Bölüm 5Tüketici Tercihi ve Talep

David Begg, Stanley Fischer and Rudiger Dornbusch, Economics, 8th Edition, McGraw-Hill, 2005

PowerPoint presentation by Alex Tackie and Damian Ward

Tüketici dengesi

• Marjinal fayda yaklaşımı– Kardinal fayda

• Kayıtsızlık eğrileri yaklaşımı– Ordinal fayda

2

Marjinal fayda yaklaşımı

• Faydanın ölçülebileceği varsayımına dayanır.– Fayda: Bir tüketicinin bir mal ya da hizmetin

tüketiminden elde ettiği doyum

• Bir maldan belirli bir miktar tüketildiğinde, bütün birimlerin sağladığı faydaya toplam fayda denir.

• Bir maldan yeni bir birim daha tüketmenin toplam faydada yaratacağı değişmeye marjinal fayda denir.

3

Marjinal fayda yaklaşımı

• Bireyin aldığı mal miktarı arttıkça, malın toplam faydası arttığı halde, son biriminin sağlayacağı fayda (marjinal fayda) azalır.

4

Marjinal faydaya örnek

• Su, içmek için kullanıldığı gibi temizlik yapmak, çiçek sulamak vb. için de kullanılır. Bu çeşitli kullanımlar arasında bir önem ve öncelik vardır.

• Örneğin, bir tüketicinin elinde sınırlı miktarda su bulunduğunu ve suyu ancak içmek ve temizlenmek için kullanabileceğini kabul edelim. Tüketici elindeki suyu önce daha fazla önem verdiği içme ihtiyacına ayıracaktır. Öyle ki, ilk 10 bardağını başka hiçbir işe kullanmayacaktır. Ancak, 10 bardağın üstündeki miktarı artık içmek yerine yüzünü yıkamak için kullanabilir. Bu dağıtımı yaparken her kullanım alanına ayırdığı son litre sudan sağladığı marjinal faydanın eşit olmasına dikkat edecektir. Bunu gerçekleştirdiği zaman, tüketici, elindeki kıt kaynaktan en yüksek tatmini sağlamış olacaktır.

• Bir diğer ifadeyle, bir noktadan sonra tüketici doyma noktasına ulaşacak ve marjinal fayda sıfır olacaktır.

5

Talep eğrisi neden negatif eğimli?

• Tüketiciler bir maldan ellerinde az bulunduğunda, o mala verdikleri önemin (MU) fazla oluşu yüzünden yüksek fiyat ödemeye hazır olur

• Ellerindeki miktar arttıkça marjinal fayda azalacağından, ödemeye razı olacakları fiyat düşer.

6

Tüketici dengesi

• Tüketici, gelirini tüketim modeline giren her mala harcadığı sonuncu liralarla aldığı miktarların marjinal faydalarını birbirine eşitleyecek şekilde bölüştürdüğünde dengeye gelir.

7

MUX1 = MUX2

Px1 Px2

Kayıtsızlık eğrileri yaklaşımı

Tüketici tercihinde etkili dört bileşen:

• Tüketici Geliri

• Malların Fiyatları

• Tüketicilerin tercih sıralaması

• Tüketicilerin faydalarını maksimize ettikleri varsayımı

8

Bütçe Doğrusu

• Bütçe doğrusu, tüketicinin belirli bütçesi ile piyasa fiyatlarından satın alabileceği sınırlı miktardaki mal bileşimlerini gösterir.– Bütçe doğrusunun eğimi

fiyatların oranına eşittir. – Fiyatlar sabitken, gelirin

artması sonucu bütçe doğrusu eğimi değişmeden sağa kayar.

9

Yemek ve Film için harcayabileceği £50’u olan bir öğrenciyi ele alalım A

B

CD

E

F

G

Yemeğin fiyatı £5;Filmin fiyatı £10.

Tüketici Tercihlerinin Modellenmesi

• Tüketicinin herzaman çoğu aza tercih ettiğini varsayalım.

• a noktası ile karşılaştırdığımızda:– Tüketici c

noktasında olmayı tercih edecektir.

– Ancak b noktasına göre a’yı tercih edecektir.

10

Yemek miktarı

Film

mik

t ar ı

a

b

c

Tüketici Tercihlerinin Modellenmesi (2)

• a noktası domine edilmiş bölgedeki her noktaya tercih edilir.

• Ancak tüketici tercih edilen bölgedeki herhangi bir noktayı a’ya tercih eder.

• d ve e noktaları a’ya göre bir maldan daha az ötekinden daha fazla olan mal bileşimlerini gösterir.

