Embed Size (px)
Citation preview
1
Ada(Şahi)
Şaha adasının xalqına
A.Elyar
Kabus
Onlar daş-atlar ilə gəldilər
Gölü içib çayları bəndə çəkdilər!...
A.E.
««...Laçın çaparaq atını qovurdu. Kəhər birdən-birə durdu. Qabaq ayaqlarını göyə qovzayıb bir qorxunc
kişnədi. Laçın yerə yıxıldı. Və at hürküb yoldan çıxıb getdi.
Laçın görürdü: Bir sürü atlı ona sarı gəlir. Üzlərində bağır çatladan üzlük, əyinlərində uzun gen, qulu qıssa, qara
paltar, və əllərində çapacaq, qəhvəyi qara qırmızı boz atların üstündə bağıra-bağıra, yügürürlər.
Atların dırnağından bir qalın toz-torpaq dumanı havaya qalxmışdı. Onlar yaxınlaşdıqca Laçının gözləri
qorxudan lap böyüyürdü; sanki çanağından çıxmaq istəyirdi.
İstədi gözünü yumsun, yuma bilmədi. İstədi əli ilə gözünün qabağını tutsun, tuta bilmədi. Hiss edirdi az qalır
atların əl-ayağı altında qalıb əzilsin. Çətinlik ilə özünü yoldan qırağa çəkib adanın sahilində bir daşa söykəndi.
Görürdü: Çevrəyə bir zil qaranlıq çökür. Adamlar sürü-sürü fənar əllərində üz qoyublar dağa sarı qaçırlar.
Ucadan inilti, çığır-bağır səsi qulağına gəlir. Və başı üzülmüş quşlar, qan fışıltısında kənarında atılıb düşürlər!
Kəskin bir yel, duzlu toz-torpağı üz-gözünə çırpır. Və dağ başında fənarlar yavaşcasına bir-bə-bir sönürlər.
Bir az geçərkən, səs-küv kəsildi. Quşların cəndəki yan-övrəyə səpələnmişdi. Bu anda bir ağır səssizlik çevrəni
bürüdü.
Gördü: Üzlüklülər atdan yenib, qamçı qəmə, ipin dar halqası əllərində, neçə addımlıqda ona sarı gəlirlər.
«Gözümdən itin gedin! İtin gedin!» -Deyib bağırdı. Və öz səsinin cingiltisində özündən getdi.
Zəhərli ilanlar torpaq çəmən üstündə yol boyu züvürdülər.
2
Laçın bir qızdır orta boylu, gözə arıq, əsmər, solğun, üzü kiçik, qələm qaşlı, işıq göz, və ağızı burunu yaraşıqlı.
O elə ilk baxışda, duruluğu, sevgini, adamın ürəyinə salır.
Sürməyi qıvraq başmaqları, mavi güllü yaylığından eşiyə çıxmış qəhvəyi hörükləri, ortası tala-tala ağ gül ilə
bəzənmiş lalə rəngli donu ki, bədənini dizləri aşağısınadək örtübdü, gözə çarpır.
Laçın Saray-da yaşayırdı. Şahı yarım adasının lap çox nüfuslu kəndində.
Ada Urmu gölündə gözəl təbiətli bir dağ-daşlı yerdir .Geçmişdə, yayda çayların suyu azalanda o yarım adaya
dönürdü. Və el quru yol ilə çevrədəki şəhərlərə get-gəl edirdi.
Adanın kütləsi bir neçə böyük-kiçik kənddə yerləmiş idi. Gəmidə, əkin-biçində, bağdarlıq heyvandarlıqda
çalışırdı. Onun bulaqlarından duru içməli su zinəlirdi və yaşıl bir çevrəsi var idi. Yerli köçərgi quşlar sahilin
qəmişləri arasında yumurtlayırdılar. Və uşaqlar dərsə gedirdilər.
Laçın anasının ölümündən sonra evin ikimci dirəki və atasının dayağı olmuşdu. Hiss edirdi anasından sonra
adada yaşayış çox dəyişibdir.
Gölə axan çayların üstünə bənd vurmuşdular. Azalmış yağım və bəndə qalmış sulara görə quraqlıq çirkin üzünü
görsətirdi. Dərin quyular gün-bə-gün artmış, və gölün böyük payı yavaş-yavaş quruyurdu. Yel ürək açma yerinə
düz tozunu hər yerə səpirdi. İşsizlik, oğurluq, qaçaqçılıq, və ağır cəza üzərində gedən sözlər dillərdən əskik
olmurdu.
Daha, həyat, bir sınıq-salxaq arabanın əski təkəri kimi, cıra-cır ilə, çor- çomur içindən, geçib gedə bilməyirdi.
Və yaşayış çarxının dolanış arzusu, dərin həsrətlə ürəklərdə qalmışdı.
Laçın o gün öz qəhvəyi arıq atını, Kəhəri, pəyədən çıxardıb, məhəbbətlə tumarlayıb, üz-gözündən öpüb bağrına
basmışdı. Lalə, onun qonşu dostu, görüb demişdi:
«Qız hara gedirsən?»
«Atam yanına. Yalqızdır.»
«Kəhəri gözlə!»
«Kəhər mənim sevgimdir.»
Və atı minib zəmiyə sarı qovmuşdu.
Atası ona tapşırmışdı,“yaxşı olar evdə qalsın”, amma laçın dözməyib, bir nahar bişirmişdi, istəyirdi onu atasına
versin.
Kərəm, laçının atası, zəmidə belini əymişdi biçin biçirdi ki, kəhərin kişnəməsi onu qalxızdı. Kəhər qarışmış idi.
Torpağı dırnaqlayıb yerində durmayırdı. Kişi bildi ki, bir xəbər var.
«Nə olub belə, bə niyə tək gəldin? Hanı bə Laçın?» -Dedi.
Kəhər şaşqın və qəribə hərəkətləri ilə ona bildirdi ki, tez olsun, zamanı əldən verməmək gərək.
Amma bundan artıq eliyə bilmədi fikir və duyğusunu göstərsin. O ki, dəfələrlə Laçının pis halını görmüşdü diyə
bilmədi, ömür boyu ağır yükləri daşıdığına dayaq, necə əziz və bir dənə dostunu əldən verir.
Və bu ona zəhərdən pis acı gəlir. Kimsə bilmədi o zaman ki, bu qızın tumarlayan, ürəyə yatan, səsi və öpüşü ilə
başını onun bağrına basırdı, ya onu öz belinə alırdı, necə bir gözəl duyğu hiss edirdi.
Və indi o, necə qar kimi zərrə-zərrə əriyib aradan gedirdi. Əyə bunların hamısını desəydi, bir adam onun
duyğusunu anlaya bilərdimi?
Kimsə bilmədi kəhərin ürəyində daha nələr qaynayıb coşub geçırdı.
3
Kərəm oraqçanı qırağa qoydu. Yeyin mindi ata, düşdü yola. Yolda bir şey itirən adamlar kimi axtarıcı və dağ-
dağalı baxışları ilə hər yeri gəzirdi ki, birdən gözü Laçına sataşdı.
Atdan yendi. Kəhəri bir ağaca bağladı. Laçın daşın dibində düşmüşdü. Onu bağrına basdı. Pinəli əlilə alının
tərini silib soruşdu:
«Laçın! Laçın! Qızım sənə nə olub?»
Qız gözlərini açdı:
«Ata gəldin? Mən qorxuram! « - Deyib, ağladı.
«Nədən qorxursan bala?»
«Adamcıqlardan! Səbətələrdən! Qaranlıqdan!«- Ağlar ikən dedi.
«Qızım, bir şey yoxdur. Səni qorxudan bir şey yoxdur.»
«Var! Getməyiblər. Genə gələcəklər. Bilirəm genə gələcəklər! Və bağrımı yaracaqlar. İki aydı məni
buraxmırlar. Siz onları görmürsüz, amma mən görürəm! Kimsə görmür, mən görürəm. Deyirəm amma birisi
inanmır.
Hamı kabusu yuxuda görər, amma mən onu oyaqlıqda daşıyıram. Bir boylu ana təkin ki, uşağını daşıyar. Onlar
məni içimdən yeyirlər!
Nə əllərindən qaça bilirəm, nə də onlara bir cavabım var! Tərpənmədən lalam- karam oturub hürüt-hürüt onlara
baxıram. Ata, mən qırtı-qırtı yonulub tökülürəm! Mən qar kimi əriyirəm!...»
«Niyə, inanıram bala. Amma dayanmaq gərək. Çalış görsətəsən ki, qorxmursan.»
«Kaş ki, anamdan, bacımdan, qabaq mən öləydim!»
«Yox ! Elə demə! Sən yaşamalısan. Yaşayış ağır və rəhimsizdir. Amma şiv olub sına bilmərik. Tab gətirmək
gərək!»
«Ölüm bələ yaşayışdan yaxçı deyilmi?»
«Yox, ölüm yaxçı dəyil. Ölüm işin sonudur. Sən hələ yaşayışın əvvəlindəsən. Qorxulara güc gəlməliyik. Həyatı
yaratmaq gərək. Ona da bir yol taparıq. Dura bilərsənmi? Dur min ata gedək...»
**
İki həftə, üç gün sonra, Laçın xiyavanda idi, kütlə ilə.
«El gəlini can verir! »- Deyib bağırırdı.
**
Köç-köç, adadan köç!
Unutma Kəhər ilə adanın sevgisini.
Yox! O silməmişdi ürəyindən, röyalarından heç bir sevgisini.
*
Kəhəri Lalə minirdi. Və qara sandıqlardan danışırdı ki, həmişə su üzündə avara idilər!
口
Duvarların susması, quşların səsi, dərya
Yaş çəmənlər, duru şehlər, duz -tozu, dərya
Ayaq qoyursan yola, bir avara kimi
Heç də bilmirsən hara aparacaq səni
Təzə yollar, yeni sözlər, yeni həyat?
Yıxılmasan, sınmasan
Əyər görməyə gücün olsa, bəlkə.
4
İş ağrısı acısı, gözdə
Çörək atlı, sən piyada
İstər-istəməz atlının dalınca qaçmağın gərək.
Bağlı!
Qıfıllanmış yuxuya
Qarışmış röyalara. Ot-ələfə, dağ-dərəyə, çölə heyvanlara
Və göl qırağında gözü yola, çayların şaqqıltısına.
Bəlkə yel-tufan, özgə yollar aparmasın səni?
Yoxu? Dərin həsrət yuxusu?
Ev uzaqdır, yuxu yaxın. Laçın! Yarıya bölünüb sənmi?!
»Qızım, oyan! İş vaxtıdır, oyan bala !... «
«Ata istədim kəhərin boynun qucaqlayam, o məndən boyun qaçırtdı!...»
«Ev uzaqdır, yuxu yaxın. laçın! Yarıya bölünüb sənmi?!
Uzaqlarda, balaca göllərdə sülüklər qaynaşırlar.»
»Gündüz, çörək
Axşam, duz
Baharın son ayıdır. «
*
Üfüqdə dərya üstündə, təzə çırtlamış günəş, ağacların və binaların arasından qızıl tellərini yaymışdı.
Toranlıq çəni hələ çöldən çəkilməmişdi.
Çer Hacı Hüseyn, "Kontarat-çı memar", Hacı Zeynal-a Urmuda imarət tikirdi. İki bənna, altı əmələ işləyirdilər.
Bir ay iki gün idi.
Memar binanın qurtulmuş qiymətini hesab-kitab eləmişdi və pulunu qıst inan hacı Zeynaldan ay-ba-ay alırdı. O
çalışırdı məsalehin və fəhlələrin pulundan kəssin ki, özünə çox mənfəət qalsın.
Memar işçilərin yanında çox durmaz idi. Bənna onların işinə gözətçi idi.
İş sübh saat yeddidən başlamışdı. Laçın belçə elində sərəndi qoymuşdu torpaq ələyirdi. Əynində Manto,
başında çarqət, qıçında göy iş şalvarı, qıraqdan baxanın gözünə uyğun gəlirdi. Ona yaxın bir kişi külüng əlində
köhnə bir duvarı yıxırdı. Toz-torpaq havanı bürümüşdü. Laçın cum-culaq tər içində idi. Alnından axan tozlu
tərin damcıları gözünə dolub yandırırdı.
Kərəm bənnaya sətildə qum-əhəng verirdi və Umud, təzə həbsdən çıxan gənc bir oğlan, kərpic atırdı. Bir az
irəlidə obiri bənna-fəhlələr işləyirdilər.
Bir kişi, belində əsləhə, oradan keçirdi. Gözü sataşdı laçına durdu:
« Bacı başıyın ört!» - Qalın bir səslə dedi.
Laçın başından bir az züvmüş çar qədini düzəltdi. Umud kişinin səsini eşidərkən dedi:
«Əyə düz deyirsən, başıyan bir leçək ört gəl işlə, görək necə onu saxlaya bilərsən. Səsin isti yerdən çıxır.»
«Çox danışma! Səni dindirmədim. » -Deyib getdi.
«Köpək oğluna yaxçı cavab verdin.» -Bənna gülümsənərək dedi.
«Yox, yaxçı cavab verə bilmədim. Getsin dua eləsin ki, tez qoyub getdi. Yoxsam ona elə bir söz deyəcəyidim
ki, həmişə yana-yana qalsın.» -Umud dedi.
«Bir söz. Sən ki, dərs oxuyubsan, "daneşcu" da olubsan; və bilici bir adamsan, bəs bu lat-lütün dilini haradan
öyrənibsən? Olmuya bunun da dərsini alıbsan!»
«Onunda dərsini oxumuşam! Mən həm daneşcu-yudum, həm də “tor-duvarı” dalından baxmışam. Onların
dilini yaxçı anlayıram.»
«Qaç bir qucaq kərpic gətir!»
Laçın orda-burda yolçunun sözlərindən çox eşitmişdi. Amma heç bilməzdi nə cavab versin. Yalnız yadına
salırdı ki, adada belə bir sözləri az eşidərdi. Və çöldə zəmidə quşlar kimi azad idi. Birisi yox idi ona diyə qıçın
əyridir düz qoy! Hiss edirdi hər yandan çarmıxa çəkilibdir. Özü -özündən soruşdu:
«Laçın! Qul idin ya indi qul olubsan?»
5
Fikirli, belçəni torpaqla doldurub sərəndin döşünə atdı. İri daş-qumlar narın torpaqdan ayrılıb sərəndin qabağına
töküldü.
« ...Fələk gəl sabit eylə hansı günüm xoş geçdi...» -deyib dodaq altı oxudu.
Göydə bir ala-qarğa qar-qar edərək geçirdi. Laçın bir nəfəs alaraq başını qovzayıb ona baxmaq istədi. Birdən
gördü duvar ki, altı metir uzunu, və üç metir ucalığı var idi, yavaşcasına titrəyir. Və iş yoldaşı onu dibindən
qazır!
« Əmi qaç! Duvar gəldi!» -Çığırıb qırağa qaçdı.
Kişidə qaçdı. Duvar yatdı. Toz-duman qalxdı.
«Ay havar qışlarım!» -Əmələ deyib bağırdı.
Hamı yardım üçün qaçdı.
