Bogactwo i bieda w Afryce - Home ICMcejsh.icm.edu.pl/cejsh/element/bwmeta1.element.desklight... · 2016-04-21 · Ma‡gorzata Szupejko BOGACTWO I BIEDA W AFRYCE Œ ASPEKTY EKONOMICZNE,

Ma³gorzata Szupejko

BOGACTWO I BIEDA W AFRYCE� ASPEKTY EKONOMICZNE, EFEKTY

SPO£ECZNE I KULTUROWE

WEALTH AND POVERTY IN AFRICA� ECONOMIC INDICATORS, SOCIAL

AND CULTURAL EFFECTS

Forum Politologiczne � Tom 12INP UWM Olsztyn 2011

Wymierno�æ zjawisk

W ocenie zjawisk spo³ecznych, poza egzemplifikacj¹ wa¿na jestrównie¿ próba syntetycznego spojrzenia na to zagadnienie i dlategoczê�æ pierwsza niniejszego artyku³u dotyczyæ bêdzie wska�ników ubó-stwa i rozwoju. Z jednej strony jest to problem teoretyczny, a z dru-giej � kwestia pokazaniu ich przydatno�ci do opisu badanej rzeczy-wisto�ci spo³ecznej, gospodarczej czy politycznej. Prawid³owa ocenazjawisk wi¹¿e siê jednak równie¿ z uwzglêdnieniem aspektu kultu-rowego, dlatego nie mo¿e byæ on pominiêty. Innymi s³owy � wa¿najest odpowied� na pytanie, czy poza przedstawianiem rzeczywisto�ciza pomoc¹ liczb, wska�niki te s¹ obiektywne, nie tylko opisuj¹cezjawiska makrospo³eczne. Czy zatem w ogólnym obrazie kierunkurozwojowego danego kraju nie gubi siê prawdziwy obraz ludzkiego¿ycia.

Program Narodów Zjednoczonych ds. Rozwoju (United NationsDevelopment Programme, UNDP) pocz¹wszy od 1990 roku sporz¹-

36 Ma³gorzata Szupejko

dza raporty dotycz¹ce poziomu rozwoju globalnego. Z inspiracji UNDPpowstaj¹ tak¿e raporty odnosz¹ce siê do poszczególnych pañstw1.

Wska�nikiem informuj¹cym o pozytywnych trendach spo³ecz-nych jest Wska�nik Rozwoju Spo³ecznego (Human Development In-dex, HDI). Wska�nik ten zosta³ opracowany przez pakistañskiegoekonomistê Mahbuba ul Haqa w 1990 roku. Do obliczenia tego syn-tetycznego miernika wykorzystane zosta³y nastêpuj¹ce miernikipodstawowe:

� oczekiwana d³ugo�æ ¿ycia;� wska�nik umiejêtno�ci czytania ze zrozumieniem i pisania;� ogólny wska�nik skolaryzacji brutto dla wszystkich poziomów

nauczania;� GDP per capita (ang. Gross Domestic Produkt, pol. PKB

� Produkt Krajowy Brutto)2.HDI mo¿na uznaæ za wska�nik bardziej miarodajny ni¿ np. PKB

per capita, który jest jednym z najczê�ciej u¿ywanych na �wieciemierników zamo¿no�ci ludno�ci danego pañstwa3. Posiada on wielemankamentów, a w szczególno�ci jest nim kryterium geograficzne.Nie uwzglêdnia bowiem, miêdzy innymi, takich informacji jak po-chodzenie kapita³u oraz w³asno�æ firm, które mog¹ nale¿eæ do za-granicznych inwestorów, a tak¿e kwot amortyzacyjnych. Dlatego jegowzrost nie oznacza automatycznie wzrostu zamo¿no�ci ca³ego spo³e-czeñstwa, do którego siê odnosi. Wska�nik ten u�rednia tak¿e do-chód narodowy brutto na g³owê mieszkañca, nie informuj¹c o rze-czywistym rozdziale dóbr i korzy�ci w�ród ludno�ci.

1 http://www.unic.un.org.pl/show.php?news=35&wid=18&wai=&year[25.07.2010].

2 PKB per capita w USD jest liczony wed³ug parytetu nabywczego waluty� PPP USD. (Purchasing Power Parity, PPP). Za pomoc¹ tego parytetu przeliczasiê poszczególne waluty w taki sposób, aby ustaliæ ich rzeczywist¹ si³ê nabyw-cz¹, która mo¿e ró¿niæ siê od kursu walutowego. PPP mo¿e byæ od niego wy¿szylub ni¿szy.

3 Oblicza siê go dziel¹c warto�æ Produktu Krajowego Brutto danego pañ-stwa przez liczbê jego mieszkañców.

37Bogactwo i bieda w Afryce � aspekty ekonomiczne...

Rozwój spo³eczny w ca³ej swej z³o¿ono�ci jest jednak trudny dowyra¿enia w postaci wymierzalnej. HDI koncentruje siê na wy¿ejwymienionych miernikach. Niemal ca³kowicie umykaj¹ tu przemia-ny w sferze kultury, gdy¿ analizy pewnych zjawisk nie da siê prze-prowadziæ na podstawie pomiarów.

Drugie z interesuj¹cych nas zjawisk � ubóstwo, szacowane jestprzy pomocy Wska�nika Ubóstwa Spo³ecznego (Human Poverty In-dex, HPI). Wska�nik ten posiada dwie wersje: HPI-1 i HPI-2. Pierw-szy z nich s³u¿y do dokonywania pomiarów w krajach rozwijaj¹cychsiê. HPI-1 zawiera zmienne informuj¹ce o prawdopodobieñstwie�mierci przed 40. rokiem ¿ycia; o procencie analfabetyzmu w�ródosób 15-letnich i powy¿ej tego wieku; o procencie osób niemaj¹cychdostêpu do wody pitnej oraz dzieci z niedowag¹, poni¿ej 5 roku ¿ycia.HPI-2 odnosi siê natomiast do krajów rozwiniêtych. Oba wska�nikiHPI-1 i HPI-2 dotycz¹ tych samych kwestii, jednak w przypadkuHPI-2 dochodzi jeszcze jeden element � wykluczenie spo³eczne.

Na wska�nik HPI-2 sk³adaj¹ siê takie zmienne jak: liczba osób(w %), których d³ugo�æ ¿ycia nie przekracza 60. lat, procent ludziniedostatecznie wykszta³conych, d³ugotrwa³e bezrobocie (w %) orazodsetek ludno�ci uzyskuj¹cy zarobki poni¿ej 50% �redniego wyna-grodzenia.

Porównajmy dwa przyk³ady: Ghany i Kenii przedstawione w HumanDevelopment Report z 2009 roku4, przy pomocy wska�nika HPI-1.Wska�nik HPI-1 dla Ghany wynosi 28,1%. Zajmuje ona 89 miejscew rankingu indeksacji w�ród 135 krajów, dla których indeks ten by³obliczany. Natomiast dla Kenii HPI-1 wynosi 29,5% i zajmuje ona 92miejsce w indeksacji 135 opisanych krajów �wiata. Wybrane dwakraje: pierwszy z Afryki Zachodniej, a drugi z Afryki Wschodniej,ukazane s¹ w s¹siedztwie pañstw najbli¿szych im na skali ocenwspomnianego rankingu5.

4 http://hdrstats.undp.org/en/countries/country_fact_sheets/cty_fs_KEN.html [25.07.2010].

5 Zob. Aneks, punkty 1 i 2.


Z powy¿szego porównania wynika, i¿ Ghana pod wzglêdemubóstwa znajdowa³a siê w lepszej sytuacji w 2009 roku (na 89 miej-scu) ani¿eli Kenia (na 92 miejscu), gdy¿ wska�nik ubóstwa dla Ghany(HPI-1) by³ mniejszy o 1,4 punktu ani¿eli dla Kenii. Pomimo tegoHDI (Wska�nik Rozwoju Spo³ecznego) Kenii by³ wy¿szy (wynosi³0,541) w tym samym roku ani¿eli Ghany (0,526)6. Mia³ na to wp³ywwy¿szy wska�nik analfabetyzmu w Ghanie (35,0%) ani¿eli w Kenii(26,4%). Ni¿szy by³ tak¿e ogólny wska�nik skolaryzacji bruttow Ghanie (56,5%) ni¿ w Kenii (59,6%).

Pierwszy Raport o Rozwoju Spo³ecznym (Human DevelopmentReport) zosta³ opublikowany w 1990 roku. Jest to raport sporz¹dza-ny ka¿dego roku przez Program Narodów Zjednoczonych d/s Rozwo-ju (United Nation Development Program, UNDP), który wykorzystu-je cztery wska�niki:

� Wska�nik Rozwoju Spo³ecznego � HDI;� Wska�nik Zró¿nicowania Spo³ecznego wg P³ci � GDI7;

6 Por. Aneks, punkty: 1 i 2 z 3 i 4.7 GDI (Gender-related Development Index) � ten wska�nik rozwoju spo³ecz-

nego jest obliczany osobno dla kobiet i dla mê¿czyzn. Informuje o wymiarachtych samych zjawisk co HDI, lecz jednocze�nie ukazuje ró¿nice powstaj¹ce zpowodu dyskryminacji p³ci. Im wiêksze s¹ dysproporcje w rozwoju spo³ecznym

Tabela 1Wybrane wska�niki ubóstwa spo³ecznego dla Ghany i Kenii

�ród³o: Opracowanie w³asne na podstawie: http://hdrstats.undp.org/en/countries/co-untry_fact_sheets/cty_fs_GHA.html; http://hdrstats.undp.org/en/countries/coun-try_fact_sheets/cty_fs_KEN.html [25.07.2010].

