolojinin felsefi varsayımlarını özeleştirir ve fark eder. Örneğin

birisi nesnel gerçeklik ve bireysel deneyimlerin kombinasyonu ile ilgili yazabilir. Bu

yaşanmış deneyimler ayrıca bilinçli ve bir nesneye yönelmiş haldedir. Katılımcıların

fenomeni nasıl gördüklerini tam olarak anlamak için araştırmacılar kendi

deneyimlerini mümkün olduğunca dışarıda bırakmalıdırlar.

Veriler fenomeni yaşamış olan bireylerden toplanır. Fenomonolojik çalışmalarda veri

toplama sık sık katılımcılarla derinlemesine görüşmeler ve çoklu görüşmeler

şeklindedir. Polkinghorne (1989) araştırmacıların fenomeni yaşamış olan 5 ila 25

kişiyle görüşme yapmasını önerir. Gözlem, jurnal, resim, şiir, müzik gibi diğer veri

türleri de toplanabilir.

Katılımcılara iki genel, temel soru sorulur: Fenomenle ilgili neler deneyimlediniz?

Fenomenle ilgili deneyimlerinizi hangi bağlamlar veya durumlar tipik olarak etkiledi

veya değiştirdi? Başka açık uçlu sorular da sunulabilir ancak bu ikisi özellikle veri

toplamada deneyimlerin dokusal ve yapısal bir tanımının elde edilmesini ve

katılımcıların ortak deneyimlerinin maksimum derecede anlaşılmasını sağlayacaktır.

Fenomonolojik veri analizi adımları genellikle bütün fizyolojik fenomonoloji

araştırmacılarına göre benzerdir. Birinci ve ikinci araştırma sorularından veri eldeetme, data analistlerinin verilerin üzerinden geçmesi (örn, görüşme transkriptleri),

katılımcıların fenomeni nasıl deneyimlediğini anlamayı sağlayacak anlamlı

açıklamaları, cümleleri veya deyişleri ortaya çıkarma. Ardından araştırmacı bu

açıklamaları temalar altında toplayarak anlam kümeleri oluşturur.

Bu anlamlı açıklamalar ve temalar katılımcıların ne yaşadığının tanımını yazmak için

kullanılır (dokusal tanımlama). Bunlar ayrıca katılımcıların fenomeni nasıl

deneyimlediğini etkileyen içeriğin veya ortamın tanımını yazmak için kullanılır bunada yapısal veya imajinatif tanımlama denir. Moustakas (1994) bunlara bir adım daha

6



ekler; araştırmacılar kendi deneyimlerini etkileyen bağlam veya durumlarla ilgili

kendi deneyimlerini yazar.

Dokusal ve yapısal tanımlamalardan araştırmacı fenomenin “özünü” sunacak

kompozit bir tanım yazar. Buna da özsel, değişmez yapı denir. Bu metin esasenkatılımcıların ortak deneyimlerine odaklanır. Örneğin, bu tüm deneyimlerin altında

yatan bir yapı olduğunu gösterir ( sevilen bir köpek yavrusu, muhabbet kuşu, veya bir

çocuk olduğunda üzüntü aynıdır. Bu tanımlayıcı bir metindir, bir veya iki uzun

paragraftan oluşur ve okuyucu fenomonolojiden “birinin bunu yaşadığında ne

hissettiğini daha iyi anlıyorum” hissiyle ayrılmalıdır.

Olgu bilim araştırmalarının zorlukları

Bir fenomonoloji bazı kişiler tarafından yaşanan bir fenomenin derinlemesine bir

şekilde anlaşılmasını sağlar. Bazı ortak deneyimleri bilmek terapistler, öğretmenler, sağlık

personeli ve kanun yapıcılar gibi gruplar için değerli olabilir. Fenomonoloji katılımcılarla

yapılan tekli veya çoklu görüşmeler yoluyla aerodinamik bir veri toplama sağlar. Diğer bir

taraftan fenomenoloji en azından bazı felsefi varsayımların daha kapsamlı bir şekilde

anlaşılmasını gerektirir ve bunların araştırmacı tarafından tanımlanması gereklidir.