« Dəyməyin! Bu köpək oğlu ölməlidir! Ona mən deyirəm duvarı dibindən yıxmazlar, deyir “mən qabal
tutmuşam, istirəm tez qurtarıb gedim, uşağım naxoşdur”. İndi öl! Ölüm cəzandır! Köpək oğlu!»
-Bənna qaça-qaça dedi.
Adamlar gəlincə laçın onun torpaqdan çıxartdı. Kişinin "Vay dədəm- vay..." səsi kəsilmirdi. Əl-ayağı bütün
yaralanmış idi...
Onlar bir Taksi çağırıb onu tez mərizxanaya göndərdilər.
Laçın ayaq üstə quruyarkən, özünü lap itirmişdi və bütün dərdlərini də unutmuşdu . Qan-tərini, bel-ağrısını,
Fəhlələrin özgə-özgə baxışlarını, və yarım fəhlə haqq almağını da.
Ürəyi tələdən qurtulub qaçan bir qusun ürəyi kimi çırpınırdı. Ölümü bir addımlığında görmüşdü. Və bir
başqasını da onun ağzından qapmışdı. Fikri getdi fəhlənin ev-uşağı yanına:
«Əmi ölsəydi kim onun ev-uşağına çörək verəcək idi. Əyər işdən qalsa haradan yeyib-içəcəklər?» -Öz-özünə
deyib soruşdu.
«Laçın yuxlama! Tez-tez ələ, torpaq lazımdır!» -Bənna əmrli bir səslə dedi.
« Baş üstə usta.» -Laçın cavab verdi.
Və heç bilmədi niyə belə sözə baxan olmuşdu. Bəlkə də buna görə ki, çox eşitmişdi: “İstəsən çörək yiyəsən, hər
nə dedilər baş üstə de!” Sözü ağır-yüngül etməyə onun vaxtı yox idi. Gedib-gəlmə, yorğun düşüb yatmaq,
zamanı ona qısaltmış idi.
„Hər nəyə baş üstə de! Laçın! Qul idin ya indi qul olubsan?"
Ağlına yerləşmirdi. Atasının sözü yadına düşdü:
«Yaşayış ağır və rəhimsizdir. Amma sınmamaq gərək.!» -Və artırdı:
«Çoxda zalımdır!»
Belçəni torpaqla doldurdu, tez-tez sərəndin döşünə vurdu.
O gün axşam, memar, duvar altından can qurtaran əmələnin "haqqını" Umuda verib dedi:
« Əsgər-in evinin harada olduğunu demişəm, onun pulunu aparıb versən yaxçı olar. Sabah cümə, iş də tətildir.».
« Verərəm.» -Umud dedi.
Laçın atasıynan danışandan sonra:
«Onun əhvalını soruşmaq üçün, olar məndə gələm?» -Umuda sarı deyib soruşdu.
«Bu işlərə qarışma! Sən hələ uşaqsan!»
« Mən uşaq dəyiləm. 16 yaşındayam.»
« Elə odu ki, uşaqsan da. Hələ 18 olmamısan.»
«Bahana gətirmə! Bir yol de, yox, qurtar.»
«Yox!»
口
«Yolda saysız ayaqlar, quşların yatı çağı,
Oğurlayıblar çörəyi, daş altındadır çörək.
Qarını ac, əli boş, evə dönmək gərək.
Laçın bala! Qal! Cum şirin yuxulara!
Çörək ağrısını, qoy mən özüm çəkim.
Bala! Qurquşum durasını, qoy mən özüm kəsim!»
«Ax! Ata! Ata!
Ağrından məni uzaqlatma!
6
Oyanış kabuslarımı daşımağa,
Gücüm yox mənim!
Apar məni özünlə, ağrı-əmək içinə!»
**
Sübh qarğalar yuxudan durmamış, yolu qatmışdılar qabaqlarına . Qoca, cavan, uşaq. Çantalı, çantasız. Çiyini
belçəli-belçəsiz. Köhnə par- paltarda. Quşlar təkin, bir-bir, iki-iki yığışdılar. Yirmi, əlli, bəlkə də yüz adam .
Saat beşi görsətir. Cümə günüdür. Onlara cümə ilə şənbənin bir o qədər də fərqi yoxdur. Meydan cümə günləri
də, ayrı günlər kimi, fəhlə inən dolu olur. Çox az adamlar bu gün evdə qalıb dincələrlər.
Saat altıda yavaş-yavaş fəhlə tutanlar tapılarlar.
Nəştovluqda, Umud, yay köynəyi ilə Cinz şalvarı əynində, və sport başmaqları ayağında, meydandan geçirdi.
Fəhlələrin içində gözü laçın ilə atasına sataşdı. Getdi onlara sarı salam verərək dedi:
« Ay balam! Siz burda neynirsiz(nə eləyirsiniz?» -Və dodağı gülüşlü əl verdi.
«Dedik yaxşıdır bu gün evdə qalmıyaq, iş dalıca olaq. Bir gün də genə bir gündür. Donquzdan bir tük də çəksən
qənimətdir.» -Kərəm dedi.
« İş necədir?»
«Gördüyün kimi. Bu gün əlli kişidən beşi işə getməyib. Durmaqdan ayaqlarımız şişibdir. Birisi yoxdur,
kefimizi soruşsun.»
« Bir dədə-balaya, balada ki, qız ola, kim hazır olar iş versin?»
«Laçına dedim: Qal evdə, qoy mən gedim! Yox dedi. Əl çəkmir da. Indi də burda hamı gözün bərəliyib bizə
baxır. Deyirlər bu kişi də lap səfehliyib, biz kişi ola-ola, iş tapa bilmirik, bu özünə heç, qızına da iş tapır.»
«Bina işi arvad-uşaq işi dəyil. Hacının yanında işləməyiz, bir xoş təsadüfdür.»
« Sən hara gedirsən?» -Laçın soruşdu.
«Gedirəm o axmaq kişinin pulunu verəm. Olmuya səndə istirsən gələsən?»
«Aparsan gələrəm.» -Laçın gülüşlü dedi.
« Atan razı olsa gələ bilərsən .»
« Qızım gedirsən get. Mən də gedirəm evə. Bu gün çörək daş altında qaldı.»
«Ata nıyaran qalma! İndi qayıdıram...»
Meydandan bir az uzaqda bir Ləndover maşını xiyabanın qırağında saxladı. Durt kişi atıldı eşiyə, Laçın ilə
Umudun üstünə hücum gətirdilər. Və onları qollarından tutub, bir-birindən ayırıb kənara çəkdilər.
«Bu oğlan sənin nəyindir? Hara gedirsiz?» -Bir gəzmə Laçından soruşdu.
«İş yoldaşımdır. Gedirik bir yaralı yoldaşın pulunu verib əhvalını soruşaq. O dünən duvar altından can
qurtarıbdır.»
« İşiyizin adı?»
«Bina işi. Bir hacıya bina tikirik.»
Gəzmələr Umudu da danışdırdılar. Sonra, bir-birlər ilə pıçıldaşıb dedilər:
«Gedin dua eləyin sözləriniz tərsə çıxmadı, yoxsa işiniz yaş idi. Xoş gəldiniz.»
Bu incitmədən sonra, elə ki, onların fikri öz yerinə gəldi, Umud Laçına dedi:
« Bu xarabada qız inan oğlanın xiyabanda getməsinin, min bir baş ağrısı var. Mənim də adım it dəftərində ala
itdən bəllidir. Adamı götürüb apararlar, gərək gedə çomur ayaqlıya, hey eşşək gətirib mərəkə yüklüyə.»
«Mən nə bilim burda adamın nəfəs almağını da güdürlər.» -Laçın dedi.
«Həyə, sən bilməzsən. Dünən adadan gəlibsən deyirsən bə hələ hər yer adadır. Bu qonşunun, o qonşunun başı
ağrıdı qaçıb kefini soruşa bilərsən. Yox dostum, burda sağ göz, sol gözü tanımır. Qardaş da qardaşı. Ağzın dolu
qan olsa yerə tüpürmə! Hami bir-birinə gözdür. Gözün gördükcə xəbərçi, iki üzlü, hilə kar sıraya düzülüblər. O
ki, deyir sevirəm səni, irinc qəməsini vurmağa gəlibdir. Və başsız bədən istəyir. Sevgi, məhəbbət,
yaxşılığı, kimsə tanımır. Çünki, belə bir şeyləri görmüyüblər, və bir zaman yaşayışlarında da olmuyubdur; olsa
da anlamıyıblar. Biri səndən məhəbbət görsə, deyər bə hələ malında gözün var ya canında. Bunların başqa bir
hissləri yoxdur; olub-qalanı da ölübdür. Dəyərli fikir duyğuları yenidən diriltmək, heç tarının da işi dəyil! Belə
bir adamlara yas tutmaq gərək.»
7
«Anlıram.»
«Yaşayış üçün hələ çox acıları dadmalıyıq.»
«Umud nədən ötrü dustaqda idin?»
«Hamıya bir balaca rahat yaşayış istədik. Dedilər söz bircə biz diyəndir. Sən dinmə, danışma, kəs səsiyin.
Əlbəttə bircə mənə yox, minlər cavana dedilər. Hamını vurub tutub dağıtdılar. Ölən öldü, qaçan qaçdı, tutanı
dustağa basdılar.»
«Hərdən fikir elirəm, necə olar ki, insanlar yaşayışda, iş, ev, dərmansızlıq, yoxsulluq üzü görməsinlər; birisi
onların hər şeyini güdməsin; özləri seçsinlər nə istəyib istəmirlər; bir az rahat yaşasınlar?»
«Mən də bu sorğulara qabaq gəldim. Hər gün onlara toqquşdum. Uşaqlıqdan indiyəcən. Onlara düz cavab
tapmaq rahat bir iş dəyil. Hələ lazımdır ayrıları da, düz cavablara çatsınlar. Yol tapsınlar. Məcburuq bəzi şeyləri
də kitablarda axtaraq. Onları öz həyatımızda ağır-yüngül edib özümüz üçün bir yol seçək. Vaxt ikən sənə bir
şeylər taparam oxuyarsan, bəlkə yardımçı oldular.»
Laçın ilə Umud xiyavanda , tüstü və səs- küv arasında , rəng bə rəng maşınların gəlib-getməsində, danışa-
danışa Əsgərin evinə getdilər. Sonra Laçın öz evlərinə qayıtdı.
«Gəl qızım, gəl! Nahar hazırdır. Hən, de gorum yazıq kişidən nə xəbər varmı?» -Kərəm soruşdu.
Qız doluxsunarkən:
«Ata, Əsgər əmi gildə yas idi! Evə girmədik. Pulu qapıdan verib qayıtdıq. O məriz-xanadadır. Amma uşağı
ölübdür!» -Laçın bunu deyərkən yaş gözlərindən pırıldadı.
口
»Bala Laçın!
Kimsə səni anlamaz
Suyu iç elə
Çörəyi də!«
«Ata! Şorakətdə buğda!?
Nə buğda göyərdi
Nədə söz!«
«Quşların yükü duz!»
«Quru göl!»
»Acı keçmişlər
İtən gələcək
Dalımdakı yük.«
»Zamanı daşıyıram mən.
Ortadadır
fırtınalı dalğalar.«
口
Qaranlıq düşüb.
Laçın və Kərəm işdən çıxıb gəlirlər. Xiyaban çox qarışmışdır.
Hamı tələm-tələsik istəyir evinə qayıtsın. Yük daşıyan maşınların səsi, adamların uca-uca danışıqları, duzlu toz
havanı bürüyübdür.
Kərəm yolun ortasında bir durdu, girdə börkünü yuxarı verərək əlini qaraşın üzünə, qalın bığlarına çəkib Laçına
sarı dedi:
«Evdə yeməyə bir şey yoxdur. Yol üstündə də tapılmaz alaq. Sən çox yorğunsan, get evə! Ayaqların dalınca
gəlmir. Mən gedim bir az ayın-oyun alıb gəlim. Tez qayıdıram.»
«Olsun ata, tez qayıt!»-Laçın bir yorğun səslə cavab verdi.
O evə yetişənəcən piyada çox yol gəldi. Yolda ucu-bucaqsız fikirlərinin ardını tuta bilmədi. Gözləri öz-özünə
yumulurdu, və beyni sözünə baxmırdı. Sanki işdən düşmüş idi. Balaca həyətdən geçib bir üç-ü-dörd otağa girdi.
Evi köçdən sonra kiraya tutmuşdular. Onların yatıb oturmağa yalnız bir otaqları var idi. Onun bir bucağına qab-
8
qacaq, obiri bucağına da yastıq, yorğan-döşək yığmışdılar. Və iki güldan , içində qızıl gül, pəncərə qabağında
idi. Otağın tərkinə bir köhnə kilim salmışdılar.
Laçını aclıq, yuxusuzluq, yorğunluq və ürək çırpıntısı bərk sıxırdı. Pəncərəni açdı. Yaylıq, “manto” və çantasını
otağın bucağına qoydu. Süfrəni gətirib saldı; boşqabları düzdü. Bir göz dolandırdı, gördü bir boşqab əskikdir!
Getdi gətirdi. Qoyanda süfrə gözünə boş gəldi!
Pəncərəyə sarı baxdı. Bir ağ paltarlı kişi, boşqab əlində, duzlu bir sonanı ona buyur deyirdi! Laçını qorxu basdı.
»Kim siz?» -Bir titrək səslə soruşdu.
Cavab gəlmədi. Laçın yerində dondu:
«Al! Yemək dadlıdır.» -Kişi boşqabı əlində tərpədib anlatdı.
Və uzun iti pıçağını görsətdi ki, elə özü sonanın başını kəsib, əti halaldır.
Laçın ixtiyarsız yavaş-yavaş ona sarı çəkildi. Yuxulu-yuxulu yeriyən kimi. Kişinin üzü bəlli deyildi, kabusda
gördüyü adamlar təkin.
O vüqarla pıçağını laçının boynuna sarı apardı və birdən, iti bir hərəkətlə, qızın boğazını vurdu! Laçın, onun
biləyin göydə tutdu! O, koxa şişman cəmdəyini qızın üstünə saldı. Laçın dalı üstə yerə dəydi. Və kişinin əl-
ayağı altında başı üzülmüş quş kimi çabalıyıb çığırdı:
«A...t...a!»
Kərəm qapıdan girdi. Laçın kilimin üstündə əl-ayaq çalırdı.
«Laçın! Laçın! Gəldim bala !» -Deyib onu bağrına basdı.
Laçın gözün tikdi atasının gözünə və bir neçə an elə, qaldı:
«Gec gəldin, boğazım qanıyıbdı? »-Bir titirək səslə soruşdu.
«Yox qızım, sən sağsan. Bir şey olmuyub, nigaran olma!»
«Ata məni yalqız qoyma! Boğazıma bıçaq vururlar. Çörəyi yox, quşların cəndəyini mənə buyur deyirlər. Doktor
deyib yalqız qoyma məni.»
«Yox, səni yalqız qoymaram bala. Xəyalın rahat olsun. Bir də çaşmarıq. Amma bunu bil ki, bu şeylərin hamısı
geçib gedəcək. Oyaqlıqdakı kabuslarıyın da sonu var. Qalx ayağa çörək gətirim, acsan.»