Wska�nikHPI-1

Prawdopodobieñstwo�mierci przed 40.rokiem ¿ycia (%)

Analfabetyzm(% w wieku

15 lat i powy¿ej)

Brak dostêpu dowody pitnej (%)

Dzieciz niedowag¹(% w wieku

poni¿ej 5 lat)

89. Ghana(28,1) 125. Ghana (25,8) 121. Ghana

(35,0)100. Ghana(20,0)

81. Ghana(18,0)

92. Kenia(29,0) 132. Kenia (30,3) 107. Kenia

(26,4) 136. Kenia (43) 89. Kenia (20)


� Miernik Statusu Spo³ecznego P³ci� GEM, (Gender Empower-ment Measure) � okre�la poziom uczestnictwa kobiet i mê¿czyznw ¿yciu publicznym (np. w polityce i w gospodarce) oraz udzia³ obugrup w procesie podejmowania decyzji;

� Wska�nik Ubóstwa Spo³ecznego � HPI.Raporty o Rozwoju Spo³ecznym dotycz¹ problemów uznanych za

wiod¹ce w danym roku i tak na przyk³ad, Raport o Rozwoju Spo-³ecznym z 2007 roku dotyczy³ �Poszerzania uprawnieñ ludzi i insty-tucji� (Empowering People and Institutions)8.

Raport o Rozwoju Spo³ecznym 2007/2008 po�wiêcony by³ zagad-nieniom zmiany klimatu i ich konsekwencji dla spo³eczeñstw: �Prze-ciw zmianom klimatycznym: solidarno�æ w podzielonym �wiecie�(Fighting climate change: Human solidarity in a divided world)9.Dotyczy³ problemu powi¹zañ rozwoju z globalnymi zmianami klima-tycznymi10.

Raport z 2009 roku: zatytu³owany �Przezwyciê¿anie barier: ru-chliwo�æ ludzka i rozwój�, (Overcoming barriers: Human mobilityand development)11 dotyczy zagadnieñ zwi¹zanych z migracjami,zarówno wewnêtrznymi jak i pomiêdzy pañstwami. Migracje s¹postrzegane przez ich uczestników jako sposób na zaradzenie nie-równo�ci szans osi¹gniêcia sukcesu zawodowego i materialnego lubjako jedyny sposób zapewnienia minimum niezbêdnego do egzysten-cji. Tak wiêc, czêsto sytuacja bezrobocia i wynikaj¹ce z niej konse-kwencje le¿¹ u podstaw ludzkiej ruchliwo�ci. W spo³eczeñstwach

zwi¹zane ze wzglêdami p³ci, tym ni¿szy jest wska�nik GDI w stosunku dowska�nika HDI w danym kraju. Zob.: Aneks, punkt 7. Zestawienie to zosta³osporz¹dzone na podstawie: �Table 3: The GDI compared to the HDI � a measureof gender disparity�, zob. Aneks, punkty: 5 i 6.

8 http://www.undp.org/publications/annualreport2008/downloads.shtml[25.07.2010].

9 http://hdr.undp.org/en/reports/global/hdr2007-2008/ [25.07.2010].10 Konkluzja raportu wskazuje, ¿e g³ówny ciê¿ar zmian klimatycznych,

wywo³anych przez mieszkañców krajów rozwiniêtych (w tym Polski), ponios¹mieszkañcy krajów rozwijaj¹cych siê.

11 http://hdr.undp.org/en/reports/global/hdr2007-2008/ [25.07.2010].


afrykañskich coraz wyra�niejszy jest podzia³ na tych, którzy niemaj¹ problemów egzystencjalnych i na tych, którzy ¿yj¹ na granicyubóstwa. Polaryzacja spo³eczna pog³êbia siê przez patologie syste-mów politycznych i nierówno�ci w skali globalnej, ale sk³ada siê nani¹ wiele czynników decyduj¹cych o rozwoju b¹d� jego braku. Pro-blem ten znajduje swoje odzwierciedlanie w aktywno�ci wspólnotymiêdzynarodowej.

Niedawna Sesja Plenarna Zgromadzenia Ogólnego ONZ, któramia³a miejsce w Nowym Jorku, w dniach 20�22 wrze�nia 2010 roku,by³a po�wiêcona ocenie realizacji Milenijnych Celów Rozwoju (MDGs)12.Z ocen przywódców wielu pañstw wynika, i¿ realizacja tych celówjest najskuteczniejsza na szczeblu regionalnym i wspólnot lokal-nych, poniewa¿ ³atwiejszy jest tam proces ich wdra¿ania, a tak¿ekontrola stopnia wykorzystania �rodków przeznaczonych na rozwój,a w efekcie osi¹ganego postêpu. Dane statystyczne s¹ w tym przy-padku bardziej miarodajne. Z Dokumentu Koñcowego sesji po�wie-conej Milenijnym Celom Rozwoju wyp³ywaj¹ wa¿ne konkluzje. Naj-wa¿niejsza z nich dotyczy rozwoju spo³ecznego i wykorzenieniaubóstwa (human development and poverty eradication). Warunkiemnajistotniejszym jest powszechny dostêp do edukacji, zatrudnieniai opieki zdrowotnej oraz gwarancja ochrony godno�ci osoby ludzkieji wolno�ci dokonywania przez ni¹ wyborów, a wiêc respektowaniepodstawowych praw cz³owieka. Jednak zarówno nierównomiernypodzia³ PKB w skali �wiata, jak i w obrêbie spo³eczeñstw krajów

12 http://www.un.org/millenniumgoals/ [26.11.2010]. Zrealizowanie Milenij-nych Celów Rozwoju wytyczonych w 2000 roku, zaplanowano do koñca 2015 r.Zawieraj¹ nastêpuj¹ce dyrektywy:

1. Wyeliminowaæ skrajne ubóstwo i g³ód.2. Zapewniæ powszechne nauczanie na poziomie podstawowym.3. Promowaæ równo�æ p³ci i awans spo³eczny kobiet.4. Ograniczyæ umieralno�æ dzieci.5. Poprawiæ opiekê zdrowotn¹ nad matkami.6. Ograniczyæ rozprzestrzenianie siê HIV/AIDS, malarii i innych chorób.7. Stosowaæ zrównowa¿one metody gospodarowania zasobami naturalnymi.8. Stworzyæ globalne partnerskie porozumienie na rzecz rozwoju.


rozwijaj¹cych siê stwarzaj¹ zagro¿enie spo³ecznym i kulturowymwykluczeniem, w³a�nie ze wzglêdu na nierówno�æ szans uczestnicze-nia w rozwoju. Podobne wnioski formu³uje Wojciech Jasiñski: [�]�wielk¹ przeszkod¹ na drodze do Celów jest pog³êbiaj¹ca siê nierów-no�æ: tak miêdzy pañstwami, jak i wewn¹trz krajów i wspólnot.Przy ocenie wska�ników stosuje siê na ogó³ u�rednione dane. Pro-wadzi to czêsto do paradoksu, ¿e wprawdzie w danym kraju mamiejsce ogólnie rzecz bior¹c postêp, ale poszczególne nieuprzywile-jowane grupy spo³eczne (kobiety, ludno�æ wiejska, m³odzie¿, bezro-botni, niepe³nosprawni, itd.) maj¹ siê znacznie gorzej, ni¿ wynika-³oby to z tych ogólnych relacji. Priorytetem w�ród priorytetów po-winno byæ zatem niwelowanie tych nierówno�ci, m.in. przez spraw-ne zarz¹dzanie. Mniejsza nierówno�æ przek³ada siê na wy¿sz¹w sumie stopê wzrostu gospodarczego�13. W. Jasiñski zwraca rów-nie¿ uwagê, ¿e konkretny postêp w osi¹ganiu Celów nie dotyczytylko �rodków finansowych, ale tak¿e i przede wszystkim, woli po-litycznej oraz dobrego rz¹dzenia w ka¿dym kraju. Podkre�la tak¿e,¿e niezwykle istotna jest sprawa poczucia wspólnej odpowiedzialno-�ci i globalnego partnerstwa, o czym wyra�nie mowa jest w Celach.

Podobnie uwa¿a Katarzyna Czaplicka: �[�] ubóstwo to wynikbraku równowagi w podziale �wiatowego PKB i niewielkiego docho-du na mieszkañca, ale g³ównie jego bardzo nierównomiernego po-dzia³u w obrêbie danego spo³eczeñstwa. � W krajach rozwijaj¹cychsiê czêsto najbogatsze 10 procent spo³eczeñstwa konsumuje ponad40 procent produkcji, podczas gdy dla 10 procent najubo¿szych oby-wateli dostêpne jest jedynie 1 � 2 procent PKB�14.

13 Wojciech Jasiñski � by³y ambasador RP w Kenii w latach: 2002�2007,znawca Afryki, akredytowany tak¿e w Ruandzie, Ugandzie, Burundi oraz naMadagaskarze, Mauritiusie i Seszelach, zob.: �Instytut Afrykañski � Kroniki�2010, nr 11 (23), Fundacja Studiów Afrykañskich � Instytut Afrykañski, s. 1.

14 http://www.rp.pl/artykul/231576.html [05.12.2010], z wywiadu dla �Rzecz-pospolitej� z 9 wrze�nia 2008 r. Katarzyna Czaplicka, prezes Global DevelopmentResearch Group. GDRG jest stowarzyszeniem za³o¿onym przez grupê ekonomi-stów, geografów, historyków gospodarczych, jêzykoznawców, kulturoznawców,


Takie nierówno�ci w podziale PKB nie tylko polaryzuj¹ spo³e-czeñstwa, ale buduj¹ napiêcia, które z ³atwo�ci¹ s¹ wykorzystywaneprzez liderów partyjnych zawsze wtedy, gdy dochodzi do wyborówprezydenckich czy parlamentarnych. Wówczas has³a walki z nie-sprawiedliwo�ci¹ i obietnice �za³atwiania spraw ludzkich� staj¹ siêelementem propagandowej walki wyborczej. Na tym czêsto koñczy siêrola przywódców: zdobywaj¹ w³adzê, nawet czêsto zgodnie z procedu-rami demokratycznymi, ale jedynie po to, aby korzystaæ w pe³niz jej prerogatyw. Jeden z moich informatorów wyrazi³ to lapidarnie:�demokracja jest po to, aby bogaci byli coraz bogatsi�15.

