Biljni i Zivotinjski Svet J.amerike

GEOGRAFSKI FAKULTETBEOGRAD

SEMINARSKI RAD

BILJNI I ŽIVOTINJSKI SVET JUŽNE AMERIKE

NIKOLIĆ LJILJANA 135/01PAVLOVIĆ MARINA 54/01

DABIĆ JELENA 24/01

Seminarski rad: „Biljni i životinjski svet Južne Amerike“

GEOGRAFSKI POLOŽAJ I GRANICE JUŽNE AMERIKE

Južna Amerika zahvata teritoriju između Karipskog mora na severu i severozapadu, Atlantskog okeana na severoistoku i istoku, Drejkovog prolaza na jugu i Tihog okeana na zapadu. Geološka granica između Severne i Južne Amerike pruža se dolinama Atrato i San Huan, a morfološka nije jasno definisana, zbog krednih orografskih mostova i formacija neogene starosti. Politička granica Srednje i Južne Amerike pruža se granicama Paname i Kolumbije i ne podudara se sa geološkom granicom, koja odvaja kompaktnu kontinentalnu celinu od izduženog i uskog pojasa Srednje Amerike. Južna Amerika sa ukupnom površinom od 17.818.508 km² je četvrti kontinent po veličini na Zemlji ( posle Evroazije, Afrike i Severne Amerike) i zahvata oko 12% kopna. Osim kontinentalog dela, u sastav Južne Amerike ulaze i Foklandska ostrva, Ognjena zemlja, arhipelag Galapagos i ostrva u južnom delu Atlantskog i Tihog okeana. Najveća izduženost Južne Amerike u pravcu sever-jug, odnosno od rta Galjinas u Kolumbiji do rta Horn u Čileu iznosi 7150km, dok u pravcu istok-zapad od rta Branko u Brazilu do rta Parinjas u Peruu iznosi 5150km. Najvećim delom Južna Amerika se nalazi na južnoj zemljinoj polulopti i na zapadnoj hemisferi. Iako se severni deo Južne Amerike nalazi severno od ekvatora i oko 4/5 u tropskom pojasu, svojim južnim delom zalazi u subantartičke širine. Južna Amerika u morfološkom pogledu obuhvata nekoliko celina. U istočnom delu geolozi su utvrdili nekoliko stabilnih i veoma starih tektonskih ploča od kojih su izgrađene Gujanska i Brazilska visoravan. Zapadnim delom kontinenta paralelno sa pacifičkom obalom, prostiru se Andi, koji su nastali poniranjem Naska ploče pod južnoameričku tektonsku ploču. Između pomenutih celina nalaze se kontinentalne nizije, a u priobalnom delu- primorske nizije.

Brazilska visija zauzima prostor južno od reke Amazon u obliku jednolične i vrlo prostrane visoravni, i ona se od svog strmog okvira nad Antlantikom spušta vrlo blago ka unutrašnjosti. Najviši njen vrh je Piko de Bandeira (2 884m).

Gvajanska visija se prostire severno od Amazona, i zahvaljujući istoj građi i toploj i vlažnoj klimi ovde je živo razvijen reljef. Najviši vrh je Roraima (2 777m).

Velike ravnice Južne Amerike počinju na severu, između krajnjih ogranaka Anda i Gujanske visoravni, zatim se pružaju dalje ka jugu između centralnih Anda i Brazilske visije, i nastavljaju se podnožjem južnih Anda sve do Ognjene Zemlje. Severni početak transkontinentalne nizije čini ravnica Ljanos tj.nizija oko Orinoka. Preko niskog razvođa sa poznatom bifurkacijom reke Kasikjare, nizija Orinoka postepeno prelazi u Amazonsku niziju- najveću polutarsku niziju na Zemlji. Nizija La Plate leži u slivovima La Plate i Parane. U svojim pojedinačnim delovima ona ima posebne nazive a najvažniji su Gran Čako i Pampasi. Gran Čako je severni deo nizije La Plate, i zauzima prostor između Amazona, Paragvaja, Parane i Urugvaja. Pampasi se šire južnim delom nizije La Plate, tj. Od Atlantika do podnožja Anda. Istočna Patagonija se nastavlja na južni deo Pampasa, i nešto je veće nadmorske visine od ostalih nizija.

Andi zatvaraju južnoamerički kontinent duž čitave njegove pacifičke obale. Po geografskom položaju, karakterističnim oblicima reljefa, i po klimatskim obeležjima Andi se dele na: ekvatorijalne, centralne i južne. Paralelno sa Andima, uz čitavu pacifičku obalu proteže se uska primorka nizija (Kosta). Ona u ekvatorijalnom pojasu dobija mnogo kiše, u centralnom je skoro pustinja, a u južnom takođe vlažna. Na severu se

2


nalazi Gvajakilski zaliv, a najveće ostrvo je Ognjena Zemlja koja je od kopna odvojena Magelanovim prolazom.

Fizička karta Južne Amerike

3


KLIMATSKE KARAKTERISTIKE JUŽNE AMERIKE

Zbog svog meridijanskog pravca pružanja i velikih visinskih kontrasta klima južnoameričkog kontinenta odlikuje se velikom regionalnom raznolikošću. Faktor geografske širine utiče na ravnom i prostranom atlantskom delu kopna, a faktor visine na visokom planinskom bedemu Anda. Više velikih klimatskih regija u Južnoj Americi obrazuju: nejednako zagrevanje kopna na različitim geografskim širinama i visinama, uticaji okolnih okeana i veliki akcioni centri atmosfere.

Istočno podnožje ekvatorijalnih Anda, širok pojas uz tok i ušće Amazona, primorje Gvajane i primorje Kolumbije, imaju ekvatorijalnu klimu.Temperature su stalno visoke ( 20º do 25ºC). Nema meseca koji bi imao nižu prosečnu temperaturu od 20ºC. Razlika među godišnjim dobima se ne oseća. Javljaju se dnevna kolebanja temperature koja su osetna između dana i noći. Vrlo obilne i stalne pasatne kiše imaju ušće Amazona i primorje Gvajane ( 2 000-4 000mm godišnje). Obilne ekvatorijalne kiše ( svuda iznad 2000mm godišnje) sa stalnim rasporedom preko cele godine ima unutrašnjost Amazona. Na podnožju i prigorju Anda kiša pada u većim količinama ( 3 000-4 000mm godišnje), a u primorju i na planinskim stranama Kolumbije vlažni i topliji vetrovi sa Pacifika donose i do 7 000mm godišnje.

Gvajanska visija i istočne padine Kolumbijske visije, zatim severni deo Brazilske visije, severni deo Gran Čaka i srednji deo Brazilskog primorja, imaju subekvatorijalnu klimu. I ovde su temperature preko cele godine visoke, ali se osećaju razlike između leta i zime. Godišnje kolicine padavina su svuda iznad 1 000mm. U rasporedu kiša postoji i kratko sušno doba. Najviše kiše dobija istočno primorje i istočne strane Sere do Mar (2000-4000mm godišnje), zato što su pod udarom jugoistočnog pasata i izraženi su dobri kondezacijski uslovi.

Nizija Ljanos na severu, i unutrašnjost Brazilske visije na jugu ovih područja ekvatorijalalne klime, imaju savansku klimu. Ovde su sušna letnja doba duža, a godišnje kolebanje temperatura izrazitije. Količina padavina se u Ljanosu godišnje kreće od 500-1000mm, a na susednom venecuelskom primorju spušta ispod 500mm. Suša se javlja i u severoistočnom Brazilu, a razlog je zato što pasat sa mora ne nailazi na planinsku prepreku, već na zaravnjene površi i visoke temperature.

Južni Brazil, Paragvaj, Urugvaj i severna Argentina imaju vlažnu suptropsku klimu. Leta su vrela ( prosečna temperatura januara iznad 20ºC), a zime redovno blage (prosečna temperatura jula iznad 10ºC), ali ni talasi hladnoće nisu retki. Godišnja količina padavina je 1000-2000mm. Kiše padaju najviše leti, a manje zimi. Ovakva klima je pogodna za poljoprivredu.

