Embed Size (px)
DESCRIPTION
Bilimsel Yönteme Tarihsel Bir Bakış. Prof. Dr. Esin Kâhya. - PowerPoint PPT Presentation
Citation preview
Bilimsel Yönteme Tarihsel Bir Bilimsel Yönteme Tarihsel Bir BakışBakış
Prof. Dr. Esin KâhyaProf. Dr. Esin Kâhya
• Bilim, Latince Bilim, Latince scientia (BİLGİ)scientia (BİLGİ) sözcüğünden sözcüğünden türetilmiştir; gözlemlenebilir fiziksel türetilmiştir; gözlemlenebilir fiziksel kanıtlarla doğanın ve doğal olayların kanıtlarla doğanın ve doğal olayların işleyişini anlamak ve anlaşılır kılmak için işleyişini anlamak ve anlaşılır kılmak için yapılan düzenlenmiş insani çabayı ifade yapılan düzenlenmiş insani çabayı ifade eder. Bu işlem, doğal olayların doğrudan eder. Bu işlem, doğal olayların doğrudan gözlemlenmesiyle ve doğal olayların gözlemlenmesiyle ve doğal olayların kontrollü ortamlarda tekrarlanarak kontrollü ortamlarda tekrarlanarak denenmesiyle yürütülebilir. denenmesiyle yürütülebilir.
Bilimin önemli özelliği belli bir yönteminin Bilimin önemli özelliği belli bir yönteminin olmasıdır. Bilimin gelişmesinde bilimsel olmasıdır. Bilimin gelişmesinde bilimsel yöntemin çok büyük önemi vardır. Bu yöntemin çok büyük önemi vardır. Bu konuyla bilim adamları, teologlar ve konuyla bilim adamları, teologlar ve filozoflar ilgilenmişlerdir. Doğu filozoflar ilgilenmişlerdir. Doğu Uygarlıklarından başlayarak tarihi süreç Uygarlıklarından başlayarak tarihi süreç içinde günümüze kadar değişiklikler içinde günümüze kadar değişiklikler geçirerek gelmiştir. Günümüz bilimi ve geçirerek gelmiştir. Günümüz bilimi ve teknolojisi özellikle bilimsel yönteme teknolojisi özellikle bilimsel yönteme borçludur. borçludur.
• Bilimin gelişim sürecinin Bilimin gelişim sürecinin başlangıcında atılan önemli başlangıcında atılan önemli adımlardan birisi, Eski Yunan adımlardan birisi, Eski Yunan düşüncesinde mevcuttur. Bu düşüncesinde mevcuttur. Bu dönemde yine Eski Hint, İran, Çin ve dönemde yine Eski Hint, İran, Çin ve Mezopotamya kültürü de ilk adımların Mezopotamya kültürü de ilk adımların atılmasında önemli rol oynamıştır. atılmasında önemli rol oynamıştır. Ancak belli bir sistem dahilinde bilgi Ancak belli bir sistem dahilinde bilgi veren ilk düşünür Platon olmuştur, veren ilk düşünür Platon olmuştur, denilebilir. denilebilir.
• Platon ve öğrencisi Aristoteles bilimsel Platon ve öğrencisi Aristoteles bilimsel yöntemle ilgilenmiştir. Platon daha çok yöntemle ilgilenmiştir. Platon daha çok analitik yöntemi kullanmış olup, daha sonra analitik yöntemi kullanmış olup, daha sonra diyalektik yöntemin onun doğurtmacı diyalektik yöntemin onun doğurtmacı yöntemi ya da analitik yönteminden yöntemi ya da analitik yönteminden çıkarıldığı ifade edilmiştir. Aristoteles ise çıkarıldığı ifade edilmiştir. Aristoteles ise emprik bilginin öneminin farkındadır. Ona emprik bilginin öneminin farkındadır. Ona göre, bilimsel bilginin oluşmasında ölçü, göre, bilimsel bilginin oluşmasında ölçü, gözlemin bilimin üzerine temellendirildiği gözlemin bilimin üzerine temellendirildiği ayakların oluşturulmasında önemli bir yere ayakların oluşturulmasında önemli bir yere sahip olmasıdır. Aristoteles’in metot sahip olmasıdır. Aristoteles’in metot konusundaki görüşlerini şöyle özetleyebiliriz:konusundaki görüşlerini şöyle özetleyebiliriz:
• 1.konu hakkında başkaları 1.konu hakkında başkaları tarafından yazılmış olanları tarafından yazılmış olanları incelemek;incelemek;
• 2.konu hakkında genel olarak hem 2.konu hakkında genel olarak hem fikirde olma yolunu araştırmak fikirde olma yolunu araştırmak (bakmak)(bakmak)
• 3.konuyla ilgili her şeyi sistematik 3.konuyla ilgili her şeyi sistematik olarak incelemek.olarak incelemek.
• Burada dikkatimizi çeken noktalar yazılı bilgilerin Burada dikkatimizi çeken noktalar yazılı bilgilerin öneminin vurgulaması, anlaşma ve ölçüdür.öneminin vurgulaması, anlaşma ve ölçüdür.