Katılımcılar araştırmanın konusu olan fenomeni yaşamış kişilerden dikkatli bir şekilde

seçilmelidir ki böylece araştırmacı ortak bir anlayış sağlayabilsin. Ayrıca kendi kişisel

deneyimlerini dışarıda bırakmak da araştırmacı için zor olabilir. Fenomenolojiye yorumlayıcı

bir yaklaşım bunun imkansız olduğu işaretini gösterebilir.

Fenomenolojide örneklem seçerken de bazı problemler ortaya çıkmaktadır. Mesela;

örneklem fazla sayıda olmamalıdır çünkü derinlemesine bir görüşme yapıldığı ve bu

görüşmeler bazen birden fazla seansta gerçekleştiği için sayı sınırlı tutulmalıdır. Bazen de

sayının sınırlı tutulması sorunlara yol açabilir. Demirkaya’nın (2008) The Understandings of

Global Warming and Learning Styles: A Phenomenographic Analysis of Prospective Primary

School Teachers adlı makalesinde ülkenin bir bölgesinde ve bir üniversitesinde çekilen

ilkokul öğretmen adaylarının sadece küçük bir örnek olarak kullanılması sorun olmuştur.

Çünkü çevre ve küresel ısınma kavramlarının anlaşılırlığını nitel ölçüm yöntemleri ve gerekli

büyüklükte örnekler kullanılarak daha iyi belirleyebilen ek çalışmalar yapılmalıdır. Bunun

yanında araştırılacak olguyu yaşayan bireylerin sayısının az olması da yine sınırlılık

oluşturabilir (Yıldırım & Şimşek, 2008).

7



Olgubilim araştırmaları nitel araştırmanın doğasına uygun olarak kesin ve

genellenebilir sonuçlar ortaya koymayabilir. Ancak, bir olguyu daha iyi tanımamıza ve

anlamamıza yardımcı olacak sonuçlar sağlayacak örnekler, yaşantılar ve açıklamalar ortaya

koyabilir. Bu yönüyle hem bilim alan yazınına hem de uygulamaya önemli katkılar getirebilir.

YERLEŞİK (GÖMÜLÜ)TEORİERLEŞİK (GÖMÜLÜ)TEORİ

(GROUNDED THEORY)GROUNDED THEORY)8



YERLEŞİK (GÖMÜLÜ) TEORİ (GROUNDED THEORY)- KURAM OLUŞTURMA

Bir Fenomenoloji bir grup kişinin deneyimlerinin anlamına odaklanmasına rağmen,

yerleşik teorinin çabası tanımlamanın ötesine geçerek bir teori, bir sürecin (veya bir faaliyetin

veya etkileşimin) soyut analitik bir şemasını üretmek veya keşfetmektir. Çalışmadaki

katılımcıların hepsi süreci yaşamış olacağından, teorinin gelişimi daha ileriki çalışmalara bir

çerçeve sağlanmasını veya denenmesini açıklamaya yardımcı olabilir. Buradaki anahtar fikir

teori geliştirmenin hazır bir şekilde gelmemiş olması bunun yerine süreci yaşayan

katılımcılardan üretilmesi veya temellendirilmesidir. Bu yüzden, yerleşik teori araştırmacının

çok sayıda katılımcının fikirleri ile biçimlenen bir sürecin, faaliyetin veya etkileşimin genel

bir açıklamasını (teori) ürettiği nitel bir araştırma desenidir (Strauss& Corbin, 1998 Akt.

Creswell, 2007).

Bu nitel desen 1967’de Glaser ve Strauss tarafından araştırmalarda kullanılan

teorilerin genellikle çalışmalardaki katılımcılar için uygunsuz veya yakışıksız olduğunu

düşünerek geliştirilmiştir. Daha yakın zamanda Charmaz (2006) yapılandırmacı bir yerleşik

teori’yi savundu. Farklı yorumlamalar yoluyla yerleşik teori sosyoloji, hemşirelik, eğitim ve

psikoloji ve diğer bilim alanlarında bir popularite kazandı.

