Biljna tkivaBiljna tkiva

Više biljke su autotrofni organizmi, same sebi stvaraju hranu fotosintezom. Telo viših biljaka je strukturno i funkcionalno diferencirano na: organe (spoljašnja građa) i tkiva (unutrašnja građa).

Tkivo je skup međusobno povezanih ćelija koje imaju isto poreklo, oblik, građu i obavljaju istu funkciju.

pr imar ni mer ist emi

sekundar ni mer ist emi

podela pr ema por ek lu

apikalni (vr šni) mer ist em

lat er alni (bocni) mer ist em

int er kalar ni (umet nut ) mer ist em

t r aumat icni mer ist em (t vor no t k ivo r ana)

podela pr ema poloz aj u

T VO RN A T KI VA - mer ist emi

apsor pc iono t k ivo

t k ivo z a f ot osint ez u

t k ivo z a magac ionir anj e

PA RE N H I M S KA T KI VA

kolenhim

sk ler enhim

M E H A N I CKO T KI VO

PRO S T A

epider mis

per ider mis

mr t va kor a

PO KO RI CN O T KI VO

ksilem

fl oem

PRO VO D N O T KI VO

S E KRE T O RN O T KI VO

S LO Z E N A

T RA J N A T KI VA

BILJNA TKIVA

Tvorna tkiva (meristemi) Klica-embrion biljke, raste deobom ćelija koje se nalaze na vrhovima korena i izdanaka. Te ćelije se zovu meristemske ćelije i one čine meristemsko (tvorno) tkivo. Meristemske ćelije su sitne, gusto zbijene, neprekidno se dele i od njih nastaju sva ostala trajna tkiva.

Prema načinu postanka razlikuju se dve osnovne grupe meristemskih tkiva:

Primarna tvorna tkiva ćelije ovog tkiva nastaju deobom embrionalnih ćelija (embrion biljke-klica) i zadržavaju sposobnost deobe tokom čitavog života. Primarni meristemi su: protoderm (od njega nastaju ćelije epidermisa), osnovni meristem (od njega nastaju ćelije parenhima) i prokambijum ( od njega nastaje mehaničko tkivo i provodno tkivo: ksilem i floem).

Sekundarna tvorna tkiva nastaju od ćelija nekog trajnog tkiva, te ćelije su naknadno postale sposobne da se dele. (dediferencirale su se- to znači da su prestale da obavljaju neku funkciju i postale su meristemske). Kambijum i felogen su sekundarni meristemi.

grčki: meristos - deliti

Vršna tvorna tkiva (apikalni meristem)

Bočna tvorna tkiva (lateralni meristem)

Umetnuta tvorna tkiva (interkalarni meristem) formiraju se između trajnih tkiva (npr. u osnovi lista koji raste)

Tkiva rane (traumatični meristem) nastaju na mestima povrede biljnih organa.

shoot - izdanak

Prema položaju koji zauzimaju u biljci tvorna tkiva se dele na:

Vršna tvorna tkiva (apikalni meristem)

Apikalni meristem je primarni meristem. Nalazi se na vrhovima korena i stabla.Deobama ćelija ovog tkiva biljka raste u dužinu.

Vegetaciona kupa korena

Vegetaciona kupa izdanka temeni pupoljak

zaštitni listići

vegetaciona kupa

Najvažniji deo pupoljka je vegetaciona kupa.

Deobom njenih ćelija nastaće ćelije ostalih tkiva.

Pupoljak na vrhu izdanka je temeni pupoljak-od njega nastaju novi članci stabla a od bočnih pupoljaka nastaju nove grane.

bočni pupoljci

Vršni meristem izdanka (u pupoljcima)

Bočni meristem

Vršni meristem korena

Bočni meristem

Biljke rastu tokom čitavog života. Rastenje se odvija u zonama koje sadrže meristemske ćelije.

Bočna tvorna tkiva (lateralni meristem)

Bočni meristem se nalazi u stablu i korenu. Deobama ćelija ovog meristema stablo i koren rastu u širinu (sekundarno debljaju).

Bočna tvorna tkiva su: kambijum i felogen. Oni su sekundarni meristemi.

Od kambijuma nastaju nova provodna tkiva i stablo i koren debljaju.

Deobom ćelija felogena nastaje pluta.

peridermis,periderm = felogen + pluta

Trajna tkiva su izgrađena od ćelija koje obavljaju određenu funkciju, te ćelije su izgubile sposobnost deobe. Neka od trajnih tkiva mogu ponovo steći sposobnost deobe i na taj način od njih postaju sekundarni meristemi.

Ćelije trajnih tkiva su krupnije od meristemskih i imaju veće vakuole- kod potpuno diferenciranih starijih ćelija postoji jedna krupna vakuola koja je centralno postavljena.

Trajna tkiva mogu biti prosta i složena.

Prosta se sastoje samo od jednog tipa celija: parenhimsko i mehaničko tkivo.