Srednja i južna Argentina imaju suvu kontinentalnu klimu. U Pampi (argentinskoj) leta su vrela ( januar iznad 20ºC), a zime relativno hladne (juli prosečno ispod 10ºC). U Patagoniji godišnje razlike u temperaturi se opet smanjuju, zbog hladnijeg leta i blaže zime. Na Magelanovom prolazu razlika između najtoplijeg i najhladnijeg meseca u godini iznosi jedva 5ºC. U celom ovom području godišnja količina padavina je mala. U Pampi pada oko 500mm kiše i snega godišnje. Idući ka jugu, ta količina padavina smanjuje se do ispod 200mm, tako da Patagonija ima hladnu i suvu klimu.

Od Gvajakilskog zaliva vlažna ekvatorijalna klima prelazi u pojas vrlo sušne primorske klime. Ovaj pojas proteže se sve do 30º južne geografske širine. Ovde je uvek manje od 200mm padavina godišnje. U glavnom gradu Perua, Limi, padne prosečno

4


godišnje svega 55mm padavina, a u čileanskoj luci, Ikike, prosečno godišnje 2mm. Prođe i po više godina, a da ova mesta ne dobiju ni kapi kiše. Uzrok suše je hladna Humboltova struja koja ograničava isparavanje mora, pa vetrovi sa okeana na donose vlagu primorju. Hladna morska voda, koja se diže iz velikih dubina, rashlađuje vazduh nad kopnom.

Ovaj sušni pojas na jugu prelazi u kratak pojas sredozemne klime, oko Santjaga. Leta su sušna i vrela, a zime blage i kišne. Južno od 35º južne geografske širine nastavlja se pojas hladne i vrlo vlžne okeanske klime. Za ovaj pojas karakteristične su relativno blage zime, a hladna leta. Stalni vlažni vetrovi sa Pacifika donose velike količine vlage, na obali preko 2000mm godišnje, a na prigorju i do 5000mm godišnje. Ova klima, približavanjem Ognjenoj Zemlji, postaje sve hladnija.

Ekvatorijalni Andi se odlikuju stalnim temperaturama preko cele godine, koje se vrlo malo kolebaju. Prosek temperature za sve mesece u godini, u ekvadorskom glavom gradu, Kitou, kreće se između 12ºC i 13ºC. Međutim razlike između dana i noći su velike. U retkom visinskom vazduhu uočljive su popodnevne vrućine i noćna zahlađenja, koja idu i ispod 0ºC. Preko cele godine kiše ima u izobilju, a granica večitog snega nalazi se na visini od 4600m.

Centralni Andi se odlikuju vedrim i toplim letima, hladnim i suvim zimama, a kolebanja temperature između dana i noći su velika. Padavina je mnogo manje nego u ekvatorijalnim Andima, tako da je ovo područje najsušniji do Anda. Još topliju i suvlju klimu od spoljnih andskih padina imaju unutrašnje visoravni i kotline Bolivije i Perua. Granica večitog snega je na 5300m.

Južni Andi se odlikuju hladnom i vlažnom klimom. U ovom delu Anda zime su oštre i duge, a leta kratka i prohladna. Visoke snežne nanose donose vlažni vetrovi sa Pacifika. Granica večitog snega spušta se do 700m visine. Na krajnjem jugu led pokriva čitave planine, a lednici se spuštaju do mora.

BILJNI POKRIVAČ I VRSTE TLA

U uslovima stalno visokih temperatura vazduha ( 22º do 27º C), velike relativne vlage ( 80 do 90%), svakodnevnih padavina tokom 150 dana u godini sa količinom od 1500 do 3000mm, razvija se izvanredno bujna vegetacija. Dve petine čitavog kontinenta pokrivaju šume. Od toga najveći deo zauzima vlažna tropska prašuma, koja je najgušća uzvodno od grada Manausa ili u proširenom delu Amazonije. Tla prašume sačinjavaju crvenice, koje imaju malo humusnih sastojaka, ali se odlikuju sadržinom gvozdenih ruda i boksita. Jedino uz reke se protežu pojasevi aluvijuma, bogati humusom. Ove tropske šume nisu pogodne za eksploataciju, i to ne samo zbog neprohodnosti, nego i zbog prevelike izmešanosti drvnih vrsta, koje dolaze u obzir, kao i zbog oštećenosti drveća od mnogih štetočina. Amazonska prašuma odlikuje se gustinom i neprohodnošću; kroz nju se probijaju samo reke. Sastav prašume veoma je raznolik; smatra se da u Amazoniji raste oko 4000 vrsta drveća. Drveće je visoko preko 30m, a ponegde i 60m. U njegovoj senci raste više spratova raznih vrsta nižeg drveća, isprepletanog snažnim povijušama, mnogo grmlja i prizemnog bilja. Amazon posredno i neposredno utiče na horizontalni raspored, pa i na unutrašnje diferenciranje prašume. Stanovništvo je uočilo uticaj reke na vegetaciju, pa je pojedinim tipovima šuma dalo posebna imena: „igapo“, „varzeja“, „ete“ i dr.

5


„ Igapo“ se šume koje egzistiraju u stalno močvarnim ili dugo plavljenim terenima. Tlo je pokriveno blatom koji oblaže stabla drveća po nekoliko metara visine. Ovde se najbolje prilagodilo drvo cekropija, srednje visine i sa širokim listovima preko kojih se izdaje velika količina vlage. Formacija je isprepletena lijanama raznih vrsta i epifitskim biljem jarkih, lepih cvetova. Po površini stajaćih ili sporo otičućih voda plutaju vodene biljke od kojih je najprivlačnija viktoria regia, koja ima listove duge do 2m, koji mogu držati teret do 50kg, i poznata je po tome što joj krupni aromatični cvetovi postepeno menjaju boju u vreme cvetanja- od bele do purpurne. Domorodačko stanovništvo jede njene cvetove.

„Varzeja“ je šumska vegetacija onih delova Amazonije u kojima poplave kratko traju ili neregularno nastaju. Ni ona nije mnogo bogata biljnim vrstama; prevelika vlaga i tropsko blatno tlo onemogućavaju njeno bujanje, ali ove šume imaju 4-5 nadzemnih spratova. Ovde se ističu palme, od kojih neke vrste dopiru do 60m visine. Često je i gigantsko drvo seiba, ali je od posebnog ekonomskog značaja hevea- najcenjenije kaučukovo drvo, koje su odavde preneli Englezi u Jugoistočnu Aziju, stvorivši čuvene plantaže. Mnogobrojni ljiljani i epifiti ( naročito orhideja koja ima raznobojne i jarke cvetove) dopunjuju ovu vegetaciju. Ovde rastu i trave i paprati.

Šume neplavljenih oblasti su daleko bogatijeg florističkog sastava i veće bujnosti. To je najbogatiji tip biljnog sveta na našoj planeti. U pojedinim delovima ove prašume izraženo je 10-12 biljnih spratova. Ovde rastu i neke biljke koje se sreću u plavljenim delovima Amazonije, ali ovde nema dominirajućeg drveća. Postoji monogo vrsta, ali je ralativno mali broj jedinki. Drvo najviših spratova je beroletija ili kastanja. Poredovog, rastu i sledeća: džinovska seiba, kokosove, altameja i druge palme, zatim lovor, mirta, mimoze i dr. Pojedina orijaška stabla dostižu visinu i do 70m. Neke biljne vrste su i izvor hrane domorodačkog stanovništva, a mnoge od njih predstavljaju dobar građevinski materijal. U prizemnom spratu rastu trave sa debelim stabiljkama i velikim listovima. Jedna vrsta paprati raste do nekoliko metara u visinu. A grana drveća vise dugačke „ bradurine od mahovine“. Kroz tako bujnu biljnu masu teško se probija dnevno svetlo: smatra se da samo 10% sunčeve svetlosti dopre do prašumskog tla.

