Biologija Sss Lektorisano

Crna Gora

Vlada Crne Gore MINISTARSTVO PROSVJETE ZAVOD ZA ŠKOLSTVO

Katalozi znanja – predmetni programi

BIOLOGIJA I i II razred srednje stručne škole

BIOLOGIJA

I ili II razred srednje stručne škole

Podgorica, 2014.

2

Katalozi znanja – predmetni programi BIOLOGIJA I i II razred srednje stručne škole BIOLOGIJA I ili II razred srednje stručne škole

Izdavač: Zavod za školstvo

Urednik: dr Dragan Bogojević

Lektura: Danijela Đilas

Tehnička priprema

i dizajn: Nevena Čabrilo

Štampa: "OBOD" Cetinje

Tiraž: 300

Podgorica, 2014. Nacionalni savjet za obrazovanje na 27. śednici, održanoj 17. marta 2014. godine, utvrdio je izmjene predmetnoga programa BIOLOGIJA s fondom 2 časa sedmično za I i II razred srednje stručne škole i BIOLOGIJA s fondom 2 časa sedmično za I ili II srednje stručne škole.

3

S A D R Ž A J katalog znanja – predmetni program ........................................................................................................................................................................................... 4 1. NAZIV NASTAVNOGA PREDMETA........................................................................................................................................................................................... 5 2. ODREĐENJE PREDMETNOGA PROGRAMA ........................................................................................................................................................................... 5 3. OPŠTI CILJEVI PREDMETNOGA PROGRAMA ........................................................................................................................................................................ 6 4. SADRŽAJI I OPERATIVNI CILJEVI PREDMETNOGA PROGRAMA ........................................................................................................................................ 6 5. DIDAKTIČKE PREPORUKE ..................................................................................................................................................................................................... 21 6. KORELACIJE MEĐU PREDMETIMA ....................................................................................................................................................................................... 22 7. STANDARDI ZNANJA (ISPITNI KATALOG) ............................................................................................................................................................................ 22 8. NAČINI PROVJERAVANJA ZNANJA I STRUČNE OSPOSOBLJENOSTI ............................................................................................................................. 26 9. RESURSI ZA REALIZACIJU NASTAVE .................................................................................................................................................................................. 26 10. PROFIL I STRUČNA SPREMA NASTAVNIKA/NASTAVNICA I STRUČNIH SARADNIKA/SARADNICA ........................................................................... 28 katalog znanja – predmetni program ......................................................................................................................................................................................... 29 1. NAZIV NASTAVNOGA PREDMETA......................................................................................................................................................................................... 30 2. ODREĐENJE PREDMETNOGA PROGRAMA ......................................................................................................................................................................... 30 3. OPŠTI CILJEVI PREDMETNOGA PROGRAMA ...................................................................................................................................................................... 31 4. SADRŽAJI I OPERATIVNI CILJEVI PREDMETNOGA PROGRAMA ...................................................................................................................................... 31 5. DIDAKTIČKE PREPORUKE ..................................................................................................................................................................................................... 40 6. KORELACIJE MEĐU PREDMETIMA ....................................................................................................................................................................................... 41 7. STANDARDI ZNANJA (ISPITNI KATALOG) ............................................................................................................................................................................ 41 8. NAČINI PROVJERE ZNANJA I STRUČNE OSPOSOBLJENOSTI ......................................................................................................................................... 43 9. RESURSI ZA REALIZACIJU NASTAVE .................................................................................................................................................................................. 43 10. PROFIL I STRUČNA SPREMA NASTAVNIKA/NASTAVNICA I STRUČNIH SARADNIKA/SARADNICA ........................................................................... 45 ANEKS – OKVIRNI NASTAVNI PLANOVI ZA SREDNJE STRUČNE ŠKOLE .............................................................................. Error! Bookmark not defined.

4

katalog znanja – predmetni program

BIOLOGIJA I i II razred srednje stručne škole

5

1. NAZIV NASTAVNOGA PREDMETA BIOLOGIJA

NAZIV PREDMETNOGA PROGRAMA BIOLOGIJA 2. ODREĐENJE PREDMETNOGA PROGRAMA a) Priroda i namjena predmetnoga programa Biologija je fundamentalna nauka koja nastoji opisati i objasniti živi svijet koji nas okružuje. Kroz nastavu biologije učenici/učenice se uvode u svijet živih organizama, upoznaju raznoliki svijet pripode i mnogobrojne opasnosti koje sve više prijete njegovu opstanku. Napredak u biološkim disciplinama, pruža svakodnevno nove informacije i zanimljivosti, što podstiče interesovanje učenika/učenica za ovu nauku. Upoznajući se s rezultatima savremenih bioloških otkrića, učenici/učenice razumiju koliko najnovija biološka znanja postaju moćno sredstvo u rješavanju osnovnih problema čovjekova opstanka. Učenici/učenice kroz nastavu biologije treba da steknu osnovna znanja o čovjeku kao o dijelu prirode s kojom treba da se slaže i da joj se što više približe. Dobro poznavanje ekoloških procesa doprinosi razvijanju ekološke svijesti i razumijevanju potreba da se zaštiti životna sredina. Sadržaji iz biologije predviđeni ovim programom suštinski su za razumijevanje prirode i života. Ona nadopunjavaju znanja stečena u osnovnoj školi. Biologija ima ključnu ulogu za razumijevanje svih pojava u živim sistemima koji su dinamični, stabilni i otvoreni. Da bi učenici/učenice dobili/dobile mogućnost da stečena znanja neposredno primjenjuju, neophodan je laboratorijski rad, što će kod njih podstaći samostalno istraživanje i proširivanje znanja.

b) Broj časova po godinama obrazovanja

RAZRED OBLICI NASTAVE

UKUPNO TEORIJA VJEŽBE OBRADA UTVRĐIVANJE I 28 17 15 60 70 II 33 16 11 60 70

Obavezni sadržaji biologije zastupljeni su u prvome i drugome razredu, sa po dva časa neđeljno. Neki časovi, koji nijesu dati u tabeli, a koji su predviđeni godišnjim fondom (15%) realizovaće se kroz izborne sadržaje za koje kod učenika/učenica postoji posebno interesovanje. Ukupan godišnji fond časova je 70. U okviru predviđenih časova zastupljena je teorijska nastava, laboratorijske vježbe, a po mogućnosti i terenski rad. Neki od ovih časova mogu biti ostvareni putem saradnje lokalne zejednice i

6

škole, što zavisi od objektivnih mogućnosti. 3. OPŠTI CILJEVI PREDMETNOGA PROGRAMA Cilj učenja biologije je da učenici/učenice:

steknu suštinska znanja neophodna za razumijevanje života usvoje nova i prošire i prodube znanja o živome svijetu stečena u osnovnoj školi nauče da stečena znanja funkcionalno primjenjuju shvate ulogu i značaj biologije u sistemu nauka i odnos biologije i ostalih prirodnih nauka steknu znanja o građi i funkciji ćelije, biološkim sistemima i metaboličkim procesima razumiju građu i funkciju organskih sistema upoznaju se s građom i značajem pojedinih grupa biljaka i životinja, posebno onih koje su karakteristične za područje

Crne Gore steknu znanje o građi i načinu razmnožavanja virusa, s posebnim osvrtom na HIV razumiju principe nauke o nasljeđivanju formiraju stav o racionalnome i razumnome korišćenju prirodnih resursa razviju svijest o ograničenosti hrane i drugih prirodnih resursa neophodnih za život razviju ekološku svijest i ekološku kulturu razviju logičko mišljenje i sposobnost uočavanja uzročno-posljedičnih veza osposobe se da samostalno koriste jednostavnije metode i tehnike u istraživanju određenoga problema.

4. SADRŽAJI I OPERATIVNI CILJEVI PREDMETNOGA PROGRAMA

I razred – obavezni sadržaji TEMA: ZADACI I ZNAČAJ BIOLOGIJE

Operativni ciljevi Aktivnosti Pojmovi / sadržaji Korelacije Učenik/učenica treba da: - zna područja koja proučava

biologija - razvije interesovanje za

biologiju i zna da ocijeni njenu ulogu i značaj

- formira svijest o značaju bioloških znanja za ispravno

Učenici/učenice: - postavljaju i izvode kratke

eksperimente - prave, mikroskopiraju i

skiciraju kratkotrajne preparate (po izboru)

- pišu referate na temu:

Nauka; mikroskop; Aristotel; Huk, Šlajden, Švan, Ivanovski.

Fizika: svjetlost, optički instrumenti.

7

planiranje i ostvarivanje bolje budućnosti čovječanstva.

Život i rad naučnika/naučnica koji su doprinijeli razvoju naučne misli u biologiji.

Tema: BIOLOŠKI SISTEMI

Operativni ciljevi Aktivnosti Pojmovi / sadržaji Korelacija Učenik/učenica treba da: - produbljuje znanja o

biološkim sistemima - produbljuje znanja o obliku,

veličini i građi ćelije - zna da uporedi prokariotsku i

eukariotsku ćeliju.

Učenici/učenice: - pripremaju referate na temu

- biološki sistemi. Vježba: - posmatraju nativne i strane

preparate prokariotskih i eukariotskih ćelija

- izrađuju modele ćelija.

Ćelija; tkivo; organ; organski sistemi; organizam.

TEMA: HEMIJSKI SASTAV ĆELIJE

Operativni ciljevi Aktivnosti Pojmovi / sadržaji Korelacije Učenik/učenica treba da: - razumije značaj vode za život - zna da je voda osnovni rastvarač i sredina u kojoj se odvijaju mnogi procesi sinteze i razlaganja - objašnjava značaj prirodnih elemenata za organizam - razumije značaj ugljenih hidrata kao rezervnih i strukturnih jedinjenja - zna ulogu i strukturu proteina - zna biološku funkciju lipida - zna da su za normalan rast i razvoj organizma neophodni vitamini - zna građu nukleinskih kiśelina.

Učenici/učenice: - pišu referate na teme: Život zavisi od osobina vode; Značaj biogenih elemenata za život organizama - pripremaju panoe i zidne novine na temu: Neorganski i organski sastav ćelije - pišu referate na teme: Biološka uloga vitamina; Biološka uloga bjelenčevina. Vježba: Izrada modela DNK.

Dipol; biogeni elementi; monosaharidi; oligosaharidi; polisaharidi; aminokiśeline; peptidna veza; proteini, fosfolipidi; holesterol; nukleotid; purini; pirimidini; DNK; RNK.

Hemija: neorganska jedinjenja i biomolekuli.

TEMA: ĆELIJSKA MEMBRANA I MEMBRANSKI TRANSPORT

Operativni ciljevi Aktivnosti Pojmovi / sadržaji Korelacije

8

Učenik/učenica treba da: - zna građu i funkciju ćelijske

membrane - zna vrste transporta kroz ćelijsku

membranu.

Učenici/učenice: - pretražuju internet o građi ćelijske membrane i transportu kroz ćelijsku membranu. Vježba: Difuzija, osmoza, plazmoliza, deplazmoliza.

