Bombus Arılarının Tozlayıcı Olarak Kullanıldığı Cam Seralarda Polen Kaynağı Olması çin Seranın Bir Bölümüne Isıtma Uygulamasının Domatesin Verim ve Kalitesi Üzerine

8/7/2019 Bombus Arlarnn Tozlayc Olarak Kullanld Cam Seralarda Polen Kayna Olmas in Serann Bir Blmne Istma

1/59

Bombus Arlarnn Tozlayc Olarak Kullanld CamSeralarda Polen Kayna Olmas in Serann Bir Blmne Istma Uygulamasnn Domatesin Verim ve Kalitesi zerine

Etkileri

Proje No: 105 O 089

Prof.Dr. Nurgl ERCANDo.Dr. Fehmi GRELProf.Dr. M.Ziya FIRAT

Zir.Yk.Mh.Yasemin LKER

Mays 2008

ANTALYA


2/59

2

NSZ

Antalyadaki cam seralarn yarsndan fazlas (% 64.51) 0-1 dekar byklnde kklekli aile tipi seralardr. Mevcut miras hukukunun bir sonucu olarak iletmeler arblnmektedir. Bu kk aile iletmelerinin sermaye ve eitim yetersizlii nedeniyle klasikretim yntemleriyle yetinmeleri nedeniyle evre dostu bir retim yaplamamaktadr. Bu tipseralarda stma masrafl olduu iin uygulanamamakta, sadece dondan korunma amalstma uygulanmakta ve domates yetitirilen seralarda meyve tutumunu salamak iin bitkibyme dzenleyicileri kullanlmaktadr. reticilerin izledii bir dier yol ise zellikle plastikseralarda ift rn yetitiriciliini (sonbahar ve ilkbahar dnemi) tercih etmeleridir, ancak budurumda da rn devamll salanamamakta Ocak-ubat aylarnda piyasada rnbulunamamaktadr. Tozlayc olarak bombus ars kullanlan seralarda bile zellikle Ocak-ubat aylarnda ar kullanmna ara verilip bitki byme dzenleyicisi kullanlmaktadr. K aylarndaki gece scaklklarnn dk olmas nedeniyle polen miktar ve canllnn azalmasstmasz seralarda bombus arlarn etkisiz klmaktadr. Bu almada ama, kk leklicam seralarda serann tm yerine daha kk bir blmn starak bu blmdeki bitkilerinbombus arlar iin polen kayna olmasn salamaktr. Bu uygulama ile cam seralarda okdk bir stma maliyeti ile k aylarnda bombus ars kullanmn yaygnlatrmak, tek rnyetitirme dneminde halen yaygn olan byme dzenleyicilerinin kullanmn azaltmakamalanmaktadr. Serada bombus ars kullanmnn byme dzenleyicisi kullanmnaalternatif olmasnn yannda ikincil faydas ar nedeniyle kontroll pestisit kullanmnnsalanmasdr.

Bu almamz maddi katklaryla destekleyen TBTAKa, stclar salayan IssanMhendislik LTD.T .ne, bombus arlarn salayan Koppert Biyo. Mc. Pol. Sis.San. Tic.Ltd ti.ne, tohumlar salayan Agrotek Tohumculuk Tarm Sanayi ve Ticaret Ltd.tine,fideleri hazrlayan Has Fide Tic.San. Ltd.ti.ye sonsuz teekkrlerimizi sunarz.

Proje YrtcsProf.Dr. Nurgl ERCAN


3/59

3

NDEKLER Sayfa no

1. G R .. 11

2. LTERATR BLDR LER.... 122.1. Scakln Polen Oluumu zerine Etkisi ....... 132.2. Scakln In-vitro Polen Canll zerine Etkisi ..... 132.3. Scakln In-vivo Polen Canll zerine Etkisi .. 142.4. Domateste Polen Canll Belirleme Yntemleri. 152.5. Scakln Polen Miktar zerine Etkisi . 162.6. Domateste Tozlayc Olarak Bombus Arlarnn Kullanm.... 17

3. MATERYAL VE YNTEM 18

3.1. Polen almalar.. 203.1.1. Polenlerin Morfolojik Yaplarnn Belirlenmesi.... 23 3.1.2. Polen Miktarnn Belirlenmesi 233.1.3. Polen Canllnn Belirlenmesi.... 25

3.1.3.1. In-vitro pollen canll. 253.1.3.2. In-vivo pollen canll................... 25

3.2. Verim ve verim bileenleri.. 284. BULGULAR VE TARTIMA.... 28

4.1. Polen almalar..... 284.1.1. Polenin morfolojik yaps ile ilgili bulgular...... 284.1.2. Polen miktar ile ilgili bulgular.... 314.1.3. Polen canll ile ilgili bulgular...... 34

4.1.3.1. In-vitro pollen canll.. 344.1.3.2. In-vivo pollen canll................................................................ 36

4.2. Verim ve verim bileenleri ile ilgili bulgular.................................................. 424.2.1. Salkmda iek ve meyve says ve meyve tutum oran ile

ilgili bulgular................................................................................... 424.2.2. Ortalama meyve arl, ap-ykseklik ve tohum says

ile ilgili bulgular...... 454.2.3. Erkenci ve toplam verime ait bulgular.... 52

5. SONU... 526. KAYNAKLAR ... 54


4/59

4

TABLO LSTES

Tablo no Sayfa no

Tablo 1a) I.yl b) II.yl ksmi stmal ve stmasz serada abortif polen miktar

ile ilgili bulgular... 31

Tablo 2. Istmasz serada tozlanmadan 24, 48 v3 72 saat sonra polen tp geliimi... 40

Tablo 3. Ksmi stmal serada tozlanmadan 24, 48 v3 72 saat sonra polen tp geliimi 41

Tablo 4. Tozlanmadan 24 saat sonra stma uygulama blgeline gre polen tp

geliimine ait sonular ... 41


geliimine ait sonular.. 42


geliimine ait sonular....... 42

Tablo 7. Meyve zelliklerine ait ortalamalar ve faktrlerin karlatrma sonular... 45

Tablo 8. Meyve zelliklerinin her birine ait stma uygulamas ve yer interaksiyon

tablosu... 46

Tablo 9. Meyve zelliklerinin her birine ait ay ve stma uygulamas interaksiyon

tablosu... 46

Tablo 10 Meyve zelliklerinin her birine ait ay ve yer interaksiyon tablosu. 47

Tablo 11. zelliklere ait korelasyon katsaylar ve anlamllk dzeyleri ........ 47

Tablo 12 Meyve zelliklerine ait ortalama ve standart hatalar ve faktrlerin

karlatrma sonular (birletirilmi veri setinden)........ 48

Tablo 13. Meyve zelliklerinin her birine ait ay ve stma interaksiyon tablosu

(birletirilmi veri setinden) 48

Tablo 14. Ksmi stma uygulanan seradan elde edilen meyve zelliklerine

ait ortalama ve standart hatalar ve faktrlerin karlatrma sonular.. 49

Tablo 15. Istlmayan seradan elde edilen meyve zelliklerine ait ortalama vestandart hatalar ve faktrlerin karlatrma sonular 50


5/59

5

Tablo 16. Kuzeydeki seradan elde edilen bitki verim zelliklerinin her

birine ait ay ve stma interaksiyon tablosu.. 50


6/59

6

EKL LSTES

ekil no Sayfa no

ekil 1.UFO C/14 model stclarn sera iinde yerleimi..18

ekil 2.UFO C/14 model stclarn sensrlerinin sera iinde yerleimi......19

ekil 3. Seralarda tozlayc ajan olarak kullanlan a) Bombus ars kovan b) Kovann

sera iindeki yerleimi .... 19

ekil 4. M19 domates eidinin meyve ve bitki yapsnn grnm... 20

ekil 5. Seraya dikilmi M19 domates fidelerinin genel grn.... 20

ekil 6. iein farkl geliim aamalar................. 21

ekil 7. II yl, ksmi stmalda, polen incelenmeleri iin rnek almlarnn

yapld 32 parselin sera iindeki plan. ... 22

ekil 8. II yl, stma blgesi ve stmadan her 5 m uzaklktakieritler halinde 8

parsele blnen ksmi stmal serann plan..... 23

ekil 9. Haemocytometrik lamda polen miktarnn belirlenmesi aamalar ...... .. 24

ekil 10. Petride-agar yntemiyle polen imlendirme aamalar ...... 26

ekil 11. a) Yeni alm domates iekleri b)domates ieinden iek tozu

toplayan bombus ars c) bombus ars tarafndan ziyaret edilmi iek ve

bu nedenle anterlerde meydana gelmi kahverengileme d) ar tarafndan

ziyaret edilen ve bu ziyaretten 24, 48 ve 72 saat sonra alnan iek

rneklerinin iinde fiksatif bulunanielere alnmas e) fiksatiften karlan

ieklerin saf su ile ykanmas f) fiksatiften karlan dii organn iinde

NaOH bulunan deney tpleri iine alnmas g) deney tplerinin benmari

usul kaynatlarak yumuatlmas h) dii organlarn iinde anilin blue

olan ielere alnmas -i) boyanm dii organlarn zerine bir damla

gliserin damlatlm lam zerine alnmas j) mikroskopta incelemeyehazr ezme preparat k) floresans mikroskopta incelenmesi 27


7/59

7

ekil 12. SEMde polenin morfolojik grnm I yl a)Ksmi stmal sera

b) Istmasz sera...... 29

ekil 13. II yl ksmi stmal seradan alnan polenlerin SEMde morfolojik

grnmleri............................................................................................................. 30

ekil 14. II yl stmasz seradan alnan polenlerin SEMde morfolojik grnmleri..... 30

ekil 15. iek tozu miktar iin saymlarn yapld haemocytometric lamda saym

yaplan alandaki polenlerin grnm..... 32

ekil 16. a) I yl iek tozu miktarnn deiimi b) I ve II yl minimum scaklklar c) II.yl

iek tozu miktarnn deiimi.....33

ekil 17. Polen canll iin yaplan imlenme testi a) I.yl stmal b) II. yl stmal c) I. yl

stmasz d) II. yl stmasz............... 34

ekil 18. II.Yl iek tozu imlenme oranlarnn deiimi a)I.yl b) II.yl sonular 35

ekil 19. Polen tpnn stil dokusunda geliiminin deerlendirilmesinde esas alnan

blmler.37

ekil 20. Istma uygulanan seradan alnan rnekler a) Istma uygulanmayan serada

stigma zerinde imlenmi az miktarda iek tozlar b) Kmi stma

uygulanan serada iek tozu im borularnn stil dokusunda geliimi c) Ksmi

stma uygulanan serada stigma zerinde bol miktarda imlenmi iek tozlar

d) Ksmi stma uygulanan serada stil dokusunda gelien iek tozu borular

e) Ksmi stma uygulanan serada tohum taslaklar arasnda gelien iek tozu

borular f) Ksmi stma uygulanan serada tohum taslaklar arasnda gelien

iek tozu borular g) Ksmi stma uygulanan serada stma +15 m de stigma

zerinde polen tpleri h) stigmann papila hcreleri arasnda yeni imlenmeye

balam polen tpleri ) stma uygulanmayan serada tohum taslaklar arasnda

grlen 1 polen tp i) Stigma zerinde ok sayda imlenmemi polen

j) polenler stigmatik blgede ve imlenmemi....... 39

ekil 20. Salkmda iek ve meyve says... 43


8/59


9/59

9

ZET

Bu almada ama, kk lekli cam seralarda serann tm yerine daha kk birblmn starak, bu blmdeki bitkilerin bombus arlar iin polen kayna olmasnsalamaktr. Bu uygulama ile cam seralarda ok dk bir stma maliyeti ile k aylarndabombus ars kullanmn yaygnlatrmak, tek rn yetitirme dneminde halen yaygn olanbyme dzenleyicilerinin kullanmn azaltmak amalanmaktadr. Serada bombus arskullanmnn byme dzenleyicisi kullanmna alternatif olmasnn yannda ikincil faydas daar nedeniyle kontrollu pestisit kullanmnn salanmasdr. Bu amalarla 2 yl tekrarlanan bualmada M 19 domates eidi kullanlm, polenin morfolojik yaps, bir iekteki polenmiktar, in-vitro ve in-vivo polen canll saptanm, ortalama meyve arl, meyvedeortalama tohum says, ortalama meyve ap ve ykseklii deerleri ile erkenci ve toplamverim deerleri belirlenmitir.