Başka bir yerleşik teori bakış açısı da Charmaz gibi yerleşik teoriyi “pozitivist

destekleyiciler”inden değerlendiren Clarke (2005)’tır. Clarke, Charmaz’dan daha ileriye

giderek sosyal durumların yerleşik teoride analizin bütünlüğünü şekillendirmesi gerektiğini ve

bu durumları analizde veri toplama ve nitel verileri analiz ederken üç sosyolojik modun;

durumsal, sosyal dünya/alan ve pozisyonel kartografik haritaların kullanışlı olabileceğini

söylemiştir.

Yerleşik Teori Çalışmalarının Türleri

Yerleşik teoride en popüler yaklaşımlar olan Strauss ve Corbin’in sistematik

prosedürleri ve Charmaz’ın yapılandırmacı yaklaşımıdır. Strauss ve Corbin’in daha sitematik,

analitik prosedürlerinde, araştırmacı bir konu ile ilgili (örneğin; bir öğretim programı

geliştirme süreci, danışanlarıyla psikolojik testlerin sonuçlarını paylaşmanın iyileştiricifaydaları) süreci, faaliyeti veya etkileşimi sistematik olarak açıklayan bir teori geliştirir.

9



Araştırmacı tipik olarak, görüşme verisi toplamayarak kategorileri tamamlamak için sahaya

birkaç ziyaret gerçekleştirerek 20- 30 kadar görüşme yapar. Kategori; olayların, vakaların ve

durumların bileşiminden oluşan bilgi bütünlüğüdür. Araştırmacı ayrıca, gözlemleri ve

dokümanları da analiz eder ancak bu veri toplama şekilleri genelde kullanılmaz. Araştırmacı

veri toplarken analize başlar. Yerleşik teoride veri toplama imajı “zigzag” gibidir; bilgi

toplamak için sahaya çıkma, veri analiz etmek için ofiste çalışma, daha fazla veri toplamak

için sahaya çıkma, sonra yine ofise gelme ve böyle devam eden bir süreçtir. Görüşülen

katılımcılar araştırmacının teoriyi en iyi şekilde biçimlendirmesi için teorik olarak seçilir

(kuramsal örnekleme). Veri toplama yoluyla bilgi elde etme ve yeni geliştirilen kategorilerle

karşılaştırma sürecine veri analizinin değişmez karşılaştırmalı metodudur.

Araştırmacı açık kodlama ile başlar, yani bilginin major kategorileri için veri kodlama.

Bu kodlama ile, araştırmacı merkezi fenomen denilen bir açık kodlama kategorisine odaklanır

ve bunu tanımlar, daha sonra verilere döner ve bu merkezi fenomen etrafında yeni kategoriler

oluşturur. Strauss ve Corbin merkezi fenomenin etrafında tanımlanan kategorileri şöyle

belirtmişlerdir: nedensel durumlar (merkezi fenomene neden olan faktörler), stratejiler

(merkezi fenomene yanıt olarak oluşan faaliyetler), bağlamsal ve müdahaleci durumlar

(stratejileri etkileyen geniş ve spesifik durumsal faktörler) ve sonuçlar (stratejilerin

kullanımının çıktıları). Bu kategoriler merkezi fenomeni eksensel kodlama paradigması denen

görsel bir model içerisinde ilgilendirip kuşatırlar. Son adım olarak yani seçici kodlama

adımında araştırmacı modeli alır öngörüler (hipotezler) geliştirir.