Posle jakih kiša biljke naglo cvetaju, pa se stiče utisak da je proleće. U podne se oglase ptice, drveću splasne lišće i otpadnu cvetovi, pa se čini kao da je nastupila jesen. Od jutarnje svežine preko popodnevnih vrućina do spavanja uveče, stvara se osećaj da su se izmenila sva godišnja doba. Smatra se da je amazonska prašuma najveća i čak najstarija biljna formacija na Zemlji; postoji više od stotina miliona godina, još iz doba pre tercijara. Opšta vegetaciona slika se veoma razlikuje u zapadnim i istočnim delovima Amazonije. U prvim je izražena ekvatorijalna klima, pa je prašuma tipski razvijena. U istočnim područjima se redovno javlja i sušni period, pa se menjaju sastav i oblik biljnog pokrivača: šume postaju listopadne, a na suvljim razvođima preovlađuju savane. Iz Amazonije su se prenele po drugim delovima sveta neke cenjene biljke, kao na primer kaučukovo drvo, kakaovac i brazilski orah, koji su odavno preneti u druge delove Južne Amerike, Jugoistočne Azije i dr., ali ove se biljke i danas iskorišćavaju kao divlje biljke.

Južno od amazonske tropske prašume preko Brazilske visije pruža se prostrano područje kserofilne šikare, tzv.katingas, u kojem se samo mestimično diže više drveće. U suvom godišnjem razdoblju šikara gubi lišće, dok u vlažnom zazeleni. Katingas spada u teško prohodne formacije. U dolini Orinoka i južno od područja katingasa šire se prostrane savane. One su posledica dugog sušnog perioda. U dolini Orinoka visok travni

6


pokrivač je vrlo izrazit i karakterističan za velike površine ( ljanos), ali u severoistočnom Brazilu, savana dobija oblik nižeg travnog pokrivača tzv.kampos, sa dosta listopadnog drveća. Kamposi na krajnjem severoistoku prelaze u suvu stepu-sertao. U Gran Čaku savana ima oblik niske guste šikare, tzv.monte, koja je vrlo otporna prema suši. Iz nje se dižu stabla kebrača koja imaju vrlo tvrdo drvo, važno za dobijanje tkanina. Kampos i katingas imaju ljubičasto- crvena tla, koja su nastala raspadanjem starih eruptivnih stena, i koja su vrlo pogodna za kultivisanje kafe. Ostali delovi Južne Amerike pružaju vrlo šarenu biljnogeografsku sliku, koja zavisi od količine padavina i od visinskog položaja pojedinih krajeva. Vrlo izrazitu i ekonomski važnu formaciju predstavlja prostrano područje argentinskih stepa tzv.pampas. Pampasi se, s obzirom na nejednaku količinu padavina, menjaju od vlažne do polusušne i sušne stepe. Imaju vrlo plodno tle, bogato humusom, kome zapadni vetrovi svojim nanosima fine mineralne prašine neprestano obnavljaju plodnost.

7


VEGETACIJSKI TIPOVI U JUŽNOJ AMERICI

TROPSKE KIŠNE ŠUME

Tropske kišne šume predstavljaju najbujniju i u pogledu strukture najsloženiju vegetaciju na Zemljinoj površini, koja je poznatija pod nazivom tropska prašuma, koja je uzgred i najstariji tip vegetacije na Zemlji. To je večnozeleni tip šumske vegetacije, sa vrlo visokim drvećem čiji su listovi krupni i većinom sjajni, dok su im pupoljci bez zaštitne ljuspe. Za njih je dalje karakteristično prisustvo ogromnog broja lijana i epifita, kao i izuzetno florističko bogatstvo koje se ne ogleda samo u ukupnom broju vrsta u oblasti rasprostranjenja već pre svega u pojavi da na relativno maloj površini u šumi često nalazi vrlo veliki broj različitih vrsta.Tropske kišne šume zauzimaju veliku površinu u regionu Amazona, veliki deo Gvineje, južnu i istočnu Venecuelu, atlantske oblasti brazilske visoravni i pacifičku obalu Kolumbije i severnog Ekvadora.

Tropske kišne šume duž pacifičke obale Kolumbije

Tropske kišne šume zauzimaju uglavnom u Brazilu ogromnu oblast oko reke Amazon i njenih pritoka, kao i istočne primorske oblasti sve do južnih tropa. Ove amazonske prašume su najrasprostranjenije tropske kišne šume na Zemlji. Na jugu se pojas tropskih kišnih šuma graniči sa šumskim površinama brazilske države Mato Groso, gde su zastupljene galerijske šume koje rastu duž rečnih obala. Srednja godišnja temperatura u Amazoniji koleba se oko 25,7º- 27ºC. Temperaturna kolebanja su minimalna. U zapadnom delu Amazonije godišnja količina padavina iznosi 2000-3000mm, dok u istočnim delu nešto niža. Tropske kišne šume se sastoje od nebrojenog broja biljnih vrsta koje rastu jedna pored druge u vidu više spratova. U regionu Manausa, u Brazilu, npr.1652 biljaka pripadaju 107 različitih vrsta i 37 familija može se naći na 50km² površine. U Amazoniji ima oko 2500 biljnih vrsta. U oblasti reke Amazon mogu se razlikovati dva tipa tropskih kišnih šuma. Prvi tip se nalazi na nižim položajima i povremeno je plavljen- tip plavnih hileja ili „igapo“ , dok drugi tip prašume je na

8


uzdignutijem terenu i nije plavljen- „ete“. Nivo reke Amazon menja se i u toku dana i to na znatnoj dužini od ušća, pod uticajem plime i oseke. Dolina Amazona odlikuje se brojnim meandrima, mrtvajama i jezerima. U mirnim vodama razvijena je bujna vegetacija u kojij je naročito karatkteristična Viktoria regia, sa ogromnim flotantnim listovima, okruglog oblika koji su široki u prečniku do 1,5m. Plavne tropske šume u kojima voda stagnira više meseci daleko su slabije razvijene i floristički siromašnije od šuma koje su plavljene sam kraće vreme. Hileje su bujnije upravo izvan plavne zone.

VEGETACIJA MANGROVE

Vegetacija mangrove je razvijena u tropskim oblastima na ravnim morskim obalama zaštićenim od neposrednih udara talasa i vetrova. To su lagune, zalivi i prostrana ušća tropskih reka. Za ova staništa karakteristično je delovanje plime i oseke, stalna i pravilna promena nivoa vode u toku dana i noći. Najvećim delom mangrove imaju karakter guste žbunaste vegetacije izgrađene od žbunova, žbunastog drveća ali i delimično od drveća, visokog ponekad do 30m. To je zimzelena vegetacija sa sjajnim, golim listovima i pupoljcima po pravilu bez zaštitnih ljuspi.Ova vegetacija je karakteristična za prostor istočne, severne i severoistočne obale Južne Amerike, kao i za prostor Srednje Amerike i primorja Meksika i Floride. Kao što je već rečeno, vegetacija mangrove se stalno nalazi pod uticajem plime i oseke. Pre svega, usled stalnog priticanja vode za vreme plime stvara se muljevit veoma labilan substrat. U vezi sa ovim je i pojava potpornih korenova kod žbunova i drveća. Stalno priticanje vode uslovljava, sa druge strane, i uslove anearobije u mulju, pa prema tome i nepovoljne uslove za disanje korenovog sistema. U vezi sa ovim je i pojava korenova za disanje ( pneumatofore) preko kojih se koren snabdeva kiseonikom iz vazdušne sredine. Mangrovske vrste su halofite što znači da su prilagođene uslovima velike zaslanjenosti podloge. Na većoj udaljenosti od mora, na manje zaslanjenoj podlozi pri ušću i u donjim tokovima reka, ali još uvek u zoni gde se osećaju uticaji plime i oseke, vegetaciju mangrove smenjuje vegetacija niske palme Nipa fruticans, koja često prekriva ogromne površine.