Bu almada; ksmi stma ile stma blgesinde dk scaklklarn sebep olduu polenmiktarndaki azalmalar nlenmi, polen canll artm, zellikle abortif polen oluumu enaza indirgenmitir. Bu serada bombus arlarnn polenleri etkili birekilde tm sera iindedattklar ve stigma zerine gelen polenlerin polen tp oluturup, gelierek tohumtaslaklarna ulatklar belirlenmitir. Ortalama meyve arl I. yl ksmi stmal serada 161g, stmasz serada ise 129 g, II. ylda bu deerler stmasz serada 119 g, ksmi stmalserada ise 135 g olarak bulunmutur. Her iki ylda da ksmi stma uygulanan serada tohummiktar stmasz seraya gre daha fazla iken, meyve arl, meyve ap ve yksekliibakmndan tamamen tersi bir durum sz konusu olmutur. Ksmi stmal ve stmaszserada toplam verim deerleri incelendiinde, I yl ksmi stmal serada 14 518 kg, stmaszserada ise 11 981 kg olduu, II. ylda bu deerlerin ksmi stmal serada 12 053 kg, stmaszserada ise 9 814 kg olarak bulunduu saptanmtr.

Anahtar Kelimeler: Istlmayan cam sera, ksmi stma, bombus ars, tozlanma,

domates


10/59

10

Heating Limited Area in Glasshouse As A Pollen Source For Bumble Bees Are

Effective On Pollination Of Tomatoes ABSTRACT

The main aim of this present study is to heat a small part of the greenhouse to obtain

viable pollen to be used by bumble bees. Heating a small part of greenhouse with lowheating cost may encourage growers to use the bumble bees widespread and reduce theapplication of plant growth regulators which are commonly used in long cycle growing. Thesecondary advantage of using bumble bees is the careful application of pesticide due topresent of bees in the greenhouse. For this reason tomato cultivar M 19 was used and polenmorphology, polen count per flower,in vitro and in vivo polen viability, mean fruit weight,mean number of seed per fruit, mean fruit diameter and height and early and total yield weredetermined in this two years study.

In this study, pollen amount and polen viabilty were increased and amount of abortivepolen were decreased by using partly heating. In this greenhouse, it was determined thatpollen were transported effectively by bumble bees and pollen arrived stigma formed polentubes and developing tubes reached ovules. Mean fruit weight in the partly heatedgreenhouse were 161 g, while 129 g in unheated one in the first year. In the second year, theresuls were similar and 135 g from the greenhouse with partly heated, 119 g from theunheated one. Although the mean number of seed per fruit were higher in the partly heatedgreenhouse than unheated one, mean fruit weight, fruit diameter and fruit height were lowerin both year. When we consider total yield, 14 518 kg were taken from partly heating while11 981 kg were taken from unheated greenhouse in the first year. In the second year, 12 053kg were harvested from partly heated greenhouse 9 814 kg from unheated one.

Key words: Unheated glasshouse, partial heating, bumble bee, pollination, tomato.


11/59

11

1. G R

Trkiyede mevcut cam sera varlnn % 82si Antalyada olup bunlarn % 99,5i 0-3

dekar arasnda olan kk aile iletmeleridir (Titiz, 2004). Bu tip seralarda stma masraflolduu iin uygulanamamakta sadece dondan korunma amal stma uygulanmaktadr.Domates yetitirilen seralarda meyve tutumunu salamak iin genellikle bitki bymedzenleyicileri kullanlmaktadr. reticilerin izledii bir dier yol olan ift rn yetitiriciliizellikle plastik seralarda uygulanmaktadr.

Yazlk bir sebze olan domates, mevsiminde akta yetitirildiinde herhangi bir tozlaycajana gerek duymadan rzgarla tozlanabilmektedir. Oysa domates sera iindeyetitirildiinde tozlanma; dk gece scakl nedeniyle yeterli miktar ve kalitede polen

oluamamasndan, yksek oransal nem nedeniyle polenlerin birbirine yapmasndan vesera ii hava hareketinin olmamasndan dolay yeterliekilde gerekleememektedir. Gerekbombus arlar gerekse de vibrasyon gibi rtalt domates yetitiriciliinde kullanlantozlamaya yardmc ajanlarn fonksiyonu, iek tozunu anterlerden stigma zerine ulatrmakolduundan, bu gibi tozlayclardan baarl sonular alabilmek iin iek tozlarnn canlolmas gereklidir. Nitekim bu konuda yaplm aratrmalarda da belirtildii zere gecescaklnn dk olduu aylarda bombus arlar, yeterli miktarda ve canl polenbulamadklar iin, istenen dzeyde baarl sonu vermemektedir.

rtalt domates yetitiriciliinde tozlayc olarak bombus ars kullanm dnyadakigelimelere paralel olarak Trkiyede de her geen gn yaygnlamaktadr. Trkiyede ticariolarak retilenB. terrestris kolonilerinin tozlama amacyla domates seralarnda kullanmna1997-1998 sera retim dneminde balanmtr. zellikle rt alt yetitiriciliin youn olarakyapld Akdeniz sahil blgesindeB. terrestris arlarna olan ilgi yldan yla nemli art gstermitir. 2006-2007 sera retim dneminde yaklak 55 000 adet ticari bombus kolonisi28 000 bin dekar sera alannda kullanlmtr. Trkiye nin mevcut sera varl dikkatealndnda 2010 ylnda kullanlanB. terrestris kolonisi saysnn 100 bin adete ulaabileceitahmin edilmektedir. Son yllarda bombus ars kullanmna olan talep artnda; domatesfiyatlarnn yksek seyretmesi, modern seralarn artmas, ticari rekabetten dolay bombuskoloni fiyatlarnn dmesi, k aylarnda hava koullarnn elverili olmas ve Tarm Bakanltarafndan kalite ve kalnt sorunun zm iin seraclk sektrnde balatlan uygulamalaretkili olmutur (Grel ve Gsterit, 2007).

2004 yl rakamlarna gre Trkiyede kullanlan bombus ars says 40 000 adet,kulanan sera says ise 20 000 bin dekardr. 2010 ylnda ise, ylda kullanlacak bombus arssaysnn 100 000 adet, kullanlacak sera alannn ise 50 000 dekara kacabeklenmektedir. Ancak Trkiye seralarnn ou stmasz olduu iin bu tip seralarda k


12/59

12

aylarnda 12 ay bombus ars kullanmna ara verilip bitki byme dzenleyicisikullanlmaktadr.

Istmasz (souk) seracln yapld Akdeniz havzasndaki lkelerde, serada domates

yetitiriciliinde en nemli konu dk gece scaklklar nedeniyle meyve tutumu vekalitesinin istenilen dzeyde gereklememesidir. Serann tmnn stlmasnn yksekmaliyetli olmas nedeniyle aile tipi kk seralarda ya ift rn yetitirme yntemiuygulanmakta ki bu durumda rn devamll salanamamaktadr ya da bitki bymedzenleyicisi kullanlmaktadr.

Bu almada, mevcut seralarn % 99,5inin kk lekli (03 dekar arasnda) olduuAntalya ilinde bu tip seralara nerilmek iin ekonomik bir stma ynteminin etkinliiaratrlmtr. Bu aratrmada temel hipotez, kk lekli cam seralarda serann tm

yerine daha kk bir blmn starak, bu blmdeki bitkilerin bombus arlar iin polenkayna olmasnn salanp salanamayacadr. Bu hipoteze gre ekonomik bir stmamodeli kullanlarak cam serada kk bir alan stlacak, stlan bu blmdeki bitkilerinpolenlerinin miktar ve canllklar artm olacandan, sera iinde rutin iek ziyaretleri yapanbombus arlarnn dllenme etkinlii artacak daha verimli ve kaliteli rn alnacaktr.

2. LTERATR BLDR LER

Yaklak 50 yllk bir gemii bulunan Trkiye seracl geen bu sre iinde 30.000

hektarlk bir bykle ulamtr. Mevcut sera varlnn %90 Akdeniz sahileridinde, % 5iise Ege Blgesinde yer almaktadr. Trkiye genelinde iller dzeyinde seralarn (alak tnelhari) % 47si Antalyada, % 29u Mersinde, %10u Muladadr (Titiz, 2004). Trkiyeninseraclk merkezi olarak nitelendirilen Antalya ili zellikle cam sera varl bakmndan dikkatiekmekte ve ilde 6.494 hektar olan toplam cam sera alannn 5 306 hektar ( % 82si)bulunmaktadr. Antalyada bulunan cam seralarn % 99,5i 0-3 dekar arasnda olup geneldekk aile iletmecilii hakimdir (Snmez ve Sar, 2006).

rn profili bakmndan sebze seralar ele alndnda Trkiye genelinde seralarn %51inde domates retilmekte ve bu retimin % 65i Antalyada yaplmaktadr (Anonim, 2007).

Domates yazlk bir sebze olmasna karn k aylarnda da rtaltnda yetitirilmekte vetm yl boyunca taze tketime sunulmaktadr. Domates, mevsiminde akta yetitirildiindeherhangi bir tozlayc ajana gerek duymadan rzgarla tozlanabilmektedir. Oysa domatesinsera iinde yetitirilmesinde, tozlanma dk scaklk ve yksek oransal hava nemi nedeniyleyeterli ekilde gerekleememektedir. Bu nedenle serann stlmas, stlamyorsa reticilerarasnda hormon olarak ifade edilen byme dzenleyicilerin kullanlmas gerekmektedir.


13/59

13

Istma maliyetinin ykseklii, tm Akdeniz havzasndaki lkelerde olduu gibi lkemizde dereticileri souk seracla yneltmitir.

2.1. Scakln Polen Oluumu zerine Etkisi

Went (1957), domateste scakln polen oluumu ve imlenmesini etkilediini belirtmi,12,8 oC nin altndaki gece scaklnda dllenme yeteneinde olmayan anormal polenolutuunu, oysa scaklklarn 12,8 oC nin zerine kmasyla polenlerin normal gelitiiniaklamtr.

Hornby ve Daubeny (1956) , Robinson ve ark. (1965) ve Charles ve Haris (1972), mayozblnme srasndaki dk scaklklarn (10oC) polenlerin canllk oranlarnn azalmasna

neden olduunu bildirmilerdir.Robinson ve ark. (1965), Maionneuve ve Philouze (1982 b)e gre, dk scaklklarn

polen geliimini etkiledii en kritik safha anthesisden yaklak 2 hafta ncesidir. Dkscaklkta polen gelime hz yavaladndan bu safha meiosis blnmenin sonunarastlamaktadr.

Iwahori (1965), Sugiyama ve ark. (1966)e gre, 20oC scaklkta yetitirilen domatesbitkilerinde mayoz blnme anthesisden 9 gn nce, anterler normal uzunluklarnn 1/3neulatklarnda meydana gelmektedir. Anthesisden 7 gn nce tetratlar belirgin hale gemekteve 4 gn iinde olgunlua ulamaktadr.

Calvert (1969) domateste ak ieklerin dk scaklklardan etkilenmediini, dkscaklklarn etkili olduu dnemden 2 hafta sonra aan ieklerde meyve tutumununazaldn aklam; dk scaklklarn polen oluumunda gametogenesis zerine etkiederek meyve tutumunu azalttn bildirmitir. Maisonneuve (1983) gndz scakl yksek(200C) olmak kouluyla 7 gece 12 saat sreyle 80C veya 50Clik dk scaklklarn iek tozucanlln azaltmadn ileri srmektedir. Buna karn dk gece scaklnda (6-70C)gndz scaklklar da dk seyrederse (7-80C ) iek tozu canll bu uygulamadan ikihafta sonra azalmaktadr (Cornillon ve Maisonneuve, 1985).

Maisonneuve (1983) gndz scakl yksek (20 oC) olmak kouluyla 7 gece 12 saatsreyle 8 oC ve 5 oClik scaklklarn polen canlln azaltmadn ileri srmektedir. Bununlabirlikte dk gece ve gndz scaklk uygulamas (6-7oC gece / 7-8 oC gndz ) polencanlln bu uygulamadan 2 hafta sonra azaltmaktadr.

2.2. Scakln In-vitro Polen Canll zerine Etkisi

Ward (1951), polen imlenmesi iin optimum scaklklarn 21o-27 oC; Torfs (1967) 25oC;


14/59

14

olduunu bildirmilerdir. Hornby ve Daubeny (1956), Maissonneuve ve Philouze (1982 a), polenin geliebilecei

scakln eidin genel karakterine bal olduunu ve eide bal bu farkllklarn zel slah

programlarnn temelini oluturduunu belirtmilerdir.Calvert (1969), dk scakln (10 oC) polen imlenmesini etkilediini; dk scaklkta

imlenme orannn % 20 olduunu belirtmitir.Dempsey (1970) e gre domateste polenler 5oClik dk scaklkta imlenmekte ve

gelimekte ise de, bu scaklkta imlenme iin geen sre uzamaktadr. Polenler 37,5oCde0,5 saat, 25 oCde 1 saat, 5 oCde ise 20 saat sonra imlenmi, polen imlenme yzdeleri isescaklklara gre srasyla % 12, % 100, % 41 olarak bulunmutur. Aratrc, polenimlenmesi iin geen sre ile scaklk arasndaki ilikinin ters orantl, polen im borusu

gelime oran ile scakln doru orantl olduunu bildirmitir.Domateste dk scaklklarn iek tozu geliimini etkiledii en kritik safha anthesizten

yaklak iki hafta ncesidir. Dk scaklkta iek tozu gelime hz yavaladndan busafha mayoz blnmenin sonuna rastlamaktadr (Maisonneuve ve Philouze, 1982 a ).

