BİLİMSEL ARAŞTIRMALARDAYÖNTEM ve BASAMAKLAR

Prof. Dr. Abdullah BAYRAMKırıkkale ÜniversitesiFen Edebiyat FakültesiBiyoloji BölümüZooloji Anabilim Dalı

SUNAN : UZMAN BİYOLOJİ ÖĞRETMENİ ALİ İHSAN KIRTAŞ

Bilim, tarafsız gözlem ve deneyler sonucu elde edilen, düzenlenmiş bilgiler topluluğudur

Geceleri güneşi niçin göremeyiz? Kuşlar niçin göç eder? Gökyüzün niçin mavidir? Tırtıl kelebeğe nasıl dönüşür? Sakarya nehrinde balık ölümleri niçin giderek

artıyor? Mide ekşimesinin nedenleri nelerdir? gibi sorular

merak ve gözlem sonucu ortaya çıkan sorulardır.

Bilim adamı ve bilimsel bir problem Bilim adamı, özellikle

kendi uzmanlık alanı içindeki fenomenleri bir dedektif gibi inceleyen, sorgulayan, neden-sonuç ilişkisi kurmaya çalışan ve elde ettiği bulguları çok iyi yorumlayarak gerçeği yakalayan insandır.

Merak ve Bilim Newton’un ağaçtan

düşen elmayı gözlerken, elmanın ağaçtan yere doğru düşme nedenini merak etmesi ve doğru yorumlara gidebilmesi, çağımızdaki pek çok gelişmenin kaynağı olarak yer çekimi kuvvetini fark etmesine neden olmuştur.

WARREN ve MARSHALLülser = Helicobacter pylori

J.R. WARREN ve B.J. MARSHALL, Avusturalya’da, bir Araştırma Hastanesinde patoloji çalışan ve kariyerleri olmayan iki hekimdirler (1979).

Ülserli hastaların mide mukozasından hazırlanmış çok sayıda preparatı tekrar tekrar inceleyerek, spiral şeklindeki bakterileri gözlemlediler.

Şaşkınlık yaratan bu bakteri türü o ana kadar bilinen spiral bakterilerden farklıydı. Warren ve Marshall tarafından Helicobacter pylori olarak adlandırıldı (1981).

Helicobacter pylori Warren & Marshall, 1981

WARREN ve MARSHALL bu bakteri üzerine deneysel

çalışmalarını 20 yıl boyunca sürdürdü.

Araştırma sonuçlarını değerlendirip bilimsel bir makale yayınladı ve

2005’te İsveç Stockholm Karolinska Enstitü tarafından Nobel Ödülü ile şereflendirildiler.

Mide ekşimeleri, ülser Oysa o zamana kadar mide

ekşimeleri ve ülser üzerine yaklaşık 2.000 adet bilimsel makale yayınlanmıştı. Bu makale yazarları Helicobacter pylori’den habersizdiler.

ABD’de yapılan bir araştırmada, ülser tedavisi için yazılan reçetelerin sadece %3’ünde (her ihtimale karşı) antibiyotik yazılmıştı.

Helicobacter pylori enfeksiyonu Helicobacter pylori enfeksiyonu birkaç ay

içinde kronik yüzeysel gastrite yol açar.

Bu hastalığın tedavi edilmemesi durumunda kronik yüzeysel gastrit ülsere, bazı durumlarda ise kansere yol açar.

Günümüzde ülser, uygun antibiyotik tedavisiyle çoğunlukla bir haftada ortadan kaldırılabilmektedir.

Bilim insanının vasıfları

Meraklıdır Şüphecidir Israrcıdır Tarafsızdır Otoriteyi reddeder Bilimsel dayanağı olmayan görüşlere değer

vermez Gerektiğinde kendi düşüncelerini bile eleştirir.