Bogactwo i bieda � konteksty i determinanty

O ile pojêcia ubóstwa czy rozwoju zosta³y u�ci�lone, to samopojêcie bogactwa nie doczeka³o siê takiego opisu. Jest ono bowiemw swej naturze wzglêdne, co nie znaczy, ¿e niewymierzalne. Mo¿napoliczyæ b¹d� oszacowaæ czyje� dochody lub zasoby, jednak¿e zrela-tywizowanie ich do okre�lonej sytuacji spo³ecznej, np. w skali lokal-nej, jest odrêbnym zagadnieniem. Jest to bowiem kwestia subiek-tywnej oceny jednostki � poczucia stopnia jej satysfakcji z sytuacjimaterialnej w jakiej siê znajduje, w³a�nie w kontek�cie �rodowiskaspo³ecznego. Zwyk³o siê mawiaæ, ¿e na Florydzie biednym jest tenkto sam myje swojego cadillaca. W�ród Eskimosów bogatym by³niegdy� w³a�ciciel stalowego haczyka do po³owu ryb. W Afryce biedaoznacza konieczno�æ utrzymania siê przy ¿yciu za niewiele ponad1 USD dziennie. Dlatego pracownica zatrudniona na farmie mlecz-

politologów i socjologów, podejmuj¹cych wspólne inicjatywy badawcze zmierza-j¹ce do poznania i upowszechniania wiedzy na temat procesów globalnego roz-woju � cytat ze strony tytu³owej (z 2008 roku).

15 Z wywiadu podczas badañ opinii na temat korzy�ci wynikaj¹cychz wprowadzenia nowej konstytucji w Kenii po Referendum z 4 sierpnia 2010 r.,respondent � mê¿czyzna z wykszta³ceniem �rednim, w³a�ciciel prywatnegobussinesu w bran¿y turystycznej.


nej w Zimbabwe, zarabiaj¹ca 40 USD miesiêcznie, nie jest w staniekupiæ 1 litra mleka dziennie dla swojego dziecka. Farmy mlecznew Zimbabwe s¹ w³asno�ci¹ Grace Mugabe, ¿ony obecnego prezydentatego kraju � Roberta Mugabe. S¹ to najbardziej warto�ciowe ziemieodebrane bia³ym osadnikom ³¹cznie z mleczarniami � GushungoDairy Estate w Mazowe. Grace Mugabe wspó³pracuje z koncernemNestlé, przekazuj¹c mu ca³o�æ wyprodukowanego mleka. Nestlé igno-ruje tym samym sankcje na³o¿one na Zimbabwe przez ONZ i Bank�wiatowy m.in. za ³amanie praw cz³owieka w tym kraju, twierdz¹c,¿e koncern nie musi siê do nich stosowaæ, poniewa¿ jego siedzibaznajduje siê w neutralnej Szwajcarii. Grace Mugabe sprzedaje rocz-nie Nestlé prawie milion litrów mleka, a kierownictwo koncernuzapewnia, ¿e skupuje je na zasadzie wolnorynkowej, bez podpisa-nia kontraktu z w³a�cicielk¹ farmy, nie ³ami¹c prawa16. Nieoficjal-nie równie¿ wiadomo, ¿e para prezydencka Zimbabwe, jednegoz najbardziej zrujnowanego gospodarczo kraju afrykañskiego, po-siada rezydencjê na Singapurze, w najdro¿szym z pañstw-miast na�wiecie.

Podobnych, bulwersuj¹cych przyk³adów wyzysku si³y roboczejw Afryce mo¿na przytoczyæ znacznie wiêcej. W Kenii wysoko�æ dniów-ki za pracê na farmach kwiatowych nale¿¹cych zarówno Brytyjczy-ków jak i Kenijczyków (g³ównie z klasy wysokich polityków) jestwynagrodzeniem oscyluj¹cym równie¿ poni¿ej 2 USD dziennie. Do-daæ nale¿y, ¿e z tej sumy dziennych zarobków musz¹ kupowaæ ¿yw-no�æ i ubranie. Wprawdzie zatrudniani robotnicy, w wiêkszo�ci m³o-de kobiety, dostaj¹ mieszkanie w barakach na farmie, pewne �wiad-czenia socjalne: opiekê lekarsk¹ i mo¿liwo�æ oddania dzieci do przed-szkola lub szko³y, lecz s³u¿y to jedynie ich przywi¹zaniu do miejscapracy, albowiem opuszczenie go oznacza³oby bezdomno�æ. Praca na

16 �Sunday Telegraph� 2.12.2010, http://www.telegraph.co.uk/news/world-news/africaandindianocean/zimbabwe/6235334/Grace-Mugabe-her-stolen-farm-and-how-she-supplies-Zimbawean-milk-to-Nestle-food-giant.html[25.07.2010].


farmie ma zatem na wpó³ niewolniczy charakter: mo¿na j¹ opu�ciæ,lecz cen¹ jest czêsto brak jakichkolwiek innych perspektyw17.

Przyk³ady te kieruj¹ uwagê na kulturowe oraz spo³eczne aspek-ty bogactwa i biedy w Afryce. Nasuwa siê pytanie, jak jest to mo¿-liwe, ¿e istnieje tak ostra polaryzacja spo³eczna, a bezprecedensowebogactwo afrykañskich elit politycznych nie przek³ada siê na zamo¿-no�æ spo³eczeñstw, ponad którymi sprawuj¹ w³adzê. Dlaczego takdrastyczne dysproporcje w mo¿liwo�ciach osi¹gniêcia dobrobytu niepoci¹gaj¹ za sob¹ niezadowolenia spo³ecznego, które by³oby w stanieobróciæ siê na korzy�æ pokrzywdzonych? Czy istniej¹ mo¿liwo�ciprze³amania krêgu ubóstwa, rozwi¹zania spo³ecznych i politycznychkonfliktów, których pod³o¿e jest najczê�ciej ekonomiczne?

S¹ to nie tylko wa¿ne pytania, ale równie¿ pytania, na które niema jednoznacznych odpowiedzi. Próby ich poszukiwañ mo¿na odna-le�æ w krytycznych pismach wspó³czesnych afrykañskich filozofów,politologów i intelektualistów rozwa¿aj¹cych nad sposobami napra-wy lub polepszenia funkcjonowania pañstwa18.

17 Informacje uzyskane od niezale¿nych informatorów podczas wywiadówprzeprowadzonych w czasie pobytu w Kenii, w pa�dzierniku 2010 r.

18 Zob.: E. Irobi, A. O. Agwuele, The Relevance of Rotational Presidency inManaging Ethnic Conflicts in Nigeria, �Hemispheres� 2007, Vol. 22, s. 41�42.Autorzy zastanawiaj¹ siê jak uruchomienie mechanizmów prezydentury rotacyj-nej mo¿e udaremniæ marginalizacjê ma³ych grup etnicznych i zapewni im auten-tyczne uczestnictwo w polityce pañstwa. Analiz¹ podobnego problemu, w pi-�miennictwie Claude Ake (1939�1996) � nigeryjskiego politologa, zajmuje siêKrzysztof Trzciñski w artykule Kilka uwag o koncepcji prezydentury rotacyjnejw afrykañskim pañstwie, �Afryka� 2010, nr 31�32, s. 29�45.

W �African Journal of Sociology� 2002, Vol. 5, No. 1, znajdujemy szeregartyku³ów wskazuj¹cych na �ród³a problemów zwi¹zanych z funkcjonowaniempañstwa, gospodarki, jak i sposobów ich rozwi¹zania: T. Adeboye, Governanceand Technological Developments in sub-Saharan Africa, s. 1�22; S. M. ShamsulAlam, Modernity, Counter-Modernity and the Crisis of Development Theory,s. 63�88; K. Kanyinga, J. Murimi Njoka, The Role of Youth in Politics: TheSocial Praxis of Party Politics Among the Urban Lumpen in Kenya, s. 89�111.Natomiast podrêcznikowym studium zjawiska korupcji w Kenii jest ksi¹¿kaPetera Anassi, pt. Corruption in Africa: The Kenyan Experience, Victoria, Traf-ford 2004.


George Gilder w swojej ksi¹¿ce, która sta³a siê �wiatowym be-stsellerem, po�wiêconej rozwa¿aniom dotycz¹cym pochodzeniu bo-gactwa i istocie ubóstwa, w rozdziale zatytu³owanym: �O naturzebogactwa�, pisze: �[�] jak wiele innych elementarnych pojêæ ekono-micznych, bogactwo pod sw¹ l�ni¹c¹ i g³adk¹ powierzchni¹ kryjek³êbowisko zawi³o�ci. Okazuje siê, ¿e bogactwo jakiego� kraju jestwielko�ci¹ trudniej uchwytn¹ ni¿ si³a nabywcza dochodów jego miesz-kañców czy wielko�æ jego zasobów. W rzeczywisto�ci zbyt wielka si³anabywcza oznacza w pewnym sensie gro�bê ubóstwa, wskazuje bo-wiem poprzez nadmiar p³ynno�ci na brak bogactwa w bardziej so-lidnych, niezbywalnych formach. W takich krajach jak Wielka Bry-tania czy Arabia Saudyjska, których bogaci obywatele trwoni¹ pie-ni¹dze w ostentacyjny sposób, problem zaczyna stanowiæ p³awi¹casiê w zbytkach plutokracja, d³awi¹cy strach o przysz³o�æ, nieprzyja-zny klimat dla przedsiêbiorczo�ci oraz brak mo¿liwo�ci inwestowa-nia w realne dobra kapita³owe, które przynios³yby dochód w przy-sz³o�ci�19.