• Daha sonra bu konuda İskenderiye okuluna Daha sonra bu konuda İskenderiye okuluna mensup bilim adamlarında bilgi buluyoruz. Her ne mensup bilim adamlarında bilgi buluyoruz. Her ne kadar yazılı olarak özel bir bilgi yoksa da, onların kadar yazılı olarak özel bir bilgi yoksa da, onların çalışmalarını anlatan eserlerden, yöntemleri çalışmalarını anlatan eserlerden, yöntemleri hakkında bilgi edinmek mümkündür. Örneğin on hakkında bilgi edinmek mümkündür. Örneğin on altıncı yüzyıla kadar otorite olarak kabul edilen altıncı yüzyıla kadar otorite olarak kabul edilen Galen (tıp), Ptoleme (Batlamyus, astronomi) ve Galen (tıp), Ptoleme (Batlamyus, astronomi) ve Euclid’in (matematik) eserlerinden onların Euclid’in (matematik) eserlerinden onların bilimsel çalışmalarında belli bir araştırma yöntemi bilimsel çalışmalarında belli bir araştırma yöntemi kullandıkları belirlenmektedir. kullandıkları belirlenmektedir.
• Hemen hepsinde ortak özellik, Aristoteles’in Hemen hepsinde ortak özellik, Aristoteles’in ifade etmiş olduğu gibi, daha önceki bilimsel ifade etmiş olduğu gibi, daha önceki bilimsel faaliyetleri bilmek ve bu bilgiyi özümsemiş faaliyetleri bilmek ve bu bilgiyi özümsemiş olmak, iyi gözlem yapmak (örneğin tıp olmak, iyi gözlem yapmak (örneğin tıp çalışması yapanlar hayvanlar üzerinde çalışması yapanlar hayvanlar üzerinde disseksiyon yapmıştır), sistematik bir akıl disseksiyon yapmıştır), sistematik bir akıl yürütme ile (Euclid’in çalışmalarında yürütme ile (Euclid’in çalışmalarında görüldüğü gibi) uygulanan bilimsel yöntemin görüldüğü gibi) uygulanan bilimsel yöntemin temel özelliklerini belirlemek mümkündür.temel özelliklerini belirlemek mümkündür.
• Yine İslam Dünyasının önemli hekimlerinden Yine İslam Dünyasının önemli hekimlerinden İbn Sina yazmış olduğu İbn Sina yazmış olduğu Kimya RisalesiKimya Risalesi’’nde ’’nde hem transformasyon teorisini tartışmış hem hem transformasyon teorisini tartışmış hem de bu tartışmada bilimsel bilginin öncelikli de bu tartışmada bilimsel bilginin öncelikli olarak deney ve gözleme dayanması olarak deney ve gözleme dayanması gerektiğini vurgulamıştır. Altın elde etmek gerektiğini vurgulamıştır. Altın elde etmek için kullanılan metallerin kendi özelliklerine için kullanılan metallerin kendi özelliklerine sahip olduğunu, bir araya getirildiğinde ise sahip olduğunu, bir araya getirildiğinde ise onların ancak alaşım oluşturduğunu, altın onların ancak alaşım oluşturduğunu, altın elde edilmesinin olanak dışı olduğunu elde edilmesinin olanak dışı olduğunu deneysel olarak göstermiştir. deneysel olarak göstermiştir.
• Onun tıp çalışmalarında araştırma Onun tıp çalışmalarında araştırma yöntemlerine ne kadar önem verdiği yöntemlerine ne kadar önem verdiği belirlenebilmektedir. Hatta Beyruni ile belirlenebilmektedir. Hatta Beyruni ile yaptığı mektuplaşmalarda, onu kullandığı yaptığı mektuplaşmalarda, onu kullandığı yöntem konusunda eleştirmiş ve yöntem konusunda eleştirmiş ve dedüksiyonu kullanmamasını önemli bir dedüksiyonu kullanmamasını önemli bir hata olarak değerlendirmiştir.hata olarak değerlendirmiştir.
• Bilimsel çalışmaların Rönesans dönemi Bilimsel çalışmaların Rönesans dönemi Avrupa’sında yeni bir yapılanmaya tabi Avrupa’sında yeni bir yapılanmaya tabi tutulması ile bilimsel yöntemin de yeniden tutulması ile bilimsel yöntemin de yeniden ele alındığı görülmektedir. Bu dönemde ele alındığı görülmektedir. Bu dönemde bilimsel yöntem konusuyla ilgilenenler bilimsel yöntem konusuyla ilgilenenler arasında Roger Bacon zikredilebilir. Roger arasında Roger Bacon zikredilebilir. Roger Bacon daha çok gözlemin önemi üzerinde Bacon daha çok gözlemin önemi üzerinde durmuştur.durmuştur.
• On yedinci yüzyıl Avrupa’sı özellikle iki On yedinci yüzyıl Avrupa’sı özellikle iki yönde yoğun çaba harcamıştır; yönde yoğun çaba harcamıştır;
• a. Teknoloji ile ilgili ilk önemli adım a. Teknoloji ile ilgili ilk önemli adım sayılabilecek teleskop ve mikroskobun sayılabilecek teleskop ve mikroskobun yani, daha uzağı ve daha yakını gösteren yani, daha uzağı ve daha yakını gösteren aletleri kullanmağa başlanması. Galile bu aletleri kullanmağa başlanması. Galile bu konudaki çalışmalara öncülük etmiştir. O konudaki çalışmalara öncülük etmiştir. O teleskop kullanarak, Güneş’teki lekelere teleskop kullanarak, Güneş’teki lekelere işaret etmiştir. Robert Hooke ise işaret etmiştir. Robert Hooke ise mikroskop kullanarak, gözle görülemeyen mikroskop kullanarak, gözle görülemeyen mini canlıları göstermiştir.mini canlıları göstermiştir.