Ćelijska membrana; permeabilnost; difuzija; osmoza; aktivni transport; hipotoničan, hipertoničan; izotoničan; turgor; plazmoliza; deplazmoliza; jonske pumpe; endocitoza; fagocitoza; egzocitoza,; pinocitoza.

Hemija: biomolekuli, rastvori.

TEMA: ĆELIJSKI ZID

Operativni ciljevi Aktivnosti Pojmovi / sadržaji Korelacije Učenik/učenica treba da: - objašnjava građu, ulogu i značaj

ćelijskoga zida za biljku - zna razlike između ćelijskoga

zida biljaka, bakterija i gljiva.

Učenici/učenice: - prave panoe uporedne građe ćelijskoga zida bakterija, gljiva i biljaka. Vježba: Posmatranje biljnih ćelija pod mikroskopom.

Centralna lamela, plazmodezme.

Hemija: biomolekuli.

TEMA: CITOPLAZMA i ĆELIJSKE ORGANELE

Operativni ciljevi Aktivnosti Pojmovi / sadržaji Korelacije Učenik/učenica treba da: - zna da objasni sol i gel

stanje citoplazme - zna građu i funkciju pojedinih

organela.

Vježba: Promjena koloidnoga stanja citoplazme na temperaturi ispod 0°C. Učenici/učenice: - prave panoe i modele

ćelijskih organela. Vježbe: Posmatranje mitohondrija u biljnim i životinjskim ćelijama; Posmatranje hloroplasta u biljnim ćelijama.

Koloid; gel; sol; citosol; aktin; tubulin, vakuole; endoplazmatični reticulum; Goldžijev aparat; ribozomi; lizozomi; plastidi; mitohondrije.

Hemija: neorganske materije, biomolekuli, metabolizam, enzimi, rastvori.

TEMA: ĆELIJSKO JEDRO

9

Operativni ciljevi Aktivnosti Pojmovi/sadržaji Korelacije Učenik/učenica treba da: - zna da objasni građu i ulogu

jedra - zna da objasni strukturu i ulogu

nukleinskih kiśelina, pojam gena, hromozoma i genoma.

Učenici/učenice: - pretražuju internet i upoznaju se s građom i ulogom jedra. Vježba: Mikroskopiranje i prepoznavanje sastavnih djelova biljne ćelije.

Jedrov omotač;; nukleoplazma; nukleozomi; hromatin; jedarce; hromozomi; gen; genom; haploidan; diploidan.

TEMA: ĆELIJSKI CIKLUS

Operativni ciljevi Aktivnosti Pojmovi / sadržaji Korelacije Učenik/učenica treba da: - zna da ćelijski ciklus obuhvata

interfazu i ćelijsku diobu - objašnjava interfazu kao najdužu

fazu ćelijskoga ciklusa - usvoji znanja o značaju mitoze i

mejoze.

Učenici/učenice: - posmatraju videosnimak

dioba ćelija. Vježba: Posmatranje trajnih mikroskopskih preparata mitoze i mejoze.

Ćelijski ciklus; binarna dioba; kariokineza; citokineza; centrozom; profaza; metafaza; anafaza; telofaza; diobno vreteno.

TEMA: ENZIMI I ATP

Operativni ciljevi Aktivnosti Pojmovi / sadržaji Korelacije Učenik/učenica treba da:

- zna strukturu, značaj i djelovanje enzima

- razumije građu i značaj koji ATP ima u ćeliji.

Učenici/učenice: - posmatraju videozapis o

stvaranju ATP-a - izrađuju shemu s osnovnim

djelovima ATP-a. Vježba: Uticaj temperature na aktivnost enzima.

Biokatalizator; oksidacija; redukcija; ATP, ADP, AMP, ATP-sintetaza; fosforilacija; hemiosmoza.

Hemija: biomolekuli; metabolizam; enzimi, hemijske reakcije; oksido-redukcioni procesi.

TEMA: VRENJE

Operativni ciljevi Aktivnosti Pojmovi/sadržaji Korelacije

10

Učenik/učenica treba da: - zna proces i značaj vrenja - zna primjenu vrenja u

biotehnologiji.

Učenici/učenice: - pośećuju vinariju ili imaju gosta/gošću na času. Vježba: Alkoholno vrenje.

Vrenje (alkoholno, mliječno-kiśelinsko, propionska anaerobnost; biotehnologija.

Hemija: hemijske reakcije; oksido-redukcioni procesi; anaerobni procesi.

TEMA: FOTOSINTEZA

Operativni ciljevi Aktivnosti Pojmovi / sadržaji Korelacije Učenik/učenica treba da: - objašnjava značaj pigmenata za

proces fotosinteze - zna da se fotosinteza odvija u

dvije uzastopne faze: svijetla i tamna

- ocijeni značaj fotosinteze u proizvodnji kiseonika i organskih materija neophodnih za opstanak života na Zemlji.

Učenici/učenice: - izrađuju panoe o svijetloj i tamnoj fazi fotosinteze. Vježbe: Dokazivanje da se u toku fotosinteze: oslobađa kiseonik; Dokazivanje skroba u listovima biljaka na svjetlosti.

Heterotrofi; autotrofi; fotosintetski pigmenti; Kalvinov ciklus; fotosistemi.

Fizika: svjetlost. Hemija: oksido-redukcioni procesi.

TEMA: ĆELIJSKO DISANJE

Operativni ciljevi Aktivnosti Pojmovi / sadržaji Korelacije Učenik/učenica treba da: - shvata tok i značaj ćelijskoga

disanja - prepozna vezu i razlike između

aerobnih i anaerobnih procesa.

Učenici/učenice: - izrađuju modele ćelijske membrane s akcentom na etapama ćelijskoga disanja. Vježba: U toku ćelijskoga disanja nastaje CO2.

Ćelijsko disanje; glikoliza, Krebsov ciklus; respiratorni lanac.

Hemija: oksido-redukcioni procesi; biomolekuli.

TEMA: VIRUSI


11

Učenik/učenica treba da: - zna otkriće, građu i način

razmnožavanja virusa - zna i umije da

prepozna karakteristične viroze čovjeka (glavne načine prenošenja i zaštita)

- objašnjava osobine retrovirusa, s posebnim osvrtom na HIV.

Učenici/učenice: - rade referate na teme: Virusne infekcije čovjeka; Virusne infekcije životinja; Virusne infekcije biljaka; Infekcije prionima kod životinja - pripremaju tribine i referate na temu „viroze“.

Bakteriofag; viroze; litički ciklus; lizogeni ciklus; provirus; retrovirus; HIV; poliovirus.

TEMA: NIVOI ORGANIZACIJA BIĆA

Operativni ciljevi Aktivnosti Pojmovi / sadržaji Korelacije Učenik/učenica treba da: - zna razliku između

jednoćelijskih i višećelijskih organizama.

Vježbe: Mikroskopiranje jednoćelijskih organizama; Mikroskopiranje višećelijskih organizama.

Prokariote; eukariote.

TEMA: SISTEMATSKE KATEGORIJE

Operativni ciljevi Aktivnosti Pojmovi / sadržaji Korelacije Učenik/učenica treba da: - definiše pojam vrste - zna da je sistematika nauka o

raznovrsnosti živoga svijeta - objašnjava binomnu

nomenklaturu.

Vježba: Koristeći jednostavni ključ za određivanje biljaka i atlas biljaka, učenici/učenice determinišu neke vrste paprati, rodove I klase četinara.

Taksonomija; klasifikacija; sistematika; vrsta; rod; porodica; red; klasa; razdio; carstvo; domen; filogenija; binomna nomenklatura.

TEMA: BAKTERIJE (Bacteria ) I MODROZELENE BAKTERIJE (Cianobacteria)

Operativni ciljevi Aktivnosti Pojmovi / sadržaji Korelacije Učenik/učenica treba da: - zna da su bakterije prokariote

Vježbe: Bakterije u jogurtu; Bakterije

Koke; bacili; vibrioni; spirili; genetički

Hemija: hemijske reakcije.

12

- objašnjava građu, ishranu, razmnožavanje i značaj bakterija

- zna da su antibiotici prirodni proizvodi metabolizma mikroorganizama

- opisuje najčešće bakterijske infekcije čovjeka i mjere zaštite

- zna građu i značaj cijanobakterije s posebnim osvrtom na bioindikatore zagađenosti voda.

truljenja; Bakterije zuba. Učenici/učenice: - rade referat na temu: Bakterijske infekcije čovjeka - gledaju film „Cvjetanje vode“. Vježba: Mikroskopiranje cijanobakterija.

inženjering; sterilizacija; pasterizacija; dezinfekcija; cijanobakterije, „cvjetanje“ vode, Spirulina.

II razred – obavezni sadržaji

TEMA: PROTISTI Operativni ciljevi Aktivnosti Pojmovi / sadržaji Korelacije

Učenik/učenica treba da: - shvati da su protisti

jednoćelijski, višećelijski ili kolonijalni eukariotski oblici

- objašnjava građu, podjelu, ishranu i razmnožavanje heterotrofnih protista

- objašnjava građu, razmnožavanje i ulogu autotrofnih protista u lancima ishrane .

Učenici/učenice: - pišu referate na temu: Parazitski heterotrofni protisti kao izazivači zaraznih oboljenja čovjeka - izrađuju zidne novine o značaju autotrofnih protista (bioindikatori, za ishranu, izvor joda, agar-agar itd.) - gledaju film o algama.

Protisti, multipla dioba, pelikula, cilije, pseudopodije, dizenterija, malarija, bičari, trepljari; simbioza, bioindikatori, talus; fragmentacija, zoospore, izogamija, heterogamija, oogamija, bioluminiscencija, konjugacija, alohtone vrste, euglenoidne alge, silikatne alge, mrke alge, zelene alge, crvene alge; fitoplankton, bentos.

TEMA: CARSTVO GLJIVA (Fungi, Mycota) i LIŠAJI Operativni ciljevi Aktivnosti Pojmovi/sadržaji Korelacije

Učenik/učenica treba da: - zna da gljive nemaju

diferencirana tkiva i organe - objašnjava građu, način ishrane

i razmnožavanje gljiva, - zna da prepozna karakteristične

Učenici/učenice: - rade referate na temu: Značaj gljiva za čovjeka. Vježbe: Mikroskopiranje Mucora;

Haustorije, pepelnice, kvasci; Zygomycota, Ascomycota, Basidiomycota, Deuteromycota, antibiotik, penicilin, kandida, mikoriza. Simbioza; heteromerni, homeomerni;

13

vrste gljiva u okruženju - zna građu i značaj lišajeva kao

bioindikatora stepena zagađenosti vazduha.

Metabolizam gljive kvasca. Učenici/učenice: - rade referate na temu: Značaj lišajeva. Vježba: Determinacija nekih vrsta lišajeva.

soredije, izidije, anabioza; bioindikatori.

TEMA: MAHOVINE (Bryophyta) Operativni ciljevi Aktivnosti Pojmovi / sadržaji Korelacije

Učenik/učenica treba da: - objašnjava građu i razvojni ciklus

mahovina - zna da su mahovine jedine biljke

koje nemaju vaskularni sistem.

Učenici/učenice: - izrađuju sheme životnih ciklusa mahovina. Vježba: Determinacija nekih vrsta mahovina.

