monitoruj.podkarpackie.plmonitoruj.podkarpackie.pl/Grafika/Menu boczne/Baza wiedzy...3 AśAOfi MKOESBOSTW W WOEWTWE OKAAKM Spis treści Streszczenie

DZIAŁALNOŚĆ MIKROPRZEDSIĘBIORSTW

W WOJEWÓDZTWIE PODKARPACKIM

URZĄD MARSZAŁKOWSKI WOJEWÓDZTWA PODKARPACKIEGODepartament Rozwoju Regionalnego

Rzeszów 2014

Redakcja wydawnictwa:Urząd Marszałkowski Województwa Podkarpackiego

Departament Rozwoju Regionalnego

al. Łukasza Cieplińskiego 4, 35-010 Rzeszówtel. (017) 747 63 13, e-mail: [email protected]

www.monitoruj.podkarpackie.pl

Wykonawca:

Pracownia Badań i Doradztwa „Re-Source” Korczyński Sarapata sp.j.ul. Spławie 53; 61-312 Poznań

Tel. 61 622 92 06-07, [email protected]

Opracowanie graficzne, skład:Magdalena Nowak-Harko

Mieczysław KorylEureka Plus Agencja Reklamy

Wydawca:Eureka Plus Agencja Reklamyul. 3 Maja 11, 35-030 Rzeszów

© Copyright by Urząd Marszałkowski Województwa Podkarpackiego, 2014

ISBN 978-83-64233-96-8

Egzemplarz bezpłatny

Nakład: 150 egz. Publikacja dostępna także w formie elektronicznej na stronie internetowejwww.monitoruj.podkarpackie.pl

3

DZIAŁALNOŚĆ MIKROPRZEDSIĘBIORSTW W WOJEWÓDZTWIE PODKARPACKIM

Spis treściStreszczenie ........................................................................................................................................................................ 5Executive summary .......................................................................................................................................................... 101. Wprowadzenie ............................................................................................................................................................ 152. Koncepcja badania ..................................................................................................................................................... 16

2.1. Cele badania ........................................................................................................................................................ 162.2. Zakres badania .................................................................................................................................................... 172.3. Pytania badawcze ................................................................................................................................................ 172.4. Zakres metod i technik badawczych ................................................................................................................ 17

3. Metodologia badania ................................................................................................................................................ 193.1. Metody i techniki badawcze .............................................................................................................................. 193.2. Metody i techniki analityczne ........................................................................................................................... 23

4. Wyniki badania ........................................................................................................................................................... 254.1. Struktura i kondycja (w tym kondycja finansowa) mikroprzedsiębiorstw

w województwie podkarpackim ....................................................................................................................... 254.1.1. Liczebność mikroprzedsiębiorstw ............................................................................................................. 254.1.2. Forma prawna ............................................................................................................................................... 334.1.3. Struktura własnościowa .............................................................................................................................. 364.1.4. Okres prowadzenia działalności ................................................................................................................ 404.1.5. Profil branżowy ............................................................................................................................................ 434.1.6. Wielkość i struktura zatrudnienia ............................................................................................................. 584.1.7. Kompetencje pracowników ........................................................................................................................ 694.1.8. Kondycja finansowa ..................................................................................................................................... 734.1.9. Struktura przychodów ................................................................................................................................. 864.1.10. Wartość dodana brutto ................................................................................................................................ 944.1.11. Poziom wynagrodzeń .................................................................................................................................. 994.1.12. Inwestycje i środki trwałe .........................................................................................................................1024.1.13. Prowadzenie działalności eksportowej ....................................................................................................1054.1.14. Prowadzenie działalności innowacyjnej ................................................................................................. 106

4.2. Konkurencyjność sektora mikroprzedsiębiorstw w województwie podkarpackim na tle pozostałych regionów ............................................................................................................................ 109

4.2.1. Benchmarking regionalny .........................................................................................................................1094.2.2. Opinie przedstawicieli sektora mikroprzedsiębiorstw ..........................................................................117

4.3. Znaczenie i perspektywy rozwojowe poszczególnych branż sektora przedsiębiorstw ............................ 1184.3.1. Znaczenie poszczególnych branż sektora mikro pod względem liczby przedsiębiorstw ................1194.3.2. Znaczenie poszczególnych branż sektora mikro pod względem zatrudnienia..................................1234.3.3. Kluczowe gałęzie przemysłu .....................................................................................................................126

4.4. Czynniki i bariery rozwoju mikroprzedsiębiorczości .................................................................................. 1354.4.1. Czynniki rozwoju mikroprzedsiębiorczości ........................................................................................... 1364.4.2. Bariery rozwoju mikroprzedsiębiorczości .............................................................................................. 1414.4.3. Zróżnicowanie przestrzenne czynników rozwoju oraz barier mikroprzedsiębiorczości

w województwie podkarpackim ..............................................................................................................1544.5. Identyfikacja i ocena stosowanych instrumentów wspierania mikroprzedsiębiorczości ........................156

4.5.1. Charakterystyka dostępnych instrumentów wspierania mikroprzedsiębiorczości ...........................1564.5.2. Poziom i zakres udzielonego wsparcia ....................................................................................................1584.5.3. Efekty dotychczas stosowanych instrumentów wspierania mikroprzedsiębiorczości ...................... 1654.5.4. Preferencje mikroprzedsiębiorstw odnośnie wsparcia UE ...................................................................169

5. Analiza SWOT ..........................................................................................................................................................1766. Wnioski i rekomendacje .......................................................................................................................................... 178Bibliografia ......................................................................................................................................................................199

5


StreszczenieMetodologia badania

Niniejszy raport został przygotowany w ramach realizacji badania ewaluacyjnego pn. „Działalność mikroprzed-siębiorstw w województwie podkarpackim”. Badanie było realizowane przez Pracownię Badań i Doradztwa „Re-Source” Korczyński Sarapata sp.j. na zlecenie Urzędu Marszałkowskiego Województwa Podkarpackiego. Głównym celem badania była diagnoza stanu i analiza działalności gospodarczej oraz głównych obszarów pro-blemowych mikroprzedsiębiorstw w województwie podkarpackim (z ukazaniem ich kondycji na tle innych wo-jewództw oraz polski w latach 2008-2012). Obszary badawcze obejmowały następujące zagadnienia:

• analizę mikroprzedsiębiorstw w województwie podkarpackim na tle innych regionów i Polski oraz wskaza-nie jej specyfiki (np. struktura wewnętrzna wg profilu działalności, zatrudnienia, dochodów z działalności);

• ocenę struktury mikroprzedsiębiorstw w ujęciu przestrzennym;• ocenę uwarunkowań dla rozwoju sektora mikroprzedsiębiorstw;• analizę konkurencyjności mikroprzedsiębiorstw na lokalnym, regionalnym i krajowym rynku;• porównanie stanu i struktury sektora mikroprzedsiębiorstw w województwie podkarpackim do pozostałych

typów przedsiębiorstw (małe, średnie, duże) na Podkarpaciu;• zidentyfikowanie barier rozwoju przedsiębiorczości oraz wskazanie kierunków ich likwidacji;• ocenę wpływu integracji z UE i ocenę wpływu funduszy unijnych na stan rozwoju mikroprzedsiębiorstw na

Podkarpaciu, w tym analizę ilości i wartości uzyskanych przez przedsiębiorców (w tym mikro) dotacji na za-łożenie i rozwój działalności gospodarczej (układ geograficzny i sektorowy, wg źródeł: RPO, PROW, POKL, urzędy pracy, programy krajowe);

• uzyskanie rekomendacji dla przyszłych działań mających na celu rozwój przedsiębiorczości w ramach poli-tyk wsparcia unijnego;

• poznanie opinii właścicieli mikroprzedsiębiorstw na temat istotnych obszarów funkcjonowania przedsię-biorstw (oceny sytuacji gospodarczej, sytuacji finansowej, zatrudnienia, dostępności zewnętrznego finanso-wania, inwestycji, eksportu, innowacyjności, otoczenia biznesu);

• przedstawienie uwarunkowań rozwoju nowych mikroprzedsiębiorstw w województwie podkarpackim z uwzględnieniem perspektywicznych branż.

W ramach ewaluacji zastosowano następujące metody i techniki badawcze:

• analiza desk research obejmująca najważniejsze dokumenty na temat sektora mikroprzedsiębiorstw w woje-wództwie podkarpackim oraz Polsce,

• komputerowo wspomagany wywiad telefoniczny CATI z przedstawicieli podkarpackiego sektora mi-kroprzedsiębiorstw (n=700),

• indywidualne wywiady pogłębione IDI z przedstawicielami instytucji publicznych (n=2),• indywidualne wywiady pogłębione ITI z przedstawicielami instytucji szkoleniowych, informacyjnych, fi-

nansowych i doradczych (n=18),• wywiady eksperckie z pracownikami naukowymi podkarpackich uczelni wyższych (n=2),• benchmarking regionalny, • metoda kartograficzna podstawowych informacji dotyczących mikroprzedsiębiorstw,• technika conjoint,• strukturalna analiza ekonomiczna,• analiza SWOT.• analiza statystyczna

6


Struktura i kondycja mikroprzedsiębiorstw w województwie podkarpackim

1. Zarówno w województwie podkarpackim (95,23%), jak i w całym kraju przeważającą kategorię firm stano-wią mikroprzedsiębiorstwa. Na Podkarpaciu wyraźnie dominują podmioty skupione w (lub wokół) Rze-szowa – stanowią one łącznie ponad jedną piątą (21,4%) wszystkich podkarpackich mikrofirm. Na drugim końcu skali znajdują się położone w najbardziej wysuniętej części województwa powiaty bieszczadzki i leski, cechujące się najmniejszą liczbą mikroprzedsiębiorstw w regionie. Generalnie, w okresie 2009-2011 odnoto-wano w województwie podkarpackim spadek stopnia nasycenia mikroprzedsiębiorstwami (z 3406 do 3263 podmiotów na 100 tys. mieszkańców).

2. Formą prawną najbardziej charakterystyczną dla mikroprzedsiębiorstw jest jednoosobowa działalność go-spodarcza prowadzona przez osobę fizyczną. Na przestrzeni badanych lat udział tej formy prawnej wśród mikroprzedsiębiorstw utrzymywał się na jednakowym poziomie i oscylował wokół 80%. W żadnej innej grupie przedsiębiorstw ta forma prawna nie jest reprezentowana w tak dużym stopniu.

3. Największym poziomem zaangażowania kapitału zagranicznego cechują się mikroprzedsiębiorstwa z re-gionów o największym potencjale rozwojowym oraz województw z terenów przygranicznych wyłącznie regionów zachodnich. Przygraniczność wschodniej części kraju nie generuje efektu przyciągania kapitału zagranicznego. Najmniejszy udział mikroprzedsiębiorstw z udziałem kapitału zagranicznego dotyczy woje-wództw Makroregionu Polski Wschodniej, w tym województwa podkarpackiego, gdzie tylko 3,8 podmiotów na 1000 mikrofirm cechuje zaangażowanie kapitału zagranicznego.

4. Na poziomie krajowym w roku 2012 58% firm zatrudniających nie więcej niż 9 osób dysponowało potencja-łem wystarczającym do utrzymania prowadzonej działalności przez okres 5 lat. W przypadku województwa podkarpackiego stopień „przeżywalności” mikrofirm okazał się niższy i wyniósł tylko 53%. Jest to wynik poniżej średniej dla całego kraju, jak i wynik najniższy spośród wszystkich polskich województw.

5. Specyfiką firm mikro w województwie podkarpackim jest relatywnie duży udział podmiotów handlowych, przy względnie niewielkim odsetku firm z branży przetwórstwa przemysłowego. Istnieją określone prawi-dłowości dotyczące profilu branżowego przedsiębiorstw z różnych klas wielkości, które to prawidłowości są na tyle silne, że nie ulegają zróżnicowaniom terytorialnym. Przede wszystkim widać relatywnie duży udział większych podmiotów działających w branżach o profilu przemysłowym. Wśród mikroprzedsiębiorstw udział firm z tych branż jest o wiele mniejszy, czy wręcz śladowy. W sektorze mikrofirm dominują podmioty prowadzące działalność w branżach: handlowej (28,9%) i budowlanej (12,7%). Mniejszy udział mają pod-mioty funkcjonujące w obszarze przetwórstwa przemysłowego (9,2%) i działalności profesjonalnej, nauko-wej i technicznej (8,1%). Nie sposób jednak mówić o wyraźnej specyfice województwa podkarpackiego jeśli chodzi o profil branżowy sektora mikroprzedsiębiorstw, ponieważ ww. dwie dominujące branże, przewa-żają także w pozostałych regionach kraju. Warto zwrócić uwagę na specyfikę podregionów: rzeszowskiego i krośnieńskiego. W pierwszym występuje relatywnie wysoki odsetek firm działających w branżach: działal-ność profesjonalna, naukowa i techniczna oraz – w szczególnie dużym stopniu – informacja i komunikacja, co wiązać należy z faktem koncentracji w największym ośrodku miejskim najbardziej wyspecjalizowanych podmiotów. Jednocześnie podregion rzeszowski cechuje się stosunkowo niewielkim odsetkiem firm dzia-łających w sektorze rolniczym, co z kolei wynika z naturalnych uwarunkowań tej części województwa. Na przestrzeni lat 2009–2012 odnotowano spadek udziału podmiotów w branży handlowej. Jego skala była naj-większa spośród wszystkich spadków odnotowanych w poszczególnych branżach, jednocześnie, to właśnie w województwie podkarpackim udział mikroprzedsiębiorstw o profilu handlowym uległ relatywnie najbar-dziej znaczącemu zmniejszeniu. W analizowanym okresie zwiększył się zaś udział mikroprzedsiębiorstw reprezentujących branże usługowe. Dotyczy to także województwa podkarpackiego, choć należy zauważyć, że wzrost ten był w tym regionie najmniejszy. Największy wzrost udziału mikroprzedsiębiorstw na Podkar-paciu dotyczy dwóch rodzajów działalności: edukacji oraz opieki zdrowotnej i opieki społecznej. Branże, w których mieliśmy w analizowanym okresie czasu do czynienia z największą skalą i dynamiką zmian, to zidentyfikowane w ich przypadku zmienności dotyczące województwa podkarpackiego cechuje zbliżony charakter do tendencji ogólnokrajowych czy makroregionalnych.

6. Choć mikroprzedsiębiorstwa cechuje na poziomie jednostkowym najniższy poziom zatrudnienia, to jednak ze względu na zdecydowaną dominację firm mikro w całym sektorze przedsiębiorstw, właśnie ta kategoria firm cechuje się największym potencjałem zatrudnieniowym – liczba zatrudnionych w 2012 roku w mikro-

7


firmach to 131 477 osób. Mikroprzedsiębiorstwa cechuje szczególna wrażliwość na procesy makroekono-miczne, co znajduje odzwierciedlenie w wielkości generowanego przez nie zatrudnienia. Na Podkarpaciu średnia liczba zatrudnionych na 1000 mikroprzedsiębiorstw wynosiła w 2012 roku 678 osób. 41,7% to jed-noosobowe działalności gospodarcze. Udział przedsiębiorstw zatrudniających przynajmniej jednego pra-cownika wynosi natomiast 58,3% w całej puli firm mikro. W oparciu o dostępne dane można stwierdzić, że z największy poziom zatrudnienia dotyczy branży przetwórstwa przemysłowego. Wielkość deklarowanego zatrudnienia jest tu największa w zdecydowanej większości tych podmiotów1. Działalności generujące naj-większą skalę zatrudnienia to także handel i budownictwo.

7. Najwięcej, bo aż 95,3% mikroprzedsiębiorców uważa, że samoorganizacja pracy, kreatywność oraz umie-jętność komunikacji z innymi ludźmi to kompetencje, które są ważne w działalności ich firm. Generalnie, pracodawcy ocenili kompetencje swoich pracowników raczej wysoko. W badaniu podjęto także wątek pro-wadzenia przez mikrofirmy działań zorientowanych na podnoszenie kwalifikacji w ciągu ostatnich 2 lat. Do najczęściej prowadzonych działań należą szkolenia i kursy zewnętrzne oraz wewnętrzne. Jednakże relatyw-nie duży odsetek przedsiębiorców działań ukierunkowanych na podnoszenie kwalifikacji nie podejmuje. W związku z tym, za działanie priorytetowe uznać należy budowanie świadomości celowości korzystania z narzędzi rozwoju kapitału ludzkiego.

8. W województwie podkarpackim występuje dość niska efektywność pracy – na jednego pracującego w sek-torze mikroprzedsiębiorstw przypada 17 449 zł. W roku 2012, w odróżnieniu od generalnych tendencji, w województwie podkarpackim dokonało się obniżenie efektywności pracy z 18 864 zł przychodu przypa-dającego na 1 pracującego miesięcznie na koniec 2011 roku do 17 449 zł. Spadek wynikał z większej – niż dynamika wzrostu przychodów – dynamiki wzrostu liczby pracujących. Osoby prawne, do których należą przedsiębiorstwa większej wielkości generują większość przychodów i dochodów podatkowych, zaś dzia-łalność mikroprzedsiębiorstw – choć jest ich zdecydowanie najwięcej i zatrudniają też łącznie największą liczbę osób – ma na tyle ograniczony charakter, że skutkuje także wyraźnie mniejszymi przychodami, a tak-że niższymi dochodami podatkowymi. W województwie podkarpackim w 2012 roku przychody podatko-we osób fizycznych stanowiły 40,8% całości przychodów podatkowych, lecz statystyka ta ulega wyraźnemu zróżnicowaniu terytorialnemu. Natomiast analiza dynamiki nadwyżki przychodów nad kosztami nasuwa wniosek o niejednolitym wpływie sytuacji makroekonomicznej lat 2008-2010 na przedsiębiorstwa należące do różnych klas wielkości. Dopiero pogorszenie koniunktury z roku 2012 związane z tzw. kryzysem w stre-fie euro doprowadziło do jednolitego zmniejszenia nadwyżki przychodów nad kosztami w całości sektora przedsiębiorstw w województwie podkarpackim.

9. W analizowanym okresie zarówno w województwie podkarpackim, jak i w Makroregionie Polski Wschod-niej mamy do czynienia ze spadkiem wartości sprzedaży detalicznej mikroprzedsiębiorstw prowadzących działalność handlową. Analiza dynamiki zmian w udziale sprzedaży detalicznej w przychodach z całokształ-tu działalności mikroprzedsiębiorstw wskazuje, iż pomimo tego, że rzeczony udział jest w chwili obecnej re-latywnie wysoki na tle całego kraju, to jednak w latach ubiegłych był on jeszcze większy. Województwo pod-karpackie cechuje się najmniejszą wartością sprzedaży hurtowej spośród wszystkich regionów, dodatkowo odnotowało w analizowanym okresie spadek rzeczonej wartości. W analizowanym okresie udział sprzedaży hurtowej w przychodach z całokształtu działalności zmalał.

10. Z największą wartością dodaną brutto mamy do czynienia na poziomie ogólnopolskim, nieco mniejszą ge-nerują podkarpackie przedsiębiorstwa. Najsłabszy wynik uzyskał Makroregion Polski Wschodniej. Domi-nującą rolę w tworzeniu wartości dodanej brutto ma w Polsce sektor mikroprzedsiębiorstw. Zestawiając dane dotyczące udziału nadwyżki przychodów nad kosztami generowanej przez sektor mikroprzedsiębiorstw w nadwyżce przychodów nad kosztami generowanej przez cały sektor przedsiębiorstw zauważono, iż sy-tuacja Podkarpacia w analizowanym okresie czasu była bardziej zbliżona do zidentyfikowanej na poziomie ogólnopolskim niż Makroregionu Polski Wschodniej.

11. W roku 2012, na poziomie całego kraju średnie miesięczne wynagrodzenie brutto w sektorze mikroprzedsię-biorstw wyniosło 2114 zł. W porównaniu z tą kwotą średni poziom wynagrodzenia brutto w województwie podkarpackim był o wiele mniejszy i wyniósł 1825 zł, co jest jedną z najniższych przeciętnych wysokości spośród wszystkich województw.

1 Dla których została udostępniona informacja o wielkości zatrudnienia w firmach prowadzących działalność przemysłową

8


12. Średnia wielkość nakładów inwestycyjnych w sektorze mikroprzedsiębiorstw wynosiła w 2012 roku na po-ziomie całego kraju 13,67 tys. zł oraz 9,03 tys. zł w województwie podkarpackim. Oznacza to, że skala podej-mowanych przez podkarpackie firmy mikro działań inwestycyjnych pozostaje relatywnie ograniczona. War-tość brutto środków trwałych w przeliczeniu na 1 mikroprzedsiębiorstwo wynosiła w 2012 roku na poziomie ogólnopolskim 113,1 tys. zł oraz 96,6 tys. zł dla województwa podkarpackiego. Należy jednak zauważyć, że w relacji do pozostałych województw sytuacja Podkarpacia nie jest już w tym przypadku tak niekorzystna jak miało to miejsce w przypadku wielkości nakładów inwestycyjnych.

13. Z wynikiem na poziomie 5,9% województwo podkarpackie plasuje się wśród województw o raczej niskim udziale podmiotów prowadzących działalność eksportową wśród całej populacji mikro- i małych przedsię-biorstw, choć jednocześnie zbliżając się do wyniku ogólnopolskiego wynoszącego 7,4%.

14. W analizowanym okresie czasu w województwie podkarpackim przedsiębiorstwa aktywne innowacyjnie stanowiły 16,8% wszystkich podmiotów w sektorze przedsiębiorstw, przy czym wśród małych przedsię-biorstw odsetek ten wyniósł 9,6%. Wśród małych przedsiębiorstw dominują innowacje organizacyjne lub marketingowe, zaś w całym sektorze przedsiębiorstw – produktowe lub procesowe. Podkarpacie jest regio-nem o relatywnie niskim odsetku przedsiębiorstw aktywnych innowacyjnie.

Konkurencyjność sektora mikroprzedsiębiorstw w województwie podkarpackim na tle pozostałych regionów

1. W ramach zastosowania techniki benchmarking rozwoju sektora mikroprzedsiębiorstw opracowano synte-tyczny wskaźnik rozwoju mikroprzedsiębiorstw. W jego skład wchodzą: wskaźnik zasobów, działalności oraz wyników. W 2012 roku sektor podkarpackich mikroprzedsiębiorstw zajął ostatnią lokatę w rankingu pod względem syntetycznego wskaźnika rozwoju mikroprzedsiębiorstw, co oznacza, iż mikroprzedsiębiorstwa te znajdują się w najgorszej kondycji w porównaniu do innych regionów. Liderem, podobnie, jak w roku 2008, pozostało województwo mazowieckie. Wartość syntetycznego wskaźnika rozwoju mikroprzedsiębiorstw w województwie podkarpackim na przestrzeni lat 2008-2012 uległa spadkowi o 0,227, co jest jednym z naj-większych spadków w stosunku do innych regionów.

2. Dokonując oceny funkcjonowania przedsiębiorstwa w perspektywie ostatnich trzech lat, zdecydowana większość przedsiębiorców wskazywała na brak zmian wielkości zatrudnienia, kwalifikacji pracowników, wielkości nakładów inwestycyjnych, udziałów w rynku oraz rentowności firmy. W województwie podkar-packim zasięg prowadzonej przez firmy mikro działalności jest regionalnie ograniczony. Znacznie ponad połowa (66,4%) firm skupia się na rynku lokalnym.

Znaczenie i perspektywy rozwojowe poszczególnych branż sektora przedsiębiorstw

1. Wyniki analiz z zastosowaniem współczynnika lokalizacji dotyczące sektora usług rynkowych opartych na wiedzy wskazują na mniej korzystną sytuację województwa podkarpackiego w porównaniu z kondycją tego podsektora usługowego w Polsce ogółem. Mając na uwadze, że w gospodarkach o wysokim poziomie rozwo-ju powszechną prawidłowością jest duży udział usług rynkowych, a szczególnie branż opartych na wiedzy, do których zaliczyć można takie sekcje PKD jak: L – działalność związana z obsługą rynku nieruchomości, M – działalność profesjonalna, naukowa i techniczna, a także N – działalność w zakresie usług administro-wania i działalność wspierająca oraz J – informacja i komunikacja, mniejsze znaczenie tego typu usług ryn-kowych w gospodarce regionalnej i regionalnym rynku pracy województwa podkarpackiego niż w Polsce ogółem jest zjawiskiem niepokojącym.

2. W chwili obecnej bardziej kluczowe, analizując sytuację sektora mikroprzedsiębiorstw są na Podkarpaciu usługi rynkowe o charakterze mniej wyspecjalizowanym takie jak: transport (sekcja H) czy usługi hotelar-sko-gastronomiczne (sekcja I) oraz handel (sekcja G).

3. Wyniki przeprowadzonej analizy pozwalają wskazać sekcję F – budownictwo, sekcję G – handel oraz sektor przemysłowy, a w szczególności dział 25 – produkcja wyrobów z metali oraz dział 30 – produkcja pozosta-łego sprzętu transportowego, jako branże, w których szczególnie celowa i potrzebna jest ewentualna inter-wencja, by w największym stopniu zdyskontować potencjał regionu Podkarpacia.

9


Czynniki i bariery rozwoju mikroprzedsiębiorczości

1. Wśród czynników rozwoju mikroprzedsiębiorczości występują czynniki związane ze wsparciem zewnętrz-nym, zarządzaniem firmą, wewnętrznym potencjałem przedsiębiorstw oraz położeniem geograficznym województwa. Należy jednak pamiętać o niejednoznaczności czynników rozwoju. Szczególnie dotyczy to czynników związanych ze wsparciem oraz lokalizacją. O ile możliwość ubiegania się o dotacje stanowi dla części badanych szansę założenia lub rozwoju prowadzonej działalności gospodarczej, dla innych oznacza skomplikowane i czasochłonne procedury aplikowania, niemożliwe do wypełnienia przez mikro-podmioty.

2. Do barier rozwoju mikroprzedsiębiorczości należą bariery związane ze wsparciem zewnętrznym, finansami, prowadzeniem mikroprzedsiębiorstwa oraz bariery geograficzne. Należy stwierdzić, iż bariery te są nieroz-łączne, co oznacza, iż występowanie jednej bariery warunkuje pojawienie się kolejnych, które w rezultacie prowadzą do stagnacji mikroprzedsiębiorstwa.

3. Zróżnicowanie przestrzenne czynników oraz barier rozwoju mikroprzedsiębiorczości związane jest z ogra-niczonym dostępem do wsparcia przedsiębiorców funkcjonujących w mniejszych miejscowościach. Do miejscowości uznanych przez badanych za najbardziej dogodne ze względu na dostęp do czynników roz-wijających mikroprzedsiębiorczość należą: Rzeszów, Tarnobrzeg, Mielec, Stalowa Wola, Krosno i Przemyśl.

Identyfikacja i ocena stosowanych instrumentów wspierania mikroprzedsiębiorczości

1. Podejmowanie własnej działalności gospodarczej wspierane jest przez następujące Działania: Poddziałanie 6.1.3 PO KL, Działanie 6.2 PO KL, Działanie 311 PROW, Działanie 312 PROW, Działanie 413 PROW oraz Działanie 3.1 PO IG.

2. W ciągu ostatnich 5 lat wsparcie otrzymało 40% badanych przedsiębiorstw. Do najczęściej uzyskiwanego wsparcia publicznego należą subsydiowanie zatrudnienia pracowników przez Urząd Pracy, udział w szko-leniach oraz dotacje na założenie przedsiębiorstwa. Analiza danych sprawozdawczych (PUP oraz ARiMR) określających trendy związane z podejmowaniem działalności gospodarczej wykazała, iż ilość dofinansowań udzielonych przez PUP przewyższa ilość dotacji ARiMR. Największą ilość dofinansowań na podjęcie dzia-łalności gospodarczej z PUP przyznano w powiatach jasielskim, krośnieńskim i rzeszowskim. W przypadku ARiMR dominuje powiat rzeszowski, łańcucki oraz przeworski. Wysokość dotacji w poszczególnych powia-tach odpowiada generalnie ilości udzielonych tam dofinansowań. Łączna wartość projektów zrealizowanych przez podmioty zatrudniające 10 osób i więcej jest ponad czterokrotnie wyższa, aniżeli wartość projektów zrealizowanych przez mikroprzedsiębiorstwa i wynosi ona 1 217 236 556,03 zł.

3. Jak wynika z analizy desk research, 85% mikroprzedsiębiorstw powstałych dzięki wsparciu dotacyjnemu (przydzielonemu w latach 2008-2011) w roku 2011 nadal funkcjonowało. Jednakże oceniając efektywność nie można zapominać o grupie docelowej, która poprzez bariery związane z dostępem do wsparcia może być nieadekwatna. Oznacza to, iż z racji występowania barier rozwoju mikroprzedsiębiorczości wsparcie otrzymują osoby, które posiadają określoną pulę środków finansowych umożliwiającą im realizację projektu we własnym zakresie. Dlatego też ocena efektywności i skuteczności wsparcia oferowanego przedsiębiorcom nie może być jednoznaczna. Natomiast analiza skali osiągniętych wartości wskaźników produktu i rezultatu potwierdza wniosek o większej możliwości oddziaływania interwencji publicznej w przypadku przedsię-biorstw zatrudniających 10 osób i więcej. W przypadku większości analizowanych wskaźników produkty i rezultaty osiągane przez mikroprzedsiębiorstwa są znacznie niższe, aniżeli osiągane przez przedsiębiorstwa o większym zatrudnieniu.

4. Spośród badanych mikroprzedsiębiorców zainteresowanie otrzymaniem wsparcia wykazało 61,1%. Naj-większą potrzebą okazały się zakup sprzętu, wyposażenia lub oprogramowania oraz budowa, rozbudowa lub zakup nieruchomości i innej infrastruktury. Większość mikroprzedsiębiorców zainteresowanych otrzyma-niem w chwili obecnej wsparcia określiło jego wysokość do 100 tys. zł.

5. Dla podkarpackich mikroprzedsiębiorstw kluczowe znaczenie ma taka konstrukcja wsparcia do nich skie-rowanego, w której nie będą one musiały zwracać otrzymanych środków. Jest to związane z małym poten-cjałem i trudną sytuacją finansową sektora mikroprzedsiębiorstw na Podkarpaciu. Wyniki przeprowadzonej analizy mogą okazać się przydatne w kontekście projektowania wsparcia dla sektora mikroprzedsiębiorstw w przyszłej perspektywie finansowej.

10


Executive summaryResearch methodology

The following report was prepared as part of the evaluation study entitled: “The activities of micro-enterprises in the Podkarpackie voivodeship.” The evaluation was conducted by Pracownia Badań i Doradztwa “Re-Sour-ce” Korczyński Sarapata sp.j. at the request of the Marshal’s Office of the Podkarpackie Voivodeship. The main objective was the diagnosis and analysis of economic activity and the main problem areas of micro-enterprises in the region of Podkarpacie. Furthermore, the evaluation aimed to outline the condition of these companies as compared against other Polish voivodeships and the country as a whole between 2008–2012. The research areas included the following issues:

• analysing micro-enterprises in the Podkarpackie voivodeship in comparison to other regions and the whole of Poland, together with the indication of their major characteristics (e.g. internal structure with regard to the company profile, employment size, generated profits);

• evaluating the structure of micro-enterprises in spatial terms;• evaluating the conditions for development of the micro-enterprises sector;• analysing competitiveness of micro-enterprises on local, regional and national markets;• comparing the condition and structure of micro-enterprises sector in the Podkarpackie voivodeship against

other types of companies (small, medium, large) in the region;• identifying barriers hindering the development of enterprises, and indicating the possible ways of their eli-

mination;• assessing the impact of the integration with the EU and the impact of EU funds on the development of

micro-enterprises in the region of Podkarpacie, including an analysis of the number and size of subsidies obtained by the companies (also the micro ones) for setting up and developing their businesses (geographi-cal and sectorial distribution, according to: ROP, RDP, HC OP, employment offices, national programmes);

• providing recommendations for future actions aimed at developing businesses as part of the UE support policy;

• obtaining the opinion of micro-entrepreneurs regarding the key areas relevant to their businesses (economic and financial conditions, employment, the availability of outside financing, investments, exports, innova-tions, business environment);

• outlining the conditions for micro-enterprises development in the region of Podkarpacie, including the pro-spective industries.

The following research methods and techniques were used within the evaluation:

• desk research analysis, including the most important documents on the micro-enterprise sector in Poland and in the Podkarpackie voivodeship,

• computer-assisted telephone interviews (CATI) with the representatives of the sector in the region of Pod-karpacie (n=700),

• individual in-depth interviews (IDI) with public institution representatives (n=2),• individual telephone interviews (ITI) with the representatives of training and financial institutions, advice

agencies and information centres (n=18),• expert interviews with university researchers in the region of Podkarpacie (n=2),• regional benchmarking, • cartographic method, with the aim to collect the basic facts about micro-enterprises,• Conjoint analysis,• structural economic analysis,• SWOT analysis,• statistical analysis.

11


The structure and situation of micro-enterprises in the Podkarpackie voivodeship

1. The dominant company type, both in the Podkarpackie voivodeship (95.23%) as well as in the whole of the country, are micro-enterprises. In the region of Podkarpacie, the clearly prevalent businesses are located in Rzeszów (or in the close vicinity thereof) – they account for more than one-fifth (21.4%) of all micro-compa-nies in the voivodeship. At the other end of the scale there are the southern-most parts of the voivodeship — the counties of Bieszczady and Lesko — which are characterised by the smaller number of micro-enterprises in the region. In general, between 2009–2011 the number of companies operating on the regional market of the Podkarpackie voivodeship was subject to decrease (from 3406 to 3263 companies for every 100,000 inhabitants).

2. The most typical legal form of micro-enterprises is sole proprietorship, run by a natural person. Over the years investigated in the research, the share of this legal form of micro-enterprises remained stable and fluctuated around 80%. In no other group of companies is this legal form represented to such a great degree.

3. The highest level of foreign investment has been observed in the micro-enterprises located in the regions characterised by the greatest growth potential, as well as in the border voivodeships, yet only in the western regions. Being a border region does not contribute to attracting more foreign investments. The smallest share of micro-enterprises with foreign capital has been found in the Macroregion of Eastern Poland, including the Podkarpackie voivodeship, where only 3.8 out of 1,000 micro-companies receive foreign investments.

4. On the national level, in 2012 58% of companies employing no more than 9 people had enough potential to sustain their business for the next 5 years. In the case of the Podkarpackie voivodeship these prospects turned out to be lower and amounted to only 53%. This result is below the national average, and is also the lowest among all Polish voivodeships.

5. Micro-companies in the Podkarpackie voivodeship are characterised by a relatively large share of trade com-panies that contrasts with a comparatively small percentage of manufacturing businesses. There are certain regularities regarding the profile of companies of different sizes. The patterns are so prevalent that they are not subject to territorial diversity. Above all, one can distinguish a relatively high share of large companies operating in the industrial sector. The share of these companies among micro-enterprises is significantly lo-wer, if not marginal. The micro-enterprises sector is dominated by companies operating in: trading (28.9%) and construction (12.7%) industries. There is a smaller share of companies operating in the area of ma-nufacturing (9.2%) and professional, scientific and technical activities (8.1%). However, it is impossible to pinpoint these findings as the characteristics of micro-enterprises sector in the Podkarpackie voivodeship since the above-mentioned dominant industries prevail also in other regions of the country. Worth mentio-ning are also the characteristics of the subregions of Rzeszów and Krosno. In the former there is a relatively high percentage of companies operating in the area of professional, scientific and technical activities, and, especially, in the information and communication industry. This should be linked to the fact that highly specialised businesses tend to be geographically concentrated in the largest urban centre. At the same time, the subregion of Rzeszów is characterised by a relatively small percentage of companies operating in the agricultural sector, which stems from the natural conditions in this part of the voivodeship. Years 2009–2012 have seen a decline in the number of trade companies. It was the largest of all decreases recorded in respec-tive industries, but it were the trade micro-enterprises in the Podkarpackie voivodeship that were affected by the relatively most significant decline. Over the period there was, however, an increase in the share of service micro-enterprises. It was also recorded in the Podkarpackie voivodeship, but it should be noted that the increase in the region was the smallest of all regional results. The largest increase of the share of micro--enterprises in the Podkarpackie voivodeship has been observed in two sectors: education as well as health care and welfare. The industries of the region which, in the investigated period, displayed the largest scale and dynamics of change have been found to demonstrate similar tendencies as the ones observed on the national or macroregional level.

6. Although at the individual level micro-enterprises are characterised by the smallest employment size, the dominance of micro-companies in the whole enterprise sector makes this kind of companies have the hi-ghest employment potential – in 2012 micro-enterprises employed 131,477 people. Micro-enterprises are particularly sensitive to macroeconomic processes, which is reflected in the size of employment that they generate. In the region of Podkarpacie, the average number of employees per 1,000 micro-enterprises in

12


2012 was 678. Sole proprietorships accounted for 41.7% while the share of micro-enterprises employing at least one person amounted to 58.3% of all micro-companies. On the basis of the available data it can be stated that the largest employment is found in the manufacturing industry. The declared employment size in the industry was the highest for the vast majority of its companies.2 Employment is also generated on a large scale by trading and construction companies.

7. The majority of micro-entrepreneurs — as many as 95.3% — are of the opinion that self-organisation of work, creativity, and the ability to communicate with others are important competencies in their companies. Generally, employers assessed the competencies of their employees to be rather high. Another objective of the study was to establish what actions aimed at raising employee qualifications had been undertaken by micro-companies over the last 2 years. The most common ones included trainings as well as in-house and outside courses. However, a relatively large percentage of entrepreneurs undertake no actions to raise the qualifications of their employees. Therefore, raising the awareness of the benefits stemming from human capital development tools should be seen as a top-priority action.

8. Work productivity in the Podkarpackie voivodeship is quite low – there is PLN 17,449 per one employee working in the micro-enterprise sector. In 2012, unlike the general tendencies, the region of Podkarpacie suffered work productivity loss — the figures decreased from PLN 18,864 in monthly revenue per employee working at the end of 2011 to PLN 17,449 per employee. The decrease stemmed from employment growth dynamics that were higher than growth rate dynamics. Legal persons that own large companies generate most of taxable incomes and revenues, whereas the activities of micro-enterprises — despite their number and employment being the highest — are limited to such a degree that it is reflected in their significantly lo-wer taxable income and lower taxable revenues. In the Podkarpackie voivodeship, taxable incomes generated by natural persons in 2012 amounted to 40.8% of all taxable incomes, but this piece of statistics was subject to significant territorial diversity. In addition, the analysis of profit dynamics points to the uneven impact of the macroeconomic situation in 2008–2010 on organisations of different sizes. Only after the economic do-wnturn in 2012, which was related to the so-called eurozone crisis, were profits lowered in uniform fashion all across the sector in the Podkarpackie voivodeship.

9. In the period under analysis, the wholesale sales value achieved by trading micro-enterprises decreased both in the Podkarpackie voivodeship as well as in the Macroregion of Eastern Poland. The analysis of the chan-ging share of wholesale sales in the total revenues generated by the micro-enterprises shows that while the share is relatively high now, as compared against the whole of the countries, it used to be even higher in the years past. The Podkarpackie voivodeship, which, out of all regions, is characterised by the lowest value of wholesale sales, suffered an even further decrease of the value in the period under analysis. At the time, the share of wholesale sales in total revenues decreased.

10. The highest gross value added has been observed on the national level and the value generated by compa-nies from the region of Podkarpacie was slightly lower. The worst result was achieved by the Macroregion of Eastern Poland. The largest contributions to gross value added in Poland come from the micro-enterprise sector. While comparing data on the share of profits generated by the micro-enterprise sector in the profits generated by the whole enterprise sector it has been observed that the situation of the region of Podkarpacie was, at the time, more similar to the one observed nationwide than to the condition of the Macroregion of Eastern Poland.

11. In 2012, the average monthly gross salary on the national level in the micro-enterprise sector amounted to PLN 2,114. Compared against this figure, the average monthly salary in the Podkarpackie voivodeship was much lower and amounted to PLN 1,825, which is one of the lowest averages among all the voivodeships.

12. The average investment expenditure in the micro-enterprise sector in 2012 amounted to PLN 13,670 on the national level, and to PLN 9,030 in the Podkarpackie voivodeship. It means that the scale of investment activities undertaken by the companies in the region of Podkarpacie remains relatively limited. The gross fixed assets per 1 micro-enterprise in 2012 amounted to PLN 113,100 nationwide, and to PLN 96,600 in the Podkarpackie voivodeship. However, it should be noted that in relation to other voivodeships, the situation of the region is not so unfavourable as in the case of investment expenditures.

2 The ones featured in data on employment in industrial companies.

13


13. With the result of 5.9% the Podkarpackie voivodeship can be ranked as a voivodeship with a relatively low share of export companies in the overall group of micro- and small companies; however, the result was gra-dually increasing towards the national average of 7.4%.

14. In the period under analysis, innovation-active companies in the Podkarpackie voivodeship accounted for 16.8% of all companies in the enterprise sector, while the percentage for small companies amounted to 9.6%. Among the small companies the prevailing innovations are of organisational or marketing nature, whereas the dominant ones sector-wide are product or process innovations. The region of Podkarpacie is characteri-sed by a relatively low percentage of innovation-active enterprises.

Competitiveness of the micro-enterprise sector in the Podkarpackie voivodeship as compared with other regions

1. Benchmarking the development of the micro-enterprise sector led to the creation of a synthetic indicator of micro-enterprise development. The indicator includes resource, activity and performance indicators. In 2012, the micro-enterprise sector in the region of Podkarpacie was ranked last with respect to the value of the synthetic indicator of micro-enterprise development. This means that the condition of these enterprises was the worst in comparison with other regions. As in 2008, the Masovian voivodeship remained the leader of the ranking. Between 2008–2012 the value of the synthetic indicator of micro-enterprise development in the Podkarpackie voivodeship decreased by 0.227, which, compared to other regions, is one of the steepest declines.

2. While evaluating the performance of their businesses over the last three yeast, the vast majority of entre-preneurs pointed to the unchanged employment size, investments, share in the market and profitability. In the region of Podkarpacie the scope of micro-enterprise activities is regionally restricted. Well over a half (66.4%) of the companies are focused on the local market.

The importance and prospects of the enterprise sector industries

1. The results of the location quotient analysis of the knowledge-based market services sector point to a less favourable situation of the Podkarpackie voivodeship in comparison to the condition of the very subsector nationwide. It should be born in mind that in highly developed economies it is common for market services to have a large in the market. It is particularly true about knowledge-based industries which are featured in the following sections of Polska Klasyfikacja Działalności: L – real estate activities, M – professional, scienti-fic and technical activities, as well as N – administrative and support service actives, and J – information and communication; compared with the whole of the country, the smaller importance of these kinds of market services for the regional economy and the job market in the Podkarpackie voivodeship is an alarming issue.

2. The analysis of the micro-enterprise sector situation in the region of Podkarpacie shows that, at the moment, the key role is played by less specialised market services. These belong to the categories of transportation and material moving (section H), accommodation and food service activities (section I) as well as trade (section G).

3. The results of the analysis indicate that section F – construction, section G – trade and the industrial sector, in particular division 25 – manufacture of metal products, and 30 – manufacture of other transport equip-ment, constitute the industries that particularly need and should be the target of further actions that would help utilise the potential of the region.

Factors and barriers related to the development of micro-enterprises

1. Among the drivers of micro-enterprise development there are factors related to outside support, company management, internal potential of the company, and the geographical location of the voivodeship. Still, the ambiguity of the drivers should be born in mind, especially when it comes to the factors related to support and location. Although some of the entrepreneurs interviewed perceive grants as a chance to set up or de-velop their business, others view the grant application process in terms of time-consuming procedures that cannot be completed by micro-companies.

14


2. The barriers hindering the development of micro-enterprises include barriers related to outside support, fi-nancing, running the micro-company, and geography. It should be noted that the above-mentioned barriers are interrelated, which means that the emergence of one barrier leads to others. This, in turn, results in the stagnation of a given micro-enterprise.

3. The spatial diversification of development-related factors and barriers can be linked to the limited access to business support by entrepreneurs operating in smaller towns and cities. The cities named by the respon-dents as having the best access to enterprise drivers include: Rzeszów, Tarnobrzeg, Mielec, Stalowa Wola, Krosno, and Przemyśl.

Identification and evaluation of the utilised micro-enterprise support instruments

1. Individuals willing to set up their business are supported by the following Measures: Sub-measure 6.1.3 HC OP, Measure 6.2 HC OP, Measure 311 RDP, Measure 312 RDP, Measure 413 RDP, and Measure 3.1 IE OP.

2. Over the last 5 years 40% of the companies surveyed have received support. The most common public sup-port measures include employment subsidies from the Employment Office, trainings and grants for setting up a business. The analysis of the reported data (Powiatowy Urząd Pracy and ARMA) on trends related to starting a business revealed that the number of grants from PUP was larger than ARMA grants. The ma-jority of PUP grants for new businesses were given in the counties of Jasło, Krosno and Rzeszów, whereas ARMA grants were predominantly awarded in the counties of Rzeszów, Łańcut and Przeworsk. Generally, the amount of funding in the respective counties corresponds to the number of grants awarded there. The total value of all projects carried out by companies employing 10 people or more is four times the value of projects carried out by micro-enterprises and amounts to PLN 1 217 236 556.03.

3. As the desk research shows, 85% of micro-enterprises set up with the support of funding (granted between 2008–2011) were still operational in 2011. However, in the course of efficiency analysis one cannot disregard the target group, which may affect the accuracy of the analysis due to the barriers limiting the group’s access to support. This means that, due to the existence of the barriers hindering the development of micro-en-terprises, support is granted to people who already have a financial envelope that allows them to carry out projects on their own. Therefore, the analysis of efficiency and effectiveness of entrepreneur-targeted support may not be conclusive. The analysis of the values of output and result indicators confirms that public support has a larger impact on companies employing 10 people or more. Most of the output and result indicators analysed are much lower for micro-enterprises than for companies with more employees.

4. 61.1% of all the micro-entrepreneurs surveyed were interested in receiving support. The greatest needs inc-luded purchasing equipment, hardware or software, as well as expanding or buying new property and other infrastructure. The majority of micro-entrepreneurs currently interested in receiving support wish to receive up to PLN 100,000.

5. It is crucial for the micro-entrepreneurs of the Podkarpackie voivodeship that the received money will not have to be paid back. This is due to the low potential and difficult financial situation of the micro-enterprise sector in the region. The results of the analysis may prove useful in designing support for the micro-enter-prise sector in the future financial perspective.

15


1. WprowadzenieNiniejszy raport został opracowany przez Pracownię Badań i Doradztwa „Re-Source” Korczyński Sarapata sp.j. na zlecenie Urzędu Marszałkowskiego Województwa Podkarpackiego w ramach realizacji badania pn. „Dzia-łalność mikroprzedsiębiorstw w województwie podkarpackim”. Struktura dokumentu jest następująca. Raport otwiera streszczenie w wersji polsko- i angielskojęzycznej. W części wstępnej została przedstawiona koncepcja i metodologia badania (wraz z opisem sposobu doboru próby badawczej). Dalszą, a jednocześnie zasadniczą, część raportu stanowi rozdział zawierający całość wyników przeprowadzonego badania – z uwzględnieniem wizualizacji danych oraz ich analitycznego opisu. Zwieńczeniem części analitycznej raportu jest rozdział w któ-rym zamieszczono w formie tabelarycznej wyniki analizy SWOT, które odnoszą się do najważniejszych trendów związanych z podejmowaniem działalności gospodarczej i jej prowadzeniem. W kolejnym rozdziale zawarto tabelę wniosków i rekomendacji pobadawczych. Raport zamykają spisy obiektów graficznych wykorzystanych w niniejszym dokumencie do wizualizacji prezentowanych danych oraz bibliografia obejmująca opracowania wykorzystane na etapie analizy desk research.

Uzupełnienie do raportu stanowią następujące aneksy przekazane Zamawiającemu w formie odrębnych doku-mentów:

1. zestawienia danych statystycznych niezamieszczone w raporcie końcowym,

2. szczegółowy wykaz wskaźników wykorzystanych na potrzeby raportu końcowego,

3. pliki audio i transkrypcje wywiadów jakościowych,

4. wykaz instytucji/osób biorących udział w badaniu jakościowym,

5. baza wynikowa zawierająca wyniki badania ilościowego,

6. tabela wniosków i rekomendacji w wersji angielskojęzycznej.

16


2. Koncepcja badaniaPoniżej przedstawione zostały podstawowe informacje dotyczące koncepcji badania. Na koncepcję tę składają się następujące elementy: cele i zakres badania, pytania badawcze oraz zakres metod i technik badawczych (opi-sanych szczegółowo w części „Metodologia badania”).

2.1. Cele badania

Poniżej przedstawiono cele (główny i szczegółowe) niniejszego badania.

Rysunek 1. Cele badania

CEL GŁÓWNY BADANIA

DIAGNOZA STANU I ANALIZA DZIAŁALNOŚCI GOSPODARCZEJ ORAZ GŁÓWNYCH OBSZARÓW PROBLEMOWYCH MIKROPRZEDSIĘBIORSTW W WOJEWÓDZTWIE PODKARPACKIM (Z UKAZANIEM ICH KONDYCJI NA TLE INNYCH

WOJEWÓDZTW ORAZ POLSKI W LATACH 2008-2012)

CEL

E

SZC

ZEG

ÓŁO

WE

1

analiza mikroprzedsiębiorstw w województwie podkarpackim na tle innych regionów i Polski oraz wskazanie jej specyfiki (np. struktura wewnętrzna wg profilu działalności, zatrudnienia, dochodów z działalności);

2 ocena struktury mikroprzedsiębiorstw w ujęciu przestrzennym;

3 ocena uwarunkowań dla rozwoju sektora mikroprzedsiębiorstw;

4 analiza konkurencyjności mikroprzedsiębiorstw na lokalnym, regionalnym i krajowym rynku;

5 stan i struktura sektora mikroprzedsiębiorstw w województwie podkarpackim w porównaniu do pozostałych typów przedsiębiorstw (małe, średnie, duże) na Podkarpaciu;

6 zidentyfikowanie barier rozwoju przedsiębiorczości oraz wskazanie kierunków ich likwidacji;

7

ocena wpływu integracji z UE i funduszy unijnych na stan rozwoju mikroprzedsiębiorstw na Podkarpaciu, w tym analiza ilości i wartość uzyskanych przez przedsiębiorców w tym mikro dotacji na założenie i rozwój działalności gospodarczej (układ geograficzny i sektorowy, wg źródeł: RPO, PROW, POKL, urzędy pracy, programy krajowe);

8 uzyskanie rekomendacji dla przyszłych działań mających na celu rozwój przedsiębiorczości w ramach polityk wsparcia unijnego;

9

poznanie opinii właścicieli mikroprzedsiębiorstw na temat istotnych obszarów funkcjonowania przedsiębiorstw (oceny sytuacji gospodarczej, sytuacji finansowej, zatrudnienia, dostępności zewnętrznego finansowania, inwestycji, eksportu, innowacyjności, otoczenia biznesu);

10 przedstawienie uwarunkowań rozwoju nowych mikroprzedsiębiorstw w województwie podkarpackim z uwzględnieniem perspektywicznych branż;

Źródło: opracowanie własne

17


2.2. Zakres badania

Zakres przedmiotowy:

• mikroprzedsiębiorczość w województwie podkarpackim na tle innych regionów kraju i jej specyfika;• uwarunkowania społeczno-ekonomiczne i przestrzenne oddziałujące na charakter mikroprzedsiębiorczości,

jej formy, wielkość i strukturę;• konkurencyjność przedsiębiorstw oraz ich zdolność do innowacji i współpracy;• znaczenie finansowego wsparcia unijnego na rozwój podmiotów;• szanse i bariery rozwoju mikroprzedsiębiorczości;• potencjał regionu w zakresie rozwoju mikroprzedsiębiorstw;• prognoza rozwoju mikroprzedsiębiorczości w województwie podkarpackim ze wskazaniem głównych sek-

torów działalności gospodarczej na najbliższe lata.Zakres podmiotowy: mikroprzedsiębiorstwa w województwie podkarpackim w skali szczegółowej; przedsię-biorstwa (małe, średnie, duże) w województwie podkarpackim w skali ogólnej; mikroprzedsiębiorstwa w innych województwach i Polsce (m. in. dane GUS - sprawozdanie SP-3).

Zakres czasowy: Badanie obejmowało lata 2008-2012 dla danych statystyki publicznej - w zależności od dostęp-ności danych oraz wyniki badań pierwotnych prezentujących stan w 2014 roku.

Zakres terytorialny: Badanie obejmuje obszar województwa podkarpackiego (na poziomie NUTS 3, NUTS 4). Porównania stanu rozwoju i struktury mikroprzedsiębiorstw z innymi regionami wykonane zostały w skali wo-jewództw i Polski.

2.3. Pytania badawcze

Całość problematyki badania obejmuje wymienione poniżej pytania badawcze.

PYTANIA BADAWCZE

1.Jaka jest struktura aktywnie działających mikroprzedsiębiorstw (m. in. sektorowa, branżowa, prawna, wielkościowa, finansowa, geograficzna) w województwie na tle pozostałych grup firm oraz w porównaniu do innych województw i Polski?

2. Jaka jest kondycja finansowa przedsiębiorstw (w tym mikroprzedsiębiorstw) w województwie w porównaniu z in-nymi regionami Polski (w tym np. zróżnicowanie branżowe, przestrzenne)?

3.Jaka jest konkurencyjność oraz znaczenie w gospodarce Podkarpacia (np. zatrudnienie, wynagrodzenia, udział w tworzeniu PKB/WDB, innowacyjność, działalność eksportowa) sektora przedsiębiorstw, w tym mikroprzedsię-biorstw w porównywanym z innymi regionami Polski?

4. Jakie są najważniejsze czynniki i bariery rozwoju mikroprzedsiębiorczości i w jakim stopniu są one zróżnicowane przestrzennie?

5. Jakie efekty przyniosły dotychczas stosowane instrumenty rozwoju mikroprzedsiębiorczości, w tym programy współfinansowane ze środków Unii Europejskiej?

6. Jakie obserwuje się trendy związane z podejmowaniem działalności gospodarczej i jej prowadzeniem?7. Jakie są preferencje mikroprzedsiębiorców odnośnie wsparcia UE?

8. Jakie znaczenie dla gospodarki regionalnej mają poszczególne branże sektora mikroprzedsiębiorstw? Które z nich mają największe perspektywy rozwojowe w świetle strukturalnych analiz ekonomicznych?

9. Jak kształtują się kwalifikacje pracowników mikroprzedsiębiorstw i jakie są postawy mikroprzedsiębiorców wzglę-dem ich podnoszenia?

2.4. Zakres metod i technik badawczych

Na poniższym schemacie przedstawiono zakres w jakim zastosowano w badaniu poszczególne metody i techniki badawcze, z uwzględnieniem kolejnych etapów procesu badawczego. Szczegółowe omówione wykorzystanego instrumentarium metodologicznego znajduje się w kolejnej części raportu.

18


Sche

mat

1. Z

akre

s zas

toso

wan

ych

met

od i

tech

nik

bada

wcz

ych

z uw

zglę

dnie

niem

kol

ejny

ch e

tapó

w p

roce

su b

adaw

czeg

o

ETAP EKSPLORACJI

ZEBR

AN

IE, A

NA

LIZA

I W

IZU

ALI

ZACJ

A P

OD

STA

WO

WYC

H IN

FORM

ACJ

I N

A T

EMA

T ST

AN

U S

EKTO

RA M

IKRO

PRZE

DSI

ĘBIO

RSTW

1ETAP

DIAGNOSTYCZNY

2

AN

ALI

ZA S

TATY

STYC

ZNA

ZAST

OSO

WA

NIE

TEC

HN

IK

STA

TYST

YCZN

YCH

W S

TOSU

NKU

DO

DA

NYC

H Z

EBRA

NYC

H W

RA

MA

CH A

NA

LIZY

D

ESK

RESE

ARC

H I

BAD

AN

IA A

NKI

ETO

WEG

O

ETAP KONSOLIDACJI I

WERYFIKACJI

IDEN

TYFI

KACJ

A

OPI

NII

INTE

RESA

RIU

SZY

STA

NO

WIĄ

CYCH

OTO

CZEN

IE S

EKTO

RA

MIK

ROPR

ZED

SIĘB

IORS

TW

3W

YWIA

D ID

I / IT

I

AN

ALI

ZA S

WO

T

MET

OD

A /

TEC

HN

IKA

BA

DA

WCZ

AKL

UCZ

OW

E ZA

DA

NIE

ROZS

ZERZ

ENIE

AN

ALIZ

O

ZAAW

ANSO

WAN

E TE

CHN

IKI

WN

IOSK

OW

ANIA

WER

YFIK

ACJA

I P

ORZ

ĄDKO

WAN

IE

UZY

SKAN

YCH

W

YNIK

ÓW

AN

ALI

ZA D

ESK

RESE

ARC

H

STRU

KTU

RALN

A A

NA

LIZA

EK

ON

OM

ICZN

A

BEN

CHM

ARK

ING

REG

ION

ALN

Y

TECH

NIK

A C

ON

JOIN

T

BAD

AN

IE A

NKI

ETO

WE

(CA

TI)

UZU

PEŁN

IEN

IE D

AN

YCH

ZA

STA

NYC

H O

SYT

UA

CJI M

IKRO

PRZE

DSI

ĘBIO

RSTW

O D

AN

E PI

ERW

OTN

E ZE

BRA

NE

W R

AM

ACH

BA

DA

NIA

AN

KIET

OW

EGO

OCE

NA

ZN

ACZ

ENIA

PO

SZCZ

EGÓ

LNYC

H

SEKT

ORÓ

W B

RAN

ŻOW

YCH

PO

DKA

RPA

CKIC

H M

IKRO

PRZE

DSI

ĘBIO

RSTW

OKR

EŚLE

NIE

MIE

JSCA

PO

DKA

RPA

CKIE

GO

SEK

TORA

MIK

ROPR

ZED

SIĘB

IORS

TW W

PO

RÓW

NA

NIU

DO

INN

YCH

REG

ION

ÓW

PO

PRZE

Z U

OG

ÓLN

ION

E I Z

AG

REG

OW

AN

E A

NA

LIZY

PO

RÓW

NA

WCZ

E W

WYK

ORZ

YSTA

NIE

M W

SKA

ŹNIK

ÓW

SYN

TETY

CZN

YCH

WER

YFIK

ACJ

A

WYN

IKÓ

W B

AD

AN

IA W

PER

SPEK

TYW

IE O

PIN

II PR

ACO

WN

IKÓ

W N

AU

KOW

YCH

PO

DKA

RPA

CKIC

H U

CZEL

NI

PORZ

ĄD

KOW

AN

IE C

AŁO

ŚCI W

YNIK

ÓW

BA

DA

NIA

WYW

IAD

EKS

PERC

KI

MET

OD

A K

ART

OG

RAFI

CZN

A

SKW

AN

TYFI

KOW

AN

A

AN

ALI

ZA P

REFE

REN

CJI M

IKRO

PRZE

DSI

ĘBIO

RCÓ

W W

ZGLĘ

DEM

RÓ

ŻNO

ROD

NYC

H

WA

RIA

NTÓ

W W

SPA

RCIA

WSP

ÓLN

OO

TOW

EGO

Źród

ło: o

prac

owan

ie w

łasn

e

19


3. Metodologia badania W niniejszej części raportu przedstawiono skrócony opis metod i technik badawczych oraz analitycznych wyko-rzystanych w niniejszym badaniu.

3.1. Metody i techniki badawcze

W poniższej tabeli scharakteryzowano poszczególne metody i techniki badawcze wykorzystane w ramach ni-niejszego badania określając charakter danej metody / techniki oraz zastosowany sposób doboru próby.

Tabela 1. Metody i techniki badawcze zastosowane w ramach przeprowadzonego badania

METODA / TECHNIKA CHARAKTERYSTYKA METODY / TECHNIKI DOBÓR PRÓBY

Analiza desk research Analiza danych zastanych nazywana również wtórną analizą danych polega na zbieraniu, porządkowaniu, analizie i interpretacji wszel-kich danych, które nie powstały na potrzeby niniejszego badania, lecz zostały opracowane czy zgromadzone przez inne podmioty i ze względu na zakres zawartych w nich informacji są związane z problematyką badania. Źródła-mi poddawanymi analizie są często różnego rodzaju materiały, opracowania, publikacje, raporty, sprawozdania czy bazy danych. Ana-liza desk / web research staje się szczególnie przydatna w określeniu kontekstu (prawnego, organizacyjnego, kulturowego etc.) badanych zjawisk i procesów, który stanowi swoistą ramę interpretacyjną dla pozostałych wniosków po-badawczych.

Na potrzeby niniejszego raportu dobór ma-teriału empirycznego wykorzystanego w ana-lizie desk research prowadzony był dwuto-rowo, przy czym każdorazowo zastosowano dobór celowy. Z jednej strony wykorzystano dane źródłowe o charakterze ilościowym na podstawie których przygotowano zestawienia odpowiadające celom i zakresowi niniejszego badania. W tym przypadku wykorzystano przede wszystkim dane Głównego Urzędu Statystycznego, Izby Skarbowej w Rzeszowie, Instytucji Zarządzającej RPO WP, Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa – Podkarpacki Oddział Regionalny oraz Po-wiatowych Urzędów Pracy z woj. podkarpac-kiego.Z drugiej strony wykorzystano szereg rapor-tów i opracowań tematycznych zbieżnych z przedmiotem niniejszego badania, zarówno wskazanych przez Zamawiającego, jak i zi-dentyfikowanych przez Wykonawcę w trak-cie realizacji badania. Pozwoliły one w szcze-gólności przeprowadzić analizę dotyczącą głównych problemów i czynników rozwoju sektora mikroprzedsiębiorstw oraz uchwy-cić trendy odnoszące się do funkcjonowania tego sektora.

20



Wywiady CATI Technika wywiadu telefonicznego wspomaga-nego komputerowo (CATI) jako metoda badań ankietowych została wykorzystana do przepro-wadzenia wywiadów z przedstawicielami pod-karpackiego sektora mikroprzedsiębiorstw.Wykorzystanie techniki wspomaganego kom-puterowo wywiadu telefonicznego (Computer Assisted Telephone Interview) polega na zada-waniu respondentom specjalnie przygotowa-nej listy pytań podczas rozmowy telefonicznej. Kwestionariusz przybiera formę skryptu kom-puterowego, którego głównymi funkcjami jest prezentowanie ankieterowi treści pytań oraz rejestrowanie odpowiedzi, które na bieżąco za-pisywane są na serwerze w formie bazy danych. Skrypt kwestionariusza „prowadzi” ankietera zgodnie z odpowiedziami udzielanymi przez respondenta uwzględniając filtry i reguły przej-ścia pomiędzy pytaniami.

W ramach badania CATI zastosowano dobór losowo-warstwowy proporcjonalny wzglę-dem powiatów oraz sektorów gospodarki (rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo, rybac-two; przemysł; usługi), co oznacza, iż udział przedsiębiorstw przebadanych z danego po-wiatu w całości próby odpowiadał udziałowi liczebności mikroprzedsiębiorstw z danego powiatu w całkowitej liczebności podkarpac-kich mikroprzedsiębiorstw. Ponadto sektoro-wa struktura przedsiębiorstw przebadanych w każdym powiecie odzwierciedlała pod tym względem strukturę populacji w danym po-wiecie. Kontrolowanie w doborze tych dwóch cech przedsiębiorstw pozwoliło na uzyskanie rzetelnych wyników badania.Badaniem objęto przedsiębiorstwa sektora mikroprzedsiębiorstw prowadzący dzielność na terenie woj. podkarpackiego wg art. 104 Ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej. Dobór przedsię-biorstw przeprowadzono na podstawie ope-ratu skonstruowanego w oparciu o komer-cyjne bazy danych przedsiębiorstw z woj. podkarpackiego.Wielkość próby badawczej wyniosła N=700 przedsiębiorstw. Taka wielkość doboru próby pozwala na wnioskowanie o cechach popu-lacji podkarpackich mikroprzedsiębiorstw obarczone błędem szacunku na poziomie 3,7% przy przedziale ufności na poziomie p=0,05 wielkości frakcji 0,5 i wielkości popu-lacji zgodnie zapisami SOPZ – 69 468 pod-miotów.

Wywiady pogłębione Wywiad pogłębiony jest formą rozmowy pro-wadzoną według określonego scenariusza, gdzie prowadzący nadaje ogólny kierunek i przeprowadzając wywiad kładzie nacisk na te-maty związane z problematyką badania i najbar-dziej go interesujące. Charakterystyczną ich ce-chą jest wpływ uzyskiwanych od respondentów odpowiedzi na kształt dalszej części wywiadu. Badacz słuchając wypowiedzi respondenta na bieżąco je analizuje, aby w kolejnych pytaniach móc dopytać o bardziej interesujące kwestie lub pominąć te mniej interesujące. Nadaje to tech-nice IDI szczególny walor elastyczności – moż-liwe jest dynamiczne modyfikowanie kształtu scenariusza w zależności od specyfiki respon-denta, charakteru udzielanych przez niego od-powiedzi.

W ramach techniki wywiadów pogłębionych zastosowano dobór celowy polegający na ta-kim doborze instytucji, by odpowiadały one profilowi określonemu w ramach katego-rii instytucji objętych badaniem. Głównym kryterium doboru było świadczenie określonego typu usług przez daną instytucję – podkarpackie instytucje wspierające przedsiębiorczości zostały skategoryzowa-ne ze względu na profil instytucji i spośród poszczególnych podmiotów o określonym profilu dokonywano doboru konkretnych in-stytucji biorąc pod uwagę przede wszystkim zróżnicowanie typów instytucji oraz zróżni-cowanie terytorialne, ale także dostępność respondentów w okresie realizacji badania.

21



Wywiady pogłębione W niniejszym badaniu technika wywiadów po-głębionych (realizowanych drogą telefoniczną lub osobistą) zastosowana została do badania wśród przedstawicieli następujących typów instytucji wspierających rozwój przedsiębior-czości: 1. Instytucji szkoleniowych: a) Stowarzyszenie na Rzecz Rozwoju i Promo-

cji Podkarpacia „Pro Carpathia”b) Podkarpacka Agencja Konsultingowo Do-

radcza c) Rzeszowska Agencja Rozwoju Regionalnegod) Leżajskie Stowarzyszenie Rozwoju e) INNpuls Sp. z o.o.2. Instytucji doradczych: a) Stowarzyszenie „Centrum Wspierania Edu-

kacji i Przedsiębiorczości”b) Stowarzyszenie Informatyka Podkarpacka, c) Instytut Rozwoju Społeczeństwa Informacyj-

negod) Stowarzyszie B-4e) Regionalna Izba Gospodarcza w Stalowej

Woli3. Instytucji informacyjnych: a) Podkarpacka Izba Gospodarczab) Stowarzyszenie na rzecz Innowacyjności

i Transferu Technologii HORYZONTYc) Regionalna Izba Gospodarcza w Sanoku d) Przemyska Agencja Rozwoju Regionalnego e) Regionalna Izba Gospodarcza w Przemyślu4. Instytucji finansowych:a) Ośrodek Promowania i Wspierania Przed-

siębiorczości Rolnejb) Stowarzyszenie B-4c) Rzeszowska Agencja Rozwoju Regionalnego, d) Bieszczadzka Agencja Rozwoju Regional-

nego e) Podkarpacki Fundusz Poręczeń Kredyto-

wych5. Instytucji publicznych:a) Rzeszowska Agencja Rozwoju Regionalnego

S.A. b) Urząd Marszałkowski Województwa Pod-

karpackiego

Łącznie przeprowadzono 20 wywiadów po-głębionych. W przypadku instytucji publicz-nych przeprowadzono 2 wywiady mające formę osobistą, natomiast pozostałe 18 wy-wiadów przeprowadzono wśród pozostałych typów instytucji i przybrały one postać tele-foniczną. Należy w tym miejscu zaznaczyć, iż poza instytucjami publicznymi pozostałe wskaza-ne typy instytucji należą do grupy Instytucji Otoczenia Biznesu. Specyfika tej grupy pole-ga na wielofunkcyjności, to znaczy, że trudno jest wyróżnić instytucje świadczące wsparcie informacyjne bez wsparcia doradczego lub świadczące wyłącznie wsparcie szkolenio-we bez żadnego innego rodzaju wsparcia. W związku z wielofunkcyjnością organiza-cji otoczenia biznesu Wykonawca dokonał podziału próby 18 wywiadów w taki spo-sób, by co najmniej 5 instytucji świadczyło wsparcie szkoleniowe, 5 – wsparcie informa-cyjne, 5 – wsparcie doradcze i 5 – wsparcie finansowe (łączna liczebność wywiadów – 18 wynika z faktu, iż w dwóch przypadkach wywiady realizowane z instytucjami zaklasyfikowanymi jednocześnie do więcej niż jednego typu instytucji; takie rozwiązanie wynikało z konieczności wyodrębnienia w łącznej próbie 20 wywiadów, 2 wywiadów z przedstawicielami instytucji publicznych).

22



Wywiady eksperckie Technika wywiadu eksperckiego (z ang. expert opinion survey) jest szczególną odmianą wy-wiadu jakościowego, polega na prowadzeniu rozmowy z respondentami na ściśle określony temat związany problematyką. Charaktery-styczną cechą wywiadu eksperckiego jest pro-wadzenie badania z osobami posiadającymi szczególnie bogatą wiedzę oraz doświadczenie zawodowe w kontekście problematyki badania. Wywiad ekspercki charakteryzuje się umiarko-wanym strukturalizowaniem. Nacisk kładziony jest na pozyskanie pogłębionych informacji o specjalistycznym charakterze, a nie porusze-nie dużej liczby tematów.W przypadku niniejszego badania wywiady eksperckie miały postać wywiadów telefonicz-nych i zostały przeprowadzone wśród eksper-tów z dziedziny ekonomii z podkarpackich uczelni wyższych. Wywiadu eksperckiego udzielili: 1. dr Dariusz Wyrwa z Katedry Przedsiębior-

czości, Zarządzania i Ekoinnowacyjności Politechniki Rzeszowskiej

2. dr Paulina Filip z Katedry Finansów Uni-wersytetu Rzeszowskiego

W ramach wywiadu eksperckiego zastoso-wany został dobór celowy. Polegał on na włą-czeniu do badania osób będących pracow-nikami naukowymi podkarpackich uczelni wyższych oraz posiadających szeroką wiedzę i dorobek naukowy w dziedzinie ekonomii i działalności przedsiębiorstw przy jednocze-snej znajomości specyfiki gospodarki regio-nalnej. Łącznie przeprowadzono 2 wywiady eksperckie.

Benchmarking regionalny

Benchmarking jest jedną z metod analizy wzor-cowej, która polega na stałym i systematycznym procesie mierzenia oraz porównywania stanu podmiotu czy organizacji w stosunku do naj-lepszych w danej dziedzinie (best–in-the-class). Benchmarking regionalny przeprowadzony został w odniesieniu do odpowiednio: sektora przedsiębiorstw woj. podkarpackiego oraz po-zostałych regionów kraju i realizowany był na dwóch poziomach. Na poziomie pierwszym, przeprowadzona została analiza porównawcza sytuacji sektora mikroprzedsiębiorstw w po-szczególnych regionach pod kątem wybranych zmiennych opisujących sytuację w obszarach: zasobów przedsiębiorstw, działalności przed-siębiorstw oraz wyników działalności gospo-darczej. Na poziomie drugim, skonstruowano szczegółowe syntetyczne wskaźniki rozwoju sektora mikroprzedsiębiorstw, które pozwo-liły na dokonanie uogólnień sytuacji w trzech wskazanych wymiarach oraz porównań w ich zakresie. Ostatnim etapem było skonstruowa-nie najbardziej ogólnego syntetycznego wskaź-nika rozwoju mikroprzedsiębiorstw.

W ramach benchmarkingu regionalnego do-konano celowego doboru wskaźników szcze-gółowych zaklasyfikowanych do trzech wy-różnionych obszarów tematycznych: zasoby przedsiębiorstw, działalność przedsiębiorstw oraz wyniki działalności gospodarczej. Dane na potrzeby prowadzonej analizy pozyskano z zasobów Polskiej Statystyki Publicznej.

23



Metoda kartograficzna Metoda kartograficzna została w niniejszym badaniu wykorzystana w dwojaki sposób: jako metoda wizualizacji zjawisk oraz jako kartogra-ficzna metoda badań stosowana do analiz prze-strzennych.Jeśli chodzi o pierwszy wymiar zastosowania metody kartograficznej, to ujmować go należy w większym stopniu jako technikę prezentacji wyników przeprowadzonego badania. Drugi, stricte badawczy, wymiar metody kartogra-ficznej pozwolił z kolei na takie wykorzystanie zebranego materiału empirycznego, by po-przez jego odpowiednie opracowanie uchwy-cić i podkreślić najistotniejsze zjawiska zacho-dzące w odniesieniu do przedmiotu badania, ze szczególnym uwzględnieniem zróżnicowań terytorialnych.

Dobór danych wykorzystanych w ramach metody kartograficznej miał charakter celo-wy i uwzględniał dane ilościowe zebrane na potrzeby niniejszego badania, które obejmo-wały zróżnicowania terytorialne na poziomie między- lub wewnątrzwojewódzkim.

3.2. Metody i techniki analityczne

Poniżej przedstawiono wykaz wykorzystanych w ramach niniejszego badania metod i technik analitycznych.

Tabela 2. Metody i techniki badawcze zastosowane w ramach przeprowadzonego badania

METODA/ TECHNIKA CHARAKTERYSTYKA METODY / TECHNIKI

Technika conjoint Technika conjoint pozwala na ocenę preferencji przedstawicieli mikroprzedsiębiorstw poprzez pomiar łącznego oddziaływania wielu zmiennych. Jej istotą jest podejście dekompozycyjne do pomiaru preferencji względem wsparcia unijnego, a podstawą przyjęte założenie wywodzące się z teorii ekonomii, że odbiorcy dokonujący wyboru kierują się zasadą maksymalizacji korzyści. Podejmując decyzje wybierają te formy wsparcia, które w największym stopniu odpowiadają ich oczekiwaniom. Metoda conjoint analysis pozwala ocenić wpływ poszczególnych atrybutów w ze-stawieniu z pozostałymi, czyli określić preferencje odbiorcy czy potencjalnego odbiorcy ze wzglę-du na poszczególne parametry wsparcia oraz korzyści jakie uzyskuje realizator w zależności od wartości poszczególnych parametrów interwencji.W ramach niniejszego badania respondenci biorący udział w badaniu CATI byli proszeni o przy-pisanie poszczególnym wariantom/profilom oferty wsparcia wartości i uporządkowanie ich zgod-nie ze swoimi preferencjami. Na podstawie zgromadzonych ocen – preferencji dokonano (z wy-korzystaniem komputerowych metod statystycznych) podziału całkowitych preferencji poprzez obliczenie udziału każdego z atrybutów w oszacowanej całkowitej użyteczności profilu.

24


METODA/ TECHNIKA CHARAKTERYSTYKA METODY / TECHNIKI

Strukturalna analiza ekonomiczna

W ramach zastosowania strukturalnej analizy ekonomicznej wykorzystano procedury mające na celu ocenę znaczenia poszczególnych sektorów branżowych podkarpackich mikroprzedsię-biorstw. W ramach prowadzonych analiz zastosowano dwa narzędzia analityczne: równanie loka-lizacji oraz analizę przesunięć udziałów.Zasadniczym celem analizy z zastosowaniem wskaźnika lokalizacji (location quotient) jest wska-zanie rodzajów kluczowych gałęzi gospodarki regionalnej (sklasyfikowanej według sekcji PKD). Zastosowanie tej metody pozwoliło ocenić stopień koncentracji przestrzennej badanego zjawiska względem obszaru referencyjnego. Dzięki temu, możliwe było wskazanie tych branż, w których sektor mikroprzedsiębiorstw w województwie podkarpackim jest „najmocniejszy” w stosunku do obecnego stanu rozwoju poszczególnych gałęzi gospodarki w Polsce ogółem. Równanie lo-kalizacji, poza dostarczeniem statycznego obrazu sytuacji do analiz porównawczych, pozwoliło również na dokonanie podobnych porównań w odniesieniu do dynamiki wskaźnika lokalizacji, czyli wskazanie różnic w dynamice rozwoju poszczególnych branż/sektorów. Z kolei celem analizy przesunięć udziałów (shift-share analysis) jest ocena potencjału podkar-packiego sektora mikroprzedsiębiorstw, określenie poziomu jego rozwoju i zmian w nim zacho-dzących oraz identyfikacja branż kluczowych dla rozwoju regionu (branż wg sekcji PKD), a także wskazanie tendencji rozwojowych dotyczących gospodarki województwa. Istotą analizy shift-sha-re jest podejście dekompozycyjne. Pozwala ono ocenić wpływ 3 składowych, takich jak: potencjał badanego obszaru (PO), struktura przedsiębiorstw badanego obszaru (SP) oraz konkurencyjność badanego obszaru (KO) na ostateczną ocenę pozycji danej branży w regionie (PC).

Analiza statystyczna wyników badań ilościowych

Analiza statystyczna została wykorzystana jako technika pogłębionej analizy danych w odniesie-niu do wyników badań ilościowych przeprowadzonych w ramach niniejszego badania z wykorzy-staniem techniki CATI oraz do analizy danych zastanych o charakterze ilościowym.

Analiza jakościowa wyników badań jakościowych

Analiza jakościowa została wykorzystana jako technika pogłębionej analizy danych w odniesieniu do wyników badań jakościowych przeprowadzonych w ramach niniejszego badania z wykorzy-staniem technik: wywiadu pogłębionego oraz wywiadu eksperckiego.

Ocena ekspercka Ocena ekspercka została wykorzystana jako technika pogłębionej i – w miarę możliwości – wy-standaryzowanej analizy materiału empirycznego pozyskanego w ramach analizy desk / web re-search.

Analiza SWOT Analiza SWOT została wykorzystana, jako element integrujący komponent badawczy i rekomen-dacyjny realizowanego badania. Technika ta pozwala uporządkować zebrany materiał empiryczny, uwzględniając zarówno dane charakteryzujące same organizacje (sektor mikroprzedsiębiorstw), jak i oddziałujący na nie kontekst zewnętrzny.

25


4. Wyniki badaniaW niniejszej części przedstawiono całość wyników przeprowadzonego badania wraz z ich analizą i wizuali-zacją. Struktura rozdziału stanowi odzwierciedlenie problematyki badania określonej przez pytania badawcze przedstawione w części „Koncepcja badania”. Analizę rozpoczyna część poświęcona pogłębionej charakterystyce struktury i kondycji mikroprzedsiębiorstw w województwie podkarpackim. Jest to zasadnicza część kompo-nentu analitycznego raportu, gdyż zawiera w sobie szereg szczegółowych parametrów opisu struktury i kondy-cji sektora mikroprzedsiębiorstw w województwie podkarpackim. W dalszej części przedstawiono wyniki do-tyczące znaczenia i perspektyw rozwojowych poszczególnych branż sektora przedsiębiorstw w województwie podkarpackim. Kolejny podrozdział poświęcony jest identyfikacji i ocenie najważniejszych czynników i barier rozwoju mikroprzedsiębiorczości. Następnie analizie poddano zagadnienie oceny i kwalifikacji pracowników mikroprzedsiębiorstw i postaw mikroprzedsiębiorstw względem ich podnoszenia. Ostatnie podejmowane za-gadnienie dotyczy instrumentów wspierania mikroprzedsiębiorczości i obejmuje zarówno charakterystykę do-stępnych form pomocy, identyfikację skali pomocy oraz ocenę efektywności udzielonego wsparcia.

4.1. Struktura i kondycja (w tym kondycja finansowa) mikroprzedsiębiorstw w województwie podkarpackim

Sektor mikroprzedsiebiorstw ma istotne znaczenia dla rynku pracy w województwie. Mikroprzedsiębiorstwa stanowią miejsce pracy dla największej części mieszkańców województwa podkarpackiego – 37,1% pracujących w województwie podkarpackim jest zatrudnionych w firmach należących do sektora mikro. Odsetek pracujących mieszkańców województwa zatrudnionych w przedsiębiorstwach większych klas wielkości jest znacząco niższy (małe przedsiębiorstwa 16,2%, średnie 10,8%, duże 24,3%). Z tego względu kondycja sektora mikroprzedsię-biorstw w sposób bezpośredni przekłada się na sytuację na regionalnym rynku pracy. Jednocześnie, cały sektor mikroprzedsiębiorstw generuje największą część (40,7%) nadwyżki przychodów nad kosztami ogółu przedsię-biorstw w województwie podkarpackim3. Statystyki te świadczą o kluczowej roli sektora mikroprzedsiębiorstw dla gospodarki województwa podkarpackiego.

W poniższym podrozdziale przedstawiono wyniki wielowymiarowej analizy struktury i kondycji (w tym: kon-dycji finansowej) mikroprzedsiębiorstw w województwie podkarpackim. Zgodnie z przyjętymi założeniami badawczymi w prowadzonej analizie uwzględniono zróżnicowania przestrzenne (zarówno wewnętrzne – na poziomie powiatowym i podregionalnym, jak i zewnętrzne – z uwzględnieniem pozostałych województw, Ma-kroregionu Polski Wschodniej4 oraz całej Polski). Ze względu na występujące w wybranych sytuacjach problemy z dostępnością danych dla sektora mikroprzedsiębiorstw (przy uwzględnieniu dodatkowych wymiarów opisu takich jak: sekcje PKD, czy jednostki podziału terytorialnego) prezentowane dane odnoszą się do ogółu małych firm lub całego sektora przedsiębiorstw. Dzięki temu zakres problemowy prowadzonej analizy obejmuje wszyst-kie zagadnienia tematyczne wynikające z katalogu pytań badawczych oraz celów badania.

4.1.1. Liczebność mikroprzedsiębiorstw

Podstawowy wymiar opisu struktury mikroprzedsiębiorstw dotyczy ich liczebności. Analizując niniejsze za-gadnienie skupiono się przede wszystkim na kwestii znaczenia sektora mikroprzedsiębiorstw w całości sektora przedsiębiorstw dokonując – w pierwszej kolejności – pomiaru udziału podmiotów zatrudniających do 9 pra-cowników wśród ogółu podmiotów w poszczególnych powiatach województwie podkarpackiego w 2012 roku.

3 Przedsiębiorstwa małe generowały 16,2% nadwyżki przychodów nad kosztami, średnie 10,8%, a duże przedsiębiorstwa- 32,2%.4 Makroregion Polski Wschodniej obejmuje 5 województw: lubelskie, podkarpackie, podlaskie, świętokrzyskie, warmińsko-mazurskie.

26


Mapa 1. Udział podmiotów gospodarki narodowej zatrudniających do 9 pracowników wśród ogółu podmio-tów w poszczególnych powiatach województwa podkarpackiego w 2012 roku

95,5

94,9

95,4

94,7

94,7

94,795,1

95,3

95,1

94,5

95,2

95,5

95,3

94,995,6

95,7

95,1

94,7

96,095,8

96,596,5

95,6

95,0

94,0

Udział podmiotów gosp. narod. zatrudniającychdo 9 pracowników wśród ogółu podmiotów w 2012 r. (w %)

96,5 % i więcej (7)95,2 do 95,6% (6)95,0 do 95,1% (4)poniżej 95% (8)

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych: GUS Bank Danych Lokalnych - Podmioty gospodarki narodo-wej wpisane do rejestru REGON za lata 2008-2012

Na poziomie całego województwa podkarpackiego mikroprzedsiębiorstwa stanowią 95,23%, co świadczy o zde-cydowanej dominacji tej kategorii firm w całym sektorze przedsiębiorstw, co zresztą nie jest wyłącznie specyfiką Podkarpacia, lecz znamionuje sektor przedsiębiorstw w całym kraju. Mamy więc do czynienia z sytuacją, w któ-rej mikroprzedsiębiorstwa w sposób znaczący kształtują obraz sektora przedsiębiorstw (przy uwzględnieniu miernika jakim jest liczebność podmiotów gospodarczych), a tym samym dotyczące ich procesy i mechanizmy mają kluczowe znaczenie dla kondycji całego sektora przedsiębiorstw. Jednocześnie, zidentyfikowany stan rzeczy pozwala wnioskować o relatywnie ograniczonym potencjale zdecydowanej większości firm – mikroprzedsię-biorstwa jako dominująca kategoria przedsiębiorstw siłą rzeczy dysponują o wiele mniejszym potencjałem niż podmioty zatrudniające większą ilość osób.

W kontekście danych dla województwa podkarpackiego warto jednocześnie zwrócić uwagę, iż w całym regio-nie mamy do czynienia z względnie spójną strukturą sektora przedsiębiorstw – skala dominacji mikroprzed-siębiorstw w populacji podkarpackich firm jest zbliżona we wszystkich powiatach. Z najmniejszym udziałem mikroprzedsiębiorstw mamy do czynienia w powiecie lubaczowskim (94%), z największym zaś – w powiecie bieszczadzkim (96,49%), zauważyć jednak należy, że maksymalne występujące odchylenia od uśrednionej war-tości dla całego województwa wynoszą nieco ponad 1 punkt procentowy, są więc bardzo małe. Tego rodzaju sytuację ocenić należy jako korzystną z punktu widzenia projektowania ewentualnych działań wspierających mikroprzedsiębiorstwa kreowanych na poziomie regionalnym. Jak wynika z przedstawionych danych nie ma bowiem uzasadnienia dla ewentualnego różnicowania w ramach województwa charakteru i skali działań wspie-rających – we wszystkich powiatach sektor przedsiębiorstw jest zdominowany przez firmy zatrudniające do 9 osób i to problemy dotykające tę kategorię przedsiębiorstw w największym stopniu kształtują kondycję wszyst-kich firm.

Analizę liczby podkarpackich mikroprzedsiębiorstw uzupełniono także o dane o rzeczonej liczebności zrelaty-wizowane do liczby mieszkańców danego powiatu. Średnia liczba mikroprzedsiębiorstw w przeliczeniu na 10 tys. mieszkańców to w województwie podkarpackim 693,18 firm. Warto przy tym zaznaczyć, że zdecydowana większość powiatów osiąga w tym zakresie wynik niższy od średniej wojewódzkiej, przy czym najniższy okazał się on w powiatach: przemyskim (488,43), lubaczowskim (505,73) oraz kolbuszowskim (512,26). Z kolei wy-raźnie najwyższy wynik uzyskały w województwie podkarpackim silne ośrodki miejskie: Rzeszów (1175,09), Krosno (1103,43), Tarnobrzeg (977,39).

27


Mapa 2. Liczba podmiotów gospodarki narodowej zarejestrowanych w rejestrze REGON i zatrudniających do 9 osób w przeliczeniu na 10 tys. ludności w 2012 roku

1 103

888

982 937

681

526

618634

541

592606

977

691

1 175

617

522663

513

593

593

764

554

553

488

633

506

Liczba mikroprzedsiębiorstwna 10 tys. ludności

901 i więcej (6)od 631 do 900 (6)od 590 do 630 (6)poniżej 590 (7)


Na kolejnej mapie liczebność mikroprzedsiębiorstw w województwie podkarpackim została z kolei poddana analizie pod kątem udziału mikroprzedsiębiorstw z poszczególnych powiatów w populacji wszystkich podkar-packich mikrofirm.