Vegetacija mangrove

TROPSKE LISTOPADNE ŠUME I ŽBUNASTE ZAJEDNICE

Tropske listopadne šume razvijene su u onim oblastima u tropima gde periodično i naizmenično duvaju suvi i vlažni vetrovi. U vezi s tom okolnošću postoji duži ili kraći period suše, čime se pre svega ove oblasti razlikuju od područja tropskih kišnih šuma. U

9


vezi sa sušnim periodom je i pojava listopadnosti šumske i žbunaste vegetacije, čime se ona u suštini najviše i razlikuje od vegetacije tropskih kišnih šuma koja je večnozelena. Ova vegetacija obuhvata velike površine u Južnoj Americi, ona je raznovrsna u vezi sa količinom padavina za vreme kišnog perioda kao i dužinom sušnog. U oblastima sa većom količinom taloga zastupljene su monsunske šume, a u oblasti sa manjom količinom padavina zastupljene su savanske šume, dok u oblastima sa još manjom količinom padavina savanske šume prelaze ili u savane ili zajednice bodljikavih žbunova. Savanske šume i zajednice bodljikavih žbunova možemo obuhvatiti u jedan tip: kserofilne šume i žbunaste zajednice- ova vegetacija je predstavljena većinom niskim zimzelenim drvećem i bodljikavim žbunovima. Listovi su često perasti i vrlo bodljikavi. To su najkserofilnije zajednice u čitavoj tropskoj drvenastoj vegetaciji. U tropskim delovima Južne Amerike kserofilna drvenasta i žbunasta vegetacije takođe je raznovrsna. Pored savanskih šuma tipa „ voćnjaka“ ( Venecuela, Istočni Peru i dr.) u kojima su najviše zastupljeni Leguminosae, često sa učešćem kaktusa, sreću se i mnogi drugi tipovi od kojih je naročito zanimljiva „katinga“, vegetacija kserofilnih šuma u Brazilu. On zauzima velike oblasti između kamposa na jugu i vlažnih amazonskih šuma na severu.

SAVANE

Savane su tropski tip zeljaste kserofilne vegetacije. Dosta su slične stepama, ali u savanama postoji drveće mada je ono proređeno i razbacano. Druga osnovna razlika između stepa i savana je u tome što je prekid vegetacije uslovljen hladnim zimskim periodom u stepi, a u savani letnjim periodom suše. U Južnoj Americi savane se prostiru severno od zone kišnih tropskih šuma, u Venecueli i Gvijani kao ljanosi, južno od kišnih šuma, u centralnim delovima Barzila kao kamposi. U savanskim oblastima količina padavina u toku godine je relativno velika ( 900-1500mm), ali je bitno da je njihov raspored neravnomeran, tako da u kišnom periodu padne najveća količina taloga, dok je za vreme sušnog preioda, koji traje 4-5 meseci ona minimalna. U savanama dominiraju visoke trave- biljke većinom visoke 1m, ponekad 3m pa i preko toga. Savansko drveće je po pravilu nisko, čvornovato sa neprevilnim stablom.

TVRDOLISNA ZIMZELENA VEGETACIJA DRVEĆA I ŽBUNOVA

Tvrdolisna zimzelena vegetacija drveća i žbunova rasprostranjena je u subtropskim oblastima sa jasno izraženim periodom suše u toku godine.s tim u vezi su i izrazite kseromorfne osobine biljaka, u prvom redu drveća i žbunova. Tvrdolisna drvenasta vegetacija odlikuje se specifičnim zimzelenim listovima drveća i žbunovima, koji su kseromorfni, što je prilagođenost na period suše.

U Južnoj Americi tvrdolisna vegetacija se nalazi u Čileu između 40º i 50º južne geografske širine i to posebno u srednjem Čileu u visokom pojasu od 1000-2000m, gde su zajednice tvrdolisnih žbunova veoma rasprostranjene. U klimatskom pogledu oblasti rasprostranjenja južnoameričke vegetacije tvrdolisnih zimzelenih žbunova vrlo je sličan Mediteranu, dok u fizionomskom pogledu ona je slična kalifornijskoj tvrdolisnoj vegetaciji. Srednja godišnja količina padavina iznosi 300-1000mm, sa maksimumom u zimskom periodu godine. Za vreme leta kada nastaje sušni period, padne svega 10-20% od ukupne godišnje količine vodenih taloga. Između žbunova bujno je razvijena zimi i u

10


proleće vegetacija zeljastih biljaka, među kojima je posebno veliki broj lukovičastih formi.

STEPE

Pod stepama ( u širem smislu reči) podrazumevamo zeljastu vegetaciju u kojoj, za razliku savana, nema drveća. Razlika je i u tome što vegetacija stepe traje i u toku leta, dok se savane razvijaju tokom zimskog, kišnog perioda. U ovoj formaciji vegetacija u potpunosti pokriva zemljište. Stepska vegetacija obrazovana je uglavnom od kseromorfnih i mikrotermnih zeljastih biljaka ( što znači od biljaka otpornih prema suši i mrazu), koje najvećim delom pripadaju vrstama iz familije trava. Naročito su karakteristične busenaste trave. Južno-američke stepe- pampasi, koji zauzimaju veliki deo Argentine i Urugvaja, nalaze se u oblasti suve i tople klime sa veoma jakim vetrovima.

Pampe ArgentineOne zauzimaju istočne i severne delove Argentine, od predgorja Kordiljera na

zapadu, pa sve do Atlantskog okeana na istoku. Pampe su nekada bile i pod stablima drveća ali zbog velike eksploatacije ostale su bez njih. To su bili egzotični borovi, eukaliptusi, hrastovi... Ka jugu stepe se nastavljaju u patagonijske stepe. Stepe su razvijene u onim oblastima u kojima vlada kontinentalna i ultrakontinentalna klima, sa relativno malim količinama padavina u toku leta. To je zeljasta, kserofitna vegetacija bez drveća u kojoj osnovnu masu čine višegodišnje trave iz rodova Melica, Stipa, Aristida, Paspalum. U odnosu na pedološku podlogu, stepe su rasprostranjene na černozemu. Za stepe je karakteristična životna forma biljaka „ kotrljana“- koje su više ili manje loptaste biljke, uz to vrlo lake ili sa dosta velikom površinom, koja se posle sazrevanja semena odvajaju od zemlje, i nošene vetrom, kotrljaju po stepi rasipajući uz put svoje seme.

VEGETACIJA LOVOROVIH ŠUMA

Lovorove šume zauzimaju relativno male površine na Zemlji i nalaze se u subtropskim oblastima u kojima postoje povoljni temperaturni uslovi i velika količina vlage, ali u kojima su kolebanja ovih faktora tokom godine izrazitija nego u oblastima sa tropskim kišnim šumama. Ove šume su večnozelenog tipa, što znači da ne postoji regularni sezonski listopad. Kod lovorovih šuma osnovno drveće ima vrlo karakterističan list, lovorov tip lista, čije su odlike krupna, ovalna i kožasta liska sa sjajnom, blistavom

11


površinom bez dlaka. Rasprostranjene su u Čileu i Patagoniji. U Čileu su zastupljene večno zelene šume, od vrsta Nothofagus betuloides, u uslovima vlažne i dosta hladne klime. Karakteristična crta ovih subantarktičkih zimzelenih šuma je veoma mala temperaturna razlika između leta i zime, dok je količina padavina velika tokom cele godine. Ovakve šume je Ribel označio kao antarktičke lovorove šume.

PLANINSKA VEGETACIJA

U oblasti visokih Anda, javlja se zona koja je vlažnija jer je okrenuta ka Atlantiku, i u ovoj zoni se javljaju razne vrste epifita. U još višim zonama javlja se specifična vegetacija koja dopire do snežne granice. U vlažnijim delovima, severnih Anda, u Kolumbiji i Ekvadoru, planinske livade se nazivaju paramo, i u florističkom pogledu sastoje se iz travnih formacija koje imaju specifične svetle cvetove. Vegetacija dopire do snežne granice, ali i niže na mestima gde je tlo osiromašeno.

