Embed Size (px)
Citation preview
T.C. İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ İŞLETME ANABİLİM DALI
SAYISAL YÖNTEMLER BİLİM DALI
YÜKSEK LİSANS TEZİ
BİLİŞİM SİSTEMLERİNİN LOJİSTİK YÖNETİMİNDE
ETKİN KULLANIMI VE BUNA İLİŞKİN BİR UYGULAMA
BURCU ADIGÜZEL
2501030190
TEZ DANIŞMANI: PROF. DR. M. ERDAL BALABAN
İSTANBUL-2005
ÖZ Rekabetçi pazar koşullarında, lojistik firmalarının değişikliklere uyum
sağlayabilmek ve rekabet üstünlüğü kazanabilmek için iş akışlarını düzenleyerek
kaynaklarını verimli bir şekilde kullanmaları gerekmektedir. Bu sebeple bilişim
sistemlerini etkin olarak kullanabilmeleri oldukça önemlidir. Çalışmanın birinci
bölümünde bilişim sistemlerinin kaynakları ve faaliyetleri açıklanarak kullanılan
bilişim sistemleri tipleri anlatılmış ve üretilen bilgilerin stratejik kararlara
dönüştürülmesi için kurulması gereken bilgi yönetim merkezlerinden bahsedilmiştir.
İkinci bölümde lojistik kavramı ele alınarak lojistik yönetiminin faaliyetlerine ilişkin
bir literatür çalışması yapılmıştır. Üçüncü bölümde lojistik bilişim sistemleri adı
altında lojistik faaliyetlerde kullanılan bilişim sistemleri ayrıntılı olarak ele
alınmıştır. Dördüncü bölümde ise “Lojistik Firmalarında Bilişim Sistemlerinin Etkin
Olarak Kullanımı”na ilişkin araştırmanın istatistikleri ve analizleri yer almaktadır.
Son olarak beşinci bölümde çalışmanın sonuçları ve bu sonuçlardan yola çıkılarak
yapılan öneriler yer almaktadır.
ABSTRACT In the growing competitive markets, logistics firms must use their resources
in an efficient manner by organizing their work flows in order to gain competitive
advantage and fit to changes in business environment. To reach this objective it is
significant to use their information systems effectively. In the first chapter of the
study, the elements and the activities of the information systems are explained and
the types of the information systems are defined. At the end of first chapter, `The
Knowledge Management Centers, which used to convert the information in to a
strategic decision, are discussed. In the second chapter, there had been made a
literature search was conducted about the logistics concept and the activities of the
logistics management. In the third chapter, by the name of Logistics Information
Systems, the main element of logistics process was studied in a detailed way. In the
fourth chapter, the statistics and the analyses of the research that is about the “The
Effective Usage of Logistics Information Systems in the Logistics Firms”, is stated.
At the end of the study in the fifth chapter, the results of the study and the offers
from these results are given.
iii
ÖNSÖZ
Günümüzde bilgi eksikliği önemli bir sorunken, son yıllardaki gelişmelerin
de katkısıyla eldeki çok sayıdaki bilginin düzenli bir şekilde sınıflandırılması ve
kullanıma hazır hale getirilmesi sorunu ortaya çıkmıştır. Bilişim Sistemleri
kullanılarak anlamlı hale getirilen iş akış verileri, firmalar açısından her türlü
stratejik kararların verilmesinde kilit rolü oynamaktadır. Bu sebeple firmalar kendi
iş akışlarına uygun bilişim sistemlerini seçmek ve uygulamaya geçirmek
zorundadırlar.
Küreselleşme ve e-ticaretin artmasıyla lojistik firmalarına olan ihtiyaç,
lojistik firmalarının önemini büyük ölçüde arttırmıştır. Bu denli önemli bir
konumdaki sektörü detaylı olarak incelemek, sektörü oluşturan firmaların sundukları
hizmetlerle ilgili açıklayıcı bilgiler vermek ve bu sektöre girmeyi düşünen firmaların
sektöre girmeden önce analiz etmesi gereken faktörleri vurgulamak amacıyla bu tez
hazırlanmıştır.
Tezde öncelikle bilgi kavramında bahsedilerek bilişim süreci ve bilişim
sistemlerinin türleri ayrıntılı olarak ele alınmış ve bu sistemlerin oluşturulma
süreçleri anlatılmıştır. Bunun yanında bilişim sistemlerinin rekabet avantajı
sağlamaları açısından firmalara kattıkları değerin önemi de vurgulanmıştır. İkinci
bölümde lojistik kavramı anlatılarak lojistik yönetimin süreçleri ele alındıktan sonra
üçüncü bölümde lojistik yönetiminin en önemli bileşeni olan lojistik bilişim
sistemleri ayrıntılı olarak ele alınarak kullanılan bilişim sistemlerinin lojistik
yönetimine faydaları anlatılmıştır. Dördüncü bölümde ise İstanbul’daki lojistik
firmalarını kapsayan, bilişim sistemlerinin lojistik firmalarında etkin kullanımına
yönelik ayrıntılı bir araştırma yapılarak, firmaların genel, idari ve bilişim alt yapıları
hakkında bilgiler edinilmiştir. Beşinci ve son bölümde de bu araştırmayla ortaya
çıkan ve lojistik sektörüne önemli katkılar sağlayacak olan yorum ve öneriler
yapılmıştır.
iv
İÇİNDEKİLER ÖZ…………………………………………………………………………………..iii ABSTRACT……………………..….…………………………………………..….iii ÖNSÖZ………………………..……………………………………………………iv İÇİNDEKİLER………………...………………………………………………...….v TABLOLAR LİSTESİ……………………………………………………...…….. .x ŞEKİLLER LİSTESİ…………...………………………………………………….xii GRAFİKLER LİSTESİ…………………………………………………………...xiii KISALTMALAR LİSTESİ……………………………………………………….xiv GİRİŞ………………………………………………………………………………..1 1BİLİŞİM SİSTEMLERİ.......................................................................................... 3
1.1 Bilginin Önemi................................................................................................... 3 1.1.1 Sanayi Toplumundan Bilgi Toplumuna Geçiş............................................ 3 1.1.2 Bilgi Toplumu ve Yasal Çerçevesi ............................................................. 5 1.1.3 Bilginin Nitelikleri ...................................................................................... 6 1.1.4 Bilgi Kavramı Hiyerarşisi ........................................................................... 8
1.1.4.1 Veri Kavramı ....................................................................................... 9 1.1.4.2 Bilişim Kavramı................................................................................... 9 1.1.4.3 Bilgi Kavramı....................................................................................... 9
1.2 Sistem Kavramı................................................................................................ 10 1.2.1 Sistemin Özellikleri .................................................................................. 11 1.2.2 Sistem Elemanları ve İlişkileri.................................................................. 11
1.3 Bilişim Sistemleri............................................................................................. 12 1.3.1 Bilişim Sistemlerinin Tanımı .................................................................... 12 1.3.2 Bilişim Sistemlerinin Önemi.................................................................... 13 1.3.3 Bilişim Sistemleri ve İş Dünyası............................................................... 13 1.3.4 Bilişim Sisteminin Bileşenleri .................................................................. 14
1.3.4.1 Bilişim Sisteminin Kaynakları ........................................................... 15 1.3.4.1.1 Bilişim Sisteminin İnsan Kaynağı .............................................. 15 1.3.4.1.2 Bilişim Sisteminin Donanım Kaynağı ........................................ 16 1.3.4.1.3 Bilişim Sisteminin Yazılım Kaynağı .......................................... 17 1.3.4.1.4 Bilişim Sisteminin Ağ Kaynağı .................................................. 17 1.3.4.1.5 Bilişim Sisteminin Veri Kaynağı ................................................ 20
1.3.4.2 Bilişim Sisteminin Faaliyetleri .......................................................... 20 1.3.4.2.1 Veri Girişi ................................................................................... 21 1.3.4.2.2 Veriden Bilgi Üretmenin Adımları ............................................. 21 1.3.4.2.3 Bilişim Sisteminin Kalitesi ......................................................... 22 1.3.4.2.4 Veri Kaynaklarının Depolanması ............................................... 22 1.3.4.2.5 Sistem Performansının Kontrolü................................................. 23
1.3.5 Bilişim Sistemlerinin Geliştirilmesi:......................................................... 23 1.3.6 Bilişim Sistemleri Kurmanın Zorlukları ................................................... 24 1.3.7 Bilişim Sistemleri ve Organizasyonlar ..................................................... 25
1.3.7.1 Organizasyonlarda Bilişim Sisteminin Stratejik Önemi .................... 26 1.3.7.2 Öğrenen Organizasyonlarda Bilişim Sistemleri................................. 26
1.3.8 Bilişim Sistemi Tipleri.............................................................................. 27
v
1.3.8.1 Hizmet Sundukları Yönetici Gruplarına Göre Bilişim Sistemi Tipleri ........................................................................................................ 28
1.3.8.1.1 İşlemsel Seviyedeki Bilişim Sistemleri ...................................... 28 1.3.8.1.2 Bilgi Seviyesindeki Bilişim Sistemleri ....................................... 29 1.3.8.1.3 Yönetim Seviyesindeki Bilişim Sistemleri ................................. 29 1.3.8.1.4 Stratejik Seviyedeki Bilişim Sistemleri ...................................... 29
1.3.8.2 Servis Verilen Organizasyon Seviyesine Göre Bilişim Sistemi Tipleri ........................................................................................................ 29
1.3.8.2.1 İşlemsel Bilişim Sistemleri ........................................................ 29 1.3.8.2.2 Bilgi Tabanlı İş Sistemleri ......................................................... 30 1.3.8.2.3 Ofis Otomasyon Sistemleri ........................................................ 30 1.3.8.2.4 Yönetim Bilişim Sistemleri......................................................... 30 1.3.8.2.5 Karar Destek Sistemleri .............................................................. 32 1.3.8.2.6 Üst Yönetim Bilişim Sistemleri ................................................. 33
1.4 Bilgi Yönetimi Merkezleri............................................................................... 34
2 LOJİSTİK YÖNETİMİ ....................................................................................... 35
2.1 Lojistik Kavramı .............................................................................................. 35 2.2 Lojistiğin Önemi .............................................................................................. 35 2.3 Lojistik Fonksiyonu ......................................................................................... 36 2.4 Lojistiğin Tanımı ............................................................................................. 37 2.5 Lojistiğin Yapısal Modeli ................................................................................ 38 2.6 Türkiye’de Lojistik Sektörü............................................................................. 41 2.7 Lojistik Yönetimi ............................................................................................. 42
2.7.1 Envanter Yönetimi .................................................................................... 43 2.7.1.1 Envanter Yönetiminin Sınıflandırılması ............................................ 44
2.7.1.1.1 Deterministik’e Karşı Skolastik Modele Göre Envanter Yönetimi Modelini Belirleme.................................................................... 44 2.7.1.1.2 Hızlı Hareket Eden Ürünlere Karşı Yavaş Hareket Eden Ürünlere Göre Envanter Yönetimi Modelini Belirleme; ........................... 44 2.7.1.1.3 Depolama Noktalarının Sayısına Göre Envanter Yönetimi Modelini Belirleme .................................................................................... 45 2.7.1.1.4 Ticari Malların Sayısına Göre Envanter Modelini Belirleme..... 45
2.7.2 Taşıma Yönetimi....................................................................................... 45 2.7.2.1 Taşıma Yönetiminin Fonksiyonları ................................................... 45
2.7.2.1.1 Ürün Taşınması ........................................................................... 46 2.7.2.1.2 Ürün Depolanması ...................................................................... 46
2.7.2.2 Günümüz Taşıma Kavramı ................................................................ 46 2.7.2.3 Taşımacılık Türleri............................................................................. 47
2.7.2.3.1 Karayolu Taşımacılığı................................................................. 48 2.7.2.3.2 Havayolu Taşımacılığı ................................................................ 48 2.7.2.3.3 Denizyolu Taşımacılığı ............................................................... 49 2.7.2.3.4 Demiryolu Taşımacılığı .............................................................. 50 2.7.2.3.5 Boru Hattı Taşımacılığı............................................................... 50 2.7.2.3.6 Nehiryolu Taşımacılığı ............................................................... 51
vi
2.7.2.3.7 Kombine Taşımacılık.................................................................. 51 2.7.3 Depo ve Antrepo Yönetimi....................................................................... 52
2.7.3.1 Depo Yönetiminde Temel İş Süreçleri .............................................. 52 2.7.3.1.1 Eşya Giriş ve Boşaltma Süreci.................................................... 53 2.7.3.1.2 Fiziksel Depolama Süreci ........................................................... 53 2.7.3.1.3 Siparişlerin Alınması Süreci ....................................................... 53 2.7.3.1.4 Ambalajlama ve Ürün Birleştirme Süreci................................... 54 2.7.3.1.5 Ürün Elleçleme Süreci ................................................................ 54 2.7.3.1.6 Eşyaların Depodan Çıkışı ve Yükleme Süreci............................ 55
2.7.3.2 Depolamanın Lojistik Sistemdeki Rolü ............................................. 55 2.7.4 Dağıtım Yönetimi ..................................................................................... 55
2.7.4.1 Dağıtım Süreci ................................................................................... 56 2.7.5 Gümrükleme ............................................................................................. 56
2.7.5.1 İhracatta Gümrük İşlemleri ................................................................ 56 2.7.5.1.1 Lojistik Firması Açısından Gümrük İşlemlerinin Süreçleri........ 56
3 LOJİSTİK BİLİŞİM SİSTEMLERİ................................................................... 58
3.1 Bilişim Sistemlerinin Lojistik Firmaları İçin Önemi ....................................... 58 3.2 Lojistik Bilişim Sistemleri ............................................................................... 59
3.2.1 Lojistik Bilişim Sistemlerinin Gelişimi .................................................... 59 3.2.2 Lojistik Bilişim Sisteminin Fonksiyonları ................................................ 60 3.2.3 Kurumsal Kaynak Planlama Sistemleri .................................................... 61
3.2.3.1 Kurumsal Kaynak Planlamanın Gelişimi........................................... 62 3.2.3.2 Kurumsal Kaynak Planlama Tanımı .................................................. 63 3.2.3.3 Kurumsal Kaynak Planlama II .......................................................... 64
3.2.4 Dağıtım Kaynakları Planlaması ............................................................... 65 3.2.5 Müşteri İlişkileri Yönetimi Sistemleri ...................................................... 65 3.2.6 Taşıma Yönetim Sistemi .......................................................................... 66
3.2.6.1 Taşımacılıkta Bilişim Teknolojileri Uygulamaları ............................ 66 3.2.6.1.1 Araç Takip Sistemleri ................................................................. 66
3.2.6.2 Coğrafi Bilgi Sistemleri ..................................................................... 69 3.2.7 Bakım Yönetim Sistemi ........................................................................... 70 3.2.8 Depo Yönetim Sistemi ............................................................................. 70
3.2.8.1 Depo Yönetiminde Kullanılan Otomatik Tanımlama Sistemleri....... 71 3.2.8.1.1 Radyo Frekanslı Tanımlama Sistemleri..................................... 71 3.2.8.1.2 EAN-UCC Barkod Standartları .................................................. 72
3.2.9 Veri Ambarı- Madenciliği Uygulamaları.................................................. 73 3.2.10 Elektronik Ticaret ................................................................................... 74
3.2.10.1 Kurumlararası Elektronik Ticaret ................................................... 75 3.2.10.2 Firma ile Müşteriler Arasındaki Elektronik Ticaret ........................ 76
3.2.11 E-Devlet .................................................................................................. 76 3.2.11.1 E- Devletin Temel Unsurları............................................................ 76 3.2.11.2 E-Devlet’ in Sunduğu Servis Örnekleri ........................................... 77
3.2.12 Gümrüklemede Kullanılan Bilişim Sistemleri........................................ 77 3.2.13 Elektronik Veri Değişimi........................................................................ 79
vii
4 LOJİSTİK FİRMALARINDA BİLİŞİM SİSTEMLERİNİN KULLANIMINA İLİŞKİN ARAŞTIRMA............................................................ 81
4.1 Araştırmanın Konusu ....................................................................................... 81 4.2 Araştırmanın Amacı......................................................................................... 81 4.3 Araştırmanın Kapsam ve Kısıtları ................................................................... 83
4.3.1 Örneklem Büyüklüğünün Hesaplanması .................................................. 84 4.4 Araştırmanın Metodolojisi ............................................................................... 85 4.5 Bulgular............................................................................................................ 86
4.5.1 Durum Analizleri ...................................................................................... 86 4.5.1.1 Firma Yapıları .................................................................................... 86 4.5.1.2 Firmaların Acenteleriyle İletişim Sağlama Yolları............................ 88 4.5.1.3 Hizmet Sunulan Sektörlere Göre Firmaların Durumu....................... 89 4.5.1.4 Firmaların Sundukları Lojistik Faaliyetler......................................... 90 4.5.1.5 Çalışan Sayısına Göre Firmaların Büyüklükleri ................................ 90 4.5.1.6 İdari Personelin Eğitim Durumu........................................................ 91 4.5.1.7 Firmaların Araç filoları ...................................................................... 92 4.5.1.8 Firmaların 2004 Yılı Ciroları ............................................................. 93 4.5.1.9 Bilişimle İlgili Bölüm ........................................................................ 93 4.5.1.10 Sahip Olunan PC, Bilgisayar Kullanıcısı ve Internet Kullanıcısı Sayısı………………….................................................................................. 94 4.5.1.11 2004 Yılı Bilişim Bütçesi Yatırımları.............................................. 94 4.5.1.12 Firmaların 2004 Yılı Bilişim Yatırımları Bütçelerinin Paylaşımı ... 95
4.5.1.12.1 Firmaların Ağ Bağlantısı........................................................... 96 4.5.1.13 Firmaların İnternet Kullanım Amaçları ........................................... 97 4.5.1.14 Firmaların Web Siteleri.................................................................... 98
4.5.1.14.1Web Sitesini İnteraktif Olarak Kullanan Firmalar..................... 98 4.5.1.15 Firmaların Yazılım Altyapısı ........................................................... 98 4.5.1.16 Bilişim Yatırımlarına Karar Verme Yöntemleri .............................. 99 4.5.1.17 Firmalarda Kullanılan Bilişim Sistemleri Yazılımları ................... 100
4.5.1.17.1 Kullanılan Yazılımların Etkinliği ........................................... 101 4.5.1.17.2 Personel Yetenekleri ............................................................... 101
4.5.1.18 Firmalarda Kullanılan Bilişim Teknikleri..................................... 102 4.5.1.19 Bilişim Sistemlerinin Önemli Kullanım Nedenleri........................ 103 4.5.1.20 Firmalar İçin Bilgi Türlerinin Önemi ............................................ 103 4.5.1.21 Bilgi Yönetim Merkezi Bulunan Firmalar..................................... 104
4.5.1.21.1 Bilgi Yönetim Merkezinin Lojistik Yönetimine Etkisi .......... 104 4.5.1.22 Bilişim Sistemlerinin Etkinlik Kriterleri........................................ 105
4.5.2 İlişki Analiz Bulguları............................................................................. 109 4.5.2.1 Araç Sayısı - Firma Büyüklüğü ....................................................... 109 4.5.2.2 Sahip Olunan PC Sayısı – Firma Büyüklüğü................................... 111 4.5.2.3 Bilişim Yatırımlarına Ayrılan Bütçe – Firma Büyüklüğü ............... 111 4.5.2.4 Firmalarda Extranet Ağlarının Bulunması – Firma Büyüklüğü ...... 112
viii
5 SONUÇ ve ÖNERİLER ..................................................................................... 114 KAYNAKÇA……………………………………………………………………..120 EKLER...……………………………………………………………………….....126
ix
TABLOLAR LİSTESİ
Tablo 1.1 Sanayi Toplumu ile Bilgi Toplumunun Karşılaştırılması……….………4 Tablo 3.1 İstanbul’daki Gümrük İdarelerinde EDI Oranları………….…………..78 Tablo 4.1 Çalışan Sayılarına Göre Firma Büyüklükleri…………………..………91 Tablo 4.2 Tek Örneklem İçin T Testi Sonuçları………………………………..…92 Tablo 4.3 Firmalarda Kullanılan Yazılımları Ortalama Etkinlik Dereceleri…….101 Tablo 4.4 Alanlara Göre Bilişim Sistemleri Kullanım Yüzdeleri………..………102 Tablo 4.5 Bilgi Yönetim Merkezlerinin Etkinlik Derecesi………...…………….104 Tablo 4.6 Bilişim Sistemleri Etkinliğini Arttıran Faktörler…..……………….….105 Tablo 4.7 Korelasyon Matrisi……………………………………………………..107 Tablo 4.8 Rotasyon Sonrası Korelasyon Matrisi …………………………………108 Tablo 4.9 Rotasyona İlişkin Korelasyon Matrisi………………………………….108 Tablo 4.10 Güvenirlilik Analizi İstatistikleri……………………………………...109 Tablo 4.11 Araç Sayısı ve Firma Büyüklüğüne İlişkin İstatistikler………………110 Tablo 4.12 Araç Sayısı ve Firma Büyüklüğüne İlişkin Kruskal Wallis H Testi Sonuçları ………………………………………………………………………….110 Tablo 4.13 Firmaların Büyüklüklerine Göre Ortalama Araç Sayıları…………….110 Tablo 4.14 Firmaların Sahip Oldukları PC Sayısı ve Firma Büyüklüğüne İlişkin İstatistikler………………………………………………………………………...111 Tablo 4.15 Firmaların Sahip Oldukları PC Sayısı ve Firma Büyüklüğüne İlişkin Kruskal Wallis H Testi Sonuçları…………………………………………………111 Tablo 4.16 Firmaların Bilişim Yatırımlarına Ayırdıkları Bütçe ve Firma Büyüklüğüne İlişkin İstatistikler………………………………………………….112 Tablo 4.17 Firmaların Bilişim Yatırımlarına Ayırdıkları Bütçe ve Firma Büyüklüğüne İlişkin Kruskal Wallis H Testi Sonuçları…………………………..112
x
Tablo 4.18 Firmalarda Extarnet ağının Bulunması ve Firma Büyüklüğüne İlişkin İstatistikler………………………………………………………………………...112 Tablo 4.19 Firmalarda Extarnet ağının Bulunması ve Firma Büyüklüğüne İlişkin Kruskal Wallis H Testi Sonuçları............................................................................113
xi
ŞEKİLLER LİSTESİ
Şekil 1.1 Bilginin Biçim, İçerik ve Zaman Boyutu………….…….………….…….6
Şekil 1.2 Bilgi Kavramı Hiyerarşisi……………………………………………..…..8
Şekil 1.3 Sistem Modeli………………………………………………...………….12
Şekil 1.4 Bilişim Sistemlerinde Yönetim- Teknoloji- Organizasyon Uyumu……..14
Şekil 1.5 Bilişim Sisteminin Bileşenleri……………………………………..…….14
Şekil 1.6 İnternet , Intranet ve Extranet İlişkisi………………………………...….20
Şekil 1.7 Hizmet Gruplarına Göre Bilişim Sistemleri.…………………….………28
Şekil 2.1 Lojistik Süreç…………………………………………………………....37
Şekil 2.2 Lojistiğin Yapısal Modeli…………..…………………………………...38
Şekil 2.3 Lojistik Yönetimi……………………………………………………..….42
Şekil 2.4 Dağıtım Süreci…………………………………………………………....55
Şekil 3.1 Lojistik Bilişim Sistemlerinin Fonksiyonları…………………………….61
Şekil 3.2 Kurumsal Kaynak Planlama Faaliyetleri………………………………....63
Şekil 3.3 ERP - ERP II Karşılaştırılması…………………………………………...64
Şekil 3.4 Veri Ambarı Kavramı…………………………………………………….74
Şekil 3.5 E-Devletin Temel Unsurları……………………………………………...76
xii
GRAFİKLER LİSTESİ
Grafik 4.1 Firmaların “İşletmeler Arası Anlaşmalar”a Göre Durumları....……..….87
Grafik 4.2 Firmaların Sermaye Yapıları……………………………………………87
Grafik 4.3 Acentesi Bulunan Firmaları Oranı……………..……………….……....88
Grafik 4.4 Acenteler Arasında Kullanılan İletişim Teknikleri……………….…….89
Grafik 4.5 Lojistik Firmaların Hizmet Sundukları Sektörlere Göre Durumu.……..89
Grafik 4.6 Firmaların Sundukları Lojistik Faaliyetlerin ………………….….…….90
Grafik 4.7 İdari Personelin Eğitim Durumu……………………………….….……91
Grafik 4.8 Firma Büyüklüklerine Göre 2004 Yılı Ortalama Cirolar……………….93
Grafik 4.9 Firmaların Bilişim Bölümlerin Varlığı…………………………………93
Grafik 4.10 2004 Yılı Bilişim Yatırımları Bütçesi Paylaşımı…………………… .96
Grafik 4.11 Firmalarda Kullanılan Ağ Bağlantısı Türlerinin Dağılımı…………….96
Grafik 4.12 Firmaları İnternet Kullanım Amaçları…………………………………97
Grafik 4.13 Firmaların Web Sitelerini İnteraktif Olarak Kullanımları……………..98
Grafik 4.14 Firmaların Yazılımlarının Durumu……………………………………99
Grafik 4.15 Firmaların Bilişim Yatırımlarına Karar Verme Yöntemleri…...……...99
Grafik 4.16 Firmalarda Kullanılan Bilişim Sistemleri Yazılımları……………….100
Grafik 4.17 Yazılımları Kullanmak için Personel Yeteneklerinin Yeterliliği…….102
Grafik 4.18 Bilgi Merkezleri Bulunan Firmalar…………………………………..104
xiii
KISALTMALAR LİSTESİ
APICS - American Production and Inventory Control Society (Amerikan Üretim ve Stok Kontrol Topluluğu) BOM - Bill of Materials (Malzeme Listesi) CAD - Computer Aided Design (Bilgisayar Destekli Tasarım) CAM - Computer Aided Manufacturing (Bilgisayar Destekli Üretim) CPU - Central Process Unit (Merkezi İşlem Birimi) CRM - Customer Relationship Management Systems (Müşteri İlişkileri Yönetimi Sistemi)
CUSCAR -Custom Cargo Messages (Gümrük Kargo Mesajları)
CUSDEC-Custom Declaration Messages (Gümrük Beyannamesi Mesajları)
CUSREP-Customs Report Messages (Gümrük Taşıma Raporu Mesajları)
CUSRES -Customs Response Messages (Gümrük Cevap Mesajları)
DRP - Distribution Resources Planning (Dağıtım Kaynakları Planlaması)
DSS - Decision Support Systems (Karar Destek Sistemleri)
EDI - Electronic Data Interchange (Elektronik Veri Değişimi)
EIS - Executive Information Systems (Üst Yönetici Bilişim Sistemleri) ERP - Enterprise Resource Planning (Kurumsal Kaynak Planlama) KWS - Knowledge Work Systems (Bilgi Tabanlı İş Sistemleri) LAN - Local Area Networks (Yerel Alan Ağları) MIS - Management Information Systems (Yönetim Bilişim Sistemleri) MMS - Maintance Management Systems (Bakım Yönetim Sistemi) MRP - Material Resource Planning (Malzeme İhtiyaç Planlaması) RFID - Radio Frequency Identification (Radyo Frekanslı Tanımlama)
xiv
SQL - Structured Query Language (Yapısal Sorgulama Dili) TPS - Transaction Processing Systems (İşlemsel Bilişim Sistemleri) TMS - Transportation Management Systems (Taşıma Yönetimi Sistemi) OAS - Office Automation Systems (Ofis Otomasyon Sistemleri) OLTP - On-Line Transaction Processing (Çevrimiçi İş İşleme) OLAP - On-line Analytical Processing (Çevrimiçi Analitik İşleme) WAN - Wide Area Networks ( Geniş Alan Ağları ) WMS - Warehouse Management Systems ( Depo Yönetim Sistemi )
xv
GİRİŞ
Günümüz iş koşullarında firmalar ürünlerini bir ülkede dizayn edip, bir diğer
ülkeden kaynaklarını sağlayıp, bir diğer ülkede üretimini yaparak son olarak da
küresel pazarda bu ürünlerini sunmaktadırlar. Böylesi üreticinin, aracının ve
tüketicinin dünyanın herhangi bir yerinde olduğu bir çevrede bir çok sektörden
istenen hizmet talebinin artması sonucunda lojistik yönetimi de giderek önem
kazanmaktadır. Bunun yanında bilgi temelli bir ekonomiye geçiş sürecine paralel
olarak, bilgiye olan gereksinimleri artan lojistik firmalarının bu yeni ekonomik
düzenin beraberinde getirdiği yeni çalışma koşullarına uyum sağlayabilmek
amacıyla bilişim sistemlerinden etkin olarak faydalanmaları gerekmektedir. Lojistik
alanda üretilen bilgi, internet üzerinden taşınarak firmanın çeşitli seviyelerdeki bilgi
sistemlerine girdi olacak ve karar sürecinde etkili olacaktır.
Bilişim sistemleri firmaların iş akışlarına uygun olarak hazırlanmış olan,
insan, donanım, yazılım, veri ve ağ kaynaklarından oluşan, firmanın faaliyetlerini
kolaylaştıran, denetleyen ve firma amaçlarını gerçekleştirmeye yarayan sistemlerdir.
Günümüzde lojistik firmalarının temel dayanağı olan güveni sağlayabilmek
ve artan müşteri beklentilerini karşılayabilmek üzere lojistik firmaları eş zamanlı
olarak yönetilmeli ve şeffaf olmalıdır. Kendi içinde, müşteriler ve tedarikçileriyle
iletişimi kuvvetli olmalı. Depolamadan dağıtıma kadar lojistik faaliyetlerin her bir
sürecinde kullanılan bilişim sistemi teknolojileri, lojistik yönetiminin etkinliğini de
arttırarak denetim, esneklik ve karar vermeyi kolaylaştırmaktadır.
Bilginin elektronik olarak kolaylıkla üretilebildiği bir çevrede rekabet
avantajı sağlamanın en önemli araçlarından biri olan bilişim sistemlerini, firmalar iş
akışlarını düzenlemek ve kontrol edebilmek için etkin olarak kullanmak zorundadır.
Bunun yanında; lojistik yönetiminin başarılı olması alt yapı olarak bilişim
teknolojilerinden ne kadar etkin yararlanıldığına bağlıdır. Bu nedenle bilişim
1
teknolojilerinin diğer sektörlerde olduğu gibi lojistik sektöründe de etkin kullanımı
önem kazanmaktadır. Bu çalışmada bilişim teknolojilerinin lojistik yönetiminde
ektin kullanımına ilişkin bir araştırma yapılmıştır.
2
1 BİLİŞİM SİSTEMLERİ
Bilişim Sistemleri, firmalarda karar vermek için gerekli olan bilgiyi elde
etmek için kullanılan organizasyonel, teknolojik ve yönetimsel sistemlerdir. Bu
bölümde bilişim sistemlerinin çıktısını oluşturan bilgi kavramına değinilerek bilişim
sistemleri ayrıntılı olarak anlatılmaktadır.
1.1 Bilginin Önemi
Günümüzün olağanüstü hızlı, karmaşık ve geniş küreselleşme sisteminde,
sorunların çoğunu çözmek için gerek duyduğumuz bilginin büyük bölümü
firmaların merkezlerinde değil, daha dış kademelerdeki bireylerin ellerinde
bulunmaktadır. Eğer firmalar karar sürecini demokratikleştirip iktidarı merkezden
çevreye yayarak bu insanların bilgiyi kullanmasını sağlayamıyorsa, bundan ciddi
biçimde zarar görmektedirler1.
1.1.1 Sanayi Toplumundan Bilgi Toplumuna Geçiş
Bilgi toplumu bilgi teknolojilerinin kullanımıyla ortaya çıkan bir olgudur.
Sosyal, ekonomik, teknolojik ve siyasi alandaki gelişmeler bilginin yaratılması ve
kullanılmasına bağlıdır. Yoğun değişim süreci yaşayan dünyamızda bilgi yoğun bir
toplumun kurum ve kuralları hızla oluşmaya başlamıştır. Bu süreçte yaşanan en
önemli değişim, sanayi toplumundan bilgi toplumuna geçiş sürecidir2.
1970’lerin sonu, 1980’lerin başından itibaren bilgi-merkezli hareketler,
sanayileşmenin de önüne geçerek sanayi toplumlarını iletişim toplumu haline
getirmeye başlamıştır. Özellikle, 21. yüzyılda değişen ve gelişen teknolojiler,
bilginin kullanıldığı alanların da artmasına neden olmuştur. Bilgi, artık her sektörde
1 Friedman Thomas, “Lexus ve Zeytin Ağacı- Küreselleşmenin Geleceği”, Boyner Yayınları, İstanbul, 2000, s:107-108 2 Rıza Aşıkoğlu, Meral Aşıkoğlu, “Bilgi Toplumunda Geçiş Sürecinde Entellektüel Sermayenin İşletmenin Piyasa Değerine Etkisi”, A.Ü.İİBF Dergisi, C.14, sayı 1-2. 1998, s.570
3
etkin bir şekilde kullanılmaya başlanmıştır3. Böylece sanayi toplumunun maddi
ürünü yerini artık bilgi üretimine bırakmıştır.
Tablo 1.1 Sanayi Toplumu ile Bilgi Toplumunun Karşılaştırılması4
Sanayi Toplumu Bilgi Toplumu
• buhar makinesi • maddi üretim • fiziksel emek • fiziksel sermaye • fabrikalarda üretim • yeni pazarlar için kolonilere
yönelme • imalat sanayinin ön planda
olduğu tarım, sanayi ve hizmetler şeklinde üçlü endüstriyel yapı
• işbölümü: üretim tüketimin ayrılması (meta ekonomi)
• arz ve talebe dayalı fiyat
mekanizması • işletmeler önemli • özel mülkiyet rekabet ve kar
artışı ön planda • merkeziyetçilik • sınıflı toplum • parlamenter demokrasi • işçi hareketleri • işsizlik, savaş, faşizm • kitlesel tüketim toplumu
• maddi değerlerle psikolojik
ihtiyaçların tatmini • bireysel özgürlük ve
hümanizma düşüncesi
• bilgisayar • bilgi üretimi • zihinsel emek • beşeri sermaye • veri bankaları ve bilgi ağlarına bağlı
üretim • ulusal sınırları ortadan kaldıran
küreselleşme
• bilgi endüstrisi
• müşterek üretim ve kullanımda paylaşım (sinerjik ekonomi)
• gelecekteki amaçların gerçekleşmesi
için bilgi kullanımı • gönüllü topluluklar önemli • müşterek katılım ve sosyal planlar ön
planda • çok merkezlilik • çok merkezli fonksiyonel toplum • katılımcı demokrasi
• sivil hareketler • gelecek şokları, kişisel terör ve
sorunlar • kitlesel bilgi toplumu(sınırsız üretilen
ileri düzeydeki bilgi) • amaca yönelik gelecekteki başarı
ihtiyacının tatmini(zaman tatmini) • toplumsal katılım ve küreselleşme
3 Mustafa Sağsan, “Bilgi Savaşı:Bilgi Tabanlı Teknolojilerin Çatılma Boyutuna Kavramsal Bir Çerçeve”, (çevrimiçi) http://bilgiyonetimi.org/cm/pages/mkl_gos.php?nt=442, 25.03.2005. 4 Faruk Kocacık, “Bilgi Toplumu ve Türkiye”, C.Ü. Sosyal Bilimler Dergisi, Mayıs 2003 Cilt:27, No:1 1-10
4
1.1.2 Bilgi Toplumu ve Yasal Çerçevesi
Bilgi Toplumu, insanların yaşamlarını ilgilendiren verilere kolayca
erişebilmelerine, bu verileri bilgiye dönüştürebilmelerine ve dolayısıyla da
kendilerini geliştirebilmelerine olanak tanıyan bir toplum olarak tanımlanmaktadır5.
Avrupa Birliği “e-Europe- An Information Society for all6” adı altında 8
Aralık 1999 tarihinde, tüm Avrupa Birliği ülkelerine dijital teknolojileri götürecek
ve vatandaşlarına bunları kullanabilecek yetenekleri kazandıracak, bilgi toplumunun
oluşumuna destek verecek yeni ekonominin desteklenmesini ve özellikle internet
etkisiyle büyüme ve istihdam sorunlarını çözecek yapının oluşmasını sağlamak
amacıyla bir proje oluşturmuştur.
Avrupa Birliği çerçevesinde yapılan bu gelişmelerin yanında Türkiye de
yasal düzenlemelerle ilgili çeşitli girişimlerde bulunmaktadır. Bunlardan en önemlisi
de T.B.M.M. çatısı altında kurulması planlanan Bilgi Toplumu Bakanlığı’dır. ”Bilgi
Toplumu Bakanlığının Kuruluş ve Görevleri Hakkında Kanun” hazırlanmış ve
Bakanlığın görevleri tanımlanmıştır.
Bu kanunun amacı; Türkiye’nin birey, kurum ve kuruluşları ile bilgi çağına
girerken küresel rekabette üstünlük sağlanması ve insanlarımızın yaşam düzeyinin
yükseltilmesi; devletin vatandaşa verdiği hizmetin daha etkin hale getirilmesi; ülke
düzeyinde halkın bilgiye adil ölçülerle ve kısıtsız, ucuz ve kolay erişebilmesi için
gereken düzenlemelerin ve özendirmelerin yapılması; yerleşik demokrasinin temel
koşulları olan yönetimdeki açıklık ve saydamlığı yeterince yaratıp alınan kararlarda
vatandaşın daha etkin katılımının ve katkısının sağlanması; toplumun her
bireyindeki potansiyelin geliştirilmesi ve değerlendirilmesi için gereken bilgi
altyapısının oluşturulması; Türkiye’deki bilgi toplumu oluşturulması için kamu ve
özel sektör ile sivil toplum kuruluşları ve akademik kesimin de görüş, öneri ve
5 Gürol Irzık, “Bilgi Toplumu Mu Enformasyon Toplumu Mu”, Kasım, 2002, Günce, Sayı:24, s.11. 6(çevrimiçi)http://europa.eu.int/information_society/eerope/action_plan/actionplantext/index_en.htm, 7.9.2004
5
katkıları ile gereken stratejinin belirlenmesi ve bu stratejilere uygun olarak
hükümetçe saptanan politikaların uygulanmasına özel yetki ve sorumluluğu olan bir
bakanlığın oluşturulması; uygulanması çalışmalarında ilgili bakanlıklar arasında
işbirliği ve eşgüdümün sağlanması; Türkiye’de bilgi, bilgi teknolojileri ve bilgi
toplumu alanında kamu, özel sektör, üniversiteler ve sivil toplum kuruluşları
arasında işbirliği ortamı yaratılması, gereken çalışmaların düzenlenmesi, izlenmesi
ve yönlendirilmesi; amacıyla Bilgi Toplumu Bakanlığının kurulmasını sağlamak,
kuruluş ve görevlerine ilişkin esasları düzenlemektir7.
