“BOOM na BOOM”

Isang Pag-aaral at Pagtukoy sa Ikonograpiya ng Patók Jeepney sa Montalban, Rizal

Departamento ng Sining at Komunikasyon

Kolehiyo ng Agham at Sining

Unibersidad ng Pilipinas - Maynila

Bilang Pagsasakatuparan sa mga Pangangailangan sa Kursong

Bachelor of Arts in Philippine Arts (Cultural Heritage and Arts Management)

2013 – 01399

Ingal, Hanna Angelika A.

BA Philippine Arts

Mayo 2017

Ingal

BOOM na BOOM

Pahina i

PAGPAPATIBAY

Ang pag-aaral na ito na pinamagatang “BOOM na BOOM: Isang Pag-aaral at Pagtukoy sa

Ikonograpiya ng Patók Jeepney sa Montalban Rizal” ay iniharap ni Hanna Angelika A.

Ingal bilang pagsasakatuparan sa mga pangangailangan sa kursong Bachelor of Arts in

Philippine Arts (Arts Management and Cultural Heritage) ay tinatanggap at

inaaprubahan.

Odessa N. Joson

Tagapayo

Alice Benito-Adeva, M.A.

Pinuno

Departamento ng Sining at Komunikasyon

Leonardo Estacio Jr., Phd

Dekano

Kolehiyo ng Agham at Sining

Ingal

BOOM na BOOM

Pahina ii

ABSTRAK

Ang ahensiya ng LTFRB ay nais na magkaroon ng pagmomodernisa ng mga

pampublikong tansportasyon bilang pagpapa-unlad sa ekonomiya ng Pilipinas. Sa bayan

ng Rizal ay nauuso at dumarami ang kung tawagin ay mga Patók Jeepneys na tinututulan

ng LTFRB dahil sa mga nababalitang mga disgrasya tungkol sa mga ito. Dahil sa mga

balitang napapanuod tungkol dito ay tumatak na sa isipan ng mga mananakay ang mga

patók jeepneys bilang uri ng transportasyon na hindi ligtas at dapat ay hindi na tangkilikin

pa.

Nagsuri ng 100 patók jeepney na may biyaheng Montalban-Cubao upang

talakayin kung ano nga ba ang ikonograpiya ng isang patók jeepney sa Rizal at ang

indikasyon nito sa klase ng interes at popular na panlasa mayroon ang masa sa lugar na

iyon. Ginamit ang pag-aaral at teorya nina Erwin Panofsky at Charles Sanders Pierce sa

ikonograpiya at mga disenyo’t tanda, at itinala sa pamamagitan ng Saussurean Model ang

mga nasuring datos upang matukoy ang dominanteng disenyo at mga tanda na

makakapagsabi na isang ngang patók jeepney ang isang dyip. Lumabas sa datos na ang

dominanteng disenyo na inilalagay ay ang mga sumusunod: mga karakter mula sa Role-

Playing Games , horns o trumpets na aksesorya sa harap o labas ng dyip, padded na

kisame at de-tali ang pahinto, asul at pula na kulay ng ilaw sa loob dyip, at pang-

internasyonal na R&B ang uri ng musika na pinatutugtog.

Nagpapahiwatig na nakikiuso sa paglalaro ng mga Role-Playing Games, sa

musikang R&B tulad ng mga kanta nila Drake at Chris Brown ang mga patók jeepney

para maakit ang mga mananakay sa Rizal. Pinapahiwatig din ang pagkahilig sa kasiyahan

Ingal

BOOM na BOOM

Pahina iii

at piyesta o party dahil sa aksesoryang nilalagay at sa kulay ng ilaw ng ginagamit sa loob

ng dyip. Masasabing ang mga patók jeepneys sa Rizal ay isang behikulo na

nagpagpapahayag ng interes at popular na panlasa ng pabrikante, drayber, at mananakay

sa nasabing lugar.