Bonner (1988) polen miktarnn kn dk scaklkta iddetli bir ekilde azaldn,ancak meyve tutumunu etkileyen en nemli faktrn polen miktarndan ok, polen canllolduunu belirtmektedir.

Abak ve ark. (1995) sera scaklnn gece 5 oCden 12 oCye karlmasyla polencanllnn % 20, polen imlenmesinin ise % 100 orannda arttn bildirmektedir.

2.3. Scakln In-vivo Polen Canll zerine Etkisi

Ward (1951), 18 oC ve 25 oC sabit scaklklarda polen tplerinin tozlanmadan 24 saatsonra stili tamamen getiini bildirmitir.

Preil ve Reimann-Philipp (1969)e gre, polen tp 20o-25 oC scaklkta tozlanmadan 12saat, 10 oCde ise 48 saat sonra ovaryuma ulamakta, ksa sreli (15 saat) 0o-2 oC gibi dkscaklklar polen tp geliimini etkilememektedir.

Dempsey (1970), 10 oCnin altndaki scaklklarda polen tp ok yava gelitiinden stilve tohum taslann yalanmasndan nce etkili dllenme salanamadn bildirmektedir.

Dempsey (1970)e gre, stigma zerine gelen polenler 25 oC scaklkta 1 saat iindeimlenmeye balamakta ve meydana gelen polen tp 12 saat sonra mikropilden tohumtaslana girmektedir.

Charles ve Harris (1972)e gre, 18,3oC ve 20,7 oC scaklklarda polen tpleri 24 saatiinde ovaryuma ulamakta, 10 oCde ise bu sre 84 saate kadar kmaktadr.

Varga ve Bruinsma (1976)e gre, domateste polen tp nispeten yava gelimekte ve


15/59

15

21 oClik optimum imlenme scaklnda tozlanmadan 30 saat sonra polen tp 2 mmuzunlua ulamaktadr.

Mustafa (1984), tozlanmadan 6 saat sonra polen tplerinin stil uzunluunun % 37sine

ulatn bildirmitir.Bonner (1988), polen tp geliiminin gn iinde tozlanma zamanna bal olduunu,

sabah erken saatlerde tozlandnda polen tpnn stilin sonuna ulamasnn 12 saatsrdn bildirmitir. Akam st veya leden sonra tozlandnda ise bu sre 6 saateinmitir.

Ercan ve Vural (1994) k dneminde iek tozu im borularnn tohum taslaklarnaulamas iin geen srenin genelde 24 saat olduunu bu srenin scakla bal olarak 72saate kadar uzayabildiini bildirmilerdir.

2.4. Domateste Polen Canll n Belirleme Yntemleri

Calvert (1964) ; El Ahmedi ve Stevens (1979 a) ve Maissonneuve ve Philouze (1982 a)

polen canlln deerlendirmede tohum saysn esas almlardr. Bunun iin nce iekleremaskle edilmi ve elle tozlanmtr. Daha sonra meyvede oluan tohum saysnsaptamlardr.

van Koot ve van Ravestijn (1962); Abdalla ve Verkerk (1968) ve Dempsey (1962) polencanlln belirlemek iin emaskle edilmi ve tozlanm ieklerin stil dokusunda gelienpolen im borusu says ve uzunluunu kriter olarak almlardr.

Polen canlln deerlendirmede Charles ve Harris (1972), Shelby ve ark. (1978), Maisonneuve ve Philouze (1982 b) polenlerin boyanmas, Abdalla ve Verkerk (1968),Charles ve Harris (1972), Levy ve ark. (1978) ise asl damla veya agar ortamndaimlendirme gibi in vitro yntemleri kullanmlardr.

Charles ve Harris (1972) polen canlln belirlemek iin % 2,5 iyotla boyama, in vitrodaimlendirme (% 0,2 agar, % 10 sakkaroz ve 5 ppm bor) ve in vivoda imlendirmeyntemlerini,10o, 12,8o, 18,3o ve 26,7 oC scaklklarda kullanmlardr. Polen canllnn iyotboyama ynteminde daha yksek kmasn in vitro imlendirmelerinde polenin imlenme iinuygun olgunlukta olup olmamasna balamlardr. Ayn almada scakln 18,3 oC den26,7 oC ye kmasyla polen imlenme orannn azald bildirilmitir.

Polen imlendirme ortam olarak Abdalla ve Verkerk (1968) ve El Ahmadi ve Stevens(1979 a) % 5 sakkaroz, 100 ppm H3BO3; Mc Leod (1975), % 15 sakkaroz ve 0,15 g/l borikasit; Poli ve ark. (1979) %0,1 Ca(NO3)2, % 0,3 H3BO3 ve %10 sakkaroz; Weawer ve Timm(1989) ise % 1,5 agar, % 15 sakkaroz ve 250 ppm H

3BO

3kullanmlar ve imlendirme

scakln 25 oC olarak almlardr.


16/59

16

Rudich ve ark. (1977) polen canlln belirlemek iin asetokarmin ile boyama ve invitroda imlendirme yntemleriyle, imlenme ortamnda % 20 sakkaroz ve 100 ppm borik asitkulanmlar ve iki yntemin de birbirine uygun sonu verdiini bildirmilerdir.

Trabelsi (1985) Ventura eidinin polenlerini kulland almada % 1 agar, % 10-12sakkaroz ve 100-200 ppm H3BO3 ortamnda 20 oC scaklkta % 80 nemde imlenme orann% 58-60 olarak tespit etmitir.

Bonner (1988) polenleri % 2, 5, 10, 15, 20 sakkaroz, 100mg/l H3BO3 , 200 mg/l MgSO4 ,300 mg Ca (NO3)2 ve 300 mg KNO3 ortamnda 25 oCde imlendirmitir.

van Koot ve van Ravestejin (1962)e gre polenlerin 7oCde imlenme yzdesi pratikolarak 0dr. Scakln 7 oCden 21 oCye doru artmasna paralel olarak imlenme yzdeside artar.

2.5. Scakln Polen Miktar zerine Etkisi

Trabelsi (1985) domateste Ventura eidinde bir iekteki polen miktarn 160.000 olarak

bulmutur.Ho ve Hewitt (1986), yeterli bir tozlanma iin polen canll kadar polen miktarnn da

nemli olduunu belirtmektedirler.Ercan (1993) Antalyada stmasz cam serada yapt almada scakln dk

seyrettii Aralk- Mart aylar arasnda iek tozu miktar ve imlenme orannn azaldn veabortif iek tozu orannn arttn tespit etmitir. Dario F1 eidinin dk scakla AmforaF1 eidinden daha hassas olduunun bildirildii almada, iek tozu canll iin kritikscaklklar Dario F1 eidinde 100C, Amfora F1 eidinde 50C olarak bulunmutur. K dneminde ortalama meyve arl ve tohum saysnn azalmasnda iek tozu canllnnen nemli faktr olduu bildirilmitir.

Ercan ve Vural (1994) Dario F1 ve Amfora F1 hibrit domates eitleri ile yaptklaralmada Kasm aynda ortalama 60- 70 bin olan bir iekteki iek tozu miktarnn Ocak-ubat aylarnda scakln dmesiyle her iki eitte de 10 binler civarna dtnsaptamlardr. Polen miktarnn azalmasyla birlikte oluan polenlerin ekil bakmndan daanormal yapda olduklar ve buekli bozuk olan abortif iek tozlarnn polen miktarnndt Ocak-ubat aylarnda % 50nin zerinde olduu bildirilmitir. Yine scaklklarndk olduu bu aylardaki iek tozu imlenme orannn da %40lara kadar indiiaklanmtr.

Abak ve ark. (1995),ubat aynda sera ii minimum scakln 13 oC olduu seradapolen imlenme orann % 27 ve polen canllk orann % 63, minimum scakln 5 oC olduuserada ise polen imlenme orann % 13 ve polen canllk orann % 52 olarak


17/59

17

belirlemilerdir. Aratrclar yetitirme periyodu boyunca tm aylarn ortalamasn dikkatealdklarnda polen imlenme deerlerini minimum scakln 13 oC olduu serada % 49, 5 oColduu sera ise % 41 olarak belirlemilerdir.

Rylski ve Aloni (1994) ise plastik serada yaklak 100 bin, net- house da ise 80 bin olanbir iekteki polen miktarnn Ocak ay sonunda cam serada 80 bine net- house da ise 5 binedtn aklamlardr.

Ercan ve ark. (1995) tek rn yetitirme periyoduna iyi yant veren dolaysyla soukseracla uygun bir eit olan Fantastic F1 domates eidi ile yaptklar almada iektozu imlenme orannn % 70lerden Ocak-Mart aylar arasndaki dnemde % 25e kadardtn saptamlardr.

Pressman ve ark. (1999) uygun iklim koullarnda F-144 ve F-175 domates eitlerinde

bir iekte 100 binden fazla polen bulunduunu, polen miktarnn 60-90 bin adetedtnde meyve tutumunun yksek olabilmesi iin bombus ars veya vibratr kullanlmasgerektiini bildirmilerdir. Aratrmaclar polen miktarnn 40-50 bin adet veya daha azolduunda ise meyve tutumunun ksmen gerekletiini, bu durumda iyi meyve tutumunusalamak iin byme dzenleyicisi kullanmnn dikkate alnmas gerektiini ilerisrmlerdir.

2.6. Domateste Tozlayc Olarak Bombus Arlarnn Kullanm Serada yetitirilen domatesin tozlanmasnda bal arlarnn kullanlmasyla ilgili

almalara 1950li yllarda balanm (Neiswander, 1956), bu almalar bal arlarnnetkinliinin tel veya salkm vibratrleri gibi mekanik tozlayclarla kyasland birokaratrma izlemitir (Ravestijn, 1987; Ruijter ve ark., 1988; Ruijter ve Bruijn, 1989). Arlarntozlanmadaki rol konusundaki almalar bal arlar d ndaki dier polinatr arlarlasrdrlmtr. Bombus arlarnn tozlanmadaki etkinliini aratrmak zere eitliaratrmalar yaplmtr.

ngilterede Cleopatra domates eidi ile yaplan bir almada, tozlanma ve verimzerine bal arlarnn, bombus arlarnn, vibrasyonun ve bunlarn kombinasyonlarnn etkileriaratrlmtr. Aratrma sonunda meyve tutum yzdesi bakmndan bal arlar kontrolgrubundan yksek fakat dier uygulamalardan dk sonu vermi, ayn byklktekimeyvelerde tohum saylar bakmndan kontrol grubu ile bal arlar arasndaki fark nemsizbulunmutur. Bal arlar ve bombus arlar ile tozlanan bitkilere ilave vibrasyon yaplmastohum saysn arttrmtr. Bombus arlar meyve kalitesi ve miktar bakmndan en yksekrn salamtr (Banda ve Paxton, 1991).


18/59

18

Dagan ve ark. (2004) bombus ars, vibrasyon ve bymeyi dzenleyicilerinin farkldomates e itlerinin verim ve kalitesine etkilerini aratrdklar almada anti-don (az stlan)seralarda bombus arlarnn olumlu sonu verdiini belirtmilerdir.

Spangler ve Moffet (1997) bombus arlarnn bal arlarna kyasla domates ieklerinidaha dzenli ziyaret ettiini bildirmilerdir. Cribb (1990) ar tarafndan ziyaret edilenieklerin ta yapraklarnda kahverengi renkli nekrotik lekenin meydana geldiini bu iaretsayesinde arnn faaliyetinin saptand aklanmtr. Ravestijn (1990) ve Sande (1990)Hollandada yaptklar almalarda zaman ve iilikten tasarruf salad iin bombusarlarnn vibrasyon uygulamasna nazaran daha karl bir tozlayc olduunu ileri srmlerdir.