Rizoidi, sporofit, gametofit, spora; sporangija, anteridije, arhegonije, protonema; jetrenjače, lisnate mahovine, tundre, tresetišta.

TEMA: BILJNA TKIVA I ORGANI

Operativni ciljevi Aktivnosti Pojmovi / sadržaji Korelacije Učenik/učenica treba da: - zna građu i funkciju pojedinih

biljnih tkiva - zna građu i funkciju biljnih

organa.

Učenici/učenice: - prave kolekciju biljnih organa. Vježbe: Mikroskopiranje preparata biljnih tkiva; Mikroskopiranje napravljenih preparata biljnih tkiva.

Tvorna tkiva, kambijum, felogen; trajna tkiva, pokrovno, parenhimsko, provodno, mehaničko, korijen, stablo, list.

TEMA: PAPRATI (Polypodiophyta)

Operativni ciljevi Aktivnosti Pojmovi / sadržaji Korelacije Učenik/učenica treba da: - zna da objašnjava građu paprati - razlikuje životni ciklus mahovina i

paprati - zna osnovne karakteristike

rastavića i prečica.

Učenici/učenice: - izrađuju sheme životnih ciklusa paprati. Vježba: Determinacija nekih vrsta paprati.

Rizom, sorusi, protalijum, heterospornost, flotantan, rastavići, prečice.

14

TEMA: ŚEMENICE


- zna građu, rasprostranjenost i značajne predstavnike śemenica u Crnoj Gori

- objašnjava razliku između dikotila i monokotila

- zna značajne predstavnike monokotiledonih i dikotiledonih biljaka.

Vježbe: Na prirodnome materijalu uočiti razlike između dikotila i monokotila; Građa cvijeta; Determinacija golośemenica pomoću ključa; Determinacija skrivenośemenica pomoću ključa. Učenici/učenice: - pišu referate na temu: Hranljive, ljekovite i otrovne biljke pojedinih familija skrivenośemenica. - izrađuju herbarijum.

Śeme, mikrosporofili, makrosporofili, anemohorija, zoohorija, cvijet, cvasti, oprašivanje, kosmopoliti, oplodnja, plod, endemi, borovi, tisa, čempresi, perijant, perigon, karpela, ljutići, breze, krstašice, ruže, leptirnjače, usnatice, glavočike, ljiljani, irisi, oštrice, trave, orhideje.

TEMA: ORGANIZACIJA TIJELA ŽIVOTINJA

Operativni ciljevi Aktivnosti Pojmovi / sadržaji Korelacije Učenik/učenica treba da: - objašnjava teorije o porijeklu

metazoa (Hekel, Hadži) - zna organizaciju djelova tijela u

odnosu na osu simetrije - objašnjava faze ontogenetskoga

razvića višećelijskih životinja.

Učenici/učenice: - izrađuju sheme o simetriji životinja i etapama ontogenetskoga razvića.

Teorije o porijeklu metazoa, simetrija tijela životinja, morula, blastula, gastrula, celom, klicini listovi, Protostomia, Deuterostomia.

TEMA: BESKIČMENJACI


- produbljuje znanje o sunđerima i dupljarima

- zna ciklus razvića dupljara - zna opšte odlike, građu i

razmnožavanje pljosnatih glista

- zna da objašnjava životni

Učenici/učenice: - prave panoe s karakterističnim predstavnicima sunđera i dupljara i ciklusima razvića dupljara - prave sheme o putevima infekcije čovjeka parazitskim pljosnatim glistama i načinima da se izbjegne

Hoanocite, askon, sikon, leukon, hermafroditi, epidermis, endodermis, Cnidaria, nematociste, mrežast nervni sistem, planula, životni ciklus. Protonefridije, vrpčast onervni sistem; cefalizacija, ganglije, ocele; proglotisi, skoleks, parenhim,

15

ciklus metilja - zna da objašnjava životni

ciklus pantljičare - zna opšte odlike, građu i

razmnožavanje valjkastih crva

- zna životni ciklus pojedinih parazitskih valjkastih crva

- zna opšte odlike, građu, razmnožavanje i podjelu mekušaca

- ocijeni značaj mekušaca - zna opšte odlike, građu,

razmnožavanje i podjelu bodljokožaca

- zna opšte odlike, građu, razmnožavanje i razviće zglavkara

- zna najčešće predstavnike insekata

- razumije značaj zglavkara.

zaraza - prave zidne novine – infekcije čovjeka valjkastim glistama, simptomi koji ukazuju na bolest, načini sprečavanja zaraze. Vježba: Vrše determinaciju predstavnika pojedinih klasa mekušaca u Crnoj Gori. Prikazivanje filma na temu: Bodljokošci. Vježba: Pravljenje insektarijuma Učenici/učenice: - pretražuju internet o značaju zglavkara.

Turbelaria; metilji; pantljičare. Pseudocelom, kutikula, trihinela, čovječija glista, đečija glista. Radula, plašt, plaštana duplja metanefridije, ljuštura, celom, osfradije – mirisni receptori, hemolimfa, adult, trohofora, veliger larva; puževi, školjke, glavonošci. Endoskelet ; pedicelarije; ambulakralni sistem; Aristotelova lampa, madreporna ploča; morske zvijezde, morske zmijuljice, morski ježevi, morski krastavci, morski krinovi, regeneracija. Karapaks, kliješta, egzoskelet, antene, hemocel, traheje, stigme, Malpigijevi sudovi, maksile, mandibule, metamorfoza, helicere, pedipalpi, lutka, nimfa; škorpije, paukovi, krpelji, rakovi, insekti, stonoge.

TEMA: HORDATI (Chordata)

Operativni ciljevi Aktivnosti Pojmovi / sadržaji Korelacije Učenik/učenica treba da: - zna osnovne karakteristike, građu i

podjelu hordata - zna osnovne karakteristike, građu i

podjelu kičmenjaka - zna opšte odlike, građu,

razmnožavanje i podjelu riba - zna najkarakterističnije

predstavnike riba u Crnoj Gori - zna opšte odlike, građu, razviće i

podjelu vodozemaca - zna najkarakterističnije

predstavnike vodozemaca u Crnoj Gori

Učenici/učenice: - prave shemu o osnovnim karateristikama i podjeli hordata. Vježba: Disekcija šarana. Učenici/učenice: - prave panoe s karakterističnim predstavnicima riba u Crnoj Gori - pripremaju kviz o različitim vrstama vodozemaca - shematski predstavljaju ciklus razvića žabe

Celom, horda, kičmenica, nervna cijev, miomere, mozak, regresivna evolucija, Tunicata, Cephalochordata, Vertebrata, kloaka. Ribe s hrskavičavim skeletom, Ribe s koštanim skeletom, Ektotermni organi, Poikilotermi. Beznogi vodozemci, repati vodozemci. Amnion, alantois, horion, unutrašnje oplođenje, presvlačenje, kornjače, gušteri, zmije, krokodili.

16

- zna opšte odlike, građu, razviće i podjelu gmizavaca

- zna najkarakterističnije predstavnike gmizavaca u Crnoj Gori

- zna opšte odlike, građu, razviće i podjelu ptica

- zna najkarakterističnije predstavnike ptica u Crnoj Gori

- zna opšte odlike, građu, razviće i podjelu sisara

- zna najkarakterističnije predstavnike sisara u Crnoj Gori.

- pišu referat na teme: Zanimljivosti iz života i ponašanja gmizavaca; Prepoznavanje otrovnih vrsta - gledaju film o gmizavcima - prave prezentacije o načinu života i predstavnicima raznih vrsta ptica s posebnim osvrtom o pticama u Crnoj Gori - pretražuju internet o zanimljivostima iz života sisara - posmatraju kratke filmove o karakterističnim vrstama sisara - prave panoe o klasama sisara.

Perje, kljun, mitarenje, homeotermi, ptice selice, trkačice, letačice, grabljivice, pjevačice. Dlaka, linjanje, lojne žlijezde, znojne žlijezde, mliječne žlijezde, placenta; sisari s kloakom, torbari, placentalni sisari.

TEMA: OSNOVNI POJMOVI EKOLOGIJE

Operativni ciljevi Aktivnosti Pojmovi / sadržaji Korelacije Učenik/učenica treba da: - razumije pojam i značaj ekologije - zna da objasni podjelu i značaj

ekoloških faktora - razumije pojmove; životne

(ekološke) forme, modifikacije, konvergencije, divergencije, ekološke valence i ekološke niše.

Učenici/učenice: - shematski predstavljaju podjelu ekoloških faktora. Vježba: Uticaj ekoloških faktora na pojedinim organizmima (organizmi po izboru). Terenski rad: na primjerima objašnjavaju ekološke pojmove.

Ekologija, Hekel, ekološki faktori, životna forma, mutualizam, komensalizam, amensalizam; konvergencija, divergencija, modifikacije, homologni organi, analogni organi, ekološka valenca, ekološka niša.

Geografija: klima, atmosfera.

TEMA: Ekološki nivoi organizacije Operativni ciljevi Aktivnosti Pojmovi / sadržaji Korelacije

Učenik/učenica treba da: - zna da je jedinka početni nivo

organizacije u ekologiji - zna da objasni karakteristike

populacije na primjerima iz okruženja

- zna pojam biotopa i zna da

Učenici/učenice: - shematski povezuju lance ishrane i metabolizam ekosistema. - Na primjerima objašnjavaju osobine populacije (terenski rad). Projekat – „Ekosistem u školskome

Populacije, biocenoza, biotop; ekosistemi, biomi, biosfera, degradacija, lanac ishrane, producent, konzument, reducent.

Geografija: biosfera.

17

objasni strukturu biocenoze - zna strukturu i zna da razlikuje

osnovne tipove ekosistema na osnovu karakterističnih biljnih i životinjskih vrsta

- zna da objasni kruženje materije i protok energije preko lanaca i mreža ishrane.

dvorištu“. Vježba: Određivanje gustine određene populacije na terenu.

TEMA: EKOLOŠKI PROBLEMI U ŽIVOTNOJ SREDINI

Operativni ciljevi Aktivnosti Pojmovi / sadržaji Korelacije Učenik/učenica treba da: - definiše pojam demografske

eksplozije - zna da su polutanti materije koje

zagađuju životnu sredinu - objašnjava izvore i posljedice

lokalnoga i globalnoga zagađenja životne sredine

- shvata efekat staklene bašte - analizira posljedice zagađivanja

životne sredine - zna da pojavu kiśelih kiša i

ozonskih rupa uslovljava zagađena atmosfera.

Učenici/učenice: - pišu referate na teme: Efekat staklene bašte; Kiśele kiše; Zagađivanje hrane; Zaštita prirode - organizuju tribinu na temu

„Zagađivači životne sredine“ - rade *vježbu

(utvrđuju zagađenost zemljišta na osnovu brojnosti kišnih glista)

- razvijaju saradnju s obrazovno-vaspitnim organizacijama slične vrste i s naučnim institucijama tipa: Prirodnjački muzej Crne Gore, Republički zavod za zaštitu prirode, J.U. Nacionalni parkovi…

- organizuju i sprovode kampanju o značaju zdrave životne sredine.