Ingal

BOOM na BOOM

Pahina iv

PASASALAMAT

Nais pasalamatan ng mananaliksik ang mga sumusunod na tumulong sa

pagkumpleto ng kaniyang pag-aaral:

Sa Panginoon, maraming salamat po sa pagbibigay ng lakas, tiwala, kaalaman, at

pasensiya hindi lang para sa akin kundi pati narin sa mga taong kinailangan kong

kausapin at makapanayam upang matapos ang pag-aaral na ito.

Sa aking tagapayo na si Propesor Odessa N. Joson, unang-una sa pagtanggap sa

akin kahit na matagal ‘ko pong naipasa ang unang kabanata ng aking pag-aaral.

Pangalawa sa pasensiya dahil sa rami ng kinailangan baguhin sa aking pag-aaral. At sa

lahat-lahat, maraming maraming salamat po ma’am. Walang hanggang pasasalamat.

Siyang tunay.

Sa aking mga magulang, Eddie Ingal at Amafe Ingal, salamat po sa inyong

suporta. Alam ‘ko pong hindi niyo ito mababasa pero salamat parin. Lalo na sa aking

dakilang ama na sinamahan akong matapos ang pagsusuring ginawa para sa pag-aaral na

minsa’y umaabot ng 2:00AM. Mahal ko po kayo.

Kay ginoong Ryan Salvador ng Land Transportation Franchising and

Regulatory Board, maraming salamat po at nagbigay po kayo ng oras upang kayo po ay

aking nakapanayam kahit na marami po kayong ginagawang trabaho.

Kay ginoong Rafael Morales ng Morales Motor Corporation, maraming salamat

po at nagbigay po kayo ng oras upang kayo po ay aking nakapanayam kahit na may

birthday party po kayong inaayos at sa ice cream na pinakain niyo.

Ingal

BOOM na BOOM

Pahina v

Sa aking matalik na kaibigan, Czareana Jousch Parra, sa pasensiya at

pagsuporta sa akin lalo na sa mga panahon na hindi ko na alam kung paano matatapos

ang pag-aaral na ito at ikaw ay nandiyan upang ako’y bigyan ng lakas ng loob. At sa

araw-araw na pagpapaalala na tapusin ko na nga ang pag-aaral na ito.

Sa Block 10 Philippine Arts Batch 2017, salamat sa inyong lahat. Sa suporta at

pagmamahal. Kayo ang pangalawang pamilya ‘ko. Tiwala lang.

At sa lahat ng mga nagbigay ng suporta at tiwala sa akin, maraming marmaing

salamat po sa inyo.