My�l zawart¹ w tym cytacie, nawi¹zuj¹cym wprawdzie do sytu-acji Arabii Saudyjskiej, mo¿na odnie�æ równie¿ do wiêkszo�ci wspó³-czesnych pañstw afrykañskich. Si³a nabywcza dochodów elit afry-kañskich oznacza w wiêkszo�ci wzrost ich indywidualnej konsump-cji. Poza tym elity te s¹ na ogó³ pozbawione odpowiedzialno�ci zalosy pañstwa i spo³eczeñstwa, a posiadanie w³adzy jest jedynie oka-zj¹ do czerpania maksymalnych korzy�ci zwi¹zanych z zajmowany-mi stanowiskami i utrwalaniem nepotycznych powi¹zañ. S¹ jednakg³osy optymizmu w sprawie potencja³u rozwojowego Afryki. JanJ. Milewski upatruje go w podniesieniu poziomu zdrowia i efektyw-no�ci szkolnictwa, które le¿¹ u podstaw kondycji afrykañskiej popu-lacji. Jednak on równie¿ uwa¿a, ¿e aczkolwiek we wspó³czesnej Afrycemamy ju¿ do czynienia z pozytywnymi przyk³adami przyspieszenia

19 G. Gilder, Bogactwo i ubóstwo, (Wealth and Poverty), przek³. J. Kropiw-nicki, Czê�æ pierwsza � mandat dla kapitalizmu, rozdz. 5, O naturze bogactwa,Zysk i S-ka, Poznañ 2001, s. 105�106.


rozwoju (Ghana czy RPA), to kluczow¹ rolê musz¹ tu odegraæ rz¹-dz¹cy: �Od tego jak zrozumiej¹ oni wyzwania, jak skorzystaj¹z dostêpnej wiedzy, z pomocy afrykañskich organizacji pozarz¹do-wych i innych si³ spo³ecznych, jak przekszta³c¹ istniej¹cy potencja³w konsekwentn¹ politykê rozwoju, bêdzie zale¿a³a skuteczno�æ pro-gramów rozwojowych. Sta³e usprawnienie instytucji pañstwa jestniezbêdnym narzêdziem tego procesu�20.

W ten proces musz¹ siê równie¿ zaanga¿owaæ afrykañskie elityintelektualne oraz wspólnota miêdzynarodowa. Bez ich wsparciasukces bêdzie raczej niemo¿liwy.

George Gilder w swoich rozwa¿aniach o konieczno�ci przek³ada-nia zysków pieniê¿nych, pochodz¹cych z eksploatacji bogactw natu-ralnych czy innego rodzaju potencja³u ekonomicznego, w inwestycjeo trwa³ej warto�ci spo³ecznej stwierdza: �Bogactwo sk³ada siêz aktywów, które stanowi¹ zapowied� przysz³ego strumienia docho-du. Strumieñ pieniêdzy pochodz¹cych ze sprzeda¿y ropy nie staniesiê trwa³ym sk³adnikiem aktywów narodu, póki nie przeobrazi siêw zasoby kapita³u przynosz¹cego zysk � w zak³ady przemys³owe,drogi, porty, szko³y i kwalifikacje zawodowe, które zagwarantuj¹ do-p³yw �rodków utrzymania w przysz³o�ci, gdy ropa siê wyczerpie [�]21.

Bogactwo pañstwa i dobrobyt jego obywateli wymaga dalekowzrocz-nej polityki, my�lenia o ca³o�ci spo³eczeñstwa. Inwestycje w infrastruk-turê (dostêp do wody pitnej, kanalizacja, sieæ energetyczna)22 podobniejak w szkolnictwo, i opiekê medyczn¹ nie nale¿¹ jednak w Afryce dopriorytetów polityki gospodarczej i spo³ecznej pañstwa.

20 J.J. Milewski, Afryka: wyzwania przesz³o�ci w pocz¹tku XXI wieku, w:Afryka na progu XXI wieku, t. 2 � Polityka, kwestie spo³eczne i gospodarcze, red.D. Kopiñski, A. ¯ukowski, Oficyna Wydawnicza ASPRA-JR, Warszawa 2009,s. 297.

21 G. Gilder, op. cit., s. 105-106.22 Inwestycje drogowe i komunikacja oraz w budowê i modernizacjê sieci

ropoci¹gowej zaczynaj¹ byæ doceniane ze wzglêdu na realne korzy�ci zwi¹zanez transportem towarów i zapotrzebowaniem na energiê. W Kenii widoczna jestjedynie dba³o�æ o g³ówn¹, miêdzynarodow¹ drogê ³¹cz¹c¹ Mombasê z Ugand¹.


Bogactwo, jakim jest ropa naftowa w Czarnej Afryce, nie jest�ród³em ¿adnej realnej korzy�ci dla ludno�ci pañstw, gdzie onawystêpuje. Znacz¹cym przyk³adem jest tutaj Nigeria � to przedewszystkim koncerny Shell, Chevron czy Agip i skorumpowane elityczerpi¹ zyski z wydobycia ropy naftowej23. Rozgoryczenie spo³ecznespowodowane t¹ sytuacj¹ przesz³o ju¿ do historii pod nazw¹ �kon-fliktu w delcie Nigru� � efektu biedy, niedoinwestowania kraju, ruiny�rodowiska naturalnego i ³amania praw cz³owieka. Podobnie Sudanjest polem prawie nieustaj¹cej wojny domowej (trwaj¹cej od 1956roku z przerw¹ miêdzy 1972 a 1983 rokiem, a porozumienie poko-jowe z 2005 roku nie zakoñczy³o konfliktów), w której podzia³ypolitycznych interesów nak³adaj¹ siê na etniczno-religijne. W istociejednak chodzi³o i chodzi o bogactwo p³yn¹ce z wydobycia ropy naf-towej. Pozorny spokój � oczekiwanie na wynik referendum w spra-wie podzia³u kraju na oddzielne pañstwa: na Pó³noc i Po³udnie nie-koniecznie musi przynie�æ rozwi¹zanie: stabilizacjê polityczn¹ i do-brobyt. Je�li nawet zostanie utrzymany pokój i ca³o�æ terytorialnaSudanu, to czy zyski z wydobycia ropy zostan¹ spo¿ytkowane narównomierny gospodarczy rozwój kraju z korzy�ci¹ dla wszystkichjego obywateli, niezale¿nie od tego czy s¹ mieszkañcami Pó³nocy czyPo³udnia, tego przewidzieæ nie mo¿na.

Id¹c dalej tropem my�li G. Gildera, czytamy: �[�] Bogaty krajmusi byæ zdolny zarówno do oszczêdzania, jak i do konsumowania.Oszczêdno�ci czêsto definiuje siê jako od³o¿on¹ konsumpcjê.Zale¿¹ one jednak od inwestycji, to jest zdolno�ci wytwarza-nia dóbr [podkr. M.S.], które bêd¹ konsumowane w tym punkcieprzysz³o�ci, do którego dzisiejsza konsumpcja zosta³a od³o¿ona.Oszczêdzaj¹c, liczy siê na to, ¿e bêdzie co� do kupienia, gdy pieni¹-dze z konta zostan¹ wyp³acone. Dla pojedynczej osoby rzecz wydaje

23 W Nigerii wydobycie ropy naftowej wynosi³o 89 mln ton w 2009 r., costanowi³o 4% �wiatowej produkcji wed³ug International Energy Agency (IEA),Oil Market Report, 12.03.2010. http://omrpublic.iea.org/currentissues/full.pdf[25.07.2010].


siê prosta: przecie¿ zawsze musi byæ co� do kupienia, ale dla narodu,w którym jest wielu oszczêdzaj¹cych, prawdziwe bogactwo stanowiciê¿ka praca, produkcja dóbr zapewniaj¹ca sta³e zyski [�]�24.

Taka sytuacja równie¿ nie jest typowa dla Afryki: produkcjadóbr nie odbywa siê tu z my�l¹ o konsumpcji obywateli. Produktybêd¹ce po¿¹danym przedmiotem kupna pochodz¹ g³ównie z impor-tu. Ludno�æ Afryki produkuje to, co nie jest przedmiotem jej w³a-snych potrzeb. Natomiast milionowe zyski p³yn¹ce z plantacji i handlusurowcami nie nale¿¹ do tych, którzy je tworz¹, lecz do w³a�cicieliplantacji, kopalñ, firm i ich wspólników oraz koncernów, przedewszystkim spoza Afryki. Tak¿e dochody z turystyki: z sieci najdro¿-szych hoteli i us³ug nastawionych na zagranicznych turystów, jakw przypadku Kenii, zasilaj¹ w wiêkszo�ci kieszenie potentatów w tejbran¿y. Wprawdzie istnieje mo¿liwo�æ szerokiego zarobkowaniaw tym sektorze, który poza rolnictwem plantacyjnym i upraw¹ kwia-tów jest podstaw¹ gospodarki kenijskiej (a najwa¿niejszym w przy-padku Tanzanii, w szczególno�ci Zanzibaru), lecz dla wiêkszo�cioznacza to niewiele wiêcej ni¿ utrzymanie siê na niezbyt wysokimpoziomie, chocia¿ pozwalaj¹cym utrzymaæ rodzinê i wykszta³ciæ dzieci.Przy czym jest to najczê�ciej wykszta³cenie co najwy¿ej �rednie.Tylko nieliczni maj¹ szanse korzystaæ z dobrych uczelni prywat-nych, dostêpnych tylko dla dzieci elit ze wzglêdu na wysoko�æ cze-snego.

Ambicje spo³eczeñstwa rozbudzone poprzez kontakty ze �wia-tem (poprzez masowe media: prasê, telewizjê i coraz czê�ciej Inter-net) nie znajduj¹ mo¿liwo�ci zaspokojenia. Rynek pracy jest ograni-czony, po¿¹dane dobra nie s¹ produkowane w Afryce, a dro¿szei luksusowe towary nie s¹ dostêpne dla wszystkich. Wiêkszo�æ musizadowoliæ siê tandet¹, najczê�ciej �Made in China�.