3. MATERYAL VE YNTEM

Bu alma Akdeniz niversitesi Ziraat Fakltesi Aratrma ve Uygulama alannda

yaplm ve iki adet 1er dekarlk cam sera kullanlmtr. almann cam seradayaplmasnn nedeni tek rn domates yetitiriciliini reticilerin de don zarar nedeniyleplastik seralarda deil, ancak cam seralarda yapyor olmasndandr. KuzeyGneydorultusunda olan seralarn birinde almaya konu olan ksmi stma uygulamas yaplm ,dierinde herhangi bir stma yaplmayarak, kontrol olarak deerlendirilmitir. Ksmi stmauygulanan serada, serann ortasndaki 100 m2lik blmne 6 adet UFO C/14 model stc ve

stclarn altna 3 adet sensor yerletirilmi, bu sensorlar scakl 10oC'n altndaalgladnda stma sistemi devreye girmitir. ekil 1de ksmi stma uygulanan seradastclarn,ekil 2de ise sensrlerin yerleimleri grlmektedir. almada termo-higrograflave serann eitli yerlerine yerletirilen maksimum-minimum termometrelerle scaklkdeerleri kaydedilmitir.

Seralarn her ikisinde (ksmi stma uygulanan ve stma yaplmayan kontrol) de tozlaycolarak ar kullanlmtr. Bombus arlar (Bombus terrestris L.) seraya birinci yl 21.11.2005,

ekil 1.UFO C/14 model stclarn sera iinde yerleimi


19/59

19

ekil 2.UFO C/14 model stclarn sensrlerinin sera iinde yerleimi

ekil 3. Seralarda tozlayc ajan olarak kullanlan a) Bombus ars kovan b) Kovannsera iindeki yerleimi

ikinci yl 15.11.2006 tarihinde yerletirilmi ve 6 hafta sonra yenileri ile deitirilmitir (ekil3). almada seralarn tm havalandrma aklklar ince tl ile izole edilmitir

almada M19 F1 hibrit domates eidi kullanlm ve tohumlar Has Fide Tarm A.. yeait fidelikte yetitirilmitir. M 19 F1 domates eidi tek rn yetitiriciliine uygun olup, bitkiyaps orta-ak ve iyi havalanr, gl yapdadr. Yksek verimli ve orta erkencidir.Salkmlardaki meyve says ortalama 6-7dir. Meyveekli yuvarlak, olgun meyve rengi koyukrmzdr. Meyve arl ortalama 200-210 gdr (ekil 4). Fideler seraya birinci yl24.10.2007, ikinci yl ise 17.10.2008 tarihinde 100-50x50 cm aralklarla dikilmilerdir (ekil5).

ba


20/59

20

ekil 4. M19 domates eidinin meyve ve bitki yapsnn grnm

ekil 5. Seraya dikilmi M19 domates fidelerinin genel grn

3.1. Polen almalar

Dk scaklklarn ve stma uygulamasnn polen canll, polen miktar, polen

morfolojisi ve polen tpnn stil dokusunda geliimi zerine etkilerinin incelenmesi amacylabelirlenen blgelerden ieklenme periyodu boyunca (Kasm-ubat aylar) dzenli olarakiek rnekleri alnm, laboratuarda incelemeleri yaplmtr. iek zerinde yaplan tm buincelemeler iin rnek almlarnda Wagner (1956)da belirtilen ieklenme safhalar esasalnmtr. Bu safhalar aada aklanm ve ekil 6da resim olarak sunulmutur.


21/59

21

1. Tomurcuk safhas (safha 1) : Bu safhada ta yapraklar almak zeredir.2. Emasklasyon safhas (safha 2) : Kontroll tozlama iin iekler bu safhada emaskle

edilir.

3. Tam ieklenme safhas (safha 3) : iek tomurcuklar tamamen almtr.4. iek sonu safhas (safha 4) : Antesisten sonradr. Bu safhada artk anterlerdeki iek

tozlar etrafa dalmtr.

ekil 6. iein farkl geliim aamalar

almann ikinci ylnda, polen canllk ve miktarndaki deiimleri daha ayrntlinceleyebilmek iin, sera aada emada grld zere 32 parsele blnm ve polenaratrmalar iin rnekler bu alanlardan alnm ve her bir parsel iin ayr ayr analizedilmitir. iek rnekleri stmal seradaki toplam 32 parselden ve stmasz serada iseserann genelini temsil edecekekilde farkl yerlerden alnmtr (ekil 7).

Sonular, her sradaki parsellerin ortalamalar alnarak stma kaynandan uzaklkesasna gre de erlendirilmitir. Buna gre polen miktar,in-vivo ve in-vitro polen canllkanalizlerinde 1, 9, 17 ve 25 numaral parsellerin ortalamas stma kaynandan 5 metre,2,10, 16 ve 24 numaral parsellerin ortalamas stma kaynandan 10 metre, 3, 11, 19 ve 27numaral parsellerinin ortalamas stma kaynandan 15 metre, 4, 12, 20 ve 28 numaralparsellerin ortalamas stma kaynandan 20 metre, 5, 13, 21 ve 29 numaral parsellerinortalamas stma kaynandan 25 metre, 6, 14, 22 ve 30 numaral parsellerin ortalamasstma kaynandan 30 metre, 7, 15, 23 ve 31 numaral parsellerin ortalamas stmakaynandan 35 metre ve nihayet 8, 16, 24 ve 32 numaral parsellerin ortalamas stmakaynandan 40 metre uzaklk iin olan deerleri oluturmutur (ekil 8).

1 2 3 4


22/59

22

ekil 7. II yl, ksmi stmalda, polen incelenmeleri iin rnek almlarnn yapld32 parselin sera iindeki plan

Istma Blgesi

1 9 17 25

816 24 32

7 15 23 31

6 14 22 30

5 13 21 29

4 12 20 28

2

3

10

11

18

19

26

27


23/59

23

I + 5m

I + 10m

I + 15m

I + 20m

I + 25mI + 30m

I + 35m

I + 40m

ekil 8. II yl, stma blgesi ve stmadan her 5 m uzaklktakieritler halinde 8 parseleblnen ksmi stmal serann plan

3.1.1. Polenlerin Morfolojik Yaplarnn Belirlenmesi Polenlerin morfolojik deiimlerini incelemek amacyla 15 gn arayla her iki seradan

emaskulasyon safhasndaki ieklerden alnan polen rnekleri alnmtr. Polenler, alkolierisinde yarm saat alkalanarak temizlenmi ve fotoraflar Akdeniz niversitesi TpFakltesi TEMGA nitesinde Zeiss firmasna ait Leo marka elektron mikroskobunda(Scanning Electron Microscope-SEM) ekilmitir. Bunun iin polenler stup zerineyaptrlarak Polaron SC 7620 marka kaplama cihazna yerletirilmitir. rneklere vakumyapldktan sonra potansiyel basn fark yaratlarak altn paladyum tanecikleri gaz bulutuhaline dntrlm ve rnek zerine hzla gnderilerek yaptrlmtr. Kaplamadan sonrastuplar elektron mikroskobu haznesine yerletirilerek morfolojik yaplar incelenmi vefotoraflar ekilmitir.

3.1.2. Polen Miktarnn Belirlenmesi

Polen miktarlarnn belirlenmesi amacyla 15 gn arayla alnan, emaskulasyon

safhasndaki iek rneklerinin anter konileri karlp alarak kat zerinde 1 gn bekletilip

Istma Blgesi


24/59

24

kurutulmutur. Kuruyan anter konileriielere alnp zeri etiketlenmitir. 10 ar anter ierenher bir ieye 2 ml saf su ve 1 damla Tween 20 damlatlarak 4 saat kadar bekletilmitir. yiceslanp ien anterler Pastr pipetiyle ezilerek polenlerin kmas ve pipetle flenerek

karmas sa lanmtr. Pipetle bir miktar sv ekilerek Thoma lam zerine 1 damladamlatlp stne lamel kapatlarak incelemeye hazr hale getirilmitir. Mikroskop altndaHaemocytometer (Thoma lam) zerindeki apraz karelerde saym yaplmtr (ekil 9).

ekil 9. Haemocytometrik lamda polen miktarn belirleme aamalar

1 5

2 6

7 3

8 4


25/59

25

3.1.3. Polen Canllnn Belirlenmesi

3.1.3.1. In-vitro polen canll

Polen canll Petride Agar yntemiyle belirlenmitir. Bu amala her hafta, sabah

saatlerinde (9:00-10:00), her iki serada belirlenen blgelerden tam ieklenme aamasnda20er adet iek rnei alnarak, laboratuvarda incelenmitir.

Petride Agar ynteminde; % 10 sakkaroz, %0,3 g agar, 100mg/l H3BO3, 100 ml saf sukullanlmtr (Bonner, 1988). Alnan iekler kat zerinde 1 saat sreyle kurutulurkenhazrlanan ortam petrilere dklm, yeterince soutulduunda iekler vibratrle sarslarakagara polen ekimi yaplmtr. Bu ekilde hazrlanan tm petriler etvde 24oC' de 1 gn

sreyle bekletilmitir (ekil 10). Ertesi gn petriler mikroskop altnda incelenmi, polen tpoluturan polenlerin tm polenlere oran hesaplanarak her bir petri iin imlenme yzdesibelirlenmitir.

3.1.3.2. In-vivo polen canll Istlan blmdeki polen tozlarn arlarn serann her tarafna yeterince yayp

yaymadn belirlemek amacyla her 15 gnde bir, her iki serann stlan blmndekibitkiler ile stlmayan blmdeki bitkilerinden alnan iek rneklerinde iek tozu imborularnn stigma ve stil dokusundaki geliimi aratrlmtr. Bu amala I. yl arnn ieiziyaret ettiinin bir iareti olan, anter konisinde kararma olan iekler etiketlenerek 24-48-72saat sonra toplanm, laboratuvara getirilerek iek tozlarnn stil dokusundaki geliimi Khove Baer (1968)e gre floresans mikroskopta incelenmitir.

Style dokusunda polen tp geliimi, tozlanmadan 24, 48 ve 72 saat sonra olmak zere3 aamada incelenmitir.

Tozlanmann kontrol iin serada ar faaliyeti takip edilmi, arnn konup tozladgrlen iekler iaretlenerek 24, 48 ve 72 saat sonra alnp FAA ieren ielere konularakfiske edilmitir. Daha sonra bu rnekler musluk suyunda ykanp, iinde 1 N NaOH bulunantplere konularak su dolu bir beher ierisinde, 6-8 dakika sreyle Benmari usulkaynatlmtr. Yumuayan pistiller saf suyla tekrar ykanp, methyl blue ierenielerekonularak 1 gn bekletilmitir.


26/59

26

ekil 10. Petride-agar yntemiyle polen imlendirme aamalar

Boyanan pistiller ielerden teker teker karlarak kurutma kad zerinde anakyaprak ve iek sap ksmlar, pens ve lanset yardmyla temizlenmitir. Lama birka damlagliserin damlatlp, pistil lam zerine alnm ve yine pens ve lanset yardmyla ovaryumu

ortadan kesildikten sonra zerine lamel kapatlarak hafife ezilmitir. Bu ekilde hazrlananpreparatlar floresans mikroskop altnda incelenerek, tozlanmadan 24, 48 ve 72 saat sonrapolen tpnn style dokusundaki geliimi tespit edilmitir (ekil 11).

Sonular Henny (1981)e gre aadaki say sistemi kullanlarak deerlendirilmitir.1. Stigma zerinde ok sayda polen var ancak imlenmemi.2. Polen tpleri stigmatik blgede.3. Polen tpleri stigmann st yarsnda.4. Polen tpleri stigmann alt yarsnda.

5. Polen tpleri ovaryuma ulam.


27/59

27

ekil 11. a) Yeni alm domates iekleri b)domates ieinden iek tozu toplayanbombus ars c) bombus ars tarafndan ziyaret edilmi iek ve bu nedenle anterlerdemeydana gelmi kahverengileme d) ar tarafndan ziyaret edilen ve bu ziyaretten 24, 48 ve72 saat sonra alnan iek rneklerinin iinde fiksatif bulunanielere alnmas e) fiksatiftenkarlan ieklerin saf su ile ykanmas f) fiksatiften karlan dii organn iinde NaOHbulunan deney tpleri iine alnmas g) deney tplerinin benmari usul kaynatlarakyumuatlmas h) dii organlarn iinde anilin blue olanielere alnmas -i) boyanm dii

a b c

d

g

e f

h

k


28/59

28

organlarn zerine bir damla gliserin damlatlm lam zerine alnmas j) mikroskoptaincelemeye hazr ezme preparat k) floresans mikroskopta incelenmesi

3.2. Verim Ve Verim Bileenlerinin Belirlenmesi almada yukarda aklanan incelemelere ilave olarak, salkmda iek says (adet),

salkmda meyve says (adet), meyve tutum oran (%), ortalama meyve arl (g), meyveap ve ykseklii (cm), meyvedeki tohum says (adet), bitki bana erkenci verim (kg), bitkibana toplam verim (kg) deerleri de saptanmtr. Ortalama meyve arl, meyve ap veykseklii, meyvedeki tohum says kriterleri hem aylk hem de salkm numarasna(1.,2.,3.,4.,5.,6.,7.,8.salkm) gre deerlendirileceinden scaklklarn dk olduu aylarda

bombus arlarnn etkinlii net olarak ortaya konulmutur.Deneme tesadf parselleri deneme planna gre kurulmutur. Ksmi stma uygulanan

serann stlan ve stlmayan blmleri ile stma uygulanmayan kontrol serasndan rasgele50 bitki seilecek ve salkmda iek says, salkmda meyve says, gibi yukarda belirtilenzellikler bu bitkilerden alnan rneklerde saptanmtr. Deneme de aratrlan kriterlerinistatistiksel analizi iin ok deikenli istatistik yntemler kullanlmtr. Verilerin analizindeSAS istatistik paket programnn PROC GLM prosedr kullanlmtr.