Ingal

BOOM na BOOM

Pahina vi

TALAAN NG NILALAMAN

Pahina

Pagpapatibay i

Abstrak ii

Pasasalamat iv

Talaan ng Nilalaman vi

Talaan ng Talahanayan viii

Talaan ng mga Pigura ix

I. KABANATA I – Introduksyon

A. Pagpapakilala sa Pag-aaral p. 2

B. Pagpapahayag ng Suliranin ng Pag-aaral p. 8

C. Layunin ng Pag-aaral p. 9

D. Saklaw at Limitasyon ng Pag-aaral p. 9

E. Kahalagahan ng Pag-aaral p. 10

F. Teoretikal na Balangkas p. 11

G. Pagsusuri ng mga Kaugnay na Literatura p. 20

H. Metodolohiya p. 26

I. Organisasyon ng Pag-aaral p. 30

II. KABANATA II – Ang Kasaysayan at Sining ng mga Dyip

A. Ang Kasaysayan ng Philippine Jeepney p. 32

B. Sining sa Dyip p. 35

Ingal

BOOM na BOOM

Pahina vii

III. Presentasyon ng mga Nakalap na Datos

A. Ang Proseso ng Pagkalap ng Datos p. 39

B. Mga Nakalap na Datos p. 40

C. Buod ng mga Nasuri at Naitalang Datos ng mga Dyip p. 42

IV. Pagsusuri ng mg Datos

A. Ang mga Disenyo Ayon sa Pag-aaral ni Panofsky

Tungkol sa Ikonograpiya p. 52

B. Ang mga Disenyo Ayon sa Teorya ng mga Tanda

ni Peirce at sa paraang Saussurean Model p. 58

V. Konklusyon at Rekomendasyon

A. Ang Ikonograpiya ng isang Patók na Dyip p. 65

B. Mga Rekomendasyon p. 66

LISTAHAN NG SANGGUNIAN p. 68

LISTAHAN NG BIBLIYOGRAPIYA p. 72

MGA APENDISE

APENDISE A – Panayam Kay Ginoong Ryan Salvador ng LTFRB xi

APENDISE B – Panayam kay Ginoong Rafael Morales ng

Morales Motors Corporation xxvii

APENDISE C – Mga Larawan ng mga Nasuring Dyip xxxiv

APENDISE D – Halimbawa ng Talaan ng mga Nasuring Dyip

na may Rutang Montalban-Cubao xlviii

Ingal

BOOM na BOOM

Pahina viii

TALAAN NG TALAHANAYAN

Pahina

1. Halimbawa ng Talaan ng Disenyo at Tanda ng mga Susuriin na Dyip p. 28

2. Mga Tanong sa Pakikipagpanayam p. 29

3. Halimbawa ng Talaan ng mga Nasuring Dyip p. 41

4. Buod ng Disenyo (Labas): Main Body ng mga Nasuring Dyip p. 43

5. Buod ng Disenyo (Labas): Side Door ng mga Nasuring Dyip p. 44

6. Buod ng Mga Aksesorya ng mga Nasuring Dyip p. 45

7. Buod ng Disenyo (Loob): Kisame ng mga Nasuring Dyip p. 47

8. Buod ng Disenyo (Loob): Ilaw ng mga Nasuring Dyip p. 48

9. Buod Uri ng Musika ng mga Nasuring Dyip p. 50

10. Buod ng Pabrikante / Manufacturer ng mga Nasuring Dyip p. 51

11. Primary / Natural Subject Matter ng mga Disenyo ng mga Nasuring Dyip p. 52

12. Secondary o Conventional Subject Matter ng mga Disenyo

ng mga Nasuring Dyip p. 55

13. Intrinsic Meaning o Content ng mga Disenyo ng mga Nasuring Dyip p. 57

14. Pierce’s Theory of Sign ng mga Nasuring Dyip p. 58

15. Saussurean Model ng mga Nasuring Dyip p. 59

16. Ikonograpiya ng isang Patók na Dyip p. 64

Ingal

BOOM na BOOM

Pahina ix

TALAAN NG MGA PIGURA

Pahina

1. Teoretikal na Balangkas p. 11

2. Saussurean Model vs. Pierce’s Theory of Sign p. 18

3. Metodolohiya ng Pag-aaral p. 26

4. Description of Patók ni Fame Pascua p. 27

5. Comparison between Regular Jeep and Patók ni Fame Pascua p. 27

6. Mapa sa Pagsusuri ng mga Dyip p. 39

7. Litrato ng Disenyo (Labas): Main Body ng mga Dyip p. 42

8. Tsart ng Disenyo (Labas): Main Body p. 43

9. Tsart ng Disenyo (Labas): Main Body p. 43

10. Litrato ng Disenyo (Labas): Side Door ng mga Dyip p. 44

11. Tsart ng Disenyo (Labas): Side Door p. 44

12. Tsart ng Disenyo (Labas): Side Door p. 45

13. Litrato ng mga Aksesorya ng mga Dyip p. 45