Diagnoza natury ludzi bogatych w Trzecim �wiecie postawionaprzez G. Gildera jest w du¿ym stopniu adekwatna tak¿e w przypadku

24 G. Gilder, op. cit., s. 106.


Kenii. Jego idealizacja prawid³owo funkcjonuj¹cego kapitalizmu mo¿ebudziæ kontrowersje, jednak wskazanie na dramat warto�ci moral-nych, które zatracaj¹ siê w gromadzeniu bogactwa dla niego samegonie jest pozbawiony s³uszno�ci: �To w Trzecim �wiecie mit Midasanadal okazuje siê smutn¹ prawd¹ � tam, gdzie w³adze pañstwowenie mog¹ robiæ nic innego jak tylko pieni¹dze i gdzie ma³o jest dokupienia, poza tym, co kupuje siê za granic¹, i gdzie ca³e bogactwo,któremu uda siê przetrwaæ, zwykle ucieka do ³atwych do przenosze-nia b³yskotek i do z³ota. W kapitalizmie (o ile prawid³owo funkcjo-nuje) dotyk bogatego dzia³a odwrotnie ni¿ dotyk Midasa: przeobra¿aon u�pion¹ p³ynno�æ oraz niewykorzystane oszczêdno�ci w fabrykii biurowce, w farmy i laboratoria, orkiestry i muzea, przemieniaj¹cz³oto w dobra, w miejsca pracy i w dzie³a sztuki. Na tym polegafunkcja bogaczy: na stworzeniu szans klasom po³o¿onym ni¿ej,w tocz¹cym siê nieustannie dramatycznym procesie tworzenia bo-gactwa i postêpu.

Ów dramat w istocie dotyczy nie pieniêdzy i maszyn, agregacjidystrybucji, które mo¿na uj¹æ w cyfry, ale umys³u i warto�ci moral-nych�25.

Wkraczamy zatem w �wiat norm kulturowych i ich wp³ywu nakszta³t rzeczywisto�ci, kondycji spo³eczeñstwa i dobra jednostek.

Mo¿na powiedzieæ, ¿e bieda i bogactwo to w zasadzie dwie stro-ny tego samego medalu, gdy¿ jedno i drugie jest ze sob¹ zwi¹zane,jedno i drugie dzia³a destrukcyjnie na system kulturowy i spo³eczny,burz¹c jego spójno�æ, szczególnie w Afryce. Historia pokazuje, ¿e obate zjawiska od zawsze towarzyszy³y ludzkim spo³eczno�ciom. Dla-czego wiêc warto po�wiêcaæ tym zjawiskom tyle uwagi, pomijaj¹cwzglêdy czysto humanitarne? Jednym z powodów zainteresowaniajest mo¿liwo�æ dostrze¿enia jako�ciowych zmian kultury.

25 Ibidem, s. 127.


Konsekwencje kulturowe i efekty spo³eczne

Bogactwo i bieda w Afryce pocz¹wszy od czasów kolonialnychzapocz¹tkowa³y rozwarstwienie spo³eczne oparte na zupe³nie innychni¿ niegdy� zasadach i proces ten trwa do dzi�. Ingerencja czynnikaekonomicznego sprawi³a, ¿e dawni wodzowie klanowi zostali pozba-wieni ziemi � nast¹pi³o znane zjawisko jej desakralizacji, chocia¿nie dotyczy³o ono samych miejsc kultu religijnego. Cz³onkowie daw-nej elity administracyjnej (urzêdnicy), je�li mamy na my�li na przy-k³ad tradycyjne afrykañskie królestwa, zmienili status u¿ytkowni-ków ziemi na status jej w³a�cicieli. Nast¹pi³o zindywidualizowaniew³asno�ci ziemskiej na szczeblu rodziny (wcze�niej wspólnota ziemiobejmowa³a ród). Kulturowe i spo³eczne aspekty tego faktu to bie-gunowe przestawienie w sferze systemu warto�ci spo³ecznych. Nazjawisko, stale narastaj¹ce, ju¿ ponad 40 lat temu zwróci³a uwagêL. Mair: �[�] dzia³alno�æ gospodarcza tradycyjnego spo³eczeñstwa[�] odznacza³a siê dwiema cechami: istnia³a niewielka ilo�æ i ma³ezró¿nicowanie trwa³ych dóbr (niewolnicy, stada byd³a, ziemia),a zatem niski poziom potrzeb; relatywne bogactwo ³¹czy³o siêz posiadaniem w³adzy, która automatycznie by³a udzia³em w¹skiejwarstwy arystokracji. Bogactwo jako wyznacznik nierówno�ci by³orównowa¿one przez równoczesny obowi¹zek hojno�ci, podstawowyczynnik presti¿u. Warunki wspó³czesne s¹ zasadniczo ró¿ne: dobrasta³y siê liczne i zró¿nicowane, s¹ poszukiwane dla wygody, któr¹zapewniaj¹ i z powodu �waloryzacji�, która sprawia, i¿ ich posiadaniezapewnia presti¿ nale¿ny niegdy� wy³¹cznie hojnym. [�] Rachunekekonomiczny jednostek przedk³adany jest nad wymogi obyczajowe,z krzywd¹ dla dawnych solidarno�ci, inicjatywa gospodarcza ma celeg³ównie ekonomiczne i bogactwo nie poci¹ga ju¿ za sob¹ koniecznejkompensacji w postaci odpowiedzialno�ci spo³ecznej�26.

26 Cyt. za G. Balandier, Sens et puissance, Presses Universitaires de Fran-ce, Paris 1971, s. 223�224.


Sytuacja ta sprawia i¿ wspó³cze�nie olbrzymie fortuny elit poli-tycznych rosn¹ bez ¿adnej odpowiedzialno�ci za stan pañstwai kondycjê spo³eczeñstwa, a korupcja i bieda jest wszechobecnaw Afryce.

Tak¿e trudna sytuacja ekonomiczna wiêkszo�ci pañstw afrykañ-skich doprowadza do tego, i¿ migracje, zjawisko od zawsze obecnew ¿yciu tych spo³eczeñstw, przyjmuje obecnie formê szczególniepowszechnego, uci¹¿liwego i czêsto niebezpiecznego dla samychmigrantów, zwi¹zanego ju¿ z procesem globalizacji gospodarczej. Falemigracji zarobkowych z Afryki, niezale¿nie od wszelkiego rodzajuuchod�ctwa, od dawna wyp³ywaj¹ poza ten kontynent, zasilane lud�mignanymi z³udn¹ czêsto nadziej¹ polepszenia swojego bytu.

Spo³eczne skutki migracji to przede wszystkim dekompozycjaspo³eczna dawnych wspólnot objawiaj¹ca siê równie¿ spo³ecznymwykluczeniem, odsuniêciem na margines ¿ycia spo³ecznego ludzi,którzy nie radz¹ sobie w zmieniaj¹cej siê rzeczywisto�ci27. Jest onaspowodowana zanikiem pewnych ról spo³ecznych (ugruntowan¹ nie-gdy� o otoczon¹ szacunkiem pozycjê ludzi starszych) i wypadaniemz ról tradycyjnych (np. kobiety nagminnie ju¿ uczestnicz¹ w zarob-kowaniu kosztem opieki nad dzieæmi). Jest to widoczne zarówno nawsi jak i w wielkich aglomeracjach miejskich oraz w przypadkumigracji poza kontynentem. Powroty do Afryki (przymusowe � de-portacje), b¹d� dobrowolne (chêæ u³o¿enia ¿ycia na nowo, po odnie-sieniu pewnego sukcesu materialnego poza Afryk¹), ³¹cz¹ siê z prze-noszeniem ocen i opinii o jako�ci ¿ycia w �wiecie pozaafrykañskimdo krêgów rodzimych spo³eczeñstw, co powoduje rozbudzanie no-wych aspiracji i nierzadko mylne wyobra¿enia o rzeczywisto�ci po-zaafrykañskiej. Destrukcja systemu kulturowego, która objawia siê

27 Spo³eczne wykluczenie dotyczy w tym przypadku ludzi starych, pozosta-wionych na wsi, niemaj¹cych ju¿ si³y na zajmowanie siê ziemi¹ i pozbawionychopieki rodziny pozwalaj¹cej na normalne ¿ycie, zob.: R. Mose Ocharo, RuralAging, Social Isolation and the Ethics of Social Services Provision in Kenya,�Journal of Arts and Education� December 2009, Vol. 3, No. 2, s. 1�16.


w szczególno�ci zmianami jednostkowej i zbiorowej to¿samo�ci kul-turowej � to zjawisko towarzysz¹ce globalizacji.

Bogactwo nigdy dot¹d w Afryce nie stwarza³o tak nieprzekra-czalnych barier zwi¹zanych z mo¿liwo�ci¹ osi¹gniêcia stanowiskaw³adzy. Znane by³y natomiast i opisane przypadki mobilno�ci piono-wej w spo³eczeñstwach tradycyjnych. Teraz, coraz czê�ciej, �byciebeneficjentem w³adzy� ju¿ na wstêpie zak³ada ¿ycie na pewnymprogu zamo¿no�ci. Sytuacje takie s¹ nie tylko czêste, ale wrêcz sta-nowi¹ regu³ê.

Faktyczny, chocia¿ niepisany status maj¹tkowy, wynikaj¹cyz obowi¹zuj¹cego do tej pory systemu wyborczego do parlamentukenijskiego stawia zwyk³emu obywatelowi � kandydatowi na parla-mentarzystê, trudne do spe³nienia warunki, aczkolwiek oczywistez punktu widzenia efektywnego pe³nienia roli parlamentarzysty. Pod-stawowe, to umiejêtno�æ mówienia i pisania w jêzyku suahili orazangielskim, na tyle dobra, aby umo¿liwia³a aktywne uczestniczeniew procedowaniu Zgromadzenia Narodowego.