Zagađivači, staklena bašta, kiśele kiše, monitoring, biopesticidi, reciklaža, in situ zaštita i ex situ zaštita, Crvena knjiga, Nacionalni parkovi Crne Gore, biodiverzitet.

Geografija: litosfera, pedosfera, hidrosfera, atmosfera.

18

ALTERNATIVNI SADRŽAJI I PROGRAMSKI CILJEVI ZA II RAZRED Ako se u nekoj školi na određenome zanimanju nađe neki od nastavnih predmeta koji sadrži programske ciljeve botanike ili zoologije, postojeći program iz istoimenih oblasti za drugi razred zamjenjuje se s alternativnim programskim ciljevima istoga razreda. TEMA: OSNOVE MOLEKULARNE BIOLOGIJE

Operativni ciljevi Aktivnosti Pojmovi / sadržaji Korelacije Učenik/učenica treba da: - zna područja koja proučava

molekularna biologija i njen značaj

- produbljuje znanja o strukturi nukleinskih kiśelina

- razumije prostornu strukturu DNK

- zna da su nukleinske kiśeline nosioci i prenosioci nasljednih osobina

- razumije međusobne odnose između DNK, RNK i proteina

- zna tok replikacije - shvati značaj replikacije DNK - razumije odnos i između diobe i

replikacije - zna značaj transkripcije za

prenošenje nasljednih osobina - objašnjava ekspresiju gena - objašnjava značaj univerzalnosti

genskoga koda - zna značaj i tok translacije.

Vježba: - Učenici/učenice izrađuju

modele DNK i RNK vezujući nukleotide i gledaju film o replikaciji, transkripciji i translaciji.

Učenici/učenice samostalno pretražuju internet i istražuju literaturu za pisanje seminarskih radova: Prokariote kao model izučavanja toka transkripcije; Vrste RNK – građa i uloga; Transkripcija u citoplazmi (mitohondrije i hloroplasti).

Primarna struktura nukleinskih kiśelina, sekundarna struktura nukleinskih kiśelina, replikacija, transkripcija, translacija, kod, kodon, antikodon.

Hemija: biomolekuli. Biologija (I razred): ćelijsko jedro.

TEMA: GENSKE OSNOVE REPRODUKCIJE


Učenici/učenice:

19

- poznaje repoduktivne procese - objašnjava obrazovanje polnih

ćelija kod ljudi, - shvata proces oplodnje i njegov

značaj - definiše pojmove kariotip,

kariogram, idiogram - zna što je genotip, a što fenotip.

- izrađuju shemu o spermatogenezi i oogenezi. Vježba: Crtanje kariograma – analiza kariotipa, idiograma, genotipa i fenotipa čovjeka.

Mejoza, crossing over, rekombinacije; haploidnost, diploidnost, gametogeneza, spermatogeneza, oogeneza; kariotip, kariogram, idiogram, genotip, fenotip.


TEMA: OSNOVNA PRAVILA NASLJEĐIVANJA

Operativni ciljevi Aktivnosti Pojmovi / sadržaji Korelacije Učenik/učenica treba da: - objašnjava doprinos i značaj rada

Gregora Mendela - zna osnovna pravila

nasljeđivanja.

Učenici/učenice: - istražuju rad Gregora Mendela - povezuju njegov rad sa

sadašnjim naučnim saznanjima. Vježba: Shematsko prikazivanje različitih oblika nasljeđivanja.

Dominantni gen, recesivni gen, monohibridi, dihribridi, parentalni, filijarni, homozigot, heterozigot.

TEMA: MUTACIJE I KARAKTER PROMJENA GENOTIPA

Operativni ciljevi Aktivnosti Pojmovi / sadržaji Korelacije Učenik/učenica treba da: - objašnjava pojam i značaj

mutacija - shvata strukturne promjene

genetskoga materijala - objašnjava mutacije kao izvor

varijabilnosti - zna genske, hromozomske i

genomske mutacije - razlikuje promjene u strukturi i

broju hromozoma (autozomne i polne hromozome)

- opisuje hemijske, fizičke ili biološke mutagene

- objašnjava viruse kao biološke

Učenici/učenice: - istražuju literaturu i internet za

pisanje seminarskih radova: Mutacije, genske mutacije

- rade vježbu: Grafičko predstavljanje: - delecije - duplikacije - inverzije (paracentrične i pericentrične) - translokacije

- prave panoe o najčešćim nasljednim bolestima.

Genski polimorfizam, modifikacije, mutacije, tranzicije, transverzije, delecije, inverzije, insercije, translokacije, delecije, duplikacija, adicija, supstitucija, poliploidija, aneuploidija, Daunov sindrom, Patau sindrom, Edvardsov sindrom, Tarnerov sindrom, Klinefelterov sindrom, mutageni.

20

mutagene. TEMA: DETREMINACIJA POLA I NASLJEĐIVANJE VEZANO ZA POL

Operativni ciljevi Aktivnosti Pojmovi / sadržaji Korelacije Učenik/učenica treba da: - zna genetsku determinaciju

razvića polova kod biseksualnih organizama (singamno, progamno i epigamno)

- zna rad i otkriće T. Morgana, - objašnjava nasljeđivanje boje

očiju kod drozofile - objašnjava na primjerima kod

čovjeka nasljeđivanje vezano za polni hromozom (daltonizam, hemofilija).

Učenici/učenice: - istražuju literaturu za pisanje

seminarskih radova o determinaciji polova

- crtaju rodoslovno stablo i istražuju nasljeđivanje boje očiju u svome rodoslovnom stablu

- shematski predstavljaju nasljeđivanje hemofilije i daltonizma.

Polni dimorfizam, singamno, progamno, epigamno, hemofilija daltonizam; holandrični geni.

TEMA: GENETIKA PONAŠANJA

Operativni ciljevi Aktivnosti Pojmovi / sadržaji Korelacije Učenik/učenica treba da: - zna genetsku uslovljenost

ponašanja – objašnjava blizanačku metodu procjene nasljednosti – heritabilnosti

- analizira varijabilnost karakteristika normalne ličnosti: inteligencija, specijalne sposobnosti, crte ličnosti.

Učenici/učenice: - istražuju literaturu i pišu eseje o

blizanačkim istraživanjima - učestvuju u Pro et cotra

raspravi: Devijantna ponašanja – genetska osnova i uticaj sredine.

Heritabilnost, crte ličnosti, blizanačka metoda.

TEMA: PRIMJENA GENETIKE I GENETIČKOGA INŽENJERSTVA U SVAKODNEVNOME ŽIVOTU

Operativni ciljevi Aktivnosti Pojmovi / sadržaji Korelacije Učenik/učenica treba da: - zna domen djelovanja

genetičkoga savjetovališta - shvata primjenu genetike i

genetičkoga inženjerstva u

Učenici/učenice: - debatuju o značaju, radu i

domenu genetičkoga savjetovališta

- diskutuju o razvojnim

Rekombinantna DNK, klon, partenogeneza, kloniranje DNK, kloniranje, vegetativno razmnožavanje, niskorizična i

21

medicini - zna što je klon - upoređuje kloniranje,

partenogenezu i biljke nastale vegetativnim razmnožavanjem

- razlikuje kloniranje DNK, kloniranje gena, ćelija, tkiva, organa i kloniranje organizama

- zna što obuvata prenatalna dijagnostika (invazivne i neinvazivne metode)

- zna genetičke metode koje se koriste u kriminalistici

- zna primjenu genetičkih procesa u utvrđivanju očinstva itd.

mogućnostima primjene genetičkoga inženjeringa

- debatuju o moralnoj i etičkoj opravdanosti ili neopravdanosti primjena tehnike kloniranja u svakodnevnome životu i nauci

- istražuju primjenu genetike u sudskoj medicini

- prikazuju redosljed metoda koji se koriste u kriminalistici

- organizuju tribinu: Genetičke metode u kriminalistici.

Projekat: „Istorijat razvića postupaka za dokazivanje očinstva“.

visokorizična trudnoća, biopsija horionskih čupica, amniocenteza, prenatalni, perinatalni, postnatalni, analiza rodoslova, genopatije, hromozomopatije, forenzičari.

5. DIDAKTIČKE PREPORUKE I razred Prilikom realizacije programa, uz maksimalno angažovanje učenika/učenica, ponoviti osnovne pojmove. Upućivati učenike/učenice na samostalno sticanje znanja, povezivanje prethodnih i novostečenih znanja. Insistirati na razumijevanju i trajnosti stečenih znanja. Nove sadržaje realizovati uz što više primjera, koristeći pritom praktične prezentacije. Nastavnik/nastavnica treba da primjenjuje različite metode i oblike rada. Nastavnici/nastavnice treba da motivišu učenike/učenice navođenjem zanimljivosti: iz nauke i iz života i rada pojedinih naučnika/naučnica koji su dali doprinos razvoju biologije. Učenike/učenice treba podsticati da koriste različite izvore znanja, da pišu referate i ističu problemska pitanja, otvaraju rasprave i izvode zaključke. Učenici/učenice treba da aktivno učestvuju u svim fazama časa. Treba im omogućiti da slobodno postavljaju pitanja i borbom mišljenja tragaju za odgovorima. Učenicima/učenicama su posebno interesantne oblasti molekularne biologije i genetike, unutar kojih neprekidno dolazi do novih otkrića i praktičnih primjena. Da bi ih učenik/učenica shvatio/shvatila i pratio/pratila tu tematiku, mora imati osnovna znanja iz biologije. II razred Prilikom realizacije sadržaja trebalo bi koristiti što više očigledih primjera, počev od prirodnoga materijala do organizovanih pośeta nacionalnim parkovima. Učenike/učenice treba podsticati da kroz argumentovanu diskusiju razumiju zavisnost organizama od uticaja ekoloških faktora.

22

Kroz razgovor s učenicima/učenicama aktivirati njihova znanja. Učenike/učenice što više angažovati, podsticati da koriste različiti tekstualni i prirodni materijal vezan za biljni i životinjski svijet. Na taj način će učenici/učenice, pored usvajanja određenih sadržaja, razvijati logičko mišljenje i zaključivanje. Posebno interesantno područje za učenike/učenice jesu uzročnici pojedinih bolesti, pa ovim temema treba posvetiti posebnu pažnju, kao i temama koje su u direktnoj ili indirektnoj vezi sa stručnim usmjerenjem učenika/učenica.