Warren & Marshall fenomenindeizlenen yöntemin basamaklarına bakalım Problemin tespiti = Ülserin nedeni nedir? Gözlem = 20 yıl sürdü Verilerin toplanması = 20 yıl sürdü Hipotezin kurulması = Ülseri yapan bir

mikroorganizma olmalı ! Tahminlerde bulunma = Hipotezim doğru ise

mide iç duvarına yerleşmiş çok sayıda mikroorganizma görmeliyim

Hipotezin kontrollü deneylerle sınanması = 10 -15 yıl sürdü

Sonuç [Gerçek] = Heliobacter pylori (Sonuçlar hipotezi doğrulamıyorsa hipoteze

geri dönülür) GERÇEK TEORİ KANUN

GÖZLEM ve TİPLERİ Gözlem = Belli bir amaç için cisimleri veya

olayları doğal koşulları içinde ve oluş zamanlarına göre planlı ve dikkatli algılama etkinliğidir.

Gözlemler NİTEL ve NİCEL olmak üzere iki tiptir. Nitel gözlem (qualitative observation, her hangi

bir ölçü aleti kullanmadan, duyu organlarıyla yapılan gözlemdir.

Fen bilimleri için uygun ve güvenilir değildir. Subjektif data sağlar, sosyal bilimler için uygun bir yöntem olabilir.

Nicel gözlem (quantitative observation)

Nicel gözlem, ölçü aletleri ile yapılan ve kesinlik ifade eden gözlemdir.

Fizik, kimya, biyoloji, mühendislik gibi doğa bilimleri alanlarında araştırmalar gözlem ve ölçmeye dayanır.

Örnek: Hava sıcaklığı – 40 C º iken, karla örtülü ot kümesinde iç sıcaklık + 22 C º bulundu.

VERİLERİN (data) TOPLANMASI

Bir tarla çekirgesinde 3. bacak femur boyunun 21.06 ± 0.17 mm (n=12), anten boyunun 36.71 ± 0.23 mm (n=12) olması birer veridir.

Ancak özellikle morfometrik

araştırmalarda her bir veri mümkün oldukça seriler üzerinden ve ortalama değerleri ile (x) verilmelidir.

Bilim ve deney Fizik Profesörü Frank WOLF’a

göre, bilimde esas olan “deney”dir. Deney, bilimsel yöntemin en

güvenilir basamağını teşkil eder. Olaylar arasında ilişki kurmayı ve

bilimsel düşünmeyi öğretir. Deney düzeneği dikkatle

seçilmelidir. Deneyde kullanılan materyal

doğru seçilmeli, yöntem doğru olmalıdır.

Bu yüzden, hangi araştırmanın hangi materyal ve yöntem ile yapıldığının araştırılması da önemlidir.

Kontrollü deney Bu sırada bilim adamı şüphecidir

ve sabırlıdır. Sonuca ulaşamıyorsa veya

sorularına yanıt alamıyorsa deney düzeneğini değiştirir veya yeniden kurar.

Deney kontrolsüz yapılmışsa, kontrol grubu / grupları ile test edilir. Birçok durumda deney kontrollü yapılır. Kontrollü deneyler, her defasında bir faktörü değiştirip diğer faktörlerin sabit tutulmasıyla yapılan deneylerdir.

BULGULARIN DEĞERLENDİRİLMESİ VE SONUÇ ÇIKARMA Hipotezin doğruluğunu test

etmeye yönelik yapılan gözlem ve deneylerden elde edilen verilerin değerlendirilmesi, bilimsel çalışmanın sonucunu yorumlamak açısından ayrı bir önem taşır.

Bu sonuçlar bazı çalışmalarda kendi başına bir anlam ifade etmeyebilir, bu verilerin istatistik analiz yöntemleri ile değerlendirilmesi gerekir.

Elde edilmiş bulgular arasında dikkatle ilişki kurulmalı, hipotezin doğruluğu kanıtlanmalıdır.

Bulgu sonuçları = Proje raporu Bulgular problemi açıklıyorsa, çalışmanın sonuçları

rapor edilir, bilimsel makale formatında dünyaya duyurulur.

Bir proje raporunda şu başlıklar yer almalıdır: Projenin Adı Projeyi Hazırlayanlar Projenin Amacı Projenin Özeti Giriş Yöntem Bulgular ve Tartışma Kaynaklar Teşekkür

Beni sabırla dinlediğiniziçin teşekkürler

ALİ İHSAN KIRTAŞ