Složena tkiva imaju više tipova ćelija: pokorična, provodno i sekreciono tkivo.

Meristemske ćelije rastu, izdužuju se i diferenciraju u ćelije trajnih tkiva.

Diferencirana ćelija je ona ćelija koja ima određeni oblik, veličinu i obavlja određenu funkciju.

Parenhimska tkiva (osnovna tkiva biljaka)su prosta trajna tkiva izgrađena od jedne vrste ćelija.

Zavisno od funkcije koju obavljaju ova tkiva se dele na:

1. Parenhim za apsorpciju (apsorpcioni parenhim tj. apsorpciono tkivo)Ovo tkivo ima periferni položaj na biljci.Apsorbuju se voda i mineralne materije.Ćelije imaju tanke zidove. Rizodermis (epiblem) je jednoslojno tkivo koje se nalazi u korenu i služi za upijanje vode i mineralnih materija iz podloge. Ove ćelije često imaju izraštaje tzv korenske dlake čime se povećava njihova površina a samim tim i moć upijanja.

rizodermis-epiblem

2. Parenhim za skladištenje rezervnih materija (tkivo za magacioniranje) Ovo tkivo čine ćelije u kojima se nagomilavaju organske materije (ugljeni hidrati,belančevine i masti). Nalazi se u plodovima, semenima, zadebljalim korenovima, krtolama, lukovicama. Posebni tipovi ovog tkiva su: aerenhim i hidrenhim.

Tkivo za magacioniranje vazduha – aerenhim. Postoji u biljnim delovima koji se razvijaju u sredini sa nedovoljno kiseonika (mulj i voda). To su močvarne i vodene biljke. Vazduh se magacionira u krupnim intercelularima.

Presek korena sa veoma krupnim intercelularima.intercelulari

Since O2 availability is a limiting factor for plants growing in wetlands, most wetland plants have structural adaptations that increase gas exchange. Some have spongy tissues, called aerenchyma, in their stems and roots that conduct O2 within the plant from the aboveground shoot down to the roots.

Tkivo za magacioniranje vode - hidrenhim. Kod nekih biljaka se voda skladišti u listovima npr. agava, aloja, čuvarkuća, a kaktusi vodu skladište u stablu.

Agava, biljka sušnih staništa. Ima dobro razvijenu kutikulu sa obe strane lista. Voštane naslage reflektuju sunčevo zračenje što pomaže biljci da joj sunce ne ošteti listove.

Plantaža aloje List aloje (lat: Aloe sp.)

Biljka aloja je od davnina poznata kao eliksir dugovečnosti, a prvi put se spominje oko 1500 godine p.n.e. Zapisi koji potiču iz ovih vremena spominju svestranu „čudesnu biljku" koja je u današnje vreme u zapadnom svetu poznata kao aloja vera. Faraoni su verovali u moć ove biljke kao eliksira za dug život. Iz antičkih vremena na vazama iz Egipta se dobro vide crteži koji prikazuju ovu biljku. Hipokrat je pisao da leči tumor i stimuliše rast kose. Kod Indijanaca spada među 16 najcenjenijih svetih biljaka a Japanci su jeo nazivali „kraljevskom biljkom". Aloja prirodno raste samo u područjima sa toplom i suvom klimom (najbolji uslovi su tamo gde je prosečna godišnja temperatura iznad 22 stepena, npr. Karibi, Meksiko). Od biljke se najviše upotrebljava njen gel i želatinasta masa koja se nalazi u unutrašnjosti lista.

3. Parenhim za fotosintezu ( tkivo za fotosintezu – hlorenhim - mezofil )

nalazi se u listovima i mladim zelenim stablima. Čine ga ćelije palisadnog i sunđerastog tkiva. Palisadne ćelije su izdužene, imaju veliki broj hloroplasta. U palisadnom tkivu se intenzivno odvija fotosinteza. Sunđerasto tkivo je izgrađeno od ćelija nepravilnog loptastog oblika, između kojih se nalaze prostrani intercelulari.

Tkivo za fotosintezu povezano je sa provodnim tkivom da bi se materije stvorene u fotosintezi prenosile do svih delova biljke.

epidermis lica

epidermis naličja

kutikula

kutikula

ksilem

floem

palisadno tkivo

sunđerasto tkivo

stoma

Mehanička tkiva su prosta biljna tkiva izgrađena od jednog tipa ćelija. Ćelije imaju zadebljale ćelijske zidove što biljci daje čvrstinu i povećava njenu otpornost prema savijanju i istezanju. Postoje dve vrste ovog tkiva : kolenhim i sklerenhim.

Kolenhim je mehaničko tkivo koje postoji u mladim biljnim organima koji još rastu. Sastoji se od živih ćelija čiji su zidovi neravnomerno zadebljali. Ćelije su sakupljene u trake ili cilindre, koji se obično nalaze ispod epidermisa mladih stabala.

epidermis

kolenhim

Kolenhim, kola-lepak, preseci mladih biljnih organa su lepljivi.