Mapa 3. Rozkład terytorialny podmiotów gospodarki narodowej zatrudniających do 9 pracowników w woje-wództwie podkarpackim w 2012 roku

3,9

3,5

3,2

6,4

5,5

5

2,3

2,9

2,2

2,2

5,6

2,5

2,6

3,614,5

6,9

2,4

4,74,4

1,8 1,4

2,4

5,3

2

Rozkład tery torialnymikroprzedsiębiorstw (w %)

5% i więcej (7)od 3,1 do 4,9% (6)od 2,5 do 3,0% (4)do 2,4% (8)


28


Jak wynika z danych przedstawionych na powyższej mapie, wśród mikroprzedsiębiorstw województwa podkar-packiego wyraźnie dominują podmioty skupione w lub wokół Rzeszowa – mikroprzedsiębiorstwa z Rzeszowa lub powiatu rzeszowskiego stanowią łącznie ponad jedną piątą (21,4%) wszystkich podkarpackich firm zatrud-niających nie więcej niż 9 osób. W analizowanych danych znajduje więc odzwierciedlenie generalna dominacja najsilniejszego ośrodka miejskiego w regionie, która skutkuje także relatywnie największą liczbą mikroprzed-siębiorstw. Z drugiej strony, uwidacznia się także fakt peryferyjności południowej części regionu – udział mi-kroprzedsiębiorstw z dwóch powiatów położonych w najbardziej wysuniętej części województwa podkarpackie-go (bieszczadzki i leski) w grupie wszystkich podkarpackich mikrofirm wyniósł, odpowiednio: 1,80% i 1,40%, co oznacza, iż są to powiaty z wyraźnie najmniejszą liczbą mikroprzedsiębiorstw w regionie.

Wydaje się, że zidentyfikowane zróżnicowania i dysproporcje wewnątrzregionalne traktować należy raczej jako wypadkową generalnych różnic rozwojowych pomiędzy poszczególnymi powiatami, w mniejszym zaś stopniu jako wyraz specyfiki powiatów dotyczącej kondycji i rozwoju sektora mikroprzedsiębiorstw. W związku z po-wyższym ewentualne działania zaradcze, które byłyby zorientowane na zwiększenie poziomu przedsiębiorczości w tych częściach województwa, gdzie aktualnie występuje relatywnie mała aktywność przejawiająca się liczbą działających mikroprzedsiębiorstw, choć winny być podejmowane, to jednak nie będą mogły cechować się pełną skutecznością. Na zaistniałą sytuację wpływa bowiem szereg czynników o zróżnicowanym charakterze, zwią-zanych w dużej mierze z wyraźnymi różnicami w potencjale gospodarczym poszczególnych powiatów, które zdecydowanie wykraczają poza zagadnienie mikroprzedsiębiorczości.

Rekomendacja 1. W ramach opracowywania systemu wsparcia dla sektora przedsiębiorstw funkcjonującego na poziomie regionalnym nie należy dokonywać jego subregionalnego, czy powiatowego różnicowania, lecz skupić się na skonstruowaniu jednolitego wojewódzkiego programu wsparcia dla sektora przedsiębiorstw w ramach którego nie byłoby potrzeby wprowadzania instrumentów wsparcia kierunkowanych, jeśli chodzi o charakter, poniżej poziomu regionalnego. Ewentualne różnicowanie dotyczyć powinno natomiast skali adresowanego wsparcia, co wynika z różnic w liczbie funkcjonujących w poszczególnych powiatach mi-kroprzedsiębiorstw i w potencjale powiatów w kwestii rozwoju przedsiębiorczości. Z tego też względu, choć nie jest celowe subregionalne różnicowanie charakteru wsparcia dla przedsiębiorstw, to uzasadnione byłoby skupienie się w większym stopniu na wspieraniu procesu zakładania własnych firm w tych powiatach, które w chwili obecnej cechuje relatywnie niewielki udział w ogólnej liczbie mikroprzedsiębiorstw z województwa podkarpackiego. Należy mieć jednak przy tym świadomość, że całkowite zniwelowanie istniejących dys-proporcji w tym zakresie nie jest ani celowe, ani możliwe, gdyż wynika z obiektywnych różnic w potencjale rozwojowym i gospodarczym różnych części województwa.

Dwa kolejne parametry analizy struktury mikroprzedsiębiorstw z województwa podkarpackiego pod kątem ich liczebności dotyczą już porównań międzywojewódzkich i odnoszą się do liczby przedsiębiorstw przypadającej na 100 tys. mieszkańców oraz liczby podmiotów noworejestrowanych i wyrejestrowanych. Na poniższej mapie przedstawiono dane dotyczące liczby mikroprzedsiębiorstw w poszczególnych województwach przypadającej na 100 tys. mieszkańców.

29


Mapa 4. Liczba mikroprzedsiębiorstw przypadająca na 100 tys. ludności w poszczególnych województwach w 2012 roku

5 249

4 112

5 069

5 281

4 401

4 982

3 593

4 744

5 740

3 611

3 632

3 496

3 6964 509

3 2634 807

Liczba mikroprzedsiębiorstwprzypadająca na 100 tys. ludności

powyżej 5100 (3)od 4501 do 5 100 (5)od 4000 do 4500 (2)poniżej 4000 (6)

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z: US w Łodzi Działalność gospodarcza mikroprzedsiębiorstw w woj. łódzkim za lata 2008-2012

Jak wynika z danych przedstawionych na powyższej mapie, w przypadku województwa podkarpackiego mamy do czynienia z najmniejszym stopniem nasycenia podmiotami zatrudniającymi nie więcej niż 9 osób – wynik 3263 podmiotów na 100 tys. mieszkańców (wobec średniego wyniku dla całego kraju wynoszącego 4627 mi-kroprzedsiębiorstw) plasuje Podkarpacie na ostatniej pozycji w rankingu województw. Warto zresztą zauważyć, że zidentyfikowany problem dotyczy w największym stopniu województw z Makroregionu Polski Wschodniej, który obejmuje także województwo podkarpackie – spośród sześciu regionów o najmniejszej liczbie mikroprzed-siębiorstw na 100 tys. mieszkańców (tj. regionów, w których liczba ta nie przekroczyła 4 tysięcy) aż pięć stanowią województwa ze wschodniej części kraju (wyjątek stanowi województwo opolskie z liczbą 3593 mikrofirm na 100 tys. mieszkańców). Z największym nasyceniem mikroprzedsiębiorstwami mamy z kolei do czynienia wśród województw: pomorskiego, wielkopolskiego, zachodniopomorskiego i mazowieckiego, gdzie w każdym z tych regionów liczba mikroprzedsiębiorstw na 100 tys. mieszkańców przekracza 5 tys. podmiotów.

Wykres 1. Liczba mikroprzedsiębiorstw przypadająca na 100 tys. ludności w latach 2008-2012

3 406 3 013 3 1983 441 3 263

4 6714 367 4 456 4 601 4 627

3 5553 359 3 458

3 6183 507

0

1 000

2 000

3 000

4 000

5 000

2008 2009 2010 2011 2012woj. podkarpackie Polska Makroregion Polski Wschodniej

Źródło: opracowanie własne na podstawie zdanych z: US w Łodzi Działalność gospodarcza mikroprzedsiębiorstw w woj. łódzkim za lata 2008-2012

30


Jeśli chodzi o dynamikę zmienności stopnia nasycenia podmiotami zatrudniającymi nie więcej niż 9 osób to województwo podkarpackie podlegało w latach 2008-2012 tendencjom zbliżonym do tych, które zauważyć możemy na poziomie ogólnopolskim oraz w ramach Makroregionu Polski Wschodniej. Jednocześnie jednak, w przypadku Podkarpacia zidentyfikowane zmiany cechowała większa skala zmienności, co widać chociażby w znaczącym spadku liczby mikroprzedsiębiorstw na 100 tys. ludności w okresie 2008-2009, podczas gdy w Pol-sce i Makroregionie Polski Wschodniej taki spadek również można odnotować, ale nie miał on aż także głębo-kiego charakteru. Również w latach 2011-2012 na Podkarpaciu wystąpił największy spadek stopnia nasycenia mikroprzedsiębiorstwami (w Makroregionie Polski Wschodniej zmniejszenie stopnia nasycenia mikrofirmami również w tym okresie wystąpiło, lecz nie tak znaczące, natomiast na poziomie całego kraju mamy nawet do czynienia z niewielkim wzrostem).

W rezultacie występujących zmian (i pomimo odnotowanej tendencji wzrostowej we wszystkich przypadkach w okresie 2009-2011), w województwie podkarpackim mamy do czynienia w całym analizowanym okresie ze spadkiem stopnia nasycenia mikroprzedsiębiorstwami (z 3406 do 3263 podmiotów na 100 tys. mieszkańców). I choć zarówno w Makroregionie Polski Wschodniej, jak i całym kraju, również taki spadek wystąpił, to jednak jego skala była największa właśnie na Podkarpaciu.

Rekomendacja 2. Uwzględniając dane dotyczące relatywnie niskiego stopnia nasycenia mikroprzedsiębior-stwami w województwie podkarpackim za celowe należy uznać rozważenie zwiększenia skali już podejmo-wanych działań zorientowanych na aktywizację mieszkańców województwa w obszarze przedsiębiorczości. Chodzi tu przede wszystkim o działania wspierające proces tworzenia nowych przedsiębiorstw (co w prak-tyce, ze względu na zdecydowaną dominację mikroprzedsiębiorstw wśród nowych podmiotów gospodar-czych, będzie skutkować wzrostem stopnia nasycenia mikrofirmami).

Z punktu widzenia dynamiki zmian w zakresie liczby mikroprzedsiębiorstw szczególne znaczenie ma relacja nowo zarejestrowanych i wykreślonych z rejestru REGON podmiotów gospodarki narodowej. Na poniższej ma-pie przedstawiono dane dotyczące niniejszego zagadnienia – z uwzględnieniem zarówno zrelatywizowanej do liczby mieszkańców liczby podmiotów nowo zarejestrowanych oraz wykreślonych z rejestru REGON, jak i sto-sunku obu tych wartości5.

5 Należy w tym miejscu zwrócić uwagę na, występujące w przypadku rejestru REGON, zagrożenie niedoszacowaniem liczby pod-miotów wyrejestrowanych, co jest efektem niedopełniania przez przedsiębiorców obowiązku wyrejestrowania firmy, która faktycznie zakończyła swoją działalność. Biorąc jednak pod uwagę, że ryzyko to dotyczy wszystkich regionów w takim stopniu, nie osłabia ono możliwości dokonywania porównań pomiędzy poszczególnymi województwami w zakresie omawianego zagadnienia.

31


Mapa 5. Liczba nowo zarejestrowanych i wykreślonych z rejestru REGON podmiotów gospodarki narodowej w przeliczeniu na 10 tys. ludności w poszczególnych województwach w 2012 roku

Stosunek podmiotównowo zarejestrowanych do wykreślonych z rejestru

150% i więcej (2)od 140 do 149% (6)od 130 do 139% (5)poniżej 130% (3)

Liczba podmiotówna 10 tys. ludności

120

jednostki nowo zarejestrowanejednostki wykreślone z rejestru

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych: GUS Bank Danych Lokalnych - Nowo zarejestrowane w reje-strze REGON i wyrejestrowane podmioty gospodarki narodowej za lata 2003-2012

Z punktu widzenia funkcjonowania systemu gospodarczego optymalną sytuacją jest przewaga liczby podmiotów nowo rejestrowanych nad firmami wyrejestrowanymi. Świadczy ona bowiem o rozwoju sektora przedsiębiorstw, a swoje odzwierciedlenie znajduje w rosnącej ogólnej liczbie firm. I z taką właśnie prawidłowością mamy do czynienia we wszystkich polskich województwach, co skutkuje tym, iż na poziomie całego kraju stosunek liczby podmiotów nowo zarejestrowanych do wykreślonych z rejestru REGON wyniósł 142%. Jak się okazuje, wynik województwa podkarpackiego jest niemalże identyczny ze średnią krajową, gdyż wynosi on 142,4%. Co ważne, wartość tego wskaźnika dla województwa podkarpackiego plasuje go w rankingu wszystkich regionów aż przed 9 województwami, co świadczy o relatywnie korzystnej sytuacji województwa podkarpackiego ze względu na zidentyfikowane relacje pomiędzy skalą tworzenia nowych mikrofirm, a liczbą podmiotów, których działalność jest kończona. W przypadku Podkarpacia ma to szczególne znaczenie, jeśli weźmiemy pod uwagę stwierdzony wcześniej problem względnie niewielkiego stopnia nasycenia mikroprzedsiębiorstwami w tym regionie.

Kwestia relacji liczby podmiotów nowo rejestrowanych i wykreślanych z rejestru REGON została także poddana analizie dynamicznej, która pozwoliła uchwycić ewentualne zmienności w tym zakresie. Wyniki analizy dotyczą-cej niniejszego zagadnienia przedstawiono na dwóch kolejnych wykresach.

32


Wykres 2. Liczba nowo zarejestrowanych i wykreślonych z rejestru REGON podmiotów gospodarki narodo-wej w przeliczeniu na 10 tys. ludności w latach 2003-2012

50

42

46

54 53 56

68

75

65

66

30

43

45 45 44 45

61

39

47

6661

69

78 77

83 92

104

9093

38

5156

71

64

64

94

62

100

6555

48

54

6160

65

73

82

70

73

36

5151 52 52

5152

78

52

20

40

60

80

100

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012podmioty nowo zarejestrowane woj. podkarpackie podmioty wykreślone z rejestru woj. podkarpackiepodmioty nowo zarejestrowane Polska podmioty wykreślone z rejestru Polskapodmioty nowo zarejestrowane Makroregion Polski Wschodniej podmioty wykreślone z rejestru Makroregion Polski Wschodniej


Analizując prezentowane na powyższym wykresie zmienności dotyczące (zrelatywizowanej do liczby miesz-kańców) liczebności podmiotów nowo rejestrowanych i wykreślonych z rejestru REGON stwierdzić należy, iż we wszystkich trzech analizowanych obszarach (województwo podkarpackie, Makroregion Polski Wschodniej, Polska) dynamika i kierunek zmian pozostają zbliżone6. Można w związku z tym przyjąć, iż stwierdzone zmiany stanowią nie tyle efekt określonych specyfik regionalnych, ale przede wszystkim odzwierciedlają oddziaływa-nie tendencji makroekonomicznych. Najlepszym tego potwierdzeniem jest skokowy wzrost liczby podmiotów wykreślonych z rejestru REGON w okresie 2008-2009, kiedy mieliśmy do czynienia z największym nasileniem procesów dekoniunkturalnych w gospodarce.

6 Trzeba w tym miejscu dodatkowo zwrócić uwagę na fakt, iż w roku 2011, gdzie mamy do czynienia ze skokowym wzrostem liczby przedsiębiorstw wykreślonych z rejestru REGON, GUS przeprowadził pogłębioną weryfikację prowadzonego rejestru, co skutkowało wykreśleniem relatywnie dużej części podmiotów, w przypadku których nie dokonano wcześniejszego wyrejestrowania.

33


Wykres 3. Stosunek nowo zarejestrowanych podmiotów gospodarki narodowej do podmiotów wyrejestrowa-nych w latach 2008-2012

125,6%110,1%

190,2%

92,0%

142,4%129,8%

97,8%

169,1%

90,2%

142,0%128,9%

102,6%

161,9%

89,5%

139,4%

80%

100%

120%

140%

160%

180%

200%



Dane zawarte na powyższym wykresie potwierdzają wcześniejsze konkluzje o zbliżonym – na wszystkich pozio-mach analizy – charakterze tendencji dotyczących zmian w liczbie mikroprzedsiębiorstw nowo rejestrowanych i wykreślonych z rejestru REGON. Warto jednak zauważyć, że choć województwo podkarpackie wpisuje się w tendencje charakterystyczne tak dla Makroregionu Polski Wschodniej, jak i całego kraju, to jednak skala od-działywania tych tendencji ma w przypadku Podkarpacia relatywnie negatywny charakter. Porównując bowiem sytuację obecną z okresem 2009-2010 widać, że swoista „przewaga konkurencyjna” Podkarpacia na tle kraju, czy Makroregionu Polski Wschodniej, pod względem stopnia dominacji podmiotów nowo rejestrowanych nad wy-kreślonymi z rejestru REGON uległa wyraźnemu zmniejszeniu i w latach 2011-2012 właściwie zaniknęła (wynik dla województwa podkarpackiego był w tych dwóch momentach pomiaru niemalże identyczny z wynikami Pol-ski i Makroregionu Polski Wschodniej, przy wcześniejszych – wyraźnych – zróżnicowaniach w tym aspekcie). Trudno wnioskować o stałości tej tendencji7, ale trzeba podkreślić, że pomimo jej występowania nadal, jeśli cho-dzi o stosunek firm nowo rejestrowanych do wykreślonych z rejestru REGON, sytuacja Podkarpacia jest lepsza niż większości polskich województw.

4.1.2. Forma prawna

Kolejny aspekt analizy struktury mikroprzedsiębiorstw w województwie podkarpackim dotyczy formy praw-nej tych podmiotów. Wprowadzeniu niniejszego zagadnienia do opisu struktury podkarpackich mikroprzed-siębiorstw towarzyszy założenie, iż forma prawna przedsiębiorstwa nie jest wyłącznie formą administracyjnego zaklasyfikowania tegoż, ale że pośrednio jest ona wskaźnikiem rzeczywistego potencjału danego podmiotu go-spodarczego.

Na poniższym wykresie przedstawiono wyniki analizy dotyczące struktury podkarpackich przedsiębiorstw pod względem formy prawnej w poszczególnych klasach wielkości przedsiębiorstw w latach 2008-2012.

7 Tym bardziej, że z kolei zdiagnozowana dla lata 2009-2010 „przewaga konkurencyjna” woj. podkarpackiego nie występowała jeszcze rok wcześniej (2008), kiedy to wartość analizowanego parametru była w woj. podkarpackim niższa i od wyniku dla całego kraju, i od wyniku osiągniętego przez wszystkie województwa Makroregionu Polski Wschodniej.

34


Wykres 4. Struktura przedsiębiorstw pod względem formy prawnej w poszczególnych klasach wielkości przed-siębiorstw w województwie podkarpackim w latach 2008-2012

3,3%

6,8%

80,8%

3,5%

6,4%

80,7%

3,6%

6,2%

80,9%

23,0%

8,3%

22,5%

22,8%

8,4%

24,4%

22,8%

8,4%

24,8%

43,8%

0,8%

7,4%

43,7%

0,7%

6,9%

43,5%

0,7%

6,4%

65,9%

1,4%

66,8%

1,5%

67,3%

1,0%

0% 20% 40% 60% 80% 100%

Spółki prawa handlowego

Spółki cywilne

Osoby fizyczne


Spółki cywilne

Osoby fizyczne


Spółki cywilne

Osoby fizyczne

2008

2009

2010

4,0%

6,4%

80,0%

4,3%

6,2%

79,2%

23,1%

8,6%

24,9%

26,9%

9,8%

19,5%

44,0%

0,7%

6,5%

43,1%

0,5%

2,8%

67,8%

1,0%

67,6%

1,0%

0% 20% 40% 60% 80% 100%


Spółki cywilne

Osoby fizyczne


Spółki cywilne

Osoby fizyczne

2011

2012

mikroprzedsiębiorstwa

małe przedsiębiorstwa

średnie przedsiębiorstwa

duże przedsiębiorstwa

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych: US w Rzeszowie Zmiany strukturalne grup podmiotów gospo-darki narodowej w województwie podkarpackim za lata 2008-2012

Z danych prezentowanych na powyższym wykresie wynika w sposób jednoznaczny, iż formą prawną najbardziej charakterystyczną dla mikroprzedsiębiorstw jest jednoosobowa działalność gospodarcza prowadzona przez oso-bę fizyczną. W 2012 roku aż 79,2% podkarpackich mikroprzedsiębiorstw reprezentowało tę właśnie formę praw-ną i co ważne, jej zdecydowanie dominujący udział wśród form prawnych mikrofirm utrzymywał się na tym samym, wysokim, poziomie w całym analizowanym okresie. Jednocześnie, prowadzenie przedsiębiorstwa w for-mie jednoosobowej działalności gospodarczej jest nie tylko najczęściej występującą sytuacją wśród mikroprzed-siębiorstw, ale też w bardzo dużym stopniu określa ich specyfikę wobec pozostałych kategorii wielkości firm. W żadnej innej grupie przedsiębiorstw ta forma prawna nie jest bowiem reprezentowana w tak dużym stopniu. Wśród małych przedsiębiorstw w 2012 roku udział jednoosobowych działalności gospodarczych był kilkukrot-nie mniejszy i wyniósł 19,5%, przy czym w przypadku tej kategorii firm w analizowanym okresie czasu mieliśmy do czynienia ze stopniowym zmniejszaniem się udziału rzeczonej formy (w początkowym momencie pomia-ru, tj. w 2008 roku, 23% małych przedsiębiorstw funkcjonowało jako jednoosobowe działalności gospodarcze), głównie na rzecz wzrostu znaczenia spółek prawa handlowego (z 23% w 2008 roku do 26,9% w 2012 roku). Po-dobna prawidłowość występowała także w przypadku średnich firm, gdzie w analizowanym okresie zmniejszył się odsetek średnich firm prowadzonych w formie jednoosobowej działalności gospodarczej (z 7,4% w 2008 roku do 2,8% w 2012 roku). Z kolei jeśli chodzi o duże firmy, to występuje – podobnie jak w przypadku mikroprzed-

35


siębiorstw – bardzo stabilna sytuacja przejawiająca w stałej dominacji jednej formy prawnej, jaką jest spółka pra-wa handlowego (w 2012 roku aż 67,6%% firm z tej grupy reprezentowało właśnie tę formę prawną, w 2008 roku było to 65,9%). Generalnie więc stwierdzić należy, iż najmniejsze i największe podmioty cechuje o wiele większa trwałość przypisania do nich określonych form prawnych prowadzenia działalności gospodarczej niż pozostałe kategorie przedsiębiorstw, co świadczy o tym, iż dominujące w tych grupach firm formy prawne są rzeczywiście najbardziej adekwatne do skali danej działalności gospodarczej. I – w przypadku mikroprzedsiębiorstw – nie zmieniają tej sytuacji nawet obniżające się w ubiegłych latach bariery uruchamiania działalności gospodarczej w formie spółek prawa handlowego.

Mapa 6. Struktura mikroprzedsiębiorstw pod względem formy prawnej prowadzenia działalności w poszcze-gólnych województwach, w 2012 roku

77,7

76,975,2

70,9

79,3

80,8

79,2

78,9

71,4

80,9

74,675,1

77,9

78,974

77,3

Formy prawne- udział osób fizycznych (w %)

78% i więcej (6)od 76 do 77% (4)od 74 do 75% (4)do 73% (2)

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych: GUS Zmiany strukturalne grup podmiotów gospodarki naro-dowej wpisanych do rejestru REGON za lata 2008-2012

Na powyższej mapie przedstawiono sytuację w poszczególnych województwach dotyczącą struktury mi-kroprzedsiębiorstw ze względu na formę prawną, przy uwzględnieniu jednoosobowej działalności gospodarczej i pozostałych form prawnych. Na poziomie całego kraju wśród mikroprzedsiębiorstw zdecydowanie dominuje wariant jednoosobowej działalności gospodarczej. Uśredniony wynik dla Polski wynosi w tym przypadku 76%, co oznacza, że w województwie podkarpackim znaczenie rzeczonej formy prawnej jest w sektorze mikroprzed-siębiorstw nieco większe, gdyż tam udział ten wyniósł 79,2%. Większe znaczenie jednoosobowych działalności gospodarczych występuje jedynie w województwach: łódzkim: 79,3%, świętokrzyskim – 80,8% oraz podlaskim – 80,9%.

36


Wykres 5. Struktura mikroprzedsiębiorstw w województwie podkarpackim pod względem formy prawnej pro-wadzenia działalności

80,3%

78,4%

80,5%

80,7%

78,0%

80,5%

80,9%

77,9%

80,4%

80,0%

76,8%

79,6%

79,2%

76,0%

78,8%

19,7%

21,6%

19,5%

19,3%

22,0%

19,5%

19,1%

22,1%

19,6%

20,0%

23,2%

20,4%

20,8%

24,0%

21,2%

0% 20% 40% 60% 80% 100%

woj. podkarpackie

Polska

Makroregion Polski Wschodniej

woj. podkarpackie

Polska


woj. podkarpackie

Polska


woj. podkarpackie

Polska


woj. podkarpackie

Polska


2008

2009

2010

2011

2012

osoby fizyczne

pozostałe formy prawne

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych: GUS Zmiany strukturalne grup podmiotów gospodarki naro-dowej wpisanych do rejestru REGON za lata 2008-2012

Konkludując przeprowadzoną powyżej analizę dotyczącą form prawnych reprezentowanych przez mikroprzed-siębiorstwa i podkreślając dominację jednoosobowej działalności gospodarczej jako, jednocześnie, najbardziej typowej i specyficznej dla mikrofirm formy prawnej stwierdzić należy, iż zidentyfikowany stan rzeczy nie po-winien stanowić podstawy do formułowania rekomendacji zorientowanych na jego zmianę. Choć bowiem, jak wspomniano na początku niniejszego fragmentu raportu, forma prawna pozwala – pośrednio i z pewnym ryzy-kiem błędu – wnioskować o potencjale danego przedsiębiorstwa, to potencjału tego w żaden sposób nie kreuje, czy rozwija, a jest raczej jego wypadkową. I dlatego część podmiotów gospodarczych w momencie rozwoju pro-wadzonej działalności i zwiększania jej skali może decydować się na zmianę formy prawnej, np. z jednoosobowej działalności gospodarczej na spółkę prawa handlowego, ale jest to wtedy rezultat rosnącego potencjału firmy, a nie jego czynnik. Dlatego też w podejmowanych działaniach wspierających sektor mikroprzedsiębiorstw nie należy dążyć do zmiany dotychczasowej struktury w tej grupie jeśli chodzi o udział poszczególnych form praw-nych. Tym bardziej, że najczęściej jednoosobowa działalność gospodarcza jest faktycznie optymalną formą dla uruchamiania i początkowego prowadzenia własnej firmy, głównie poprzez niską barierę wejścia, uproszczony tryb i koszt rejestracji oraz relatywnie niewielkie – w porównaniu z podmiotami prawa handlowego – późniejsze koszty administracyjno-księgowe.

4.1.3. Struktura własnościowa

Niniejsza część analizy poświęcona jest strukturze własnościowej mikroprzedsiębiorstw, która uwzględnia po-chodzenie kapitału danej firmy. Na poniższej mapie przedstawiono sytuację w poszczególnych województwach dotyczącą liczby mikroprzedsiębiorstw z udziałem kapitału zagranicznego w przeliczeniu na 1000 mikroprzed-siębiorstw w 2012 roku.

37


Mapa 7. Liczba mikroprzedsiębiorstw z udziałem kapitału zagranicznego w przeliczeniu na 1000 mikroprzed-siębiorstw w podziale na województwa w 2012 roku

11,2

7,8 4

2,9

23,7

3,3

3,8

2

7

5,3

3,9

7,510,7

10,4

9 6,9Mikroprzedsiębiorstwa z udziałem

kapitału zagr. na 1000 mikroprzedsiębiorstw

10 i więcej (4)od 7 do 9 (4)od 3,9 do 6,9 (4)do 3,8 (4)

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych: GUS Bank Danych Lokalnych - Podmioty z udziałem kapitału zagranicznego za lata 2008-2012

W skali całego kraju blisko dziesięć (9,7) mikroprzedsiębiorstw na 1000 podmiotów tej wielkości to firmy, w któ-rych mamy do czynienia z zaangażowaniem kapitału zagranicznego. Największa skala tego zjawiska dotyczy wo-jewództw: mazowieckiego (23,7), zachodniopomorskiego (11,2), lubuskiego (10,7), dolnośląskiego (10,4) i opol-skiego (9). Innymi słowy, z największym poziomem zaangażowania kapitału zagranicznego mamy do czynienia w mikroprzedsiębiorstwach z regionów o generalnie największym potencjale rozwojowym oraz województw z terenów przygranicznych, przy czym w tym drugim przypadku zidentyfikowana prawidłowość dotyczy wyłącz-nie regionów zachodnich. Położenie przygraniczne we wschodniej części kraju nie generuje efektu przyciągania kapitału zagranicznego, o czym świadczy fakt, iż z najmniejszym odsetkiem mikroprzedsiębiorstw z udziałem kapitału zagranicznego mamy do czynienia właśnie w województwach Makroregionu Polski Wschodniej, w tym województwie podkarpackim gdzie tylko 3,8 podmiotów na 1000 mikrofirm cechuje zaangażowanie kapitału zagranicznego (słabszy wynik odnotowały tu tylko województwa: lubelskie – 3,3; podlaskie – 2,9; świętokrzyskie – 2). Oznacza to, że samo przygraniczne położenie – które potencjalnie mogłoby się przekładać na zwiększone zaangażowanie kapitału zagranicznego – jest niewystarczające. Warunkiem brzegowym takiego zaangażowa-nia jest bowiem także potencjał gospodarczy krajów sąsiadujących, który w przypadku Makroregionu Polski Wschodniej jest wyraźnie mniejszy niż ma to miejsce w przypadku zachodnich terenów przygranicznych.

38


Wykres 6. Liczba mikroprzedsiębiorstw z udziałem kapitału zagranicznego w przeliczeniu na 1000 mikroprzed-siębiorstw w latach 2008-2012

2,46 2,89 2,95 3,13 3,84

7,17

8,37 8,59 9,28

9,70

2,44 2,74 2,74 2,92 3,29

0

2

4

6

8

10



Dane przedstawione na powyższym wykresie potwierdzają, iż w przypadku województwa podkarpackiego mamy do czynienia z wyraźnie mniejszą skutecznością w skłanianiu kapitału zagranicznego do angażowania się w regionalne przedsiębiorstwa. Jednocześnie jednak, na tle całego Makroregionu Polski Wschodniej sytuacja Podkarpacia uległa pod tym względem nieco większej poprawie. Choć podkreślić trzeba, że w obu przypadkach nadal dystans wobec średniego wyniku dla całej Polski pozostaje znaczący (tym bardziej, że na poziomie całego kraju również w analizowanym okresie czasu zwiększyła się liczba mikrofirm z udziałem kapitału zagranicznego).

Dotychczas analiza odnosząca się do kwestii zaangażowania kapitału zagranicznego dotyczyła wyłącznie mi-kroprzedsiębiorstw. Na koniec niniejszej części przedstawione zostaną z kolei dane, które charakteryzują podej-mowane zagadnienie z uwzględnieniem klas wielkości przedsiębiorstw.

39


Wykres 7. Odsetek podmiotów gospodarczych z udziałem kapitału zagranicznego w podziale na klasy wielko-ści przedsiębiorstw w województwie podkarpackim w latach 2008-2012

0,25%

0,30%

0,31%

0,32%

0,38%

2,16%

2,89%

2,39%

2,67%

2,97%

6,74%

6,53%

6,97%

7,70%

6,27%

22,64%

18,54%

22,07%

20,59%

24,26%

0,42%

0,51%

0,50%

0,52%

0,58%

0% 5% 10% 15% 20% 25%

2008

2009

2010

2011

2012

mikroprzedsiębiorstwa małe przedsiębiorstwa średnie przedsiębiorstwaduże przedsiębiorstwa ogółem


Z danych przedstawionych na powyższym wykresie wynika w sposób jednoznaczny, iż zaangażowanie kapitału zagranicznego cechuje przede wszystkim duże przedsiębiorstwa. W 2012 roku w województwie podkarpackim prawie jedna piąta (24,26%) podmiotów reprezentujących tę klasę wielkości to przedsiębiorstwa z udziałem kapitału zagranicznego. W przypadku kolejnych kategorii firm wyróżnionych ze względu na klasę wielkości, od-setek podmiotów z zaangażowaniem kapitału zagranicznego jest już wyraźnie mniejszy, by wśród mikroprzed-siębiorstw wynieść jedynie 0,38% (co jednocześnie – wobec zdecydowanej dominacji mikroprzedsiębiorstw w całej populacji firm – skutkuje bardzo niskim, bo na poziomie 0,58%, wynikiem dla ogółu podkarpackich przedsiębiorstw). I choć w całym analizowanym okresie odnotować należy systematyczny wzrost w grupie mi-kroprzedsiębiorstw firm z udziałem kapitału zagranicznego, to jednak dynamika tego wzrostu nie zapewnia jego znaczącego poziomu (w okresie 2008-2012 nastąpił wzrost z 0,25% do 0,38%).

Zaprezentowane w tej części raportu dane w sposób jednoznaczny potwierdziły, iż mikroprzedsiębiorstwa w bar-dzo ograniczonym stopniu cechuje zaangażowanie kapitałowe ze strony inwestorów zagranicznych. Można by w takiej sytuacji postawić tezę, iż nie ma uzasadnienia dla ewentualnych działań, które zorientowane byłyby na zwiększenie rzeczonego zaangażowania w sektor mikroprzedsiębiorstw. Z drugiej jednak strony, porównując sytuację województwa podkarpackiego z innymi regionami kraju stwierdzić należy, iż takie zwiększenie jest możliwe, gdyż w większości województw liczba mikrofirm z udziałem kapitału zagranicznego jest większa. Wy-nika to jednak najczęściej z dyskontowania przez te województwa swojego potencjału i atrakcyjności dla kapitału zagranicznego lub położenia ocenianego przez zewnętrznych inwestorów jako atrakcyjne. W tym kontekście osiągnięcie przez Podkarpacie znaczącego zwiększenia skali zaangażowania kapitału zagranicznego, w szcze-gólności w sektor mikroprzedsiębiorstw, ocenić należy jako bardzo kapitało- i czasochłonne (a tym samym – nieopłacalne) lub wręcz niemożliwe. Nie oznacza to jednak uzasadnienia dla całkowitego zaniechania działań zorientowanych na przyciągnięcie inwestorów zagranicznych (tym bardziej jeśli przyjmiemy założenie, iż za-angażowanie kapitału zagranicznego może także – poza transferem inwestycji – uruchamiać także np. transfer wiedzy, technologii i doświadczenia). Muszą one jednak być kalkulowane w sposób bardzo precyzyjny, a także „pozycjonowane” raczej na sektor dużych przedsiębiorstw, nie zaś mikrofirm.

40


Rekomendacja 3. Biorąc pod uwagę relatywnie niewielkie zaangażowanie kapitału zagranicznego w sek-tor podkarpackich przedsiębiorstw należy rozważyć prowadzenie działań zorientowanych na usprawnienie (zmniejszenie skali obciążeń formalno-proceduralnych) oraz uatrakcyjnienie (preferencje inwestycyjne, za-pewnienie odpowiedniej infrastruktury okołobiznesowej) kapitałowego zaangażowania inwestorów zagra-nicznych. Należy jednak pamiętać, że uruchamianie nowych przedsięwzięć gospodarczych z zaangażowa-niem kapitału zagranicznego warunkowane jest szeregiem zróżnicowanych czynników składających się na potencjał gospodarczy i atrakcyjności inwestycyjną regionu. Ów fakt może obniżać skuteczność i efektywność „punktowych” działań zorientowanych na przyciągnięcie kapitału zagranicznego, przy ich podejmowaniu trzeba więc w sposób precyzyjny i wielowymiarowy prowadzić analizę rzeczywistych kosztów i potencjalnych korzyści. Jednocześnie, w działaniach zorientowanych na zwiększanie zaangażowania kapitałowego inwesto-rów zagranicznych skupić się należy przede wszystkim na działaniach dotyczących sektora dużych przedsię-biorstw, tutaj bowiem skupia się przede wszystkim aktywność kapitału zagranicznego.

4.1.4. Okres prowadzenia działalności

Analizowane w niniejszej części zagadnienie dotyczące okresu prowadzenia działalności zostanie podjęte w od-niesieniu do mikroprzedsiębiorstw na dwa sposoby. Po pierwsze, obejmować ono będzie kwestię całościowego okresu prowadzenia działalności przez firmy zatrudniające do 9 osób. Po drugie, zaś scharakteryzowany zostanie aspekt ciągłości okresu prowadzenia działalności w roku i skali ewentualnego zjawiska sezonowości w funkcjo-nowaniu mikrofirm.

Na poniższej mapie przedstawiono dane dotyczące udziału w populacji mikroprzedsiębiorstw tych podmiotów, które w 2012 roku prowadziły działalność przez okres co najmniej 5 lat8. Analiza rzeczonych danych pozwala na określenie stopnia „przeżywalności” funkcjonujących na Podkarpaciu mikrofirm, a więc pośrednio także iden-tyfikacji ich kondycji i potencjału (które to elementy przekładają się bezpośrednio na zdolność przedsiębiorstwa do osiągnięcia określonego „stażu” w prowadzonej działalności).

Mapa 8. Udział mikroprzedsiębiorstw prowadzących działalność przez okres co najmniej 5 lat wśród ogółu mikroprzedsiębiorstw w poszczególnych województwach w 2012 roku

59,7

53

58,4

56,9

57

58,762,5

59,8

56

61,7

58,7

57,4

54,5

59,256,4

55,6

Udział mikroprzedsiębiorstw prowadzący ch działalność przez okres co najmniej 5 lat wśród ogółu firm mikro (w %)

60% i więcej (2)od 58 do 59% (6)od 55 do 57% (6)poniżej 55% (2)

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS ze sprawozdań SP-3

8 Przyjęto założenie, że osiągnięcie pułapu „przeżywalności” na poziomie 5 lat świadczy o tym, iż przedsiębiorstwa nie dotknęło ryzyko niepowodzenia biznesowego charakterystyczne dla pierwszych lat funkcjonowania firmy.

41


Na poziomie całego kraju udział podmiotów prowadzących działalność przez okres co najmniej 5 lat wyniósł w 2012 roku w populacji mikroprzedsiębiorstw 58%, co oznacza, iż tylko nieco ponad połowa firm zatrudnia-jących nie więcej niż 9 osób dysponuje potencjałem wystarczającym do utrzymania prowadzonej działalności przez okres 5 lat. W przypadku województwa podkarpackiego stopień „przeżywalności” mikrofirm okazał się jednak jeszcze niższy, gdyż udział podmiotów o 5-letnim stażu wynosi tam tylko 53%. Oprócz faktu, iż jest to wynik poniżej średniej dla całego kraju, to jednocześnie jest to także wynik najniższy spośród wszystkich pol-skich województw (największy udział firm o co najmniej 5-letnim „stażu” występuje w województwach: opol-skim i wielkopolskim, odpowiednio: 62,5% i 61,7%).

Wykres 8. Udział mikroprzedsiębiorstw prowadzących działalność przez okres co najmniej 5 lat wśród ogółu mikroprzedsiębiorstw w województwie podkarpackim w latach 2008-2012

53,6%52,4%

53,4%54,4%

53,0%

56,3%

55,0% 55,2%

57,7% 58,0%

55,1%

53,3%54,7%

56,7% 56,4%

48%

50%

52%

54%

56%

58%

60%



Z danych przedstawionych na powyższym wykresie wynika, iż problem nieosiągania przez blisko połowę pod-karpackich mikroprzedsiębiorstw czasowego pułapu 5 lat funkcjonowania pogłębiony jest poprzez niekorzystną dynamikę i kierunek zmian w latach 2008-2012. Bo choć generalnie zidentyfikowane w województwie pod-karpackim zmienności odpowiadają tym, które występują na poziomie całego kraju oraz Makroregionu Pol-ski Wschodniej, to jednak mniejsza dynamika tendencji wzrostowej, przy jednocześnie zwiększonej dynamice spadkowej, sprawiła, iż podczas gdy na poziomie Polski i Makroregionu Polski Wschodniej nieznacznie wzrósł odsetek firm działających co najmniej 5 lat, to na Podkarpaciu w niewielkim stopniu odsetek ten spadł. W rezul-tacie pogłębiły się – choć przyznać należy, że nie w sposób bardzo znaczący – dysproporcje pomiędzy wojewódz-twem podkarpackim a resztą kraju w zakresie „przeżywalności” mikroprzedsiębiorstw.

Rekomendacja 4. Uwzględniając fakt najniższego w Polsce udziału w populacji mikroprzedsiębiorstw pod-miotów, które zachowały ciągłość prowadzonej działalności przez okres 5 lat, rekomendowane wcześniej działania związane ze wspieraniem tworzenia nowych podmiotów gospodarczych muszą być uzupełnione także o instrumenty wspomagające funkcjonowanie mikrofirm w początkowym okresie działalności. Chodzi tu zarówno o kontynuację działań związanych ze wspomaganiem podmiotów korzystających ze wsparcia inwestycyjnego tzw. wsparciem „pomostowym”, jak i o rozważenie ewentualnego wydłużenia obligatoryjne-go okresu prowadzenia działalności gospodarczej uruchomionej w oparciu o otrzymane wsparcie. Równie ważne, zarówno dla dofinansowanych start-upów, jak i pozostałych nowozakładanych firm, stworzenie okre-ślonego systemu wsparcia dla firm już działających (gł. informacyjno-doradczo-szkoleniowego, z ewentual-nym zwiększeniem dostępności i uproszczeniem wsparcia finansowego dedykowanego mniejszym i mniej kosztownym działaniom inwestycyjnym mikrofirm).

42


Kolejny wymiar analizy dotyczącej okresu prowadzenia działalności odnosi się kwestii ewentualnej jej sezono-wości. Na poniższej mapie przedstawiono dane dotyczące tego, jaki odsetek mikroprzedsiębiorstw deklaruje prowadzenie działalności przez okres co najmniej 10 miesięcy w roku.

Mapa 9. Udział mikroprzedsiębiorstw prowadzących działalność przez co najmniej 10 miesięcy w roku w po-szczególnych województwach w 2012 roku

84,8

84

86,2

86

85,8

85,3

8786,8

85,2

85,986,9

84,9

85,7

84,386,1

87,5

Udział mikroprzedsiębiorstw prowadzący ch działalnośćprzez co najmniej 10 miesięcy w roku (w %)

86,9% i więcej (4)85,8 do 86,8% (5)84,9 do 85,7% (4)do 84,8% (3)


Bez względu na region, którego dotyczą analizowane dane mamy do czynienia ze zdecydowaną dominacją firm, które prowadzą swoją działalność przez co najmniej 10 miesięcy w roku – dla całej Polski odsetek ten wynosi 85,9%. Innymi słowy, zjawisko sezonowości dotyczy polskich mikroprzedsiębiorstw w relatywnie niewielkim stopniu. Warto jednak zauważyć, że relatywnie najmniejszy udział wśród mikrofirm podmiotów prowadzących działalność przez co najmniej 10 miesięcy dotyczy właśnie województwa podkarpackiego, gdzie wyniósł on 84%. Biorąc jednak pod uwagę niewielką różnicę w stosunku do wyniku ogólnokrajowego trudno jest zidentyfikowa-ny stan rzeczy postrzegać w kategoriach specyfiki województwa podkarpackiego. Generalnie więc stwierdzić na-leży, że także na Podkarpaciu działające mikroprzedsiębiorstwa w zdecydowanej większości zachowują ciągłość funkcjonowania w okresie całego roku i w bardzo małym stopniu dotyka je problem przestojów wynikających z sezonowego charakteru prowadzonej działalności.

43


Wykres 9. Udział mikroprzedsiębiorstw prowadzących działalność przez co najmniej 10 miesięcy w roku w województwie podkarpackim w latach 2008-2012

84,3%

82,5%

83,3%

86,4%

84,0%83,1%

83,7%

82,9%

86,7%85,9%

82,8%81,9% 82,0%

85,6%84,9%

78%

80%

82%

84%

86%

88%



Pomimo zidentyfikowanych na powyższym wykresie zmienności w udziale w populacji mikroprzedsiębiorstw podmiotów prowadzących swoją działalność przez okres co najmniej 10 miesięcy w ciągu roku nie wpływają one na zasadniczą zmianę sytuacji mikrofirm w tym aspekcie. Szczególnie dotyczy to województwa podkarpackiego, gdzie w analizowanym okresie miały miejsce zarówno spadki, jak i wzrosty odsetka firm, których działalność nie ma charakteru sezonowego, ale ostatecznie w niewielkim stopniu skutkowało to zmianą wartości omawianego parametru (udział ten zmniejszył się w latach 2008-2012 w województwie podkarpackim minimalnie – z 84,3% do 84%. Sytuacja ta nie powinna jednak zaskakiwać ze względu na fakt, iż ewentualna sezonowość jest w sposób ścisły powiązana z charakterem i rodzajem prowadzonej działalności gospodarczej, ta zaś najczęściej cechuje się względną trwałością i jeśli już podlega ewentualnym zmianom w przypadku konkretnego przedsiębiorstwa to raczej w dłuższych niż kilkuletnie interwałach czasowych.

4.1.5. Profil branżowy

Jedną z kluczowych charakterystyk sektora przedsiębiorstw jest profil branżowy firm. Kwestia ta ma kluczowe znaczenie nie tylko ze względu na fakt, iż określa charakter prowadzonej przez przedsiębiorstwo działalności go-spodarczej, ale także dlatego, iż warunkuje oddziaływanie szeregu czynników i barier rozwoju specyficznych dla poszczególnych branż. W niniejszej części raportu skupiono się na analizie profilu branżowego podkarpackich mikroprzedsiębiorstw z uwzględnieniem zarówno porównań między-, jak i wewnątrz-wojewódzkich (w ramach poszczególnych powiatów oraz klas wielkości).

44


Wykres 10. Struktura branżowa podmiotów gospodarki narodowej należących do poszczególnych klas wielkości w województwie podkarpackim w 2012 roku

2,2%

0,1%

9,2%

0,1%

0,2%

12,7%

28,9%

6,9%

2,9%

2,2%

1,3%

0,4%

17,4%

0,2%

1,8%

7,8%

18,3%

2,7%

2,7%

1,0%

2,3%

0,2%

22,1%

1,0%

2,3%

7,4%

12,9%

2,1%

0,4%

0,5%

0,5%

2,0%

39,7%

2,9%

1,5%

3,4%

9,3%

3,9%

0,0%

1,5%

0% 10% 20% 30% 40%

A. Rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo

B. Górnictwo i wydobywanie

C. Przetwórstwo przemysłowe

D. Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię

E. Dostawa wody; gospodarowanie ściekami

i odpadami (…)

F. Budownictwo

G. Handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów (…)

H. Transport i gospodarka magazynowa

I. Działalność związana z zakwaterowaniem i usługami

gastronomicznymi

J. Informacja i komunikacja

2,8%

2,7%

8,1%

1,7%

1,1%

3,1%

5,5%

2,2%

7,3%

0,8%

1,2%

1,8%

1,1%

3,4%

29,0%

5,0%

2,3%

1,8%

0,9%

1,4%

1,2%

0,8%

12,0%

22,8%

6,3%

1,8%

1,6%

0,0%

1,5%

1,0%

4,9%

7,4%

2,9%

16,2%

0,0%

1,5%

0% 10% 20% 30% 40%

K. Działalność finansowa i ubezpieczeniowa

L. Działalność związana z obsługą rynku nieruchomości

M. Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna

N. Działalność w zakresie usług administrowania (…)

O. Administracja publicznai obrona narodowa

P. Edukacja

Q. Opieka zdrowotna i pomoc społeczna

R. Działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją

S. Pozostala działalność usługowa

mikroprzedsiębiorstwa małe przedsiębiorstwa

średnie przedsiębiorstwa duże przedsiębiorstwa

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych: US w Rzeszowie Zmiany strukturalne grup podmiotów gospo-darki narodowej w województwie podkarpackim za lata 2009-2012

W sektorze mikrofirm dominują podmioty prowadzące działalność w branżach: handlowej (28,9%) i budow-lanej (12,7%). Mniejszy udział mają podmioty funkcjonujące w obszarze przetwórstwa przemysłowego (9,2%) i działalności profesjonalnej, naukowej i technicznej (8,1%). Porównując ten stan rzeczy do struktury branżowej firm z pozostałych klas wielkości można zauważyć, iż specyfiką firm mikro jest relatywnie duży udział podmio-tów handlowych, przy względnie niewielkim odsetku firm z branży przetwórstwa przemysłowego. W odniesie-niu do pierwszego rodzaju działalności mówić możemy o wyraźnym wzroście udziału firm z tej branży wraz ze wzrostem liczby osób zatrudnianych w tych firmach. Z kolei w przypadku handlu prawidłowość ta ma charakter odwrotny – im niższa jest klasa wielkości przedsiębiorstwa, tym większy udział w grupie firm tej wielkości pod-miotów działających w handlu.

Spośród branż o mniejszym znaczeniu w kilku z nich największy odsetek firm z danej branży występuje właśnie w sektorze mikrofirm. Są to: transport i gospodarka magazynowa (6,9% mikroprzedsiębiorstw działa w tej bran-ży), działalność związana z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi (2,9%), informacja i komunikacja (2,2%), działalność finansowa i ubezpieczeniowa (2,8%), działalność związana z obsługą rynku nieruchomości (2,7%), pozostała działalność usługowa (7,3%).

Z drugiej strony wśród mikroprzedsiębiorstw w stopniu śladowym reprezentowane są podmioty z takich branż jak: górnictwo i wydobywanie (0,1%), wytwarzanie i zaopatrywanie w energię (0,1%) oraz dostawa wody, go-spodarowanie ściekami i odpadami oraz działalność związana z rekultywacją (0,2%), co jednak nie powinno sta-nowić zaskoczenia i być postrzegane jako problem, gdyż jest to wynik specyfiki i skali działalności prowadzonej w tych obszarach.

45


Tabe

la 3

. St

rukt

ura

bran

żow

a po

dmio

tów

gos

poda

rki n

arod

owej

zatr

udni

ając

ych

do 9

osó

b w

pos

zcze

góln

ych

woj

ewód

ztw

ach

w 2

012

roku

Sekc

je P

KD

200

7D

olno

śląsk

ieKu

jaw

sko-

-pom

orsk

ieLu

belsk

ieLu

busk

ieM

ałop

olsk

ieM

azow

ieck

ieO

polsk

iePo

dkar

--p

acki

ePo

dlas

kie

Pom

orsk

ieŚl

ąski

eŚw

ięto

-kr

zysk

ieW

arm

ińsk

o--m

azur

skie

Wie

lkop

ol-

skie

Zach

odni

o-po

mor

skie

Polsk

a

A. R

olni

ctw

o, le

śnic

two,

łow

iect

wo

i ryb

actw

o 1,

9%2,

7%2,

7%3,

4%1,

8%1,

8%3,

8%2,

2%4,

0%2,

0%1,

2%1,

7%4,

4%3,

6%2,

7%2,

3%

B. G

órni

ctw

o i w

ydob

ywan

ie0,

09%

0,10

%-

0,08

%0,

07%

0,11

%-

0,13

%0,

13%

0,08

%-

0,12

%0,

11%

0,09

%0,

05%

0,09

%

C. P

rzet

wór

stw

o pr

zem

ysło

we

7,2%

8,5%

7,7%

7,2%

9,5%

7,8%

8,2%

9,2%

8,0%

10,3

%8,

8%9,

2%7,

5%9,

1%7,

5%8,

6%

D. W

ytw

arza

nie

i zao

patr

ywan

ie w

ene

rgię

0,1%

0,2%

-0,

2%0,

1%0,

2%-

0,1%

0,1%

0,2%

-0,

1%0,

2%0,

2%0,

2%0,

2%

E. D

osta

wa

wod

y; g

ospo

daro

wan

ie śc

ieka

mi

i odp

adam

i (…

)0,

2%0,

3%-

0,3%

0,3%

0,3%

-0,

2%0,

2%0,

2%0,

3%0,

4%0,

3%0,

3%0,

2%0,

3%

F. Bu

dow

nict

wo

11,9

%11

,9%

12,0

%12

,4%

13,5

%10

,1%

13,6

%12

,7%

12,6

%12

,6%

11,4

%13

,3%

11,7

%13

,0%

13,0

%12

,0%

G. H

ande

l hur

t. i d

etal

.; na

praw

a po

jazd

ów (…

)25

,3%

28,0

%30

,2%

27,3

%26

,4%

27,1

%25

,9%

28,9

%27

,3%

22,9

%29

,9%

32,5

%23

,6%

27,4

%24

,6%

27,3

%

H. T

rans

port

i go

spod

arka

mag

azyn

owa

5,9%

6,9%

7,0%

6,8%

6,7%

6,6%

5,1%

6,9%

7,5%

6,6%

6,6%

6,6%

6,0%

6,1%

6,6%

6,5%

I. D

ział

alno

ść zw

iąza

na z

zakw

ater

owan

iem

i u

sługa

mi g

astr

onom

.3,

0%2,

4%2,

7%3,

0%3,

8%2,

4%3,

0%2,

9%2,

2%5,

1%3,

3%2,

7%2,

8%2,

4%6,

0%3,

1%

J. In

form

acja

i ko

mun

ikac

ja

2,7%

2,1%

-1,

8%2,

8%4,

8%-

2,2%

2,0%

2,5%

2,5%

1,7%

1,7%

2,6%

1,9%

2,8%

K. D

ział

alno

ść fi

nans

owa

i ube

zpie

czen

iow

a3,

4%3,

7%3,

3%3,

0%3,

1%3,

4%3,

4%2,

8%3,

4%3,

4%3,

7%3,

0%3,

2%3,

1%3,

1%3,

3%

L. D

ział

alno

ść zw

iąza

na z

obsłu

gą ry

nku

nier

ucho

moś

ci

11,2

%4,

5%3,

0%9,

7%3,

7%4,

3%8,

4%2,

7%2,

8%7,

3%5,

4%2,

8%9,

2%3,

9%7,

2%5,

5%

M. D

ział

alno

ść p

rofe

sjona

lna,

nau

kow

a i t

echn

iczn

a 9,

2%7,

6%7,

6%6,

7%9,

1%12

,5%

8,1%

8,1%

8,2%

8,9%

8,5%

7,0%

7,2%

9,3%

7,6%

9,1%

N. D

ział

alno

ść w

zakr

esie

usłu

g ad

min

istro

wan

ia

(…)

2,5%

2,6%

-2,

2%2,

6%3,

3%0,

7%1,

7%2,

1%2,

4%2,

5%1,

7%2,

4%2,

7%2,

9%2,

6%

O. A

dmin

istra

cja

publ

iczn

a i o

bron

a na

rodo

wa

0,3%

0,6%

1,3%

0,5%

0,5%

0,4%

-1,

1%0,

9%0,

3%0,

3%1,

2%0,

7%0,

6%0,

3%0,

5%

P. E

duka

cja

2,5%

2,7%

3,0%

2,3%

2,9%

3,0%

2,6%

3,1%

2,8%

2,7%

2,7%

3,7%

3,0%

2,8%

2,4%

2,8%

Q. O

piek

a zd

row

otna

i po

moc

społ

eczn

a 4,

8%6,

7%5,

8%5,

1%5,

1%4,

4%4,

2%5,

5%6,

4%4,

9%4,

8%4,

7%6,

7%5,

2%6,

2%5,

1%

R. D

ział

alno

ść zw

iąza

na z

kultu

rą, r

ozry

wką

i r

ekre

acją

1,

7%1,

9%-

1,7%

1,9%

1,5%

-2,

2%1,

8%1,

6%1,

7%1,

5%1,

9%1,

6%1,

7%1,

7%

S. P

ozos

tała

dzi

ałal

ność

usłu

gow

a 6,

2%6,

6%7,

2%6,

3%6,

0%5,

9%6,

2%7,

3%7,

7%5,

8%6,

1%6,

3%7,

5%6,

2%5,

8%6,

3%

RA

ZEM

100%

100%

100%

100%

100%

100%

100%

100%

100%

100%

100%

100%

100%

100%

100%

100%

Źród

ło: o

prac

owan

ie w

łasn

e na

pod

staw

ie d

anyc

h: z

dok

umen

tów

Zm

iany

stru

ktur

alne

gru

p po

dmio

tów

gos

poda

rki n

arod

owej

w w

ydaw

anyc

h pr

zez

Urz

ędy

Stat

y-st

yczn

e po

szcz

egól

nych

woj

ewód

ztw

; dan

e za

lata

200

9-20

12; b

raki

dan

ych

ozna

czon

o zn

akie

m „

–”;

zest

awie

nie

nie

obej

muj

e w

ojew

ództ

wa

łódz

kieg

o,

poni

eważ

Urz

ąd St

atys

tycz

ny w

Łod

zi n

ie p

ublik

uje m

ater

iałó

w za

wie

rają

cych

nie

zbęd

ne d

ane;

cien

iow

anie

dot

. zró

żnic

owan

ia p

oszc

zegó

lnyc

h w

ojew

ództ

w

wg

skal

i od

nie

wie

lki u

dzia

ł dan

ej se

kcji

w st

osun

ku d

o in

nych

woj

ewód

ztw

do

wys

oki u

dzia

ł dan

ej se

kcji

w st

osun

ku d

o in

nych

woj

ewód

ztw

46


W powyższej tabeli przedstawiono dane obrazujące strukturę branżową sektora mikroprzedsiębiorstw w po-szczególnych województwach w 2012 roku. Informacje zawarte w tabeli pozwalają określić ewentualną specyfikę podkarpackich firm mikro ze względu na ich profil branżowy.

Populację podmiotów zatrudniających do 9 osób i działające na Podkarpaciu cechuje nadreprezentacja podmio-tów z takich branż jak: górnictwo i wydobywanie (0,13% wobec 0,09% na poziomie całego kraju), przetwórstwo przemysłowe (9,2% wobec 8,6%), handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych włączają-cej motocykle (28,9% wobec 27,3%), transport i gospodarka magazynowa (6,9% wobec 6,5%), administracja i obrona narodowa (1,1% wobec 0,5%), edukacja (3,1% wobec 2,8%), działalność związana z kulturą rozrywką i rekreacją (2,2% wobec 1,7%), pozostała działalność usługowa (7,3% wobec 6,3%). Z kolei relatywnie niewielki udział w populacji mikroprzedsiębiorstw mają w województwie podkarpackim podmioty działające w branżach: wytwarzanie i zaopatrywanie w energię (0,1% wobec 0,2%), dostawa wody, gospodarowanie ściekami i odpada-mi oraz działalność związana z rekultywacją (0,2% wobec 0,3%), działalność finansowa i ubezpieczeniowa (2,8% wobec 3,3), działalność związana z obsługą rynku nieruchomości (2,7% wobec 5,5%) oraz działalność w zakresie usług administrowania i działalność wspierająca (1,7% wobec 2,6%).

Generalnie więc, w oparciu o powyższe dane nie sposób mówić o wyraźnej specyfice województwa podkarpac-kiego jeśli chodzi o profil branżowy sektora mikroprzedsiębiorstw – dwie najwyraźniej dominujące branże to handel oraz budownictwo, co ma miejsce także w pozostałych regionach (jedyne odstępstwo od tej prawidło-wości dotyczy województwa mazowieckiego, gdzie drugą najliczniej reprezentowaną branżą wśród mikrofirm jest działalność profesjonalna, naukowa i techniczna). Z kolei dane prezentowane w poniższej tabeli pozwo-lą stwierdzić, czy mamy w ramach samego województwa podkarpackiego do czynienia ze specyfiką branżową przedsiębiorstw prowadzących działalność w różnych częściach regionu, z dodatkowym uwzględnieniem klas wielkości przedsiębiorstw.

47


Tabe

la 4

. St

rukt

ura

bran

żow

a w

g se

kcji

PKD

200

7 w

pos

zcze

góln

ych

podr

egio

nach

woj

ewód

ztw

a po

dkar

pack

iego

w p

odzi

ale

na k

lasy

w

ielk

ości

prz

edsię

bior

stw

w 2

012

roku

Sekc

je P

KD

mik

ropr

zeds

iębi

orst

wa

mał

e pr

zeds

iębi

orst

wa

śred

nie

prze

dsię

bior

stw

adu

że p

rzed

sięb

iors

twa

kroś

nień

ski

prze

mys

kirz

eszo

wsk

ita

rnob

rze-

ski

kroś

nień

ski

prze

mys

kirz

eszo

wsk

ita

rnob

rze-

ski

kroś

nień

ski

prze

mys

kirz

eszo

wsk

ita

rnob

rze-

ski

kroś

nień

ski

prze

mys

kirz

eszo

wsk

ita

rnob

rze-

ski

A.

4,3%

2,3%

1,3%

1,6%

1,2%

3,3%

0,8%

0,7%

3,8%

2,9%

1,0%

2,1%

0,0%

0,0%

1,3%

0,0%

B.0,

1%0,

1%0,

1%0,

2%0,

9%0,

3%0,

2%0,

2%0,

3%0,

0%0,

5%0,

0%5,

1%0,

0%1,

3%1,

7%

C.

9,4%

7,3%

9,4%

9,9%

15,7

%13

,3%

17,1

%21

,7%

23,1

%18

,7%

18,3

%27

,3%

51,3

%26

,9%

26,6

%55

,0%

D.

0,1%

0,1%

0,1%

0,1%

0,2%

0,1%

0,3%

0,2%

1,0%

0,0%

0,3%

2,4%

2,6%

3,8%

5,1%

0,0%

E.0,

2%0,

3%0,

2%0,

3%1,

7%1,

9%1,

3%2,

2%1,

4%1,

9%2,

5%2,

9%2,

6%0,

0%1,

3%1,

7%

F.12

,8%

11,6

%12

,5%

13,6

%6,

2%7,

6%8,

5%8,

4%4,

5%7,

7%9,

0%7,

8%0,

0%0,

0%6,

3%3,

3%

G.

27,6

%31

,4%

27,3

%30

,2%

16,9

%19

,6%

19,6

%17

,3%

8,7%

7,7%

18,8

%12

,8%

5,1%

19,2

%10

,1%

6,7%

H.

6,5%

6,4%

7,6%

6,8%

2,2%

3,0%

2,7%

2,9%

2,1%

2,9%

1,5%

2,4%

2,6%

7,7%

2,5%

5,0%

I.4,

2%2,

7%2,

2%2,

8%2,

8%2,

4%3,

4%2,

1%0,

7%0,

0%0,

8%0,

0%0,

0%0,

0%0,

0%0,

0%

J.1,

9%1,

5%3,

2%1,

7%0,

6%0,

6%1,

5%0,

9%0,

0%0,

0%1,

0%0,

5%2,

6%0,

0%2,

5%0,

0%

K.

2,5%

2,9%

3,0%

2,8%

0,3%

1,1%

1,1%

0,6%

0,7%

1,0%

1,0%

0,8%

0,0%

0,0%

0,0%

0,0%

L.2,

0%4,

0%2,

8%2,

5%1,

4%0,

8%1,

4%1,

0%1,

4%2,

9%1,

3%0,

8%0,

0%0,

0%2,

5%1,

7%

M.

7,2%

6,5%

9,9%

7,5%

1,3%

1,0%

2,8%

1,5%

0,7%

0,5%

2,8%

0,3%

0,0%

0,0%

2,5%

0,0%

N.

1,8%

1,8%

1,9%

1,5%

0,8%

0,3%

1,4%

1,4%

1,0%

0,0%

1,0%

0,8%

2,6%

0,0%

3,8%

10,0

%

O.

1,3%

1,4%

0,8%

1,0%

3,9%

4,3%

3,2%

2,7%

14,3

%15

,3%

10,0

%10

,4%

2,6%

11,5

%12

,7%

1,7%

P.2,

9%3,

3%3,

1%3,

2%34

,6%

30,3

%26

,0%

27,2

%26

,2%

24,4

%21

,3%

20,9

%2,

6%3,

8%5,

1%0,

0%

Q.

5,5%

5,9%

5,5%

5,3%

4,9%

6,3%

4,1%

5,1%

6,6%

10,0

%5,

8%4,

5%20

,5%

23,1

%15

,2%

11,7

%

R.

2,5%

2,4%

2,0%

2,1%

2,3%

2,1%

2,4%

2,2%

1,7%

1,4%

2,3%

1,6%

0,0%

0,0%

0,0%

0,0%

S.7,

5%8,

1%7,

1%6,

9%2,

1%1,

7%2,

1%1,

4%1,

4%2,

9%1,

0%1,

6%0,

0%3,

8%1,

3%1,

7%

RA

ZEM

100%

100%

100%

100%

100%

100%

100%

100%

100%

100%

100%

100%

100%

100%

100%

100%

Źród

ło: o

prac

owan

ie w

łasn

e na

pod

staw

ie d

anyc

h G

US

z rej

estr

u RE

GO

N; c

ieni

owan

ie d

ot. z

różn

icow

ania

pos

zcze

góln

ych

podr

egio

nach

i kl

asac

h w

ielk

ości

prz

ed-

siębi

orst

w w

g sk

ali o

d

nie

wie

lki u

dzia

ł dan

ej se

kcji

w st

osun

ku d

o in

nych

pod

regi

onów

i kl

as w

ielk

ości

prz

edsię

bior

stw

do

wys

oki u

dzia

ł dan

ej se

kcji

w st

osun

ku d

o in

nych

pod

regi

onów

i kl

as w

ielk

ości

prz

edsię

bior

stw

48


W oparciu o dane zawarte w powyższej tabeli stwierdzić można występowanie określonych prawidłowości do-tyczących profilu branżowego przedsiębiorstw z różnych klas wielkości, które to prawidłowości są na tyle silne, że nie ulegają one zróżnicowaniom terytorialnym. Przede wszystkim widać relatywnie duży udział większych podmiotów działających w branżach o profilu przemysłowym (tj. związanych z górnictwem i wydobywaniem, przetwórstwem przemysłowym, wytwarzaniem i zaopatrywaniem w energię, czy dostawą wody, gospodarowa-niem ściekami i odpadami oraz działalnością związaną z rekultywacją). Wśród mikroprzedsiębiorstw udział firm z tych branż jest o wiele mniejszy, czy wręcz śladowy.

Powyższa sytuacja ulega z kolei odwróceniu w odniesieniu do sektora usługowego, w specyficznych dla niego branżach w sektorze mikroprzedsiębiorstw zauważyć możemy relatywnie duży odsetek firm, podczas gdy wśród firm większych ich odsetek okazuje się być wyraźnie mniejszy. Prawidłowość ta dotyczy takich branż jak: bu-downictwo; handel hurtowy i detaliczny, naprawa pojazdów samochodowych włączając motocykle; działalność finansowa i ubezpieczeniowa; działalność związana z obsługą rynku nieruchomości; działalność profesjonalna, naukowa i techniczna; pozostała działalność usługowa.

Generalnie więc występuje usługowe sprofilowanie mniejszych firm (w tym: mikroprzedsiębiorstw) oraz prze-mysłowa specjalizacja podmiotów większych (ze szczególnym uwzględnieniem firm dużych) i zidentyfikowanej specyfiki nie różnicuje podregion, w którym prowadzona jest działalność gospodarcza. Nie oznacza to jednak braku jakichkolwiek różnic przestrzennych. W sektorze mikroprzedsiębiorstw warto bowiem zwrócić uwagę na specyfikę podregionów: rzeszowskiego i krośnieńskiego. W tym pierwszym występuje relatywnie wysoki odse-tek firm działających w branżach: działalność profesjonalna, naukowa i techniczna oraz – w szczególnie dużym stopniu – informacja i komunikacja, co wiązać należy z faktem koncentracji w największym ośrodku miejskim najbardziej wyspecjalizowanych podmiotów. Jednocześnie jednak podregion rzeszowski cechuje się stosunkowo niewielkim odsetkiem firm działających w sektorze rolniczym, co z kolei wynika z naturalnych uwarunkowań tej części województwa. Te same uwarunkowania kreują zresztą specyfikę drugiego ze wspomnianych podregionów, czyli podregionu krośnieńskiego. Tutaj bowiem mamy do czynienia z relatywnie dużym udziałem mikroprzed-siębiorstw prowadzących działalność rolniczą; związaną z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi, czy związaną z kulturą, rozrywką i rekreacją.

Kolejna tabela zawiera dane dotyczące struktury branżowej mikroprzedsiębiorstw, lecz w tym przypadku uwzględniono zróżnicowania terytorialne na poziomie powiatowym.

49


Tabe

la 5

. St

rukt

ura

bran

żow

a m

ikro

prze

dsię

bior

stw

w p

oszc

zegó

lnyc

h po

wia

tach

woj

ewód

ztw

a po

dkar

pack

iego

wg

sekc

ji PK

D 2

007

w 2

012

roku

pow

iat

A.

B.C

.D

.E.

F.G

.H

.I.

J.K

.L.

M.

N.

O.

P.Q

.R

.S.

raze

m

BIES

ZCZA

DZK

I17

,6%

0,0%

6,7%

0,0%

0,3%

11,8

%20

,5%

5,5%

6,9%

1,2%

1,4%

2,3%

4,3%

2,2%

1,7%

2,8%

5,2%

3,1%

6,6%

100%

BRZO

ZOW

SKI

2,7%

0,2%

9,8%

0,1%

0,1%

23,4

%23

,7%

8,2%

1,7%

1,4%

2,0%

0,6%

5,7%

1,1%

1,6%

2,7%

5,8%

2,1%

7,0%

100%

DĘB

ICK

I1,

7%0,

3%10

,1%

0,2%

0,3%

12,0

%27

,7%

10,0

%2,

4%1,

8%2,

2%2,

5%8,

1%1,

9%1,

0%3,

9%4,

4%2,

3%7,

0%10

0%

JARO

SŁAW

SKI

1,6%

0,2%

7,2%

0,1%

0,3%

12,4

%34

,7%

6,7%

1,9%

1,3%

3,2%

3,1%

6,9%

2,0%

1,2%

2,9%

4,7%

2,5%

7,0%

100%

JASI

ELSK

I1,

9%0,

2%10

,2%

0,0%

0,3%

11,9

%31

,7%

6,7%

2,6%

1,8%

2,3%

1,7%

7,8%

1,6%

1,5%

3,7%

4,5%

2,0%

7,6%

100%

KO

LBU

SZO

WSK

I2,

7%0,

0%10

,7%

0,2%

0,2%

21,4

%25

,8%

8,2%

1,7%

1,7%

2,2%

0,8%

4,5%

2,1%

2,1%

2,6%

4,6%

2,0%

6,5%

100%

KRO

SNO

0,4%

0,0%

8,5%

0,0%

0,0%

7,0%

32,0

%5,

3%2,

9%3,

0%3,

7%2,

8%10

,8%

1,8%

0,2%

2,8%

8,6%

2,3%

7,8%

100%

KRO

ŚNIE

ŃSK

I3,

6%0,

2%12

,3%

0,1%

0,3%

15,8

%26

,3%

7,6%

2,9%

1,9%

2,5%

1,1%

5,4%

1,6%

1,6%

2,6%

4,5%

2,9%

6,8%

100%

LESK

I11

,4%

0,0%

6,5%

0,1%

0,3%

10,2

%20

,6%

4,6%

16,4

%0,

8%1,

5%2,

2%4,

4%2,

9%1,

5%2,

3%4,

2%2,

8%7,

3%10

0%

LEŻA

JSK

I1,

6%0,

1%10

,8%

0,1%

0,1%

18,8

%26

,6%

6,8%

2,7%

1,6%

2,1%

2,1%

6,5%

1,4%

1,1%

3,2%

4,4%

2,6%

7,4%

100%

LUBA

CZO

WSK

I4,

6%0,

0%8,

4%0,

2%0,

3%16

,0%

27,4

%5,

0%3,

0%1,

8%2,

6%1,

3%6,

5%1,

7%2,

2%2,

7%4,

6%2,

9%8,

7%10

0%

ŁAŃ

CU

CK

I2,

1%0,

2%11

,9%

0,1%

0,1%

12,5

%28

,6%

8,9%

1,8%

2,2%

2,0%

1,3%

8,1%

1,7%

0,9%

3,3%

5,3%

2,0%

7,0%

100%

MIE

LEC

KI

1,4%

0,1%

12,8

%0,

0%0,

3%13

,2%

28,7

%6,

2%2,

5%1,

8%2,

6%2,

4%8,

3%1,

4%1,

2%2,

5%5,

7%2,

3%6,

5%10

0%

NIŻ

AŃ

SKI

3,1%

0,2%

12,7

%0,

0%0,

3%18

,0%

29,3

%5,

2%2,

9%1,

4%2,

7%1,

0%5,

1%1,

2%1,

5%2,

8%4,

6%1,

7%6,

4%10

0%

PRZE

MYS

KI

6,3%

0,1%

8,4%

0,1%

0,6%

14,7

%27

,8%

7,5%

3,2%

1,2%

2,7%

1,2%

4,1%

1,5%

2,6%

2,9%

4,3%

2,6%

8,2%

100%

PRZE

MYŚ

L0,

3%0,

0%4,

6%0,

0%0,

2%6,

0%32

,6%

6,1%

3,2%

1,8%

2,5%

9,9%

7,7%

1,8%

0,2%

3,5%

8,3%

1,9%

9,2%

100%

PRZE

WO

RSK

I1,

8%0,

1%10

,0%

0,1%

0,2%

12,9

%29

,4%

6,4%

2,6%

1,8%

3,0%

1,2%

5,7%

1,4%

2,0%

4,2%

6,9%

2,3%

8,0%

100%

ROPC

ZYC

KO

-SĘD

ZISZ

OW

SKI

2,0%

0,1%

9,9%

0,1%

0,2%

15,7

%28

,2%

11,9

%1,

7%1,

6%2,

2%1,

8%6,

1%1,

7%1,

4%2,

7%3,

6%2,

3%6,

7%10

0%

RZE

SZO

WSK

I2,

0%0,

2%14

,4%

0,1%

0,1%

16,4

%26

,6%

8,7%

2,0%

2,5%

2,4%

1,3%

6,6%

1,7%

1,2%

2,6%

3,1%

1,9%

6,1%

100%

RZE

SZÓ

W0,

3%0,

1%6,

1%0,

2%0,

1%8,

0%27

,6%

5,9%

2,6%

4,5%

3,9%

4,5%

14,0

%2,

2%0,

1%3,

4%6,

9%1,

9%7,

7%10

0%

SAN

OC

KI

4,9%

0,1%

8,1%

0,1%

0,1%

11,7

%27

,5%

6,6%

3,7%

1,8%

2,6%

2,9%

7,9%

1,9%

1,1%

2,8%

5,2%

2,4%

8,5%

100%

STA

LOW

OW

OLS

KI

1,4%

0,1%

7,5%

0,0%

0,2%

11,5

%34

,2%

5,7%

3,0%

1,9%

3,7%

3,7%

7,4%

1,5%

0,7%

3,0%

5,4%

1,8%

7,3%

100%

STR

ZYŻO

WSK

I2,

7%0,

1%10

,7%

0,1%

0,4%

18,7

%25

,6%

6,6%

2,0%

1,9%

2,1%

0,9%

5,5%

1,2%

2,1%

3,6%

6,6%

1,9%

7,5%

100%

TAR

NO

BRZE

G0,

3%0,

0%5,

8%0,

0%0,

4%12

,0%

34,8

%4,

2%3,

4%1,

7%3,

5%2,

1%9,

7%1,

6%0,

4%3,

9%6,

8%2,

1%7,

2%10

0%

TAR

NO

BRZE

SKI

2,5%

0,1%

9,5%

0,0%

0,5%

15,2

%29

,5%

8,8%

2,6%

1,3%

2,9%

2,0%

4,2%

1,3%

1,3%

3,3%

6,2%

1,9%

6,6%

100%

Źród

ło: o

prac

owan

ie w

łasn

e na

pod

staw

ie d

anyc

h G

US

z re

jest

ru R

EGO

N; c

ieni

owan

ie d

ot. z

różn

icow

ania

pos

zcze

góln

ych

pow

iata

ch w

g sk

ali o

d

nie

wie

lki

udzi

ał d

anej

sekc

ji w

stos

unku

do

inny

ch w

por

ówna

niu

do je

j udz

iału

w in

nych

pow

iata

ch d

o

wys

oki u

dzia

ł dan

ej se

kcji

w st

osun

ku d

o in

nych

w p

o-ró

wna

niu

do je

j udz

iału

w in

nych

pow

iata

ch

50


Na poziomie generalnym dane zamieszczone w powyższej tabeli potwierdzają wcześniejsze konkluzje o przede wszystkim usługowym profilu sektora mikroprzedsiębiorstw. Jednocześnie jednak możliwe jest uchwycenie, mniej lub bardziej wyrazistych i jednoznacznych specyfik powiatowych, jeśli chodzi o profil branżowy działają-cych w nich firm. Po pierwsze, widać nadreprezentację podmiotów z sektora rolniczego w powiatach dysponują-cych znaczącymi zasobami naturalnymi, tj.: bieszczadzkim i leskim, przy jednocześnie wyraźnie mniejszym niż w innych powiatach udziale podmiotów rolniczych w powiatach grodzkich reprezentujących duże ośrodki miej-skie: Krosno, Przemyśl, Rzeszów, Tarnobrzeg. Rzeczone zasoby lokalne w przypadku powiatów: bieszczadzkiego i leskiego znajdują także odzwierciedlenie w relatywnie dużym udziale w tych powiatach mikofirm prowadzą-cych działalność związaną z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi, czyli działających w branży tury-stycznej. Po drugie, widać większe niż w innych częściach sprofilowanie przemysłowe w takich powiatach jak: krośnieński, łańcucki, mielecki, niżański, rzeszowski. Po trzecie, branżę budowlaną cechuje relatywnie najwięk-szy udział w takich powiatach jak: brzozowski, kolbuszowski, leżajski, niżański, strzyżowski, podczas gdy w du-żych ośrodkach miejskich (Krosno, Przemyśl, Rzeszów) udział w populacji mikroprzedsiębiorstw podmiotów z tych branż okazał się relatywnie niewielki. Po czwarte, jeśli chodzi branżę handlową, to choć we wszystkich powiatach jej znaczenie dla grupy mikroprzedsiębiorstw jest kluczowe, to jednak z największym udziałem firm prowadzących tego rodzaju działalność mamy do czynienia w powiatach: jarosławskim, jasielskim, stalowolskim oraz w Przemyślu, Krośnie i Tarnobrzegu, przy jednocześnie relatywnie mniejszym odsetkiem w powiatach: bieszczadzkim, brzozowskim i leskim. Po piąte wreszcie, ujawnia się zjawisko koncentracji usług o charakterze wyspecjalizowanym (w tym świadczonych na rzecz sektora przedsiębiorstw) w większych ośrodkach miejskich takich jak: Rzeszów, Krosno, Przemyśl, Tarnobrzeg, czy Stalowa Wola. Widać to w odniesieniu do takich sekcji jak: informacja i komunikacja; działalność finansowa i ubezpieczeniowa; działalność związana z obsługą nie-ruchomości; działalność profesjonalna, naukowa i techniczna, gdzie największy wśród mikroprzedsiębiorstw występuje właśnie w ww. ośrodkach.

Uzupełnieniem i swoistym podsumowaniem powyższych danych dotyczących struktury branżowej są dane za-mieszczone na poniższej mapie, które dotyczą struktury branżowej mikroprzedsiębiorstw uwzględniającej po-szczególne sektory gospodarki (rolnictwo, łowiectwo, leśnictwo, rybactwo; przemysł; usługi) oraz identyfikują wielkość udziału dominującej wśród mikroprzedsiębiorstw sekcji PKD 2007 (handel i naprawa pojazdów samo-chodów włączającej motocykle).

51


Mapa 10. Struktura branżowa mikroprzedsiębiorstw wg sektorów gospodarki oraz udział dominującej sekcji PKD” G. Handel i naprawa pojazdów samochodowych w poszczególnych powiatach województwa podkarpackiego w 2012 r.

Udział dominującej sekcji PKD - "G"

od 29,5 do 34,8% (6)od 27,6 do 29,4% (8)od 25,6 do 27,5% (8)od 20,5 do 23,7% (3)

Struktura branżowawg sektorów gospodarki

Rolnictwo, łowiectwo, leśnictwo,PrzemysłUsługi

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS wygenerowanych z rejestru REGON na potrzeby niniej-szego badania

Z danych przedstawionych na powyższej mapie wyłania się przede wszystkim specyfika większych ośrodków miejskich, która polega na większym udziale w populacji mikroprzedsiębiorstw podmiotów z sektora usługowe-go (dotyczy to przede wszystkim powiatów grodzkich: Krosno, Przemyśl, Rzeszów i Tarnobrzeg). Jednocześnie w trzech spośród wskazanych miast (Tarnobrzeg, Krosno i Przemyśl) mamy do czynienia z wyraźniejszą – niż w przypadku pozostałych powiatów – dominacją branży handlowej (pod tym względem wyróżniają się jeszcze także powiaty: jarosławski i stalowowolski).

Co się tyczy sektora przemysłowego, to z największym jego udziałem wśród mikroprzedsiębiorstw mamy do czy-nienia w powiatach: brzozowskim, kolbuszowski, niżańskim, rzeszowskim i strzyżowskim, gdzie osiągnął on co najmniej 30%. Ponadprzeciętnie rolniczy profil sektora mikroprzedsiębiorstw występuje natomiast w powiatach: bieszczadzkim i leskim.

Ostatni wymiar analizy dotyczącej struktury branżowej podkarpackich mikroprzedsiębiorstw odnosi się do jej ewentualnej zmienności w czasie, zarówno w ramach samego województwa podkarpackiego, jak i na tle pozosta-łych regionów. W poniższej tabeli przedstawiono dane dotyczące zmian w udziale mikrofirm z poszczególnych branż w ogólnej liczbie mikroprzedsiębiorstw w województwie podkarpackim, Makroregionie Polski Wschod-niej oraz całej Polsce w latach 2009-2012.

52


Tabela 6. Struktura branżowa podmiotów gospodarki narodowej zatrudniających do 9 osób w latach 2009-2012

Sekcja PKD 2007 Obszar terytorialnyRok

Δ =2012-20092009 2010 2011 2012

A. Rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo

woj. podkarpackie 2,4% 2,3% 2,3% 2,2% -0,13%

Polska 2,4% 2,4% 2,4% 2,3% -0,06%

Makroregion Polski Wschodniej 3,0% 3,0% 3,0% 3,0% -0,01%

B. Górnictwo i wydobywanie

woj. podkarpackie 0,1% 0,1% 0,1% 0,1% 0,05%

Polska 0,1% 0,1% 0,1% 0,1% 0,03%

Makroregion Polski Wschodniej 0,1% 0,1% 0,1% 0,1% 0,03%

C. Przetwórstwo przemysłowe


Polska 8,5% 8,6% 8,6% 8,6% 0,04%


D. Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię


Polska 0,1% 0,1% 0,1% 0,2% 0,06%


E. Dostawa wody; gospodarowanie ściekami i odpadami (…)


Polska 0,2% 0,2% 0,3% 0,3% 0,04%


F. Budownictwo


Polska 12,0% 12,1% 12,0% 12,0% -0,02%


G. Handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów (…)


Polska 29,2% 28,7% 27,9% 27,3% -1,96%


H. Transport i gospodarka magazynowa


Polska 7,2% 7,0% 6,7% 6,5% -0,72%


I. Działalność związana z zakwaterowaniem i usługami gastronom.


Polska 3,2% 3,2% 3,2% 3,1% -0,02%


J. Informacja i komunikacja


Polska 2,3% 2,5% 2,7% 2,8% 0,49%


K. Działalność finansowa i ubezpieczeniowa


Polska 3,6% 3,5% 3,4% 3,3% -0,29%


L. Działalność związana z obsługą rynku nieruchomości


Polska 5,1% 5,2% 5,4% 5,5% 0,34%


M. Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna


Polska 8,6% 8,8% 9,0% 9,1% 0,51%


N. Działalność w zakresie usług administrowania (…)


Polska 2,3% 2,4% 2,5% 2,6% 0,25%


O. Administracja publiczna i obrona narodowa


Polska 0,6% 0,5% 0,6% 0,5% -0,03%


53


Sekcja PKD 2007 Obszar terytorialnyRok

Δ =2012-20092009 2010 2011 2012

P. Edukacja


Polska 2,1% 2,2% 2,3% 2,8% 0,65%


Q. Opieka zdrowotna i pomoc społeczna


Polska 4,7% 4,8% 5,0% 5,1% 0,47%


R. Działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją


Polska 1,8% 1,8% 1,7% 1,7% -0,11%


S. Pozostała działalność usługowa


Polska 6,2% 6,4% 6,3% 6,3% 0,04%


Źródło: opracowanie własne na podstawie danych: z dokumentów Zmiany strukturalne grup podmiotów gospo-darki narodowej w wydawanych przez Urzędy Statystyczne poszczególnych województw; dane za lata 2009-2012; dane dla Makroregionu Polski Wschodniej nie obejmują woj. lubelskiego ze względu na nieuwzględnienie w publikacjach Urzędu Statystycznego w Lublinie niektórych Sekcji PKD

Jeśli chodzi o te branże, w których mieliśmy w analizowanym okresie czasu do czynienia z największą skalą i dynamiką zmian, to zidentyfikowane w ich przypadku zmienności dotyczące województwa podkarpackiego cechuje zbliżony charakter do tendencji ogólnokrajowych czy makroregionalnych. I tak, w przypadku najlicz-niejszej branży w sektorze mikroprzedsiębiorstw, tj. handlu, na wszystkich analizowanych poziomach odnoto-wano spadek udziału podmiotów z tej branży. Należy przy tym podkreślić, iż jego skala była największa spośród wszystkich spadków odnotowanych w poszczególnych branżach, a jednocześnie, że to właśnie w wojewódz-twie podkarpackim udział mikroprzedsiębiorstw o profilu handlowym uległ relatywnie najbardziej znaczącemu zmniejszeniu.

W odniesieniu do wszystkich trzech wyróżnionych jednostek terytorialnych widać także zwiększający się w ana-lizowanym okresie udział mikroprzedsiębiorstw reprezentujących relatywnie zaawansowane branże usługowe (informacja i komunikacja; działalność związana z obsługą rynku nieruchomości; działalność profesjonalna, naukowa i techniczna; działalność w zakresie usług administrowania i działalność wspierająca. Dotyczy to także województwa podkarpackiego, choć należy zauważyć, że akurat na Podkarpaciu wzrost ten był najmniejszy, nie tylko w porównaniu z całą Polską, ale także z Makroregionem Polski Wschodniej.

Największy wzrost w analizowanym okresie czasu dotyczy dwóch rodzajów działalności: edukacji oraz opieki zdrowotnej i opieki społecznej, przy czym w tym przypadku sytuacja jest odwrotna wobec tej opisanej powyżej. Z największym wzrostem udziału mikroprzedsiębiorstw w wymienionych branżach mamy bowiem do czynienia właśnie na Podkarpaciu. Pewnym elementem specyfiki tego regionu jest także wzrost udziału firm budowlanych (wobec spadku na poziomie całego kraju), choć nie był to w latach 2009-2012 wzrost bardzo znaczący.

Dane zamieszczone w poniższej tabeli ujmują zagadnienie zmian struktury branżowej przedsiębiorstw woje-wództwa podkarpackiego w poszczególnych powiatach, z uwzględnieniem klas wielkości podmiotów gospodar-czych.

54


Tabe

la 7

. D

ynam

ika

zmia

n st

rukt

ury

bran

żow

ej p

rzed

siębi

orst

w p

oszc

zegó

lnyc

h kl

as w

ielk

ości

na

prze

strz

eni l

at 2

009-

2012

w p

oszc

zegó

lnyc

h po

wia

tach

woj

e-w

ództ

wa

podk

arpa

ckie

go

Pow

iat

A.

B.C

.D

.E.

F.G

.H

.I.

J.K

.L.

M.

N.

O.

P.Q

.R

.S.