«Ha zaman qurtulacaq? Mən qorxu yuvası olmuşam. O zaman qurtular ki, daha mən yuxam. Göz açandan hər
şeyi bir-bir əldən vermişəm. Ana-bacımı, dost və qardaşımı, yer-yurdumu. Hamısını. İndi bircə siz mənə
qalıbsız, qorxuram sizi də əldən verəm. Doğum yurdumu əldən verdim. O yeri ki, daş-qumuna, ot-ələfinə, çay-
çeşməsinə, dalğalarının ətrinə vurulmuşdum. Elə ki, Kəhəri, Laləni də məndən aldılar. Ata! Səndən ayrı kimim
var mənim ? Sevgi ilə dərs oxurdum onu da əldən verdim.
Mən hər şeyimi itirmişəm. İndi hər yerdə öz itkinlərimin dalısıca gəzirəm. Əldən vermə qorxusu məni dəli
eləyib. Burda bir "tula" kimi düşmüşəm sənin dalınca, istəmirəm bircə dirəyimi də əldən verəm, yalqız qalam.
Həmişə quru-qurusuna sevinmişəm böyüyüb bir iş tapacağam, özümə ev tikib atama yetişəcəyəm. Amma günü
gündən pis umudsuz olmuşam; və daha artıq qəm -qüssəyə cumuşam. Xoşluqlar bütün yuxu xəyal olublar.
Tərsinə, qara günlər, acı şeylər yaşayışımı yaradıblar. Bilmirəm, öz axır-aqibətimizdən çox qorxuram.
Yaşayışın düzəlməsinə heç bir umudum yoxdur. Bir zərrə də. Bilmirəm hər şey niyə belədir, niyə belə olubdur.
Bəlkə də zalım fələk bizimkini belə yazıbdır.»
«Bala mən də bilmirəm hər şey niyə beldir. Amma bunu bilirəm ki, insan bilmədiyi şeylərin adını fələk
qoyubdur. Onları bilsə fələk də işdən düşər. Qızım, sən hər şeyi əldən veribsən, məndə vermişəm. Acı keçmişlər
üçün özümüzü aradan apara bilmərik.
Keçmişə fikir vermə, həmişə gələcəyə qabağa bax, burax acı keçmişləri! Keçmişin düyünü keçmişdə qalıbdır,
açılan dəyil. Gələcəyə fikir verməliyik.»
«Bilirsiz, öz əlimdə dəyil. Tutmaca gələndə ixtiyar əlimdən çıxır. Heç bilmirəm necə cumuram. Əl çəkmirlər
da!»
«İndi bir balaca iş tapmışıq başımızı dolandırırıq; işsiz dəyilik. Ayağımız burada bərkisə göndərərəm dərsiyin
də oxuyarsan. Adadan bir yolluq əl çəkməmişik. Orada yaşayış olsa qayıda bilərik. Ürəyin rahat olsun. Qaldı
ki, biz bu tufanlardan keçmişik. Dəmir idik polad olmuşuq. Gərək heç zaddan qorxun olmasın. Bizi dəyirmanın
bu yanından ölü salsan, oyanından diri çıxarıq. Tərsə fikirləri burax! Sənə bir qadın işi də taparıq. Dərsiyin
oxuyarsan, özüyən ev də tikərsən. Dur süfrə başına, acıq! Şamdan sonra istəyirəm sənə Koroğlu və Əsli-Kərəm`
dən oxuyam. Bir misra sən oxuyarsan, birini də mən.»
Elə ki, Laçın nağılların adını eşitdi başladı:
«Atəş Kərəm, tüstü Kərəm, yan Kərəm!
9
Ata, gəl!»
Kərəm ikimci misranı gəldi:
«Əsli olsun sənə qurban, can Kərəm!...»
«Qul deyərlər qulun boynun burarlar»
«Qullar qabağında gedən tirəm mən...»
«Kərəm yandı, əsli yandı, mən yandım.»
«İndi onların eşqini mən inandım...»
口
«Ata!
Damcı-damcı qan
Dəniz-dəniz əmək
Dənə-dənə inci
Üst-üstünə düzürük.
Öz əlimizlə
Yeni bir qat tikirik
Yer üzünə!»
«Laçın, bala!
Bu nə hikmətdir
Bələ bir əllər
Belə çılpaq
Bələ bom-boşdur?!....»
**
Laçın xiyabandadır. Təzə ütülü paltarlarını geyib, Çantasını çininə asıb, fikirli, iti addımlar ilə, adamların
arasından geçir.
Hava istidir. Gəzmələr çapırlar. Və xalq onların yürüşündə əsir. Qoca-cavan, uşaq- böyük, evli-subay...
Həm də, süd əmər uşaqlar. Onlar yerlərini batırarkən, Pampers`lərini dəyişə-dəyişə ağlayıb çığırırlar.
«Bacı! Uşağı yolun ortasında lüt eləyibsən ki, nu olsun; görmürsən hamı sizə baxır?!»
«Qoy get ağa! Qoy get! Sıçmalı şeyə sıçarlar. Uşaq hər şeyi batırıb!»
Laçının gözündən heç bir şey yayılmırdı. Amma onun fikri, çox ayrı yerdə idi. Umudun yanında. Fikr edirdi, bu
iş yoldaşı, qızıl gülə bənzəyir. Onun sözündən həm dinc alırdı, həmdə ağrı. Özü-özünə dedi:
«Hərə bir təhərdir. Kim-kimə bəzəməz. Qızıl gül xarsız olmaz, heç könül qubarsız olmaz...»
Bu fikirlərdə idi ki, barmağını qoydu zəngin üstünə basdı. Bir neçə an sonra Umud xiyabana baxan pəncərədən
başını çıxardıb:
«Gəldim!» -Dedi . Və qapını açdı.
«Salam. Necəsən, yaxçısan?»
10
«Yaxçıyam.»
«Gəl üstə!»
Laçın evə gircək hər şeyi gözdən geçirtdi. Kitab qəfəsəsi, yazı mizi, aşpazxana, qab-qacaq, moket, və habelə
qıvır-zıvırlara bir baxış saldı.
«Umud elə bir otağın var?» - Deyib soruşdu.
«Bəs deyirsən neçə dənə olsun. Kefin yaxçıdır? Buranın kirasını da çox çətin ödəyirəm. Əyləş!
O oturdu:
« Niyə duvara bir əkizdən zaddan vurmamısan?» -Soruşdu.
«Hələ bir şey tapmamışam.»
«Bir şey gətirmişəm. Bəlkə sevdin.»
«İşin rast olsun. Mənə But düzəltmə! But-mut inan aram yoxdur.»
«Yox! Büt dəyil. Bir daraqdır.»
«Daraq?!»
«Həyə, daraq.»
«Baxım.»
Laçın darağı çantasından çıxardıb ona verdi.
«Ahan! “Sünbül daraq”! Küləşdən. Dəstəsi qızıl küləş. Dişləri də qılçıqlı sünbüldəndir. Bu da asqısı.»
«İndi bunu xoşladın, ya qaytarım aparım?»
«Yox! Əllərin ağrımasın. Çox gözəldir. Özün toxumusan?»
«Həyə, öz işimdir. Adadan gətirmişəm. Toxumaqda əli suluyam. Hər şey əlimdən gələr.»
«Bəs de hünərli adamsan, dostum!»
«Sən necə? Sənin əlindən nə gələr?»
«Düzü heç zad. Mənim iki gözüm var, bir qələmim. Gördüyümü yazaram.»
«Elə oda bir hünərdir.»
«Bilmirəm, bəlkə.»
«Umud havaxtan yalqız yaşayırsan? Ata-anan heç buraya gəlib-elər?»
Umud ki, yazı mızının sınıq-salxaq səndəlində oturmuşdu:
«Çoxdandır tək yaşayıram. Həyə, ata-anam, bacı- qardaşım, hamısı mənə baş vurarlar. Amma az. Çox mən
onları yoxlaram.» -Dedi.
«Niyə yalqız yaşayırsan? Məyə onların yanında sənə bir yer yoxdur?»
«Niyə, var. Amma mənim suyum heç kəs inən bir arxa getməz.»
«Bəllidir. Öz günahındır. Hamını sancırsan. Səndən ıraq, noxuş olub düşüb qalsan, kim sənə yetişəcək?»
«De, burada düşüb ölsəm kim məni götürəcək? Öldüm də öldüm. Cəhənnəmə- tünnə! Az fikirim var, hələ onu
da düşünməliyəm? Tıncıx iyimdən xilas olmaq üçün dirilər öz işlərini görəcəklər, xəyalın rahat olsun. Gəl!
Boşqab da burdadır, istədin yeyərsən. Bağışla! Almadan suvay bir şeyi evdə yoxdu. İndi çay da qoyaram.»
«Olsun. Önəmli dəyil.»
«İş dalıcaydın, necə oldu?»
11
« Səbzə karxanasına getdik, arvad və kişi işlir. Bir xəbər yoxdur. Ayrı yerlərə də gərək baş vuraq.»
«Kompot karxanasına da gedin. Orda da arvadlar işlir.»
«Hətmən.»
«Yaxçı oldu özün gəldin. Kitablara bax, hər hansı dərdiyən dəysə götür. İstədim özün gəlib seçəsən.»
Onlar komoda sarı getdilər.
»Çeşidli mövzulara görə kitablar var.» -Umud dedi.
Laçın qəfəsədən bir kitab çıxardıb ünvanını oxuyub dedi:
«Başa düşmədim!»
«Bu uşaqlar üçün dəyil!»
«Umud incitmə məni! Qoca kişilər kimi danışırsan. Elə bil özün çox yaşlısan. Təzə 21 yaşında olubsan.»
«Yanlış! 22 yaşındayam.»
«Yaxçı, 22 ol, ki nə olsun?»
«Laçın, bir sıra adamlar cavan ikən qoca olarlar.»
«Bir sıra adamlar da, təzə gənclikdə ağıldan baliğ olarlar.» -Laçın cavab verdi.
«Düzdür.»
«Bəs de görüm burda mənzur nədir. Yoxsa acıqdan bunu aparacağam.»
«Apara bilərsən. Amma mənim nəzərimə yaxçı olar ki, 18 yaşından sonra bunu oxuyasan.»
«İçində nə yazıblar?»
«İnsan haradan gəlib, haraya gedir? Belə bir şeylərdən bəhs edir?»
»Atam deyir insan yerdən gəlib, yerə də gedir. Gül kimin gəlir, tikan kimin də gedir.»
Göy ot təkin bir gün bitir, bir gün də solub aradan gedir.«
«Buda bir nəzərdir.»
«Ağıla batan dəyil?»
«Niyə, amma kəsirdir.»
«Nədən?»
«Yaşayışı gözəlləşdirmək, həyata məna vermək üçün, bir sözü yoxdur. «
Laçın söz arasında qəfəsədən bir dəftər çıxardıb soruşdu:
«Bu da kitabdır, əl inən yazılıbdır?»
«Həyə, əl inən yazılıbdır.»
Laçın kitabın ünvanını oxuyub baxışını Umudun yaşıl gözlərinə tikərkən soruşdu:
«Mənzuru elə bizim bu öz işimiz və muzdumuzdur?»
«Həyə, düzdür.»
«Bunu aparacağam.
»Apar!«
O bir şer kitabı və bir roman da seçdi. Sonra onlar oturdular yemiş yeyib çay içdilər.
Umud ona sarı dedi:
12
«Laçın sənə deyim ki, Ürəyimin dibində bir qorxu kök bağlayıbdır. Üzümdən ötrü yox, səndən ötrü. Qorxuram,
sualların üçün, çətinliklərə düşəsən. Çün bu xarabada fəhlənin haqqı yoxdur elm sahabı olsun. Haqqı yoxdur
dostları ilə çox gedib-gəlməsi olsun. Hökumət fikir birliyindən qorxur. Gəzmələri görürsən ki, hər yerdə sülənə-
sülənə, hamını güdürlər.«
«Qələt eləyirlər mənim oxumağımın qabağını alırlar. Mən həm dərsimi oxuyacağam, həm də hər kitabı ki,
sevirəm oxuyacağam.»
«Təhsil, məsələ dəyil. Kitabları oxuyarsan, gedib imtahan verərsən. Çətinlik də olsa yardım edərəm . Qışda da
çox vaxtımız var.»
«Bu işdən ötrü atamla danışmalıyam. Dərdimi anlamağın üçün çox sağ ol.»
«Fikrin başında olsun, bəlaya gəlmiyəsən. Oxuduğun şeylər bir kəsin əlinə düşməsin. «
«Olsun, diqqət edərəm.»
«Bəs sənə bel bağlıya bilərəm?»
«Əlbəttə, ürəyin rahat olsun.»
«Umudum var etimadımı şaxlıya biləsən.»
Laçın baxışlarını onun seyrək bığlarına, çatma qaşlarına tikərək dedi:
«Arxayın ol!»
«Bəs sabah, iş başınacan.»
«Sabahacan.»
口
Laçın eşiyə çıxıb evə sarı yola düşdü. İkindi çağı saat dörd idi. Yolda iki uşaq, qız və oğlan, saz çalıb
adamlardan pul yığırdılar. O, bir az onların yanında dayanıb sazın səsinə qulaq asdı. Gəzmələr yığıncağı
dağıtmaq üçün tapıldılar. Onların birisi uzaqdan Laçına sarı bağırdı:
«Xanım dur! Çərqətin...?»
Laçın durmadı. İti addımlar ilə uzaqlaşdı. Gəzmələr düşdülər dalıca. O götürləndi. Girdi küçəyə və dal-küçələrə.
Bir qapının yanı açıq idi. Girdi içəri, qapını bağladı. Bir azdan sonra qapının dalından gəzmələrin səsini eşitdi
ki, deyirdilər:
«Burada dəyil.»
Ev sahabı bir qoca arvad idi:
«Qızım nəmənə olub, bişərəflər qovalayıblar?»-Gəlib soruşdu.
«Bəli.»
«Çərqətindən bəllidir, züvüb düşüb boynuyan.»
Laçın leçəyini düzəltdi.
«Sudan, zaddan, bir şey içirsən?»
«Yox! Çox sağ olun. Daha zəhmət vermirəm.»
«Bəs gəl dal-qapıdan get! Əyə buradan getsən ola bilər ki, genə ələ düşəsən. »
O qoca arvada xuda-hafiz deyib evlərinə sarı yola düşdü.
«Laçın! Sənə arxayın ola bilərəm?» -O yolda dodaq-altı özü-özünə deyib soruşdu.
13
口
« Ata!
Yuxulu gəzmələrimdə
Avarayam!
Harada quylayıblar
Diri-diri gündüzlərim?
Harada quylayıblar
Uçuş qanadlarım?
Bax!
Gör necə yatıb
Uşaq böyük
Gecənin qurquşumunda,
Darda!...»
«Qızım!
Hamı qullar
Avaradırlar
Hamı qullar
Yaralı
Ac
Zəncirdədirlər
Burada hamı güllər
Yatıb
Gecənin qurquşumunda
Darda!...»
«Qayığım
Atım
Yaşıl çiskinli dağlarım
Coşqunlu dalğalı mavi sularım
Gümüş ay işığım
Yağışım, qarım
Haradadır o uçuş qanadlarım?
Bax!
Gör necə yatıb
Uşaq böyük
Gecənin qurquşumunda
Darda!...