12


FLORISTIČKE OBLASTI U JUŽNOJ AMERICI

NEOTROPSKA FLORISTIČKA OBLAST

Neotropska floristička oblast obuhvata gotovo čitav Meksiko, najjužniji deo Foride, čitavu centralnu Ameriku sa Antilskim ostrvima i celu Južnu Ameriku do 40º južne geografske širine ( južnije nastaje antarktička floristička oblast). Klima je tropska i suptropska, sa velikim količinama padavina koje su ravnomerno raspoređene u toku godine. Jugoistočni kišni pasati prodiru duboko u kontinent uslovljavajući vlažnu klimu, mada primorske planine u izvesnim svojim delovima ( npr.u Kolumbiji, južnom Brazilu i Gvajani) ne dozvoljavaju slobodno prodiranje vlažnih vetrova uslovljavajući tako stvaranje sušnih prostora. Područje gornjeg toka Amazona odlikuje se izuzetno obilnim kišama, što je uslovljeno ne samo uticajem vlažnih vazdušnih masa sa okeana, već i kombinacijom velikih količina vlage u planinama. Zahvaljujući ovakvim uslovima neotropska floristička oblast odlikuje se ogromnim prostranstvima, tropskih kišnih šuma, naročito u širem slivnom području reke Amazon, ono se odlikuje mnogobrojnim drvećem ogromnih razmera, bujnim i raznovrsnim lijanama i epifitama. Tropske kišne šume nalaze se na atlantskom primorju Centralne Amerike kao i na mnogim Antilskim ostrvima, zatim u Kolumbijskim Andima i području reke Orinoko, a naročito u području reke Amazon. Na istočnim obalama Centralne i Južne Amerike zastupljena je mangrova vegetacija. U suvljim oblastima neotropisa nalaze se savane i stepe (ljanosi u Venecueli i Gvajani, kamposi u centralnim i južnim delovima Brazila, pampasi u Argentini i Urugvaju) i pustinje u pribrežnim tihookeanskim područjima. Flora neotropske oblasti odlikuje se dominacijom neotropskog flornog elementa. U florističkom pogledu neotropska oblast je veoma bogata što se vidi iz broja vrsta u pojedinim njenim delovima: severni Meksiko 3400 vrsta, južni Meksiko 7000, Kuba 7000, Venecuela 6800, Brazil 40000, Čile 4500, Paragvaj 4200...

Neotropska floristička oblast se grubo može podeliti na tri podoblasti:1. Srednjeamerička ili meksikanska kserofitna podoblast2. Tropska američka podoblast3. Andska podoblast ( uključujući i argentinsku i čilsku provinciju)

Srednjeamerička podoblast- obuhvata gotovo čitav Meksiko, poluostrvo Kaliforniju i južne delove Arizone, Novog Meksika, Teksasa, a na jugu sve do Jukatana, Gvatemale, San Salvadora i Hondurasa. U arizonskim, kalifornijskim i meksikanskim subtropskim pustinjama nalaze se različiti kaktusi i opuncije. U meksikanskim i teksaškim savanama i proređenim kserofitnim šumama nalaze se mnogobrojne vrste drveća, žbunova, zeljastih biljaka ( posebno trava) kao i sukulentnih biljaka. Ova oblast odlikuje se i najsevernijim lokalitetima vegetacije mangrove ( najjužniji delovi poluostrva Florida i obalska zona poluostrva Jukatana).Srednja Amerika je postojbina mnogih starih poljoprivrednih kultura, koje su kasnije, posle osvajanja Meksika od strane Evropljana prenete u Evropu. Mogu se izdvojiti kikiriki, pasulj, paradajz, kukuruz, krompir, američke tikve i dr. Ovde su rasprostranjene i mnoge tropske kulturne biljke: ananas, kakao, vanila, manioka, avokado...

Tropska američka podoblast- obuhvata čitavu tropsku Ameriku, južno od meksikanske podoblasti, sve do antarktičke oblasti na krajnjem jugu južnoameričkog

13


kontinenta ( sve do približno 40º južne geografske širine). Može se podeliti na nekoliko područja:

1. Zapadna Indija2. Subekvatorijalno florističko područje Venecuele i Gvajane3. Amazonsko florističko područje ( područje hileje)4. Južnobrazilsko područje

Područje Zapadne Indije odlikuje se velikom vlažnošću i velikom količinom padavina, što je uslovilo vegetaciju tropskih kišnih šuma koje su danas u velikoj meri uništene u cilju dobijanja površina za poljoprivredne kulture. Na nekim mestima klima je dosta suva sa obzirom da je lokalnim uslovima izmenjeno dejstvo pasata. Tropske kišne šume odlikuju se velikim brojem palmi, bambusa, drvenastih paprati, epifita. Duž reke Orinoko razvijene su zimzelene tropske šume galerijskog tipa, zahvaljujući vlažnoj podlozi i većem uticaju pasata. Ljanosi predstavljaju poseban tip savana, prostrane su travne površine sa pojedinačnim ili grupnim drvećem, među kojima se ističu palme i kserofilne vrste žbunova.

Amazonsko florističko područje obuhvata ogromnu teritoriju slivnog područja reke Amazon sa gorostasnim tropskim kišnim šumama koje pokrivaju preko 6500000km². U uslovima tropske vlažne klime razvijena je bujna vegetacija koju je Humbolt nazvao hileje ( od grčkog hileon- šuma), sa mnogobrojnim drvećem visine preko 60m.

Andska floristička podoblast- u najširem smislu prema Stojanovu andska floristička oblast obuhvata, s jedne strane, područje moćnih planinskih masiva Anda, počev od 40º severne geografske širine pa sve do 50º južne geografske širine, gde počinju već izrazito subarktička područja, a sa druge strane tihookeansko primorje u oblasti srednjih i južnih Anda, kao i nizijske oblasti jugoistočne Argentine, pod pampasima. Nesaglasnost između pojedinih autora u pogledu obima andske florističke podoblasti sasvim je razumljiva, s obzirom na florističke i druge veze i uticaje koji postoje između odgovarajućih delova Anda i susednih nizija, naročito u delu Južne Amerike. Uzimajući u obzir sve odgovarajuće momente, andsku florističku podoblast mogli bi podeliti na sledeće provincije:

1. provincija tropskih Anda2. argentinska provincija ( po Walteru posebno florističko područje

pampa)3. čilska ( prelazna) provincija

Uopšte uzev, može se reći da se na istočnim padinama Anda nalaze vlažne tropske šume, a na zapadnim, vegetacija pustinjskog tipa, izuzev andskog primorja u tropskom području i u Čileu. Na većim nadmorskim visinama šumsku i pustinjsku vegetaciju smenjuju planinske stepe i visokoplaninska vegetacija tropskog tipa ( sa izuzetkom subantartičkih delova Anda). U istorijskom pogledu značajno je da su Andi od tercijara služili kao značajan put dalekim migracijama biljaka od severa ka jugu i obratno. Veliki deo visokoplaninskih biljaka na Andima vodi poreklo od tropskih i subtropskih biljaka iz okolnih nizija, ali je jedan deo takođe poreklom iz visokoplaninskih oblasti holarktisa.

Spomenimo uzgred da su Galapagoska ostrva odigrala značajnu ulogu u razvoju biologije, pošto je na njima Darvin na svome čuvenom putovanju brodom „Bigl“, uočio

14


mnoge pojave u odnosima živog sveta i okolne prirode, zahvaljujući čemu je izveo niz svojih kapitalnih zaključaka.