Mikroprzedsiębiorstwa

BIES

ZCZA

DZK

I-1

,9%

0,0%

-0,9

%0,

0%0,

0%2,

0%-1

,4%

-1,6

%0,

0%-0

,1%

0,0%

0,3%

0,6%

0,4%

-0,1

%1,

1%1,

3%0,

0%0,

4%

BRZO

ZOW

SKI

-0,6

%0,

0%0,

2%0,

0%0,

0%-0

,5%

-1,3

%0,

5%-0

,1%

0,1%

-0,4

%0,

2%0,

3%-0

,2%

-0,2

%0,

8%0,

8%-0

,1%

0,3%

DĘB

ICK

I0,

2%0,

1%0,

4%0,

1%0,

1%-0

,3%

-2,5

%0,

0%0,

2%0,

3%-0

,6%

0,1%

0,1%

0,2%

-0,1

%0,

9%0,

8%-0

,3%

0,3%

JARO

SŁAW

SKI

0,1%

0,1%

-0,2

%0,

0%0,

1%0,

7%-3

,0%

-0,1

%-0

,2%

0,0%

-0,3

%0,

2%-0

,3%

0,3%

0,0%

1,2%

0,5%

0,1%

0,7%

JASI

ELSK

I-0

,2%

0,1%

0,6%

0,0%

0,1%

1,0%

-3,3

%-0

,9%

0,1%

0,1%

-0,4

%-0

,1%

0,8%

0,0%

0,0%

1,3%

0,4%

0,0%

0,5%

KO

LBU

SZO

WSK

I-0

,3%

0,0%

0,2%

0,0%

0,1%

0,6%

-1,9

%-0

,2%

-0,3

%0,

2%0,

0%0,

1%0,

2%0,

5%-0

,3%

0,8%

0,6%

0,3%

-0,4

%

KRO

ŚNIE

ŃSK

I-0

,3%

0,1%

0,1%

0,1%

0,0%

0,3%

-1,9

%-0

,7%

-0,4

%0,

3%-0

,4%

0,1%

0,6%

-0,1

%0,

0%0,

8%1,

0%0,

1%0,

4%

LESK

I-0

,7%

0,0%

-0,7

%0,

0%0,

3%1,

1%-2

,8%

-0,8

%2,

8%0,

0%-0

,2%

0,1%

-0,2

%0,

1%-0

,1%

0,4%

0,5%

-0,1

%0,

4%

LEŻA

JSK

I-0

,1%

0,1%

0,6%

0,1%

0,0%

0,7%

-2,1

%0,

0%0,

3%0,

5%-0

,7%

-0,3

%-0

,4%

0,2%

-0,1

%0,

8%0,

2%0,

1%0,

1%

LUBA

CZO

WSK

I0,

0%0,

0%0,

3%0,

2%-0

,1%

1,2%

-3,0

%0,

3%0,

2%0,

3%-0

,9%

0,2%

0,3%

0,0%

-0,1

%0,

3%0,

3%0,

2%0,

3%

ŁAŃ

CU

CK

I0,

0%0,

0%0,

0%-0

,1%

0,0%

0,7%

-1,4

%-0

,4%

0,1%

0,4%

-0,1

%-0

,2%

0,1%

0,1%

-0,1

%0,

6%0,

4%-0

,1%

0,1%

M. K

ROSN

O0,

0%0,

0%0,

7%0,

0%0,

0%-0

,1%

-1,5

%-0

,7%

0,2%

0,4%

-0,7

%-0

,1%

1,0%

-0,1

%0,

0%0,

3%0,

6%0,

0%0,

1%

M. P

RZE

MYŚ

L-0

,1%

0,0%

0,4%

0,0%

0,1%

0,3%

-4,5

%-0

,5%

0,1%

0,2%

-0,5

%0,

7%0,

2%0,

2%0,

0%1,

1%1,

2%0,

3%0,

8%

M. R

ZESZ

ÓW

0,0%

0,1%

-0,1

%0,

1%0,

0%0,

0%-2

,0%

-0,9

%0,

1%1,

0%-0

,3%

0,4%

0,4%

0,4%

0,0%

0,5%

0,7%

-0,1

%-0

,1%

M. T

AR

NO

BRZE

G0,

0%0,

0%0,

3%0,

0%0,

1%0,

5%-3

,1%

-0,5

%0,

0%0,

2%-0

,5%

0,3%

0,3%

0,2%

0,0%

1,6%

0,6%

-0,1

%0,

2%

MIE

LEC

KI

0,0%

0,0%

0,3%

0,0%

0,2%

-0,1

%-2

,0%

-0,6

%0,

1%0,

3%-0

,6%

0,1%

0,4%

0,3%

-0,1

%0,

5%0,

9%0,

0%0,

4%

NIŻ

AŃ

SKI

-0,8

%0,

2%-0

,1%

0,0%

0,0%

1,6%

-2,7

%0,

1%0,

1%0,

5%-0

,5%

0,2%

0,2%

0,1%

-0,1

%0,

5%0,

0%0,

1%0,

7%

PRZE

MYS

KI

0,1%

0,0%

0,2%

0,1%

0,2%

1,3%

-3,2

%-0

,4%

-0,3

%0,

1%-0

,7%

-0,1

%-0

,2%

0,1%

-0,2

%1,

2%0,

6%0,

1%1,

2%

PRZE

WO

RSK

I0,

6%0,

1%0,

6%0,

0%0,

1%0,

3%-4

,0%

-0,9

%0,

1%0,

2%-0

,5%

-0,1

%0,

2%0,

4%-0

,2%

1,9%

1,0%

0,0%

0,2%

ROPC

ZYC

KO

--S

ĘDZI

SZO

WSK

I0,

0%0,

0%0,

1%0,

0%0,

0%0,

6%-2

,6%

-0,6

%0,

0%0,

4%-0

,1%

0,1%

0,2%

0,3%

-0,1

%0,

8%0,

4%0,

3%0,

1%

RZE

SZO

WSK

I-0

,1%

0,1%

0,3%

0,0%

0,1%

0,5%

-2,0

%-1

,0%

0,0%

0,4%

-0,4

%0,

3%0,

1%0,

5%-0

,1%

0,6%

0,3%

0,0%

0,7%

SAN

OC

KI

-0,5

%0,

0%0,

7%0,

0%-0

,1%

0,8%

-2,4

%-0

,6%

0,0%

0,3%

-0,3

%0,

3%0,

3%0,

1%-0

,1%

0,6%

0,4%

-0,1

%0,

6%

STA

LOW

OW

OLS

KI

-0,1

%0,

0%0,

7%0,

0%0,

1%0,

9%-2

,7%

-0,3

%-0

,2%

0,1%

-0,8

%0,

1%0,

1%0,

2%0,

0%0,

8%0,

6%0,

0%0,

5%

STR

ZYŻO

WSK

I-0

,6%

0,0%

0,4%

0,1%

-0,1

%2,

0%-4

,0%

-0,9

%0,

4%0,

3%-0

,4%

0,0%

-0,3

%0,

2%-0

,2%

0,9%

1,9%

-0,1

%0,

4%

TAR

NO

BRZE

SKI

-0,2

%0,

0%-0

,3%

0,0%

0,1%

1,6%

-2,4

%-1

,3%

0,0%

0,3%

-0,9

%1,

6%-0

,1%

0,1%

-0,1

%0,

5%0,

5%-0

,1%

0,6%

55


Pow

iat

A.

B.C

.D

.E.

F.G

.H

.I.

J.K

.L.

M.

N.

O.

P.Q

.R

.S.

Małe przedsiębiorstwaBI

ESZC

ZAD

ZKI

0,4%

0,2%

0,0%

0,2%

0,0%

2,0%

-2,8

%0,

0%3,

6%0,

0%0,

2%2,

2%0,

2%0,

0%1,

6%-4

,6%

-2,6

%-0

,8%

0,2%

BRZO

ZOW

SKI

0,7%

3,5%

-3,2

%0,

0%0,

0%2,

0%-0

,3%

0,1%

0,0%

0,0%

0,0%

0,1%

-0,5

%0,

0%0,

3%-2

,0%

-1,4

%0,

1%0,

6%

DĘB

ICK

I0,

1%0,

0%-0

,4%

0,0%

0,8%

1,6%

-1,8

%0,

1%0,

9%-0

,3%

0,2%

0,1%

0,2%

0,6%

0,3%

-3,6

%0,

7%0,

4%-0

,1%

JARO

SŁAW

SKI

1,0%

0,3%

1,4%

0,0%

0,6%

0,7%

1,1%

0,2%

-1,4

%-0

,5%

-0,2

%0,

1%-0

,4%

-0,9

%0,

5%-5

,4%

2,2%

0,6%

0,2%

JASI

ELSK

I0,

4%0,

0%-0

,4%

0,0%

0,6%

2,3%

0,2%

0,9%

0,5%

0,7%

0,0%

0,1%

0,4%

0,1%

0,3%

-6,0

%-0

,6%

0,5%

0,1%

KO

LBU

SZO

WSK

I0,

1%0,

0%-1

,3%

0,0%

1,0%

-0,9

%-0

,1%

1,4%

0,1%

0,0%

0,1%

0,2%

0,2%

0,7%

-0,1

%-3

,1%

0,3%

0,8%

0,7%

KRO

ŚNIE

ŃSK

I0,

1%0,

0%1,

6%0,

0%0,

4%-0

,5%

2,5%

0,2%

-0,3

%0,

1%-0

,4%

0,1%

0,1%

0,1%

0,2%

-4,7

%-0

,4%

0,7%

0,2%

LESK

I-1

,2%

0,0%

1,6%

0,0%

0,1%

-2,3

%0,

6%0,

1%1,

5%0,

0%0,

0%-1

,1%

0,1%

-1,2

%0,

5%1,

9%0,

2%-1

,1%

0,1%

LEŻA

JSK

I0,

1%0,

0%1,

8%0,

1%0,

3%1,

3%-0

,5%

0,4%

-0,9

%0,

0%0,

1%0,

2%0,

4%0,

2%0,

0%-4

,4%

0,4%

0,6%

-0,2

%

LUBA

CZO

WSK

I-1

,0%

0,0%

1,2%

0,0%

0,5%

-0,8

%1,

0%0,

2%-1

,1%

0,7%

0,3%

0,2%

-1,5

%0,

0%0,

3%-1

,0%

0,5%

0,4%

0,2%

ŁAŃ

CU

CK

I0,

2%0,

2%1,

7%0,

1%-0

,9%

0,9%

-2,3

%0,

3%0,

9%0,

0%0,

2%0,

2%1,

3%0,

2%0,

6%-3

,9%

1,5%

0,0%

-1,1

%

M. K

ROSN

O0,

0%0,

0%-3

,2%

0,0%

0,0%

-0,7

%-0

,7%

-0,4

%-0

,3%

0,0%

0,0%

0,1%

-0,8

%-0

,8%

0,0%

5,3%

1,2%

0,1%

0,1%

M. P

RZE

MYŚ

L0,

0%0,

0%0,

9%0,

0%0,

2%0,

0%-2

,0%

0,3%

-2,9

%0,

7%0,

1%-0

,5%

0,5%

-1,0

%0,

1%-0

,1%

3,6%

0,1%

0,1%

M. R

ZESZ

ÓW

0,0%

0,0%

-1,0

%0,

1%0,

0%-0

,5%

-3,9

%0,

5%-0

,3%

-0,5

%0,

1%-0

,2%

0,6%

0,2%

0,1%

4,9%

0,3%

-0,1

%-0

,4%

M. T

AR

NO

BRZE

G0,

0%-0

,6%

-1,0

%0,

0%0,

0%1,

5%-6

,3%

-0,4

%0,

2%0,

1%0,

0%0,

1%0,

7%1,

3%0,

1%1,

8%2,

2%0,

1%0,

1%

MIE

LEC

KI

0,5%

0,2%

-1,8

%0,

0%-0

,4%

0,2%

-0,9

%-0

,1%

0,0%

0,0%

0,0%

-0,2

%-0

,2%

0,3%

0,1%

-0,7

%1,

5%0,

5%1,

0%

NIŻ

AŃ

SKI

0,7%

0,0%

0,3%

-0,6

%1,

3%0,

5%2,

1%0,

1%-1

,1%

0,6%

0,0%

0,0%

-0,5

%0,

0%1,

1%-4

,5%

-0,4

%0,

2%0,

0%

PRZE

MYS

KI

0,5%

0,0%

-0,4

%0,

1%0,

3%-2

,7%

3,8%

-0,6

%-1

,0%

0,0%

0,0%

0,0%

-0,6

%0,

0%0,

8%-0

,9%

0,9%

-0,4

%0,

1%

PRZE

WO

RSK

I1,

0%0,

1%-3

,0%

0,0%

0,0%

0,4%

2,0%

0,5%

0,2%

-0,4

%-0

,3%

0,1%

-0,2

%-0

,4%

1,5%

-2,0

%0,

1%0,

4%0,

1%

ROPC

ZYC

KO

--S

ĘDZI

SZO

WSK

I-0

,4%

0,0%

-0,3

%0,

6%0,

0%-0

,7%

2,6%

-0,5

%0,

2%0,

5%0,

1%0,

1%0,

7%0,

0%0,

4%-6

,1%

2,5%

0,2%

0,1%

RZE

SZO

WSK

I0,

4%0,

0%-1

,2%

0,5%

0,4%

0,8%

-2,0

%-0

,3%

-0,4

%0,

3%0,

4%-0

,2%

0,5%

-0,1

%0,

5%-0

,8%

0,1%

0,7%

0,5%

SAN

OC

KI

-0,7

%0,

0%-3

,0%

0,0%

0,5%

2,8%

0,4%

1,9%

-0,1

%0,

0%0,

1%0,

5%0,

0%0,

2%0,

4%-2

,8%

-0,3

%-0

,2%

0,0%

STA

LOW

OW

OLS

KI

0,0%

0,0%

1,3%

0,3%

-0,1

%-0

,4%

3,0%

1,0%

-1,1

%-0

,1%

-0,3

%0,

1%-0

,1%

0,6%

0,2%

-5,6

%1,

1%0,

3%-0

,5%

STR

ZYŻO

WSK

I0,

2%0,

0%1,

4%0,

0%0,

7%0,

7%3,

9%-0

,9%

-0,2

%0,

0%0,

0%0,

1%0,

2%0,

0%1,

6%-8

,1%

-0,4

%0,

7%0,

0%

TAR

NO

BRZE

SKI

0,1%

0,7%

0,2%

-0,7

%-0

,5%

1,2%

-1,6

%0,

2%2,

3%0,

1%0,

1%0,

1%0,

8%0,

0%0,

9%-6

,0%

2,0%

0,3%

0,0%

56


Pow

iat

A.

B.C

.D

.E.

F.G

.H

.I.

J.K

.L.

M.

N.

O.

P.Q

.R

.S.

Średnie przedsiębiorstwa

BIES

ZCZA

DZK

I0,

0%0,

0%-9

,1%

0,0%

0,0%

0,0%

9,1%

0,0%

0,0%

0,0%

0,0%

0,0%

0,0%

0,0%

0,0%

0,0%

0,0%

0,0%

0,0%

BRZO

ZOW

SKI

-0,5

%0,

0%-1

2,7%

0,0%

-0,5

%-0

,5%

-5,5

%0,

0%0,

0%0,

0%0,

0%0,

0%0,

0%0,

0%-1

,4%

16,8

%4,

1%0,

0%0,

0%

DĘB

ICK

I0,

2%0,

0%0,

1%0,

2%0,

4%1,

2%0,

6%1,

0%0,

0%0,

0%0,

0%0,

0%-1

,2%

0,4%

2,2%

-6,2

%0,

6%0,

2%0,

2%

JARO

SŁAW

SKI

-0,3

%0,

0%-1

,5%

0,0%

-0,3

%-5

,7%

-2,6

%-0

,3%

-1,8

%0,

0%-0

,3%

1,0%

0,0%

0,0%

-4,2

%16

,0%

0,4%

-0,3

%-0

,3%

JASI

ELSK

I0,

0%0,

0%-1

,5%

1,5%

0,0%

0,0%

1,5%

0,0%

0,0%

0,0%

0,0%

1,5%

0,0%

0,0%

0,0%

-4,5

%1,

5%0,

0%0,

0%

KO

LBU

SZO

WSK

I-0

,7%

0,0%

-7,4

%-6

,0%

0,0%

4,5%

-10,

3%0,

0%-0

,7%

0,0%

0,0%

0,0%

0,0%

3,8%

-1,4

%18

,2%

0,0%

0,0%

0,0%

KRO

ŚNIE

ŃSK

I-0

,3%

0,0%

-8,0

%0,

0%-0

,3%

0,0%

-1,2

%-0

,3%

-2,6

%0,

0%-0

,3%

0,0%

0,0%

0,0%

-2,1

%9,

5%3,

7%0,

0%2,

0%

LESK

I0,

0%0,

0%0,

0%0,

0%0,

0%0,

0%0,

0%0,

0%-7

,1%

0,0%

0,0%

0,0%

0,0%

0,0%

0,0%

7,1%

0,0%

0,0%

0,0%

LEŻA

JSK

I0,

1%0,

0%-1

,9%

0,1%

0,1%

-4,8

%0,

9%0,

1%0,

0%0,

0%0,

0%0,

0%0,

0%0,

0%0,

7%1,

5%3,

1%0,

0%0,

0%

LUBA

CZO

WSK

I-0

,8%

0,0%

2,3%

0,0%

0,0%

-4,2

%-1

,6%

0,0%

0,0%

0,0%

0,0%

0,0%

0,0%

0,0%

-2,0

%5,

3%1,

1%0,

0%0,

0%

ŁAŃ

CU

CK

I0,

0%0,

0%-2

,7%

0,0%

2,7%

2,7%

0,0%

0,0%

0,0%

0,0%

0,0%

2,7%

0,0%

0,0%

0,0%

-2,7

%-2

,7%

0,0%

0,0%

M. K

ROSN

O0,

0%0,

0%-6

,9%

0,0%

0,0%

1,4%

0,0%

-2,8

%0,

0%0,

0%0,

0%0,

0%0,

0%0,

0%0,

0%6,

9%1,

4%0,

0%0,

0%

M. P

RZE

MYŚ

L0,

0%0,

0%-1

,6%

0,0%

0,0%

-3,2

%-1

,6%

0,0%

0,0%

0,0%

0,0%

0,0%

0,0%

0,0%

0,0%

4,8%

1,6%

0,0%

0,0%

M. R

ZESZ

ÓW

0,0%

0,0%

-2,3

%-0

,5%

0,5%

1,4%

-1,4

%-0

,5%

0,0%

-0,5

%0,

0%0,

0%1,

4%0,

0%-1

,4%

3,7%

-0,5

%0,

0%0,

0%

M. T

AR

NO

BRZE

G0,

0%0,

0%-0

,3%

-0,4

%-0

,8%

-2,5

%-0

,8%

-0,4

%0,

0%0,

0%-0

,4%

-0,4

%0,

0%0,

0%-2

,9%

12,4

%-0

,8%

-1,3

%-1

,3%

MIE

LEC

KI

-0,2

%0,

0%-6

,1%

-0,2

%-1

,2%

-0,5

%-0

,8%

-0,1

%0,

0%-1

,2%

-0,1

%-0

,2%

0,0%

-0,1

%-0

,5%

7,9%

2,0%

-0,1

%1,

1%

NIŻ

AŃ

SKI

0,3%

0,0%

-3,9

%0,

0%0,

3%0,

3%1,

3%0,

0%0,

0%0,

0%0,

0%0,

0%0,

0%0,

0%-5

,2%

1,0%

5,9%

0,0%

0,0%

PRZE

MYS

KI

0,0%

0,0%

6,3%

0,0%

0,0%

0,0%

-6,3

%6,

3%0,

0%0,

0%0,

0%0,

0%0,

0%0,

0%-6

,3%

0,0%

0,0%

0,0%

0,0%

PRZE

WO

RSK

I-0

,5%

0,0%

-5,2

%0,

0%-0

,5%

-1,4

%1,

0%-0

,5%

0,0%

0,0%

0,0%

-0,5

%0,

0%0,

0%-1

,4%

9,5%

0,0%

0,0%

-0,5

%

ROPC

ZYC

KO

--S

ĘDZI

SZO

WSK

I0,

0%0,

0%-0

,8%

0,0%

-1,0

%0,

0%5,

6%0,

0%0,

0%0,

0%0,

0%0,

0%-0

,3%

0,0%

-1,0

%-1

,9%

-0,6

%0,

0%0,

0%

RZE

SZO

WSK

I-0

,1%

-0,1

%-1

,1%

0,0%

-1,7

%-1

,9%

-2,2

%-0

,1%

-1,6

%1,

5%-0

,1%

0,0%

-0,1

%0,

0%-1

,7%

9,1%

1,5%

0,0%

-1,6

%

SAN

OC

KI

-0,1

%0,

0%-7

,4%

0,0%

0,0%

1,7%

-0,1

%1,

7%0,

0%0,

0%0,

0%-0

,1%

0,0%

0,0%

-0,3

%1,

2%1,

7%-0

,1%

1,7%

STA

LOW

OW

OLS

KI

1,2%

0,0%

0,0%

-0,2

%1,

1%-0

,7%

-5,0

%-0

,1%

0,0%

-0,1

%-0

,1%

0,0%

-0,1

%0,

0%-0

,7%

5,4%

-1,7

%1,

3%-0

,1%

STR

ZYŻO

WSK

I0,

5%0,

0%-1

2,8%

0,0%

0,5%

0,5%

1,3%

0,3%

0,0%

0,0%

0,3%

0,0%

0,0%

0,0%

-2,9

%4,

5%7,

9%0,

0%0,

0%

TAR

NO

BRZE

SKI

-0,7

%0,

0%0,

2%-1

,4%

-0,7

%0,

0%-2

,2%

0,0%

0,0%

0,0%

0,0%

0,0%

0,0%

0,0%

-6,7

%12

,2%

-0,7

%0,

0%0,

0%

57


Pow

iat

A.

B.C

.D

.E.

F.G

.H

.I.

J.K

.L.

M.

N.

O.

P.Q

.R

.S.

Duże przedsiębiorstwa

BIES

ZCZA

DZK

I0,

0%0,

0%0,

0%0,

0%0,

0%0,

0%0,

0%0,

0%0,

0%0,

0%0,

0%0,

0%0,

0%0,

0%0,

0%0,

0%0,

0%0,

0%0,

0%

BRZO

ZOW

SKI

0,0%

0,0%

0,0%

0,0%

0,0%

0,0%

0,0%

0,0%

0,0%

0,0%

0,0%

0,0%

0,0%

0,0%

0,0%

0,0%

0,0%

0,0%

0,0%

DĘB

ICK

I0,

0%6,

3%-6

,3%

0,0%

0,0%

-0,9

%5,

4%-0

,9%

0,0%

0,0%

0,0%

0,0%

0,0%

-2,7

%0,

0%0,

0%-0

,9%

0,0%

0,0%

JARO

SŁAW

SKI

0,0%

0,0%

-2,4

%0,

0%0,

0%0,

0%11

,9%

-2,4

%0,

0%0,

0%0,

0%0,

0%0,

0%0,

0%0,

0%-2

,4%

-4,8

%0,

0%0,

0%

JASI

ELSK

I0,

0%14

,3%

0,0%

0,0%

0,0%

0,0%

0,0%

0,0%

0,0%

0,0%

0,0%

0,0%

-14,

3%0,

0%0,

0%0,

0%0,

0%0,

0%0,

0%

KO

LBU

SZO

WSK

I0,

0%0,

0%8,

3%0,

0%0,

0%0,

0%0,

0%0,

0%0,

0%0,

0%0,

0%0,

0%0,

0%0,

0%0,

0%0,

0%-8

,3%

0,0%

0,0%

KRO

ŚNIE

ŃSK

I0,

0%0,

0%0,

0%0,

0%0,

0%0,

0%0,

0%16

,7%

0,0%

0,0%

0,0%

0,0%

0,0%

0,0%

0,0%

0,0%

-16,

7%0,

0%0,

0%

LESK

I0,

0%0,

0%0,

0%0,

0%0,

0%0,

0%0,

0%0,

0%0,

0%0,

0%0,

0%0,

0%0,

0%0,

0%0,

0%0,

0%0,

0%0,

0%0,

0%

LEŻA

JSK

I0,

0%0,

0%0,

0%0,

0%0,

0%0,

0%0,

0%0,

0%0,

0%0,

0%0,

0%0,

0%0,

0%0,

0%0,

0%0,

0%0,

0%0,

0%0,

0%

LUBA

CZO

WSK

I0,

0%0,

0%-5

0,0%

0,0%

0,0%

0,0%

0,0%

0,0%

0,0%

0,0%

0,0%

0,0%

0,0%

0,0%

0,0%

0,0%

50,0

%0,

0%0,

0%

ŁAŃ

CU

CK

I0,

0%0,

0%0,

0%0,

0%0,

0%0,

0%0,

0%0,

0%0,

0%0,

0%0,

0%0,

0%0,

0%0,

0%0,

0%0,

0%0,

0%0,

0%0,

0%

M. K

ROSN

O0,

0%2,

5%-5

,4%

-5,9

%8,

3%-5

,9%

4,9%

-5,9

%0,

0%2,

5%0,

0%0,

0%0,

0%0,

0%0,

0%2,

5%2,

5%0,

0%0,

0%

M. P

RZE

MYŚ

L0,

0%0,

0%2,

1%1,

0%0,

0%0,

0%3,

1%1,

0%0,

0%0,

0%0,

0%0,

0%0,

0%0,

0%-1

0,3%

0,0%

2,1%

0,0%

1,0%

M. R

ZESZ

ÓW

0,0%

0,0%

-1,6

%2,

0%0,

0%-3

,5%

-1,6

%-1

,8%

0,0%

1,9%

0,0%

0,1%

1,9%

1,9%

0,3%

0,1%

0,3%

0,0%

0,0%

M. T

AR

NO

BRZE

G0,

0%0,

0%0,

0%0,

0%0,

0%0,

0%0,

0%0,

0%0,

0%0,

0%0,

0%0,

0%0,

0%0,

0%0,

0%0,

0%0,

0%0,

0%0,

0%

MIE

LEC

KI

0,0%

0,0%

0,0%

0,0%

0,0%

0,0%

0,0%

0,0%

0,0%

0,0%

0,0%

0,0%

0,0%

0,0%

0,0%

0,0%

0,0%

0,0%

0,0%

NIŻ

AŃ

SKI

0,0%

0,0%

0,0%

0,0%

0,0%

0,0%

0,0%

0,0%

0,0%

0,0%

0,0%

0,0%

0,0%

0,0%

0,0%

0,0%

0,0%

0,0%

0,0%

PRZE

MYS

KI

0,0%

0,0%

0,0%

0,0%

0,0%

0,0%

0,0%

0,0%

0,0%

0,0%

0,0%

0,0%

0,0%

0,0%

0,0%

0,0%

0,0%

0,0%

0,0%

PRZE

WO

RSK

I0,

0%0,

0%0,

0%0,

0%0,

0%0,

0%0,

0%0,

0%0,

0%0,

0%0,

0%0,

0%0,

0%0,

0%0,

0%0,

0%0,

0%0,

0%0,

0%

ROPC

ZYC

KO

--S

ĘDZI

SZO

WSK

I0,

0%0,

0%8,

3%0,

0%0,

0%0,

0%0,

0%-1

2,5%

0,0%

0,0%

0,0%

0,0%

0,0%

0,0%

0,0%

0,0%

4,2%

0,0%

0,0%

RZE

SZO

WSK

I-8

,9%

0,0%

-6,7

%0,

0%0,

0%-8

,9%

11,1

%11

,1%

0,0%

0,0%

0,0%

0,0%

-8,9

%0,

0%0,

0%0,

0%11

,1%

0,0%

0,0%

SAN

OC

KI

0,0%

0,0%

6,7%

1,1%

0,0%

0,0%

0,0%

-10,

0%0,

0%0,

0%0,

0%0,

0%0,

0%1,

1%0,

0%0,

0%1,

1%0,

0%0,

0%

STA

LOW

OW

OLS

KI

0,0%

0,0%

6,3%

-6,3

%0,

0%0,

0%0,

0%0,

0%0,

0%0,

0%0,

0%0,

0%0,

0%0,

0%0,

0%0,

0%0,

0%0,

0%0,

0%

STR

ZYŻO

WSK

I0,

0%0,

0%-1

6,7%

0,0%

0,0%

0,0%

0,0%

0,0%

0,0%

0,0%

0,0%

0,0%

0,0%

0,0%

0,0%

33,3

%-1

6,7%

0,0%

0,0%

TAR

NO

BRZE

SKI

0,0%

0,0%

-15,

0%0,

0%0,

0%0,

0%0,

0%0,

0%0,

0%0,

0%0,

0%0,

0%0,

0%0,

0%20

,0%

0,0%

-5,0

%0,

0%0,

0%

Źród

ło: o

prac

owan

ie w

łasn

e na

pod

staw

ie d

anyc

h G

US

z re

jest

ru R

EGO

N; p

rzed

staw

ione

war

tośc

i pro

cent

owe

stan

owią

róż

nicę

pom

iędz

y ud

ział

em p

rzed

się-

bior

stw

z d

anej

sek

cji w

cał

kow

itej l

iczb

ie p

rzed

siębi

orst

w w

dan

ym p

owie

cie

w r

oku

2012

ora

z 20

09; c

ieni

owan

ie d

ot. z

różn

icow

ania

pos

zcze

góln

ych

pow

iata

ch o

raz s

ekcj

ach

PKD

wg

skal

i od

wys

oki s

pade

k ud

ział

u da

nej s

ekcj

i w st

osun

ku d

o in

nych

sekc

ji i i

nnyc

h po

wia

tów

w d

anej

kla

sie w

ielk

ości

wys

oki w

zros

t udz

iału

dan

ej se

kcji

w st

osun

ku d

o in

nych

sekc

ji i i

nnyc

h po

wia

tów

w d

anej

kla

sie w

ielk

ości

58


Jeśli chodzi o mikroprzedsiębiorstwa, to w przypadku większości powiatów zwrócić należy przede wszystkim uwagę na trzy tendencje. Po pierwsze, jest to spadek udziału mikrofirm prowadzących działalność handlową. Prawidłowość ta dotyczy wszystkich powiatów i cechuje się największą skalą spadków spośród wszystkich ana-lizowanych branż. Po drugie, we wszystkich powiatach wystąpił w analizowanym okresie czasu wzrost udziału mikroprzedsiębiorstw z branż: edukacja oraz opieka zdrowotna i pomoc społeczna, choć należy jednocześnie podkreślić, iż skala tych wzrostów jest wyraźnie mniejsza niż stopień spadków odnotowany w branży handlowej. Po trzecie wreszcie, w większości powiatów nastąpił wzrost znaczenia branży budowlanej, co potwierdzają wzro-sty udziału firm mikro prowadzących tego rodzaju działalność. W tym jednak przypadku, obok tych powiatów w których odnotowano wzrost udziału firm z tej branży w ogólnej liczbie mikroprzedsiębiorstw występują także i powiaty z tendencją spadkową.

Oprócz nakreślonych powyżej tendencji, które dotyczą większości lub nawet wszystkich powiatów dostrzec można także w sektorze mikroprzedsiębiorstw prawidłowości specyficzne dla pojedynczych powiatów. Przy-kładowo, w powiecie bieszczadzkim, który charakteryzuje się największym udziałem firm mikro z branży rol-niczej w analizowanym okresie wystąpił jednocześnie największy spadek odsetka tej kategorii podmiotów (o 1,9% podczas gdy w pozostałych powiatach spadki nie przekroczyły 1%, rzadko kiedy wykraczając poza 0,5%). Z kolei w powiecie leskim zauważyć należy ponadprzeciętny wzrost udziału firm z sekcji I (działalność związana z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi) – 2,8%, podczas gdy w pozostałych powiatach wzrost miał charakter śladowy lub występowały wręcz spadki udziału podmiotów z tej branży.

W przypadku przedsiębiorstw z dalszych klas wielkości nie mamy już do czynienia z tak jednoznacznymi i spój-nymi dla całej kategorii firm tendencjami. W ramach poszczególnych sekcji występują bowiem w części powia-tów wyraźne wzrosty, w innych zaś zauważalne spadki. Można więc zauważyć, że tak jak w przypadku więk-szych podmiotów możliwe jest wskazanie zróżnicowań terytorialnych odnoszących się do zmienności struktury branżowej, tak w przypadku firm mikro bardziej adekwatne jest mówienie o terytorialnej spójności i specyfice wynikającej raczej z charakteru najmniejszych podmiotów gospodarczych i prowadzonej przez nie działalności niż z ich położenia.

Z przeprowadzonej analizy branżowej sektora mikroprzedsiębiorstw w województwie podkarpackim wynika, iż pomimo występowania generalnych prawidłowości (które zresztą nie dotyczą wyłącznie województwa pod-karpackiego), a związanych przede wszystkim z dominacją w tej grupie firm handlowych i budowlanych, wy-stępują także pewne zróżnicowania terytorialne świadczące o określonej specyfice branżowej podregionów, czy powiatów. Pojawia się jednak pytanie, czy specyfika ta jest na tyle istotna, by uzasadniać różnicowanie w po-szczególnych powiatach województwa wsparcia dla mikroprzedsiębiorstw, które wynikałoby z różnic w profilu branżowym. Wydaje się, że takiego uzasadnienia obecnie nie ma, ew. należałoby rozważyć, czy ze względu na pewną specyfikę branżową niektórych powiatów nie kierować tam „miękkiego” wsparcia o charakterze infor-macyjnym czy doradczym związanego z prowadzeniem działalności w określonych branżach i sektorach (np. pomocy doradczej dla osób zainteresowanych prowadzeniem działalności w sektorze turystycznym w powiatach cechujących się takim właśnie profilem branżowym).

Jednocześnie podkreślić należy, że ze względu na swoją specyfikę i ograniczony potencjał, mikroprzedsiębior-stwa powinny być raczej wyłączone z procesu branżowego kierunkowania wsparcia w sposób, który wynika z identyfikacji na poziomie całego regionu kluczowych obszarów rozwoju i tzw. „inteligentnych specjalizacji”. Nie sposób bowiem traktować firm mikro jako potencjalnych „kół zamachowych” regionalnej gospodarki, a tak-że oczekiwać od nich współkształtowania innowacyjnego rozwoju regionu. W chwili obecnej powinny być one raczej postrzegane jako kluczowy obszar ujawniania się aktywności gospodarczej mieszkańców województwa w ramach tych rodzajów działalności, które zapewniają, jeśli nie dynamiczny i innowacyjny, to przynajmniej stabilny i zrównoważony, rozwój.

59


Rekomendacja 5. W chwili obecnej nie należy różnicować wsparcia dla sektora mikroprzedsiębiorstw w poszczególnych powiatach województwa, które wynikałoby z różnic w profilu branżowym. Ewentualnie należałoby rozważyć, czy ze względu na pewną specyfikę branżową niektórych powiatów nie kierować tam „miękkiego” wsparcia o charakterze informacyjnym czy doradczym związanego z prowadzeniem działalno-ści w określonych branżach i sektorach (np. pomocy doradczej dla osób zainteresowanych prowadzeniem działalności w sektorze turystycznym w powiatach cechujących się takim właśnie profilem branżowym). Jednocześnie podkreślić należy, że ze względu na swoją specyfikę i ograniczony potencjał, mikroprzedsię-biorstwa powinny być raczej wyłączone z procesu branżowego kierunkowania wsparcia w sposób, który wynika z identyfikacji na poziomie całego regionu kluczowych obszarów rozwoju i tzw. „inteligentnych specjalizacji”.

4.1.6. Wielkość i struktura zatrudnienia

Niniejszy podrozdział poświęcony jest analizie wielkości i struktury zatrudnienia w sektorze przedsiębiorstw, ze szczególnym uwzględnieniem firm mikro. Poniższy wykres prezentuje dane dotyczące potencjału zatrudnienio-wego podkarpackich firm w ramach poszczególnych klas wielkości, tj. łącznej liczby osób pracujących w firmach o określonym pułapie zatrudnienia, w latach 2008-2012.

Wykres 11. Liczba osób pracujących ze względu na klasę wielkości przedsiębiorstwa w województwie podkar-packim w latach 2008-2012

151 734

129 831 131 633 136 518 131 477

55 599 52 758 54 776 57 163 57 522

79 535 78 068 80 912 82 530 79 109

103 82791 549 93 162 90 200

86 098

0

20 000

40 000

60 000

80 000

100 000

120 000

140 000

160 000

2008 2009 2010 2011 2012mikroprzedsiębiorstwa małe przedsiębiorstwaśrednie przedsiębiorstwa duże przedsiębiorstwa

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS: Działalność przedsiębiorstw niefinansowych za lata 2008-2012

Choć mikroprzedsiębiorstwa cechuje na poziomie jednostkowym najniższy poziom zatrudnienia, to jednak ze względu na zdecydowaną dominację firm mikro w całym sektorze przedsiębiorstw, to właśnie ta kategoria firm cechuje się największym potencjałem zatrudnieniowym, zatrudniając w 2012 roku łącznie 131 477 osób, wobec 86 098 w przypadku dużych przedsiębiorstw, 79 109 w odniesieniu do średnich firm i 57 522 w grupie małych podmiotów. Oznacza to, że mikroprzedsiębiorstwa odgrywają kluczową rolę w procesie kreowania miejsc pracy i „zagospodarowywania” zasobów ludzkich w regionie. Tym bardziej niepokojące jest więc to, że – jak wynika z danych przedstawionych na powyższym wykresie – to właśnie mikroprzedsiębiorstwa w sposób najbardziej dotkliwy reagują na procesy dekoniunktury w gospodarce redukując swoją aktywność zatrudnieniową. Świadczy o tym znaczący spadek liczby osób pracujących w 2009 roku, kiedy wystąpiło szczególne nasilenie niekorzyst-nych tendencji w systemie gospodarczym. I choć w firmach reprezentujących pozostałe klasy wielkości również nastąpił wtedy spadek łącznej liczby osób pracujących, to jednak nie był on tak znaczący jak wśród firm mikro.

60


Można więc stwierdzić, że cechuje je szczególna wrażliwość na procesy makroekonomiczne i znajduje to od-zwierciedlenie w wielkości generowanego przez nie zatrudnienia9.

Jak wykazano powyżej, znaczenie mikroprzedsiębiorstw dla rynku pracy jest znacznie większe niż pozostałych kategorii firm, gł. ze względu na zdecydowaną dominację podmiotów mikro w całym sektorze przedsiębiorstw. Dane prezentowane poniżej pozwalają z kolei stwierdzić, jak prezentuje się potencjał zatrudnieniowy podkar-packich mikroprzedsiębiorstw na tle pozostałych województw.

Mapa 11. Liczba osób pracujących przypadająca na 1000 mikroprzedsiębiorstw w poszczególnych wojewódz-twach w 2012 roku

2 096 1 944

1 941

2 008

1 935

2 060

1 927

1 935

1 910

1 937

1 9511 973

1 894

2 000

1 975

2 086

Liczba pracujący chna 1000 mikroprzedsiębiorstw

2060 i więcej (3)od 2000 do 2059 (2)od 1951 do 1999 (3)poniżej 1950 (8)

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych US w Łodzi Działalność gospodarcza mikroprzedsiębiorstw w woj. łódzkim za lata 2008-2012

Średnia liczba osób pracujących przypadająca na 1000 mikroprzedsiębiorstw wynosiła w 2012 roku 1987 osób. Województwo podkarpackie, z liczbą 1944 pracujących, wypada pod tym względem przeciętnie plasując się w połowie rankingu województw opartego o liczebność osób pracujących przypadającą na 1000 firm mikro. Naj-korzystniejsza sytuacja występuje w województwach: mazowieckim, świętokrzyskim, opolskim, wielkopolskim i śląskim, gdzie średnia liczba pracujących przypadająca na 1000 mikroprzedsiębiorstw wynosi 2000 i więcej, najmniejszy potencjał zatrudnieniowy mikro firm występuje natomiast w województwach: podlaskim, zachod-niopomorskim i dolnośląskim.

Analizę dotyczącą liczby osób pracujących przypadającej na 1000 mikroprzedsiębiorstw przeprowadzono także w wariancie dynamicznym, dla lat 2008-2012.

9 Przy czym należy tutaj podkreślić, że w przypadku firm mikro zidentyfikowany spadek łącznej liczby osób pracujących mógł być powiązany nie tyle ze zmniejszaniem zatrudnienia, co po prostu likwidacją mikroprzedsiębiorstwa, gdyż zidentyfikowana wrażliwość podmiotów mikro na niekorzystne tendencje makroekonomiczne może skutkować także takim, bardziej znaczącym niż sama reduk-cja zatrudnienia, rezultatem. A biorąc pod uwagę, że do osób pracujących zaliczani są także właściciele przedsiębiorstwa, to także w sy-tuacji, gdy firma nie zatrudnia żadnego pracownika, zakończenie przez nią działalności będzie skutkować zmniejszeniem się łącznego wolumenu osób pracujących w mikroprzedsiębiorstwach.

61


Wykres 12. Liczba osób pracujących przypadająca na 1000 mikroprzedsiębiorstw w latach 2008-2012

20962118

1973

1903 1944

20682117

2027 201919872041 2061

1965

19651951

1800

1900

2000

2100

2200

2008 2009 2010 2011 2012

woj. podkarpackie Polska Makroregion Polski Wschodniej

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych US w Łodzi Działalność gospodarcza mikroprzedsiębiorstw w woj. łódzkim za lata 2008-2012

Z danych prezentowanych na powyższym wykresie wynika, iż na wszystkich poziomach analizy w analizowa-nym okresie czasu wystąpił spadek jeśli chodzi o liczbę osób pracujących przypadającą na 1000 mikroprzed-siębiorstw. W przypadku województwa podkarpackiego w 2012 roku mieliśmy do czynienia z 1944 osobami pracującymi na 1000 mikroprzedsiębiorstw, podczas gdy w 2008 roku liczba ta wynosiła 2096 osób. Zidentyfi-kowana skala spadku była na tyle duża, że zdecydowanie zmieniła pozycję Podkarpacia względem Polski oraz Makroregionu Polski Wschodniej (które zresztą też odnotowały w analizowanym okresie zmniejszenie się war-tości omawianego wskaźnika, lecz nie na tak dużą skalę). W 2008 roku liczba osób pracujących przypadająca na 1000 mikroprzedsiębiorstw była w województwie podkarpackim wyższa niż w Polsce i Makroregionie Polski Wschodniej, by w roku 2012 spaść do poziomu, który okazał się niższy od obu wartości osiągniętej przez oba uwzględnione w niniejszej analizie obszary referencyjne. Świadczy to o relatywnym obniżeniu się potencjału zatrudnieniowego w sektorze mikroprzedsiębiorstw na Podkarpaciu.

Wcześniejsze dane dotyczące wielkości zatrudnienia odnosiły się do liczby pracujących, która obejmuje wszyst-kie osoby wykonujące zadania w ramach przedsiębiorstwa, bez względu na rodzaj wiążącej je umowy (uwzględ-niając jednocześnie właścicieli przedsiębiorstwa). Poniżej przedstawiono z kolei dotyczące liczby zatrudnionych (a więc pozostających w stosunku pracy) w przeliczeniu na 1000 mikroprzedsiębiorstw.

62


Mapa 12. Przeciętna liczba zatrudnionych w przeliczeniu na 1000 mikroprzedsiębiorstw w 2012 roku

647

656 710

635

712

666

777658

642

770

656

740

715

657

678

644Przeciętna liczba zatrudniony ch

w przeliczeniu na 1000 mikroprzedsiębiorstw

743 zł do 777 zł (2)707 zł do 743 zł (4)671 zł do 707 zł (1)635 zł do 671 zł (9)


Średnio w Polsce na 1000 mikroprzedsiębiorstw przypada 691 osób zatrudnionych, co oznacza, że w istotnej części firm mikro nie mamy w ogóle do czynienia z zatrudnianiem pracowników. Województwo podkarpackie cechuje pod tym względem sytuacja bardzo zbliżona do tej z jaką mamy do czynienia na poziomie ogólnopol-skim – na Podkarpaciu średnia liczba zatrudnionych na 1000 mikroprzedsiębiorstw wynosiła w 2012 roku 678 osób. Z większym średnim poziomem zatrudnienia mamy do czynienia tylko w województwach: warmińsko--mazurskim, mazowieckim, świętokrzyskim, śląskim, opolskim i wielkopolskim.

Poza faktem, iż wielkość zatrudnienia mierzona liczbą osób zatrudnionych nie uwzględnia – jak w przypadku osób pracujących – samych właścicieli firm, za to, iż przeciętna liczba zatrudnionych jest wyraźnie mniejsza niż przeciętna liczba osób pracujących może także odpowiadać fakt ograniczonej skłonności mikroprzedsiębiorców do podejmowania stałych zobowiązań w zakresie polityki zatrudnieniowej i ponoszenia związanych z tym kosz-tów.

Wykres 13. Przeciętna liczba zatrudnionych w przeliczeniu na 1000 mikroprzedsiębiorstw w latach 2008-2012

764

816

697

664678

754

808

748726

691728

769

704690

678

600

650

700

750

800

850

2008 2009 2010 2011 2012



63


Kierunek i dynamika zmian dotyczących przeciętnej liczby zatrudnionych w przeliczeniu na 1000 mikroprzed-siębiorstw są w przypadku województwa podkarpackiego zbliżone do sytuacji zidentyfikowanej na poziomie ogólnopolskim oraz w Makroregionie Polski Wschodniej. Porównując wielkość przeciętnego zatrudnienia w przeliczeniu na 1000 mikroprzedsiębiorstw w okresie 2008-2012 zauważyć należy, iż w przypadku wojewódz-twa podkarpackiego zmniejszyła się ona z poziomu 764 osób do 678 zatrudnionych. I choć tendencje spadkowe występują także w odniesieniu do dwóch pozostałych poziomów analizy, to jednak tam ich skala była na tyle mniejsza, że w 2012 roku przeciętna liczba zatrudnionych w przeliczeniu na 1000 mikroprzedsiębiorstw była na poziomie ogólnopolskim i w Makroregionie Polski Wschodniej większa niż na Podkarpaciu (choć w 2008 roku mieliśmy do czynienia z sytuacją odwrotną).

Uzupełnieniem dla dotychczas omawianych danych zatrudnieniowych pozyskanych z zasobów Polskiej Staty-styki Publicznej są wyniki, przeprowadzonego na potrzeby opracowania niniejszego raportu, badania wśród podkarpackich mikroprzedsiębiorstw. Jego kluczowe wyniki dotyczące potencjału zatrudnieniowego mikrofirm pozostają generalnie zbieżne z danymi statystycznymi pozyskanymi z GUS wzmacniając wcześniejsze konkluzje odnoszące się do sfery zasobów ludzkich.

Na poniższym wykresie przedstawiono strukturę podkarpackich mikroprzedsiębiorstw ze względu na fakt za-trudniania jakichkolwiek pracowników.

Wykres 14. Deklaracja zatrudniania pracowników niezależnie od rodzaju umowy

41,7%

58,3%

przedsiębiorstwa nie zatrudniające pracowników

przedsiębiorstwa z przynajmniej 1 pracownikiem

Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI mikroprzedsiębiorstw; n=700

Pomijając rodzaj umowy, na którą mikroprzedsiębiorcy zatrudniają pracowników, należy zwrócić uwagę, iż 41,7% to jednoosobowe działalności gospodarcze. Udział przedsiębiorstw zatrudniających przynajmniej jedne-go pracownika wynosi natomiast 58,3% w całej puli firm mikro. Innymi słowy, choć większość mikroprzedsię-biorstw zatrudnia pracowników, to jednak znaczący odsetek firm sektora mikro opiera się wyłącznie na osobie właściciela, co sprawia, że mamy tu raczej do czynienia z osobami samozatrudnionymi, nie zaś przedsiębiorstwa-mi w ścisłym tego słowa znaczeniu.

Poniższy wykres prezentuje dane dotyczące liczby osób zatrudnionych w mikroprzedsiębiorstwach. Omawiając jego wyniki, należy przypomnieć, iż firmy objęte badaniem dobrano proporcjonalnie względem powiatów oraz sektorów gospodarki. Oznacza to, iż udział przedsiębiorstw przebadanych w danym powiecie w całości próby odpowiada udziałowi liczebności mikroprzedsiębiorstw z danego powiatu w całkowitej liczebności podkarpac-kich mikroprzedsiębiorstw.

64


Wykres 15. Liczba osób zatrudnionych w mikroprzedsiębiorstwach na podstawie umów o pracę oraz innego rodzaju umów

50,3

%

15,1

%

9,7%

7,4%

5,7%

4,0%

2,6%

1,4% 2,0%

1,7%

76,4

%

9,3%

5,0%

3,3%

2,0%

0,9%

0,3%

0,3%

0,4% 2,1%

0%

20%

40%

60%

80%

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9+

zatrudnienie na umowę o pracę zatrudnienie na podstawie innego rodzaju umów


Spośród firm objętych badaniem połowa (50,3%) nie zatrudnia żadnego pracownika na podstawie umowy o pracę. 15,1% mikroprzedsiębiorców zatrudnia jednego pracownika, 9,7% dwóch, 7,4% trzech, a 5,7% czterech. Najmniejszy udział badanych firm mikro zatrudnia na umowę o pracę siedmiu i dziewięciu pracowników – odpowiednio 1,4% oraz 1,7%. Jeżeli chodzi o zatrudnienie na podstawie innego rodzaju umów, zdecydowana większość pracodawców – 76,4% nie stosuje tego rozwiązania. 9,3% badanych zatrudnia jednego pracownika, 5% dwóch. Udział pracodawców zatrudniających od trzech do dziewięciu i więcej pracowników nie przewyższa w każdej z omawianych wielkości 3,5%. Średnia zatrudnienia pracowników w ramach stosunku pracy wynosi w badanej populacji 1,57 pracownika. Natomiast średnia zatrudnienia pracowników na podstawie innego rodza-ju umów wynosi 0,82 pracownika.

Z prezentowanych danych wynika więc, że – zdiagnozowany wcześniej – fakt, iż dla większości osób pracujących ich miejscem pracy są właśnie mikroprzedsiębiorstwa, wynika w większym stopniu z wyraźnej dominacji tej kategorii firm w sektorze przedsiębiorstw niż liczby zatrudnianych przez nie pracowników. Jest wprawdzie oczy-wiste, że z założenia mikroprzedsiębiorstwa nie mogą zatrudniać więcej niż 9 osób, jak się jednak okazuje zde-cydowana większość z nich nawet nie zbliża się do takiego pułapu zatrudnienia. W praktyce więc mówiąc sektor mikroprzedsiębiorstw konstytuowany jest przede wszystkim przez podmioty jedno-, a najlepszym razie – dwu- lub trzyosobowe. Znamienne jest także, że w relatywnie niewielkim stopniu wykorzystywane w celu zwiększenia potencjału zatrudnieniowego mikroprzedsiębiorstw są elastyczne formy zatrudnienia, które mogłyby, bez gene-rowania tak dużych kosztów jak stosunek pracy, korzystnie wpływać na stan zasobów ludzkich w firmach mikro.

Pogłębieniem analizy dotyczącej aspektu zatrudnieniowego funkcjonowania firm mikro są dane dotyczące udziału pracujących w mikroprzedsiębiorstwach w ogólnej liczbie pracujących w sektorze przedsiębiorstw.

65


Mapa 13. Udział pracujących w mikroprzedsiębiorstwach w ogólnej liczbie pracujących w sektorze przedsię-biorstw w poszczególnych województwach w 2012 roku

3744,6

39

44,8

41,8

39,8

43,3

41,7

38,1

46

44,6

31,7

47

44,746,2

53,1

Udział pracujący ch w mikroprzedsiębiorstwachw ogólnej l iczbie pracujących w sektorze przedsiębiorstw (w %)

47,8 do 53,1 (1)42,4 do 47,8 (8)37 do 42,4 (6)31,7 do 37 (1)

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z: GUS Działalność przedsiębiorstw niefinansowych za lata 2008-2012

Uwzględniając dane dla całej Polski, udział osób pracujących w mikroprzedsiębiorstwach w ogólnej liczbie wszystkich pracujących wynosi 39,6%. Choć nie jest to większość wszystkich osób pracujących w sektorze przed-siębiorstw, to jednak właśnie pracujący w firmach mikro są w grupie osób pracujących kategorią dominującą, co potwierdza wcześniejszy wniosek o dużym znaczeniu tej kategorii podmiotów gospodarczych dla rynku pracy. W przypadku województwa podkarpackiego odsetek ten wyniósł 38,1% i choć jest tylko o 1,5 punktu procento-wego niższy niż uśredniony wynik dla całego kraju, to jednocześnie tylko w dwóch województwach (mazowiec-kim i śląskim) wynik ten okazał się niższy niż na Podkarpaciu.

Wykres 16. Udział pracujących w mikroprzedsiębiorstwach w ogólnej liczbie pracujących w sektorze przedsię-biorstw w latach 2008-2012

38,3% 38,0%37,2%

38,0% 38,1%

38,8%

39,9%39,3%

39,6% 39,6%

42,8%

43,9%

43,0%

44,0%43,4%

36%

37%

38%

39%

40%

41%

42%

43%

44%

45%

2008 2009 2010 2011 2012



66


Analizując kierunek i dynamikę zmian w zakresie udziału osób pracujących w mikroprzedsiębiorstwach w ogólnej liczbie pracujących w sektorze przedsiębiorstw należy – po pierwsze – stwierdzić, iż występujące zmienności mają charakter zbliżony na wszystkich trzech wyróżnionych poziomach analizy. Po drugie zaś, zmienności te są raczej niewielkie, co najbardziej widoczne jest właśnie w przypadku Podkarpacia. Pomimo odnotowanych w analizowa-nym okresie czasu zmian w odniesieniu do analizowanego wskaźnika jego wartość w 2012 jest prawie identyczna z wartością z roku 2008. Świadczy to o tym, iż to jakie jest dokładnie znaczenie grupy firm mikro w kwestii zatrud-nienia w porównaniu z podmiotami z pozostałych klas wielkości jest zjawiskiem o względnie dużej stabilności.

Kolejne zagadnienie – analizowane w dwóch poniższych tabelach – odnoszące się sfery wielkości zatrudnienia w sektorze przedsiębiorstw uwzględnia dodatkowo zróżnicowanie branżowe i terytorialne w ramach wojewódz-twa podkarpackiego. Trzeba w tym miejscu podkreślić, że ze względu na fakt, iż uwzględniamy tutaj trzy wymia-ry opisu: przeciętną wielkość zatrudnienia, lokalizację przedsiębiorstwa (w danym powiecie lub podregionie) oraz profil branżowy, część spośród analizowanych danych objęta jest tajemnicą statystyczną, co uniemożliwia ich uwzględnienie w analizie. Jednocześnie, ze względu na charakter danych (zaczerpniętych ze sprawozdania SP/F-02) nie było w tym przypadku możliwe wyodrębnienie informacji dla mikroprzedsiębiorstw, w tym bo-wiem przypadku GUS prezentuje dane wyłącznie w podziale na małe, średnie i duże przedsiębiorstwa, dla któ-rych przedstawiono poniżej łączne dane (ze względu na ilość braków danych spowodowanych objęciem części spośród nich tajemnicą statystyczną). Wynika to z faktu składania rzeczonego sprawozdania wyłącznie przez firmy zatrudniające co najmniej 10 osób. Prezentowane dane należy więc przede wszystkim traktować jako ma-teriał obrazujący potencjał zatrudnieniowy poszczególnych branż, nie zaś informację o rzeczywistej wielkości zatrudnienia w ramach wyróżnionych kategorii firm (dane obejmują tylko informację o wielkości zatrudnienia w podmiotach, które złożyły sprawozdanie SP/F-02, a więc nie w całości firm).

Tabela 8. Wielkość zatrudnienia w małych, średnich i dużych przedsiębiorstwach w poszczególnych podregio-nach województwa podkarpackiego w podziale na branże wg sekcji PKD 2007 w 2012 roku

Sekcja PKD 2007

Podregion

krośnieński przemyski rzeszowski tarnobrzeski

N Δ N Δ N Δ N Δsekcja A. # - 137 83% 485 - # -sekcja B. # - # - # - 61 -sekcja C. # - 8532 91% # - 42349 90%sekcja D. # - # - # - # -sekcja E. # - 696 109% # - 1738 121%sekcja F. 3359 - 2654 128% 8219 98% 4591 -sekcja G. 8090 85% 5902 101% 19127 100% 10159 79%sekcja H. 1607 - # - # - 2632 84%sekcja I. # - 246 94% 925 107% # -sekcja J. # - 45 - # - 366 -sekcja K. 70 - # - # - # -sekcja L. # - 729 90% # - 890 95%sekcja M. # - # - 2007 - 299 -sekcja N. # - 127 - 3566 135% # -sekcja P. 77 - 48 123% 177 - 73 118%sekcja Q. 1274 97% 722 - 1728 265% 545 -sekcja R. # - - # - # -sekcja S. - # - 70 - # -

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS ze sprawozdań SP/F-02; dane nie obejmują mikroprzed-siębiorstw; kolumna „N” oznacza sumę zatrudnionych osób w pełnych etatach, kolumna „Δ” oznacza stosunek liczby zatrudnionych w 2012 do liczby zatrudnionych w roku 2008; znak „#” oznacza, iż dane nie zostały przekazane przez GUS ze względu na tajemnicę statystyczną, znak „i–i” oznacza, iż stosunek nie mógł zostać obliczony ze względu na brak wartości w roku 2008 lub 2012, pola pusta oznaczają brak przedsiębiorstw objętych sprawozdaniem SP/F-02 w danej sekcji i w danym podregionie; cieniowanie dot. dynamiki zmiany liczby osób zatrudnionych pomiędzy 2008 a 2012 rokiem wg skali od wysoki spadek lub niewielki wzrost liczby zatrudnionych w stosunku do innych podregionów wysoki wzrost liczby zatrudnionych w stosunku do innych podregionów

67


Spośród dostępnych danych najpełniejszy charakter mają te dotyczące podregionów: przemyskiego i tarnobrze-skiego. W obu przypadkach największa liczba zatrudnionych występuje w branży przetwórstwa przemysłowego, zaś drugą najliczniejszą, jeśli chodzi o liczbę zatrudnionych, kategorią branżową jest handel hurtowy i detaliczny i naprawa pojazdów samochodów włączając motocykle. Na trzeciej pozycji w rankingu branż ze względu na liczbę zatrudnionych w obu podregionach uplasowało się budownictwo.

W przypadku podregionu krośnieńskiego występują z kolei największe ograniczenia w analizie wielkości za-trudnienia w poszczególnych podregionach i branżach ze względu na objęcie znacznej części danych tajemni-cą statystyczną. Spośród udostępnionych danych również pod względem liczby osób zatrudnionych przodują branże: handlowa i budowlana (dane odnoszące się do przetwórstwa przemysłowego zostały objęte tajemnicą statystyczną).

68


Tabe

la 9

. W

ielk

ość z

atru

dnie

nia

w m

ałyc

h, śr

edni

ch i

duży

ch fi

rmac

h w

pow

iata

ch w

ojew

ództ

wa

podk

arpa

ckie

go

w p

odzi

ale

na b

ranż

e w

g se

kcji

PKD

200

7 w

201

2 ro

ku

Pow

iat

AB

CD

EF

GH

IJ

KL

MN

PQ

RS

NΔ

NΔ

NΔ

NΔ

NΔ

NΔ

NΔ

NΔ

NΔ

NΔ

NΔ

NΔ

NΔ

NΔ

NΔ

NΔ

NΔ

NΔ

bies

zcza

dzki

#-

#-

#-

#-

#-

#-

197

92%

-#

--

-#

--

--

--

-br

zozo

wsk

i65

-#

-#

--

#-

#-

908

94%

#-

#-

--

#-

#-

-#

--

--

dębi

cki

#-

#-

9667

95%

#-

#-

1166

67%

2727

92%

#-

106

141%

#-

#-

7511

4%10

116

6%#

-#

-54

126%

#-

-ja

rosł

awsk

i38

--

2245

105%

-#

-10

7415

6%24

5411

2%#

-89

-#

-#

-#

-84

-#

-#

-12

714

6%-

-ja

siel

ski

#-

#-

#-

#-

62-

845

82%

1304

100%

626

-19

787

%#

--

69-

#-

32-

#-

7911

8%-

-ko

lbus

zow

ski

#-

-21

7010

7%-

#-

398

128%

#-

77-

#-

-#

-#

--

#-

-#

--

#-

kroś

nień

ski

23-

#-

2576

115%

-14

584

%39

710

4%72

492

%46

420

1%11

930

5%#

-#

--

#-

--

#-

--

lesk

i#

--

376

--

81-

227

-18

595

%-

87-

-#

-#

--

--

#-

--

leża

jski

#-

-23

2579

%#

-#

-49

898

%11

0596

%#

-#

--

-#

-#

--

-#

--

#-

luba

czow

ski

46-

-49

650

%#

-#

-17

653

%52

281

%#

--

#-

#-

--

--

341

121%

--

łańc

ucki

#-

#-

2308

62%

#-

#-

#-

1750

101%

96-

7496

%-

-#

-#

-#

--

#-

--

m. K

rosn

o#

-#

-75

9862

%-

#-

962

-36

1174

%12

4-

105

263%

#-

-#

-97

118%

114

--

#-

#-

-m

. Prz

emyś

l-

-22

1911

0%#

-#

-62

690

%18

9110

8%#

-82

52%

#-

-#

-63

-#

-#

-#

--

#-

m. T

arno

brze

g-

#-

1472

-#

-#

-10

0190

%73

895

%#

-#

-88

149%

-#

-#

-#

-#

-#

--

#-

m. R

zesz

ów-

847

-11

664

87%

#-

#-

#-

#-

928

64%

#-

#-

#-

866

109%

#-

#-

177

-77

714

5%#

-#

-m

iele

cki

#-

#-

1395

180

%#

-48

913

3%75

710

5%26

8211

4%47

016

7%14

616

4%#

--

#-

104

-#

-#

-16

384

%#

-#

-ni

żańs

ki-

-13

3010

1%-

82-

270

-55

410

1%#

--

--

#-

#-

#-

#-

#-

--

prze

mys

ki35

64%

-47

610

1%#

-#

-11

211

1%40

397

%#

-#

--

--

#-

--

#-

--

prze

wor

ski

1851

%#

-30

9683

%-

#-

666

259%

632

75%

#-

#-

--

#-

#-

--

--

-ro

pczy

cko-

-sęd

zisz

owsk

i#

--

4125

-#

-#

-#

-79

910

3%#

-41

111%

#-

-#

-#

-#

--

#-

--

rzes

zow

ski

374

76%

#-

5373

--

126

44%

1258

-24

2710

7%10

3651

0%18

6-

#-

#-

#-

38-

#-

-22

628

3%-

-sa

nock

i12

3-

#-

#-

#-

#-

663

-11

6194

%#

-39

61%

#-

#-

#-

#-

#-

-79

180%

#-

-st

alow

owol

ski

#-

-10

375

-#

-36

6-

862

89%

2017

42%

340

70%

-87

54%

#-

#-

5396

%#

-#

-19

8-

-#

-st

rzyż

owsk

i#

--

#-

-#

-#

-95

2-

#-

#-

--

#-

#-

--

#-

--

tarn

obrz

eski

#-

-32

29-

#-

-37

67%

336

98%

241

603%

#-

--

#-

#-

--

--

-

Źród

ło: o

prac

owan

ie w

łasn

e na

pod

staw

ie d

anyc

h G

US

ze s

praw

ozda

ń SP

/F-0

2; d

ane

nie

obej

muj

ą m

ikro

prze

dsię

bior

stw

; kol

umna

„N

” oz

nacz

a su

mę

zatr

ud-

nion

ych

osób

w p

ełny

ch e

tata

ch, k

olum

na „

Δ” o

znac

za st

osun

ek li

czby

zat

rudn

iony

ch w

201

2 do

licz

by z

atru

dnio

nych

w ro

ku 2

008;

zna

k „#

” oz

nacz

a, iż

da

ne n

ie zo

stał

y pr

zeka

zane

prz

ez G

US

ze w

zglę

du n

a ta

jem

nicę

stat

ysty

czną

, zna

k „i

–i” o

znac

za, i

ż sto

sune

k ni

e móg

ł zos

tać o

blic

zony

ze w

zglę

du n

a br

ak

war

tośc

i w ro

ku 2

008

lub

2012

, pol

a pu

sta

ozna

czaj

ą br

ak p

rzed

siębi

orst

w o

bjęt

ych

spra

woz

dani

em S

P/F-

02 w

dan

ej se

kcji

w d

anym

pow

ieci

e; ci

enio

wan

ie

dot.

dyna

mik

i zm

iany

licz

by o

sób

zatr

udni

onyc

h po

mię

dzy

2008

a 2

012

roki

em w

g sk

ali o

d

wys

oki s

pade

k lu

b ni

ewie

lki w

zros

t lic

zby

zatr

udni

onyc

h w

stos

unku

do

inny

ch p

owia

tów

w

ysok

i wzr

ost l

iczb

y za

trud

nion

ych

w st

osun

ku d

o in

nych

pow

iató

w

69


W przypadku analizy między-powiatowej odnoszącej się do wielkości zatrudnienia w poszczególnych branżach najpełniejsza analiza możliwa jest w odniesieniu do najliczniej reprezentowanych branż (tam bowiem ryzyko objęcia danych tajemnicą statystyczną jest mniejsze). W oparciu o dostępne dane możemy więc stwierdzić, że z największym poziomem zatrudnienia mamy do czynienia w przetwórstwie przemysłowym. Wielkość deklaro-wanego zatrudnienia jest w tej branży największa w zdecydowanej większości tych powiatów dla których została udostępniona informacja o wielkości zatrudnienia w firmach prowadzących działalność przemysłową (wyjątek stanowi powiat jarosławski, gdzie nieznacznie większa liczba zatrudnionych występuje w przedsiębiorstwach z branży handlowej.

Dwa kolejne rodzaje działalności generujące największą skalę zatrudnienia to handel i budownictwo, przy czym w przypadku większości powiatów z większą liczbą zatrudnionych mamy do czynienia w przypadku podmiotów prowadzących działalność handlową. Wyjątek stanowią powiaty: leski, przeworski oraz m. Tarnobrzeg.

Rekomendacja 6. Biorąc pod uwagę, że mikroprzedsiębiorstwa to przede wszystkim firmy o profilu usłu-gowym ich kluczowym zasobem są osoby realizujące zadania będące elementem działalności przedsiębior-stwa. Z tego względu szczególnie istotne jest podejmowanie działań zorientowanych na wzmacnianie za-sobów ludzkich mikroprzedsiębiorstw jako czynnika dynamizującego rozwój firm mikro i mającego dla tego rodzaju firm nawet większe znaczenie niż wsparcie o charakterze inwestycyjnym (które istotniejsze jest w przypadku firm produkcyjnych, z reguły niebędących mikroprzedsiębiorstwami). Chodzi tu przede wszystkim o działania zorientowane na zmniejszanie obciążeń finansowych związanych z zatrudnianiem pracowników, np. poprzez zatrudnienie subsydiowane. Ma to szczególne znaczenie w okresach dekoniunk-tury, bo jak wskazują wyniki badania mikroprzedsiębiorstwa cechuje duża wrażliwość na tego rodzaju ne-gatywne bodźce, co skutkuje znaczącym spadkiem potencjału zatrudnieniowego firm mikro w okresach niekorzystnego oddziaływania tendencji makroekonomicznych.

4.1.7. Kompetencje pracowników

Poza, analizowanym powyżej, ilościowym aspektem oceny zasobów ludzkich w mikroprzedsiębiorstwach istotne jest także uwzględnienie aspektu jakościowego dotyczącego kompetencji pracowników firm mikro. Kwestia ta była podejmowana w badaniu ilościowym realizowanych wśród podmiotów zatrudniających do 9 osób.

Na poniższym wykresie przedstawiono dane dotyczące znaczenia poszczególnych rodzajów kompetencji przez pracowników firm mikro.

70


Wykres 17. Udział mikroprzedsiębiorstw, w których ważne jest posiadanie przez pracowników poszczególnych kompetencji

95,3%

95,3%

75,4%

72,4%

70,1%

66,4%

59,2%

57,3%

55,3%

51,3%

34,8%

5,7%

2,2%

5,2%

0% 20% 40% 60% 80% 100%

Samoorganizacja pracy i kreatywność

Umiejętności komunikacji z innymi ludźmi

Obsługa komputera i korzystanie z Internetu

Biegłość w posługiwaniu się językiem

Sprawność fizyczna lub manualna.

Wyszukiwanie i analiza informacji oraz wyciąganie wniosków

Zdolności kierownicze i organizacja pracy innych

Organizowanie i prowadzenie prac biurowych

Wykonywanie obliczeń.

Obsługa i naprawa maszyn oraz urządzeń, a także wykorzystanie narzędzi technicznych

Zdolności artystyczne i twórcze

Odpowiednie cechy charakteru i postawy

Posiadanie wiedzy związanej z charakterem działalności

Inne odpowiedzi niedotyczące kompetencji

Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI mikroprzedsiębiorstw; n=696, b.d.=4; odset-ki odpowiedzi nie sumują się do 100%, możliwe było wskazanie więcej niż jednej ważnej kompetencji

Najwięcej, bo aż 95,3% mikroprzedsiębiorców uważa, że samoorganizacja pracy, kreatywność oraz umiejętność komunikacji z innymi ludźmi to kompetencje, które są ważne w działalności ich firm. Ponad 70% badanych wskazało na umiejętność obsługi komputera i korzystania Internetu, biegłość w posługiwaniu się językiem oraz sprawność fizyczną lub manualną. Dla 66,4% pracodawców istotna jest zdolność wyszukiwania i analizy infor-macji oraz wyciąganie wniosków. Ponad połowa badanych wskazała także na zdolności kierownicze i organi-zacyjne pracy innych, organizowanie i prowadzenie prac biurowych, wykonywanie obliczeń oraz obsługę i na-prawę maszyn i urządzeń. Niespełna 35% pracodawców wskazało jako ważne zdolności artystyczne i twórcze. Najmniej z nich wskazało natomiast odpowiednie cechy charakteru i postawy (5,7%) oraz posiadanie wiedzy związanej z charakterem działalności (2,2%). Odpowiedzi 5,2% badanych sklasyfikowano jako „inne”. Należą do nich szczególnie umiejętności miękkie np. umiejętność radzenia sobie ze stresem, sumienność, lojalność, punktualność, czy terminowość.

Respondenci biorący udział w badaniu byli także proszeni o to, by w odniesieniu do kwalifikacji, które wskazano jako ważne w działalności ich przedsiębiorstwa dokonali oni także oceny konieczności ewentualnego uzupełnie-nia tych kompetencji przez pracowników firmy.

71


Wykres 18. Ocena konieczności uzupełnienia poszczególnych kompetencji wśród pracowników mikroprzed-siębiorstw

4,28

4,17

4,11

4,02

4,00

3,98

3,93

3,91

3,85

3,80

3,72

3,31

1 2 3 4 5

Obsługa komputera i korzystanie z Internetu

Sprawność fizyczna lub manualna

Umiejętności komunikacji z innymi ludźmi

Wykonywanie obliczeń

Samoorganizacja pracy i kreatywność

Biegłość w posługiwaniu się językiem

Organizowanie i prowadzenie prac biurowych

Obsługa i naprawa maszyn oraz urządzeń, a także wykorzystanie narzędzi technicznych

Zdolności artystyczne i twórcze

Zdolności kierownicze i organizacja pracy innych

Wyszukiwanie i analiza informacji oraz wyciąganie wniosków

inne kompetencje

kwalifikacje stanowczo wymagają

uzupełnienia

kwalifikacjew zupełności nie wymagają uzupełnienia

Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI mikroprzedsiębiorstw; Obsługa komputera i korzystanie z Internetu. - n=257, Sprawność fizyczna lub manualna. - n=255, Umiejętności komuni-kacji z innymi ludźmi - n=318, Wykonywanie obliczeń. - n=202, Samoorganizacja pracy i kreatywność - n=328, Biegłość w posługiwaniu się językiem - n=254, Organizowanie i prowadzenie prac biurowych. - n=200, Obsługa i naprawa maszyn oraz urządzeń, a także wykorzystanie narzędzi technicznych - n=195, Zdolności artystyczne i twórcze. - n=110, Zdolności kierownicze i organizacja pracy innych - n=231, Wyszukiwanie i analiza informacji oraz wyciąganie wniosków. - n=235, inne kompetencje - n=16; pyta-nie o ocenę konieczności uzupełnienia poszczególnych kompetencji zadawane było tylko w przypadku mikroprzedsiębiorstw zatrudniających przynajmniej 1 pracownika oraz było zadawane w stosunku do kompetencji wskazanych jako ważne; z analiz wyłączono odpowiedź „trudno powiedzieć”

Pracodawcy ocenili kompetencje swoich pracowników raczej wysoko. Do umiejętności, które nie wymagają uzupełnienia zaliczono: obsługę komputera i korzystanie z Internetu (średnia odpowiedzi – 4,28), sprawność fizyczną lub manualną (4,17), umiejętność komunikacji z innymi ludźmi (4,11), wykonywanie obliczeń (4,02) oraz samoorganizacja pracy i kreatywność (4,0). Nieco słabiej, ale również wysoko oceniono takie kwalifikacje jak biegłość w posługiwaniu się językiem (3,98), organizowanie i prowadzenie prac biurowych (3,93), obsługa i naprawa maszyn oraz urządzeń (3,91), zdolności artystyczne i twórcze (3,85), zdolności kierownicze i organiza-cja pracy innych (3.8) oraz wyszukiwanie i analiza informacji oraz wyciąganie wniosków (3,7). Najsłabiej (3,31) oceniono inne kompetencje, podane przez badanych mikroprzedsiębiorców (które miały charakter zindywidu-alizowany i warunkowany specyfiką działalności prowadzonej przez dane przedsiębiorstwo).

Dodatkowo, w badaniu CATI podjęto również wątek prowadzenia przez mikrofirmy działań zorientowanych na podnoszenie kwalifikacji w ciągu ostatnich 2 lat. Na poniższym wykresie przedstawiono dane dotyczące rodza-jów tych działań.

72


Wykres 19. Deklaracja prowadzenia działań nakierowanych na podnoszenie kwalifikacji w ciągu ostatnich 2 lat

38,3%

33,9%

19,4%

4,3%

2,0%

43,0%

0% 10% 20% 30% 40% 50%

Szkolenia / kursy zewnętrzne

Szkolenia / kursy wewnętrzne

Szkolenia/kursy zewnętrzne współfinansowane ze środków Unii

Europejskiej

Całkowite lub częściowe finansowanie studiów wyższych / podyplomowych przez

firmę

Całkowite lub częściowe finansowanie nauki w szkołach zawodowych lub średnich przez

firmę

Żadne z powyższych

Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI mikroprzedsiębiorstw; n=700, odsetki odpo-wiedzi nie sumują się do 100%, możliwe było wskazanie więcej niż jednego działania

Przedsiębiorcy zadeklarowali, iż w przeciągu ostatnich dwóch lat prowadzili działania nakierowane na podno-szenie kwalifikacji, tj. szkolenia i kursy zewnętrzne (38,3% badanych), szkolenia i kursy wewnętrzne (33,9%) oraz szkolenia i kursy zewnętrzne współfinansowane ze środków UE (19,4%). Zdecydowanie mniej przedsię-biorstw finansowało (częściowo lub całkowicie) studia wyższe pracowników (4,3%) oraz naukę w szkołach za-wodowych lub średnich (2%). Szczególną uwagę zwrócić jednak należy na fakt, iż 43% mikroprzedsiębiorstw nie prowadziło żadnych działań ukierunkowanych na podnoszenie kwalifikacji pracowników. Wydaje się, iż w tym przypadku częściowym wytłumaczeniem zidentyfikowanego stanu rzeczy może być nie tylko ewentualny utrud-niony dostęp do instrumentów rozwijania kapitału ludzkiego, ale także przekonanie mikroprzedsiębiorców, że ich pracownicy takiego wsparcia nie potrzebują. Niekiedy przekonanie to jest wynikiem rzeczywistej oceny po-trzeb przedsiębiorstwa, istotne znaczenie może tu mieć jednak także niska świadomość celowości i opłacal-ności działań zorientowanych na podnoszenie poziomu kwalifikacji pracowników10. Z tego względu za celowe uznać należy nie tyle oferowanie przedsiębiorstwom i ich pracownikom uczestnictwa w kolejnych projektach szkoleniowych, ale raczej budowanie świadomości celowości korzystania z narzędzi rozwoju kapitału ludzkiego i stworzenie mechanizmów do uproszczonego korzystania z takich form pomocy, które w najpełniejszy sposób odpowiadają na potrzeby firmy mikro.

Rekomendacja 7. Ze względu na relatywnie duży odsetek mikroprzedsiębiorstw niepodejmujących żad-nych działań zorientowanych na podnoszenie poziomu kwalifikacji swoich pracowników równie ważne co oferowanie wsparcia szkoleniowego jest budowanie świadomości o celowości i opłacalności korzystania z niego. Jeśli natomiast chodzi o zalecany kształt instrumentów pomocowych dotyczących sfery rozwijania kompetencji pracowników to w przypadku mikroprzedsiębiorstw należy raczej odchodzić od modelu pro-jektowego (zarówno w wariancie otwartym, jak i – tym bardziej – zamkniętym) na rzecz modelu uprosz-czonego dofinansowywania udziału w szkoleniach dostępnych na komercyjnym rynku szkoleniowym. W modelu tym to sam przedsiębiorca wybierałby konkretne szkolenie mogąc w sposób optymalny ocenić zapotrzebowanie swoich pracowników na określony rodzaj wsparcia w obszarze kompetencji.

10 Problematyka świadomości podkarpackich przedsiębiorców dotyczącej potrzeby podnoszenia kwalifikacji pracowników omówiona została w podrozdziale dotyczącym czynników i barier rozwoju mikroprzedsiębiorczości.

73


4.1.8. Kondycja finansowa

W niniejszej części raportu podniesione zostało kluczowe zagadnienie dotyczące wyników działalności prowa-dzonej przez mikroprzedsiębiorstwa, a mianowicie ich kondycja finansowa. W pierwszej kolejności poddano analizie wielkość miesięcznych przychodów (zrelatywizowaną do 1 pracującego) w sektorze mikroprzedsię-biorstw, co jednocześnie może stanowić podstawę do wnioskowania o efektywności pracy w mikrofirmach.

Mapa 14. Wielkość miesięcznych przychodów przypadająca na 1 pracującego w sektorze mikroprzedsiębiorstw w podziale na województwa w 2012 roku

18 83918 551

19 701

18 926

19 559

19 135

20 545

19 301

17 424

19 224

20 077

17 449

18 783

26 503

23 162

17 313

Wielkość miesięcznych przychodówprzypadająca na 1 pracującego w sektorze mikroprzedsiębiorstw (w zł)

20 080 do 26 510 (3)19 220 do 20 080 (5)18 780 do 19 220 (4)17 310 do 18 780 (4)


Na jednego pracującego w sektorze mikroprzedsiębiorstw w Polsce przypada przeciętnie 20 372 zł przychodu miesięcznie. Zgodnie z przedstawionymi na mapie danymi najwyższe przychody w przeliczeniu na jednego pra-cującego miesięcznie występują w województwie mazowieckim, gdzie wynoszą one 26 503 zł oraz podlaskim, gdzie kwota ta wynosi 23 162, co oznacza, iż wśród mikroprzedsiębiorstw z tych województw występuje najwyż-sza efektywność pracy. W województwie podkarpackim występuje dość niska efektywność pracy – na jednego pracującego w sektorze mikroprzedsiębiorstw przypada 17 449 zł. Gorsza sytuacja występuje tylko w wojewódz-twie łódzkim (17 424 zł) oraz warmińsko-mazurskim (17 313 zł). Na kolejnym wykresie przedstawiono dynami-kę tego zjawiska w latach 2008-2012.

74


Wykres 20. Wielkość miesięcznych przychodów przypadająca na 1 pracującego w sektorze mikroprzedsię-biorstw w latach 2008-2012

11 86512 420

17 009 18 864 17 44913 663 14 275

19 444 20 001 20 372

11 614

12 72616 924

19 078 19 047

0

5 000

10 000

15 000

20 000

25 000

2008 2009 2010 2011 2012



W latach 2008-2012 wielkość miesięcznych przychodów przypadających na 1 pracującego miesięcznie w woje-wództwie podkarpackim była zbliżona do sytuacji w całym Makroregionie Polski Wschodniej i ulegała bliźnia-czym zmianom tj. rok 2009 był okresem umiarkowanego wzrostu przychodów, z kolei w latach 2010-2011 wzrost był bardziej dynamiczny, co jest zgodne z tendencją ogólnopolską spowodowaną racjonalizacją działalności go-spodarczej wynikającej ze spowolnienia gospodarczego będącego skutkiem kryzysu gospodarczego z 2008 roku. Z kolei w roku 2012 w województwie podkarpackim wielkość przychodów przypadająca na 1 pracującego uległa spadkowi, natomiast dane ogólnopolskie oraz dla Makroregionu Polski Wschodniej wskazują na utrzymanie poziomu przychodów z 2011 roku. Oznacza to, iż w odróżnieniu od generalnych tendencji, w województwie podkarpackim dokonało się obniżenie efektywności pracy z 18 864 zł przychodu przypadającego na 1 pracu-jącego miesięcznie na koniec 2011 roku do 17 449 zł na koniec roku 2012. Należy jednak wziąć pod uwagę, iż wspomniany spadek nie wynika z ograniczenia przychodów, ponieważ nominalnie uległy one wzrostowi, lecz z większej – niż dynamika wzrostu przychodów – dynamiki wzrostu liczby pracujących.

Rekomendacja 8. Biorąc pod uwagę relatywnie niski poziom efektywności pracy w województwie podkar-packim na tle innych regionów za celowe uznać należy stworzenie takich instrumentów wsparcia dedykowa-nych mikroprzedsiębiorstwom, które byłyby zorientowane na zwiększanie efektywności pracy. Zagadnienie to ma charakter wieloaspektowy, a na osiąganą przez firmy wydajność pracy składa się szereg zróżnico-wanych czynników, spośród których nie wszystkie mogą stanowić przedmiot oddziaływania na poziomie regionalnym. Warto jednak rozważyć uwzględnienie elementu poprawy efektywności pracy w oferowanym mikroprzedsiębiorstwom wsparciu doradczym. W tym celu należałoby bądź zaoferować instytucjom oto-czenia biznesu wsparcie na oferowanie tego rodzaju pomocy, bądź też włączyć je w ewentualny projekt systemowy jako podmioty świadczące w jego ramach usługi doradcze na rzecz poprawy efektywności funk-cjonowania firm z sektora mikro.

Ważnym źródłem danych nt. kondycji finansowej przedsiębiorstw są składane zeznania podatkowe, szczególnie, że ze względu na nieobarczenie ich problemem deklaratywności cechuje je wysoki stopień rzetelności. Poniżej przedstawione zostały zestawienia, które opracowane zostały dzięki danym przekazanym na potrzeby niniejsze-go badania przez Izbę Skarbową w Rzeszowie. W związku ze strukturą deklaracji podatkowych, w których nie są uwzględniane dane o zatrudnieniu, nie jest możliwe wyróżnienie sektora mikroprzedsiębiorstw i przedstawione dane dotyczą ogółu sektora przedsiębiorstw w województwie podkarpackim.

75


Tabela 10. Wielkość przychodów i dochodów podatkowych w podziale na rodzaje opodatkowania w latach 2008-2012 w województwie podkarpackim (tys. zł)

Rodzaj opodatkowania Rodzaj wartości 2008 2009 2010 2011 2012

Osoby prawneprzychód 61 149 984 59 694 118 73 631 757 82 086 681 72 157 086

dochód 3 920 538 3 542 347 4 338 202 5 222 559 4 708 011

Osoby fizyczne

Korzystające z podatku liniowego

przychód 28 987 093 28 094 288 29 236 193 33 599 681 33 879 355

dochód 2 485 243 2 271 077 2 445 208 2 742 418 2 663 610

Korzystające z ryczałtu ewidencjonowanego

przychód 1 159 570 1 119 227 1 284 565 1 418 856 1 394 275

Korzystające z ogólnych zasad opodatkowania

przychód 9 537 209 12 625 259 13 513 344 14 466 321 14 362 824

dochód 869 322 1 133 379 1 292 228 1 330 490 1 292 576

razemprzychód 39 683 871 41 838 773 44 034 102 49 484 858 49 636 454

dochód 3 354 565 3 404 456 3 737 437 4 072 908 3 956 186

razemprzychód 100 833 855 101 532 891 117 665 860 131 571 539 121 793 540

dochód 7 275 103 6 946 803 8 075 638 9 295 467 8 664 197

Źródło: opracowanie własne na podstawie zdanych Izby Skarbowej w Rzeszowie

W 2012 roku przychody podatkowe przedsiębiorstw wyniosły 121,79 mld zł z czego 72,16 mld stanowiły przy-chody osób prawnych, a 49,63 mld przychody osób fizycznych. W tym samym okresie dochody podatkowe wy-niosły 8,86 mld zł z czego 3,95 mld zł pochodziło od osób fizycznych, a 4,71 mld zł od osób prawnych. W związ-ku z tym należy uznać, iż osoby prawne, do których należą w dużej mierze przedsiębiorstwa większej wielkości generują większość przychodów i dochodów podatkowych, zaś działalność mikroprzedsiębiorstw – choć jest ich zdecydowanie najwięcej i zatrudniają też łącznie największą liczbę osób – ma na tyle ograniczony charakter, że skutkuje także wyraźnie mniejszymi przychodami, a także niższymi – choć już nie w stopniu tak znaczącym – dochodami podatkowymi.

Na przestrzeni lat 2008-2012 dynamika przychodów sektora przedsiębiorstw była wysoce zróżnicowana. Pomię-dzy 2008 a 2009 rokiem zanotowano nominalny wzrost przychodów z poziomu 100,83 mld zł do 101,53 mld zł (wzrost o 0,7%), lecz uwzględniając poziom inflacji w 2009 roku na poziomie 3,5%, realnie zmniejszyły się one o 2,8%, co jest skutkiem kryzysu gospodarczego w roku 2008. Lata 2010 – 2011 były lepszym okresem dla osób prowadzących działalność gospodarczą, dokonał się wtedy wzrost przychodów do 117,67 mld zł w 2010 roku i 131,57 mld zł. Jednak w 2012 roku mamy do czynienia z nominalnym spadkiem przychodów podatkowych do 121,79 mld zł (powodów tego ograniczenia przychodów należy upatrywać m.in. w spowolnieniu gospodarczym będącym skutkiem tzw. kryzysu w strefie euro11, który oddziaływał również na Polskę poprzez powiązania go-spodarcze z krajami strefy euro.

Podobną do przychodów dynamikę posiadają również dochody podatkowe, które w 2008 roku wyniosły 7,28 mld zł, a następnie w 2009 roku uległy spadkowi do 6,95 mld zł. W kolejnych dwóch latach, tak jak w przypad-ku przychodów, również dochody podatkowe ulegały wzrostowi, w 2010 roku do 8,08 mld zł, a w 2011 roku osiągnęły poziom 9,29 mld zł. W 2012 roku dochody uległy spadkowi do 8,66 mld zł. Nominalne dochody po-datkowe w 2012 są wyższe o 19,1% niż w 2008 roku, lecz uwzględniając skumulowaną stopę inflacji z lat 2009-2012 (14,8%) na przestrzeni tych lat dochody wzrosły realnie zaledwie o 4,2%. W związku z powyższym należy stwierdzić, iż światowy kryzys gospodarczy roku 2008 oraz będący jego skutkiem kryzys w strefie euro, miały znaczący wpływ na kondycję finansową przedsiębiorstw i w konsekwencji były powodem niewielkiego wzrostu dochodów w ujęciu realnym.