II razred (alternativni sadržaji) Izučavanjem osnova molekularne biologije i genetike moguće je koristiti savremena dostignuća iz biologije uz aktivno učešće učenika/učenica u procesu učenja. Učenike/učenice treba podsticati da sami/same postavljaju probleme i nalaze odgovarajuća rješenja. Sve aktivnosti koje će biti izvođene u toku nastave treba planirati tako da učenici/učenice budu u središtu procesa obrazovanja, da postavljaju pitanja i tragaju za odgovorima, istražuju. Učenike/učenice treba uputiti na korišćenje stručne literature i pisanje seminarskih radova. U interesu vjerodostojnije nastave i sticanja trajnijega znanja praviti shematske i grafičke prikaze, različite modele, ilustracije koje će pratiti adekvatni stručni tekstovi. 6. KORELACIJE MEĐU PREDMETIMA Korelacije među predmetima date su u tabelama 4. Sadržaji i operativni ciljevi predmetnoga programa. 7. STANDARDI ZNANJA (ISPITNI KATALOG) I razred Učenik/učenica treba da zna:

područja koja proučava biologija značaj biologije u nauci, praksi i svakodnevnome životu značaj vode za živi svijet značaj biogenih elemenata za organizam osnovnu građu ugljenih hidrata, masti, proteina i njihovu funkciju neophodnost vitamina za normalan rast i razvoj organizma definisati pojam ćelije građu DNK, RNK i njihov značaj što je nukleotid značaj osmoze u biološkim sistemima objasniti razliku između aktivnoga i pasivnoga transporta pojam i značaj selektivne propustljivosti značaj endocitoze i egzocitoze osnovni građu i funkciju čelijskoga zida tehniku mikroskopiranja praviti mikroskopske preparate analizirati određene objekte i donositi odgovarajuće zaključke

23

objasniti pojmove metabolizam, anabolizam, katabolizam osnovni sastav citoplazme što je koloid, sol i gel stanje građu i značaj svake pojedinačne organele i njihovu međusobnu povezanost građu i značaj jedra što je gen, genom, mutacije objasniti pojmove dipolidan i haploidan posmatranjem trajnih mikroskopskih preparata zaključi kako se odvijaju interfaza, mitoza, mejoza objasniti nastanak i značaj koji ima ATP objasniti značaj i djelovanje enzima kao biokatalizatora alkoholno, mliječno-kiśelinsko, propionsko vrenje značaj mikroorganizama za biotehnologiju osnovni značaj fotosintetskih pigmenata objasniti svijetlu i tamnu fazu fotosinteze glavne reakcije Kalvinova ciklusa značaj fotosinteze za živa bića na Zemlji objasniti tok i značaj ćelijskoga disanja osnovnu građu virusa neke viroze čovjeka ko izaziva AIDS, načine zaraživanja i posljedice što su viroidi, a što prioni razlike između jednoćelijskih i višećelijskih organizama građu i osnovne oblike bakterija najčešće bolesti izazvane patogenim bakterijama analizirati prisutne bakterije pri izvođenju laboratorijske vježbe što su dezinfekcija, sterilizacija, pasterizacija osnovnu građu i značaj cijanobakterija (modrozelenih bakterija) u kojim sredinama žive Arhea.

II razred Učenik/učenica treba da zna:

građu, ishranu, razmnožavanje i značaj nekih heterotrofnih protista građu, razmnožavanje i ulogu autotrofnih protista građu i osobine gljiva protista osnovnu građu i značaj gljiva da objasni što je simbioza

24

građu i značaj lišaja osnovnu građu mahovina i razvojni ciklus osnovnu građu biljnih tkiva građu i funkciju biljnih organa osnovnu građu paprati na jednome predstavniku i njen životni ciklus građu golośemenica na karakterističnome predstavniku osobine dikotila na karakterističnome predstavniku osobine monokotila na karakterističnome predstavniku prepoznati neke ljekovite, jestive, otrovne, ukrasne biljke iz bliže okoline (koristeći ključ za određivanje biljaka) teorije o porijeklu metazoa organizaciju djelova tijela u odnosu na osu simetrije faze ontogenetskoga razvića višećelijskih životinja osnovnu građu sunđera osnovnu građu dupljara neke karakteristične predstavnike pljosnatih crva, koji su se adaptirali na parazitski način života građu i životni ciklus trihine kao karakterističnoga predstavnika valjkastih crva objasniti osnovnu građu mekušaca na primjeru puža objasniti građu bodljokožaca na primjeru morskoga ježa objasniti značaj paukolikih životinja na primjeru krpelja objasniti građu rakova, s posebnim osvrtom na one koje vode planktonski način života građu i značaj insekata osnovne karakteristike hordata na primjeru amfioksusa osnovne karakteristike riba osnovne karakteristike vodozemaca osnovne karakteristike gmizavaca osnovne karakteristike ptica osnovne karakteristike sisara objasniti osnovne ekološke pojmove definisati pojmove abiotički i biotički objasniti životnu formu uporediti divergenciju i konvergenciju uporediti homologne i analogne organe objasniti ekološku nišu definisati pojam ekološke valence definisati pojam populacije objasniti natalitet i mortalitet

25

definisati pojam biocenoze objasniti izvore i posljedice lokalnoga i globalnoga zagađenja životne sredine kako nastaju kiśele kiše.

II razred (alternativni sadržaji) Učenik/učenica treba da zna:

predmet i značaj izučavanja molekularne biologije strukturu nukleotida strukturu polinukleotidnoga lanca strukturu nukleinskih kiśelina prostornu strukturu DNK međusobne odnose DNK, RNK i proteina da su nukleinske kiśeline nosioci nasljednih informacija značaj transkripcije objasniti ekspresiju gena odnos između gena i fenotipa značaj univerzalnosti genskoga koda obrazovanje gameta kod čovjeka proces spermatogeneze proces oogeneze proces oplođenja i njegov značaj što je koriotip, kariogram, idiogram što je genotip, a što fenotip doprinos i značaj rada G. Mendela monohibridno, dihibridno i polihibridno nasljeđivanje značaj mutacija strukturne promjene genetskoga materijala mutacije kao izvor varijabilnosti vezu diobe i mutacija uticaje sredine na nasljeđivanje i promjenljivost razlikovati promjene u strukturi i broju hromozoma objasniti delecije, duplikacije, inverzije i translokacije razlikovati poliploidiju i aneuploidiju hemijske, fizičke i biološke mutagene objasniti na primjerima polni dimorfizam genetičku determinaciju razvića polova kod biseksualnih organizama

26

objasniti rad i otkriće T. Morgana objasniti nasljeđivanje boje očiju kod drozofile i čovjeka nasljeđivanje vezano za polne hromozome (daltonizam i hemofilija) genetsku uslovljenost ponašanja objasniti heritabilnost varijabilnost karakteristika normalne ličnosti domen djelovanja genetičkih savjetovališta primjenu genetike i genetičkoga inženjeringa u svakodnevnome životu.

8. NAČINI PROVJERAVANJA ZNANJA I STRUČNE OSPOSOBLJENOSTI Ocjenjuje se rad učenika/učenica tokom čitave godine. Provjeravanje znanja vrši se usmeno i putem zadataka objektivnoga tipa. Ocjenjuju se i vježbe i seminarski radovi s načinom prezentacije. Znanje kojim mora ovladati svaki/svaka učenik/učenica određeno je standardima znanja. 9. RESURSI ZA REALIZACIJU NASTAVE 9.1. Materijalni uslovi, standardi i normativi za nastavu biologije u srednjim stručnim školama Za izvođenje nastave biologije škola treba da ima odgovarajuće opremljen kabinet i stručnu literaturu u školskoj biblioteci.

Tehnička pomagala

NASTAVNO SREDSTVO TEHNIČKI OPIS NASTAVNOGA SREDSTVA NORMATIVI I STANDARDI MIKROSKOPI SVJETLOSNI 10

SET TRAJNIH MIKROSKOPSKIH PREPARATA SET TRAJNIH PREPARATA: RAZLIČITIH ĆELIJA BILJAKA I ŽIVOTINJA, ĆELIJSKOGA CIKLUSA, BILJNIH TKIVA 10

SET MIKROGRAFIJA SET MIKROGRAFIJA BILJNIH ĆELIJA, ŽIVOTINJSKIH ĆELIJA, ĆELIJSKOGA JEDRA I OSTALIH ORGANELA 10

TV-PRIJEMNIK KOLOR TELEVIZOR 1 CD-PLEJER CD-PLEJER 1 DIJAPROJEKTOR DIJAPROJEKTOR 2 GRAFOSKOP GRAFOSKOP 2 KOMPLET ZA TERENSKI RAD LOPATA, ŠEGA, PIJUK 1

PRIBOR ZA DISEKCIJU KADICA ZA DISEKCIJU, SA SKALPELOM, CIODAMA I PINCETOM 30

RUČNE LUPE RUČNE LUPE 30

Laboratorijski pribor

27

NASTAVNO SREDSTVO TEHNIČKI OPIS NASTAVNOGA SREDSTVA NORMATIVI I STANDARDI

PRIBOR ZA MIKROSKOPIRANJA

MIKROSKOPSKA STAKLA POKROVNE LJUSPE MAKAZE PINCETE SKALPEL

100 100 10 10 10

STALAK ZA EPRUVETE STALAK ZA EPRUVETE 10

KOMPLET ČETKI ZA ČIŠĆENJE STAKLA KOMPLET ČETKI ZA ČIŠĆENJE STAKLA RAZLIČITIH VELIČINA 1

KOMPLET ALKOHOLNIH FLOMASTERA ALKOHOLNI FLOMASTERI ZA PISANJE PO STAKLU 10

POTROŠNI MATERIJAL HEMIKALIJE KOJE KORISTE IZVOĐENJE POJEDINIH VJEŽBI

Stakleni pribor

NASTAVNO SREDSTVO TEHNIČKI OPIS NASTAVNOGA SREDSTVA NORMATIVI I STANDARDI SET ČAŠA STAKLENE ČAŠE RAZLIČITE VELIČINE 10 EPRUVETA STANDARDNE LABORATORIJSKE 100 PETRIJEVE ŠOLJE STAKLENE 10 LIJEVAK STAKLENI LIJEVCI RAZLIČITE VELIČINE 5 SET MJERNIH POSUDA STAKLENIH I PLASTIČNIH RAZLIČITIH VELIČINA 10 SET STAKLENIH ŠTAPIĆA STAKLENI ŠTAPIĆI RAZLIČITE VELIČINE 5

Ostala pomagala i učila


CD CD SA SADRŽAJIMA NA TEME: AIDS, FOTOSINTEZA, LANCI ISHRANE, ODABRANI EKOSISTEMI CRNE GORE, RIJETKE BILJNE I ŽIVOTINJSKE VRSTE U CRNOJ GORI, BODLJOKOŠCI, GMIZAVCI...

1

MODEL SKUPOVNI MODEL NA TEMU DNK, RNK 1

ZIDNE SLIKE ZIDNE SLIKE NA TEME: KRUŽENJE MATERIJE I PROTICANJE ENERGIJE, VIRUSI, MITOZA, MEJOZA, ZNAKOVI ZA OPASNOST PRI RADU U LABORATORIJI

1

28

KLJUČ

KLJUČ ZA DETERMINACIJU LIŠAJA KLJUČ ZA DETERMINACIJU MAHOVINA KLJUČ ZA DETERMINACIJU PAPRATI KLJUČ ZA DETERMINACIJU GOLOŚEMENICA KLJUČ ZA DETERMINACIJU SKRIVENOŚEMENICA

1

SET SLAJDOVA SLAJDOVI KIČMENJAKA 1 MOKRI PREPARATI MOKRI PREPARATI KIČMENJAKA 1 9.2. Literatura

1. Biologija – Dragoslav Marinković, Katica Paunović, Veljko Terzija, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2002. 2. Biologija za drugi razred opšte gimnazije – Blaženka Petričević, Marko Karaman, Katarina Todorović, ZUNS, Podgorica,

2008. 3. Genetika – Dr Petar D. Mišić, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd,1973. 4. Od molekula do ćelije, Biologija za prvi razred opšte gimnazije – Helena Potočnik, Marina Dermastia, Blaženka Petričević,

ZUNS, Podgorica, 2007. 5. Radna sveska za prvi razred opšte gimnazije – Marina Dermastia, Tom Turk, Blaženka Petričević, ZUNS, Podgorica, 2007. 6. Radna sveska za drugi razred opšte gimnazije – Blaženka Petričević, Marko Karaman, Katarina Todorović, ZUNS, Podgorica,

2008. 10. PROFIL I STRUČNA SPREMA NASTAVNIKA/NASTAVNICA I STRUČNIH SARADNIKA/SARADNICA Nastavnik/nastavnica je osposobljen/osposobljena da predaje biologiju u srednjim stručnim školama ako je završio/završila studije biologije (240 ECTS). Laborant mora imati završenu najmanje srednju školu datoga usmjerenja ili gimnaziju.