Həmişə gözüm yoldadır
Qulağım səsdə
Bütün varlığımla
14
Yaradan qayıq
Axa o dalğalar üstə.
Qürbətin dənizi yox
Suları dayaz
Gözəl balıqlar ölür
Kirli sularda!
Haradadır o uçuş qanadlarım?
Gör necə yatıb
Uşaq böyük
Gecənin qurquşumunda,
Darda...?»
口
Gecə kölgəsini ay işığında yayıbdır. Bərk bir yel, duzlu toz-torpağı tovlayıb Laçının baş-gözünə çırpır. O ayaq
yalın, başı açıq, xəlvət bir xiyabanda gedir. Dizinə cən uzun, qolu qıssa, incə bir ağ don geyibdir. Burda-orda
yarıyacaq yanmış evlərdən, tüstü qalxır. Bir ağır səssizlik ətrafı bürüyübdür.
Xiyabanın o tayında, dar ağaçalarındakı ölülər yeldə tərpənirlər. Bu tayında isə adamlar kirli əski par-paltarda,
əl-ayaqları bağlı səssiz oturublar. Baxışın işıq telləri gedib-gəlirlər. Kiçik bir dərbəçənin dəmir milləri
arasından, bir baxış teli, ona sarı gəldi:
«Qız, sən hara, bura hara?»
«Umud inən Kəhəri axtarıram.»
«Umud, o uzaqlardadır.»
«Kəhər necə? Bəs Kəhər haradadır?»
«Kəhəri bilmirəm.»
İstədi soruşsun: «Sən kim sən?» -Amma o getmişdi.
«Dəliyə bax! Dəliyə!» -Uzaqdan gəzmələrin səsi gəlirdi.
Meydan tərəfindən laçının qulağına səs-küv gəldi.
«Uşaq, çəkil qırağa! Düşər-düşməzi var. Düşərsiz olar, dəli olarsan! Yaxınlaşma! Əl-ayağını bərk bağla!...»
Laçın meydana sarı getdi. Meydana çox adam yığışımdı. Qəssab bir iti uzun bıçağı camaata göstərib dedi:
«...Çox itidir. Ağrı çəkmiyəcək. Gözüyün yumub-açana, başını bədənindən ayıracağam. Qan fışıltısı az
çəkəcək!...»
Laçın yığıncağa girdi. Kəhəri, əl-ayağı bağlı, yerə uzatmışdılar.
«Kə...hə...r!»-o, atı görcək elə bağırdı ki, səsi hər yerdə cingildədi.
Bütün baxışlar Laçına sarı döndü. Və Kəhərin mehriban duru baxışları da. Çox ayrılıqdan sonra. Laçın onu üz-
gözündən öpüb qəssaba dedi: «Atı burax!»
«Kərəmin qızı! Pulunu verməyincə buraxmaram. At mənimdir. Önü almışam. Çörəyim çıxa gərək. Dərisinə bir
qucaq pul vermişəm.»
«Onu burax, gəl evdən puluyun apar!»
15
«Yaxşı. Bu oldu genə bir söz.»
Laçın qəssabın əlindən bıçağı alıb kənara atdı, çəkib atı mindi və Umudu aramaq üçün xiyabana çıxdı.
Yağış yağırdı. Orda-burda incə-incə arxlarda qan axırdı!...
口
«Ata! Burda göydən qan yağır! Kimsə-kimsə ilə sirdaş dəyil. Hamının fikri qarın-qassıq yanındadır. Hər şey
mənə özgədir. Həmişə qəribəyəm. Yaşayış hissi biləmə əl vermir. Adanı unuda bilmirəm. İçimdə bir boşluq hiss
edirəm. Bir boşluq ki, quyu kimi məni öz kamına çəkir.»- Laçın atasına dedi.
«Qızım! Harada rahatsan gedək oraya. Amma dərddən qaçmaq çətinliyin düyünün açmaz. Dayanmaq gərək.
Əyə dərddən qaçsan, dalınca gələr; və hər yerdə əli yaxanda olar.»
« Ax ata! Ata!
Haradadır o uçuş qanadlarım?...»
口
Umud şama onlarda idi. Sürfə başında:
«İstəmirsən biz inən gəlib adaya bir baş vurasan?» -Laçın ondan soruşdu.
«Çox sevinərik. Gəl gedək oranı da bir gör.» -Kərəm artırdı.
«Mən də sevinərəm. Amma indi gələ bilmərəm. Qalsın sonraya.» Umud dedi.
Laçın:
«Niyə?»
«Mənim, bu konaz iş dostlarım üçün arzularım var, bəlkə onların bir bölümünə çatdım. Mən gərək öyrənib
öyrədəm.»
«Həmişə yalqız?»
«Adam yalqız doğulur, yalqız yaşayır, yalqız da ölür. Yaxçıdır ki, özünü bir sıra Uydurmalar ilə allatmasın. »
« Bəlkə də sən haqlısan. Qor, yalnız bir an işarar və sonra əbədi sönər. Qor yox, günəş olmaq gərək.»
«Elə buna cəhət, istəmirəm onu əldən verəm. Sən də haqlısan.»
Getmək zamanı Laçın qapıyacan Umud ilə ayaqlaşdı və ayrılanda onu bağrına basıb yeyin qayıtdı...
口
İdarənin ev altısında, laçını üzüqoylu lüt-əndam bir əski taxt üstünə uzadarkən əl-ayağını bağlayıblar.
O, üz-gözü yaralı, qan içində hüşdən gedibdir.
Ağac səndəllərin yanında, iki gəzmə durub bir-birlə danışırlar:
«Danışdı?»
«Yox! Bir söz deməyib.»
«Adı nədir? Haradan gəlib, nəkarədir?»
« Telefon eləmişdilər gedib onu gətirdik. Karxanada işçilərə deyirmiş ki, gərək onların Sindikası olsun, yoxsa
kimsə onlara bir iş görməz.»
«İtin qızı it, sindikalistdir. Cücə toyuq olmamışdan istəyir rejim dəyişsin. O gərək diri qalıb danışsın.
Biləsini vurub dağıdıbsız. Əlizdən möcüzə gəlmir.»
16
«Çalışdıq oyadaq oyanmadı.»
«Halı çox qolaydır. Götürün onu mərizxanaya. Əyə tələsməsək bu da öləcək. Kim olduğunu da bilmiyəcəyik.»
Onu maşına qoydular və üç gəzmə ilə mərizxanaya apardılar...
口
Sübh elə ki, Kərəm yuxudan durdu, Laçın yerində dəyil idi. Tələsik həyətə çıxdı. Gördü, o ölü kimi yerə
sərilibdir!
»Bə bala burda niyə? « -Onu evə götürərək dedi.
Eləki Laçın gözünü açdı Kərəmi başı üstündə gördü:
«Ata mən haradayam?»
«Qızım sən evdəsən.»
«Umud haradadır?»
«Umud Ürəyindədir.»
«Bəs kəhər, kəhər haradadır?»
«Kəhər də evdədir, nigaran olma»
口
«Evdə kim var?» -Küçə qapısından bir səs gəldi.
«Gedim görüm qapıda kim var.» -Laçın ayağa qalxdı.
«Buyurun.» - Eşiyə çıxıb dedi.
«Bağışlayın, biz dağçıyıq. Bir yoldaşımız yaralanıbdır, istəyirik onu maşına yetirək. Yardımçı ola bilərsiniz?» -
Bir cavan dedi.
«At var. Durun gətirim.»
Laçın qayıdıb atası ilə danışdı və Kəhəri eşiyə çəkdi.
Onlar yaralını caddəyə yetirib şəhərə göndərdilər. Maşında cavana yer olmadı. O qaldı ayrı bir maşınla getsin.
Amma maşın tapılmadı.
«Gəl gedək bizə qonaq ol! İndi daha maşın tapılmaz. Sabah gedərsən». -Laçın cavana dedi.
«Çox sağ olun. İstəmirəm sizə zəhmət verəm. Elə buralarda bir yer tapıb yataram. Sabah sübh də gedərəm». -
Cavan dedi.
«Bu nə sözdür? İstəyirsiz çöldə qalasız? Siz bizim qonağımızsız. Gəl gedək.» -Laçın dedi.
Onlar kəndə sarı yola düşdülər.
«Nəzərə tanış gəlirsiz. Elə bil bundan qabaq mən sizi bir yerdə görmüşəm.» -Laçın yolda dedi.
«Ola bilər. Biz dağa görə çox buraya gəlmişik. Bəlkə də məni görübsüz.»
«Sizin adınız Umud dəyil?»
«Umud?! Bəli, belə də deyib çağırmaq olar.» -Umud heyran qalaraq dedi.
«Siz o məhbus daneşcu`suz ki, fəhləlik eləyir?
«Bəli. Amma siz bunları haradan bilirsiz?!»
«Mən bir zad bilmirəm. Mən yalnız öz kabuslarımı bilirəm.»
«Kabuslarınızı?!»
«Hən. Kabuslarımı . Meylin var onları hiss edəsən?»
«Əlbəttə.»
«Baxın:
Laçın çaparaq atını qovurdu. Kəhər birdən-birə durdu.....»
Laçın başının qəza-qədərini deyib qurtardı.
«Neçə il dərs oxuyubsan?» -Umud soruşdu.
«Doqquz il. Qardaşım məni həvəsləndirdi, yazıb-oxumağa. Dərsimin kənarında başqa kitablar da oxudum. Bir
gün qardaşımı tutub apardılar və heç bir xəbər-ətəri də çıxmadı.
Bilmirəm başına nə bəla gətirdilər. Hərdən bir onu yuxuda görürəm. Bir gecə yoxuma gəlmişdi, üzümü ellərinin
içinə tutub ağladım. Dedi ağlama! Çalış yerimi doldurasan. Amma mən bu xarabada, necə onun yerini doldura
bilmirəm?... Onu apardılar, nə səsi çıxdı nə də səmiri. Hər yerə qaçdıq heç bir xəbər olmadı, getdi ki, getdi, elə
17
bil heç yox idi! Daneşqahının üçüncü ili idi. Onu apardılar, mənnən atamı da dəli elədilər. Buda bizim
yaşadığımız çevrədir, görürsən ki, hər şey daş-duza dönübdür. Axır-aqibətimiz, sonumuz budur...»
«Adam qalıb nə desin. Bəlkə də yaşayış get-bə-get öz yolunu tapdı...» Umud dedi...
口
Qaranlıq düşmüşdü. Kərəm əmi sahildə nigaran və gözü yola idi. Yorğun quşların və ölümcül dalğaların qüssəli
səsindən, duzlağın iyisindən, özünü kədərli hiss edirdi. Uzaqda bir neçə qaraltı sallana-sallana ona sarı
gəlirdilər.
Eləki onları tanıdı ürəyi rahatlaşıb onlara sarı getdi.
«Ata! Bağışlayın ki, gec gəldim. Qonağımız var.» -Laçın salam verib dedi.
Kərəm qaranlıqda qonağa baxıb:
«Salam, Umud, balam sən hara, bura hara?» -Dedi.
Və onu bağrına basıb üz-gözündən öpdü.
«Kərəm əmi dağ-dağa yetişməz, adam-adama yetişər.» -Umud dedi.
«Səni gördüm çox sevindim. Xoşgəldin, göz üstə. Qapıda səsiyin eşitdim tanış gəldi, amma yaxçı tanıya
bilmədim.»
«Qızın məni tanıdı. Görməmiş! Çox şaşqındım.»
«Laçın belədir. O qədər səndən deyib danışmışıq ki, Umud olub yaşayışımızın bir parçası. Elə bil həmişə bizim
yanımızdasan. Muradın iyisini səndən alırıq.»
« Böyüyümüzsüz, lütfünüz var »
«Nə xəbər? Nə yaxçı yolun bu yana düşdü?»
«Sağlığın. Başımız bənddir, gördüyün kimi. Söylə, hiss edirəm yaşayışınız çox dəyişibdir.»
«Həyə, yaşayış çox dəyişibdir. Laçının ana-bacısı fot elədi. Oğlum Muraddan heç bir xəbər yoxdur.»
«Laçın dedi; ürək dağlanır. İndi belə bir vəziyyətdə çoxları dərd çəkir. Qazan qaynayır, bu xarabada. Bir gün də
daşacaq və daş-daş üstündə qalmayacaq. Amma sonrası nə olacaqdır, kimsə bilmir. Genə bir cəlladın elinə
düşəcəyik ya ləyaqət göstərib bir adam üzlü, dəyərli, yaşayış sahabı olacayıq. Kimsə bilməz.»
«Nə dinc var, nə də yaşayış. Nə yuxuda, nə də oyaqlıqda.»-Kərəm artırdı.
«Hər şey kabusdur.« -Laçın dedi.
Kəhər qulaqlarını şüşlədi. Qalın bir duz dumanı hər yeri bürümüşdü....
口
Bir Vən maşını kərəmin evi qabağında dayandı. Bir kəndli, üç kişi ilə bərabər yendilər. Kəndli əli ilə Kərəmi
göstərib dedi:
«Odur ba, ordadır, gəlir. Genə də öz-özü ilə danışır. Bu gün nahar çağı, çöldən qayıdıb gələndən sonra, elə-
beləsinə əl-qolun ölçərkən deyinə-deyinə gəzir.»
Onlar kərəmə sarı yügürüb :
«Əmi gəl gedək uşaqlarıyın yanına.» -Dedilər.
Və tələsik onun ellərini buxovladılar.
Kərəm onları qırağa dartıb:
«Ötürün məni, ötürün. Mənim qonağım var; qızım burdadır.» -Dedi.
«Gəl səni oğluyun yanına aparırıq.»
18
Onlar Kərəmi qolundan tutub çəkə-çəkə maşına basdılar. Və sürüb gedilər.
口
Lalə Kəhərə su verirdi və dodaq altı oxurdu:
Bu ada əsli ada
Kəsilməz nəsli ada
Gülünü dərdilər
Çəməni yaslı ada.
Güləyən quşların səsi havanı bürümüşdü.
口
Son dəfə ki, Laçını gördüm tut ağacı altında idi, tutluqda.
Miz-səndəl var idi. Üz-bə üz, göz-gözə oturmuşduq danışırdıq. O gülürdü və bir incə yel tellərini oynadırdı.
Birdən yana baxıb dedi:
«İki gəzmə bizi güdür. Burada danışa bilmərəm, gedək...»
Bu an, heç vaxt məni buraxmır.
口
“ Gəlməsən əlimdən qurtulacağın yoxdur!”
Laçın söz göndərib, gedirəm adaya. Murad qayıdıb, Kərəm əmi sağalıb və
Kəhər kökəlibdir. Laçın sevincdən yerdə-göydə durmur.
İstirəm dostlarımı görəm.
Son.
19
جزیره شاهی
برای مردم جزیره ی شاها)شاهی(
آنھا با اسبھای سنگی آمدند دریاچه را نوشیدند
و رودخانه ھا را به بند کشیدند...! آ.ائلیار
ایستاد. دستھایش را به هوا بلند کرده و شیھه ی ترسناکی کشید . او به kəhərبا اسب می تاخت. ناگھان "َکَھر" Laçınالچین »»... زمین افتاد . و اسب رم کرده خود را به بیراهه زد.