• b. Bu yüzyılın ikinci yoğun çalışma konusu b. Bu yüzyılın ikinci yoğun çalışma konusu bilimsel yöntemle ilgilidir. Bu yüzyılda, bilimsel yöntemle ilgilidir. Bu yüzyılda, Francis Bacon, Descartes, Galile ve Newton Francis Bacon, Descartes, Galile ve Newton bilimsel yöntem konusunda çalışmalar bilimsel yöntem konusunda çalışmalar yapmışlardır. Francis Bacon, yapmışlardır. Francis Bacon, Novum Novum OrganumOrganum adlı metotla ilgili eserinde, öncelikli adlı metotla ilgili eserinde, öncelikli olarak üzerinde durduğu nokta, bilimsel olarak üzerinde durduğu nokta, bilimsel bilginin peşin hükümler, geleneksel ya da bilginin peşin hükümler, geleneksel ya da alışkanlıklarla bize gelen bilgilere dayalı alışkanlıklarla bize gelen bilgilere dayalı olmamasıdır. Dolayısıyla temele konan olmamasıdır. Dolayısıyla temele konan bilgilerin bütünüyle bu yönlerden analiz bilgilerin bütünüyle bu yönlerden analiz edilmesi gerektiğini vurgulamaktadır.edilmesi gerektiğini vurgulamaktadır.
• Descartes ise Descartes ise Metot Üzerine KonuşmaMetot Üzerine Konuşma adlı adlı eserinde doğru bilgiye ulaşmanın yolunu eserinde doğru bilgiye ulaşmanın yolunu belirlerken öncelikli olarak aklın önemini belirlerken öncelikli olarak aklın önemini vurgulamaktadır. Ona göre akıl yanlışın vurgulamaktadır. Ona göre akıl yanlışın sebebi olamaz, ancak aklın iyi kullanılması sebebi olamaz, ancak aklın iyi kullanılması ve doğru bilgiye insanı ulaştıracak yolu ve doğru bilgiye insanı ulaştıracak yolu bulması gerekir, ki bu da doğru bir bulması gerekir, ki bu da doğru bir yöntemle mümkün olur. Descartes diyor ki yöntemle mümkün olur. Descartes diyor ki mühim olan ne kadar hızlı yürüdüğümüz mühim olan ne kadar hızlı yürüdüğümüz değil, ne kadar doğru yolu izlediğimizdirdeğil, ne kadar doğru yolu izlediğimizdir..
Bilindiği gibi Descartes evrensel Bilindiği gibi Descartes evrensel matematiksel yönteminde 3 adım matematiksel yönteminde 3 adım önermektedir: sezgi, çıkarış ve sayıştır. önermektedir: sezgi, çıkarış ve sayıştır. Bu basamaklarda dikkat ettiği nokta ise Bu basamaklarda dikkat ettiği nokta ise atlama yapmamak ve dikkatli atlama yapmamak ve dikkatli davranmaktır. Ona göre, gerek seziş davranmaktır. Ona göre, gerek seziş gerekse çıkarım aklın yoludur. gerekse çıkarım aklın yoludur.
Doğru bilginin dört kuralı vardır: Doğru bilginin dört kuralı vardır: 1. apaçıklık kuralı, yani her şeyin açık ve seçik 1. apaçıklık kuralı, yani her şeyin açık ve seçik
ortaya konması; ortaya konması; 2.analiz kuralı, yani aracısız olarak bilginin 2.analiz kuralı, yani aracısız olarak bilginin
çözümlemesini yapmak; çözümlemesini yapmak; 3. Sıra kuralı bilgiyi inşa ederken adım adım 3. Sıra kuralı bilgiyi inşa ederken adım adım
ilerlemek ve atlama yapmamak; ilerlemek ve atlama yapmamak; 4. sayış kuralı, yani bilginin oluşturulmasında 4. sayış kuralı, yani bilginin oluşturulmasında
hiçbir şeyin atlanmadığından emin olmak hiçbir şeyin atlanmadığından emin olmak gerekir. Sayış düzenli olmalıdır. Descartes gerekir. Sayış düzenli olmalıdır. Descartes evrensel matematik yöntemini verirken, deney evrensel matematik yöntemini verirken, deney ve gözlem bilgisinin doğru denetlenmesini, ve gözlem bilgisinin doğru denetlenmesini, temel yasalarla uyumlu olmasına dikkat temel yasalarla uyumlu olmasına dikkat edilmesi gerektiğini vurgulamıştır.edilmesi gerektiğini vurgulamıştır.
• Yine bu dönemde yaşamış olan Galile de Yine bu dönemde yaşamış olan Galile de bilimsel yöntem üzerinde durmuştur. On bilimsel yöntem üzerinde durmuştur. On yedinci yüzyılın seçkin bilim adamlarından yedinci yüzyılın seçkin bilim adamlarından Galile mekanik ve astronomi konularında Galile mekanik ve astronomi konularında çalışmalar yapmıştır, ancak bunlar kadar çalışmalar yapmıştır, ancak bunlar kadar üzerinde durduğu konu araştırma üzerinde durduğu konu araştırma yöntemidir. Ona göre araştırmada öncelikli yöntemidir. Ona göre araştırmada öncelikli olan doğayı matematiksel olarak olan doğayı matematiksel olarak çözümlemektir. çözümlemektir.
• Galile için, bilimsel çalışmada hipotez Galile için, bilimsel çalışmada hipotez önemlidir, ancak hipotezin gözlem ve önemlidir, ancak hipotezin gözlem ve deneylerle kontrol edilmesi gerekir. Öncelikli deneylerle kontrol edilmesi gerekir. Öncelikli olarak gözlemlerle oluşturulan hipotezdeki olarak gözlemlerle oluşturulan hipotezdeki önermelerin tek tek incelenmesi şarttır. önermelerin tek tek incelenmesi şarttır. Burada analitik davranmak gerekir, yani Burada analitik davranmak gerekir, yani
• 1.adım sentetiktir, 1.adım sentetiktir,
• 2. adım analitiktir. Somut deneylerle 2. adım analitiktir. Somut deneylerle hipotezdeki önermelerin doğrulanması hipotezdeki önermelerin doğrulanması gerekir. gerekir.