29

katalog znanja – predmetni program

BIOLOGIJA

I ili II razred srednje stručne škole

30

1. NAZIV NASTAVNOGA PREDMETA BIOLOGIJA

NAZIV PREDMETNOGA PROGRAMA BIOLOGIJA 2. ODREĐENJE PREDMETNOGA PROGRAMA a) Priroda i namjena predmetnoga programa Biologija je fundamentalna nauka koja nastoji opisati i objasniti živi svijet koji nas okružuje. Kroz nastavu biologije učenici/učenice se uvode u svijet živih organizama, upoznaju raznoliki svijet prirode i mnogobrojne opasnosti koje sve više prijete njegovu opstanku. Napredak u biološkim disciplinama pruža svakodnevno nove informacije i zanimljivosti, što podstiče interesovanje učenika/učenica za ovu nauku. Upoznajući se s rezultatima savremenih bioloških otkrića, učenici/učenice razumiju koliko najnovija biološka znanja postaju moćno sredstvo u rješavanju osnovnih problema čovjekova opstanka. Učenici/učenice kroz nastavu biologije treba da steknu osnovna znanja o čovjeku kao o dijelu prirode s kojom treba da se slaže i da joj se što više približi. Dobro poznavanje ekoloških procesa doprinosi razvijanju ekološke svijesti i razumijevanju potreba da se zaštiti životna sredina. Sadržaji iz biologije predviđeni ovim programom suštinski su za razumijevanje prirode i života. Ona nadopunjavaju znanja stečena u osnovnoj školi. Biologija ima ključnu ulogu za razumijevanje svih pojava u živim sistemima koji su dinamični, stabilni i otvoreni. Da bi učenici/učenice dobili mogućnost da stečena znanja neposredno primjenjuju, neophodan je laboratorijski rad, što će kod njih podstaći samostalno istraživanje i proširivanje znanja. b) Broj časova po godinama obrazovanja

RAZRED OBLICI NASTAVE

UKUPNO TEORIJA VJEŽBE OBRADA UTVRĐIVANJE

I ili II razred 29 18 13 60 70 Neki časovi, koji nijesu dati u tabeli a predviđeni su godišnjim fondom (15%), realizovaće se kroz izborne sadržaje za koje kod učenika/učenica postoji posebno interesovanje. Ukupan godišnji fond časova je 70. U okviru predviđenih časova zastupljena je teorijska nastava, laboratorijske vježbe, a po mogućnosti i terenski rad. Neki od tih časova mogu biti ostvareni putem saradnje lokalne zejednice i škole, što zavisi od objektivnih mogućnosti.

31

3. OPŠTI CILJEVI PREDMETNOGA PROGRAMA Cilj učenja biologije je da učenici/učenice:

steknu suštinska znanja neophodna za razumijevanje života usvoje nova i prošire i prodube znanja o živome svijetu stečena u osnovnoj školi nauče da stečena znanja funkcionalno primjenjuju shvate ulogu i značaj biologije u sistemu nauka i odnos biologije i ostalih prirodnih nauka steknu znanja o građi i funkciji ćelije, biološkim sistemima i metaboličkim procesima razumiju građu i funkciju organskih sistema upoznaju se s građom i značajem pojedinih grupa biljaka i životinja, posebno onih koje su karakteristične za područje

Crne Gore steknu znanje o građi i načinu razmnožavanja virusa, s posebnim osvrtom na HIV razumiju principe nauke o nasljeđivanju formiraju stav o racionalnome i razumnome korišćenju prirodnih resursa razviju svijest o ograničenosti hrane i drugih prirodnih resursa neophodnih za život razviju ekološku svijest i ekološku kulturu razviju logičko mišljenje i sposobnost uočavanja uzročno-posljedičnih veza osposobe se da samostalno koriste jednostavnije metode i tehnike u istraživanju određenoga problema.

4. SADRŽAJI I OPERATIVNI CILJEVI PREDMETNOGA PROGRAMA TEMA: ZADACI I ZNAČAJ BIOLOGIJE


- zna područja koja proučava biologija

- razvije interesovanje za biologiju i zna da ocijeni njenu ulogu i značaj

- formira svijest o značaju bioloških znanja za ispravno planiranje i ostvarivanje bolje budućnosti čovječanstva.

Učenici/učenice: - postavljaju i izvode kratke

eksperimente - prave, mikroskopiraju i

skiciraju kratkotrajne preparate (po izboru)

- pišu referate na temu: Život i rad naučnika/naučnica koji su doprinjeli razvoju naučne misli u biologiji.

Nauka; mikroskop; Aristotel; Huk; Šlajden; Švan; Ivanovski...

Fizika: svjetlost, optički instrumenti.

32

Tema: BIOLOŠKI SISTEMI

Operativni ciljevi Aktivnosti Pojmovi / sadržaji Korelacija Učenik/učenica treba da: - produbljuje znanja o

biološkim sistemima - produbljuje znanja o obliku,

veličini i građi ćelije - zna da uporedi

prokariotsku i eukariotsku ćeliju.

Učenici/učenice: - pripremaju referate na

temu: Biološki sistemi. Vježba: - posmatraju nativne i trajne

preparate prokariotskh i eukariotskih ćelija

- izrađuju modele ćelija.

Ćelija; tkivo; organ; organski sistemi; organizam.

TEMA: HEMIJSKI SASTAV ĆELIJE


- razumije ulogu vode i značaj vode za život

- objašnjava značaj prirodnih elemenata za organizam

- razumije značaj ugljenih hidrata kao rezervnih i strukturnih jedinjenja

- zna ulogu i strukturu proteina

- zna biološku funkciju lipida

- zna da su za normalan rast i razvoj organizma neophodni vitamini

- zna građu nukleinskih kiśelina.

Učenici/učenice: - pišu referate na teme: Značaj vode i biogenih elemenata za život organizama. - pripremaju panoe i zidne novine na temu: Neorganski i organski sastav ćelije - pišu referate na temu: Biološka uloga vitamina. Vježba: - Izrada modela DNK.

Dipol; biogeni elementi; monosaharidi; oligosaharidi, polisaharidi; aminokiśeline; peptidna veza; proteini, fosfolipidi; holesterol; nukleotid; purini; pirimidini; DNK; RNK.

Hemija: neorganska jedinjenja, biomolekuli.

33

TEMA: ĆELIJSKA MEMBRANA I MEMBRANSKI TRANSPORT Operativni ciljevi Aktivnosti Pojmovi / sadržaji Korelacije

Učenik/učenica treba da: - zna građu i funkciju ćelijske membrane - zna vrste transporta kroz ćelijsku membranu.

Vježba: Difuzija, osmoza, plazmoliza, deplazmoliza. Učenici/učenice: - pretražuju internet o građi ćelijske membrane i transprtu kroz ćelijsku membranu.

Ćelijska membrana;; permeabilnost; difuzija; osmoza; aktivni transport; hipotoničan; hipertoničan; izotoničan; turgor; plazmoliza; deplazmoliza; jonske pumpe; endocitoza; fagocitoza; egzocitoza; pinocitoza.

Hemija: biomolekuli, rastvori.

TEMA: ĆELIJSKI ZID

Operativni ciljevi Aktivnosti Pojmovi / sadržaji Korelacije Učenik/učenica treba da: - objašnjava građu, ulogu i značaj ćelijskoga zida za biljku, - zna razlike između ćelijskoga zida biljaka, bakterija i gljiva.

Vježba: Posmatranje biljnih ćelija pod mikroskopom. Učenici/učenice: - prave panoe uporedne

građe ćelijskoga zida bakterija, gljiva i biljaka.

Centralna lamela; plazmodezme.


TEMA: CITOPLAZMA I ĆELIJSKE ORGANELE

Operativni ciljevi Aktivnosti Pojmovi/sadržaji Korelacije Učenik/učenica treba da: - zna da objasni sol i gel stanje citoplazme - zna građu i funkciju pojedinih organela.

Vježba: Pravljenje obojenih preparata biljne ćelije i posmatranje organela. Učenici/učenice: - prave panoe i modele

ćelijskih organela.

Koloid; gel; sol; citosol; aktin; tubulin. Vakuole; endoplazmatični retikulum; Goldžijev aparat; ribozomi; lizozomi; plastidi; mitohondrije.

34

TEMA: ĆELIJSKO JEDRO Operativni ciljevi Aktivnosti Pojmovi / sadržaji Korelacije

Učenik/učenica treba da: - zna da objasni građu i ulogu jedra - zna da objasni strukturu i ulogu nukleinskih kiśelina, pojam gena, hromozoma i genoma.

Učenici/učenice: - pretražuju internet i upoznaju se s građom i ulogom jedra. Vježba: Mikroskopiranje i prepoznavanje jedra ćelije.

Jedrov omotač; nukleoplazma; hromatin; jedarce; hromozomi; gen; genom; haploidan; dipoloidan.

TEMA: ĆELIJSKI CIKLUS

Operativni ciljevi Aktivnosti Pojmovi / sadržaji Korelacije Učenik/učenica treba da: - zna da ćelijski ciklus

obuhvata interfazu i ćelijsku diobu

- objašnjava interfazu kao najdužu fazu ćelijskoga ciklusa

- usvoji znanja o značaju mitoze i mejoze.

Vježba: Posmatranje trajnih mikroskopskih preparata mitoze i mejoze. Učenici/učenice: - gledaju videosnimak dioba

ćelija.

Ćelijski ciklus; binarna dioba; kariokineza; citokineza; centrozom; profaza; metafaza; anafaza; telofaza; diobno vreteno.

TEMA: ENZIMI I ATP

Operativni ciljevi Aktivnosti Pojmovi / sadržaji Korelacije Učenik/učenica treba da: - zna strukturu, značaj i djelovanje enzima - razumije građu i značaj koji ATP ima u ćeliji.

Vježba: Uticaj temperature na aktivnost enzima. Učenici/učenice: - gledaju videozapis o

stvaranju ATP-a.

Biokatalizator; ATP, oksidativna i fotosintetička fosforilacija.

Hemija: biomolekuli, metabolizam, enzimi.