1.1.3 Bilginin Nitelikleri
Eski tarihli, yanlış ve anlaşılması zor bilgi; anlamlı, yararlı veya değerli
değildir. Bilgi nitelikleriyle değer kazanmaktadır. Bilgiyi zaman, içerik ve biçim
bakımından 3 boyutlu olarak düşünebiliriz 8.
Şekil 1.1 Bilginin Biçim, İçerik ve Zaman Boyutu
7 (çevrimiçi) http://www.tbmm.gov.tr/bbtg.htm, 7.10.2004 8 James A. O’Brien, Introduction to Information Systems, 10. bs., McGraw-Hill, 2001, s.17.
BİÇİM
İÇERİK
ZAMAN
6
Bilginin Zaman Boyutu:
Zamanında: Bilgi, ihtiyaç duyulduğunda verilmelidir. Erişildiğinde geçerliliğini
yitirmiş, güncelliğini kaybetmiş olan bilgi; karar vermede, problem çözümünde ya
da faaliyetlerin kontrolünde kullanılamaz.9
Geçerli: Bilgi sağlandığında güncel olmalıdır.
Sıklık: Bilgi ihtiyaç duyulduğu sıklıkta verilmelidir.
Zaman Aralığı: Bilgi; geçmiş, günümüz ve gelecek zaman periyotlarına göre
verilebilmelidir.
Bilginin İçerik Boyutu:
Doğruluk: Bilgi yanlışsız verilmelidir. Yanlış bilgi; bilginin üretilmesi veya
iletilmesini içeren faaliyetlerin toplanması, işlenmesi veya raporlanmasındaki
hatalardan meydana gelebilir. Kullanıcı edinmiş olduğu bilgiyi doğru varsayar ve
karar vermede kullanılan yanlış bilgi sorunlar yaratır.
İlgili olması : Bilgi, belirli bir durumla ilgili verilmelidir fakat bilginin ilgili olması
sabit bir özellik değildir. Örneğin, üst düzey bir yönetici için ilgili olan bir bilgi
muhasebe müdürü için ilgisiz olabilir10.
Eksiksiz : İhtiyaç duyulan her türlü bilgi verilmelidir.
Özet : Sadece ihtiyaç duyulan bilgi verilmelidir.
Kapsam : Bilgi geniş veya dar bir kapsamda; içe yönelik veya dışa yönelik
verilebilir.
Performans : Bilgi gerçekleştirilen aktiviteleri, kaydedilen gelişmeleri veya toplanan
kaynakları ölçerek performansı verilebilir.
Uygun maliyetli : Bilginin kullanılmasından gelecek olan fayda ile bilgiyi
üretmenin, edinmenin arasındaki ilişkiyi ifade eder. Bilgiyi edinmenin maliyeti
faydasından fazla ise çoğunlukla üretilmez11. Değer- zaman analizi yapılarak da bu
günün, geçen ayın ya da yılın bilgisine ne kadar ödenebileceği hesaplanır. Örneğin 9 Robert A. Szymanski, Donald P. Szymanski, Dona M. Pulschen, Computers&Information Systems, Prentice Hall, New Jersey, 1995, s.13. 10 A.e. 11 A.e.
7
dergi veya araştırma fiyatlarının tarihleri eskide kaldıkça fiyatları da düşer, burada
bilginin zamanı önem kazanır12.
Bilginin Biçim Boyutu:
Anlaşılırlık : Bilgi anlaşılması kolay bir biçimde verilmelidir.
Detay: Bilgi detaylı veya özet şekilde verilmelidir.
Düzen : Bilgi önceden belirlenen bir biçimde düzenlenebilmelidir.
Sunum : Bilgi sözel, sayısal, grafiksel veya diğer biçimlerde sunulabilmelidir.
İletişim Aracı : Bilgi kağıt çıktısı, video gösterimi veya diğer iletişim araçları olarak
verilebilmelidir.
1.1.4 Bilgi Kavram Hiyerarşisi
Bilgi kavramını daha iyi anlayabilmek için; bilginin oluşumunu sağlayan
kavramların tanınması faydalı olacaktır.
Bilişim
Veri
Bilgi
Şekil 1.2 Bilgi Kavramı Hiyerarşisi
12 “Bilgi Yönetimi: Bilgi Depolamak Değildir”, (çevrimiçi) www.tyukvk.org.tr/arsiv/makaletop.php?makale=bilgiyon2, 01.03.2005
8
1.1.4.1 Veri Kavramı
Veri, organizasyon ve çevredeki fiziksel koşullarla ilgili gerçeklerin kişilerin
anlayabilecekleri bir biçimde düzenlenmemiş ve ayrıştırılmamış “ham” halidir13.
Bilginin kaynağını oluşturan veriler kendi başlarına bir şey ifade etmezler14. Bir
anlam ifade etmeleri için ayrıştırılmalı, gruplanmalı, analiz edilmeli ve
yorumlanmalıdırlar15.
1.1.4.2 Bilişim Kavramı
Bilişim, verinin bilgiye dönüştürülme sürecini ifade etmektedir. Bu süreçte
alıcı ve verici olmak üzere iki tarafın varolması gerekir. İlişkilendirme,
sınıflandırma, hesaplama, düzeltme, özetleme ve iletişimi içine alan bilişim süreci,
denetlemenin gerektirdiği tüm aşamaları da içermektedir16.
“Bilişim, bir sistemin, kendi durumunu başka bir sisteme bildirmesi olarak
tanımlanabilir. Bu bildirme, sistemin alacağı her durum için ayrı bir biçime
girebilecek bir işaret (sinyal) gönderilmesiyle gerçekleştirilir17.”
1.1.4.3 Bilgi Kavramı
Tüm bu hiyerarşinin en üst seviyesinde bulunan bilgi, günümüzde fark
yaratan en büyük olgu olup bilişimden daha karmaşık bir olguyu ifade etmektedir.
13 Kenneth C.Laudon, Jane P.Laudon, Management Information Systems, 6th Edition, Prentice Hall, 2000, New Jersey, s.8. 14 H. Gökçe Dervişoğlu, Stratejik Bilgi Yönetimi, Dışbank Yayınları, 2004, s.22. 15 David B. Haris, “Creating a Knowledge Centric Information Technology Environment”, (çevrimiçi)http://www.htcs.com/ckc.htm, 17.02.2005 16 Aykut Göker, “Bilim ve Teknoloji Politikalarına Giriş için Enformsayon Toplumu Üzerine Bir Yaklaşım Denemesi”, Eylül, 2001 (çevrimiçi)www.inovasyon.org/html/AYK.Mulkiye.Der.Ag.01.htm, 25.02.2005. 17 Meydan Larousse: Büyük Lugat ve Ansiklopedi.
9
Bilgi bilişimin belirli bir amaç için bağlantılı olarak kullanılmasıyla ortaya
çıkmaktadır18.
Bilgi; bilişim süreci sonunda elde edilen bilgilerin içselleştirilmesiyle ilgili
olup; bilişimin uygulamayla bütünleştirilmesi sonucunda kazanılan bir insan
yeteneği olarak tanımlanmaktadır19. Verinin işlenmiş hali olan bilgi, yönetsel
kararlara ilişkin belirsizliği de azaltmaktadır20. Bilgi ile bilişim karşılaştırıldığında;
bilginin kişi için öznel olduğu ve bunu içselleştirme eğiliminde olduğu, bilişim
kavramının ise genel ve dışsal kaldığını görülmektedir21.
1.2 Sistem Kavramı
Bir sonuç elde etmeye yarayan, girdiler alıp çıktılar oluşturan, organize bir
dönüşüm süreci ile ortak bir amaca yönelik beraber çalışan ve birbirleriyle ilişkili
elemanların doğal ve yapay olarak oluşturduğu gruba sistem denilmektedir22.
“Sistem belirli bir amacı gerçekleştirmek üzere aralarında ilişkiler olan
birden çok bileşenin oluşturduğu bir bütündür.23
Sistem kavramı yapılan tüm tanımlamalarda ortak olarak; parçalar, ilişkiler,
amaç öğeleri bulunmaktadır.
18 Halit Keskin, V. Denizhan Kalli, “İşletmelerde Bilgi Yönetiminin Tanımlanması ve Kavramsallaştırılması: KOBİlerde Bilgi Yönetimi Araçlarının Kullanımına İlişkin Bir Araştırma”, (çevrimiçi) www.bilgiyonetimi.org/cm, 17.03.2005 19 “Bilgi Yönetimi Terimleri Sözlüğü”, (çevrimiçi) http://www.rcbadoor.com/makalevekitaplar/bilgiyonetimi.htm, 22.10.2004 20 Yasemin Arbak,”Örgütlerde Bilgisayar Destekli Bilgi Sistemlerinin İncelenmesine Yönelik Kurumsal Bir Yaklaşım”, Verimlilik Dergisi, 1995, s.73 21 Shan Ponelis, Felicite A. Fairer-Wessels “Knowledge Management:A Literature Overview”, SouthAfrican Journal of Libary&Information Science, Vol.66, Mart 1998, s.3. 22 Erdal Balaban, “Sistem Yaklaşımı ile Bilişim Sistemlerinin Geliştirilmesi”, İÜİİE İşletme Enformatik Ders Notları, Ocak 2000 23 Öner Esen, İşletme Yönetiminde Sistem Yaklaşımı, 3. bs., Alfa Yayınevi, 1998, s.10
10
1.2.1 Sistemin Özellikleri
Tüm sistemler birbirleriyle ilgili alt sistemlerden oluşan hiyerarşik bir yapıya
sahiptirler ve alt sistemleriyle bir bütün olarak tanımlanmaktadırlar. Ayrıca sistemin
bir kısmında yapılacak değişikliklerden diğer kısımları da etkilenmektedir. Alt
sistemler kendi özel amaçlarını değil, bağlı bulundukları sistemin amaçlarını hedef
almaktadırlar. Bunların yanında organizasyonel sistemlerde objektif olarak
değerlendirilebilecek özellikler olduğu gibi, sübjektif değerlendirmeler gerektiren
özellikler de bulunabilmektedir24.
1.2.2 Sistem Elemanları ve İlişkileri
Sistem elemanlarının her birinin birbirleriyle ilişkisi vardır ve bu elemanlar
bir bütün olarak düşünülmektedir. Girdi gereksinimlerinin ne olduğuna karar
verebilmek için öncelikle arzulanan çıktının ne olduğuna karar vermek
gerekmektedir25. Sürecin tasarlanması ise, girdinin ve istenilen çıktının
düşünülmesini gerektirmektedir. Sistemin temel elemanları aşağıda açıklanmıştır26.
• Girdi: Süreçten geçmek için sisteme giren elemanlara denilmektedir.
• Süreç: Girdiyi çıktıya dönüştüren dönüşüm sürecine denilmektedir.
• Çıktı: Dönüşüm süreci ile oluşan elemanları son gidecekleri yere aktarmaya
denilmektedir.
• Geri besleme: Sistemin performansı ile ilgili verilere geri besleme
denilmektedir..
• Denetim: Denetim sistemin amaçları doğrultusunda işleyip işlemediğini
belirlemek için geri beslemenin izlenmesi ve değerlendirilmesini
kapsamaktadır. Denetim fonksiyonu, uygun çıktıların üretimini sağlamak
için sistemin girdi ve süreç elemanlarında gerekli düzenlemeleri yapmaktadır
24 Balaban, a.g.e. 25 Esen, a.g.e., s.105. 26 Yaşar Hoşcan, v.d., Yönetim Bilgi Sistemi, T.C. Anadolu Üniversitesi, Yayın No:1471, 2. bs., Eskişehir, 2004, s.7.
11
Şekil 1.3 Sistem Modeli
Şekil 1.3’de geri besleme verilerinin denetime akışı ve denetimin diğer
elemanlarla veri akışı gösterilmektedir. Bu şekilde gösterilen ilişkiler geri besleme
ve denetimin rolünü vurgulamaktadır. Geri besleme ve denetimin rolü ise diğer
elemanların girdileri çıktıya dönüştürülerek amacına ulaşmasını sağlamaktadır27.
1.3 Bilişim Sistemleri
Bilgi eksikliği önemli bir sorun iken son yıllardaki gelişmelerinde katkısıyla
eldeki çok sayıdaki bilginin düzenli bir şekilde sınıflandırılması ve kullanıma hazır
hale getirilmesi sorunu ortaya çıkmıştır. Ayrıca bilginin elde edilmesinin yanında
kullanılabilir olması için; doğru bilginin, doğru yere, zamanında, hızlı, güncel, tam
olarak ve bir bütün içinde sunulması gerekmektedir. Karşılaşılan bu problemleri
çözmek amacıyla bilişim sistemleri ön plana çıkmıştır.
1.3.1 Bilişim Sistemlerinin Tanımı
Bilişim Sistemleri; bilgi yönetiminin ortak amaçlarını gerçekleştirebilmek
için insan, veri, prosedürler, donanım ve yazılımın birlikte oluşturduğu; verilerin
belirli bir amaç doğrultusunda toplanması, depolanması, işlenmesi, ve iletilmesini
27 Hoşcan, a.g.e., s.8.
GİRDİ
DENETİM
ÇIKTI SÜREÇ
geri besleme geri besleme
geri besleme Denetim Denetim
Denetim
12
sağlayan sistemlerdir28. Organizasyonlar açısından bilişim sistemler ise, bir
organizasyonda karar verme, koordinasyon, kontrol, analiz ve canlandırma
konularına destek olmak amacıyla verinin toplanması, saklanması, işlenmesi ve
kazanılan bilginin dağıtılması için ilişkili parçaların oluşturduğu küme olarak
tanımlanmaktadır29.
1.3.2 Bilişim Sistemlerinin Önemi
Bütün canlı sistemler, kendi yaşam düzenlerini korumak ve varlıklarını
sürdürebilmek için, madde ve enerjiyi işlemek ve denetlemek zorundadırlar. Bilişim
sistemleriyle; bilginin sistemli denetimi başta olmak üzere, belli amaçlar
çerçevesinde, iletilmesini, işlenmesini, saklanmasını ve bu işlevleri yerine getirecek
yöntem , aygıt ve sistemlerin gerekli yazılımlarla birlikte geliştirilmesinin bilgi ve
deneyimini ifade edilmektedir. Günümüzde bilişim teknolojisi, denetimde zaman,
mekan ve coğrafi uzaklık faktörlerinin getirdiği sınırlamaları ortadan kaldırarak, ses,
görüntü, hareketli görüntü, veri biçimindeki bilgi aktarımlarını tek ve esnek bir
şebeke içinde gerçekleştirmeyi mümkün kılacak bir boyut kazanmıştır30.
1.3.3 Bilişim Sistemleri ve İş Dünyası
İşletme koşullarının değişiminde, dünyada meydana gelen dört önemli
değişim etkili olmuştur. Birinci değişim, etkin bir şekilde ortaya çıkan küresel
ekonomi; ikinci değişim sanayi toplumundan bilgi toplumuna geçiş; üçüncü
değişim, işletmelerin organizasyon yapısında ve yönetim şeklindeki değişim;
dördüncü ve son değişim de dijital işlemlerin ortaya çıkışı olmuştur31. İş dünyası
açısından hayati öneme sahip olan bilişim sistemleri, çevredeki değişimlere karşı
bilişim teknolojisi üzerine kurulmuş organizasyonel ve yönetsel çözümlerdir.
28 Vahap Tecim, “Bilgi Teknolojilerinde Yeni Bir Gelişme: Coğrafi Bilgi Sistemleri ve Bilgi Sistemleri Arasındaki Yeri”, D.E.Ü.İİBF Dergisi, C.14.,1999, s.3. 29 Szymanski, a.g.e., s.331. 30 Esnek Üretim/Esnek Otomasyon Sistem ve Teknolojileri, TÜBİTAK-BTP 96/03 31 Laudon, a.g.e., s.4.
13
Bilişim sistemlerinin etkin bir biçimde kullanılabilmesi organizasyon, yönetim ve
bilişim teknolojisi konularının da anlaşılmasını gerektirmektedir. Bilişim
sistemlerinde yönetim- teknoloji ve organizasyon uyumu sağlanmalıdır32.
Y ÖNETİMT E K N O L O J İ ORGANİZASYON
Bilişim Sistemleri
Şekil 1.4 Bilişim Sistemlerinde Yönetim- Teknoloji- Organizasyon Uyumu
Etkin bir bilişim sistemi tasarlanması ve kullanılması için organizasyonun
çevresi, yapısı, fonksiyonları ve politikaları incelenerek yönetimin rolü ve karar
verme şekli ile çağdaş bilişim teknolojisi ve becerileri araştırılmalıdır33.
Organizasyon, yönetim ve teknoloji bilişim sistemini birlikte yaratmaktadır.
1.3.4 Bilişim Sisteminin Bileşenleri
Sadece bilgisayarlardan ibaret olmayan Bilişim Sistemlerinin önemli
kaynakları ve faaliyetleri bulunmaktadır.
32 M.Levent Demircan, Arda Moltay, Bilgiyi Yönetmek, Beta Basım Yayın Dağıtım A.Ş., İstanbul, 1997, s.59. 33 Bocij, a.g.e., s.424.
14
İNSAN AĞ
Şekil 1.5 Bilişim Sisteminin Bileşenleri34
1.3.4.1 Bilişim Sisteminin Kaynakları
Bilişim Sistemleri insan, donanım, yazılım, ağ ve veri kaynaklarından
oluşmaktadır.
1.3.4.1.1 Bilişim Sisteminin İnsan Kaynağı
İnsan faktörü bilişim sistemleri için gereklidir. Bilişim Sisteminin insan
kaynağı son kullanıcılar ve bilişim sistemi uzmanlarından oluşmaktadır.
• Son kullanıcılar, bilişim sistemini ya da bilişim sisteminin ürettiği bilgiyi
kullanan kişilerdir. Satış elemanları, muhasebeciler, müşteriler ya da
yöneticiler son kullanıcılar olarak adlandırılmaktadır. Çoğumuz bilişim
34 O’Brien, a.g.e., s.10.
D Y O A N Z A I N L I I M M
Sistem performansının kontrolü
VERİ
Verinin Veri Girişi
Bilgiye Dönüştürülme Süreci
Bilgi Çıkışı
Veri kaynaklarının depolanması
15
sistemlerinin son kullanıcılarıyız ve çoğu son kullanıcı firmalarda bilgi
çalışanlarıdır. Bu kişiler zamanlarının çoğunu takımlarında ve çalışma
gruplarında, haberleşme ve işbirliğine harcayarak bilgiyi yaratır, kullanır ve
dağıtırlar35.
• Bilişim sistemi uzmanları bilişim sistemlerini geliştiren ve kullanan
kişilerdir. Sistem analisti, yazılım geliştirici, sistem operatörü ve diğer
yönetsel, teknik bilişim sistemi kişilerini içerir. Özetle, sistem analisti son
kullanıcıların bilgi ihtiyaçlarını temel alan bilişim sistemlerini dizayn eder,
yazılım geliştiriciler sistem analistinin belirlediği özelliklerde bilgisayar
programı yaratır ve sistem operatörleri büyük bilgisayar sistemlerinin ve
şebekelerinin kurulması ve faaliyete geçmesine yardımcı olur36.
1.3.4.1.2 Bilişim Sisteminin Donanım Kaynağı
Veriyi bilgiye dönüştürme sürecinde, bilgisayar ve insanın izlediği giriş,
süreç, çıktı, depolama gibi adımların her biri farklı donanımlar gerektirmektedir. İlk
olarak veri işlenmek üzere bilgisayar girilmelidir. Klavye ve fare en çok kullanılan
veri giriş aygıtlarıdır37. Bunların dışında, optik tarayıcılar, barkod okuyucuları gibi
birçok veri giriş aygıtı bulunmaktadır. Veri girişi sağlandığında bilgisayar veriyi
işlemeye başlar, bu adım Merkezi İşlem Birimi (CPU-Central Process Unit)
tarafından yapılır. İnsan yapısındaki beyine benzeyen Merkezi İşlem Birimi;
tanımlama ve hesaplamaların yapıldığı işlemci olarak tanımlanır. Veri işleme süreci
tamamlandığında, sonuçlar bilgisayar ekranı, yazıcı, sesli, çoklu medya gibi çıktı
aygıtlarıyla alınabilir. Bu işlemlerin gerçekleşmesini sağlayan her türlü aygıt
donanımı oluşturmaktadır. Donanım kaynağı, bilişim sürecinde kullanılan tüm
fiziksel cihaz ve materyalleri içine almaktadır38.
35O’Brien, a.g.e., s.12 36A.e., s.12 37 Füsun Özatav, v.d., Introduction to Information Technology, Bilgi University Press, 2001, İstanbul, s.23. 38 O’Brien, a.g.e., s.13.
16
1.3.4.1.3 Bilişim Sisteminin Yazılım Kaynağı Bilgisayarlar işlem yapmak için bir dizi talimatlara ihtiyaç duymaktadır.
Yazılım, bilgisayar sistemini kontrol eden detaylı bilgiler topluluğu olarak
tanımlanmaktadır39. Yazılım, bilgi girilerek belge üreten değil, işi yaparken belgeyi
üreten bir yapıda olmalıdır. Bilişim Sistemin donanım kaynaklarını yöneten
yazılımlar bireylerin bu kaynakları kullanabilmesini sağlayan araçları sağlarken
yüklü olan bilgi ve sistem arasında bir arabulucu olarak görev almaktadırlar40.
1.3.4.1.3.1 Başlıca Yazılım Türleri
Yazılımlar; sistem yazılımları, yardımcı yazılımlar ve uygulama yazılımları
olarak üç grupta toplanmaktadırlar. Her bir gruptaki yazılım farklı amaca göre
hizmet vermektedir. Diğer iki yazılımın işlemlerini kontrol etmeye yarayan sistem
yazılımları; işlemci, komünikasyon hatları, çevre birimleri gibi bilgisayar
kaynaklarını yöneten genel programlar topluluğudur41. Yardımcı yazılımlar
bilgisayarda oluşan dosyaların, yeniden düzenlenmesi, disk ve teyp arasında
kopyalanması gibi işlemleri gerçekleştirmektedirler42. Uygulama yazılımları ise;
kullanıcılar için ya da onlar tarafından yazılan, özel bir görev için bilgisayara
uygulanan programlardır43. Uygulama yazılımları bilgisayarlarda kullanılan
yazılımlarının en büyük oranını oluşturmaktadır.
1.3.4.1.4 Bilişim Sisteminin Ağ Kaynağı
Bilgisayarlar, gelişim süreçlerinin ilk aşamalarında yalnızca bilgi işlemede
ve saklamada kullanılıyorlardı, ancak teknolojik gelişmeler ve karmaşıklaşan yaşam
içinde bilgi alışverişi gereğinin ortaya çıkmasından sonra şebekelerin oluşturulmaya
başlanmasıyla, bilgisayarlar artık veri ileten aygıtlar durumuna da gelmişlerdir.
39 PaulBocij, v.d., Business Information Systems, second edition, Prentice Hall, England, 2003, s.108 40 Balaban, a.g.e. 41 Özatav, a.g.e., s.65. 42 Balaban, a.g.e. 43 Özatav, a.g.e., s.66.
17
Ağ, iki yada daha fazla bilgisayarın yazılım, donanım ve her çeşit verilerini
paylaşmak üzere birbirlerine bağlanması olarak tanımlanmaktadır44. Ağlar birden
çok bilgisayarın birbirleriyle veri alışverişi yapabilecek bir biçimde birbirine
bağlanmasıyla oluşmuş yapılardır.
Birçok değişik iletişim ağları mevcuttur. Bunlardan, geniş ve yerel alan
ağları ile Intranet, Extranet ve İnternet gibi temel tipleri üzerinde durulacaktır.
1.3.4.1.4.1 Yerel Ağlar (LAN- Local Area Networks)
Yerel ağlar bir bölüm ya da çalışma grubu gibi aynı fiziksel yerdeki
bilgisayar veya diğer bilgi işleme aygıtlarını birbirine bağlayan yüksek hızlı bir
haberleşme sistemidir45.
1.3.4.1.4.2 Geniş Alan Ağları (WAN- Wide Area Networks)
Geniş alan ağları fiziksel olarak birbirinden çok ayrı konumlarda bulunan,
geniş coğrafi alanları kapsayan yerel sistemlerin veya bilgisayar ağlarının
bağlantısını sağlayan ağ türleridir46. Bu tip geniş ağlar; birçok firmanın, kamu
kuruluşunun ve son kullanıcının günlük faaliyetlerini gerçekleştirmeleri için bir
gerekliliktir. Örneğin birçok uluslar arası firma geniş alan ağlarını; çalışanlarına,
müşterilerine, tedarikçilerine, diğer şehirlere ve dünyaya bilgi iletmek ve bilgi almak
için kullanırlar.
1.3.4.1.4.3 Intranet
Intranet, firmanın işle ilgili sürecinden yararlanmak için, kendi iç yapısında
internet protokolü veya web tarayıcılarını kullanarak sunucu istemci mimarisiyle
44 Bocij, a.g.e., s.161. 45 Syamanski, a.g.e., s.301. 46 O’Brien, a.g.e., s.216.
18
oluşturduğu altyapıdır47. Bu sınırlı ağ ile birçok insan pahallı bilgi kaynağını ortak
olarak kullanarak bu sayede ekonomik kazanç elde etmektedir.
1.3.4.1.4.4 Extranet
Extranet, firmaların kendi bünyelerinde kullandıkları ağı, çok güvenli bir
şekilde, internet üzerinden, belirli sayıda dışarıdaki müşteri ya da tedarikçilere
açmalarından oluşan altyapılardır. Bu sayede firmalar müşteri veya tedarikçileriyle
bilgilerini paylaşabilmektedirler. Bu sayede her türlü veri iletişimi bu ağ üzerinden
yapılarak iş süreçleri hızlanmakta ve maliyetler de azalmaktadır.
1.3.4.1.4.5 İnternet İnternet günümüzün en büyük bilgisayar ve iletişim icatlarından birisidir.
İnternet dünya üzerindeki milyonlarca bilgisayar ağının birbirine bağlayan büyük bir
ağdır. 1990 yılına kadar bilgisayar endüstrisinde çalışanların dışında kimse interneti
bilmiyordu. Günümüzde her gün milyonlarca insan posta almak ve göndermek,
haber okumak, belirli bilgilere ulaşmak, rezervasyon yaptırmak, bankacılık
işlemlerini yapmak gibi birçok işlemini interneti kullanarak yapmaktadır48.
Ağ, birden fazla bilgisayarın veri alışverişi yapmak üzere birbirlerine
bağlanmasını sağlayan sistem olarak tanımlanmıştı. Ağlar diğer şebekelere de
internetle bağlanır. Bu sebeple internet, birçok değişik tip ve ölçüde işletim
sisteminin, birçok ülkedeki insanların, dillerin kısacası milyonlarca bilgisayarın
şebekesi olarak ifade edilmektedir49. İnternet , Uluslararası ağ iletişimi (Inter –
Network Communications) kelimelerinin kısaltılmasıyla oluşmuş İngilizce bir
kelimedir50.
47 Türker Cambazlıoğlu, Bilgi Teknolojilerinin Bugünü ve Yarınına Genel Bakış, Koçak Matbaacılık, İstanbul, 1997, s.232. 48 Daniel Bollo, Marielle Stumm, “Possible Changes in Logistics Chain Relationships Due to Internet Developments”, International Transportation Operational Research, Vol.5, no.6, p.427-445, 1998. 49 Özatav, a.g.e., s.151. 50 Adnan Mazmanoğlu, PC Donanımı ve Elemanları, Beta Yayınları, Ocak, 2005, İstanbul, s.36.
19
internet
intranet extranet
Şekil 1.6 İnternet , Intranet ve Extranet İlişkisi
1.3.4.1.5 Bilişim Sisteminin Veri Kaynağı
Etkin bir bilişim sistemi; kullanıcılara tam vaktinde, kesin ve konu ile ilgili
bilgileri sağlamaktadır.
Bir organizasyonu meydana getiren veriler, nesneler halinde soyut görünüm
alarak belirgin bir forma girmektedirler. Ayrıca veri bu organizasyon ortamında
meydana gelen olayları da içermektedir. Veriler bir organizasyondaki çeşitli
işlemsel, finansal, yönetimsel karar verme ve sekreterlik aktivitelerini destekleyen
bir yapıda sunulabilmelidir51. Verilere erişim süresi daha hızlı bir şekle
getirilmelidir. Veriler daha hızlı bir şekilde depolanıp, aynı kayıtlar minimuma
indirilmelidir. Uzun güncelleme süresinden, uyuşmazlıklardan ve hatalardan
mümkün olduğunca kaçınılmalıdır. Bir organizasyon tarafından verilen depolanacak
veri için veri bütünlüğü daima güvence altında olmalıdır.
1.3.4.2 Bilişim Sisteminin Faaliyetleri
Bilişim Sistemleri veri girişi, veriden bilgi üretme adımları bilişim sisteminin
kalitesi, veri kaynaklarının depolanması ve sistem performansının kontrol edilmesi
faaliyetlerini gerçekleştirmektedir.
51 O’Brien, a.g.e., s.14.
20
1.3.4.2.1 Veri Girişi
Veri girişi; verinin çıkartılması, sınıflandırılması ve yazılması işlemlerinden
oluşmaktadır. Bir iş sürecinde hareketler verileri oluşturur, veriler kayıt edilip
işlenerek bilgiyi oluşturur 52. Sistemlerde hareketler veri girişini otomatik
oluşturursa hata oranları azalır.
1.3.4.2.2 Veriden Bilgi Üretmenin Adımları
Bilişim Sistemi içinde veriden bilgi üretmenin adımları işlem adımı,
depolama ve çıktı adımı olarak sıralanmaktadır. Aşağıda bu adımlar ayrıntılı olarak
incelenmektedir.
İşlem Adımı
• Sıralama(Sort): Verinin belli bir sıraya göre dizilmesi
• Hesaplama(Calculate): Tüm matematiksel işlemleri içerir.
• Özet çıkarma(Summarize): Verinin toplamı alınarak ve ya yoğunlaştırılarak
daha verimli hale dönüştürülmesi.
• Karşılaştırma(Compare): İki verinin birbirine eşit mi veya birbirinden
küçük/büyük mü olduğunu saptamak amacıyla incelenmesi işlemi
• Getirme(Retrieve): Verinin ikincil depodan merkezi işlem birimine
aktarılması.
Depolama Adımı
• Koruma(Protect): Depolanmış verinin yetkisiz kişilerce silinmesi,
değiştirilmesi ve kullanılmasına karşı korunması.
• İndeksleme(Index): Verinin belli bir kısmının fiziksel depolandığı yerin
adresinin yaratılması ve bakımı.
52 Balaban, a.g.e.
21
• Güncelleme(Update): Yeni olayların yansıtılması amacıyla depolanmış
veriye ekleme, silme ve değişim işlemlerinin uygulanması.
Çıktı Adımı
• Rapor(Report): Yönetim için bilginin basımı
• Gösterim(Display): Bilginin basılması yerine ekrandan gösterimi.
1.3.4.2.3 Bilişim Sisteminin Kalitesi
Sistem yöneticilerinin test etmeyi durdurup, yazılımın en mükemmel haliyle
hizmete sunulduğuna inandıkları, kullanıcıların bu yazılımların etkin kullanımını
gerçekleştirebildikleri, sonucunda stratejik kararlar verebilmek için bilgi
üretebildikleri ve bunların raporlar halinde sunularak iletişiminin aksaksız
sağlanabildiği noktada bilişim sistemlerinin kalitesinden söz edilebilmektedir.
1.3.4.2.4 Veri Kaynaklarının Depolanması
Veri ve verinin depolanması herhangi bir bilgi sisteminin kalbi olarak
düşünülmektedir. Veriyi; güvenliği, erişebilirliği ile aynı anda birkaç kullanıcı
kullanabilmelidir. İyi yönetilmiş, dikkatli düzenlenmiş dosyalar iş kararları için bilgi
elde etmeyi kolay hale getirmektedir. Halbuki zayıf yönetilmiş dosyalar bilgilerin
işlenmesinde kaosa, yüksek maliyete, zayıf performans ve zaman kaybına neden
olmaktadır.
Bilgisayar destekli bilgi sistemlerinde verinin depolanması için iki temel
yaklaşım vardır. Veri, bilgi sistemlerindeki işlemlerden bağımsız olarak ayrı
dosyalar halinde toplanabilir veya veri tüm fonksiyonel alanlara dahil edilebilecek
ve bütün bölümler tarafından kullanılabilecek şekilde bir hizmet birimi (server)
üzerindeki veritabanında da depolanabilir53.
53 Yaşar Daşdemir, Veri Tabanları&SQL, Türkmen Kitapevi, İstanbul, 2002, s.83.
22
Veritabanları, dış dünyanın bir kısmının bilgisayarda oluşturulmuş modeller
ile temsil edilmesi mantığına dayanan bilgi depolarıdır54. Bilginin hammaddesinin
olan verinin depolandığı yerdir. Bilgiyi oluşturan bileşenleri sınıflara ayırarak,
aralarındaki ilişkiyi de dikkate alarak depolar, istenildiği zaman birleştirerek sunar.
Bu da firmalar için çok önemli olan doğru bilgiye kısa sürede ulaşmayı sağlar.
Yaşamın bir çok noktasında kullanılan veritabanları, Kurumsal Kaynak
Planlamadan (ERP- Enterprise Resource Planning), doküman arşiv sistemlerine
kadar her sistemin içinde bulunmaktadır55.
1.3.4.2.5 Sistem Performansının Kontrolü
Sistem performansının kontrolü; sistemin kullanımından elde edilen katma
değerinin, bilgi akışının etkinliğinin kontrolünü içermektedir. Yapılan geri
beslemeler sonucunda ortaya çıkan aksaklıkların da denetlenerek nereden
kaynaklandığının belirlenmesini içermektedir.
1.3.5 Bilişim Sistemlerinin Geliştirilmesi:
Firma çevresinin ortaya çıkardığı fırsatlar ya da problemler için teknolojik
tabanlı yönetsel ve organizasyonel çözümler sunan bilişim sistemlerinin
geliştirilmesi planlı ve organizasyonel bir değişimdir ve bu sistem yeni çalışma
şekillerini de beraberinde getirmektedir. Bu sebeple; daha başlangıç aşamasında
belirli bir düşünce yapısının oluşturulması gerekmektedir.
Bilişim sistemlerinin geliştirilmesindeki temel amaç, firma bünyesinde karar
vermede gerekli olan bilgi akışını etkin bir şekilde sağlayabilmektir.
Sistemin etkinliğinin arttırılabilmesi için;
• Yeni sistemin geliştirilmesinde problem çözme anlayışının benimsenmesi,
• Geliştirilecek sistemin bir sermaye yatırımı olarak görülmesi,
• Sistem geliştirmeye katılımın sağlanması, 54 Demircan, a.g.e., s.97. 55 A.e.
23
• Belirli aşamalar ve kontrol noktaları oluşturulması gerekmektedir56.
1.3.6 Bilişim Sistemleri Kurmanın Zorlukları
Bilgisayar teknolojisinin hızla gelişmesine rağmen, işe yarar bilişim
sistemleri kurmanın bazı zorlukları bulunmaktadır. Bilişim Sistemleri kurmak,
işletmek ve korumanın zorluklarını Stratejik İş, Küreselleşme, Bilişim Mimarisi,
Bilişim Sistemlerine Yatırım Yapma, Sorumluluk ve Denetim Zorluğu olmak üzere
beş başlıkta toplanmaktadır57. Aşağıda bu zorluklar ayrıntılı olarak anlatılmaktadır.
Bilişim Sistemleri Kurmanın Stratejik İş Zorluğu
Firmalar rekabetçi ve etkin organizasyonlar kurmak, iletişimi ve
koordinasyonu basitleştirmek, gereksiz işleri elemek için bilişim teknolojisini
kullanmaya ihtiyaçları vardır.
Büyük boyutlu hizmet firmalarının çoğunda bilişim teknolojisine yapılacak
yatırım, bu firmaların yıllık kapital harcamalarının yarısından fazla tutmaktadır.
Firmaların bu yatırımdan elde edecekleri karı farkında olmaları ve bu doğrultuda
yeniden yapılanma sürecine girmeleri gerekmektedir. Sürekli düşünmeye ve yeniden
tasarlamaya ihtiyacı olan kuruluşlar, sadece bugün yapmakta oldukları iş süreçlerini
otomatikleştirmekle yetinirlerse, bilişim teknolojisinin büyük potansiyelinden
yararlanamazlar58.
Bilişim Sistemleri Kurmanın Küreselleşme Zorluğu
Uluslararası ticaretin ve küresel ekonominin baskıları, birçok farklı ülkede
hem üretim hem de satış yapma etkinliğini destekleyebilecek bilişim sistemlerine
56 Oğuzhan Arslan, “Bilgi Sistemlerinde Gelişimde Etkinliğin Arttırılması”, Tekstil Mühendisi Ürt.Yön. ve Endüstri İşletmeciliği Bilim Uzmanı, y.y. 57 Dilek Karahoca, Adem Karahoca, İşletmeciler,Mühendisler ve Yöneticiler İçin Yönetim Bilişim Sistemleri, Beta Yayınevi, İstanbul, 1998, s.44. 58 A.e.
24
ihtiyaç yaratmaktadır. Firmalar küresel ekonomik çevrenin iş ve sistem gereklerini
anlamalı ve buna uygun bilişim sistemleri geliştirmelidirler. Çok uluslu entegre
bilişim sistemleri geliştirmek için firmalar küresel donanım, yazılım ve iletişim
standartları oluşturmak ve her kültürde işe yarayan muhasebe ve raporlama yapıları
yaratmak zorundadır59.
Bilişim Sistemleri Kurmanın Bilişim Mimarisi Zorluğu
Firmalar kendi iş amaçları ve iş akışlarını belirleyip bu amaçlara hizmet
edebilecek iş akışlarına uygun bir sistem seçmelidir.
Bilişim Sistemleri Kurmanın Yatırım Yapma Zorluğu
Organizasyonlar bilişim sistemlerinin iş değerini belirlemelidirler. Yapılacak
olan yatırımın firmaya sağlayacağı katkılar sayısal olmadığı zaman her türlü fayda
ve maliyeti doğru olarak hesaplayabilmek kolay olamamaktadır60. Bilişim sistemi
kurmadan önce mutlaka fayda-maliyet analizi yapılmalıdır.
Bilişim Sistemleri Kurmanın Sorumluluk ve Denetim Zorluğu
Organizasyonlar, insanların denetleyip anlayabildiği sistemler tasarlamalı ve
bu sistemlerinin firmanın ticari amaçları yanında sağlık, güvenlik, iş güvenliği ve
sosyal gereklilikler gibi ahlaki ve sosyal sorumlulukları yerine getirecek şekilde
kullanılmalıdırlar61.