• 3.adımda uyum ve anlatım önemlidir. 3.adımda uyum ve anlatım önemlidir.
• Burada matematik ifade kullanılacaktır. Burada matematik ifade kullanılacaktır. Doğal olgular arasındaki ilişki ölçülerek Doğal olgular arasındaki ilişki ölçülerek belirlenecek ve sistemin bağlantıları belirlenecek ve sistemin bağlantıları belirlenerek denenecek ve belirlenerek denenecek ve matematiksel olarak ifade edilecektir; matematiksel olarak ifade edilecektir; tıpkı kendisinin düşme yasasında tıpkı kendisinin düşme yasasında uygulamış olduğu gibi. Kısacası mistik uygulamış olduğu gibi. Kısacası mistik değil, salt akıl prensiplerine dayalı değil, salt akıl prensiplerine dayalı olarak çıkarım yapılmalıdır.olarak çıkarım yapılmalıdır.
• On dokuzuncu yüzyılda bilimsel yöntem On dokuzuncu yüzyılda bilimsel yöntem yeniden ele alınıp, irdelenmiştir. On yeniden ele alınıp, irdelenmiştir. On sekizinci yüzyılda bilimsel bilgi deyim sekizinci yüzyılda bilimsel bilgi deyim yerinde ise, on yedinci yüzyıldaki yöntem yerinde ise, on yedinci yüzyıldaki yöntem çalışmalarını hazmetmiş ve bilim adamları çalışmalarını hazmetmiş ve bilim adamları bunları da değerlendirerek, bilimin bunları da değerlendirerek, bilimin gelişmesine ivme kazandırmışlar, gelişmesine ivme kazandırmışlar, matematik, fizik, kimya, astronomi, biyoloji matematik, fizik, kimya, astronomi, biyoloji ve tıp alanlarında bilim ivme kazanmış; ve tıp alanlarında bilim ivme kazanmış; yeni bilim dalları ortaya çıkmıştır. yeni bilim dalları ortaya çıkmıştır. Bilimlerin gelişmesi ve ayrıntı Bilimlerin gelişmesi ve ayrıntı kazanmasının yanı sıra, bu bilgilerin kazanmasının yanı sıra, bu bilgilerin teknolojiye uygulanması da teknolojiye teknolojiye uygulanması da teknolojiye yeni bir boyut kazandırmıştır. yeni bir boyut kazandırmıştır.
• Bu bilgiler üretimi etkilemiş, sanayileşme Bu bilgiler üretimi etkilemiş, sanayileşme hızlanmıştır. Bu ortamda yeni felsefi hızlanmıştır. Bu ortamda yeni felsefi anlayışlar ortaya çıkmış; bilimin felsefi anlayışlar ortaya çıkmış; bilimin felsefi yapısı ve gelişim süreci ele alınıp yeniden yapısı ve gelişim süreci ele alınıp yeniden değerlendirilmiştir. Bu gelişim süreci değerlendirilmiştir. Bu gelişim süreci içinde, yani canlı ve cansızın ne olduğu, dış içinde, yani canlı ve cansızın ne olduğu, dış dünyayı ne kadar anlayıp nasıl dünyayı ne kadar anlayıp nasıl kavradığımız konuları yeniden ele kavradığımız konuları yeniden ele alındığında yöntem konusunun da yeniden alındığında yöntem konusunun da yeniden değerlendirilmesi kaçınılmazdır.değerlendirilmesi kaçınılmazdır.
• Bu dönemdeki tipik yöntem Bu dönemdeki tipik yöntem çalışmalarından birisi pozitivist çalışmalarından birisi pozitivist değerlendirmeye dayalı olarak geliştirilmiş değerlendirmeye dayalı olarak geliştirilmiş olan bilim anlayışına dayalı bir yöntem olan bilim anlayışına dayalı bir yöntem uygulamasıdır. Bilim adamı öncelikli olarak uygulamasıdır. Bilim adamı öncelikli olarak gözlem ve deneye dayanmak zorundadır. gözlem ve deneye dayanmak zorundadır. Bu dönemde yaşamış meşhur hekimlerden Bu dönemde yaşamış meşhur hekimlerden Magendie, ‘görmediğim hiçbir şeyin gerçek Magendie, ‘görmediğim hiçbir şeyin gerçek olduğuna inanmam’ demektedir. Yine olduğuna inanmam’ demektedir. Yine onun öğrencisi olan ve onun öğrencisi olan ve Tıpta Deneysel Tıpta Deneysel Yönteme Giriş’ aYönteme Giriş’ adlı eserin yazarı Claude dlı eserin yazarı Claude Bernard, bilimsel yöntemin en önemli Bernard, bilimsel yöntemin en önemli adımını gözlem olarak belirlemektedir. adımını gözlem olarak belirlemektedir.