Yerleşik teorilerden ikincisi de Charmaz’ın (2005,2006) yapılandırmacı yazılarından

elde edilen türdür. Strauss ve Corbin’deki gibi tek bir süreci veya merkezi bir kategorinin

çalışılmasını içermektense Charmaz farklı lokal dünyaların, çoklu gerçekliklerin ve özel

dünyaların, bakışların ve faaliyetlerin karmaşıklığını vurgulamayı içeren sosyal

yapılandırmacı bir perspektiften yola çıkar. Yapılandırmacı yerleşik teori, Charmaz’ a göre

nitel araştırmalara esnek bir rehberlikle yorumlayıcı bir açının içerisinde yatar. Charmaz zeninveri elde etmenin, veriyi kodlamanın, hatırlatıcı notlar almanın ve teorik örnekleme

kullanmanın önemini belirtse de görüşlerin, değerlerin, inançların, hislerin, varsayımların,

ideolojilerin önemine daha fazla vurgu yapar. Ayrıca, Charmaz yerleşik teori prosedürünün

süreçte araştırmacının rolünü azaltmadığını, araştırmacının süreçte kategorilerle ilgili kararlar

verdiğini, verileri sorguladığını, kişisel değerleri, deneyimleri ve öncelikleri geliştirdiğini

söyler. Charmaz’a göre yerleşik teoride çalışan araştırmacıların geliştirdiği sonuçlar öneri

niteliğindedir, tamamlanmamıştır ve kesin değildir. (Creswell,2007)

10



Kuram Oluşturma Araştırmalarında Prosedürler

Strauss ve Corbin’in kuram oluşturma prosedürleri şöyledir;

Araştırmacı öncelikle, yerleşik teorinin kendi araştırma problemine veya çalışmasına

en uygun yol olup olmadığına karar vermelidir. Yerleşik teori bir süreci açıklamak

için uygun bir teori yoksa kullanılması iyi olan bir desendir. Literatürde uygun

modeller olabilir ancak nitel araştırmacının ilgi alanı olan örneklemden veya gruptan

başka kişilerle geliştirilmiş ve test edilmiştir. Ayrıca teoriler de var olabilir ama

tamamlanmamıştır çünkü araştırmacıyı ilgilendiren değerli değişkenler potansiyel

olarak işaret edilmemiştir.

Araştırmacının katılımcılara soracağı araştırma soruları bireylerin süreci nasıl

yaşadıklarını ve bu süreçteki adımları belirleyip açıklığa kavuşturmaya

odaklanacaktır. Bu konuların ilk olarak keşfi sonrasında araştırmacı katılımcılara

dönüp daha detaylı sorular sorar örneğin: sizce sürecin merkezi neydi (merkezi

fenomen), Bu fenomenin oluşmasını etkileyen nedir (nedensel durumlar), süreç

esnasında işe koşulan stratejiler nelerdir (stratejiler), ortaya çıkan etki nedir (sonuçlar).

Gözlem, doküman, görsel materyaller gibi diğer veri türleri toplanabilecek olsa da

görüşmede genellikle bu sorular sorulur. Burada esas amaç modeli geliştirmek için

bütün bilgileri eksiksiz olarak toplamaktır. Bunun için 20- 30 görüşmeden 50-60

görüşme yapılabilir.

Veri analizi belli kısımlar halinde ilerler. Açık kodlamada araştırmacılar fenomenle

ilgili bilgi kategorileri oluşturur. Her bir kategoride araştırmacı bazı özellikler, alt

kategoriler bulur ve bu süreklilikte en üst derecede olasılık gösteren verileri

boyutlandırmaya uğraşır.

Eksensel kodlama evresinde araştırmacı verileri yeni yollarla birleştirir. Bu

araştırmacının merkezi fenomeni (örn; fenomenle ilgili merkezi kategori) belirlediği

bir kodlama paradigması veya mantıksal paradigma (örn; görsel bir model) içerisinde

gösterir nedensel durumları keşfeder, stratejileri özeleştir, bağlam ve müdahaleci

durumları belirler, ve sonuçları betimler.

11



Seçici kodlamada araştırmacı kategorileri birleştiren bir olay örgüsü geliştirebilir.

Alternatif olarak, öngörüler veya hipotezler tahmin edilen ilişkileri özelleştirebilir.

Son olarak araştırmacı fenomeni etkileyen sosyal, tarihsel ve ekonomik durumları

açıklığa kavuşturan görsel bir portre, bir durumsal matrix geliştirebilir. Bu tercihe bağlı bir adımdır.