1.3.7 Bilişim Sistemleri ve Organizasyonlar
Çağdaş sistemlerde bir kuruluşun iş stratejisi, kuralları ve işlemleri ile o
kuruluşun bilişim sistemleri arasında giderek artan bir bağımlılık vardır.
Stratejideki, kurallardaki ve işlemlerdeki değişiklikler, donanımlar, yazılımlar, veri 59 Karahoca, a.g.e., s.45 60 Bocij, a.g.e., s.324. 61 Karahoca, a.g.e., s.46
25
tabanları ve telekomünikasyonlarda da değişiklik gerektirmektedir62. Tüm bunların
yanında bilişim sistemlerinin kullanımıyla beraber organizasyonlar yeniden
yapılanma sürecine girmişlerdir.
1.3.7.1 Organizasyonlarda Bilişim Sisteminin Stratejik Önemi
Bilişim sistemleri özellikle uzun vadede başarılı olma ve organizasyonun
yaşamını devam ettirebilmesi için önemli bir rol oynamaktadır. Rekabette önderlik
etmeyi sağlayan güçlü araçları olan bu sistemler stratejik bilişim sistemleri olarak
adlandırılmaktadır. Stratejik Bilişim Sistemleri (SBS), rakiplere üstünlük elde
etmede yardımcı olmak için organizasyonların amaçlarını, işlemlerini, ürünlerini,
hizmetlerini ve çevreyle olan ilişkilerini değiştirmektedir63.
Organizasyonlarda bilginin, dolayısı ile bilişim sistemlerinin rakip firmalara
bir koz olarak kullanılabilmesi için, öncelikle bilişim sistemlerinin kullanılabilesi
alanların belirlenmesi ve bu alanlarda yoğun araştırma yapılması gerekmektedir.
Çevre çok iyi incelenerek organizasyon yapısının kullanılacak olan bilişim
sistemlerine uyumu gerçekleştirilmelidir. Bunun yanında kurumsallaşmış
organizasyonlar, konusunda uzman kaynaklar ile iş akışını sağlamayı tercih ederek
çözümler üretmektedirler. Bu perspektiften bakılarak bilgi sistemleri seçiminde
organizasyonun ihtiyaç gösterdiği yön doğrultusunda, iş gücü tasarrufu ve kullanım
kolaylığı tercih sebebi olmaktadır.
1.3.7.2 Öğrenen Organizasyonlarda Bilişim Sistemleri
Öğrenen organizasyon kavramı, bir firmanın faaliyetleri süresince
karşılaştığı olaylardan sonuç çıkarması, kişilerin hedef olarak seçtikleri sonuçları
elde etmek için bunun değişen çevre koşullarına uymakta kullanılması, personelini
geliştirici bir sistem yaratması ve böylece değişen, gelişen, insanların sürekli
62 William D. Nance, “An Investigation of Information Technology and The Information Systems Group as Drivers and Enablers of Organizational Change”, ACM, SIGCPR/SIGMIS’96, USA, 1996 63 Demircan, a.g.e., s.14.
26
biçimde beraber öğrenmeyi öğrendikleri, kendini sürekli yenileyen dinamik bir
organizasyon olasını ifade etmektedir64.
Deneyimlerin sürekli test edildiği ve bu deneyimlerin bütün organizasyonun
ulaşabileceği bir şekilde ve ana amaca uygun olan bilgiye dönüştürdüğü
organizasyon olarak tanımlanan öğrenen organizasyonlar; öğrenme ve üretmeyi en
üst düzeye çıkarmak için teknolojiyi etkili bir şekilde kullanır65.
Bilgiyi; insan sermayesi, yapısal ve ilişkisel sermayelerden oluşan bir bütün
olarak tanımlamıştık. İnsan sermayesi; insanların sahip oldukları bilgi ve
yeteneklerin bütünüdür66. İnsanların akıllarında biriken insan sermayesi
organizasyonda kalıcı hale getirilmelidir. İnsan sermayesinin yapısal sermaye ve
ilişkisel sermayeye dönüştürülmesi aslında firma içinde “kim, neyi, ne kadar
biliyor” un sürekli takip eden teknik altyapının ve süreçlerin varlığıyla
gerçekleştirilebilir. Firma içindeki bilgiler elektronik ortamda, belirli kişilerin
görebilmesine açık olarak saklanırsa, bilgi hem organizasyonda kalır hem de tek bir
kişiden bağımsız olarak kısa sürede erişilebilir. Bu şekilde teknoloji; insan
sermayesinin, yani firmanın zeka katsayısının yapısal sermaye ve ilişkisel
sermayeye dönüşmesini sağlayacak bir biçimde bilginin paylaşılması için gerekli
ortamı hazırlar.
1.3.8 Bilişim Sistemi Tipleri
Bilişim Sistemleri hizmet sundukları yönetici gruplarına göre ve servis
verilen organizasyon seviyesine göre iki grupta değişik tiplere ayrılmaktadır.
64 Selim Yazıcı, Öğrenen Organizasyonlar, Alfa Yay., İstanbul, 2001, s.153. 65 “Bilgi Yönetimi Terimleri Sözlüğü”, (çevrimiçi) http://www.rcbadoor.com/makalevekitaplar/bilgiyonetimi.htm 66 Tom Stewart “Bilginin Kendisi”, (çevrimiçi)http://www.ytukvk.org.tr/arsiv/makaletop.php?makale=bilgiyon3,
27
1.3.8.1 Hizmet Sundukları Yönetici Gruplarına Göre Bilişim Sistemi Tipleri
Hizmet sundukları yönetici gruplarına göre Stratejik, Yönetimsel, Bilgi ve
İşlemsel seviyede olmak üzere dört tip bilişim sistemi bulunmaktadır67. Hizmet
sundukları gruplara göre belirlenen her bir bilişim sistemi tipi ve seviyeleri aşağıda
ayrıntılı olarak anlatılmaktadır.
Bilişim Sistemleri Tipleri Hizmet Grupları Stratejik seviye Tepe yöneticiler Yönetim seviyesi Orta kademe Yöneticiler Bilgi seviyesi Bilgi ve veri işçileri İşlemsel seviye İşlemsel yöneticileri
Şekil 1.7 Hizmet Gruplarına Göre Bilişim Sistemleri
1.3.8.1.1 İşlemsel Seviyedeki Bilişim Sistemleri
İşlemsel seviyedeki sistemler organizasyonların temel aktivite ve
işlemlerinin kayıtlarını tutarak işlemsel yöneticileri desteklemektedirler. Bu
seviyedeki sistemlerin amacı rutin sorulara cevap vermek olduğundan bilgi kolayca
elde edilmeli, kesin ve hızlı olmalı68.
67 Demircan, a.g.e., s.11. 68 Karahoca, a.g.e., s.19.
28
1.3.8.1.2 Bilgi Seviyesindeki Bilişim Sistemleri
Bilgi seviyesindeki sistemler, organizasyonun kırtasiye işlerinin kontrolüne
ve yeni bilgilerin işe entegre edilmesine yardımcı olarak bilgi ve veri işçilerini
desteklemektedir69.
1.3.8.1.3 Yönetim Seviyesindeki Bilişim Sistemleri
Yönetim seviyesindeki sistemler, iş akışının durumunu izlenmesi, kontrol
edilmesi ve bununla ilgili kararlar alınması için orta kademe yöneticilerine destek
sağlamaktadırlar. Bu seviyedeki sistemlerde genellikle anlık raporlar yerine
periyodik bilgiler içeren raporlar sunmaktadırlar70.
1.3.8.1.4 Stratejik Seviyedeki Bilişim Sistemleri
Stratejik seviyedeki sistemler, firma içi ve dış çevredeki stratejilerin
belirlenmesi amacıyla tepe yöneticilerine hizmet sunmaktadırlar71. Tepe
yöneticilerinin, organizasyonun dış çevredeki değişikliklere uyum sağlayabilmesi
için gereken öngörüleri ve çalışmaları desteklemektedirler.
1.3.8.2 Servis Verilen Organizasyon Seviyesine Göre Bilişim Sistemi Tipleri
Servis verilen organizasyon seviyesi veya fonksiyonel özelliklerine göre altı
tip bilişim sistemi bulunmaktadır.
1.3.8.2.1 İşlemsel Bilişim Sistemleri (TPS-Transaction Processing Systems)
İşlemsel Bilişim Sistemleri; iş akışının takibi için günlük, rutin kayıtların
girildiği bilişim sistemleridir. Bu sistemler, günlük işlemlerle ilgili kayıtların doğru
kaydedilmesinin yanı sıra sipariş, irsliye, çek, ödeme emri gibi dokümanların
69 A.e., s.20. 70 Karahoca, a.g.e., s.21. 71 A.e.
29
basılmasıyla ilgili kontrol prosedürlerini de içermektedir. Örnek olarak, satış sipariş
giriş sistemleri, otel rezervasyon sistemleri, çalışanlara ait bilgi bankaları gibi
sistemler gösterilebilir. Bu sistemler organizasyonun işlemsel seviyelerinde hizmet
vermektedirler.
1.3.8.2.2 Bilgi Tabanlı İş Sistemleri (KWS-Knowledge Work Systems)
Bilgi Tabanlı İş Sistemleri; belirli alanlarda uzmanlaşmış kişilere hitap eden
bilgi kazanma, bu yeni bilgiyi ve uzmanlığı iş akışına entegre etmeyi sağlayan
bilişim sistemleridir72. Bu sistemlere bilgisayar destekli tasarım(CAD), bilgisayar
destekli üretim(CAM), sanal gerçeklik sistemleri örnek olarak gösterilmektedir.
1.3.8.2.3 Ofis Otomasyon Sistemleri (OAS-Office Automation Systems)
Ofis Otomasyon Sistemleri; tipik ofis ortamında koordinasyon ve iletişim
aktivitelerini destekleyerek veri işçilerinin üretkenliğini arttıran uygulamalardır.
Doküman yönetimi, kelime işlemciler ve masaüstü yayınlama araçları, planlama
programları ve iletişim sistemleri bu sistemlere örnek olarak gösterilmektedir73.
1.3.8.2.4 Yönetim Bilişim Sistemleri (MIS-Management Information Systems)
Günümüzde bilgiye çabuk ulaşmak, firma içindeki ve pazardaki tüm
gelişmeleri yakından izleyerek hızlı tepki vermek kurumların geleceği için ciddi
önem taşımaktadır. Bunun için kurumlardaki karar vericinin anlık olarak her türlü
kurum-içi bilgiye ulaşmak için kurulmuş bir sisteme ihtiyacı vardır. Yönetim
Bilişim Sistemleri, örgütün güncel performansı ve tarihsel kayıtlarına eş zamanlı
ulaşarak bazı örnekleri ve raporları yöneticilere sağlar ve örgütün orta düzey
yönetim düzeyine destek sağlar74.
72 Karahoca, a.g.e., s.27. 73 Hoşcan, a.g.e., s.27 74 A.e.
30
Ana amacı yönetim kademesinin bilgi ihtiyacını karşılamak olan Yönetim
Bilişim Sistemi; özellikle planlama, denetleme ve düzeltici faaliyetlerde
bulunabilmek amacıyla geliştirilmiş ve üretim, pazarlama, muhasebe, finans ve
insan kaynakları gibi işletme işlevlerine ilişkin bilgileri çeşitli araçlar aracılığıyla
yöneticilere sunan bir sistemdir75. Bu sistemler işlemsel bilişim sistemlerindeki
verileri özetleyen periyodik raporlar üreterek, günlük işlemlerin yönetimini ve
kontrolünü sağlayarak firmanın performansına yardımcı olurlar. Özetle Yönetim
Bilişim Sistemi organizasyonların yapılarına uygun kontrol ve raporlama ağılıklı bir
bilişim sistemidir.
Yönetim Bilişim Sistemlerinin Temel Özellikleri
• İşlevsel kontrol ve yönetim kontrol seviyelerinde yöneticileri karar
almalarında desteklerken planlamaya da yardımcı olmaktadırlar,
• Günlük işleri kontrol ederek, yöneticilere raporlar sunmak üzere
tasarlanmışlardır
• Mevcut veri ve veri yollarını kullanmaktadırlar,
• İşlemsel yetenekleri sınırlıdır,
• Geçmiş ve mevcut verileri kullanarak karar alma mekanizmasına destek
olurlar,
• Göreli olarak esnek değildirler,
• Organizasyon içine yöneliktirler,
• Bilgi ihtiyaçları bilinir ve belirlidir,
• Uzun analiz ve tasarım aşaması gerektirirler76.
75 Demircan, a.g.e., s.13. 76 A.e.
31
1.3.8.2.5 Karar Destek Sistemleri (DDS- Decision Support Systems)
Karar destek sistemleri; ileri düzeyde kolaylıkla tanımlanamayan, çabuk
değişen, yapısal ve yarı yapısal nitelikteki ve tek kararların alınmasında yöneticilere
destek verir77.
Bu sistemler, işlemsel bilişim sistemleri ve yönetim bilişim sistemlerinden
firma içi bilgi almalarının yanında rakip firmaların stok ve ürün fiyatları gibi dış
bilgileri de kullanırlar. Tasarım itibari ile diğer sistemlerden daha fazla analitik gücü
olan kara destek sistemleri büyük miktarda özet veriyi bilgi yoğun raporlar şeklinde
sunmaktadırlar. Her zaman değişen durumlara ve sorulara uygun cevap üretebilecek
şekilde tasarlanmaktadırlar78.
Karar Destek Sistemi, kullanıcısının ihtiyacı olan tüm verileri bulabilmesini
ve bu veriler üzerinde istediği işlemleri yapabilmesini sağlamaktadır. Bu özelliği ile
de Yönetim Bilişim Sisteminden ayrılmaktadır.
Karar Destek Sistemlerinin Ana Bileşenleri
Karar Destek Sistemleri temel olarak veritabanı , model tabanı ve kullanıcı
arabiriminden oluşmaktadır . Veritabanı ile firmanın içsel ve çevreye ilişkin diğer
bilgi gereksinimini sağlamak için kullanılmaktadır. Model tabanı; istatistiksel,
finansal, tahmini, operasyonel modelleri veya planlama modellerini içermektedir.
Model yönetim sistemi ile de modellere erişim ve denetleme yapılmaktadır. Bunlara
ek olarak veritabanı ve model tabanındaki kaynakları işleyerek, karar vericinin
önüne etkileşimli olarak sunabilen kullanıcı arabiriminin sistem içinde yer alması
gerekmektedir79.
77 Hoşcan, a.g.e., s.27. 78 A.e. 79 O’Brien, a.g.e., s.297.
32
Karar Destek Sistemlerinin Temel Özellikleri
• Kullanıcıya esneklik, uyumluluk ve hızlı cevap sağlamaktadırlar,
• Kullanıcıların giriş ve çıkış verilerinin kontrolü ve yönlendirmelerini sağlar,
istenilen her türlü bilgiyi sağlayabilecek kapasitededirler,
• Bilgisayarı sadece bir araç olarak kullanan karar vericilere yönelik
olduklarından profesyonel programcılara gerek duyulmadan
çalışabilmektedirler,
• Sonuçları önceden kestirilemeyen kararları almada destek sağlarlar,
• Organizasyondaki her seviyenin karar ihtiyaçlarını karşılayabilmek üzere
geliştirilmişlerdir80.
1.3.8.2.6 Üst Yönetim Bilişim Sistemleri (EIS-Executive Information Systems)
Üst Yönetici Bilişim Sistemleri; organizasyonların stratejik seviyesinde
kullandıkları sistemlerdir. Bu sistemler, başta genel müdür ve yönetim kurulu
üyeleri olmak üzere, işletmenin vizyonunu, misyonunu, değerlerini ve stratejilerini
belirleyen kişiler için oluşturulmaktadır. Bu kadar önemli konularda yapılacak bir
hata işletmenin geleceğini risk altına almış olur. Bu nedenle üst yönetim bilişim
sistemi, iç ve dış çevre koşulları konusunda tam ve doğru olarak zamanında
bilgilendirilmelidir. Üst Yönetim Bilişim Sistemi; stratejik, karmaşık ve önceden
programlanamayan kararların alınmasında kullanılan bilgi sistemleridir81.
Üst yönetim bilişim sistemlerinde grafiksel gösterimlere yer verilerek çok
farklı kaynaktan veriler üst yönetimin kullanımına sunulmaktadır. Çeşitli yöntemler
kullanılarak üst yönetimin kritik bilgiye ulaşmak için harcayacağı zamanı en aza
indirilmektedir82.
80 Demircan, a.g.e., s.109. 81 Hoşcan, a.g.e., s.27. 82 Karahoca, a.g.e., s.34.
33
1.4 Bilgi Yönetimi Merkezleri
Bilgi merkezleri; bilgi taşıyıcılarının, belli bir amaca yönelik olarak
toplandığı hiçbir kayba uğramaksızın korunduğu, arandığında en kolay
bulunabilecek tarzda düzenlendiği ve optimum kullanımı ile bilgi akışının kesintisiz
oluşumunun sağlandığı merkezlerdir83.
Bilgi yönetimi, kayıtlı ya da kayıtsız organizasyon verilerini, kişisel bilgi ve
tecrübeye dayalı birikimleri toplayıp, düzenleyip, kayıt altına alıp yararlı bilgi haline
getirerek bunları doğru zamanlarda, doğru kimselerin, istenilen her yerden
ulaşmasını sağlayıp, organizasyonunu entelektüel mülkünü arttırmak, tekrarlanan
işlemlerin tamamının teknolojik araçlarla yapılmasını sağlamak ve bunun sonucunda
pozitif iş neticeleri elde etmek amacıyla yapılan bir dizi teknolojik ve kültürel
işlemler olarak tanımlanmaktadır84.
Firmalardaki Bilgi Yönetimi Merkezleri ise; bütün bu bölümde anlattığımız
ve firmalar için çok değerli olan bilgiyi stratejik kararlara dönüştürmek üzere
kurulan merkezler olarak tanımlanabilir. Gelişmesini araçsal açıdan bilişim
sistemlerine borçlu olan bilgi yönetim merkezleri bilişimle departmanından farklı
olarak teknik yazılım veya donanımlarla değil de bu yazılımlardan elde edilebilecek
bilgilerin analizleriyle ilgilenerek geleceğe yönelik kararların alındığı merkezlerdir.
83 Malik Yılmaz, “Bilgi Merkezleri ve Toplam Kalite İlişkisi ve Bir Uygulama”, Doğuş Üniversitesi Dergisi, 4 (2) 2003, 257-268. 84 Melikşah Karakaş, “Bilgi Yönetimi Nedir?”, (çevrimiçi) www.bilgiyonetimi.org, 25.02.2005
34
2 LOJİSTİK YÖNETİMİ
Günümüzde üretici firmalar üretim dışındaki tedarik zinciri içindeki
faaliyetleri artık firmalar bu işle ilgilenen firmalara yaptırmaktadır. Bu da lojistik
firmalarının günden güne önem kazanmasına neden olmaktadır. Lojistik kavramı,
lojistik yönetiminin faaliyetleri bu bölümde ayrıntılı olarak ele alınmaktadır.
2.1 Lojistik Kavramı
Köken olarak Latin dilinde “Lojik” ve “Static” kelimelerinin birleşmesinden
meydana gelen “lojistik” kelimenin sözlükteki karşılığı “akıl yürütme, hesap
sanatı”dır85.
Esas olarak askeri bir terim olan lojistik; askeri alanda araç, gereç ve
birliklerin hareket organizasyonunu tanımlamak için kullanılmaktadır86. Bu açıdan
lojistik, bir plan veya operasyonun ayrıntılı bir biçimde örgütlenmesi ve
uygulanmasıdır87. Lojistiğin sivil alanda kullanılması ise 80’li yıllarda
gerçekleşmiştir. Lojistik, çok farklı alanlardan oluşan bir faaliyetler bütünü olup
ilgili bölümlerin ortaklaşa işbirliğini gerektirmektedir88.
2.2 Lojistiğin Önemi
Rekabetin hızla arttığı günümüzde özellikle üretici firmalar başta olmak
üzere, günümüz firmaları ana faaliyetleri dışında kalan tedarik zinciri içindeki;
tedarik, taşıma, depolama, elleçleme, paketleme, stok, dağıtım gibi birçok faaliyeti
başka firmalara yaptırarak kendi ana faaliyet konuları olan üretime daha fazla zaman
ayırabilmektedir. Böylece firmalar kendi üretim faaliyetlerinin kalitesi,
maliyetlerinin azaltılması ve müşteri memnuniyetinin sağlanması konularına
odaklanabilmektedirler. Amerika’da yapılan bir çalışmada lojistik maliyetlerindeki 85 Meydan Larousse, Büyük Lugat ve Ansiklopedi 86 Mehmet Tanyaş, “Lojistik ve Tedarik Zinciri Yönetimi”, 3GEN, Sonbahar 2002, s.23. 87 Michael Quayle, Bryan Jones, Logistics: An Integrated Approach, Tudor Business Publishing Ltd., Wirral, 1993, s.85. 88 Quayle,a.g.e. , s:87.
35
%5’lik azalmanın karlılık üzerine etkisi, satışların % 20 arttırılması sonrası karlılık
da elde edilecek etkiye eşit veya daha fazla olduğu saptanmıştır89.
Lojistik, bir ürün veya hizmetin üretimi ve dağıtılmasıyla ilgili olarak tüm
maddi temelli işlevleri sevk ve idare eder. Lojistikte amaç; firmanın varlığını
sürdürebilmesi açısından organizasyonu kalite, fiyat, zaman ve hizmet gibi hayati
pazar değişkenlerine karşı dayanıklı hale getirmektir90.
2.3 Lojistik Fonksiyonu
Üretim noktasından tüketim noktalarına mal hareketi çağlar boyunca önemli
olmuştur. Örneğin ipek yolu en önemli ticaret yolu olarak bilinmektedir. Savaş
sırasında organizasyonların hiyerarşik yapılandırmaları, kalite kontrol araçları, ürün
ve sistem standartları, yeni teknolojilere anında uyum sağlayarak geliştirilen silahlar
sanayi tarihinde askeri gelişimler önemli rol oynamıştır.
Lojistik uzun bir süre malların fiziksel dağıtımı olarak kabul edilmiştir.
Bugün ise çok çeşitli fonksiyonları bünyesinde toplamaktadır. Lojistik, çok genel
olarak, ürün akışının, akış noktasından varış noktasına kadar planlanması,
uygulanması ve kontrolüdür91.
Tüm imalat aşamalarında ürün, malzeme, yarımamül, hizmet ve bilgi gibi
tedarik zinciri değerlerinin elde edilmesi, taşımı, stoklanması ve dağıtımı için
gerekli olan faaliyetler bütünü olan lojistik; ulaştırma, depolama, malzeme
elleçleme, stok yönetimi fonksiyonları gibi iş fonksiyonlarının birleşimi olup
pazarlama ve imalat ile yakından ilişkilidir92.
89 “Lojistiğin Aritmetiği”, (çevrimiçi) http://www.danismend.com/konular/lojistikyon/LOJ-LOJISTIGIN%20ARITMETIGI, 02.12.2004 90 Metin Çancı, Murat Erdal, Lojistik Yönetimi, Freight Forwarder El Kitabı 1, 2003,s.35. 91 Necdet Timur, Sanayi İşletmelerinde Lojistik Faaliyetlerin Organizasyonu, T.C.Anadolu Üniversitesi Yayınları no:266, Eskişehir. 1998, s.7. 92 H. Donalt Ratliff, William G.Nulty, “Logistics Composite Modeling”, The Logistics Institute at Georgia Tech, ABD, 1996
36
Tedarikçi Odak firma Müşteri
Bilişim Bilişim Ürünler
Nakit
Kaynak ve Tedarik Etme
Kaynak ve Tedarik Etme
Hizmetler
Lojistik Fonksiyonlar
Şekil 2.1 Lojistik Fonksiyonun Süreci93
2.4 Lojistiğin Tanımı
Lojistik Yönetimi Konseyi (Council of Logistics Management)’ e göre;
“Lojistik, müşterilerin ihtiyaçlarını karşılamak üzere her türlü ürün, hizmet ve
bilgi akışının, hammaddenin başlangıç noktasından, ürünün tüketildiği son noktaya
kadar olan tedarik zinciri içindeki hareketin, etkin ve verimli bir şekilde
planlanması, uygulanması, taşınması, depolanması ve kontrol altında tutulması
yöntemidir94.” şeklinde tanımlanmaktadır. Bu tanım tedarikçi ve müşteri arasındaki
mal, hizmet ve bilgi akışını içeren tüm faaliyetleri kapsamaktadır.
93 Karl B. Manrodt, “Understanding the Lean Supply Chain”, 7. Lojistik Yönetimi Zirvesi, 12-13 Nisan 2005, İstanbul 94 Council of Logistics Management, (çevrimiçi) wwwclm1.org, 10.12.2004.
37
2.5 Lojistiğin Yapısal Modeli
Daha önce de anlattığımız gibi lojistik tedarik zincirinin planlaması ve
dizayn edilmesini sağlamaya hizmet etmekteydi. Lojistik yapısal olarak hiyerarşik
bir model ile dört seviyede ele alınmaktadır95.
Üst Seviyesi İşlevsellik Seviyesi Yapısallık Seviyesi Stratejik Seviyesi Şekil 2.2 Lojistiğin Yapısal Modeli Lojistiğin Stratejik Seviyesi
• Müşteri İlişkileri Yönetimi
Her türlü hizmet sisteminin temeli olan Müşteri İlişkileri Yönetimi; lojistiğin
stratejik seviyesini kapsamaktadır. Lojistik firmaları, ancak müşterilerinin
hizmetlerinden memnun olması ile varolabilmektedirler. Bu da her sektörde olduğu
gibi lojistik sektöründe de müşteri hizmetlerinin önemini günden güne
arttırmaktadır. Lojistik yönetiminin üstün müşteri hizmetlerini temel alarak,
değişimlere hızlı tepki verebilmeli, hızlı şekilde ihtiyaca göre şekillenmeli ve
değişikliklere uyum sağlayacak yaratıcılıkta olması gerekmektedir96.
20. yüzyılın sonunda birçok firma, kalite kontrol sistemlerine önem
vermişlerdir. ISO2000 ya da diğer uluslar arası kalite standartlarına erişememiş olan
firmalar bundan ciddi biçimde zarar görmektedirler. Günümüz pazarında başarılı
95 Egils Ginters, Logistics Information Systems Part 1, Jumi Ltd., Riga, 2002, s.34. 96 Osman Z. Orhan, Dünya’da ve Türkiye’de Lojistik Sektörünün Gelişimi, M.Ü.İ.İ.B.F. , İstanbul Ticaret Odası, Yayın no:2003-39, Mega Ajans, s.11
38
olmak için firmalar, yaptıkları hizmetin kalitesiyle ilgili her türlü kritere sahip
olmaları gerekmektedir. Böylece lojistik süreç başarılı olacaktır. Kalite kontrol
sistemi düzenleme ve uyarlama; firmanın sunduğu bir hizmeti bugün de dün olduğu
gibi aynı karakteristik özelliklerle sunmayı garanti etmektedir. Bu yarın da bu
özelliklerde hizmet sunacağını göstermektedir97.
Günümüzde birçok sektörde tedarikçi ile müşterinin birlikte çalışması önemli
hale gelmektedir. Müşteri ilişkileri yönetimi sadece yeni müşteri kazanmak için
değil, var olan müşterilerin de devamlılığını sağlamak için gerekmektedir.
Lojistiğin Yapısallık Seviyesi
• Tedarik ve Dağıtım Zinciri
• Hizmet Planlaması (Service Net Mapping)
Tedarik ve Dağıtım Zinciri: Tedarik ve Dağıtım Zincirinin planlanması ve dizayn
edilmesi lojistiğin yapısallık seviyesinde yer almaktadır. Muhtemel olasılıkların
dikkate alınarak yapıldığı planlamaları içermektedir.
Hizmet Planlaması: Ürünlerin dağıtımında gerçekleşebilecek eksikliklerin önceden
karşılanmasının tasarlanmasıdır.
Lojistiğin İşlevsellik Seviyesi
• Depolama İşlevleri
• Taşıma İşlevleri
• Ürün ve Bilgi Akışı
97 Ginters, a.g.e., s.36.
39
Depolama: Lojistiğin işlevselliğinin kalitesi depolama operasyonuna göre
değişmektedir. Bu bölümde ayrıntılı olarak inceleyeceğimiz depolama, değişik
karakteristik özelliklere göre düzenlenmektedir.
Taşıma: Taşıma işlevi yapısal seviyeyi garanti altına almalıdır. Depolar, ambarlar
arası; müşteriler ve tedarikçiler arası taşımacılıklar önceden belirlenmiş programlara
uygun olarak yapılmalıdır.
Ürün ve Bilgi Akışı: Müşteriler ve tedarikçiler arasında yapılan ürün ve bilgi akışları
lojistik sürecin doğru işlemesi açısından önemlidir. Lojistiğin temel hedefi olan
doğru ürünü doğru yere zamanında teslim etmenin gerçekleştirilebilmesi için bilgi
akışını ve ardından da ürün akışının sağlanması gerekmektedir.
Lojistiğin Üst Seviyesi
• İdare ve Değişim Yönetimi
• Teknolojik Araçlar
• Prosedürler
• Lojistik Bilişim Sistemleri
İdare ve Değişim Yönetimi: Lojistik faaliyetlerin gerçekleşmesi idare ve yönetim
olmadan imkansızdır. Bu yönetim öngörülü olup lojistik operasyonundaki değişik
hata ve çelişkilerle ilgilenmelidir. Yeni rakiplerin pazara girişi gibi dış koşulların
etkileri hesaba katılmalı ve özel değişim planları olmalıdır.
Teknolojik Araçlar: Teknolojik araçlar, lojistik operasyonlarda yer alan araçların
yönetimini sağlar.
Prosedürler: Lojistik fonksiyonların yer aldığı kural, kanun, açıklama ve diğer
dokümanlar kümesidir.
40
Lojistik Bilişim Sistemleri: Lojistik Bilişim Sistemleri üst seviyedeki en önemli
bileşenidir. Bütün sürecin zamanlamasında olduğu gibi bilginin doğruluğunu,
depolanmasını, işlenmesini ve iletişimini de sağlamaktadır.
2.6 Türkiye’de Lojistik Sektörü
Gerek dünya coğrafyası üzerindeki konumu, gerek genç ve dinamik nüfusu,
gerekse lojistik sektörüne verilen önem ve yatırımlar ile dünyada önemli bir üs
konumuna gelebilecek potansiyele sahip olan Türkiye’de lojistik sektörü hızlı bir
gelişme sürecinde olan sayılı sektörlerden biri olmaktadır98.
Türkiye’de lojistik sektörünün gayri safi milli hasıla içindeki payı %1.5
civarındadır. Bu oran lojistik sektörünün oldukça gelişmiş olduğu Amerika Birleşik
Devletleri’ndeki %20’lik pay ile kıyaslandığında oldukça düşük kalmaktadır99.
Türkiye’de lojistik sektörünün faaliyetlerinin yaklaşık %25’i lojistik
firmaları tarafından gerçekleştirilirken, yaklaşık %75’lik kısımda ise firmalar lojistik
ihtiyaçlarını ya firma bünyesinde karşılamakta ya da her hizmet için farklı firmalarla
çalışmaktadır. Bu şekilde parçalı bir yapıda hizmetlerin dağıtılıyor olması lojistiğin
taşımacılık faaliyetleriyle özdeşleştirilmesinden kaynaklanmaktadır. Oysa lojistik
sektörü, taşımadan gümrüklemeye, ambalajlamadan etiketlemeye, depolamadan
dağıtıma kadar birden fazla faaliyeti müşteriye sunmayı içermektedir100.
Tüm bunların yanında, 2004 yılı itibariyle Türkiye’ de toplam 40.000’e
yakın araç sayısı ile yaklaşık 1.000 adet lojistik hizmet sağlayıcı firma
bulunmaktadır ve bu firmaların sağladığı toplam istihdam yaklaşık 250.000 kişidir.
Bu firmaların 2004 yılı yaklaşık getirisi 10 milyar YTL olmuştur101.
98 Orhan, a.g.e., s.95. 99 A.e., s.94. 100 A.e. 101 “Küreselleşme Konulu Uluslararası Karayolu Taşımacılığı Konferansı”, İstanbul, Eylül, 2004
41
2.7 Lojistik Yönetimi
Lojistik Yönetimi; müşteri gereksinmelerini karşılamak üzere, üretim noktası
ve tüketim noktaları arasındaki mal, hizmet ve ilgili bilgilerin ileri ve geri yöndeki
akışları ile depolanmalarının etkin ve verimli bir şekilde planlanması, uygulanması
ve kontrolünü kapsayan tüm tedarik zinciri faaliyetlerinin yönetilmesidir.
Lojistik yönetiminin görevi; en düşük maliyetle, kaliteli bir dağıtımı
sağlayacak faaliyetleri planlama ve koordine etmektir. Bu sebeple lojistik, pazar ve
işletmelerin arasında bir bağ olarak görülmektedir. Lojistiğin temel hedefi, müşteri
hizmetlerinde yüksek bir seviyeye ulaşılması, kaynak ve yatırımların optimum
kullanımıyla rekabet avantajının yaratılmasıdır102.
Tedarikçi ile Üretici arasında olan lojistiğe Gelen Lojistik (Inbound
Logistics), Üretici ile Müşteri arasındaki lojistiğe Giden Lojistik (Outbound
Logistics) denilmektedir103.
Şekil 2.3 Lojistik Yönetimi
102 Martin Christopher, Logistics and Supply Chain Management, Second Edition, Prentice Hall, England, 1998, s.13. 103 Tanyaş, a.g.e., s.23.
Tesis ve Donanımlar İnsan Kaynakları Bilgi Kaynakları Finans Kaynakları
Lojistik Girdileri
Lojistik Çıktıları
Doğru ürünün doğru yere, doğru miktarda, doğru zamanda en yüksek esneklik ve en düşük maliyetle teslimi
Lojistik Yönetimi Planlama-uygulama-
kontrol
Üretici Tedarikçiler Müşteriler
42
Bu bölümde ayrıntılı olarak lojistik yönetiminin faaliyetlerini inceleyeceğiz.
Üretim dışındaki, tedarik zinciri içindeki tüm faaliyetleri Lojistik Faaliyetler olarak
tanımlayabiliriz.
Lojistik Faaliyetler;
• Envanter Yönetimi
• Taşıma Yönetimi
• Depo ve Antrepo Yönetimi
• Ambalajlama ve Elleçleme Yönetimi
• Dağıtım Yönetimi
• Gümrükleme
2.7.1 Envanter Yönetimi
Bir çok firmanın hemen hemen en büyük aktifi olan envanterin yönetimi
karlılığı doğrudan etkilemektedir104. Lojistik yönetimini etkileyen oldukça riskli
kararlardan olan envanter kararları, yapılacak olan lojistik faaliyetlere önemli ölçüde
destek sağlamaktadır. Düzgün bir envanter sınıflandırması olmadan müşteri
memnuniyetsizlikleri ortaya çıkmaktadır105. Stoğu tutulan envanterin doğruluğu,
izlenebilirliliği ve hızlı elleçlenebilir olmasının yanı sıra envantere ilişkin tarih
kayıtlarını toplayabilmek ve stratejik raporlar sunabilmek envanter yönetiminin en
can alıcı noktalarındandır. Bu sebepten ötürü envanter planlaması oldukça kritiktir.
Lojistik firması açısından envanter yönetimi; müşteri lokasyonunda bulunan ürün
veya malzemelere ait stok yönetimi faaliyetlerinin tedarikçi tarafından
gerçekleştirildiği stok sistemleridir106. Lojistik firmaları, envanterin değişik zaman
dilimleri içindeki hareketlerini izleyerek, raporlayarak olası stok fazlalıklarını
104 Atilla Filiz, “Lojistik ve Stok Yönetimi” , (çevrimiçi) www.bilgiyonetimi.org.tr, 12.08.2004 105 Donal J.Bowersox, David J. Closs, M. Bixby Cooper, Supply Chain Logistics Management, 2002, McGraw-Hill Company, First edition, N.Y., s. 282 106 Gianpaolo Ghiani, Gilbert Laporte, Roberto Musmanno, Introduction to Logistics Systems Planning and Control, Wiley , England, 2004, s.6.
43
eksikliklerinin oluşması durumunda müşterilerini uyararak, müşterilerinin planlama
misyonundaki önemli bir iş yükünü üstlenmektedirler.
2.7.1.1 Envanter Yönetiminin Sınıflandırılması
Envanter yönetimindeki risk firmanın dağıtım kanallarındaki pozisyonuna
göre değişmektedir. Envanter politikasını belirlemek için lojistik akış içinde
envanterin rolünün iyi anlaşılması gerekmektedir. Envanter Yönetimi modelleri
çeşitli kriterler göre sınıflandırılmaktadır. Bu sınıflandırılmalar envanterle ilgili
verilerin kesinliğine göre, envanterin hareket hızına, depolama noktalarının sayısına
veya envanterin yapısına göre belirlenmektedir107. Aşağıda bu kriterlere göre
envanter yönetimini belirlenmesi açıklanmıştır108.
2.7.1.1.1 Deterministik’e Karşı Skolastik Modele Göre Envanter Yönetimi Modelini Belirleme
Ürünlerin talep, fiyat ve çevirim süresi belirli olan deterministik modelde;
firmalar maliyetlerin değişik kategorilerinde odaklanmaktadır. Verilerin kesin
olmadığı Skolastik modelde ise; her zaman bütün talebi karşılamak mümkün
olmayabilir. Burada müşteri verilen olasılıkla tatmin olabilir fakat bunun sonucunda
müşteri hizmet seviyesindeki baskı genellikle beraberinde birtakım yükümlülükler
de getirmektedir.
2.7.1.1.2 Hızlı Hareket Eden Ürünlere Karşı Yavaş Hareket Eden Ürünlere Göre Envanter Yönetimi Modelini Belirleme;
Düzenli olarak üretilen, satılan ürünler, pazarda bulunan birçok ürün hızlı
hareket eden ürünler olarak tanımlanmaktadır. Hızlı hareket eden ürünlerin envanter
yönetiminde dikkat edilmesi gereken en önemli konu; stok noktalarına ne zaman ve
ne kadar sipariş verileceğinin belirlenmesidir. Diğer taraftan kompleks makinelerin
seyrek değiştirilen yedek parçaları gibi yavaş hareket eden ürünlerin envanter
107 Ghianni, a.g.e., s.123. 108 A.e.
44
yönetiminde ise en önemli konu; gelecek planlamada üretilmesi ve depolanması
gereken ürün sayısının belirlenmesidir.
2.7.1.1.3 Depolama Noktalarının Sayısına Göre Envanter Yönetimi Modelini Belirleme
Optimal envanter ilkelerinde çok nadir olarak tek depolama noktası modeli
uygulanır bunun yanı sıra çoklu depolama noktasında ise karar verebilmek
genellikle çok daha zordur.