4. BULGULAR VE TARTIMA

4.1. Polen almalar

4.1.1. Polenin morfolojik yaps ile ilgili bulgular

Bu almada iek tozlarnn normal geliip gelimediklerini saptamak ve morfolojikyaplarnda farkllklarn olup olmadn belirlemek iin SEM analizi yaplmtr. SEMde

yaplan incelemeler sonucunda ksmi stmal ve stma uygulanmayan seralarda iektozlarnn morfolojik yaplarnda farkllklar saptanmtr. Bu farkllklar ksmi stmal vestmasz seralar arasnda meydana geldii gibi ayn sera iinde dk scaklklarn etkisiylernek alnan aylar arasnda da meydana gelmitir. Ksmi stmal seradaekil 12 adagrld zere I yl iek tozlarnn byk ounluu normal grnml iken az da olsasitoplazmas gelimemi anormal ekilli iek tozlarna rastlanlmtr. Istmasz serada isetam tersi bir durum gzlenmi olup iek tozlarnn byk ounluu ekil olarak anormalgrnml iken az da olsa sitoplazmas gelimi normal ekilli iek tozlarna rastlanlmtr


29/59

29

(ekil 12 b). II. yl da ksmi stma uygulanan ve stlmayan seradan alnan rneklerde I. ylabenzer durum saptanmtr.

II. yl ksmi stlan serada normalekilli polenler yannda beyzbol topueklinde

gelimemi sitoplazmas olmayan polenlere de rastlanmtr, ancak bunlarn younluustlmayan seradaki kadar olmad saptanmtr (ekil 13 ve 14).

Istma alan ve stmasz sera olmak zere iki ayr blgede yaplan polen morfolojisiincelemelerinde, stmasz serada abortif polen oluumunun stma alanndakilere oranladaha fazla olduu belirlenmi; yaplan polen saymlaryla da bu bulgu desteklenmitir. Her ikiblgede yaplan polen saymlarnda belirlenen abortif polen miktarlarna ait I. ve II ylsonular Tablo 1de verilmitir. Buna gre I.yl sonular incelendiinde stma alanndaabotif polen miktarnn stmasz seradan alnan sonulardan daha dk olduu, stmasz

serada abortif polen miktarnn minimum scaklklardaki azalmaya paralel olarak arttsaptanmtr. Bu serada abortif polen miktar minimum scaklklarn 9.2 ve 13.4oC olduuMart, Nisan aylarnda d gstererek 1432,5 ve 1363,9 deerlerine inmitir. En yksekabortif polen miktar minimum scakln 5.4 oC olduu ubat aynda 8437,5 olarak tespitedilmitir. Bu ayda ksmi stmal serada bu deer 1686,7 olmutur.

ekil 12. SEMde polenin morfolojik grnm I yl a)Ksmi stmal sera b)Istmasz sera

a a

b b


30/59

30

ekil 13. II yl ksmi stmal seradan alnan polenlerin SEMde morfolojik grnmleri

ekil 14. II yl stmasz seradan alnan polenlerin SEMde morfolojik grnmleri

II yl sonular incelendiinde, 03.01.07 tarihinde alnan ve geliim srecindeminimum scakln 9,8 oC olduu iek rnekleri incelendiinde stmasz serada oluan

abortif polen miktar 2000 adet iken, minimum scakln 10 oC olduu stma alannda abortifpolen miktar 1000 adet olarak belirlenmitir. Yine 05.02.07 tarihinde alnan ve geliim


31/59

31

srecinde minimum scakln 8,3 oC olduu stmasz seradan alnan iek rnekleriincelendiinde abortif polen miktar 5000 adet iken, minimum scakln 10 oC olduu stmaalannda bu say 2000 adet olarak bulunmutur.

Tablo 1. a) I.yl b) II.yl ksmi stmal ve stmasz serada abortif polen miktar ile ilgili bulgulara

Tarih Kasm Aralk Ocak ubat Mart Nisan

Min. Scaklk (oC) 8,6 8,6 8,04 5,4 9,2 13,4Istmaszsera 3042,9 4928,15 7953,1 8437,5 1432,5 1363,9

P

arseller

Istma

alan Abortif

P

olen mik.

790,5 3416 2302,2 1686,7 1103,7 1242,7 b

4.1.2. Polen miktar ile ilgili bulgular

Bu almada bir iekte meydana gelen iek tozu miktar ksmi stma uygulanan sera

ile stmasz serada, her iki ylda da haemocytometric lam kullanlarak saylmtr (ekil 15).Bir iekteki iektozu miktar iin yaplan saymlarda, I. yl Kasm aynn ilk iki haftas polenmiktarnn 83250 ve 89375 adet olduu daha sonra yava yava azalarak Mart ay boyunca

en dk seviyeye indii saptanmtr. Mart aynda polen miktarnn 16500, 18500, 17250 ve17500 adet olduu daha sonra ise yeniden bir artn meydana geldii tespit edilmitir (ekil16a). Polen miktarndaki bu deiim ile ekil 16bdeki minimum scaklklardaki deiimkarlatrldnda iki grafik arasndaki paralellik dikkati ekmektedir.

Bu deiimin benzeri II. yl sonularnda da grlmekte ancak ikinci yl hem minimumscaklklarn hem de polen miktarnn ilk yla oranla daha yksek olduu grlmektedir (ekil16c). II yl ksmi stmal serada stma alanndan uzakla gre polen miktar bakmndanelde edilen rakamlar incelendiinde polen miktarnn stma blgesinde yksek olduu,

uzaklaldnda ise polen miktarnn azald saptanmtr. II. yl minimum scaklklar Ocak

Tarih 28.11.06 11.12.06 03.01.07 16.01.07 05.02.07 20.02.07

Min. Scaklk (oC) 12,0 7,6 9,8 6,8 8,3 4,8

Istmaszsera

2000 2000 2000 2000 5000 1000

Parseller

Istma

alan Abortif

Polen mik.

2000 2000 1000 2000 2000 1000


32/59

32

ekil 15. iek tozu miktar iin saymlarn yapld haemocytometric lamda saym yaplanalandaki polenlerin grnm aynn ikinci haftas ileubat aynn ilk haftas hari 8-10oC civarnda seyretmi, polen miktarocak aynn ikinci haftasndan itibaren dk seviyede seyretmitir. Bu aylardaki polenmiktar stma alan blgesinde 60 000 adetin zerinde iken stma alanndan uzaklalanblgelerde ve stmasz serada 4000-50 000 arasnda kalmtr. kinci yl en yksek polenmiktar Kasm aynn 2. haftasnda yaplan saymda stmasz serada 105240, ksmi stmalserada ise 111500 olarak saptanm tr.

Domateste bir iekteki iek tozu miktarn Trabelsi (1985) Ventura eidinde 160 bin,Rylski ve Aloni (1994) ise plastik serada yaklak 100 bin, net- house da ise 80 bin, Ercan veVural (1994) Dario F1 ve Amfora F1 hibrit eitlerinde Kasm aynda ortalama 60- 70 bin adetolduunu aklamlar ancak bu saynn scaklklardaki azalma nedeniyle Rylski ve Aloni(1994) 5 000 adete, Ercan ve Vural (1994) ise 10 000 adete kadar dtn aklamlardr.Polen miktarnn azalmasyla birlikte oluan polenlerin ekil bakmndan da anormal yapdaolduklar ve buekli bozuk olan abortif iek tozlarnn polen miktarnn dt Ocak-ubataylarnda % 50nin zerinde olduu bildirilmitir. M 19 domates eidi ile yrtlen bualmada da polen miktar bakmndan bulunan sonular literatr ile uyumlu bulunmutur.Pressman ve ark. (1999) uygun iklim koullarnda F-144 ve F-175 domates eitlerinde biriekte 100 binden fazla polen bulunduunu, polen miktarnn 60-90 bin adete dtndemeyve tutumunun yksek olabilmesi iin bombus ars veya vibratr kullanlmas gerektiinibildirmilerdir. Aratrmaclar polen miktarnn 40-50 bin adet veya daha az olduunda isemeyve tutumunun ksmen gerekletiini, bu durumda iyi meyve tutumunu salamak iinbyme dzenleyicisi kullanmnn dikkate alnmas gerektiini ileri srmlerdir.


33/59

33

0

20000

40000

60000

80000

100000

Kasm Aralk Ocak ubat Mart Nisan

Polen Miktar

Istmal normal polen Istmasz normal polen

0

4

8

12

16


Minimum Scaklk (o

2006

2007

0

20000

40000

60000

80000

100000

120000

2 8. 11. 20 06 0 5. 12 .2 00 6 1 2. 12. 200 6 19 .1 2. 20 06 2 6. 12 .2 006 0 2. 01. 2 007 09 .0 1. 20 07 1 6. 01. 20 07 23 . 01. 20 07 3 0. 01. 20 07 0 6. 02 .2 00 7 13 .0 2. 20 07 2 0. 02. 20 07

Polen miktar(adet)

s tmasz sera stma alt I + 5 m I + 10 m

I + 15 m I + 20 m I + 25 m I + 30 m

I + 35 m I + 40 m

ekil 16. a) I yl iek tozu miktarnn deiimi b) I ve II yl minimum scaklklar c) II.yliek tozu miktarnn deiimi

c

a

b


34/59

34

4.1.3. Polen canll ile ilgili bulgular

4.1.3.1. In-vitro pollen canll

Polen canlln belirlemek amacyla Kasm Mart aylar arasnda her hafta dzenliolarak iek rnekleri alnm, polenler petride agar yntemine gre imlendirilerek polencanllklar tespit edilmitir. ekil 17de agara ekimi yaplan polen tanelerinin mikroskopaltnda grntleri ve imlenen polen taneleri grlmektedir.

ekil 17. Polen canll iin yaplan imlenme testi a) I.yl stmal b) II. yl stmal c) I.yl stmasz d) II. yl stmasz

Polen imlendirme denemelerinden elde edilen sonular incelendiinde I. yl polen

imlenme oran balangta yksek olduu daha sonra yava yava azald ve nisan ayndatekrar ykseldii ama stmal ve stmasz sera arasnda ok byk farkllklarn olmaddikkati ekmektedir (ekil 18). II yl polen imlenme oran I. yla nazaran daha dkdzeylerde seyretmi, en yksek polen imlenme oran bile % 60 seviyesinin altndakalmtr. Ancak bu yl da polen imlenme oranlar bakmndan stma uygulamalar arasndanemli farkllklarn olmad saptanmtr.

Ercan (1993) Antalyada stmasz cam serada yapt almada scakln dkseyrettii Aralk- Mart aylar arasnda iek tozu miktar ve imlenme orannn azaldn ve

a

b

c

d


35/59

35

0

4

8

12

16

Kasm Ocak ubat Mart

Minimum Scaklk (oC)

2006

2007

0

20

40

60

80

100

22.11.2006 -

1. salkm

28.11.2006 -

2.salkm

12.12.2006 -

3.salkm

19.12.2006 -

4.salkm

17.01.2007 -

5.salkm

31.01.2007 -

6.salkm

13.02.2007 -

7.salkm

07.03.2007 -

8.salkm

imlenme oran (%)

Istmasz Istma alt stma + 5 stma + 10 stma + 15

stma + 20 stma + 25 stma + 30 stma + 35 stma + 40

ekil 18. a) I. yl polen imlenme orannn deiimi b) minimum scaklklarn deiimi

c) II.yl polen imlenme orann deiimi

0

20

40

60

80

100


imlenme oran (%)

Istmal Istmasz

a

b

c


36/59

36

abortif iek tozu orannn arttn tespit etmitir. Dario F1 eidinin dk scakla AmforaF1 eidinden daha hassas olduunun bildirildii almada, iek tozu canll iin kritikscaklklar Dario F1 eidinde 100C, Amfora F1 eidinde 50C olarak bulunmutur. K

dneminde ortalama bildirilmitir. Ho ve Hewitt (1986)e gre yeterli bir tozlanma iin iektozu canll kadar miktar da nemlidir. Bonner (1988) iek tozu miktarnn kn dkscaklkta nemli lde azaldn ancak meyve tutumunu etkileyen birincil faktrn iektozu miktarndan ok iek tozu canll olduunu bildirmitir. Ercan ve ark. (1995) tek rnyetitirme periyoduna iyi yant veren dolaysyla souk seracla uygun bir eit olanFantastic F1 domates eidi ile yaptklar almada iek tozu imlenme orannn % 70lerdenOcak-Mart aylar arasndaki dnemde % 25e kadar dtn saptamlardr.