TEMA: VRENJE


35

Učenik/učenica treba da: - zna proces i značaj vrenja - zna primjenu vrenja u biotehnologiji.

Vježba: Alkoholno vrenje Učenici/učenice: - pośećuju vinariju ili imaju gosta/gošću na času.

Vrenje (alkoholno, mliječno-kiśelinsko, propionsko); laktat; anaerobnost; biotehnologija.

Hemija: hemijske reakcije, oksido-redukcioni procesi, anaerobni procesi.

TEMA: FOTOSINTEZA

Operativni ciljevi Aktivnosti Pojmovi / sadržaji Korelacije Učenik/učenica treba da: - objašnjava značaj

pigmenata za proces fotosinteze

- zna da se fotosinteza odvija u dvije uzastopne faze (svijetla i tamna)

- ocijeni značaj fotosinteze u proizvodnji kiseonika i organske materije, neophodnih za opstanak života na Zemlji.

Vježbe: Dokazivanje da se u toku fotosinteze oslobađa kiseonik; Dokazivanje skroba u listovima biljaka na svjetlosti. Učenici/učenice: - izrađuju panoe o svijetloj i tamnoj fazi fotosinteze.

Fotosintetski pigmenti; Kalvinov ciklus.

Fizika: svjetlost. Hemija: oksido-redukcioni procesi.

TEMA: ĆELIJSKO DISANJE

Operativni ciljevi Aktivnosti Pojmovi / sadržaji Korelacije Učenik/učenica treba da: - shvata tok i značaj

ćelijskoga disanja - prepozna vezu i razlike

između aerobnih i anaerobnih procesa.

Vježba: U toku ćelijskoga disanja nastaje CO2. Učenici/učenice: - izrađuju modele ćelijske membrane s akcentom na etapama ćelijskoga disanja.

Ćelijsko disanje; glikoliza, Krebsov ciklus; respiratorni lanac.

Hemija: oksido-redukcioni procesi; biomolekuli.

TEMA: VIRUSI


Učenici/učenice:

Bakteriofag; viroze; litički

36

- zna otkriće, građu i način razmnožavanja virusa - zna i umije da prepozna karakteristične viroze čovjeka (glavne načine prenošenja i zaštita) - objašnjava osobine retrovirusa, s posebnim osvrtom na HIV..

- shematski predstavljaju građu i razvojni ciklus virusa - pripremaju tribine na temu: Viroze.

ciklus; lizogeni ciklus; provirus; retrovirus; HIV; poliovirus.

TEMA: BAKTERIJE (Bacteria)


- zna da su bakterije prokariote

- objašnjava građu, ishranu i razmnožavanje bakterija

- zna da su antibiotici prirodni proizvodi metabolizma mikroorganizama

- opisuje najčešće bakterijske infekcije čovjeka i mjere zaštite.

Vježbe: Bakterije u jogurtu; Bakterije truljenja; Bakterije zuba. Učenici/učenice: - rade referat na temu: Bakterijske infekcije čovjeka.

Koke; bacili; vibrioni; spirili; sterilizacija; pasterizacija; dezinfekcija, antibiotici.

Hemija: hemijske reakcije.

TEMA: OSNOVE MOLEKULARNE BIOLOGIJE

Operativni ciljevi Aktivnosti Pojmovi / sadržaji Korelacije Učenik/učenica treba da: - zna područja koja proučava molekularna biologija i njen značaj - produbljuje znanja o strukturi nukleinskih kiśelina

Učenici/učenice: - rade vježbu – izrađuju modele DNK i RNK vezujući nukleotide - gledaju film o replikaciji, transkripciji i translaciji.

Primarna struktura nukleinskih kiśelina; sekundarna struktura nukleinskih kiśelina; komplementarnost; replikacija, transkripcija,

Hemija: biomolekuli. Biologija: ćelijsko jedro.

37

- razumije prostornu strukturu DNK - razumije međusobne odnose između DNK, RNK i proteina - zna tok i značaj replikacije - razumije odnos i između diobe i replikacije - zna značaj transkripcije za prenošenje nasljednih osobina - objašnjava značaj univerzalnosti genskoga koda - zna značaj i tok translacije.

translacija, kod; kodon; antikodon.

TEMA: OSNOVNA PRAVILA NASLJEĐIVANJA

Operativni ciljevi Aktivnosti Pojmovi / sadržaji Korelacije Učenik/učenica treba da: - objašnjava doprinos i

značaj rada Gregora Mendela

- zna dva osnovna pravila nasljeđivanja.

Učenici/učenice: - istražuju rad Gregora

Mendela - povezuju njegov rad sa

sadašnjim naučnim saznanjima

- rade vježbu: Shematsko prikazivanje različitih oblika nasljeđivanja.

Dominantni gen; recesivni gen; monohibridi; dihribridi; parentalni; filijarni; homozigot; heterozigot.

TEMA: MUTACIJE I KARAKTER PROMJENA GENOTIPA

Operativni ciljevi Aktivnosti Pojmovi / sadržaji Korelacije Učenik/učenica treba da: - objašnjava pojam i značaj

mutacija - razumije strukturne

promjene genetskoga materijala

- zna genske, hromozomske

Učenici/učenice: - istražuju literaturu i internet

za pisanje seminarskih radova: Mutacije, genske mutacije,hromozomske numeričke mutacije

- rade vježbu: Grafičko

Genski polimorfizam; modifikacije; mutacije – strukturne i numeričke; Daunov sindrom, Patau sindrom; Edvardsov sindrom; Tarnerov sindrom;

38

i genomske mutacije - razlikuje promjene u

strukturi i broju hromozoma (autozomne i polne hromozome)

- opisuje hemijske, fizičke ili biološke mutagene

- objašnjava viruse kao biološke mutagene.

predstavljanje delecije, duplikacije, inverzije (para i pericentrične) translokacije

- prave prezentacije i upoređuju dejstvo različitih mutagena

- prave panoe o najčešćim nasljednim bolestima.

Klinefelterov sindrom; mutageni.

TEMA: PRIMJENA GENETIKE I GENETIČKOGA INŽENJERSTVA U SVAKODNEVNOME ŽIVOTU

Operativni ciljevi Aktivnosti Pojmovi / sadržaji Korelacije Učenik/učenica treba da: - zna domen djelovanja

genetičkoga savjetovališta - shvata primjenu genetike i

genetičkoga inženjerstva u medicini

- zna što je klon - razlikuje kloniranje DNK,

kloniranje gena, ćelija, tkiva, organa i kloniranje organizama

- zna što obuvata prenatalna dijagnostika (invazivne i neinvazivne metode)

- znaju genetičke metode koje se koriste u kriminalistici

- zna primjenu genetičkih procesa u utvrđivanju očinstva itd.

Učenici/učenice: - diskutuju o značaju, radu i domenu genetičkoga savjetovališta - diskutuju o razvojnim mogućnostima primjene genetičkoga inženjeringa - debatuju o moralnoj i etičkoj opravdanosti ili neopravdanosti primjena tehnike kloniranja u svakodnevnome životu i nauci- istražuju primjenu genetike u sudskoj medicini, - organizuju tribinu: Genetičke metode u kriminalistici. Projekat: „Istorijat razvića postupaka za dokazivanje očinstva“.

Rekombinantna DNK; klon; kloniranje biopsija horionskih čupica; amniocenteza; prenatalni, perinatalni, postnatalni; genopatije; hromozomopatije; forenzičari.

TEMA: OSNOVNI POJMOVI EKOLOGIJE


Učenici/učenice:

39

- razumije pojam i značaj ekologije - zna da objasni podjelu i značaj ekoloških faktora - razumije pojmove životne (ekološke) forme, modifikacije, konvergencije, divergencije, ekološke valence i ekološke niše.

- shematski predstavljaju podjelu ekoloških faktora. Terenski rad: na primjerima objašnjavaju ekološke pojmove. Vježba: Uticaj ekoloških faktora na pojedine organizme (organizmi po izboru).

Ekologija; Hekel; ekološki faktori; životna forma; mutualizam; komensalizam; amensalizam; konvergencija; divergencija; modifikacije; homologni organi; analogni organi; ekološka valenca; ekološka niša.

Geografija: klima, atmosfera.

TEMA: EKOLOŠKI NIVO ORGANIZACIJE

Operativni ciljevi Aktivnosti Pojmovi / sadržaji Korelacije Učenik/učenica treba da: - zna da objasni karakteristike populacije na primjerima iz okruženja - zna pojam biotopa i zna da objasni strukturu biocenoze - zna strukturu i zna da razlikuje osnovne tipove ekosistema na osnovu karakterističnih biljnih i životinjskih vrsta - zna da objasni kruženje materije i protok energije preko lanaca i mreža ishrane.

Vježba: Određivanje gustine određene populacije na terenu. Na primjerima objašnjavaju osobine populacije (terenski rad). Učenici/učenice: - shematski povezuju lanace ishrane i metabolizam ekosistema. Projekat: Ekosistem u školskome dvorištu.

Populacije; biocenoza; biotop; ekosistemi; biomi; biosfera; degradacija; lanac ishrane.

Geografija: biosfera.

TEMA: EKOLOŠKI PROBLEMI U ŽIVOTNOJ SREDINI

Operativni ciljevi Aktivnosti Pojmovi / sadržaji Korelacije Učenik/učenica treba da: - definiše pojam

demografske eksplozije - zna da su polutanti

materije koje zagađuju životnu sredinu

Učenici/učenice: - pišu referate na teme: Efekat staklene bašte, Kiśele kiše, Zagađivanje hrane, Zaštita prirode - organizuju tribinu na temu:

Zagađivači; staklena bašta; kiśele kiše; monitoring; biopesticidi; reciklaža; in situ zaštita; ex situ zaštita; Crvena knjiga; Nacionalni parkovi Crne Gore; biodiverzitet.

Geografija: litosfera, pedosfera, hidrosfera, atmosfera.

40

- objašnjava izvore i posljedice lokalnoga i globalnoga zagađenja životne sredine

- shvata efekat staklene bašte

- analizira posljedice zagađivanja životne sredine

- zna da pojavu kiśelih kiša i ozonskih rupa uslovljava zagađena atmosfera

- zna mjere zaštite životne sredine.

Zagađivači životne sredine. Vježba - utvrđuju zagađenost zemljišta na osnovu brojnosti kišnih glista - razvijaju saradnju s obrazovno-vaspitnim organizacijama slične vrste i s naučnim institucijama tipa: Prirodnjački muzej Crne Gore, Republički zavod za zaštitu prirode, J.U. Nacionalni parkovi... - organizuju i sprovode kampanju o značaju zdrave životne sredine.