2.7.1.1.4 Ticari Malların Sayısına Göre Envanter Modelini Belirleme
Çoklu ticari malların envanter yönetimi bileşik maliyetler içermektedir. Bu
sebeple envanter modelini belirlemede ayrıca bu maliyetler de dikkate alınmalıdır.
2.7.2 Taşıma Yönetimi
Lojistik faaliyetlerin içinde taşımacılığın rolü oldukça gelişmiştir109.
Günümüzde taşıma; ürünlerin kaynaktan üretim yerlerine ve bu yerlerden pazar
merkezlerine dağıtımında kritik bir öneme sahiptir110. Bütün lojistik faaliyetlere
harcanan tutarların yaklaşık üçte ikisini taşıma maliyetleri oluşturmaktadır111.
2.7.2.1 Taşıma Yönetiminin Fonksiyonları
Taşıma lojistiğin oldukça sık rastlanan, popüler bir bölümüdür. Tüketiciler
kamyon ve trenleri ürünleri taşırken ya da bir kamyonu firmanın önünde park
halinde görmeye alışkındırlar. Taşıma, ürünlerin taşınması ve depolanması olmak
üzere iki önemli hizmet sunmaktadır.
109 Bowersox, a.g.e., s.328. 110 J.W. Langford, Logistics Principles and Applications, McGraw-Hill Company, second Edition, USA, 1995, s.342 111 H. Ronald Ballou, Basic Business Logistics: Transportation, Matarials Management, Physical Distribution, USA, Prentice Hall, second edition, 1987, s.135.
45
2.7.2.1.1 Ürün Taşınması
İster ham-madde, yarı mamul ya da bitmiş ürün olsun, taşımanın sağladığı
temel değer; envanteri bir sonraki sürece taşımaktır. Taşımanın performansı tedarik,
üretim ve pazar dağıtımı için çok önemli olup ters-lojistiğin performansında kilit
rolü oynamaktadır. İyi bir taşıma gerçekleşmeden bir çok ticari faaliyet yapılamaz
duruma gelmektedir.
Taşıma ürünlerin taşınırken bir işlem görmemesi durumunda zaman,
sürücüler, araç ve ekipmanlar, kayıp ve hasar gören ürünlerden oluşan finansal
kaynakları ve direkt olarak ekonomideki benzin ve yağ tüketiminin büyük bir
kısmını kapsayan, dolaylı olarak da hava ve ses kirliliğini kapsayan çevre
kaynaklarının tüketmektedir112.
2.7.2.1.2 Ürün Depolanması
Ürün depolanması taşımanın daha az fark edilebilen bir kısmıdır. Ürünler
taşıma aracındayken aynı zamanda depolanmış durumdadırlar. Merkezde ya da varış
yerinde taşıma araçları depo olarak da kullanılabilse de bu diğer seçeneğe göre
oldukça masraflı olmaktadır. Fakat kısa bir süre içinde farklı bir yere gidecek olan
ürünlerin boşaltma, depolama ve tekrar yükleme masrafları ile kıyaslanıp ürünlerin
araçta tutulması kararı verilebilmektedir113.
2.7.2.2 Günümüz Taşıma Kavramı
Teknolojideki, özellikle iletişim teknolojisindeki gelişmeler; üretimden
ulaştırmaya kadar tüm sektörleri etkilemektedir. Ürünlerin ve üretimde kullanılan
hammadde, yarı mamul ve mamullerin stok ömürleri kısalırken stoklamaya büyük
çaplı sermaye ve alan ayırmak yerine etkin iletişim teknolojisi uygulanarak pazar
talepleri doğrultusunda üretim veya teslim noktalarına ürün, hammadde veya ara
mallar çok kısa sürede tedarik edilebilmektedir. Tam zamanında yapılan bu
112 Langford, a.g.e., s.343. 113 A.e.
46
teslimatlarla birlikte taşıma hizmetleri de gelişmektedir. Talebin büyüklüğü sınırlı
olduğundan bir seferde taşınan yük miktarı azalmaktadır. Talebin; taşımaların daha
aktif olduğu belirli saatlere yığılması, iş saatlerine yakın saatlerde çalışmayı
gerektirmektedir. Talebin karşılanma süresi kısalırken taşıma hızı da artmaktadır.
Bu etkinliği sağlayabilmek için; taşıma türleri arasındaki paylaşımda yeni yapılar
oluşturularak, kombine taşımacılık arttırılmaktadır.
2.7.2.3 Taşımacılık Türleri
Yolcu ve yük taşımacılığında: ekonomi, hız, güvenlik ve konfor her ulaşım
türünde aranması gereken özelliklerdir. Bunların yanında çevreyi en az kirletmesi,
ülkede mevcut enerji kaynaklarının kullanılması ve bu sırada yolcu-km veya ton-km
başına tükettiği enerjinin az olması, ilk tesis ve bakım-onarım kolaylığı ulaştırma
türlerinin tercihinde göz önünde tutulması gereken diğer unsurlardır114.
Dünyada yolcu ve yük taşımasında ulaşım türlerinden yalnız birinden
yararlanan ülke yoktur. Taşıma altı farklı türde yapılmaktadır. Hemen hemen her
ülkede karayolu, demiryolu, havayolu ulaştırmasının yanında ülkenin coğrafi
konumuna göre denizyolu, nehir yolu ulaştırması ile likit yük taşımacılığında
kullanılan boru hatlarından yaralanılmaktadır. Her bir taşıma türü farklı özellikteki
yükler için kullanılabilirken burada önemli olan ülkenin sosyal durumuna, mali
imkanlara, sahip olduğu enerji kaynakları ile arazisinin özelliklerine, teknolojik
yapısına uygun düşen ulaştırma türlerinin seçilip her birine gerekli olan ağırlığın
verilmesidir. Taşıma türlerinin belirlenmesi sırasında maliyet, hız, güvenirlilik,
izlenebilirlik, ve esneklik değişkenleri büyük önem taşımaktadır115.
114 Vakıfbank, “Sektör Araştırmaları Serisi”, no:24, Ağustos, 2001, (çevrimiçi) www.vakifbank.com.tr/earastirma/ulastirma.doc , 20.11.2004 115 Çancı, Lojistik Yönetimi, a.g.e., s.30.
47
Tablo 2.1. Taşıma Türlerinin Özelliklerine Göre Karşılaştırılması116
Taşıma
Türü
Maliyet Hız Hizmet
alanı
Mal
çeşitliliği
Karayolu Yüksek Hızlı Çok geniş Yüksek
Denizyolu Çok düşük Yavaş Sınırlı Çok yüksek
Havayolu Çok yüksek Çok hızlı Geniş Sınırlı
Demiryolu Düşük Yavaş Sınırlı Yüksek
Nehiryolu Düşük Yavaş Sınırlı Yüksek
Boru hattı Düşük Yavaş Çok sınırlı Çok sınırlı
2.7.2.3.1 Karayolu Taşımacılığı
Karayolu taşımacılığı, üretim yerinden tüketim mahalline aktarmasız ve hızlı
taşıma yapılmasına uygun olması nedeniyle, diğer taşıma türlerine göre daha fazla
tercih edilmektedir117.
Teknoloji, şebekeler, uluslararası-yerel kural ve düzenlemeler, bilişim,
lojistik hizmet anlayışı ve uygulamalarından meydana gelen Karayolu taşıma
sistemleri; taşıma operatörleri, iç ve dış müşteriler, ekonomik ve sosyal faktörler ile
devletin ortaya koyduğu yasal çerçeve ile etkileşim halindedir118.
2.7.2.3.2 Havayolu Taşımacılığı
Havayolu taşımacılığı; taşıma türlerinin en yenisi olmasına rağmen en az
yararlanılanıdır. Havayolunun en önemli avantajı ise hızlı olmasıdır.
Havayolu ulaştırma sektörü kısa sürede çok hızlı teknolojik ve yapısal
değişiklikler göstermiştir. Sektörde geniş kapasiteli, yakıt tasarrufu sağlayan, düşük
gürültü ve emisyon seviyelerine sahip uçakların geliştirilmesi havayolu şirketlerinin
116 William D. Perreault, E. Jerome McCarthy, “Benefits and Limitations of Different transport Modes”, Basic Marketing, chapter 12: Distribution Customer Service and Logistics, The McGraw Hill, 1999, Power Point slide:11/17, (çevrimiçi) www.sou.edu/business/sidersm/docs/Ba330/330ch12.ppt, 5.12.2004 117 Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı: Ulaştırma Özel İhtisas Raporu, Ankara, 2001, s.5. 118 Metin Çancı, Murat Erdal, Uluslararası Taşımacılık Yönetimi, UTİKAD ,İstanbul, 2003, s.62
48
faaliyetleri, yönetimi, hizmet kalitesi ve kapsamı üzerinde büyük ölçüde etkide
bulunmuş, serbestleşme ve özelleşme ile sektörün daha ticari bir yapıya
dönüştürülmesi sağlanarak işbirliklerinin oluşması sektörün yapısını değiştirmiş ve
sektörü tüketicilerin hakim olduğu bir pazara dönüştürmüştür.
2.7.2.3.2.1 Havayolu Kargo Taşımacılığı
Dünya ekonomisinin küreselleşmesi sonucu, müşterilerin daha hızlı ve
güvenilir teslimat beklentileri, raf ömrü kısa olan ürünlerin hava kargoya
yönelmelerine, yük aciliyeti ve trafik alanında rekabetin artışına ve hava kargonun
gelişimine yol açmıştır.
Hava kargo trafiği sağlıklı bir gelişme göstermekle birlikte 1930-1940’lı
yıllarda öngörülen havayolu şirketlerinin en önemli gelir kaynağı olma hedefine
henüz ulaşamamıştır. Hava kargo taşımacılığının az olmasının birkaç nedeni
bulunmaktadır. Bunlardan ilki, diğer taşıma sistemleri arasında en yüksek birim
maliyeti yüklüyor olmasıdır119. İkinci neden, günümüzde kullanılan uçakların özel
olarak kargo taşıma amacıyla dizayn edilmemesidir. Üçüncü neden ise yöneticiler
arasında hava kargonun karlı bir yatırım olmaması düşüncesinin yaygın olmasıdır120.
2.7.2.3.3 Denizyolu Taşımacılığı
Taşımacılık türlerinin içerisinde birim taşıma maliyeti en düşük olan denizyolu
taşımacılığı; büyük hacimli yükler için en güvenli ve uygun taşıma türüdür121.
Dünya deniz ticaret hacminde 1983 yılından beri ilk kez 1998 yılında düşme
yaşanmış, dökme yük taşımacılığı tahminen %4 oranında azalmış, genel kargo
taşımacılığı çok sınırlı bir büyüme göstermiş, gaz taşımacılığı da belirsiz
119 Çancı, Uluslararası Taşımacılık Yönetimi, a.g.e., s.26. 120 “Sektör Araştırmaları Serisi”, a.g.e. 121 Çancı, Lojistik Yönetimi, a.g.e., s.26.
49
gelişmelerle karşı karşıya kalmıştır. Buna karşılık dünya deniz ticaret filosu 1998
yılında % 2,4 oranında büyümüştür122.
2.7.2.3.4 Demiryolu Taşımacılığı
Ağır ve hacimli yükler için çok yüksek maliyetlere katlanılmadan
yapılabilecek olan demiryolu taşımacılığında hizmet; demiryolları üzerindeki
merkezlerin sayılarına bağlı olarak sınırlandırılmaktadır123.
2.7.2.3.4.1 Dünyada Demiryolu Taşımacılığı
Demiryolları da diğer ulaşım türleri gibi küreselleşmenin yarattığı düzene
ayak uydurabilmek için önemli bir yapısal ve teknik değişim sürecinden
geçmektedir. Tüm dünyada, karayolu ağırlıklı mevcut taşımacılık sistemi sebep
olduğu kirlenme, kazalar ve trafik tıkanıklığı ile ekonominin gelişmesinde büyük rol
oynayan hareketliliği sınırlamaktadır. Avrupa ve Asya’nın birçok ülkesinde bu
durumu değiştirmek için demiryollarına özel önem verilmektedir.
2.7.2.3.4.2 Türkiye’de Demiryolu Taşımacılığı
Türkiye’de henüz dünya demiryolu teknolojisindeki olumlu gelişmelere
uyum sağlanamamış ve bütün Avrupa’da yaygın olarak oluşturulmaya çalışılan
yüksek hız şebekesine entegre olacak somut adımlar atılamamıştır.
2.7.2.3.5 Boru Hattı Taşımacılığı
Kara ve deniz taşımacılığına göre yatırım maliyeti daha yüksek olan boru
hattı taşımacılığı, diğer taşıma türlerine göre daha süratli, daha ekonomik ve daha
emniyetli olup, yapılan yatırımı kısa sürede ifa etmektedir. 19. yy sonlarında, küçük
çaplı ve kısa mesafeli hatlar ile başlayan petrol ve doğalgaz taşımacılığı, artan
122 “Sektör Araştırmaları Serisi”, a.g.e. 123 Çancı, Lojistik Yönetimi, a.g.e., s.26.
50
tüketime, talebe ve teknolojik gelişmelere paralel olarak, günümüzde daha büyük
çaplı borularla, daha uzun mesafelerde ve yüksek basınçlarda yapılmaktadır124.
2.7.2.3.6 Nehir yolu Taşımacılığı
Nehir yolu taşımacılığı “iç su yolu taşımacılığı” olarak adlandırılmaktadır.
Bu taşımacılık türünde; taşımacılık nehrin geçtiği bölgelerle sınırlı kalarak, suyun
derinliğine bağlı olarak özel taşıma araçlarına ihtiyaç duyulmaktadır125. Nehirlerin
uzun olması ve birçok ülkeden geçmesi sayesinde Avrupa’ da bu taşımacılık doğal
gaz ve petrol ürünleri için yaygın olarak kullanılmaktadır126.
2.7.2.3.7 Kombine Taşımacılık
Kombine taşıma sistemleri; bağlantılı, noktadan noktaya, iki ya da daha fazla
hareket türünü içeren taşıma sistemleridir. Müşteri odaklı, kapıdan kapıya, uygun
maliyetli taşımalar kullanılarak taşıma türlerinin birbirine uyumlu hale getirilmesi
hedeflenmektedir127. Tüm dünyada son yıllarda görülen temel yaklaşım; taşımacılığı
tek bir bütün olarak ele alıp, aynı taşımacılıkta her ulaşım alt sisteminden en etkin
şekilde yararlanma yoluna gitmektir.
Kombine taşımacılık, bir yükün çıkış noktasından itibaren birden fazla
taşımacılık sistemi kullanılarak müşteriye ulaştırılmasıdır. Böylece, taşımacılıkta
etkinliği arttırmak olanaklı hale gelirken, diğer taraftan ulaşım türleri arasından da
dengeli dağıtımın sağlanması gerçekleştirilmiş olmaktadır128.
Kombine taşımacılık;
• Çeşitli taşıma türlerini avantajlarını birleştirmektedir.
• Maliyetleri düşürmektedir.
• Konternerlamada kayıp ve hasarları azaltmaktadır.
124 Çancı, Lojistik Yönetimi, a.g.e., s.27. 125 A.e. 126 Langford, a.g.e., s.349. 127 Egils Ginters, Logistics Information Systems, Jumi Ltd., Riga, 2002, s.177. 128 Necmettin Akten, “Taşımacılıkta Çağdaş Motif: Kapıdan Kapıya Taşıma”, Logistical Dergisi, yıl:3, sayı:3, s. 16
51
• Esnekliğin artmasını sağlamaktadır.
• Elleçleme ve depolamayı azaltarak etkinliği arttırmaktadır.129
2.7.3 Depo ve Antrepo Yönetimi
Depo çok genel olarak yüklerin saklandığı, depolandığı yer olarak
tanımlanmaktadır130. Oysaki lojistik sistem içinde önemli maliyet merkezlerinden
biri olan deponun; stokların saklanması ve korunması için yeterli büyüklük ve
nitelikte olması büyük önem taşımaktadır. İstenilen parçanın depoda anında
bulunması, ihtiyaç yerine kolaylıkla taşınabilmesi önemlidir.
Depolar, ürünlerin hammadde aşamasından üretim ortamına, oradan da
tüketim merkezlerine dağıtımına kadar olan bütün faaliyetler dizisinin
gerçekleştirilmesinde stratejik rol oynayan ara noktalardır131. Taşınması gereken
eşya ve ürünlerin belli merkezlerde depolanması lojistik faaliyetlerin etkinlik ve
verimliliğini arttırmaktadır. Antrepo ise; mal ve eşyaların miktar, kalite ve
özelliklerinin incelenip kıymet tespitinin yapıldığı ve uygun şartlarda korunmanın
gerçekleştirildiği, Gümrüklü Sahalarda kurulan ve 4458 Sayılı Gümrük kanunu ile
Gümrük Yönetmeliğinin ilgili maddelerinde belirtilen özellikleri taşıyan yerleri
ifade etmektedir132.
2.7.3.1 Depo Yönetiminde Temel İş Süreçleri
Depo yönetiminde kodlama, depo hacimlerinin kısımlara ayrılması ve
koordinatlarına göre belirlenmesi, eşyaların kullanım sıklığına göre kısımlara
ayrılması, sık kullanılan parçaların taşıma mesafelerini kısa tutacak şekilde
yerleşimlerin yapılması, depo binasının yapısı, zemin kalitesi, araçların kolay
hareket edebilmesi, yangın, güvenlik, basit fakat etkili kayıt sistemlerinin
kullanılması gibi hususların üzerinde dikkatle durulması gerekmektedir133.
129 Langford, a.g.e., s.352. 130 Bowersox, a.g.e., s.349. 131 Çancı, Lojistik Yönetimi, a.g.e., s.84. 132 A.e., s.84. 133 Çancı, Lojistik Yönetimi, a.g.e., s.85.
52
Depo yönetiminde temel iş süreçleri depoya eşya girişi ve eşyanın
boşaltılması ile başlayarak, eşyaların fiziksel depolanması, siparişlerin alınması,
eşyaların ambalajlanması ve birleştirilmesi sürecinin ardından eşyaların yüklenmesi
ve depodan çıkışı ile son bulmaktadır. Aşağıda bu süreçler ayrıntılı olarak ele
alınmıştır.
2.7.3.1.1 Eşya Giriş ve Boşaltma Süreci
Depoya ulaşan bir eşyanın karşılaştığı ilk süreçtir. Bu süreçte eşyalar bir
üretim deposunda yada dağıtım merkezinde muhafaza edilir. Depoya girişi sağlanan
eşyalar kontrol edilir veya gerekli durumlarda yeniden ambalajlama gibi bir takım
ek işlemler yapılır.
2.7.3.1.2 Fiziksel Depolama Süreci
Bu süreçte eşyalar niteliklerine göre, tahsis edilmiş ilgili depo bölümlerine
yerleştirilirler. Depo ayırım ve ileri bölge olmak üzere iki bölgeden oluşmaktadır134.
Eşyaların olabilecek en ekonomik şekilde depolandığı ayırım bölgeleri reserv
depolama ve palet sistemlerinden oluşmaktadır. İleri bölgeler ise, müşteri
siparişlerinin depo görevlileri tarafından kolaylıkla taşınmasına yardımcı olacak
şekilde stoklandıkları özel bölgedir. Eşyalar genellikle depolama modüllerine kolay
erişimin sağlanabilmesi için küçük miktarlarda depolanırlar. Bu bölgedeki depolama
raf sistemlerinden oluşmaktadır.
2.7.3.1.3 Siparişlerin Alınması Süreci
Malların depolandıkları bölümden hareketini tanımlar. Bu işlem fiziksel
olabileceği gibi kısmen veya tamamen otomatik olarak da gerçekleştirilebilir.
Bölümlerden alınan eşyaların kalite kontrol testleri yapılarak hatalı olanlar
ayrıştırılır.
134 Çancı, Lojistik Yönetimi, a.g.e., s.85.
53
2.7.3.1.4 Ambalajlama ve Ürün Birleştirme Süreci
Kalite kontrol testinden geçen eşyalar, hem depo içindeki taşınmalarında
hem de nakliye sırasında karşılaşabilecekleri risklerden korunmak için
ambalajlanırlar135. Ambalajlama işleminden sonra benzer ürünlerin bir arada
depolanması ve farklı müşterilere göre gruplandırılarak dağıtıma hazır hale
getirilmesi ise ürün birleştirme olarak adlandırılmaktadır.
2.7.3.1.5 Ürün Elleçleme Süreci
Ürünlerin etkin ve güvenli olarak akışını sağlayan ürün elleçleme; lojistik
sürecin yararını arttırmaktadır.
2.7.3.1.5.1 Ürün Elleçleme Sisteminin İlkeleri
1. Elleçleme minimuma indirilmeli
2. Elleçlenen ürünlerin arasındaki mesafe mümkün olduğunca kısa olmalı
3. Kaldırıp indirmeden kaçınmak için ürünlerin rotası aynı seviyede olmalı
4. Taşınmaya başlandığında ürünler mümkün olduğunca hareket halinde tutulmalı
5. Ürün elleçlemenin mekanik ve otomatik anlamı iş hacmi ve rotası belirlenmeli
6. Ürün elleçleme araçları mümkün olduğunca büyük standardize edilmeli136
2.7.3.1.5.2 Ürün Elleçleme Yöntemleri
Ürün elleçlemede temel olarak manuel (İnsan gücü ile), mekanik ve otomatik
sistemler olmak üzere üç tür sistem bulunmaktadır. Manuel sistemler materyallerin
çok çeşitli olduğu durumlarda; ancak manuel elleçlemeye izin veren küçük boyutlu
paketlerde kullanılmaktadır. Geniş yükler içeren, kolilerin, üstlerde olanların vinçle
135 Ömer Asıcı, Ömer Baybars Tek, Fiziksel Dağıtım Yönetimi, Bilgehan Basımevi, İzmir, 1985, s.118. 136 Langford, a.g.e., s:330
54
kaldırılmasında kullanılan mekanik sistemler, uyum sağladığı durumlarda, özellikle,
paletlenmiş ve konteynerlanmış yüklerde optimum fayda sağlamaktadırlar137.
Spesifik kargo elleçlemesi ihtiyaçlarında, sistemin özelliklerinin programlanabildiği
durumlarda kullanılan otomatik sistemler ise; tekrarlanan, sıklıkla olan, geniş
hacimli ve genellikle tüm konteynerleri içine almaktadır138. Manuel, mekanik ve
otomatik sistemlerin avantajlarını kombine ederek elleçlemenin yapılması ise
kombine sistemler kullanılarak sağlanmaktadır.
2.7.3.1.6 Eşyaların Depodan Çıkışı ve Yükleme Süreci
Bu süreç depodan çıkışı planlanan ürünlerin taşıma araçlarına palet,
mukavva, kutu, varil gibi taşıma üniteleriyle yerleştirilmesini kapsamaktadır.
2.7.3.2 Depolamanın Lojistik Sistemdeki Rolü
Depolama ilk olarak henüz sevk yerleri karar bağlanmamış olan materyalleri
muhafaza edilip korunması; ikinci olarak varış yeri, nakliye bilgilerini materyallerin
sahiplerine bildirilmesi sağlamaktadır. Bunların yanında depolama, ürün elleçleme
ve saklanmasının kombinasyonunu sağlayarak hava deposu, tıbbi ürünler gibi hassas
ürünler için yalıtılmış ve petrol ürünleri için özel depolama yapılması
sağlamaktadır139.
2.7.4 Dağıtım Yönetimi
Dağıtım, nihai tüketiciye giden yoldaki son aşamalardan birisidir. Dağıtım
yönetiminin temel amacı, müşteriden alınan hammadde, yarı-mamul, hazır parça ve
tamamlanmış ürün ve eşyaların ülke içinde veya ihraç edilen pazarlarda istenilen
adrese zamanında, ekonomik, hızlı ve güvenli olarak sevk edilmesidir140. Dağıtım
verimliliği dağıtım yönetiminin başarısına bağlıdır. Yönetimin başarısı ise; müşteri
137 A.e., s.331. 138 “Tam Otomatik Bagaj Elleçleme”, 3D Lojistik Dergisi, Nisan 2005/04, s.16. 139 Langford, a.g.e., s.336. 140 A.e., s.229.
55
siparişlerinin önceden tespit edilmesine, bilişim teknolojilerinden yararlanılarak
müşteri isteklerine hızlı bir biçimde yanıt verebilme yeteneğine bağlıdır.
2.7.4.1 Dağıtım Süreci
Ürünlerin alınması ve depolanmasından sonra, sevkıyat planlaması
gelmektedir. Stokların kontrol edilerek yüklenmesinin ardından sevkıyata
başlanarak alıcılara teslim edilen ürünlerin faturaları kesilmektedir. Teslimatların
sonucu raporlanarak geri bildirimi sağlanmaktadır.
Şekil 2.4 Dağıtım Süreci141
2.7.5 Gümrükleme
Gümrükleme lojistik faaliyetler içinde bürokratik bir halka olarak önemli bir
yere sahiptir. Lojistik firmaları , müşterilerine ait eşyaların gerek ithalat- ihracat
gerekse transit gümrüklemede mevzuata uygun olarak işlemlerin tamamlanmasını ve
alıcı ülkede istenilen belgelerin hazırlanarak müşteriye veya yurt dışı temsilcisine
iletilmesini sağlamaktadır142.
2.7.5.1 İhracatta Gümrük İşlemleri
Türkiye’den çıkışı gerçekleştirilecek olan eşyalar üzerinde Gümrük ile
İhracat Yönetmelikleri’nin hükümleri uygulanılır. Ülkeden kesin çıkarılacak olan
eşyanın, ilgili Gümrük İdaresi’ne yazılı olarak bildirilmesi zorunludur143.
2.7.5.1.1 Lojistik Firması Açısından Gümrük İşlemlerinin Süreçleri 141 Çancı, Lojistik Yönetimi, a.g.e., s.123. 142 A.e., s.134. 143 4458 Sayılı Gümrük Kanunu İlgili Kararlar ve Tebliğler, Cilt 1, md:150, Ankara, Ocak 2000, s:81.
Ürünlerin Stok Kontrol-
Alınması ve Sevkıyat Alıcılara Teslimat
Planlama Yükleme Teslim- Geribildirimi- Depolanması Sevkıyat Faturalama Raporlama
56
Lojistik firması açısından ihracat gümrükleme işlemleri, gümrük
beyannamesinin gümrük idaresine verilmesi ve taşıtların veya yüklü eşyanın
gümrük bölgesine gelişi ile başlamaktadır. Gümrüklemede; ithalat ve ihracat
süreçlerine bağlantılı olarak; giriş ve çıkış işlemlerinde gerekli olan beyanname,
belge ve evrakların hazırlanması, bu belgelerin düzenlenerek gümrük idarelerine
teslimi ve burada gerekli prosedüre tabi tutularak ilgili servislere aktarılması, gerekli
muayenelerin yapılması ve ülkeye giriş veya ülkeden çıkış izinlerinin alınmasını
kapsamaktadır144.
Gümrük kapılarındaki işlemlerin hızlandırılması, kontrol kolaylığının
sağlanabilmesi için bilişim teknolojilerinin yaygın olarak kullanılması
gerekmektedir. Bu durumda e-gümrük uygulamalarından faydalanan firmalar
diğerlerine biraz daha rekabet üstünlüğü sağlayacaklardır.
144 Çancı, a.g.e., s.167.
57
3 LOJİSTİK BİLİŞİM SİSTEMLERİ
Lojistik firmalarının iş akışlarını kontrol edebilmek ve kaynaklarını etkin bir
biçimde kullanmak için kullandıkları bilişim sistemleri bu bölümde ayrıntılı olarak
ele alınmaktadır.
3.1 Bilişim Sistemlerinin Lojistik Firmaları İçin Önemi
Etkin bir lojistik yönetiminin merkezini oluşturan bilgi, günümüzde gelişen
teknolojiyle birlikte rekabetçi lojistik stratejisi için itici bir güç haline gelmiştir145.
Lojistik sektöründeki firmalar giderek büyüyen pazar, gelişen uluslar arası
entegrasyon, hızla şekil değiştiren ve artan müşteri istekleri, rekabet ve maliyet
baskısı nedenleriyle uygun bilişim sistemlerini etkin bir şekilde kullanmalıdırlar.
Günümüzde teknoloji kullanım kapasite ve becerisi firmalar için belirleyici bir faktör
olmaktadır. Başarılı firmaların ortak olan tek özelliği bilişim sistemlerini iyi
kullanmaları olmaktadır.
Firma içi kontrolün sağlanması, hataların azaltılması, verimlilik ve karlılığı
arttırmasının yanında, lojistik firmalarını bilişim sistemlerini kullanmaya zorlayan
dış faktörler de bulunmaktadır. Bunları iki grupta ele alabiliriz. Müşteriler ve
uluslararası acenteler.
• Müşteri Beklentileri
Küreselleşmeyle birlikte rekabetin hızla artması, bilişim teknolojilerini
kullanan müşterilerin dünyaya açılan pencereden, internetten, her türlü yeniliği,
hizmeti görebilmesiyle beklentileri de giderek artmaktadır. Ayrıca yabancı firmaların
Türkiye’de açtıkları acentelerin ileri düzeyde bilişim teknolojilerini kullanıyor
olması da rekabeti arttırmaktadır. Bu durum müşteri beklentilerini karşılayabilmek
için lojistik firmalarını bilişim sistemlerini kullanmak için zorlamaktadır.
145 Martin Christopher, Logistics and Supply Chain Management, Second Edition, Prentice Hall, 1998, s.199.
58
• Uluslararası Acentelerin Beklentileri
Belli standartları olan kurumsal, büyük firmalar; Türkiye’deki firmaları
zorlamaktadır. Yabancı firmalar, çalıştıkları Türk firmalarının kendi sistemlerine
entegre olarak veri girişi yapmalarını istemektedir.
3.2 Lojistik Bilişim Sistemleri
Lojistik Bilişim Sistemleri 25 yıldan bu yana lojistik faaliyetlerinin çok
önemli bir çalışma alanı olmuştur146. Lojistik Bilişim Sistemleri, ilişkili ve eş
zamanlı bilgi sağlayan bilişim sistemleri olarak tanımlanmaktadır147. Lojistik Bilişim
Sistemleri, lojistiğin yapısal modelindeki farklı lojistik seviyeleriyle tüm lojistik
faaliyetler arasında eş zamanlı olarak verinin edinilmesini, depolanmasını,
işlenmesini, ilişkilendirilmesini ve iletilmesini sağlamaktadır148. Lojistik bilişim
sistemleri mantıksal ve fiziksel yapılar kümesi olarak ifade edilmektedir149.
Mantıksal yapılar; algoritmalar, kurallar, önemli çalışma prensipleri, yöntemler,
teknolojiler, prosedür, kanun ve ilkeler gibi sistemin esaslarını temsil ederken
fiziksel yapılar; bilgisayarlar, bar kod okuyucuları, iletişim araçları, yazılımlar ve
denetimi sağlayan araçlar gibi ürünlerin varlığı ile ilgili olarak oluşan sistemleri
açıklamaktadır150.
3.2.1 Lojistik Bilişim Sistemlerinin Gelişimi
1974 yılında Amerika Birleşik Devletleri’nin öncülüğünde, 23 ülke bir araya
gelerek, Gümrük Tarifeleri Genel Antlaşmalarını imzalamış ve bunun sonucunda
Lojistik Bilişim Sistemlerinin önemi artırmaya başlamıştır. Bu antlaşmaya göre;
146 Stephen M. Rutner, Brian J. Gibson, Susan R. Williams, “The Impacts of The Integrated Logistics Systems on Electronic Commerce and Enterprise Resource Planning Systems”, Transportation Research, Part E 39, 2003 83-93, Elsevier Science Ltd., (çevrimiçi) www.elsevier.com/locate/tre, 25.03.2005. 147 I. Comyn-Wattiau, J.Akoka,”Logistics Information Systems Auditing Expert System Technology”, Expert Systems With Applications,Vol.11, no.4, p. 463-473, 1996 148 Egils Ginters, Logistics Information Systems Part 1, Jumi Ltd., Riga, 2002, s.43. 149 A.e. 150 A.e.
59
gümrük tarifeleri düzenlenmiş ve dünya çapında ticaret artmaya başlamıştır. Dünya
ticaret hacminin artması ile firmalar talep olan bir malı hangi fabrikadan hangi yolu
izleyerek gönderilmesi gerektiğinin belirlenmesi problemiyle karşılaşınca lojistik
bilişim sistemlerini kurma çabası içerisine girmişlerdir. Zaman içinde mal sevkıyatı
ile ilgili problemler matematiksel modellerle çözülmüş bilgisayar teknolojinin de
gelişmesi ile beraber çözüm süreleri de kısalmıştır. Fakat artık iletişim
teknolojilerinin özellikle de internetin gelişmesi artık çok sayıda küçük talep
noktaları meydana getirmiştir. Eskiden matematiksel modellerde bir veya birkaç
talep noktası ve arz noktası varken, günümüzde büyük sayılarda küçük talep
noktaları ve de arz noktaları ortaya çıkmasıyla Lojistik Bilişim Sistemlerinin önemi
daha da artmıştır.
3.2.2 Lojistik Bilişim Sisteminin Fonksiyonları
Günümüzde bir yandan tedarikçinin diğer bir yandan da müşterilerin
faaliyetlerini birbirine bağlayan bütünleştirici lojistik sistemler giderek
yükselmektedir. Lojistik firmasının temel amacı; firmanın en yüksek yararlar elde
edebilmek için tüm malların stratejik yönetimini, işlenmiş mal hareketinin
planlanmasını, koordinasyonunu ve denetimini sağlamaktır.
Lojistik Bilişim Sistemleri lojistik firmaların firma içinde ve dışında olan
müşteri, sipariş ve envanter bilgilerinin saklanmasını, gerektiğinde çıkartılıp
kullanılabilmesinin; müşteri ve tedarikçiye göre stok planlamalarının, talep
tahminlerinin ve strateji planlamalarının; her türlü iş akışının koordinasyonunun
sağlanmasında ve bu tüm bu faaliyetler sırasında ve sonrasında müşteri hizmet
düzeyinin, taşıyıcıların ve sistem performansının kontrolünün yapılmasını sağlayan;
kapsamlı sistemler olarak tanımlanmaktadır151. Lojistik Bilişim Sistemleri; planlama,
koordinasyon, kontrol ve müşteri hizmet iletişim bilgilerinin bir veri tabanında
toplandığı; her bir alt sistemin veri tabanı üzerinden birbiriyle ilişkili olduğu
sistemlerdir. Sistemin kalitesi alt sistemlerin birbirine ve de sisteme entegre
olmasıyla artmaktadır.
151 Christopher, a.g.e, s.203.
60
Planlama Stok yönetimi
• Ürün/müşteriye göre
• Yere göre Talep tahmini
Şekil 3.1 Lojistik Bilişim Sistemlerinin Fonksiyonları152
Bu sistemler geniş kapsamlı Kurumsal Kaynak Planlama (ERP-Enterprise
Resource Planning) olarak tanımlanabilir.
3.2.3 Kurumsal Kaynak Planlama Sistemleri (ERP- Enterprise Resource Planning)
Kurumsal Kaynak Planlama fabrikalar arası entegrasyonu, fabrikalar bazında
esneklik ilkesine uygun olarak gerçekleştiren bir sistemdir. Amaç fabrika bazında
152Christopher, a.g.e, s.203.
Veri tabanı Dışsal veri
• Müşteri siparişleri • Gelen siparişler
İçsel veri • Üretim • Envanter
Strateji planlaması
Koordinasyon Müşteri hizmet iletişim
Müşteri sipariş durumu
Ürün planlama
Envanter durumu
Malzeme ihtiyaç planlaması
• Ürüne göre• Stok yerine
göre Satış-
pazarlama planlaması
Gelen sipariş durumu
Kontrol
Müşteri hizmet düzeyi Taşıyıcı performansı Sistem performansı
61
merkezi yönetimin avantajlarından yararlanırken fabrikalar arası koordinasyonu ve
entegrasyonu işletmenin temel stratejileri doğrultusunda sağlamaktır153.
3.2.3.1 Kurumsal Kaynak Planlamanın Gelişimi
Firmalar, faaliyet ve organizasyonel yapılarını daha iyi planlamak için iş
akışlarını düzenleme ve kaynaklarını verimli bir şekilde kullanma ihtiyacı
duymaktadırlar. Bu ihtiyaçtan doğan Kurumsal Kaynak Planlamasının kökleri
1960’lı yılların öncesinde kullanılan Malzeme Listesi (Bill of Material - BOM)
kavramına dayanmaktadır. ABD’de 60‘lı yılların sonuna doğru imalatın hızla
geliştiği bir dönemde ortaya çıkan MRP; hedeflenen üretimi gerçekleştirmek için
gereken alt ürünler, parçalar ve hammaddelerin miktarını; bu ihtiyaçların zamanlama
ve planlaması ile tedarikini sağlamaktaydı154.
Ekonomide ve tüketim eğilimlerinde ortaya çıkan sonraki gelişmeler 70’li
yılların sonlarında pazarın daha ağırlıklı biçimde müşteri tarafından belirlenir olması
sonucunu MRP çevresinde kurulan ve aynı zamanda üretim planlama, ana üretim
programı hazırlama ve kapasite ihtiyaç planlaması gibi diğer ek fonksiyonları da
içeren MRP II sistemleri ortaya çıkmıştır. MRP II sadece malzeme değil; insan ve
makine gibi kaynak ihtiyacını da kontrol edebilmekteydi155.
90’lı yıllarda MRP II geliştirilerek mühendislik, finans, insan kaynakları,
dağıtım, proje yönetimi gibi bir firmanın bütün fonksiyonlarını içerecek şekilde
yapılandırılmıştır. Bu sisteme de, Kurumsal Kaynak Planlama(ERP) ismi
verilmiştir156.
153 Serdar Demir, “Kurumsal Kaynak Planlaması”, Bilgi Teknolojileri Haber Bülteni, no:12, Mayıs 2000, s.16. 154 J.G. Monks, Operations Management: Theory and Problems, 3.bs.,Singapore, Mc Graw-Hill Inc., 1987, s.435. 155 Sock Hwa Chung, Charles A. Snyder, “ERP Adoption: A Technological Evolution Approach”, International Journal of Agile Management Systems, 2/1, 2000, s.25. 156 Subba Rao Sirinigidi, “Enterprise Resource Planning in Reengineering Business“, Business Process Management Journal, 6/5, 2000, s.376.