ناکی به چھره دارند، ملبس به جامه ی سیاه و گشاد، بلند و آستین کوتاه، روی اسبان الچین میدید: دسته ای سوار که صورتکھای ترس خاکستری ، ساطور به دست، به سوی او میتازند.
نزدیکتر میشدند، چشمان الچین از وحشت گشادتر میشد. انگار هر چه گرد و غبار غلیظی از زیر سم اسبان به هوا بر میخواست. آنھاقه بیرون بزنند. خواست چشمھایش را ببندد نتوانست. خواست با دست اش، جلو چشمانش را بگیرد نتوانست. میخواستند از حد
به کنار کشید و به تخته سنگی که در کنار احساس میکرد کم مانده زیر سم اسبان له و لورده شود. به زحمت خود را از میانه ی راه بود تکیه داد. ada"آدا" ساحل
ریک شده، مردم دسته دسته فانوس به دست رو به سوی کوه فرار میکنند. صدای شیون و فریاد به گوش میرسید.روی میدید: هوا تا زمین پرندگان سر کنده با فوران خون جست و خیز میکردند.باد تندی غبار نمک را بر سر و صورتش می پاشید.
رندگان در اطراف پخش شده بود . مدت کوتاهی گذشت. سر و روی قله ی کوه چراغھا به آرامی از پی هم خاموش می شدند. جسد پ صدا خوابید. به دنبال آن سکوت سنگینی اطراف را دربر گرفت.
میدید: سوارهای نقابدار از اسب پیاده شده ، و مجھز به قمه و شالق و حلقه ی طناب دار، در چند قدمی، به او نزدیک میشوند.بلند بلند داد کشید:
«گم شید! گم شید! برید»
و در بازتاب صدای خود از حال رفت.
مارهای سمی در امتداد راه روی چمن و خاک میلغزیدند.
و آفتاب سوخته و رنگ پریده، ابروان قلمی و لب و بینی خوش تراش ، و الچین دختری ست قد متوسط و الغر، با چھره ای کشیدهانی را به دل بیننده می نشاند. گیسوان قھوه یی بافته اش از زیر چارقد آبی و گلدار چشمان پرفرغ ؛ که در اولین نگاه، معصومیت و مھرب
او بیرون زده و پیراهن سرخی با گلھای سفید تن او را تا پایین زانو می پوشاند. و کفشھای سرمه یی راحتی اش جلب نظر میکند.
.زندگی می کرد. در پر جمعیت ترین روستای آدا sarayدر سارای او
"آدا" با طبیعت زیبای کوهستانی درمیان آبھای شور دریاچه قرار دارد. در گذشته با کاهش آب رودخانه ها، هنگام تابستان تبدیل به شبه جزیزه می شد. و مردم از راه خشکی با شھرهای اطراف آمد و شد می کردند. اهالی، در چند روستای بزرگ و کوچک جا گرفته و به کار
مداری و کاردر کشتی و باغداری مشغول بودند. از چشمه های فراوانش آب آشامیدنی گوارایی می تراوید و محیط کشاورزی و دا سرسبزی داشت. پرندگان بومی و مھاجر در میان نیزارهای ساحلی تخم میکردند. و کودکان به مدرسه میرفتند.
احساس میکرد بعد از مادرش زندگی در آدا خیلی تغییر کرده ود.او بعد از مرگ مادراش ستون دوم خانواده و تکیه گاه پدرش شده بتعداد چاهھای است. روی رود خانه هایی که به دریاچه میریختند سد زده بودند. بارش باران کاهش یافته و آب پشت سدها مانده بود.
به جای فرح بخشی غبار نمک را به همه بادعمیق روز به روز افزایش یافته و قسمت بزرگی از دریاچه داشت به تدریج خشک می شد! کم جا می پاشید.خشکسالی چھره ی زشت خود را نشان میداد . کلمات بیکاری ، دزدی ، قاچاق . مجازاتھای بیمناک، از صحبت مردم
20
و ند، نمیگذشت.جروق از میان گل و الی عبور ک -نمیشد. دیگر زندگی مثل چرخھای فرسوده ی گاری زهوار دررفته ای که با جرق حسرت گردش چرخ زندگی به دلھا مانده بود.
اش ال چین آنروز اسب قھوه یی الغراش، کھر ، را از طویله بیرون آورده، و با مھربانی او را نوازش کرده بود. رویش را بوسیده ، و درآغوش دیده و گفته بود: گرفته بود. الله ، دوست و همسایه یشان ، آنھا را
«دختر کجا میری ؟»
«پیش پدرم. تنھاست.»
«مواظب کھر باش!»
«شق من است.کھر ع»
و سوار شده به سوی مزرعه رانده بود.
پدرش به او توصیه کرده بود بھتر است در خانه بماند. اما الچین تاب نیاورده ، نھاری آماده کرده بود و میخواست آنرا به پدرش برساند.
بر خاک میکشید ، و آرام و قراری کرم ، پدر الچین، مشغول درو در مزرعه بود که با شیھه ی کھر متوجه او شد. کھر پریشان سم نداشت. مرد دانست که خبری هست.گفت:
«چه شده، پس چرا تنھا آمدی؟ الچین کو؟»
کھر با حرکات غیرعادی و مضطرب اش به او فھماند که نباید وقت تلف کند. اما بیش از این نتوانست فکر و احساس خود را نشان دهد.
د نتوانست بگوید دارد تنھا دل خوشی و آرامش اش را، بعد از بارکشی های طاقت فرسا، از دست او که بارها شاهد حال بد الچین بو میدهد. و این برای او زهر آلود و کشنده است.
کسی ندانست با بوسه و صدای نوازشگر این دختر، وقتی سر در بغل او میگذاشت، و یا هنگامیکه اورا بر پشت خود داشت، چه ذوب میشود. ؛ و اکنون او چگونه مثل برف ذره ذره احساس زیبایی میکرد
اگر هم همه اینھا را میگفت آیا کسی توان درک احساس گوارای او را داشت؟ نه، کسی ندانست چه در درون کھر، در جوش و غلیان است.
کرم داس را کنار گذاشت . سریع بر پشت اسب نشست و راه افتاد .
ه همه جا را با نگاهھای جویا و نگرانش وارسی میکرد. که چشم اش به الچین افتاد.از اسب پیاده شد ه در راه مثل آدمھای چیز گم کرد کھر را به درختی بست .
الچین بیخ سنگ افتاده بود. او را بغل کرد .عرق پیشانیش را با دست پینه بسته اش پاک نمود و پرسید:
از کرد:دختر چشمانش را ب« الچین! الچین! دخترم چی شده؟»
و گریست.« پدر آمدی؟ من می ترسم! »
گریه کنان:« از چی می ترسی؟»
«از آدمکھا! اسکلتھا! پرندگان سر کنده!چراغھای خاموش!تاریکی! باد !غبار نمک!»
«چیزی نیست که ترا بترساند! دخترم ، چیزی نیست .»
ره ترک ام میکنند. دو ماه است که ولم نمیکنند. شما آنھا را نمی بینید ولی هست . نگذشته اند . باز میایند. میدانم باز میایند . و زه» من می بینم! هیچکس نمی بیند، ولی من می بینم. میگویم ، اما کسی باور نمیکند! همه ترسشان را در خواب رها میکنند، ولی من در
ودش حمل میکند. آنھا مرا از درون میخورند! نه میتوانم از بیداری آن را حمل می کنم. مثل مادر حامله ای که بچه اش را همه جا با خ «دستشان فرار کنم و نه میتوانم جوابشان را بدهم. الل و بی حرکتم. ! پدر، من خورده و تراشیده میشوم!
.«نمی ترسی چرا باور میکنم. باید مقاومت کنی. سعی کن نشانشان بدهی که»
!«ایکاش پیش از مادرم می مردم »
.«نه! این حرف را نزن! تو باید زندگی کنی. زندگی سخت و بیرحم است. اما نباید مثل یک ترکه زود بشکنی. تاب داشته باش »
«مرگ بھتر از این زندگی نیست؟»
را بھتر کنیم. نه، مرگ بھتر نیست. مرگ پایان کار است. تو هنوز در آغاز زندگی هستی. باید به ترس هایمان غلبه کنیم. باید زندگیمان » «بلند شو کمکت کنم سواراسب بشی، بریم خانه. برای آنھم راهی پیدا میکنیم. می تونی حرکت کنی؟
**
دو هفته و سه روز بعد الچین به همراه مردم در خیابان بود .
21
میگفت:
او میدید از آدا کوچیده اند.« عروس مردم جان میدهد!»
ؤیاهای الچین نکوچیده بود.اما عشق کھر و آدا از قلب و ر
کھر را الله سوار می شد. و از صندوقھای سیاهی که همواره روی آب سرگردان بودند، حرف میزد!
口
سکوت دیوارھا ، آوای پرندگان. دریا.
غبار نمک ، روی چمنھا، شبنمھای گوارا.
بمانند آواره ای پا به راه میگذاری و ھیچ نمیدانی به کجا می بردت.
راھھای تازه ، سخنان جدید، زندگی نو؟
اگر نیفتی، نشکنی. اگر توان دیدن داشته باشی.شاید.
درد و رنج کار ، در چشم.
ناخواه باید سوار را دنبال کنی.-نان سواره ، تو پیاده! خواه
دربند.
قفل شده به خواب.
به رؤیاھای آشفته .
به علف و گیاه. به کوه و دره. به صحرا و حیوانات.
و برکرانه ی دریاچه ، چشم به راه خروش رودخانه ھا.
شاید باد و توفان، راھھای غریب نبرند ات؟
خانه دوراست، خواب؟ خواب ژرف حسرت؟» خوابھا نزدیک .
الچین دونیمه شده ای!؟
«ندم...!بیدار شو، دخترم! وقت کار است. بیدار شو فرز
«پدر، خواستم گردن کھر را بغل کنم، او روی از من برگرداند!»
«خانه دوراست، خوابھا نزدیک . الچین دونیمه شده ای؟ دردور دستھا، میان برکه ھا ، زالو ھا وول میخورند؛ دخترم!»
روز، نان.»
غروب ِ آفتاب ، نمک.
«ماه آخر بھار است.
دریاچه ، گسیوان زرین اش را از میان درختان و خانه ها گسترده بود.آفتاب ِ تازه دمیده، بر باالی
هنوز مه صبگاهی از صحرا رخت برنبسته بود.
22
میدان کارگران ساختمانی
حاجی حسین لوچ، معمار پیمانکار، برای حاجی زینال، در اورمو ساختمان میسازد. دو بنا، شش فعله کار میکنند.
ه ماه، از حاجی زینال کتاب کرده ، و پول اش را قسطی، ماه ب-یک ماه و دو روز است. معمار قیمت تمام شده ی ساختمان را حساب میگیرد.او سعی میکند از خرج مصالح ساختمانی و مزد کارگران کم کرده که خود بیشتر سود ببرد .
معمار زیاد پیش فعله ها وا نمی ایستد.بنا مراقب کار عمله ها ست .
ط آماده میکرد. با چارقد و مانتو . و خاک برای مال کار، صبح ساعت هفت شروع شده بود. الچین بیل به دست ، سرند را گذاشته بود شلوار آبی کار به تن. در نزدیکی او مردی، با کلنک، یک دیوار قدیمی را میکند و بر میداشت. گرد و خاک هوا را انباشته بود. الچین خیس
عرق بود. عرق پیشانی، آلوده به غبار خاک، درچشمھایش فرو میریخت ومیسوزاند.
ط میداد. و امید، جوانی که تازه از حبس آزاد شده بود، آجر میرساند . کمی دور تر از آنھا بنا و عمله های دیگر کرم با سطل به بنا مال مشغول بودند.
مردی با اسلحه ی کمری از آنجا می گذشت. الچین را دید و ایستاد؛ و با صدای کلفتی گفت:
!«خواهر حجاب تو درست کن »
ن سریده بود، درست کرد.الچین روسریش را که کمی پایی
امید به محض اینکه صدای مرد را شنید گفت:
«اگر راست میگی چارقدی به سر کن، بیا مشغول شو، ببینم چطور میتونی اونو رو سرت نگھداری. صدایت از جای گرمی بلند میشود.»
ورفت. .«حرف زیادی نزن! با تو نبودم »
بنا با تبسم به امید گفت:
«خوب جواب پدر سگ رو دادی.»
«ت و رفت. میخواستم چیزی بگویم که همیشه بسوزد.ندادم. برود دعا کند که زود گذاش نه،جواب خوبی بھش »
یک چیز. تو که درس خواندی و دانشجو بودی و آدم فھمیده ای هستی، پس از کجا زبان این اوباشھا را یاد گرفته ای؟ نکند آنرا هم » «تحصیل کرده ای؟
«را خوب بلدم.آنرا هم تحصیل کرده ام. من هم دانشجو بودم و هم آب خنک خورده ام. زبان اینھا »
«بدو یک بغل آجر بیار!»
الچین اینجا و آنجا نظیر حرفھای رهگذر را خیلی شنیده بود. اما هیچ نمی دانست جوابشان را چه باید بدهد. تنھا به خاطر میاورد که در ید باالی چشمت ابروست. احساس آدا از این حرفھا کمتر می نشنید و در مزرعه و صحرا مثل پرندگان آزاد بود.کسی نبود که به او بگو
میکرد از هرطرف به چارمیخ کشیده شده است. از خود پرسید:
«الچین! برده بودی، یا اکنون برده شده ای؟»
غرق فکر، بیل را پراز خاک کرد و بر سینه سرند ریخت. سنگ و شنھای بزرگ از خاک جدا شده، بر پای سرند ریختند. و زیر لب خواند:
ثابت کن فلک بیا و»...
«که کدامین روزم به خوشی گذشت.
23
نگاهی به کالغ بیاندازد. قار کنان از آسمان میگذشت. الچین در حالی که نفسی میگرفت خواست -قار سیاه رنگ،-کالغی، سفید .ناگھان دید، دیوار، که شش متر طول و سه متر بلندی داشت،به آرامی تکان میخورد. و همکارش آنرا از بیخ میکند
«عمو بدو! دیوار ریخت!»
گفت و دوید به کنار. مرد هم گریخت. دیوار ریخت و ابر گرد و خاک به هوا برخاست. فریاد فعله بلند شد:
«وای پاهایم!»
همه برای کمک دویدند .
بنا در حالیکه میدوید گفت:
نند، میگوید من قرار گذاشته ام کارم را زود تمام کنم کمک اش نکنید! این پدر سگ حق اشه که بمیره. بھش میگم دیوار را از بیخ نمیک» «بروم. بچه ام مریض است. حاال مرگ حق اته!
تا مردم بیایند الچین از بازوی او گرفت و کشید و پاهایش را از زیر خاک بیرون آورد. فریاد مرگ و وای اش قطع نمی شد.
دست و پایش زخمی شده بود...
را به بیمارستان فرستادند...آنھا تاکسی صدا زدند و او
الچین سرپا خشک شده بود! خود را فراموش کرده بود: کمر درد و خیسی ِ عرق و نگاهھای غریب فعله ها؛ و کار نصفه مزد اش را. دلش ه ی مثل قلب پرنده ای که از خطر بگریزد می تپید. مرگ را در یک قدمی خود دیده بود. و یکی را نیز از دهان او قاپیده بود. به فکر زن و بچ
د :مرد افتا
«اگر عمو می مرد چه کسی نان زن و بچه اش را میداد؟ اگر از کار باز بماند از کجا نان خواهند خورند؟» با خود میگفت و می پرسید.