Domateste dk scaklklarn iek tozu geliimini etkiledii en kritik safha anthesizten

yaklak iki hafta ncesidir. Dk scaklkta iek tozu gelime hz yavaladndan busafha mayoz blnmenin sonuna rastlamaktadr (Maisonneuve ve Philouze, 1982 a ). 200Cscaklkta yetitirilen domates bitkilerinde mayoz blnme anthesizten 9 gn nce, anterlernormal uzunluklarnn 1/3ne ulatklarnda meydana gelmektedir. Anthesizten 7 gn ncetetratlar belirgin hale gemekte ve 4 gn iinde olgunlamaktadr (Iwahori, 1965; Sugiyamave ark., 1966). Calvert (1969) domateste ak ieklerin dk scaklklardan etkilenmediini,dk scaklklarn etkili olduu dnemden iki hafta sonra aan ieklerde meyve tutumununazaldn aklamtr. Maisonneuve (1983) gndz scakl yksek (200C) olmak kouluyla7 gece 12 saat sreyle 8 0C veya 50Clik dk scaklklarn iek tozu canllnazaltmadn ileri srmektedir. Buna karn dk gece scaklnda (6-70C) gndzscaklklar da dk seyrederse (7-80C) iek tozu canll bu uygulamadan iki hafta sonraazalmaktadr (Cornillon ve Maisonneuve, 1985). 4.1.3.2. n-vivo pollen canll

Ksmi stmal ve stmasz serada tozlanmadan 24, 48 ve 72 saat sonra alnan iekrneklerinde stigma zerine gelen ve imlenen polen tplerinin stilde gelime durumu vetohum taslaklarna ulap ulamadklar saptanm ve ekil 19da grldve materyal vemetot blmnde tanmland zere Henny (1981)e gre say sistemi ile deerlendirilmitir.Serada morfolojik olarak normal gelimi, yeterli miktarda ve canl polen bulunsa bile sera iioransal nemi ve sera ii hava hareketinin yeterli olmamas nedeniyle domatesin tozlanmasiin mutlaka bir ajana gereksinimi vardr. almann bu blmnde bombus arlarnnpolinasyondaki etkinlikleri aratrlmtr.


37/59

37

ekil 19. Polen tpnn stil dokusunda geliiminin deerlendirilmesinde esas alnan

blmler.

2 stigmatik blgede 3 st yarda 4 alt yarda

5 ovaryuma ulam

a b

cd


38/59

38

e f

g

h

i


39/59

39

ekil 20. Istma uygulanan seradan alnan rnekler. a) Istma uygulanmayan serada stigmazerinde imlenmi az miktarda iek tozlar b) Kmi stma uygulanan serada iek tozu imborularnn stil dokusunda geliimi c) Ksmi stma uygulanan serada stigma zerinde bolmiktarda imlenmi iek tozlar d) Ksmi stma uygulanan serada stil dokusunda gelieniek tozu borular e) Ksmi stma uygulanan serada tohum taslaklar arasnda gelien iektozu borular f) Ksmi stma uygulanan serada tohum taslaklar arasnda gelien iek tozu

borular g) Ksmi stma uygulanan serada stma +15 m de stigma zerinde polen tpleri h)stigmann papila hcreleri arasnda yeni imlenmeye balam polen tpleri ) stmauygulanmayan serada tohum taslaklar arasnda grlen 1 polen tp i) Stigma zerinde oksayda imlenmemi polen j) polenler stigmatik blgede ve imlenmemi k)imlenmi polenler stilin st yarsnda gelimekte

In-vivo polen aratrmalarnn sonular Tablo 2 ve 3 de toplu olarak verilmi olup

ksmi stmal ve stmasz serann genel bir karlatrmas yaplmtr. Bu sonulara ilave

olarak ksmi stmal serada stma kaynandan uzaklaldnda, stigma zerine yeterlipolenin gelip gelmedii, imlenip imlenemedikleri, ve stilde gelierek tohum taslaklarnaulap ulaamadklar ekil 8de plan verilen dzene gre 5, I5, 10, 15, 20, 25, 30, 35 ve 40metre iin ayr ayr aratrlm ve sonular Tablo 4, 5 ve 6 da toplu olarak verilmitir.Tablolar incelendiinde Henny (1981)e gre say sistemi kullanlarak belirlenen polen tpgeliimleri bakmndan bombus arlarnn polenleri etkili birekilde tm sera iinde dattklarve stigma zerine gelen polenlerin polen tp oluturarak gelierek ve tohum taslaklarnaulatklar grlmektedir. Dempsey (1970) stigma zerine gelen iek tozlarnn 250C

scaklkta 1 saat iinde imlenmeye baladn ve meydana gelen iek tozu im borusunun

kj


40/59

40

Tablo 2. Istmasz serada tozlanmadan 24, 48 ve 72 saat sonra polen tp geliimi

TarihSaat Tozlama + 24 saat Tozlama + 48 Saat Tozlama + 72 Saat

30.11.0610:30

Polen tpleri stildokusunun styarsnda.

Az sayda polen, polentp oluturmu. Polentpleri stil dokusununalt yarsnda.

Polen tpleri stildokusunun alt yarsnda.

20.12.0611:00

Stigma zerinde bolmiktarda polen var.Polen tpleri stildokusunun styarsnda.

Stigma zerinde oksayda polen var. Polentpleri stil dokusununalt yarsnda.

Stigma zerinde oksayda polen var. Polentpleri stil dokusunun altyarsnda.

09.01.0711:30 Polen tpleri stildokusunun styarsnda.

Stigma zerinde oksayda polen. Polentpleri stil dokusununst yarsnda.

Stigma zerinde azsayda polen. Polen tpoluumu gzlenmedi.

25.01.0710:00

Polen tpleri stildokusunun styarsnda.

Polen tpleri stildokusunun altyarsnda.

Polen tpleri ovaryumaulam. Tohum taslaklararasnda da az saydapolen tp saptand.

06.02.0714:30

Stigma zerinde azsayda polen. Polentpleri stil dokusunun

st yarsnda..

Stigma zerinde azsayda polen. Polentpleri stil dokusunun

alt yarsnda.

Stigma zerinde oksayda polen. Polentpleri tohum taslaklar

arasnda.20.02.0713:30

Polen tpleriovaryuma ulam.

Polen tpleri tohumtaslaklar arasnda.


12 saat sonra mikropilden geerek tohum taslana ulatn bildirmitir. Preil ve Reimann-Philipp (1969) iek tozu im borusunun 20-250C scaklkta tozlanmadan 12 saat, 100Cscaklkta ise 48 saat sonra yumurtala ulatn, ksa sreli (15 saat) 0-20C gibi ok dkscaklklarn im borusu geliimini etkilemediini bildirmilerdir. Charles ve Haris (1972) 18-200C scaklklarda iek tozu im borusunun 24 saat iinde yumurtala ulatn, 100Cscaklkta bu srenin 84 saat olduunu aklamlardr. Van Ravestijn (1986)e gre 18-250Csabit scaklklarda iek tozu im borular tozlanmadan 24 saat sonra stili tamamengemilerdir. Bonner (1988) iek tozu im borusu gelimesinin gn iinde tozlanmazamanna bal olduunu, iekler sabah erken saatlerde tozlandnda im borusunun stilinsonuna ulamasnn 12 saat srdn, leden sonra tozlandnda bu srenin 6 saatolduunu aklamtr. Dk scaklklarda iek tozu im borusunun stilde gelimesiyavaladndan im borularnn yumurtala ulamasndan nce tohum taslaklar

yalanmadan dolay dejenere olabilmektedir (Ho ve Hewitt, 1984; Bonner, 1988). Ercan ve


41/59

41

Tablo 3. Ksmi stmal serada tozlanmadan 24, 48 ve 72 saat sonra polen tp geliimi

TarihSaat Tozlama + 24 saat Tozlama + 48 Saat Tozlama + 72 Saat

30.11.0610:30

Polen tpleri, az daolsa taslaklararasnda grlyor.

Az sayda polen, polentp oluturmu. Polentpleri stil dokusununst yarsnda.

Stigma zerinde oksayda polen. Polentpleri ovaryumaulam.

20.12.0611:00

Polen tpleriovaryuma ulam.

Stigma zerinde oksayda polen. Polentpleri stil dokusununalt yarsnda.

Polen tpleri stildokusunun alt yarsnda.

09.01.0711:30 Polen tpleri stildokusunun altyarsnda.

Stigma zerinde bolmiktarda polen. Polentpleri stil dokusununalt yarsnda.

Stigma zerinde azsayda polen. Polentpleri stil dokusunun altyarsnda.

25.01.0710:00

Polen tpleri stildokusunun altyarsnda.

Stigma zerinde bolmiktarda polen. Polentpleri stil dokusununalt yarsnda.

Stigma zerinde oksayda polen. Polentpleri tohum taslaklararasnda.

06.02.0714:30

Stigma zerinde azsayda polen. Polentpleri stil dokusununst yarsnda.

Polen tpleri ovaryumaulam.

Stigma zerinde oksayda polen. Polentpleri tohum taslaklar

arasnda.

20.02.0713:30


Stigma zerinde azsayda polen. Polentpleri tohum taslaklararasnda.


Tablo 4. Tozlanmadan 24 saat sonra stma uygulama blgelerine gre polen tp

geliimine ait say sistemi sonular

Tarih 30.11.06 20.12.06 09.01.07 25.01.07 06.02.07 20.02.07stmasz 4 3 4 5 3 5stma alt 5 5 4 5 5 5I + 5 m 3 3 3 5 5 5I + 10 m 3 3 3 5 5 5I + 15 m 4 3 2 5 5 5I + 20 m 4 4 3 5 5 5I + 25 m 4 3 3 5 5 5I + 30 m 5 5 3 5 5 5I + 35 m 4 5 3 4 5 5I + 40 m 4 3 3 5 5 5


42/59

42

Tablo 5. Tozlanmadan 48 saat sonra stma uygulama blgelerine gre polen tpgeliimine ait say sistemi sonular


Tablo 6. Tozlanmadan 72 saat sonra stma uygulama blgelerine gre polen tp

geliimine ait say sistemi sonular


Vural (1994) k dneminde iek tozu im borularnn tohum taslaklarna ulamas iingeen srenin genelde 24 saat olduunu bu srenin scakla bal olarak 72 saate kadaruzayabildiini bildirmilerdir. Bu almada da genel olarak polen tplerinin 24 saat iindegelierek stilin alt yarsna veya tohum taslana ulat saptanm olup elde edilen busonularn nceki almalarla uyumlu olduu sylenebilir.

4.2. Verim ve verim bileenleri ile ilgili bulgular

4.2.1. Salkmda iek ve meyve says ve meyve tutum oran ile ilgili bulgular Salkmda oluan iek saysnn, ayn salkmda meyveye dnen iek saysna

oranlanmas sonucu meyve tutum oran belirlenmitir. Bu almada salkmda oluan ieksaysnn ilk salkmlarda ortalama 5-7 arasnda olduu, sonraki salkmlarda ise bu saynn


43/59

43

artt saptanmtr (ekil 20). Salkmda iek says 1.yl 4 salkmdan itibaren artm vesalkmda ortalama 8-9a kadar kmtr (ekil 21, 22). kinci ylda benzer sonular alnmtr.Salkmda iek saysndaki artta etkili faktr dk scaklklar olduu birok aratrc

tarafndan ifade edilmitir. almada her iki ylda da salkmda oluan ieklerin meyveyednmesinde bir sorunla karlalmamtr. Meyve tutum oran I. yl stmasz serada 3.-6.salkmlar arasnda d gstermi ancak bu salkmlarda bile meyve tutum orannn %80civarnda olduu saptanmtr.

ekil 20. Salkmda iek ve meyve says

ekil 21. lk salkmda 5 iek, 8. salkmda 11 adet iein grnm

ekil 22. lk salkmlarda ve sonraki salkmlarda oluan meyve says


44/59

44

almann ikinci ylnda her iki serada da meyve tutum oran %90 civarnda olmutur.Meyve tutum orannn yksek olmasnn nedeni domatesin fakltatif partenokarpiye eilimgstermesi ile aklanabilir. Domateste grlen fakltatif partenokarpi sonucu salkmda

oluan iekler dklmeyip pazarlanabilir irilikte olmayan kk meyveler oluturmaktadr(ekil 23, 24).