ANTARKTIČKA FLORISTIČKA OBLAST

Ova oblast obuhvata najjužnije delove kopna: najjužnije delove Južne Amerike (Patagoniju i južni deo Čilea), Ognjena Zemlja, niz antarktičkih ostrva i čitav Antarktik. Ova oblast je floristički vrlo siromašna, posebno na južnim ostrvima,što je posledica krajnje nepovoljnih klimatskih uslova. U vegetacijskom pogledu na zapadu su šume, a na istoku suvlja klima sa specifičnom stepskom vegetacijom.

ZOOGEOGRAFSKE OBLASTI U JUŽNOJ AMERICI

NEOTROPSKA ZOOGEOGRAFSKA OBLAST

Osnovna karakteristika neotropske oblasti jeste činjenica da je to jedina oblast koja ulazi u sastav Neogejskog kopna- ona obuhvata čitavu Južnu i Centralnu Ameriku, a takođe i Istočnoindijska ostrva. Mada u Centralnoj Americi ne postoji čitav niz tipičnih predstavnika neotropske faune, a pojavljuju se i karakteristične severnoameričke životinje, jasno je da je prostor centralne Amerike predstavlja u izvesnom smislu prelazni pojas između faune Južne i Severne Amerike, njihova granica se dosta precizno može povući južnim potezima padina Meksikanske visoravni, koja predstavlja granicu između neotropske oblasti i severnoameričke faunističke oblasti.

Fauna neotropske oblasti je veoma bogata i izuzetno specifična, a njena karakteristična svojstva su:

postoji red krezubica ( oklopnici, mravojedi, lenjivci) koji je autohton i samo mali broj oklopnika prelazi severne granice oblasti

torbari sa dva podreda, od kojih su cenolestide endemiti vrlo je upečatljiv i obiman podred širokonosnih majmuna, koji je

autonoman i endemičan red insektivora skoro da ne postoji velika porodica vampira ima endemičan karakter glodari su vrlo raznovrsni i većina je endemična postoje veoma mnogobrojne i vrlo raznovrsne ptice, koje obuhvataju

mnogo endemičnih grupa viših sistematskih kategorija: red američkih nojeva, tinamu, hoacini, tukani, američki lešinari...

PREDSTAVNICI ŽIVOTINJSKOG SVETA JUŽNE AMERIKE Beskrajne šume i vode Amazonije predstavljaju privlačnu sredinu određenog

životinjskog sveta- od nevidljivih organizama do divovskih nemani, koje su gotovo praistorijskih dimenzija. Krupne životinje se ne sreću ovde tako često kao u savanama, jer za njih nema dovoljno hrane u prašumama. Takođe, one se teško probijaju kroz

15


mračne i močvarne šumske gustiše. U vreme pljuskova i poplava mogu se spasiti od vode samo brzim penjanjem na stabla. Zbog toga su im udovi prilagođeni toj životnoj potrebi. I ptice su bez pravih krila, umesto da lete kao u ostalim područjima, one se nogama ili kljunovima hvataju za grane ili stabla. Pećnica je ptica pletilja koja živi na otvorenom, u Argentini i Paragvaju, gde je malo stabala. Ona hrabro odabira gole grane kao pogodna mesta na kojima od zemlje gradi skoro nepropusna gnezda oblika lopte, gde je ulaz u gnezdo dovoljno širok za ljudsku ruku. Takođe ptice su u Južnoj Americi predstavljene sa 89 familija i oko 2700 vrsta od kojih su mnoge endemične, i ima ih više nego u Africi i Aziji, što opravdava primenu imena „kontinent ptica“ za Južnu Ameriku. Neke od predstavnika ptica su: hoacini, tukani, papagaji, golubovi, kolibri... Obična rea je najveća ptica neletačica na zapadnoj hemisferi, liči na noja. Njeno stanište je duž ravnica Južne Amerike, južno od Amazonije. Mladi se hrane insektima ali ubrzo prelaze na biljnu hranu kojom se hrane odrasli. Ova ptica je sada zaštićena vrsta ali se dugo lovila zbog perja, jaja i mesa.

Obična reaHoacin je čudna ptica masivne građe, veličine pileta, a živi u močvarama Gvajane

i Venecuele. Njena gnezda su grubo izgrađene platforme od grančica, podignute iznad vode, najčešće na mangrovom drvetu. Tek izlegli mladi su potpuno goli, ali izuzetno živahni, nije ih lako pratiti. Ako se gnezdo zatrese oni će se grozničavo ispentrati sa svojih platformi na obližnje grane. Na prednjem delu svakog krila hoacini imaju po dve kandžice, ostatke iz vremena kada njihovi preci, gmizavci nisu imali krila nego prednje udove sa podeljenim prstima. Po izgledu tih mladih može se stvoriti slika kako se Archaeopterix kretao kroz granje šuma. Kad mladunci hoacina odrastu izgube ostatke kandži. Odrasli slabo lete, pa teško udaraju krilima duž rečnih obala. Čini se da ne mogu preleteti više od stotinak metara, jer se ubrzo nakon poletanja obrušavaju u zelenu obalsku šumu. Odrasli hoacini su veličine vrane, hrane se listovima drveća koje urolaju u lopte, i spadaju u zaštićene vrste. Andski i kalifornijski kondor predstavljaju najveće ptice letačice, duge oko 130 centimetara i teške do 10 kilograma. Obe se hrane uginulim životinjama. Andski kondor ( Vulture gryphus), koji se kreće u prostoru od pacifičke obale Južne Amerike do visokih Anda, ima nešto duža krila (do 3m) i crne je boje sa belim prstenom oko vrata i golom ljubičastom glavom i vratom. On preživljava hraneći se lešinama velikih sisara, ili leti iznad vode u potrazi za uginulim ribama. On ne pravi gnezdo, već leže jaja na zemlji ili na visokim liticama.

16


Andski kondor Hoacin Majmuni su uglavnom predstavnici suvozemnih životinja u amazonskoj prašumi.

Mnoge vrste uzimaju raznoliku hranu- bube, jaja i voće, a druge se hrane isključivo lišćem određenog drveta i imaju posebno zamršen želudac koji to lišće pretvara u hranljivu masu. Život u tom svetu opasnih visina učinio je majmune vrlo pokretnim: imaju manipulativne ruke- hvataljke, a odlikuju se i inteligencijom. Međutim oni nisu jedine životinje koje se hrane lišćem iznad tla. Majmuni koji su stigli u Južnu Ameriku odlikuju se određenim karakteristikama. Svi južnoamerički majmuni imaju spljošten nos sa hrskavičavom pregradom između široko razmaknutih nosnih otvora. Pripadnici jedne južnoameričke skupine majmuna, iz porodice pandžasa, još uvek se služe mirisom u međusobnom komuniciranju. Mužjaci glađu koru sa grane a onda je utrljaju urinom. Imaju istaknute ukrase- brkove i čuperke na ušima. Pandžasi su najmanji među svim majmunima, telo im je dugo samo desetak centimetara. Hrane se orasima, hvataju bube i ližu biljne sokove iz kore drveća.

U red krezubica spadaju tri vrste: oklopnici, mravojedi i lenjivci. Lenjivac je jedan od prvih bića u Južnoj Americi koji se prilagodio životu među granama. Postoje dve vrste lenjivaca: dvoprsti i troprsti. Troprsti je mnogo „lenjiviji“. Lenjivac se veša naopako krupnim srpastim kandžama koje se nalaze na krajevima njegovih nogu. Hrani se samo jednom vrstom lista, i to od biljke cekropije koja raste u velikim količinama, pa je nije teško naći. Nijedna grabljiva životinja ne napada lenjivca- malo je onih koje ga mogu dohvatiti- pa on nema suparnika. Zbog toga je veoma „lenja“ i troma životinja. Od dvadeset četiri sata on osamnaest provodi u spavanju. Mišići su mu toliko slabi da se ne može kretati brže od kilometar na sat. Skoro da je nem, a pored toga i slabo čuje. Nasuprot svim ostalim sisarima dlake na telu nisu im upravljene od leđa prema trbuhu, već suprotno, od trbuha prema leđima. Na svom rastresitom dlakavom pokrivaču, koji je nalik na seno, ponekad se naseli masa algi, koji lenjivcima daju zelenu boju.