بنا با لحن دستوری گفت:
الچین جواب داد:« الچین! خوابت نبرد. خاک الزم داریم، عجله کن!»
«چشم اوستا.»
ه است .و هیچ ندانست چرا چنین حرف شنو شد
شاید به این خاطر بود که زیاد شنیده بود " اگر میخواهی نان بخوری، هرچه بھت گفتند بگو چشم". برای سخن سنجی وقت نداشت. شب و روزاش به آمد و شد، و خسته و کوفته افتادن و خوابیدن خالصه شده بود. "هر چی گفتند بگو چشم! الچین! برده بودی یا اکنون
خیلی »عقلش نمی گنجید. حرف پدرش را به یاد آورد: "زندگی سخت و بیرحم است. ولی نباید شکست. " و افزود: برده شده ای" به «هم ظالم است!
بیل را پر از خاک کرد و بر سینه سرند ریخت.
آن روز عصر معمار مزد فعله ای را که از زیر دیوار جان بدر برده بود به امید داد و گفت:
«.گفته ام. فردا ، جمعه، کار تعطیل است. بھتره مزد را ببری دِرخانه اش، بدهی نشانی عسگر را»
امید گفت|:
«میرسانم.»
الچین بعد از صحبت با پدرش به امید گفت:
«برای احوال پرسی او، میشه منھم بیام؟ »
«تو خودت را قاطی این کارها نکن! هنوز بچه ای!»
«سالم است. 16من بچه نیستم. »
«ساله نشده ای! 18همین است که بچه ای. هنوز برای»
«بھانه در نیار! یکبار بگو نه، تمام کن!»
«نه!»
口
پاھای بیشمار به راه»
ھنگام خواب پرندگان.
24
نان را دزدیده اند.
زیر سنگ است، نان .
با شکم گرسنه، دست خالی
باید به خانه برگشت.
الچین فرزندم ! بمان !
در خوابھای ناز فرو شو!
«من در نوردم. نان را رنج سربین بگذار قله
آه پدر! پدر!»
از رنجت دورم نکن!
توان حمل کابوسھای بیداریم را ندارم.
«مرا با خودت به میان رنجھا ببر!
**
ند. پیر، جوان، بچه.با کیف و بدون کیف. بیل به دوش و بدون بیل. مثل نشستن بامداد،پیش از آنکه کالغالن از خواب برخیزند، راه افتاده بود پرندگان بر جایی ، یک یک، دو به دو جمع می شدند. بیست، پنجاه، و شاید هم صد نفر.
مانند دیگر روزها ساعت پنج صبح را نشان میداد. روز جمعه است. برای آنھا جمعه با شنبه زیاد تفاوتی ندارد. در روز جمعه هم میدان پرمیشود.کمتر کسی امروز درخانه مانده و استراحت میکند. ساعت شش، آنھایی که عمله الزم دارند کم کم پیدایشان میشود.
چاشتگاه. امید با پیراهن تابستانی،کفش ورزشی و شلوار جینز به تن، از میدان فعله ها میگذشت که چشمش به الچین و پدرش افتاد. نھا رفت، دست داد و با لبخند گفت:به طرف آ
کرم گفت:« سالم.دوستان، شما اینجا چکار میکنید؟»
«فکر کردیم بھتر است امروز درخانه نمانیم و بدنبال کار باشیم. یک روز هم یک روز است. از خوک یک مو هم بکنی غنیمت است.»
«وضع کار چطور است؟ »
ه نفر پنج نفر سر کار نرفتند. از بس که ایستاده ایم پایمان ورم کرده. کسی نیست بپرسد همانطور است که دیده ای. امروز از پنجا» «خرتان بچند؟.
«آخه برای پدر و فرزند، مخصوصاً که فرزند هم دختر باشد، کجا کار پیدا میشود.»
دیگر. حاال اینجا همه با چشمان برآمده به الچین گفتم :بمان خونه، بگذار من تنھا بروم. گفت: نه ، من هم میام. دست بردار نیست» مارا نگاه میکنند. پیش خود میگویند این مرد دیوانه شده. ما ها کار پیدا نمی کنیم ، این، هم برای خودش، و هم برای دخترش کار
«میخواد.
الچین پرسید: «کار ساختمانی کار زن و بچه نیست. کار پیش حاجی هم یک تصادف خوب است. »
«ا میری؟تو کج»
«اگه ببری میام.»الچین با لبخند گفت:« میرم پول آن ابله رو بدم. نکند تو هم میخواهی بیایی؟» «بابات راضی باشه میتونی بیایی. »
«دخترم میخواهی برو. من هم میرم خونه. نان زیر سنگ است.» کرم گفت: «پدر نگرانم نباش. زود برمیگردم.»
را کمی دور از میدان ، ماشین لندووری کنار خیابان توقف کرد. چھار مرد از ماشین بیرون پریدند. و به طرف الچین و امید هجوم بردند. آنھا ه، وهر کدام را به یکسو بردند .از بازویشان گرفته ، جدا کرد
گزمه ای از الچین پرسید:
«با این پسر چه نسبتی داری؟ کجا میروید؟»
25
.«همکار من است. می بریم مزد یک همکار دیگر را بدهیم و احوالش را بپرسیم. او دیروز از زیر دیوار جان بدربرده و زخمی ست »
«کارتان چیست؟»
«قایی ساختمان درست میکنیم.کار ساختمانی . برای جاجی آ»
گزمه ها بعد از اینکه از امید هم پرس و جو کردند، یواشکی با یکدیگر حرف زده و گفتند:
«بروید دعا کنید که حرفتان خالف همدیگر نبود. و گرنه کارتان زار بود. خوش آمدید.»
گفت: بعد از این مزاحمت ، به محض اینکه آنھا حالشان جا آمد، امید به الچین
در این خراب شده، دختر و پسر باهم حرکت کنند هزار و یک درد سر دارند. اسم من هم تو دفتر سگ، معروف تر از همه است. آدم را » «میگیرند می برند باید خر بیاری و باقالی بارکنی.
الچین گفت:
«من از کجا بدانم اینھا نفس کشیدن آدم را هم می پایند.»
یروز از آدا آمدی فکر میکنی همه جا آداست. این و آن همسایه که سرشان درد کرد میتونی بروی احوالشان را بله تو نمیدانی. د»بپرسی. نه دوست من، اینجا چشم چپ، چشم راست را نمی شناسد. و برادر برادر را. اگر دهانت پر ازخون باشد نباید تف کنی! همه
ین و حیله گر و دو رویان اند که به صف شده اند. آنکه میگوید دوستت دارم برای زدن خنجر بیگانه با یکدیگراند. تا چشم کار میکند خبرچنفرتش آمده است. و میخواهد سر به تنت نباشد.خوبی و عشق و محبت را کسی نمی شناسد. چون چنین چیزهایی را ندیده اند و
محبت کنی احساس میکند یا چشم به مالش دوخته ای و یا هرگز در زندگیشان نبوده است. و یا هیچ وقت سرشان نشده. اگر به یکیبه جانش. احساس دیگری ندارند؛ هر چی هم بوده مرده است. زنده کردن احساسھای با ارزش از دست خداهم ساخته نیست. برای
«چنین آدمھایی سوگواری ضروریست. «می فھمم.»
«بخاطر زندگی باید طعم تلخ خیلی چیزها را بچشیم.»
«مید برای چه تو زندان بودی؟ا»
بخاطر زندگی راحت. برای همه . گفتند حرف، فقط حرف ماست . تو صدایت را درنیار، حرف»
زندند و گرفتند و پراکندند. آنکه مرد، مرد؛ آنکه فرار کرد، رها شد؛ و نزن، خفه خون بگیر!. البته من تنھا نبودم، برای خیلی ها گفتند.ما را .«به زندانش کردند آنرا که گرفتند
و بیخانمانی نبینند؛ کسی همه چیز آنھا را نپاید، چطور میشود که آدمھا روی بیکاری و بیچیزی و بی درمانی گاهاً فکر میکنم» «خودشان انتخاب کنند چه دوست دارند یا ندارند، و کمی راحت زندگی کنند؟
با آنھا رو دررو بودم. از بچگی تا دانشگاه.من هم مثل تو همین سئواالت را داشتم. چون هر روز »
یافتن جواب درست، کار ساده ای نیست. الزم است دیگران هم به جواب برسند، تا قدمی برداشته شود.همیشه به دنبال جواب بودم . هنوز هم هستم. باید دید دیگران چه فکر میکنند، چه راحلی دارند، حرفشان چیست . مجبوریم بعضی
با زندگیمان بسنجیم و خودمان راهی پیدا کنیم. سر فرصت چیزهایی پیدا میکنم که شاید کمکت هم در کتابھا دنبال کنیم، چیزها را ...«کردند
الچین و امید، در میان دود و سروصدای خیابان، و آمد و شد ماشینھای رنگارنگ ، صحبت کنان به خانه ی عسگر رفتند. و بعد الچین به شان برگشت .خانه ی خود
کرم گفت:
بغض گلویش را میفشرد گفت: دختر در حالیکه« بیا دخترم، بیا، نھار آماده است. خوب، بگو ببینم از مرد بیچاره چه خبر؟»
«پدر، در خانه عمو عسگر سوگواری بود.وارد خانه نشدیم.پول را دم در دادیم و برگشتیم. او در بیمارستانه .اما بچه اش مرده است.»
و اشک از چشمان الچین سرازیر شد.
口
26
الچین! فرزندم!»
کسی ترا درک نمیکند.
«نان را معنی کن و آب را!
«پدر! گندم ، در نمکزار!؟»
نه سخن! نه گندم رویید»
بار پرندگان!
«نمک!
«خشک! دریاچه ی»
تلخ! گذشتۀ»
آیندۀ گمشده!
«باری بردوش.
زمان را حمل میکنم.»
در میانه است»
«امواج توفانی.
**
هوا تاریک شده است. الچین و کرم از کار برمیگردند. خیابان شلوغ است . همه با عجله میخواهند به خانه هایشان برسند.
نقلیه ، گرد و خاک و غبار نمک هوا را پرکرده است. صدای بلند بلند حرف زدن مردم، وسایل
کرم وسط راه ایستاد. کاله تخم مرغی اش را باال زد. دستی به بینی پھن و سبیل پرپشت و چھره ی سیاه سوخته اش کشید؛ و رو به الچین گفت:
درخانه چیزی برای خوردن نداریم. سر راه هم چیزی گیرمان نمیاید. تو خیلی خسته ای ، جلوتر از پاهایت راه میری. برو خانه، من میرو م » الچین با لحنی که خستگی از آن پیدا بود جواب داد:« خرت و پرت بخرم بیایم. فوری برمیگردم. کمی
«باشه پدر. زود بیا.»
او پای پیاده خیلی راه آمد تا به خانه رسید . در راه نتوانست افکار دور و درازش را دنبال کند. چشمھایش خود بخود بسته میشدند رد. گویی از کار افتاده بود . از حیاط کوچک رد شد. وارد اتاق سه در چھاری گردید که بعد از کوچ اجاره ذهن از سخنش فرمان نمی ب و
کرده بودند .
آنھا برای زندگی تنھا همین اتاق را داشتند. که در یک گوشه ی آن لباس و لحاف و متکا و تشک ریخته بودند، و درگوشه ی دیگر وسایل گلھای سرخ جلو پنجره بود. کف اتاق را گلیم کھنه ای می پوشاند.آشپزخانه. و دو گلدان، با
27
اش را گوشه گرسنگی و کم خوابی و خستگی، و دلھره و اضطراب، شدیداً به الچین فشار میاورد. پنجره را باز کرد. چارقد و مانتو و کیف ی اتاق نھاد، و سفره را آورد و پھن کرد. بشقابھا را چید.
نظر گذراند دید یک بشقاب کم است! رفت بشقاب دیگری آورد. و خواست آنرا روی سفره بگذارد، دید سفره خالی ست! سفره را که از به سوی پنجره نگاه کرد. مردی با لباس سفید، جلو پنجره ایستاده بود . و بشقابی را به او تعارف میکرد که در آن الشه اردک نمک گرفته
. با صدای لرزانی گفت:ای قرار داشت. وحشت برش داشت
«کی هستید؟»
جوابی نشنید . الچین در جای خود میخکوب شده بود .
مرد، بی صدا، با حرکات دست گفت:
!«غذا خوش مزه است. بیا بگیر »
چاقوی بزرگ و تیزش را نشان داد که گردن اردک را خودش زده و گوشتش حالل است .
در خوابھایش دیده بود . افتاد. مثل خوابگردیھایش. چھره مرد پیدا نبود. مانند صورت آدمھایی که الچین بی اختیار و آرام به سوی او راه
او با متانت چاقویش را به سوی گردن الچین برد و ناگھان با حرکتی سریع گلوی دختر را زد! که الچین مچ اش را در هوا گرفت. او تن چاق و بزرگش را روی دختر رها کرد.
افتاد، و زیر دست و پای او مثل مرغ سرکنده بال و پرزد و فریاد کشید: شتالچین به پ
«پ....د....ر!»
کرم از در وارد شد. الچین روی گلیم افتاده و دست و پا میزد. او را بغل کرد :
«الچین! الچین! دخترم آمدم. »
انی گفت :الچین چشم در چشم پدر دوخت. و لحظاتی همانطور ماند . بعد با صدای لرز
«دیر آمدی! گلویم خونین شده؟»
و او را محکم در آغوش فشرد.« نه دخترم، تو سالمی . چیزیت نشده . نگران نباش!»
«میزنند. نان نه ، الشه ی پرندگان،تعارف ام میکنند. پزشک گفته تنھایم نگذار. پدرتنھایم نگذار! تیغ بر گلویم»
کابوسھای تو هم پایانی احت باشد. دیگر اشتباه نمیکنیم. ولی بدان که همه ی این چیزها میگذرند. نه تنھایت نمی گذارم . خیالت ر» «دارند. بلند شو ، غذا بخوریم، گرسنه ای.
کی تمام میشوند؟ من النه ی ترس شده ام.وقتی تمام میشوند که دیگر نباشم. از وقتی چشم باز کرده ام همه چیز را یک به یک از »ام. خواهر، برادر، مادر، دوست. تنھا کسی که برایم مانده شما هستید. می ترسم شما را هم از دست بدهم. من جایی را دست داده
چشمه و امواج آبھایش، عطر و جایی را که به تک تک شنھا و علفھایش؛ به که به دنیا آمده و بزرگ شده بودم، نیز از دست دادم.دارم؟ با عالقه درس میخواندم آن را هم از دست له را هم از دستم گرفتند. پدر غیر از شما کی را بویش عشق میورزیدم. حتی کھر و ال
دادم .
من هرچی داشتم گم کرده ام و حاال همه جا به دنبال گمشده های خود میگردم. وحشت از دست دادن، من را دیوانه کرده است. اینجا مثل توله سگ افتاده ام دنبال شما که تنھا تکیه گاهم را از دست ندهم. تنھا نمانم .