62
ERP • Kalite yönetimi • Depo yönetimi • Kontrol sistemleri • Kaynak planlama • Laboratuar bilgi planlama • Bilgi yönetimi • Düzenleyici Raporlar
• İnsan kaynakları • Bütçeleme • E- iş • CRM
MRP II • Lot kontrol • Satış planlama • Proses/operasyon planlama • Kaynak planlama • Lojistik sistem
• Üretim kontrol • Finanssal raporlar
MRP • Rotalar/ iş istasyonları • Ürün ağaçları • Ana üretim çizelgesi • Malzeme ihtiyaç planı • Envanter yönetimi
Şekil 3.2 Kurumsal Kaynak Planlama Faaliyetleri
3.2.3.2 Kurumsal Kaynak Planlama Tanımı
ERP; firmanın coğrafi olarak farklı bölgelerde bulunan fabrikalarının,
bunların tedarikçi firmalarının ve dağıtım merkezlerinin kaynaklarını eşgüdümlü
olarak planlamasıdır. Bu çerçevede, hangi müşteriye ait siparişin, hangi dağıtım
merkezinden karşılanması veya hangi fabrikada üretilmesi gerektiği, tüm fabrikaların
malzeme ve hizmet ihtiyaçlarının karşılanmasının uygun olacağı, fabrikaların elinde
bulunan makine, malzeme, işgücü, enerji, bilgi ve diğer üretim - dağıtım
kaynaklarının nasıl eşgüdümlü ve ortaklaşa kullanılabileceğinin planlanmasıdır157.
Bu açıdan ERP, firmalar arası global bilgi entegrasyonunu gerçekleştiren bütünsel bir
yazılım stratejisidir.
Amerikan Üretim ve Stok Kontrol Topluluğu (APICS - American Production
and Inventory Control Society)’ nun son revize sözlüğünde ERP;
157 P. Bingi, J.K. Golda, M.K. Sharma, “Critical Issues Affecting An ERP Implementation”, Information Systems Management, 16/3, 1999, s.7.
63
“Müşteri siparişleri karşılamak için kurum ve işletme genelindeki gereken
kaynakları alınmak, imal etmek, sevk etmek ve hesaplamak üzere belirleyen ve
planlayan muhasebe odaklı bir bilişim sistemidir. Bir ERP sistemi tipik bir MRP II
sisteminden grafik kullanıcı ara yüzü, ilişkisel veri tabanı, dördüncü kuşak
programlama dilinin kullanımı, geliştirmede bilgisayar destekli yazılım mühendisliği,
istemci/sunucu mimarisi ve açık sistem uyumluluğu gibi teknik gereksinimlerle
ayrılır. Eş anlamlısı: Müşteri odaklı imalat yönetim sistemi” olarak
tanımlanmaktadır.
3.2.3.3 Kurumsal Kaynak Planlama II (ERP II)
ERP II dış operasyonel ve finansal süreçleri firma içi ve dışı birimlerle
işbirliği içinde yürütmeyi ve optimize etmeyi sağlayarak, müşterilere ve firma
ortaklarına sunulan değeri arttıran iş stratejisi ve bir dizi endüstri alanına özel
uygulamalardır.
ERP ERP II
Dağıtım Kaynakları Planlaması (DKP)
Distribution Resource Planning (DRP)
Bitmiş ürünün son kullanıcıya, pazara dağıtımını planlayarak envanterin dağıtımında
optimizasyon sağlamaya çalışan bir yöntemdir. DRP, ihtiyaçlar oluştukça ilk
planlamayı yapar ve bununla yetinmeyerek her değişiklik için de planları yeniler.
Bölge depolarının taleplerine göre fabrikadan veya merkezi depodan planlanan
sevkiyatları kapsar.
Şekil 3.3 ERP - ERP II Karşılaştırılması
İşletme optimizasyonu Tedarik Zincirinde İşbirliği ”C-Commerce” olanağı Üretim ve Dağıtım Tüm sektörler Üretim, satış, dağıtım Endüstriler arası, Sektör ve ve finans süreçleri Dikey Sektörlere Özel Süreçler Dahili, gizli Dış bağlantılar Web-enable, Kapalı, Web-based, Açık, Monolitik Komponentlerden Oluşan Dahili üretme ve kullanma Dahili ve harici yayınlanan ve erişilen
Mimari
Proses
İşlev
Rol
Alan
Veri
64
3.2.4 Dağıtım Kaynakları Planlaması (DRP-Distribution Resourse Planning)
DRP, periyotlar boyunca dağıtım depolarının gereksinimlerinin
projeksiyonunu yaparak ana depodan planlanmış siparişler oluşturulur. DRP, üretim
kapasitesinin ve stokların etkin bir şekilde tahsis edilmesini sağlamak, müşteri servis
düzeyini yükseltmek ve stok yatırımlarını düşürmek için, üretim ve dağıtım
yöneticileri tarafından ihtiyaç duyulan bilgi akışını sağlamaktadır.
3.2.5 Müşteri İlişkileri Yönetimi Sistemleri (CRM-Customer Relationship Management Systems)
Müşteri ilişkileri yönetim sistemi, firmaların satış ve dağıtım hacimlerini
genişletmek için dizayn edilmiş, müşteri memnuniyetini gelir kaynağına
dönüştürmek üzere kullanılan sistemler olarak tanımlanmaktadır. Müşteri ilişkileri
yönetim sistemi esas olarak organizasyonların içindeki insanlar, müşteriler ve
firmanın müşteri hizmetleri arasındaki ilişkiyi yönetmektir158.
Geleneksel satış ve dağıtım uygulamaları çeşitli müşteri siparişlerini kabul
edip karşılanması sürecinde yönetilmesine izin veren müşteri ilişkileri yönetim
sistemi; satış takibi, geçmiş satış analizleri, fiyat, promosyon, ürün karışımı ve
kategori yönetimini de gerektirmektedir.Bazı durumlarda, müşteriler tedarikçilerinin
kendi stok takiplerini yapmalarını, buna göre yerine koymalarını beklerler. Bu da
sistemlerinin entegre olmasını gerektirmektedir.
Müşteri ilişkileri yönetimi sistemi uygulamalarıyla bir lojistik firması müşteri
portföyünü genişletip, mevcut müşterilerini takibini yaparak ve hizmet kalitesini
yükselterek rekabet avantajı sağlayabilmektedir.
158 Bryan Bergeron, Essentials of CRM, Wiley, USA, 2002, s.13.
65
3.2.6 Taşıma Yönetim Sistemi (TMS-Transportation Management Systems)
Gelişmiş bir taşıma yönetim sistemi; ürünleri taşımak için var olan sınırların
içerisinde, en iyi taşıma türlerini belirleyerek alternatif taşıma stratejileri ve
taktiklerini belirleyip değerlendirir. Taşıma yönetim sistemi; taşıma türlerinin seçimi,
yüklerin planlanması, yüklerin diğer nakliyelerle birleştirilmesi avantajını sağlamak,
maliyetleri azaltmak, araçların güzergahını belirlemeyi ve optimal kullanımının
sağlanmasını içeren sistemler olarak tanımlanmaktadır159.
3.2.6.1 Taşımacılıkta Bilişim Teknolojileri Uygulamaları
Bilişim teknolojileri terimi, taşımacılık alanında 1980’lerin ortalarından
bugüne kullanılan çeşitli bilişim teknolojilerini belirtmek amacıyla
kullanılmaktadır160. Taşımacılık alanında bilişim teknolojilerinde son yıllarda
oldukça büyük ilerlemeler kaydedilmiştir.
Günümüzde taşımacılıkta kullanılan sistemler içinde; trafik veri toplama ve
ayrıştırma sistemleri, şebeke kontrol sistemleri, terminal ve liman bilişim sistemleri,
yük ve araç takip sistemleri ile akaryakıt takip sistemler yer almaktadır161. Bu
sistemler özellikle yük ve kargo taşımacılığı için kullanılmaktadır. Aşağıda
taşımacılıkta kullanılan bilişim sistemi tekniklerinden araç takip sistemleri ayrıntılı
olarak anlatılmaktadır.
3.2.6.1.1 Araç Takip Sistemleri162
Araç takip sistemlerini kullanmayan firmalar için araçtan bilgi almanın iki
yolu vardır. Bunlardan ilki, araç sürücüsüyle, belirli noktalarda yapılan telefon
159 Donal J.Bowersox, David J. Closs, M. Bixby Cooper, Supply Chain Logistics Management, 2002, McGraw-Hill Company, First edition, N.Y., s.242. 160 G.A. Giannopoulos, “The Application of Information and Communication Technologies in Transport”, European Journal of Operational Research, (çevrimiçi) www.sciencedirect.com, 20.11.2004 161 A.e. 162 Bülent Kayıkçı, UND Teknoloji, “Araç Takip Sistemleri”, Logistical, yıl:3, sayı:3, s.56
66
görüşmeleri ile alınan bilgi, ikincisi ise, aracın hedefe ulaşması sonucu, hedefte
müşteriden alınan bilgidir. Araç takip sistemini kullanan firmalar için ise, istenilen
her noktadan her bilgiye ulaşmak mümkün olmaktadır.
Araç takip sistemi sayesinde aracın adres, hız ve eğer sensor var ise yakıt,
treyler sıcaklığı, kapının açık olup olmadığı gibi bilgiler edinilmektedir. Bunun
dışında; istenildiği takdirde mesajlaşma yolu ile araç sürücüsüne ekstra bilgiler
iletilip ve araç sürücüsünden bilgi alınabilir. Bu sayede iş yönlendirmesi yapılarak
esneklik kazanılmaktadır. Kısaca operasyon araç takip sistemi ile kontrol
edilmektedir.
Araç Takip Sisteminin Avantajları
• Yolculuk boyunca, ürün ve aracın nerede ne durumda olduğu öğrenilerek
çağın gereği olan iletişim anında sağlanabilmektedir.
• İletişim harcamaları azaltmaktadır.
• Rota planlaması yapılabilmektedir.
• Anında müdahale yapılabilmektedir.
• Kural ihlallerinin takip edilebilmesi
• Süre tahditleri konulabilmektedir.
• Konaklama takipleri yapılabilmektedir.
• Müşteriye sunulan hizmet kalitesinin arttırılması sağlanmaktadır.
• İnsan kaçakçılığının önlemesi sağlanmaktadır.
• Maliyetlerin düşürülmesi sağlanmaktadır.
• Firmalara esneklik kazandırarak rekabet avantajı sağlamaktadır.
Araç Takip Sistemlerinin Yöntemleri
Araçlarda içinde bir yazılım olan mobil terminal bulunmaktadır. Ayrıca
merkez takip sunucusu üzerinde de hem Internet hem de araçlarla haberleşen özel bir
yazılım söz konusudur. Merkezle araç arasında bir protokol bulunmaktadır.
67
Merkezden biri aracın konumunu sorduğunda bilgisayar GPS ya da uydu aracılığıyla
istenen bilgiyi bir paket içerisinde aracın bilgisayarına göndermektedir. Araç da bu
bilgiyi açıp sahip olduğu anten aracılığıyla sıkıştırıp tekrar merkeze göndermektedir.
Tüm bu bilgiler çok kısa bir süre içerisinde hem yazılı adres hem de harita üzerinde
olmak üzere merkezde toplanmaktadır. Bu bilgilerin iletilmesi ise yurtiçinde GPRS,
yurtdışında ise bir GSM operatörü yardımı ile özel kodlardan oluşan bir SMS ile
sağlanmaktadır. (Teknik olarak GPRS’ in yurtdışında kullanımı mümkün olup
uluslararası çevirimden oluşan SMS ücretlerinin her ülkede farklı olması sebebiyle
tercih edilmemektedir.)
Araç takip sistemleri sadece karada değil denizde de yapılabilmektedir. Gemi
takip sistemlerindeki tek farklılık iletişim kanalı olarak GSM operatör kullanımı
sadece gemilerin kıyılara yakın olduğu yerlerde mümkün olmaktadır, geminin
merkezden uzak olması durumunda bilgilerin uydu aracılığıyla alınmamaktadır.
Uydu İletişimi: Uydular pasif ve aktif olmak üzere ikiye ayrılmaktadır:
1. Pasif uydular: Pasif bir uydu, bir sinyali yeryüzüne yalnızca geri yansıtan bir uydudur. Uyduda
sinyali yükseltecek ya da tekrarlayacak kazanç aygıtları yoktur. Dezavantajı ise,
iletilen gücü verimsiz bir şekilde kullanmalarıdır.
2. Aktif uydular:
Aktif uydu ise, bir sinyali elektronik olarak tekrarlamak suretiyle yeryüzüne geri
gönderir. Yani sinyali alır, yükseltir ve tekrar yeryüzüne geri gönderir.
Uydudan yapılan iletim uzaklıktan bağımsız maliyeti ve belirli bir coğrafi
alandaki tüm alıcılara ulaşma olanağına sahiptirler. Coğrafi bağımsızlık sağlayan
uydular; uzak, kenarda kalmış, karasal altyapısı zayıf alanlara veya ülkelere
68
kolaylıkla ulaşabilmektedir163. İlişkili bir avantajları, uydu linklerinin mobil
kullanıcılara ulaşabilmeleridir .
GPS Sistemleri:
"Global Positioning System" olarak açılımı olan uydu bazlı radyo navigasyon
sistemine verilen addır. Amerikan Savunma Başkalığı'nın denetiminde ve
idamesinde olan sistem 24 adet uydu takımından oluşur. Uyduların yörünge hareketi
12 saat sürer. Ufuk çizgisi üzerinde erişilebilen maksimum uydu sayısı günün saati
ve konuma bağlı olarak 8-12 arasında değişir. 3 boyutlu pozisyon elde edebilmek
için en az 4 adet uydudan yayınlayan sinyalin işlenmesi gerekir. Normal şartlarda
yani çevrede GPS sinyallerini engelleyecek fiziksel engel yok ise en az 6-8 arası
sayıda uydu ile iletişim kurulabilmektedir164.
3.2.6.2 Coğrafi Bilgi Sistemleri
Coğrafi Bilgi Sistemleri; dünya üzerinde karmaşık sosyal, ekonomik, ve
çevresel sorunların çözümüne yönelik, büyük hacimli coğrafi verilerin; depolanması,
işlenmesi, mekansal analiz ve sorgulamalar ve buna bağlı olarak çok çeşitli
görüntüleme işlemlerini yapabilmek için geliştirilmiş donanım, yazılım ve yöntemler
sistemidir165. Bu sistemler konuma dayalı gözlemlerle elde edilen grafik ve grafik-
olmayan bilgilerin toplanması, saklanması, işlenmesi ve kullanıcıya sunulması
işlevlerini bir bütünlük içerisinde gerçekleştirmektedir.
Bugün, donanım, yazılım ve veri toplama metotlarındaki teknolojilerin
ilerlemesi ile Coğrafi Bilgi Sistemleri kurumsallaşmaktadır. Uluslararası pazarda,
bütün Coğrafi Bilgi Sistemi teknolojilerinin elde edilebilir olmasına rağmen, bu konu
ile ilgili sistem yöneticileri ve personel kolay elde edilememektedir. Bu sebeple
163 Egils Ginters, Logistics Information Systems Part 2, Jumi Ltd., Riga, 2002, s.198. 164 Lauri Sikanen, Anti Asikainen, Mikko Lehikoinen, “Transport Control of Forest Fuels by Fleet Manager, Mobile Terminals and GPS”, Science Direct, (çevrimiçi) www.sciencedirect.com, 25.11.2004 165“T.C.Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı Merkez Araştırma Enstitüsü Cografi Bilgi Sistemleri ve Uzaktan Algılama Bölüm Başkanligi”, (çevrmiçi) www.tagem.gov.tr/gis/, 12.04.2005
69
Coğrafi Bilgi Sistemleri dünyasındaki en önemli eksiklik bu sistemi kullanacak
eğitilmiş personeldir166.
3.2.7 Bakım Yönetim Sistemi (MMS- Maintance Management Systems)
Lojistik alanında faaliyet gösteren firmaların en temel ihtiyaçlarından birisi
olan Bakım Yönetim Sistemi, firmaların araçlarının kontrolünü sağlamaktadır.
Lojistik firmaların hizmet sunmak için yararlandıkları araçlar ne kadar uzun süre
arızalanmadan çalışırlarsa firmaya o kadar kazanç ve dolayısıyla kar sağlamaktadır.
Arızalanan araçlar ise yararlanılmadığı süre boyunca iş yapamamaları, iş akışında
aksaklıklara neden olması sonucu ortaya çıkan müşteri memnuniyetsizlikleri ve
firmanın imajının zarar görmesi gibi direkt gelir kayıpları başta olmak üzere
personelin boşta kalması gibi dolaylı gelir kayıplarına da neden olmaktadırlar167.
Bakım Yönetim Sistemi kullanılarak yapılan planlı bakımlar sayesinde olası sorunlar
en aza indirilerek büyük çaptaki arızaların ortaya çıkmasının önüne geçilmektedir168.
Bakım yapılacak noktaların tespiti ve planlanması, gerekli malzeme ve
eleman kaynağının belirlenmesi organizasyonlar büyüdükçe ve bakımların sıklığı
arttıkça karmaşıklaşmaktadır. Bu karmaşık süreçleri takip edebilmek ve hataları
azaltabilmek için büyük araç filolarına sahip olan lojistik firmaları Bakım Yönetim
Sistemlerinden faydalanmalıdırlar.
3.2.8 Depo Yönetim Sistemi (WMS- Warehouse Management Systems)
Depo yönetiminde kullanılan bilişim sistemleri zamandan ve iş gücünden
tasarruf ettirirken, hataların azaltılmasına da büyük ölçüde destek vermektedir. Bu
166 Ginters, a.g.e., s.223. 167 “Activity Bakım Yönetim Sistemi”, 3D Lojistik Dergisi, Ağustos-Eylül, 2004/5, yıl:5, sayı:25, s.36-37. 168 A.e.
70
sistemlerde kullanılan yöntemler basit sayma veya gözle kontrolden, bilgisayarların
desteğinde karmaşık modellere kadar değişen niteliklerde olabilmektedirler169.
3.2.8.1 Depo Yönetiminde Kullanılan Otomatik Tanımlama Sistemleri
Tanımlama lojistik süreçte çok önemli bir yere sahiptir. Otomatik tanımlama
yöntemleri, verilerin otomatik olarak elde edilmesi ve bir araya getirilmesini
sağlayan, teknoloji tabanlı işlemler bütünüdür. Otomatik tanımlama yöntemlerinden
en çok kullanılan sistemler arasında bar-kod sistemi, radyo frekanslı veri iletişimi ve
ID ile sesli veri toplanması gösterilebilir.170
Otomatik tanımlama sistemleri uygulamalarıyla; kağıt işlemlerinin
azaltılması, veri giriş süresinin kısaltılması, diğer bölümlerde tekrarlanan veri
girişinin azaltılması ile hatalı veri girişlerinin ortadan kalkması envanter durumu ve
yeri hakkındaki belirsizliklerin azaltılması, tam zamanlı bilgi erişiminin sağlanması
ve iş maliyetlerinin azaltılması gibi bir çok fayda sağlanabilmektedir171.
3.2.8.1.1 Radyo Frekanslı Tanımlama (RFID) Sistemleri
Kablosuz bir iletişim sistemi olan RFID sisteminde tarayıcı, etiketle radyo
frekanslarındaki elektromanyetik dalgaları kullanarak bağlantı kurduğunda, RFID
çipleri otomatik olarak her 300 milisaniyede bir, göz açıp kanması kadar bir sürede,
sisteme sinyal gönderir172. Performansı yüksek derecede antenlere bağlı olan RFID
sisteminde tanımlama olayının güvenirliliğini arttırmak ve sistemin lojistik kontrolde
etkisini güçlendirmek için alt yapının doğru kurulması gerekmektedir173. RFID diğer
169 Bowersox, a.g.e., s.243. 170 Erdal, a.g.e., s:104 171 Ginters, a.g.e., s.153. 172 Ken Mark, “Canadian Transporttation Logistics”, Don Mills:Nov/Dec 2003. Vol. 106, Iss. 11, pg.50 (Çevrimiçi) http://www.proquest.umi.com, 15.12.2004 173 M. Keskilammi, L. Sydanheimo, M. Kivikozski;” Radio Frequency Technology for Automated Manufacturing and Logistics Control. Part:1 Passive RFID Systems and the Effects of Antenna Parameters on Operational Distance.”, The International Journal of Advanced Manufacturing Technology, (2003)21:769-774
71
tanımlama sistemlerine göre daha maliyetli olduğundan günümüzde yüksek birim
fiyatlı ürünlerde kullanılır.
3.2.8.1.2 EAN-UCC Barkod Standartları
Kısaca bir bilgi standardı tanımlama ve uygulama sistemi olarak
anılabilecek EAN-UCC Sistemi, merkezi Brüksel’de bulunan EAN International
tarafından geliştirilmekte ve tüm dünya çapında yönetilmektedir. Türkiye’deki EAN
Numaralama Organizasyonu TOBB-MMNM’dir. EAN Numaralama
Organizasyonlarının uyguladığı kurallar doğrultusunda oluşturulan tanımlama
numaraları ve bu numaraları içeren barkodlar, dünyanın her yerinde geçerli olup
uluslararası tüm ticari işlemler ve Tedarik Zinciri uygulamalarında herhangi bir
değişikliğe gerek kalmaksızın kullanılabilmektedirler. Verinin otomatik olarak,
hatasız bir biçimde başka bir ortama aktarılmasını için kullanılan barkod, değişik
kalınlıktaki çizgilerden ve bu çizgiler arasındaki boşluklardan oluşmaktadır.
Ticari ve endüstriyel kuruluşların gereksinimlerinin yanı sıra teknolojinin
gelişmesine de uyum sağlayan ve hemen tüm sektörlerin uygulayabileceği tanımlama
ve numaralama standartlarını geliştiren EAN-UCC Sistemi, bugün dünyanın her
yerinde kullanılmakta ve sağladığı olanaklarla elektronik ticaretin de altyapısını
oluşturmaktadır.
EAN-UCC Sisteminin temel amacı, ticari ve endüstriyel ortamlarda hareket
gören ticari ürünler ile taşıma birimlerinin tanımlanmasını sağlamaktır. Sistem ile
ticari ürünler ve taşıma birimlerinin yanı sıra yerler ve demirbaşlar da
tanımlanmaktadır.
EAN-UCC Sisteminin barkod standartları, bu sistem kapsamında kullanılacak
barkodların uygulama kurallarını belirlemektedir. Bu kurallar, barkodlarda yer alacak
tanımlama numaraları ve tamamlayıcı bilgilerin nasıl kodlanacağını, kullanılacak
barkod alfabelerini, barkodların basım tekniklerini ve barkodların ürünler üzerindeki
yerleştirilme biçimlerini açıklamaktadır.
72
3.2.9 Veri Ambarı- Madenciliği Uygulamaları
1990’larda ortaya çıkan veri madenciliği ve bu uygulamalarda kullanılan
büyük miktarlarda verilerin tutulduğu veri ambarı projeleri son yıllarda önem
kazanmıştır. Veri ambarlarında verileri tutmak ve veri madenciliği uygulamaları
kullanmak için en azından geleneksel işleri elektronik ortama taşımak gerekmektedir.
Veri ambarı bir kuruluşun karar verme ve bilgi edinme süreçlerine yardımcı olmak
üzere tasarlanmış ve büyük miktarlarda geçmiş (tarihsel) ve başvuru verilerini
saklamak ve daha sonra gerekirse ek araçlar kullanarak bu verileri analiz etmek üzere
ortaya atılmış bir kavramdır174.
Genel olarak veri ambarı üç temel bileşenden oluşmaktadır. Bunlar 175:
1. Operasyonel ve dış veri kaynaklarından gelen verileri çekip çıkarmak,
dönüştürmek ve yüklemek için gerekli araçlar
2. Veriyi saklamak için ambar(giga-tera bytelar)
3. Ambardaki veriye başvurmak ve analiz etmek için gerekli analitik araçlar.
Veri madenciliği; veri ambarlarında tutulan çok çeşitli verilere dayanarak
daha önce keşfedilmemiş bilgileri ortaya çıkarmak, bunları karar vermek ve eylem
planını gerçekleştirmek için kullanma süreci olarak tanımlanmıştır176. Veri
madenciliğinde ulaşılmak istenen amaç verilerden bilgiyi keşfetmektir.
174 Türker Cambazoğlu, Bilgi Teknolojilerinin Bugünü ve Yarınına Genel Bakış, Koçak , İstanbul, 1997, s.45. 175 A.e., s.46. 176 Ronald Swift, Accelerating Customer Relationship, Prentice Hall, 2001,s.218
73
Dış Veri Kaynağı Veri Çekme VERİ AMBARI Dönüştürme
Veri Ambarı Yönetimi
Şekil 3.4 Veri Ambarı Kavramı
Bu güne kadar ilişkisel veri tabanlarında yapısal sorgulama dili (SQL-
Structured Query Language) kullanılmıştır. Bu veri tabanlarından beklenen standart
görevler; veri yükleme, veri yönetme, veri güncelleştirme, veriye erişme ve söz
konusu olan uygulamalar ‘’Karar Destek Sistemleri’’ ve çevrim-içi iş işleme (OLTP-
On-Line Transaction Processing)dir. Günümüzde verinin daha verimli kılınabilmesi
için mevcut ilişkisel veri ambarları modeli ‘’çok boyutluluk’’ faktörü ile
tamamlanmaktadır. Bu yaklaşım, çevrim-içi analitik işleme (OLAP- On-line
Analytical Processing) uygulamalarının ortaya çıkmasına yol açmıştır177. OLAP
sayesinde çok boyutlu sorgulamalar yapılmaktadır.
3.2.10 Elektronik Ticaret
Günümüzde bilişim teknolojileri içinde özel bir öneme sahip olan internetin
yaratmış olduğu elektronik ticaret firmaların internet aracılığıyla karşılıklı ticaret
yapmalarını sağlamaktadır. Türkiye’ de e-ticaretin artmasıyla lojistik firmalara
duyulan ihtiyaç da artmaktadır. E-ticaretin yaygınlaşması ile birlikte lojistik
firmalarının bu sürece uyum sağlayabilmek için iç ve dış çevrelerinde bilgi akışlarını
geliştirerek internet aracılığıyla faaliyetlerini sürdürmeleri gerekmektedir178.
177 Cambazoğlu, a.g.e., s.46. 178 Rutner, a.g.e.
İşletimsel Veri Aracı
Veri İşletim ve Analiz Araçları
74
Elektronik ticaretle hızlı ve güvenilir veri akış altyapısı sağlanarak dağıtım
kararlarının alınabilmesi için güvenilir bilgi elde edilmekte ve sahada gerçekleşen ile
hedeflerin, dönem içinde takip edilebilmesi mümkün olmaktadır179.
Elektronik ticaret ile; firmalar 24 saat açık işyeri, anında ürün ve hizmet
desteği sağlaması, dijital katalog sayesinde hizmet ve fiyatlardaki değişiklikleri çok
kısa sürede gerçekleştirebilmektedirler. Bunların yanıda elektronik ticaret ile
dünyanın herhangi bir noktasındaki firma ile bağlantı kurmak, piyasa araştırması
yapmak, sipariş alıp sipariş vermek mümkün olmaktadır. Küresel pazara açılmanın
çok kolay olduğu elektronik ortamda ticaret satış ve dağıtım masraflarını düşük
seviyelere indirmektedir. Ayrıca web sayfasına aktif bağlantılı olan kullanıcıların
sohbet (Chat) modülü aracılığıyla hem diğer kullanıcılarla hem de destek masası
ekibiyle canlı bir şekilde iletişimine olanak sağlanmaktadır. Acentelerin kendi
operasyonlarını yaptığı sistemlerden otomatik bilgi akışının sağlanması da mümkün
olmaktadır180.
3.2.10.1 Kurumlararası Elektronik Ticaret (B2B-Business to Business)
Kurumlar arası elektronik ticaret birçok alıcı ve satıcı firmanın elektronik
ortamda bir araya gelip alım satım işlerini gerçekleştirdikleri yeni ticaret şekli olarak
tanımlanmaktadır181.
Kurumlar arası e-ticaret eski tarihlerde bu iş için geliştirilmiş özel program ve
ağ yapılarıyla bazı sektörlerde büyük hacimli iş yapan firmalar arasında Elektronik
Veri Değişimi (EDI-Electronic Data Interchange) ile yapılmaktaydı. Günümüzde ise
internetin hızla gelişmesi ve veri alış verişinin şirketler arası ağ yapıları üzerinden
oldukça ucuza sağlanabilir olması kurumlar arası elektronik ticaretin hızla
gelişmesine yol açmıştır. Firmalar bu teknolojilerin sunduğu imkanlardan
179 Efraim Turban, D. King, J. Lee, D. Viehland, Electronic Commerce: A Managerial Perspective, Prentice Hall, New Jersey, 2004, s.3. 180 Ginters, a.g.e., s.69. 181 Turban, a.g.e., s.163.
75
yararlanarak geleneksel iş modellerini yeni ekonominin hızlı ve dinamik yapısına
uygun hale getirmektedirler.
3.2.10.2 Firma ile Müşteriler Arasındaki Elektronik Ticaret (B2C- Business to Customer)
Firma ile müşteri arasındaki elektronik ticaret; mal veya hizmetlerin internet
üzerinden kredi kartı, banka havalesi ya da bazı farklı kredi araçları ile son kullanıcı
olarak adlandırılan internet üzerindeki müşterilere satılması olarak
tanımlanmaktadır182.
3.2.11 E-Devlet
Çoğunlukla özel sektöründe gerçekleştirilen elektronik ticaret alanındaki
gelişmelerin yarattığı potansiyel kamu idarelerine de yaygın olarak kullanılmaya
başlanmıştır.
Devletin vatandaşlara karşı yerine getirmekle yükümlü olduğu görev ve
hizmetler ile vatandaşların buna karşılık devlete karşı olan görev ve hizmetlerinin
karşılıklı olarak elektronik iletişim ve işlem ortamlarında kesintisiz ve güvenli
olarak yürütülmesidir183.
3.2.11.1 E- Devletin Temel Unsurları
E-Devlet
e-vatandaş e-şirket e-kurum
e-çalışan e-memur
Şekil 3.5 E-Devletin Temel Unsurları
182 Turban, a.g.e., s.88. 183 Ali Arifoğlu, v.d., E-devlet Yolunda Türkiye, TBD,Kamu-BİB,2002, s.3.
76
3.2.11.2 E-Devlet’ in Sunduğu Servis Örnekleri
E-devlet ile haberler, hava durumu ve meteoroloji hizmetleri, döviz kurları,
istatistiksel bilgiler, resmi gazete, mevzuat ve kanunlar, sanatsal ve kültürel
etkinliklerle ilgili bilgilerine ulaşabilmek mümkün olmaktadır. Ayrıca sosyal
yardımlar, eğitim ve yerel yönetimler kurumlara dilekçe vermek ehliyet, pasaport vb.
talepler, telefon başvurusu, nakil ve kapama, iş/eleman arama, güvenlik ve askerlik,
yargı işlemleri ile ilgili sorgular yapılarak yanıt alınabilmektedir. Ayrıca e-devlet ile
vergi beyannamesi ve tahakkuk, bankacılık, sigorta, kamu alımları, hastane,
dispanser ve sağlık ocakları randevu, hazine bonoları, devlet tahvili işlemleri
gerçekleştirilerek standart marka ve patent, bilimsel araştırma fonları ve öğrenci
kredisi başvuru işlemleri yapılabilmektedir184.
3.2.12 Gümrüklemede Kullanılan Bilişim Sistemleri
Lojistik firmalar açısından oldukça önemli olan gümrük işlemleri günümüzde
bilişim teknolojileri ile çok daha hızlı yapılabilmektedir.
Gümrük işlemlerinin bilgisayar ortamında yapılmasına yönelik olarak
hazırlanan yazılımının pilot uygulamasına Atatürk Havalimanı Giriş ve Çıkış
Gümrük Müdürlüklerinde başlamış, 2001 yılı Ekim ayı itibariyle diğer gümrük
idarelerinde de uygulamaya geçilmiştir.
Atatürk Havalimanı Gümrük Hizmet binasında kurulan Veri Giriş
Salonundan Gümrük Sistemini kullanmak yerine , beyanname bilgilerini, kendi
bürosundan, Gümrük sistemine aktarmak isteyen Gümrük Müşavirleri , İthalat ve
İhracat Şirketleri için hazırlanan Elektronik Veri Değişimi (EDI-Electronic Data
Interchange) Projesi uygulamasına 30.08.1999 tarihinde başlanmıştır. Türkiye’de
çalışmaları başlatılmış olan, “çağdaş, hızlı, ucuz ve en aza indirilmiş hata oranıyla
elektronik ortamda ticaret yapmak” anlamına da gelen bu uygulama kamu
sektöründe ilktir185. Böylece gümrük işlemlerini yapmaya yetkili gümrük
184 Arifoğlu, a.g.e., s.4. 185 Gümrük Müdürlüğü, (çevrimiçi) http://www.customs-edi.gov.tr/, 28.04.2005
77
komisyoncuları veya ithalatçı/ihracatçı firma temsilcilerinin beyan bilgilerini gümrük
bilgisayarlarına elektronik ortamda kendi bürolarından belli standarda transfer
etmeleri mümkün olmaktadır.
Aşağıda verilen Tablo 3.1’den de görüleceği üzere İstanbul’daki gümrük
idarelerinde yapılan gümrük işlemlerinin yaklaşık %60.96’sı internet üzerinden
Gümrük-EDI kullanılarak yapılmaktadır.
Tablo 3.1 İstanbul’daki Gümrük İdarelerinde EDI Oranları186
Gümrük-EDI Sistemini Kullanan İstanbul’daki Gümrük İdarelerinde
MART 2005 Toplam Beyanname Sayıları ve EDI Oranları
TOPLAM-
TCGB
EDI ORANI
% TOPLAM-ÖZBY EDI ORANI %
A.H.L. GÜMRÜK MÜD. 50027 67,34 13022 63,15
A.H.L.SERBERST B. GMR.
MÜD. 3539 51,43 103 0,00
AMBARLI GÜMRÜK MÜD. 21737 76,06 3479 23,00
ÇERKEZKÖY GMR. MÜD. 3188 87,58 1766 0,00
ERENKÖY GÜMRÜK MÜD. 28048 75,34 10314 2,96
HALKALI GÜMRÜK MÜD. 32896 72,12 14387 0,64
HALKALI TEKSTİL
İHTİSAS GÜMRÜK MÜD. 29201 86,92 7029 1,20
HAYDARPAŞA GÜMRÜK
MÜD. 14095 70,05 3387 18,39
İSTANBUL DERİ SERBEST
BÖLGE GÜM.MÜD. 4704 38,46 195 0,00
İSTANBUL GIDA
ÜRÜN.İHTİS GÜM MÜD. 878 54,33 609 0,16
İSTANBUL POSTA
GÜMRÜK MÜD. 524 26,72 241 0,00
KAPIKULE GAR GÜMRÜK
MÜDÜRLÜĞÜ 890 33,26 3338 0,00
KARAKÖY YOLCUSALONU
GMR.MÜD. 2241 31,59 89 0,00
YEŞİLKÖY OTOMOTİV
İHTİSAS GÜM. MÜD. 1703 82,33 583 0,00
186“Gümrük Müdürlüğü”, (çevrimiçi) http://www.customs-edi.gov.tr/, 28.04.2005
78
3.2.13 Elektronik Veri Değişimi
Elektronik veri değişimi 60’lı yılların sonlarına doğru, özellikle demiryolu,
havayolu gibi taşıma ağırlıklı firmaların kağıt üzerinde işlem yapmalarının iş
süreçlerinde aksamalara neden olduğunu fark etmeleriyle ortaya çıkmıştır187.
EDI sistemi aracılığıyla transfer edilen verinin alıcı tarafından
tanımlanabilmesi için standart bir formatta olması gerekir. Dolayısıyla başarılı bir
EDI uygulaması için iki taraf öncelikle işlemlerin içeriği ve format hakkında
karşılıklı bir anlaşma içerisinde olmalıdırlar.
Günümüzde 3 temel elektronik veri değişimi standardı bulunmaktadır.
UN/EDIFACT Avrupa ve Asya’ da yaygınken, ANSI ASC X.12 ve UCS Kuzey
Amerika’ da daha yaygındır. Bu standartlar; doküman ve formların değişimi için
formatları, karakter setlerini ve veri elementlerini tanımlamaktadır.
İnternet sayesinde elektronik veri değişimi daha fazla kullanıcı ile düşük
maliyetlerle gerçekleştirilmesi sağlanmıştır.
UN/EDIFACT Mesajları İçinde Gümrük Sektöründe Kullanılan Uluslararası
Mesajlar:
• Gümrük Kargo Mesajları (CUSCAR -Custom Cargo Messages)
Gümrük Kargo Mesajları; Gümrük idaresi ve taşıyıcı firmalar arasında
kullanılan mesajlardır. İçeriğinde taşıyıcı firma tarafından gümrük idaresine
gönderilen özet beyan (manifesto) bilgileri vardır.
• Gümrük Beyannamesi Mesajları (CUSDEC-Custom Decleration Messages)
Gümrük Beyannamesi Mesajları; İthalatçı/ihracatçı ve Gümrük
Komisyoncuları ile Gümrük İdaresi arasında kurulan mesajlardır. İçeriğinde gümrük
idaresine verilen gümrük beyannamesi bilgileri vardır.
187 Yasin Atlaş, “Elektronik Veri Değişimi”, (çevrimiçi) http://www.bilgiyonetimi.org/cm/, 01.03.2005
79
• Gümrük Cevap Mesajları (CUSRES -Customs Response Messages)
Gümrük Cevap Mesajları; Gümrük idaresinden CUSDEC ve CUSCAR
mesajlarına yöneltilen cevapları içeren mesajlardır.
• Gümrük Taşıma Raporu Mesajları (CUSREP-Customs Report Messages)
Gümrük Taşıma Raporu Mesajları; Her tür taşıma şekli için detaylı bilgiler
içerir. Taşıyıcı firma ile gümrük idaresi arasında kullanılır. Her bir mesaj sadece bir
taşımanın verileri içerir ve aracın varışından sonra gönderilir. Boş konteyner ve
yolcu sayısının da gümrük idaresine rapor edilmesinde kullanılır.
80
4 LOJİSTİK FİRMALARINDA BİLİŞİM SİSTEMLERİNİN KULLANIMINA İLİŞKİN ARAŞTIRMA
4.1 Araştırmanın Konusu
Firmalar rekabetin kuvvetlendiği pazar koşulları içinde değişikliklere uyum
sağlayabilmek ve rekabet güçlerini arttırabilmek için iş akışlarını düzenlemek ve
kaynakları verimli bir şekilde kullanmak zorundadır. Bu ise, firmaların yeniden
yapılanma sürecine gitmelerini zorunlu kılar. Bu noktada da; bilişim sistemleri
firmalara avantaj sağlayan araçlar olarak öne çıkmaktadır. Yapılan araştırma; lojistik
hizmet sağlayan firmalarda bilişim sistemlerinin etkin olarak kullanılmasını konu
almaktadır.