17


Lenjivac Veliki mravojed

Među krupnije životinje ove sredine spada i mravojed, dug i do 2,5m. Postoje tri vrste mravojeda: najmanji, patuljasti ili dvoprsti mravojed, koji živi na drveću, gde se hrani samo termitima. Mali mravojed je veliki kao veverica, ima mekano zlatnožuto krzno i čeljusti o obliku kratke cevi. Danju spava među granjem a noću traži hranu. Najveća vrsta, četvoroprsti mravojed, veličine mačke, ima kratko grubo krzno i rep kojim se može prihvatiti. I on se vere po drveću ali češće silazi na zemlju. Ovaj mravojed može da naraste i do 2,5m, rep mu je dugačak i čupav. Prednje noge su mu savijene, a kandže tako dugačke da ih mora podviti. Svi mravojedi se sporo kreću.dvoprsti i četvoropresti mravojedi više vole mrave i termite na stablima, tako da najveći deo vremena provode na drveću. Karakteristika svih mravojeda je da imaju bezube vilice, dug crvoliki i lepljiv jezik, i snažne mišiće u zadnjem delu želuca, koji služi umesto zuba za sitnjenje hrane.

U samom Amazonu i njegovim pritokama razvio se veoma bogat životinjski svet. Smatra se da u njemu živi oko 2000 životinjskih organizama. Vode Amazona, izložene plimi i oseki okeana, postale su pogodne za život i nekih morskih organizama. Takvi su morski psi, raže i mnogobrojne ribe. Amazon i njegove pritoke predstavljaju kraljevstvo velikog broja riba kao sto su pako (velika braonkasta, ravna riba čije je meso veoma cenjeno), kumaru ( velika bezuba riba koja je zbog ovog svojstva i vegetarijanac), električna jegulja... U tim vodama živi i piraruku, najkrupnija slatkovodna riba na Zemlji, ali najkrvoločnija riba ovih a i ostalih slatkovodnih voda jeste pirana. Pirana- bilo koja od nekoliko 24 vrsta krupnih riba mesoždera roda Serrasalamus (porodice Characidae) kojih ima puno u rekama na istoku i centralnim delovima Južne Amerike. Poznate su po svojoj proždrljivosti. Dostižu veličinu od 15 centimetara do skoro 60 centimatara. Iako su neke vrste isključivo karnivore, nisu sve opasne po čoveka. Pirane crvenog trbuha, S. Nattereri mogu da narastu i do 60 centimetara, ali ih je većina manja. Neke vrste su srebrnkaste i imaju narandžasti stomak dok su druge sasvim crne. Sve imaju oštre i reckaste zube koji se pri ujedu sklapaju kao makaze. Plivaju u jatima i tada se najčešće hrane drugim ribama, dok se pirane sa crvenim stomacima hrane i većim životinjama. Privlači ih miris krvi tako da mogu čak i najveće životinje za samo minut ili dva da oglođu do skeleta. U najkrupnije vodene životinje ove regije spadaju aligatori, slatkovodni delfini (inia- primitivni delfin) i vodene svinje i krave.

18


Pirana Reptili obuhvataju razne vrste kornjača, krokodila, kajmana (endemični

krokodili), gekoa, iguana, raznih guštera, zmija...Veoma je raširena i kornjača. Ona je vrlo rano razvila odbrambena svojstva. Ljuske je proširila u rožnate ploče, ojačane sa donje strane kostima, tako da joj je telo praktično pokriveno nepropusnim oklopom, u koji mogu uvući glavu i udove pojavi li se opasnost. To je nesumnjivo najsavršeniji okolop koji je razvio neki gmizavac, a njegovu efikasnost i praktičnost pokazuje činjenica da se od dana kada su kornjače nastale skoro da nije promenio. Anakonda- jedna od dve južnoameričke vrste zmija iz roda Eunectes ( porodica Boidae) koje dave plen. Teška divovska anakonda ili velika vodena boa obično nije duža od 5m, mada može da dostigne dužinu od 7,5m, čime se po dužini izjednačava sa najvećim pitonima. Žuta anakonda je mnogo manja. Obično tamnozelena sa ovalnim crnim pegama, divovska anakonda živi duž tropskih reka istočno od Anda i na Trinidadu. Ubija noću tako što se skriva u vodi, a davi plen veličine američkog aligatora, a ponekad vreba ptice na drveću, može da izlegne do 75 mladih.

Kajman Anakonda Sisari su predstavljeni mnogobrojnim vrstama majmuna, raznim suvozemnim i

poluvodenim životinjama, tapirima, velikim i malim jelenima, čak jaguarima, vukovima, madvedima... Tapiri su veliki sisari koji pored Južne Amerike naseljavaju močvarna područja Azije. Njihove dimenzije su od 75 do 120 centimetara visine i teški su 225 do 300 kilograma. Hrane se lišćem, travom, vodenim biljkama, voćem. Relativno skoro su se u amazonskoj prašumi naselile dve krupnije životinje: puma i jelen. Južnoamerička elen-antilopa, slična jelenu, je najveća među antilopama. Ona i ravničarska zebra osnivaju stada u kojima su oba pola potpuno ravnopravna, a mužjaci se bore međusobno za ženke. Guanako je južnoamarički sisar koji je u familiji kamila a liči na jelena. Marsupali su predstavnici najprostijih sisara koji ješ uvek postoje. Lama- pripitomljeni

19


južnoamerički preživar, koji se gaji u stadima u Boliviji, Peruu, Ekvadoru, Čileu, Argentini. Lama (lama glama) koristi se kao glavna tovarna životinja, ali kao i izvor hrane, vune, kože, loja za sveće i njen isušeni izmet za gorivo. Lama dostiže težinu do 120 kilograma, može da nosi teret 45-60 kilograma i da pređe 25-30 kilometara dnevno. Potrebno joj je malo vode i raznovrsno rastinje. Iako je obično bele boje, može da bude i crna ili pak bela sa crnim i smeđim šarama. Nema podatatka da je postojala kao divlja životinja, najverovatnije je uzgojena od rase guanako za vreme pre civilizacije Inka.

Lama Tapir Puma- kuguar, planinski lav ili panter, vrsta ( Felis concolor) velike skladno

građene mačke koje žive na prostoru od Britanske Kolumbije do Patagonije u različitim staništima. U mnogim područjima ova vrsta ograničena je na divljinu, a neke podvrste se smatraju ugroženim. Njihova boja varira od bledo-žute do crvenkasto-smeđe, imaju tamne uši i vrh repa a beo trbuh. Odrasla puma teži između 35-100 kilograma. Mužjak može da bude dugačak do 3m, od čega jedna trećina otpada na rep, a visina pleća iznosi 60-75 centimetara.