11

Yemekmiktarı

Film

mik

t ar ı

a

b

c

Tercih edilen bölge

Domine edilmişbölge

e

d

Tüketici Tercihlerinin Modellenmesi (3)

• U2U2 kayıtsızlık eğrisi tüketicinin aynı faydayı sağladığı değişik mal bileşimlerini gösterir.

• Kayıtsızlık eğrileri varsayımlarımız gereği negatif eğimlidir. – Eğim sağa yaklaştıkça

azalır. – Kayıtsızlık eğrileri

kesişmezler

12

Yemek miktarı

Film

mik

tarı

U2

U2

Marjinal İkame Oranı

• Fayda düzeyi aynı kalmak koşuluyla, bir malın tüketiminde azaltılan miktarın, diğerinin tüketimindeki artış miktarına oranı– Kayıtsızlık eğrisinin eğimine eşittir.

• Azalan Marjinal İkame Oranı– fayda düzeyi sabitken, bir maldan daha fazla

tüketmek için tüketicinin diğer maldan vazgeçeceği miktar giderek düşer.

– Tüketici tercihini belirlerken etkili olan kavram azalan marjinal ikame oranıdır.

13

Tüketici Seçimi

• Faydanın maksimize olduğu dolayısıyla seçim C noktasıdır.

• C noktasında bütçe doğrusu kayıtsızlık eğrisine teğet olmaktadır.

• B ve E noktaları da bütçe doğrusu üzerinde olmaları nedeniyle tüketici tarafından alınabilir.

• Fakat daha aşağıdaki kayıtsızlık eğrisi üzerinde olmalarından dolayı daha düşük fayda düzeyini temsil ederler.

• Tüketici C noktasında faydasını maksimize eder.

14

U3

Yemekmiktarı

Film

mik

tarı

U2

U2U1

U3

U1

BL

C

E

B

Faydanın maksimize olduğu nokta, kayıtsızlık eğrisi U ile bütçe doğrusu BL’ nin teğet olduğu noktadır.

Gelirdeki artışa tüketicinin cevabı

• Tüketicinin gelirindeki değişim bütçe doğrusunu sağa ya da sola kaydırır.

• Fiyatlar aynı kaldığı müddetçe bütçe doğrusunun eğimi değişmez.

• Tüketicinin tercihleri, yani tercih ettiği mal bileşimleri, malların niteliğine (normal, düşük) bağlı olarak değişir.

15

Normal mallar

16

Her iki mal da NORMALse, gelirdeki artış sonucu tercih C’ noktasına taşınır.

Her ik maldan talep edilen miktar artar.

U2

U1

Yemek

Film

BL0

BL1

C

C'

Düşük (Tutulmayan) mal ve Normal mal

17

“Yemek” düşük bir malsa gelir artışı tercihi C’ noktasına taşır.

Talep edilen yemek miktarı düşer, film miktarı ise artar.

yemek

film

BL0

BL1

U2

U1

C

C'

Fiyat Değişiminin Etkisi

• Bir malın fiyatının artması bütçe

doğrusunun konumunu değiştirir.

– Fiyat değiştiğinden eğim de değişir.

– Eğim göreli fiyatlara eşittir.

• Bütçe Doğrusu Eğimi = - pyemek/pfilm

18

Yemek fiyatı arttığında (1)

19

Yemek fiyatının artması bütçe doğrusunun BL0 dan BL1 e kaydırır.

Herhangi bir malın fiyatındaki artış alım gücünü düşürür.

yemek

film

BL0BL1

Yemek fiyatı arttığında (2)

20

yemek

film

BL0BL1

U2

C

U1

E

Yemek fiyatı arttığında tüketici tercihi C noktasından E noktasına kayar.

H

Toplam Etki: C’den E’ye kadardır• Fiyat artışından dolayı talep

edilen yemek miktarı düşer• Filmin fiyatı sabit bile kalsa,

yemek fiyatının artması bütçede film için ayrılan kısmı küçülteceğinden, film talebi de düşer

Değişik fiyatlarda tüketicinin tercih ettiği bu tür noktaları bularak yemek için talep doğrusuna ulaşırız.

Piyasa talep eğrisi nasıl bulunur?

21

Piyasa

24

£5 fiyat düzeyinde piyasa talebi 24 birim olacaktır.

Miktar

Fiy

at

Piyasa talep eğrisi bireysel talep eğrilerinin yatay olarak toplanmasıyla elde edilir.

Tüketici1

5

11

Tüketici 1, fiyat £5 iken, 11 birim talep ediyorsa

Tüketici 2

13

Ve tüketici 2, 13 birim talep ediyorsa