Bu veri toplama ve analiz sürecinin sonucu olarak substantif-düzeyde bir teori

araştırmacı tarafından yazılmış olur. Bu teori daha sonra ampirik doğrulama sağlamak

için test edilebilir. Veya çalışma burada bitebilir ve yeni bir teori geliştirilmesi ile son

bulabilir. (Creswell, 2007)

Bir Kuram Oluşturma Çalışması Örneği

1. Açık Kodlama Aşaması

İsimlendirme, kategorize etme, metinde bulunan fenomeni tanımlama aşamasıdır.

Text Parçası 1 (Strauss and Corbin s. 78)

Artritiniz varsa ağrıyı gidermek oldukça büyük bir sorundur. Bazen, acı diğer zamanlarda olduğundan daha büyük hale gelir, ancak daha da kötüye gittiğinde, off!Gerçekten çok acıtır, öyle ki yatağınızdan bile çıkmak istemezsiniz. Hiçbir şeyyapasınız gelmez. İlaçlarla elde ettiğiniz dinme hissi ise ya geçicidir ya da kısmidir.

Burada tartışılan bir şey ACIdır. Konuşmada vurgulanan şekli ile konuşmacı acının farklıözelliklerinden bahsetmektedir, bunlardan biri ŞİDDET’tir ki bu azdan çoğa doğru gidebilir.(ne zaman azdır ne zaman çoktur?) çok acı duyulduğunda bunun bazı sonuçları vardır :yataktan çıkılmak istenmez, hiçbir şey yapmak istenmez (acı duyulduğunda başka neler yapmak istemezsiniz?). bu problemi çözmek için AĞRI DİNMESİ’ne ihtiyaç vardır. AĞRIDİNDİRMEK İÇİN BİR YOL’da ilaçlardır (bu kategorinin diğer elemanları nelerdir?)Ağrının dinmesinin de belli SÜRELERİ (geçici olabilir) ve ETKİLİLİĞİ (kısmi) vardır.

2. Eksensel (AXİAL) kodlama aşaması:

Tümdengelimsel ve tümevarımsal düşünme ile kodları birbirleriyle ilişkilendirme. Busüreci basitleştirmek için bir çerçeveye veya genel özellikleri belirten ilişkilereuydurmak gereklidir. Çerçevede şu elemanlar vardır: fenomen, nedensel durumlar,içerik, müdahaleci durumlar, aksiyon stratejileri, sonuçlar

Fenomen: Acı

Nedensel Durumlar: Artrit

Aksiyon stratejisi: İlaç alma

12



Sonuç: ağrı dindirme

3. Seçici kodlama: Bir kavramı merkezi kategori olarak seçme, diğer kategorileri

bununla ilişkilendirme

4. Memos (Hatırlatıcı Notlar)

Kuram oluşturmada önemli bir kavram da Türkçe olarak sembolik etkileşimcilik ifade

edilen “symbolic interactionism” dir. Etkileşimcilik temeli Descartes’a dayanan beden ve

ruhun birbiriyle olan ilişkisini inceleyen bir teoridir. Sembolik etkileşimcilik ise kişilerin

birbirleriyle veya kendileriyle olan iletişimlerinde ortaya çıkan sembollerle oluşturulmuşsosyal bir etkileşim sürecidir. Sembolik etkileşimciliğin temeli sosyal psikolojiden gelir. Bir

sembolik davranışı tanımlamak için çevreyle olan gözlemlenmiş etkileşimleri belirlemek

sembolik etkileşim araştırmacılarının asıl amacıdır. İnsan olmak, bazı şeylerin üzerindeki

anlamlara karşı davranmaktır. Bu anlamların üstesinden gelinir, üzerinde değişiklikler yapılır,

aynı zamanda problem oluşturan bir durumla karşılaşıldığı zaman kullanılan bu anlamlar

açıklayıcı bir süreçtir. Birey sosyal çevreden ayrılmayan bir bütündür. Ayrıca gerçek

dediğimiz şeyde sosyal bir yapılanmadır.