U Amazoniji žive i insekti. Njihovo telo pokazuje veliku raznovrsnost oblika, čini

se da postoji samo ograničenje u veličini, najveći nisu duži od 30 centimetara. Faktor ograničenja je njihova tehnika disanja. Oni dišu kroz traheje, gustu mrežu disajnih cevi. Ali su insekti na drugi način savladali čak i ograničenje veličine. Svuda se mogu naći termitnjaci insekata. Jedan termitnjak sadrži koloniju od nekoliko miliona insekata. U središtu kolonije leži plodna ženka-majka, koja je zatvorena unutar masovnih zemljanih zidova, odakle više ne može pobeći jer joj je telo preveliko da bi se mogla provući kroz prolaze koji vode od središta. Kraljica proizvodi jajašca neverovatnom brzinom od 30000 dnevno. Ona bi uginula da se ostatak kolonije ne „brine“ o njoj. „ Radnici“ joj donose hranu sa jednog kraja a odnose jajašca sa drugog. Jedini polno aktivan mužjak, kralj, veličine ose, nalazi se uz nju a i njega ostali hrane. Najsloženiji i najrazvijeniji oblici života u kolonijama jesu oni stvoreni odnosima među mravima. Mravi koji režu lišće, a žive u Južnoj Americi, grade gnezda iz kojih polaze danju i noću u dugačkim kolonama da uništavaju stabla, odnesu svaki izdanak , list i peteljku deo po deo, i zatim to sve prenesu u svoje podzemne hodnike. Oni ne jedu tu materiju, već je žvaću i stvaraju gnojivo na kojem „uzgajaju“ gljivice, pa se hrane njihovim belim plodonosnim telima. Većina mrava su međutim mesožderi. Mnogi napadaju termite, velike termitnjake i bore se sa „vojnicima“, a ako pobede proždiru ih. Drugi su opet uveli jedan od najzaprepašćujućih oblika društvenog ponašanja: odredjenu vrstu mravi pretvaraju u robove, upadajući im u mravinjake, otimaju jajašca i odnose ih u svoju koloniju. Kad se

20


mladi mravi izlegu, robuju svojim gospodarima, sakupljaju hranu i hrane ih jer „robovlasnici“ imaju tako velike čeljusti da se sami ne mogu hraniti. Najstrašniji su oni mravi koji nemaju vlastiti mravinjak već lutaju i traže plen. U Južnoj Americi ovi mravi poznati su kao „ ratnički mravi“. Marširaju u tako dugačkim kolonama da im je potrebno nekoliko sati dok svi prođu istu tačku na putu. Kad lovci na čelu kolone otkriju plen, u rojevima se bacaju na njega i komadaju ga, napadaju: skakavce, škorpione, guštere, mlade ptiće u gnezdima, sve i svakoga ko im se ne skloni sa puta. Mravi biljojedi su u stanju da za jednu noć unište površinu od jedne okućnice ili vrta, ili da opustoše veće površine zasađene kulturnim biljkama. Njihovi srodnici, mravi meožderi, kreću se kroz prašumu u velikim kolonama tražeći hranu, prevrćući marljivo svaku grančicu i šuškaju po opalom lišću izazivajući lagane šumove. Ukoliko naiđu na lešinu mogu je za nekolikominuta pretvoriti u kostur.

Kolonija termita Od predstavnika torbara javljaju se oposumi.Oposumi su izdržljive i prilagodljive

životinje koje su se proširile po Južnoj i Severnoj Americi, od Argentine na jugu, do Kanade na severu. Njihov način razmnožavanja je vrlo neobičan: ženka ima sa donje strane na trbuhu prostranu torbu u kojoj neguje mladunčad. Nema sumnje da se mladi neguju u torbi, jer su u torbama tih životinjica često nalažena sićušna, gola, ružičasta bića, priljubljena ustima za bradavice. U Americi živi 76 raznih vrsta oposuma. Najmanji je veličine miša i nema torbu. Najraniji fosili sisara za koje je pouzdano utvrđeno da su bili torbari pronađeni su u Južnoj Americi, pa nije isključeno da je čitava ta skupina potekla iz ovog dela sveta.

OposumGalapagoska ostrva su postala interesantna naučnom svetu posle Darvinove

posete i njegove teorije da se takav živi svet neije razvio negde na svetu. Neki od predstavnica ovih životinjskih vrsta jesu kornjače ( po kojima je i skupina ostrva dobila ime), zatim pingvini i zebe ( zbog čijih različitih oblika kljunova Darvin i formirao svoju

21


teoriju o evoluciji vrsta). Galapagoski pingvini su ptice neletači i njihova krila u obliku peraja čine ih vrlo dobrim plivačima. Odrasli pingvini su visoki oko 53 centimetara. Mužjaci i ženke podjednako učestvuju u podizanju mladih, bilo pri čuvanju jaja ili ishrani mladunaca. Danas na samo 2 galapagoska ostrva postoji nekoliko hiljada parova. U prošlosti su im pretnju predstavljali divlji psi a sada su pingvini zaštićeni od njih.

Galapagoski pingvin Flamingos sa Galapagosa

Insektivori su u Neotropskoj oblasti veoma su slabo zastupljeni, veoma su sitni. Slepi miševi su mnogobrojni. Interesantna je grupa, odnosno velika porodica vampira, koja je endemična, neki od ovih vampira sišu krv, dok se druge grupe hrane plodovima.

ANTROPOGENI UTICAJI NA FLORU I FAUNU JUŽNE AMERIKE

Ljudska aktivnost je u velikom obimu transformisala prvobitnu vegetaciju duž celog kontinentalnog dela Južne Amerike, posebno u regionima šuma. Šume su u istočnom Brazilu opustošene u procesu „čišćenja“ zemljišta, radi sađenja kulturnih biljaka, posebno šećerne trske. Takođe u skoro svim severnim brazilskim državama šume brzo nestaju jer se koriste kao drvna građa. Padine Anda su tako ozbiljno obešumljene tako da se ne može pretpostaviti da su do nedavno bile pod šumama. Takođe i u Amazoniji se godišnje poseče nekoliko hiljada km² , dok u Patagoniji je postala praksa paljenje šuma radi dobijanja više poljoprivrednih površina. Čovek i indirektno deluje na uništavanje vegetacijskog pokrivača, naročito prilikom ispaše mnogobrojnih stada od venecuelenskih Ljanosa, preko visokih Anda do Tera del Fuego.

Preterani lov i uništavanje prirodnih staništa doveo je do ozbiljnog smanjenja broja životinjskih vrsta u većem delu Južne Amerike. Skoro sve životinjske vrste smanjile su svoj broj u odnosu na polovinu 20 veka, a neke od njih su na ivici egzistencije. Zakoni koji obavezuju na zaštitu životinja skoro da se ne upotrebljavaju. Pored toga, mnogim ljudima koji žive u tropskim kišnim šumama, životinje služe kao hrana, ili se prodaju kao egzotični ljubimci ili služe za naučne eksperimente. Prirodni rezervati, osnovani da bi se zaštitila prirodna staništa, javljaju se u celoj Južnoj Americi.

22


Argentina je pionir u zaštiti životinja na ovom kontinentu jer je osnovala Nahuel Huapi nacionalni park. Mnogi nacionalni parkovi u severoistočnom Peruu štite jednu od najvećih kolekcija biljaka i životinja u Amazonskom basenu, koji uključuje preko 1000 vrsta ptica. Napori Venecuele da se zaštiti priroda dovelo je 1962. godine do osnivanja nacionalnog parka Kanaima u Gvajanskoj visoravni koji je sa oko 20000km² najveći nacionalni park na kontinentu.

23


LITERATURA:

Microsoft Encarta Encyclopedia 2001. godine

Encyclopedia Britannica 2001. godine

Dr Milorad Vasović, „ Regionalna geografija“, IRO „Rad“, Beograd, 1985. godine

Dr M. Janković i B. Atanacković, „ Biogeografija sa pedologijom“, Geografski fakultet, Beograd, 1999.godine

Dr Borivoje Milojević, „ Opšta regionalna geografija“, Naučna knjiga, Beograd, 1953.godine

24


SADRŽAJ:

Geografski položaj i granice Južne Amerike 2Klimatske karakteristike Južne Amerike 4Biljni pokrivač i vrste tla 5Vegetacijski tipovi u Južnoj Americi 8o Tropske kišne šume 8o Vegetacija mangrove 9o Tropske listopadne šume i žbunaste zajednice 9o Savane 10o Tvrdolisna zimzelena vegetacija drveća i žbunova 10o Stepe 11o Vegetacija lovorovih šuma 11o Planinska vegetacija 12Florističke oblasti u Južnoj Americi 13o Neotropska floristička oblast 13o Antarktička floristička oblast 15Zoogeografske oblasti u Južnoj Americi 15o Neotropska zoogeografska oblast 15o Predstavnici životinjskog sveta Južne Amerike 15Antropogeni uticaji na floru i faunu Južne Amerike 22Literatura 24Sadržaj 25

25

Documents

Biljni i Zivotinjski Svet J.amerike