کنم، خانواده تشکیل میدهم؛ از پدرم مواظبت میکنم. ولی هر روز همیشه به خودم دلداری میدهم که بزرگ میشوم، کار درستی پیدا میجلوه میکنند. و بعکس همه که میگذرد نومیدتر میشوم؛بیشتر در ترس و اندوه فرو میروم. همه ی چیزهای خوب برایم خواب و خیال
بھتر شدن زندگی میکنم. هیچ امیدی به چیزهای بد و درناک خود زندگیم را تشکیل میدهند. نمیدانم، از آخر و عاقبت خودمان وحشت ندارم.حتی یک کمی. نمیدانم چرا همه چیز چنین است یا چنین شده است.
.«شاید فلک ستمگر سرنوشت و قسمت ما را چنین نوشته است
میگذارد. وقتی آنھا را بداند آدم نام چیزهایی را که نمیداند فلک فرزندم، منھم نمیدانم چرا همه چیز چنین است. اما این را میدانم که»فلک نیز از کار میافتد. دخترم، توهمه چیز را از دست دادی، منھم دادم. الزم نیست بخاطر آنچه که پیش آمده خودمان را از بین ببریم.
شدنی نیست. باید گذشته را رها کن. نباید به آن فکر کنی. همیشه به آینده ، به جلو نگاه کن. گره گذشته در گذشته مانده است. باز «به آینده فکر کنیم.
میدانید، دست خودم نیست. وقتی حمله ای میشود دیگر اراده ام از کار میافتد. هیچ نمی فھمم چطور غرق میشوم. دست بردار » «نیستند، دیگر.
دنبال کنی.از آدا هم به کلی دست اینجا سفت شد میفرستم درس ات را پایمان که کار کوچکی پیدا کرده ایم، و بیکار نیستیم. حاال » باز امکان زندگی پیدا کنیم میتوانیم برگردیم. خیالت راحت باشد. از طرف دیگر من و تو از این توفانھا رد شده ایم، نه شسته ایم اگر آنجا
نند، از آنورش زنده بیرون میاییم. پوالد شده ایم. نباید از چیزی ترسی داشته باشی. اگرما را از اینور آسیاب مرده وارد آن ک آهن بودیمفکرهای منفی را کنار بگذار. کار مناسبی هم پیدا میکنیم. میری درس ات را میخوانی. صاحب زندگی میشوی. بیا سر سفره، گرسنه
28
«ایم. بعد از شام میخواهم از کوراوغلو* و اصلی کرم* برایت بخوانم. یک مصرع تو میخوانی، یک مصرع من. ن نام داستانھا را شنید شروع کرد:همینکه الچی
«آتش،کرم. دود،کرم. بسوز کرم! پدر بگو!»-
کرم مصرع دوم را خواند:
«جان کرم! اصلی قربانت کرم.»-
«برده گویند، الجرم گردن اش را خم میکنند.»-
«من آن تیرم که پیشاپیش بردگان در حرکت است.»-
«کرم سوخت، اصلی سوخت، من سوختم.»-
«**عشق آنھا باورم شد. حاال، »-
口
پدر!»
قطره قطره خون
دریا دریا رنج
دانه دانه مروارید
روی ھم میچینیم.
الیه ای نو بنا میشود روی زمین
«با دستھای ما.
الچین، فرزندم!»
این چه رازیست
که چنان دستھایی
این چنین خالی و
«عریانند؟
口
میگذرد. الچین در خیابان، سر به زیر و غرق در فکر، با لباس تازه و اتو شده ، و کیفی آویخته بر شانه ، با گامھای سریع از میان مردم
تأهل .حتی عوض کردن پمپرز هوا گرم است، و گزمه ها در جوالن. و همه در میدان تاخت و تازشان . پیر و جوان وبچه و متاهل و غیر م بچه های شیرخواره در راه. که جایشان را کثیف کرده و جیغ و داد راه انداخته اند .
«خانم! بچه را وسط خیابان لخت کردی که چی؟ نمی بینی مردم نگاه میکنن!؟»
!«آقا! برو ! ریده به همه چیز برو»
شتر درجای دیگری ست.فکرش بی چیزی از نگاه الچین به دور نیست. اما
او به امید میاندیشد. فکر میکند همکارش شبیه گل سرخ است . از سخن اش هم احساس آرامش میکند و هم ناراحت میشود. با خود میگوید:
«هر کس یکجور است. هیچکس عین دیگری نیست. هیچ دلی بی غم نیست، و هیچ گل سرخی بدون خار.»
امید از پنجره ی رو به خیابان، سرش را بیرون آورد و گفت: زنگ در گذاشت و فشار داد. لحظاتی بعد در این اندیشه، انگشتش را روی
«آمدم.»
29
و در را باز کرد.
«سالم . حالت چطور است؟ خوبی؟»
«خوبم.»
«بیا باال!»
آشپزی و موکت و دیگر خرت و پرتھا را. از در که وارد شدند الچین به همه چیز اتاق دید زد. میز تحریر، قفسه های کتاب،وسایل خواب و
«امید فقط یک اتاق داری؟»
«پس چی؟ فکر کردی چند تا دارم؟ حالت خوش است .کرایه همین جا را هم به زحمت می پردازم. بفرما بنشین!» الچین نشست و پرسید:
«چرا عکسی چیزی به دیوار نزده ای؟»
«هنوز چیزی پیدا نکرده ام.»
«چیزی آورده ام. شاید خوشت آمد.»
«رستگار باشی. برای من بت درست نکن. از این چیزها خوشم نمیاید. »
«نه، بت نیست.یک شانه است.»
«شانه؟!»
«بله، شانه.»
«ببینم!»
کیف اش بیرون آورد و به او داد. الچین شانه را از
«دم تاردار. با دسته و ساقه های طالیی و آویزاش.آها ! شانه با خوشه های گن»
«حاال خوشت آمد یا بردارم ببرم؟»
«نه خیلی زیباست. دستت درد نکند.»
«خودت بافتی؟»
«آره کار خودم است. از آدا آورده ام.در بافتنی دستم باز است. همه چیز میبافم.»
«پس دوستم، بگو که هنرمندی.»
«تو چطور، چی بلدی؟»
«ش هیچ. من دوتا چشم دارم و یک قلم. می بینم و می نویسم.راست»
«آنھم هنری ست.»
«نمیدانم. شاید.»
«از کی تنھا زندگی میکنی، خانواده ات بھت سر میزنند؟» نشسته بود گفت: امید که روی ضندلی زهوار در رفته ی میز تحریراش
«و برادرم. ولی اغلب من به آنھا سر میزنم. خیلی وقت است. آره آنھا سر میزند، پدر و مادر ، خواهر»
«چرا تنھا زندگی میکنی، مگر پیش پدر و مادرت جا نیست؟»
«چرا هست و لی من آبم با هیچکس تو یک جو نمیره.»
«معلومه.گناه خودته .همه را نیش میزنی. دور از تو، خدای نکرده، مریض بشی و بیفتی، یا چیزیت بشود ، چکار میکنی؟»
فکر بکنم؟ دیگران برای خالصی از بوی بیفتم بمیرم و اینجا بگندم . مردم که مردم ، به درک! کم فکر دارم ، باید به آن هم بگو» مشکلشان را حل میکنند.بیا! این بشقاب هم اینجا باشد، دوست داشتی میخوری. ببخش که غیر از سیب چیزی در خانه ندارم. گندم
«االن چایی هم درست میکنم.
«مھم نیست.»
«به دنبال کار بودی چه شد؟»
.«به چند جای دیگر هم باید سر بزنیم که کارش زنانه و مردانه است ولی خبری نیست. به کارخانه ی سبزه پاکنی سرزدیم»
«به کمپوت سازی هم برو. آنجا همه زنھا کار میکنند. »
«حتما ً.»
30
.«، خودت انتخاب کنی خوب شد که خودت آمدی. کتابھا را ببین، اگر چیزی به دردت خورد بر دار. خواستم بیایی» گفت: هر دو به طرف قفسه ی کتابھا رفتند. امید
الچین کتابی برداشت و عنوانش را خواند و گفت:« راجع به موضوعات گوناگون میتوانی چیزهایی پیداکنی. »
«نه فھمیدم. »
«این برای بچه ها نیست.»
«سال ات شده. 21خیلی سن داری. تو تازه امید اذیتم نکن! مثل پیر مردها حرف میزنی. انگار خودت»
«ساله ام. 22اشتباه! »
«ساله باش. که چی؟ 22خوب »
«الچین بعضی ها در جوانی پیر میشوند. »
«بعضی ها هم در نوجوانی بالغ. وعقل»
«درسته. »
«پس بگو که منظور چیست؟ وگرنه از سر لج هم که شده این را می برم. »
«سالگی. 18خودته. ولی از نظر من بھتر است بماند به بعد از میتونی ببری، میل»
«چه توش نوشته اند ؟»
«انسان از کجا میاید و به کجا میرود؟ در این مورد بحث میکند.»
ه روزی سبز میگوید انسان از زمین میاید و به زمین هم میرود. مثل گل به دنیا میاید و مثل خار از دنیا میرود.مانند علفی ست ک پدرم» «میشود و دیگر روز پژمرده شده از بین میرود.
«این هم نظر ی ست.»
«عاقالنه نیست؟»
«درسته . اما ناقصه.»
«چرا؟»
«چطور می توان زندگی را زیبا کرد. زندگی چطور میتواند معنا داشته باشد. نمیگوید »
پرسید: الچین در وسط صحبت دفتر چه ای از میان کتابھا بیرون کشید و
«با دست نوشته شده؟ هم کتاب است، این»
«آره، آنھم کتابی ست که رونویسی شده ؟«
الچین عنوان آنرا خواند ، و در حالیکه چشم در چشمھای سبز امید دوخته بود پرسید:
«منظورش همین کار و مزد خودمان است؟»
«دقیقا ً.»
«این را می برم.»
گفت: او نیز انتخاب کرد. بعد نشستند چایی و میوه خوردند، که امید به ال چین یک کتاب شعر و یک رمان
الچین یک چیز را باید به تو بگویم. ته دلم ترسی ریشه دوانده. نه بخاطر خودم، بلکه بخاطر تو . میترسم برای تالشی که جھت درک »در این خراب شده کارگر حق ندارد ازخیلی چیزها آگاه شده وصاحب علم و معلوماتی نمسایل زندگی میکنی توی مشکالت بیفتی. چو
بشود. حق ندارد با دوستان کارگرش زیاد رفت و آمد داشته باشد . چون از هم فکری و همبستگی آنھا میترسند. گزمه ها را می بینی «کنترول همه چیز گمارده شده اند. که همه جا ول اند. آنھا برای
«غلط میکنند جلو یادگیری من را میگیرند. هم تحصیلم را تمام میکنم و هم هرچی دوست داشتم میخوانم.»
تحصیل مسئله ای نیست. آنرا میتوانی خودت بخوانی و بروی امتحان بدهی . مشکلی هم داشته باشی کمکت میکنم.»
.«در زمستان هم که وقت کافی داریم
«صحبت کنم. ممنون از همدردیت. باید با پدرم در این مورد »
اشاره کردم باید حواست خیلی جمع باشد. نباید توی درد سر بیفتی. چیزهایی که مطالعه میکنی نباید به دست کسی در موردی که» «بیفتند، تأکید میکنم.
«باشد. دقت میکنم.»
«پس میتوانم در این مورد به تو اعتماد کنم؟»
31
«راحت باشد.البته که میتونی. خیالت »
«امیدوارم اعتمادم را حفظ کنی.»
و سبیلھای کم پشت و چھره ی بیضوی و متفکر او دوخته شده بود گفت: الچین که نگاهش برابروان بھم پیوسته
«مطمئن باش!»
«سر کار. -پس تا فردا»
«تا فردا.»
رهگذران پول جمع ساز میزدند و از -دختر و پسر -راه دو بچه الچین بیرون آمد و راهی خانه شد . ساعت چھار بعد از ظھر بود. در میکردند. او کمی کنار آنھا ایستاد و به نوای سازشان گوش داد .گزمه ها برای پراکندن رهگذران که دور و بر بچه ها جمع شده بودند
پیدایشان شد. یکی از دور به سوی الچین داد زد:
«روسریت ...؟ خواهر وایستا!»
و پس کوچه ها شد. وارد کوچه الچین دیگر وا نه ایستاد. و با گامھای بلند و تند دور شد . گزمه ها دنبالش کردند. او پا به فرار گذاشت.
و آنرا بست. کمی بعد صدای گزمه ها را از پشت در شنید که میگفتند: داخل دید الی دری باز است . رفت
«اینجا نیست.»
نی بود. آمد و گفت:پیر ز صاحب خانه
«دخترم چه شده؟ بیشرفھا دنبالت کرده اند؟ »
«بله.»
«از چارقدتت معلومه .افتاده روی گردنت.» الچین رو سری خود را درست کرد. پیر زن گفت:
«آبی چیزی نمی خواهی بخوری؟»
«نه، ممنون. دیگر زحمت نمیدهم.»
.«پس بیا از درعقبی خانه برو! از این در بروی باز ممکن است گیر بیفتی »
او از پیر زن خداحافظی کرد و به سوی خانه رفت .
در راه زیر لب با خود گفت:
«الچین! میتوانم به تو اعتماد کنم؟ »
口
پدر!»
آواره ام در خواب گردی ھایم
کجا زنده به گور کرده اند
را؟ روزھایم
کجاست آن بالھای پروازم
که کودکان و جوانانش
چنین بردار و سرب شب
«خفته اند؟
دخترم !»
ھمه ی بردگان آواره اند.
32
گرسنه و زخمی و ھمه ی بردگان
زنجیراند. به
بر دار و اینجا ھمه گلھا
سرب شب
«خفته اند...
قایقم اسبم»
کوھھای سبز و مه آلودم
آبھای خروشان و پرامواج آبیم
مھتاب نقره ایم، باران و برفم
کجاست آن بالھای پروازم؟
که کودکان و جوانانش چنین بردار و
سرب شب خفته اند؟
گوش به زنگم ھمیشه چشم براه و
که روان شود قایقم
آبی برروی امواج که من آن را
با تمام وجودم ساخته ام.
غربت بی دریاست و آبھایش کم عمق
ماھیان زیبایی میمیرند در آبھای کثیف اش.
کجاست آن بالھای پروازم؟ که کودکان و جوانانش چنین بردار و
«سرب شب خفته اند؟
**
شب زیر تابش ماه سایه گسترده بود. باد تندی گرد و غبار خاک و نمک را درهم پیچده و بر سر و روی الچین می پاشید.
ته او سرو پابرهنه با پیرهن نازک و بلند و آستین کوتاه که تا زانویش میرسد، درخیابان خلوتی که اینجا و آنجا دود از خانه های نیمه سوخ و دیوانه وار راه می سپرد. سکوت سنگینی بر همه جا حاکم بود. اش بلند میشد، سرگردان
در یکسوی خیابان روی ردیف تیرک ها آدمھا به دار بودند و در نوسان. در سوی دیگر، کسانی نشسته به دیده میامدند. با لباسھای ژنده و چرکین، و دست و پای بسته. و همه ساکت. تنھا شعاع نگاهھا رد و بدل میشد.