13



Sembolik etkileşimcilik terimi ilk 1937’de Herbert Blumer tarafından ifade edilmiştir.

Sembolik etkileşimcilik sosyal etkileşim ve yorumlama yoluyla ortaklaşa kullanılmış

sembollerin yapılarıyla ilgilenir. Kuram oluşturmada bir sosyal etkileşimci araştırma

özelliğine sahiptir. Sosyal etkileşimci araştırmaların amacı insanların kendi dünyalarını nasıl

tanımladıklarını belirlemek ve bu tanımların kendi davranışlarına nasıl yansıdığını ortaya

koymaktır. Sembolik etkileşimciliğin temelinde değişkenleri arasındaki ilişkileri test etmekten

ziyade sosyal bir anlaşılırlığı sağlamaktır. Kısacası insanların kendi ifadeleri sembolik

etkileşimciliğin merkezinde büyük bir önem taşır. Sembolik etkileşimcilik gözlemlenen

davranışların nedenlerini ve sosyal çevreyle olan etkileşimin altında yatan gerçekleri

belirlemeye çalışan araştırmaların temelin oluşturur. Bu nedenle kuram oluşturma da olmak

üzere nitel çalışmalarda kullanılan gözlem, görüşme gibi veri toplama teknikleri sembolik

etkileşim için uygundur. Zaten Blumer’in orijinal sembolik etkileşim kavramı da nicel

verilere karşı çıkmaktadır. Sembolik etkileşimciler var olan bir teorinin davranışlarını

belirlemek yerine davranışları ortaya koyan bir teori ortaya koyma çabası içindedirler. Bu

düşünceye sahip olan araştırmacılar kuram oluşturma desenini kullanır.

Kuram oluşturma anlamlara ve yaşantılara odaklanmasından dolayı olgubilimle

benzerlik göstermektedir. Ancak olgubilimde bir kuram oluşturma gibi bir amaç

güdülmemiştir. Ayrıca kuram oluşturma durum çalışması ve geniş taramalar arasında bir

köprü görevi görür. Bu iki araştırmayı tek bir araştırmada birleştirir. Diğer nitel çalışmaların

aksine kuram oluşturma istatistiksel olarak test edilebilecek tahminler ortaya koymayı

amaçlar.

Kuram oluşturma bugünkü araştırmalarda doğrudan kuram elde etmek için

kullanılmaz. Araştırılan konuyu bütün gerçekliği ile incelemek için sadece veri toplama aracı

olarak kullanılmaktadır. Verilerin analizinde kullanılan sürekli karşılaştırma metodu bu

kuramdan kaynaklanmaktadır. Kuram oluşturmanın etkin olarak kullanılamamasının sebepleri

olarak yararlanılmasının oldukça güç olması, veri analizinin oldukça zaman alması ve nitelaraştırmalar konusunda oldukça yoğun bilgi ve beceri gerektirmesidir.

KAYNAKLAR

1. Bodner, G.M. & Orgil, M.K. (2007). Theoretical frameworks for research in

chemistry/science education. Upper Sadle River: Pearson

2. Bogdan , R. C & Biklen , S. K. (2003). Qualitative Research for Education: An

introduction to Theories and. Methods (4th ed.). New York: Pearson Education Group

14



3. Büyüköztürk ve diğ., (2010). Bilimsel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Pegem A

Yayınları

4. Creswell, J.W. (2003) Research Design: Qualitative, Quantitative and Mixed Methods

Approaches (2nd Ed.) USA: Sage Publications

5. Creswell, J.W. (2007). Qualitative inquiry and research design: Choosing among five

traditions (second edition). London: Sage.

6. Demirkaya, H. (2008). The understandings of global warming and learning styles: a

phenomenographic analysis of prospective primary school teachers. Educational

Sciences: Theory & Practice, 8(1), 51-58.

7. Kuş, E. (2003). Nicel- Nitel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Anı Yayıncılık

8. Yıldırım, A. & Şimşek, H. (2008). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri.

Ankara: Seçkin Yayınevi.

15

Documents

bilimsel araştırma yöntemleri ödev