Dochody i przychody podatkowe w województwie podkarpackim są silnie zróżnicowane pod względem tery-torialnym, co przedstawione zostało w kolejnych zestawieniach, które zawierają dane o wielkości przychodów i dochodów podatkowych przeliczone na jeden zarejestrowany podmiot gospodarki narodowej i prezentowane są w ujęciu terytorialnym. Należy w tym miejscu wziąć pod uwagę, że faktyczne dochody i przychody podatkowe przeliczając je na jednego podatnika składającego zeznanie podatkowe byłyby wyższe, ponieważ część podmio-

11 Zob. NBP (2013) Kryzys w strefie euro. Przyczyny, przebieg i perspektywy jego rozwiązania, Warszawa: NBP

76


tów zarejestrowanych w REGON może nie prowadzić aktywnej działalności np. z powodu jej zawieszenia i tym samym nie osiąga przychodów / dochodów, co obniża średni dochód i przychód. Jednak uwzględniając względ-nie jednolity odsetek przedsiębiorstw nieaktywnych we wszystkich częściach województwa, analizowane dane są rzetelnym źródłem informacji dla analizy struktury zróżnicowania terytorialnego.

Mapa 15. Wielkość przychodów i dochodów podatkowych przypadająca na jeden zarejestrowany pomiot go-spodarki narodowej w poszczególnych powiatach województwa podkarpackiego w 2012 roku (tys. zł)

Dochód podatkowyna 1 przedsiębiorstwo (w tys. zł)

62,2 do 100,4 (6)46,6 do 62,2 (4)36,5 do 46,6 (8)17,1 do 36,5 (7)

Przy chód podatkowyna 1 przedsiębiorstwo (w tys. zł)

730 do 1 610 (7)650 do 730 (3)580 do 650 (6)180 do 580 (9)

Źródło: opracowanie własne na podstawie zdanych Izby Skarbowej w Rzeszowie; ze względu na istniejący ob-szar terytorialny działalności poszczególnych urzędów skarbowych dane dla poszczególnych powiatów grodzkich oraz okalających je powiatów ziemskich prezentowane są zbiorczo

W województwie podkarpackim na jeden zarejestrowany podmiot gospodarki narodowej przypada 785,59 tys. zł przychodu podatkowego, jednak tylko w 6 na 25 powiatów przychód przypadający na jeden podmiot gospo-darki narodowej jest wyższy od średniej dla województwa, a w pozostałych 19 powiatach przychody są niższe. Taki stan rzeczy wskazuje, iż na niewielkiej części województwa przedsiębiorstwa prowadzą działalność o rela-tywnie dużej skali osiągając duże przychody, natomiast spora część powiatów charakteryzuje się zdecydowanie gorszą sytuacją pod względem uzyskiwania przychodów. Największe przychody podatkowe w przeliczeniu na jeden podmiot gospodarki narodowej występują w powiecie kolbuszowskim, gdzie wynoszą one 1 602,16 tys. zł. Ponadto przekraczające bądź bliskie 1 mln zł przychody zaobserwowano w powiatach stalowowolskim, dębic-kim, mieleckim, a także rzeszowskim i powiecie M. Rzeszów. Z kolei relatywnie niskie przychody w przeliczeniu na jeden podmiot gospodarki narodowej występują w powiatach: leskim (183,21 tys. zł), bieszczadzkim (254,08 tys. zł) i lubaczowskim (377,02 tys. zł).

Podobna sytuacja występuje w przypadku dochodów podatkowych. Dochody podatkowe przypadające na jeden podmiot gospodarki wyższe niż 55,89 tys. zł stanowiące średnią dla województwa osiągnięte zostały jedynie w 7 na 25 powiatów, a w pozostałych z nich osiągnięte zostały niższe wartości, czasami wielokrotnie niższe. Najwyż-sze dochody podatkowe występują w większości tych powiatów, które charakteryzują się wysokim przychodami są to powiaty: mielecki z dochodami na poziomie 100,32 tys. zł, a także M. Rzeszów wraz z powiatem rzeszow-skim (79,64 tys.) oraz powiat dębicki (73,10 tys.). Z kolei najtrudniejsza sytuacja pod względem wielkości do-chodów występuje w powiatach: leskim (17,13 tys. zł), lubaczowskim (21,34 tys. zł) oraz bieszczadzkim (21,41 tys. zł).

77


Rekomendacja 9. Uwzględniając duże zróżnicowania wewnątrzwojewódzkie dotyczące osiąganych przez podkarpackie firmy przychodów i dochodów podatkowych należy rozważyć wprowadzenie dodatkowego instrumentu wsparcia dedykowanego tym obszarom, gdzie przedsiębiorstwa są w relatywnie najgorszej sytuacji ekonomicznej, a którego celem byłoby wyrównanie zidentyfikowanych dysproporcji. Kryterium kwalifikacji powiatu do wsparcia mogłoby być łączne spełnienie dwóch warunków (a) przeciętne dochody podatkowe w powiecie stanowią co najwyżej 2/3 średniej województwa (b) przeciętne przychody podatkowe w powiedzie stanowią co najwyżej 2/3 średniej województwa. Obecnie byłyby to powiaty: leski, lubaczowski, bieszczadzki, niżański, strzyżowski, brzozowski. Formy wsparcia powinny obejmować w tym przypadku in-strumenty najsilniej oddziałujące na kondycję finansową przedsiębiorstw, czyli wsparcie inwestycyjne i sub-sydiowanie zatrudnienia, przy czym należałoby rozważyć, czy nie należałoby w przypadku tego instrumentu dążyć do zwiększenia jego dostępności poprzez oparcie go wyłącznie o model dotacyjny i/lub zliberalizowa-nie wymogów dot. wkładu własnego beneficjenta.

Warto zwrócić uwagę również na dynamikę zmian w przychodach i dochodach podatkowych, czemu poświę-cone zostały dwa kolejne wykresy.

Wykres 21. Wielkość przychodów podatkowych przypadająca na jeden zarejestrowany pomiot gospodarki naro-dowej w latach 2008-2012 (tys. zł)

698,96 700,23 770,98

870,81 785,59

544,58 539,91 523,66 565,38

554,13 461,04 485,92 464,14

552,14

561,80

879,05 887,08

1 144,87

1 231,17

936,55

761,56 755,73 787,73

931,67

916,09

400

500

600

700

800

900

1 000

1 100

1 200

1 300

2008 2009 2010 2011 2012

woj. podkarpackie podregion krośnieński podregion przemyski

podregion rzeszowski podregion tarnobrzeski


Pomiędzy 2008 a 2009 rokiem nie zarejestrowano większych zmian w przychodach podatkowych w żadnym z analizowanych podregionów, jest to okres stagnacji w sytuacji ekonomicznej, natomiast w 2010 roku mamy do czynienia z niezwykle dynamicznym wzrostem przychodów w podregionie rzeszowskim, umiarkowanym wzrostem w podregionie tarnobrzeskim, a w podregionach: krośnieńskim i przemyskim mamy do czynienia z nominalnym spadkiem przychodów przypadających na 1 przedsiębiorstwo. W roku 2011 mamy do czynienia z dość równomiernym wzrostem przychodów we wszystkich podregionach, choć najwyższy wzrost zarejestro-wano w podregionie tarnobrzeskim. Rok 2012 w podregionie rzeszowskim przebiegał pod znakiem dynamicz-nego spadku przychodów, w podregionach: tarnobrzeskim i krośnieńskim również wystąpił spadek przychodów, lecz ma on bardzo niewielki charakter. Jedynym podregionem, który w roku 2012 zanotował nominalny wzrost jest podregion przemyski, jednak wzrost ten nie przekroczył poziomu inflacji.

Warto zwrócić uwagę, że występujące zróżnicowanie terytorialne przychodów przedsiębiorstw jest wyraźnie wi-doczne już na poziomie podregionów. Województwo podkarpackie można podzielić na charakteryzujące się re-latywnie wysoką skalą przychodów podregiony: rzeszowski i tarnobrzeski oraz – charakteryzujące się relatywnie niskimi przychodami – podregiony: krośnieński i przemyski.

78


Wykres 22. Wielkość dochodów podatkowych przypadająca na jeden zarejestrowany pomiot gospodarki naro-dowej w latach 2008-2012 (tys. zł)

50,43 47,91 52,91

61,52 55,89

41,42 40,90 39,12 43,54 41,62

33,74 28,40 29,62

34,41 34,38

61,74 64,30

77,28 82,11

72,00

59,17 54,65 59,95

75,40 66,67

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

2008 2009 2010 2011 2012

woj. podkarpackie podregion krośnieński podregion przemyski

podregion rzeszowski podregion tarnobrzeski


Dynamika zmian w wielkości dochodów podatkowych przypadających na jeden zarejestrowany podmiot go-spodarki narodowej jest zbliżona do zaobserwowanej w przypadku przychodów. W roku 2009 w stosunku do roku 2008 jedynie w podregionie rzeszowskim występował nominalny wzrost dochodów w przeliczeniu na jeden podmiot, w pozostałych podregionach mamy do czynienia ze spadkiem. Rok 2010 dla większości podregionów przyniósł wzrost poziomu dochodów, wyjątkiem jest tutaj podregion krośnieński, w którym zanotowano spadek. Rok później już we wszystkich województwach notowano wzrost dochodów podatkowych w przeliczeniu na 1 podmiot gospodarki narodowej, wzrost o największej dynamice wystąpił w podregionie tarnobrzeskim. Z kolei w roku 2012 we wszystkich podregionach wystąpiło pogorszenie sytuacji ekonomicznej, czego przejawem są spadki w dochodach podatkowych przeliczanych na 1 podmiot gospodarki narodowej.

Aby przybliżyć rolę jaką odgrywa sektor mikroprzedsiębiorstw w działalności gospodarczej prowadzonej na tere-nie poszczególnych powiatów przedstawione zostaną dane o udziale przychodów podatkowych osób fizycznych w całości przychodów podatkowych w poszczególnych powiatach. Świadczyć będą one o roli mikroprzedsię-biorstw w poszczególnych powiatach ponieważ w województwie podkarpackim w 2012 roku mikroprzedsiębior-stwa stanowiły 99,0% osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą. Wobec tego przychody podatko-we osób fizycznych będą w bardzo przybliżonym stopniu odpowiadać przychodom mikroprzedsiębiorstw.

79


Mapa 16. Udział przychodów podatkowych osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą w całości przychodów podatkowych w poszczególnych powiatach województwa podkarpackiego w 2012 roku

Udział przychodów podatkowych osób f izycznychprowadzących działaln. gosp. w całości przychodów podatkowych (w %)

60,2 do 77,7% (8)46,3 do 60,2% (6)45,5 do 46,3% (2)20,9 do 45,5% (9)

Źródło: opracowanie własne na podstawie zdanych Izby Skarbowej w Rzeszowie; ze względu na istniejący ob-szar terytorialny działalności poszczególnych urzędów skarbowych dane dla poszczególnych powiatów grodzkich oraz okalających je powiatów ziemskich prezentowane są zbiorczo

W województwie podkarpackim w 2012 roku przychody podatkowe osób fizycznych stanowiły 40,8% całości przychodów podatkowych, lecz statystyka ta ulega wyraźnemu zróżnicowaniu terytorialnemu. Najwyższy udział przychodów podatkowych osób fizycznych występuje w powiatach: niżańskim (77,7%), leskim (75,4%) luba-czowskim (75,4%), na terenie M. Przemyśla i powiatu przemyskiego (74,1%), a także w powiecie strzyżowskim (73,9%) i te powiaty należy uznać, za obszary, na których sektor mikroprzedsiębiorstw ma największe znaczenie dla gospodarki. Z kolei najmniejszy udział przychody podatkowe osób fizycznych posiadają w powiatach kolbu-szowskim (20,9%), mieleckim (30,1%), M. Rzeszów i rzeszowskim (30,7%), a także leżajskim (30,9%).

Porównując strukturę terytorialną udziału podatku od osób fizycznych ze strukturą terytorialną wielkości przy-chodów podatkowych przypadających na jeden podmiot gospodarki narodowej, należy wyciągnąć wniosek, iż w powiatach, gdzie znaczenie mikroprzedsiębiorstw jest największe osiągane są niższe przychody, a w powiatach, gdzie znaczenie mikroprzedsiębiorstw jest najmniejsze przychody należą do najwyższych. Powodem występo-wania takiej zależności jest mniejsza skala działalności mikroprzedsiębiorstw i jeśli działalność ta jest domi-nująca na danym terenie to oznacza to jednocześnie relatywnie niski udział podmiotów większej wielkości i w konsekwencji mniejsze przychody.

Na kolejnych stronach przedstawione zostały dane dotyczące nadwyżki przychodów nad kosztami w sektorze mikroprzedsiębiorstw, nie należy jednak jej bezpośrednio utożsamiać z analizowanym wcześniej dochodem po-datkowym. Nadwyżkę przychodów nad kosztami określamy jako różnicę pomiędzy całkowitymi przychodami a całkowitymi kosztami przedsiębiorstwa, co inaczej można określić jako zysk operacyjny przedsiębiorstwa.

80


Mapa 17. Nadwyżka przychodów nad kosztami przypadająca na 1 mikroprzedsiębiorstwo w podziale na woje-wództwa w 2012 roku (w zł)

61 363

56 426

48 269 45 616

45 022

58 621

41 694

48 643

57 417

56 409

38 211

49 254

52 080

60 21952 641

52 626

Nadwyżka przychodów nad kosztamiprzypadająca na 1 mikroprzedsiębiorstwo (w zł)

55 600 do 61 400 (6)49 800 do 55 600 (3)44 000 do 49 800 (5)38 200 do 44 000 (2)


Największa nadwyżka przychodów nad kosztami w przeliczeniu na 1 mikroprzedsiębiorstwo osiągnięta zosta-ła w województwie pomorskim, gdzie wyniosła ona 61 363 zł, relatywnie wysoka nadwyżka występuje także w województwie lubuskim (60 219 zł), świętokrzyskim (58 621 zł), a także warmińsko-mazurskim (57 417 zł). Nadwyżka sektora mikroprzedsiębiorstw województwa podkarpackiego w przeliczeniu na jeden podmiot jest niewielka i wynosi 41 694 zł, mniejsza skala nadwyżki osiągnięta została tylko w województwie mazowieckim, gdzie wyniosła ona 38 211 zł.

Wykres 23. Wielkość nadwyżki przychodów nad kosztami przypadająca na jedno przedsiębiorstwo w podziale na klasy wielkości przedsiębiorstw w województwie podkarpackim w latach 2008-2012 (dane w tys. zł)

43,0

3

44,1

5

34,8

3

47,6

3

41,6

0

419,

03

381,

01

434,

14

414,

22

401,

89

1024,26

1293,06 1246,651357,70

998,65

80,7

2

96,9

8

92,6

6

107,

51

96,8

3

7 264,15

10 993,38

14 324,14

18 154,41

16 014,60

0

5 000

10 000

15 000

20 000

0

500

1 000

1 500

2008 2009 2010 2011 2012

mikroprzedsiębiorstwa małe przedsiębiorstwa średnie przedsiębiorstwaogółem duże przedsiębiorstwa

tys.

zł

z tys.

zł


81


Przedstawiony wykres w sposób jednoznaczny ukazuje jak niską nadwyżkę przychodów nad kosztami generują mikroprzedsiębiorstwa w stosunku do większych firm. Biorąc pod uwagę 2012 rok, w sektorze mikroprzedsię-biorstw na jeden podmiot przypadało 41,60 tys. zł nadwyżki przychodów nad kosztami (dane nieznacznie różnią się od zaprezentowanych na wcześniejszej mapie ze względu na różne źródło danych), a wśród małych przedsię-biorstw wynosiła ona niemal dziesięciokrotnie więcej – 401,89 tys. zł, wśród przedsiębiorstw średnich przeciętna nadwyżka wynosi 998,65 tys. zł, a wśród największych firm, aż 16 014,60 tys. zł. Analizując dynamikę nadwyżki przychodów nad kosztami w przedsiębiorstwach należących do różnych klas wielkości, pomiędzy 2008 a 2009 rokiem w mikroprzedsiębiorstwach zanotowano nieznaczny wzrost nadwyżki przychodów nad kosztami, w tym samym czasie w przedsiębiorstwach średnich oraz dużych dokonał się wzrost nadwyżki o większej dynami-ce, który w przypadku przedsiębiorstw dużych utrzymywał się do 2011 roku, natomiast wśród przedsiębiorstw małych nadwyżka w 2009 obniżyła się. Rok 2010 był dla mikroprzedsiębiorstw okresem najwyższego spadku nadwyżki przychodów nad kosztami, a w tym samym okresie w przedsiębiorstwach małych zanotowano wzrost nadwyżki, natomiast w średnich nieznaczny spadek. Z kolei w 2011 roku w sektorze mikroprzedsiębiorstw wy-stąpił znaczny wzrost nadwyżki przychodów, tę samą tendencję zaobserwowano również w przedsiębiorstwach średnich. Z kolei rok 2012 jest okresem spadków nadwyżki przychodów nad kosztami.

Przedstawiona analiza dynamiki nadwyżki przychodów nad kosztami nasuwa wniosek o niejednolitym wpływie sytuacji makroekonomicznej lat 2008-2010 na przedsiębiorstwa należące do różnych klas wielkości. Dopiero po-gorszenie koniunktury z roku 2012 związane z tzw. kryzysem w strefie euro doprowadziło do jednolitego zmniej-szenia nadwyżki przychodów nad kosztami w całości sektora przedsiębiorstw w województwie podkarpackim.

Dynamikę zmian w wielkości nadwyżki przychodów nad kosztami w przeliczeniu na jedno przedsiębiorstwo warto także poddać analizie w porównaniu do sytuacji sektora mikroprzedsiębiorstw w innych częściach Polski.

Wykres 24. Nadwyżka przychodów nad kosztami przypadająca na 1 mikroprzedsiębiorstwo w latach 2008-2012

42 611 zł 42 289 zł

34 177 zł

49 823 zł

41 694 zł

55 242 zł 52 141 zł 54 029 zł56 310 zł

49 045 zł47 720 zł 46 724 zł

50 573 zł 49 749 zł

50 884 zł

0 zł

10 000 zł

20 000 zł

30 000 zł

40 000 zł

50 000 zł

60 000 zł

2008 2009 2010 2011 2012



Pomiędzy 2008 a 2009 w województwie podkarpackim wystąpiło nieznaczne obniżenie wielkości nadwyżki przychodów. Podobna tendencja występowała również w całej Polsce, jak i biorąc pod uwagę Makroregion Pol-ski Wschodniej. Z kolei w roku 2010, przeciętnie w Polsce dokonał się wzrost nadwyżki przychodów nad koszta-mi w przeliczeniu na jedno mikroprzedsiębiorstwo. Podobna tendencja występowała również w Makroregionie Polski Wschodniej, a w województwie podkarpackim wystąpił wyraźny spadek nadwyżki z 42 289 zł do 34 177 zł w przeliczeniu na jedno mikroprzedsiębiorstwo. Trudno jednoznacznie wskazać przyczyny tego spadku, od strony danych źródłowych wynika ona ze wzrostu kosztów przy dość stabilnym poziomie przychodów i jedno-czesnym procentowo największym wzroście liczby mikroprzedsiębiorstw spośród wszystkich województw (na poziomie 7,9%, przy ogólnopolskim wzroście na poziomie 3,4%). Stagnacja w przychodach spowodowana jest

82


z jednej strony spowolnieniem gospodarczym, a z drugiej znacznym dopływem nowo założonych działalności gospodarczych, których przychody są zwykle niskie.

W roku 2011 w podkarpackich mikroprzedsiębiorstwach znacząco wzrosła nadwyżka przychodów nad kosz-tami, w ujęciu ogólnopolskim wskaźnik ten również wzrósł ale dynamika nie była tak duża, z kolei nadwyżka mikroprzedsiębiorstw z terenów należących do Makroregionu Polski Wschodniej uległa zmniejszeniu. W ko-lejnym roku zgodnie z malejącą tendencją ogólnopolską, również w województwie podkarpackim nadwyżka przychodów nad kosztami uległa spadkowi, w konsekwencji uzyskana nadwyżka przychodów nad kosztami jest nominalnie niższa niż uzyskana w 2008 roku. Z kolei w mikroprzedsiębiorstwach z terenu Makroregionu Pol-ski Wschodniej wystąpił nieznaczny wzrost nadwyżki przychodów nad kosztami w przeliczeniu na jedno mi-kroprzedsiębiorstwo.

Nadwyżce przychodów nad kosztami warto również przyjrzeć się w odniesieniu do skali uzyskiwanych przycho-dów, co przedstawiono poniżej.

Mapa 18. Udział nadwyżki przychodów nad kosztami w całości przychodów mikroprzedsiębiorstw w podziale na województwa w 2012 roku

11,1

12,1

14,511,5

12,5

12,6

10,1

10,7

12,7

10,9

11,8

6,4

11,3

1514,5

12,3

Udział nadwyżki przychodów nad kosztami w całości przychodów mikroprzedsiebiorstw (w %)

12,7 do 15 (4)12,1 do 12,7 (4)11,1 do 12,1 (4)6,4 do 11,1 (4)


W 2012 roku udział nadwyżki przychodów nad kosztami w całkowitych przychodach mikroprzedsiębiorstw najwyższy był w przypadku województwa warmińsko-mazurskiego, gdzie wyniósł on 15,0%, relatywnie wysoki udział nadwyżki w przychodach występował również w województwach: lubuskim (14,5%) oraz pomorskim (14,5%). Zdecydowanie najniższy udział nadwyżki w przychodach występuje w województwie mazowieckim, gdzie wartość tej statystyki wynosi 6,4%. W województwie podkarpackim udział nadwyżki przychodów nad kosztami w całkowitych przychodach mikroprzedsiębiorstw jest zbliżony do średniej ogólnopolskiej (10,7%) i wynosi 10,9%.

83


Wykres 25. Udział nadwyżki przychodów nad kosztami w całkowitych przychodach w podziale na klasy wielko-ści przedsiębiorstw w województwie podkarpackim w latach 2008-2012

10,2%

12,4%

10,4%

13,7%12,4%

6,1% 6,3%

6,8%6,0%

5,9%

3,3% 3,9% 3,9% 3,7%2,7%

4,1%

6,8%5,2% 5,7%

4,9%

6,2%7,3%

6,3%

7,0%6,0%

0%

2%

4%

6%

8%

10%

12%

14%

16%

2008 2009 2010 2011 2012mikroprzedsiębiorstwa małe przedsiębiorstwa średnie przedsiębiorstwaduże przedsiębiorstwa ogółem


Analizując różnice w udziale nadwyżki przychodów nad dochodami pomiędzy klasami wielkości przedsię-biorstw widać, iż udział nadwyżki w przychodach mikroprzedsiębiorstw jest znacznie wyższy aniżeli wśród przedsiębiorstw większych, powodem takiej sytuacji są znaczące dysproporcje w przychodach i mikroprzed-siębiorcy, aby uzyskać akceptowalny poziom zysku stanowiący ich „wynagrodzenie”, muszą ograniczać koszty w większym stopniu relatywizując je do wielkości przychodu niż dzieje się to w większych przedsiębiorstwach.

Pomiędzy 2008 a 2009 rokiem w przedsiębiorstwach wszystkich klas wielkości wzrósł udział nadwyżki przycho-dów nad kosztami w całkowitych przychodach. W roku 2010 mamy do czynienia ze spadkiem udziału nadwyżki w sektorze mikroprzedsiębiorstw z 12,4% do 10,4% oraz w sektorze przedsiębiorstw dużych, natomiast wśród przedsiębiorstw małych w tym okresie dokonał się wzrost, a udział nadwyżki w sektorze średnich przedsię-biorstw pozostał na niezmienionym poziomie. Z kolei rok 2011 był bardziej sprzyjający dla sektora mikroprzed-siębiorstw, w tym okresie udział nadwyżki przychodów znacząco wzrósł, z 10,4% do 13,7% przychodu. Podobna tendencja występowała wśród przedsiębiorstw dużych, lecz tam dynamika wzrostu nie była tak wysoka. W ma-łych i średnich przedsiębiorstwach w tym okresie zanotowano tendencję spadkową. W roku 2012 natomiast wystąpił spadek udziału nadwyżki przychodów nad kosztami w całkowitych przychodach wśród przedsiębiorstw wszystkich klas wielkości, co potwierdza tendencje zidentyfikowane w przypadku danych o wielkości nadwyżki przychodów nad kosztami w przeliczeniu na jedno przedsiębiorstwo.

84


Wykres 26. Udział nadwyżki przychodów nad kosztami w całości przychodów mikroprzedsiębiorstw w latach 2008-2012

10,2% 10,4%

9,1%

10,9%

13,9%

11,8%

12,2%

12,2%

10,7%

12,8%11,2%

12,7%

11,5%

12,2%

0%

2%

4%

6%

8%

10%

12%

14%

16%

2008 2009 2010 2011 2012



Analizując powyższe dane dotyczące zmian w udziale nadwyżki przychodów nad kosztami w całości przychodów mikroprzedsiębiorstw w latach 2008-2012 zauważyć należy, iż w analizowanym okresie jedynie w województwie podkarpackim mówić możemy o zidentyfikowanym wzroście, choć jest on minimalny (z poziomu 10,2% w 2008 roku do 10,7% w 2012 roku). Zarówno w przypadku całego kraju, jak i Makroregionu Polski Wschodniej wy-stąpił w tym czasie spadek udziału nadwyżki przychodów nad kosztami w całości przychodów, choć przyznać trzeba, że podobnie jak wzrost na Podkarpaciu, tak i ten spadek nie był bardzo duży (szczególnie w przypadku Makroregionu Polski Wschodniej, na poziomie ogólnopolskim był on relatywnie większy). Za zidentyfikowaną w przypadku województwa podkarpackiego sytuację odpowiada przede wszystkim wzrost odnotowany w 2011 roku (z 9,1% do 12,2%), co pozwoliło nawet przezwyciężyć spadek w roku wcześniejszym (z 10,4% do 9,1%).

Ostatni wymiar analizy dotyczącej nadwyżki przychodów nad kosztami w całości przychodów uwzględnia do-datkowo także kwestię profilu branżowego małych, średnich i dużych przedsiębiorstw (dane te nie obejmują sektora mikroprzedsiębiorstw, gdyż pochodzą z prowadzonego przez GUS badania sprawozdawczego SP/F-02, które obejmuje wyłącznie podmioty zatrudniające co najmniej 10 osób; dodatkowo część danych została objęta tajemnicą statystyczną).

85


Wykres 27. Udział nadwyżki przychodów nad kosztami w całości przychodów małych, średnich i dużych przed-siębiorstw łącznie w podziale na sekcje PKD 2007 w latach 2008-2012

7,5%

14,8%

3,2%

5,6%

1,9%

7,3%

3,1%

-7,1%

11,2%

11,7%

13,2%

5,1%

9,3%

4,2%

6,6%

2,9%

1,1%

6,2%

9,8%

15,7%

5,4%

3,9%

6,4%

2,9%

-0,2%

4,2%

13,2%

17,9%

5,8%

5,0%

6,4%

2,9%

3,5%

15,1%

1,3%

5,3%

4,2%

4,8%

2,6%

2,7%

8,0%

16,3%

-20% -10% 0% 10% 20%

sekcja A

sekcja B

sekcja C

sekcja D

sekcja E

sekcja F

sekcja G

sekcja H

sekcja I

sekcja J

4,2%

8,8%

8,0%

12,1%

16,6%

9,7%

3,9%

5,6%

7,5%

7,1%

7,3%

18,6%

6,7%

5,1%

-0,2%

19,3%

7,8%

7,5%

8,0%

14,8%

8,1%

4,6%

4,8%

6,2%

6,3%

5,3%

12,3%

7,1%

4,2%

16,3%

5,0%

1,4%

7,8%

13,9%

10,9%

16,5%

3,8%

-20% -10% 0% 10% 20%

sekcja J

sekcja K

sekcja L

sekcja M

sekcja N

sekcja P

sekcja Q

sekcja R

sekcja S

ogółem

2008 2009 2010 2011 2012

-21,1%

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS ze sprawozdań SP/F-02; dane nie uwzględniają mi-kroprzedsiębiorstw; jeżeli wartość dla danego roku i danej sekcji nie występuje, oznacza to, iż nie zostały one przekazane przez GUS ze względu na objęcie tajemnicą statystyczną

Analizując dane za rok 2012 stwierdzić należy, że z najwyższym udziałem nadwyżki przychodów nad kosztami w całości przychodów mamy do czynienia w takich branżach jak: pozostała działalność usługowa (16,5%), infor-macja i komunikacja (16,3%) oraz rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo (15,1%). Przyglądając się z kolei zdiagnozowanej dynamice zmian stwierdzić należy, iż trudno mówić o jednoznacznych tendencjach, zarówno w ramach poszczególnych sekcji PKD, jak i pomiędzy nimi. Występują bowiem w kolejnych latach zarówno spadki, jak i wzrosty analizowanego wskaźnika i mają one niejednokrotnie znaczący charakter. Jednocześnie jed-nak warto zwrócić uwagę, że w przypadku kluczowej dla podkarpackiego sektora mikroprzedsiębiorstw branży (handel hurtowy i detaliczny, naprawa pojazdów samochodowych włączając motocykle) w całym analizowanym okresie udział nadwyżki przychodów nad kosztami w całości przychodów właściwie się nie zmienił12.12 Należy jednak przypomnieć wcześniejsze zastrzeżenie dotyczące tego, iż prezentowane dane uwzględniające podział branżowy nie

obejmują sektora mikroprzedsiębiorstw. Gdyby wprowadzić tę kategorię firm do analizowanego zbioru danych zidentyfikowany stan rzeczy mógłby ulec zmianie.

86


4.1.9. Struktura przychodów

Rozwinięciem analiz prowadzonych w poprzedniej części jest przedstawiona poniżej charakterystyka struktu-ry przychodów w sektorze mikroprzedsiębiorstw. Analiza obejmować będzie w tym przypadku dane dotyczą-ce udziału w przychodach: sprzedaży detalicznej, sprzedaży hurtowej oraz produkcji budowlano-montażowej. W pierwszej kolejności poddano identyfikacji i ocenie kwestię sprzedaży detalicznej rozpoczynając od okre-ślenia wartości sprzedaży detalicznej mikroprzedsiębiorstw prowadzących działalność handlową (a więc firm kluczowych dla struktury branżowej sektora mikro) w przeliczeniu na 1 mikroprzedsiębiorstwo prowadzące działalność.

Mapa 19. Wartość sprzedaży detalicznej mikroprzedsiębiorstw prowadzących działalność handlową w prze-liczeniu na 1 mikroprzedsiębiorstwo prowadzące działalność ogółem w poszczególnych wojewódz-twach w 2012 roku

106 375112 963

104 074

99 714

98 185

98 408

98 946

84 932

129 656

111 049

111 330

113 992

143 281

114 81598 711

110 113

Wartość sprzedaży detalicznej mikroprzedsiebiorstwprowadzących działalność handlową w przelicznie na 1 mikroprzedsiębiorstwo

128 700 do 143 300 (2)114 100 do 128 700 (1)99 500 do 114 100 (8)84 900 do 99 500 (5)


Z wynikiem na poziomie 111 049 złotych region podkarpacki cechuje wartość sprzedaży detalicznej mi-kroprzedsiębiorstw prowadzących działalność handlową w przeliczeniu na 1 mikroprzedsiębiorstwo wyższa niż uśredniony wynik dla całej Polski (105 642 zł). W sześciu regionach omawiana wartość okazała się większa niż na Podkarpaciu, są to województwa: lubelskie (111 330 zł), opolskie (112 963 zł), mazowieckie (113 992 zł), war-mińsko-mazurskie (114 815 zł), świętokrzyskie (129 656 zł) oraz podlaskie (143 281 zł). Oznacza to, że wszystkie pozostałe województwa współtworzące wraz z województwem podkarpackim Makroregion Polski Wschodniej cechuje większa wartość sprzedaży detalicznej w przeliczeniu na 1 mikroprzedsiębiorstwo niż Podkarpacie.

Z najniższą wartością sprzedaży detalicznej mikroprzedsiębiorstw prowadzących działalność handlową w prze-liczeniu na 1 mikroprzedsiębiorstwo mamy do czynienia w sześciu województwach, w których nie przekroczyła ona 100 000 zł. Są to województwa: małopolskie (84 932 zł), wielkopolskie (98 185 zł), kujawsko-pomorskie (98 408 zł), pomorskie (98 711 zł), łódzkie (98 946 zł) oraz lubuskie (99 714 zł).

Na poniższym wykresie dane dotyczące wartości sprzedaży detalicznej mikroprzedsiębiorstw prowadzących działalność handlowych w ujęciu dynamicznym dla okresu 2008-2012.

87


Wykres 28. Wartość sprzedaży detalicznej mikroprzedsiębiorstw prowadzących działalność handlową w przeli-czeniu na 1 mikroprzedsiębiorstwo prowadzące działalność ogółem w latach 2008-2012

144 746 zł

128 254 zł

100 991 zł

108 029 zł111 049 zł

104 267 zł

113 302 zł 103 941 zł

105 161 zł 105 642 zł

135 718 zł122 162 zł

107 491 zł

120 107 zł 119 692 zł

80 000

90 000

100 000

110 000

120 000

130 000

140 000

150 000



W analizowanym okresie zarówno w województwie podkarpackim, jak i w Makroregionie Polski Wschodniej mamy do czynienia ze spadkiem wartości sprzedaży detalicznej mikroprzedsiębiorstw prowadzących działalność handlową (na poziomie ogólnopolskim dostrzegalny jest w latach 2008-2012 minimalny wzrost). W przypadku Podkarpacia zidentyfikowany spadek ma szczególnie znaczący charakter – z poziomu 144 746 zł w 2008 roku do 111 049 zł w roku 2012, za co przede wszystkim odpowiedzialny jest gwałtowny spadek w latach 2009-2010. I choć w dwóch kolejnych latach sytuacja na Podkarpaciu uległa poprawie, to jednak ograniczona dynamika wzrostu nie pozwoliła na zniwelowanie wcześniejszego spadku.

Po zidentyfikowaniu wartości sprzedaży detalicznej możliwe jest dokonanie analizy jej udziału w przychodach z całokształtu działalności mikroprzedsiębiorstw, co pozwala uchwycić znaczenie tego elementu w strukturze przychodów firm sektora mikro.

88


Mapa 20. Udział sprzedaży detalicznej w przychodach z całokształtu działalności mikroprzedsiębiorstw w po-szczególnych województwach w 2012 roku

17,8

20,223,1

21,1

21,118,6

21,9

24,8

25,9

23,9

16,6

25,5

26,4

19,1

20,5

23

Udział sprzedaży detalicznej w przychodachz całokształtu działalności mikroprzedsiębiorstw (w %)

24,5% i więcej (4)od 21,6 do 24,5% (4)od 19 do 21,5% (5)do 19% (3)


Średnio dla polskich mikroprzedsiębiorstw sprzedaż detaliczna stanowi jedną piątą (20,1%) przychodów z ca-łokształtu prowadzonej działalności. Województwo podkarpackie cechuje pod tym względem wyraźnie większe znaczenie sprzedaży detalicznej – stanowi ona 25,9% przychodów z całokształtu działalności, co jednocześnie czyni Podkarpacie drugim, po województwie warmińsko-mazurskim (26,4%), regionem o najwyższym udziale sprzedaży detalicznej w przychodach z całokształtu działalności mikroprzedsiębiorstw. Biorąc pod uwagę, że za Podkarpaciem uplasowały się jeszcze województwa: lubelskie (23,9%), świętokrzyskie (24,8%) oraz podlaskie (25,5%) stwierdzić należy, iż cały Makroregion Polski Wschodniej cechuje relatywnie duży udział sprzedaży de-talicznej w przychodach z całokształtu działalności mikroprzedsiębiorstw, co świadczy o dużym znaczeniu tego elementu działalności gospodarczej w sektorze mikroprzedsiębiorstw we wschodnich regionach Polski.

Najmniejszy udział sprzedaży detalicznej w przychodach z całokształtu działalności mikroprzedsiębiorstw ce-chuje z kolei województwa o udziale nieprzekraczającym 20%, tj.: mazowieckie (16,6%), małopolskie (17,8%), wielkopolskie (18,6%) i kujawsko-pomorskie (19,1%).

89


Wykres 29. Udział sprzedaży detalicznej w przychodach z całokształtu działalności mikroprzedsiębiorstw w la-tach 2008-2012

31,5%28,3%

23,9% 23,5%

25,9%

23,1% 22,6%20,7% 20,0% 20,1%

33,8%

27,8%25,9% 25,1%

25,2%

0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%

35%

40%



Analiza dynamiki zmian w udziale sprzedaży detalicznej w przychodach z całokształtu działalności mikroprzed-siębiorstw wskazuje, iż pomimo tego, że rzeczony udział jest w chwili obecnej relatywnie wysoki na tle całego kraju, to jednak w latach ubiegłych był on jeszcze większy – w początkowym okresie pomiaru (2008) wynosił 31,5%.

Dotykająca regionu podkarpackiego tendencja spadkowa nie jest jednak dla niego specyficzna – zarówno na poziomie całego kraju, jak i Makroregionu Polski Wschodniej mamy w analizowanym okresie czasu do czynie-nia ze spadkiem udziału sprzedaży detalicznej w całokształcie przychodów. Zidentyfikowaną tendencję kojarzyć należy – z omawianym wcześniej – trendem polegającym na zmniejszaniu się znaczenia dominującego rodzaju działalności w sektorze mikroprzedsiębiorstw, czyli branży handlowej.

Drugi wymiar analizy odnoszący się do struktury przychodów dotyczy sprzedaży hurtowej. Charakter i kolej-ność prezentowanych danych są w tym przypadku tożsame z wcześniejszymi danymi dla sprzedaży detalicznej.

90


Mapa 21. Wartość sprzedaży hurtowej mikroprzedsiębiorstw prowadzących działalność handlową w przelicze-niu na 1 mikroprzedsiębiorstwo prowadzące działalność ogółem w poszczególnych województwach w 2012 roku

168 862106 118

115 452

99 651144 696

121 812

98 564

107 62871 627

127 648

155 582

113 380

100 988107 856

91 401

156 456

Wartość sprzedaży hurtowej mikroprzedsiębiorstwprowadzących działalność handową w przeliczeniu na 1 mikroprzedsiębiorstwo

144 500 do 168 900 (4)120 200 do 144 500 (2)

95 900 do 120 200 (8)71 600 do 95 900 (2)


Uśredniona wartość sprzedaży hurtowej mikroprzedsiębiorstw prowadzących działalność handlową w przelicze-niu na 1 mikroprzedsiębiorstwo wyniosła w 2012 roku 128 790 zł. Jest to wartość znacząco przekraczająca wynik zidentyfikowany dla województwa podkarpackiego (71 627 zł), który jednocześnie okazał się wyraźnie najniż-szy spośród wszystkich województw (przed Podkarpaciem uplasowało się województwo zachodniopomorskie z wartością sprzedaży hurtowej wynoszącą 91 401 zł).

Zestawiając te dane z wcześniejszymi wynikami dotyczącymi sprzedaży detalicznej zauważyć należy, że porów-nując dane dla Podkarpacia z innymi regionami wyłania się profil województwa podkarpackiego cechujący się wyraźnie większym znaczeniem sprzedaży detalicznej. Wartość sprzedaży detalicznej mikroprzedsiębiorstw prowadzących działalność handlową w przeliczeniu na 1 mikroprzedsiębiorstwo wyniosła na Podkarpaciu w 2012 roku 111 049 zł wobec 71 627 w odniesieniu do sprzedaży hurtowej, co jest największą różnicą spośród wszystkich regionów. Relatywnie duża (i na korzyść sprzedaży detalicznej) różnica w wartości analizowanego wskaźnika wystąpiła jeszcze tyko w takich województwach Makroregionu Polski Wschodniej jak: podlaskie, świętokrzyskie, warmińsko-mazurskie. W zdecydowanej większości województw omawiana wartość sprzedaży hurtowej przedsiębiorstw prowadzących działalność handlową wyliczona dla 1 mikroprzedsiębiorstwa okazała się większa niż w przypadku sprzedaży detalicznej.

91


Wykres 30. Wartość sprzedaży hurtowej mikroprzedsiębiorstw prowadzących działalność handlową w przeli-czeniu na 1 mikroprzedsiębiorstwo prowadzące działalność ogółem w latach 2008-2012

80 236 85 005

81 900

80 905 71 627

108 249 110 231 118 792 121 904

128 790

76 990

86 088

80 830

96 055 102 390

0

20 000

40 000

60 000

80 000

100 000

120 000

140 000



Jak wynika z danych przedstawionych na powyższym wykresie województwo podkarpackie, cechujące się naj-mniejszą wartością sprzedaży hurtowej spośród wszystkich regionów, dodatkowo odnotowało jeszcze w analizo-wanym okresie spadek rzeczonej wartości (w 2008 roku wartość sprzedaży hurtowej mikroprzedsiębiorstw pro-wadzących działalność handlową w przeliczeniu na 1 mikroprzedsiębiorstwo wynosiła na Podkarpaciu 80 236 zł i była nawet nieco niższa od wartości dla Makroregionu Polski Wschodnie, gdzie wynosiła ona 76 990 zł). Tendencja ta jest zgoła odmienna od trendów zidentyfikowanych w Polsce i Makroregionie Polski Wschodniej, które od 2010 roku odnotowują w sektorze mikroprzedsiębiorstw wzrost wartości sprzedaży hurtowej w przeli-czeniu na 1 podmiot).

Mapa 22. Udział sprzedaży hurtowej w przychodach z całokształtu działalności mikroprzedsiębiorstw w po-szczególnych województwach w 2012 roku

21,7

23,4

21,1

30,4

27,4

27

32

22,5

18,9

16,7

27,4

22,6

20,2

23,222,4

19,1

Udział sprzedaży hurtowej w przychodachz całokształtu działalności mikroprzedsiębiorstw (w %)

powyżej 30% (2)od 27,0 do 30% (3)od 20,1 do 26,9% (7)do 21% (4)


92


Dane dotyczące udziału sprzedaży hurtowej w przychodach z całokształtu działalności mikroprzedsiębiorstw potwierdzają wcześniejsze konkluzje o niewielkim znaczeniu tego elementu przychodów firm sektora mikro. Podczas, gdy na poziomie całego kraju sprzedaż hurtowa stanowiła w 2012 roku 24,5% przychodów z cało-kształtu działalności mikroprzedsiębiorstw, w województwie podkarpackim udział ten wyniósł jedynie 16,7% i był najniższy spośród wszystkich województw. W tym więc przypadku pozycja Podkarpacia w rankingu wo-jewództw okazała się być całkowicie odmienna w porównaniu z rankingiem odnoszącym się do udziału sprze-daży detalicznej w przychodach z całokształtu działalności podmiotów mikro, tam bowiem Podkarpacie zajęło drugą pozycję wśród regionów o największym znaczeniu wpływów ze sprzedaży detalicznej dla przychodów mikroprzedsiębiorstw. Z największym udziałem sprzedaży hurtowej w przychodach z całokształtu działalności mikroprzedsiębiorstw mamy do czynienia w województwach: kujawsko pomorskim (30,4%) oraz śląskim (32%).

Wykres 31. Udział sprzedaży hurtowej w przychodach z całokształtu działalności mikroprzedsiębiorstw w la-tach 2008-2012

17,5%18,8%

19,4%

17,6% 16,7%

24,0%22,0%

23,6% 23,2%24,5%

19,2% 19,4%

19,3%

20,0%21,6%

0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%



Analizując tendencje w zmienności wielkości udziału sprzedaży hurtowej w przychodach z całokształtu dzia-łalności mikroprzedsiębiorstw stwierdzić należy, iż są one niemalże identyczne z trendami zidentyfikowanymi wcześniej dla wartości sprzedaży hurtowej mikroprzedsiębiorstw prowadzących działalność handlową w przeli-czeniu na 1 mikroprzedsiębiorstwo. Główna dotycząca Podkarpacia prawidłowość polega więc na tym, iż w ana-lizowanym okresie udział sprzedaży hurtowej w przychodach z całokształtu działalności zmalał, za co odpowia-dają spadki w okresie 2010-2012 (z 19,3% do 16,7%). Co ciekawe, dokładnie w tym samym okresie na poziomie ogólnopolskim i w Makroregionie Polski Wschodniej występowała tendencja odwrotna przejawiająca się w we wzroście znaczenia sprzedaży hurtowej w strukturze przychodów podmiotów zatrudniających nie więcej niż 9 osób.

Ostatnim, po sprzedaży detalicznej i hurtowej, aspektem analizy dotyczącej struktury przychodów jest produk-cja budowlano-montażowa. Na poniższej mapie zaprezentowano dane dotyczące udziału produkcji budowlano--montażowej w przychodach z całokształtu działalności mikroprzedsiębiorstw w 2012 roku.

93


Mapa 23. Udział produkcji budowlano-montażowej w przychodach z całokształtu działalności mikroprzedsię-biorstw w poszczególnych województwach w 2012 roku

9,7

99

10,68

9,8

10,37,6

7,3

5,2

10,8

7,8

7,5

8,98,6

7,8

Udział produkcji budowlano-montażowejw przychodach z całokształtu działalności mikroprzedsiębiorstw (w %)

9,4 do 10,8 (5)8 do 9,4 (5)6,6 do 8 (5)5,2 do 6,6 (1)


Jak wynika z powyższych danych generalnie znaczenie produkcji budowlano-montażowej w sektorze mi-kroprzedsiębiorstw jest wyraźnie mniejsze niż miało to miejsce w przypadku sprzedaży detalicznej i hurtowej. Wynika to w sposób bezpośredni z omawianej wcześniej struktury branżowej firm reprezentujących tę klasę wielkości, w której o wiele większą rolę odgrywa działalność handlowa, nie zaś produkcyjna.

Udział produkcji budowlano-montażowej w przychodach z całokształtu działalności mikroprzedsiębiorstw wy-niósł w 2012 roku na Podkarpaciu 9%, co jest wynikiem niemalże identycznym ze średnią krajową (9,1%). W po-równaniu z pozostałymi województwami jest to relatywnie wysoki odsetek, wyższy okazał się on jedynie w pię-ciu regionach: świętokrzyskim (9,7%), dolnośląskim (9,8%), lubuskim (10,3%), śląskim (10,6%) i mazowieckim (10,8%). Z kolei w przypadku województwa małopolskiego dotyczący tego regionu wynik okazał się taki sam jak województwa podkarpackiego.

94


Wykres 32. Udział produkcji budowlano-montażowej w przychodach z całokształtu działalności mikroprzed-siębiorstw w latach 2008-2012

5,2%

7,5% 7,3%

9,2% 9,0%8,5%

9,6%9,8%

9,7%9,1%8,9%

8,9%

10,2%

8,0%8,6%

0%

2%

4%

6%

8%

10%

12%

2008 2009 2010 2011 2012



Z przeprowadzonej analizy dynamicznej wynika, iż w województwie podkarpackim – inaczej niż w przypadku poziomu ogólnokrajowego oraz Makroregionu Polski Wschodniej – wystąpił w analizowanym okresie wzrost udziału produkcji budowlano-montażowej w przychodach z całokształtu działalności mikroprzedsiębiorstw. W 2008 roku wynosił on 5,2% i był wyraźnie najniższy w porównaniu z dwoma analizowanymi obszarami refe-rencyjnymi, natomiast w 2012 roku uzyskany przez Podkarpacie wynik na poziomie 9% był wyższy niż wynik Makroregionu Polski Wschodniej (8,6%) i tylko minimalnie niższy niż wynik ogólnopolski (9,1%). Zidenty-fikowany w tym miejscu stan rzeczy pozostaje spójny z wcześniej analizowanymi danymi dotyczącymi zmian w strukturze branżowej, które w województwie podkarpackim przejawiały się w okresie 2009-2012, m.in. wzro-stem znaczenia budownictwa i przetwórstwa przemysłowego.

4.1.10. Wartość dodana brutto

W niniejszej części przeprowadzono analizę dotyczącą wartości dodanej brutto, która jest miernikiem odnoszą-cym się do wartości wytworzonych przez firmy dóbr i usług, a tym samym pozwala określić potencjał gospodar-czych firm. W pierwszej kolejności przedstawiono dane dla całego sektora przedsiębiorstw obrazujące wartość dodaną brutto w sektorze przedsiębiorstw w przeliczeniu na 1 przedsiębiorstwo.

95


Mapa 24. Wartość dodana brutto w sektorze przedsiębiorstw w przeliczeniu na 1 przedsiębiorstwo w poszcze-gólnych województwach w 2011 roku (tys. zł)

233,7

325,4291,6

275,4

560,2

268,3

348,3

312,7

308,3496,9388,2

337,5

368,7

351,2

327,3

495,2

Wartość dodana brutto w sektorze przedsiębiorstww przeliczeniu na 1 przedsiębiorstwo (w tys. zł)

388 do 561 (4)338 do 388 (3)308 do 338 (5)233 do 308 (4)

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z: GUS Produkt krajowy brutto, Rachunki regionalne za lata 2008-2011

Uśredniony wynik dla całego kraju wskazuje, iż mamy w całym sektorze przedsiębiorstw do czynienia z war-tością dodaną brutto w sektorze przedsiębiorstw w przeliczeniu na 1 firmę wynoszącą 394,8 tys. zł. Sytuacja województwa podkarpackiego okazuje się pod tym względem raczej korzystna – z wynikiem 348,3 tys. zł Pod-karpacie okazało się gorsze jedynie od sześciu regionów: kujawsko-pomorskiego, wielkopolskiego, opolskiego, dolnośląskiego, śląskiego i mazowieckiego, a więc takich województw spośród których zdecydowana większość cechuje się wyższym potencjałem niż Podkarpacie.

Z kolei z najniższą wartością dodaną brutto w sektorze przedsiębiorstw w przeliczeniu na 1 przedsiębiorstwo mamy do czynienia w województwach: zachodniopomorskim, lubelskim, podlaskim i warmińsko-mazurskim, gdzie rzeczona wartość nie przekroczyła 300 tys. zł.

96


Wykres 33. Wartość dodana brutto w sektorze przedsiębiorstw w przeliczeniu na 1 przedsiębiorstwo w woje-wództwie podkarpackim w latach 2008-2011 (tys. zł)

276,3

353,4337,0

348,3299,6

368,1 374,5

394,8

248,7

294,3 286,7300,0

200

250

300

350

400

450

2008 2009 2010 2011woj. podkarpackie Polska Makroregion Polski Wschodniej

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z: GUS Produkt krajowy brutto, Rachunki regionalne za lata 2008-2011

Dynamika zmian dotyczących wartości dodanej brutto jest zbliżona w odniesieniu do wszystkich trzech pozio-mów analizy. W rezultacie więc nie zmieniają się też znacząco w analizowanym okresie czasu relacje pomiędzy wynikami dla Polski, Makroregionu Polski Wschodniej oraz województwa podkarpackiego – z największą war-tością dodaną brutto mamy do czynienia na poziomie ogólnopolskim, nieco mniejsza jest wartość dodana brutto generowana przez podkarpackie przedsiębiorstwa, a najsłabszy wynik uzyskał Makroregion Polski Wschodniej. We odniesieniu do wszystkich trzech obszarów w analizowanym okresie mamy do czynienia ze wzrostem war-tości dodanej brutto w sektorze przedsiębiorstw w przeliczeniu na 1 przedsiębiorstwo.

Znając tendencje dotyczące poziomu osiąganego przez parametr jakim jest wartość dodana brutto wprowa-dzić należy zagadnienie udziału sektora mikroprzedsiębiorstw w jej tworzeniu. Dane dotyczące kwestii udziału przedsiębiorstw z poszczególnych klas wielkości w tworzeniu wartości dodanej brutto na poziomie całego kraju przedstawia poniższy wykres.

Wykres 34. Udział w tworzeniu wartości dodanej brutto wg klas wielkości przedsiębiorstw w Polsce w latach 2008-2011

42,1% 42,0% 41,3% 40,9%

10,4% 10,9% 10,8% 10,9%

13,9% 14,0% 14,5% 14,1%

33,6% 33,1% 33,5% 34,1%

0%

20%

40%

60%

80%

100%

2008 2009 2010 2011duże przedsiębiorstwa średnie przedsiębiorstwamałe przedsiębiorstwa mikroprzedsiębiorstwa

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z PARP Raport o stanie sektora małych i średnich przedsię-biorstw w Polsce w latach 2011–2012

97


Jak wynika z powyżej prezentowanych danych spośród wszystkich klas wielkości przedsiębiorstw dominującą rolę w tworzeniu wartości dodanej brutto ma w Polsce właśnie sektor mikroprzedsiębiorstw – w 2011 roku odpowiadał on za 40,9% wytworzonej wartości dodanej brutto, przy 34,1% generowanych przez duże przed-siębiorstwa, 14,1% wytwarzanych przez firmy średniej wielkości oraz 10,9% tworzonych przez małe podmioty gospodarcze. Wynik uzyskany przez firmy mikro to przede wszystkim efekt ich zdecydowanej dominacji ilościo-wej w sektorze przedsiębiorstw, nie zaś jednostkowego potencjału gospodarczego, ten bowiem jest w tej grupie wyraźnie najmniejszy. Fakt ten jest istotny w kontekście zidentyfikowanej wcześniej tendencji spadkowej jeśli chodzi o liczbę mikroprzedsiębiorstw, bo częściowo właśnie z tego powodu w analizowanym okresie czasu do-strzec możemy zmniejszanie się udziału mikroprzedsiębiorstw w tworzeniu wartości dodanej brutto – z 42,1% w 2008 roku do 40,9% w roku 2011. Zwiększyło się za to znaczenie sektora dużych przedsiębiorstw, których udział w tworzeniu wartości dodanej brutto wzrósł z 33,6% w 2008 roku do 34,1% w roku 2011.

Kolejnym krokiem prowadzonej analizy powinno być uwzględnienie wymiaru terytorialnego w określeniu udziału mikroprzedsiębiorstw w tworzeniu wartości dodanej brutto. Jednakże ze względu na brak danych o war-tości dodanej sektora mikroprzedsiębiorstw oraz w celu uwzględnienia specyfiki sektora mikroprzedsiębiorstw opracowany został wskaźnik zastępczy względem wartości dodanej, którym jest udział nadwyżki przychodów nad kosztami generowanej przez sektor mikroprzedsiębiorstw w całości nadwyżki przychodów nad kosztami ge-nerowanej przez cały sektor przedsiębiorstw. Jest to wskaźnik najbliższy wartości dodanej i możliwy do wylicze-nia na podstawie danych dostępnych dla sektora mikroprzedsiębiorstw. Wartość dodaną możemy zdefiniować jako różnicę pomiędzy sumą wartości sprzedaży produktów lub usług i wartości zapasów a zużyciem pośrednim, które w uproszczeniu odpowiada kosztom materiałów zużytych na potrzeby wytworzenia produktów lub usług. Pomijając stan zapasów, który w przypadku mikroprzedsiębiorstw zwykle ma niewielkie znaczenie, wartość do-dana w uproszczeniu to różnica pomiędzy specyficzną kategorią przychodów a specyficzną kategorią kosztów. Z uwagi na brak tak szczegółowych informacji o kosztach i przychodach mikroprzedsiębiorstw w GUS, zostały one zastąpione całkowitymi przychodami i całkowitymi kosztami. Stąd taki kształt wskaźnika, który zastąpi war-tość dodaną w sektorze mikroprzedsiębiorstw. Wartości w ten sposób opracowanego wskaźnika przedstawiono na kolejnych stronach raportu.

Mapa 25. Udział nadwyżki przychodów nad kosztami generowanej przez sektor mikroprzedsiębiorstw w nad-wyżce przychodów nad kosztami generowanej przez cały sektor przedsiębiorstw w poszczególnych województwach w 2012 roku

58,1

48,1

40,7

39,5

38,849,1

53,7

36,2

40,8

46,8

43,8

26,4

63,2

65,142,2

63,4

Udział nadwy żki przychodów nad kosztami generowanej przez sektor mikro w nadwyżce przychodów nad kosztami generowanej przez cały sektor przedsiębiorstw (w %)

55,5 do 65,1 (4)45,8 do 55,5 (4)36,1 do 45,8 (7)26,4 do 36,1 (1)


98


Na poziomie całego kraju udział nadwyżki przychodów nad kosztami generowanej przez sektor mikroprzedsię-biorstw w nadwyżce przychodów nad kosztami generowanej przez cały sektor przedsiębiorstw kształtował się w 2012 roku na poziomie 39,6%. W przypadku województwa podkarpackiego wynik ten jest niemalże identycz-ny, gdyż wynosi 40,7%, co plasuje Podkarpacie wśród regionów o względnie niskiej nadwyżce przychodów nad kosztami generowanej przez sektor mikroprzedsiębiorstw w nadwyżce przychodów nad kosztami generowanej przez cały sektor przedsiębiorstw do których zaliczają się także województwa: mazowieckie, dolnośląskie, śląskie i małopolskie.

Wykres 35. Udział wielkości nadwyżki przychodów nad kosztami generowanej przez poszczególne klasy wiel-kości przedsiębiorstw w nadwyżce przychodów nad kosztami generowanej przez cały sektor przed-siębiorstw w województwie podkarpackim w latach 2008-2012

50,9%43,2%

35,7%

42,2% 40,7%

17,6%

14,6%

17,1%13,8%

16,2%

12,5%

15,2%

14,6% 13,0% 10,8%

19,0%

27,0%32,6%

31,0% 32,2%

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

2008 2009 2010 2011 2012

mikroprzedsiębiorstwa małe przedsiębiorstwa

średnie przedsiębiorstwa duże przedsiębiorstwa


Analizując szczegółową sytuację dotyczącą udziału wielkości nadwyżki przychodów nad kosztami generowanej przez poszczególne klasy wielkości przedsiębiorstw w nadwyżce przychodów nad kosztami generowanej przez cały sektor przedsiębiorstw w województwie podkarpackim i jej zmienność w czasie zauważyć należy, że w ana-lizowanym okresie czasu nie tylko zmniejszył się udział odnoszący się do sektora mikroprzedsiębiorstw (z 50,9% do 40,7%), ale także zmniejszyły zróżnicowania pomiędzy mikroprzedsiębiorstwami a przedsiębiorstwami z po-zostałych klas wielkości. I tak podczas, gdy w 2008 roku stosunek pomiędzy udziałem wielkości nadwyżki przy-chodów nad kosztami generowanej przez poszczególne mikroprzedsiębiorstwa w nadwyżce przychodów nad kosztami generowanej przez cały sektor przedsiębiorstw a tym samym udziałem firm klasy wielkości znajdujące się na drugiej pozycji w kolejności pod względem tego udziału (czyli firm dużych) wynosiła 50,9% do 19%, to w roku 2012 było to już tylko 40,7% do 32,2%.

Jeśli chodzi o przedsiębiorstwa małe i średnie, to cechowała je w latach 2008-2012 o wiele większa (niż w przy-padku dwóch pozostałych klas wielkości podmiotów gospodarczych) stabilność w odniesieniu do analizowane-go wskaźnika.

99


Wykres 36. Udział nadwyżki przychodów nad kosztami generowanej przez sektor mikroprzedsiębiorstw w nad-wyżce przychodów nad kosztami generowanej przez cały sektor przedsiębiorstw w województwie podkarpackim w latach 2008-2012

50,9%43,2%

35,7%

42,2% 40,7%47,5%

40,7%

40,5%

40,0% 39,6%

51,9%50,5%

56,4%

48,0%52,8%

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%



Zestawiając dane dotyczące udziału nadwyżki przychodów nad kosztami generowanej przez sektor mikroprzed-siębiorstw w nadwyżce przychodów nad kosztami generowanej przez cały sektor przedsiębiorstw zauważyć na-leży, iż sytuacja województwa podkarpackiego w analizowanym okresie czasu była bardziej zbliżona do tej zi-dentyfikowanej na poziomie ogólnopolskim niż występującej w Makroregionie Polski Wschodniej. Po pierwsze, generalnie na obszarze tym w całym okresie 2008-2012 wartość analizowanego wskaźnika kształtowała się na wyższym poziomie niż w Polsce i województwie podkarpackim. Po drugie, tylko w przypadku Makroregionu Polski Wschodniej udział nadwyżki przychodów nad kosztami generowanej przez sektor mikroprzedsiębiorstw w nadwyżce przychodów nad kosztami generowanej przez cały sektor przedsiębiorstw wzrósł w analizowanym okresie czasu. I choć nie jest to wzrost znaczący, to warto zauważyć, iż w Makroregionie Polski Wschodniej nad-wyżka przychodów nad kosztami generowana przez sektor mikroprzedsiębiorstw stanowi ponad połowę nad-wyżki przychodów nad kosztami generowanej przez cały sektor przedsiębiorstw, co świadczy o bardzo dużym znaczeniu ekonomicznym sektora mikroprzedsiębiorstw na tym obszarze.

4.1.11. Poziom wynagrodzeń

Kolejny parametr opisu dotyczący struktury i kondycji mikroprzedsiębiorstw odnosi się do poziomu wynagro-dzeń. Na poniższej mapie przedstawiono dane dotyczące wysokości przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia brutto w sektorze mikroprzedsiębiorstw w poszczególnych województwach w 2012 roku.

100


Mapa 26. Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w sektorze mikroprzedsiębiorstw w poszczególnych województwach w 2012 roku

2 060

2 1661 845

1 896

2 5951 984

2 0681 984

2 181

2 033 2 011

1 999

1 815

1 932 1 918

1 825

Przeciętne miesięczne wynagrodzenie bruttow sektorze mikroprzedsiębiorstw

2 060 do 2 595 (5)1 984 do 2 060 (5)1 815 do 1 984 (6)


Na poziomie całego kraju średnie miesięczne wynagrodzenie brutto wynosiło 2114 zł. W porównaniu z tą kwo-tą średni poziom wynagrodzenia brutto w sektorze mikroprzedsiębiorstw w województwie podkarpackim był o wiele mniejszy i wyniósł 1825 zł, co jest jedną z najniższych przeciętnych wysokości spośród wszystkich woje-wództw – niższy poziom przeciętnego wynagrodzenia brutto występuje tylko w województwie świętokrzyskim, gdzie wynosi ono 1815 zł. Zresztą ranking województw ze względu na przeciętną wysokość miesięcznego wyna-grodzenia brutto w sektorze mikroprzedsiębiorstw zamykany jest właśnie przez województwa z Makroregionu Polski Wschodniej, poza województwami: świętokrzyskim i podkarpackim, są to jeszcze: warmińsko-mazurskie (1845 zł), podlaskie (1896 zł) i lubelskie (1918 zł).

Relatywnie niski poziom wynagrodzeń w mikroprzedsiębiorstwach w Makroregionie Polski Wschodniej, a w województwie podkarpackim w szczególności, świadczy – z jednej strony – o relatywnie ograniczonym poten-cjale sektora mikrofirm, który przekłada się także na stosunkowo małe możliwości w obszarze wynagrodzeń. Z drugiej zaś, jest to potencjalny czynnik wpływający na postrzeganie mikroprzedsiębiorstw jako relatywnie mało atrakcyjnego pracodawcy (przynajmniej pod kątem wynagrodzenia)13.

13 Oczywiście przy założeniu, iż niskiemu poziomowi wynagrodzeń w sektorze mikroprzedsiębiorstw odpowiadają relatywnie wyższe wynagrodzenia w firmach z pozostałych klas wielkości. Zostanie to zweryfikowane w dalszej części, gdy oceniane będą zróżnicowania w wysokości wynagrodzeń pomiędzy poszczególnymi typami przedsiębiorstw.

101


Wykres 37. Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w sektorze mikroprzedsiębiorstw w latach 2008-2012

1435

15711627

1697

18251614

18061879

1987

2114

1446

16011650

17481861

1 000

1 200

1 400

1 600

1 800

2 000

2 200



Kierunek i dynamika zmian dotyczących wysokości przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia brutto w woje-wództwie podkarpackim, Makroregionie Polski Wschodniej i Polsce jest właściwie identyczna, co jednocześnie skutkuje tym, iż właściwie na stałym poziomie utrzymują się dystanse pomiędzy poziomem wynagrodzeń na wszystkich trzech analizowanych obszarach (spośród których Podkarpacie cechuje się najniższym poziomem przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia brutto w sektorze mikroprzedsiębiorstw).

Wykres 38. Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w podziale na klasy wielkości przedsiębiorstwa w wo-jewództwie podkarpackim w latach 2008-2012

1 476 zł1 712 zł 1 725 zł 1 796 zł 1 896 zł

1 755 zł1 950 zł 2 052 zł 2 142 zł 2 247 zł

2 444 zł 2 550 zł2 651 zł 2 788 zł 2 890 zł2 918 zł

3 036 zł3 283 zł 3 424 zł 3 614 zł

2 357 zł 2 490 zł 2 647 zł 2 754 zł 2 877 zł

0 zł

500 zł

1 000 zł

1 500 zł

2 000 zł

2 500 zł

3 000 zł

3 500 zł

4 000 zł

2008 2009 2010 2011 2012mikroprzedsiębiorstwa mikro- oraz małe przedsiębiorstwaśrednie przedsiębiorstwa duże przedsiębiorstwaogółem


Z danych przedstawionych na powyższym wykresie wynika w sposób jednoznaczny, iż spośród wszystkich klas wielkości przedsiębiorstw, to właśnie w sektorze mikroprzedsiębiorstw mamy do czynienia z relatywnie najniż-szym poziomem wynagrodzeń (a że tendencje dotyczące zmian w zakresie wysokości przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia są stałe we wszystkich kategoriach przedsiębiorstw, to również i relatywnie najgorsza sytuacja wśród firm mikro cały czas się utrzymuje). Potwierdza się więc wyrażone wcześniej przypuszczenie, iż przez po-

102


tencjalnych pracobiorców sektor mikroprzedsiębiorstw może być postrzegany jako mało atrakcyjny (ze względu na niski poziom wynagrodzeń) i niepewny (ze względu na dużą wrażliwość najmniejszych firm na negatywne oddziaływania tendencji makroekonomicznych). Jednocześnie, zidentyfikowany stan rzeczy potwierdza celo-wość jednej z wcześniejszych rekomendacji, w której zwrócono uwagę na potrzebę uwzględnienia we wsparciu oferowanym mikroprzedsiębiorstwom kwestii wspierania zasobów ludzkich, ale nie tylko w wariancie jakościo-wym (rozwój kompetencji), ale także ilościowym (wzrost zatrudnienia). Niski poziom wynagrodzeń uzasadnia potrzebę tego rodzaju działań w tym sensie, iż wskazuje, że dla firm sektora mikro koszty związane z wynagro-dzeniami pracowniczymi mogą stanowić na tyle duże obciążenie, że będą oni szukać możliwości jego ogranicze-nia, właśnie poprzez oferowanie wynagrodzeń na relatywnie niskim poziomie.

4.1.12. Inwestycje i środki trwałe

Jednym z istotniejszych aspektów potencjału każdego podmiotu gospodarczego jest jego aktywność inwestycyj-na. Ograniczenia w podejmowanie tego rodzaju aktywności mogą bowiem utrudniać prowadzenie działalności gospodarczej w sposób określony przez wymogi danej branży (potrzeby inwestycyjne są silnie uwarunkowane branżowo). Analiza niniejszego zagadnienia jest tym istotniejsza, że dotychczasowy (tj. realizowany w ramach poprzednich okresów finansowania) system wsparcia dla przedsiębiorstw, w tym: mikroprzedsiębiorstw, w dużej mierze opierał się właśnie na niwelowaniu deficytów inwestycyjnych, co dodatkowo może kreować wśród sa-mych mikroprzedsiębiorców oczekiwania w zakresie kontynuacji takiej formuły wsparcia.

Na poniższej mapie przedstawiono skalę nakładów inwestycyjnych w przeliczeniu na 1 mikroprzedsiębiorstwo z uwzględnieniem międzywojewódzkich zróżnicowań w tym zakresie.

Mapa 27. Nakłady inwestycyjne w przeliczeniu na jedno mikroprzedsiębiorstwo w poszczególnych wojewódz-twach w 2012 roku (w tys. zł)

10,21

19,259,18

11,44

18,15

10,65

11,76

23,39

12,36

12,46

11,35

16,76

11,68

9,0113,36 9,03

Nakłady inwestycyjne w przeliczeniuna jedno mikroprzedsiębiorstwo (w tys. zł)

16,8 do 23,4 (3)11,8 do 16,8 (4)10,7 do 11,8 (4)

9 do 10,7 (5)


Średnia wielkość nakładów inwestycyjnych w sektorze mikroprzedsiębiorstw wynosiła w 2012 na poziomie ca-łego kraju 13,67 tys. zł. W województwie podkarpackim wynik ten był zdecydowanie gorszy, gdyż wyniósł je-dynie 9,03 tys. zł. Z niższym poziomem nakładów inwestycyjnych mamy do czynienia tylko w województwie opolskim, gdzie wyniósł on 9,01 tys. zł, a ze zbliżonym – w województwie warmińsko-mazurskim (9,18 tys. zł). We wszystkich pozostałych województwach poziom nakładów inwestycyjnych w sektorze mikroprzedsiębiorstw w przeliczeniu na 1 podmiot przekroczył 10 tys. zł. Oznacza to, że skala podejmowanych przez podkarpackie firmy mikro działań inwestycyjnych pozostaje relatywnie ograniczona, co z kolei może uzasadniać podejmo-

103


wanie działań wspierających mikroprzedsiębiorstwa w tym zakresie i polegających na zwiększaniu dostępności zewnętrznego finansowania działalności inwestycyjnej.

Rekomendacja 10. Biorąc pod uwagę niekorzystną sytuację województwa podkarpackiego polegającą na niskim poziomie aktywności inwestycyjnej w sektorze mikroprzedsiębiorstw w porównaniu z innymi wo-jewództwami należy kontynuować oferowanie podmiotom tego sektora wsparcia finansowego na realizację działań inwestycyjnych. Warto jednak rozważyć wyodrębnienie odrębnego instrumentu wsparcia w tym zakresie, który byłby dedykowany wyłącznie mikroprzedsiębiorstwom, a który uwzględniałby specyfikę tej kategorii przedsiębiorstw. Przede wszystkim chodziłoby o zapewnienie w jego ramach takich elementów jak: bezzwrotny charakter wsparcia, uproszczenie i skrócenie procedur aplikacyjnych, zmniejszenie lub wy-eliminowanie wkładu własnego, brak wymogu innowacyjnego charakteru dofinansowanych przedsięwzięć, zwiększenie dostępności wsparcia poprzez jego oferowanie za pośrednictwem lokalnych instytucji otoczenia biznesu, nie zaś poprzez dystrybucję środków finansowych na poziomie regionalnym.

Wykres 39. Nakłady inwestycyjne w przeliczeniu na jedno mikroprzedsiębiorstwo w województwie podkarpac-kim w latach 2008-2012 (w tys. zł)

13,0514,57

15,92

12,09

9,03

11,4313,12

14,48

15,96 13,67

12,0313,41

15,30

16,67

12,19

0

2

4

6

8

10

12

14

16

18



Porównując sytuację województwa podkarpackiego z całą Polską lub Makroregionem Polski Wschodniej zauwa-żyć należy, że podczas gdy w latach 2008-2010 zidentyfikowane tendencje miały bardzo zbliżony charakter pole-gający na wzroście wielkości ponoszonych nakładów inwestycyjnych. Od roku 2011 sytuacja zmieniła się w taki sposób, że Podkarpacie zaczęło notować wyraźny spadek aktywności inwestycyjnej, co skutkowało spadkiem wielkości średnich nakładów inwestycyjnych z 15,92 tys. zł w 2010 roku do 9,03 tys. zł w 2012 roku, co oznacza spadek aż o jedną trzecią. Na poziomie ogólnopolskim oraz w Makroregionie Polski Wschodniej, po pierwsze, tendencja spadkowa zaczęła się ujawniać dopiero w 2012 roku, po drugie zaś – spadek odnotowany w 2012 roku nie miał aż tak gwałtownego charakteru.

Na poniższej mapie przedstawiono z kolei dane dotyczące wartości brutto środków trwałych znajdujących się w posiadaniu firm z sektora mikroprzedsiębiorstw.

104


Mapa 28. Wartość brutto środków trwałych w posiadaniu mikroprzedsiębiorstw w przeliczeniu na 1 mi-kroprzedsiębiorstwo w poszczególnych województwach w 2012 roku (tys. zł)

130,4

107,8114,2

84,8

162,6

109,991,9

91,8

81,7119,7

106,4

132,5

90,4

109,9

111,3

96,6

Wartość brutto środków trwałych w posiadaniumikroprzedsiębiorstw w przeliczeniu na 1 mikroprzedsiębiorstwo

142,3 do 162,6 (1)122,1 do 142,3 (2)101,9 do 122,1 (7)

81,7 do 101,9 (6)


Wartość brutto środków trwałych w przeliczeniu na 1 mikroprzedsiębiorstwo wynosiła w 2012 roku na pozio-mie ogólnopolskim 113,1 tys. zł. Wartość dla mikroprzedsiębiorstw województwa podkarpackiego okazała się wyraźnie niższa i wyniosła 96,6 tys. zł, ale należy zauważyć, że w relacji do pozostałych województw sytuacja Podkarpacia nie jest już w tym przypadku tak niekorzystna jak miało to miejsce w przypadku wielkości nakła-dów inwestycyjnych. Okazuje się bowiem, że z mniejszą niż w regionie podkarpackim wartością brutto środków trwałych w sektorze mikroprzedsiębiorstw mamy jeszcze do czynienia w 5 innych województwach: łódzkim (81,7 tys. zł), podlaskim (84,8 tys. zł), małopolskim (90,4 tys. zł), kujawsko-pomorskim (91,8 tys. zł) oraz wiel-kopolskim (91,9 tys. zł). Zdecydowanie największa wartość posiadanych środków trwałych cechuje natomiast podmioty z województwa mazowieckiego, gdzie wyniosła ona 162,6 tys. zł.

Wykres 40. Wartość brutto środków trwałych w przeliczeniu na jedno mikroprzedsiębiorstwo w województwie podkarpackim w latach 2008-2012 (tys. zł)

66,4

79,6 81,7 83,7

96,677,0

91,097,6

104,2113,1

76,085,2 90,0

94,6

106,5

0

20

40

60

80

100

120



105


Inaczej niż miało to miejsce w przypadku wielkości ponoszonych nakładów inwestycyjnych, w odniesieniu do wartości brutto środków trwałych w przeliczeniu na jedno mikroprzedsiębiorstwo, region podkarpacki wpisuje się w tendencję ujawniającą się także na poziomie ogólnopolskim oraz w Makroregionie Polski Wschodniej, a polegającą na systematycznym wzroście omawianego wskaźnika w całym analizowanym okresie. W rezultacie także cały czas utrzymuje się dystans pomiędzy województwem podkarpackim a dwoma pozostałymi regionami referencyjnymi – województwo podkarpackie cechuje cały czas najniższa wartość brutto środków trwałych po-zostających w dyspozycji firm mikro.

4.1.13. Prowadzenie działalności eksportowej

Jednym z aspektów potencjału przedsiębiorstwa jest jego zdolność do prowadzenia działalności na rynkach zagranicznych poprzez działania eksportowe. Na poniższej mapie przedstawiono zróżnicowania międzywoje-wódzkie odnoszące się odsetka mikro- i małych przedsiębiorstw (ujmowanych łącznie) prowadzących działal-ność eksportową.

Mapa 29. Odsetek mikro- i małych przedsiębiorstw prowadzących działalność eksportową w 2013 roku w po-szczególnych województwach

8,412,8

10,6

6,97,1

5,7

7,6

4,8

5,4

5,9

3,3

7,8

9,6

55

10,6

Odsetek mikro- i małych przedsiębiorstwprowadzących działalność eksportową w 2013 r.

10,44 do 12,8 (3)8,06 do 10,44 (2)5,68 do 8,06 (6)3,3 do 5,68 (5)

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych: Bank Pekao Raport o sytuacji mikro i małych firm za lata 2010-2013

Z wynikiem na poziomie 5,9% województwo podkarpackie plasuje się wśród województw o raczej niskim udzia-le podmiotów prowadzących działalność eksportową wśród całej populacji mikro- i małych przedsiębiorstw, choć jednocześnie zbliżając się do wyniku ogólnopolskiego wynoszącego 7,4%. Z niższym udziałem firm eks-portowych mamy do czynienia w województwach: lubelskim (3,3%), małopolskim (4,8%), pomorskim (5%), warmińsko-mazurskim (5%), świętokrzyskim (5,4%) oraz kujawsko-pomorskim (5,7%). Największa aktywność eksportowa cechuje z kolei województwa: dolnośląskie (10,6%), zachodniopomorskie (10,6%) oraz opolskie (12,8%), co świadczy o wykorzystywaniu przez nie swojego korzystnego położenia geograficznego ułatwiającego prowadzenie zagranicznej wymiany gospodarczej.

106


Wykres 41. Odsetek mikro- i małych przedsiębiorstw prowadzących działalność eksportową w latach 2010-2013

10,0%9,3% 10,8%

5,9%

8,6%

10,3%

11,6%

7,4%

6,0%

8,9% 9,2%

5,5%

0%

2%

4%

6%

8%

10%

12%

14%

2010 2011 2012 2013woj. podkarpackie Polska Makroregion Polski Wschodniej

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych: Bank Pekao Raport o sytuacji mikro i małych firm za lata 2010-2013

Generalnie, kierunek tendencji zidentyfikowanych w odniesieniu do trzech analizowanych obszarów kształtuje się w zbliżony sposób, z ujawniającą się różnicą w roku 2011, kiedy to w województwie podkarpackim udział firm prowadzących działalność eksportową wśród mikro- i małych przedsiębiorstw nieznacznie spadł, podczas gdy w Polsce i Makroregionie Polski Wschodniej obserwować mogliśmy wzrost. To oraz późniejsza dynamika zmian w każdym z trzech analizowanych obszarów sprawiły, że choć w 2010 roku to właśnie na Podkarpaciu wy-stępował największy odsetek firm eksportowych spośród trzech analizowanych obszarów, to w roku 2013 wyższy okazał się wynik ogólnopolski, zaś wynik dla Makroregionu Polski Wschodniej był tylko nieznacznie słabszy (podczas gdy w 2010 roku oba obszary dzieliła prawie dwukrotna różnica).

Powyższe dane pozostają zasadniczo spójne także z wynikami badania ilościowego w sektorze mikroprzedsię-biorstw z województwa podkarpackiego przeprowadzonego na potrzeby niniejszego opracowania. Biorąc pod uwagę zakres czasowy badania oraz fakt, iż badane były dwie różne zbiorowości (z jednej strony wyłącznie mi-kroprzedsiębiorstwa, z drugiej zaś – mikro- i małe przedsiębiorstwa łącznie) uzyskane wyniki nie pokrywają się w sposób dokładny, ale fakt, iż w badaniu CATI na prowadzenie działalności eksportowej wskazało 12,1% firm mikro potwierdza, iż tego rodzaju aktywność jest w tym sektorze przedsiębiorstw domeną wyraźnej mniejszości podmiotów. Jest to więc wniosek spójny z konkluzjami płynącymi z badania ogólnopolskiego realizowanego cyklicznie przez Bank Peako.

Rodzi się w tym miejscu pytanie, czy zidentyfikowany stan rzeczy wymaga podejmowania określonych działań o charakterze zaradczym, które byłyby zorientowane na wzmacnianie potencjału eksportowego podkarpackich mikroprzedsiębiorstw. Wydaje się, że działania dedykowane wyłącznie aktywizowaniu firm mikro na polu pro-wadzenia działalności eksportowej nie mają uzasadnienia. Działalność ta jest bowiem wypadkową generalnego potencjału firmy i nie powinna być traktowana jako wyodrębniony element jej aktywności. Innymi słowy, za bardziej celowe uznać należy wspieranie całościowego potencjału mikroprzedsiębiorstw (głównie – jak stanowią sformułowane w ramach niniejszego raportu rekomendacje – w obszarze działalności inwestycyjnej i zatrudnie-niowej), który może przełożyć się na późniejsze prowadzenie skutecznej działalności eksportowej.

4.1.14. Prowadzenie działalności innowacyjnej

Ostatni analizowany aspekt struktury i kondycji przedsiębiorstw dotyczy prowadzonej przez nie działalności innowacyjnej. Na poniższym wykresie przedstawiono dotyczące przedsiębiorstw prowadzących działalność in-nowacyjnych, tj.: (1) przedsiębiorstw aktywnych innowacyjnie – takich, które w badanym okresie wprowadziły przynajmniej jedną innowację produktową lub procesową lub realizowały w tym okresie przynajmniej jeden projekt innowacyjny, który został przerwany lub zaniechany w trakcie badanego okresu (niezakończony suk-cesem) lub nie został do końca tego okresu ukończony (tzn. jest kontynuowany); (2) przedsiębiorstw innowa-

107


cyjnych – takich, które w badanym okresie wprowadziły na rynek przynajmniej jedną innowację produktową lub procesową (nowy lub istotnie ulepszony produkt, bądź nowy lub istotnie ulepszony proces). Trzeba jednak w tym miejscu podkreślić, że ze względu na specyfikę źródła danych, nie obejmują one sektora mikroprzedsię-biorstw (badania prowadzone w oparciu o formularz PNT-02 oraz PNT-02/u nie obejmują tego sektora). Dane dotyczą łącznie lat 2010-2012, gdyż w takim przedziale czasowym są one prezentowane przez GUS. W rezultacie należy je w kontekście celów badania traktować z pewną ostrożnością, gdyż mamy tu do czynienia z jednokrot-nym pomiarem dla okresu objętego niniejszym badaniem, a do tego nie obejmują dokładnie populacji, która dla celów badania jest kluczowa, czyli firm mikro.

Wykres 42. Udział przedsiębiorstw prowadzących działalność innowacyjną w województwie podkarpackim w 3-letnim okresie od 2010 do 2012 roku

9,6%8,5%

9,9%

16,8%15,6%

14,0%

0%

5%

10%

15%

20%

innowacje produktowe lub procesowe

innowacje organizacyjne lub marketingowe

Przedsiębiorstwa aktywne innowacyjnie

przedsiębiorstwa wdrażające:

małe przedsiębiorstwa sektor przedsiębiorstw ogółem

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS z badań PNT-02 oraz PNT-02/u, edycja 2010-2012

W analizowanym okresie czasu w województwie podkarpackim przedsiębiorstwa aktywne innowacyjnie stano-wiły 16,8% wszystkich podmiotów w sektorze przedsiębiorstw, przy czym wśród małych przedsiębiorstw odsetek ten wyniósł 9,6%. Jeśli chodzi o zróżnicowanie ze względu na rodzaj wdrażanych innowacji, to wśród małych przedsiębiorstw nieznacznie dominują innowacyjne organizacyjne lub marketingowe (9,9% wobec 8,5% doty-czących innowacji produktowych lub procesowych), zaś w całym sektorze przedsiębiorstw – innowacje produk-towe lub procesowe (15,6% wobec 14% w odniesieniu do innowacji organizacyjnych lub marketingowych).

Na poniższej mapie zaprezentowano z kolei zróżnicowania międzywojewódzkie dotyczące udziału małych przed-siębiorstw prowadzących działalność innowacyjną wśród ogółu małych przedsiębiorstw w latach 2010-2012.

108


Mapa 30. Udział małych przedsiębiorstw prowadzących działalność innowacyjną wśród ogółu małych przed-siębiorstw w województwie podkarpackim w 3-letnim okresie od 2010 do 2012 roku

Przedsiębiorstwa akty wne innowacyjnie (w %)

0,1235 do 0,143 (4)0,104 do 0,1235 (5)0,0845 do 0,104 (5)0,065 do 0,0845 (2)

przedsiębiorstwa wdrażające innowacje procesowe lub produktoweprzedsiębiorstwa wdrażające innowacje marketingowe lub organizacyjne

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS z badań PNT-02 oraz PNT-02/u, edycja 2010-2012

Jeśli chodzi o udział przedsiębiorstw aktywnych innowacyjnie w ogólnej liczbie małych przedsiębiorstw, to wo-jewództwo podkarpackie znajduje się w grupie regionów o relatywnie niskim odsetku tej kategorii podmiotów. Z mniejszym niż na Podkarpaciu udziałem firm aktywnych innowacyjnie (gdzie wynosi on 9,6%) mamy do czy-nienia w województwach: pomorskim (6,5%), wielkopolskim (6,5%), warmińsko-mazurskim (8,8%), łódzkim (9,1%) oraz świętokrzyskim (9,1%).

Warto jednocześnie zwrócić uwagę, że jeśli chodzi o odsetek przedsiębiorstw wdrażających innowacje produkto-we lub procesowe, to pozycja Podkarpacia jest w rankingu województw jeszcze niższa (tylko w województwach: pomorskim i wielkopolskim odsetek ten jest mniejszy), co może sugerować, że w ponadprzeciętnie dużej liczbie przypadków nie dochodzi w podkarpackich małych firmach do skutecznego wdrożenia innowacji o charakterze produktowym lub procesowym.

W przypadku badania mikroprzedsiębiorstw prowadzonego na potrzeby niniejszego opracowania odsetek mi-kroprzedsiębiorstw deklarujących prowadzenie działalności innowacyjnej w ciągu ostatnich 12 miesięcy okazał się relatywnie wyższy niż w powyżej analizowanych danych i wyniósł 24,4%. Trudno jednak porównywać obie grupy danych ze względu na fakt, iż dotyczą one dwóch różnych zbiorowości i różnego okresu czasu, ale także zbierane były w inny sposób (w przypadku GUS mamy do czynienia regulowaną prawnie sprawozdawczością, która z jednej strony cechuje się mniejszym ryzykiem deklaratywności, z drugiej zaś może skłaniać responden-tów do bardziej ostrożnego informowania o prowadzonych w ramach przedsiębiorstwa działaniach). Bez wzglę-du jednak na to zidentyfikowane zróżnicowane należy zauważyć relatywnie ograniczony potencjał innowacyjny podkarpackich firm. Projektując działania zorientowane na jego podnoszenie należy jednak zwrócić dużą uwa-gę, by różnicować instrumenty wsparcia adresowane w tym obszarze do mikroprzedsiębiorstw i pozostałych klas wielkości przedsiębiorstw.

109


Rekomendacja 11. W ramach systemu wsparcia dla mikroprzedsiębiorstw należy stworzyć mechanizmy wspomagania działalności innowacyjnej, nie należy w przypadku tej kategorii firm traktować jako rozwoju innowacyjnego jako celu nadrzędnego i adekwatnego wobec każdego przedsiębiorstwa i specyfiki prowa-dzonej przez niego działalności. Biorąc pod uwagę podstawowy i niewyspecjalizowany oraz niezaawan-sowany technologicznie charakter działalności wielu mikroprzedsiębiorstw większe znaczenie może mieć wsparcie zorientowane na realizację prostych inwestycji w przedsiębiorstwie lub zmniejszenie kosztów zatrudnienia personelu. Z tego względu w przypadku wsparcia finansowego kierowanego do sektora mi-kroprzedsiębiorstw nie należy stosować rozwiązań premiujących innowacyjność, a pozostawić tego rodzaju kryteria selekcji przedsięwzięć inwestycyjnych w wyższych klasach wielkości firm oraz branżach o takim potencjale innowacyjnym, który zapewnia skuteczność, efektywność i adekwatność kolejnych wdrożeń.