Od kandydatów wymagane jest, miêdzy innymi, nie tylko po-parcie obywateli z tego samego okrêgu wyborczego, ale równie¿cz³onka Zgromadzenia Narodowego popieraj¹cego stawiany wnio-sek, nominacja partii politycznej oraz depozyt 5 tys. Kshs. (KSh� 1 szyling kenijski), który równa siê ok. 65 USD, czyli dwumie-siêcznym zarobkom najbiedniejszych Kenijczyków28.

W zasadzie ju¿ te dwa wymogi eliminuj¹ na wstêpie szansewiêkszo�ci obywateli do pe³nienia roli parlamentarzysty. Szczegól-nie, je�li zwa¿yæ, ¿e ludno�æ Kenii to powy¿ej 15 roku ¿ycia niemalw 30% analfabeci, a sytuacja nie polepsza siê. Ma na to wp³ywd³ugo�æ ¿ycia ludno�ci: a¿ 42,1% populacji to grupa od 0 do 14 lat,a grupa od 15 do 64 lat stanowi 55,2% populacji. �redni wiek miesz-kañca Kenii wynosi 18,6 lat29 . Rodzice umieraj¹ zbyt szybko, nie

28 http://www.ipu.org/parline-e/reports/2167_D.htm [24.07.2010].29 http://www.historycentral.com/nationbynation/Kenya/Population.html

[28.12.2010].


mog¹c zapewniæ dzieciom wykszta³cenia wy¿szego ani¿eli podstawo-we. Ich edukacja na ogó³ na nim siê koñczy, poniewa¿ za szko³y�rednie trzeba ju¿ p³aciæ czesne. Najbiedniejsza ludno�æ, to miesz-kañcy slumsów Nairobi, których liczba wynosi ogó³em 1 045 058z licz¹cej ponad 3 mln populacji stolicy30. Te wybrane fakty deter-minuj¹ poziom ¿ycia i szanse na wyj�cie z krêgu ubóstwa wiêkszo�ciobywateli.

Uprzywilejowana sytuacja materialna elit politycznych posiadawymierny wska�nik. Do tej pory uposa¿enia cz³onków ParlamentuKenijskiego i rz¹du nale¿¹ do najwy¿szych na �wiecie i wynosz¹ ok.13 tys. USD miesiêcznie. Ponadto s¹ oni zwolnieni z p³acenia podat-ków i posiadaj¹ liczne przywileje: paszport dyplomatyczny, w³asnysekretariat (wy¿si rang¹), s³u¿bowe mieszkanie i samochód, bezp³at-ne paliwo (za 50 tys. KShs miesiêcznie, co wynosi ponad 640 USD),bezp³atne us³ugi pocztowe i telefoniczne, podró¿e i transport. Pensjaprzewodnicz¹cego parlamentu (The Speaker) jest ponad dwukrotniewy¿sza, (wynosi 2,1 mln KShs., tj. prawie 27 tys. USD miesiêcznie),podobnie jak wiceprezydenta. Natomiast pensja pierwszego ministra(PM) ma byæ zwiêkszona do 2,9 mln KShs., (tj. ponad 37 tys. USDmiesiêcznie). Maj¹ tak¿e zagwarantowan¹ pe³n¹ opiekê medyczn¹zarówno w kraju jak i za granic¹31 . Ka¿da z trzech wymienionychosób ma do wy³¹cznej dyspozycji 10 robotników op³acanych z pieniê-dzy podatników.

Poza ogromnymi uposa¿eniami, powi¹zania elity politycznejz gospodark¹ s¹ tak �cis³e, ¿e trudno w tym przypadku radykalnieoddzieliæ te dwie sfery aktywno�ci, co t³umaczy zarówno standard

30 Wed³ug ostatniego oficjalnego spisu ludno�ci i pomieszczeñ (Kenyan Po-pulation and Housing Census) z 2009 roku populacja wszystkich slumsów wokó³Nairobi wynios³a 1 045 058 ludno�ci lub 33,7% z 3,1 miliona ca³ej populacjiNairobi, z czego 383 922 zamieszkuje slumsy Kibery � najwiêkszego z nich,www.unhabitat.org/documents/SOAC10/SOAC [28.12.2010].

31 http://africanpress.wordpress.com/2010/07/02/kenyan-members-of-pa-rliament-earn-a-salary-that-mps-from-the-west-can-only-dream-to-about/[22.07.2010].


jej ¿ycia jak i skuteczno�æ utrzymywania siê przy w³adzy. Dzia³aj¹tu tak¿e mechanizmy nepotycznych powi¹zañ.

Kieruj¹c siê równie¿ kryterium zarobkowym, w znacznej odle-g³o�ci od elity polityczno-gospodarczej plasuje siê w Kenii klasa�rednia. Jest ona wewnêtrznie bardzo zró¿nicowana i w jej obrêbiemo¿na wyra�nie wskazaæ dwie warstwy: wy¿sz¹ i ni¿sz¹. Przyjrzyj-my siê ich miesiêcznym zarobkom poczynaj¹c od najni¿szych:

� zarobki taksówkarza wynosz¹ od 15 do 18 tys. KShs. (od 19do 230 USD);

� policjanta od 15 do 25 tys. KShs (od 190 do 320 USD). Zara-biaj¹ zatem stosunkowo ma³o, dlatego policja jest wyj¹tkowo skorum-powana i samowolna, istnieje bowiem na to �cicha zgoda� w³adz.Wymuszanie mandatów i branie ³apówek jest na porz¹dku dziennym;

� zarobki nauczyciela w publicznej szkole podstawowej oscyluj¹pomiêdzy 25-30 tys. KShs. (tj. pomiêdzy 190 a 380 USD);

� zarobki nauczyciela w publicznej szkole �redniej od 35 do 40tys. KShs. (od ok. 450 do ponad 500 USD);

� pielêgniarki w pañstwowym szpitalu 15,6 tys. KShs. (200 USD);� pielêgniarki w prywatnym szpitalu � 31,2 tys. KShs. (400 USD);� urzêdnika � od 40 tys. KSh. (ponad 500 USD) do 60 tys.

KShs. (ok. 770 USD) � w zale¿no�ci od miejsca zatrudnienia.Natomiast do wy¿szej warstwy �redniej przyjmuj¹c jako kryte-

rium wysoko�æ zarobków mo¿na zaliczyæ:� lekarzy w prywatnej s³u¿bie zdrowia, zarabiaj¹cych od 80 tys.

KShs. (1025 USD) do 150 tys. KShs. (1923 USD miesiêcznie);� nauczycieli uniwersyteckich32: asystent zarabia rocznie 2 991 660

KShs. (42 738 USD), a wiêc miesiêcznie ok. 3561 USD; starszy

32 �ród³o: Salary Data, Association of Commonwealth Universities, opraco-wanie z 2008 r., przelicznik KShs w stosunku do dolara wynosi 1 USD=70KShs. W pozosta³ych przypadkach podano przelicznik aktualny: 1 USD=78KShs. U�rednione dane dotycz¹ 10 uczelni kenijskich. W wynagrodzeniach tychmieszcz¹ siê tak¿e dodatkowe gratyfikacje zwi¹zane z zajmowanym stanowi-skiem, http://www.usiu.ac.ke/events/wasc/wasc08/Docs/Exhibit%203.4%20Facul-ty%20Salary%20Review%20Report.doc [08.12.2010].


wyk³adowca (adiunkt) rocznie 4 370 590 KShs. (62 437 USD) � mie-siêcznie ok. 5203 USD, a profesor 5 649 210 KShs. (80 703 USD), czyliok. 6725 USD miesiêcznie;

� prawników o zarobkach miêdzy 40 a 80 tys. KShs. (tj. odpo-wiednio od ponad 521 USD do 1025 USD miesiêcznie)33.

Ta ostatnia grupa jest, podobnie jak lekarze, zró¿nicowana podwzglêdem zarobków w zale¿no�ci od miejsca zatrudnienia � w sek-torze pañstwowym, prywatnym czy w du¿ej firmie lub korporacjioraz w zale¿no�ci od zajmowanego stanowiska.

Przedstawiony obraz jest tylko przybli¿eniem rzeczywisto�ci,poniewa¿ pozyskane informacje pochodz¹ z ró¿nych �róde³ i pozy-skane s¹ w ró¿ny sposób. Niemniej, nie znaczy to, i¿ nie ukazuj¹polaryzacji spo³eczeñstwa kenijskiego, która jest bardzo widocznai wydaje siê coraz bardziej utrwalaæ: biedni pozostaj¹ biednymi lubstaj¹ coraz biedniejsi, a bogaci powiêkszaj¹ swoj¹ zamo¿no�æ. Doty-czy to równie¿ wielu innych pañstw w Afryce.