• Gözlemler bilim adamını hipotez oluşturmaya Gözlemler bilim adamını hipotez oluşturmaya götürür; hipotezler deneylerle doğrulanarak götürür; hipotezler deneylerle doğrulanarak yasalaşır, ancak her deneysel çalışma yeni yasalaşır, ancak her deneysel çalışma yeni gözlemlere ve yeni hipotezlere yol açar. gözlemlere ve yeni hipotezlere yol açar. Dolayısıyla, bilim adamı sürekli olarak gözlem Dolayısıyla, bilim adamı sürekli olarak gözlem yapar, onların sonucunda hipotezler oluşturur yapar, onların sonucunda hipotezler oluşturur ve bunları deneysel olarak irdeleyerek yeni ve bunları deneysel olarak irdeleyerek yeni bilimsel sonuçlar elde eder. Bu teorik görüşleri bilimsel sonuçlar elde eder. Bu teorik görüşleri o kan, sindirim sistemi ve vücut ısısı o kan, sindirim sistemi ve vücut ısısı konusundaki çalışmalarıyla da konusundaki çalışmalarıyla da örneklendirmiştir.örneklendirmiştir.
• Yirminci yüzyılın başında yaşamış olan Kuhn’a Yirminci yüzyılın başında yaşamış olan Kuhn’a göre bilimsel bilgi aslında paradigmalardan göre bilimsel bilgi aslında paradigmalardan ibarettir. Bir başka ifade ile, belli bilimsel ibarettir. Bir başka ifade ile, belli bilimsel çalışmaların sonucunda belli bir bilgi kuramı çalışmaların sonucunda belli bir bilgi kuramı oluşur ve bu kuram bilim adamları arasında oluşur ve bu kuram bilim adamları arasında genel kabul görmeye başlar ya da Kuhn’un genel kabul görmeye başlar ya da Kuhn’un ifadesiyle, bir paradigma oluşturur. Bilim ifadesiyle, bir paradigma oluşturur. Bilim adamı konusundaki çalışmalarında bu adamı konusundaki çalışmalarında bu paradigmayı esas alır, ancak belli bir süre paradigmayı esas alır, ancak belli bir süre sonunda bu paradigma artık cevap sonunda bu paradigma artık cevap vermemeğe başlar; bazı hataları ve yetersiz vermemeğe başlar; bazı hataları ve yetersiz olduğu noktaları ortaya çıkar. olduğu noktaları ortaya çıkar.
• O zaman yeni bilimsel çalışmalara dayalı O zaman yeni bilimsel çalışmalara dayalı olarak oluşturulmuş olan yeni bir olarak oluşturulmuş olan yeni bir paradigmaya yerini bırakır; tıpkı paradigmaya yerini bırakır; tıpkı Batlamyus’un yer merkezli sisteminin Batlamyus’un yer merkezli sisteminin Kopernik/Keplerin çalışmaları sonucunda Kopernik/Keplerin çalışmaları sonucunda belirledikleri Güneş merkezli sisteme yerini belirledikleri Güneş merkezli sisteme yerini bırakması gibi. Bir sistemin ya da bırakması gibi. Bir sistemin ya da paradigmanın terk edilerek, diğerine yerini paradigmanın terk edilerek, diğerine yerini bırakmasına, Kuhn bırakmasına, Kuhn devrimdevrim demektedir. demektedir.
• Bu değişim sadece bir sistemin kabulü Bu değişim sadece bir sistemin kabulü değildir. Bilim adamları belli bir çevre değildir. Bilim adamları belli bir çevre oluşturur.Onların belli ifade şekilleri oluşturur.Onların belli ifade şekilleri vardır. Dolayısıyla, yeni sistem, kendi dilini vardır. Dolayısıyla, yeni sistem, kendi dilini ve kendi grubunu da birlikte getirir. ve kendi grubunu da birlikte getirir. Buradaki değişim salt bilimsel bir değişim Buradaki değişim salt bilimsel bir değişim olmayıp, sosyokültürel bir değişim söz olmayıp, sosyokültürel bir değişim söz konusudur.konusudur.
• Sonuç olarak ona göre, aslında bilimsel Sonuç olarak ona göre, aslında bilimsel faaliyet akılcı ve objektif bir bilgi birikimi faaliyet akılcı ve objektif bir bilgi birikimi değildir; bilimsel bilgiyi denetleyecek değildir; bilimsel bilgiyi denetleyecek herhangi bir evrensel ölçüt yoktur. Her herhangi bir evrensel ölçüt yoktur. Her yeni başlangıç farklı bir dünyanın yeni başlangıç farklı bir dünyanın faaliyetidir. Ancak bilim toplumları bilimi, faaliyetidir. Ancak bilim toplumları bilimi, vazgeçilmez, kusursuz ve evrensel olarak vazgeçilmez, kusursuz ve evrensel olarak gösterme eğilimindedir. Bundan dolayıdır gösterme eğilimindedir. Bundan dolayıdır ki bilimde zaman zaman bunalımlar, ki bilimde zaman zaman bunalımlar, çelişkiler ve çatışmalar vardır. çelişkiler ve çatışmalar vardır.
• Örneğin bir önceki paradigmayı Örneğin bir önceki paradigmayı benimseyen grup, bir sonrakini benimseyen grup, bir sonrakini benimseyenle çatışma içindedir. Bilimsel benimseyenle çatışma içindedir. Bilimsel bilginin temelindeki prensip uylaşımdır ve bilginin temelindeki prensip uylaşımdır ve bilimsel bilgi insanlar arasındaki iyi bilimsel bilgi insanlar arasındaki iyi uylaşıma dayanır. Aslında bilimsel uylaşıma dayanır. Aslında bilimsel teorilerin kabulü veya reddi sübjektiftir; teorilerin kabulü veya reddi sübjektiftir; doğru ve yanlışın belirlenmesi ya da doğru ve yanlışın belirlenmesi ya da betimlenmesi değildir. Dolayısıyla betimlenmesi değildir. Dolayısıyla herhangi bir bilimsel teorinin red ya da herhangi bir bilimsel teorinin red ya da kabulü sübjektif bir yargıdır.kabulü sübjektif bir yargıdır.