4.2. Konkurencyjność sektora mikroprzedsiębiorstw w województwie podkarpackim na tle pozostałych regionów

W niniejszej części raportu przeprowadzono analizę dotyczącą konkurencyjności sektora przedsiębiorstw w wo-jewództwie podkarpackim na tle pozostałych regionów. W tym celu przedstawiono – w pierwszej kolejności – wyniki przeprowadzonego na potrzeby niniejszego raportu, benchmarkingu regionalnego. Następnie analiza ta została uzupełniona o opinie przedstawicieli sektora przedsiębiorstw z województwa podkarpackiego dot. kwestii konkurencyjności ich firm.

4.2.1. Benchmarking regionalny

Przedstawione niżej wyniki zostały opracowane w wyniku zastosowania techniki benchmarking rozwoju sekto-ra mikroprzedsiębiorstw, który ma na celu uogólnienie wniosków wynikających z danych statystyki publicznej i jednoznaczną ocenę poziomu potencjału sektora mikroprzedsiębiorstw w województwie podkarpackim na tle innych regionów. Oprócz analizy porównawczej stanu najnowszego, czyli roku 2012 uwzględniona została rów-nież analiza dynamiki na przestrzeni lat 2008-2012.

Analiza składa się z dwóch komponentów. Pierwszy z nich obejmuje identyfikację i ocenę wartości szczegóło-wych wskaźników syntetycznych, gdzie wyróżniono syntetyczny wskaźnik zasobów, działalności oraz wyników. Każdy z nich stanowi uogólnienie 4 wskaźników empirycznych pochodzących z danych statystyki publicznej. Natomiast drugi komponent opiera się o analizę z wykorzystaniem syntetycznego wskaźnika rozwoju sektora mikroprzedsiębiorstw, który stanowi uogólnienie wszystkich 12 wskaźników empirycznych opisujących różne aspekty potencjału i działalności sektora mikroprzedsiębiorstw. Wspomniane wskaźniki syntetyczne pozwalają na wyznaczenie dla każdego województwa jednej wartości wskaźnika, która odzwierciedla miejsce regionu na tle innych pod względem wszystkich składowych wskaźnika.

Na poniższym schemacie wskazano ostateczną listę wskaźników empirycznych, które zostały wykorzystane do opracowania wskaźników syntetycznych. Została ona zmodyfikowana w trakcie analizy spójności rozkładu wskaźników. Z zakresu wskaźników empirycznych wyeliminowano te niespójne z pozostałymi, ponieważ obli-czane wskaźniki syntetyczne są wrażliwe na wartości skrajne i dane niespójne mogłyby zaburzyć wyniki analizy.

110


Schemat 2. Zakres danych ujęty w ramach wskaźników syntetycznych

Syntetyczny wskaźnik rozwoju mikroprzedsiębiorstw

Wskaźnik zasobów

• Wartość środków trwałych na 1 przedsiębiorstwo

• Wartość nakładów inwestycyj-nych na 1 przedsiębiorstwo

• Przeciętna liczba pracujących• Liczba zatrudnionych w sto-

sunku do liczby pracujących

Wskaźnik działalności

• Przeciętny czas prowadzenia działalności

• Przeciętna liczba miesięcy pro-wadzenia działalności w roku

• Udział mikroprzedsiębiorstw z kapitałem zagranicznym

• Przychód na jednego pracują-cego

Wskaźnik wyników

• Nadwyżka przychodów nad kosztami na 1 przedsiębior-stwo

• Nadwyżka przychodów nad kosztami na jednego pracują-cego

• Udziął przedsiębiorstw nowo zarejestrowanych w stosunku liczby przedsiębiorstw wyreje-strowanych

• Wskaźnik natężenia mi-kroprzedsiębiorstw


Sposób obliczania zarówno szczegółowych wskaźników syntetycznych, jak i ogólnego wskaźnika syntetycznego został zaczerpnięty z metodologii RIS (Regional Innovation Scoreboard)14. Obliczane wartości wskaźnika dla po-szczególnych województw mogą przyjmować wartości z przedziału 0-1. Region posiadający wartość 0, w ramach wszystkich wskaźników cząstkowych zajmuje ostatnie lokaty, natomiast przy wartości 1, region dla wszystkich wskaźników szczegółowych posiada pierwsze miejsca w rankingu.

Na kolejnych wykresach przedstawione zostały wartości poszczególnych wskaźników syntetycznych rozpoczy-nając od stanu w 2008 roku. Należy w tym miejscu zastrzec, iż przedstawione wyniki nie opisują całości poten-cjału województw czy ich gospodarek, lecz dotyczą wyłącznie sektora mikroprzedsiębiorstw.

14 Syntetyczny wskaźnik rozwoju mikroprzedsiębiorstw wyliczony został za pomocą następującego wzoru:

𝑆𝑆𝑊𝑊𝑅𝑅𝑀𝑀𝑗𝑗𝑘𝑘𝑡𝑡 𝑚𝑚 𝑥𝑥𝑖𝑖𝑗𝑗𝑘𝑘𝑡𝑡𝑛𝑛 𝑔𝑔𝑑𝑑𝑧𝑧𝑖𝑖𝑒𝑒

𝑚𝑚

𝑖𝑖𝑥𝑥𝑖𝑖𝑗𝑗𝑘𝑘𝑡𝑡𝑛𝑛

𝑋𝑋𝑖𝑖𝑗𝑗𝑘𝑘𝑡𝑡𝑋𝑋𝑖𝑖𝑘𝑘𝑡𝑡 − 𝑚𝑚𝑖𝑖𝑛𝑛∀𝑘𝑘 ∀𝑡𝑡 𝑋𝑋𝑖𝑖𝑗𝑗𝑘𝑘𝑡𝑡𝑋𝑋𝑖𝑖𝑘𝑘𝑡𝑡

𝑚𝑚𝑎𝑎𝑥𝑥∀𝑘𝑘 ∀𝑡𝑡 𝑋𝑋𝑖𝑖𝑗𝑗𝑘𝑘𝑡𝑡𝑋𝑋𝑖𝑖𝑘𝑘𝑡𝑡 −

𝑚𝑚𝑖𝑖𝑛𝑛∀𝑘𝑘 ∀𝑡𝑡 𝑋𝑋𝑖𝑖𝑗𝑗𝑘𝑘𝑡𝑡𝑋𝑋𝑖𝑖𝑘𝑘𝑡𝑡

gdzie: Xijkt – wartość wskaźnika i dla j regionu w kraju k w czasie t ; m – liczba wskaźników, dla których dostępne są informacje; Xikt – śred-nia wartość wskaźnika i , w kraju k , w czasie t.

111


Wykres 43. Wartość syntetycznych wskaźników zasobów, działalności i wyników mikroprzedsiębiorstw w 2008 roku

0,45550,53

0,57

0,76

0,28

0,48

0,89

0,55

0,58

0,15

0,58

0,55

0,52

0,58 0,35

0,40

0,510,59

0,38

0,36

0,2280,30

0,480,44

90,90

0,58

0,3300000000000000000000000000000,,330,29

0,35

0

0,48

0000,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,55552220,50

0,13

000000000,40,46

55 0,27

0,82

0 59

0,61

0,31

0 228

0,260,37

0,56

0 8990

0,86

00 555

0,46

0,28

0,54

0,41

0 30,45

0,41

0,52

0,55

0,62

0,0

0,2

0,4

0,6

0,8

1,0Dolnośląskie

Kujawsko-pomorskie

Lubelskie

Lubuskie

Łódzkie

Małopolskie

Mazowieckie

Opolskie

Podkarpackie

Podlaskie

Pomorskie

Śląskie

Świętokrzyskie

Warmińsko-mazurskie

Wielkopolskie

Zachodniopomorskie

Syntetyczny wskaźnik zasobówSyntetyczny wskaźnik działalnościSyntetyczny wskaźnik wyników

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS

Pod względem syntetycznego wskaźnika zasobów w 2008 roku najwyżej uplasowało się województwo mazo-wieckie z wartością 0,89, wysoką wartość osiągnęło również województwo lubuskie, jest to 0,76. Województwo podkarpackie uplasowało się na wysokim trzecim miejscu pod względem syntetycznego wskaźnika zasobów z wartością 0,581, na bardzo zbliżonym poziomie pod względem zasobów mikroprzedsiębiorstw plasują się rów-nież województwa: pomorskie, warmińsko-mazurskie czy lubelskie. W najtrudniejszej sytuacji pod względem zasobów mikroprzedsiębiorstw w 2008 było województwo podlaskie oraz łódzkie z wartościami syntetycznego wskaźnika odpowiednio 0,15 oraz 0,28.

Jeśli chodzi o syntetyczny wskaźnik działalności mikroprzedsiębiorstw to znów niekwestionowanym liderem jest województwo mazowieckie z wartością 0,90. Relatywnie wysoką, choć już odstającą od mazowieckiego wartość wskaźnika osiągnęły również województwo kujawsko-pomorskie (0,59), opolskie (0,58). Województwo podkar-packie w 2008 roku uplasowało się na 12 lokacie pod względem wskaźnika działalności z wartością 0,33. W naj-gorszej sytuacji pod tym względem jest województwo warmińsko-mazurskie (0,13) oraz zachodniopomorskie (0,27).

Również pod względem syntetycznego wskaźnika wyników pierwszą lokatę zajmuje województwo mazowieckie z wartością 0,86, jednak niewiele ustępuje mu województwo dolnośląskie z wartością 0,82. Podkarpacie z warto-ścią 0,28 zajęło przedostatnie miejsce, w gorszej sytuacji pod względem wyników znalazło się tylko wojewódz-two lubuskie z wartością 0,26.

Analizując zróżnicowanie pomiędzy wartościami poszczególnych wskaźników, należy stwierdzić, iż w 2008 wo-jewództwo podkarpackie w niewielkim stopniu dyskontowało relatywnie wysoki poziom zasobów i poprzez dość słabe wyniki w zakresie działalności przedsiębiorstw, osiągane przez nie wyniki są relatywnie niekorzystne względem pozostałych regionów. W podobnej sytuacji są min. województwa: lubuskie, lubelskie czy pomorskie.

112


Na poniższym wykresie przedstawiono z kolei wyniki dotyczące wartości syntetycznego rozwoju mikroprzedsię-biorstw w poszczególnych województwach w 2008 roku.

Wykres 44. Wartość syntetycznego wskaźnika rozwoju mikroprzedsiębiorstw w 2008 roku

0,885

0,592 0,5780,531 0,494 0,491 0,477 0,460 0,452 0,444 0,431 0,421 0,412 0,396

0,327 0,319

0,0

0,2

0,4

0,6

0,8

1,0


Województwo podkarpackie w 2008 roku uplasowało się na 14 miejscu pod względem syntetycznego wskaźnika rozwoju mikroprzedsiębiorstw osiągając wartość 0,396. Niekwestionowanym liderem pod względem kondycji sektora mikroprzedsiębiorstw jest województwo mazowieckie z wartością 0,885, po nim kolejno uplasowały się województwa: dolnośląskie (0,592) oraz kujawsko-pomorskie (0,578). Wg przeprowadzonych analiz w najgor-szej kondycji w 2008 roku był sektor mikroprzedsiębiorstw w województwach: podlaskim (0,327) oraz łódzkim (0,319).

Poniżej przedstawiono wartości szczegółowych wskaźników syntetycznych za 2012 rok, a następnie wartość wskaźnika ogólnego. Dzięki temu możliwe jest określenie możliwie najbardziej aktualnej sytuacji w zakresie potencjału i konkurencyjności potencjału mikroprzedsiębiorstw.

113


Wykres 45. Wartość syntetycznych wskaźników zasobów, działalności i wyników mikroprzedsiębiorstw w 2012 roku

0,19

0,21

0,2660,35

0,17

0,15

0,70

0,62

0,22

0,08

0,380,56

0,64

0,38

0,590,25

0,3770,35

260,28

5

0,39

0,39

0,35

0,74

00,0,60

0000000000000000000000000000000000000000000,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,1177880,04

0,390

0,40

66

0,50

0,32

000,23

000 55990,59

0,630,67

0,57

,,,

000 280,41

0,76

0,53

0,58

000,50

,,0,30

0,25

0,640,81

0,40

00,,0,58

00,56

000,67

0,55

0,0

0,2

0,4

0,6

0,8

1,0Dolnośląskie

Kujawsko-pomorskie

Lubelskie

Lubuskie

Łódzkie

Małopolskie

Mazowieckie

Opolskie

Podkarpackie

Podlaskie

Pomorskie

Śląskie

Świętokrzyskie

Warmińsko-mazurskie

Wielkopolskie

Zachodniopomorskie

Syntetyczny wskaźnik zasobówSyntetyczny wskaźnik działalnościSyntetyczny wskaźnik wyników


Jeśli chodzi o wartość syntetycznego wskaźnika zasobów, to znów najwyższą wartość osiągnęło województwo mazowieckie z wartością 0,70, jednak nie jest to przewaga tak wyraźna jak w 2008 roku, podobny poziom za-sobów w sektorze mikroprzedsiębiorstw występuje również w województwie świętokrzyskim (0,64) czy opol-skim (0,62). Podkarpacie w 2012 zajęło 11 miejsce pod względem stanu zasobów z wartością syntetycznego wskaźnika 0,22, co oznacza spadek w rankingu o 8 lokat w stosunku do 2008 roku, kiedy to zajęło ono miejsce trzecie. W świetle przeprowadzonych analiz w najgorszej sytuacji pod względem stanu zasobów znajdują się mikroprzedsiębiorstwa woj. podlaskiego (0,08) oraz małopolskiego (0,15).

Jeśli chodzi o syntetyczny wskaźnik działalności, to również liderem jest woj. mazowieckie z wartością 0,74, dość wysokie wartości występują także w województwie zachodniopomorskim (0,63) oraz opolskim (0,60). Woje-wództwo podkarpackie pod względem syntetycznego wskaźnika działalności, który stanowi o skali i efektyw-ności działalności mikrofirm, zajęło ostatnią lokatę z wartością 0,04, co oznacza że w stosunku do roku 2008 zanotowało ono spadek o 4 lokaty.

W przypadku wskaźnika charakteryzującego wyniki działalności mikroprzedsiębiorstw pozycję lidera z 2008 roku straciło województwo mazowieckie, obecnie zajmuje ono 12 lokatę z wartością 0,5. Spadek ten jest wyni-kiem bardzo niskiej nadwyżki przychodów nad kosztami wśród mazowieckich mikroprzedsiębiorstw. Czołową pozycję pod względem wskaźnika wyników zajmuje województwo pomorskie z wartością 0,81, wysoką wartość zaobserwowano również w województwie lubuskim (0,76). Podkarpacie również pod względem wyników dzia-łalności mikroprzedsiębiorstw zajmuje ostatnią lokatę z wartością 0,25, co implikuje spadek o jedno miejsce w rankingu w stosunku do sytuacji z 2008 roku.

114


Wykres 46. Wartość syntetycznego wskaźnika rozwoju mikroprzedsiębiorstw w 2012 roku

0,647 0,6180,528 0,514 0,507 0,501 0,487 0,477

0,409 0,391 0,377 0,371 0,365 0,357 0,318

0,170

0,0

0,2

0,4

0,6

0,8

1,0


W 2012 roku sektor podkarpackich mikroprzedsiębiorstw zajął ostatnią lokatę w rankingu pod względem syn-tetycznego wskaźnika rozwoju mikroprzedsiębiorstw, który przyjął wartość 0,170, Oznacza to, iż wg przyjętej metodologii pomiaru w województwie podkarpackim mikroprzedsiębiorstwa znajdują się w najgorszej kondycji w porównaniu do innych regionów. Ostatnie miejsce oznacza spadek o dwie lokaty w stosunku do roku 2008, kiedy Podkarpacie znalazło się na pozycji 14. Liderem w dalszym ciągu pozostało województwo mazowieckie z wartością 0,647, jednak przewaga nad innymi województwami nie jest tak wyraźna jak w roku 2008. Będące na drugim miejscu województwo wielkopolskie osiągnęło wartość 0,618.

Niżej przedstawiona została analiza dynamiki zmiany wartości poszczególnych wskaźników syntetycznych. Warto na wstępie wspomnieć, iż spadek wartości wskaźnika syntetycznego niekoniecznie musi oznaczać rzeczy-wisty regres sytuacji mikroprzedsiębiorstw pod względem wskaźników empirycznych, lecz oznacza pogorszenie sytuacji w stosunku do innych województw, czyli wskaźnik syntetyczny ulega obniżeniu również jeśli w danym województwie poprawa sytuacji jest mniejsza aniżeli w innych województwach.

115


Wykres 47. Zmiana wartości syntetycznego wskaźnika rozwoju mikroprzedsiębiorstw pomiędzy 2008 a 2012 rokiem

0,166

0,0840,046 0,046 0,043 0,041 0,037

-0,004-0,021 -0,024

-0,102-0,137

-0,183-0,201

-0,227 -0,238-0,3

-0,2

-0,1

0,0

0,1

0,2


Wartość syntetycznego wskaźnika rozwoju mikroprzedsiębiorstw w województwie podkarpackim na przestrze-ni lat 2008-2012 uległa spadkowi o 0,227, co jest jednym z największych spadków w stosunku do innych regio-nów, większy spadek zanotowany został tylko w województwie mazowieckim, gdzie wyniósł on 0,238. Najwięk-szy wzrost wskaźnika wystąpił w województwie wielkopolskim, gdzie wzrósł on o 0,166 oraz w województwie pomorskim (ze wzrostem 0,084).

Warto zwrócić uwagę, iż wyłączając województwo podkarpackie największe spadki zanotowały województwa zajmujące najwyższe lokaty w rankingu z 2008 roku (oprócz województwa mazowieckiego były to również woje-wództwa: dolnośląskie i kujawsko-pomorskie. Jednym z możliwych powodów takiej sytuacji jest szersze oddzia-ływanie kryzysu finansowego z 2008 roku na regiony, w których mikroprzedsiębiorstwa prowadziły najprężniej-szą działalność i tym samym prowadziły więcej działań objętych ryzykiem. Trudno jednoznacznie zinterpretować tak wysoki spadek wartości wskaźnika w województwie podkarpackim, za relatywne pogorszenie sytuacji odpo-wiada z pewnością splot czynników, których identyfikacja leży poza zakresem niniejszego opracowania, jednak co widać na kolejnym wykresie decydujące znaczenie mają te związane z zasobami oraz skalą działalności.

116


Wykres 48. Zmiana wartości syntetycznych wskaźników zasobów, działalności i wyników dla mikroprzedsię-biorstw z województwa podkarpackiego

0,58

0,330,28

0,22

0,04

0,25

0,0

0,1

0,2

0,3

0,4

0,5

0,6

0,7

Syntetyczny wskaźnik zasobów

Syntetyczny wskaźnik działalności

Syntetyczny wskaźnik wyników

2008

2012


Sytuacja mikrofirm w województwie podkarpackim uległa pogorszeniu w stosunku do sytuacji w innych wo-jewództwach zarówno w zakresie zasobów, działalności, jak i wyników. Syntetyczny wskaźnik zasobów uległ spadkowi o 0,36, wskaźnik działalności o 0,29, a syntetyczny wskaźnik wyników o 0,03.

Spadek wskaźnika zasobów jest związany przede wszystkim ze znaczącym spadkiem pozycji województwa pod-karpackiego w rankingu, jeśli chodzi o dwa wskaźniki empiryczne: wartość nakładów inwestycyjnych w przeli-czeniu na 1 przedsiębiorstwo oraz przeciętna liczba pracujących. W przypadku syntetycznego wskaźnika dzia-łalności, za jego spadek w latach 2008-2012 w odniesieniu do województwa podkarpackiego odpowiada przede wszystkim spadek pozycji w rankingu w zakresie wskaźnika sezonowości działalności tj. „przeciętna liczba mie-sięcy prowadzenia działalności w roku” oraz wskaźnik wydajności pracy - „przychód na jednego pracującego”. W przypadku syntetycznego wskaźnika wyników, co widać na powyższym wykresie, spadek był nieznaczny i dotyczył przesunięcia tylko jedna pozycję w rankingu województw.

Wobec dość wysokich spadków wskaźników dot. zasobów i działalności oraz niewielkiego obniżenia wskaźni-ka wyników można wyciągnąć wniosek, iż mikroprzedsiębiorstwa województwa podkarpackiego w 2012 roku lepiej niż w 2008 roku dyskontują zasoby, lecz czynnikami, które odpowiadają za to lepsze dyskontowanie są procesy niemierzalne w ramach wskaźnika działalność – kluczem może być tutaj wzrost kompetencji przedsię-biorców i ich pracowników.

Rekomendacja 12. Biorąc pod uwagę, że województwo podkarpackie cechuje się najniższą wartością syn-tetycznego wskaźnika rozwoju mikroprzedsiębiorstw spośród wszystkich województw, na który składają się zróżnicowane czynniki optymalne wsparcie dla firm z tego sektora również musi mieć kompleksowy charakter. Powinno ono obejmować wsparcie inwestycyjne i szkoleniowe (dotyczące rozwijania zasobów), ale także doradcze (dotyczące sposobu dyskontowania zasobów w sposób zapewniający osiąganie możliwie najwyższych wyników prowadzonej działalności). Oprócz różnorodności instrumentów wsparcia szcze-gólne znaczenie ma sposób dystrybucji oferowanej pomocy, który będzie uwzględniać specyfikę sektora mikroprzedsiębiorstw. Chodzi tu przede wszystkim o uproszczenie procedur aplikacyjnych, sformułowa-nie kryteriów selekcji w sposób uwzględniający potencjał i realne możliwości mikroprzedsiębiorstw oraz zapewnienie dostępności wsparcia (np. poprzez zwiększenie roli instytucji otoczenia biznesu, które na po-ziomie lokalnym mogłyby realizować zadania związane z dystrybucją wsparcia, choćby w formule regran-tingowej).

117


4.2.2. Opinie przedstawicieli sektora mikroprzedsiębiorstw

Uzupełnieniem danych dot. konkurencyjności uwzględniających wyniki benchmarkingu regionalnego są wy-niki badania ilościowego, które mogą stanowić podstawę do wnioskowania o poziomie konkurencyjności mi-kroprzedsiębiorstw. Poniżej przedstawiono dane odnoszące się do oceny zmian w różnych aspektach prowadze-nia działalności gospodarczej, które wpływają na poziom konkurencyjności przedsiębiorstwa.

Wykres 49. Ocena zmian w poszczególnych aspektach kondycji przedsiębiorstwa w perspektywie ostatnich 3 lat

5,7%

1,6%

16,9%

7,0%

1,9%

18,6%

71,4%

70,6%

30,3%

12,0%

16,6%

24,1%

3,6%

7,9%

9,7%

0,3%

1,6%

0,4%

0% 25% 50% 75% 100%

Wielkość zatrudnienia

Kwalifikacje pracowników

Wielkość przychodów firmy

duże pogorszenie niewielkie pogorszeniebez zmian niewielka poprawaduża poprawa trudno powiedzieć

7,4%

12,4%

8,3%

9,4%

14,6%

11,9%

56,3%

44,0%

50,7%

17,1%

20,3%

18,3%

7,1%

7,3%

6,6%

2,6%

1,4%

4,3%

0% 25% 50% 75% 100%

Wielkość nakładów

inwestycyjnych

Rentowność firmy

Udziały w rynku


Dokonując oceny funkcjonowania przedsiębiorstwa w perspektywie ostatnich trzech lat, zdecydowana większość przedsiębiorców wskazywała na brak zmian wielkości zatrudnienia (71,4%), kwalifikacji pracowników (70,6%), wielkości nakładów inwestycyjnych (56,3%), udziałów w rynku (50,7%) oraz rentowności firmy (44%). Warto jednak zwrócić uwagę, iż drugie w kolejności, najliczniejsze odpowiedzi, we wszystkich ww. aspektach, wska-zywały na niewielką poprawę. Najbardziej zróżnicowana jest ocena zmian wielkości przychodów firmy – 30,3% przedsiębiorców nie odnotowało zmian, 24,1% – dostrzega niewielką poprawę, 18,6% – niewielkie pogorszenie, 16,9% – duże pogorszenie oraz 9,7% – dużą poprawę. Duże rozproszenie wyników może mieć w przypadku tego aspektu wiele przyczyn: począwszy od zróżnicowania branżowego, poprzez ilość zatrudnionych pracowników aż po czas funkcjonowania firmy na rynku. Poza wielkością przychodów firmy, na niewielką poprawę sytu-acji wskazano stosunkowo często także w aspekcie rentowności firmy (20,3%) oraz udziałów w rynku (18,3%). Najkorzystniej oceniono zmiany w aspekcie kwalifikacji pracowników, gdzie łącznie na pogorszenie sytuacji wskazało jedynie 3,5% badanych. Należy jednak pamiętać, że sytuacja ta wynikać może z faktu, iż ponad 40% ba-danych nie zatrudnia pracowników, a wśród tych, którzy ich zatrudniają, dominuje sytuacja jednego lub dwóch pracowników.

Poziom konkurencyjności przedsiębiorstwa znajduje także swoje odzwierciedlenie w zasięgu prowadzonej dzia-łalności – wyższy poziom tej pierwszej pozwala bowiem na konkurowanie nie tylko na rynku lokalnym, ale także poza nim, włącznie z penetrowaniem rynków zagranicznych.

118


Wykres 50. Zakres terytorialny prowadzonej działalności gospodarczej

41,5%

24,9%

19,0%

9,2%5,4%

lokalny

regionalny

ogólnopolski

międzynarodowy w ramach krajów UE

międzynarodowy poza krajami UE

Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI mikroprzedsiębiorstw; n=699, b.d.=1

Zdecydowana większość mikroprzedsiębiorstw objętych badaniem prowadzi działalność w wymiarze lokalnym, niespełna ¼ w wymiarze regionalnym, natomiast niemal 1/5 w wymiarze ogólnopolskim. Najrzadziej zakres terytorialny prowadzonej działalności dotyczy krajów UE – 9,2% oraz krajów spoza UE – 5,4%. Generalnie więc mamy do czynienia z ograniczonym regionalnie zasięgiem prowadzonej przez firmy mikro działalności, skoro znacznie ponad połowa (66,4%) nie wykracza w swoim funkcjonowaniu poza region podkarpacki, w większości i tak skupiając się na rynku lokalnym. Należy jednak w tym miejscu podkreślić, że choć niejednokrotnie zasięg lokalny prowadzonej działalności może wynikać z ograniczeń i określonych deficytów w potencjale firmy, to jednak w wielu przypadkach będzie on wypadkową specyfiki działalności prowadzonej przez mikroprzedsię-biorstwo (np. w przypadku branży handlowej, która przecież dominuje w sektorze mikroprzedsiębiorstw).

4.3. Znaczenie i perspektywy rozwojowe poszczególnych branż sektora przedsiębiorstw

W ramach niniejszej części raportu podjęta zostanie próba wskazania jakie znaczenie dla gospodarki regionalnej mają poszczególne branże sektora mikroprzedsiębiorstw oraz które z nich mają największe perspektywy rozwo-jowe. Dzięki analizie potencjałów poszczególnych branż możliwe będzie określenie perspektyw rozwojowych różnych rodzajów działalności. Uzyskanie tego rodzaju informacji jest niezbędne z punktu widzenia zapewnie-nia trafności alokowania zasobów związanych ze wspieraniem sektora mikroprzedsiębiorstw.

W ramach analizy gospodarki regionalnej mającej na celu wskazanie kluczowych - ze względu na ich potencjał rozwojowy - dla Podkarpacia branż, w których należy wspierać rozwój mikroprzedsiębiorczości zastosowane zostały dwie metody analityczne opierające się na analizie danych zastanych pochodzących ze źródeł statystyki publicznej (tj. Banku Danych Regionalnych GUS):

a) równanie (wskaźnik) lokalizacji (location quotient)

b) analiza przesunięć udziałów (shift-share analysis)

Analizie poddane zostały cztery zmienne: (1) liczba zarejestrowanych w systemie REGON podmiotów gospo-darki narodowej zatrudniających do 9 pracowników (mikroprzedsiębiorstw) według branż (sekcji Polskiej Kla-syfikacji Działalności), (2) liczba pracujących w mikroprzedsiębiorstwach według branż (sekcji PKD), (3) pro-dukcja sprzedana według sekcji i działów przemysłu oraz (4) zatrudnienie w poszczególnych sekcjach i działach przemysłu. Dane statystyczne były analizowane na poziomie województwa podkarpackiego oraz obszaru refe-rencyjnego, którego Podkarpacie jest częścią – Polski ogółem. Zakres czasowy analizy obejmował ostatni rok, dla którego dostępne są dane (20) oraz – w przypadku analizy dynamiki - 4 lata poprzedzające (od 2009 roku) oraz 5 lat poprzedzających (od 2008 roku).

Zasadniczym celem zastosowanej analizy z zastosowaniem równania lokalizacji było wskazanie rodzajów klu-czowych dla sektora mikroprzedsiębiorstw gałęzi gospodarki regionalnej (sklasyfikowanej według sekcji PKD). Zastosowanie tej metody pozwoliło ocenić stopień koncentracji przestrzennej badanego zjawiska względem ob-

119


szaru referencyjnego. Dzięki temu, możliwe jest wskazanie tych sektorów rozwojowych w których już dzisiaj sektor mikroprzedsiębiorstw na Podkarpaciu jest „najmocniejszy”, a jednocześnie tych, które wskazują na ko-nieczność wyrównania istniejącego obecnie dystansu negatywnego w stosunku do obecnego stanu rozwoju po-szczególnych gałęzi gospodarki sektora mikroprzedsiębiorstw w Polsce ogółem. Współczynnik lokalizacji, poza dostarczeniem statycznego obrazu sytuacji do analiz porównawczych, pozwolił również na dokonanie podob-nych porównań w odniesieniu do dynamiki wskaźnika lokalizacji, czyli wskazanie różnic w dynamice rozwoju poszczególnych sektorów15.

Wychodząc z założenia, że jedną z miar rozwoju gospodarczego jest liczba podmiotów gospodarczych, tą zmien-ną przyjęto jako zasadniczy wskaźnik na potrzeby niniejszej analizy16.

Drugim – poza liczbą podmiotów gospodarczych – miernikiem pozwalającym na ocenę regionalnej gospodarki w ujęciu branżowym jest zatrudnienie. W niniejszej analizie potraktowano tą zmienną jako wskaźnik uzupełnia-jący. Podmioty gospodarcze i zatrudnienie są najczęściej stosowanymi zmiennymi w analizach z zastosowaniem współczynnika lokalizacji. Jednocześnie, w porównaniu z innymi miernikami rozwoju lokalnego opartymi o do-stępne dane Polskiej Statystyki Publicznej, dane o zatrudnieniu według sektorów ekonomicznych oraz liczbie podmiotów zarejestrowanych w systemie REGON w poszczególnych sekcjach pozwalają na przeprowadzenie analiz dynamicznych w najszerszym zakresie czasowym.

Obie zmienne uwzględnione w równaniu lokalizacji – zarówno liczba zarejestrowanych podmiotów, jak i wiel-kość zatrudnienia – zgodnie z celem niniejszego opracowywania obejmują tylko sektor mikroprzedsiębiorstw.

4.3.1. Znaczenie poszczególnych branż sektora mikro- pod względem liczby przedsiębiorstw

Biorąc pod uwagę konieczność przedstawienia jak najpełniejszego obrazu gospodarki województwa podkar-packiego uwzględniono liczbę mikroprzedsiębiorstw prowadzących działalność w całej gospodarce narodowej, zarówno w sektorze prywatnym, jak i publicznym.

Szczegółowe wyniki przeprowadzonej analizy dla zmiennej: liczba zarejestrowanych mikroprzedsiębiorstw przedstawia poniższa tabela.

15 Teoretyczną podstawą współczynnika lokalizacji jest założenie ujednoliconej lokalnej konsumpcji oraz jednakowego poziomu produk-tywności w obu porównywanych obszarach, czyli w województwie i kraju. Zastosowana miara koncentracji określa stosunek udziału sekcji w gospodarce regionalnej (województwa) do udziału sekcji w gospodarce kraju, którego ten region jest częścią. Współczynnik

lokalizacji obliczono wg wzoru: , gdzie:E ib = wartość zmiennej w sektorze i, w obszarze badanym b, w danym okresie t,E b = wartość zmiennej we wszystkich sektorach w badanym obszarze b, w danym okresie t,E ir = wartość zmiennej w sektorze i, w obszarze referencyjnym r, w danym okresie t,E r = wartość zmiennej we wszystkich sektorach w obszarze referencyjnym r, w danym okresie t.

16 Istniejące i powstające przedsiębiorstwa stanowią bowiem dla inwestorów wskaźnik informujący o sprzyjających warunkach dla po-tencjalnych inwestycji. Koncentracja podmiotów reprezentujących różne branże gospodarki sprzyja integracji pionowej i poziomej, zaś dywersyfikacja działalności uodparnia regionalną gospodarkę na szoki wewnętrzne i zewnętrzne. Funkcjonujące przedsiębiorstwa zachęcają innych do naśladowania, zaś wysoki poziom przedsiębiorczości jest skorelowany z rozwojem społecznym i ekonomicznym.

120


Tabela 11. Wyniki analizy z zastosowaniem współczynnika lokalizacji dla zmiennej - liczba podmiotów gospo-darczych ogółem (jednostki zarejestrowane), 2009-2012

Sekcje PKD

WOJ. PODKARPACKIE POLSKA LQ ∆ LQ

2009 2012 2009 2012 2012 2009 2009-2012

A – Rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo 3246 3308 83 892 87 582 0,97 1,01 -0,03

Przemysł (B, C, D, E), w tym: 12 700 14 230 316 989 345 606 1,06 1,04 0,02B – Górnictwo i wydobywanie 122 199 2429 3595 1,42 1,31 0,09C – Przetwórstwo przemysłowe 12 269 13 571 303 186 325 722 1,07 1,05 0,02D – wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną, gorącą wodę i powietrze do układów klimatyzacyjnych

73 130 3056 5725 0,58 0,62 -0,06

E – dostawa wody; gospodarowanie ściekami i odpadami oraz działalność związana z rekultywacją

236 330 8318 10 564 0,80 0,74 0,09

F – Budownictwo 16 674 18 788 424 991 453 803 1,06 1,02 0,04G – Handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, włączając motocykle

42 994 42 616 1 036 877 1 034 278 1,06 1,08 -0,02

H – Transport i gospodarka magazynowa 10 210 10 199 256 820 247 501 1,06 1,03 0,03I – Działalność związana z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi

3878 4273 112 382 119 378 0,92 0,90 0,03

J – Informacja i komunikacja 2543 3298 81 196 105 351 0,80 0,81 -0,01K – Działalność finansowa i ubezpieczeniowa 4493 4170 128 567 126 664 0,85 0,91 -0,07

L – Działalność związana z obsługą rynku nieruchomości 3450 3976 181 594 207 004 0,49 0,49 0,00

M – Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna 10 673 11 906 304 878 345516 0,89 0,91 -0,03

N – Działalność w zakresie usług administrowania i działalność wspierająca 2114 2582 82 605 97 941 0,68 0,66 0,02

O – Administracja publiczna i obrona narodowa; obowiązkowe zabezpieczenia społeczne

1536 1558 20 216 20 519 1,95 1,97 -0,01

P – Edukacja 3181 4603 75 097 105 137 1,13 1,10 0,02Q – Opieka zdrowotna i pomoc społeczna 6658 8118 165 082 194 544 1,07 1,05 0,02R – Działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją 3013 3229 64 767 65 257 1,27 1,21 0,05

S – Pozostała działalność usługowa 9549 10 789 221 443 238 253 1,16 1,12 0,04ogółem 136 912 147 643 3 557 396 3 794 334 -

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS (BDR): grupa - podmioty gospodarki narodowej zareje-strowane w rejestrze REGON wg sekcji PKD (ogółem)

Sekcje, które cechuje wyższy poziom koncentracji (a więc te, w przypadku których wartość współczynnika lo-kalizacji LQ>1) w województwie podkarpackim niż w kraju ogółem – biorąc pod uwagę liczbę mikroprzedsię-biorstw – to: administracja publiczna i obrona narodowa; obowiązkowe zabezpieczenia społeczne (sekcja O), górnictwo i wydobywanie (B), działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją (sekcja R), pozostała działal-ność usługowa (sekcja S) oraz edukacja (sekcja P).

121


Oznacza to, że w powyższych sekcjach na terenie województwa podkarpackiego zarejestrowanych jest propor-cjonalnie więcej mikroprzedsiębiorstw niż w kraju ogółem, co w konsekwencji – zgodnie z teoretycznymi zało-żeniami metody – generuje nadwyżkę określonych towarów i usług, które po zaspokojeniu popytu regionalnego, mogą być wyeksportowane poza teren regionu i tym samym przyczynić się do pozyskania kapitału zewnętrzne-go. Wartość wskaźnika lokalizacji wyższa niż 1,25 świadczy o specjalizacji w danym sektorze.

Z niższym poziomem koncentracji, czyli – w świetle założeń teoretycznych - z niemożnością zaspokojenia po-pytu regionalnego – jak wskazują dane zawarte w powyższej tabeli - mamy do czynienia w odniesieniu do nastę-pujących rodzajów działalności prowadzonych przez mikroprzedsiębiorstwa na terenie Podkarpacia: działalność związana z obsługą rynku nieruchomości (sekcja L), wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną, gorącą wodę i powietrze do układów klimatyzacyjnych (sekcja D), działalność w zakresie usług administrowania i działalność wspierająca (sekcja N), dostawa wody; gospodarowanie ściekami i odpadami oraz działalność związana z rekultywacją (sekcja E), informacja i komunikacja (sekcja J), działalność finansowa i ubezpieczeniowa (sekcja K) oraz działalność profesjonalna, naukowa i techniczna (sekcja M).

Wartość wskaźnika w odniesieniu do ww. sekcji przyjmuje wartość <1, co oznacza, że na terenie województwa podkarpackiego znajduje się mniej mikroprzedsiębiorstw prowadzących te rodzaje działalności, w porównaniu z sytuacją w kraju ogółem. Dana branża ma więc w sektorze mikroprzedsiebiorstw mniejsze znacznie w gospo-darce regionu niż średnio w kraju. W odniesieniu do ww. rodzajów działalności może zachodzić konieczność importowania dóbr i usług spoza Podkarpacia i ponoszenia w związku z tym określonych wydatków.

W odniesieniu do pozostałych gałęzi gospodarki, mamy do czynienia ze zbliżonym do poziomu wojewódzkie-go, rozkładem zmiennej (LQ=1 ±0,1), co oznacza, ze stopień koncentracji powyższych rodzajów działalności w sektorze mikroprzedsiebiorstw w województwie podkarpackim, mierzony liczbą podmiotów gospodarczych zarejestrowanych w systemie REGON zatrudniających do 9 osób, nie odbiega znacząco od stopnia ich koncen-tracji dla Polski ogółem.

Graficzną prezentację wartości wskaźnika lokalizacji dla zmiennej – ilość mikroprzedsiębiorstw – przedstawia poniższy wykres.

Wykres 51. Wartość współczynnika lokalizacji ze względu na ilość zarejestrowanych w systemie REGON mi-kroprzedsiębiorstw w poszczególnych sekcjach PKD, 2012

0,2

0,4

0,6

0,8

1

1,2

1,4

1,6

O B R S P Q C F H G BCDE A I M K J E N D L


122


Kolejnym wymiarem oceny był stopień dynamiki współczynnika lokalizacji, obliczony dla okresu 2009-201217.

W ostatnich 4 latach największe zmiany odnotowano w sekcjach B – górnictwo i wydobywanie, E - dostawa wody; gospodarowanie ściekami i odpadami oraz R - działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją, a tak-że F – budownictwo i S – pozostała działalność usługowa, które to branże charakteryzowała dodatnia dynamika rozwoju.

Branże te można określić mianem wzrostowych w województwie podkarpackim ze względu na szybszy wzrost liczby mikroprzedsiębiorstw prowadzących działalność w tych branżach niż ogółem w kraju w latach 2009-2012.

Największy spadek znaczenia gospodarczego – w porównaniu z sytuacją gospodarczą w Polsce w analizowanym okresie odnotowano w sektorze mikroprzedsiębiorstw w przypadku sekcji K – działalność finansowa i ubezpie-czeniowa oraz sekcji D – wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną, gorącą wodę i po-wietrze do układów klimatyzacyjnych. Odnotowany spadek znaczenia był nieznaczny i jednocześnie zbliżony do wzrostu znaczenia w regionie gałęzi gospodarki wymienionych wcześniej.

Poniżej przedstawiono wykres prezentujący wyniki klasyfikacji poszczególnych sekcji uwzględniając oba para-metry: wartość wskaźnika lokalizacji oraz jego dynamikę.

Wykres 52. Klasyfikacja branż gospodarki Podkarpacia ze względu na dynamikę i wartość współczynnika loka-lizacji mikroprzedsiębiorstw, 2009-2012

DO

DAT

NIA

NISKA WYSOKA

A

B

C

D

E

F

G

HI

J

K

L

M

N

O

PQ

R

S

-0,08

-0,06

-0,04

-0,02

0,00

0,02

0,04

0,06

0,08

0,10

0,45 0,55 0,65 0,75 0,85 0,95 1,05 1,15 1,25 1,35 1,45 1,55 1,65 1,75 1,85 1,95`

przemysł (B,C,D,E)

UJE

MN

A


Grupę sekcji o wysokim wskaźniku LQ (>1) oraz dodatniej dynamice rozwoju (∆LQ>0)- biorąc pod uwagę ich znaczenie dla rozwoju gospodarczego województwa - można określić mianem „koła rozpędowego” regionalnej gospodarki w sektorze mikroprzedsiębiorstw. Należy do niej przed wszystkim sekcja B – górnictwo i wydoby-wanie, R - działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją, S - Pozostała działalność usługowa oraz F – bu-downictwo.

Do grupy o niskim poziomie koncentracji na poziomie województwa przy jednoczesnej dodatniej dynamice rozwoju należy poza sekcją E - dostawa wody; gospodarowanie ściekami i odpadami oraz działalność związana z rekultywacją, działalność w zakresie usług administrowania i działalność wspierająca (sekcja N) oraz branża

17 stopień dynamiki współczynnika lokalizacji został obliczony zgodnie ze wzorem: ,

123


turystyczna (sekcja I - działalność związana z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi). Biorąc pod uwagę jej rosnące znaczenie w gospodarce regionalnej, branża ta przy wzmocnieniu jej potencjału, mogłyby się stać dodatkowym źródłem rozwojowym w regionie.

Mikroprzedsiębiorstwa prowadzące działalność w sekcji O – administracja publiczna i obrona narodowa; obo-wiązkowe zabezpieczenia społeczne oraz G - handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, włączając motocykle należą do kategorii, która charakteryzuje się relatywnie wysokim stopniem koncentracji, ale ich znaczenie w gospodarce regionu spadło, na co wskazuje ujemna dynamika rozwoju.

Analizując wartość i dynamikę współczynnika lokalizacji, należy wskazać, iż sekcje D - wytwarzanie i zaopa-trywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną, gorącą wodę i powietrze do układów klimatyzacyjnych oraz K - działalność finansowa i ubezpieczeniowa należą w województwie podkarpackim do gałęzi gospodarki o naj-mniejszym znaczeniu rozwojowym biorąc pod uwagę sektor mikroprzedsiębiorstw. Cechuje je bowiem zarówno niska wartość wskaźnika lokalizacji, jak i jego ujemna dynamika.

4.3.2. Znaczenie poszczególnych branż sektora mikro pod względem zatrudnienia

W celu weryfikacji wyników analizy opartej tylko na jednym wskaźniku, jakim jest liczba podmiotów gospo-darczych z sektora mikroprzedsiębiorstw, obliczono również wartość i dynamikę wskaźnika lokalizacji dla po-szczególnych branż (sekcji PKD) z wykorzystaniem innego wskaźnika rozwoju, jakim jest wielkość zatrudnienia. Zakres czasowy analizy również obejmował lata 2009-2012. Poniższa tabela prezentuje jej wyniki:

Tabela 12. Wyniki analizy z zastosowaniem współczynnika lokalizacji dla zmiennej – wielkość zatrudnienia w sektorze mikroprzedsiębiorstw, 2009-201218

Sekcje PKDWOJ. PODKARPACKIE POLSKA LQ ∆LQ

2009 2012 2009 2012 2012 2009 2009-2012Przemysł, w tym: BCDE18 133631 131915 2 812 986 2 789 684 1,19 1,19 0,00F – Budownictwo 38 086 36 076 915 662 870 168 1,05 1,04 0,00G – Handel hurtowy i detaliczny; naprawa po-jazdów samochodowych, włączając motocykle

97 325 92 923 2 252 919 2 195 774 1,07 1,08 -0,01

H – Transport i gospodar-ka magazynowa 17 060 19 139 706 537 726 374 0,66 0,61 0,10

I – Działalność związana z zakwaterowaniem i usłu-gami gastronomicznymi

8417 7706 251 316 236 516 0,82 0,84 -0,02

J – Informacja i komuni-kacja 6370 10 036 254 700 280 726 0,90 0,63 0,44

L – Działalność związana z obsługą rynku nierucho-mości

5586 5316 162 497 172 794 0,78 0,86 -0,10

M – Działalność profe-sjonalna, naukowa i tech-niczna

12 745 14 280 523 874 579 042 0,62 0,61 0,02

N – Działalność w zakresie usług administrowania i działalność wspierająca

12 456 12 153 386 145 427 394 0,72 0,81 -0,11

P – Edukacja 2358 2490 75 253 87 859 0,72 0,79 -0,09

18 B – górnictwo i wydobywanieC – przetwórstwo przemysłoweD – wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną, gorącą wodę i powietrze do układów klimatyzacyjnychE – dostawa wody; gospodarowanie ściekami i odpadami oraz działalność związana z rekultywacją

124


Sekcje PKDWOJ. PODKARPACKIE POLSKA LQ ∆LQ

2009 2012 2009 2012 2012 2009 2009-2012Q – Opieka zdrowotna i pomoc społeczna 11 666 13 527 263 766 333 735 1,02 1,11 -0,08

R – Działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją

2087 2592 72 632 74 471 0,88 0,72 0,22

S – Pozostała działalność usługowa 4419 6053 151 648 162 815 0,94 0,73 0,28

ogółem 352 206 354 206 8 829 934 8 937 353 -

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS (BDR): grupa - pracujący w głównym miejscu pracy - pracujący wg sektorów ekonomicznych i płci (ogółem)

Analiza z wykorzystaniem drugiego miernika, jakim jest poziom zatrudnienia w poszczególnych branżach jed-noznacznie wskazuje na sektor przemysłowy (sekcje: B – górnictwo i wydobywanie, C – Przetwórstwo prze-mysłowe, D – wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną, gorącą wodę i powietrze do układów klimatyzacyjnych oraz E – dostawa wody; gospodarowanie ściekami i odpadami oraz działalność związana z rekultywacją), jako branżę, w której specjalizuje się sektor mikroprzedsiębiorstw na Podkarpaciu.

Z analizy sytuacji na rynku pracy i poziomu zatrudnienia w poszczególnych sekcjach sektora mikroprzedsię-biorstw w województwie podkarpackim wynika, że branża handlowa (sekcja G) jest branżą, która ma nie-znacznie większe znaczenie niż średnio w Polsce ogółem, ale dynamika współczynnika lokalizacji dla tej branży w okresie 2009-2012 jest bliska zero, co oznacza, że nie można uznać jej za branżę wzrostową na Podkarpaciu.

Zarówno pod względem ilości podmiotów gospodarczych, jak i wielkości zatrudnienia, branżę związaną z opie-ką zdrowotną i pomocą społeczną cechuje ponadprzeciętny poziom koncentracji (wartość LQ). Należy jednak podkreślić, że branża ta może zacząć tracić na znaczeniu – cechuje ją prawie zerowa dynamika współczynnika lokalizacji zarówno jeśli chodzi o liczbę mikroprzedsiębiorstw zarejestrowanych w okresie 2009-2012, jak i wiel-kość zatrudnienia.

Poniższy wykres przedstawia wartość współczynnika lokalizacji dla poszczególnych branż gospodarki woje-wództwa podkarpackiego w sektorze mikroprzedsiębiorstw przy uwzględnieniu zmiennej, jaką jest wielkość zatrudnienia.

125


Wykres 53. Wartość współczynnika lokalizacji ze względu na wielkość zatrudnienia w poszczególnych branżach (sekcjach PKD), 2012

0,60

0,70

0,80

0,90

1,00

1,10

1,20

BCDE G F Q S J R I L N P H M


Analiza z wykorzystaniem drugiego miernika, jakim jest poziom zatrudnienia w poszczególnych sekcjach PKD jednoznacznie wskazuje na branżę budowlaną, jako najbardziej rozwojową branżę sektora mikroprzedsiębiorstw, gospodarki regionalnej. Zarówno pod względem ilości podmiotów gospodarczych, jak i wielkości zatrudnienia, cechuje ją wysoki i raczej wysoki stopień koncentracji (wartość LQ). Dynamika współczynnika lokalizacji dla tej branży od 4 lat pozostaje bez zmian (2009-2012), jeśli chodzi o wielkość zatrudnienia, zaś wzrasta pod względem ilości zarejestrowanych podmiotów gospodarczych. W podobnej sytuacji znajduje się branża przemysłowa.

Zaś w przypadku sekcji G – handel i naprawy mamy do czynienia z ponad przeciętną wartością współczynnika lokalizacji, przy jednoczesnej zerowej jego dynamice, zarówno jeśli chodzi o poziom zatrudnienia jaki i ilość zarejestrowanych mikroprzedsiębiorstw.

Biorąc pod uwagę ilość pracujących w poszczególnych branżach sektora mikroprzedsiębiorstw, wyniki analiz z zastosowaniem współczynnika lokalizacji dotyczące sektora usług rynkowych opartych na wiedzy wskazują na mniej korzystną sytuację województwa podkarpackiego w porównaniu z kondycją tego podsektora usługowego w Polsce ogółem. Mając na uwadze, że w gospodarkach o wysokim poziomie rozwoju powszechną prawidło-wością jest duży udział usług rynkowych, a szczególnie branż opartych na wiedzy, do których zaliczyć można takie sekcje PKD jak: L – działalność związana z obsługą rynku nieruchomości, M – działalność profesjonalna, naukowa i techniczna, a także N – działalność w zakresie usług administrowania i działalność wspierająca oraz J – informacja i komunikacja, mniejsze znaczenie tego typu usług rynkowych w gospodarce regionalnej i regio-nalnym rynku pracy województwa podkarpackiego niż w Polsce ogółem jest zjawiskiem niepokojącym.

W chwili obecnej bardziej kluczowe, analizując sytuację sektora mikroprzedsiębiorstw są na Podkarpaciu usługi rynkowe o charakterze mniej wyspecjalizowanym takie jak: transport (sekcja H) czy usługi hotelarsko-gastrono-miczne (sekcja I) oraz handel (sekcja G).

Należy także zauważyć, że w przypadku sekcji P – edukacja (należącej do sektora usług nierynkowych) mamy do czynienia z wysoką wartością współczynnika lokalizacji i jego dodatnią dynamiką jeśli chodzi o ilość pod-miotów sektora mikroprzedsiębiorstw prowadzących działalność w ww. sekcji przy jednoczesnej niskiej wartości współczynnika lokalizacji i jego ujemnej dynamice, jeśli wziąć pod uwagę poziom zatrudnienia. Wyniki analizy są odzwierciedleniem relatywnie dużego rozdrobnienia systemu oświaty.

126


Wykres 54. Klasyfikacja branż gospodarki regionalnej na Podkarpaciu w sektorze mikroprzedsiębiorstw ze względu na dynamikę i wartość współczynnika lokalizacji wielkości zatrudnienia, 2009-2012

DO

DAT

NIA

NISKA WYSOKA

FG

H

I

J

L

M

NP

Q

R

S

-0,15

-0,05

0,05

0,15

0,25

0,35

0,45

0,60 0,70 0,80 0,90 1,00 1,10 1,20 1,30

LQ 2012

BCDE (przemysł)

UJE

MN

A


4.3.3. Kluczowe gałęzie przemysłu

W związku z identyfikacją przemysłu jako branży mającej ponadprzeciętne znaczenie w sektorze mikroprzedsię-biorstw na Podkarpaciu w porównaniu z sytuacją w kraju ogółem, podjęto próby wskazania najbardziej kluczo-wych i wzrostowych sekcji i działów przemysłu w regionie ogółem. Pozwoli to na ocenę uwarunkowań dla roz-woju sektora mikroprzedsiębiorstw w branży przemysłowej, w tym odpowiedź na pytanie czy biorąc pod uwagę specyfikę poszczególnych branż, w tym także bariery wejścia, czyli czynniki ograniczające podjęcie działalności gospodarczej oraz konkurencję na danym rynku, jest możliwe potencjalne zwiększenie zaangażowania sektora mikroprzedsiębiorstw w tych branżach.

W tym celu zastosowano analizę przesunięć udziałów (shift share analysis).

Celem zastosowanej analizy była ocena potencjału regionalnej gospodarki, określenie poziomu jej rozwoju i zmian w niej zachodzących oraz w efekcie - identyfikacja sekcji i/lub działów przemysłu kluczowych dla roz-woju Podkarpacia19. 19 Istotą analizy shift-share jest podejście dekompozycyjne. Pozwala ocenić wpływ 3 składowych, takich jak: potencjał badanego obszaru

(PO), strukturę przedsiębiorstw badanego obszaru (SP) oraz konkurencyjność badanego obszaru (KO) na ostateczną ocenę pozycji danej branży w gospodarce regionalnej (PC).

Człon I równania, potencjał badanego obszaru, określa oczekiwaną wartość (wzrost, spadek) danej zmiennej przy założeniu, że obszar badany (województwo podkarpackie) znajduje się na zbliżonym poziomie rozwoju względem obszaru referencyjnego (Polski).

Człon II, struktura podmiotów, wartość ta pozwala ocenić wpływ różnic i zmian w strukturze gospodarki regionalnej na jej rozwój. Przedstawia wielkość zmian w danej sekcji dla obszaru badanego w porównaniu do tendencji rozwojowej w obszarze referencyjnym. Wartość dodatnia wskazuje na korzystniejszą strukturę w obszarze badanym niż w obszarze referencyjnym. Ujemna – na mniej ko-rzystną.Człon III, konkurencyjność obszaru, pozwala określić konkurencyjność gospodarki regionalnej na tle gospodarki krajowej poprzez określenie różnic pomiędzy wskaźnikiem wzrostu w województwie podkarpackim w odniesieniu do wskaźnika wzrostu obliczonego dla obszaru referencyjnego. Obliczona wartość wskazuję na zmianę (wzrost/spadek) wartości danej zmiennej spowodowany pozycją konkurencyjną danej sekcji w gospodarce regionalnej. Wartość dodania KO oznacza, że w danej sekcji odnotowano proporcjonalnie większy wzrost w analizowanym okresie w badanym województwie niż w obszarze referencyjnym. Wartości współczynników dekom-ponowanych zmiennych oraz wartość przesunięcia całkowitego zostały wyliczone zgodnie ze wzorem:

127


Analiza została przeprowadzona w odniesieniu do obszaru referencyjnego, za który przyjęto: obszar Polski, zaś jej wyniki przedstawiają poziom rozwoju województwa podkarpackiego w porównaniu z poziomem rozwoju całego kraju.

Zakres czasowy analizy obejmował lata 2008-2012.

Kluczowe sekcje i działy przemysłu pod względem wielkości produkcji

Generalnie, przemysł na Podkarpaciu – biorąc pod uwagę wartość produkcji sprzedanej – rozwijał się przez ostatnich 5 latach nieznacznie szybciej niż miało to miejsce w analogicznym okresie czasu w kraju ogółem. Z da-nych zawartych w poniższej tabeli wynika, że gdyby przemysł Podkarpacia rozwijał się w takim samym tempie, jak przemysł krajowy, łączna wartość produkcji sprzedanej przemysłu powinna wzrosnąć o 7059 mln zł, a wzro-sła o 7109 mln zł, czyli o 50 mln zł więcej niż wartość oczekiwana.

Tabela 13. Wyniki analizy shift-share dla zmiennej – produkcja sprzedana przemysłu, 2008-2012

PRODUKCJA SPRZEDANA PRZEMYSŁU

sekcja/działPODKARPACKIE (w mln zł) POLSKA (w mln zł)

PO SP KO PC2008 2012 ∆2008-

2012 2008 2012

Sekcja B - Górnictwo i wydobywanie 297 421 123 45 449 60 614 80,32 18,88 24,20 123

Dział 10 - Produkcja artykułów spożywczych 2036 2710 674 127 558 178 493 550,03 262,97 -138,70 674

Dział 13 - Produkcja wyrobów tekstylnych 101 76 -25 8090 9552 27,39 -9,07 -43,43 -25

Dział 14 - Produkcja odzieży 164 157 -8 9528 8226 44,41 -66,87 14,95 -8

Dział 16 - Produkcja wyrobów z drewna, korka, słomy i wikliny

2066 2159 93 25 472 29 560 558,13 -226,54 -238,79 93

Dział 17 - Produkcja papieru i wyrobów z papieru

232 257 26 18 959 29 310 62,62 63,93 -101,05 26

Dział 18 - Poligrafia i reprodukcja zapisanych nośników informacji

116 177 61 10 001 11 303 31,39 -16,26 45,67 61

, gdzie:

PC - przesunięcie całkowite,

E ib - zmienna w sektorze i, w województwie podkarpackim, w danym okresie t,

E r - zmienna w województwie podkarpackim w okresie t,E ir - zmienna w sektorze i, w Polsce ogółem, w okresie t.t – pierwszy rok analizyt+1 – ostatni rok analizyir - sekcja i w kraju ogółem (obszarze referencyjnym),ib- sekcja i w województwie podkarpackim (obszarze badanym)

128


PRODUKCJA SPRZEDANA PRZEMYSŁU

sekcja/działPODKARPACKIE (w mln zł) POLSKA (w mln zł)

PO SP KO PC2008 2012 ∆2008-

2012 2008 2012

Dział 20 - Produkcja chemikaliów i wyrobów chemicznych

1908 2549 641 38 604 57 866 515,48 436,63 -311,61 641

Dział 22 - Produkcja wyrobów z gumy i tworzyw sztucznych

3493 4927 1435 44 360 64 087 943,58 609,68 -118,77 1435

Dział 23 - Produkcja wyrobów z pozostałych mineralnych surowców niemetalicznych

1364 1616 252 41 160 43 778 368,46 -281,73 165,57 252

Dział 24 - Produkcja metali 1526 1910 384 41 217 45 195 412,25 -264,96 236,71 384Dział 25 - Produkcja wyrobów z metali 2190 3128 938 59 767 78 405 591,71 91,33 254,56 938

Dział 26 - Produkcja komputerów, wyrobów elektronicznych i optycznych

252 353 101 26 761 34 743 68,00 7,08 26,02 101

Dział 27 - Produkcja urządzeń elektrycznych 547 723 176 31 855 43 099 147,80 45,30 -16,90 176

Dział 28 - Produkcja maszyn i urządzeń 1158 1239 81 39 815 39 104 312,84 -333,51 101,68 81

Dział 29 - Produkcja pojazdów samochodowych, przyczep i naczep

2950 3551 601 84 708 103 051 796,84 -158,15 -37,39 601

Dział 30 - Produkcja pozostałego sprzętu transportowego

1332 3262 1930 12 038 16 195 359,92 100,10 1469,78 1930

Dział 31 - Produkcja mebli 1606 1300 -306 26 419 28 788 433,75 -289,78 -449,58 -306Dział 32 - Pozostała produkcja wyrobów 187 423 236 7816 9263 50,49 -15,91 201,42 236

Dział 33 - Naprawa, konserwacja i instalowanie maszyn i urządzeń

293 339 46 22 915 25 696 79,13 -43,59 10,86 46

Sekcja D - Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną i gorącą wodę

1690 1206 -484 81 591 103 614 456,56 -0,41 -940,34 -484

Sekcja E - Dostawa wody; gospodarowanie ściekami i odpadami; rekultywacja

622 756 134 21 562 28 756 168,09 39,48 -73,67 134

Ogółem przemysł (B, C, D, E) 26 131 33 240 7109 825 645 1 048 694 7059 -31 81 7109


Ten wynik jest związany przede wszystkim ze rozwojem następujących gałęzi przemysłu:

• Dział 30 - Produkcja pozostałego sprzętu transportowego • Dział 22 - Produkcja wyrobów z gumy i tworzyw sztucznych• Dział 25 - Produkcja wyrobów z metali• Dział 32 - Pozostała produkcja wyrobów

129


• Dział 20 - Produkcja chemikaliów i wyrobów chemicznych • Dział 10 - Produkcja artykułów spożywczych

Gorsze wyniki jeśli chodzi o dynamikę produkcji sprzedanej przemysłu w latach 2008-2012, w porównaniu z ogólnopolską tendencją rozwojową odnotowano przede wszystkim w sekcji D - Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną i gorącą wodę oraz działach:

• Dział 31 - Produkcja mebli • Dział 16 - Produkcja wyrobów z drewna, korka, słomy i wikliny • Dział 28 - Produkcja maszyn i urządzeń• Dział 29 - Produkcja pojazdów samochodowych, przyczep i naczep • Dział 23 - Produkcja wyrobów z pozostałych mineralnych surowców niemetalicznych

Należy także zwrócić uwagę, że województwo podkarpackie ma generalnie nieco mniej korzystną strukturę przemysłu niż kraj ogółem, co przyczyniło się do spadku produkcji sprzedanej wielkości 31 mln zł. Mało ko-rzystną sytuację, jeśli chodzi o wpływ struktury gospodarki regionalnej na jej rozwój, zdiagnozowano przede wszystkim w następujących działach i sekcjach:

• Dział 28 - Produkcja maszyn i urządzeń• Dział 31 - Produkcja mebli • Dział 23 - Produkcja wyrobów z pozostałych mineralnych surowców niemetalicznych • Dział 24 - Produkcja metali • Dział 16 - Produkcja wyrobów z drewna, korka, słomy i wikliny • Dział 29 - Produkcja pojazdów samochodowych, przyczep i naczep,

co miało ujemny wpływ na wartość produkcji sprzedanej w tychże działach.

Struktura przemysłu pod względem produkcji sprzedanej wskazuje na szybszy niż ma to miejsce w kraju ogółem rozwój przede wszystkim w działach:

• Dział 22 - Produkcja wyrobów z gumy i tworzyw sztucznych • Dział 20 - Produkcja chemikaliów i wyrobów chemicznych • Dział 10 - Produkcja artykułów spożywczych • Dział 30 - Produkcja pozostałego sprzętu transportowego • Dział 25 - Produkcja wyrobów z metali• Dział 17 - Produkcja papieru i wyrobów z papieru • Dział 27 - Produkcja urządzeń elektrycznych • Sekcja E - Dostawa wody; gospodarowanie ściekami i odpadami; rekultywacja• Sekcja B - Górnictwo i wydobywanie • Dział 26 - Produkcja komputerów, wyrobów elektronicznych i optycznych .

W działach tych struktura przemysłu miała pozytywny wpływ na wartość produkcji sprzedanej.

Warto podkreślić, że pozycja konkurencyjna sektora przemysłowego na Podkarpaciu jest relatywnie silna.

Na lepszą pozycję konkurencyjną przemysłu w województwie podkarpackim w porównaniu z obszarem refe-rencyjnym, dzięki której wartość produkcji sprzedanej w analizowanym okresie wzrosła o 81 mln, ma wpływ przede wszystkim wysoka konkurencyjność w działach:

• Dział 30 - Produkcja pozostałego sprzętu transportowego • Dział 25 - Produkcja wyrobów z metali• Dział 24 - Produkcja metali • Dział 32 - Pozostała produkcja wyrobów • Dział 23 - Produkcja wyrobów z pozostałych mineralnych surowców niemetalicznych • Dział 28 - Produkcja maszyn i urządzeń• Dział 18 - Poligrafia i reprodukcja zapisanych nośników informacji

130


• Dział 26 - Produkcja komputerów, wyrobów elektronicznych i optycznych.Następujące działy przemysłu na Podkarpaciu znalazły się w gorszej pozycji konkurencyjnej w porównaniu z po-ziomem konkurencyjności tychże działów w Polsce ogółem:

• Sekcja D - Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną i gorącą wodę• Dział 31 - Produkcja mebli • Dział 20 - Produkcja chemikaliów i wyrobów chemicznych • Dział 16 - Produkcja wyrobów z drewna, korka, słomy i wikliny • Dział 10 - Produkcja artykułów spożywczych • Dział 22 - Produkcja wyrobów z gumy i tworzyw sztucznych • Dział 17 - Produkcja papieru i wyrobów z papieru • Sekcja E - Dostawa wody; gospodarowanie ściekami i odpadami; rekultywacja• Dział 13 - Produkcja wyrobów tekstylnych• Dział 29 - Produkcja pojazdów samochodowych, przyczep i naczep

Następujące działy produkcji przemysłowej – biorąc pod uwagę wielkość produkcji sprzedanej – charakteryzują się korzystną sytuacją, jeśli chodzi o ich udział w strukturze gospodarki oraz relatywnie wysoką konkurencyjno-ścią w odniesieniu do sytuacji ogólnokrajowej:

• Dział 30 - Produkcja pozostałego sprzętu transportowego • Dział 25 - Produkcja wyrobów z metali

W przypadku działów:

• Dział 16 - Produkcja wyrobów z drewna, korka, słomy i wikliny • Dział 31 - Produkcja mebli • Dział 29 - Produkcja pojazdów samochodowych, przyczep i naczep

oraz sekcji D - Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną i gorącą wodę – mamy do czynienia zarówno z niską konkurencyjnością działu w odniesieniu do konkurencyjności tego działu w ska-li ogólnopolskiej przy jednoczesnej niekorzystnym wpływie struktury gospodarki regionalnej na sytuację ww. branż.

131


Wykres 55. Dekompozycja trzech składowych – analiza przesunięć udziałów wartości produkcji sprzedanej w po-szczególnych działach przetwórstwa przemysłowego w województwie podkarpackim, 2008-2012

-1000,00 -500,00 0,00 500,00 1000,00 1500,00 2000,00

Sekcja B

Dział 10

Dział 13

Dział 14

Dział 16

Dział 17

Dział 18

Dział 20

Dział 22

Dział 23

Dział 24

Dział 25

Dział 26

Dział 27

Dział 28

Dział 29

Dział 30

Dział 31

Dział 32

Dział 33

Sekcja D

Sekcja E Potencjał rozwojowy (PO)

Struktura przedsiębiorstw (SP)

Konkurencyjność (KO)


Kluczowe sekcje i działy przemysłu pod względem wielkości zatrudnienia

Jednocześnie, na Podkarpaciu odnotowano spadek zatrudnienia w przemyśle ponad 1,5 razy większy niż na-leżałoby się spodziewać analizując sytuację w kraju ogółem tj. o 13,6 tys. osób zamiast oczekiwanych 7,84 tys. osób. Ta sytuacja wynika z ponadprzeciętnie wysokiego spadku zatrudnienia w następujących działach i sek-cjach przemysłu:

• Dział 29 - Produkcja pojazdów samochodowych, przyczep i naczep • Dział 28 - Produkcja maszyn i urządzeń• Dział 31 - Produkcja mebli • Dział 23 - Produkcja wyrobów z pozostałych mineralnych surowców niemetalicznych • Sekcja D - Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną i gorącą wodę• Dział 27 - Produkcja urządzeń elektrycznych • Dział 14 - Produkcja odzieży • Dział 13 - Produkcja wyrobów tekstylnych.

W następujących działach zamiast oczekiwanego spadku zatrudnienia, jak to miało miejsce w kraju ogółem nastąpił jego największy wzrost:

• Dział 25 - Produkcja wyrobów z metali

132


• Dział 30 - Produkcja pozostałego sprzętu transportowego • Dział 22 - Produkcja wyrobów z gumy i tworzyw sztucznych

Tabela 14. Wyniki analizy shift-share dla zmiennej – zatrudnienie w przemyśle, 2008-2012

5. ZATRUDNIENIE W PRZEMYŚLE

sekcja/działPODKARPACKIE (tys. os.) POLSKA (tys. os.)

PO SP KO PC2008 2012 ∆2008-

2012 2008 2012

Sekcja B - Górnictwo i wy-dobywanie 1,48 1,83 0,35 184,70 174,10 -0,09 0,00 0,43 0,35

Dział 10 - Produkcja arty-kułów spożywczych 11,44 11,47 0,04 420,30 411,70 -0,68 0,45 0,27 0,04

Dział 13 - Produkcja wyro-bów tekstylnych 1,06 0,57 -0,49 59,40 48,70 -0,06 -0,13 -0,30 -0,49

Dział 14 - Produkcja odzie-ży 3,93 2,97 -0,97 161,90 105,50 -0,23 -1,14 0,40 -0,97

Dział 15 - Produkcja skór i wyrobów skórzanych 0,49 0,29 -0,20 31,60 25,90 -0,03 -0,06 -0,11 -0,20

Dział 16 - Produkcja wy-robów z drewna, korka, słomy i wikliny

7,04 6,24 -0,80 138,90 118,30 -0,42 -0,62 0,24 -0,80

Dział 17 - Produkcja papie-ru i wyrobów z papieru 1,33 1,14 -0,18 50,60 55,30 -0,08 0,20 -0,31 -0,18

Dział 18 - Poligrafia i re-produkcja zapisanych no-śników informacji

0,78 0,99 0,22 47,40 46,40 -0,05 0,03 0,23 0,22

Dział 20 - Produkcja che-mikaliów i wyrobów che-micznych

4,53 4,48 -0,04 74,80 76,80 -0,27 0,39 -0,17 -0,04

Dział 22 - Produkcja wy-robów z gumy i tworzyw sztucznych

12,93 13,32 0,39 170,20 176,90 -0,77 1,28 -0,12 0,39

Dział 23 - Produkcja wyrobów z pozostałych mineralnych surowców niemetalicznych

10,20 8,13 -2,08 142,60 127,70 -0,61 -0,46 -1,01 -2,08

Dział 24 - Produkcja metali 4,49 4,41 -0,08 68,10 63,10 -0,27 -0,06 0,25 -0,08Dział 25 - Produkcja wyro-bów z metali 12,20 14,03 1,83 282,90 291,20 -0,73 1,09 1,47 1,83

Dział 26 - Produkcja kom-puterów, wyrobów elektro-nicznych i optycznych

1,37 1,51 0,14 63,50 57,50 -0,08 -0,05 0,27 0,14

Dział 27 - Produkcja urzą-dzeń elektrycznych 3,98 2,76 -1,22 98,40 95,30 -0,24 0,11 -1,09 -1,22

Dział 28 - Produkcja ma-szyn i urządzeń 8,17 5,71 -2,45 155,30 127,30 -0,49 -0,98 -0,98 -2,45

Dział 29 - Produkcja po-jazdów samochodowych, przyczep i naczep

12,95 7,19 -5,76 156,10 155,80 -0,77 0,75 -5,74 -5,76

Dział 30 - Produkcja pozo-stałego sprzętu transpor-towego

8,61 9,29 0,68 55,90 43,70 -0,51 -1,36 2,56 0,68

133


5. ZATRUDNIENIE W PRZEMYŚLE

sekcja/działPODKARPACKIE (tys. os.) POLSKA (tys. os.)

PO SP KO PC2008 2012 ∆2008-

2012 2008 2012

Dział 31 - Produkcja mebli 10,36 7,85 -2,52 162,50 154,00 -0,62 0,08 -1,98 -2,52Dział 32 - Pozostała pro-dukcja wyrobów 1,08 1,54 0,46 53,50 49,70 -0,06 -0,01 0,54 0,46

Dział 33 - Naprawa, kon-serwacja i instalowanie maszyn i urządzeń

2,14 2,16 0,02 116,20 109,70 -0,13 0,01 0,14 0,02

Sekcja D - Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wod-ną i gorącą wodę

5,03 3,73 -1,30 152,70 143,40 -0,30 -0,01 -0,99 -1,30

Sekcja E - Dostawa wody; gospodarowanie ściekami i odpadami; rekultywacja

5,71 6,08 0,36 132,00 143,50 -0,34 0,84 -0,13 0,36

Ogółem przemysł (B, C, D, E) 131,28 117,68 -13,60 3061,20 2867,80 -7,84 0,35 -6,11 -13,60


Należy także zwrócić uwagę, że województwo podkarpackie ze względu na zatrudnienie ma generalnie nieznacz-nie bardziej korzystną strukturę przemysłu niż kraj ogółem, co przyczyniło się do zmniejszenia spadku zatrud-nienia w przemyśle o 0,35 tys. osób w analizowanym okresie.

Najmniej korzystną sytuację, jeśli chodzi o wpływ struktury przemysłu Podkarpacia na zatrudnienie, zdiagnozo-wano w następujących działach i sekcjach:

• Dział 30 - Produkcja pozostałego sprzętu transportowego • Dział 14 - Produkcja odzieży • Dział 28 - Produkcja maszyn i urządzeń• Dział 16 - Produkcja wyrobów z drewna, korka, słomy i wikliny

Struktura przemysłu pod względem zatrudnienia wskazuje na szybszy niż ma to miejsce w kraju ogółem rozwój przede wszystkim w działach:

• Dział 22 - Produkcja wyrobów z gumy i tworzyw sztucznych• Dział 25 - Produkcja wyrobów z metali• Sekcja E - Dostawa wody; gospodarowanie ściekami i odpadami; rekultywacja• Dział 29 - Produkcja pojazdów samochodowych, przyczep i naczep

W działach tych struktura przemysłu miała pozytywny wpływ na zatrudnienie.

Na sytuację zatrudnieniową przemysłu na Podkarpaciu, ma wpływ przede wszystkim wysoka konkurencyjność w działach:

• Dział 25 - Produkcja wyrobów z metali• Dział 30 - Produkcja pozostałego sprzętu transportowego.

Następujące działy przemysłu na Podkarpaciu znalazły się w gorszej pozycji konkurencyjnej w porównaniu z po-ziomem konkurencyjności tychże działów w Polsce ogółem biorąc pod uwagę stan zatrudnienia:

• Dział 29 - Produkcja pojazdów samochodowych, przyczep i naczep • Dział 31 - Produkcja mebli

Następujące działy produkcji przemysłowej – biorąc pod uwagę wielkość zatrudnienia – charakteryzują się ko-rzystną sytuacją, jeśli chodzi o ich udział w strukturze przemysłu w regionie oraz relatywnie wysoką konkuren-cyjnością w odniesieniu do sytuacji ogólnokrajowej:

134


• Dział 25 - Produkcja wyrobów z metaliW przypadku działów:

• Dział 28 - Produkcja maszyn i urządzeń• Dział 23 - Produkcja wyrobów z pozostałych mineralnych surowców niemetalicznych

mamy do czynienia zarówno z niską konkurencyjnością działu w odniesieniu do konkurencyjności tego działu w skali ogólnopolskiej przy jednoczesnej niekorzystnym wpływie struktury przemysłu regionalnego na sytuację zatrudnieniową ww. branż.

Wykres 56. Dekompozycja trzech składowych – analiza przesunięć udziałów zatrudnienia w poszczególnych działach przetwórstwa przemysłowego w województwie podkarpackim, 2008-2012

-7 -6 -5 -4 -3 -2 -1 0 1 2 3

Sekcja B

Dział 10

Dział 13

Dział 14

Dział 15

Dział 16

Dział 17

Dział 18

Dział 20

Dział 22

Dział 23

Dział 24

Dział 25

Dział 26

Dział 27

Dział 28

Dział 29

Dział 30

Dział 31

Dział 32

Dział 33

Sekcja D

Sekcja EPotencjał rozwojowy (PO)

Struktura przedsiębiorstw (SP)

Konkurencyjność(KO)


Podsumowując, wyniki niniejszej analizy pozwalają wskazać sekcję F – budownictwo, sekcję G – handel oraz sektor przemysłowy, a w szczególności dział 25 – produkcja wyrobów z metali oraz dział 30 – produkcja pozosta-łego sprzętu transportowego, jako branże, w których szczególnie celowa i potrzebna jest ewentualna interwencja, by w największym stopniu zdyskontować potencjał regionu Podkarpacia.

Do najważniejszych wniosków z przeprowadzonej analizy branżowej sektora podkarpackich mikroprzedsię-biorstw na tle innych województw należą:

135


1. Nie sposób mówić o wyraźnej specyfice województwa podkarpackiego jeśli chodzi o profil branżowy sektora mikroprzedsiębiorstw, ponieważ dominujące na Podkarpaciu branże, tj. handel i budownictwo przeważają także w pozostałych regionach kraju.

2. Do sekcji, które cechuje w województwie podkarpackim większa niż w proporcjonalnie w kraju liczba mi-kroprzedsiębiorstw należą: administracja publiczna i obrona narodowa; obowiązkowe zabezpieczenia spo-łeczne (sekcja O), górnictwo i wydobywanie (sekcja B), działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją (sekcja R), pozostała działalność usługowa (sekcja S) oraz edukacja (sekcja P).

3. Branża handlowa (sekcja G) jest branżą, która ma nieznacznie większe znaczenie w województwie podkar-packim niż średnio w Polsce ogółem. Jednakże dynamika współczynnika lokalizacji dla tej branży w okresie 2009-2012 jest bliska zero, co oznacza, że nie można uznać jej za branżę wzrostową na Podkarpaciu.

4. Przemysł na Podkarpaciu – mając na uwadze wartość produkcji sprzedanej – rozwijał się przez ostatnich 5 latach nieznacznie szybciej niż miało to miejsce w analogicznym okresie czasu w kraju ogółem. Sytuacja ta jest wynikiem rozwoju gałęzi przemysłu, tj. produkcja pozostałego sprzętu transportowego, produkcja wyro-bów z gumy i tworzyw sztucznych, produkcja wyrobów z metali, pozostała produkcja wyrobów, produkcja chemikaliów i wyrobów chemicznych oraz produkcja artykułów spożywczych.

5. Analiza sektora usług rynkowych opartych na wiedzy wykazała, iż sytuacja województwa podkarpackiego jest mniej korzystna aniżeli kondycja niniejszego sektora na poziomie krajowym. W gospodarce regionalnej oraz na regionalnym rynku pracy województwa podkarpackiego zaobserwowa-no – w porównaniu do sytuacji krajowej – mniejsze znaczenie opartych na wiedzy usług rynkowych. Mowa o sekcjach PKD tj. L – działalność związana z obsługą rynku nieruchomości, M – działalność profesjonalna, naukowa i techniczna, a także N – działalność w zakresie usług administrowania i działalność wspierająca oraz J – informacja i komunikacja.

6. Ze względu na specyfikę sektora mikro, jego rolę na regionalnym i lokalnych rynkach pracy, w tym jedno-cześnie ograniczony potencjał branż opartych na wiedzy w tym sektorze, mikroprzedsiębiorstwa powinny być wyłączone z procesu branżowego kierunkowania wsparcia w sposób, który wynika z identyfikacji na poziomie całego regionu kluczowych obszarów rozwoju i tzw. „inteligentnych specjalizacji”, co zarekomen-dowano w ramach Podrozdziału 4.1.5 (rekomendacja nr 5). W celu zapewnienia zrównoważonego rozwo-ju sektora mikro w regionie, działaniami o charakterze wspierającym powinny być objęte także sektory/branże, których znaczenie jest ograniczone (np. branże znajdujące się w fazie restrukturyzacji lub sektory gospodarki, w których dominuje klasyczny sposób wytwarzania). W tym przypadku chodzi o zapewnienie podmiotom z tych sektorów/branż możliwości uczestniczenia w procesie rozwoju oraz czerpania z niego określonych korzyści.

4.4. Czynniki i bariery rozwoju mikroprzedsiębiorczości

W niniejszym podrozdziale zawarta została odpowiedź na pytanie badawcze dotyczące czynników i barier roz-woju mikroprzedsiębiorczości oraz stopnia ich przestrzennego zróżnicowania w województwie podkarpackim. Przedstawione poniżej informacje są rezultatem szczegółowej analizy desk research przeprowadzonej z uwzględ-nieniem dwudziestu, wskazanych przez Zamawiającego w SOPZ-ie, raportów oraz dodatkowych źródeł20 – ziden-tyfikowanych na potrzeby niniejszej charakterystyki. Aby jednak na powyższe pytanie odpowiedzieć w sposób rzetelny i trafny, analizę desk research wzbogacono zarówno o analizę jakościową, jak i ilościową. Na pierwszą z nich składają się dane pochodzące z przeprowadzonych – z przedstawicielami instytucji szkoleniowych, finan-sowych, informacyjnych i doradczych – wywiadów pogłębionych oraz wywiadów eksperckich. Druga z kolei to analiza ilościowa prowadzona w oparciu o wyniki badania CATI wśród podkarpackich mikroprzedsiębiorstw.

W związku z tym, iż zdecydowana większość raportów dotyczy skali całego kraju, poziom analizy ma charakter dwojaki. Po pierwsze, omówione zostały bariery i czynniki rozwoju dotyczące ogółu mikroprzedsiębiorstw, bez względu na ich lokalizację. Zostały one zaprezentowane na rysunkach, znajdujących się na kolejnych stronach raportu. Po drugie, spośród ogółu barier i czynników rozwoju wskazano i omówiono te, które charakterystyczne są dla mikroprzedsiębiorstw w województwie podkarpackim.

20 Bibliografia została załączona w aneksie.

136


4.4.1. Czynniki rozwoju mikroprzedsiębiorczości

Poniżej przedstawiono analizę czynników rozwoju mikroprzedsiębiorczości w podziale na cztery kategorie. W pierwszej kolejności, omówiono stymulatory rozwoju związane ze wsparciem skierowanym do mikroprzed-siębiorców. Następnie scharakteryzowano te, które wynikają z zarządzania firmą oraz potencjału wewnętrznego firmy. Na końcu wreszcie omówiono czynniki charakterystyczna dla Podkarpacia i jego położenia geograficznego.

Czynniki rozwoju związane ze wsparciem zewnętrznym

Pierwsze, omawiane czynniki rozwoju dotyczą skierowanego do mikroprzedsiębiorców wsparcia w postaci bez-pośrednich dotacji inwestycyjnych, dotacji na rozpoczęcie własnej działalności gospodarczej, niskoprocento-wych pożyczek z Urzędu Marszałkowskiego, działalności Agencji Rozwoju Regionalnego oraz szkoleń. Przed-stawione zostały na załączonym poniżej rysunku.

Rysunek 2. Czynniki rozwoju związane ze wsparciem

Dotacje bezpośrednie inwestycyjne

Dotacje na rozpoczęcie działalności gospodarczej

Niskooprocentowane pożyczki z Urzędu Marszałkowskiego

Działalność Agencji Rozwoju Regionalnego

Szkolenia

Źródło: opracowanie własne na podstawie analizy desk research oraz analizy wyników ITI

Jak wynika z przeprowadzonej analizy do działań sprzyjających rozwojowi przedsiębiorczości należą bezpo-średnie dotacje inwestycyjne, dotacje na rozpoczęcie działalności gospodarczej i niskooprocentowane pożyczki z Urzędu Marszałkowskiego. Również działalność Instytucji Otoczenia Biznesu, ułatwiająca przedsiębiorcom dostęp do kapitału oraz możliwość uczestnictwa w szkoleniach uznane zostały za czynniki rozwojowe.

W raporcie Ministerstwa Gospodarki Przedsiębiorczość w Polsce21 wskazano szereg działań, które sprzyjają po-prawie efektywności funkcjonowania przedsiębiorstw. Należą do nich m.in.: funkcjonowanie funduszy pożycz-kowych i poręczeniowych, sąsiedztwo zagranicznych rynków, wdrażanie innowacji czy funkcjonowanie insty-tucji otoczenia biznesu. W badaniu jakościowym, przedstawiciele IOB za czynniki rozwijające uznali przede wszystkim dotacje. Zwrócono uwagę, iż bezpośrednie dotacje inwestycyjne oraz dotacje skierowane do osób rozpoczynających działalność gospodarczą – po mimo wad związanych z ich udzielaniem – stanowią pomoc dla przedsiębiorców. Zdaniem badanych, aby umożliwić przedsiębiorcom rozwój firm, należy doposażyć je zarówno w środki trwałe, jak i wartości niematerialne jak np. analizy i badania. Możliwość ubiegania się o dotacje jest za-tem bardzo ważnym wewnętrznym czynnikiem sprzyjającym. Uwagę zwrócono również na działalność Agencji Rozwoju Regionalnego. Wspomagają one swoją działalnością przedsiębiorców poprzez świadczenie usługi fun-duszu pożyczkowego oraz udzielanie niskooprocentowanych pożyczek, które dzięki niskiemu ryzyku, skłaniają przedsiębiorców do podjęcia decyzji o założeniu własnej działalności gospodarczej.

21 Warszawa 2012, s. 13 - 15

137


Znamy bardzo dużo przedsiębiorców, którzy dzięki dotacjom rozwinęli się dość potężnie. Jeżeli ktoś w ciągu 2 lat mnoży swoje przychody o 300 czy 400%, dzięki, na przykład, dotacji rzędu 200 tysięcy złotych, to widać, że dota-cje pomagają przedsiębiorcom. Na pewno jest to szansa, z tym, że nie jest to szansa dla wszystkich. Na przykład przedsiębiorcy gorszej sytuacji finansowej (…) nie skorzystają z dotacji, bo nikt im dotacji nie przyzna. Na pewno dobrym działaniem [są] pożyczki z Urzędu Marszałkowskiego, te niskooprocentowane rzędu 3-4%. Dużo przed-siębiorców z tego korzysta i to im rzeczywiście pomaga. Zwłaszcza młodych, bo młody przedsiębiorca raczej nie dostanie pożyczki inwestycyjnej, gdy nie działa rok, dwa lata, to już każdy bank ma swoje jakieś indywidualne wymagania. – Przedstawiciel Instytucji Informacyjnej 1

Czynniki rozwoju związane z zarządzaniem firmą

Kolejna grupa czynników rozwoju przedsiębiorstw dotyczy zarządzania firmą, najważniejsze spośród nich przedstawiono poniżej.

Rysunek 3. Czynniki rozwoju związane z zarządzaniem firmą

Proces planowaniai plan marketingowy

Opracowanie strategii wdrożeniowej eksportowej

Stosowanie strategii niszy rynkowej

Zaplecze badawczo-rozwojowe Znajomość rynku Działalność innowacyjna

i inwestycyjna

Aktywność w pozyskiwaniu środków

Aktywność w inicjatywach

klastrowych

Aktywność reklamowa (targi, ogłoszenia)


Kolejne, omawiane czynniki rozwoju dotyczą sposobu zarządzania przedsiębiorstwem. W jednym z raportów ewaluacyjnych, zrealizowanych na zlecenie Urzędu Marszałkowskiego Województwa Podkarpackiego22 przy-toczono badania wykonane przez Foreman-Peck, Mekepeace i Morgan w roku 2006, których celem była iden-tyfikacja rozwojowych rodzajów działalności przedsiębiorstw. Mimo iż badanie nie zostało przeprowadzone w Polsce, prezentuje interesujący wniosek, iż – nie dotacje warunkują sytuację przedsiębiorstwa, lecz posiada-nie przez firmę określonych cech (np. innowacyjność, strategia zarządzania, inwestycje) warunkuje możliwość otrzymania dotacji. Oznacza to, iż fakt otrzymania dotacji jest wtórny do zastanego rozwoju przedsiębiorstwa. Czynniki uznane przez badaczy za kluczowe w osiągnięciu przez firmy dobrych wyników to działalność inno-wacyjna (wprowadzenie w ciągu minionych 3 lat na rynek nowego produktu), posiadanie i przestrzeganie planu marketingowego oraz inwestycje technologiczno-informatyczne. Natomiast w Raporcie o stanie sektora małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce23 uwagę zwrócono na stopień aktywności i zaangażowania przedsiębiorców w obrębie pozyskiwania środków unijnych.