0

2

4

6

8

10

1 .salk m 2 .sa lk m 3 .sa lk m 4 .salk m 5 .salk m 6 .salk m 7 .sa lk m 8 .sa lk m

Adet

Istmal iek says Istmal Meyve says

Istmasz iek says Istmasz Meyve says

0

2

4

6

8

10

1.salkm 2.salkm 3.salkm 4.salkm 5.salkm 6.salkm 7.salkm 8.salkm

Adet

Is tmas z iek s ays Is tmal iek s ay s

Is tmas z M eyve Says Is tmal Meyv e Says

ekil 23. Ksmi stmal ve stmasz serada salkmda a) iek b) meyve says

0

20

40

60

80

100


% Meyve Tutumu

Is tma l Is tmasz

0

20

40

60

80

100


% Meyve Tutumu

Istmasz Istmal

ekil 24. Ksmi stmal ve stmasz serada salkmda meyve tutum oranlar a) I.yl b) II.yl

sonular

a

b

a b


45/59

45

4.2.2. Ortalama meyve arl, ap ve yksekli i ve tohum says ile ilgilibulgular

Verilerin varyans analizi her bir zellik iin ayr ayr yaplm ve istatistiki olarak anlamlbulunan faktrler iin oklu karlatrma testleri uygulanarak faktr seviyeleri arasndakifarkllk ortaya konulmutur. Tablo 7de tohum says, meyve arl, boyu ve enideikenlerine ait uygulama, sera iindeki bitkilerin bulunduu yer, aylarn ve tm gzlemdeerlerinin ortalama ve standart hatalarn vermektedir. Serada ksmi stma uygulamasdikkate alnarak karlatrma yapldnda, tm zellikler bakmndan uygulamalar arasndaistatistiki olarak olduka anlaml farkllklar bulunmutur (p


46/59

46

Tablo 8. Meyve zelliklerinin her birine ait stma uygulamas ve yer interaksiyon tablosuTohum Arlk Ykseklik ap

Istma Yer OrtS.Hata OrtS.Hata OrtS.Hata OrtS.Hata

Orta 91.25 2.22 b 110.72 2.22 b 49.42 0.33 a 60.90 0.49 bIstmaszDikey Yan 94.89 2.24 b 119.96 2.61 a 50.57 0.36 a 63.20 0.55 aOrta 99.62 2.58 ab 98.49 2.62 c 46.74 0.42 b 57.67 0.60 cKsmi

Istma Dikey Yan 105.01 2.40 a 120.21 2.58 a 50.62 0.36 a 2.49 0.53 ab standart hatalarn ve oklu karlatrma sonularn vermektedir. Bu tabloda her bir zellikiin interaksiyon karlatrmalar ayr ayr yer almaktadr. Tablo genel olarak incelendiinde,stmasz ve ksmi stmal seralarn her ikisinin de dikey yan ksmndan elde edilengzlemlere ait ortalama deerlerin tm zellikler iin orta ksmdan elde edilenlere gre dahayksek olduu grlmektedir. Tohum iin en yksek ortalama deerler ksmi stmal serannorta ve zellikle dikey yan ksmnda elde edilirken, dier zellikler iin yksek deerlerstmal ve stmasz seralarn dikey yan ksmlarndan salanmtr.

Tablo 9 da tohum says, meyve arl, boyu ve eni deikenlerine ait ay ve stmauygulamas interaksiyon ortalamalar ve standart hatalarn ve oklu karlatrma sonularnvermektedir. Bu tabloda her bir zellik iin interaksiyon karlatrmalar ayr ayr yeralmaktadr. Tablonun incelenmesinden de grlecei zere, tm zellikler iin Mart ayndastmasz ve ksmi stmal seralardan elde edilen ortalamalar arasnda herhangi bir farkllkyok iken, dier aylarn ortalama deerleri istatistiki olarak birbirinden nemli derecedefarkllklar gstermektedir (p


47/59

47

Tablo 10 Meyve zelliklerinin her birine ait ay ve yer interaksiyon tablosu

Tohum Arlk Ykseklik apAy Yer OrtS.Hata OrtS.Hata OrtS.Hata OrtS.Hata

Orta 129.96 2.85 a 151.86 2.85 a 55.42 0.37 a 68.72 0.53 aMartDikey yan 124.08 2.62 a 161.54 2.93 a 56.48 0.37 a 70.73 0.50 aOrta 91.29 1.95 c 100.70 1.79 c 47.45 0.28 c 58.88 0.42 cNisanDikey yan 100.62 2.11 b 121.39 2.04 b 50.54 0.28 b 63.57 0.42 bOrta 64.92 4.40 d 58.29 2.76 e 41.20 0.64 e 48.16 0.78 eMaysDikey yan 74.25 3.45 d 72.61 2.75 d 44.71 0.55 d 51.99 0.71 d

yer interaksiyon ortalamalar ve standart hatalarn ve oklu karlatrma sonularnvermektedir. Bu tablonun incelenmesinden de grlecei zere, tm zellikler iin Martaynda seralarn orta ve dikey yan ksmlarndan elde edilen ortalamalar arasnda istatistikiolarak herhangi bir farkllk yok iken, dier aylarn ortalama deerleri istatistiki olarakbirbirinden nemli derecede farkllklar gstermektedir (p


48/59

48

Tablo 12. Meyve zelliklerine ait ortalama ve standart hatalar ve faktrlerinkarlatrma sonular (birletirilmi veri setinden)

Arlk ap Ykseklik Tohum

OrtS.Hata OrtS.Hata OrtS.Hata OrtS.Hata KsmiIstlan

161.54 4.28a 68.83 0.74a 54.47 0.56a 142.98 4.29a

stlmayan 129.07 4.11b 63.32 0.85b 52.15 0.67a 83.92 4.16b Ay Mart 160.06 3.86a 68.89 0.67a 55.42 0.49a 135.59 3.95a Nisan 124.43 4.67b 61.96 0.98b 49.89 0.72b 84.06 5.28b Genel 147.47 3.14 66.44 0.58 53.47 0.43 117.38 3.46

stma, aylar ve tm gzlem deerlerinin ortalama ve standart hatalarn vermektedir. Seradastma uygulamas bakmndan karlatrma yapldnda, bitki boyu hari dier tm zelliklerbakmndan ksmi stma uygulanan ve stlmayan seralar arasnda istatistiki olarak oldukaanlaml farkllklar bulunmu (p


49/59

49

stlmayan seradan elde edilmitir. Buna karlk Mart aynda stlmayan seradan elde edilenortalama deerler ile Nisan aynda ksmi stma uygulanan seradan elde edilen ortalamadeerler arasnda herhangi bir istatistiki farkllk bulunmamtr. Mart ayndan Nisan ayna

gelindiinde hem ksmi stlan hem de stlmayan seralara ait ortalama deerlerde oldukanemli dler olduu grlmektedir (p


50/59

50

Tablo 15. Istlmayan seradan elde edilen meyve zelliklerine ait ortalama vestandart hatalar ve faktrlerin karlatrma sonular

Arlk ap Ykseklik Tohum

OrtS.Hata OrtS.Hata OrtS.Hata OrtS.HataYer Istlmayan 119.93 5.28 a 1.77 1.09 a 51.04 0.84 a 84.39 4.95 aIstlan 135.57 5.86 a 4.41 1.23 a 52.94 4.95 a 83.58 6.21 aAy Mart 142.75 5.72 a 6.26 1.11 a 54.77 0.85 a 105.14 5.96 aNisan 115.39 5.44 b 0.37 1.19 b 9.53 0.92 b 62.69 4.49 bGenel 129.07 4.11 3.32 0.85 52.15 0.67 83.92 4.16

blgeleri (stlan ve stlmayan blgeler) bakmndan karlatrma yapldnda, tmzelliklerde stlan ve stlmayan blgelerden elde edilen verim ortalamalar arasndaistatistiki bir farkllk grlmemitir. Ancak stlmayan blgeden elde edilen verim ortalamalartohum hari dier zelliklerde stlan blge deerlerine gre daha yksek kmtr.Birletirilmi verilerin analiz sonularnda olduu gibi, yine tm zellikler bakmndan aylaritibariyle bir karlatrma yapldnda, hepsinde de tm zellikler bakmndan Mart ve Nisanaylarnda istatistiki olarak olduka anlaml farkllklar bulunmutur (p


51/59

51

aynda serann stlan ve stlmayan blgeleri arasnda tohum verimi hari dier tm verimzellikleri bakmndan bir farkllk grlmemitir.

ekil 25. Ksmi stmal serada eitli irilikteki tohumlu meyveler

ekil 26.Istmasz serada eitli byklkteki tohumlu ve tohumsuz meyveler


52/59

52

4.2.3. Erkenci ve toplam verime ait bulgular

Bu almada erkenci verim ve toplam verim bakmndan sonularekil 27 de verilmitir.I yl erkenci verim ksmi stmal serada 2279 kg iken stmasz serada 1956 kg olmu, II.yl ise ksmi stmal serada 3066 iken stmasz serada 2930 olarak bulunmutur. Ksmistmal ve stmasz serada kmlatif verim deerleri incelendiinde, toplam verimin I ylksmi stmal serada 14 518 kg, stmasz serada ise 11 981 kg olduu, II. ylda budeerlerin stmasz serada 9 814 kg, ksmi stmal serada ise 12 053 kg olarakbulunduu saptanmtr (ekil 28).

0

4000

8000

12000

16000

erkenci toplam

stmal

stmasz

ekil 27. Ksmi stmal ve stmasz serada erkenci ve toplam verim de erleri a) I.yl b) II.yl

5. SONU

Scak iklim sebzesi olan domates erselik iekli ve akta yetitiriciliinde rzgarla

tozlanan bir bitkidir. Domatesin serada yetitiriciliinde ise tozlanma ve dllenmeyetersizliinden kaynaklanan dk meyve tutumu ve dolaysyla dk verim ve meyvekalitesi nemli bir sorun olarak karmza kmaktadr. nceleri meyve tutumu ve geliimini

salamak zere bitki byme dzenleyicileri kullanlarak yaplmakta olan domates retimi,bitki byme dzenleyicilerinin insan sal ve evreye olumsuz etkileri yannda meyvedede kalite kayplarna neden olmasndan dolay tartlmaya balanm ve alternatiflerizerinde aratrmalar yaplmtr. Bu aamada salkmlar sarsarak tozlanmay salayacakolan vibratrler gndeme gelmitir. ilik masraf ve salkmda zedelenmeye sebep olmasvibratr kullanmnn dezavantajlar olarak ortaya konmutur. Laboratuarda yetitirilenbombus arlarnn domateste tozlayc olarak baarl sonular vermesi zerine bu arlarAvrupada 1987 ylndan beri baaryla kullanlmaktadr.

0

4000

8000

12000

16000

erkenci toplam

IstmalIstmasz

ab


53/59

53

0

4000

8000

12000

16000

Mart Nisan Mays Haziran

Verim

Istmal Istmasz

0

4000

8000

12000

16000

Mart Nisan Mays Haziran

Verim

Is tmal s tmas z

ekil 28. Ksmi stmal ve stmasz serada kmlatif verim deerleri a) I yl b) II. ylseradan alnan toplam kmlatif verim

lkemizde bu konuda yaplan aratrmalar incelendiinde benzer bir seyrin (yani

nceleri byme dzenleyicilerinin uygulama dozu, zaman, daha sonra vibratr kullanm venihayet bombus arlarnn etkinlii) izlendii grlmektedir. Bombus arlar konusunda yaplanaratrmalar incelendiinde ise bombus arlarnn hormona ve vibratre gre olumlu sonularverdii (Tzel ve ark., 1999; Dagan ve ark., 2004) bildirilmitir. Ancak lkemizde soukseracln yaplmas nedeniyle stmal seracln yapld dier Avrupa lkelerinden farklsonularn alnmas normaldir. Nitekim Abak ve ark., (1995)nn domateste, Ercan ve Onus(2003)un biberde yaptklar almalarda polen miktar ve canllnn dt Aralk-ubataylar arasnda stma yaplarak gece scaklnn arttrlmasnn polen miktar ve canllnda

a

b


54/59

54

art salayacan ve dolayl olarak bombus arlarnn etkinliinin de artacanbildirmilerdir.