• Bu görüşler temelde pozitivist bilim anlayışına, Bu görüşler temelde pozitivist bilim anlayışına, yani her şeyin gözlem ve deneyden elde yani her şeyin gözlem ve deneyden elde edilebileceğine dayanan bilim anlayışına bir tepki edilebileceğine dayanan bilim anlayışına bir tepki olarak ortaya çıkmıştır. Ancak bugün bilimde olarak ortaya çıkmıştır. Ancak bugün bilimde kabul ediyoruz ki, bilimsel bilgi özde gözlemlere kabul ediyoruz ki, bilimsel bilgi özde gözlemlere dayalı olarak belirlenen varsayımlar ve onların dayalı olarak belirlenen varsayımlar ve onların belli şartlarda doğrulanmasıyla şekillenmekte belli şartlarda doğrulanmasıyla şekillenmekte olup, Kuhn’un da ifade etmiş olduğu gibi, bir olup, Kuhn’un da ifade etmiş olduğu gibi, bir yenisi ya da onu yanlış olduğu ispat eden bir teori yenisi ya da onu yanlış olduğu ispat eden bir teori ortaya çıkana kadar bilim adamlarınca kabul ortaya çıkana kadar bilim adamlarınca kabul görür; o teori yine belli bilimsel yöntemlerle görür; o teori yine belli bilimsel yöntemlerle yanlışlığının gösterilmesiyle yıkılır, ve yerini yeni yanlışlığının gösterilmesiyle yıkılır, ve yerini yeni bir teoriye bırakır.bir teoriye bırakır.
• Öncelikli olarak bilim olgusaldır. Onu din, mantık, Öncelikli olarak bilim olgusaldır. Onu din, mantık, felsefe gibi disiplinlerden ayırt eden başlıca özelliği felsefe gibi disiplinlerden ayırt eden başlıca özelliği olgusal oluşudur. Bilim gözlenebilir olguları dile olgusal oluşudur. Bilim gözlenebilir olguları dile getirir. Bilimsel önermelerin doğru ya da yanlış getirir. Bilimsel önermelerin doğru ya da yanlış olması tamamen olgusal ilişkilerin belirlenmesine olması tamamen olgusal ilişkilerin belirlenmesine bağlıdır. Bilim kendiliğinden doğru ya da yanlış bağlıdır. Bilim kendiliğinden doğru ya da yanlış önermelerle ilgilenmez; çünkü bilim olguların ifade önermelerle ilgilenmez; çünkü bilim olguların ifade şekilleriyle değil onların içerikleriyle ilgilenir. şekilleriyle değil onların içerikleriyle ilgilenir.
• Günümüz bilgisine göre, önermeler bilim Günümüz bilgisine göre, önermeler bilim için boş kavram kalıplarıdır. Örneğin dört için boş kavram kalıplarıdır. Örneğin dört ayaklı hayvan dendiğinde tek başına dört, ayaklı hayvan dendiğinde tek başına dört, ayak ve hayvan kelimeleri bilim için çok ayak ve hayvan kelimeleri bilim için çok anlamlı değildir. Ancak bunlar, bir araya anlamlı değildir. Ancak bunlar, bir araya gelmeleri sonucunda bir anlam taşırlar. Aynı gelmeleri sonucunda bir anlam taşırlar. Aynı anlamda bir başka örnek verelim: Dünya anlamda bir başka örnek verelim: Dünya yuvarlaktır dendiğinde veya Ankara yuvarlaktır dendiğinde veya Ankara Türkiye’nin başkentidir dediğimizde de aynı Türkiye’nin başkentidir dediğimizde de aynı uygulamayı yaparız.uygulamayı yaparız.
• Bilimsel sonuçların her şeyden önce Bilimsel sonuçların her şeyden önce mantıksal çelişkiden uzak olması gerekir; mantıksal çelişkiden uzak olması gerekir; iki çelişkili önermeyi birlikte kabul iki çelişkili önermeyi birlikte kabul edemez.edemez.
• Bilim belli bir sonuca varmak için Bilim belli bir sonuca varmak için hipotezlerden, teorilerden yararlanır.hipotezlerden, teorilerden yararlanır.
• Bilim mantıksaldır; bilim kendi ürettiği Bilim mantıksaldır; bilim kendi ürettiği bilginin kendi içinde tutarlı olmasını ister. bilginin kendi içinde tutarlı olmasını ister. Bundan dolayı da hipotez ve teorileri Bundan dolayı da hipotez ve teorileri irdelerken ve değerlendirirken, her ne irdelerken ve değerlendirirken, her ne kadar deney ve gözlemlerden yararlansa kadar deney ve gözlemlerden yararlansa da, o yolla elde ettiği bilgileri aklın da, o yolla elde ettiği bilgileri aklın kurallarına dayanarak değerlendirir.kurallarına dayanarak değerlendirir.
• Bilim objektiftir. Burada bazı kişiler Bilim objektiftir. Burada bazı kişiler objektif olmayı mutlak bilginin söz objektif olmayı mutlak bilginin söz konusu edilmesi anlamında yorumlar; konusu edilmesi anlamında yorumlar; halbuki burada kastedilen bilimin yansız halbuki burada kastedilen bilimin yansız bilgi içermesidir, ya da talep etmesidir. bilgi içermesidir, ya da talep etmesidir. Her ne kadar bilgi edinme çabasını Her ne kadar bilgi edinme çabasını gösteren ve hipotezi kuran bireyse de, bu gösteren ve hipotezi kuran bireyse de, bu değerlendirmesini kişiselleştiremez, yanlı değerlendirmesini kişiselleştiremez, yanlı davranamazdavranamaz..