22 Ewaluacja wkładu bezpośrednich dotacji inwestycyjnych udzielonych w ramach RPO WP we wzrost innowacyjności oraz konkuren-cyjności mikro, małych i średnich przedsiębiorstw województwa podkarpackiego, s. 28

23 PARP 2011, s.107

138


W badaniu jakościowym – poza aktywnością w inicjatywach klastrowych – nie wskazano innych bodźców sprzyjających wynikających z zarządzania przedsiębiorstwem. W związku z powyższym, wymienione na powyż-szym rysunku czynniki rozwoju związane z zarządzaniem firmą sporządzone zostały przede wszystkim na pod-stawie analizy desk research. Oprócz planu marketingowego istotne jest również opracowanie strategii wdroże-niowej i eksportowej oraz prowadzenie badawczo-rozwojowych prac, które pozwolą określić grupy docelowe oferowanych usług oraz ustalić wielkość zapotrzebowania. Ważna jest również aktywność przedsiębiorstw nie tylko w procesie aplikowania o środki unijne, lecz także aktywność reklamowa (związana z uczestnictwem w tar-gach) oraz aktywność w inicjatywach klastrowych, skutkująca nawiązywaniem współpracy z większymi przed-siębiorstwami na zasadzie podwykonawstwa lub kooperacji.

Myślę, że takie bardzo konsekwentne działanie związane z budowaniem klastrów – one różnie działają, ale to sprzyja. Zdecydowanie. Czyli działania o charakterze integrującym branżę i bardzo adekwatne wspieranie rozwoju tych przedsiębiorstw w powiązaniu z nauką i administracją. To ewidentnie sprzyja. – Przedstawiciel Instytucji Szkoleniowej 4

Interesującym czynnikiem sprzyjającym rozwojowi jest także fakt stosowania przez firmy strategii niszy rynko-wej. Jest ona odpowiedzią na potrzeby określonej grupy nabywców, o ściśle sprecyzowanych potrzebach. Kon-sumenci wytwarzają nowe potrzeby – nisze rynkowe, które zaspokoić może wyłącznie dostosowana do nich, indywidualna oferta przedsiębiorców. Jak wynika z badań przeprowadzonych na potrzeby raportu Strategia ni-szy rynkowej jako specyficzny element potencjału rozwojowego mikroprzedsiębiorstw24 działalność firm w niszy o najszerszym zasięgu powoduje poprawę samooceny konkurencyjności firmy w odniesieniu do pozostałych firm funkcjonujących na rynku. Czynnikiem szczególnie wpływającym na poprawę pozycji konkurencyjnej mi-kroprzedsiębiorstwa jest również połączenie różnych strategii niszowych w działalności firmy.

Czynniki rozwoju związane z wewnętrznym potencjałem przedsiębiorstw

Czynniki omawiane w tej części dotyczą wewnętrznego potencjału przedsiębiorstw, który jest uruchamiany w toku rozwojowych procesów w firmie.

Rysunek 4. Czynniki rozwoju wynikające z wewnętrznego potencjału firm

Wysoka jakość świadczonych usług Terminowość Konkurencyjne ceny

Doświadczenie Wiedza Sieć kontaktów z branżo-wymi firmami

Kompetentna kadra Umiejętności miękkie Elastyczność


24 PARP, Warszawa 2010

139


Wymienione na powyższym rysunku czynniki rozwoju wynikające z wewnętrznych dyspozycji firm sporządzo-ne zostały wyłącznie na podstawie analizy desk research. Raport o sytuacji mikro i małych firm w roku 201325 zawiera 19 studiów przypadków mikro i małych przedsiębiorstw z Polski, zajmujących się działalnością ekspor-tową. Szczegółowa analiza zawartych w nich wypowiedzi przedstawicieli firm pozwoliła na wytypowanie szeregu czynników oraz zasobów, których posiadanie prowadzi do efektywnej działalności firmy, skutkującej rozwojem. Przedsiębiorstwa uznane za przykłady dobrych praktyk cechowały się przede wszystkim wysoką jakością świad-czonych usług oraz terminowością ich wykonania, doświadczeniem i wiedzą kadry zarządzającej, rozbudowaną siecią kontaktów z firmami działającymi w branży, kompetentną kadrą pracowników, rozwiniętymi umiejętno-ściami miękkimi oraz konkurencyjnymi cenami i elastycznością.

Czynniki rozwoju specyficzne dla województwa podkarpackiego oraz jego położenia geograficznego

Ostatnia grupa czynników rozwoju dotyczy tych faktorów, które pozostają specyficzne dla województwa podkar-packiego oraz jego położenia geograficznego.

Rysunek 5. Czynniki rozwoju specyficzne dla województwa podkarpackiego oraz jego położenia geograficznego

Sąsiedztwo ze Słowacją i Ukrainą

Objęcie Programem Polski Wschodniej

Stosunkowo niskie koszty prowadzenia działalności

Stosunkowo tania kadra pracownicza

Poczucie bezpieczeństwa


Czynniki związane z położeniem geograficznym województwa wskazane zostały przez respondentów w badaniu jakościowym. Zauważono, iż położenie przygraniczne Podkarpacia jest czynnikiem sprzyjającym nawiązywaniu międzynarodowej współpracy. Fakt ten został również poruszony w raporcie Polskiej Konfederacji Pracodaw-ców Prywatnych Lewiatan26. Położenie województwa na komunikacyjnej osi wschód – zachód oraz sąsiedztwo ze Słowacją i Ukrainą uznane zostały za jedną z silnych stron regionu. Warto zauważyć, iż co roku przybywa firm zagranicznych, które lokują swoje inwestycje w województwie podkarpackim. Z kolei liczba zagranicznych oddziałów firm z Podkarpacia w roku 2010 wynosiła 137 (w tym 29 filii na Ukrainie, 7 na Słowacji oraz w Ru-munii, 8 w Rosji, a także 25 w Niemczech). Jak wskazano, udział eksportu w przychodach ze sprzedaży mieści się na Podkarpaciu w pobliżu średniej krajowej i wynosi niespełna 20%. Kierunki eksportu to Unia Europejska, Kanada, USA i Meksyk.

Podkarpacie jest regionem na samym brzegu Unii Europejskiej, jeżeli chodzi o stronę wschodnią. W związku z tym rozwija się tutaj przemysł przetwórczy czy handel z Ukrainą i krajami wschodnimi. Lokalizacja jest ko-rzystna, w moim mniemaniu. Potencjał do rozwoju jest wspierany programami rządowymi, mamy Program Polski Wschodniej, który obejmuje również Podkarpacie. Wiele rzeczy zarówno pod względem infrastruktury dla przedsiębiorców, jak i wsparcia bezpośredniego dla przedsiębiorstw spowoduje, że atrakcyjność prowadzenia działalności na Podkarpaciu będzie dużo korzystniejsza niż gdzie indziej. – Przedstawiciel Instytucji Finanso-wej 1

25 Bank Pekao, Warszawa 201426 Przedsiębiorcy na Podkarpaciu. Fakty, liczby, przykłady., 2012r.

140


Czynnikiem wspierającym rozwój firm jest również – wspomniany w powyższej wypowiedzi – Program Opera-cyjny dedykowany Polsce Wschodniej, który swoim zasięgiem objął także województwo podkarpackie. Badani zwrócili uwagę na większą ilość środków finansowych, którymi województwo dysponuje dzięki przynależności do Programu.

Za czynniki sprzyjające rozwojowi przedsiębiorczości uznane zostały także stosunkowo niskie koszty prowa-dzenia działalności na Podkarpaciu oraz relatywnie tania kadra pracowników. Jeden z przedstawicieli instytucji informującej uznał, iż niskie wynagrodzenia pozwalają na zatrudnienie większej ilości pracowników. Przyczy-niając się tym do obniżenia kosztów funkcjonowania przedsiębiorstwa.

Jednakże mimo wskazania taniej kadry pracowników jako czynnik rozwojowy, nie należy zapominać, iż jest on także znaczącą wadą i barierą w rozwoju firm. Dochody mieszkańców województwa podkarpackiego są niższe niż w pozostałych częściach kraju. Jest to determinantą popytu na produkty i usługi świadczone przez lokalne przedsiębiorstwa. Popyt warunkuje możliwość istnienia firm na rynku oraz ich stabilność. Problem ten został szczegółowo opisany w podrozdziale dotyczącym barier rozwoju mikroprzedsiębiorczości.

Interesującym spostrzeżeniem jest czynnik rozwoju, tj. poczucie bezpieczeństwa. Dotyczy on niskiej przestęp-czości w obszarze wymuszeń. Zdaniem jednego z przedstawicieli instytucji informującej poczucie bezpieczeń-stwa jest większe niż w pozostałych częściach kraju.

Wydaje mi się, że poczucie bezpieczeństwa jest bardzo duże w porównaniu do innych [województw]. Faktyczne poczucie bezpieczeństwa, prowadzenie działalności. Ja nie mówię o zagrożeniach ze strony Urzędu Skarbowego czy ZUS-u, tylko o zagrożeniach, których w naszym regionie, w województwie praktycznie jest niewiele albo wcale ich nie ma. Są to wymuszenia, są to haracze. Po prostu ich nie mamy. – Przedstawiciel Instytucji Infor-macyjnej 3

Mając na uwadze wszystkie omówione w niniejszym podrozdziale czynniki rozwoju, należy pamiętać o ich nie-jednoznaczności. Szczególnie dotyczy to czynników związanych ze wsparciem oraz czynników specyficznych dla województwa podkarpackiego oraz jego lokalizacji. O ile możliwość ubiegania się o dotacje stanowi dla części badanych szansę założenia lub rozwoju prowadzonej działalności gospodarczej, dla innych oznacza skompliko-wane i czasochłonne procedury aplikowania, niemożliwe do wypełnienia przez mikro-podmioty. Adekwatnie, w opinii części respondentów przygraniczna lokalizacja Podkarpacia sprzyja nawiązywaniu współpracy trans-granicznej. Pozostali uważają inwestycje za zbyt ryzykowane, a lokalizację określają jako peryferyjną (w znacze-niu pejoratywnym).

Jeżeli zaś chodzi o czynniki związane z zarządzaniem działalnością oraz wynikające z wewnętrznego potencjału firmy, uznać można, iż ich brak stanowi barierę w rozwoju firm.

Rekomendacja 13. W ramach systemu wspierania sektora mikroprzedsiębiorstw jednym z kluczowych ele-mentów winny być działania wzmacniające oddziaływanie czynników rozwoju mikroprzedsiębiorczości. Należy do nich zaliczyć przede wszystkim: stworzenie instrumentów wsparcia zewnętrznego adresowanych do firm mikro, wspomaganie optymalizowania procesu zarządzania w przedsiębiorstwie (także poprzez łą-czenie zasobów w ramach inicjatyw klastrowych), budowanie wewnętrznego potencjału (poprzez projekty szkoleniowe i doradcze, ale także „twarde” instrumenty wspierania aktywności zatrudnieniowej dotyczą-ce głównie subsydiowanego zatrudnienia) oraz dyskontowanie położenia geograficznego Podkarpacia (gł. w odniesieniu do promowania i wspomagania współpracy i wymiany gospodarczej, w mniejszym zaś stopniu – przyciągania inwestorów zagranicznych).

4.4.2. Bariery rozwoju mikroprzedsiębiorczości

Poniżej przedstawiono analizę barier rozwoju mikroprzedsiębiorczości, które podzielone zostały na cztery kate-gorie tematyczne. Jako pierwsze omówiono bariery związane z istniejącymi instrumentami wsparcia skierowa-nymi do przedsiębiorców sektora MŚP. Następnie bariery finansowe oraz – w podziale na bariery wewnętrzne i zewnętrzne - te związane z prowadzeniem mikroprzedsiębiorstwa. Na końcu omówiono natomiast bariery wynikające ze specyfiki położenia geograficznego, dotyczące wyłącznie województwa podkarpackiego. Nim jed-nak przejdziemy do omówienia wyników desk research oraz analizy jakościowej dotyczącej barier rozwojowych

141


przedstawione zostaną dane z badania pierwotnego mikroprzedsiębiorstw, gdzie respondentów pytano także o ocenę trudności w realizacji poszczególnych zadań związanych z prowadzeniem firmy.

Wykres 57. Ocena trudności w realizacji poszczególnych zadań związanych z prowadzeniem firmy

4,29

4,10

3,76

3,46

3,44

3,38

3,27

3,14

2,97

2,77

2,16

1 2 3 4 5

Utrzymanie jakości produkcji lub świadczonych usług

Budowanie trwałych relacji z klientami

Szkolenie pracowników

Administracyjno-prawne aspekty działalności gospodarczej

Zatrudnienie odpowiednio wykwalifikowanych pracowników

Wprowadzenie nowych produktów lub usług

Zdobywanie nowych klientów

Wprowadzenie nowych technologii / innowacji w firmie

Finansowanie inwestycji w firmie

Prowadzenie eksportu

Ubieganie się o pomoc ze środków publicznych

bardzoutrudnione radzenie

sobie

radzenie sobie bez żadnych trudności

Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI mikroprzedsiębiorstw; Utrzymanie jakości produkcji lub świadczonych usług - n=685, Budowanie trwałych relacji z klientami - n=672, Szkolenie pracowników - n=360, Administracyjno-prawne aspekty działalności gospodarczej - n=608, Zatrud-nienie odpowiednio wykwalifikowanych pracowników - n=408, Wprowadzenie nowych produktów lub usług - n=423, Zdobywanie nowych klientów - n=656, Wprowadzenie nowych technologii / innowacji w firmie - n=391, Finansowanie inwestycji w firmie - n=576, Prowadzenie eksportu - n=95, Ubieganie się o pomoc z środków publicznych - n=369; z analiz wyłączono odpowiedź „trudno powiedzieć” oraz „nie dotyczy”

Przedsiębiorców poproszono o ocenę na skali 1 – 5 (gdzie 1 oznacza dużą trudność, a 5 – brak trudności) stop-nia radzenia sobie z rożnego typu problemami, które mogą dotyczyć zarządzania mikroprzedsiębiorstwem. Powyższy wykres przedstawia uśrednione odpowiedzi badanych. Do zadań, które sprawiają przedsiębiorcom najmniej trudności należą: utrzymanie jakości produkcji lub świadczonych usług (4,29), budowanie trwałych relacji z klientami (4,1) oraz szkolenie pracowników (3,76). Administracyjno-prawne aspekty prowadzenia dzia-łalności, zatrudnienie odpowiednio wykwalifikowanych pracowników, wprowadzanie nowych produktów lub usług, zdobywanie nowych klientów oraz wprowadzanie nowych technologii badani ocenili jako średnio trudne (oceny mieszczą się w przedziale 3,46 – 3,14). Największą trudność stanowi natomiast dla mikroprzedsiębiorców ubieganie się o pomoc ze środków publicznych (2,16). Oznacza to dostrzeganie przez firmy mikro realnych ogra-niczeń związanych z możliwościami korzystania ze wsparcia ze środków publicznych. Co jednocześnie oznacza, że wsparcie to jest w określonych aspektach niedostosowane do specyfiki tej kategorii firm.

142


Bariery związane ze wsparciem rozwoju mikroprzedsiębiorczości

Pierwsze omawiane bariery dotyczą instrumentów wspierania mikroprzedsiębiorczości. Zostały one podzielone na trzy kategorie (dostęp do wsparcia, biurokracja, tematyka szkoleń). Najszerszą barierą jest dostęp do instru-mentów wsparcia. Mieści ona w sobie ograniczenia biurokratyczne, które z kolei uniemożliwiają adekwatność tematyki szkoleniowej. Problemy zaprezentowano na poniższej ilustracji.

Rysunek 6. Bariery związane ze wsparciem rozwoju mikroprzedsiębiorczości

Dostęp do wsparcia

Biurokracja

Tematyka szkoleń

• brak informacji dot. możliwości ubiegania się o dotacje• brak przejrzystych informacji o źródłach dofinansowania

i zasadach ich przyznawania• brak odpowiedniej wysokości zabezpieczenia finansowego

w przypadku instrumentów zwrotnych• problem z dostępnością środków na dofinansowanie rozpo-

częcia działalności gospodarczej

• skomplikowane procedury aplikowania• czasochłonność przygotowania dokumentacji aplikacyjnej• długi czas oczekiwania na rozstrzygnięcie wniosku

• brak badań wśród przedsiębiorców nt. rzeczywistych potrzeb szkoleniowych skutkująca nieadekwatnością tematyki szkoleń do faktycznego stanu wiedzy i umiejętności pracowników


Jak wynika z analizy, głównym problemem rozwoju mikroprzedsiębiorczości jest sam dostęp przedsiębiorców do instrumentów wsparcia. Informacje dotyczące możliwości ubiegania się o dotacje są często niejasne, a pro-cedura aplikowania wiąże się z bardzo dużą ilością formalności. Problemem nie jest wyłącznie dostępność do zewnętrznych źródeł finansowania przedsiębiorców, którzy dopiero rozpoczynają swoją działalność lecz także tych, którzy na rynku już istnieją, jednakże w przypadku ubiegania się o instrumenty zwrotne nie posiadają odpowiedniej ilości zabezpieczenia finansowego, niezbędnego do uzyskania pożyczki. Z kolei osoby, które roz-poczynają prowadzenie własnej działalności gospodarczej – z racji ograniczonych w Urzędach Pracy środków finansowych na aktywizację zawodową bezrobotnych – narażone są na sytuację, w której nabór wniosków jest zawieszony. Jak wynika z analizy desk research, ponad 50%27 badanych pracowników Powiatowych Urzędów Pracy przyznaje, iż są okresy, w których odradzają bezrobotnym składanie wniosków o dofinansowanie.

Barierą powiązaną z dostępem aplikujących do wsparcia jest biurokracja. Stanowi ona problem bardzo często podkreślany zarówno w dostępnych opracowaniach. Jak wynika z Raportu o sytuacji mikro i małych firm w roku 201328 biurokracja jest trzecią (za wysokością podatków, kosztami pracy i konkurencją), najczęściej wskazywaną barierą rozwoju tych firm w województwie podkarpackim. Również w wywiadach przeprowadzonych na po-trzeby niniejszego badania przedstawiciele Instytucji Otoczenia Biznesu zwrócili uwagę przede wszystkim na skomplikowane oraz czasochłonne procedury ubiegania się o wsparcie:

27 Badanie ogólnopolskie nt. stosowanej formy aktywizacji zawodowej bezrobotnych jaką jest przyznawanie środków z Funduszu Pracy na podjęcie działalności gospodarczej, MPiPS, Gdańsk 2011, s.61

28 Bank Pekao, Warszawa 2014, s. 336

143


Dofinansowania i dotacje nie są dla mikro przedsiębiorców. (…) [Oni] nie mają instytucjonalnej zdolności do tego, żeby tak trudne aplikacje wypełniać. Żąda się od beneficjentów funduszy unijnych takiej ilości biurokracji, dokumentacji, robienia rzeczy bezsensownych (…). Mikro przedsiębiorca żyje w perspektywie miesięcy prze-ważnie (…). Fundusze unijne są instrumentem, w którym jeżeli się do czegokolwiek startuje, to realizacja tego zaczyna się praktycznie za rok. (…) W związku z tym firmy nie robią rzeczy korzystając z funduszy unijnych ani najbardziej innowacyjnych, ani najciekawszych, które mogłyby robić, tylko szukają rzeczy najbezpieczniejszych. To jest generalny trend jak widzę po przedsiębiorstwach. – Przedstawiciel Instytucji Doradczej 2

Mamy różnego typu programy, dzięki którym można podnieść kwalifikacje. W tym momencie mamy kolejną barierę, która doprowadza do furii właścicieli, mnie zresztą też. Czy Pani sobie zdaje sprawę, ile trzeba papierów dać, żeby naszego pracownika wzięli na szkolenie z tych różnych unijnych programów? (…) Rachunek zysków i strat z 3 ostatnich lat, raporty różnego typu, zaświadczenia, wpisy i robi się pakiet czterdziestu dokumentów – oświadczenia, zaświadczenia. To ja mówię „nie, dziękuję bardzo, to ja nie chcę” – tak mówią przedsiębiorcy. – Przedstawiciel Instytucji Informacyjnej 3

Kolejną barierą związaną z dostępem do wsparcia jest nieadekwatność tematyczna realizowanych szkoleń. Jest to rezultat braku rzeczywistego zainteresowania potrzebami przedsiębiorców. Tematyka szkoleń zakładana jest odgórnie na etapie tworzenia projektów, bez uwzględnienia opinii przedsiębiorców. Jak wskazywali badani – umożliwienie przedsiębiorcom indywidualnego doboru tematyki szkoleniowej do potrzeb własnych kadr byłoby niewątpliwie czynnikiem sprzyjającym rozwojowi mikroprzedsiębiorczości:

Mieliśmy miliony szkoleń na wszystkie możliwe tematy, tylko, że one nie zostały nigdy stworzone pod potrzeby oddolne przedsiębiorców. To były rzeczy wymyślone przez Urzędy Pracy czy organizacje. One [szkolenia] nie za-czynały się od tego co potrzeba - czyli od oddolnych inicjatyw. – Przedstawiciel Instytucji Doradczej 2

Potrzeby szkoleń powinny zgłaszać firmy. Odgórne szkolenia są opracowane w Wojewódzkim Urzędzie Pracy i nagle okazuje się, że nie ma już chętnych na szkolenie z obrabiarki. (…) Decyzja o rodzaju szkolenia nie po-winna zapadać za biurkiem urzędników, tylko [uwzględniając] potrzeby oddolne. – Przedstawiciel Instytucji Finansowej 3

Jednakże, co należy podkreślić, odpowiedzenie na obecnie występujące potrzeby przedsiębiorców – w przypad-ku szkoleń o niewystępującej dotychczas tematyce – wiązałoby się z kilkumiesięcznym czasem oczekiwania na ich zaspokojenie, co wynika z procedur obowiązujących przy składaniu projektu szkoleniowego. Złożenie oferty, oczekiwanie na wybór wniosku, podpisanie umowy oraz rozpoczęcie działalności jest czasochłonne. Jak wskazał w rozmowie jeden z przedstawicieli IOB:

Są procedury, wybory. My składamy projekt, po 3 miesiącach wiemy, że wygraliśmy, potem podpisujemy umo-wę. Po pół roku zaczynamy działalność. Nikt [z przedsiębiorców] nie będzie czekał pół roku. Jeśli dzisiaj przyjdą i powiedzą, że potrzebują szkolenia i ja zaoferuję je za pół roku - oni już nie będą potrzebować. – Przedstawiciel Instytucji Informacyjnej 3

Z drugiej strony, przeprowadzenie wśród przedsiębiorców badań prognozujących wymagałyby od nich okre-ślenia potrzeby podniesienia kwalifikacji swoich pracowników w przyszłości, co wiąże się z ryzykiem niskiej trafności przewidywań. Najrozsądniejszym rozwiązaniem tego problemu zdaje się być zaproponowane przez jednego z przedstawicieli instytucji informacyjnej wsparcie w postaci finansowania konkretnej ilości godzin szkoleniowych (vouchery), możliwych do wykorzystania na szkoleniach o dowolnej tematyce. Wówczas każ-dy przedsiębiorca otrzymywałby określoną liczbę godzin przypadającą na jednego pracownika i razie potrzeby podniesienia jego kwalifikacji realizowałby voucher, który instytucja szkoleniowa wymieniałby w Urzędzie Mar-szałkowskim na środki finansowe.

144


Bariery finansowe

Kolejne omawiane bariery dotyczą środków finansowych, którymi dysponują przedsiębiorcy. Ze względu na szerokie spektrum problemów finansowych zostały one podzielone na trzy kategorie. Po pierwsze – bariery wy-nikające z ilości środków własnych przedsiębiorstwa. Po drugie, bariery wynikające z utrudnień prawnych, które ograniczają zasobność portfela przedsiębiorców. Po trzecie zaś – bariery wynikające z nieatrakcyjnych ofert kie-rowanych przez banki komercyjne do mikroprzedsiębiorców. Bariery zaprezentowane są na poniższym rysunku.

Rysunek 7. Bariery finansowe

Środki własne Utrudnienia prawne Banki komercyjne• Brak środków na realizację

inwestycji oraz zakup maszyn i urządzeń

• Niska płynność finansowa• Ryzyko ekonomiczne• Niska rentowność działalności

• Konieczność zapłaty składek ZUS nawet w sytuacji, kiedy firma nie generuje dochodów

• Obciążenia podatkowe – wysokość podatków

• Wysokie pozapłacowe koszty zatrudnienia pracowników

• Skomplikowana procedura ściągania należności od dłużników

• Brak możliwości rozliczania niektórych wydatków w kosztach podatkowych firmy

• Wysokie oprocentowanie kredytów przyznawanych na warunkach komercyjnych

• Skomplikowane warunki pozyskania kredytu – podejście instytucjonalne

• Mało rozwinięta oferta bankowa dla mikroprzedsiębiorstw

• Brak funduszy początkowych typu seed capital

• Brak branżowych funduszy poręczeń kredytowych


Jak wynika z analizy desk research istotną barierę rozwoju mikroprzedsiębiorstw stanowi ograniczona liczba środków własnych przedsiębiorstwa. Brak funduszy uniemożliwia przedsiębiorcom inwestowanie w rozwój firmy chociażby za sprawą zakupu niezbędnego wyposażenia czy podnoszenia poziomu kwalifikacji swoich pra-cowników, co w perspektywie długoterminowej prowadzi do stagnacji przedsiębiorstwa. Problemy z płynnością finansową przekładają się również na rentowność działalności, co w ostateczności może doprowadzić do ban-kructwa. Jest to związane z ryzykiem ekonomicznym prowadzenia działalności, które również zostało wyszcze-gólnione jako jedna z barier rozwoju mikroprzedsiębiorczości. Na bariery finansowe przedsiębiorstw, związane z ich ograniczonymi funduszami wskazują w swoich wypowiedziach przedstawiciele instytucji informacyjnych oraz publicznych:

Firmy przede wszystkim borykają się z brakiem środków finansowych i z dostępem, z możliwości skorzystania nawet z tych istniejących funduszy unijnych, które są. Tak że potencjał jest i to bardzo duży, pomysłowość jest jeszcze większa. Natomiast problemem są – jak zwykle – pieniądze. - Przedstawiciel Instytucji Publicznej 1

Bariera fiskalno-biurokratyczna jest taką barierą, [przez którą] człowiek ma wszystkiego dość. W połączeniu z tym, że nie ma zlecenia, a musi płacić ZUS. Nie ma za co przeżyć, nie ma na nic, a ZUS musi płacić i koniec. To jest bariera. – Przedstawiciel Instytucji Informacyjnej 2

Wysokość podatków i koszty pracy sklasyfikowane na powyższym rysunku jako utrudnienia prawne zostały w badaniu Banku Pekao29 wskazane przez przedsiębiorców ex aequo na pierwszym miejscu czynników utrud-niających rozwój firm. W badaniu przeprowadzonym przez IdeaBank30 ponad połowa badanych jako największą barierę prowadzenia działalności wskazała zbyt wysokie podatki. Same przepisy prawne, które ich dotyczą oce-nione zostały jako nieprecyzyjne i skomplikowane, o czym świadczy liczba zapytań skierowanych do Krajowej Informacji Podatkowej nt. podatku VAT (ponad 700 tys.). Należy zauważyć, że przedsiębiorcy poza podatkiem dochodowym płacą również podatki lokalne, do których zaliczają się podatek od nieruchomości, podatek od

29 Raportu o sytuacji mikro i małych firm w roku 2013, Warszawa 2014, s. 33630 Mikroprzedsiębiorcy oceniają warunki do prowadzenia biznesu. Raport specjalny 2013, s. 5

145


środków transportu, opłaty skarbowe oraz miejscowe. Drugą wskazaną barierą były wysokie pozapłacowe kosz-ty zatrudnienia pracowników. W ich skład wchodzą: składki społeczne (na ubezpieczenia emerytalne, rentowe i chorobowe), składka zdrowotna, koszt utrzymywania Funduszu Pracy oraz Funduszu Gwarantowanych Świad-czeń Pracowniczych. Kolejną barierą jest konieczność zapłaty składek ZUS bez względu na to, czy firma generuje przychód. Czynnikiem branym pod uwagę jest wyłącznie fakt zarejestrowania firmy w KRS.

Istotnym problemem jest także skomplikowana procedura ściągania należności od dłużników. Bowiem w przypadku nieterminowej płatności kontrahenta, przedsiębiorca może wstąpić na drogę sądową dopiero wów-czas, gdy dłużnik nie odpowie na wysłane mu wcześniej wezwanie do zapłaty. Wygrana w sądzie nie jest jednakże jednoznaczna z uzyskaniem należnej płatności, ponieważ jeśli przeprowadzona przez komornika egzekucja ma-jątkowa okaże się nieskuteczna, przedsiębiorca pozostaje bez środków za wykonaną usługę, mimo iż formalnie, brakująca kwota zaliczona zostanie jako przychód.

Bariery sklasyfikowane jako utrudnienia prawne zostały także dostrzeżone przez przedstawicieli IOB:

Bariery [na Podkarpaciu] są głównie takie, jak i w całej Polsce – zbyt skomplikowany system podatkowy, zbyt wy-sokie podatki. Generalnie zbyt wysokie koszty funkcjonowania przedsiębiorstwa. Myślę, że się nie zmieni wiele. (…) Tendencja jest taka, że trzy czwarte tych przedsiębiorstw po 2 latach przynajmniej formalnie znika z rynku, bo wpadają w większy ZUS, większe obłożenie podatkowe i bardziej się im opłaca funkcjonować w szarej strefie niż działać legalnie na rynku. – Przedstawiciel Instytucji Szkoleniowej 1

Bardzo ważnym czynnikiem utrudniającym rozwój mikro firm jest również postawa banków komercyjnych wobec mikroprzedsiębiorców. Banki traktują mikroprzedsiębiorców w sposób rygorystyczny. Oferują nieko-rzystne – wysokie oprocentowanie kredytów, a dla przedsiębiorców, których firma istnieje na rynku nie dłużej niż rok wsparcie w postaci pożyczki przewidują tylko nieliczne placówki. Oferta dla mikroprzedsiębiorców nie jest rozwinięta, o czym świadczą niskie zazwyczaj kwoty możliwych do udzielenia pożyczek. Problemem jest tak-że brak funduszy początkowych typu seed capital, co uniemożliwia wejście na rynek innowacyjnych start up-ów. Bariery ze strony banków zostały również wskazane podczas badania jakościowego:

Są bariery natury finansowej, czyli brak dostępu do kredytów na przykład. Jeśli chodzi o banki to jest małe za-interesowanie banków przedsiębiorcami, w sensie pomocy, doradztwa, uczestnictwa w procesie inwestycji. Z tym się spotkałem, bo przychodzą do nas przedsiębiorcy i mówią, że banki im odmówiły kredytu, bo brakuje jakiegoś papierka. Jest to bardzo zbiurokratyzowane podejście banków. Nie jest to podejście indywidualne, tylko instytu-cjonalne. Druga rzecz, to brak większych możliwości dofinansowania inwestycji. To są najważniejsze [bariery]. Nie można rozwijać czegoś bez pieniędzy. Żeby coś zarobić, trzeba coś włożyć. Proste. – Przedstawiciel Instytucji Finansowej 4

Mając na uwadze ogólną barierę finansową należy zwrócić uwagę, że już sama zmiana przepisów prawnych doty-czących obciążeń podatkowych oraz płatności składek ZUS byłaby bardzo dużym odciążeniem przedsiębiorców. Wygenerowane oszczędności zwiększyłyby płynność finansową przedsiębiorstwa, co w konsekwencji doprowa-dziłoby do ustabilizowania sytuacji firmy na rynku. Być może zwiększyłoby to również możliwości przedsiębior-ców w uzyskaniu kredytu na korzystnych dla nich warunkach.

Bariery związane z prowadzeniem mikroprzedsiębiorstwa

Następne z omawianych barier związane są z prowadzeniem mikroprzedsiębiorstwa. Ze względu na ich różno-rodność, zostały one podzielone na bariery wewnętrzne – wynikające bezpośrednio z działań firmy oraz barier zewnętrzne – wynikające z czynników niezależnych od przedsiębiorcy, a mających istotne oddziaływanie na funkcjonowanie firmy.

146


Rysunek 8. Bariery związane z prowadzeniem mikroprzedsiębiorstwa - bariery wewnętrzne

Niewielkiedoświadczeniew prowadzeniufirmy lub brak

następcy do prowadzenia

biznesu

Trudnośćw prowadzeniu

sensownejpolitykicenowej

Trudnośćw

pozyskiwaniuzleceń

Barierywewnętrzne

Braknatychmiasto-

wychefektów

Niedostateczneinformacje

o potrzebachrynku – brakbadań i analiz

Ograniczonaświadomość

pracodawcówdot. potrzebypodnoszeniakwalifikacji

własnych orazpracowników


Na powyższym schemacie przedstawiono sześć barier wewnętrznych, które w przypadku części mikroprzedsię-biorstw utrudniają ich rozwój. W przypadku firm, których czas istnienia na rynku jest krótki, problemem może być niewielkie doświadczenie w prowadzeniu przedsiębiorstwa, którego skutkiem jest trudność prowadzenia sensownej polityki cenowej, która w połączeniu z nieefektywną promocją świadczonych przez firmę usług może doprowadzić do trudności w pozyskiwaniu zleceń. Jednakże pozyskiwanie nowych klientów nie jest problemem wyłącznie nowopowstałych lub krótko istniejących przedsiębiorstw, ale także tych z długim stażem pracy. Jak wskazano w jednym z przeprowadzonych wywiadów eksperckich ważną kwestią jest również brak chęci pokole-niowego przejmowania biznesu w rodzinach, co w rezultacie, może skutkować ich upadkiem:

Od mikro-przedsiębiorców, prowadzących [działalność] 20 lat - robiliśmy takie analizy – dzieci nie chcą przejmo-wać firm. To jest problem – brak jest następcy, więc to jest zagrożenie. – Ekspert 2

Do problemów wewnętrznych zaliczyć można także brak prowadzenia przez mikroprzedsiębiorstwa badań dot. potrzeb rynku i grup docelowych świadczonych usług. Jest to sytuacja z jednej strony zrozumiała. Trudno bowiem wymagać od mikroprzedsiębiorców – których środki finansowe są ograniczone omówionymi powyżej barierami finansowymi – wysokich nakładów na prace badawczo-rozwojowe. Z drugiej strony, aby posiąść zdol-ność umiejętnego rywalizowania z konkurentami i zapobiegać stagnacji przedsiębiorstwa należy posiąść wiedzę nt. aktualnych trendów czy oczekiwań grup docelowych danej branży. Problem ten został także dostrzeżony przez niektórych przedstawicieli IOB w badaniu jakościowym:

Najgorzej wypadają mikroprzedsiębiorstwa, ponieważ mają mało pieniędzy na badania, na rozwój, nie inwestu-ją w te rzeczy i to powoduje, że zostają troszeczkę w tyle. We wszystkich projektach unijnych, gdzie mocny nacisk jest kładziony na innowacyjności – one z tymi większymi firmami przegrywają. (…) Są to głównie firmy usługo-we i prawdopodobnie dlatego dużo tych firm po okresie trwałości upada, ponieważ są to: fryzjerstwo, krawiectwo. Usługi, które na pewno są potrzebne, ale nie w takiej ilości. – Przedstawiciel Instytucji Finansowej 3

Wiele osób nie zajmuje się analizą rynku, nie zastanawia się nad grupą docelową, do kogo to [świadczenie usługi] będzie skierowane, kto będzie z tego korzystał. Po prostu nie ma takich analiz ani możliwości prze-prowadzenia badań. Wielu osobom brakuje po prostu kwalifikacji stricte związanych z wykonywaniem danej działalności. U nas na przykład jest warsztat mechaniczny, ale nie może dokupić maszyny diagnostycznej, bo po pierwsze – nie ma na to pieniędzy, a po drugie – nie będzie wiedzieć, jak to obsługiwać. – Przedstawiciel Instytucji Szkoleniowej 2

Kwestia świadomości pracodawców, dotycząca podnoszenia kwalifikacji swoich pracowników również stanowi wewnętrzną barierę rozwoju firm. Część przedstawicieli instytucji otoczenia biznesu wskazała, iż istnieje gro-no przedsiębiorców, którzy nie dostrzegają potrzeby doszkalania swoich pracowników. Jak wskazują badania, przyczyn tego zachowania może być kilka: pokrycie kosztów szkolenia oraz uciążliwy proces zgłaszania nań

147


pracowników, brak czasu wynikający z natłoku obowiązków w firmie, obawa przed utratą dominującej pozycji w mikroprzedsiębiorstwie czy obojętność wynikająca z negatywnego nastawienia do pracownika:

Niektóre z firm nie mają tej świadomości, one się nauczyły, że pracownik to jest zło konieczne, które musi wyko-nać robotę, ale i tak ją źle wykona. I nie chcą inwestować w pracowników. Niestety powoduje to, że pracownicy źle pracują. To jest niestety powiązane, nie da się jednej rzeczy od drugiej oderwać. Trafienie do środowiska, w któ-rym ja chcę się rozwijać i ja mogę się rozwijać jest, niestety, rzadkie, ale zdarza się i dopiero te firmy faktycznie budują swoją pozycję, pracownicy się angażują, szefostwo to widzi i razem, wspólnymi działaniami coś z tych firm da radę wykrzesać. – Przedstawiciel Instytucji Doradczej 1

Wadą – jeżeli chodzi o stronę edukacyjną – wadą przedsiębiorców jest stosunkowo niska wiedza w zakresie samej organizacji przedsiębiorstwa i zjawisk, które się dookoła dzieją. Może dlatego, że starszych przedsiębiorców nikt tego nie uczył kiedy oni chodzili do szkół, studiowali – to były, podejrzewam, czasy przełomu i wchodzenia nowe-go. Natomiast dzisiaj młodzież uczy się przedsiębiorczości w sposób mało efektywny, mało praktyczny. Dotyczy to nie tylko przedsiębiorców, ale i ich pracowników. – Przedstawiciel Instytucji Doradczej 2

Należy pamiętać, iż bariery te są wynikiem indywidualnej polityki prowadzenia mikroprzedsiębiorstwa i ich zniwelowanie związane jest z doświadczeniem oraz poziomem wiedzy przedsiębiorców nt. rozwoju firmy. Naj-ważniejszymi ze wskazanych problemów są ograniczona świadomość pracodawców dotycząca potrzeby podno-szenia kwalifikacji zarówno pracowników, jak i własnych oraz brak badań i analiz rynku. Podniesienie umiejęt-ności własnych oraz pozyskanie informacji o potrzebach rynku wyeliminowałoby bariery związane z trudnością w prowadzeniu sensownej polityki cenowej oraz pozyskiwaniu zleceń.

Rysunek 9. Bariery związane z prowadzeniem mikroprzedsiębiorstwa - bariery zewnętrzne

Kadrowe

Mały zasóbwykwalifikowanych

pracowników

Silna konkurencjatechnologiczna

i jakościowa

Przepisy prawnei podatkowe

Uciążliwe kontrole Popyt

Skomplikowaneprocedury

uzyskiwaniazezwoleńi licencji

Niski poziomdochodów

mieszkańcówSzara strefa

Barieryzewnętrzne


Bariery zewnętrzne, związane z prowadzeniem mikroprzedsiębiorstwa przedstawia schemat powyżej. Pierwszą z nich jest mały zasób wykwalifikowanych pracowników. Jak wynika z analizy desk research kwalifikacje pra-cowników oceniane są na poziomie bardzo niskim. W wykorzystanych do niniejszej charakterystyki opracowa-niach, m.in. w Raporcie z badań jakościowych wśród mikroprzedsiębiorców31 wskazano, iż powodem małego zaso-

31 Moduł diagnostyczny. Podkarpackie Obserwatorium Mikroprzedsiębiorczości, Rzeszów 2010, s. 92 - 94

148


bu wykwalifikowanych pracowników jest zarówno ich słaba motywacja, jak i nieadekwatny system kształcenia. Szczególnie krytycznie oceniono młodych pracowników. W niniejszym badaniu potwierdzono, iż pozyskanie kompetentnego pracownika stanowi barierę w rozwoju mikroprzedsiębiorczości. Badani zwrócili uwagę na nie-dostosowanie poziomu kształcenia do potrzeb przedsiębiorców, brak współpracy instytucji naukowych z sekto-rem biznesu, istniejący „drenaż mózgów” i odpływ bardziej uzdolnionych osób do innych województw lub za granice kraju. W rezultacie pracodawcy wybierają pracowników z ograniczonego w zasoby kadrowe rynku:

Osoby, które przychodzą do pracy, nie wiedzą jak praca wygląda, bo nie podejmowały rzetelnych praktyk wtedy, kiedy się uczyły albo nie przychodziły na praktyki bezpłatne. (…) Ale jest też gro osób, które chcą się wybić i to widać w ich przemyślanej ścieżce kariery – zaczynają od małej firmy, czegoś się szybko uczą i próbują zmieniać na firmę, która jest bliższa ich miejscu idealnemu. I pną się powolutku, ale w pewnym momencie dochodzą tam, gdzie chciały. (…) Tyle tylko, że to spowodowało odpływ takiego człowieka poza region. – Przedstawiciel Insty-tucji Doradczej 1

Brak jest kapitału – to jest raz. Dwa – dużo młodych po studiach wyjeżdża z Podkarpacia. Najzdolniejsi albo kształcą się tutaj i później wyjeżdżają, albo już studiuj w Krakowie, Warszawie i później czasem nie wracają. Dużo młodych wyjechało do Anglii, Wielkiej Brytanii. To się odbije na przedsiębiorczości. Odbija się teraz i w przyszłości. – Przedstawiciel Instytucji Publicznej 2

Niewątpliwie mały zasób wykwalifikowanych pracowników jest to dla pracodawców utrudnieniem w prowa-dzeniu własnej działalności. Nie należy jednak zapominać o tym, że o pracowników należy dbać, zapewniając im adekwatny do ich kompetencji oraz pełnionej przez nich funkcji poziom wynagrodzenia oraz – rozumianą jako poczucie bezpieczeństwa – stabilność. Jak wskazują badani, również zbyt duże wymagania pracodawców stanowią barierę w pozyskaniu odpowiedniej kadry:

Myślę, że jest duży problem z pozyskaniem pracownika przez mikroprzedsiębiorcę, ponieważ dobrze wykwali-fikowany pracownik na pewno będzie szukał większej firmy, w której ma większe szanse przetrwania, większe szanse podnoszenia kwalifikacji, większe szanse rozwoju. Myślę, że też mikroprzedsiębiorca nie pozwoli sobie na wyższy poziom wynagrodzenia, myślę, że te firmy mają największą barierę w znalezieniu dobrych pracowników. – Przedstawiciel Instytucji Finansowej 3

Według badania przeprowadzonego przez Ministerstwo Gospodarki32, jeszcze przed dwoma laty konkurencja dużych przedsiębiorstw (5%) oraz innych małych i średnich przedsiębiorstw (6%) była wskazana jako bariera rozwoju mikroprzedsiębiorczości przez 11% badanych mikroprzedsiębiorstw w Polsce. Z kolei tegoroczne bada-nie Banku Pekao33 dostarczyło informacji, z których wynika, iż konkurencja innych firm jest drugą, najczęściej wyszczególnianą barierą rozwoju mikro i małych firm na Podkarpaciu. Silna konkurencja technologiczna i jako-ściowa jest poniekąd rezultatem występowania pozostałych barier, tj. ograniczony dostęp do prac badawczo-roz-wojowych (oraz ich indywidualna realizacja), brak wykwalifikowanej kadry (zarówno ze względów rynkowych jak i braku świadomości o potrzebie podnoszenia kwalifikacji), ograniczone ilości środków finansowych oraz utrudniony dostęp do wsparcia skutkujące brakiem innowacji w działalności przedsiębiorstwa. Dodatkowym czynnikiem wpływającym na niekorzystne położenie mikroprzedsiębiorstw w aspekcie konkurencyjności jest brak współpracy z instytucjami naukowymi, która mogłaby owocować nowym, innowacyjnym rozwiązaniem. W badaniu jakościowym zwrócono uwagę, iż problem stanowi szablonowe podejście mikroprzedsiębiorców, uważających, iż kooperacja sektora nauki i przemysłu zarezerwowana jest wyłącznie dla firm dużych, średnich oraz małych – lecz nie mikro. Ów tok myślenia jest niewątpliwe błędem, ponieważ wypracowane rozwiązania mogłyby zarówno zwiększyć przewagę konkurencyjną mikroprzedsiębiorstw na rynku, jak i zwiększyć ich szan-se w ubieganiu się o dotacje.

32 Przedsiębiorczość w Polsce, Warszawa 201333 Raport o sytuacji mikro i małych firm w roku 2013, Warszawa 2014

149


Właściciel firmy często ze zwykłego, prozaicznego powodu nie ma czasu, aby zajmować się kwestiami, które mogłyby potencjalnie w przyszłości przyczynić się do podnoszenia konkurencyjności. On bardziej zajmuje się bieżącym administrowaniem firmą. Może brakuje także kadr, pracowników, którzy mogliby część z tych obo-wiązków właścicieli przejąć (…) tak, żeby oni zajmowali się analizą rynku, tym co jest możliwe, jeżeli chodzi o dofinansowanie, nawiązanie kontaktu z uczelnią odnośnie innowacyjności i podniesienia konkurencyjności [mikroprzedsiębiorstwa]. – Przedstawiciel Instytucji Informacyjnej 4

One [mikroprzedsiębiorstwa] przegrywają z dużymi, innowacyjnymi firmami, ale z drugiej strony otwiera się dla nich rynek podwykonawstwa. (…) Konkurencyjność – myślę, że wysokie koszty prowadzenia działalności powo-dują, że te firmy [mikroprzedsiębiorstwa] są mniej konkurencyjne. (…) Myślę, że słaby poziom konkurencyjności jest w usługach finansowych, w centrach logistycznych. Tych firm jest mało, więc nie ma tej konkurencyjności. – Przedstawiciel Instytucji Finansowej 3

Rozwiązaniem problemu związanego z konkurencyjnością jest wspomniana w powyższych wypowiedziach współpraca – zarówno z innymi mikroprzedsiębiorcami w postaci inicjatyw klastrowych oraz większymi fir-mami na zasadzie podwykonawstwa, jak i z instytucjami naukowymi. Współpraca owocuje powstawaniem sieci kontaktów, wymianą informacji branżowych, nieoficjalną reklamą swojej firmy oraz większą ilością zleceń. Z ko-lei współpraca z uczelniami, jak wspomniano wcześniej – może zaowocować wypracowaniem nowych, innowa-cyjnych rozwiązań, bądź usprawnieniem tych już istniejących, co wzmocni pozycję mikroprzedsiębiorstwa na rynku. Trzeba jednak w tym miejscu zaznaczyć, że tego rodzaju działania dotyczyć mogą ograniczonego odsetka mikroprzedsiębiorców. Kwestia innowacyjności jest bowiem zagadnieniem, które w przypadku mikroprzedsię-biorstw ma z reguły relatywnie niewielkie znaczenie. Brak aktywności innowacyjnej w tym sektorze nie zawsze będzie więc wypadkową ograniczonego potencjału w tym zakresie (choć niewątpliwie w porównaniu z innymi klasami wielkości taki on właśnie jest), ale czasem ze specyfiki prowadzonej działalności, która nie wymaga zna-czącej aktywności innowacyjnej, a tym bardziej badawczo-rozwojowej.

Bariera, którą stanowią przepisy prawne i podatkowe została już w niniejszym raporcie omówiona w kontekście barier finansowych. Jednakże w Raporcie specjalnym Idea Banku34 przedsiębiorcy wskazali także bariery prawne o pozafinansowej naturze. Należą do nich uciążliwe kontrole oraz skomplikowane procedury uzyskiwania ze-zwoleń i licencji. Ilość kontroli przypadająca na mikroprzedsiębiorcę w jednym roku kalendarzowym to 12 dni roboczych. Istnieje jednak szereg wyjątków, które zwalniają kontrolerów z powyższego ograniczenia czasowego, wydłużając tym samym czas trwania kontroli oraz umożliwiając jej powtórzenie. Z kolei procedura uzyskiwa-nia zezwoleń i licencji wiąże się ze szczegółową znajomością organów władzy wydających zezwolenie. W za-leżności od charakteru licencji, mogą być one wydane przez burmistrza, wójta, prezydenta miasta, marszałka województwa, ministra czy inspektora.

Kolejną barierą zewnętrzną ograniczającą rozwój mikroprzedsiębiorczości są niskie dochody mieszkańców wo-jewództwa podkarpackiego, których rezultatem jest niski popyt na usługi świadczone przez mikro firmy. Anali-za desk research wykazała, iż problem popytowy plasuje się na środkowym miejscu w hierarchii dostrzeganych barier. W raporcie Banku Pekao35 przedsiębiorcom odczytano piętnaście barier rozwoju przedsiębiorczości oraz poproszono o ich ocenę na pięciostopniowej skali, gdzie 1 oznacza brak bariery, a 5 istotną barierę. Popyt na produkty / usługi firmy uzyskał średnią ocenę 2,84 w skali kraju oraz 2,79 na Podkarpaciu. Była to szósta w ko-lejności, najczęściej wskazywana bariera. W innych opracowaniach podkreślono dysproporcję ekonomiczną po-między województwem podkarpackim a pozostałą częścią kraju oraz niskie ceny świadczonych usług dostoso-wane do poziomu finansowego klienta. Również jakościowa część niniejszego badania potwierdza, iż zasobność portfela mieszkańców województwa stanowi przeszkodę w rozwoju mikroprzedsiębiorstw:

Nie ma tego popytu wewnętrznego, bo ludzie nie mają czym płacić. Pensje na Podkarpaciu są najniższe. A dla-czego? Nie dlatego, że źle pracują ludzie, tylko dlatego, że zyski są wyprowadzane poza województwo. (…) Nie ma popytu wewnętrznego, bo ludzie są za biedni, żeby potrzebować produktów czy usług. – Przedstawiciel In-stytucji Informacyjnej 2

34 Mikroprzedsiębiorcy oceniają warunki do prowadzenia biznesu, 201335 Raport o sytuacji mikro i małych firm w roku 2013, Warszawa 2014

150


Ostatnią, omawianą barierą zewnętrzną, jest funkcjonowanie szarej strefy. Badani wskazywali, na podstawie obserwacji własnych, iż mikroprzedsiębiorcy chętniej działają w szarej strefie, niż na legalnym rynku. Istnieją jednakże osoby, które decydują się rozpocząć działalność legalną i aplikują o fundusze unijne. Charakteryzują się oni doskonałym rozeznaniem rynku oraz siecią własnych klientów i dostawców. Jednakże w momencie zakoń-czenia programu i wsparcia część mikroprzedsiębiorców – ze względów ekonomicznych – decydują się powrócić do działalności w szarej strefie:

Obserwujemy firmy, które rozpoczynają działalność, korzystając z pieniędzy unijnych – bardzo często już we wnioskach, które składają widać, że dana osoba działa w szarej strefie, czyli prowadzi pewne rzeczy na zasa-dzie takiego dorabiania. (…) Te mniejsze firmy po jakimś czasie wracają z powrotem niestety do szarej strefy, bo jest im wygodniej, bo odpadają im te choćby składki. – Przedstawiciel Instytucji Finansowej 3

Mikroprzedsiębiorstwa raczej wolą działać w szarej strefie. Jeżeli nawet się utworzą i sobie radzą na rynku, wówczas dochodzi do takiego momentu, że bariery formalno-prawne i podatkowe zmuszają ich do tego, aby działać w szarej strefie. (…) Tendencja jest taka, że ¾ przedsiębiorstw po 2 latach przynajmniej formalnie zni-ka z rynku, bo wpadają w większy ZUS, większe obłożenie podatkowe i bardziej się im opłaca funkcjonować w szarej strefie niż działać legalnie na rynku. – Przedstawiciel Instytucji Szkoleniowej 1

Należy pamiętać, że omawiana bariera jest konsekwencją ograniczeń prawnych. Zachowanie przedsiębiorców decydujących się na prowadzenie działalności w szarej strefie w sytuacji zagrożenia całkowitym zamknięciem firmy wydaje się poniekąd uzasadnione. Nie zmienia to jednak faktu, iż stanowią oni silną konkurencję cenową dla firm zarejestrowanych, które w przypadku pogorszenia obrotów przedsiębiorstwa również mogą zdecydować się na nielegalną ścieżkę działalności. Sytuacja ta powoduje błędne koło, w którym mikroprzedsiębiorcy ratujący własną firmę przyczyniają się do zaniżania cen rynkowych, przez co mogą doprowadzić do upadku mikroprzed-siębiorstw działających w danej branży legalnie.

O ile bariery wewnętrzne są wynikiem indywidualnego zarządzania przedsiębiorstwem, bariery zewnętrzne wynikają z funkcjonowania rynku. Zbyt mała ilość wykwalifikowanych pracowników, konkurencyjność tech-nologiczna i jakościowa innych firm, uciążliwe przepisy związane z kontrolowaniem mikroprzedsiębiorstw oraz procedurą przyznawania zezwoleń i licencji, prowadzenie działalności w szarej strefie oraz niskie dochody mieszkańców województwa podkarpackiego są czynnikami negatywnie oddziałującymi na rozwój mikroprzed-siębiorstw.

Bariery geograficzne

Bariery geograficzne są ostatnim rodzajem charakteryzowanych barier. Zostały one podzielone na problemy związane z położeniem geograficznym województwa podkarpackiego oraz lokalizację przestrzenną instytucji otoczenia biznesu. Podział przedstawiony został na poniższym rysunku.

Rysunek 10. Bariery rozwoju specyficzne dla województwa podkarpackiego oraz jego położenia geograficznego

peryferyjna lokalizacja

trudności logistyczno- komunikacyjne

lepszy dostęp do wsparcia dla mikroprzedsiębiorców

w większych miejscowościach

Położenie geograficzne województwa

Lokalizacja przestrzenna IOB


151


Szczególnie istotna jest peryferyjna lokalizacja województwa oraz związane z nią trudności logistyczno – ko-munikacyjne. Jak wskazali badani – położenie w sąsiedztwie Ukrainy oraz Słowacji jest niewykorzystane. Po pierwsze, z uwagi na zbyt duże ryzyko inwestycyjne – brakuje rozwiązań systemowych dotyczących współpracy oraz poszukiwania rynków zbytu. Po drugie, mikroprzedsiębiorcy dokonując wyboru kooperanta sugerują się kryterium odległości oraz kosztów transportu, co w sytuacji ograniczonych połączeń komunikacyjnych może stanowić barierę w efektywnym wyborze kontrahentów. Gorsza dostępność komunikacyjna w mniejszych miej-scowościach Podkarpacia, brak rozbudowanej sieci dróg, remonty oraz duża odległość od autostrady są czynni-kami, które powodują, iż część inwestycji nie jest lokalizowana na terenie województwa.

Mamy kilka ograniczeń, niezależnych od przedsiębiorców, jak na przykład położenie geograficzne, które jest i za-letą, jako że sąsiadujemy z dwoma państwami, jak też i wadą, bo nasze połączenia komunikacyjne, biorąc pod uwagę południowy region Podkarpacia są kiepskie – żeby stąd wyjechać i wywieźć, przywieźć materiały. (…) Położenie geograficzne już robi swoje, bo na pewno się działa łatwiej mikroprzedsiębiorstwu w Warszawie, na Śląsku, czy we Wrocławiu niż u nas w regionie, nawet w Rzeszowie, który się rozwija, ale jest dużo mniejszym miastem, z dużo mniejszą siłą nabywczą mieszkańców, z mniejszą siłą nabywczą firm niż te największe polskie miasta. – Przedstawiciel Instytucji Informacyjnej 1

Ogólnie wydaje mi się, że peryferyjna lokalizacja, trudności komunikacyjne czy logistyczne są jednymi z wielu [barier]. Zupełnie inaczej się działa i zupełnie inny potencjał mają firmy znajdujące się na zachodniej granicy, nawet jeżeli są to regiony porównywalnie biedne jak Podkarpacie – dostęp do światowego rynku jest dużo lepszy. – Przedstawiciel Instytucji Finansowej 2

Badani podkreślali także fakt występowania większej ilości instytucji otoczenia biznesu w większych miastach, tj. Rzeszowie czy Mielcu, w związku z czym dostępność do wsparcia w miejscowościach mniejszych jest ograni-czona. Negatywną opinia badanych dotyczy także jakości ofert oraz ilości ośrodków świadczących usługi wspo-magania mikroprzedsiębiorców, która jest niewystarczająca:

Dostępność usług jest troszeczkę ograniczona, bo u nas nie ma za zbyt wielu ośrodków, które mogą faktycznie profesjonalnie wesprzeć przedsiębiorcę na Podkarpaciu. To wynika, raz – z braku takich instytucji albo z ich no-wości działania na rynku - w związku z czym one się jeszcze na tyle nie wyspecjalizowały i nie wyszkoliły. Dwa, z pewnego położenia instytucji, które też muszą walczyć o przetrwanie, czasami nawet kosztem tego przedsię-biorcy. To widzę po różnych inicjatywach, które mają za zadanie pomagać przedsiębiorcom, ale w pewnym mo-mencie nawet te inicjatywy muszą skupić się same na swoim własnym przetrwaniu. – Przedstawiciel Instytucji Doradczej 2

Reasumując należy stwierdzić, że wszystkie wskazane i szczegółowo omówione bariery, tj. dostęp do wsparcia, finansowe, geograficzne oraz te, wynikające z prowadzenia mikroprzedsiębiorstwa (wewnętrzne i zewnętrzne) są barierami nierozłącznymi. Oznacza to, iż występowanie jednej bariery warunkuje pojawienie się kolejnych, które w rezultacie prowadzą do stagnacji mikroprzedsiębiorstwa. Mechanizm został zwizualizowany na poniższym schemacie.

152


Rysunek 11. Bariery rozwoju mikroprzedsiębiorczości

Aplikowanieo wsparciew postaciszkoleń

Aplikowanieo wparciefinansowe

z PUP

Brakatrakcyjnych

ofert ze stronybanków

komercyjnych

StagnacjaZbyt długieoczekiwanie

na pomoc lub rezygnacja

Wybórnieadekwatnego

szkolenia

Biurokracjaoraz

utrudnieniaprawne

Odgórnośćtematyki

szkoleniowej

Brakśrodków

finansowych

Źródło: opracowanie własne na podstawie analizy jakościowej oraz analizy desk research

Punktem wyjścia na powyższym schemacie jest brak środków finansowych. Założono, iż jest on wynikiem ba-rier, tj. obciążenia podatkowe, wysokie pozapłacowe koszty utrzymania pracowników, zatory płatnicze, konku-rencja, działalność szarej strefy, trudność w pozyskaniu zleceń oraz niski popyt na usługi i produkty świadczone przez mikroprzedsiębiorstwa.

W sytuacji, w której mikroprzedsiębiorcy chcą utrzymać oraz rozwijać własną działalność na rynku pojawiają się dwie, formalne ścieżki aplikowania o pomoc finansową. Pierwsza – zwrócenie się o pożyczkę do banków komer-cyjnych. Druga – aplikowanie o wsparcie z Powiatowego Urzędu Pracy. W przypadku braku determinacji mi-kroprzedsiębiorców ubiegających się o pomoc, zarówno jedna, jak i druga ścieżka może zakończyć się porażką, która w rezultacie doprowadzi do stagnacji firmy. Banki komercyjne zniechęcają przedsiębiorców oferowaniem im niekorzystnych warunków kredytu. Z kolei aplikujący o wsparcie z PUP-y skarżą się na uciążliwą biurokra-cję oraz przepisy prawne. Barierą jest także zbyt długie oczekiwanie na decyzję w sprawie złożonego wniosku, a także samo oczekiwanie na przyznaną pomoc. W rezultacie przedsiębiorcy z braku czasu (lub/i determinacji) decydują się zrezygnować z ubiegania o wsparcie.

O ile w przypadku aplikowania o wsparcie w postaci szkoleń nie odnotowano rezygnacji, o tyle odgórnie ustala-na tematyka szkoleń również nie prowadzi do rozwoju firmy. Przedsiębiorcy dobierając szkolenia z przygotowa-nej odgórnie listy tematów, pozbawieni zostali możliwości adekwatnego reagowania na potrzeby własnej firmy. Szkolenie, które w pierwotnym założeniu miało podnieść kompetencje pracowników w określonym zakresie, rozwija umiejętności mało istotne z punktu widzenia potrzeb firmy – co również hamuje jej rozwój.

Istotnym plusem nierozłączności omawianych barier jest fakt, iż dzięki zniwelowaniu jednej bariery możliwe jest także auto-niwelacja kolejnej. Wystarczy zatem podjąć te działania, które usuną przeszkody o największej ilości rozgałęzień (następstw). Są to przede wszystkim obciążenia finansowe oraz biurokratyczne. Należy zwró-cić uwagę, iż mikroprzedsiębiorcy – w większości – nie posiadają w zespole osoby odpowiedzialnej za sprawy

153


administracyjno-biurowe a zajmują się ich rozwiązywaniem indywidualnie, co jest obowiązkiem czasochłon-nym i uciążliwym. Wydaje się więc, że zminimalizowanie ilości koniecznych do wypełniania dokumentów oraz zniwelowanie lub przeformułowanie obowiązujących norm jest zaleceniem najrozsądniejszym.

[Dotacje] będą wywierały pozytywny wpływ na pewno, jeżeli będą dostępne, ale z drugiej strony, będą go wy-wierały tylko wtedy, kiedy procedury będą jaśniejsze. Znam przypadki, gdzie mikroprzedsiębiorcy dostawali re-fundację dopiero po dwóch latach od zakończenia projektu, bo jakieś rzeczy były niewyjaśnione – czyli tak na-prawdę procedura nie zadziałała w odpowiednim momencie. Bo procedura ma to na celu, żeby ułatwić pewną sekwencję postępowania, ale stała się na tyle zagmatwana i niejasna, że beneficjent stanął w papierach, urząd stanął w papierach, a pieniędzy jak nie było, tak nie było. To zagroziło płynności finansowej. Trzeba wziąć pod uwagę, że zasobność portfela samych przedsiębiorców jest troszeczkę mniejsza niż gdzieś indziej i nawet utarło się na Podkarpaciu przekonanie, że trzeba być bogatym sięgając po dotację. I to jest bardzo nieprawidłowe. – Przedstawiciel Instytucji Doradczej 1

Jestem ekonomistą i z założenia uważam, że im mniej się wtrąca komuś, tym lepiej. Myślę, że tu bardziej się powinno mówić o ograniczeniu biurokracji niż o jakimś dodatkowym wspieraniu. – Przedstawiciel Instytucji Szkoleniowej 5

Na zakończenie analizy barier funkcjonowania zwrócić należy szczególną uwagę na fakt, iż znaczna część barier, które mają stosunkowo duże znaczenie dla funkcjonowania mikroprzedsiębiorstw, ma charakter ponadregional-ny i dotyczy wszystkich firm w Polsce. Tym samym ograniczona jest możliwość oddziaływania na nie na szczeblu regionalnym i poprzez regionalne instytucje. Z tego względu szczególne istotne jest jednak, by działania wspie-rające, które są podejmowane planować w sposób gwarantujący ich adekwatność do potrzeb i specyfiki sektora mikroprzedsiębiorstw. Z punktu widzenia zdiagnozowanych barier dotyczy to przede wszystkim wsparcia inwe-stycyjnego oraz dotyczącego sfery zasobów ludzkich.

Rekomendacja 14. Z punktu widzenia zdiagnozowanych barier tymi, które mają relatywnie duże znaczenie i mogą być przedmiotem oddziaływania interwencji na poziomie regionalnym zwrócić należy szczególną uwagę na działania w zakresie niwelowania deficytów inwestycyjnych oraz wspomagania firm mikro w obsza-rze ilościowego i jakościowego rozwoju zasobów ludzkich. W pierwszym przypadku chodzi przede wszyst-kim o zapewnienie wsparcia inwestycyjnego na etapie zakładania działalności gospodarczej oraz w trakcie jej prowadzenia. Jednocześnie – jak zwrócono uwagę w jednej z wcześniejszych rekomendacji – pomoc dla mikroprzedsiębiorstw powinna zostać wyodrębniona w ramach regionalnych instrumentów wsparcia ze względu na fakt specyfiki sektora mikro. Instrumenty wsparcia dla tego sektora powinny w szczególności spełniać takie warunki jak: uproszczony tryb aplikowania, możliwość aplikowania o wsparcie w instytucjach o możliwie najbardziej lokalnym charakterze (lokalne instytucje otoczenia biznesu), brak znaczących obo-strzeń związanych z kryteriami dostępu nieadekwatnymi z punktu widzenia mikrofirm, ocena dofinansowa-nych przedsięwzięć gł. ze względu na ich adekwatność do potrzeb i specyfiki konkretnego podmiotu, nie zaś realizacji celów strategicznych regionu.

W drugim przypadku, kluczowymi instrumentami wsparcia powinny być: rozwiązania w zakresie subsydio-wanego zatrudnienia (rozwój ilościowy zasobów ludzkich) oraz wsparcie szkoleniowe (rozwój jakościowy zasobów ludzkich. Szczególnie istotne jest wprowadzenie modyfikacji w kolejnych latach do systemu wspar-cia szkoleniowego, przede wszystkim poprzez odejście od formuły projektowej, która: (A) w przypadku pro-jektów zamkniętych jest nieadekwatna wobec specyfiki mikroprzedsiębiorstw, których wielkość zatrudnienia nie uzasadnia realizacji projektów im dedykowanych, (B) w przypadku projektów otwartych generuje ryzyko nieadekwatności profilu szkoleń do rzeczywistych potrzeb. Optymalną formułą było stworzenie systemu vo-ucherowego, w którym przedsiębiorstwo otrzymywałoby pełną lub częściową refundację kosztów uczestnic-twa pracowników w szkoleniach.

154


4.4.3. Zróżnicowanie przestrzenne czynników rozwoju oraz barier mikroprzedsiębiorczości w województwie podkarpackim

Zróżnicowania wewnątrzregionalne

Zdecydowana większość badanych dostrzega zróżnicowanie przestrzenne barier i czynników rozwoju na Pod-karpaciu. Respondenci dokonali rozróżnienia województwa na część północną oraz południową. Pierwszą, cha-rakteryzuje rozwój przemysłowy i gospodarczy firm zlokalizowanych w Rzeszowie, Tarnobrzegu, Mielcu oraz Stalowej Woli. Natomiast w drugiej, ilość dużych zakładów mogących współpracować z mikroprzedsiębiorstwa-mi na zasadzie podwykonawstwa lub kooperacji jest znacząco mniejsza. Dodatkowym czynnikiem charaktery-zującym południową część województwa są obszary chronione przyrodniczo programem Natura 2000, których występowanie ukierunkowało lokalnych mieszkańców na założenie działalności turystycznej. Podział jest do-strzegany także z perspektywy instytucji finansowych, posiadających fundusze pożyczkowe dostępne na terenie całego województwa. Jak zauważono, w okręgu stalowowolskim znaczna część środków przeznaczona jest na rozwój przedsiębiorstw produkcyjnych. W regionie bieszczadzkim pieniądze przeznaczane są na rozwój handlu i turystyki.

Mikroprzedsiębiorcy, na przykład, w branży metalowej zupełnie inaczej się wystartuje w rejonie Stalowej Woli, Rzeszowa, dużo łatwiej się wystartuje jeżeli tu ma pomysł na swoją działalność, niż w regionie Przemyśla. Z kolei ktoś, kto chce się zajmować handlem, dużo łatwiej wystartuje w rejonie Przemyśla niż Sanoka. To są oczywiście regionalne uwarunkowania (…), specjalizacja. – Przedstawiciel Instytucji Doradczej 2

Zróżnicowanie przestrzenne czynników oraz barier rozwoju mikroprzedsiębiorczości związane jest z ograniczo-nym dostępem do wsparcia przedsiębiorców funkcjonujących w mniejszych miejscowościach. Badani zwrócili uwagę na fakt, iż istnieją w województwie podkarpackim powiaty, które nie zostały objęte wsparciem, ze względu na niespełnianie wymogu dot. innowacyjności i wysokiej technologii firmy. Z kolei wsparcie kierowane do firm działających w branży turystycznej wymaga od aplikujących określonej siedziby i lokalizacji inwestycyjnych na danym terenie. Specyficznymi cechami realizowanych konkursów jest krótki czas ich trwania oraz niewielka ilość dostępnych środków finansowych.

Do wskazanych przez badanych miejscowości, o największym dostępie do czynników rozwijających mikroprzed-siębiorczość należą: Rzeszów, Tarnobrzeg, Mielec, Stalowa Wola, Krosno i Przemyśl. Szczególną uwagę zwróco-no na rolę oraz możliwości miasta Rzeszowa. Przede wszystkim charakteryzuje się ono większą ilością przedsię-biorstw działających na rynku niż pozostałe miasta w województwie. Dotyczy to również ilości potencjalnych klientów. Rzeszów jest miastem wojewódzkim, w którym dostęp do wsparcia jest ułatwiony ze względu na więk-szą ilość działających weń instytucji otoczenia biznesu oferujących pomoc skierowaną do mikroprzedsiębiorstw. Sytuacja ta skutkuje, zdaniem badanych, zdecydowanie lepszym poziomem funkcjonowania sektora MŚP w Rze-szowie niż pozostałych regionach – zarówno pod względem merytorycznym czy zarządczym.

Na pewno miasto wojewódzkie, czyli Rzeszów, ma większe możliwości. Natomiast miasta mniejsze stosunkowo mniejsze mają możliwości. Też tutaj [do małych miejscowości] środki w mniejszym stopniu napływają. Poza tym, nie ma dobrych instrumentów wsparcia ze strony władz wdrażających. – Przedstawiciel Instytucji Infor-macyjnej 5

Przedsiębiorcy dalej oddaleni od takich ośrodków jak Mielec czy Rzeszów narzekają, że mają utrudniony dostęp do usług instytucji otoczenia biznesu. Dlaczego mówię o Rzeszowie? W Rzeszowie jest centrum więc łatwo jest dotrzeć do informacji, w Mielcu bardzo aktywnie działa Agencja Rozwoju Regionalnego. Natomiast południowe obszary przede wszystkim mają kłopot i to spory z dostępem do informacji, z komunikacją, bo to jest wyprawa. Ktoś, kto mieszka w okolicach Krosna jedzie w jedną stronę ponad godzinę, więc to jest strata czasu. – Ekspert 1

155


Mamy kilka przykładów świadczących, że Rzeszów jest jednak lokomotywą i mimo że Krosno też ma tam sporo do zaoferowania, to jednak poziom funkcjonowania MŚP w Krośnie, a w Rzeszowie jest zupełnie inny. Jeżeli cho-dzi o merytorykę, zaplecze, możliwości itd. Czyli zróżnicowanie niewątpliwie jest zauważalne. – Przedstawiciel Instytucji Finansowej 2

Zdecydowana mniejszość badanych przedstawicieli instytucji otoczenia biznesu stwierdziła, iż bariery i czynniki rozwoju mikroprzedsiębiorczości nie są zróżnicowane przestrzennie. W uzasadnieniu stanowiska wskazano, iż programy regionalne skierowane są do przedsiębiorców z całego województwa, w związku z tym dostępność środków jest jednakowa bez względu na lokalizację podmiotu.

Mając na uwadze wszystkie przeanalizowane w toku analizy jakościowej wypowiedzi respondentów należy stwierdzić, iż zróżnicowanie przestrzenne barier i czynników rozwoju zdecydowanie istnieje, choć nie dotyczą one wszystkich spośród nich (część bowiem – jak wspomniano wcześniej – ma charakter wręcz ogólnopolski). W miejscowościach większych, w których funkcjonuje kilka Instytucji Otoczenia Biznesu dostęp do wsparcia jest łatwiejszy i szybszy niż w przypadku miejscowości mniejszych, w których aplikowanie związane jest z wielo-krotnym dojazdem do siedziby instytucji, co – mając na uwadze niezadowalającą infrastrukturę drogową Pod-karpacia – jest utrudnione i czasochłonne.

Tabela 15. Przestrzenny rozkład Instytucji Otoczenia Biznesu w województwie podkarpackim

Lp. Miejscowość Liczba IOB

1 Rzeszów 24

2 Stalowa Wola 3

3 Jasło 2

4 Krosno 2

5 Przemyśl 2

6 Sanok 2

7 Boguchwała 1

8 Jarosław 1

9 Lesko 1

10 Leżajsk 1

11 Mielec 1

12 Sędziszów Małopolski 1

13 Tarnobrzeg 1

14 Ustrzyki Dolne 1

Suma 43

Źródło: opracowanie własne na podstawie analizy desk research

Sam rozkład przestrzenny Instytucji Otoczenia Biznesu został wskazany w niniejszym badaniu jako bariera rozwoju mikroprzedsiębiorczości (Rysunek 9). Na 43 funkcjonujące w województwie instytucje, siedziba aż 24 z nich znajduje się w Rzeszowie. Na drugim miejscu dot. liczebności IOB znajduje się Stalowa Wola – 3 podmio-ty. W miastach, tj. Przemyśl, Jasło, Krosno i Sanok znajdują się 2 instytucje wspierające. Natomiast w pozostałych wymienionych w tabeli miejscowościach – 1.

Zdecydowanie łatwiej jest rozwinąć się w mieście wojewódzkim, w którym liczba instytucji oferujących wsparcie oraz liczba potencjalnych klientów jest większa.

156


Zróżnicowania międzyregionalne

Sektor mikroprzedsiębiorstw w województwie podkarpackim w wielu aspektach znajduje się w niekorzystnej sytuacji w porównaniu z innymi regionami kraju, co jest wynikiem występowania całej wiązki barier ogranicza-jących jego rozwój. Ich podsumowanie warto rozpocząć od czynników o charakterze zewnętrznym. Wśród nich duże znaczenie posiada peryferyjną lokalizację województwa, która nie generuje korzyści w postaci pogłębienia międzynarodowych relacji gospodarczych w postaci np. udziału kapitału zagranicznego w mikroprzedsiębio-stwach (nie bez znaczenia jest tutaj fakt graniczenia województwa podkarpackiego z państwami o raczej ograni-czonym potencjale gospodarczym). Sytuację w tym zakresie pogarsza wciąż niewielka ilość dróg ekspresowych i autostrad. Województwo podkarpackie jest regionem o dużym zróżnicowaniu wewnątrzregionalnym pod względem sytuacji ekonomicznej przedsiębiorstw, która ujawnia gospodarczą peryferyjność niektórych części województwa.

Odnosząc się do barier związanych z zasobami mikroprzedsiębiorstw warto odnieść się do bardzo niskiego po-ziom średniego zatrudnienia w mikroprzedsiębiorstwach, które mimo iż jest rekompensowane przez wysoką liczbę osób pracujących nie będących osobami zatrudnionymi (właściciele, rodzina), to świadczy o relatyw-nie niskim wykorzystaniu „zewnętrznych” zasobów ludzkich w porównaniu do innych regionów. Podkarpackie mikrofirmy również w relatywnie niewielkim zakresie prowadzą działania zorientowane na podnoszenie skali czy jakości zasobów, o czym świadczy ograniczona aktywność mikroprzedsiębiorstw w podejmowaniu działań zorientowanych na podnoszenie poziomu kompetencji pracowników oraz relatywnie niskie w porównaniu do innych firm nakłady inwestycyjne na środki trwałe.

Odnosząc się do aspektu prowadzenia działalności to główną barierą w rozwoju firm jest niska w porównaniu do innych regionów efektywność pracy, której skutkiem są relatywnie niekorzystne wyniki ekonomiczne. W woje-wództwie podkarpackim w porównaniu do innych regionów mamy do czynienia z mniejszym udziałem mikro-firm z co najmniej 5 letnim stażem prowadzenia działalności, a ponadto podkarpackie mikroprzedsiębiorstwa są relatywnie mało innowacyjne i mniej skłonne do prowadzenia działalności eksportowej. Barierą dla rozwoju podkarpackiego sektora przedsiębiorstw jest również niekorzystny stan struktury branżowej, ze względu na wy-kazany w analizach niższy potencjał sektora usług rynkowych opartych na wiedzy niż w innych regionach kraju.

Występowanie przedstawionych barier skutkuje słabymi wynikami finansowymi sektora mikroprzedsiębiorstw w województwie podkarpackim. Skutek ten staje się kolejną barierą ponieważ ogranicza zasoby kapitałowe, co pogłębia występowanie barier zasobowych poprzez obniżoną zdolność do inwestowania.

4.5. Identyfikacja i ocena stosowanych instrumentów wspierania mikroprzedsiębiorczości

4.5.1. Charakterystyka dostępnych instrumentów wspierania mikroprzedsiębiorczości

Oferowane mikro i małym przedsiębiorstwom w latach 2007 - 2013 rodzaje wsparcia zebrane zostały w Raporcie o sytuacji mikro i małych przedsiębiorstw w roku 2011 Banku Pekao36. Autorzy scharakteryzowali wsparcie skie-rowane zarówno dla osób rozpoczynających działalność gospodarczą, jak i wsparcie ukierunkowane na rozwój przedsiębiorstw już istniejących. W niniejszym podrozdziale omówione zostanie wyłącznie wsparcie w postaci środków unijnych. Dokumentami regulującymi są programy operacyjne na lata 2007 – 2013, tj. Program Ope-racyjny Kapitał Ludzki, Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka, Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko oraz Program Rozwoju Obszarów Wiejskich.

Poniżej wymienione zostały szczegółowe Działania oraz Poddziałania skierowane do poszczególnych osób, ze względu na status prowadzonych przez nich przedsiębiorstw (start up-y oraz firmy już istniejące).

36 s. 104 - 128

157


I. WSPIERANIE ZAKŁADANIA WŁASNEJ DZIAŁALNOŚCI GOSPODARCZEJ:

1. PROGRAM OPERACYJNY KAPITAŁ LUDZKI: • Poddziałanie 6.1.3 Poprawa zdolności do zatrudnienia oraz podnoszenie poziomu aktywności zawodowej

osób bezrobotnychDziałanie wdrażane jest wyłącznie przez Powiatowe Urzędy Pracy. Grupę docelową stanowią osoby, które zare-jestrowane są w urzędach jako osoby bezrobotne oraz osoby o szczególnej sytuacji na rynku pracy. W ramach Poddziałania przyznawane są m.in. jednorazowe środki na podjęcie działalności gospodarczej. Środki finansowe na niniejsze wsparcie pochodzą głównie z Funduszu Pracy oraz Europejskiego Funduszu Społecznego.

• Działanie 6.2 Wsparcie oraz promocja przedsiębiorczości i samozatrudnieniaDziałanie może być wdrażane przez podmioty, wspierające przedsiębiorczość w swoim regionie. Pierwszeństwo mają instytucje lokalne i regionalne, które wspierają osoby fizyczne planujące złożenie działalności gospodarczej. Grupą docelową są w szczególności osoby pozostające bez zatrudnienia przez okres 12 miesięcy, kobiety, osoby do 25 roku życia, osoby po 45 roku życia, osoby niepełnosprawne oraz osoby zamieszkujące gminy miejsko – wiejskie i wiejskie do 25 tys. mieszkańców (zamierzające podjąć zatrudnienie w obszarach nierolniczych). Forma wsparcia jest dotacja do 100 % kosztów kwalifikowalnych projektu, przy minimalnej wartości projektu równej 50 tys. zł.

2. PROGRAM ROZWOJU OBSZARÓW WIEJSKICH:• Działanie 311 Różnicowanie w kierunku działalności nierolniczej

Działanie umożliwia rolnikom, domownikom i małżonkom rolników podjęcia działalności nierolniczej lub związanej z rolnictwem w zakresie produkcji lub usług. Celem działania jest promocja zatrudnienia poza rol-nictwem na obszarach wiejskich oraz tworzenie pozarolniczych źródeł dochodów. Wsparcie ma postać zwrotu maksymalnie 50% kosztów kwalifikowalnych operacji. Wysokość wsparcia skierowanego dla jednego benefi-cjenta nie może przekroczyć 100 tys. zł.

• Działanie 312 Tworzenie i rozwój mikroprzedsiębiorstwDziałanie ma na celu zapewnienie wzrostu konkurencyjności gospodarczej oraz wzrost zatrudnienia na obsza-rach wiejskich. Pomoc udzielana jest podmiotom rozpoczynającym prowadzenie działalności gospodarczej oraz rozwijającym istniejące mikroprzedsiębiorstwa w zakresie usług i handlu. Wsparcie ma postać zwrotu maksy-malnie 50% kosztów kwalifikowalnych operacji. Wysokość wsparcia skierowanego do jednego beneficjenta nie może przekroczyć 300 tys. zł.

• Działanie 413 Wdrażanie lokalnych strategii rozwojuNiniejsze Działanie realizowane jest w ramach Osi IV PROW przez lokalne grupy działania (LGD) realizujące lokalne strategie rozwoju (LSR). Działanie umożliwia mieszkańcom obszaru objętego zasięgiem lokalnej stra-tegii rozwoju realizacji projektów, których zamierzeniem jest poprawa jakości życia, aktywności społeczności lokalnej oraz powstanie nowych miejsc pracy na obszarach wiejskich. Pracownicy LGD pomagają wnioskodaw-com w ramach realizacji LSR w przygotowaniu projektów, które mogą dotyczyć m.in. opisanych powyżej Działań Osi III PROW.

3. PROGRAM OPERACYJNY INNOWACYJNA GOSPODARKA:• Działanie 3.1 Inicjowanie działalności innowacyjnej

Działanie wdrażane jest przez instytucje (wybrane przez Instytucję Wdrażającą – PARP) mające na celu wspie-ranie nowopowstających innowacyjnych przedsiębiorstw, takie jak m.in. inkubatory przedsiębiorczości, centra transferu technologii, parki naukowo-technologiczne. Wsparcie udzielane przedsiębiorcom cechuje dwuetapo-wość. W pierwszej kolejności następuje dotacja na inkubację, w skład której wchodzą: bezpłatne udostępnienie infrastruktury, doradztwo, szkolenia oraz analizy. Po fazie preinkubacji następuje dofinansowanie na inwestycje w nowoutworzone przedsiębiorstwo.

158


II. WSPARCIE NA ROZWÓJ BIZNESU:1. Program Operacyjny Kapitał Ludzki:

• Poddziałanie 2.1.1 Rozwój kapitału ludzkiego przedsiębiorstw• Poddziałanie 6.1.1 Wsparcie osób pozostających bez zatrudnienia na regionalnym rynku pracy• Poddziałanie 8.1.1 Wspieranie rozwoju kwalifikacji zawodowych i doradztwo dla przedsiębiorstw

2. Program Rozwoju Obszarów Wiejskich:• Działanie 1.2.3 Zwiększenie wartości dodanej podstawowej produkcji rolnej i leśnej

3. Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka:• Działanie 1.4 Wsparcie projektów celowych• Działanie 4.1 Wsparcie na wdrożenie wyników prac badawczych i rozwojowych• Działanie 4.2 Stymulowanie działalności B+R przedsiębiorstw oraz wsparcie w zakresie wzornictwa przemy-

słowego• Działanie 4.3 Kredyt technologiczny• Działanie 4.4 Nowe inwestycje o wysokim potencjale innowacyjnym• Działanie 5.4.1 Wsparcie na uzyskanie / realizację ochrony własności przemysłowej• Działanie 5.1 Wspieranie rozwoju powiązań kooperacyjnych o znaczeniu ponadregionalnym• Działanie 6.1 Paszport do eksportu • Działanie 8.1 Wspieranie działalności gospodarczej w dziedzinie gospodarki elektronicznej• Działanie 8.2 Wspieranie wdrażania elektronicznego biznesu typu B2B• Poddziałanie 3.3.2 Wsparcie dla MŚP

4. Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko• Priorytet 4 Przedsięwzięcia dostosowujące przedsiębiorstwa do wymogów ochrony środowiska

4.5.2. Poziom i zakres udzielonego wsparcia

W niniejszej części scharakteryzowano poziom i zakres wsparcia adresowanego do sektora mikroprzedsię-biorstw. W pierwszej kolejności przedstawione zostały dane z badania ilościowego w sektorze mikroprzedsię-biorstw, które wskazują na aktywność w pozyskiwaniu pomocy zewnętrznej.

Wykres 58. Udział mikroprzedsiębiorstw, które uzyskały wsparcie publiczne w ciągu ostatnich 5 lat

40,9%

59,1%

tak

nie


59,1% badanych przedsiębiorstw nie uzyskało w przeciągu ostatnich 5 lat wsparcia publicznego. Natomiast 40,9% uzyskało takie wsparcie. Jego szczegółową charakterystykę przedstawiono na poniższym wykresie.

159


Wykres 59. Rodzaj uzyskanego wsparcia publicznego wraz ze strukturą źródeł finansowania

8,4%4,0% 3,1% 2,6% 1,6% 1,0% 0,9%

16,2%30,5%

21,7%

12,2%6,7%

1,5% 1,5%

20,9%7,0%

8,5%

3,0%

2,6%5,9%

1,5%

45,5%41,6%

33,2%

17,8%

10,8%8,4%

3,8%

0%

10%

20%

30%

40%

50%

subsydiowanie zatrudnienia pracowników

przez UP

udział pracowników lub właścicieli w szkoleniach

dotacje na założenie przedsię-biorstwa

dotacje na inwestycje w przedsię-biorstwie

finansowanie zakupu usług na rzecz rozwoju

przedsię-biorstwa

finansowanie udziału

w targach / imprezach branżowych

innego rodzaju wsparcie

krajowe unijne nie wiem

Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI mikroprzedsiębiorstw; n=286; wykres doty-czy osób, które zadeklarowały skorzystanie ze wsparcia publicznego; wartości procentowe nad słupkiem prezentują udział przedsiębiorstw, które skorzystały z danego rodzaju wsparcia; odsetki odpowiedzi nie sumują się do 100%, możliwe było wskazanie więcej niż jednej formy wsparcia

Najczęstszym rodzajem uzyskanego wsparcia publicznego wskazanym przez przedsiębiorców (45,5% wskazań) jest subsydiowanie zatrudnienia pracowników przez Urząd Pracy. Działanie to zostało w większości sfinan-sowane ze środków krajowych. Drugim w kolejności, najczęściej uzyskiwanym wsparciem (41,6%) jest udział pracowników lub właścicieli firm w szkoleniach. Działanie to zostało w większości sfinansowane ze środków unijnych. Do innych form wsparcia należą także dotacje na podjęcie działalności gospodarczej (33,2%), dotacje na inwestycje w przedsiębiorstwie (17,8%) oraz finansowanie zakupu usług na rzecz rozwoju przedsiębiorstwa (10,8%) finansowane głównie ze środków unijnych. Rzadziej występującym działaniem jest finansowanie udzia-łu w targach i imprezach branżowych (8,4%), którego źródłem finansowania są przede wszystkim środki krajo-we. Innego rodzaju wsparcie wskazane zostało przez 3,8% badanych. Większość środków będących zapleczem finansowym realizowanych działań pochodzi z UE.