Sklerenhim, skleros-tvrd.

Sklerenhim se nalazi u delovima biljke koji su prestali sa rastom.

Izgrađen je od mrtvih ćelija koje imaju zadebljale ćelijske zidove.Sklerenhim može biti u vidu sklerenhimskih ćelija (sklereida) i u vidu sklerenhimskih vlakana (likina i drvena vlakna).

Sklereidi (kamene ćelije) su ćelije sa jako zadebljalim ćelijskim zidom. Sklereidi mogu biti pojedinačno razbacani između ćelija drugih tkiva a mogu biti i u grupama (plod kruške).

Likina vlakna, to su ćelije izduženog oblika, sa zašiljenim vrhovima. Nalaze se u kori. Ispunjena su vazduhom, čvrsta su i elastična pa se koriste u tekstilnoj industriji npr. lan i konoplja.

Drvena vlakna (libriform vlakna) se nalaze u drvenom delu stabla. Kraća su od likinih vlakana i njihovi zidovi su jako odrveneli.

ćelijski zid sklereida

Obratite pažnju koliko je zid debeo u odnosu na samu ćeliju !

Pokorična (površinska) tkiva se nalaze na površini svih biljnih organa.Imaju ulogu da zaštite unutrašnjost biljke od nepovoljnih uticaja spoljašnje sredine kao i da omoguće razmenu materija između biljke i okolne sredine. Nepovoljni uticaji koji mogu ugroziti biljke su: mehaničke povrede, promene temperature, suvišno odavanje vode, prodiranje parazita u telo biljke,...

Pokorična tkiva su: epidermis, pluta i mrtva kora.

Epidermis je primarno površinsko tkivo.Nalazi se na organima koji traju jedan vegetacioni period (zeljasta stabla, list) a na višegodišnjim organima ga zamenjuje pluta i mrtva kora.

Presek stabla zeljaste biljke

epidermis

kora

floem

ksilem

centralni cilindar

The cuticle forms an impervious boundary between the cells in the leaf and the environment. The cuticle keeps pathogens out. It also keeps water inside the leaf.

kutikula

epidermis

trihomi-dlake

Epidermis se sastoji od jednog sloja ćelija koje su međusobno čvrsto spojene pa se zato može skinuti, kao neka kožica, sa biljnog organa (npr. list se “ljušti”).

Ćelije epidermisa su žive, imaju krupnu vakuolu, jedno jedro, malo citoplazme.

Spoljašnji zidovi epidermalnih ćelija su zadebljani i na njima se može nalazi kutikula, vosak, dlake. Kutikulu izlučuju mlade epidermske ćelije. Ova supstanca (kutin) je u početku tečna i očvršćava na vazduhu.

Pluta je sekundarno površinsko tkivo.

Kod višegodišnjih organa epidermis zamenjuje pluta. Ćelije plute su čvrsto međusobno spojene, mrtve i ispunjene vazduhom. Pluta ne propušta vodu i gasove tako da ćelije koje se nalaze ispod plute odumiru.

Pluta nastaje deobama ćelija felogena (sekundarni meristem). Zato se za felogen kaže da je “plutin kambijum”. Radom felogena pluta nastaje i u dubljim slojevima kore pa onda odumiru i ćelije koje se nalaze iznad sloja plute, ćelije koje su bliže spoljašnjoj sredini. Na taj način nastaje debeo sloj mrtvih tkiva.

Presek kroz dvogodišnje stabloPresek kroz trogodišnje stablo

plutaMrtva kora je sekundarno površinsko tkivo. Čine je pluta i mrtva tkiva. pluta

mrtva tkiva

mrtva tkiva

Provodno tkivoje specijalizovano za provođenje materija kroz biljku. Razlikuju se dve vrste ovog tkiva: ksilem i floem.

Kroz ksilem se transportuju voda i mineralne materije od korena do listova. Kroz floem se sprovodi voda sa organskim materijama od listova do korena.

Sekretorna tkiva Ćelije žlezdanih tkiva stvaraju i izlučuju različite sekrete. Sekreti su proizvodi metabolizma koje biljka izlučuje spolja ili ih sakuplja u svom telu (u vakuolama).Sekreti se mogu sakupljati u cevima ili kanalima, kao što su npr. mlečne cevi kod mlečike i smolni kanali kod četinara.

Izlučivanje sekreta van biljnog tela se ostvaruje pomoću žlezdanih dlaka i nektarija.

Žlezdane dlake luče eterična ulja (žalfija, lavanda) ili odbrambene materije (kopriva).

Nektarije su žlezde koje izlučuju sladak sok (nektar) koji ima važnu ulogu u oprašivanju cvetova.

Žalfija Lavanda žlezdane i nežlezdane dlake

The EndThe End

prof.Sonja Kovačević XII beogradska gimnazija