• Bilim eleştirel bir yapıya sahiptir; her Bilim eleştirel bir yapıya sahiptir; her hipotez ya da teorinin ne derecede aklın hipotez ya da teorinin ne derecede aklın kurallarına uygun olduğu ya da doğada kurallarına uygun olduğu ya da doğada ne derecede sağlıklı olduğunu aklın temel ne derecede sağlıklı olduğunu aklın temel ilkelerine dayanarak değerlendirmek ilkelerine dayanarak değerlendirmek gerekir. Bundan dolayı, bilgi birikimi gerekir. Bundan dolayı, bilgi birikimi çerçevesinde zaman zaman daha önce çerçevesinde zaman zaman daha önce doğru olarak kabul edilen bilginin hatalı doğru olarak kabul edilen bilginin hatalı olduğu ortaya çıkar ve bu durumda o olduğu ortaya çıkar ve bu durumda o bilginin terk edilmesi gerekir. bilginin terk edilmesi gerekir.
• Örneğin, Galile’nin gezegenlerle ilgili vermiş olduğu Örneğin, Galile’nin gezegenlerle ilgili vermiş olduğu bazı açıklamalar, daha önceki bilgilerle ile bazı açıklamalar, daha önceki bilgilerle ile çelişmekteydi; bunlar arasında en dikkati çekenlerden çelişmekteydi; bunlar arasında en dikkati çekenlerden birisi Güneş lekeleri idi. O teleskop kullanmak birisi Güneş lekeleri idi. O teleskop kullanmak suretiyle, Güneş’te lekeler olduğunu göstermeyi suretiyle, Güneş’te lekeler olduğunu göstermeyi başarmıştı. Halbuki, o döneme kadar Güneş başarmıştı. Halbuki, o döneme kadar Güneş mükemmel bir varlık olarak kabul edilmekteydi, hatta mükemmel bir varlık olarak kabul edilmekteydi, hatta bazı kavimler Güneş’i ideal bir varlık; kusursuz bir bazı kavimler Güneş’i ideal bir varlık; kusursuz bir gezegen olarak kabul etmekteydiler. Zaman içinde gezegen olarak kabul etmekteydiler. Zaman içinde gelişen bilimin bilgi birikimi ve teknolojinin gelişen bilimin bilgi birikimi ve teknolojinin gelişmesi ile birlikte, yanlış bilgilerin düzeltilmesini gelişmesi ile birlikte, yanlış bilgilerin düzeltilmesini sağlamıştır. sağlamıştır.
• Bilimin bir başka özelliği genelleyici olmasıdır. Bilimin bir başka özelliği genelleyici olmasıdır. Bilim geneli arar; tek tek olgular üzerinde durmaz. Bilim geneli arar; tek tek olgular üzerinde durmaz. Örneğin A cisminin özellikleri bilim için onun Örneğin A cisminin özellikleri bilim için onun mensup olduğu sınıfın bir özelliği olarak önem mensup olduğu sınıfın bir özelliği olarak önem taşır. Suyun sertlik derecesi veya sıcaklığının taşır. Suyun sertlik derecesi veya sıcaklığının derecesi genel anlamda önemlidir. A kişisinin derecesi genel anlamda önemlidir. A kişisinin evindeki musluktan akan suyun derecesi bilim evindeki musluktan akan suyun derecesi bilim adamını ilgilendirmez.adamını ilgilendirmez.
• Bilim seçicidir; her şeyle ilgilenmez. Belli bir konu Bilim seçicidir; her şeyle ilgilenmez. Belli bir konu ile sınırlarını çizerek, çalışmasının alanını belirlemek ile sınırlarını çizerek, çalışmasının alanını belirlemek suretiyle araştırmalarını yönlendirir ve sürdürür. suretiyle araştırmalarını yönlendirir ve sürdürür. Çünkü her konu, her bilimsel faaliyeti ilgilendirmez. Çünkü her konu, her bilimsel faaliyeti ilgilendirmez. Her ne kadar İngiliz bilim adamı kendini İngilizce, Her ne kadar İngiliz bilim adamı kendini İngilizce, Fransız Fransızca ve Türk bilim adamı Türkçe ifade Fransız Fransızca ve Türk bilim adamı Türkçe ifade ediyorsa da, bilimlerin kendi dilleri vardır. Bunun en ediyorsa da, bilimlerin kendi dilleri vardır. Bunun en güzel örneği tıpta ve matematikte görülür. güzel örneği tıpta ve matematikte görülür.
• Bilim adamı günlük hayattaki dili kullansa Bilim adamı günlük hayattaki dili kullansa da, terimlere yüklediği özel anlamlar da, terimlere yüklediği özel anlamlar dolayısıyla farklı bir dile sahiptir. Örneğin dolayısıyla farklı bir dile sahiptir. Örneğin eşitlik dediğinde bir matematikçinin anladığı eşitlik dediğinde bir matematikçinin anladığı ile sosyologun anladığı çok farklıdır. Denge ile sosyologun anladığı çok farklıdır. Denge dediğimizde bir fizikçi ile bir hekimin dediğimizde bir fizikçi ile bir hekimin anladıklarının da aynı olduğunu söylemek anladıklarının da aynı olduğunu söylemek mümkün değildir. Kısacası sadece günlük mümkün değildir. Kısacası sadece günlük hayat için değil, aynı dili kullanan farklı hayat için değil, aynı dili kullanan farklı dalda çalışma yapan bilim adamlarının da dalda çalışma yapan bilim adamlarının da kendi alanlarına göre terimlere farklı kendi alanlarına göre terimlere farklı anlamlar yüklediği görülmektedir. anlamlar yüklediği görülmektedir.