Poniżej przedstawiono szczegółowe charakterystyki instrumentów wsparcia dla mikroprzedsiębiorstw, które po-zwalają określić jego zakres w odniesieniu do sektora mikroprzedsiębiorstw.

Dotacje na rozpoczęcie działalności gospodarczej

Na potrzeby niniejszej części przeanalizowano ilość oraz wielkość dofinansowań na podjęcie działalności gospo-darczej udzielanych w latach 2008 – 2013 przez Powiatowe Urzędy Pracy oraz Podkarpacki Odział Regionalnej Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa.

Dane przesłane przez PUP omówiono w rozróżnieniu na środki pochodzące z Funduszu Pracy oraz Europej-skiego Funduszu Społecznego. Natomiast dokumenty przesłane przez Podkarpacki Oddział ARiMR omówiono w rozróżnieniu na środki pochodzące z Działania 311 Różnicowanie w kierunku działalności nierolniczej i Dzia-łania 312 Tworzenie i rozwój mikroprzedsiębiorstw III Osi PROW oraz Działanie 413 Wdrażanie lokalnych strategii rozwoju IV Osi PROW (które scharakteryzowano w powyższym podrozdziale).

160


Wykres 60. Łączna liczba dofinansowań udzielonych na utworzenie działalności gospodarczej przez PUP oraz ARiMR

586

641

33 33

Ilość dofinansowań z ARiMR

Działanie 311 PROW Działanie 312 PROWDziałanie 413_311 PROW Działanie 413_312 PROW

5560

9268

Ilość dofinansowań z PUP

Fundusz Pracy Europejski Fundusz Społeczny

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych PUP ze sprawozdań MPiPS-02 oraz danych z Podkarpackiego Oddziału Regionalnego ARiMR

Łączna ilość dofinansowań udzielonych na utworzenie działalności gospodarczej z Powiatowych Urzędów Pra-cy w województwie podkarpackim w latach 2008 - 2013 wynosi 14 828. Większość dofinansowań uzyskanych w PUP finansowana jest ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego - 9268. Ilość dotacji finansowanych z Funduszu Pracy wynosi natomiast 5560. W tym samym okresie czasu udzielono 1293 dofinansowań na rozpo-częcie działalności gospodarczej z Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa. Środki rozdysponowane zostały w ramach Działania 311 PROW (586), Działania 312 PROW (641), Działania 413 – 311 PROW (33) oraz 413 – 312 PROW (33).

Wykres 61. Ilość dofinansowań na utworzenie działalności gospodarczej udzielanych przez PUP (wykres z lewej strony) oraz ARiMR (wykres ze strony prawej) w latach 2008 - 2012

727

1057

1796

470

15101636

2255

2558

14861333

0

500

1000

1500

2000

2500

3000

2008 2009 2010 2011 2012

Fundusz Pracy

Europejski FunduszSpołeczny

96

129

232

129125

260 256

1 11 211

12 20

0

50

100

150

200

250

300

2008 2009 2010 2011 2012

Działanie 311 PROWDziałanie 312 PROWDziałanie 413_311 PROWDziałanie 413_312 PROW


W latach 2008 - 2010 zauważyć należy wzrostową tendencję w udzielaniu dotacji na rozpoczęcie działalności gospodarczej zarówno ze środków pochodzących z Funduszu Pracy, jak i Europejskiego Funduszu Społeczne-go. W roku 2010 dotacje otrzymało najwięcej aplikujących. 2558 osób otrzymało dofinansowanie pochodzące ze środków EFS, natomiast 1796 z FP. Po roku 2010 odnotowano spadek ilości przyznawanych dotacji. Ilość dofinansowań udzielanych w ramach środków EFS zmalała do 1486 i w roku 2012 wyniosła niewiele mniej. Na-

161


tomiast ilość dotacji udzielanych w ramach środków FP zmalała w roku 2011 trzykrotnie, po czym w roku 2012 wzrosła do 1510.

Wzrost liczby udzielanych dofinansowań dotyczy Działań realizowanych w ramach Programu Rozwoju Obsza-rów Wiejskich. W roku 2008 nie udzielono ani jednej dotacji na rozpoczęcie własnej działalności gospodarczej. Natomiast w roku 2011 ilość udzielonego wsparcia była największa. W przypadku Działania 312 ilość rokrocznie udzielonych dofinansowań na podjęcia działalności gospodarczej rosła, osiągając w roku 2011 wysokość 260 udzielonych świadczeń. W roku 2012 utrzymuje się na mniej więcej podobnym poziomie (256). Jeżeli chodzi o Działanie 311, w roku 2012 odnotowano spadek przydzielonych dofinansowań. Niewielkim zainteresowaniem cieszą się natomiast Działanie 413_311 i 413_312, których największa udzielona ilość wynosi odpowiednio 21 i 20 w 2012 roku.

Wykres 62. Ilość dofinansowań na podjęcie działalności gospodarczej udzielonych w latach 2008 – 2013 przez PUP oraz ARiMR

182023

252531

34343560

6668

6969

717279

80

95100

219

0 400 800 1200

jasielskitarnobrzeski bieszczadzkibrzozowski

stalowowolskiniżański

leskileżajskisanocki

kolbuszowskidębicki

krośnieński lubaczowskistrzyżowski

ropczycko-sędziszowskijarosławskiprzemyski

mieleckiprzeworski

łańcuckirzeszowski

Dofinansowania z ARiMR

302357

416

445499

589

615634639654

672692

709806

808830

936

948

9631054

1260

0 400 800 1200

bieszczadzkileski

tarnobrzeski / m. Tarnobrzegstrzyżowskilubaczowski

łańcuckiprzeworski

stalowowolskijarosławski

niżańskikolbuszowski

przemyski / m. Przemyślmieleckileżajskidębicki

brzozowskisanocki

ropczycko-sędziszowskirzeszowski / m. Rzeszówkrośnieński / m. Krosno

jasielski

Dofinansowania z PUP


Największą ilość dofinansowań na podjęcie działalności gospodarczej z Powiatowego Urzędu Pracy przyzna-no w powiatach jasielskim oraz krośnieńskim – odpowiednio 1260 i 1054. Powiat rzeszowski plasuje się na trzecim miejscu z liczbą 963 udzielonych dotacji. Niewiele mniej osób zostało objętych pomocą w powiatach ropczycko-sędziszowskim (948) i sanockim (936). Powiatem, w którym udzielono najmniejszej ilości wsparcia jest powiat bieszczadzki (302 osoby). Prawdopodobnie wynika to ze specyfiki geograficznego położenia tego obszaru i dominującej w nim branży turystycznej. Aplikujący o wsparcie podejmują działalność gospodarczą w tej głównie specyfikacji, w przeciwieństwie do np. powiatu rzeszowskiego, gdzie spektrum zakładanych mi-kroprzedsiębiorstw obejmuje zdecydowanie więcej branż, tj. przemysł czy produkcja – niemożliwe do utwo-rzenia w powiecie bieszczadzkim, z racji funkcjonowania Programu Natura 2000 obejmującego znaczną część terenów zielonych.

162


Jeżeli chodzi o ilość dofinansowań udzielonych przez Agencję Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, do-minuje powiat rzeszowski – 219. Następnie łańcucki – 100 oraz przeworski – 95. Najmniej osób dofinansowano w powiatach: jasielskim – 18, tarnobrzeskim – 20, bieszczadzkim – 23 oraz brzozowskim i stalowowolskim - 25 osób. W aneksie załączone zostały tabele, zawierające szczegółowe dane o ilości dofinansowań w poszczególnych powiatach w podziale na lata. Zawierają one dane dotyczące zarówno ilości dotacji udzielonych przez PUP, jak i ARIMR.

Wykres 63. Łączna kwota dofinansowań udzielonych na utworzenie działalności gospodarczej przez PUP (wy-kres ze strony lewej) oraz ARiMR (wykres ze strony prawej).

38,0

76,4

2,8 3,10

20

40

60

80

100

120

140

160

Działanie 311PROW

Działanie 312PROW

Działanie413_311PROW

Działanie413_312PROW

Mili

ony

95

148,5

0

20

40

60

80

100

120

140

160

Fundusz Pracy Europejski FunduszSpołeczny

Mili

ony


Z racji na większą ilość dofinansowań udzielonych na podjęcie działalności gospodarczej przez Powiatowe Urzę-dy Pracy niż Agencję Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, łączna kwota dotacji jest w ich przypadku wyższa. 148 530 302,6 zł to środki pochodzące z Europejskiego Funduszu Społecznego, natomiast 95 042 250 zł z Funduszu Pracy. Łącznie PUP w województwie podkarpackim udzieliły w latach 2008 – 2012 dotacji na utworzenie działalności gospodarczej na kwotę 243 572 552,6 zł. Łączna kwota dofinansowań mających źródło finansowania w ARIMR wynosi zaś 120 309 821,4 zł, co stanowi wartość dwukrotnie mniejszą niż wydatki PUP. Najwyższa kwota dotacji ARiMR dotyczy Działania 312 PROW i wynosi 76 385 487,9 zł.

163


Wykres 64. Kwota dofinansowań na podjęcie działalności gospodarczej udzielonych w latach 2008 – 2013 przez PUP (wykres ze strony lewej) oraz ARiMR (wykres ze strony prawej).

5,16,16,9

7,78,98,9

9,710,610,711,1

11,511,6

11,912,5

12,813,9

15,2

15,8

16,216,7

19,8

0 10 20

bieszczadzkileski

tarnobrzeski / m. Tarnobrzegstrzyżowski

łańcuckilubaczowskiprzeworskijarosławski

stalowowolskiniżański

przemyski / m. Przemyślmielecki

kolbuszowskileżajskidębicki

brzozowskisanocki

rzeszowski / m. Rzeszówropczycko-sędziszowskikrośnieński / m. Krosno

jasielski

Miliony

1,1

1,9 1,9

2,3 2,4

2,7

2,7

2,8

3,2 5,3

6,4 6,6

6,6 6,6

6,8 7,0 7,4

7,6

8,8 9,8

20,4

0 10 20

bieszczadzki

tarnobrzeski

stalowowolski

jasielski

brzozowski

leżajski

niżański

leski

sanocki

kolbuszowski

strzyżowski

krośnieński

mielecki

przemyski

dębicki

ropczycko-sędziszowski

lubaczowski

jarosławski

łańcucki

przeworski

rzeszowski

Miliony


Wysokość dotacji w poszczególnych powiatach odpowiada generalnie ilości udzielonych tam dofinansowań. Najwyższa kwota środków pochodzących z PUP wydatkowana została w powiecie jasielskim i wyniosła 19 781 800 zł. Najmniejsza kwota dofinansowań wydatkowana została w powiecie bieszczadzkim i wyniosła 5 095 500 zł. Najwięcej środków na podjęcie działalności gospodarczej pochodzących z ARIMR zostało udzielonych w po-wiecie rzeszowskim – 20 433 044 zł, najmniej natomiast w powiecie bieszczadzkim – 1 079 947,5 zł.

164


Wykres 65. Kwoty dofinansowań na utworzenie działalności gospodarczej udzielanych przez PUP (wykres z le-wej strony) oraz ARiMR (wykres ze strony prawej) w latach 2008 – 2012

9,8

18,7

33,0

8,2

25,4

21,3

38,0

46,1

20,8 22,3

0

5

10

15

20

25

30

35

40

45

50

2008 2009 2010 2011 2012

Mili

ony

Fundusz Pracy Europejski Fundusz Społeczny

6,2 7,4

16,4

7,4

12,6

31,5 32,2

0,1 0,9 1,80,9 2,2

0

5

10

15

20

25

30

35

40

45

50

2008 2009 2010 2011 2012

Mili

ony

Działanie 311 PROW Działanie 312 PROWDziałanie 413_311 PROW Działanie 413_312 PROW


Najwięcej dofinansowań udzielono w roku 2010, w związku z tym rok ten cechuje także najwyższa kwota dotacji zarówno z EFS – 46 058 164,6 zł oraz FP – 32 963 125 zł. Najmniejsze kwoty dofinansowań wydatkowano zaś w roku 2011 – 20 830 092,4 zł (EFS) oraz 8 186 070,8 zł (FP). Natomiast największą ilość środków na podjęcie działalności gospodarczej z ARIMR udzielono w ramach działania 312 PROW w roku 2012. Ich kwota wyniosła 32 228 516 zł.

Szczegółowe dane dotyczące wysokości dofinansowań uzyskanych z Powiatowych Urzędów Pracy oraz ARiMR w poszczególnych powiatach w podziale na lata zostały zawarte w tabelach umieszczonych w aneksie.

Dotacje inwestycyjne dla sektora przedsiębiorstw

Poniżej przedstawiono zestawienia obrazujące skalę oddziaływania interwencji dofinansowanych ze środków wspólnotowych na podmioty sektora przedsiębiorstw zatrudniające do 9 osób (mikroprzedsiębiorstwa) oraz przedsiębiorstwa, w których liczba pracowników wynosi 10 osób i więcej (przedsiębiorstwa małe, średnie i duże).

Tabela 16. Liczba i wartość projektów zrealizowanych przez podmioty sektora przedsiębiorstw w ramach PO IG, PO RPW oraz RPO WP

Program operacyjny

Przedsiębiorstwa zatrudniające do 9 osób

Przedsiębiorstwa zatrudniające 10 osób i więcej

Wartość projektów Liczba projektów Wartość projektów Liczba projektów

Program Operacyjny Innowacyj-na Gospodarka 301 608 668,18 zł 201 1 217 236 556,03 zł 359

Program Operacyjny Rozwój Polski Wschodniej - - 3 957 909,30 zł 1

Regionalny Program Operacyjny Województwa Podkarpackiego 264 485 653,98 zł 253 1 044 478 720,59 zł 484

RAZEM 566 094 322,16 zł 454 2 265 673 185,93 zł 844

Źródło: opracowanie własne na podstawie raportu z systemu SIMIK wg stanu na 30.04.2014 r.; zestawienie nie uwzględnia PO KL, ponieważ w ramach tego programu operacyjnego Beneficjenci nierzadko realizują projekty na rzecz innych podmiotów

165


Wg stanu na 30.04.2014, podmioty należące do sektora mikroprzedsiębiorstw w ramach PO IG zrealizowały na terenie województwa podkarpackiego 201 projektów na kwotę 301 608 668,18 zł, a przedsiębiorstwa o więk-szym zatrudnieniu zrealizowały większą liczbę projektów, było to 359 przedsięwzięć. Łączna wartość projektów zrealizowanych przez podmioty zatrudniające 10 osób i więcej jest ponad czterokrotnie wyższa, aniżeli wartość projektów zrealizowanych przez mikroprzedsiębiorstwa i wynosi ona 1 217 236 556,03 zł. W ramach PO RPW mikroprzedsiębiorstwa nie zrealizowały żadnego projektu, a przedsiębiorstwa większe tylko jedno przedsięwzię-cie o wartości 3 957 909,30 zł. Sytuacja w Regionalnym Programie Operacyjnym Województwa Podkarpackie-go jest zbliżona do omówionej w przypadku PO IG, mikroprzedsiębiorstwa zrealizowały tutaj 253 projekty na łączną kwotę 264 484 635,98 zł, a podmioty większe zakończyły realizację 484 przedsięwzięć na łączną kwotę 1 044 487 720,59 zł. Z kolei analizując łącznie wskazane programy operacyjne, mikroprzedsiębiorstwa zakoń-czyły realizację 454 projektów na łączną kwotę 566 094 322,16 zł a przedsiębiorstwa większe 844 przedsięwzięcia o ponad czterokrotnie większej wartości 2 265 673 185,93 zł.

Przewaga przedsięwzięć realizowanych przez podmioty zatrudniające 10 i więcej osób świadczy o większej możliwości oddziaływania interwencji publicznej w ramach PO IG, PO RPW oraz RPO WP na przedsiębior-stwa małe, średnie i duże, aniżeli na podmioty sektora mikroprzedsiębiorstw. Jednocześnie, zestawiając te dane z wcześniej analizowanymi informacjami odnoszącymi się do wsparcia oferowanego przez PUP i ARiMR stwier-dzić należy, że ten drugi wariant wsparcia ma z punktu widzenia mikroprzedsiębiorstw wyraźnie większe zna-czenie, choćby jeśli uwzględnić liczbę przyznanych dotacji w obu przypadkach. Dotychczasowy charakter RPO WP, choć w wielu miejscach zorientowany na wspieranie sektora MŚP, to jednak nie wyodrębniał w ramach tej kategorii mikroprzedsiębiorstw, co sprawia, że wsparcie to nie tylko nie jest w pełni adekwatne do specyfiki mi-kroprzedsiębiorstw, ale także w wielu przypadkach niedostępne. Z tego względu nie powinno dziwić, że udział mikroprzedsiębiorstw wśród firm korzystających ze wsparcia w ramach RPO WP wyraźnie odbiega od udziału mikroprzedsiębiorstw w ogólnej liczbie przedsiębiorstw. Biorąc pod uwagę dotychczasowe doświadczenia war-to rozważyć taki sposób konstruowania wsparcia dla firm mikro, by w swym kształcie zbliżało się ono do tych form pomocy, które są oferowane osobom zainteresowanym uruchamianiem własnej działalności gospodarczej. Przede wszystkim chodzi tutaj o uproszczenie procesu udzielania pomocy, a także umożliwienie korzystania z relatywnie niewielkiej skali wsparcia (kwoty dofinansowania), która jednak z punktu widzenia pojedynczego przedsiębiorcy może mieć bardzo istotne znaczenie dla funkcjonowania jego firmy.

Rekomendacja 15. Doświadczenia w realizacji wsparcia dla sektora mikroprzedsiębiorstw w ostatnich la-tach wskazują na potrzebę wprowadzenia rozwiązań dedykowanych tej kategorii firm, gdyż w przypadku „wpisania” ich w model wsparcia dla całego sektora MŚP może zostać utracona specyfika firm mikro. Kon-struując wsparcie dla sektora mikroprzedsiębiorstw należy się więc skupić przede wszystkim na rozwiązaniu charakterystycznych dla tych firm problemów oraz tak skalibrować kryteria i sposób naboru, by nie miały one charakteru tak jednoznacznie „zamykającego” jak w przypadku dotychczasowej pomocy inwestycyjnej.

4.5.3. Efekty dotychczas stosowanych instrumentów wspierania mikroprzedsiębiorczości

Jak wynika z przeprowadzonej analizy desk research efektywność wsparcia unijnego nie została w analizowanych dokumentach oceniona w sposób jednoznaczny.

Z badania przeprowadzonego przez Podkarpackie Obserwatorium Przedsiębiorczości37 wynika, iż ocena efek-tywności wsparcia zależna jest od obszaru, na którym znajduje się siedziba przedsiębiorstwa. I tak, właścicie-le firm znajdujących się na obszarach wiejskich wpływ funduszy unijnych na przedsiębiorczość Podkarpacia oceniają pozytywnie. Uzasadniając swoje stanowisko, opierają się na obserwacji rynku lokalnego – zauważają powstawanie nowych przedsiębiorstw oraz rozwój infrastruktury drogowej. Właściciele firm znajdujących się w mniejszych miastach dostrzegają niewielki wpływ funduszy unijnych na rozwój przedsiębiorczości. Niektórzy z badanych nie widzą nawet możliwości skorzystania z unijnego wsparcia. Skarżą się na brak informacji i nie-liczne przypadki uzyskania pomocy. Efektywność unijnego wsparcia została natomiast oceniona najlepiej przez przedsiębiorców pochodzących z dużych miast. Zwrócili oni uwagę na wsparcie dla nowopowstających firm, które bez dotacji nie miałby szansy zaistnieć na rynku. Abstrahując od podziału na miejsce siedziby firmy, więk-

37 Raport z badań jakościowych wśród mikroprzedsiębiorców. Moduł diagnostyczny., POP, Rzeszów 2010

166


szość badanych oceniła wpływ środków unijnych na przedsiębiorczość województwa podkarpackiego jako duży za sprawą powstawania nowych i rozwijania się przedsiębiorstw już istniejących.

Na potrzeby raportu dotyczącego „wpływu funduszy strukturalnych wykorzystanych przez małe i średnie przedsię-biorstwa na rozwój regionalny województwa podkarpackiego, lubelskiego i podlaskiego”38 przeprowadzono badania ilościowe MŚP w ww. województwach. Mimo iż badanie objęło trzy województwa, można wskazać efekty działań sfinansowanych z dotacji strukturalnych dla sektora MŚP – w którym zawierają się mikroprzedsiębiorstwa. Do najczęściej wskazywanych efektów wsparcia zaliczono: wzrost obrotów przedsiębiorstwa, poprawę konkuren-cyjności i rentowności przedsiębiorstwa, unowocześnienie środków trwałych, wzrost poziomu innowacyjności, wzrost liczby nowych miejsc pracy oraz wzrost nakładów inwestycyjnych w przedsiębiorstwie. Do rzadziej wy-mienianych efektów należą: zwiększenie zdolności produkcyjnych, zwiększenie stopnia dostosowania przedsię-biorstwa do wymogów ochrony środowiska i powstanie nowego produktu. Natomiast najrzadziej wskazywano: pozyskanie nowych rynków zbytu, zwiększenie liczby pracujących poza rolnictwem na obszarach wiejskich oraz wzrost współpracy pomiędzy sferą B+R a MŚP. Niemal 79% przedsiębiorców biorących udział w badaniu przy-znało, iż dzięki otrzymanym dotacjom sytuacja rynkowa przedsiębiorstw uległa poprawie, a rezultaty programu warte były poniesionych nakładów. Zdaniem respondentów dotacje charakteryzują się efektywnością dwojakie-go rodzaju. Po pierwsze, wpływają na rozwój przedsiębiorstwa. Po drugie, sprzyjają rozwojowi regionu.

Natomiast do argumentów świadczących o niskiej efektywności unijnego wsparcia zaliczyć należy fakt, iż część przedsiębiorstw utrzymuje się na rynku jedynie przez pierwsze dwa lata – okres związany z niższymi opłatami ZUS, po czym następuje zamknięcie prowadzonej działalności. Część badanych osób stwierdziła, iż dotacje po-magają wyłącznie dużym podmiotom gospodarczym, przyczyniając się tym samym do poprawy sytuacji eko-nomicznej regionu. W opinii badanych dużym przedsiębiorstwom łatwiej jest niż mikro-podmiotom korzystać z funduszy ze względu na możliwość pokrycia wkładu własnego. W związku z powyższym efektywność wsparcia unijnego w postaci rozwoju mikroprzedsiębiorczości zdaje się być ograniczona.

Jednak z Badania ogólnopolskiego nt. stosowanej formy aktywizacji zawodowej bezrobotnych jaką jest przyznawa-nie środków Funduszu Pracy na podjęcie działalności gospodarczej przeprowadzonego przez Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej39 wynika, iż spośród firm, które założone zostały przez bezrobotnych za pomocą uzyskane-go dofinansowania w latach 2008 – 2011 działalność zakończyło 15%. Spośród nich 65,6% firm funkcjonowało na rynku poniżej 2 lat, 30,2% poniżej 3 lat, natomiast wyłącznie 4,1% 3 lata i więcej. Jeśli chodzi o sytuację osób, którzy zakończyli prowadzenie działalności zdecydowana większość osób ponownie posiada status osoby bezrobotnej. Ponad jedna trzecia z nich zatrudniona jest na podstawie umowy o pracę, o dzieło, zlecenie bądź kontrakt.

Również w badaniu przeprowadzonym przez Urząd Marszałkowski Województwa Podkarpackiego40 wpływ wsparcia na beneficjentów oceniono jako pozytywny. Jak wynika z raportu, realizacja dofinansowanych pro-jektów przyczyniła się do trwałego wzrostu poziomu inwestycji (w skali kraju), wzrostu poziomu przychodów i wyników finansowych przedsiębiorstwa oraz zdobycia nowych rynków zbytu. Najważniejszym i najłatwiejszym do zaobserwowania efektem interwencji jest zwiększenie nakładów inwestycyjnych przedsiębiorstwa. O stanie efektywności udzielanej pomocy może także świadczyć porównanie w przytaczanym badaniu grupy osób wspar-tych do kontrolnej grupy osób, które dofinansowania nie otrzymały. Jak wskazują wyniki – 38% badanych z gru-py kontrolnej zrealizowało projekt bez dodatkowego wsparcia, w tym 10% w identycznym terminie i zakresie jak grupa beneficjentów.

Jak wynika z Raportu o stanie sektora małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce41, fundusze europejskie stanowią dla start-up’ów oraz „młodych” firm ważny czynnik rozwoju. Do chwili realizacji omawianego badania, 40% wszystkich beneficjentów Działań PO IG stanowiły przedsiębiorstwa typu start-up. Razem z przedsiębiorstwami „młodymi” (stanowiącymi 10% ogółu beneficjentów) podmioty te uzyskały 1/3 łącznej wartości dofinansowań udzielanych w ramach Działań PO IG.

Wyniki przeprowadzonego badania pokazują, iż od momentu wejścia Polski do Unii Europejskiej 17% mi-kroprzedsiębiorstw objętych badaniem w województwie podkarpackim skorzystało z programów pomocowych

38 Rzeszów 200839 Gdańsk 201140 Ewaluacja wkładu bezpośrednich dotacji inwestycyjnych udzielonych w ramach RPO WP we wzrost innowacyjności oraz konkuren-

cyjności mikro, małych i średnich przedsiębiorstw województw podkarpackiego 41 Bank Pekao, Warszawa 2011

167


– w tym 11% objętych zostało wparciem unijnym, natomiast 7% krajowym. Generalnie stosunek ilości małych firm, które zdeklarowały skorzystanie ze środków pomocowych do mikroprzedsiębiorstw wynosi 21% do 10%. (Jednakże, jak zauważono w analizowanym raporcie – w roku 2009 działalność gospodarczą prowadziło 1,6 mln mikro-firm oraz 50 tys. małych przedsiębiorstw. W związku z tym 10% stanowi wynik bardzo wysoki.) Nato-miast ilość podmiotów, które skorzystały z dotacji unijnych w województwie podkarpackim jest w porównaniu do skali krajowej większa – dofinansowano 17% mikro-firm oraz 12% firm małych. Przedsiębiorców, którzy otrzymali wsparcie zapytano także o to, czy bez wsparcia z programów pomocowych realizacja inwestycji byłaby możliwa. Jak wykazano, 58% respondentów mogłaby zrealizować planowane działania bez środków pomoco-wych – w tym 12% zrealizowałaby je w całości, natomiast 46% w mniejszej skali. Wyłącznie 42% firm przyznała, iż wsparcie było koniecznym czynnikiem do realizacji projektów.

Mając na uwadze, iż 85% przedsiębiorstw powstałych dzięki wsparciu dotacyjnemu (przydzielonemu w latach 2008-2011) w roku 2011 nadal funkcjonowało, a opinie większości przedsiębiorców mają charakter pozytyw-ny, można uznać, iż oferowane wsparcie jest skuteczne. Jednakże oceniając efektywność nie można zapominać o grupie docelowej, która poprzez bariery związane z dostępem do wsparcia może być nieadekwatna. Oznacza to, iż z racji wielu, opisanych w niniejszym raporcie barier rozwoju mikroprzedsiębiorczości wsparcie otrzymują osoby, które posiadają określoną pulę środków finansowych umożliwiającą im realizację projektu we własnym zakresie. Dlatego też ocena efektywności i skuteczności wsparcia oferowanego przedsiębiorcom nie może być jednoznaczna.

Uzupełnieniem powyższych wniosków płynących z przeprowadzonej meta-analizy wyników badań ewaluacyj-nych są dane dotyczące osiągniętych wartości docelowych wskaźników produktów i rezultatów projektów reali-zowanych w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013, co pozwala wnioskować o efektach tego wsparcia w sektorze mikroprzedsiębiorstw oraz firm z pozostałych klas wielkości.

Tabela 17. Wartości wskaźników produktu i rezultatu osiągnięte w projektach RPO WP realizowanych przez podmioty sektora przedsiębiorstw

Nazwa wskaźnikaPrzedsiębiorstwa

zatrudniające do 9 osób

Przedsiębiorstwa zatrudniające

10 osób i więcej

Udział wartości wskaźnika przed-

siębiorstw do 9 osób w całości

sektora przedsię-biorstw

WSKAŹNIKI PRODUKTUWartość zakupionych środków trwałych/wartości nie-materialnych i prawnych służących wdrożeniu projek-tu[PLN]

121 724 732,71 zł 382 847 311,16 zł 24,1%

Powierzchnia wybudowanych/zmodernizowanych bu-dynków [m2] 9 110,9 12 827,6 41,5%

Liczba bezpośrednio utworzonych nowych etatów (EPC)[szt.] 0 251 0,0%

Liczba wdrożonych technologii [szt.] 84 199 29,7%Liczba przedsięwzięć informacyjno-promocyjnych o cha-rakterze międzynarodowym [szt.] 30 102 22,7%

Liczba zakupionej aparatury naukowo-badawczej [szt.] 0 16 0,0%Liczba przedsiębiorstw wspartych w zakresie ekspor-tu[szt.] 0 2 0,0%

Liczba nowych produktów turystycznych[szt.] 0 1 0,0%WSKAŹNIKI REZULTATU

Liczba nowych produktów i wytworzonych technologii wprowadzonych na rynek [szt.] 14 39 28,6%

Liczba nowych produktów/usług [szt.] 296 1023 22,4%

168


Nazwa wskaźnikaPrzedsiębiorstwa

zatrudniające do 9 osób

Przedsiębiorstwa zatrudniające

10 osób i więcej

Udział wartości wskaźnika przed-

siębiorstw do 9 osób w całości

sektora przedsię-biorstw

Liczba osób korzystających z usług on-line [osoby] 8 495 1,6%Liczba podpisanych kontraktów handlowych [szt.] 415 277 60,0%Liczba przedsiębiorstw korzystających z usług utworzo-nych laboratoriów [szt.] 0 5 0,0%

Liczba utworzonych nowych etatów badawczych [szt.] 0 4 0,0%Przewidywana całkowita liczba bezpośrednio utworzo-nych nowych etatów (EPC) [szt.] 671,0 1513,8 30,7%

Zmiana energochłonności [MWh/rok]* 30,4 499,6 -Zmiana ilości wytwarzanych odpadów [tony/rok]* -116,7 6002,6 -Zmiana ilości zużycia wody [m3/rok]* 4748,7 900,0 -

Źródło: opracowanie własne na podstawie raportu z systemu SIMIK wg stanu na 21.05.2014 r.; w analizie uwzględniono wskaźniki mające bezpośredni wpływ na sytuację przedsiębiorstw objętych wsparciem; cieniowanie dot. udziału wartości wskaźników osiągniętych przez mikroprzedsiębiorstw w sumie osią-gniętych wartości wskaźników przez sektor przedsiębiorstw wg skali od niewielki udział produktów / rezultatów osiąganych w projektach mikroprzedsiębiorstw wysoki udział produktów / rezultatów osiąganych w projektach mikroprzedsiębiorstw

* ze względu na występujące zróżnicowanie w potencjale mikroprzedsiębiorstw oraz przedsiębiorstw większych wynikające z różnego stanu posiadania środków trwałych i nieruchomości nie jest możliwe rzetelne porównanie skali spadku / wzrostu energochłonności, wytwarzania odpadów, zużycia wody pomiędzy podmiotami różnej wielkości

W przypadku każdego z wyróżnionych wskaźników produktów w projektach realizowanych przez przedsię-biorstwa zatrudniające 10 osób i więcej osiągnięto wyższe wartości wskaźników niż w projektach realizowanych przez mikroprzedsiębiorstwa. W projektach realizowanych przez mikroprzedsiębiorstwa nie wystąpiły dotąd produkty związane ze wskaźnikami Liczba bezpośrednio utworzonych nowych etatów, Liczba zakupionej apara-tury naukowo badawczej, Liczba przedsiębiorstw wspartych w zakresie eksportu oraz Liczba nowych produktów turystycznych. W projektach sektora przedsiębiorstw relatywnie najwyższą skalę produktów osiągnięto w przy-padku Powierzchni wybudowanych / zmodernizowanych budynków, gdzie wyniosła ona 9 110,9 m2, co stanowi 41,5% powierzchni budynków wybudowanych / zmodernizowanych w ramach wszystkich projektów realizowa-nych przez przedsiębiorstwa.

Podobna sytuacja występuje również w przypadku wskaźników rezultatu, w większości analizowanych wskaźni-ków projekty realizowane przez mikroprzedsiębiorstwa przyniosły rezultaty o mniejszej skali, aniżeli uzyskana w projektach większych przedsiębiorstw. W tym przypadku również występują obszary, w których przedsięwzię-cia sektora mikroprzedsiębiorstw nie przyniosły rezultatów. Sytuacja ta występuje w przypadku Liczby przedsię-biorstw korzystających z usług utworzonych laboratoriów oraz Liczby utworzonych nowych etatów badawczych. Z kolei przypadku Liczby osób korzystających z usług on-line, mamy do czynienia z bardzo dużą przewagą projektów realizowanych przez podmioty zatrudniające 10 osób lub więcej, w ich przypadku z usług on-line skorzystało 495 osób, a w przypadku przedsięwzięć realizowanych przez mikroprzedsiębiorstwa było to 8 osób. Tylko w przypadku jednego z analizowanych wskaźników mamy do czynienia z przewagą skali rezultatów osią-ganych w projektach mikroprzedsiębiorstw, jest to liczba podpisanych kontraktów handlowych. W wyniku reali-zacji projektów przez przedsiębiorstwa zatrudniające 10 osób i więcej podpisano 277 kontraktów, a w przypadku mikroprzedsiębiorstw było to 415, co stanowi 60,0% wszystkich kontraktów podpisanych w wyniku projektów realizowanych przez przedsiębiorstwa.

Analiza skali osiągniętych wartości wskaźników produktu i rezultatu potwierdza wniosek o większej możliwości oddziaływania interwencji publicznej w przypadku przedsiębiorstw zatrudniających 10 osób i więcej. W przy-padku większości analizowanych wskaźników produkty i rezultaty osiągane przez mikroprzedsiębiorstwa są

169


znacznie niższe, aniżeli osiągane przez przedsiębiorstwa o większym zatrudnieniu. Taki stan rzeczy wskazuje na oddziaływanie wsparcia RPO WP na mikroprzedsiębiorstwa, aniżeli na sektor małych, średnich i dużych przedsię-biorstw. Jednak należy w tym miejscu mieć na uwadze wskazywany w wielu opracowaniach ograniczony potencjał absorpcyjny mikroprzedsiębiorstw, które ze względu na ograniczone zasoby kadrowe czy umiejętności organiza-cyjne mogą mieć problemy z realizacją projektów o dużej skali lub złożoności. Może to być powodem ograniczonej realizacji przez mikroprzedsiębiorstwa przedsięwzięć związanych z inwestycjami w infrastrukturę B+R.

Ostatni aspekt analizy efektów dotychczas stosowanych instrumentów wsparcia odnosi się do wyników badania ilościowego, gdzie respondentów, którzy korzystali ze wsparcia publicznego pytano o ich subiektywne poczucie wpływu tego wsparcia na wzrost konkurencyjności przedsiębiorstwa.

Wykres 66. Ocena skali wpływu poszczególnych rodzajów wsparcia publicznego na wzrost konkurencyjności przedsiębiorstwa

3,88

3,67

3,65

3,56

3,53

3,13

3,38

1 2 3 4 5

dotacje na założenie przedsiębiorstwa

dotacje na inwestycje w przedsiębiorstwie

finansowanie zakupu usług na rzecz rozwoju przedsiębiorstwa

subsydiowanie zatrudnienia pracowników przez Urząd Pracy

finansowanie udziału w targach / imprezach branżowych

udział pracowników lub właścicieli w szkoleniach

innego rodzaju wsparcie

bardzomały

wpływ

bardzo duży

wpływ

Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI mikroprzedsiębiorstw; dotacje na założenie przedsiębiorstwa - n=98, dotacje na inwestycje w przedsiębiorstwie - n=54, finansowanie zakupu usług na rzecz rozwoju przedsiębiorstwa - n=34, subsydiowanie zatrudnienia pracowników przez Urząd Pra-cy - n=135, finansowanie udziału w targach / imprezach branżowych - n=17, udział pracowników lub właścicieli w szkoleniach - n=124, innego rodzaju wsparcie - n=21

Ocena skali wpływu poszczególnych rodzajów wsparcia publicznego na wzrost konkurencyjności przedsiębior-stwa przez przedsiębiorców prowadzi do wniosku, iż wsparciem uznanym za najskuteczniejsze są dotacje na założenie przedsiębiorstwa. Średnia ocena wpływu 3,88 na pięciostopniowej skali wpływu. Ocena ta jest spój-na z wcześniejszymi wnioskami dotyczącymi istotnego znaczenia tego instrumentu wsparcia dla sektora mi-kroprzedsiębiorstw oraz wydaje się zasadna, zważywszy na fakt, iż część firm nie byłaby w stanie powstać bez udzielonego im wsparcia. Dotacje na inwestycje w przedsiębiorstwie, finansowanie zakupu usług na rzecz roz-woju przedsiębiorstwa, subsydiowanie zatrudnienia pracowników przez Urząd Pracy oraz finansowanie udzia-łu w targach i imprezach branżowych uzyskały jednak oceny bardzo zbliżone (od 3,67 do 3,53), co świadczy o tym, iż generalnie bardzo korzystnie oceniane są różne formy wsparcia o charakterze finansowym. Najsłabiej na wzrost konkurencyjności oceniono natomiast wpływ szkoleń – 3,13.

4.5.4. Preferencje mikroprzedsiębiorstw odnośnie wsparcia UE

Podsumowaniem analizy dotyczącej identyfikacji i oceny stosowanych instrumentów wsparcia jest identyfika-cja preferencji mikroprzedsiębiorstw odnośnie ewentualnego wsparcia ze środków UE. Na poniższym wykresie przedstawiono dane dotyczące tego jaki jest poziom zainteresowania pomocą, a w odniesieniu do respondentów zainteresowanych pomocą dokonano dodatkowo określenia jaki miałby być cel rzeczonego dofinansowania.

170


Wykres 67. Deklaracja zainteresowania otrzymaniem wsparcia oraz celu przeznaczenia ewentualnego dofinan-sowania UE

61,1%

36,0%

2,9%

Zainteresowanie otrzymaniem wsparcia UE

tak

nie

nie wiem / trudno powiedzieć

52,3%

12,9%

8,9%

8,6%

5,4%

4,2%

3,7%

3,0%

1,2%

7,2%

6,3%

0% 20% 40% 60%

zakup sprzętu, wyposażenia lub oprogramowania

budowa / rozbudowa lub zakup nieruchomości i innej infrastruktury

szkolenia / kursy

zwiększenie zatrudnienia

rozwój / inwestycje (ogólnie)

wprowadzanie innowacji

remont lub modernizacja budynków

rozszerzenie działalności o nowe kierunki

środki trwałe (ogólnie)

inne

nie wiem / trudno powiedzieć

Cel przeznaczenia dofinansowania UE

Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI mikroprzedsiębiorstw; zainteresowanie otrzymaniem wsparcia UE – n=700; cele przeznaczenia – n=428, pytanie zadawane tylko osobom, które zadeklarowały zainteresowanie wsparciem UE, pytanie wielokrotnego wyboru, odsetki odpowiedzi nie sumują się do 100%

Spośród badanych mikroprzedsiębiorców zainteresowanie otrzymaniem wsparcia w chwili obecnej wykazało 61,1%. 36% podmiotów nie wykazało zainteresowania. Natomiast 2,9% badanych ma trudność z określeniem obecnych potrzeb.

Przedsiębiorców, którzy wykazali zainteresowanie wsparciem zapytano o cel, na który przeznaczyliby otrzyma-ne dofinansowanie. Największą potrzebą okazał się zakup sprzętu, wyposażenia lub oprogramowania, na który wskazało 52,3% badanych. 12,9% wyszczególniło działanie jakim jest budowa, rozbudowa lub zakup nierucho-mości i innej infrastruktury. Do pozostałych wskazanych potrzeb należą: szkolenia i kursy (8,9% odpowiedzi), zwiększenie zatrudnienia (8,6%), rozwój i inwestycje ogólnie (5,4%), wprowadzenie innowacji (4,2%), remont lub modernizacja budynków (3,7%), rozszerzenie działalności o nowe kierunki (3%) oraz środki trwałe ogólnie (1,2%). 7,2% badanych wskazało na inne cele przeznaczenia otrzymanych środków, tj. pomoc w utrzymaniu się na rynku poprzez regulację bieżących wydatków, spłatę długu lub przekwalifikowanie. Natomiast 6,3% przedsię-biorców nie określiło celu wydatkowania dofinansowania, co oznacza, że w przypadku tej grupy plany dotyczące ewentualnego skorzystania z pomocy zewnętrznej są nie do końca sprecyzowane i pewne.

171


Wykres 68. Szacunkowy koszt działań wskazanych jako cel dofinansowania UE

45,8%

14,5%

8,2%

2,1%4,4% 5,4%

3,5%

16,1%

0%

10%

20%

30%

40%

50%

do 100 tys. zł

100 - 200 tys. zł

200 - 300 tys. zł

300 - 400 tys. zł

400 - 500 tys. zł

500 tys. zł - 1 mln zł

powyżej 1 mln zł

nie wiem

Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI mikroprzedsiębiorstw; n=428; pytanie zada-wane tylko osobom, które zadeklarowały zainteresowanie wsparciem UE

Większość mikroprzedsiębiorców zainteresowanych otrzymaniem w chwili obecnej wsparcia określiło jego wy-sokość do 100 tys. zł. Stanowią oni 45,8% badanej grupy. Koszt działań pomiędzy 100 a 200 tys. zł oszacowało 14,5% przedsiębiorców, a pomiędzy 200 a 300 tys. zł – 8,2%. Duży odsetek badanych (16,1%) stanowi także grupa przedsiębiorców, którzy nie potrafią określić potrzebnej kwoty dofinansowania. Najmniej osób wskazało zapotrzebowanie na 300-400 tys. zł oraz powyżej 1 mln zł (3,5%).

Podsumowując tę część analizy należy zauważyć, że jej wyniki pozostają spójne z wcześniejszymi konkluzjami i rekomendacjami, które wskazywały na potrzeby zaoferowania mikroprzedsiębiorcom wsparcia inwestycyjne-go, które w przypadku instrumentów pomocowych adresowanych do sektora MŚP może się jawić jako mające niewielką skalę (do 100 tys. zł).

Drugi wymiar analiz preferencji mikroprzedsiębiorców w zakresie wsparcia opiera się o wyniki analizy typu conjoint, która służy do precyzyjnego pomiaru preferencji. Technika conjoint nazywana jest również addytyw-nym pomiarem łącznym lub pomiarem łącznego oddziaływania zmiennych42. W ramach procedury conjoint zastosowano metodę pełnych profili wyboru (full-profile approach). Metoda pełnych profili wyboru polega na ocenianiu przez respondentów podczas wywiadu całych wariantów wsparcia, a nie wyizolowanych ich cech, co jest zgodne z procesem decyzyjnym przebiegającym w rzeczywistych warunkach ubiegania się o wsparcie ze środków UE na warunkach określonych w dokumentacji programowej. Celem prezentacji respondentom zbioru wariantów wsparcia badań naukowych ze środków UE opisanej wybranymi atrybutami (cechami) jest uzyskanie danych o całkowitych preferencjach odnośnie tych wariantów wsparcia. Na podstawie zebranych ocen (prefe-rencji) dokonuje się – z wykorzystaniem metod statystycznych – dekompozycji całkowitych preferencji poprzez wskazanie udziału każdej z cech (atrybutów) w całkowitej użyteczności danego wariantu wsparcia oraz oszaco-wanie użyteczności cząstkowych.

Przyjęta metoda analizy statystycznej ma na celu określenie kombinacji atrybutów, które będą w największym stopniu zadowalające z punktu widzenia przedsiębiorcy. Pozwoli to po pierwsze, oszacować wielkość popytu na wsparcie, czyli określić które warianty interwencji zostaną wybrane przez odbiorców, a także określić jaką wagę badani przypisują poszczególnym czynnikom leżącym u podstaw ich decyzji i określić jaki wpływ na zwiększe-nie udziałów w zainteresowania wsparciem może mieć każdy z owych czynników.

Ten sposób analizy daje odpowiedź na pytanie, jakie cechy interwencji są dla odbiorców najważniejsze, a po-nadto pozwala określić optymalny poziom dla każdej z cech. Dzięki temu, metoda ta pozwala ustalić optymalne

42 Podstawą teoretyczną tej techniki jest teoria użyteczności. Zgodnie z założeniami teorii użyteczności, konsumenci dokonujący wyboru kierują się zasadą maksymalizacji korzyści i zaspokojenia potrzeb. Subiektywną satysfakcję mierzy się poprzez pomiar preferencji. Analiza preferencji polega na oszacowaniu wartości użyteczności. W metodzie tej zakłada się łączne oddziaływanie cech (atrybutów) produktu/usługi na preferencje klientów dot. wyboru danego wariantu produktu/usługi.

172


parametry (cechy) wsparcia. Ponadto, poprzez identyfikację cech, które są najważniejsze z punktu widzenia po-tencjalnego odbiorcy pozwala ona na identyfikację najskuteczniejszego przekazu promocyjnego. Dane uzyskane w ramach omawianej techniki analizowane będą za pomocą narzędzi wchodzących w zakres instrumentarium techniki Conjoint.

Analizie poddano 4 następujące cechy (atrybuty) wsparcia:

a) wkład własny (3 poziomy)

b) cel/przeznaczenie środków (2 poziomy)

c) rodzaj wydatków (3 poziomy)

d) charakter wsparcia (2 poziomy)

Kombinacje powyższych cech tworzą 36 wariantów wsparcia. Ich liczba jest iloczynem liczby poziomów wszyst-kich cech (atrybutów) opisujących wsparcie. W oparciu o plan ortogonalny wygenerowano 9 wariantów usłu-gi uwzględnionych w kwestionariuszu wywiadu CATI. Poniższa tabela prezentuje warianty usługi poddawane w trakcie badania ocenie przez respondentów.

Tabela 18. Hipotetyczne warianty wsparcia skierowanego dla sektora mikroprzedsiębiorstw

Numer wa-riantu

Wielkość wkładu własnego na pozio-

mie % kosztów kwa-lifikowalnych

cel/przeznaczenie środków rodzaj wydatków charakter wsparcia

1 10% rozwój dotychczasowej działal-ności firmy inwestycja wsparcie zwrotne

2 0% (bez wkładu) rozwój dotychczasowej działal-ności firmy

szkolenia pracowników lub właścicieli wsparcie zwrotne

3 20% rozwój dotychczasowej działal-ności firmy inwestycja wsparcie bezzwrotne

4 10% wprowadzanie innowacji szkolenia pracowników lub właścicieli wsparcie bezzwrotne

5 0% (bez wkładu) rozwój dotychczasowej działal-ności firmy

zakup usług doradczych lub konsultacyjnych wsparcie bezzwrotne

6 20% rozwój dotychczasowej działal-ności firmy

szkolenia pracowników lub właścicieli wsparcie zwrotne

7 0% (bez wkładu) wprowadzanie innowacji inwestycja wsparcie zwrotne

8 20% wprowadzanie innowacji zakup usług doradczych lub konsultacyjnych wsparcie zwrotne

9 10% rozwój dotychczasowej działal-ności firmy

zakup usług doradczych lub konsultacyjnych wsparcie zwrotne


W niniejszej części raportu przedstawione zostały dane dotyczące preferencji podkarpackich mikroprzedsię-biorstw biorących udział w badaniu CATI w odniesieniu do wsparcia ze środków UE, w tym ranking wariantów wsparcia ze względu na potencjalne nimi zainteresowanie badanych firm, oszacowanie atrakcyjności poszcze-gólnych cech wsparcia i określenie ich znaczenia dla decyzji o ubieganiu się o nie.

Ranking wariantów wsparcia

Poniższa tabela przedstawia ranking poszczególnych wariantów wsparcia ocenianych przez przedstawicieli mi-kroprzedsiębiorstw. Respondenci subiektywnie oceniali poszczególne warianty poprzez określenie w skali od 1 do 10 prawdopodobieństwa ich wyboru. Im wyższa pozycja w rankingu, tym wyższa użyteczność (potencjalne zainteresowanie). Użyteczność w teorii ekonomii jest rozumiana także jako zdolność do zaspokajania potrzeb i odzwierciedla uzyskiwane lub – w co ma miejsce w przypadku niniejszego badania – antycypowane korzyści.

173


Do najbardziej pożądanych przez podkarpackie mikroprzedsiębiorstwa wariantów wsparcia należy następująca konfiguracja jego cech:

• Wsparcie bezzwrotne polegające na finansowaniu inwestycji mających na celu rozwój dotychczasowej dzia-łalności firmy z wymaganym wkładem własnym na poziomie 20% kosztów.

• Wsparcie bezzwrotne polegające na finansowaniu szkoleń pracowników lub właścicieli mających na celu wprowadzanie innowacji z wymaganym wkładem własnym 10% kosztów.

• Wsparcie bezzwrotne polegające na finansowaniu zakupu usług doradczych lub konsultacyjnych mających na celu rozwój w dotychczasowej działalności przedsiębiorstwa, bez wymaganego wkładu własnego.

Zaś do najmniej pożądanych wariantów wsparcia należy wsparcie zwrotne polegające na finansowaniu zakupu usług doradczych lub konsultacyjnych mających na celu wprowadzanie innowacji, z wymaganym wkładem wła-snym na poziomie na poziomie 20% kosztów oraz wsparcie zwrotne polegające na finansowaniu szkoleń pra-cowników lub właścicieli mających na celu rozwój dotychczasowej działalności firmy z wymaganym wkładem własnym na poziomie 20% kosztów. Te warianty wsparcia są ponad 2 razy mniej atrakcyjne z punktu widzenia mikroprzedsiębiorstw biorących udział w badaniu w porównaniu z wariantem, który znajduje się na pierwszej pozycji w powyższym rankingu.

Tabela 19.Ranking wariantów wsparcia ze względu na ich użyteczność dla mikroprzedsiębiorstw

POZYCJA TREŚĆ WARIANTU OCENA

1 Wsparcie bezzwrotne polegające na finansowaniu inwestycji mających na celu rozwój dotych-czasowej działalności firmy z wymaganym wkładem własnym na poziomie 20% kosztów. 7,73

2 Wsparcie bezzwrotne polegające na finansowaniu szkoleń pracowników lub właścicieli mających na celu wprowadzanie innowacji z wymaganym wkładem własnym 10% kosztów. 6,33

3Wsparcie bezzwrotne polegające na finansowaniu zakupu usług doradczych lub konsultacyjnych mających na celu rozwój w dotychczasowej działalności przedsiębiorstwa, bez wymaganego wkładu własnego.

6,16

4 Wsparcie zwrotne polegające na finansowaniu inwestycji mających na celu wprowadzanie inno-wacji bez wymaganego wkładu własnego. 5,62

5 Wsparcie zwrotne polegające na finansowaniu inwestycji mających na celu rozwój dotychczaso-wej działalności firmy z wymaganym wkładem własnym na poziomie 10% kosztów. 4,76

6 Wsparcie zwrotne polegające na finansowaniu szkoleń pracowników lub właścicieli mających na celu rozwój dotychczasowej działalności firmy bez wymaganego wkładu własnego. 4,28

7Wsparcie zwrotne polegające na finansowaniu zakupu usług doradczych lub konsultacyjnych mających na celu rozwój dotychczasowej działalności firmy, z wymaganym wkładem własnym na poziomie 10% kosztów.

3,72

8Wsparcie zwrotne polegające na finansowaniu szkoleń pracowników lub właścicieli mających na celu rozwój dotychczasowej działalności firmy z wymaganym wkładem własnym na poziomie 20% kosztów.

3,66

9Wsparcie zwrotne polegające na finansowaniu zakupu usług doradczych lub konsultacyjnych mających na celu wprowadzanie innowacji, z wymaganym wkładem własnym na poziomie na poziomie 20% kosztów.

3,38

Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań, poszczególne warianty wsparcia były oceniane pod względem prawdopodobieństwa ich wyboru na skali od 1 do 10, gdzie 1 oznaczało, oznacza, że re-spondent zdecydowanie nie wybrałby danego wariantu, a 10, że zdecydowanie wybiera dany wariant wsparcia.

Atrakcyjność poszczególnych cech wsparcia i ich ważność

Atrakcyjność poszczególnych cech wsparcia i ich poziomów została określona za pomocą tzw. użyteczności cząstkowych. Użyteczność cząstkową jest liczbą, która odzwierciedla wartość, jaką jednostki naukowe nadają konkretnemu atrybutowi (cesze) wsparcia. Im mniejsza wartość tym mniejsza użyteczność i odwrotnie. Zostały one oszacowane dla każdego mikroprzedsiębiorcy biorącego udział w badaniu.

174


Poniższe wykresy przedstawiają średnie użyteczności cząstkowe obliczone dla poszczególnych poziomów 4 cech wsparcia: wkładu własnego, celu/przeznaczenia środków, rodzaju wydatków oraz charakteru wsparcia.

Analiza użyteczności cząstkowych wskazuje, że najwyższą użyteczność cząstkową w ramach zmiennej wkład własny mikroprzedsiębiorcy z Podkarpacia przypisują najniższemu udziałowi finansowemu w projekcie (0%), najniższą zaś – udziałowi najwyższemu – 20% wkładu własnego.

Jeśli chodzi o cel / przeznaczenie środków w ramach realizacji projektu, to badane firmy w największym stopniu preferowałyby sytuację, w której są one przeznaczane na wdrażanie innowacji.

Jeśli chodzi o preferowany rodzaj wydatków, to jest nią inwestycja, w drugiej kolejności szkolenia. Usługi do-radcze i konsultacyjne okazały się najmniej użyteczną, z perspektywy mikroprzedsiębiorców, formą wsparcia. Biorąc pod uwagę charakter wsparcia, mikroprzedsiębiorcy biorący udział w badaniu preferują wsparcie bez-zwrotne.

Wykres 69. Użyteczności cząstkowe poszczególnych poziomów atrybutów wsparcia

Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań

Poniższy wykres przedstawia relatywne ważności cech. Informują one o tym, w jakim stopniu dana cecha (czyn-nik) decydują o potencjalnym zainteresowaniem ze strony podkarpackich mikroprzedsiębiorców ze środków UE. Innymi słowy, ważność dostarcza informacji o stopniu, w jakim dana cecha wsparcia wpływa na decyzje dot. aplikowanie o nie, czyli jej relatywny wkład – określony w procentach – podczas procesu decyzyjnego.

175


Wykres 70. Uśredniona ocena ważności poszczególnych cech decydujących o aplikowaniu o wsparcie ze środ-ków publicznych przez podkarpackie mikroprzedsiębiorstwa

Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań

Wszystkie cztery poddane analizie w ramach niniejszego badania cechy wsparcia mają wpływ na potencjalne decyzje podejmowane przez mikroprzedsiębiorstwa, przy czym wpływ ten jest niejednakowy. Jak widać na po-wyższym wykresie, najistotniejszą cechą potencjalnie braną pod uwagę przy aplikowaniu o jest charakter wspar-cia, tzn. czy jest ono zaprojektowane jako zwrotne czy bezzwrotne. Ma ono największy wpływ na wybór danego wariantu wsparcia (34,24). Oznacza to, że w ponad 34 % wpływ na decyzję badanych mikroprzedsiębiorstw o aplikowaniu o wsparcie będzie miała kwestia związana z tym czy będzie ono miało ono charakter dotacji czy pożyczek. Zaraz za tą kwestią, duże znaczenie ma rodzaj działań, które będą wspierane (rodzaj wydatków). Ma ono znaczenie w blisko 33%. Pozostałe cechy mają mniejsze znaczenie. Trzecią, pod względem ważności cechą wsparcia jest wielkość wkładu własnego, przy czym należy zwrócić uwagę, że jest blisko dwa razy mniej ważny niż rodzaj wydatków i charakter wsparcia (19,8). Cel i przeznaczenie środków są kwestią najmniej istotną dla badanych mikroprzedsiębiorstw (13,3).

Wyniki przeprowadzonej analizy mogą okazać się przydatne w kontekście projektowania wsparcia dla sektora mikroprzedsiębiorstw w przyszłej perspektywie finansowej. Wynika z nich, że dla podkarpackich mikroprzed-siębiorstw kluczowe znaczenie ma taka konstrukcja wsparcia dla nich skierowanego, w której nie będą one mu-siały zwracać udostępnionych środków. Jest to związane z małym potencjałem i trudną sytuacją finansową sekto-ra mikroprzedsiębiorstw na Podkarpaciu. Wnioski te są spójne z wnioskami przedstawionymi we wcześniejszej części raportu dotyczącymi kondycji, potencjału i barier rozwojowych mikroprzedsiębiorstw.

Jednocześnie, zgodnie z celami postawionymi przed programami w nowej perspektywie finansowej następować będzie odejście od takiego modelu wspierania przedsiębiorczości ze środków publicznych.

176


5. Analiza SWOTW poniższej tabeli zamieszczono wyniki przeprowadzonej analizy SWOT, które jednocześnie stanowią odpo-wiedź na pytanie badawcze dotyczące najważniejszych trendów dotyczących zakładania i prowadzenia działal-ności gospodarczej. Zgodnie ze strukturą analizy SWOT zidentyfikowane trendy zostały skategoryzowane jako mocne i słabe strony (w odniesieniu do elementów charakteryzujących pozytywne i negatywne aspekty poten-cjału sektora mikroprzedsiębiorstw w województwie podkarpackim) oraz szanse i zagrożenia (w odniesieniu do elementów charakteryzujących pozytywne i negatywne czynniki i procesy oddziałujące na funkcjonowanie sektora mikroprzedsiębiorstw w woj. podkarpackim).

Tabela 20. Wyniki analizy SWOT dla sektora mikroprzedsiębiorstw z województwa podkarpackiego

MOCNE STRONY SŁABE STRONY

Względnie korzystny stosunek liczby nowo rejestrowanych mikroprzedsiębiorstw do mikrofirm wykreślanych z rejestru przedsiębiorstw

Najmniejsza w kraju liczba mikroprzedsiębiorstw na 100 tys. mieszkańców

Bardzo niski poziom zaangażowania kapitału zagranicznego w sektor mikroprzedsiębiorstw

Niewielka skala zjawiska sezonowości działalności prowa-dzonej przez mikroprzedsiębiorstwa

Najniższy w Polsce odsetek mikroprzedsiębiorstw prowa-dzących działalność przez okres co najmniej 5 lat

Największy łączny potencjał zatrudnieniowy (mierzony łączną liczbą wszystkich osób pracujących w danej kategorii firm) spośród wszystkich klas wielkości przedsiębiorstw

Bardzo niski poziom średniego zatrudnienia w mikroprzed-siębiorstwach

Niewielki stopień wykorzystywania elastycznych form za-trudnienia w celu ograniczonego kosztowo rozwoju zaso-bów ludzkich

Relatywnie wysoki poziom kluczowych kompetencji pra-cowników mikroprzedsiębiorstw w ocenie ich pracodawców

Niska efektywność pracy mierzona wielkością miesięcznych przychodów przypadających na 1 pracującego

Istotna pozycja firm przemysłowych w sektorze mikroprzed-siębiorstw

Słabe wyniki finansowe sektora mikroprzedsiębiorstw mie-rzone wielkością nadwyżki przychodów nad kosztami

Niewielka skala zjawiska sezonowości działalności prowa-dzonej przez mikroprzedsiębiorstwa

Niski poziom wynagrodzeń w sektorze mikroprzedsię-biorstw

Niski poziom nakładów inwestycyjnych w sektorze mi-kroprzedsiębiorstw

Mały potencjał innowacyjny skutkujący ograniczoną aktyw-nością w obszarze innowacyjności

Niski – w porównaniu z pozostałymi woj. – poziom kon-kurencyjności w odniesieniu do aspektu zasobów, działalno-ści i wyników, co skutkuje najniższym ogólnym poziomem konkurencyjności podkarpackich mikroprzedsiębiorstw spośród wszystkich województw

Brak wyraźnej specyfiki woj. podkarpackiego jeśli chodzi o profil branżowy sektora mikroprzedsiębiorstw

177


SZANSE ZAGROŻENIA

Brak zróżnicowań wewnątrz-wojewódzkich dotyczących udziału mikroprzedsiębiorstw w całej populacji firm

Dysproporcje pomiędzy poszczególnymi powiatami w licz-bie funkcjonujących mikroprzedsiębiorstw ujawniające pe-ryferyjność niektórych części województwa i dotyczące ich różnic w dysponowaniu zasobami do kreowania przedsię-biorczości

Korzystne zmiany struktury branżowej mikroprzedsię-biorstw, tj. wpisywanie się w ogólnopolską tendencję zwiększającego się udziału w grupie mikroprzedsiębiorstw podmiotów z branż bardziej specjalistycznych i zaawansowanych przy jednoczesnym zmniejszaniu się udziału firm z branż o bardziej podstawowym charakterze

Pogłębianie się zjawiska niewielkiego nasycenia mikroprzed-siębiorstwami uwzględniającego liczbę mieszkańców woje-wództwa

Występowanie ośrodków o relatywnie dużym potencjale gospodarczym mierzonym zarówno liczbą funkcjonujących podmiotów, jak i osiąganymi przez nie wynikami finanso-wymi

Duża wrażliwość mikroprzedsiębiorstw na oddziaływanie niekorzystnych tendencji makroekonomicznych, przejawia-jąca się m.in. w wymiarze zatrudnieniowym

Wzrost znaczenia w przychodach podkarpackich mi-kroprzedsiębiorstw produkcji budowlano-montażowej w porównaniu do przychodów ze sprzedaży detalicznej i hurtowej

Ograniczona aktywność mikroprzedsiębiorstw w podejmo-waniu działań zorientowanych na podnoszenie poziomu kompetencji pracowników

Dostępność różnego rodzaju wsparcia zewnętrznego dla sektora mikroprzedsiębiorstw (w tym dedykowanego regio-nom wschodnim)

Duże zróżnicowanie wewnątrzregionalne pod względem sy-tuacji ekonomicznej przedsiębiorstw (przychody / dochody podatkowe) ujawniające gospodarczą peryferyjność niektó-rych części województwa

Ograniczenia w korzystaniu i częściowa nieadekwatność do-stępnego wsparcia dla sektora mikroprzedsiębiorstw

Największy spośród wszystkich branż spadek udziału mi-kroprzedsiębiorstw o profilu handlowym w województwie podkarpackim

Relatywnie małe znaczenie branży usług specjalistycznych (profesjonalnych) w sektorze mikroprzedsiębiorstw

Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania

178


6. Wnioski i rekomendacjeZgodnie z założeniami SOPZ rekomendacje zostały uszeregowane tematycznie, zgodnie ze strukturą meryto-ryczną raportu i kolejnością zawartych w nim zagadnień problemowych. Jednocześnie, w kontekście sformu-łowanych rekomendacji niezbędne jest dokonanie zastrzeżenia, iż ze względu na specyfikę badania zostały one sformułowane w większości jako wstępne zalecenia dotyczące kierunków i kształtu wsparcia dla sektora mi-kroprzedsiębiorstw w województwie podkarpackim. Wynika to z faktu, iż niejednokrotnie sformułowane zale-cenia wykraczają poza zakres kompetencji Zamawiającego, a tym samym ich wdrożenie nie jest zależne tylko od jego działań, lecz także od działań ich podmiotów. W takich sytuacjach sformułowane tu rekomendacje powinny stanowić punkt wyjścia do dalszych konsultacji i określenia ostatecznego ich charakteru przez instytucje bezpo-średnio odpowiedzialne za ich ewentualne wdrażanie. Niemniej jednak, by ułatwić proces rzeczonych konsultacji rekomendacje zostały możliwie precyzyjnie zoperacjonalizowane, z jednoczesnym wskazaniem ich adresatów. Formułując rekomendacje posiłkowano się następującą ich klasyfikacją: (a) rekomendacje systemowe (ogólne) których adresatem są instytucje centralne ze względu na fakt, iż instytucje na poziomie województwa nie mają wpływu na proponowane rozwiązania; (b) rekomendacje operacyjne (odnoszące się do instytucji działających w województwie i mających wpływ na przedstawiane kwestie); (c) rekomendacje pośrednie (uzależnione od rozwiązań systemowych, ale jednocześnie możliwe do, przynajmniej częściowego, wdrożenia na szczeblu regio-nalnym). Ostatecznie jednak całość rekomendacji ma charakter operacyjny, co wynika ze specyfiki charakteru badania i założeń związanych z możliwością wpływania przez samorząd województwa na podejmowane w ba-daniu zagadnienia. W związku z powyższym nie są przedmiotem rekomendacji te kwestie, które pozostają poza sferą oddziaływania instytucji regionalnych.

Należy dodatkowo nadmienić, iż kluczową rekomendacją wynikającą z badania jest stworzenie odrębnego kata-logu dedykowanych mikroprzedsiębiorstwom instrumentów wsparcia i ich wdrażanie poprzez formułę projektu systemowego realizowanego przez UMWP, co w rezultacie oznacza, że znaczna część rekomendacji odnosi się do zagadnień, które dokładnie określają i doprecyzowują charakter i zakres rekomendowanego projektu syste-mowego.

179


Lp.

WN

IOSE

KR

EKO

MEN

DA

CJA

AD

RES

AT

REK

OM

END

AC

JIK

LASY

FIK

AC

JA

REK

OM

END

AC

JI1.

We

wsz

ystk

ich

pow

iata

ch w

o-je

wód

ztw

a po

dkar

pack

iego

m

amy

do c

zyni

enia

ze

zbliż

o-ny

m (i

bar

dzo

duży

m) u

dzia

łem

m

ikro

prze

dsię

bior

stw

w

ca

łej

popu

lacj

i fir

m. Z

dru

giej

str

o-ny

wys

tępu

ją w

yraź

ne d

yspr

o-po

rcje

w u

dzia

le m

ikro

prze

d-się

bior

stw

z

posz

czeg

ólny

ch

pow

iató

w

w

ogól

nej

liczb

ie

podk

arpa

ckic

h m

ikro

prze

dsię

-bi

orst

w.

W r

amac

h op

raco

wyw

ania

sys

tem

u w

spar

cia

dla

sekt

ora

prze

dsię

bior

stw

funk

-cj

onuj

ąceg

o na

poz

iom

ie r

egio

naln

ym n

ie n

ależ

y do

kony

wać

jego

sub

regi

onal

-ne

go, c

zy p

owia

tow

ego

różn

icow

ania

. Ze

wzg

lędu

na

fakt

zbl

iżon

ej s

truk

tury

po

pula

cji

prze

dsię

bior

stw

w p

oszc

zegó

lnyc

h po

wia

tach

nal

eży

zakł

adać

, iż

w

każd

ej c

zęśc

i woj

ewód

ztw

a na

jisto

tnie

jsze

znac

zeni

e dl

a ko

ndyc

ji ca

łego

sekt

ora

prze

dsię

bior

stw

ma

kond

ycja

mik

ropr

zeds

iębi

orst

w ja

ko w

yraź

nie

dom

inuj

ącej

ka

tego

rii p

odm

iotó

w. W

zw

iązk

u z

pow

yższ

ym w

ysta

rcza

jące

i w

skaz

ane

było

by

opra

cow

anie

jedn

olite

go w

ojew

ódzk

iego

pro

gram

u w

spar

cia

dla

sekt

ora

prze

d-się

bior

stw

w r

amac

h kt

óreg

o ni

e by

łoby

pot

rzeb

y w

prow

adza

nia

inst

rum

entó

w

wsp

arci

a ki

erun

kow

anyc

h, je

śli c

hodz

i o c

hara

kter

pom

ocy,

poni

żej p

ozio

mu

re-

gion

alne

go.

Ze w

zglę

du n

a fak

t bra

ku k

onie

czno

ści l

okal

nego

różn

icow

ania

wsp

arci

a na r

zecz

m

ikro

prze

dsię

bior

stw

za

opty

mal

ną fo

rmuł

ę je

go r

ealiz

acji

nale

ży p

rzyj

ąć p

ro-

jekt

sys

tem

owy,

któr

y by

łby

real

izow

any

prze

z U

MW

P. P

ozw

oliło

by to

, z je

dnej

st

rony

, na

wyk

orzy

stan

ie ś

rodk

ów z

RPO

WP

2014

-202

0 na

wsp

iera

nie

rozw

o-ju

mik

ropr

zeds

iębi

orst

w (

w t

ym ic

h tw

orze

nia)

, z d

rugi

ej z

aś –

na

wył

ącze

nie

podm

iotó

w m

ikro

ora

z os

ób z

aint

eres

owan

ych

ich

twor

zeni

em z

kon

iecz

nośc

i po

dleg

ania

pro

cedu

rom

i kry

terio

m w

ybor

u pr

ojek

tów

odn

oszą

cym

się d

o ca

łego

se

ktor

a M

SP. J

edno

cześ

nie

pozw

oliło

by to

na

zmia

nę m

odel

u dy

stry

bucj

i śro

d-kó

w fi

nans

owyc

h de

dyko

wan

ych

sekt

orow

i mik

ro n

a up

rosz

czon

y i z

apew

niaj

ą-cy

loka

lną

dost

ępno

ść w

spar

cia.

W m

odel

u ty

m śr

odki

prz

ezna

czon

e w

ram

ach

proj

ektu

syst

emow

ego

na w

spie

rani

e tw

orze

nia

i fun

kcjo

now

ania

firm

mik

ro b

y-ły

by d

ystr

ybuo

wan

e w

form

ule

regr

antin

gu p

oprz

ez lo

kaln

e in

styt

ucje

oto

czen

ia

bizn

esu,

ze

szcz

egól

nym

uw

zglę

dnie

niem

Age

ncji

Rozw

oju

Regi

onal

nego

ora

z ew

. Pow

iato

we

Urz

ędy

Prac

y (w

zal

eżno

ści w

jaki

spos

ób z

osta

łaby

okr

eślo

na n

a po

ziom

ie re

gion

u dy

stry

bucj

a śr

odkó

w z

EFS)

. Ew

entu

alne

róż

nico

wan

ie d

otyc

zyć

pow

inno

nat

omia

st s

kali

adre

sow

aneg

o w

spar

cia,

co w

ynik

a z ró

żnic

w li

czbi

e fun

kcjo

nują

cych

w p

oszc

zegó

lnyc

h po

wia

-ta

ch m

ikro

prze

dsię

bior

stw

i w

pot

encj

ale

pow

iató

w w

kw

estii

rozw

oju

prze

dsię

-bi

orcz

ości

i pr

zekł

ada

się n

a m

ożliw

ości

abs

orpc

yjne

pos

zcze

góln

ych

pow

iató

w.

Z te

go te

ż w

zglę

du, c

hoć

nie

jest

cel

owe

subr

egio

naln

e ró

żnic

owan

ie c

hara

kter

u w

spar

cia

dla

prze

dsię

bior

stw,

to u

zasa

dnio

ne b

yłob

y sk

upie

nie

się w

wię

kszy

m

stop

niu

na w

spie

rani

u pr

oces

u za

kład

ania

wła

snyc

h fir

m w

tyc

h po

wia

tach

, kt

óre

w c

hwili

obe

cnej

cec

huje

rela

tyw

nie

niew

ielk

i udz

iał w

ogó

lnej

licz

bie

mi-

krop

rzed

siębi

orst

w z

woj

. pod

karp

acki

ego.

W z

wią

zku

z po

wyż

szym

, w n

ajbl

iż-

szym

cza

sie re

laty

wni

e du

ża c

zęść

środ

ków

fina

nsow

ych

pow

inna

być

kie

row

ana

do p

owia

tów

: prz

emys

kieg

o, lu

bacz

owsk

iego

i ko

lbus

zow

skie

go, w

któ

rych

obe

c-ni

e m

amy

do c

zyni

enia

z n

ajm

niej

szą

liczb

ą m

ikro

prze

dsię

bior

stw

prz

ypad

ając

ą na

10

tys.

mie

szka

ńców

. Nal

eży

mie

ć je

dnak

prz

y ty

m św

iado

moś

ć, że

cał

kow

ite

zniw

elow

anie

istn

ieją

cych

dys

prop

orcj

i w t

ym z

akre

sie n

ie je

st a

ni c

elow

e, an

i m

ożliw

e, gd

yż w

ynik

a z

obie

ktyw

nych

różn

ic w

pot

encj

ale

rozw

ojow

ym i

gosp

o-da

rczy

m ró

żnyc

h cz

ęści

woj

ewód

ztw

a.

U

rząd

Mar

szał

kow

ski W

oj.

Podk

arpa

ckie

go

Woj

ewód

zki U

rząd

Pra

cy

Pow

iato

we

Urz

ędy

Prac

y

Inst

ytuc

je o

tocz

enia

biz

nesu

(z

e sz

czeg

ólny

m u

wzg

lęd-

nien

iem

Age

ncji

Rozw

oju

Regi

onal

nego

) dys

tryb

uują

ce

środ

ki n

a w

spie

rani

e se

ktor

a m

ikro

firm

Ope

racy

jna

180


Lp.

WN

IOSE

KR

EKO

MEN

DA

CJA

AD

RES

AT

REK

OM

END

AC

JIK

LASY

FIK

AC

JA

REK

OM

END

AC

JI2.

W w

oj.

podk

arpa

ckim

mam

y do

czy

nien

ia z

naj

niżs

zym

w

kraj

u st

opni

em n

asyc

enia

mi-

krop

rzed

siębi

orst

wam

i, co

–

bior

ąc p

od u

wag

ę zd

ecyd

owan

ą do

min

ację

mik

rofir

m w

ogó

le

wsz

ystk

ich

prze

dsię

bior

stw

–

wsk

azuj

e po

śred

nio

na

nisk

i st

opie

ń ro

zwoj

u pr

zeds

iębi

or-

czoś

ci. D

odat

kow

o, w

ana

lizo-

wan

ym o

kres

ie c

zasu

sto

pień

na

syce

nia

mik

ropr

zeds

iębi

or-

stw

ami

podl

egał

na

Podk

arpa

-ci

u da

lszem

u ob

niże

niu.

Uw

zglę

dnia

jąc

dane

do

tycz

ące

rela

tyw

nie

nisk

iego

st

opni

a na

syce

nia

mi-

krop

rzed

siębi

orst

wam

i w w

oj. p

odka

rpac

kim

za

celo

we

nale

ży u

znać

roz

waż

e-ni

e zw

ięks

zeni

a sk

ali j

uż p

odej

mow

anyc

h dz

iała

ń zo

rient

owan

ych

na a

ktyw

iza-

cję

mie

szka

ńców

woj

ewód

ztw

a w

obs

zarz

e pr

zeds

iębi

orcz

ości

. Cho

dzi t

u pr

zede

w

szys

tkim

o d

ział

ania

wsp

iera

jące

pro

ces t

wor

zeni

a no

wyc

h pr

zeds

iębi

orst

w (c

o w

pra

ktyc

e, ze

wzg

lędu

na

zdec

ydow

aną

dom

inac

ję m

ikro

prze

dsię

bior

stw

wśr

ód

now

ych

podm

iotó

w g

ospo

darc

zych

, będ

zie

skut

kow

ać w

zros

tem

stop

nia

nasy

ce-

nia

mik

rofir

mam

i). P

owin

ny o

ne o

dnos

ić s

ię p

rzed

e w

szys

tkim

do

dwóc

h gr

up

czyn

nikó

w w

arun

kują

cych

pro

ces

rozp

oczy

nani

a dz

iała

lnoś

ci g

ospo

darc

zej:

(1)

finan

sow

ych

– tj.

zw

iąza

nych

z d

ostę

pnoś

cią

kapi

tału

na

uruc

hom

ieni

e dz

iała

l-no

ści

gosp

odar

czej

, (2)

wie

dzow

o-św

iado

moś

ciow

ych

– tj.

dot

yczą

cych

nab

y-w

ania

wie

dzy

i kom

pete

ncji

niez

będn

ych

dla

rozp

oczę

cia

i pro

wad

zeni

a dz

iała

l-no

ści g

ospo

darc

zej o

raz

kszt

ałto

wan

ia p

ozyt

ywny

ch p

osta

w w

obec

tego

rodz

aju

akty

wno

ści.

Jedn

ocze

śnie

za

bard

zo is

totn

e uz

nać

nale

ży z

inte

grow

anie

dzi

ałań

do

tycz

ącyc

h ob

u ka

tego

rii c

zynn

ików

, tak

by

wsp

arci

e fin

anso

we

było

uzu

peł-

nian

e po

moc

ą w

wym

iarz

e ko

mpe

tenc

yjny

m i

wie

dzow

ym, c

o zw

ięks

za s

zans

ę na

wła

ściw

e w

ykor

zyst

anie

środ

ków

fina

nsow

ych

prze

znac

zany

ch n

a w

spie

rani

e pr

oces

u tw

orze

nia

mik

rofir

m.

Uw

zglę

dnia

jąc

pow

yższ

e, st

wie

rdzi

ć na

leży

, iż

w r

amac

h re

kom

endo

wan

ego

proj

ektu

sys

tem

oweg

o zo

rient

owan

ego

na w

spom

agan

ie w

yłąc

znie

sek

tora

mi-

krop

rzed

siębi

orst

w w

yodr

ębni

one

pow

inny

być

trzy

kat

egor

ie p

odej

mow

anyc

h dz

iała

ń ob

jęty

ch p

omoc

ą fin

anso

wą.

Po

pier

wsz

e, w

spar

cie

inw

esty

cyjn

e (d

la

osób

zakł

adaj

ącyc

h m

ikro

firm

y or

az is

tnie

jący

ch m

ikro

prze

dsię

bior

stw

). Po

dru

-gi

e, do

finan

sow

anie

dzi

ałań

szko

leni

owyc

h i d

orad

czyc

h ad

reso

wan

ych

do o

sób

zakł

adaj

ącyc

h m

ikro

firm

y or

az je

pro

wad

zący

ch.

Opt

ymal

ną fo

rmuł

ą by

łoby

w

tym

prz

ypad

ku d

ofina

nsow

anie

moż

liwoś

ci k

orzy

stan

ia ze

wsp

arci

a szk

olen

iow

e-go

i do

radc

zego

w fo

rmul

e ot

war

tej,

tj. p

oprz

ez re

fund

owan

ie k

oszt

ów k

orzy

sta-

nia z

tego

rodz

aju

pom

ocy

ofer

owan

ej n

a ryn

ku k

omer

cyjn

ym. N

ie g

ener

ował

oby

to k

oszt

ów a

dmin

istra

cyjn

ych

zwią

zany

ch z

pod

ejm

owan

iem

tego

rodz

aju

dzia

-ła

ń po

prze

z poj

edyn

cze p

roje

kty,

a jed

nocz

eśni

e poz

wal

ało

dopa

sow

ać św

iadc

zo-

ną p

omoc

do

spec

yfiki

każ

dego

pod

mio

tu.

Po tr

zeci

e, fin

anso

wan

ie d

ział

ań ed

u-ka

cyjn

ych

skie

row

anyc

h do

mło

dzie

ży m

ając

ych

na c

elu

kszt

ałto

wan

ie p

osta

w

prze

dsię

bior

czyc

h i w

ypos

ażan

ie w

wie

dzę

dot.

różn

ych

aspe

któw

- p

raw

nych

, m

arke

tingo

wyc

h itd

. – z

wią

zany

ch z

pro

wad

zeni

em d

ział

alno

ści g

ospo

darc

zej.

Dzi

ałan

ia e

duka

cyjn

e i ś

wia

dom

ości

owe

mog

łyby

być

wsp

iera

ne w

izyt

ami s

tu-

dyjn

ymi w

firm

ach,

zad

ania

mi t

ypu

wyw

iad

z pr

zeds

iębi

orcą

, pre

zent

acja

firm

y ro

dzin

nej,

case

stu

dy d

aneg

o pr

zeds

iębi

orst

wa/

bran

ży/k

last

ra r

ealiz

owan

ymi

prze

z m

łodz

ież

w r

amac

h pr

ac in

dyw

idua

lnyc

h cz

y w

mał

ych

podg

rupa

ch.

To

osta

tnie

dzi

ałan

ie w

inno

być

rów

nież

wsp

iera

ne p

ośre

dnio

– p

oprz

ez p

rzyg

oto-

wan

ie n

aucz

ycie

li do

pro

wad

zeni

a zaj

ęć z

zakr

esu

prze

dsię

bior

czoś

ci z

mło

dzie

żą.

U

rząd

Mar

szał

kow

ski W

oj.

Podk

arpa

ckie

go

Woj

ewód

zki U

rząd

Pra

cy

Po

wia

tow

e U

rzęd

y Pr

acy

Po

dkar

pack

ie C

entr

um E

du-

kacj

i Nau

czyc

ieli

In

styt

ucje

oto

czen

ia b

izne

su

(ze

szcz

egól

nym

uw

zglę

d-ni

enie

m A

genc

ji Ro

zwoj

u Re

gion

alne

go) d

ystr

ybuu

jące

śr

odki

na

wsp

iera

nie

sekt

ora

mik

rofir

m

Ope

racy

jna

181


Lp.

WN

IOSE

KR

EKO

MEN

DA

CJA

AD

RES

AT

REK

OM

END

AC

JIK

LASY

FIK

AC

JA

REK

OM

END

AC

JI3.

Na

Podk

arpa

ciu

mam

y do

czy

-ni

enia

z ba

rdzo

nie

wie

lką

liczb

ą fir

m z

udz

iałe

m k

apita

łu z

agra

-ni

czne

go. J

edno

cześ

nie,

w w

oj.

podk

arpa

ckim

wys

tępu

je t

aka

sam

a pr

awid

łow

ość j

ak w

poz

o-st

ałej

czę

ści k

raju

, któ

ra p

oleg

a na

sk

upie

niu

się

dzia

łaln

ości

in

wes

tycy

jnej

ka

pita

łu

zagr

a-ni

czne

go n

a du

żych

prz

edsię

-bi

orst

wac

h, z

e zn

ikom

ym z

aan-

gażo

wan

iem

w m

ikro

firm

y.

Bior

ąc p

od u

wag

ę rel

atyw

nie n

iew

ielk

ie za

anga

żow

anie

kap

itału

zagr

anic

zneg

o w

se

ktor

pod

karp

acki

ch p

rzed

siębi

orst

w n

ależ

y ro

zważ

yć p

row

adze

nie

dzia

łań

zo-

rient

owan

ych

na u

spra

wni

enie

(zm

niej

szen

ie s

kali

obci

ążeń

form

alno

-pro

cedu

-ra

lnyc

h) o

raz

uatr

akcy

jnie

nie

(pre

fere

ncje

inw

esty

cyjn

e, za

pew

nien

ie o

dpow

ied-

niej

inf

rast

rukt

ury

okoł

obiz

neso

wej

) ka

pita

łow

ego

zaan

gażo

wan

ia i

nwes

toró

w

zagr

anic

znyc

h. N

ależ

y je

dnak

pam

ięta

ć, że

uru

cham

iani

e no

wyc

h pr

zeds

ięw

zięć

go

spod

arcz

ych

z za

anga

żow

anie

m k

apita

łu z

agra

nicz

nego

war

unko

wan

e je

st

szer

egie

m z

różn

icow

anyc

h cz

ynni

ków

skł

adaj

ącyc

h się

na

pote

ncja

ł gos

poda

r-cz

y i a

trak

cyjn

ości

inw

esty

cyjn

ą re

gion

u. Ó

w fa

kt m

oże

obni

żać

skut

eczn

ość

i ef

ekty

wno

ść „

punk

tow

ych”

dzi

ałań

zor

ient

owan

ych

na p

rzyc

iągn

ięci

e ka

pita

łu

zagr

anic

zneg

o, p

rzy

ich

pode

jmow

aniu

trze

ba w

ięc

w s

posó

b pr

ecyz

yjny

i w

ie-

low

ymia

row

y pr

owad

zić a

naliz

ę rze

czyw

istyc

h ko

sztó

w i

pote

ncja

lnyc

h ko

rzyś

ci.

Pow

yższ

e dz

iała

nia

pow

inny

być

pod

ejm

owan

e na

szc

zebl

u re

gion

alny

m, p

rzez

U

MW

P, je

dnak

stw

ierd

zić

nale

ży, i

ż w

ykra

czaj

ą on

e po

za z

akre

s in

stru

men

tów

w

spar

cia

dedy

kow

anyc

h se

ktor

owi m

ikro

prze

dsię

bior

stw.

Wyn

ika

to z

fakt

u, iż

w

dzi

ałan

iach

zor

ient

owan

ych

na z

wię

ksza

nie

zaan

gażo

wan

ia k

apita

łow

ego

in-

wes

toró

w za

gran

iczn

ych

skup

ić si

ę nal

eży

prze

de w

szys

tkim

na

akty

wno

ści d

oty-

cząc

ej se

ktor

a du

żych

prz

edsię

bior

stw,

tuta

j bow

iem

skup

ia si

ę prz

ede

wsz

ystk

im

akty

wno

ść k

apita

łu z

agra

nicz

nego

. Nal

eży

to d

o za

dań

dzia

łań

pode

jmow

anyc

h pr

zez C

entr

a O

bsłu

gi In

wes

tora

.

U

rząd

Mar

szał

kow

ski W

oj.

Podk

arpa

ckie

go

Cen

tra

Obs

ługi

Inw

esto

ra

tj. n

p.:

a. C

entr

um O

bsłu

gi In

wes

tora

Rz

eszo

wsk

iej A

genc

ji Ro

z-w

oju

Regi

onal

nego

S.A

.b.

Cen

trum

Obs

ługi

Inw

esto

-ró

w i

Eksp

orte

rów

w w

oje-

wód

ztw

ie p

odka

rpac

kim

Ope

racy

jna

182


Lp.

WN

IOSE

KR

EKO

MEN

DA

CJA

AD

RES

AT

REK

OM

END

AC

JIK

LASY

FIK

AC

JA

REK

OM

END

AC

JI4.

Popu

lacj

ę m

ikro

prze

dsię

-bi

orst

w z

woj

. pod

karp

acki

ego

cech

uje

rela

tyw

nie

najm

niej

szy

udzi

ał p

odm

iotó

w, k

tóre

pro

-w

adzą

dzi

ałal

ność

od

co n

aj-

mni

ej 5

lat.

Reko

men

dow

ane w

cześ

niej

dzi

ałan

ia zw

iąza

ne ze

wsp

iera

niem

twor

zeni

a now

ych

podm

iotó

w g

ospo

darc

zych

nal

eży

uzup

ełni

ć ta

kże

inst

rum

enta

mi w

spom

agaj

ą-cy

mi f

unkc

jono

wan

ie m

ikro

firm

w p

oczą

tkow

ym o

kres

ie d

ział

alno

ści.

Cho

dzi t

u za

rów

no o

kon

tynu

ację

dzi

ałań

zw

iąza

nych

ze

wsp

omag

anie

m p

odm

iotó

w k

o-rz

ysta

jący

ch z

e w

spar

cia

inw

esty

cyjn

ego

tzw.

wsp

arci

em „

pom

osto

wym

”, ja

k i o

ro

zważ

enie

ew

entu

alne

go w

ydłu

żeni

a ob

ligat

oryj

nego

okr

esu

prow

adze

nia

dzia

-ła

lnoś

ci g

ospo

darc

zej u

ruch

omio

nej w

opa

rciu

o u

trzy

man

e w

spar

cie.