پرتو نگاهی از دریچه ای که میله های کلفتی جلویش بود به سوی او آمد:
«دختر، تو اینجا چکار میکنی؟»
«به دنبال امید و کھر میگردم.»
«دورهاست. -امید آن دور»
«کھر چی؟ پس کھر کجاست؟»
خواست بپرسد:« کھر را نمیدانم.»
«تو کی هستی؟»
33
اما دیگر کسی در پنجره نبود. از دور صدای گزمه ها میامد:
«دیوانه را ببین! دیوانه را! »
سروصدایی ازسوی میدان به گوشش میرسید:
«بچه برو کنار! شگون دارد. دیوانه میشی! نزدیک اش نشو! پاهایش را محکم ببندید...»...
ر میان جماعت قصاب چاقوی بزرگش را نشان میداد:الچین به سوی میدان رفت. مردم گرد هم آمده بودند. د
«از تن اش جدا میکنم . فواره ی خون کمی طول خواهد کشید... خیلی تیزاست. درد نخواهد کشید. با یک چشم به هم زدن سر»
زد: الچین به تجمع مردم رسید. کھر را با دست و پای بسته بر زمین خوابانده بودند. او با مشاهده ی اسب فریاد
«ک....ه...ر!»
صدا در آسمان پیچید. نگاهھا به سوی او برگشت.
بعد از آن همه دوری و جدایی. الچین سر و صورت و چشمان کھر را بوسید و رو به قصاب گفت: -ونگاه معصوم کھر
«آزادش کن!»
را دربیاورم. برای پوستش کلی پول داده ام. دختر کرم! تا پولش را ندهی آزادش نمیکنم. اسب مال منه. خریده ام. میخواهم نان شبم» »
«آزادش کن، بیا خانه ، پول ات را بگیر!»
«خوب. این شد یک حرف.»
الچین چاقو را از دست قصاب گرفت و اسب را آزاد کرد. و سوار بر آن برای یافتن امید از خیابان دورشد.
...باران میامد و اینجا و آنجا جویبارهای نازک خون جاری بود
口
الچین رو به کرم گفت:
پدر! اینجا از آسمان خون میبارد. کسی با کسی همراز نیست. همه به فکر شکم و زیر شکمشان هستند. همه چیز با من بیگانه است.همیشه غریبه ام. احساس زندگی برایم دست نمی دهد. نمی توانم آدا را فراموش کنم. توی خودم احساس خالء میکنم. که مثل
«چاهی مرا به درون خود میکشد.
دنبالت میکند. و مقاومت کرد. اگر از درد فرار کنی خترم ! هرجا راحتی میریم آنجا. ولی فرار از درد چیزی را حل نمیکند. باید ایستاد و د» «هر جا بروی یقه ات را میگیرد.
«آه پدر! پدر، کجاست آن بالھای پروازم؟...»
**
پرسید :امید برای شام پیش آنھا بود. سر سفره الچین از او
«نمی خواهی با ما سری به آدا بزنی؟» اضافه کرد: کرم
.«خیلی خوشحال میشویم. بیا بریم آنجا را ببین » امید گفت:
«من هم خوشحال میشوم. اما حاال نمی توانم بیایم. بماند برای بعد. »
الچین:
«چرا بعد؟»
«. شاید به بخشی از آنھا رسیدم. من باید یاد بگیرم و یاد بدهم. اینجا، برای دوستان زمختم آرزو هایی دارم؛ تالش میکنم»
الچین:
«همیشه تنھا؟»
الچین :« آدمی تنھا به دنیا میاید، تنھا زندگی میکند و تنھا هم میمیرد. بھتر است خود را با بعضی چیزها فریب ندهد.»
«خاموش میشود. شاید حق با توست. شراره تنھا یک لحظه میدرخشد و بعد برای همیشه»
34
«برای همین است که نمی خواهم آنرا از دست بدهم.»
موقع رفتن الچین امید را تا دم در حیاط بدرقه کرد و هنگام خداحافظی اورا در آغوش گرفت . و تند بازگشت...
口
خمی و خونین بیھوش افتاده ودست و پایش را به در زیر زمین اداره، الچین را روی تخت کھنه ای، لخت و دمر خوابانده اند. او با بدنی ز تخت بسته اند .
در کنارضندلیھای چوبی دو گزمه ایستاده و با هم صحبت میکنند :
«حرف زد؟»
«نه! چیزی نگفته.»
«اسم اش چیست؟ از کجا میاد، چه کاره است؟»
میداده که آنھا باید سندیکا داشته باشند. نگفته. چون تلفن زده بودند رفتیم او را آوردیم. در کارخانه به کارگران توضیح »
«|وگرنه کسی کاری برایشان نخواهد کرد.
نده بماند. پدرسگ ، سندیکالیست است. جوجه ، مرغ نشده میخواهد رژیم عوض کند. باید حرف بزند. لت و پارش کردید. باید ز» .«نتوانستید معجزه کنید
«نشد. -سعی کردیم بیدارش کنیم»
وضع اش خرابه. بردارید ببرید بیمارستان. اگر عجله نکنیم این را هم از دست میدهیم. بدون اینکه بدانیم کیست و چه کاره است. باید » .«حرف بزنه
ردند...او را توی ماشین گذاشتند و با سه مأمور به بیمارستان ب
口
صبح وقتی کرم از خواب بیدار شد الچین در رختخوابش نبود. با عجله به حیاط رفت . دید او آنجا ، مثل مرده روی زمین افتاده است.
وقتی الچین چشم بازکرد کرم را در باالی سرش دید:
«پدر من کجا هستم؟«
«تو در خانه هستی دخترم.»
«امید کجاست؟»
«ست.امید در دل تو»
« کھر، پس کھر کجاست؟»
«کھر هم در خانه است. نگران نباش.»
از در کوچه صدایی به گوش رسید:
«در خانه کسی هست؟»
الچین بلند شد و گفت:
«بروم ببینم دم در کیست.» او بیرون آمد:
«بفرمایید.»
جوانی گفت:
«هیم او را به جاده و ماشین برسانیم. میتوانید کمک کنید؟ببخشید.ما کوهنوردیم. یکی از دوستان ما زخمی شده میخوا»
«اسب داریم. االن آماده میکنم.»
الچین برگشت. پدرش را در جریان گذاشت و کھر را بیرون آورد.
35
چیزی گیرش آنھا زخمی را به جاده رسانده و به شھر فرستادند. در ماشین برای جوان جا نبود. ماند که با ماشین دیگری حرکت کند. اما نیامد. الچین گفت:
«بیا برویم مھمان ما باش. حاال دیگر ماشین گیر نمیاید. فردا حرکت میکنی. »
«خیلی ممنون. نمیخواهم مزاحم شما باشم. همین طرفھا جایی پیدا میکنم و میخوابم و فردا صبح حرکت میکنم.» جوان گفت: الچین:
«این چه حرفی ست؟ میخواهید تو صحرا بخوابید؛ شما مھمان ما هستید. بیا برویم. » گفت: آنھا با هم به طرف ده برگشتند. در راه الچین رو به جوان
.«آشنا به نظر میرسید. مثل اینکه شما را قبالً در جایی دیده ام »
«شاید. ما اغلب برای کوهنوردی به این طرفھا میاییم. ممکن است دیده باشی.»
«اسم شما امید است؟»
او با تعجب گفت..«. امید ؟ بله ، میشود اینطور هم صدا زد »
«میکنید؟ شما دانشجوی زندانی بودید که حاال عملگی»
«بله. ولی شما اینھا را از کجا می دانید؟ »
«من چیزی نمیدانم. من فقط کابوسھای خود را می شناسم.»
«کابوسھایتان را؟!»
«بله. کابوسھایم را. میل داری آنھا را لمس کنی؟»
«با عالقه. »
ببینید:»
«می تاخت. ناگھان کھر ایستاد..... با اسب الچین
口
قتی سرگذشت اش را گفت و تمام کرد، امید پرسید:الچین و
«چند سال درس خواندی؟»
غیر درسی نیز مطالعه کردم. روزی او را گرفتند و بردند و دیگر مرا به درس و مشق تشویق کرد. در کنار درسم کتابھای نه سال. برادرم »درخواب می ببینم.یکبار که به خوابم آمده بود صورتم را توی هیچ خبری از اش نشد. نمیدانم چه بالیی به سرش آوردند. گاهاً او را
دستانش گذاشته و گریستم. گفت: "گریه نکن! بکوش جایم را پرکنی". اما من در این خراب آباد، چطور میتوانم جای او را پرکنم؟! تیم ولی جوابی گیرمان نیامد. رفت که رفت. انگار نمیدانم...او را گرفتند و بردند و دیگر هیچ خبری از اش نشد. دنبال کارش را همه جا گرف
وجود نداشت . سال سوم دانشگاه بود. آنھا او را بردند و من و پدرم را هم دیوانه کردند... اصالً «این هم محیط زندگی ماست که می بینی. همه چیز دارد به سنگ نمک تبدیل میشود. این هم آخر و عاقبت ماست...
امید گفت:
…«که چه بگوید. شاید زندگی خودش راهش را بیابد اماندهآدم و»
口
هوا تاریک شده بود. کرم دلواپس برکناره ی دریاچه دیده به راه بود. از صدای غمناک پرندگان و امواج در حال مرگ، بوی نمکزار، احساس ساالنه بسوی او میامدند.-اندوه مینمود. سیاهی هایی از دور ساالنه
را شناخت خیالش راحت شد و به طرف شان رفت . وقتی آنھا
الچین سالم داد و گفت:
«پدر ببخشید که دیر کردم. مھمان داریم.» کرم در تاریکی نگاهی به مھمان انداخت و گفت:
«سالم امید، فرزندم، تو کجا و اینجا کجا؟ » او را در آغوش گرفت. ورویش را بوسید. امید گفت:
«عمو کرم، کوه به کوه نمیرسد، اما آدم به آدم میرسد. خوشحالم که می بینمت.»
«خوش آمدی. قدمت روی چشم. وقتی دم در صدایت را شنیدم احساس کردم آشنایی. ولی نتوانستم بشناسمت.»
36
.«.خیلی تعجب کردم دخترتان من را شناخت. بدون اینکه دیده باشد»
الچین اینجوری ست. آنقدر از تو تعریف کرده ام که خاطراتمان جزء زندگی ما شده است. احساس میکنیم همیشه پیش ما هستی. و »
«بوی مراد را از تو میگیریم. «لطف دارید. بزرگیتان را میرساند.»
«چه خبر؟ چه عجب این طرفھا؟»
«مثل سابق. تعریف کنید.احساس میکنم زندگیتان خیلی تغییر کرده است.سالمتی. سرگرم کار و زندگی هستیم.»
.«آره، زندگی ما خیلی عوض شده. مادر و خواهر الچین فوت کردند. و از پسرم مراد خیلی وقته که خبری نشده است »
. دیگ دارد میجوشد. توی این آره، الچین گفت. درد جانگدازی ست.شرایط سختی ست؛ خیلی ها این وضعیت را دارند و درد میکشند» میشود، کسی نمیداند. آیا باز گیر یک جالد دیگر میافتیم یا خراب شده. روزی هم سر میرود ، و سنگ روی سنگ نمی ماند. اما بعد چه
لیاقت از خود نشان داده صاحب زندگی بھتری میشویم، کسی نمیداند . .«نه در بیداری نه آرامشی هست و نه زندگی. نه در خواب و»کرم : الچین گفت:
«همه اش کابوسه.»
مھی ازغبار نمک به آرامی همه جا را در بر میگرفت. کھر گوشھایش را تیز کرده بود ...
口
ماشین ون جلو دم در خانه ی کرم توقف کرد. یک روستایی بھمراه سه مرد از ماشین پیاده شدند. او در حالیکه با دستش کرم را نشان گفت: میداد
همیشه از بچه هاش صحبت میکنه. امروز بعد از ظھر که از مزرعه برگشته ، اونه ها ، اونجاست. دارد میاید. با خودش حرف میزنه، » .«و دست تکان داده و حرف زده همه اش سر
آنھا بطرف کرم رفته و گفتند:
دند.و سریع به دستھای او دست بند ز« عمو بفرما بریم پیش بچه هات. »
کرم آنھا را کنار زد و گفت:
«ولم کنید! ولم کنید! من مھمان دارم. دخترم اینجاس. پیش خودمه!»
«ترا می بریم پیش پسرت. بیا!»
آنھا بازوی کرم را گرفتند و کشان کشان او را به داخل ماشین انداخته و حرکت کردند...
口
الله به کھر آب میداد و زیر لب میخواند:
زیره ی نامداراین ج»
نسل انسانھایش تمامی ندارد جزیره ای که گلھایش را چیدند
«و چمن اش سوگوار ماند.
.صدای پرندگان دریایی در هوا پیچیده بود
口
نشسته بودیم و حرف آخرین بار که الچین را دیدم زیز درخت توت بود. در توتستان. میز و نیمکتی بود و ما روبروی هم ، نگاه درنگاه میزدیم .
او می خندید و نسیم آرامی با گیسوانش بازی میکرد. یکھو به کناری نگاه کرد و گفت:
«م. برویم...دو گزمه ما را می پایند.اینجا نمی توانم حرف بزن» لحظه ای که هرگز مرا رها نمی کند.
口
37
«نیایی از دستم خالصی نداری! »
الچین پیغام فرستاده، به آدا میروم. مراد برگشته، عمو کرم سالمتی اش را باز یافته، و
الچین از خوشحالی در پست خود نمی گنجد... کھر چاق شده است.
میخواهم دوستانم را ببینم.
انپای
--------
تصویر نخستین: جزیره شاهی در دریاچه اورمیه -
*کوراوغلو: قھرمان فولکلوریک آذربایجانی ، در داستان حماسی کوراوغلو ست . که علیه ستم خانھا و فئودالھا مبارزه میکند .
را مرکز مبارزه خود قرار میدهد، و پسران و دختران -گمره ی مه آلود çəmli bel„-چملی بئل„او کوه
که در غیاب او » نگار«مبارز از سراسر منطقه به او می پیوندند. همه در چنلی بل از حقوق مساوی برخوردارند. کوراوغلو و یارش
مبارزه را رهبری میکند، هیچ برتریی به دیگران ندارند. تصمیم ها جمعی گرفته میشود و زنان از مردان در مبارزه پیشگام تراند. مبارزه
زندگی آزاد و راحت و سرشار از عشق و دوستی ست. ی آنھا برای یک
-پسر آذربایجانی-و کرم -دختر ارمنی-*کرم، قھرمان داستان فولکلوریک آذربایجانی " اصلی و کرم" است. قصه ی دلباختگی اصلی
فروزان شده و به خاکستر تبدیل میشوند. عشق . -یکی پس از دیگری-ست. که در پایان داستان هر دو
صلی چھل روز خاکستر کرم را به دوش خود حمل میکند با این امید که او از خاکستر خود برخیزد. روز سی و نھم فریب سخن ا
پیرزنی را میخورد و خاکستر را که در حال جان گرفتن بود بر زمین میگذارد .
وقتی امیدش را از دست میدهد خود نیز شعله ور میشود. امید به عشق را.
که اصل آنھا در متن آذربایجانی داستان آمده است . -کور اوغلو و اصلی کرم -رع های پراکنده، از** مص