* * *

Najwa¿niejszym wydarzeniem ostatnich miesiêcy w Kenii jestprzyjêcie nowej konstytucji w drodze referendum z 28 sierpnia 2010roku, jednej z najbardziej demokratycznych w Afryce, któr¹ BarackObama postawi³ jako wzór dla innych pañstw afrykañskich. Ma byægwarancj¹ demokracji, zlikwidowaæ korupcjê, zniwelowaæ drastycz-ne ró¿nice pomiêdzy poszczególnymi prowincjami Kenii. Ró¿nice tewynikaj¹ z nierównego dostêpu do pieniêdzy, którymi dysponujepañstwo czyli politycy, na potrzeby rozwojowe. Przyjêcie nowej kon-stytucji ³¹czy siê z nowym podzia³em terytorialnym � 47 prowincjizamiast dotychczasowych o�miu i reprezentacji wszystkich w Parla-

33 Informacje o wysoko�ci pozosta³ych zarobków pochodz¹ od jednegoz respondentów (wykszta³cenie wy¿sze zagraniczne), z którym przeprowadza-³am wywiad podczas badañ prowadzonych w Kenii w pa�dzierniku 2010 r. (daneosobowe podano tylko do wiadomo�ci autorki).


mencie Kenijskim. Czy rzeczywi�cie ten podzia³ terytorialny � po-krywaj¹cy siê w istocie z podzia³ami etnicznymi, wyrówna ich szan-se rozwojowe, zniweluje ró¿nice w poziomie ¿ycia Kenijczykówi zapewni jedno�æ Kenii? Czy zatrzyma fale migracji wewnêtrznychzmieniaj¹cych spo³eczny pejza¿. County, czyli prowincja, to s³owonieobci¹¿one skojarzeniem z �etniczno�ci¹�, za którym kryje siê poprostu tribe, jak zapewniali mnie moi rozmówcy. Na wdro¿enie w¿ycie nowej konstytucji przewidziano dwa lata. Obraduje specjalnakomisja zajmuj¹c¹ siê tym problemem � dyskutowane s¹ ró¿nekwestie sporne, m.in. u�ci�lanie granic. Czy przedstawiciele �no-wych� prowincji nie stan¹ siê znowu tylko narzêdziem do pozyski-wania elektoratu w rêkach polityków i liderów partyjnych? Tymbardziej ¿e �wiadomo�æ pochodzenia i utrwalony historycznie po-dzia³ w³adzy nadal jest aktualny. Utarty stereotyp znajduje potwier-dzenie w rzeczywisto�ci: Kikuju s¹ najzamo¿niejsi, zajmuj¹ wa¿niej-sze stanowiska rz¹dowe i zwi¹zane z gospodark¹ kraju. To równie¿ludzie najlepiej umiej¹cy prowadziæ interesy. S¹ solidarni, ale tylkow gronie tych, którzy stoj¹ wysoko w hierarchii zamo¿no�ci i wp³y-wów politycznych. Ich biedni bracia ¿yj¹ w obozach s¹ InternallyDisplacement � nie ma co z nimi zrobiæ. Zostali tam zgromadzeniw wyniku �eksmisji� z ziemi Luo, po krwawych zamieszkach w cza-sie wyborów prezydenckich 2007 roku, kiedy to konkurent do pre-zydentury Raila Odgina (Luo) uzna³ siê za oszukanego w grze wy-borczej przez ubiegaj¹cego siê o reelekcjê Mwai Kibaki (Kikuju)� obecnego prezydenta. O wybuch konfliktu demonstruj¹cego nieza-dowolenie spo³eczne nie jest trudno, trudniej zniwelowaæ dyspropor-cje w poziomie ¿ycia ludno�ci i wyrównaæ szanse na godne ¿ycie dlawszystkich. Czy i w jakim stopniu to siê powiedzie � poka¿e czas.Wska�nik Rozwoju Spo³ecznego mo¿e wzrosn¹æ, lecz nie musi tooznaczaæ, i¿ beneficjantami wzrastaj¹cego dobrobytu bêd¹ najbied-niejsi.

Postulaty i wnioski, które nasuwaj¹ siê po analizie sytuacji Kenii,przywodz¹ ogólniejsze refleksje na temat Afryki. Bez w¹tpienia


nast¹pi³y jako�ciowe zmiany kultury: bogactwo nie jest równowa¿o-ne obowi¹zkiem hojno�ci, a presti¿ wynika przede wszystkim z ilo�ciposiadanych dóbr. Produkcja dóbr nie odbywa siê z my�l¹ o kon-sumpcji ogó³u obywateli, lecz o pomna¿aniu zysków nielicznych.Zanikaj¹ce wymogi obyczajowe, spowodowane wymuszon¹ ruchliwo-�ci¹ spo³eczn¹ (np. migracje zarobkowe), nie znajduj¹ dostatecznegosubstytutu w dzia³aniach podejmowanych przez rz¹dy (opieka spo-³eczna nad lud�mi starymi i dzieæmi, opieka zdrowotna, inwestycjew szkolnictwo powszechne).

Pog³êbiaj¹ce siê w ten sposób nierówno�ci (zarówno miêdzypañstwami, jak i wewn¹trz krajów) �wiadcz¹ o tym, ¿e elity s¹ naogó³ pozbawione odpowiedzialno�ci za losy pañstwa i spo³eczeñstwa,a posiadanie w³adzy jest jedynie okazj¹ do czerpania zeñ maksymal-nych korzy�ci. Natomiast dobrobyt obywateli wymaga dalekowzrocz-no�ci i my�lenia o ca³o�ci spo³eczeñstwa. Od tego czy rz¹dz¹cy zro-zumiej¹ w koñcu dramaty w³asnego pañstwa i skorzystaj¹ z dostêp-nej wiedzy � sposobów oraz �rodków, aby je reformowaæ zale¿y przy-sz³o�æ Afryki. Tylko dobre zarz¹dzanie (realizacja idei good gover-nance) mo¿e prze³o¿yæ siê na zlikwidowanie patologii zarównow sferze spo³ecznej (dominacja przemocy i dewiacji ¿ycia codzienne-go) jak i w³adzy politycznej (korupcja, nepotyzm).


Aneks

Wska�nikHPI-1



15 lat i powy¿ej)



poni¿ej 5 lat)

1. Czechy(1,5) 1. Hong Kong, (1,4) 1. Gruzja (0,0) 1. Barbados (0,0) 1. Chorwacja

(1,0)

87.Kambod¿a(27,7)

123. Sudan (23,9) 119. Egipt (33,6)98. WyspyZielonegoPrzyl¹dka (20.0)

79. Senegal(17,0)

88. Indie(28,0)

124. Wybrze¿e Ko�ci S³oniowej (24,6) 120. Indie (34,0) 99. Indonezja

(20)80. Tad¿ykistan(17,0)

89. Ghana(28,1) 125. Ghana (25,8) 121. Ghana

(35,0) 100. Ghana (20) 81. Ghana (18)

90. Malawi(28,2) 126. D¿ibuti (26,2) 122. Rwanda

(35,1)101. Myanmar(20) 82. Oman (18)

91.Uganda(28,8)

127. Burkina Faso(26,9)

123. Gwinea-Bissau (35,4)

102. Nikaragua(21)

83. GwineaRównikowa (19)

135.Afganistan(59,8)

153. Lesotho (47,4) 151. Mali (73,8) 150. Afganistan(78)

138. Bangladesz(48)

1. Klasyfikacja Ghany w 2007 roku pod wzglêdem wska�nikaHPI-1 na tle s¹siaduj¹cych z ni¹ w rankingu pañstw �wiata:


Wska�nikHPI-1



15 lat i powy¿ej)



poni¿ej 5 lat)

1. Czechy(1,5) 1. Hong Kong (1,4) 1. Gruzja (0,0) 1. Barbados (0,0) 1. Chorwacja

(1,0)

90. Malawi(28,2) 130. Niger (29,0) 105. Belize

(24,9) 134. Haiti (42,0) 87. Malawi(19,0)

91.Uganda(28,8)

131. Kongo (29,7) 106. Komory(24,9)

135. Gwinea--Bissau (43,0)

88. Lesotho(20,0)


(26,4)136. Kenia(43,0) 89. Kenia (20,0)

93.Tanzania(30,0)

133. Sierra Leone(31,0)

108. Uganda(26,4)

137. Tanzania(45,0)

90. Zambia(20,0)

94. Laos(30,7)

134. Botswana(31,2)

109. Gwatemala(26,8)

138. SierraLeone (47,0)

91. Vanuatu(20,0)

135.Afganistan(59,8)

153. Lesotho (47,4) 151. Mali (73,8) 150. Afganistan(78,0)

138. Bangladesz(48,0)

2. Klasyfikacja Kenii w 2007 roku pod wzglêdem wska�nikaHPI-1 na tle s¹siaduj¹cych z ni¹ w rankingu pañstw �wiata:


3. Klasyfikacja Ghany pod wzglêdem wska�nika HDI w 2007roku na tle s¹siaduj¹cych z ni¹ w rankingu pañstw �wiata, HumanDevelopment Report 200934:

Warto�æHDI

Oczekiwana d³ugo�æ¿ycia (w latach)

Umiejêtno�æczytania i pisania(% w wieku 15 lat

i powy¿ej)

Skolaryzacjabrutto dlawszystkichpoziomównauczania

PKB per capita(w USD)

1. Norwegia(0,971) 1. Japonia (82,7) 1. Gruzja (100,0) 1. Australia

(114,2)1. Liechtenstein(85,382)

150.Sudan(0,531)

144. Wybrze¿e Ko�ci S³oniowej (56,8) 119. Egipt (66,4) 142. Liberia

(57,6)151. Czad(1,477)

151.Tanzania(0,530)

145. Mauretania(56,6) 120. Indie (66,0) 143. Tanzania

(57,3)152. Zambia(1,358)

152.Ghana(0,526)

146. Ghana (56,5) 121. Ghana(65,0)

144. Ghana(56,5)

153. Ghana(1,334)

153.Kamerun(0,523)

147. Gambia (55,7) 122. Rwanda(64,9)

145. Myanmar(56,3)

154. Benin(1,312)

34 Zestawienie to pokazuje przepa�æ cywilizacyjn¹, jaka dzieli Ghanêi znajduj¹ce siê w jej pobli¿u pañstwa o podobnym HDI, od Norwegii. Wska�nikHDI wynosi dla Ghany 0.526. Ghana zajmuje w tym zestawieniu dopiero 152miejsce spo�ród 182 krajów, http://hdrstats.undp.org/en/countries/coun-try_fact_sheets/cty_fs_GHA.html [27.07.2010].