W p

rzy-

padk

u pi

erw

szeg

o za

lece

nia

chod

zi o

um

ożliw

ieni

e (w

ram

ach

dota

cji n

a ro

z-po

częc

ie d

ział

alno

ści g

ospo

darc

zej o

fero

wan

ych

w re

kom

endo

wan

ym w

cześ

niej

pr

ojek

cie

syst

emow

ym) k

orzy

stan

ia p

rzez

okr

es 6

lub

12 m

iesię

cy z

dod

atko

wej

po

moc

y fina

nsow

ej. N

ie p

owin

ien

to b

yć je

dnak

elem

ent w

spar

cia s

toso

wan

y każ

-do

razo

wo,

lecz

odb

iorc

a do

tacj

i pow

inie

n by

ć na

eta

pie

rekr

utac

ji kw

alifi

kow

any

do k

orzy

stan

ia z

e w

spar

cia

„pom

osto

weg

o”. J

eśli

nato

mia

st c

hodz

i o w

ymóg

do-

tycz

ący

okre

su p

row

adze

nia

dzia

łaln

ości

, to

nale

ży p

rzyj

ąć, i

ż po

win

ien

to b

yć

okre

s co

najm

niej

2-le

tni,

opty

mal

nie

zaś –

3-le

tni.

Wyd

łuże

nie

oblig

ator

yjne

go

okre

su p

row

adze

nia

dzia

łaln

ości

gos

poda

rcze

j pow

inno

zna

leźć

sw

oje

odzw

ier-

cied

leni

e w

pro

cedu

rze

i kry

teria

ch w

ybor

u od

bior

ców

wsp

arci

a na

roz

pocz

ę-ci

e dz

iała

lnoś

ci g

ospo

darc

zej p

oprz

ez d

okon

ywan

ie o

ceny

sza

ns n

a za

chow

anie

tr

wał

ości

uru

cham

iane

j dzi

ałal

nośc

i gos

poda

rcze

j (in

styt

ucje

oto

czen

ia b

izne

su

bior

ące

udzi

ał w

reg

rant

ingu

śro

dków

z p

roje

ktu

syst

emow

ego

pow

inny

zos

tać

prze

szko

lone

prz

ez re

aliz

ator

a pr

ojek

tu, t

j. U

MW

P, w

zakr

esie

dok

onyw

ania

tego

ro

dzaj

u oc

eny)

.Ró

wni

e waż

ne, z

arów

no d

la d

ofina

nsow

anyc

h st

art-

upów

, jak

i poz

osta

łych

now

o-za

kład

anyc

h fir

m, s

twor

zeni

e ok

reślo

nego

syst

emu

wsp

arci

a dl

a fir

m ju

ż dz

iała

-ją

cych

(gł.

info

rmac

yjno

-dor

adcz

o-sz

kole

niow

ego,

z ew

entu

alny

m zw

ięks

zeni

em

dost

ępno

ści i

upr

oszc

zeni

em w

spar

cia

finan

sow

ego

dedy

kow

aneg

o m

niej

szym

i m

niej

kos

ztow

nym

dzi

ałan

iom

inw

esty

cyjn

ym m

ikro

firm

). Si

eć in

styt

ucji

ofer

u-ją

cych

tego

rodz

aju

wsp

arci

e po

win

na b

yć to

żsam

a z s

ieci

ą in

styt

ucji

ofer

ując

ych

wsp

arci

a dl

a st

art-

up’ów

. Inn

ymi s

łow

y, in

styt

ucje

któ

re w

ram

ach

regr

antin

gu

ofer

ują

wsp

arci

e na

zak

łada

nie

dzia

łaln

ości

gos

poda

rcze

j, po

win

ny je

dnoc

ześn

ie

part

ycyp

ować

w p

roje

kcie

sys

tem

owym

jak

o po

dmio

ty ś

wia

dczą

ce u

sługi

na

rzec

z ju

ż ist

niej

ącyc

h po

dmio

tów.

Zap

ewni

łoby

to c

zyte

lnoś

ć sy

stem

u w

spar

cia

na p

ozio

mie

regi

onal

nym

ora

z utr

zym

ałob

y w

ysok

i poz

iom

jego

dos

tępn

ości

.

U

rząd

Mar

szał

kow

ski W

oj.

Podk

arpa

ckie

go

Woj

ewód

zki U

rząd

Pra

cy

Inst

ytuc

je o

tocz

enia

biz

nesu

(z

e sz

czeg

ólny

m u

wzg

lęd-

nien

iem

Age

ncji

Rozw

oju

Regi

onal

nego

) dys

tryb

uują

ce

środ

ki n

a w

spie

rani

e se

ktor

a m

ikro

firm

Ope

racy

jna

183


Lp.

WN

IOSE

KR

EKO

MEN

DA

CJA

AD

RES

AT

REK

OM

END

AC

JIK

LASY

FIK

AC

JA

REK

OM

END

AC

JI5.

Z pr

zepr

owad

zone

j an

aliz

y br

anżo

wej

sek

tora

mik

ropr

zed-

siębi

orst

w w

woj

. pod

karp

acki

m

wyn

ika,

iż p

omim

o w

ystę

pow

a-ni

a ge

nera

lnyc

h pr

awid

łow

ości

(k

tóre

zre

sztą

nie

dot

yczą

wy-

łącz

nie

woj

. po

dkar

pack

iego

), a

zwią

zany

ch p

rzed

e w

szys

tkim

z

dom

inac

ją w

tej

gru

pie

firm

ha

ndlo

wyc

h i

budo

wla

nych

, w

ystę

pują

tak

że p

ewne

zró

ż-ni

cow

ania

ter

ytor

ialn

e św

iad-

cząc

e o

okre

ślone

j sp

ecyfi

ce

bran

żow

ej

podr

egio

nów,

cz

y po

wia

tów.

Nie

maj

ą on

e je

dnak

zn

aczą

cego

char

akte

ru.

W c

hwili

obe

cnej

nie

nal

eży

różn

icow

ać w

spar

cia

dla

sekt

ora

mik

ropr

zeds

ię-

bior

stw

w p

oszc

zegó

lnyc

h po

wia

tach

woj

ewód

ztw

a, k

tóre

wyn

ikał

oby

z ró

żnic

w

profi

lu b

ranż

owym

. Ozn

acza

to, ż

e w

ram

ach

reko

men

dow

aneg

o m

odel

u w

spar

-ci

a dl

a po

dkar

pack

iego

sek

tora

mik

ropr

zeds

iębi

orst

w n

ie n

ależ

y w

kry

teria

ch

wyb

oru

dofin

anso

wyw

anyc

h pr

zeds

ięw

zięć

sto

sow

ać k

ryte

riów

bra

nżow

ych

i pr

emio

wać

lub

wył

ącza

ć ok

reślo

ne b

ranż

e. Ty

m b

ardz

iej p

odkr

eślić

nal

eży,

że z

e w

zglę

du n

a sw

oją

spec

yfikę

i og

rani

czon

y po

tenc

jał,

mik

ropr

zeds

iębi

orst

wa

po-

win

ny b

yć w

yłąc

zone

z p

roce

su b

ranż

oweg

o ki

erun

kow

ania

wsp

arci

a w

spos

ób,

któr

y w

ynik

a z

iden

tyfik

acji

na p

ozio

mie

cał

ego

regi

onu

kluc

zow

ych

obsz

arów

ro

zwoj

u i t

zw. „

inte

ligen

tnyc

h sp

ecja

lizac

ji”. W

pra

ktyc

e po

win

no si

ę to

prz

ekła

-da

ć na

rezy

gnac

ję w

kon

kurs

ach

doty

cząc

ych

wsp

arci

a dl

a se

ktor

a m

ikro

prze

d-się

bior

stw

ze

stos

owan

ia k

ryte

riów

pre

miu

jący

ch b

ranż

e i r

odza

je d

ział

alno

ści

stan

owią

ce „

inte

ligen

tne

spec

jaliz

acje”

woj

. pod

karp

acki

ego.

Ew

entu

alni

e na

leża

łoby

rozw

ażyć

, czy

ze

wzg

lędu

na

pew

ną sp

ecyfi

kę b

ranż

ową

niek

tóry

ch p

owia

tów

nie

kie

row

ać ta

m „

mię

kkie

go”

wsp

arci

a o

char

akte

rze

in-

form

acyj

nym

czy

dor

adcz

ym z

wią

zane

go z

pro

wad

zeni

em d

ział

alno

ści w

okr

e-ślo

nych

bra

nżac

h i s

ekto

rach

(np.

pom

ocy

dora

dcze

j dla

osó

b za

inte

reso

wan

ych

prow

adze

niem

dzi

ałal

nośc

i w s

ekto

rze

tury

styc

znym

w p

owia

tach

cec

hują

cych

się

taki

m w

łaśn

ie p

rofil

em b

ranż

owym

, czy

li np

. bie

szcz

adzk

im i

lesk

im).

Kwes

tia

taki

ego

różn

icow

ania

pow

inna

jedn

ak p

ozos

taw

ać w

ges

tii lo

kaln

ych

inst

ytuc

ji ot

ocze

nia

bizn

esu,

któ

re b

yłyb

y od

pow

iedz

ialn

e za

redy

stry

bucj

ę śr

odkó

w z

pro

-je

ktu

syst

emow

ego

UM

WP

na r

zecz

wsp

iera

nia

sekt

ora

mik

ropr

zeds

iębi

orst

w.

Inst

ytuc

je t

e po

win

ny m

ieć

moż

liwoś

ć w

prow

adza

nia

do p

row

adzo

nych

prz

ez

siebi

e pr

oced

ur k

onku

rsow

ych

kryt

erió

w o

cha

rakt

erze

bra

nżow

ym (k

ażdo

razo

-w

o ta

kie

rozw

iąza

nie

win

no b

yć je

dnak

kon

sulto

wan

e z

bene

ficje

ntem

pro

jekt

u sy

stem

oweg

o).

U

rząd

Mar

szał

kow

ski W

oj.

Podk

arpa

ckie

go

Inst

ytuc

je o

tocz

enia

biz

nesu

(z

e sz

czeg

ólny

m u

wzg

lęd-

nien

iem

Age

ncji

Rozw

oju

Regi

onal

nego

) dys

tryb

uują

ce

środ

ki n

a w

spie

rani

e se

ktor

a m

ikro

firm

Ope

racy

jna

184


Lp.

WN

IOSE

KR

EKO

MEN

DA

CJA

AD

RES

AT

REK

OM

END

AC

JIK

LASY

FIK

AC

JA

REK

OM

END

AC

JI6.

Z ra

cji

dom

inac

ji w

sek

torz

e pr

zeds

iębi

orst

w

firm

y m

ikro

w

chła

niaj

ą w

ięks

zość

za

so-

bów

pra

cy.

Jedn

ocze

śnie

jed

-na

k na

poz

iom

ie k

onkr

etny

ch

mik

ropr

zeds

iębi

orst

w

pozi

om

zatr

udni

enia

jest

bar

dzo

mał

y i

rzad

ko p

rzek

racz

a 3

osob

y. C

o w

ięce

j, w

okr

esac

h de

koni

unk-

tury

mik

ropr

zeds

iębi

orst

wa

w

spos

ób g

wał

tow

ny r

eagu

ją w

w

ymia

rze

zatr

udni

enio

wym

, co

skut

kuje

zm

niej

szan

iem

śre

d-ni

ej li

czby

osó

b pr

acuj

ącyc

h w

te

j gru

pie

firm

.

Bior

ąc p

od u

wag

ę, że

mik

ropr

zeds

iębi

orst

wa

to p

rzed

e w

szys

tkim

firm

y o

pro-

filu

usłu

gow

ym i

ch k

lucz

owym

zas

obem

są

osob

y re

aliz

ując

e za

dani

a bę

dące

el

emen

tem

dzi

ałal

nośc

i prz

edsię

bior

stw

a. Z

tego

wzg

lędu

szcz

egól

nie

istot

ne je

st

pode

jmow

anie

dzi

ałań

zor

ient

owan

ych

na w

zmac

nian

ie z

asob

ów lu

dzki

ch m

i-kr

oprz

edsię

bior

stw

jako

czyn

nika

dyn

amiz

ując

ego

rozw

ój fi

rm m

ikro

i m

ając

ego

dla

tego

rodz

aju

firm

naw

et w

ięks

ze z

nacz

enie

niż

wsp

arci

e o

char

akte

rze

inw

e-st

ycyj

nym

(któ

re is

totn

iejsz

e je

st w

prz

ypad

ku fi

rm p

rodu

kcyj

nych

, z re

guły

nie

-bę

dący

ch m

ikro

prze

dsię

bior

stw

ami).

Cho

dzi t

u pr

zede

wsz

ystk

im o

dzi

ałan

ia zo

-rie

ntow

ane

na z

mni

ejsz

anie

obc

iąże

ń fin

anso

wyc

h zw

iąza

nych

z z

atru

dnia

niem

pr

acow

nikó

w, n

p. p

oprz

ez z

atru

dnie

nie

subs

ydio

wan

e, sz

czeg

ólni

e w

okr

esac

h de

koni

unkt

ury

(jako

inst

rum

ent o

gran

icza

nia

ryzy

ka z

mni

ejsz

ania

poz

iom

u za

-tr

udni

enia

w o

kres

ach

prze

jścio

wyc

h tr

udno

ści w

funk

cjon

owan

iu p

rzed

siębi

or-

stw

a bę

dący

ch e

fekt

em n

ieko

rzys

tnyc

h te

nden

cji m

akro

ekon

omic

znyc

h).

Tego

ro

dzaj

u w

spar

cie,

tj. p

omoc

odn

oszą

ca s

ię d

o sf

ery

zaso

bów

ludz

kich

pow

inna

st

anow

ić je

den

z kl

uczo

wyc

h in

stru

men

tów

wsp

iera

nia

sekt

ora

mik

ropr

zeds

ię-

bior

stw.

W

zw

iązk

u z

tym

, bio

rąc

pod

uwag

ę, że

zal

ecan

ym s

poso

bem

na

zape

wni

enie

m

ikro

prze

dsię

bior

stw

om d

edyk

owan

ego

im w

spar

cia

jest

pro

jekt

syst

emow

y sa

-m

orzą

du w

ojew

ództ

wa,

opt

ymal

nym

spos

obem

wdr

ożen

ia p

owyż

szej

reko

men

-da

cji p

owin

no b

yć p

osze

rzen

ie za

kres

u dz

iała

ń m

ożliw

ych

do re

aliz

acji

w ra

mac

h w

spar

cia

ofer

owan

ego

w n

inie

jszym

pro

jekc

ie ta

kże

o te

, któ

re d

otyc

zą zw

ięks

za-

nia

pote

ncja

łu za

trud

nien

iow

ego

firm

mik

ro. T

rzeb

a je

dnak

pod

kreś

lić, i

ż w ty

m

przy

padk

u m

ożliw

e do

pod

ejm

owan

ia d

ział

ania

cec

huje

zbi

eżno

ść z

dzi

ałan

ia-

mi p

odej

mow

anym

i prz

ez P

owia

tow

e U

rzęd

y Pr

acy

na r

zecz

wsz

ystk

ich

prac

o-da

wcó

w. Z

tego

wzg

lędu

nal

eżał

oby

rozw

ażyć

(co

sygn

aliz

owan

o ju

ż w

jedn

ej z

w

cześ

niej

szyc

h re

kom

enda

cji),

by

obok

inst

ytuc

ji ot

ocze

nia

bizn

esu

w re

aliz

acji

zada

ń pr

zew

idzi

anyc

h w

rek

omen

dow

anym

pro

jekc

ie s

yste

mow

ym p

arty

cypo

-w

ały

takż

e Po

wia

tow

e U

rzęd

y Pr

acy

(w o

dnie

sieni

u do

zad

ań z

wią

zany

ch p

rzed

e w

szys

tkim

ze zw

ięks

zani

em p

oten

cjał

u za

trud

nien

iow

ego

mik

rofir

m, a

le cz

ęści

o-w

o ta

kże

zada

ń do

tycz

ącyc

h w

spie

rani

a pr

oces

u tw

orze

nia

now

ych

firm

).

U

rząd

Mar

szał

kow

ski W

oj.

Podk

arpa

ckie

go

Inst

ytuc

je o

tocz

enia

biz

nesu

(z

e sz

czeg

ólny

m u

wzg

lęd-

nien

iem

Age

ncji

Rozw

oju

Regi

onal

nego

) dys

tryb

uują

ce

środ

ki n

a w

spie

rani

e se

ktor

a m

ikro

firm

Po

wia

tow

e U

rzęd

y Pr

acy

Ope

racy

jna

185


Lp.

WN

IOSE

KR

EKO

MEN

DA

CJA

AD

RES

AT

REK

OM

END

AC

JIK

LASY

FIK

AC

JA

REK

OM

END

AC

JI7.

W

chw

ili

obec

nej

niem

alże

po

łow

a po

dkar

pack

ich

mi-

krop

rzed

siębi

orst

w

nie

po-

dejm

uje

żadn

ych

dzia

łań

zo-

rient

owan

ych

na p

odni

esie

nie

pozi

omu

kwal

ifika

cji

swoi

ch

prac

owni

ków.

Ze w

zglę

du n

a re

laty

wni

e duż

y od

sete

k m

ikro

prze

dsię

bior

stw

nie

pode

jmuj

ącyc

h ża

dnyc

h dz

iała

ń zo

rient

owan

ych

na p

odno

szen

ie p

ozio

mu

kwal

ifika

cji s

woi

ch

prac

owni

ków

rów

nie

waż

ne c

o of

erow

anie

wsp

arci

a sz

kole

niow

ego

jest

bud

owa-

nie

świa

dom

ości

o c

elow

ości

i op

łaca

lnoś

ci k

orzy

stan

ia z

nie

go. J

eśli

nato

mia

st

chod

zi o

zal

ecan

y ks

ztał

t ins

trum

entó

w p

omoc

owyc

h do

tycz

ącyc

h sf

ery

rozw

i-ja

nia

kom

pete

ncji

prac

owni

ków

to

w p

rzyp

adku

mik

ropr

zeds

iębi

orst

w n

ależ

y ra

czej

odc

hodz

ić o

d m

odel

u pr

ojek

tow

ego

(zar

ówno

w w

aria

ncie

otw

arty

m, j

ak

i – ty

m b

ardz

iej –

zam

knię

tym

) na r

zecz

mod

elu

upro

szcz

oneg

o do

finan

sow

ywa-

nia

udzi

ału

w sz

kole

niac

h do

stęp

nych

na

kom

ercy

jnym

rynk

u sz

kole

niow

ym. W

m

odel

u ty

m to

sam

prz

edsię

bior

ca w

ybie

rałb

y ko

nkre

tne s

zkol

enie

mog

ąc w

spo-

sób

opty

mal

ny o

ceni

ć zap

otrz

ebow

anie

swoi

ch p

raco

wni

ków

na o

kreś

lony

rodz

aj

wsp

arci

a w

obs

zarz

e ko

mpe

tenc

ji.W

ydaj

e się

, że

w n

inie

jszym

prz

ypad

ku n

ie m

a po

trze

by k

onst

ruow

ania

odr

ęb-

nego

ins

trum

entu

wsp

arci

a de

dyko

wan

ego

mik

ropr

zeds

iębi

orst

wom

, pow

inny

on

e na

tom

iast

mie

ć m

ożliw

ość

korz

ysta

nia

z og

ólne

go m

odel

u do

finan

sow

ania

dz

iała

ń po

dnos

zący

ch k

wal

ifika

cje

swoi

ch p

raco

wni

ków,

któ

ry p

owin

ien

być

w

ram

ach

RPO

dos

tępn

y dl

a w

szys

tkic

h pr

zeds

iębi

orst

w. T

ego

rodz

aju

mod

el o

par-

ty o

vou

cher

y sz

kole

niow

e ma

uzas

adni

enie

w o

dnie

sieni

u do

wsz

ystk

ich

kate

go-

rii fi

rm. J

edyn

e, co

moż

na r

ekom

endo

wać

w k

onte

kści

e sp

ecyfi

ki fi

rm m

ikro

w

tym

prz

ypad

ku, t

o w

łącz

enie

w p

roce

s dys

tryb

uow

ania

środ

ków

fina

nsow

ych

na

refu

ndac

ję d

ział

ań sz

kole

niow

ych

tych

sam

ych

podm

iotó

w (i

nsty

tucj

i oto

czen

ia

bizn

esu)

, któ

re b

yłyb

y re

aliz

ator

ami z

adań

w r

ekom

endo

wan

ym w

cześ

niej

pro

-je

kcie

sys

tem

owym

UM

WP.

Uła

twiło

by to

firm

om m

ikro

uzy

skan

ie in

form

acji

o m

ożliw

ości

sko

rzys

tani

a z

taki

ej p

omoc

y or

az z

wię

kszy

ło je

j dos

tępn

ość.

W

taki

m m

odel

u in

styt

ucje

te b

yłyb

y po

dmio

tam

i obs

ługu

jący

mi,

na p

ozio

mie

lo-

kaln

ym, p

roce

s nab

oru

wni

oskó

w o

skor

zyst

anie

ze w

spar

cia

vouc

hero

weg

o.

U

rząd

Mar

szał

kow

ski W

oj.

Podk

arpa

ckie

go

Inst

ytuc

je o

tocz

enia

biz

nesu

(z

e sz

czeg

ólny

m u

wzg

lęd-

nien

iem

Age

ncji

Rozw

oju

Regi

onal

nego

) dys

tryb

uują

ce

środ

ki n

a w

spie

rani

e se

ktor

a m

ikro

firm

Ope

racy

jna

186


Lp.

WN

IOSE

KR

EKO

MEN

DA

CJA

AD

RES

AT

REK

OM

END

AC

JIK

LASY

FIK

AC

JA

REK

OM

END

AC

JI8.

W

woj

. po

dkar

pack

im,

w

poró

wna

niu

z po

zost

ałym

i w

ojew

ództ

wam

i, w

ystę

puje

re

laty

wni

e ni

ski

pozi

om e

fek-

tyw

nośc

i pra

cy m

ierz

onej

wie

l-ko

ścią

prz

ycho

dów

prz

ypad

ają-

cych

na

1 os

obę p

racu

jącą

.

Bior

ąc p

od u

wag

ę re

laty

wni

e ni

ski p

ozio

m e

fekt

ywno

ści p

racy

w w

oj.,

podk

ar-

pack

im n

a tle

inn

ych

regi

onów

za

celo

we

uzna

ć na

leży

stw

orze

nie

taki

ch i

n-st

rum

entó

w w

spar

cia

dedy

kow

anyc

h m

ikro

prze

dsię

bior

stw

om,

któr

e by

łyby

zo

rient

owan

e na

zw

ięks

zani

e ef

ekty

wno

ści p

racy

. Zag

adni

enie

to m

a ch

arak

ter

wie

loas

pekt

owy,

a na

osią

ganą

prz

ez fi

rmy

wyd

ajno

ść p

racy

skł

ada

się s

zere

g zr

óżni

cow

anyc

h cz

ynni

ków,

spoś

ród

któr

ych

nie w

szys

tkie

mog

ą sta

now

ić p

rzed

-m

iot o

ddzi

aływ

ania

na

pozi

omie

regi

onal

nym

. War

to je

dnak

rozw

ażyć

uw

zglę

d-ni

enie

ele

men

tu p

opra

wy

efek

tyw

nośc

i pra

cy w

ofe

row

anym

mik

ropr

zeds

iębi

or-

stw

om w

spar

ciu

dora

dczy

m. W

tym

prz

ypad

ku w

prow

adzi

ć na

leży

, łąc

znie

lub

war

iant

owo,

dw

a ro

zwią

zani

a. P

ierw

sze

pole

gało

by n

a st

wor

zeni

u m

ożliw

ości

do

finan

sow

ania

kor

zyst

ania

prz

ez p

odm

ioty

z se

ktor

a m

ikro

z u

sług

dora

dczy

ch

doty

cząc

ych

prze

de w

szys

tkim

pro

cesó

w za

rząd

zani

a i o

rgan

izac

ji pr

acy,

któr

ych

cele

m b

yłob

y zw

ięks

zeni

e ef

ekty

wno

ści p

racy

. Dofi

nans

owan

ie m

iało

by w

tym

pr

zypa

dku

post

ać z

bliż

oną

do k

orzy

stan

ia z

e sz

kole

ń, a

wię

c po

lega

łoby

na

moż

-liw

ości

zref

undo

wan

ia fi

rmie

kos

ztów

z us

ług

dora

dczy

ch za

kupi

onyc

h na

rynk

u ko

mer

cyjn

ym. D

rugi

e ro

zwią

zani

e po

lega

łoby

na

stw

orze

niu

moż

liwoś

ci k

orzy

-st

ania

z us

ług

dora

dczy

ch o

dnos

zący

ch si

ę do

zwię

ksza

nia e

fekt

ywno

ści p

racy

. W

tym

cel

u, w

ram

ach

reko

men

dow

aneg

o pr

ojek

tu s

yste

mow

ego

nale

żało

by o

pra-

cow

ać st

anda

rd św

iadc

zeni

a usłu

gi d

orad

czej

o ta

kim

char

akte

rze,

prze

prow

adzi

ć na

bór

loka

lnyc

h in

styt

ucji

otoc

zeni

a bi

znes

u za

inte

reso

wan

ych

świa

dcze

niem

te

go r

odza

ju u

sługi

, dok

onać

prz

eszk

olen

ia p

raco

wni

ków

wyb

rany

ch in

styt

ucji

oraz

fina

nsow

ać ś

wia

dcze

nie

tego

rodz

aju

usłu

gi. Z

pun

ktu

wid

zeni

a za

pew

nie-

nia

dost

ępno

ści n

inie

jszej

usłu

gi d

orad

czej

na

pozi

omie

loka

lnym

pod

mio

tam

i up

raw

nion

ymi d

o pa

rtyc

ypac

ji w

pro

cesie

św

iadc

zeni

a rz

eczo

nej u

sługi

dor

ad-

czej

pow

inny

być

wył

ączn

ie in

styt

ucje

oto

czen

ia b

izne

su z

woj

. pod

karp

acki

ego.

U

rząd

Mar

szał

kow

ski W

oj.

Podk

arpa

ckie

go

Inst

ytuc

je o

tocz

enia

biz

nesu

(z

e sz

czeg

ólny

m u

wzg

lęd-

nien

iem

Age

ncji

Rozw

oju

Regi

onal

nego

) dys

tryb

uują

ce

środ

ki n

a w

spie

rani

e se

ktor

a m

ikro

firm

Ope

racy

jna

9.N

a Po

dkar

paci

u m

amy

do c

zy-

nien

ia z

duż

ymi

dysp

ropo

rcja

-m

i po

mię

dzy

posz

czeg

ólny

mi

pow

iata

mi

w z

akre

sie i

ch p

o-te

ncja

łu e

kono

mic

zneg

o m

ie-

rzon

ego

wie

lkoś

cią p

rzyc

hodó

w

oraz

doc

hodó

w p

odat

kow

ych,

co

św

iadc

zy o

wys

tępo

wan

iu

obsz

arów

o c

entr

alny

m i

pery

-fe

ryjn

ym c

hara

kter

ze z

pun

ktu

wid

zeni

a ro

li dl

a go

spod

arki

re

gion

alne

j.

Uw

zglę

dnia

jąc

duże

zró

żnic

owan

ia w

ewną

trz-

woj

ewód

zkie

dot

yczą

ce o

siąga

-ny

ch p

rzez

pod

karp

acki

e fir

my

przy

chod

ów i

doc

hodó

w p

odat

kow

ych

nale

ży

rozw

ażyć

wpr

owad

zeni

e dod

atko

weg

o in

stru

men

tu w

spar

cia d

edyk

owan

ego

tym

ob

szar

om, g

dzie

prz

edsię

bior

stw

a są

w re

laty

wni

e naj

gors

zej s

ytua

cji e

kono

mic

z-ne

j, a

któr

ego

cele

m b

yłob

y w

yrów

nani

e zi

dent

yfiko

wan

ych

dysp

ropo

rcji.

Kry

-te

rium

kw

alifi

kacj

i pow

iatu

do

wsp

arci

a m

ogło

by b

yć łą

czne

spe

łnie

nie

dwóc

h w

arun

ków

(a) p

rzec

iętn

e do

chod

y po

datk

owe

w p

owie

cie

stan

owią

co

najw

yżej

2/

3 śr

edni

ej w

ojew

ództ

wa

(b) p

rzec

iętn

e pr

zych

ody

poda

tkow

e w

pow

iedz

ie st

a-no

wią

co

najw

yżej

2/3

śre

dnie

j woj

ewód

ztw

a. O

becn

ie b

yłyb

y to

pow

iaty

: les

ki,

luba

czow

ski,

bies

zcza

dzki

, ni

żańs

ki,

strz

yżow

ski,

brzo

zow

ski.

Form

y w

spar

cia

pow

inny

obe

jmow

ać w

tym

prz

ypad

ku in

stru

men

ty n

ajsil

niej

odd

ział

ując

e na

ko

ndyc

ję fi

nans

ową p

rzed

siębi

orst

w, cz

yli w

spar

cie i

nwes

tycy

jne i

subs

ydio

wan

ie

zatr

udni

enia

, prz

y cz

ym n

ależ

ałob

y ro

zważ

yć, c

zy n

ie n

ależ

ałob

y w

prz

ypad

ku

tego

inst

rum

entu

dąż

yć d

o zw

ięks

zeni

a je

go d

ostę

pnoś

ci p

oprz

ez o

parc

ie g

o w

y-łą

czni

e o m

odel

dot

acyj

ny i/

lub

zlib

eral

izow

anie

wym

ogów

dot

. wkł

adu

wła

sneg

o be

nefic

jent

a.

U

rząd

Mar

szał

kow

ski W

oj.

Podk

arpa

ckie

goO

pera

cyjn

a

187


Lp.

WN

IOSE

KR

EKO

MEN

DA

CJA

AD

RES

AT

REK

OM

END

AC

JIK

LASY

FIK

AC

JA

REK

OM

END

AC

JI10

.Po

dkar

pack

ie

mik

ropr

zeds

ię-

bior

stw

a ce

chuj

e je

den

z na

j-sła

bszy

ch (

spoś

ród

wsz

ystk

ich

polsk

ich

woj

ewód

ztw

) w

yni-

ków

jeśli

cho

dzi o

wie

lkoś

ć po

-no

szon

ych

nakł

adów

inw

esty

-cy

jnyc

h.

Nal

eży

kont

ynuo

wać

ofe

row

anie

pod

mio

tom

tego

sekt

ora

wsp

arci

a fin

anso

weg

o na

real

izac

ję d

ział

ań in

wes

tycy

jnyc

h. W

arto

jedn

ak ro

zważ

yć w

yodr

ębni

enie

od-

rębn

ego

inst

rum

entu

wsp

arci

a w

tym

zak

resie

, któ

ry b

yłby

ded

ykow

any

wył

ącz-

nie

mik

ropr

zeds

iębi

orst

wom

, któ

re t

o za

lece

nie

zost

anie

zre

aliz

owan

e po

prze

z re

aliz

ację

reko

men

dow

aneg

o pr

ojek

tu sy

stem

oweg

o U

MW

P zo

rient

owan

ego

na

wsp

iera

nie

rozw

oju

sekt

ora

mik

ropr

zeds

iębi

orst

wom

. Jed

nocz

eśni

e, bi

orąc

pod

uw

agę,

że w

spar

cie

było

by w

ram

ach

rzec

zone

go p

roje

ktu

ofer

owan

e w

yłąc

znie

po

dmio

tom

sek

tora

mik

ro, t

o m

ożliw

e by

łoby

taki

e je

go „

skal

ibro

wan

ie”, b

y w

pe

łni o

dzw

ierc

iedl

ał o

n m

ożliw

ości

i og

rani

czen

ia s

ekto

ra fi

rm m

ikro

. Prz

ede

wsz

ystk

im ch

odzi

łoby

o za

pew

nien

ie w

jego

ram

ach

taki

ch el

emen

tów

jak:

bezz

wro

tny

(dot

acyj

ny) c

hara

kter

wsp

arci

a,

up

rosz

czen

ie i

skró

ceni

e pro

cedu

r apl

ikac

yjny

ch o

raz z

wię

ksze

nie j

ego

dost

ęp-

nośc

i (gł

ówni

e pop

rzez

jego

ofe

row

anie

za p

ośre

dnic

twem

loka

lnyc

h in

styt

ucji

otoc

zeni

a biz

nesu

, nie

zaś p

oprz

ez d

ystr

ybuc

ję śr

odkó

w fi

nans

owyc

h na

poz

io-

mie

regi

onal

nym

i ode

jście

od

mod

elu

w k

tóry

m k

ażdy

ben

eficj

ent k

orzy

staj

ący

ze w

spar

cia

inw

esty

cyjn

ego

real

izuj

e w

łasn

y, od

rębn

y pr

ojek

t na

rzec

z m

odel

u w

któ

rym

dzi

ałan

ia in

wes

tycy

jne p

oszc

zegó

lnyc

h be

nefic

jent

ów re

aliz

owan

e są

w ra

mac

h pr

ojek

tu sy

stem

oweg

o –

pozw

oliło

by to

w b

ardz

iej e

last

yczn

y sp

osób

ks

ztał

tow

ać p

roce

dury

nab

oru

i rea

lizac

ji w

spie

rany

ch p

rzed

sięw

zięć

),

zmni

ejsz

enie

lub

wye

limin

owan

ie w

kład

u w

łasn

ego,

brak

wym

ogu

inno

wac

yjne

go ch

arak

teru

dofi

nans

owan

ych

prze

dsię

wzi

ęć.

U

rząd

Mar

szał

kow

ski W

oj.

Podk

arpa

ckie

go

Inst

ytuc

je o

tocz

enia

biz

nesu

(z

e sz

czeg

ólny

m u

wzg

lęd-

nien

iem

Age

ncji

Rozw

oju

Regi

onal

nego

) dys

tryb

uują

ce

środ

ki n

a w

spie

rani

e se

ktor

a m

ikro

film

Ope

racy

jna

11.

Pote

ncja

ł in

now

acyj

ny

całe

go

sekt

ora

prze

dsię

bior

stw

w

oj.

podk

arpa

ckim

jes

t re

laty

wni

e ni

ski,

co s

kutk

uje

ogra

nicz

oną

akty

wno

ścią

na

polu

wdr

ażan

ia

posz

czeg

ólny

ch ro

dzaj

ów in

no-

wac

ji.

W r

amac

h sy

stem

u w

spar

cia

dla

mik

ropr

zeds

iębi

orst

w n

ależ

y st

wor

zyć

mec

ha-

nizm

y w

spom

agan

ia d

ział

alno

ści i

nnow

acyj

nej,

lecz

nie

nal

eży

w p

rzyp

adku

tej

kate

gorii

firm

tra

ktow

ać r

ozw

oju

inno

wac

yjne

go ja

ko c

elu

nadr

zędn

ego

i ade

-kw

atne

go w

obec

każ

dego

prz

edsię

bior

stw

a i s

pecy

fiki p

row

adzo

nej p

rzez

nie

go

dzia

łaln

ości

. Bio

rąc

pod

uwag

ę po

dsta

wow

y i n

iew

yspe

cjal

izow

any

oraz

nie

za-

awan

sow

any

tech

nolo

gicz

nie

char

akte

r dzi

ałal

nośc

i wie

lu m

ikro

prze

dsię

bior

stw

w

ięks

ze z

nacz

enie

moż

e m

ieć

wsp

arci

e zo

rient

owan

e na

rea

lizac

ję p

rost

ych

in-

wes

tycj

i w p

rzed

siębi

orst

wie

lub

zmni

ejsz

enie

kos

ztów

zat

rudn

ieni

a pe

rson

elu.

Z

tego

wzg

lędu

w p

rzyp

adku

wsp

arci

a fin

anso

weg

o ki

erow

aneg

o do

sekt

ora

mi-

krop

rzed

siębi

orst

w n

ie n

ależ

y st

osow

ać ro

zwią

zań

prem

iują

cych

inno

wac

yjno

ść,

a po

zost

awić

tego

rodz

aju

kryt

eria

sele

kcji

prze

dsię

wzi

ęć in

wes

tycy

jnyc

h w

wyż

-sz

ych

klas

ach

wie

lkoś

ci fi

rm o

raz

bran

żach

o t

akim

pot

encj

ale

inno

wac

yjny

m,

któr

y za

pew

nia

skut

eczn

ość,

efek

tyw

ność

i ad

ekw

atno

ść k

olej

nych

wdr

ożeń

.

U

rząd

Mar

szał

kow

ski W

oj.

Podk

arpa

ckie

go

Inst

ytuc

je o

tocz

enia

biz

nesu

(z

e sz

czeg

ólny

m u

wzg

lęd-

nien

iem

Age

ncji

Rozw

oju

Regi

onal

nego

) dys

tryb

uują

ce

środ

ki n

a w

spie

rani

e se

ktor

a m

ikro

firm

Ope

racy

jna

188


Lp.

WN

IOSE

KR

EKO

MEN

DA

CJA

AD

RES

AT

REK

OM

END

AC

JIK

LASY

FIK

AC

JA

REK

OM

END

AC

JI12

.M

ikro

prze

dsię

bior

stw

a z

woj

. po

dkar

pack

iego

ce

chuj

e na

j-ni

ższa

w

arto

ść

synt

etyc

zneg

o w

skaź

nika

roz

woj

u, c

o św

iad-

czy

o re

laty

wni

e ni

skim

poz

io-

mie

kon

kure

ncyj

nośc

i firm

mi-

kro

z Pod

karp

acia

.

Bior

ąc p

od u

wag

ę, że

woj

. pod

karp

acki

e ce

chuj

e się

naj

niżs

zą w

arto

ścią

syn

te-

tycz

nego

wsk

aźni

ka r

ozw

oju

mik

ropr

zeds

iębi

orst

w s

pośr

ód w

szys

tkic

h w

oje-

wód

ztw,

na

któr

y sk

łada

ją s

ię z

różn

icow

ane

czyn

niki

opt

ymal

ne w

spar

cie

dla

firm

z t

ego

sekt

ora

rów

nież

mus

i mie

ć ko

mpl

ekso

wy

char

akte

r. Po

win

no o

no

obej

mow

ać w

spar

cie i

nwes

tycy

jne i

szko

leni

owe (

doty

cząc

e roz

wija

nia z

asob

ów),

ale t

akże

dor

adcz

e (do

tycz

ące s

poso

bu d

ysko

ntow

ania

zaso

bów

w sp

osób

zape

w-

niaj

ący

osią

gani

e m

ożliw

ie n

ajw

yższ

ych

wyn

ików

pro

wad

zone

j dz

iała

lnoś

ci).

Opr

ócz

różn

orod

nośc

i ins

trum

entó

w w

spar

cia

szcz

egól

ne z

nacz

enie

ma

spos

ób

dyst

rybu

cji o

fero

wan

ej p

omoc

y, kt

óry

będz

ie u

wzg

lędn

iać

spec

yfikę

sekt

ora

mi-

krop

rzed

siębi

orst

w. C

hodz

i tu

prze

de w

szys

tkim

o u

pros

zcze

nie

proc

edur

apl

i-ka

cyjn

ych,

sfor

muł

owan

ie k

ryte

riów

sele

kcji

w sp

osób

uw

zglę

dnia

jący

pot

encj

ał

i rea

lne

moż

liwoś

ci m

ikro

prze

dsię

bior

stw

ora

z za

pew

nien

ie d

ostę

pnoś

ci w

spar

-ci

a (n

p. p

oprz

ez z

wię

ksze

nie

roli

inst

ytuc

ji ot

ocze

nia

bizn

esu,

któ

re n

a po

ziom

ie

loka

lnym

mog

łyby

real

izow

ać z

adan

ia z

wią

zane

z d

ystr

ybuc

ją w

spar

cia,

cho

ćby

w fo

rmul

e re

gran

tingo

wej

). Ba

rdzo

waż

ne je

st w

tym

prz

ypad

ku ta

kże

to, b

y w

ra

mac

h da

nej i

nsty

tucj

i ofe

rują

cej p

omoc

był

a rea

lizow

ana r

zecz

ona z

asad

a kom

-pl

ekso

woś

ci. O

znac

za to

, że m

ikro

prze

dsię

bior

ca zg

łasz

ając

y się

do

okre

ślone

j in-

styt

ucji

mia

ł w n

iej m

ożliw

ość s

korz

ysta

nia

z róż

nych

form

pom

ocy,

zale

żeni

e od

jego

pot

rzeb

ora

z wyn

ików

dia

gnoz

y pr

zepr

owad

zone

j prz

ez w

ykw

alifi

kow

aneg

o do

radc

ę. O

ptym

alny

m s

poso

bem

rea

lizac

ji te

go z

ałoż

enia

jest

, rek

omen

dow

ana

w r

amac

h ni

niej

szeg

o op

raco

wan

ia, f

orm

uła

proj

ektu

sys

tem

oweg

o, w

ram

ach

któr

ego

part

ycyp

ując

e pod

mio

ty m

ogły

by, p

o sp

ełni

eniu

okr

eślo

nych

war

unkó

w,

ofer

ować

na

pozi

omie

loka

lnym

wsz

ystk

ie p

rzew

idzi

ane

w p

roje

kcie

sys

tem

o-w

ym fo

rmy

pom

ocy.

U

rząd

Mar

szał

kow

ski W

oj.

Podk

arpa

ckie

go

Woj

ewód

zki U

rząd

Pra

cy

Inst

ytuc

je o

tocz

enia

biz

nesu

(z

e sz

czeg

ólny

m u

wzg

lęd-

nien

iem

Age

ncji

Rozw

oju

Regi

onal

nego

) dys

tryb

uują

ce

środ

ki n

a w

spie

rani

e se

ktor

a m

ikro

firm

Ope

racy

jna

189


Lp.

WN

IOSE

KR

EKO

MEN

DA

CJA

AD

RES

AT

REK

OM

END

AC

JIK

LASY

FIK

AC

JA

REK

OM

END

AC

JI13

.W

to

ku

bada

nia

zide

ntyfi

-ko

wan

o na

stęp

ując

e ro

dzaj

e cz

ynni

ków

ro

zwoj

u zw

iąza

ne

z m

ikro

prze

dsię

bior

stw

ami:

czyn

niki

zw

iąza

ne

ze

wsp

ar-

ciem

ze

wnę

trzn

ym,

czyn

niki

zw

iąza

ne z

zar

ządz

anie

m fi

rmą,

cz

ynni

ki z

wią

zane

z w

ewnę

trz-

nym

pot

encj

ałem

ora

z cz

ynni

ki

zwią

zane

z p

ołoż

enie

m g

eogr

a-fic

znym

woj

. pod

karp

acki

ego.

W r

amac

h sy

stem

u w

spie

rani

a se

ktor

a m

ikro

prze

dsię

bior

stw

jedn

ym z

klu

czo-

wyc

h el

emen

tów

win

ny b

yć d

ział

ania

wzm

acni

ając

e od

dzia

ływ

anie

czy

nnik

ów

rozw

oju

mik

ropr

zeds

iębi

orcz

ości

. N

ależ

y do

nic

h za

liczy

ć pr

zede

wsz

ystk

im:

stw

orze

nie

inst

rum

entó

w w

spar

cia

zew

nętr

zneg

o ad

reso

wan

ych

do fi

rm m

ikro

, w

spom

agan

ie o

ptym

aliz

owan

ia p

roce

su z

arzą

dzan

ia w

prz

edsię

bior

stw

ie (

tak-

że p

oprz

ez ł

ącze

nie

zaso

bów

w r

amac

h in

icja

tyw

kla

stro

wyc

h),

budo

wan

iem

w

ewnę

trzn

ego

pote

ncja

łu (

popr

zez

proj

ekty

szk

olen

iow

e i

dora

dcze

, ale

tak

że

„tw

arde

” ins

trum

enty

wsp

iera

nia

akty

wno

ści z

atru

dnie

niow

ej d

otyc

zące

głó

wni

e su

bsyd

iow

aneg

o za

trud

nien

ia)

oraz

dys

kont

owan

iem

poł

ożen

ia g

eogr

aficz

nego

Po

dkar

paci

a (g

ł. w

odn

iesie

niu

do p

rom

owan

ia i

wsp

omag

ania

wsp

ółpr

acy

i wy-

mia

ny g

ospo

darc

zej,

w m

niej

szym

zaś

stop

niu

– pr

zyci

ągan

ia in

wes

toró

w z

agra

-ni

czny

ch).

Wię

kszo

ść s

pośr

ód p

owyż

szyc

h dz

iała

ń st

anow

i prz

edm

iot

reko

men

dow

aneg

o pr

ojek

tu sy

stem

oweg

o i z

osta

ła w

cześ

niej

szcz

egół

owo

omów

iona

i zo

pera

cjon

a-liz

owan

a. W

tym

mie

jscu

nale

ży w

cześ

niej

sze

reko

men

dacj

e uz

upeł

nić

o dw

ie

kwes

tie. P

o pi

erw

sze,

wsp

iera

nie

inic

jaty

w k

last

row

ych,

któ

re d

la m

ikro

prze

dsię

-bi

orst

w m

a o ty

le is

totn

e zna

czen

ie, ż

e poz

wal

a im

prz

ezw

ycię

żać i

stot

ny p

robl

em

niew

ysta

rcza

jące

go p

oten

cjał

u po

jedy

nczy

ch fi

rm. O

ptym

alny

m r

ozw

iąza

niem

by

łoby

w ty

m p

rzyp

adku

jedn

ak n

ie ty

le o

dręb

ne w

spie

rani

e fir

m m

ikro

na

polu

tw

orze

nia

stru

ktur

kla

stro

wyc

h, a

le r

acze

j włą

czan

ie p

rzez

inst

ytuc

je p

odej

mu-

jące

tego

rod

zaju

dzi

ałan

ia d

o ty

chże

str

uktu

r po

dmio

tów

sek

tora

mik

ro. K

we-

stia

ta p

owin

na b

yć je

dnoz

nacz

nie o

kreś

lona

w k

ryte

riach

nab

oru

proj

ektó

w d

ot.

twor

zeni

a i f

unkc

jono

wan

ia s

truk

tur

klas

trow

ych

w R

PO W

P 20

14-2

020,

gdz

ie

wym

agać

nal

eży

lub

prem

iow

ać fu

nkcj

onow

ania

w d

anym

kla

strz

e ok

reślo

nego

od

setk

a fir

m m

ikro

.Po

dru

gie,

prom

ocja

i w

spom

agan

ie w

spół

prac

y i w

ymia

ny g

ospo

darc

zej.

Pote

n-cj

ał e

kspo

rtow

y fir

m m

ikro

jest

co

praw

da o

gran

iczo

ny, a

le z

e w

zglę

du n

a po

ło-

żeni

e woj

. pod

karp

acki

ego

za ce

low

e moż

na u

znać

pod

ejm

owan

ie ta

kich

dzi

ałań

, kt

óre b

yłyb

y zor

ient

owan

e na z

wię

ksza

nie a

ktyw

nośc

i tra

nsgr

anic

znej

, czy

szer

zej

– m

iędz

ynar

odow

ej, fi

rm m

ikro

. Cho

dzi t

u pr

zede

wsz

ystk

im o

pod

ejm

owan

ie

prze

dsię

wzi

ęć p

rom

ocyj

nych

inte

gruj

ącyc

h fir

my

o da

nym

pro

filu

bran

żow

ym i

odci

ążaj

ącyc

h je

w za

kres

ie p

row

adze

nia d

ział

alno

ści p

rom

ocyj

nej o

zasię

gu m

ię-

dzyn

arod

owym

. Prz

edsię

wzi

ęcia

te p

owin

ny b

yć sp

rofil

owan

e bra

nżow

o i w

iąza

ć się

z d

ofina

nsow

anie

m u

dzia

łu w

targ

ach

bran

żow

ych

lub

opra

cow

ania

, pub

lika-

cji i

dys

tryb

ucji

prom

ując

ych

na r

ynka

ch z

agra

nicz

nych

mik

ropr

zeds

iębi

orst

wa

prow

adzą

ce o

kreś

lony

rodz

aj d

ział

alno

ści.

Taki

e zin

tegr

owan

e dzi

ałan

ia ce

chuj

e z

regu

ły w

ięks

za sk

utec

znoś

ć i e

fekt

ywno

ść n

iż d

ział

ania

o c

hara

kter

ze je

dnos

tko-

wym

pro

muj

ące

konk

retn

e pr

zeds

iębi

orst

wo

nie

zaś i

ch g

rupę

.

U

rząd

Mar

szał

kow

ski W

oj.

Podk

arpa

ckie

go

Inst

ytuc

je o

tocz

enia

biz

nesu

(z

e sz

czeg

ólny

m u

wzg

lęd-

nien

iem

Age

ncji

Rozw

oju

Regi

onal

nego

) dys

tryb

uują

ce

środ

ki n

a w

spie

rani

e se

ktor

a m

ikro

firm

C

entr

a O

bsłu

gi In

wes

tora

tj.

np.

:

a. C

entr

um O

bsłu

gi In

wes

tora

Rz

eszo

wsk

iej A

genc

ji Ro

z-w

oju

Regi

onal

nego

S.A

.b.

Cen

trum

Obs

ługi

Inw

esto

-ró

w i

Eksp

orte

rów

w w

oje-

wód

ztw

ie p

odka

rpac

kim

c. Iz

by G

ospo

darc

ze

Ope

racy

jna

190


Lp.

WN

IOSE

KR

EKO

MEN

DA

CJA

AD

RES

AT

REK

OM

END

AC

JIK

LASY

FIK

AC

JA

REK

OM

END

AC

JI14

.Je

dnym

i z

najis

totn

iejsz

ych

barie

r ro

zwoj

u m

ikro

prze

d-się

bior

stw,

któ

re j

edno

cześ

nie

mog

ą by

ć pr

zedm

iote

m

od-

dzia

ływ

ania

na

szcz

eblu

reg

io-

naln

ym s

ą: (

a) b

rak

środ

ków

fin

anso

wyc

h na

pr

owad

zone

dz

iała

nia

inw

esty

cyjn

e, (b

) bra

k śr

odkó

w fi

nans

owyc

h lu

b ni

e-ad

ekw

atno

ść w

spar

cia

w o

bsza

-rz

e za

sobó

w lu

dzki

ch.

Z pu

nktu

wid

zeni

a zd

iagn

ozow

anyc

h ba

rier

tym

i, kt

óre

maj

ą re

laty

wni

e du

że

znac

zeni

e i m

ogą

być

prze

dmio

tem

odd

ział

ywan

ia in

terw

encj

i na

pozi

omie

re-

gion

alny

m zw

róci

ć nal

eży

szcz

egól

ną u

wag

ę na

dzia

łani

a w

zakr

esie

niw

elow

ania

de

ficyt

ów in

wes

tycy

jnyc

h or

az w

spom

agan

ia fi

rm m

ikro

w o

bsza

rze i

lośc

iow

ego

i ja

kośc

iow

ego

rozw

oju

zaso

bów

ludz

kich

. W p

ierw

szym

prz

ypad

ku ch

odzi

prz

ede

wsz

ystk

im o

zap

ewni

enie

wsp

arci

a in

wes

tycy

jneg

o na

eta

pie

zakł

adan

ia d

ział

al-

nośc

i gos

poda

rcze

j ora

z w

trak

cie

jej p

row

adze

nia.

Jedn

ocze

śnie

– ja

k zw

róco

-no

uw

agę

w je

dnej

z w

cześ

niej

szyc

h re

kom

enda

cji –

pom

oc d

la m

ikro

prze

dsię

-bi

orst

w p

owin

na z

osta

ć w

yodr

ębni

ona

w r

amac

h re

gion

alny

ch i

nstr

umen

tów

w

spar

cia

ze w

zglę

du n

a fa

kt s

pecy

fiki s

ekto

ra m

ikro

i pr

zyją

ć fo

rmę

proj

ektu

sy

stem

oweg

o do

stos

owan

ego

do s

pecy

fiki

mik

ropr

zeds

iębi

orst

w. I

nstr

umen

ty

wsp

arci

a dl

a te

go s

ekto

ra p

owin

ny w

szc

zegó

lnoś

ci s

pełn

iać

taki

e w

arun

ki ja

k:

upro

szcz

ony

tryb

apl

ikow

ania

, moż

liwoś

ć ap

likow

ania

o w

spar

cie

w in

styt

ucja

ch

o m

ożliw

ie n

ajba

rdzi

ej lo

kaln

ym c

hara

kter

ze (

loka

lne

inst

ytuc

je o

tocz

enia

biz

-ne

su),

brak

zna

cząc

ych

obos

trze

ń zw

iąza

nych

z k

ryte

riam

i dos

tępu

nie

adek

wat

-ny

mi z

pun

ktu

wid

zeni

a m

ikro

firm

, oce

na d

ofina

nsow

anyc

h pr

zeds

ięw

zięć

gł.

ze

wzg

lędu

na

ich

adek

wat

ność

do

potr

zeb

i spe

cyfik

i kon

kret

nego

pod

mio

tu, n

ie

zaś r

ealiz

acji

celó

w st

rate

gicz

nych

regi

onu.

W

dru

gim

prz

ypad

ku, k

lucz

owym

i ins

trum

enta

mi w

spar

cia

pow

inny

być

: roz

-w

iąza

nia

w z

akre

sie s

ubsy

diow

aneg

o za

trud

nien

ia (

rozw

ój i

lośc

iow

y za

sobó

w

ludz

kich

) or

az w

spar

cie

szko

leni

owe

(roz

wój

jak

ości

owy

zaso

bów

lud

zkic

h).

Szcz

egól

nie

istot

ne je

st w

prow

adze

nie

mod

yfika

cji

w k

olej

nych

lata

ch d

o sy

s-te

mu

wsp

arci

a sz

kole

niow

ego,

prz

ede

wsz

ystk

im p

oprz

ez o

dejśc

ie o

d fo

rmuł

y pr

ojek

tow

ej, k

tóra

: (A

) w

prz

ypad

ku p

roje

któw

zam

knię

tych

jest

nie

adek

wat

na

wob

ec s

pecy

fiki m

ikro

prze

dsię

bior

stw,

któ

rych

wie

lkoś

ć za

trud

nien

ia n

ie u

za-

sadn

ia re

aliz

acji

proj

ektó

w im

ded

ykow

anyc

h, (B

) w p

rzyp

adku

pro

jekt

ów o

twar

-ty

ch g

ener

uje

ryzy

ko n

iead

ekw

atno

ści p

rofil

u sz

kole

ń do

rzec

zyw

istyc

h po

trze

b.

Opt

ymal

ną fo

rmuł

ą by

ło st

wor

zeni

e sy

stem

u vo

uche

row

ego,

w k

tóry

m p

rzed

się-

bior

stw

o ot

rzym

ywał

oby

pełn

ą lu

b cz

ęści

ową

refu

ndac

ję k

oszt

ów u

czes

tnic

twa

prac

owni

ków

w s

zkol

enia

ch. J

ak j

edna

k po

dkre

ślono

wcz

eśni

ej, w

prz

ypad

ku

tego

inst

rum

entu

wsp

arci

a m

ożliw

e je

st o

dejśc

ie o

d je

go s

kier

owan

ia w

yłąc

znie

do

sekt

ora

mik

ropr

zeds

iębi

orst

w n

a rz

ecz

włą

czen

ia m

ikro

firm

w o

góln

o-re

gio-

naln

y sy

stem

wsp

iera

nia

pote

ncja

łu lu

dzki

ego

podk

arpa

ckic

h fir

m.

U

rząd

Mar

szał

kow

ski W

oj.

Podk

arpa

ckie

go

Woj

ewód

zki U

rząd

Pra

cy

Pow

iato

we

Urz

ędy

Prac

y

Inst

ytuc

je o

tocz

enia

biz

nesu

(z

e sz

czeg

ólny

m u

wzg

lęd-

nien

iem

Age

ncji

Rozw

oju

Regi

onal

nego

) dys

tryb

uują

ce

środ

ki n

a w

spie

rani

e se

ktor

a m

ikro

firm

Ope

racy

jna

191


Lp.

WN

IOSE

KR

EKO

MEN

DA

CJA

AD

RES

AT

REK

OM

END

AC

JIK

LASY

FIK

AC

JA

REK

OM

END

AC

JI15

.Z

punk

tu w

idze

nia m

ikro

prze

d-się

bior

stw

zna

czni

e ist

otni

ejsz

e zn

acze

nie

w

osta

tnic

h la

tach

w

w

oj.

podk

arpa

ckim

m

iało

w

spar

cie

na z

akła

dani

e dz

iała

l-no

ści

gosp

odar

czej

niż

pom

oc

inw

esty

cyjn

a of

erow

ana

w r

a-m

ach

RPO

WP

2007

-201

3.

Doś

wia

dcze

nia

w r

ealiz

acji

wsp

arci

a dl

a se

ktor

a m

ikro

prze

dsię

bior

stw

w o

stat

-ni

ch la

tach

wsk

azuj

ą na p

otrz

ebę w

prow

adze

nia r

ozw

iąza

ń de

dyko

wan

ych

tej k

a-te

gorii

firm

, gdy

ż w p

rzyp

adku

„wpi

sani

a” je

w m

odel

wsp

arci

a dla

całe

go se

ktor

a M

ŚP m

oże z

osta

ć utr

acon

a spe

cyfik

a firm

mik

ro. K

onst

ruuj

ąc w

spar

cie d

la se

kto-

ra m

ikro

prze

dsię

bior

stw

nal

eży

się w

ięc s

kupi

ć prz

ede w

szys

tkim

na r

ozw

iąza

niu

char

akte

ryst

yczn

ych

dla t

ych

firm

pro

blem

ów o

raz t

ak sk

alib

row

ać k

ryte

ria i s

po-

sób

nabo

ru, b

y ni

e m

iały

one

cha

rakt

eru

tak

jedn

ozna

czni

e „z

amyk

ając

ego”

jak

w p

rzyp

adku

dot

ychc

zaso

wej

pom

ocy

inw

esty

cyjn

ej. O

ptym

alną

form

ułą

zape

w-

niaj

ącą

speł

nien

ie p

owyż

szyc

h w

arun

ków

jest

rek

omen

dow

ana

form

uła

proj

ek-

tu s

yste

mow

ego,

z je

dnoc

zesn

ym w

yraź

nym

wyo

dręb

nien

iem

dw

óch

głów

nych

ki

erun

ków

wsp

arci

a in

wes

tycy

jneg

o: (

a) n

a ur

ucho

mie

nie

dzia

łaln

ości

gos

po-

darc

zej,

(b) n

a ro

zwija

nie d

ział

alno

ści g

ospo

darc

zej.

Jak

wsk

azuj

ą do

tych

czas

owe

dośw

iadc

zeni

a, z

pun

ktu

wid

zeni

a w

spom

agan

ia s

ekto

ra m

ikro

oba

te e

lem

enty

są

nie

zbęd

ne d

la z

apew

nien

ia o

dpow

iedn

iej d

ynam

iki r

ozw

ojow

ej m

ikro

firm

. Z

kole

i pow

iąza

nie

obu

form

wsp

arci

a w

ram

ach

jedn

ego

prze

dsię

wzi

ęcia

(pro

jekt

sy

stem

owy U

MW

P) zw

ięks

zy cz

ytel

ność

całe

go sy

stem

u, u

trzy

ma w

ysok

i poz

iom

je

go d

ostę

pnoś

ci (p

oprz

ez za

anga

żow

anie

loka

lnyc

h in

styt

ucji)

i um

ożliw

i sam

o-rz

ądow

i woj

ewód

ztw

a ba

rdzi

ej e

last

yczn

e re

agow

anie

na

koni

eczn

ość

ewen

tual

-ne

go m

odyfi

kow

ania

zakr

esu

i for

m p

omoc

y dl

a se

ktor

a m

ikro

prze

dsię

bior

stw.

U

rząd

Mar

szał

kow

ski W

oj.

Podk

arpa

ckie

go

Inst

ytuc

je o

tocz

enia

biz

nesu

(z

e sz

czeg

ólny

m u

wzg

lęd-

nien

iem

Age

ncji

Rozw

oju

Regi

onal

nego

) dys

tryb

uują

ce

środ

ki n

a w

spie

rani

e se

ktor

a m

ikro

firm

Ope

racy

jna

192


Spis wykresówWykres 1. Liczba mikroprzedsiębiorstw przypadająca na 100 tys. ludności w latach 2008-2012 ..................... 29Wykres 2. Liczba nowo zarejestrowanych i wykreślonych z rejestru REGON podmiotów gospodarki narodo-

wej w przeliczeniu na 10 tys. ludności w latach 2003-2012 ................................................................. 32Wykres 3. Stosunek nowo zarejestrowanych podmiotów gospodarki narodowej do podmiotów wyrejestro-

wanych w latach 2008-2012 ...................................................................................................................... 33Wykres 4. Struktura przedsiębiorstw pod względem formy prawnej w poszczególnych klasach wielkości

przedsiębiorstw w województwie podkarpackim w latach 2008-2012 ............................................... 34Wykres 5. Struktura mikroprzedsiębiorstw w województwie podkarpackim pod względem formy prawnej

prowadzenia działalności ......................................................................................................................... 36Wykres 6. Liczba mikroprzedsiębiorstw z udziałem kapitału zagranicznego w przeliczeniu na 1000 mi-

kroprzedsiębiorstw w latach 2008-2012 .................................................................................................. 38Wykres 7. Odsetek podmiotów gospodarczych z udziałem kapitału zagranicznego w podziale na klasy wiel-

kości przedsiębiorstw w województwie podkarpackim w latach 2008-2012 ..................................... 39Wykres 8. Udział mikroprzedsiębiorstw prowadzących działalność przez okres co najmniej 5 lat wśród ogółu

mikroprzedsiębiorstw w województwie podkarpackim w latach 2008-2012 .................................... 41Wykres 9. Udział mikroprzedsiębiorstw prowadzących działalność przez co najmniej 10 miesięcy w roku

w województwie podkarpackim w latach 2008-2012 ........................................................................... 43Wykres 10. Struktura branżowa podmiotów gospodarki narodowej należących do poszczególnych klas wielko-

ści w województwie podkarpackim w 2012 roku .................................................................................. 44Wykres 11. Liczba osób pracujących ze względu na klasę wielkości przedsiębiorstwa w województwie podkar-

packim w latach 2008-2012 ...................................................................................................................... 59Wykres 12. Liczba osób pracujących przypadająca na 1000 mikroprzedsiębiorstw w latach 2008-2012 .......... 61Wykres 13. Przeciętna liczba zatrudnionych w przeliczeniu na 1000 mikroprzedsiębiorstw

w latach 2008-2012 .................................................................................................................................... 62Wykres 14. Deklaracja zatrudniania pracowników niezależnie od rodzaju umowy ............................................. 63Wykres 15. Liczba osób zatrudnionych w mikroprzedsiębiorstwach na podstawie umów o pracę oraz innego

rodzaju umów ............................................................................................................................................. 64Wykres 16. Udział pracujących w mikroprzedsiębiorstwach w ogólnej liczbie pracujących w sektorze przedsię-

biorstw w latach 2008-2012 ...................................................................................................................... 65Wykres 17. Udział mikroprzedsiębiorstw, w których ważne jest posiadanie przez pracowników poszczegól-

nych kompetencji ....................................................................................................................................... 70Wykres 18. Ocena konieczności uzupełnienia poszczególnych kompetencji wśród pracowników mikroprzed-

siębiorstw .................................................................................................................................................... 71Wykres 19. Deklaracja prowadzenia działań nakierowanych na podnoszenie kwalifikacji

w ciągu ostatnich 2 lat ............................................................................................................................... 72Wykres 20. Wielkość miesięcznych przychodów przypadająca na 1 pracującego w sektorze mikroprzedsię-

biorstw w latach 2008-2012 ...................................................................................................................... 74Wykres 21. Wielkość przychodów podatkowych przypadająca na jeden zarejestrowany pomiot gospodarki

narodowej w latach 2008-2012 (tys. zł)................................................................................................... 77Wykres 22. Wielkość dochodów podatkowych przypadająca na jeden zarejestrowany pomiot gospodarki na-

rodowej w latach 2008-2012 (tys. zł) ....................................................................................................... 78Wykres 23. Wielkość nadwyżki przychodów nad kosztami przypadająca na jedno przedsiębiorstwo

w podziale na klasy wielkości przedsiębiorstw w województwie podkarpackim w latach 2008-2012 (dane w tys. zł) ........................................................................................................................... 80

Wykres 24. Nadwyżka przychodów nad kosztami przypadająca na 1 mikroprzedsiębiorstwo w latach 2008-2012 .................................................................................................................................... 81

Wykres 25. Udział nadwyżki przychodów nad kosztami w całkowitych przychodach w podziale na klasy wiel-kości przedsiębiorstw w województwie podkarpackim w latach 2008-2012 ..................................... 83

Wykres 26. Udział nadwyżki przychodów nad kosztami w całości przychodów mikroprzedsiębiorstw w latach 2008-2012.................................................................................................................................................... 84

193


Wykres 27. Udział nadwyżki przychodów nad kosztami w całości przychodów małych, średnich i dużych przedsiębiorstw łącznie w podziale na sekcje PKD 2007 w latach 2008-2012................................... 85

Wykres 28. Wartość sprzedaży detalicznej mikroprzedsiębiorstw prowadzących działalność handlową w prze-liczeniu na 1 mikroprzedsiębiorstwo prowadzące działalność ogółem w latach 2008-2012 ........... 87

Wykres 29. Udział sprzedaży detalicznej w przychodach z całokształtu działalności mikroprzedsiębiorstw w latach 2008-2012 .................................................................................................................................... 89

Wykres 30. Wartość sprzedaży hurtowej mikroprzedsiębiorstw prowadzących działalność handlową w przeli-czeniu na 1 mikroprzedsiębiorstwo prowadzące działalność ogółem w latach 2008-2012 ............. 91

Wykres 31. Udział sprzedaży hurtowej w przychodach z całokształtu działalności mikroprzedsiębiorstw w la-tach 2008-2012 ........................................................................................................................................... 92

Wykres 32. Udział produkcji budowlano-montażowej w przychodach z całokształtu działalności mikroprzed-siębiorstw w latach 2008-2012 ................................................................................................................. 94

Wykres 33. Wartość dodana brutto w sektorze przedsiębiorstw w przeliczeniu na 1 przedsiębiorstwo w woje-wództwie podkarpackim w latach 2008-2011 (tys. zł) .......................................................................... 96

Wykres 34. Udział w tworzeniu wartości dodanej brutto wg klas wielkości przedsiębiorstw w Polsce w latach 2008-2011 .................................................................................................................................... 96

Wykres 35. Udział wielkości nadwyżki przychodów nad kosztami generowanej przez poszczególne klasy wielkości przedsiębiorstw w nadwyżce przychodów nad kosztami generowanej przez cały sektor przedsiębiorstw w województwie podkarpackim w latach 2008-2012 ............................................... 98

Wykres 36. Udział nadwyżki przychodów nad kosztami generowanej przez sektor mikroprzedsiębiorstw w nadwyżce przychodów nad kosztami generowanej przez cały sektor przedsiębiorstw w woje-wództwie podkarpackim w latach 2008-2012 ....................................................................................... 99

Wykres 37. Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w sektorze mikroprzedsiębiorstw w latach 2008-2012 ..................................................................................................................................101

Wykres 38. Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w podziale na klasy wielkości przedsiębiorstwa w województwie podkarpackim w latach 2008-2012 ......................................................................... 101

Wykres 39. Nakłady inwestycyjne w przeliczeniu na jedno mikroprzedsiębiorstwo w województwie podkar-packim w latach 2008-2012 (w tys. zł) .................................................................................................. 103

Wykres 40. Wartość brutto środków trwałych w przeliczeniu na jedno mikroprzedsiębiorstwo w wojewódz-twie podkarpackim w latach 2008-2012 (tys. zł) ................................................................................. 104

Wykres 41. Odsetek mikro- i małych przedsiębiorstw prowadzących działalność eksportową w latach 2010-2013 ........................................................................................................................................106

Wykres 42. Udział przedsiębiorstw prowadzących działalność innowacyjną w województwie podkarpackim w 3-letnim okresie od 2010 do 2012 roku ............................................................................................ 107

Wykres 43. Wartość syntetycznych wskaźników zasobów, działalności i wyników mikroprzedsiębiorstw w 2008 roku ..............................................................................................................................................111

Wykres 44. Wartość syntetycznego wskaźnika rozwoju mikroprzedsiębiorstw w 2008 roku ........................... 112Wykres 45. Wartość syntetycznych wskaźników zasobów, działalności i wyników mikroprzedsiębiorstw

w 2012 roku ..............................................................................................................................................113Wykres 46. Wartość syntetycznego wskaźnika rozwoju mikroprzedsiębiorstw w 2012 roku ........................... 114Wykres 47. Zmiana wartości syntetycznego wskaźnika rozwoju mikroprzedsiębiorstw pomiędzy 2008 a 2012

rokiem .......................................................................................................................................................115Wykres 48. Zmiana wartości syntetycznych wskaźników zasobów, działalności i wyników dla mikroprzedsię-

biorstw z województwa podkarpackiego .............................................................................................. 116Wykres 49. Ocena zmian w poszczególnych aspektach kondycji przedsiębiorstwa w perspektywie

ostatnich 3 lat ...........................................................................................................................................117Wykres 50. Zakres terytorialny prowadzonej działalności gospodarczej ............................................................. 118Wykres 51. Wartość współczynnika lokalizacji ze względu na ilość zarejestrowanych w systemie REGON mi-

kroprzedsiębiorstw w poszczególnych sekcjach PKD, 2012 .............................................................. 121Wykres 52. Klasyfikacja branż gospodarki Podkarpacia ze względu na dynamikę i wartość współczynnika lo-

kalizacji mikroprzedsiębiorstw, 2009-2012 .......................................................................................... 122Wykres 53. Wartość współczynnika lokalizacji ze względu na wielkość zatrudnienia w poszczególnych bran-

żach (sekcjach PKD), 2012 ....................................................................................................................124

194


Wykres 54. Klasyfikacja branż gospodarki regionalnej na Podkarpaciu w sektorze mikroprzedsiębiorstw ze względu na dynamikę i wartość współczynnika lokalizacji wielkości zatrudnienia, 2009-2012 .126

Wykres 55. Dekompozycja trzech składowych – analiza przesunięć udziałów wartości produkcji sprzedanej w poszczególnych działach przetwórstwa przemysłowego w województwie podkarpackim, 2008-2012............................................................................................................................................................131

Wykres 56. Dekompozycja trzech składowych – analiza przesunięć udziałów zatrudnienia w poszczególnych działach przetwórstwa przemysłowego w województwie podkarpackim, 2008-2012 .................... 134

Wykres 57. Ocena trudności w realizacji poszczególnych zadań związanych z prowadzeniem firmy ............. 141Wykres 58. Udział mikroprzedsiębiorstw, które uzyskały wsparcie publiczne w ciągu ostatnich 5 lat ............ 158Wykres 59. Rodzaj uzyskanego wsparcia publicznego wraz ze strukturą źródeł finansowania ........................ 159Wykres 60. Łączna liczba dofinansowań udzielonych na utworzenie działalności gospodarczej przez PUP oraz

ARiMR ......................................................................................................................................................160Wykres 61. Ilość dofinansowań na utworzenie działalności gospodarczej udzielanych przez PUP (wykres z le-

wej strony) oraz ARiMR (wykres ze strony prawej) w latach 2008 - 2012 ....................................... 160Wykres 62. Ilość dofinansowań na podjęcie działalności gospodarczej udzielonych w latach 2008 – 2013 przez

PUP oraz ARiMR .....................................................................................................................................161Wykres 63. Łączna kwota dofinansowań udzielonych na utworzenie działalności gospodarczej przez PUP

(wykres ze strony lewej) oraz ARiMR (wykres ze strony prawej). .................................................... 162Wykres 64. Kwota dofinansowań na podjęcie działalności gospodarczej udzielonych w latach 2008 – 2013

przez PUP (wykres ze strony lewej) oraz ARiMR (wykres ze strony prawej). ................................ 163Wykres 65. Kwoty dofinansowań na utworzenie działalności gospodarczej udzielanych przez PUP (wykres

z lewej strony) oraz ARiMR (wykres ze strony prawej) w latach 2008 – 2012 ............................... 164Wykres 66. Ocena skali wpływu poszczególnych rodzajów wsparcia publicznego na wzrost konkurencyjności

przedsiębiorstwa ......................................................................................................................................169Wykres 67. Deklaracja zainteresowania otrzymaniem wsparcia oraz celu przeznaczenia ewentualnego dofi-

nansowania UE ........................................................................................................................................170Wykres 68. Szacunkowy koszt działań wskazanych jako cel dofinansowania UE ............................................... 171Wykres 69. Użyteczności cząstkowe poszczególnych poziomów atrybutów wsparcia ....................................... 174Wykres 70. Uśredniona ocena ważności poszczególnych cech decydujących o aplikowaniu o wsparcie ze środ-

ków publicznych przez podkarpackie mikroprzedsiębiorstwa .......................................................... 175

195


Spis mapMapa 1. Udział podmiotów gospodarki narodowej zatrudniających do 9 pracowników wśród ogółu podmio-

tów w poszczególnych powiatach województwa podkarpackiego w 2012 roku ................................... 26Mapa 2. Liczba podmiotów gospodarki narodowej zarejestrowanych w rejestrze REGON i zatrudniających

do 9 osób w przeliczeniu na 10 tys. ludności w 2012 roku ...................................................................... 27Mapa 3. Rozkład terytorialny podmiotów gospodarki narodowej zatrudniających do 9 pracowników w woje-

wództwie podkarpackim w 2012 roku ....................................................................................................... 27Mapa 4. Liczba mikroprzedsiębiorstw przypadająca na 100 tys. ludności w poszczególnych województwach

w 2012 roku .................................................................................................................................................... 29Mapa 5. Liczba nowo zarejestrowanych i wykreślonych z rejestru REGON podmiotów gospodarki narodowej

w przeliczeniu na 10 tys. ludności w poszczególnych województwach w 2012 roku ........................... 31Mapa 6. Struktura mikroprzedsiębiorstw pod względem formy prawnej prowadzenia działalności w poszcze-

gólnych województwach, w 2012 roku ....................................................................................................... 35Mapa 7. Liczba mikroprzedsiębiorstw z udziałem kapitału zagranicznego w przeliczeniu na 1000 mi-

kroprzedsiębiorstw w podziale na województwa w 2012 roku ............................................................... 37Mapa 8. Udział mikroprzedsiębiorstw prowadzących działalność przez okres co najmniej 5 lat wśród ogółu

mikroprzedsiębiorstw w poszczególnych województwach w 2012 roku ............................................... 40Mapa 9. Udział mikroprzedsiębiorstw prowadzących działalność przez co najmniej 10 miesięcy w roku

w poszczególnych województwach w 2012 roku ...................................................................................... 42Mapa 10. Struktura branżowa mikroprzedsiębiorstw wg sektorów gospodarki oraz udział dominującej sekcji

PKD” G. Handel i naprawa pojazdów samochodowych w poszczególnych powiatach województwa podkarpackiego w 2012 r. ............................................................................................................................ 51

Mapa 11. Liczba osób pracujących przypadająca na 1000 mikroprzedsiębiorstw w poszczególnych wojewódz-twach w 2012 roku ........................................................................................................................................ 60

Mapa 12. Przeciętna liczba zatrudnionych w przeliczeniu na 1000 mikroprzedsiębiorstw w 2012 roku .......... 62Mapa 13. Udział pracujących w mikroprzedsiębiorstwach w ogólnej liczbie pracujących w sektorze przedsię-

biorstw w poszczególnych województwach w 2012 roku ........................................................................ 65Mapa 14. Wielkość miesięcznych przychodów przypadająca na 1 pracującego w sektorze mikroprzedsię-

biorstw w podziale na województwa w 2012 roku .................................................................................... 73Mapa 15. Wielkość przychodów i dochodów podatkowych przypadająca na jeden zarejestrowany pomiot

gospodarki narodowej w poszczególnych powiatach województwa podkarpackiego w 2012 roku (tys. zł) ............................................................................................................................................................ 76

Mapa 16. Udział przychodów podatkowych osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą w całości przychodów podatkowych w poszczególnych powiatach województwa podkarpackiego w 2012 roku .................................................................................................................................................... 79

Mapa 17. Nadwyżka przychodów nad kosztami przypadająca na 1 mikroprzedsiębiorstwo w podziale na wo-jewództwa w 2012 roku (w zł) ..................................................................................................................... 80

Mapa 18. Udział nadwyżki przychodów nad kosztami w całości przychodów mikroprzedsiębiorstw w podziale na województwa w 2012 roku ..................................................................................................................... 82

Mapa 19. Wartość sprzedaży detalicznej mikroprzedsiębiorstw prowadzących działalność handlową w prze-liczeniu na 1 mikroprzedsiębiorstwo prowadzące działalność ogółem w poszczególnych wojewódz-twach w 2012 roku ........................................................................................................................................ 86

Mapa 20. Udział sprzedaży detalicznej w przychodach z całokształtu działalności mikroprzedsiębiorstw w po-szczególnych województwach w 2012 roku ............................................................................................... 88

Mapa 21. Wartość sprzedaży hurtowej mikroprzedsiębiorstw prowadzących działalność handlową w przeli-czeniu na 1 mikroprzedsiębiorstwo prowadzące działalność ogółem w poszczególnych wojewódz-twach w 2012 roku ........................................................................................................................................ 90

Mapa 22. Udział sprzedaży hurtowej w przychodach z całokształtu działalności mikroprzedsiębiorstw w po-szczególnych województwach w 2012 roku ............................................................................................... 91

Mapa 23. Udział produkcji budowlano-montażowej w przychodach z całokształtu działalności mikroprzedsię-biorstw w poszczególnych województwach w 2012 roku ........................................................................ 93

196


Mapa 24. Wartość dodana brutto w sektorze przedsiębiorstw w przeliczeniu na 1 przedsiębiorstwo w poszcze-gólnych województwach w 2011 roku (tys. zł) .......................................................................................... 95

Mapa 25. Udział nadwyżki przychodów nad kosztami generowanej przez sektor mikroprzedsiębiorstw w nad-wyżce przychodów nad kosztami generowanej przez cały sektor przedsiębiorstw w poszczególnych województwach w 2012 roku ....................................................................................................................... 97

Mapa 26. Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w sektorze mikroprzedsiębiorstw w poszczególnych województwach w 2012 roku .....................................................................................................................100

Mapa 27. Nakłady inwestycyjne w przeliczeniu na jedno mikroprzedsiębiorstwo w poszczególnych wojewódz-twach w 2012 roku (w tys. zł) ....................................................................................................................102

Mapa 28. Wartość brutto środków trwałych w posiadaniu mikroprzedsiębiorstw w przeliczeniu na 1 mi-kroprzedsiębiorstwo w poszczególnych województwach w 2012 roku (tys. zł) ................................. 104

Mapa 29. Odsetek mikro- i małych przedsiębiorstw prowadzących działalność eksportową w 2013 roku w po-szczególnych województwach ...................................................................................................................105

Mapa 30. Udział małych przedsiębiorstw prowadzących działalność innowacyjną wśród ogółu małych przed-siębiorstw w województwie podkarpackim w 3-letnim okresie od 2010 do 2012 roku ................... 108

197


Spis tabelTabela 1. Metody i techniki badawcze zastosowane w ramach przeprowadzonego badania ............................. 19Tabela 2. Metody i techniki badawcze zastosowane w ramach przeprowadzonego badania ............................. 23Tabela 3. Struktura branżowa podmiotów gospodarki narodowej zatrudniających do 9 osób

w poszczególnych województwach w 2012 roku ..................................................................................... 45Tabela 4. Struktura branżowa wg sekcji PKD 2007 w poszczególnych podregionach województwa

podkarpackiego w podziale na klasy wielkości przedsiębiorstw w 2012 roku .................................... 47Tabela 5. Struktura branżowa mikroprzedsiębiorstw w poszczególnych powiatach województwa

podkarpackiego wg sekcji PKD 2007 w 2012 roku ................................................................................. 49Tabela 6. Struktura branżowa podmiotów gospodarki narodowej zatrudniających do 9 osób

w latach 2009-2012 ..................................................................................................................................... 52Tabela 7. Dynamika zmian struktury branżowej przedsiębiorstw poszczególnych klas wielkości na przestrze-

ni lat 2009-2012 w poszczególnych powiatach województwa podkarpackiego ................................. 54Tabela 8. Wielkość zatrudnienia w małych, średnich i dużych przedsiębiorstwach w poszczególnych

podregionach województwa podkarpackiego w podziale na branże wg sekcji PKD 2007 w 2012 roku ................................................................................................................................................... 66

Tabela 9. Wielkość zatrudnienia w małych, średnich i dużych firmach w powiatach województwa podkarpackiego w podziale na branże wg sekcji PKD 2007 w 2012 roku ........................................... 68

Tabela 10. Wielkość przychodów i dochodów podatkowych w podziale na rodzaje opodatkowania w latach 2008-2012 w województwie podkarpackim (tys. zł) ................................................................ 75

Tabela 11. Wyniki analizy z zastosowaniem współczynnika lokalizacji dla zmiennej - liczba podmiotów gospodarczych ogółem (jednostki zarejestrowane), 2009-2012 .....................................120

Tabela 12. Wyniki analizy z zastosowaniem współczynnika lokalizacji dla zmiennej – wielkość zatrudnienia w sektorze mikroprzedsiębiorstw, 2009-2012 ................................................................123

Tabela 13. Wyniki analizy shift-share dla zmiennej – produkcja sprzedana przemysłu, 2008-2012 ................127Tabela 14. Wyniki analizy shift-share dla zmiennej – zatrudnienie w przemyśle, 2008-2012 ...........................132Tabela 15. Przestrzenny rozkład Instytucji Otoczenia Biznesu w województwie podkarpackim .....................155Tabela 16. Liczba i wartość projektów zrealizowanych przez podmioty sektora przedsiębiorstw

w ramach PO IG, PO RPW oraz RPO WP .............................................................................................164Tabela 17. Wartości wskaźników produktu i rezultatu osiągnięte w projektach RPO WP realizowanych

przez podmioty sektora przedsiębiorstw ................................................................................................167Tabela 18. Hipotetyczne warianty wsparcia skierowanego dla sektora mikroprzedsiębiorstw ..........................172Tabela 19. Ranking wariantów wsparcia ze względu na ich użyteczność dla mikroprzedsiębiorstw ...............173Tabela 20. Wyniki analizy SWOT dla sektora mikroprzedsiębiorstw z województwa podkarpackiego ..........176

198


Spis rysunkówRysunek 1. Cele badania .............................................................................................................................................. 16Rysunek 2. Czynniki rozwoju związane ze wsparciem .......................................................................................... 136Rysunek 3. Czynniki rozwoju związane z zarządzaniem firmą ............................................................................ 137Rysunek 4. Czynniki rozwoju wynikające z wewnętrznego potencjału firm ...................................................... 138Rysunek 5. Czynniki rozwoju specyficzne dla województwa podkarpackiego

oraz jego położenia geograficznego .....................................................................................................139Rysunek 6. Bariery związane ze wsparciem rozwoju mikroprzedsiębiorczości ................................................. 142Rysunek 7. Bariery finansowe ...................................................................................................................................144Rysunek 8. Bariery związane z prowadzeniem mikroprzedsiębiorstwa - bariery wewnętrzne ....................... 146Rysunek 9. Bariery związane z prowadzeniem mikroprzedsiębiorstwa - bariery zewnętrzne ......................... 147Rysunek 10. Bariery rozwoju specyficzne dla województwa podkarpackiego

oraz jego położenia geograficznego......................................................................................................150Rysunek 11. Bariery rozwoju mikroprzedsiębiorczości ........................................................................................... 152

199


Bibliografia1. Dane Polskiej Statystyki Publicznej dot. sektora mikroprzedsiębiorstw, w tym dane GUS, Izby Skarbowej

w Rzeszowie, Izby Celnej oraz Urzędu Statystycznego w Rzeszowie

2. Raport z badań ankietowych prowadzonych wśród właścicieli mikroprzedsiębiorstw (Podkarpackie Obser-watorium Przedsiębiorczości), Rzeszów 2010.

3. Raport z badań jakościowych wśród mikroprzedsiębiorców. Moduł diagnostyczny (Podkarpackie Obserwa-torium Przedsiębiorczości), Rzeszów 2010.

4. Raport z badań jakościowych wśród mikroprzedsiębiorców. Moduł prognostyczny (Podkarpackie Obserwa-torium Przedsiębiorczości), Rzeszów 2010.

5. Wyniki pilotażowych badań panelowych CATI oraz prognozy ekonometryczne (Podkarpackie Obserwato-rium Przedsiębiorczości), Rzeszów 2010.

6. Działalność gospodarcza mikroprzedsiębiorstw w województwie łódzkim w latach 2009-2010, Urząd Staty-styczny w Łodzi, Łódź 2012.

7. Wyniki badania mikroprzedsiębiorstw na wsi - efekt działania „Tworzenie i rozwój mikroprzedsiębiorstw, ARIMR, Warszawa 2012.

8. Ewaluacja wkładu bezpośrednich dotacji inwestycyjnych udzielonych w ramach RPO WP we wzrost inno-wacyjności oraz konkurencyjności mikro, małych i średnich przedsiębiorstw województwa podkarpackiego, UMWP.

9. Raport o sytuacji mikro i małych firm w roku wyd. 2010, 2011, 2012, 2013, BANK PEKAO SA.

10. Przedsiębiorczość w Polsce, Ministerstwo Gospodarki 2011.

11. Innowacyjność mikroprzedsiębiorstw w Polsce, Warszawa 2010.

12. Mikroprzedsiębiorcy oceniają warunki do prowadzenia biznesu, Idea Bank.

13. Strategia niszy rynkowej jako specyficzny element potencjału rozwojowego mikroprzedsiębiorstw, Warsza-wa 2010.

14. Przedsiębiorcy na Podkarpaciu. Fakty, liczby, przykłady. Raport na temat wkładu przedsiębiorców w rozwój województwa podkarpackiego. Prezentacje laureatów konkursu „Biznes. Dobry Wybór”, Rzeszów 2012.

15. Przedsiębiorcy w Polsce. Fakty, liczby, przykłady. Raport na temat wkładu przedsiębiorców w rozwój Polski, Rzeszów 2012.

16. Wpływ funduszy strukturalnych wykorzystywanych przez małe i średnie przedsiębiorstwa na rozwój regio-nalny woj. podkarpackiego, lubelskiego i podlaskiego, Rzeszów 2008.

17. P. Gajewski, Dynamika i rozwój małej i średniej przedsiębiorczości w Polsce Wschodniej, Warszawa 2011.

18. Raport stanie sektora małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce, Warszawa 2011.

19. Badanie ogólnopolskie nt. stosowanej formy aktywizacji zawodowej bezrobotnych jaką jest przyznawanie środków Funduszu Pracy na podjęcie działalności gospodarczej, Gdańsk 2011.

20. Rola instrumentów inżynierii finansowej w zaspokajaniu potrzeb finansowych przedsiębiorstw w woje-wództwie podkarpackim, Warszawa 2011.

21. Czarna lista barier dla rozwoju przedsiębiorczości 2012, Warszawa 2012.

Documents

monitoruj.podkarpackie.plmonitoruj.podkarpackie.pl/Grafika/Menu boczne/Baza wiedzy...3 AśAOfi MKOESBOSTW W WOEWTWE OKAAKM Spis treści Streszczenie