4.2 Araştırmanın Amacı
Rekabetin hızla arttığı lojistik sektöründe müşteri beklentileri de hızla
artmaktadır. Kalite, fiyat, güven gibi beklentilerin yanı sıra müşteriler kesin verilerle
siparişlerinin durumunu görmek istemektedirler. Yoğun rekabet ortamı; iletişim ve
rekabetin her geçen gün daha da artması nedeniyle hızla değişmektedir. Bu durum,
müşterilerinin sürekliliğini sağlamaya çalışan ve yeni müşteriler kazanmak için çaba
gösteren lojistik firmalarını, fiyat rekabeti dışında yeni arayışlara sürüklemektedir.
Doğru zamanda doğru malı doğru adrese hasarsız teslim etmenin yanı sıra firmalar
denetimi sağlamak ve müşterilerinin güveni kazanabilmek için şeffaf olmak
zorundadırlar. Bu sebeple iletişim ağlarını güçlendirip, stratejik kararları istenilen
zamanda alabilmek için bilişim sistemlerinden faydalanarak bilgi merkezlerini
oluşturmaları gerekmektedir.
Çağımız gelişen teknoloji ve uzmanlaşmalardaki çeşitlenmeler sonucunda
firmaların dinamik yapılarında oluşan çok boyutlu ve karmaşık sorunların artık
geleneksel ve sezgisel yaklaşımlarla çözümlenmesi olanaksız olmaktadır. Karar alma
sürecinin her aşamasında kantitatif bilgi, veri, yorum ve sonuçlara eskiye oranla
bugün çok daha gereksinim vardır. Bu durum kuşkusuz Bilişim Sistemlerinin
81
önemini arttırmaktadır. Bu nedenle çağımıza Bilgi Çağı denilmektedir. Bu noktadan
hareketle; günümüzde müşteriler ve tedarikçiler açısından çok önemli rol oynayan
lojistik firmalarında bilişim sistemlerinin ne ölçüde, daha çok hangi alanlarda, kimler
tarafından kullanıldığını belirlemek amacıyla bu araştırmanın yapılması
amaçlanmıştır.
Bu temel amaca ek olarak şu alt amaçlar da belirlenmiştir:
1. Araştırma kapsamındaki firmaların “işletmeler arası anlaşmalara” göre
sınıflandırılmaları,
2. Araştırma kapsamındaki firmaların sermaye yapılarının belirlenmesi,
3. Araştırma kapsamındaki firmaların idari yapılarının belirlenmesi,
4. Araştırma kapsamındaki firmaların kullandıkları iletişim sistemlerinin
belirlenmesi,
5. Araştırma kapsamındaki firmaların hizmet sundukları sektörlerin belirlenmesi,
6. Araştırma kapsamındaki firmaların faaliyetlerinin belirlenmesi,
7. Araştırma kapsamındaki firmaların çalışan sayılarına göre büyüklüklerinin
belirlenmesi,
8. Araştırma kapsamındaki firmaların idari personelinin eğitim seviyelerinin
belirlenmesi,
9. Araştırma kapsamındaki firmaların filolarındaki bilgisayar ekipmanı donanımlı
ve donanımsız araç sayılarının belirlenmesi,
10. Araştırma kapsamındaki firmaların 2004 yılı yaklaşık cirolarının belirlenmesi,
11. Araştırma kapsamındaki firmaların bünyelerinde bilişimle ilgili bir bölümün
bulunup bulunmadığı, bu alanda çalışan personel sayısı ve bağlı olduğu yönetim
biriminin belirlenmesi,
12. Araştırma kapsamındaki firmaların bilişim yatırımlarına ayırdıkları 2004 yılı
yaklaşık bütçesi ve bu bütçenin ayrıntılı dağılımının belirlenmesi,
13. Araştırma kapsamındaki firmaların sahip olduğu PC, bilgisayar kullanıcısı ve
internet kullanıcısı sayısı belirlenerek bilişim altyapısının incelenmesi,
14. Araştırma kapsamındaki firmaların öncelikli olan internet kullanım amaçlarının
belirlenmesi,
15. Araştırma kapsamındaki firmalarından web sitelerini dinamik olarak
kullanabilme yetisine sahip olanların yüzdesinin belirlenmesi,
82
16. Araştırma kapsamındaki firmaların bilişim yatırımları yaparken ağırlıklı karar
verme yöntemlerin belirlenmesi,
17. Araştırma kapsamındaki firmaların Kurumsal Bilgi Sisteminin etkinliği için
kullandıkları yazılımların, bu yazılımların kullanım etkinliğinin ve bu yazılımları
kullanan personelin yeterliliğinin belirlenmesi,
18. Araştırma kapsamındaki firmaların kullandıkları bilişim sistemleri ve önemli
kullanım alanlarının belirlenmesi,
19. Araştırma kapsamındaki firmaların hangi tür bilgilere önem verdiğinin ortaya
çıkartılması,
20. Araştırma kapsamındaki firmaların önemli buldukları bilişim sistemi kullanım
nedenlerinin belirlenmesi,
21. Araştırma kapsamındaki firmaların üretmiş oldukları bilgileri değerlendirmek
ve stratejik kararlara dönüştürmek üzere kurulmuş olan bilgi merkezlerinin olup
olmadığının belirlenmesi ve bu merkezin lojistik yönetimine katkısının olup
olmadığının belirlenmesi.
Yapılan literatür çalışmasında, ülkemizde yukarıda belirtilen amaç ve içerikte
bir araştırmaya rastlanmamıştır188.
4.3 Araştırmanın Kapsam ve Kısıtları
Araştırmanın anakütlesi olarak İstanbul’daki tüm Lojistik firmaları yerine
bilişim sistemlerinin bir parmağı olarak varsayılan e-posta adresleri olan firmalar
alınmıştır. Araştırma kapsamına İstanbul’da UND, UTİKAT ve RODER’e bağlı
bulunan 440 firmadan e-posta adresleri bulunan 312 firma anakütle olarak
belirlenmiştir. Anakütle olarak e-posta adresleri bulunan firmaların seçilmesinin
nedeni; ancak bilişim sistemlerinin bir parmağı olan e-postayı kullanan firmalarda
bilişim sistemlerinden bahsedilebileceği varsayımıdır. Bu sebeple e-posta adresi
olmayan firmalar araştırma anakütlesine dahil edilmemiştir.
188 Türkiye’de Bilişim Sistemlerinin lojistik firmalarında kullanımına ilişkin ayrıntılı bir araştırmaya rastlanmamıştır.
83
Anakütlenin tamamıyla bire bir anket yapılması zaman ve maliyet açısından
mümkün olamadığından örneklem büyüklüğü hesaplanarak 312 firma arasından basit
tesadüfi örnekleme yöntemiyle seçilen 30 adet firma ile görüşülmüştür.
4.3.1 Örneklem Büyüklüğünün Hesaplanması
Bilimsel araştırmalarda anakütleyi temsil edecek örneklem büyüklüğünün
saptanması, araştırma sonuçlarının evrene genellenebilmesini sağlayan temel
unsurlardan birisidir189. Örneklem büyüklüğünün hesaplanmasına ilişkin formül190:
n = N* P* Q* Zα2
(N-1)* H2 + Z α2 *P*Q
n = Örneklem büyüklüğü
N= Anakütle büyüklüğü
H = Standart Hata Değeri
P = Anakütlede bir olayın gözlenme oranı
Q = Anakütlede bir olayın gözlenmeme oranı (1-P)
Z = Belirli bir anlamlık düzeyinde
Standart Hata 0.14 olarak düşünülürse191;
%95 anlamlılık seviyesinde z0.05 = 1.96
Sonuç olarak % 95 anlamlılık düzeyinde; n= 312* 0.52* 1.962
311* 0,052 + 1.962*0.52 n= 30 olarak hesaplanmıştır. .
189 Ayhan Ural, İbrahim Kılıç, Bilimsel Araştırma Süreci ve SPSS ile Veri Analizi, Detay Yayıncılık, Ankara, 2005, s.40. 190 A.e. 191 Değerlendirmelerin verilere ilişkin ortalamalara göre katlanılabilir hata değeri olan H, evren ve örneklem ortalaması arasında izin verilecek maksimum fark olup, araştırmacının evren değeri kestirmede gösterebileceği toleransın bir ifadesidir.(Ural, s.42)
84
4.4 Araştırmanın Metodolojisi
Verilerin anket yöntemi kullanılarak toplandığı bu araştırmada; firmalarda
soruların kime yöneltileceği önemli bir konu olmuştur. Bilişim sistemlerine üst
yönetim bakış açısının önemi ve de firma ile ilgili bilgilerin en üst düzeyde
alınabilmesi daha kolay olması sebebiyle araştırma kapsamına alınan her bir firmanın
üst düzey yöneticisine anket uygulanmıştır192.
Araştırma iki bölümde incelenmektedir.
I. Bölümde tanımsal istatistikler kullanılarak firmaların durumlarının
saptanması hedeflenmiştir. Bu tanımsal istatistikler içinde nicel değişkenler için
(oran-aralık ölçekler193) için ortalama, tepe değeri (mod), ortanca (medyan)
değişkenlik ölçüleri, basıklık ve asimetri ölçüleri yer almaktadır. Nitel değişkenler
(sıralama-sınıflama ölçekler) için ise frekans dağılımlarını, yüzde dağılımlarını veren
tablolar oluşturularak oranlar hesaplanmıştır. İki ortalamanın karşılaştırılması için
yapılan t testleri uygulanmıştır.
II. Bölümde ise; analizler yapılarak değişkenlerin birbirlerine göre farklılaşıp
farklılaşmadığını araştırmak üzere yapılan Anova testinin parametrik olmayan
karşılığı olan Kruskal Wallis testi194 uygulanmıştır.
192 Anket için bakınız EK-1, s.126 193 Ölçek Çeşitleri için bakınız EK-2, s.134 194 Kruskal Wallis testi için bakınız Ek-38, s.151
85
4.5 Bulgular
Araştırmada kullanılan anketteki veriler istatistik paket programı olan SPSS
(Statistical Package for Social Science)’e aktarılmış ve araştırma analizleri bu
program yardımıyla gerçekleştirilmiştir.
Yapılan araştırma sonucunda ortaya çıkan sonuçlar aşağıda ayrıntılı olarak
verilmiştir. Anketler iki aşamada incelenerek ilk olarak durum analizleri yapılmış ve
firmaların özellikleri saptanmıştır. Bunun sonrasında ise, ilişki analizleri yapılarak
birbirlerine bağımlı olan değişkenler belirlenmiş ve yorumlanmıştır.
4.5.1 Durum Analizleri
Yapılan durum analizleri sonucunda firmaların yapıları, iletişim kanalları,
hizmet sundukları sektörler, faaliyet alanları, firma büyüklükleri, çalışan personelin
eğitim durumu, firmaların araç filoları ve özellikleri, 2004 yılı ciroları, bilişim idari
yapıları ve altyapıları ile 2004 yılı bilişim bütçeleri ve bu bütçenin paylaşımı, ağ
yapıları, internet kullanım amaçları, web sitesi kullanımları, bilişim sistemleri
yazılımlarından kullanılanlar ve etkinlikleri, faaliyet alanlarına göre kullanılan
bilişim tekniklerinin yanında bilişim sistemlerinin önemli kullanım nedenleri,
firmalar için önemli olan bilgi türleri ve bilgi yönetim merkezi bulunan firmaların
oranı ile bilişim sistemlerinin etkinlik kriterleri saptanmıştır. Sonuçlar aşağıda
ayrıntılı olarak verilmektedir.
4.5.1.1 Firma Yapıları
Yerel işletmeler, ülke içinde kurulmuş, sermaye ve yönetim bakımından dışa
bağımsız özel veya kamu işletmeleridir.
Uluslararası işletmeler, yalnız ülke içinde değil, yabancı ülkelerde de çeşitli
faaliyet dallarından biri veya birkaçında üretim veya satış yapan özel veya kamu
işletmeleridir. Bunlar dış ülkelerde faaliyet göstermekle beraber, dışarıda sınırlı
86
yatırımları olan, çoğunlukla ana firma ülkesi vatandaşının yönetiminde bulunan
işletmelerdir.
Grafik 4.1`de görüldüğü üzere araştırmaya katılan firmaların % 60’ının uluslar
arası firmalar , %40’ının ise yerel firmalar olduğu saptanmıştır195.
FİRMALAR
uluslar arası60%
yerel40%
Grafik 4.1 Firmaların “İşletmeler Arası Anlaşmalar”a Göre Durumları
Grafik 4.2`de görüldüğü üzere araştırmaya katılan firmaların sadece
%23’ünde yabancı sermaye bulunmaktadır196.
Yabancı Sermaye
VAR23%
YOK77%
Grafik 4.2 Firmaların Sermaye Yapıları 195 Bakınız Ek-4, s.135 196 Bakınız Ek-5, s.135
87
Grafik 4.3`de görüldüğü üzere firmaların %63`ü coğrafi olarak ayrı yönetim birimlerinden oluşmakta ve acentesi bulunmaktadır197.
Acente
VAR63%
YOK37%
Grafik 4.3 Acentesi Bulunan Firmaların Oranı
4.5.1.2 Firmaların Acenteleriyle İletişim Sağlama Yolları
İletişimin hızlı ve ucuz olması lojistik firmaları açısından oldukça önemlidir.
Acentesi bulunan firmaların %95`inden fazlası, acenteleri ile iletişim kurmak için
telefon veya e-posta tekniklerini kullanmaktadırlar. Ayrıca araştırmaya katılan
firmaların yaklaşık %50’si acenteleriyle iletişimini İntranet yoluyla
sağlamaktadırlar198. Bunun dışında iletişim sağlamak için uydu sistemlerini kullanan
sadece bir firma bulunurken iki adet firma ise eş zamanlı iletişim sağlayan msn
messenger, icq gibi internet servislerini kullanarak şubeleriyle iletişim
sağlamaktadırlar.
197 Bakınız Ek-6, s.138 198 Bakınız Ek-7, s.136
88
Acenteler Arası İletişim
18
14
12
10
19
9
6
0 5 10 15 20
telefon
faks
gsm
intranet
e-posta
internet
diğer
iletiş
im te
knik
leri
firma sayısı
Grafik 4.4 Acenteler Arasında Kullanılan İletişim Teknikleri
4.5.1.3 Hizmet Sunulan Sektörlere Göre Firmaların Durumu
Lojistik hizmet sağlayan firmalar genelde birden çok sektöre hizmet
sunmaktadır. Bu firmalardan birçoğu otomotiv, tekstil, inşaat, mobilya, kimya, sağlık
ve gıda sektörlerine hizmet sunarken çok az sayıda firma beyaz eşya, makine, metal
sanayi ve yüksek teknoloji (hi-tech) sanayileri ile tarım sektörüne hizmet
sunmaktadır199.
Lojistik Firmaların Hizmet Sundukları Sektörlere Göre Durumu
21 23
1418 19 18
14
3 20
5
10
15
20
25
Otomotiv Tekstil İnşaat Mobilya Kimya Gıda Sağlık BeyazEşya
MetalSanayi
Sektörler
Hiz
met
sun
an fi
rma
sayı
sı
Grafik 4.5 Lojistik Firmaların Hizmet Sundukları Sektörlere Göre Durumu
199 Bakınız Ek-8, s.137
89
4.5.1.4 Firmaların Sundukları Lojistik Faaliyetler
Lojistik; müşteri gereksinimlerini karşılamak üzere, üretim noktası ve tüketim
noktaları arasındaki mal, hizmet ve ilgili bilgilerin ileri ve geri yöndeki akışları ile
depolanmalarının etkin ve verimli bir şekilde planlanması, uygulanması ve
kontrolünü kapsayan tedarik zinciri süreci aşaması olarak tanımlanmıştı200. Oysa
yapılan araştırmada, grafikten de görüldüğü üzere lojistik firmalarının bir çoğu
taşıma ve dağıtım yaparken, sadece üçte biri ambalaj ve etiketleme yapmaktadır201.
Bu da lojistik kavramının henüz tam olarak gerçek anlamıyla oturmadığını
göstermektedir. Bunların dışında firmaların çok azı bu faaliyetlerin dışında bilişim,
sigortalama ve reklam hizmeti sunmaktadır.
Firmaların Sundukları Lojistik Faaliyetler
2420
10
27
17
30
5
10
15
20
25
30
Depolama Dağıtım Ambalaj-Etiketleme
Taşıma Gümrükleme Diğer
Faaliyetler
Firm
a Sa
yısı
Grafik 4.6 Firmaların Sundukları Lojistik Faaliyetler
4.5.1.5 Çalışan Sayısına Göre Firmaların Büyüklükleri
Türkiye’de her ne kadar çeşitli kurum ve kuruluşlar tarafından yapılan KOBİ
tanımlamaları farklı kriterlere göre yapılıyorsa da; çalışmamızda kullanılan KOBİ
tanımında kriter olarak çalışan sayısı ele alınmıştır. Türkiye Odalar ve Borsalar
200 Lojistik tanımı için bakınız s.37 201 Bakınız Ek-9, s.138
90
Birliğinin yaptığı KOBİ tanımına göre; çalışan sayısı 1-49 kişi arasında olan firmalar
küçük, 50-499 kişi arasında olanlar orta, 500 ve üzerinde olan firmalar ise büyük boy
işletmeler olarak belirlenmektedir202. Buna göre araştırmaya katılan firmaların
%77’si KOBİ olarak ele alınmaktadır. Tablo 4.1 Çalışan Sayılarına Göre Firma Büyüklükleri
Firma Büyüklükleri
Firma Sayısı % Kümülatif%
Küçük 13 43,3 43,3 Orta 10 33,3 76,6
Büyük 7 23,3 100 Toplam 30 100
4.5.1.6 İdari Personelin Eğitim Durumu
Araştırmaya katılan firmalarda çalışan idari personelin %45`i ilk ve orta
dereceli okullardan mezun iken %47`si lisans mezunu sadece %8`i ise yüksek lisans
mezunudur203.
İdari Personelin Eğitim Durumu
ilk ve orta dereceli
45%
lisans47%
lisans üstü8%
Grafik 4.7 İdari Personelin Eğitim Durumu Çıkan bu oranlarla firmaların idari personellerinin ortalama eğitim yılları;
11=ilk-orta-lise düzeyi, 15=lisans düzeyi, 17=lisansüstü düzeyi olarak düşünülürse,
11*0,45+15*0,47+17*0,08= 13,36 yaklaşık olarak 13 yıl olarak
hesaplanabilmektedir.
202 Mustafa H. Çolakoğlu, “KOBİ Rehberi”, Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği, (çevrimiçi)www.tobb.ogr.tr/organizasyon/kobi/yasa.php. 203 Bakınız Ek-10, s.139
91
4.5.1.7 Firmaların Araç Filoları
Araştırmaya katılan firmaların filolarında ortalama olarak 232 araç
bulunurken; üzerinde bilgisayar ekipmanı bulunan ortalama araç sayısı sadece 40
olarak saptanmıştır204. Üzerinde bilgisayar ekipmanı bulunan araç sayılarının
filolarındaki araç sayısına oranı ortalama olarak %29.6’dır205. Bunun yanı sıra
araştırmaya katılan 9 firmanın bilgisayar ekipmanlı hiç aracı bulunmamaktadır. Bu
da kontrol ve esneklik adına firmaların araçlarını yeteri kadar denetleyebilme
yeteneğine sahip olmadığını göstermektedir.
Bunun yanında; lojistik sektörünün ortalama 2004 yılı araç sayısının 40 olduğu
bilinmektedir206. Araştırmaya katılan firmaların ortalama araç sayıları ile sektörün
ortalama araç sayıları arasında anlamlı bir fark olup olmadığına bakmak için yapılan
Tek Örneklem İçin T Testi (One-Sample Test)207 sonucunda; araştırmaya katılan
lojistik firmalarının araç sayılarının sektördeki lojistik firmalarının ortalama araç
sayılarından %5 anlamlılık düzeyinde anlamlı bir farklılık göstermediği ortaya
çıkmıştır.
Tablo 4.2 Tek Örneklem İçin T Testi Sonuçları
One-Sample Test
2,056 24 ,051 192,3600 -,7528 385,4728araç sayisit df Sig. (2-tailed)
MeanDifference Lower Upper
95% ConfidenceInterval of the
Difference
Test Value = 40
204 Bakınız Ek-11, s.140 205 Bakınız Ek-12, s.140 206 Türkiye’de Lojistik Sektörü için bakınız, s.41. 207 Bakınız Ek-13, s.140
92
4.5.1.8 Firmaların 2004 Yılı Ciroları
Cirolar firma büyüklüğüne göre değişmektedir. Buna göre, küçük boy
işletmelerin ortalama ciroları 4.301.343 YTL , orta boy işletmelerin 40.528.571
YTL, büyük boy işletmelerin ise 156.860.672 YTL `dir208.
2004 Yılı Ortalama Cirolar
156.860.672
40.528.571
4.301.3430
20.000.000
40.000.000
60.000.000
80.000.000
100.000.000
120.000.000
140.000.000
160.000.000
180.000.000
küçük orta büyük
Firma büyüklükleri
Ort
alam
a ci
rola
r
Grafik 4.8 Firma Büyüklüklerine Göre 2004 Yılı Ortalama Cirolar
4.5.1.9 Bilişimle İlgili Bölüm
Araştırmaya katılan firmaların %73’ünün bilişimle ilgili bir bölümü varken
bu departmanların %43’ü genel müdüre bağlı bulunmaktadır209. Bu bölümlerde
çalışan kişi sayısı ise ortalama olarak 8 kişidir210.
Bilişimle İlgili Bölümleri
var73%
yok27%
Grafik 4.9 Firmaların Bilişim Bölümlerin Varlığı 208 Bakınız Ek-22, s.145 209 Bakınız Ek-14, s.140 210 Bakınız Ek-15, s.141
93
4.5.1.10 Sahip Olunan PC, Bilgisayar Kullanıcısı ve Internet Kullanıcısı Sayısı
Araştırmaya katılan firmalarda ortalama PC sayısı 413 adettir. Bu sayı, küçük
boy firmalarda ortalama 19 iken, orta boy firmalarda ortalama 84, büyük boy
firmalarda ise 1560 adet olarak belirlenmiştir211. Fakat büyük boy firmalarda çok uç
değerler olmasından ötürü medyan alınarak hesaplanan ortalama PC sayısı 300’e
düşmektedir. Bunun yanında orta boy firmalar için hesaplanan medyan değeri ise
yaklaşık 32 olarak saptanmıştır. Küçük boy firmalarda ise ortalama değer yaklaşık 19
olarak önemli bir farklılık göstermemektedir. Genel ortalama ise üç değerlerden
arındırılarak 25 olarak saptanmıştır212.
Aynı şekilde uç değerlerden arındırılarak hesaplanan bilgisayar kullanıcı sayısı
ise ortalama olarak 30 saptanmıştır. Firmalarda ortalama internet kullanıcısı sayısı ise
25 olarak saptanmıştır213. Buna göre; bilgisayar sayısı ile internet kullanıcısı sayısı
ortalama olarak aynı olurken bilgisayar kullanıcısı sayısı bilgisayar sayısının
üzerindedir.
4.5.1.11 2004 Yılı Bilişim Bütçesi Yatırımları
Araştırmaya katılan firmaların, 2004 yılında bilişime ayırdıkları bütçeleri
ortalama 488.176 YTL`dir214. Ayrılan bu bütçeyi firma büyüklüklerine göre
incelendiğinde; bu yatırımlar küçük boy firmalarda ortalama olarak 23.428 YTL, orta
boy firmalarda 58.571 YTL, büyük boy firmalarda ise 2.575.000 YTL olarak
saptanmıştır. Fakat büyük boy firmalarda olan uç değerlerin ortalamadaki standart
sapmayı çok büyüttüğü göz önüne alınarak hesaplanan medyan değerleri aşağıda
verilmiştir.
Buna göre;
Küçük boy firmaların bilişim yatırımları ortalama 20.000 YTL,
Orta boy firmaların bilişim yatırımları ortalama 50.000 YTL, 211 Bakınız Ek-16, s.141 212 Bakınız Ek-34, s.150 213 Bakınız Ek-39, s.151 214 Bakınız Ek-17, s.141
94
Büyük boy firmaların bilişim yatırımlarının ise ortalama 975.000 YTL olduğu
saptanmıştır215.
Bu firmaların büyüklüklerine göre ortalamalarının ağırlıklı ortalamaları ise;
200.880 olarak hesaplanmıştır.
4.5.1.12 Firmaların 2004 Yılı Bilişim Yatırımları Bütçelerinin Paylaşımı
200.880 YTL olarak saptanan 2004 yılı bilişim yatırımlarına ayrılan bütçeden
donanım, yazılım, araştırma ve geliştirme, servis ve bakım, danışmanlık ve eğitim
harcamaları yapmaktadırlar. Firmaların ortalama olarak her bir kaynağa harcadıkları
tutar aşağıda verilmiştir.
Donanım Harcamasına : 74.325 YTL,
Yazılım Harcamasına : 66.290 YTL
Ar-Ge Harcamasına : 8.035 YTL
Servis-Bakım Harcamasına : 24.105 YTL
Danışmanlık Harcamasına : 16.070 YTL
Eğitim Harcamasına : 12.052 YTL ayrılmıştır.
Grafik 4.10’da görüldüğü üzere bilişim yatırımları bütçesinden en fazla
harcama donanım ve ardından da yazılım kaynaklarına yapılmaktadır. Bunun dışında
araştırma ve geliştirme harcamalarına ise ayrılan bütçe oldukça sınırlıdır. Çıkan
sonuca göre firmalar yatırımlarını alt yapı kurulumuna harcarken bu teknolojinin
etkin kullanımına yönelik eğitim, danışmanlık, araştırma ve geliştirme yatırımlarına
fazla önem vermedikleri söylenebilmektedir.
215 Bakınız Ek-35, s.140
95
2004 Yılı Bilişim Yatırımları Bütçelerinin Paylaşımı
Donanım37%
Yazılım33%
Ar-Ge4%
Servis-Bakım12%
Danışmanlık8%
Eğitim6%
Grafik 4.10 2004 Yılı Bilişim Yatırımları Bütçesi Paylaşımı216
4.5.1.12.1 Firmaların Ağ Bağlantısı
Araştırmaya katılan firmaların tamamında ağ bağlantısı bulunmakta olup,
kullanılan ağ bağlantı tipi intranet, extranet veya internettir217. Araştırmaya katılan
firmaların tamamı interneti kullanırken, firmaların %52’si firma içi iletişimi eş
zamanlı olarak sağlayarak intranet’i kullanmaktadırlar. Bunun yanında firmaların
sadece %14’ü müşteri veya tedarikçileriyle eş zamanlı olarak bilgilerini paylaşmak
üzere extranet kullanmaktadırlar.
Ağ bağlantısı
14
100
52
0
20
40
60
80
100
120
internet intranet extranet
Ağ Bağlantısı Türleri
% k
ulla
nım
Grafik 4.11 Firmalarda Kullanılan Ağ Bağlantısı Türlerinin Dağılımı218
216 Bakınız Ek-18, s.142 217 Bakınız Ek-19, s.142 218 Bakınız Ek-20, s.142
96
4.5.1.13 Firmaların İnternet Kullanım Amaçları
Araştırmaya katılan firmaların tamamının interneti kullanmakta olduğunu tespit
etmiştik. Bu firmalara göre en önemli ilk üç internet kullanım amacı;
1. E- posta gönderip almak,
2. Araştırma yapmak,
3. Bankacılık işlemlerini gerçekleştirmek olduğu saptanmıştır.
Firmaların yaklaşık %69’u interneti bankacılık işlemlerinde ve araştırma
yapmak için kullanmaktadırlar. Bunun yanında firmaların %63’ü interneti tanıtım ve
reklam yapmak, bölümler arası iletişimi sağlamak, haber okumak, müşteriler ve diğer
firmalarla iş yapmak ve ticareti arttırmak amacıyla kullanmaktadırlar.
İnternet Kullanım Amaçları
2927
191919
1426
1914
2019
3
0 5 10 15 20 25 30 35
E-posta gönderip almak
Araştırma yapmak
Ticareti arttırmak
B2B
B2C
Devletle iş Yapma
Bankacılık işlemleri
Haber okuma
Eğitim
Bölümlerarası iletişim
Tanıtım-Reklam
Diğer
Kullanan Firma Sayısı
Grafik 4.12 Firmaları İnternet Kullanım Amaçları219
219 Bakınız Ek-21, s.143
97
4.5.1.14 Firmaların Web Siteleri
Web sitesi bir firmanın dünyaya açılan penceresi olduğu varsayılmaktadır. Bu
bağlamda lojistik firmaları için web sitesinin önemi büyüktür. Araştırmaya katılan
firmaların tamamı bu bilinçle web sitelerini oluşturmuş bulunmaktadır220.
4.5.1.14.1 Web Sitesini İnteraktif Olarak Kullanan Firmalar
Araştırmaya katılan firmalardan %70`i web sitelerini diğer firmalarla iş
yaparak, müşterilerle iş yaparak ve eğitim amacıyla interaktif olarak
kullanmaktadırlar221. Firmaların yaklaşık %30’u ise web sitelerini interaktif olarak
kullanamamaktadırlar.
Web Sitesi
9
21
0
5
10
15
20
25
interaktif interaktif değil
Firm
a sa
yısı
Grafik 4.13 Firmaların Web Sitelerini İnteraktif Olarak Kullanımları
4.5.1.15 Firmaların Yazılım Altyapısı
Araştırmaya katılan firmaların %70’i firma içinde kullanılan yazılımları sadece
dışardan satın almaktadır, buna karşın tüm yazılımlarını kendi bünyesinde hazırlayan
firmaların oranı ise sadece %17 olarak saptanmıştır222. Araştırmaya katılan firmaların
220 Bakınız Ek-23, s.145 221 Bakınız Ek-24, s.145 222 Bakınız Ek-25, s.145
98
%13’ü ise hem firma içinde yazdıkları hem de dışardan satın aldıkları yazılımları
kullanmaktadırlar.
Firmaların Yazılımları
f irma dışından70%
firma içinden17%
herikiside13%
Grafik 4.14 Firmaların Yazılımlarının Durumu
4.5.1.16 Bilişim Yatırımlarına Karar Verme Yöntemleri
Firmalar yapacakları bilişim yatırımlarına karar verirken; en çok bilişim
teknikleri departmanının kararlarını ve danışmanların önerilerini
uygulamaktadırlar223. Bunun dışında firmalar sürekli rakiplerini takip ederek bilişim
yatırımları kararlarını almaktadırlar.
Bilişim Yatırımlarına Karar Verme Yöntemleri
15
14
15
2
1
0 5 10 15 20
Danışman
Rakip firmaları takip eden
BT departmanı ilgilenen
Eş-dost tavsiyesi ile
Diğer
Yönt
emle
r
Uygulayan Firma Sayısı
Grafik 4.15 Firmaların Bilişim Yatırımlarına Karar verme Yöntemleri
223 Bakınız Ek-26, s.145
99
4.5.1.17 Firmalarda Kullanılan Bilişim Sistemleri Yazılımları
Lojistik gibi bilişim sistemleri yazılımlarının kullanılmasının gerekli olduğu bir
sektörde araştırmaya katılan firmaların birçoğu sadece ticari uygulamalar paket
programlarını kullanırken çok azı Müşteri İlişkileri Yönetimi (CRM- Customer
Releationship Management), Kurumsal Kaynak Planlama (ERP- Enterprise Resource
Management), İnsan Kaynakları Yönetimi (HRM- Human Resourse Management),
Bakım Yönetim Sistemi (MMS- Maintance Management Systems), Dağıtım
Kaynakları Planlaması (DRP- Distribution Resource Management) , Proje Yönetimi
Sistemleri (PMS- Project Management Systems), Tedarik Zinciri Yönetimi (SCM-
Supply Chain Management) ve Veri Ambarı-Madenciliği uygulamalarının
yazılımlarını kullanmaktadırlar. Stratejik kararlar vermek üzere destek sağlayacak
olan, analitik işlemlerin yapıldığı OLAP (Online Analytical Process) ve Karar Destek
Sistemleri ise araştırmaya katılan hiçbir firma tarafından kullanılmamaktadır224.
Kullanılan Bilişim Sistemi Yazılımları
279
122
50
21
48
0 5 10 15 20 25 30
Ticari uygulamalar paket programları
ERP
CRM
SCM
Veri ambarı- madenciliği
Olap- KDS
DRP
PMS
MMS
HRM
Yazı
lımla
r
Kullanan firma sayısı
Grafik 4.16 Firmalarda Kullanılan Bilişim Sistemleri Yazılımları
224 Bakınız Ek-27, s.147
100
4.5.1.17.1 Kullanılan Yazılımların Etkinliği
Araştırmaya katılan firmaların kullandıkları yazılımların etkinliklerinin
ortalama olarak bakılırsa, Bakım Yönetim Sistemi yazılımlarının yeterince etkin
olarak kullanılmadığı görülmektedir. Bunun dışında Kurumsal Kaynak Planlama
yazılımlarını kullanan firmaların bu yazılımları 4.66 etkinlik derecesinde
kullandıkları görülmektedir. Ticari uygulamalar paket programları ise 4.55 etkinlik
derecesinde firmaların 27’sinde kullanılmaktadır.
Tablo 4.3 Firmalarda Kullanılan Yazılımları Ortalama Etkinlik Dereceleri
Descriptive Statistics
27 4.5556 .577359 4.6667 .50000
12 4.1667 .937442 4.0000 .000005 4.0000 1.0000002 4.0000 .000001 4.0000 .4 3.5000 1.290998 4.5000 .755930
tic.uyg paket progERPCRMSCMVeri Ambarý-madenciliðiOlap KDSDPRPMSMMSHRMValid N (listwise)
N Mean Std. Deviation
4.5.1.17.2 Personel Yetenekleri
Araştırmaya katılan firmaların %7`sinin personel yetenekleri, kullanılan bilişim
sistemleri yazılımları için tamamen yeterli iken, firmaların %10`unun personelinin
yetenekleri bu yazılımları kullanmak için yeterli değildir225.
225 Bakınız Ek-28, s.148
101
Personel yetenekleri
yeterli değil; 10
az çok yeterli; 33
yeterli; 50
tamamen yeterli; 7
0
10
20
30
40
50
60
yeterli değil az çok yeterli yeterli tamamen yeterli
Grafik 4.17 Yazılımları Kullanmak için Personel Yeteneklerinin Yeterliliği
4.5.1.18 Firmalarda Kullanılan Bilişim Teknikleri
Aşağıda yüzdeleri verilmiş olan bilişim tekniklerinden barkod; depolama başta
olmak üzere dağıtım, kontrol, gümrük alanlarında kullanılırken, RFID`nin kullanım
oranı sadece depolama alanında %10 ile sınırlı kalmıştır. Araç Takip sistemi ise
dağıtım ve kontrol alanlarında araştırmaya katılan firmaların %40’ında
kullanılmaktadır. Araştırmaya katılan firmaların gümrüklemede yapılan işlemlerinde
Gümrük-EDI’yi kullanan firmaların oranı ise sadece %3 olarak belirlenmiştir.
Tablo 4.4 Alanlara Göre Bilişim Teknikleri Kullanım Yüzdeleri depolama dağıtım kontrol gümrükaraç takip sistemi 7 40 40 10 RFID 10 3 7 0 barkod 43 30 23 10 gümrük-EDI 7 7 3 3 akaryakıt takip sistemi 3 33 27 0 coğrafi bilişim sistemleri 3 10 13 0
102
4.5.1.19 Bilişim Sistemlerinin Önemli Kullanım Nedenleri
Yapılan araştırmada, “İşletme operasyonlarının takibini kolaylaştırmak”,
bilişim sistemlerinin en önemli kullanım nedeni olarak belirlenmiştir226.
Bilişim sistemlerinin önemli kullanım nedenleri aşağıda sıralanmıştır;
1. İşletme operasyonlarının takibini kolaylaştırmak
2. İşletme içi iletişimi etkinleştirmek
3. Müşterilerle iletişimi ve etkileşimi güçlendirmek
4. Verimliliği arttırmak
5. Küresel faaliyetlere katılımın sağlanması
6. Rekabetçi avantaj sağlamak
7. İşletmede karar verme ve sorun çözmeyi etkinleştirmek
8. İşletmedeki prosedür ve işlemlerin standartlaştırılmasını sağlamak
9. Tedarikçilerle iletişimi ve etkileşimi güçlendirmek
10. E-ticaret altyapını oluşturmak
11. Dahil olunan şirketler grubu kararlarını yansıtması
4.5.1.20 Firmalar İçin Bilgi Türlerinin Önemi
Yapılan araştırma sonucunda, “Müşterilere İlişkin Bilgilerin” firmalar için en
önemli bilgi türü olduğu ortaya çıkmıştır227.
Firmalar için bilgi türleri, önem sıralarına göre aşağıda sıralanmıştır;
1. Müşterilere ilişkin bilgiler
2. Firmaya ilişkin hizmetlerle ilgili bilgiler
3. Sektöre ilişkin bilgiler
4. Rakiplere ilişkin bilgiler
5. Firma prosedürlerine ilişkin bilgiler
6. Çalışanların becerilerine ilişkin bilgiler
7. Araçlara ilişkin bilgiler
8. Tedarikçilere ilişkin bilgiler 226 Bakınız Ek-29, s.148 227 Bakınız Ek-30, s.148
103
9. Departmanlara ilişkin bilgiler
4.5.1.21 Bilgi Yönetim Merkezi Bulunan Firmalar
Araştırmaya katılan firmaların %40`ında, üretmiş oldukları bilgileri
değerlendirmek ve stratejik kararlara dönüştürmek üzere kurulmuş bilgi yönetim
merkezleri bulunmaktadır228. Bilgi Yönetim Merkezleri bilişim teknolojileri
bölümünden farklı olarak bilgiyi yöneten merkezlerdir.
Bilgi Yönetim Merkezleri
var40%
yok60%
Grafik- 4.18 Bilgi Yönetim Merkezleri Bulunan Firmalar
4.5.1.21.1 Bilgi Yönetim Merkezinin Lojistik Yönetimine Etkisi
Bilgi yönetim merkezi bulunan 12 firma, bulunan bu merkezlerin lojistik
yönetiminde etkinliği ve başarıyı ortalama olarak 4.33 etkinlik derecesiyle arttırdığı
belirlenmiştir229.
Tablo 4.5 Bilgi Yönetim Merkezlerinin Etkinlik Derecesi N Ortalama Etkinlik Derecesi
Bilgi Yönetim Merkezinin
firma etkinliğini arttırması
12
4.33
228 Bakınız Ek-31, s.149 229 Bakınız Ek-32, s.149
104
4.5.1.22 Bilişim Sistemlerinin Etkinlik Kriterleri
Yapılan araştırmada etkinlik; sistemin firmaya sağladığı katma değer ve
rekabet üstünlüğü olarak değerlendirilmiştir.