4. Klasyfikacja Kenii pod wzglêdem HDI w 2007 roku na tles¹siaduj¹cych z ni¹ w rankingu pañstw �wiata, Human Develop-ment Report 200935

Warto�æ HDI Oczekiwana d³ugo�æ¿ycia (w latach)

Adult literacyrate (% ages 15

and above)

Skolaryzacjabrutto dlawszystkichpoziomównauczania

PKB per capita(w USD)

1. Norwegia(0,971) 1. Japonia (82,7) 1. Gruzja (100,0) 1. Australia

(114,2)1. Liechtenstein(85,382)

145.Madagaskar(0,543)

150. Tanzania(55,0)

105. Belize(75,1) 136. Nepal (60,8) 147. Senegal

(1,666)

146.Bangladesz(0,543)

151. Etiopia (54,7) 106. Komory(75,1) 137. Suazi (60,1)

148. Wyspa�wiêtegoTomasza iKsi¹¿êca (1,638)


(73,6)138. Kenia(59,6)

149. Kenia(1,542)

148. PapuaNowaGwinea(0,541)

153. Kongo (53,5) 108. Uganda(73,6) 139. Laos (59,6) 150. Lesotho

(1,541)

149. Haiti(0,532)

154. Botswana(53,4)

109. Guatemala(73,2)

140. Kongo(58,6)

151. Chad(1,477)

182. Niger(0,340)

176. Afganistan(43,6) 151. Mali (26,2) 177. D¿ibuti

(25,5)

181. Kongo(DemokratycznaRepublikaKonga) (298,0)

35 Tabela pokazuje, ¿e w 2007 HDI dla Kenii wynosi³o 0,541, co plasowa³oj¹ na 147 miejscu spo�ród 182 wybranych pañstw, http://hdrstats.undp.org/en/countries/country_fact_sheets/cty_fs_KEN.html [27.07.2010].


36 http://hdrstats.undp.org/en/countries/country_fact_sheets/cty_fs_KEN.html[27.07.2010].

5. Klasyfikacja Kenii pod wzglêdem GDI w 2007 roku na tles¹siaduj¹cych z ni¹ w rankingu pañstw �wiata36:

GDI jako % HDIOczekiwana d³ugo�æ

¿ycia (w latach)w roku 2004

Umiejêtno�æ czytaniai pisania

(% w wieku 15 lati powy¿ej)

w roku 2004

Skolaryzacja bruttodla wszystkich

poziomów nauczania(%) w roku 2004

Kobietyjako % mê¿czyzn



1. Mongolia(100,0%) 1. Rosja (121,7%) 1. Lesotho (122,5%) 1. Kuba (121,0%)

53. Francja (99,4%) 184. Uganda(102,0%) 84. Jordania (91,4%) 126. Tanzania

(96,1%)

54. Tanzania(99,4%) 185. Nepal (101,9%) 85. Gabon (91,1%) 127. Indonezja

(96,0%)

55. Kenia (99,4%) 186. Kenia(101,5%) 86. Kenia (90,4%) 128. Kenia (95,4%)

56. Malawi (99,4%) 187. Pakistan(101,0%) 87. Boliwia (89,5%) 129. Wietnam

(94,9%)

57. Macedonia (By³aJugos³owiañskaRepublikaMacedonii) (99,4%)

188. Botswana(100,2%) 88. Peru (89,2%) 130. Syria (94,6%)

155. Afganistan(88,0%) 190. Suazi (98,0%) 145. Afganistan

(29,2%)175. Afganistan(55,6%)


37 Tabela pokazuje, ¿e 49 pañstw �wiata spo�ród 155 krajów ma lepszy odGhany wska�nik GDI jako % HDI, http://hdrstats.undp.org/en/countries/coun-try_fact_sheets/cty_fs_GHA.html [27.07.2010].

6. Klasyfikacja Ghany pod wzglêdem wska�ników GDI jako% HDI, na tle innych s¹siaduj¹cych z ni¹ w rankingu pañstw �wiata37:





w roku 2004






1. Mongolia(100,0%) 1. Rosja (121,7%) 1. Lesotho (122,5%) 1. Kuba (121,0%)

48. Albania (99,5%) 168. Lesotho(103,5%)

105. Bangladesz(81,9%) 132. Gabon (93,9%)

49. Jamajka (99,5%) 169. Niger (103,4%) 106. Malawi (81,6%) 133. Vanuatu(93,9%)

50. Ghana (99,5%) 170. Ghana(103,3%) 107. Ghana (81,3%) 134. Ghana (93,6%)

51. Finlandia(99,5%)

171. Namibia(103,3%) 108. Uganda (80,1%) 135. Boliwia (93,3%)

52. Armenia (99,5%) 172. Bangladesz(103,1%) 109. Nigeria (80,0%) 136. Wyspy

Salomona (93,1%)

155. Afganistan(88,0%) 190. Suazi (98,0%) 145. Afganistan

(29,2%)175. Afganistan(55,6%)


BIBLIOGRAFIA

Adeboye T., Governance and Technological Developments in sub-SaharanAfrica, �African Journal of Sociology� 2002, Vol. 5, No. 1.

Anassi P., Corruption in Africa: The Kenyan Experience, Victoria, Trafford2004.

Balandier G., Sens et puissance, Presses Universitaires de France, Paris1971.

Gilder G., Bogactwo i ubóstwo, (Wealth and Poverty), przek³. J. Kropiwnicki,Czê�æ pierwsza � mandat dla kapitalizmu, rozdz. 5, O naturze bogac-twa, Zysk i S-ka, Poznañ 2001.

Ghana�s Gender-related Development Index, http://hdrstats.undp.org/en/co-untries/country_fact_sheets/cty_fs_GHA.html.

Human Development Report 2009, United Nations, http://www.unic.un.org.pl/show.php?news=35&wid=18&wai=&year.

Jasiñski W., red., �Instytut Afrykañski - Kroniki� 2010, nr 11 (23).Irobi E., Agwuele A.O., The Relevance of Rotational Presidency in Managing

Ethnic Conflicts in Nigeria, �Hemispheres� 2007, Vol. 22.Kanyinga K., Murimi N.J., The Role of Youth in Politics: The Social Praxis

of Party Politics Among the Urban Lumpen in Kenya, �African Journalof Sociology� 2002, Vol. 5, No. 1.

7. GDI informuje o podstawowych ró¿nicach w szansach rozwo-ju wed³ug p³ci i zawiera nastêpuj¹ce elementy:





w roku 2004






50. Ghana (99,5%) 170. Ghana(103,3%) 107. Ghana (81,3%) 134. Ghana (93,6%)

55. Kenia (99,4%) 186. Kenia(101,5%) 86. Kenia (90,4%) 128. Kenia (95,4%)


Kenya National Assembly, Inter-Parliamentary Union, http://www.ipu.org/parline-e/reports/2167_D.htm.

Kenya Population, http://www.historycentral.com/nationbynation/Kenya/Po-pulation.html.

Kenyan Population and Housing Census, www.unhabitat.org/documents/SOAC10/SOAC.

Kenyan Members of Parliament earn a salary that MPs from the West canonly dream to about, http://africanpress.wordpress.com/2010/07/02/ke-nyan-members-of-parliament-earn-a-salary-that-mps-from-the-west-can-only-dream-to-about/.

Milewski J.J., Afryka: wyzwania przesz³o�ci w pocz¹tku XXI wieku, w: Afry-ka na progu XXI wieku, t. 2 Polityka, kwestie spo³eczne i gospodarcze,D. Kopiñski, A. ¯ukowski (red.), Oficyna Wydawnicza ASPRA-JR,Warszawa 2009.

Ocharo R.M., Rural Aging, Social Isolation and the Ethics of Social ServicesProvision in Kenya, �Journal of Arts and Education� December 2009,Vol. 3, No. 2.

Oil Market Report, 12.03.2010, International Energy Agency, http://omrpu-blic.iea.org/currentissues/full.pdf.

Salary Data 2008, Association of Commonwealth Universities, http://www.usiu.ac.ke/events/wasc/wasc08/Docs/Exhibit%203.4%20Faculty%20Sa-lary%20Review%20Report.doc.

Selected indicators of human poverty for Ghana and Kenya, http://hdr-stats.undp.org/en/countries/country_fact_sheets/cty_fs_GHA.html; http://hdrstats.undp.org/en/countries/country_fact_sheets/cty_fs_KEN.html;http://www.undp.org/publications/annualreport2008/downloads.shtml;http://hdr.undp.org/en/reports/global/hdr2007-2008/.

Shamsul A.S.M., Modernity, Counter-Modernity and the Crisis of Develop-ment Theory, �African Journal of Sociology� 2002, Vol. 5, No. 1.

�Sunday Telegraph� 2.12.2010, http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/africaandindianocean/zimbabwe/6235334/Grace-Mugabe-her-stolen-farm-and-how-she-supplies-Zimbawean-milk-to-Nestle-food-giant.html.

Trzciñski K., Kilka uwag o koncepcji prezydentury rotacyjnej w afrykañskimpañstwie, �Afryka� 2010, nr 31-32.

Wywiad z Katarzyn¹ Czaplick¹, �Rzeczpospolita� 9.09.2008, http://www.rp.pl/artykul/231576.html.


WEALTH AND POVERTY IN AFRICA� ECONOMIC INDICATORS, SOCIAL

AND CULTURAL EFFECTS

SUMMARY

Wealth and poverty in Africa are phenomena perceived in themodern world as the most drastic symptoms of social polarisation.These phenomena are defined by indicators. The following indica-tors have been used in this article: development index � HDI, po-verty index � HPI and also gender index � GDI. However, behindthe numbers there is a reality that is far more complicated. Hence,in order to see an objective picture of a society we mustn�t forgetthat all indicators show only an average. The reality is quality oflife: actual earnings, place of stay, chances for a professional andsocial promotion, barriers in the access to education, welfare, healthcare. The article focuses on facts that render it impossible to endpoverty permanently.

Documents

Bogactwo i bieda w Afryce - Home ICMcejsh.icm.edu.pl/cejsh/element/bwmeta1.element.desklight... · 2016-04-21 · Ma‡gorzata Szupejko BOGACTWO I BIEDA W AFRYCE Œ ASPEKTY EKONOMICZNE,