14. Tsart ng mga Aksesorya p. 46

15. Tsart ng mga Aksesorya p. 46

16. Litrato ng Disenyo (Loob): Kisame ng mga Dyip p. 47

17. Tsart ng Disenyo (Loob): Kisame p. 47

18. Tsart ng Disenyo (Loob): Kisame p. 48

19. Litrato ng Disenyo (Loob): Ilaw ng mga Dyip p. 48

20. Tsart ng Disenyo (Loob): Ilaw p. 49

21. Tsart ng Disenyo (Loob): Ilaw p. 49

Ingal

BOOM na BOOM

Pahina x

22. Tsart ng Uri ng Musika p. 50

23. Tsart ng Uri ng Musika p. 50

24. Tsart ng Pabrikante / Manufacturer p. 51

25. Tsart ng Pabrikante / Manufacturer p. 51

26. Halimbawa ng Role-Playing Game p. 53

27. Halimbawa ng Role-Playing Game (RPG) p. 53

28. Mga Dyip na may RPG na Disenyo p. 54

29. Mga Dyip na may Karakter sa Pelikula na Disenyo p. 56

30. Halimbawa ng RPG at MMORPG games for android p. 62

31. Halimbawa ng RPG at MMORPG games for android p. 62

32. Aliwan Fiesta 2014: Philippines’ Grand Festival of Champions p. 62

33. Philippine Marching Band – Banda Independiente 22 Pililla Rizal p. 62

34. Madala na Kulay sa mga Party p. 63

35. Madala na Kulay sa mga Party p. 63

36. Drake as Top Artist: Billboard Music Awards 2017 p. 64

Ingal

BOOM na BOOM

Pahina 2

KABANATA I - Introduksyon

A. Pagpapakilala sa Pag-aaral

“Commuting. More fun in the Philippines.” Isa lamang ito sa mga salawikain o

slogans na kasama sa kampanyang “It’s more fun in the Philippines” ng Departamento

ng Turismo ng bansang Pilipinas. Ang slogan na ito, na naka-paskil sa ibabaw ng isang

waiting shed sa tapat ng isang mall, ay nakita ng mananaliksik habang siya ay

bumabyahe pauwi. Kung iisipin, ang katagang ito ng D.O.T (Department of Tourism) ay

maaaring totoo at maaaring hindi rin naman sa isang taong nagko-commute ng ilang taon

na. Marahil nagkakatotoo ito dahil sa napaka rami ng uri ng transportasyon sa bansang

Pilipinas na maaaring magamit pag magko-commute. Nariyan ang LRT (Light-Rail

Transit), MRT (Metro-Rail Transit), o ang PNR (Philippine National Railways). Nariyan

din ang mga bus, mga traysikel at pedikab, at, ang pinaka popular, ang mga dyip o

jeepney (Relos, 2012). Marahil ay masasabing masaya dahil mararanasan ng isang turista

kung paano ba nagko-commute ang mga Pilipino na parte na ng kultura ng Pilipinas.

Dahil na rin sa mga iba’t ibang uri ng transportasyon, makikita rin kung gaano kalikhain

ang mga Pilipino dahil sa iba’t ibang itsura ng mga ito pagdating sa disenyo, kulay, at

estilo. Ayon sa sinabi ni Orlando V. Lucero sa isang artikulo na isinulat ni Gel Santos

Relos para sa website ng Inquire.Net:

Going places, from town to town, is not a problem – colorful

jeepneys are here [while you ride] with other people. You can ask

drivers [how to get to] where you want to go. They are friendly

(Relos,2012).

Ngunit kung mayroong saya sa pagko-commute, mayroon ring lungkot o inis na

maaaring maramdaman dahil sa usok at polusyon na malalanghap habang bumabiyahe sa

Ingal

BOOM na BOOM

Pahina 3

dahilan na halos lahat ng uri ng transportasyon na nabanggit ay bukas sa paraang walang

takip ang bintana, hindi tulad sa mga taxi at pribadong kotse. Bukas din ito sa paraang

madalas ay walang pintuan na sinasara upang madaling makasakay ang mga pasahero.

Bukod pa rito ang ingay na maririnig galing sa mga tambutso ng mga ito. Ang nasabing

mga katangian ay mas makikita sa mga tinatawag na dyip o jeepney.