Bugne kadar konu ile ilgili yaplm almalarn sonular dikkate alnarak, bu

almada Aralk- ubat aylarnda gece sera ii scaklnn 10oC altna dmemesinisalamak iin stma yaplmas hedeflenmitir. Ancak tm serada deil, serann kk birblm stlm, stlan bu blmdeki canl iek tozuna sahip bitkiler bombus arlarnapolen kayna salamlardr. Bu polenlerin bombus arlar tarafndan tm sera iinetanmas ile etkin bir tozlama gerekletirilmitir

Bu almada; ksmi stma ile stma blgesinde dk scaklklarn sebep olduu polenmiktarndaki azalmalar nlenmi, polen canll artm, zellikle abortif polen oluumu enaza indirgenmitir. Bylece bombus arlar bu serada etkili tozlama yapabilmilerdir.

rtalt domates yetitiriciliinde minimum scaklk 10oC olacak ekilde yaplan dzenlive ksmi stmann pratie aktarlabilir bir uygulama olduu sonucuna varlmtr. Ancaksnan havann ykseldii prensibi de gz nne alnarak ksmi stma uygulayacak seralardaikinci kat perdenin kullanlmas bu uygulamann etkinliini artracaktr. Bu konuda yaplm ilk alma olan bu aratrmadan alnan olumlu sonular, enerji tketimi dk farkl stmakaynaklaryla, sera iinde farklekillerde yerletirme veya farkl yksekliklerde zelliklealttan stma yntemleriyle allmas gerekliliini ortaya koymutur.

6. KAYNAKLAR

ABAK, K., Dagan, H.Y., Baytorun, N.ki Farkl Gece Scaklna Sahip Serada YetienDomates Bitkilerinin iek Tozu Canllk ve imlenmeleri. Trkiye II. Ulusal Bahebitkileri Kongresi Bildirileri, Cilt: 2, 12-16, Adana. (1995).

ABAK, K., Sar, N., Paksoy, M., Kaftanolu, O. and Yeninar, H., Efficiency of Bumble Beeson The Yield and Quality of Eggplant and Tomato Grown in Unheated Glasshouses.Acta Horticulturae, 412: 268-274, (1995).

ABDALLA, A.A. and Verkerk, K., Growth, Flowering and Fruit Set of the Tomato at HighTemperature. Neth. J. Agri.Sci. 16:71-76, (1968).

ANONM,http://www.tuik.gov.tr/bitkiselapp/bitkisel.zul(2007). BANDA, H.J., Paxton, RJ., Pollination of Greenhouse Tomatoes by Bees.Acta Horticulturae ,

288 :194-198, (1991).BONNER, J.L., Pollination Biology ofLycopersicon esculentum Mill. in Summer and Winter.

(Ph.D. thesis), Reading Univ. London, (1988).CALVERT, A., Polen Viability, Germination and Tube Growth in The Tomato (L. Esculentum

Mill.). A Rewiev of the Literature. Rep.Glasshouse Crops Res. Inst. 131-142, (1964).


55/59

55

CALVERT, A., Studies on Thepost-Initiation Development of Flower Buds of Tomato (L.esculentum ). J.Hort. Sci ., 44:117-126, (1969).

CHARLES, W.B. and Harris, R.E., Tomato Fruit Set at High and Low Temperatures.Can.J.

Plant Sci., 52:497-506, (1972).CORNILLON, P. and Maissonneuve, B., Effet De Basses Temperatures Appliqees Aux

Parties Aerienne ou Racinarie De La Tomate Sor Labsorbtion Delements Mineraux etLa Fertilite Pollinique,Agronomie, 5(1): 33-38, (1985).

CRIBB, D., Pollination of Tomato Crops by Honeybees,Bee Craft , 72:228-231, (1990).DAGAN, H.Y., zdoan, A.O., Kaftanolu, O. and Abak, K., Effectiveness of Bumblebee

Pollination in Anti-Frost Heated Tomato Greenhouses in the Mediterranean Basin.Turk J.Agric. For., 28:73-82, (2004).

DEMPSEY, W.H., Polen Tube GrowthIn-vivo as a Measure of Polen Viability. Science,138:436-437 (1962).

DEMPSEY, W.H., Effects of Temperatures on Pollen Germination and Tube Growth.Tomato Genetics Coop. Report, No.20, (1970).

El AHMADI, A.B. and Stevens, M.A., Reproductive Responses of Heat Tolerant Tomatoesto High Temperatures. J. Amer. Soc. Hort. Sci., 104 (5):686-691, (1979).

ERCAN, N., Domateste Dk ve Yksek Scaklklarn Meyve Balamaya Etkileri.(Doktora tezi), Bornova-zmir (1993).

ERCAN, N. and Vural, H., The Effects of Low Temperatures on Fruit Set of Tomatoes.Acta Horticulturae, 366: 65-72, (1994).

ERCAN, N., Akll, M. ve Polat, E., Akdenizklim Koullarnda Istlmayan Cam Serada Tekrn Domates Yetitiriciliinde iek Tozu Canll ve Miktarnn Deiimi. Trkiye II.Ulusal Bahe Bitkileri Kongresi, Cilt II, (1995), s: 6-11.

ERCAN, N. and Onus, A.N., The Effects of Bumblebees (Bombus terrestris L.) on FruitQuality and Yield of Pepper (Capsicum annuum L.) Grown in Unheated Greenhouse,Israel Journal of Plant Sciences , 51(4): 275-283, (2003).

GREL, F., Gsterit, A. Bombus terrestris L. (Hymenoptera:Apidae) ArsnnYl Boyu Kitlesel retiminde Uygulanan Teknikler ve Karlalan Sorunlar.V. Ulusal Zootekni Bilim Kongresi, Yznc Yl niversitesi, Van, (2007), s:1-10.

HENNY, R.J., Polen Tube Growth Following Self and Interspecific Pollination of ThreeAphelandra species. HortScience, 16(3):364-365, (1981).

HO, L.C. and Hewitt, J.D., Fruit Development. In The Tomato Crop, Eds:J.G. Atherton and J.Rudich, Chapman&Hall. (1986), pp: 201-239.

HORNBY, C.A. and Daubeny, H.A., Genetic Differences in Polen Production, Germinationand Growth. RPT. Tomato Gen.Coop. 6:16, (1956).


56/59


57/59

57

RAVESTIJN, W. van., Honeybees as Pollinators of Tomato. Groenten en Fruit

43 (11): 39-

41, ( 1987).

RAVESTIJN, W. van., Bumblebees are Good Alternatives to Truss Vibration in Round

Tomatoes. Hort. Abst ., 60: 506, (1990).ROBINSON, R.W., Shamon, S. and Mishanec, W., Low Temperature Influences Pollen

Production and Fruit Set of Tomatoes. Farm Res. 31(1):13-15, (1965).RUDICH, J., Zamski, E. and Regev, Y., Genotypic Variation for Sensitivity to High

Temperature in the Tomato: Pollination and Fruit Set. Bot. Gaz., 138 (4):448-452, (1977).RUIJTER, A. de; Eijnde, J. van den; Steen, J. van der, Bees Improve Setting of Tomatoes,

Groenten en Fruit , 43 (34): 46-47, (1988).RUIJTER, A. de and Bruijn, J. de, Insect Pollination with Honeybees, Fewer Buds and

Higher Fruit Weight for Capsicums.Groenten en Fruit , 45 (20):37, (1989).RYLSK, I., and Aloni, B., Flowering, Fruit Set, Fruit Development and Fruit Quality under

Different Environmental Conditions in Tomato and Pepper Crops,Acta Horticulturae , 366:45-56, (1994).

SANDE, J. van de, Insect Pollination. Bumble Bees are a Good Alternative to Truss Vibrationfor Beefsteak Tomatoes, Hort.Abst. , 60(6): 506, (1990).

SNMEZ, N.K., Sar, M., Use of Remote Sensing and Geographic Information SystemTechnologes for The Developing Greenhouse Databases. Tr.J.of.Agr.Forestry, 30(1),413-420, (2006).

SHELBY, R.A., Greenleaf, W.H. and Peterson, C.M., Comparative Floral Fertility in HeatTolerant and Heat Sensitive Tomatoes. J. Amer. Soc. Sci. 103(6):778-780, (1978).

SPANGLER, H.G. and Moffet, J.O., Honeybee Visits to Tomato Flowers in PolyethyleneGreenhouse. American Bee Journal , 117(9): 580-582, (1997).

SUGIYAMA, T., Iwahori, S. and Takahashi, K., Effect of High Temperature on Fruit Setting ofTomato Under Cover.,Acta Hort .,4:63-69, (1966).

T T Z, S., Modern Seraclk. Yatrmcya Yol Haritas. ANSAD, Retma, Antalya, (2004),

s:122.TORFS, P., Germination of Tomato Polen. Hort. Abs. 3534, (1967).TRABELSI, M., A Reliable Method for Testing Fruit Setting in Tomato Using in Vitro Polen

Germination.Hort.Abs., 4330, (1985). TZEL, Y., Eltez, R., and Altn, ., Effects of Different Pollination and Fruit Set Practices on

Long Season Tomato Production in Glasshouses. CHEAM-Options MediterraneennesVol.31: 391-396, (1999).

VARGA, A. and Bruinsma, J., Roles of Seeds and Auxins in Tomato Fruit Growth. ZPflanzenphysiol. 80:95-104, (1976).


58/59

58

WAGNER, W., Zum Bestaubungsvorgang bei der Kulturtomate (L. esculentum Mill.). (MSThesis), Landwirtschaftchen Hoshchule Hohenheim, (1956).

WARD, K.M., Temperature and Fruit Set in the Tomato. Queesland Agr. J.82:641-644,

(1951).WEAWER, M.L. and Timm, H., Screening Tomato for High-Temperature Tolerance Throught

Polen Viability Tests. HortScience, 24(3):439-495, (1989).WENT, F. W., The Experimental Control of Plant Growth. Cronica Botanica Co. Watham

Mass. (1957).


59/59

TBTAKPROJE ZET BLG FORMU

Proje No: 105 O 089

Proje Ba l: Bombus Arlarnn Tozlayc Olarak Kullanld Cam Seralarda PolenKayna Olmas in Serann bir Blmne Istma Uygulamasnn Domatesin Verim veKalitesi zerine Etkileri

Proje Yrtcs ve Ara trmaclar: Prof.Dr. Nurgl ERCAN, Do.Dr. Fehmi GREL, Prof.Dr.M.Ziya FIRAT, Zir.Yk. Mh. Yasemin LKER

Projenin Yrtld Kurulu ve Adresi: Akdeniz niversitesi Ziraat Fakltesi Bahe BitkileriBlm - 07059 Antalya

Destekleyen Kurulu (larn) Ad ve Adresi: TBTAK, Issan Mhendislik Ltdti., Koppert Biyo.Mc. Pol. Sis.San. Tic. Ltdti., Agrotek Tohumculuk Tarm Sanayi ve Ticaret Ltd.ti, Has Fide.

Projenin Ba lang ve Biti Tarihleri: 01.09.2005- 01.03.2008

z (en ok 70 kelime)

Kk lekli cam seralarda serann tm yerine daha kk bir blmn starak, bublmdeki bitkilerin bombus arlar iin polen kayna olmasn salamak amacylayaplan bu almada, cam seralarda ok dk bir stma maliyeti ile k aylarndabombus ars kullanm yaygnlatrlm ve tek rn yetitirme dneminde halen yaygnolan byme dzenleyicilerinin kullanm azaltlm olacaktr. Ayrca serada bombus arskullanld iin kontrollu pestisit kullanm da ikincil bir fayda salayacaktr.

Bu almada; ksmi stma ile stma blgesinde dk scaklklarn sebep olduu polenmiktarndaki azalmalar nlenmi, polen canll artm, zellikle abortif polen oluumu enaza indirgenmitir. Bombus arlarnn ksmi stma yaplan serada etkili tozlama yapmas

sonucu bu seradan elde edilen domatesler verim ve kalite bakmndan stmasz seradandaha iyi sonu vermilerdir.

Anahtar Kelimeler: Istlmayan cam sera , ksmi stma, bombus ars, tozlanma, Domates

Projeden Yaplan Yaynlar: 6-11 Nisan 2008 tarihlerinde Antalyada yaplanStrategiesTowards Sustainability of Protected Cultivation in Mild Winter Climate isimli uluslararas

Documents

Bombus Arılarının Tozlayıcı Olarak Kullanıldığı Cam Seralarda Polen Kaynağı Olması çin Seranın Bir Bölümüne Isıtma Uygulamasının Domatesin Verim ve Kalitesi Üzerine