• Bilim dünyasındaki çalışmalarımız belli ön Bilim dünyasındaki çalışmalarımız belli ön kabullere dayalı olarak yürütülür ve kabullere dayalı olarak yürütülür ve geliştirilir. Bu da öncelikli olarak kendi geliştirilir. Bu da öncelikli olarak kendi dışımızda bir dünyanın varlığının dışımızda bir dünyanın varlığının kabulüdür. Biz herhangi bir hareketimizi kabulüdür. Biz herhangi bir hareketimizi bu varsayım üzerine dayandırarak bu varsayım üzerine dayandırarak şekillendiririz. Örneğin birisine hitap şekillendiririz. Örneğin birisine hitap ederken, onun o dili bildiğini varsayarız. ederken, onun o dili bildiğini varsayarız.
• O halde biz:O halde biz:• 1. Kendi dışımızda bir olgular dünyası 1. Kendi dışımızda bir olgular dünyası
olduğunu; 2. Bu dünyanın bizim olduğunu; 2. Bu dünyanın bizim tarafımızdan algılanabilirliğini;tarafımızdan algılanabilirliğini;
• 3. Bu dünyanın bilime ve incelenmeğe 3. Bu dünyanın bilime ve incelenmeğe değer olduğunu kabul ederiz.değer olduğunu kabul ederiz.
• Bu varsayımlardan ilki etrafımızda olup Bu varsayımlardan ilki etrafımızda olup bitenlerin hayal alemine ait olmadığı ve bir bitenlerin hayal alemine ait olmadığı ve bir gerçek dünyaya ait olduğunu kabul gerçek dünyaya ait olduğunu kabul etmemizden kaynaklanır veya bu etmemizden kaynaklanır veya bu varsayıma dayanır.varsayıma dayanır.
• İkincisi ise dışımızdaki dünyayı İkincisi ise dışımızdaki dünyayı öğrenebilme özelliğimizdir ki, bu da dış öğrenebilme özelliğimizdir ki, bu da dış dünya ile iletişim kurmamızı sağlar. dünya ile iletişim kurmamızı sağlar. Böylece biz bu dünyayı öğrenmeğe Böylece biz bu dünyayı öğrenmeğe çalışırız. Üçüncü olarak da, bu dünyayı çalışırız. Üçüncü olarak da, bu dünyayı öğrenmemiz, öğrenmeğe çalışmamız bize öğrenmemiz, öğrenmeğe çalışmamız bize dünyada hiçbir şeyin gelişigüzel olarak var dünyada hiçbir şeyin gelişigüzel olarak var olmadığını, dış dünyada ya da evrende olmadığını, dış dünyada ya da evrende belli bir düzen olduğunu; olup bitenlerin belli bir düzen olduğunu; olup bitenlerin belli bir nedene bağlı olarak ortaya belli bir nedene bağlı olarak ortaya çıktığını gösterir. çıktığını gösterir.
• Örneğin belli bir ısı derecesinde su kaynar; Örneğin belli bir ısı derecesinde su kaynar; belli olaylar sonucunda biz sağlığımızı belli olaylar sonucunda biz sağlığımızı kaybederiz. Belli bir mesafeden fırlatılan kaybederiz. Belli bir mesafeden fırlatılan cisim, belli bir yol kat ederek düşer vb. O cisim, belli bir yol kat ederek düşer vb. O halde biz dış dünyayı incelediğimizde belli halde biz dış dünyayı incelediğimizde belli bir matematiksel düzenin olduğunu bir matematiksel düzenin olduğunu belirleriz. belirleriz.
• Einstein bu konuda şunu Einstein bu konuda şunu söylemektedir: söylemektedir: Teorik Teorik kavramlarımızla dünyayı anlamanın kavramlarımızla dünyayı anlamanın olanaklı olduğu inancı olmaksızın olanaklı olduğu inancı olmaksızın dünyamızın iç uyumuna inanmaksızın dünyamızın iç uyumuna inanmaksızın bilim denen şeyin ortaya çıkması bilim denen şeyin ortaya çıkması beklenemez. Bu inanç her türlü beklenemez. Bu inanç her türlü bilimsel buluşun temel itici gücüdür bilimsel buluşun temel itici gücüdür ve daima öyle kalacaktır.ve daima öyle kalacaktır.
• Bir fizikçi ise şöyle söylemektedir: Bir fizikçi ise şöyle söylemektedir:
• ‘‘Modern teorik fizikçi de bilerek ya da Modern teorik fizikçi de bilerek ya da bilmeyerek, en az bir metafiziksel ilkenin bilmeyerek, en az bir metafiziksel ilkenin güdümündedir. Doğanın yeni kanunlarını güdümündedir. Doğanın yeni kanunlarını bulma çabasında o bu kanunların bulma çabasında o bu kanunların matematiksel olarak basit ve açık biçimde matematiksel olarak basit ve açık biçimde dile getirilebileceği inancını taşır. Böyle bir dile getirilebileceği inancını taşır. Böyle bir inancın güdümünde olmaksızın fiziğin bir inancın güdümünde olmaksızın fiziğin bir tek genel kanunu bulma olanağı tek genel kanunu bulma olanağı düşünülemez.’düşünülemez.’