Bilişim sistemlerinin firmalara sağladığı katma değer ve rekabet
üstünlüğü olarak değerlendirilen etkinlik katsayısı diğer bir ifadeyle katma
değer ve etkinlik katsayısı her bir firma için ayrı ayrı hesaplanarak bunların da
ortalaması alınarak genel bir etkinlik katsayısı hesaplanmıştır. Sonuç olarak;
bilişim sistemlerinin etkinliğini arttıran faktörler için etkinlik katsayısı 4.33
olarak hesaplanmıştır.
Firmalara göre bu değerin altında kalan etkinliği arttırıcı faktörler:
1. Danışman kullanmak,
2. Bilgi akışının teknolojiyle uyumlu hale getirilmesi,
3. Çalışma prosedürlerinin önceden yazılmış olması olarak
belirlenmiştir.
Yukarıda belirtilen bilişim sistemlerinde etkinliği arttıran üç faktör
lojistik firmaları için, diğer etkinlik attırıcı diğer faktörlere kıyasla; önemli
görülmemektedir.
Tablo 4.6 Bilişim Sistemleri Etkinliğini Arttıran Faktörler
Bilişim Sistemleri Etkinliğini Arttıran Faktörler Faktörlerin Etkinlik Katsayısı
1 Danışman kullanmak bilişim sistemlerinin etkinliğini arttırır. 3.8
2 Personelin bilişim teknolojileriyle uyumlu çalışması bilişim sistemlerinin etkinliğini arttırır. 4.5
3 İş yapış biçiminin teknolojiyle uyumlu hale getirilmesi bilişim sistemlerinin etkinliğini arttırır. 4.4
105
4 Değişen teknolojinin takip edilerek belirli aralıklarla teknolojinin yenilenmesi bilişim sistemlerinin etkinliğini arttırır. 4.3
5 Bilgi akışının teknolojiyle uyumlu hale getirilmesi bilişim sistemlerinin etkinliğini arttırır. 4.26
6 Eğitim sürekliliğinin sağlanması bilişim sistemlerinin etkinliğini arttırır. 4.3
7 Üst yönetimin bilişim sistemlerine destek vermesi bilişim sistemlerinin etkinliğini arttırır. 4.56
8 Birim yöneticilerinin bilişim sistemlerine destek vermesi bilişim sistemlerinin etkinliğini arttırır. 4.33
9 Donanım altyapısını verimli çalışıyor olması bilişim sistemlerinin etkinliğini arttırır. 4.4
10 Yazılımın iş akışına faaliyetlere uygun olarak seçilmesi bilişim sistemlerinin etkinliğini arttırır. 4.5
11 Bilgi akışı, bilgi güvenliği ve bilgi kontrolüyle ilgili çalışma prosedürleri ve iş tanımlarının önceden yazılmış olması bilişim sistemlerinin etkinliğini arttırır. 4.26
12 Organizasyon yapısının bilişim teknolojilerinden yararlanılmasına uygun hale getirilmesi bilişim sistemlerinin etkinliğini arttırır. 4.33
Toplam Ortalama Etkinlik Katsayısı 4.33
Faktör Analizi
Faktör Analizi; gözlemlenen çok sayıdaki değişken içinden gruplandırılmış
temel değişkenler ya da faktörler tanımlayarak değişken sayısını azaltmak amacıyla
yapılmaktadır230. Bu çalışmada yapılan bilişim sistemlerinin etkinliğini arttıran
faktörleri iki boyuttan oluştuğu saptanmıştır.
Her ne kadar bazı kaynaklarda sınıflama ya da sıralama ölçeğinde faktör
analizi yapılmasının uygun olmadığı belirtilse de tutumların ölçülebilmesinde
kullanılan sıralama ölçeği ile faktör analizinin yapıldığı görülmüştür231.
230 Ural, a.g.e., s.253. 231 U. Sekeran, Research Methods for Business: A Skill Business Approach, Wiley, fifth edition, 1999, New York, s. 152; Mehmet Murat, Özgür Uygun, “Polislik mesleğine İlişkin Tutum Ölçeğinin Geliştirilmesi”, Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 2004, c.3,s.7, 64-71, (çevrimiçi) http://www.e-sosder.com/dergi/7MURATM.doc, 03.05.2005; Teoman Duran, Ahmet Bülent Öztürk, “Yerli Turistlerin Mersin Kızkalesi Destinasyonu ve Tekrar Ziyaret Niyetleri ile İlgili Algılama Üzerine Bir Araştırma”, Turizm Araştırma Dergisi, c.16, s.1,Bahar 9-23, 2005, (çevrimiçi) www.anatoliajournal.com/atad/makale1.pdf, 03.05.2005; İrfan Süer, vd., “Gazi Üniversitesinin Uzaktan Eğitim Potansiyeli”, The Turkish Online Journal of Educational Technology, January, 2005, ISSN:1303-6521, v.14, I.1, A.14, (çevrimiçi) www.tojet.net/articles/4114.htm, 03.05.2005
106
Anketin ikinci bölümünde hazırlanmış olan 12 adet soru için yapılan faktör
analizi sonucunda; 2 adet faktör saptanmıştır.1. faktör toplam varyansların %45,5’ini,
2. faktör ise toplam varyansların %18,3’ünü açıklamaktadır232.
Birinci faktörü oluşturan 8 adet, ikinci faktörü ise 4 adet soru içermektedir.
Birinci faktörü oluşturan; 2., 3., 4., 5., 7., 8., 9., 10. ve 11. ve 12. soruların faktör
yükleri 0,692 ile 0,885 arasında değişmektedir.İkinci faktörü oluşturan; 1.,6.,7.ve 8.
soruların faktör yükleri ise 0,514 ile 0,744 arasında değişmektedir.
Bu soruların içeriklerine bakıldığında personelin bilişim teknolojileriyle
uyumlu çalışması, iş yapış biçiminin teknolojiyle uyumlu hale getirilmesi,
teknolojinin belirli aralıklarla yenilenmesi, bilgi akışının teknolojiyle uyumlu hale
getirilmesi, donanım altyapısının verimli çalışıyor olması, yazılımın iş akışına uygun
seçilmiş olması, prosedür ve iş tanımlarının önceden yazılmış olması, organizasyon
yapısının uygun hale getirilmesi firma içi uyumun sağlanmasına yönelik 1. faktörü
açıklarken; danışman kullanmak, eğitim sürekliliğinin sağlanması, üst yönetim ve
birim yöneticilerinin destek vermesi de etkin kullanımı destekleyici olan 2. faktörü
açıklamaktadır. Yapılan faktör analizi sonucunda bilişim sistemlerinin etkinliğini
arttıran faktörleri; firma içi uyumun sağlanmasına yönelik ve firma dışındaki etkin
kullanımı destekleyici faktörler olarak iki boyutta toplamamız mümkün olmaktadır.
Tablo 4.7 Korelasyon Matrisi Component Matrix a
-,069 ,767,741 ,476,767 ,219,750 ,050,705 ,210,417 -,533,682 -,530,639 -,300,899 ,133,868 ,038,824 ,019,768 -,059
B1B2B3B4B5B6B7B8B9B10B11B12
1 2Component
Extraction Method: Principal Component Analysis.2 components extracted.a.
232 Bakınız Ek-32, s.149
107
Tablo 4.8 Rotasyon Sonrası Korelasyon Matrisi
Rotated Component Matrixa
,218 -,738,864 -,170,794 ,079,715 ,230,733 ,065,191 ,649,438 ,744,484 ,514,885 ,208,821 ,284,773 ,286,692 ,338
B1B2B3B4B5B6B7B8B9B10B11B12
1 2Component
Extraction Method: Principal Component Analysis. Rotation Method: Varimax with Kaiser Normalization.
Rotation converged in 3 iterations.a.
Tablo 4.9 Rotasyona İlişkin Korelasyon Matrisi
Component Transformation Matrix
,930 ,368,368 -,930
Component12
1 2
Extraction Method: Principal Component Analysis. Rotation Method: Varimax with Kaiser Normalization.
Güvenirlik Analizi233
233 Güvenirlilik Analizi için bakınız EK-33, s.149
108
Yapılan güvenirlilik analizinde anketin ikinci bölümünü oluşturan soruların
güvenirliliğinin %87 olduğu saptanmıştır. Bu güvenirlilik değeri, 0,80 ile 1 değerleri
arasında olduğundan ölçeğin yüksek derecede güvenilir bir ölçek olduğu
söylenebilmektedir234.
Tablo 4.10 Güvenirlilik Analizi İstatistikleri Scale Scale Corrected Mean Variance Item- Squared Alpha if Item if Item Total Multiple if Item Deleted Deleted Correlation Correlation Deleted B1 48,2000 23,3379 -,0780 ,3400 ,9134 B2 47,5000 19,9138 ,7066 ,7508 ,8598 B3 47,6000 19,6966 ,6732 ,8160 ,8604 B4 47,6667 19,7471 ,6861 ,6108 ,8600 B5 47,7333 19,3747 ,6385 ,6230 ,8617 B6 47,7000 21,1828 ,3357 ,3609 ,8792 B7 47,4333 20,1851 ,5623 ,6665 ,8665 B8 47,6667 19,8161 ,5313 ,6102 ,8685 B9 47,6000 18,8690 ,8569 ,8179 ,8499 B10 47,5000 18,2586 ,7984 ,8247 ,8505 B11 47,7333 18,7540 ,7610 ,6520 ,8538 B12 47,6667 19,2644 ,7038 ,6176 ,8579 Reliability Coefficients 12 items Alpha = ,8759 Standardized item alpha = ,8896
4.5.2 İlişki Analiz Bulguları
Yapılan araştırmada firmaların bilişim yatırımlarını etkileyen faktörler
bulunarak bir model oluşturulmuştur. Bunun dışında firmaların araç sayılarının, PC
234 Ural, a.g.e., s.262.
109
sayılarının, bilişime ayırdıkları bütçenin ve firmalarda bulunan ağ tipinin firma
büyüklüğü ile aralarındaki ilişkiler incelenmiştir.
4.5.2.1 Araç Sayısı - Firma Büyüklüğü
Firma büyüklüklerinin araç sayılarına göre farklılaşıp farklılaşmadığını
araştırmak üzere Tek Yönlü Varyans Analizi235 (Anova Analizi)nin yapılması uygun
görülmüştür ancak küçük, orta ve büyük boy işletmelerin araç sayılarının normal
dağılmadığı saptanmıştır. Bu nedenle analizin parametrik olmayan karşılığı olan
Kruskal Wallis testi uygulanmıştır. Test sonucuna göre firmaların 0,001 anlamlılık
düzeyinde araç sayılarına göre farklılaştığı saptanmıştır.
Tablo 4.11 Araç Sayısı ve Firma Büyüklüğüne İlişkin İstatistikler
Ranks
11 7,688 13,816 21,67
25
calisan sayisikücükortabüyükTotal
araç sayisiN Mean Rank
Tablo 4.12 Araç Sayısı ve Firma Büyüklüğüne İlişkin Kruskal Wallis H Testi Sonuçları
Test Statisticsa,b
14,2162
,001
Chi-SquaredfAsymp. Sig.
araç sayisi
Kruskal Wallis Testa.
Grouping Variable: calisan sayisib.
Soruyu yanıtlayan 25 firmanın ortalama araç aşağıdaki gibidir:
Tablo 4.13 Firmaların Büyüklüklerine Göre Ortalama Araç Sayıları236
Firma Büyüklüğü fi Ortalama Araç Sayısı Medyan
Küçük 11 19 15
Orta 8 130 79
235 Tek Yönlü Varyans Analizi Testi Koşulları için bakınız Ek-37, s.150 236 Bakınız Ek-36, s.150
110
Büyük 6 759 410
Toplam 25 241 43
Yukarıdaki tablodan da görülebileceği gibi firmalar büyüdükçe ortalama araç
sayılarını da artmaktadır.
4.5.2.2 Sahip Olunan PC Sayısı – Firma Büyüklüğü
Yapılan Kruskal-Wallis testinde araştırmaya katılan firmaların sahip
oldukları PC sayıları firma büyüklüklerine göre %5 anlamlılık düzeyinde önemli bir
farklılık göstermektedir.
Tablo 4.14 Firmaların Sahip Oldukları PC Sayısı ve Firma Büyüklüğüne İlişkin İstatistikler
Ranks
12 8,7510 15,65
7 24,7929
calisan sayisikücükortabüyükTotal
PC sayisiN Mean Rank
Tablo 4.15 Firmaların Sahip Oldukları PC Sayısı ve Firma Büyüklüğüne İlişkin Kruskal Wallis H Testi Sonuçları
Test Statistics a,b
15,8322
,000
Chi-SquaredfAsymp. Sig.
PC sayisi
Kruskal Wallis Testa.
Grouping Variable: calisan sayisib.
111
4.5.2.3 Bilişim Yatırımlarına Ayrılan Bütçe – Firma Büyüklüğü
Yapılan Kruskal-Wallis testinde araştırmaya katılan firmaların bilişim
yatırımlarına ayırdıkları bütçelerinin firma büyüklüklerine göre %5 anlamlılık
düzeyinde önemli bir farklılık göstermektedir.
Tablo 4.16 Firmaların Bilişim Yatırımlarına Ayırdıkları Bütçe ve Firma Büyüklüğüne İlişkin İstatistikler
Ranks
7 6,007 9,003 16,00
17
calisan sayisikücükortabüyükTotal
bilisim yatirimlari bütcesiN Mean Rank
Tablo 4.17 Firmaların Bilişim Yatırımlarına Ayırdıkları Bütçe ve Firma Büyüklüğüne İlişkin Kruskal Wallis H Testi Sonuçları
Test Statisticsa,b
8,3272
,016
Chi-SquaredfAsymp. Sig.
bilisimyatirimlari
bütcesi
Kruskal Wallis Testa.
Grouping Variable: calisan sayisib.
4.5.2.4 Firmalarda Extranet Ağlarının Bulunması – Firma
Büyüklüğü
Yapılan Kruskal-Wallis testinde araştırmaya katılan firmaların ağ bağlantısı
olarak extranet kullanımı firma büyüklüklerine göre %5 anlamlılık düzeyinde önemli
bir farklılık göstermektedir.
112
Tablo 4.18 Firmalarda Extarnet ağının Bulunması ve Firma Büyüklüğüne İlişkin İstatistikler
Ranks
12 17,0010 15,55
7 10,7929
calisan sayisikücükortabüyükTotal
extranetN Mean Rank
Tablo 4.19 Firmalarda Extarnet ağının Bulunması ve Firma Büyüklüğüne İlişkin Kruskal Wallis H Testi Sonuçları
Test Statisticsa,b
6,7722
,034
Chi-SquaredfAsymp. Sig.
extranet
Kruskal Wallis Testa.
Grouping Variable: calisan sayisib.
113
5 SONUÇ ve ÖNERİLER
Bu çalışmada, iş dünyası açısından hayati öneme sahip olan bilişim
sistemlerinin lojistik firmalarında kullanım alanları, kullanım dereceleri ve kullanılan
sistemleri araştıran ayrıntılı bir araştırmanın önemli bulguları ve bunlara ilişkin
yorumlar yalın bir biçimde sunulmuştur.
Araştırmaya katılan firmaların %40’ı ülke içinde kurulmuş, sermaye ve
yönetim bakımından dışa bağımsız olan yerel firmalardan oluşurken, %60’ı ise
yalnız ülke içinde değil, yabancı ülkelerde de çeşitli faaliyetler gösteren uluslararası
firmalardır. Firmaların sadece % 23’ ünde yabancı sermaye bulunmaktadır.
Firmaların %77’ si KOBİ olarak tanımlanmaktadır.
Araştırmaya katılan firmaların %63`ünün acentesi bulunurken acentesi
bulunan bu firmaların %95`inden fazlası, acenteleri ile iletişim kurmak için telefon
veya e-posta tekniklerini kullanmaktadırlar.
Lojistik hizmet sağlayan firmalar genelde birden çok sektöre hizmet
sunmaktadır. Bu firmalardan birçoğu otomotiv, tekstil, inşaat, mobilya, kimya, sağlık
ve gıda sektörlerine hizmet sunarken çok az sayıda firma beyaz eşya, makine, metal
sanayi ve yüksek teknoloji sanayilerine hizmet sunmaktadır.
Lojistiği; müşteri gereksinimlerini karşılamak üzere, üretim noktası ve
tüketim noktaları arasındaki mal, hizmet ve ilgili bilgilerin ileri ve geri yöndeki
akışları ile depolanmalarının etkin ve verimli bir şekilde planlanması, uygulanması
ve kontrolünü kapsayan tedarik zinciri süreci aşaması olarak tanımlamıştık. Oysa
yapılan araştırmada lojistik firmalarının bir çoğu taşıma ve dağıtım yaparken, sadece
üçte biri ambalaj ve etiketleme yapmaktadır. Bu da lojistik kavramının henüz
firmalara tam olarak yerleşmediğini göstermektedir.
114
Araştırmaya katılan firmalarda çalışan idari personelin %44,51`i ilk ve orta
dereceli okullardan mezun iken %46,1`i lisans mezunu sadece %7,48`i ise yüksek
lisans mezunudur.
Araştırmaya katılan firmaların filolarında ortalama olarak 232 araç bulunurken;
üzerinde bilgisayar ekipmanı bulunan ortalama araç sayısı sadece 40 olarak
saptanmıştır.Bu da kontrol ve esneklik adına firmaların araçlarını yeteri kadar
denetleyebilme yeteneğine sahip olmadığını göstermektedir. Üzerinde bilgisayar
ekipmanı bulunan araç sayılarının filolarındaki araç sayısına oranı ortalama olarak
%29.6’ dır. Araştırmaya katılan lojistik firmalarının araç sayılarının sektördeki
lojistik firmalarının ortalamalarından anlamlı bir farklılık göstermediği ortaya
çıkmıştır.
Cirolar firma büyüklüğüne göre değişmektedir. Buna göre, küçük boy
işletmelerin ciroları 4.301.343 YTL , orta boy işletmelerin 40.528.571 YTL, büyük
boy işletmelerin ise 156.860.672 YTL `dir.
Araştırmaya katılan firmaların %73’ünün bilişimle ilgili bir bölümü varken
bu departmanların %43’ü genel müdüre bağlı bulunmaktadır. Bu departmanlarda
çalışan kişi sayısı ortalama olarak 8 kişidir.
Firmalarda ortalama bilgisayar sayısı ile internet kullanıcısı sayısı aynı olurken
bilgisayar kullanıcısı sayısı bilgisayar sayısının üzerindedir. Buna göre; firmada
çalışanların bilgisayarları tam zamanlı olarak kullanamaması durumu ortaya
çıkmaktadır.
Araştırma sonuçlarından firmaların bilişimle ilgili yaptıkları harcamaların
büyük bir kısmı donanım ve yazılım harcamalarına giderken, araştırma ve geliştirme
harcamalarına ayrılan bütçe oldukça sınırlıdır.
115
Web sitesi bir firmanın dünyaya açılan penceresi olarak varsayılmaktadır. Bu
bağlamda lojistik firmaları için web sitesinin önemi büyüktür. Araştırmaya katılan
firmaların tamamı bu bilinçle web sitelerini oluşturmuş, ağ bağlantılarını kurmuş
bulunmaktadırlar.
Araştırmaya katılan firmalardan %70`i web sitelerini diğer firmalarla iş
yaparak, müşterilerle iş yaparak ve eğitim amacıyla interaktif olarak
kullanmaktadırlar.
Araştırmaya katılan firmaların %70’ i firma içinde kullanılan yazılımları
dışardan satın almaktadır.
Firmalar yapacakları bilişim yatırımlarına karar verirken; en çok bilişim
teknikleri departmanının kararlarını ve danışmanların önerilerini uygulamaktadırlar
Lojistik gibi bilişim sistemleri yazılımlarının kullanılmasının gerekli olduğu bir
sektörde araştırmaya katılan firmaların birçoğu sadece ticari uygulamalar paket
programlarını kullanırken çok azı CRM, ERP, HRM, MMS, DRP, PMS, SCM ve
veri ambarı-madenciliği uygulamalarını kullanmaktadırlar. Stratejik kararlar vermek
üzere destek sağlayacak olan, analitik işlemlerin yapıldığı OLAP ve karar destek
sistemleri araştırmaya katılan hiçbir firma tarafından kullanılmamaktadır. Bu
araştırmanın sonucunda; bilişim sistemleri yazılımlarının, etkinliği arttırdığına inanç
olmasına karşın, bu yazılımların kullanımı oldukça düşük olduğu saptanmıştır.
Firmalar her ne kadar günlük işlerinde yazılımlar kullanıyorlarsa da faaliyetlerinde,
kontrol ve denetimin sağlanmasında, karar sürecine destek verilmesinde sağlayan,
analitik işlemlerin yapıldığı yazılımları kullanmamaktadırlar. Planlamayı, koordine
etmeyi ve denetlemeyi gerektiren hizmetler sunan lojistik firmaları büyüyüp, çalışan
ve müşteri sayıları, iş hacimleri arttıkça; depolama, elleçleme, taşıma ve dağıtım gibi
faaliyetleri en uygun maliyet ve zamanla yapılabilmesi, stratejik kararlar veren
yöneticilerin esnek kararlar verebilmeleri ve bu süreçleri kolayca idare edebilmeleri
116
bu yazılımları kullanmalarını gerektirir. Firmaların hızla iş akışlarına uygun bilişim
sistemleri yazılımları seçerek kullanmaları gerekmektedir.
Araştırmaya katılan firmalardan 4 tanesi MMS (Bakım Yönetim Sistemi)
kullanmakta ancak etkin bir şekilde MMS`den faydalanamamaktadırlar. Bunun
dışındaki firmalar kullandıkları yazılımlardan etkin olarak faydalanabilmektedir.
Araştırmaya katılan firmaların %7`sinin personel yetenekleri, kullanılan
bilişim sistemleri yazılımları için tamamen yeterli iken, firmaların %10`unun
personelinin yetenekleri bu yazılımları kullanmak için yeterli değildir. Bilişim
sistemlerinin etkin kullanımını sağlamak için çalışanların da bilişim sistemleriyle
uyumlu çalışmaları gerekmekte ve bu konuda eğitilmeleri gerekmektedir. Bu
alanlarda teknolojiyle uyumlu kişiler çalıştırılarak etkinlik sağlanabilmektedir. Bu
kişiler analitik düşünme yetenekleri gelişmiş, endüstri mühendisleri, sayısal
yöntemciler veya yönetim bilişim sistemciler olabilir.
Araştırmaya katılan firmalarda bilişim tekniklerinden barkod; depolama başta
olmak üzere dağıtım, kontrol, gümrük alanlarında kullanılırken, RFID`nin kullanım
oranı sadece depolama alanında %10 ile sınırlı kalmıştır. Araç Takip sistemi ise
dağıtım ve kontrol alanlarında araştırmaya katılan firmaların %40’ında
kullanılmaktadır. Araştırmaya katılan firmaların gümrüklemede yapılan işlemlerinde
Gümrük-EDI’yi kullanan firmaların oranı ise sadece %3 olarak belirlenmiştir. Genel
olarak firmalar iş akışlarının kontrolü ve kolaylaştırılması ile ilgili bilişim sistemleri
teknolojilerini kullanmamaktadırlar.
Bilişim sistemlerinin en önemli üç kullanım nedeni olarak işletme
operasyonlarının takibini kolaylaştırmak, işletme içi iletişimi etkinleştirmek ve
müşterilerle iletişimi ve etkileşimi güçlendirmek olduğu saptanmıştır.
117
Firmalar için en önemli bilgi türleri müşterilere ilişkin bilgiler iken firmaların
%40’ı CRM uygulamalarını kullanmamaktadır. Ayrıca her türlü bilginin firma
açısından önem dereceleri oldukça yüksek çıkmış olmasına rağmen bu firmaların
sadece %6’sı veri ambarı ve madenciliği uygulamalarını kullanırken Eş Zamanlı
Analitik İşleme (OLAP- On-Line Analytical Processing) ve Karar Destek Sistemini
kullanan hiç firma bulunmamaktadır.
Araştırmaya katılan firmaların araç sayılarının, 2004 yılı cirolarının, sahip
oldukları PC sayılarının, Bilişim Yatımlarına ayırdıkları bütçelerin, ağ türlerinden
extraneti kullanmalarının firma büyüklüklerine göre anlamlı farklar gösterdikleri
belirlenmiştir.
Araştırmaya katılan firmaların %40`ında, üretmiş oldukları bilgileri
değerlendirmek ve stratejik kararlara dönüştürmek üzere kurulmuş bilgi yönetim
merkezleri bulunmaktadır ve bu merkezleri bulunan firmaların merkezlerin lojistik
yönetiminde etkinliği ve başarıyı 4.6 etkinlik derecesiyle arttırdığı söylenmiştir. Bilgi
yönetim merkezleri; bilişim teknolojileri departmanlarından farklı olarak; bilgiyi
yöneten ve bundan katma değer yaratarak rekabet üstünlüğü sağlayan merkezlerdir.
Fakat bilgi yönetim merkezlerinin firmaların % 50’ sinden azında bulunuyor olması,
firmaların bilgiyi yönetme konusunda henüz yeterince bilinçlenmemiş olduklarını
göstermektedir. Üretilen bilgiyi değerlendirmek yeni katma değerler yaratabilmek
için firmaların en kısa sürede bu merkezleri kurmaları gerekmektedir.
Her sektörde olduğu gibi anket toplamanın zorlukları Lojistik Sektöründe de
bulunmaktadır. Yöneticilerin bu çalışmaya yeterince destek olmaması anket sayısının
arttırılamamasına neden olmuştur. Buna karşın örneklem büyüklüğüne uygun sayıda
anket toplanabilmesi sağlanabilmiştir. Ancak yapılacak olan ileriki araştırmalarda
örneklem sayısının arttırılması çalışma sonuçlarına daha fazla anlamlılık
getirebilecektir.
Yapılan bu tez çalışmasının Lojistik Sektöründeki araştırmaların eksikliği,
özellikle bilişim alanındaki eksiklik dikkate alınarak, bu alanda önemli bir boşluğu
118
dolduracağı düşünülmektedir. Bu tür çalışmaların belirli aralıklarla yinelenmesi
gerekmektedir. Bu ilk örneği izleyecek, benzer ve karşılaştırmaya olanak veren
araştırmaların mümkünse her yıl yapılmasında başta eğitsel, yönetsel ve mesleki
yararlar olmak üzere önemli yararlar bulunmaktadır.
119
KAYNAKÇA Akten, N., “Taşımacılıkta Çağdaş Motif: Kapıdan Kapıya Taşıma”, Logistical Dergisi, yıl:3, Sayı:3, s. 16-17 Arbak, Y.,”Örgütlerde Bilgisayar Destekli Bilgi Sistemlerinin İncelenmesine Yönelik Kurumsal Bir Yaklaşım”, Verimlilik Dergisi, 1995, s:73 Arifoğlu, A., A. Körnes, A. Yazıcı, K. Akgül, A. Ayvalı, E-devlet Yolunda Türkiye, TBD,Kamu-BİB,2002 Arslan, O., “Bilgi Sistemlerinde Gelişimde Etkinliğin Arttırılması”, Tekstil Mühendisi Ürt.Yön. ve Endüstri İşletmeciliği Bilim Uzmanı Asıcı, Ö.,Ö. Baybars Tek, Fiziksel Dağıtım Yönetimi, Bilgehan Basımevi, İzmir, 1985, s.118. Aşıkoğlu, R., M. Aşıkoğlu, “Bilgi Toplumunda Geçiş Sürecinde Entellektüel Sermayenin İşletmenin Piyasa Değerine Etkisi”, A.Ü.İİBF Dergisi, C.14, sayı 1-2. 1998, s.5-582 Atlaş, Y., “Elektronik Veri Değişimi”, (çevrimiçi) http://www.bilgiyonetimi.org/cm/, erişim 01.03.2005 Balaban, E., “Sistem Yaklaşımı ile Bilişim Sistemlerinin geliştirilmesi”, İÜİİE İşletme Enformatik Ders Notları, Ocak 2000 Ballou, H.R., Basic Business Logistics: Transportation, Matarials Management, Physical Distribution, USA, Prentice Hall, second edition, 1987 Bergeron, B., Essentials of CRM , Wiley, USA, 2002 “Bilgi yönetimi: bilgi depolamak değildir” (çevrimiçi) www.tyukvk.org.tr/arsiv/makaletop.php?makale=bilgiyon2, 01.03.2005 “Bilgi Yönetimi Terimleri Sözlüğü”, (çevirimiçi),http://www.rcbadoor.com/makalevekitaplar/bilgiyonetimi.htm, 22.10.2004 Bingi, P., J.K. Golda, M.K. Sharma, “Critical Issues Affecting An ERP Implementation”, Information Systems Management, 16/3, 1999, s.7. Bocij, P., D. Chaffey, A. Greasley, S. Hickie; Business Information Systems, second edition, Prentice Hall, 2003, England
120
Bollo, D., M. Stumm, “Possible Changes in Logistics Chain Relationships Due to Internet Developments”, International Transportation Operational Research, Vol.5, no.6, p.427-445, 1998. Bowersox, D. J., D. J. Closs, M. B. Cooper, Supply Chain Logistics Management, McGraw-Hill Company, First edition, N.Y., 2002 Cambazoğlu, T., Bilgi Teknolojilerinin Bugünü ve Yarınına Genel Bakış, Koçak, İstanbul, 1997 Christopher, M., Logistics and Supply Chain Management, Second Edition, Prentice Hall, 1998 Chung, S. H., C. A. Snyder, “ERP Adoption: A Technological Evolution Approach”, International Journal of Agile Management Systems, 2/1, 2000, s.23-25. Council of Logistics Management, (çevrimiçi) wwwclm1.org, Çancı, M., M. Erdal, Lojistik Yönetimi, UTİKAD, İstanbul, 2003 Çancı, M., M. Erdal, Uluslararası Taşımacılık Yönetimi, UTİKAD ,İstanbul, 2003 Çolakoğlu, M. H., “KOBİ Rehberi”, Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği, (çevrimiçi)www.tobb.ogr.tr/organizasyon/kobi/yasa.php. Demir, S., “Kurumsal Kaynak Planlaması”, Bilgi Teknolojileri Haber Bülteni, no:12, Mayıs 2000, s.16 Daşdemir, Y., Veri Tabanları&SQL, Türkmen kitapevi, İstanbul, 2002 Demircan, M.L., Arda Moltay, Bilgiyi Yönetmek, Beta Yayınevi, İstanbul,1997 Dervişoğlu, H. G., Stratejik Bilgi Yönetimi, Dışbank Yayınları, 2004 Duran, T., A. B. Öztürk, “Yerli Turistlerin Mersin Kızkalesi Destinasyonu ve Tekrar Ziyaret Niyetleri ile İlgili Algılama Üzerine Bir Araştırma”, Turizm Araştırma Dergisi, c.16, s.1,Bahar 9-23, 2005, (çevrimiçi) www.anatoliajournal.com/atad/makale1.pdf, 03.05.2005 Esen, Ö., İşletme Yönetiminde Sistem Yaklaşımı, 3. bs., Alfa Yayınevi, 1998, Esnek Üretim/Esnek Otomasyon Sistem ve Teknolojileri, TÜBİTAK-BTP 96/03,Ekim,1996
121
European Union Action Plan (Çevrimiçi) http://europa.eu.int/information_society/eerope/action_plan/actionplantext/index_en.htm,7.3.2005 Filiz, A., “Lojistik ve Stok Yönetimi” , (çevrimiçi) www.bilgiyonetimi.org.tr, 12.08.2004 Ghiani, G., G. Laporte, R. Musmanno, Introduction to Logistics Systems Planning and Control, Wiley , England, 2004 Giannopoulos, G.A., “The Application of Information and Communication Technologies in Transport”, European Journal of Operational Research, (çevrimiçi) www.sciencedirect.com, 20.11.2004 Ginters, E., Logistics Information Systems, Part 1, Part 2, Jumi Ltd., Riga, 2002 Göker, A., “Bilim ve Teknoloji Politikalarına Giriş için Enformsayon Toplumu Üzerine Bir Yaklaşım Denemesi”, Eylül, 2001, (çevrimiçi)www.inovasyon.org/html/AYK.Mulkiye.Der.Ag.01.htm, 25.02.2005. Gümrük Müdürlüğü, (çevrimiçi) http://www.customs-edi.gov.tr/, 28.04.2005 4458 Sayılı Gümrük Kanunu İlgili Kararlar ve Tebliğler, Cilt 1, md:150, Ankara, Ocak 2000, s:81. Haris, D. B., “Creating a knowledge Centric Information Technology Environment” (çevrimiçi) http://www.htcs.com/ckc.htm, 17.02.2005 Hoşcan, Y., Ö. Oktal, A. Hepkul, H. Kaynıcıoğlu, A. Sevim; “Yönetim Bilgi Sistemi”, T.C. Anadolu Üniversitesi, Yayın No:1471, 2. Baskı, Eskişehir, 2004,s.7. Irzık, G. “Bilgi Toplumu Mu Enformasyon Toplumu Mu?”, Günce, sayı:24, s:11-12, Kasım, 2002 Karahoca D., A. Karahoca, İşletmeciler,Mühendisler ve Yöneticiler için Yönetim Bilişim Sistemleri, Beta Yayınevi, İstanbul, 1998 Karl B. Manrodt, Ph.D. “Understanding the Lean Supply Chain”, 7. Lojistik Yönetimi Zirvesi, İstanbul , 12-13 Nisan 2005 Kayıkçı, B., “Araç Takip Sistemleri”, Logistical, yıl:3, sayı:3, s:56-57. Keskilammi, M., L. Sydanheimo, M. Kivikozski;” Manufacturing and Logistics Control. Part:1 Passive RFID Systems and the Effects of Antenna Parameters on Operational Distance.”, The International Journal of Advanced Manufacturing Technology, (2003)21:769-774
122
Keskin, H., V. D. Kalli, “İşletmelerde Bilgi Yönetiminin Tanımlanması ve Kavramsallaştırılması: KOBİlerde Bilgi Yönetimi Araçlarının Kullanımına İlişkin Bir Araştırma”, (çevrimiçi) www.bilgiyonetimi.org/cm Kocacık, F., “Bilgi Toplumu ve Türkiye”, C.Ü. Sosyal Bilimler Dergisi, Mayıs 2003, Cilt:27, No:1 1-10 “Küreselleşme Konulu Uluslararası Karayolu Taşımacılığı Konferansı”, İstanbul, Eylül, 2004 Langford, J.W., Logistics Principles and Applications, McGraw-Hill Company, second Edition, USA, 1995 Laudon, K. C., J. P. Laudon, Management Information Systems, 6th Edition, Prentice Hall, 2000, New Jersey “Lojistiğin Aritmetiği”, (çevrimiçi) http://www.danismend.com/konular/lojistikyon/LOJ-LOJISTIGIN%20ARITMETIGI, 02.12.2004 Mark, K., “Canadian Transporttation Logistics”, Don Mills, Nov/Dec 2003. Vol. 106, Iss. 11, pg.50 (çevrimiçi) http://www.proquest.umi.com,15.12.2004 Mazmanoğlu, A., PC Donanımı ve Elemanları, Beta Yayınları, Ocak, İstanbul, 2005 Meydan Larousse: Büyük Lugat ve Ansiklopedi. Murat, M., Ö. Uygun, “Polislik mesleğine İlişkin Tutum Ölçeğinin Geliştirilmesi”, Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 2004, c.3,s.7, 64-71, (çevrimiçi) http://www.e-sosder.com/dergi/7MURATM.doc, 03.05.2005 Monks, J.G., Operations Management: Theory and Problems, 3.bs.,Singapore, Mc Graw-Hill Inc., 1987 Nance, W. D., “An Investigation of Information Technology and The Information Systems Group as Drivers and Enablers of Organizational Change”, ACM, SIGCPR/SIGMIS’96, USA, 1996 O’Brien, James A., Introduction to Information Systems, 10. bs., McGraw-Hill, 2001 Orhan, O., Dünya’da ve Türkiye’de Lojistik Sektörünün Gelişimi, M.Ü.İ.İ.B.F. , İstanbul Ticaret Odası, Yayın no:2003-39, Mega Ajans, s.11
123
Özatav, F., v.d; Introduction to Information Technology, Bilgi University Pres, First Edition, İstanbul, 2001 Perreault, W.D., E. J. McCarthy, “Benefits and Limitations of Different transport Modes”, Basic Marketing, chapter 12: Distribution Customer Service and Logistics, The McGraw Hill, 1999, Power Point slide:11/17, (çevrimiçi) www.sou.edu/business/sidersm/docs/Ba330/330ch12.ppt, 5.12.2004 Ponelis, S., Felicite A. Fairer-Wessels “Knowledge Management:A Literature Overview”, SouthAfrican Journal of Libary&Information Science, Vol.66, Issue 1, Mar 1998 Quayle, M., B. Jones, Logistics: An Integrated Approach, Tudor Business Publishing Ltd., Wirral, 1993 Ratliff, H. D., W. G.Nulty, “Logistics Composite Modeling”, The Logistics Institute at Georgia Tech, ABD, 1996 Rutner, S. M., B. J. Gibson, S. R. Williams, “The İmpacts of The Integrated Logistics Systems on Electronic Commerce and Enterprise Resource Planning Systems”, Transportation Research, Part E 39, 2003 83-93, Elsevier Science Ltd., (çevrimiçi) www.elsevier.com/locate/tre , 25.03.2005 Sekeran, U., Research Methods for Business: A Skill Business Approach, Wiley, fifth edition, 1999, New York Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı: Ulaştırma Özel İhtisas Raporu, Ankara, 2001, s.5. Sikanen, L., A. Asikainen, M. Lehikoinen, “Transport control of forest fuels by fleet manager, mobile terminals and GPS”, (çevrimiçi) www.sciencedirect.com, 25.11.2004 Sirinigidi, S. R., “Enterprise Resource Plannimg in Reengineering Business”, Business Process Management Journal, 6/5, 2000, s.376. Süer, İ., vd., “Gazi Üniversitesinin Uzaktan Eğitim Potansiyeli”, The Turkish Online Journal of Educational Technology, January, 2005, ISSN:1303-6521, v.14, I.1, A.14, (çevrimiçi) www.tojet.net/articles/4114.htm, 03.05.2005 Swift, R., Accelerating Customer Relationship; Prentice Hall, 2001 Szymanski, R. A., D. Szymanski, M. Pulschen, Computers&Information Systems, Prentice Hall, New Jersey, 1995 “Tam Otomatik Bagaj Elleçleme”, 3D Lojistik Dergisi, Nisan 2005/04
124
Tanyaş, M., “Lojistik ve Tedarik Zinciri Yönetimi”, 3GEN, Sonbahar 2002, s.21-24 T.B.M.M., (çevrimiçi) http://www.tbmm.gov.tr/bbtg.htm,7.10.2004 “T.C.Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı Merkez Araştırma Enstitüsü Cografi Bilgi Sistemleri ve Uzaktan Algılama Bölüm Başkanligi”, (çevrimiçi) www.tagem.gov.tr/gis/, 12.04.2005 Tecim, V., “Bilgi Teknolojilerinde Yeni Bir Gelişme: Coğrafi Bilgi Sistemleri ve Bilgi Sistemleri Arasındaki Yeri”, D.E.Ü.İİBF Dergisi, C.14.,1999, s.3. Thomas, F., Lexus ve Zeytin Ağacı- Küreselleşmenin Geleceği, Boyner Yayınları, İstanbul, 2000 Timur, N., Sanayi İşletmelerinde Lojistik Faaliyetlerin Organizasyonu, T.C.Anadolu Üniversitesi Yayınları, no:266, Eskişehir, 1998, s.3-13. Tom Stewart, “Bilginin Kendisi”, (çevrimiçi) http://www.ytukvk.org.tr/arsiv/makaletop.php?makale=bilgiyon3, Turban, E., D. King, J. Lee, D. Viehland, “Electronic Commerce: A Managerial Perspective”, Prentice Hall, New Jersey, 2004 Ural, A., İ. Kılıç, Bilimsel Araştırma Süreci ve SPSS ile Veri Analizi, Detay Yayıncılık, Ankara, 2005 Wattiau, I., J. Akoka, ”Logistics Information Systems Auditing Expert System Technology”, Expert Systems With Applications,Vol.11, no.4, p. 463-473, 1996 Vakıfbank, “Sektör Araştırmaları Serisi”, no:24, (çevrimiçi) www.vakifbank.com.tr/earastirma/ulastirma.doc Vakıf Bank, Ağustos 2001, 20.11.2004 Yazıcı, S., Öğrenen Organizasyonlar, Alfa Yay., İstanbul, 2001 Yılmaz, M., “Bilgi Merkezleri ve Toplam Kalite İlişkisi ve Bir Uygulama”, Doğuş Üniversitesi Dergisi, 4 (2) 2003, 257-268. .