5. DIDAKTIČKE PREPORUKE Raznovrsnost tema u ovome programu ima za cilj da učenici/učenice steknu osnovna biološka znanja i vještine. Realizaciju ovoga programa omogućava ponavljanje stečenih bioloških znanja i proširivanje novima, uz angažovanje učenika/učenica. Insistirati na razumijevanju i trajnosti stečenih znanja, koje je potrebno potkrijepiti sa što više primjera. Nastavnik/nastavnica treba da primjenjuje različite metode i oblike rada, uz aktivno učešće učenika/učenica u svim fazama časa. Učenike/učenice treba podsticati da koriste različite izvore znanja, stručnu literaturu i internet. Aktivnost na času postići postavljanjem pitanja, debatama, izradom seminarskih radova, referata, učešćem u diskusijama i slično, naročito kad su u pitanju, za učenike/učenice interesantne teme, iz oblasti molekularne biologije i genetike. Za oblast citologije koristiti gotove i pravljene mikroskopske preparate, koji će poslužiti za posmatranje i dobijanje informacija o strukturi ćelije, veličini i formi pojedinačnih organela i njihovoj submikroskopskoj građi. Posebnu pažnju treba posvetiti ćelijskome ciklusu, promjenama koje se dešavaju u pojedinim fazama i za isto koristiti trajne mikroskopske preparate za rad po grupama. Za tematiku energetske transformacije u organizmu koristiti dokaze putem ogleda kako bi se utvrdila aktivnost enzima, alkoholno vrenje, fotosinteza i disanje. O virusima i bakterijama, pored planiranih vježbi, učenici/učenice će sticati nova znanja i vještine putem raznih ilustracija, afirmativnih, stručnih i poučnih tekstova, primjera i seminarskih radova. Osnove molekularne biologije realizovati shodno preporukama koje su date za alternativne programske ciljeve i zadatke. Ekološko obrazovanje usmjeriti na terenske vježbe, pośete lokalitetima, na korišćenje raznih ilustracija i primjera, pisanje referata i vođenje rasprava.

41

6. KORELACIJE MEĐU PREDMETIMA Korelacije među predmetima date su u tabelama 4. Sadržaji i operativni ciljevi predmeta. 7. STANDARDI ZNANJA (ISPITNI KATALOG) Učenik/učenica treba da zna:

područja koja proučava biologija značaj biologije u naucu, praksi i svakodnevnome životu značaj vode za živi svijet značaj biogenih elemenata za organizam osnovnu građu ugljenih hidrata, masti, proteina i njihovu funkciju neophodnost vitamina za normalan rast i razvoj organizma definisati pojam ćelije građu DNK, RNK i njihov značaj što je nukleotid značaj osmoze u biološkim sistemima objasniti razliku između aktivnoga i pasivnoga transporta pojam i značaj selektivne propustljivosti značaj endocitoze i egzocitoze osnovnu građu i funkciju ćelijskoga zida tehniku mikroskopiranja praviti mikroskopske preparate analizirati određene objekte i donositi odgovarajuće zaključke objasniti pojmove metabolizam, anabolizam, katabolizam osnovni sastav citoplazme što je koloid, sol i gel stanje građu i značaj svake pojedinačne organele i njihovu međusobnu povezanost građu i značaj jedra što je gen, genom, mutacije objasniti pojmove dipolidan i haploidan posmatranjem trajnih mikroskopskih preparata zaključiti kako se odvijaju interfaza, mitoza, mejoza objasniti nastanak i značaj koji ima ATP objasniti značaj i djelovanje enzima kao biokatalizatora alkoholno, mliječno-kiśelinsko, propionsko vrenje značaj mikroorganizama za biotehnologiju osnovni značaj fotosintetskih pigmenata objasniti svijetlu i tamnu fazu fotosinteze

42

glavne reakcije Kalvinova ciklusa značaj fotosinteze za živa bića na Zemlji objasniti tok i značaj ćelijskoga disanja osnovnu građu virusa neke viroze čovjeka ko izaziva AIDS, načine zaraživanja i posljedice što su viroidi, a što prioni građu i osnovne oblike bakterija najčešće bolesti izazvane patogenim bakterijama analizirati prisutne bakterije pri izvođenju laboratorijske vježbe što su dezinfekcija, sterilizacija, pasterizacija predmet i značaj izučavanja molekularne biologije strukturu nukleotida strukturu polinukleotidnoga lanca strukturu nukleinskih kiśelina prostornu strukturu DNK međusobne odnose DNK, RNK i proteina da su nukleinske kiśeline nosioci nasljednih informacija značaj transkripcije objasniti ekspresiju gena odnos između gena i fenotipa značaj univerzalnosti genskoga koda što je genotip, a što fenotip doprinos i značaj rada G. Mendela monohibridno, dihibridno i polihibridno nasljeđivanje značaj mutacija strukturne promjene genetskoga materijala mutacije kao izvor varijabilnosti vezu diobe i mutacija uticaje sredine na nasljeđivanje i promjenljivost razlikovati promjene u strukturi i broju hromozoma objasniti delecije, duplikacije, inverzije i translokacije razlikovati poliploidiju i aneuploidiju hemijske, fizičke i biološke mutagene primjenu genetike i genetičkoga inženjeringa u svakodnevnome životu objasniti osnovne ekološke pojmove

43

definisati pojmove abiotički i biotički objasniti životnu formu uporediti divergenciju i konvergenciju uporediti homologne i analogne organe objasniti ekološku nišu definisati pojam ekološke valence definisati pojam populacije objasniti natalitet i mortalitet definisati pojam biocenoze objasniti izvore i posljedice lokalnoga i globalnoga zagađenja životne sredine kako nastaju kiśele kiše.

8. NAČINI PROVJERE ZNANJA I STRUČNE OSPOSOBLJENOSTI Ocjenjuje se rad učenika/učenica tokom čitave godine. Provjeravanje znanja vrši se usmeno i putem zadataka objektivnoga tipa. Ocjenjuju se i vježbe i seminarski radovi s načinom prezentacije. Znanje kojim mora ovladati svaki/svaka učenik/učenica određeno je standardima znanja. 9. RESURSI ZA REALIZACIJU NASTAVE 9.1. Materijalni uslovi, standardi i normativi za nastavu biologije u srednjim stručnim školama: Za izvođenje nastave biologije škola treba imati odgovarajuće opremljen kabinet i stručnu literaturu u školskoj biblioteci.

Tehnička pomagala

NASTAVNO SREDSTVO TEHNIČKI OPIS NASTAVNOGA SREDSTVA NORMATIVI I STANDARDI MIKROSKOPI SVJETLOSNI 10

SET TRAJNIH MIKROSKOPSKIH PREPARATA SET TRAJNIH PREPARATA: RAZLIČITIH ĆELIJA BILJAKA I ŽIVOTINJA, ĆELIJSKOGA CIKLUSA, BILJNIH TKIVA 10

SET MIKROGRAFIJA SET MIKROGRAFIJA BILJNIH ĆELIJA, ŽIVOTINJSKIH ĆELIJA, ĆELIJSKOGA JEDRA I OSTALIH ORGANELA 10

TV-PRIJEMNIK KOLOR TELEVIZOR 1 CD-PLEJER CD-PLEJER 1 DIJAPROJEKTOR DIJAPROJEKTOR 2 GRAFOSKOP GRAFOSKOP 2 KOMPLET ZA TERENSKI RAD LOPATA, ŠEGA, PIJUK 1

PRIBOR ZA DISEKCIJU KADICA ZA DISEKCIJU, SA SKALPELOM, CIODAMA I PINCETOM 30

RUČNE LUPE RUČNE LUPE 30

44

Laboratorijski pribor


PRIBOR ZA MIKROSKOPIRANJA

MIKROSKOPSKA STAKLA POKROVNE LJUSPE MAKAZE PINCETE SKALPEL

100 100 10 10 10

STALAK ZA EPRUVETE STALAK ZA EPRUVETE 10

KOMPLET ČETKI ZA ČIŠĆENJE STAKLA KOMPLET ČETKI ZA ČIŠĆENJE STAKLA RAZLIČITIH VELIČINA 1

KOMPLET ALKOHOLNIH FLOMASTERA ALKOHOLNI FLOMASTERI ZA PISANJE PO STAKLU 10

POTROŠNI MATERIJAL HEMIKALIJE KOJE KORISTE IZVOĐENJE POJEDINIH VJEŽBI

Stakleni pribor

NASTAVNO SREDSTVO TEHNIČKI OPIS NASTAVNOGA SREDSTVA NORMATIVI I STANDARDI SET ČAŠA STAKLENE ČAŠE RAZLIČITE VELIČINE 10 EPRUVETA STANDARDNE LABORATORIJSKE 100 PETRIJEVE ŠOLJE STAKLENE 10 LIJEVAK STAKLENI LIJEVCI RAZLIČITE VELIČINE 5 SET MJERNIH POSUDA STAKLENIH I PLASTIČNIH RAZLIČITIH VELIČINA 10 SET STAKLENIH ŠTAPIĆA STAKLENI ŠTAPIĆI RAZLIČITE VELIČINE 5

Ostala pomagala i učila

NASTAVNO SREDSTVO TEHNIČKI OPIS NASTAVNOG SREDSTVA NORMATIVI I STANDARDI

CD CD SA SADRŽAJIMA NA TEME: AIDS, FOTOSINTEZA, LANCI ISHRANE, ODABRANI EKOSISTEMI CRNE GORE, RIJETKE BILJNE I ŽIVOTINJSKE VRSTE U CRNOJ GORI, BODLJOKOŠCI, GMIZAVCI...

1

MODEL SKUPOVNI MODEL NA TEMU DNK, RNK 1

ZIDNE SLIKE ZIDNE SLIKE NA TEME: KRUŽENJE MATERIJE I PROTICANJE ENERGIJE, VIRUSI, MITOZA, MEJOZA, ZNAKOVI ZA OPASNOST PRI RADU U LABORATORIJI

1

45

KLJUČ KLJUČ ZA DETERMINACIJU LIŠAJA KLJUČ ZA DETERMINACIJU MAHOVINA KLJUČ ZA DETERMINACIJU PAPRATI KLJUČ ZA DETERMINACIJU ŚEMENICA

1

SET SLAJDOVA SLAJDOVI KIČMENJAKA 1 MOKRI PREPARATI MOKRI PREPARATI KIČMENJAKA 1 9.2. Literatura

1. Biologija – Dragoslav Marinković, Katica Paunović, Veljko Terzija, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2002.

2. Biologija za drugi razred opšte gimnazije – Blaženka Petričević, Marko Karaman, Katarina Todorović, ZUNS, Podgorica, 2008.

3. Genetika – Dr Petar D. Mišić, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd,1973. 4. Od molekula do ćelije, Biologija za prvi razred opšte gimnazije – Helena Potočnik, Marina Dermastia, Blaženka Petričević,

ZUNS, Podgorica, 2007. 5. Radna sveska za prvi razred opšte gimnazije – Marina Dermastia, Tom Turk, Blaženka Petričević, ZUNS, Podgorica,

2007. 6. Radna sveska za drugi razred opšte gimnazije – Blaženka Petričević, Marko Karaman, Katarina Todorović, ZUNS,

Podgorica, 2008. 10. PROFIL I STRUČNA SPREMA NASTAVNIKA/NASTAVNICA I STRUČNIH SARADNIKA/SARADNICA Nastavnik/nastavnica je osposobljen/osposobljena da predaje biologiju u srednjim stručnim školama ako je završio/završila studije biologije (240 ECTS). Laborant/laborantkinja mora imati završenu najmanje srednju školu datoga usmjerenja ili gimnaziju.

Documents

Biologija Sss Lektorisano