125
EKLER EK-1
Lojistik Sektörü Araştırması İstanbul Üniversitesi
Ulaştırma ve Lojistik Yüksekokulu
2005 Bu araştırma lojistik firmalarının bilişim sistemlerini etkin olarak kullanımını ölçmek amacıyla yapılan yüksek lisans tez çalışmasının önemli bir bölümünü oluşturacaktır. Araştırma formunu cevaplamak için harcayacağınız zaman ve değerli görüşleriniz bilimsel bir çalışmanın tamamlanmasına önemli katkılar sağlayacaktır. Verdiğiniz bilgiler kesinlikle gizli tutulacak sadece veriler analiz edilerek raporlanacaktır. Araştırma sonucunda elde edilecek veriler toplu olarak değerlendirileceğinden, isim ve adres belirtmeniz istenmemektedir. Saygılarımla Burcu ADIGÜZEL İstanbul Üniversitesi Ulaştırma ve Lojistik Yüksekokulu Araştırma Görevlisi Eğer sonuçlardan haberdar olmak istiyorsanız lütfen aşağıdaki bilgileri doldurarak anketimizi yanıtlayınız. Firma adı : ………………………………………………. İsim Soyad: ………………………………………………. Adres:………………………………………………………………………………………… e-posta:………………………………………………………………
126
I. BÖLÜM Firma Bilgileri : 1. Firmanız; ( )uluslar arası ( )yerel 2. Firmanızda yabancı sermaye var mı? ( ) Evet ( ) Hayır 3. Firmanız coğrafik olarak dağınık yönetim birimlerinden mi oluşuyor? ( ) Evet ( ) Hayır Evetse; Şubeler arası iletişimi nasıl sağlıyorsunuz? (birden fazla seçeneği işaretleyebilirsiniz.)
( ) telefon ( ) faks ( ) e-posta ( ) gsm ( ) intranet ( ) internet üzerinden sesli görüşme ( ) diğer(belirtiniz)……………………………..
4. Firmanızın hizmet sunduğu sektörler
( ) Otomotiv ( ) Kimya ( ) Tekstil ( ) Gıda ( ) İnşaat ( ) Sağlık ( ) Mobilya ( ) Diğer(belirtiniz)………………… .
5. Firmanızın faaliyetleri nelerdir? ( ) depolama ( ) taşımacılık ( ) dağıtım ( ) gümrükleme ve dokümantasyon ( ) ambalajlama ve etiketleme ( ) diğer(belirtiniz)…………………… 6. Firmanızın 2004 yılı toplam çalışan Sayısı
( ) 1-9 ( ) 10-49 ( ) 50-499 ( ) 500- +
7. İdari personelin eğitim seviyesi % olarak belirtiniz. %...............ilk-orta-lise %...............lisans %...............lisansüstü % 100
127
8. Filonuzdaki 2004 yılı toplam araç sayısı ……………………………………. . . …………………………………………… 9. Filonuzda üzerinde bilgisayar ekipmanı bulunan araç sayısı ……………………………………. . . …………………………………………… 10. Firmanızın 2004 yılı yaklaşık cirosu ne kadardır? ……………………………………………YTL 11. Firmanızın Bilişim ile ilgili departmanı var mı? ( ) Var ( ) Yok
Varsa hangi birime bağlı? ( ) Bağımsız
( ) Genel müdür ( ) Genel müdür yardımcısı ( ) Diğer
bu departmanda çalışan kişi sayısı:………….. kişi Bilişim Altyapısı: 12. Sahip olunan PC sayısı :………….. adet 13. Bilgisayar kullanıcısı sayısı :………….. kişi 14. İnternet kullanıcısı sayısı :……………kişi 15. Bilişim yatırımlarına ayırdığınız 2004 yılı bütçeniz ne kadardır? ………. YTL 16. Bu bütçeyi nasıl paylaştırıyorsunuz?(% olarak belirtiniz) % ……..Donanım harcaması % ……. Yazılım harcaması %..........Araştırma geliştirme % ……..Servis ve Bakım harcaması %......... Danışmanlık % ……..Eğitim % 100 17. Ağ bağlantısı (Network) var mı? ( ) Evet ( )Hayır
Evetse Network tipi; ( ) Intranet ( ) Extranet ( ) Internet
128
18. İnterneti firmanızda hangi amaçlar için kullanıyorsunuz? ( ) e-posta göndermek ( ) Araştırma yapmak ( ) Ticareti arttırmak ( ) Diğer firmalarla iş yapmak ( ) Müşterilerle iş yapmak ( ) Devletle olan işlemlerde ( ) Bankacılık işlemlerinde ( ) Haber okumak ( ) Eğitim amacıyla ( ) Bölümler arası iletişim ve koordinasyonun sağlanması ( ) Tanıtım ve reklam amacıyla ( ) Diğer(belirtiniz)…………………………………………………….. 19.Web siteniz var mı? ( ) Evet ( )Hayır 20. Firmanızda kullanılan yazılımlar; ( ) Firma içinde yazılıyor ( ) Dışardan satın alınıyor 21. Bilişim yatırımlarınızı yaparken ve sistem seçimine karar verirken nasıl bir yöntem uyguluyorsunuz?
( ) Danışman kullanıyorum ( ) Sektördeki diğer firmalara bakıyorum ( ) Bilgi teknolojileri ile ilgili departmanım ilgileniyor. ( ) Eş- dost –arkadaş tavsiyesi ( ) Diğer(belirtiniz) ..............................
22. Kurumsal Bilgi sisteminin etkinliği için firmanızda kullandığınız yazılımları işaretleyiniz.
( ) Ticari uygulamalar paket programları(stok, muhasebe,vs) ( ) ERP uygulamaları (kurumsal kaynak planlama) ( ) CRM uygulamaları (müşteri ilişkileri yönetimi) ( ) SCM uygulamaları (tedarik zinciri yönetimi) ( ) Veri Ambarı ve Veri Madenciliği uygulamaları ( ) OLAP Karar Destek sistemleri ( ) DRP uygulamaları(dağıtım kaynakları planlaması) ( ) PMS uygulamaları(proje yönetim sistemi) ( ) MMS uygulamaları(bakım yönetim sistemi) ( ) HRM uygulamaları (insan kaynakları yönetimi) ( ) Diğer (belirtiniz)………………………….
129
23. Aşağıdaki bilişim sistemi yazılımlarının firmanızda ne derece etkin kullanıldığını belirtiniz. Etkinliği sağladığı rekabet üstünlüğü açısından değerlendiriniz.
Hiç
K
atılmıy
orum
katıl
mıy
orum
A
z ço
k ka
tılıy
orum
katılıy
orum
K
esin
likle
ka
tılıy
orum
1 Ticari uygulamalar paket programları(stok, muhasebe,vs) etkin olarak kullanılmaktadır.
2 ERP uygulamaları (kurumsal kaynak planlama) etkin olarak kullanılmaktadır.
3 CRM (müşteri ilişkileri yönetimi) uygulamaları etkin olarak kullanılmaktadır.
4 SCM (tedarik zinciri yönetimi) uygulamaları etkin olarak kullanılmaktadır.
5 Veri Ambarı ve Veri Madenciliği uygulamaları etkin olarak kullanılmaktadır.
6 OLAP Karar Destek sistemleri etkin olarak kullanılmaktadır.
7 DRP(dağıtım kaynakları planlaması) uygulamaları etkin olarak kullanılmaktadır.
8 PMS (proje yönetimi sistemi) uygulamaları etkin olarak kullanılmaktadır.
9 MMS (bakım yönetim sistemi) uygulamaları etkin olarak kullanılmaktadır.
10
HRM (insan kaynakları yönetimi) uygulamaları etkin olarak kullanılmaktadır.
24. Personel kadronuzun yeteneklerinin bu tür programları kullanmak için yeterli mi? Hiç yeterli değil Yeterli
değil Az çok yeterli yeterli Tamamen yeterli
25. Firmamızda genel olarak bilişim sistemlerini etkin olarak kullanıyoruz.
Hiç katılmıyorum
Katılmıyorum Az çok katılıyorum
Katılıyorum Tamamen katılıyorum
130
26. Aşağıda sıralanan bilişim tekniklerinin firmanızdaki kullanım alanlarını işaretleyiniz.
depolama dağıtım kontrol gümrük Araç takip sistemi
RFID Barkod Bilge-EDI Akaryakıt takip sistemi
Coğrafi Bilişim Sistemleri (GIS)
27. Aşağıda bilişim sistemlerinin önemli kullanım nedenleri sıralanmıştır. Fikrinizi belirtiniz
Hiç
Katılmıy
orum
Katılmıy
orum
Az
çok
katılıy
orum
Katılı
yoru
m
Kes
inlik
le
Katılı
yoru
m1 İşletmedeki prosedür ve işlemlerin standartlaştırılması 2 İşletme operasyonlarının takibini kolaylaştırmak 3 İşletme içi iletişimi etkinleştirmek 4 Verimliliği artırmak 5 İşletmede karar verme ve sorun çözmeyi etkinleştirmek 6 E-ticaret altyapısını oluşturmak 7 Rekabetçi avantaj sağlamak 8 Dahil olunan şirketler grubu/holding kararı 9 Tedarikçilerle iletişimi ve etkileşimi güçlendirmek 10 Müşterilerle iletişimi ve etkileşimi güçlendirmek 11 Küresel faaliyetlere katılım
131
28. Aşağıdaki bilgi türlerini firmanız için önemini belirtiniz.
Hiç
öne
mli
deği
l
Öne
mli
deği
l
Fark
etm
ez
Öne
mli
Çok
öne
mli
Müşterilere ilişkin bilgiler Firmaya ilişkin hizmetlerle ilgili bilgiler Çalışanların becerilerine ilişkin bilgiler Firma prosedürlerine ilişkin bilgiler Rakiplere ilişkin bilgiler Sektöre ilişkin bilgiler Araçlara ilişkin bilgiler Departmanlara ilişkin bilgiler Tedarikçilere ilişkin bilgiler 29. Üretmiş olduğunuz bilgileri değerlendirmek ve stratejik kararlara dönüştürmek üzere kurulmuş bilgi merkeziniz var mı? ( ) Evet ( ) Hayır 30. Bu departmanın lojistik yönetiminde etkinliği ve başarıyı arttırdığına inanıyor musunuz? Hiç inanmıyorum
İnanmıyorum Az çok inanıyorum
İnanıyorum Kesinlikle inanıyorum
132
II. Bölüm “Etkinlik; sistemin firmanıza sağladığı katma değer ve rekabet üstünlüğü olarak değerlendirilmelidir. “ buna göre aşağıdaki yargıları değerlendiriniz.
Hiç
K
atılmıy
orum
Katılmıy
orum
A
z ço
k K
atılı
yoru
m
Katılı
yoru
m
Kes
inlik
le
Katılı
yoru
m
1 Danışman kullanmak bilişim sistemlerinin etkinliğini arttırır.
2 Personelin bilişim teknolojileriyle uyumlu çalışması bilişim sistemlerinin etkinliğini arttırır.
3 İş yapış biçiminin teknolojiyle uyumlu hale getirilmesi bilişim sistemlerinin etkinliğini arttırır.
4 Değişen teknolojinin takip edilerek belirli aralıklarla teknolojinin yenilenmesi bilişim sistemlerinin etkinliğini arttırır.
5 Bilgi akışının teknolojiyle uyumlu hale getirilmesi bilişim sistemlerinin etkinliğini arttırır.
6 Eğitim sürekliliğinin sağlanması bilişim sistemlerinin etkinliğini arttırır.
7 Üst yönetimin bilişim sistemlerine destek vermesi bilişim sistemlerinin etkinliğini arttırır.
8 Birim yöneticilerinin bilişim sistemlerine destek vermesi bilişim sistemlerinin etkinliğini arttırır.
9 Donanım altyapısını verimli çalışıyor olması bilişim sistemlerinin etkinliğini arttırır.
10 Yazılımın iş akışına faaliyetlere uygun olarak seçilmesi bilişim sistemlerinin etkinliğini arttırır.
11 Bilgi akışı, bilgi güvenliği ve bilgi kontrolüyle ilgili çalışma prosedürleri ve iş tanımlarının önceden yazılmış olması bilişim sistemlerinin etkinliğini arttırır.
12 Organizasyon yapısının bilişim teknolojilerinden yararlanılmasına uygun hale getirilmesi bilişim sistemlerinin etkinliğini arttırır.
133
EK-2 Ölçek Çeşitleri237: Sınıflama (nominal) Ölçeği
Bu ölçeğe ilişkin değişkenlerin aldığı değerler sayısal bir büyüklük ifade
etmezler. Değişkenlere ait verilerin belirli bir sınıfı temsil ettiği bu ölçme düzeyinde
veriler bazen birbirlerine üstünlüğü olmayan belirli rakamlarla kodlanır. Örneğin
cinsiyet değişkenlerine ait veriler 1, 2 (1=kadın, 2=erkek) rakamları ile kodlanabilir.
Medeni durum, meslek göz rengi, din, doğum yeri ve uyruk gibi nitel değişkenlere
ait ölçümler sınıflama ölçeğindedir.
Sıralama (ordinal) Ölçeği
Bu ölçeğe ilişkin değişkenlerin aldığı değerler, birbirlerine üstünlüklerine
göre sıralanmaktadırlar. Örneğin başarı durumunu gösteren değişken, zayıf(1),
orta(2), iyi(3), çok iyi(4) gibi isimsel veya rakamsal değerler alabilir. Öğrenim
durumu (ilk-orta-lise), katılım düzeyi (katılıyorum, kararsızım, katılmıyorum) gibi
nitel değişkenlere ilişkin ölçümler sıralama ölçeğindedir.
Aralık (interval) Ölçeği
Bu ölçeğe ilişkin değişkenlerin aldığı değerler, miktar belirtmektedir. Bu
ölçekte her hangi bir değer başlangıç noktası olarak alınır. Belirlenen başlangıç
noktasının üzerinde veya altında, aynı aralığa sahip iki değer arasındaki fark
birbirine eşit kabul edilir. Sıcaklık, zeka, algı ve performans puanı gibi nicel
değişkenlere ait ölçümler aralık ölçeğindedir. Bu ölçekte sıfır noktası gerçek
değildir, hiçlik belirtmez.
Oran (ratio) Ölçeği
Oran ölçeğinin aralık ölçeğinden tek farkı gerçek sınıf noktasının olmasıdır.
Bu ölçekte sıfır değeri hiçlik belirtir. Aylık gelir, ağırlık, uznluk, hız gibi nicel
değişkenlere ait ölçümler oran ölçeğindedir.
237 Ural, a.g.e.,s.51
134
EK-3 Parametrik Test Koşulları238
• Veriler nicel özellikte olmalı
• Veriler normal dağılıma uygun olmalı
• Varyanslar homojen olmalı
• Örneklem büyüklüğü 10’dan az olmamalı
• Örneklemi oluşturan birimler anakütleden yansız olarak seçilmeli ve
birbirlerinden bağımsız olarak seçilmeli
EK-4 Firma Yapılarının Dağılımları
firma ululararasi_yerel
18 60,0 60,0 60,012 40,0 40,0 100,030 100,0 100,0
uluslararasıyerelTotal
ValidFrequency Percent Valid Percent
CumulativePercent
EK-5 Firmaların Yabancı Sermaye Durumları
yabanci sermaye durumu
7 23,3 23,3 23,323 76,7 76,7 100,030 100,0 100,0
varyokTotal
ValidFrequency Percent Valid Percent
CumulativePercent
EK-6 Firmaların Acenteleri
Acenta
19 63,3 63,3 63,311 36,7 36,7 100,030 100,0 100,0
varyokTotal
ValidFrequency Percent Valid Percent
CumulativePercent
238 Ural, a.g.e.,s.57
135
EK-7 Firmaların İletişim Sağlama Yolları
telefon
18 60,0 94,7 94,71 3,3 5,3 100,0
19 63,3 100,011 36,730 100,0
12Total
Valid
SystemMissingTotal
Frequency Percent Valid PercentCumulative
Percent
faks
14 46,7 73,7 73,75 16,7 26,3 100,0
19 63,3 100,011 36,730 100,0
12Total
Valid
SystemMissingTotal
Frequency Percent Valid PercentCumulative
Percent
gsm
12 40,0 63,2 63,27 23,3 36,8 100,0
19 63,3 100,011 36,730 100,0
12Total
Valid
SystemMissingTotal
Frequency Percent Valid PercentCumulative
Percent
intranet
10 33,3 52,6 52,69 30,0 47,4 100,0
19 63,3 100,011 36,730 100,0
12Total
Valid
SystemMissingTotal
Frequency Percent Valid PercentCumulative
Percent
e-posta
19 63,3 100,0 100,011 36,730 100,0
1ValidSystemMissing
Total
Frequency Percent Valid PercentCumulative
Percent
136
internerten sesli görüsme
9 30,0 47,4 47,410 33,3 52,6 100,019 63,3 100,011 36,730 100,0
1,002,00Total
Valid
SystemMissingTotal
Frequency Percent Valid PercentCumulative
Percent
diger
6 20,0 31,6 31,613 43,3 68,4 100,019 63,3 100,011 36,730 100,0
12Total
Valid
SystemMissingTotal
Frequency Percent Valid PercentCumulative
Percent
EK-8 Firmaların Faaliyet Sundukları Sektörler
otomotiv
21 70,0 70,0 70,09 30,0 30,0 100,0
30 100,0 100,0
hizmet sunmaktahizmet sunmamaktaTotal
ValidFrequency Percent Valid Percent
CumulativePercent
tekstil
23 76,7 76,7 76,77 23,3 23,3 100,0
30 100,0 100,0
hizmet sunmaktahizmet sunmamaktaTotal
ValidFrequency Percent Valid Percent
CumulativePercent
insaat
14 46,7 46,7 46,716 53,3 53,3 100,030 100,0 100,0
hizmet sunmaktahizmet sunmamaktaTotal
ValidFrequency Percent Valid Percent
CumulativePercent
137
kimya
19 63,3 63,3 63,311 36,7 36,7 100,030 100,0 100,0
hizmet sunmaktahizmet sunmamaktaTotal
ValidFrequency Percent Valid Percent
CumulativePercent
gida
18 60,0 60,0 60,012 40,0 40,0 100,030 100,0 100,0
hizmet sunmaktahizmet sunmamaktaTotal
ValidFrequency Percent Valid Percent
CumulativePercent
saglik
14 46,7 46,7 46,716 53,3 53,3 100,030 100,0 100,0
hizmet sunmaktahizmet sunmamaktaTotal
ValidFrequency Percent Valid Percent
CumulativePercent
beyaz esya-makina-metal sanayi-hi-tec
5 16,7 16,7 16,725 83,3 83,3 100,030 100,0 100,0
hizmet sunmaktahizmet sunmamaktaTotal
ValidFrequency Percent Valid Percent
CumulativePercent
EK-9 Firmaların Hizmet Sundukları Sektörler
depolama
24 80,0 80,0 80,06 20,0 20,0 100,0
30 100,0 100,0
1,002,00Total
ValidFrequency Percent Valid Percent
CumulativePercent
138
ambalaj ve etiket
10 33,3 33,3 33,320 66,7 66,7 100,030 100,0 100,0
1,002,00Total
ValidFrequency Percent Valid Percent
CumulativePercent
gümrükleme ve dök.
17 56,7 56,7 56,713 43,3 43,3 100,030 100,0 100,0
1,002,00Total
ValidFrequency Percent Valid Percent
CumulativePercent
dağıtım
20 66,7 66,7 66,710 33,3 33,3 100,030 100,0 100,0
1,002,00Total
ValidFrequency Percent Valid Percent
CumulativePercent
taşıma
27 90,0 90,0 90,03 10,0 10,0 100,0
30 100,0 100,0
1,002,00Total
ValidFrequency Percent Valid Percent
CumulativePercent
diğer
3 10,0 10,0 10,027 90,0 90,0 100,030 100,0 100,0
1,002,00Total
ValidFrequency Percent Valid Percent
CumulativePercent
EK-10 İdari Personelin Eğitim Yılları
Descriptive Statistics
27 44,5185 27,92486 ,092 ,448 -,675 ,87227 46,1111 26,95057 ,006 ,448 -,754 ,87227 7,4815 14,02572 3,695 ,448 15,886 ,87227
ilk ve orta derecelilisanslisansüstüValid N (listwise)
Statistic Statistic Statistic Statistic Std. Error Statistic Std. ErrorN Mean Std. Skewness Kurtosis
139
EK-11 Firmaların Araç Sayıları ve Bilgisayar Ekipmanlı Araç Sayısı Descriptive Statistics
25 232,3600 467,83507 2,901 ,464 8,157 ,90226 39,3846 80,93013 2,461 ,456 5,156 ,88725
araç sayisibilgisayar ekipmanli aracValid N (listwise)
Statistic Statistic Statistic Statistic Std. Error Statistic Std. ErrorN Mean Std. Skewness Kurtosis
EK-12
Descriptive Statistics
24 29,6551 42,54695 1,022 ,472 -,856 ,91824
A910Valid N (listwise)
Statistic Statistic Statistic Statistic Std. Error Statistic Std. ErrorN Mean Std. Skewness Kurtosis
EK-13 Tek Örneklem İçin T Testi
Tek örneklem için t testi, tek örneklemin belirli bir değişkene ilişkin ölçülen
ortalaması ile aynı değişkene ilişkin verilen ortalama arasındaki farkın anlamlılığını
test etmek amacı ile kullanılır.
Test koşulları
• Parametrik test koşulları sağlanmalı
• Değişkenlere ilişkin ölçümler aralık veya oran ölçeğinde olmalı
EK-14 Bilişimle İlgili Bölüm
bilisimle ilgili dep
22 73,3 73,3 73,38 26,7 26,7 100,0
30 100,0 100,0
varyokTotal
ValidFrequency Percent Valid Percent
CumulativePercent
140
bagli oldugu birim
1 3,3 4,5 4,513 43,3 59,1 63,6
7 23,3 31,8 95,51 3,3 4,5 100,0
22 73,3 100,08 26,7
30 100,0
bagimsizgenel müdürgenel müdür yarddiğerTotal
Valid
SystemMissingTotal
Frequency Percent Valid PercentCumulative
Percent
EK-15
Descriptive Statistics
20 8,000 18,84 3,969 ,512 16,635 ,992
20
bilisim departmanindacalisan sayisiValid N (listwise)
Statistic
Statistic
Statistic Statistic
Std.Error Statistic
Std.Error
N Mean Std. Skewness Kurtosis
EK-16
Descriptives
PC sayisi
12 19.0833 10.62123 3.06609 12.3349 25.8317 8.00 40.0010 84.1000 95.74671 30.27777 15.6069 152.5931 15.00 300.00
7 1560.0000 3330.84574 1258.941 -1520.5185 4640.5185 70.00 9100.0029 413.4483 1677.62589 311.52731 -224.6865 1051.5830 8.00 9100.00
kücükortabüyükTotal
N Mean Std. Deviation Std. Error Lower Bound Upper Bound
95% Confidence Interval forMean
Minimum Maximum
EK-17
Descriptives
bilisim yatirimlari bütcesi
7 23428.57 18329.00382 6927.712 6477.0702 40380.0727 2000.00 52000.007 58571.43 41403.93356 15649.22 20279.1767 96863.6805 10000.00 100000.03 2575000 2968269.698 1713731 -4798590.70 9948590.695 750000.0 6000000
17 488176.5 1447020.786 350954.1 -255812.9661 1232165.907 2000.00 6000000
kücükortabüyükTotal
N Mean Std. Deviation Std. Error Lower Bound Upper Bound
95% Confidence Interval forMean
Minimum Maximum
141
EK-18 Descriptive Statistics
17 488176,5 1447021 3,888 ,550 15,528 1,06319 37,1053 16,85854 ,535 ,524 -,245 1,01419 33,0526 18,29837 ,096 ,524 -1,242 1,01419 4,2105 8,16890 2,343 ,524 5,325 1,01419 11,8421 11,32972 2,241 ,524 6,744 1,01419 8,2632 13,88381 2,316 ,524 4,975 1,01419 5,5263 6,46674 1,161 ,524 ,726 1,01417
bilisim yatirimlari bütcesdonanim harcamasiyazilim harcamasiar-geservis-bakimdanismanlikegitimValid N (listwise)
Statistic Statistic Statistic Statistic Std. Error Statistic Std. ErrorN Mean Std. Skewness Kurtosis
EK-19
ag baglantisi
30 100,0 100,0 100,0varValidFrequency Percent Valid Percent
CumulativePercent
EK-20
intranet
16 53,3 55,2 55,213 43,3 44,8 100,029 96,7 100,0
1 3,330 100,0
varyokTotal
Valid
SystemMissingTotal
Frequency Percent Valid PercentCumulative
Percent
extranet
4 13,3 13,8 13,825 83,3 86,2 100,029 96,7 100,0
1 3,330 100,0
varyokTotal
Valid
SystemMissingTotal
Frequency Percent Valid PercentCumulative
Percent
internet
29 96,7 100,0 100,01 3,3
30 100,0
varValidSystemMissing
Total
Frequency Percent Valid PercentCumulative
Percent
142
EK-21
e-posta
29 96,7 96,7 96,71 3,3 3,3 100,0
30 100,0 100,0
1,002,00Total
ValidFrequency Percent Valid Percent
CumulativePercent
arastirma
27 90,0 90,0 90,03 10,0 10,0 100,0
30 100,0 100,0
1,002,00Total
ValidFrequency Percent Valid Percent
CumulativePercent
ticareti arttirma
19 63,3 63,3 63,311 36,7 36,7 100,030 100,0 100,0
1,002,00Total
ValidFrequency Percent Valid Percent
CumulativePercent
B2B
19 63,3 63,3 63,311 36,7 36,7 100,030 100,0 100,0
1,002,00Total
ValidFrequency Percent Valid Percent
CumulativePercent
B2C
19 63,3 63,3 63,311 36,7 36,7 100,030 100,0 100,0
1,002,00Total
ValidFrequency Percent Valid Percent
CumulativePercent
devletle is yapma
14 46,7 46,7 46,716 53,3 53,3 100,030 100,0 100,0
1,002,00Total
ValidFrequency Percent Valid Percent
CumulativePercent
143
bankacilik islemleri
26 86,7 86,7 86,74 13,3 13,3 100,0
30 100,0 100,0
1,002,00Total
ValidFrequency Percent Valid Percent
CumulativePercent
haber okuma
19 63,3 63,3 63,311 36,7 36,7 100,030 100,0 100,0
1,002,00Total
ValidFrequency Percent Valid Percent
CumulativePercent
egitim
14 46,7 46,7 46,716 53,3 53,3 100,030 100,0 100,0
1,002,00Total
ValidFrequency Percent Valid Percent
CumulativePercent
bölümlerarasi ilts-koordinasyon
20 66,7 66,7 66,710 33,3 33,3 100,030 100,0 100,0
1,002,00Total
ValidFrequency Percent Valid Percent
CumulativePercent
tanitim-reklam
19 63,3 63,3 63,311 36,7 36,7 100,030 100,0 100,0
1,002,00Total
ValidFrequency Percent Valid Percent
CumulativePercent
diger
3 10,0 10,0 10,027 90,0 90,0 100,030 100,0 100,0
1,002,00Total
ValidFrequency Percent Valid Percent
CumulativePercent
144
EK-22 Descriptives
cirosu
9 4301343.000 3435103.147 1145034 1660888.979 6941797.021 1000000 90000007 40528571.43 37222337.12 1.4E+07 6103651.197 74953491.66 2600000 960000005 156860672.2 79275919.60 3.5E+07 58426616.91 255294727.5 55000000 2.67E+08
21 52700735.62 74132382.71 1.6E+07 18956079.58 86445391.66 1000000 2.67E+08
kücükortabüyükTotal
N Mean Std. Deviation Std. Error Lower Bound Upper Bound
95% Confidence Interval forMean
Minimum Maximum
EK-23
web sitesi
30 100,0 100,0 100,0varValidFrequency Percent Valid Percent
CumulativePercent
EK-24
interaktif web sitesi
21 70,0 70,0 70,09 30,0 30,0 100,0
30 100,0 100,0
varyokTotal
ValidFrequency Percent Valid Percent
CumulativePercent
EK-25
Frequency Percent Valid Percent Cumulative
Percent Disardan satin aliniyor 21 70,0 70,0 70,0
Firma içinde yazılıyor 5 16,7 16,7 86,7
Herikisi 4 13,3 13,3 100,0
Valid
Total 30 100,0 100,0
EK-26
tic.uyg paket prog
27 90,0 90,0 90,03 10,0 10,0 100,0
30 100,0 100,0
kullanılıyorkullanılmıyorTotal
ValidFrequency Percent Valid Percent
CumulativePercent
145
ERP
9 30,0 30,0 30,021 70,0 70,0 100,030 100,0 100,0
kullanılıyorkullanılmıyorTotal
ValidFrequency Percent Valid Percent
CumulativePercent
CRM
12 40,0 40,0 40,018 60,0 60,0 100,030 100,0 100,0
kullanılıyorkullanılmıyorTotal
ValidFrequency Percent Valid Percent
CumulativePercent
SCM
2 6,7 6,7 6,728 93,3 93,3 100,030 100,0 100,0
kullanılıyorkullanılmıyorTotal
ValidFrequency Percent Valid Percent
CumulativePercent
Veri Ambarı-madenciliği
5 16,7 16,7 16,725 83,3 83,3 100,030 100,0 100,0
kullanılıyorkullanılmıyorTotal
ValidFrequency Percent Valid Percent
CumulativePercent
Olap KDS
30 100,0 100,0 100,0kullanılmıyorValidFrequency Percent Valid Percent
CumulativePercent
DRP
2 6,7 6,7 6,728 93,3 93,3 100,030 100,0 100,0
kullanılıyorkullanılmıyorTotal
ValidFrequency Percent Valid Percent
CumulativePercent
146
PMS
1 3,3 3,3 3,329 96,7 96,7 100,030 100,0 100,0
kullanılıyorkullanılmıyorTotal
ValidFrequency Percent Valid Percent
CumulativePercent
MMS
4 13,3 13,3 13,326 86,7 86,7 100,030 100,0 100,0
kullanılıyorkullanılmıyorTotal
ValidFrequency Percent Valid Percent
CumulativePercent
HRM
8 26,7 26,7 26,722 73,3 73,3 100,030 100,0 100,0
kullanılıyorkullanılmıyorTotal
ValidFrequency Percent Valid Percent
CumulativePercent
EK-27
pers kadro yeterliliði
3 10.0 10.0 10.010 33.3 33.3 43.315 50.0 50.0 93.3
2 6.7 6.7 100.030 100.0 100.0
2.003.004.005.00Total
ValidFrequency Percent Valid Percent
CumulativePercent
147
EK-28
Descriptive Statistics
30 4,0667 ,8683430 4,5000 ,5723530 4,4333 ,5683230 4,3667 ,7184030 4,1000 ,9595330 3,8667 1,0416630 4,1333 1,0080129 3,9655 ,7784030 4,4333 ,6260629 4,2069 ,6750330 3,2333 1,1651129
İşletmedeki prosedür ve işlemlerin standartlaştırılmasıİşletme operasyonlarının takibini kolaylaştırmakİşletme içi iletişimi etkinleştirmekVerimliliği arttırmakİşletmede karar verme ve sorun çözmeyi etkinleştirmekE-ticaret alt yapısını oluşturmakRekabetçi avantaj sağlamakTedarikçilerle iletişimi ve etkileşimi güçlendirmekMüşterilerle iletişimi ve etkileşimiKüresel faaliyetlere katılımDahil olunan şirketler grubu kararıValid N (listwise)
N MeanStd.
Deviation
EK-29
Descriptive Statistics
30 4,7667 ,4301830 4,6333 ,4901330 4,3333 ,4794630 4,3667 ,6686830 4,4333 ,6260630 4,5000 ,5085530 4,3333 ,7581030 4,2333 ,5040130 4,3000 ,5959630
Müşterilere ilişkin bilgilerFirmaya ilişkin hizmetlerle ilgili bilgilerÇalışanların becerilerine ilişkin bilgilerFirma prosedürlerine ilişkin bilgilerRakiplere ilişkin bilgilerSektöre ilişkin bilgilerAraçlara ilişkin bilgilerDepartmanlara ilişkin bilgilerTedarikçilere ilişkin bilgilerValid N (listwise)
N MeanStd.
Deviation
EK-30
bilgi merkezi
12 40.0 40.0 40.018 60.0 60.0 100.030 100.0 100.0
varyokTotal
ValidFrequency Percent Valid Percent
CumulativePercent
148
EK-31
Descriptive Statistics
12 4,3333 ,4923712
A31Valid N (listwise)
N Mean Std. Deviation
EK-32
Total Variance Explained
6,079 50,655 50,655 6,079 50,655 50,655 5,469 45,577 45,5771,588 13,231 63,885 1,588 13,231 63,885 2,197 18,309 63,885
,966 8,054 71,939,729 6,079 78,018,688 5,733 83,751,561 4,677 88,428,414 3,452 91,880,275 2,295 94,175,256 2,133 96,308,207 1,725 98,033,155 1,291 99,324,081 ,676 100,000
Component123456789101112
Total% of
VarianceCumulative
% Total% of
VarianceCumulative
% Total% of
VarianceCumulative
%
Initial EigenvaluesExtraction Sums of Squared
LoadingsRotation Sums of Squared
Loadings
Extraction Method: Principal Component Analysis.
EK-33 Güvenirlilik Analizi
Güvenirlilik analizi, herhangi bir konuda örneklemi oluşturan birimler
üzerinden veri toplamak amacıyla geliştirilen ölçme aracını oluşturan ifadelerin,
kendi aralarında tutarlılık gösterip göstermediğini test etmek amacıyla kullanılır.
Deneklerin ölçme aracına yaklaşımlarından hareketle deneklere yöneltilen ifadelerin
tümünün aynı konuyu ölçüp ölçmediği test edilir. Ölçme aracını oluşturan ifadelerin
birbiriyle tutarlılık gösterip göstermediği, aralarındaki ilişkinin ölçülmesiyle ortaya
çıkmaktadır. Güvenirlilik katsayısı 0 ile 1 arasında değer almaktadır ve 1’e
yaklaştıkça güvenlik artar239.
239 Ural, a.g.e.,s.258
149
EK-34
Report
PC sayisi
19,0833 12 10,62123 8,00 40,00 18,500084,1000 10 95,74671 15,00 300,00 32,5000
1560,0000 7 3330,84574 70,00 9100,00 300,0000413,4483 29 1677,62589 8,00 9100,00 25,0000
calisan sayisikücükortabüyükTotal
Mean N Std. Deviation Minimum Maximum Median
EK-35
Report
bilisim yatirimlari bütcesi
23428,57 7 18329,00382 2000,00 52000,00 20000,0058571,43 7 41403,93356 10000,00 100000,00 50000,002575000 3 2968269,698 750000,00 6000000 975000,0488176,5 17 1447020,786 2000,00 6000000 45000,00
calisan sayisikücükortabüyükTotal
Mean N Std. Deviation Minimum Maximum Median
EK-36
Report
araç sayisi
19,2000 10 15,90807 15,5000 ,00 54,00130,3750 8 159,66298 79,5000 10,00 480,00759,6667 6 750,92521 410,0000 90,00 1900,00241,3750 24 475,67388 43,0000 ,00 1900,00
calisan sayisikücükortabüyükTotal
Mean N Std. Deviation Median Minimum Maximum
EK-37 Tek Yönlü Varyans Analizi Testi Koşulları
• Parametrik test koşulları sağlanmalı • Ortalamaları karşılaştırılacak gruplar aynı değişken içinde yer almalı • Gruplar birbirinden bağımsız olmalı • Her bir grup içindeki gözlemler birbirinden bağımsız olmalı • Bağımsız değişken sınıflama veya sıralama ölçeğinde olmalı • Bağımlı değişken aralık veya oran ölçeği olmalı240
240 Ural, a.g.e., s.
150
EK-38 Kruskal-Wallis H Testi
Kruskal-Wallis H Testi, birbirinden bağımsız iki ya da daha fazla örneklemin bir değişkene ilişkin ölçümlerin karşılaştırılarak iki dağılım arasında anlamlı bir fark olup olamadığının testi için kullanılmaktadır. Parametrik test koşullarının sağlanmadığı durumlarda tek yönlü anova analizi yerine kullanılmaktadır241. EK-39
Statistics
28 282 2
407,4286 377,428630,0000 25,0000
1594,1582 1596,25808,00 5,00
8500,00 8500,00
ValidMissing
N
MeanMedianStd. DeviationMinimumMaximum
bilgisayarkullanicisi
internetkullanicisi
241 Ural, a.g.e., s.245
151
152
![YÖNETİM BİLİŞİM SİSTEMLERİauzefkitap.istanbul.edu.tr/kitap/kok/yonetimbilisimsistemleriau232.pdf · Bilişim Teknolojisi ve Enformasyon Sistemleri Türk Dil Kurumuna [2008]](https://img.pdfslide.tips/doc/110x75/5ecd618feaac6c5f67389d45/ynetm-blm-sstemler-biliim-teknolojisi-ve-enformasyon-sistemleri.jpg)