Ang mga jeepney o dyip kung tawagin ay marahil ang pinaka popular na uri ng

transportasyon sa bansang Pilipinas dahil halos saang parte ka man ng bansa magpunta ay

mayroon at mayroon kang makikitang jeepney, ngunit iba-iba ang estilo o anyo sa ibang

dyip na makikita sa ibang parte ng bansa. Sa dami ng dyip na bumabyahe sa Metro

Manila palang ay nagkakaroon ng paminsan-minsan na matinding trapiko dahil sa

kasikipan na naidudulot nila sa kalsada. Bukod dito, ang mga dyip ay isa sa pinakamura

na uri ng transportasyon sa Pilipinas. Madalas ding gamitin ang mga dyip na ito kahit sa

mga probinsiya dahil nagagamit ito upang maghakot at magbiyahe ng kanilang mga

panindang gulay, prutas, o karne man papuntang Maynila o sa iba’t ibang mga palengke

dahil sa haba at laki ng espasyo sa loob. Bukod sa paglalagay ng mga paninda sa loob ng

dyip ay minsan nasa ibabaw pa ito ng mismong bubong at itinatali nalang upang hindi

mahulog (the Philippines,n.d.). Sa sobrang popular din nito ay ginawa na din itong isang

icon o simbolo na pag nakita sa isang souvenir shop bilang isang miniature jeep na gawa

sa kahoy o kaya’y sa metal mismo, at sa mga damit o bag o kung saan mang bagay na

naka-imprinta, ay masasabing Pilipinas iyon o gawang Pinas. Hindi lang makikita ang

mga ito sa mga lokal na tindihan dito sa Pilipinas dahil kahit sa mga sikat na online shop

websites tulad ng Ebay ay binibenta ito (Brum2000,2006). Ngunit saan nga ba nagmula

ang popular na dyip? Ayon sa isang website, ang nakikitang mga jeepney ngayon ay

Ingal

BOOM na BOOM

Pahina 4

nagmula sa jeep na sasakyan na naiwan at iniwan ng mga Amerikano noong Ikalawang

Digmaang Pandaigdig (World War II) (Toursism in the Philippines, 2008). Ngunit ang

jeep na ginagamit ng mga Amerikano noon ay isang sasakyan na pang-militar na kung

saan hanggang apat o hanggang lima lamang ang maaaring makasakay dito. Nang

nagsialisan na raw ang mga Amerikano noong matapos ang Ikalawang Digmaang

Pandaigdig, ang mga surplus o mga sobrang dyip ay ibinenta o kaya’y ibinigay nalang sa

mga Pilipino (Tourism in the Philippines, 2008). Sa isa pang website, may isa pang tawag

sa mga jeep na ito. Ayon sa website ng United States Jeepney, ang tawag sa mga jeep na

ibinigay ng mga Amerikano noon ay Willys Jeep o Willys Jeep Station Wagon na

sinimulan at ipinakilala ng Willys-Overland Motors noong 1946 (United States Jeepney,

n.d.). Ayon din sa website, ang nagdisenyo ng Willys Jeep ay si Brook Stevems, na isang

industrial designer, noong kalagitnaan ng 1940’s at nagtagal ng hanggang 1965. Mula sa

mga binigay at iniwan na mga jeep na ito ng mga Amerikano ay sinasabing ito’y

binaklas, dinagdagan, at hinabaan upang mas marami ang makasakay dito. Nilagyan din

ito ng metal na bubong at nilagyan ng mga dekorasyon tulad ng mga matitingkad na

kulay at mga palamuti. Ngunit hindi pwedeng basta-basta ka nalang gagamit ng isang

dyip. Kinakailangan ang isang nagmamaneho ng dyip ang driver’s license na

nagpapatunay na pwede siyang magmaneho ng nasabing behikulo at ang dyip na

ipampapasada ay mayroong iisang ruta at fixed fare rate na nagsasaad ng presyo ng dapat

ibayad ng pasahero (Tourism in the Philippines, 2008).

Sa ngayon, napakaraming jeep ang makikita na humaharurot sa kalsada ng Metro

Manila. Kadalasan sa mga klase ng dyip na ito ang gamit ay mga surplus o sobrang

materyales na sinasabing galing sa Hapon. Madalas ay gawa na rin ang mga dyip mula sa

Ingal

BOOM na BOOM

Pahina 5

mga gamit na o second-hand na mga trak na galing din sa mga Hapon. Ang mga dyip din

ngayon ay may iba’t ibang haba rin na kung minsan ay umaabot sa 18 hanggang 30 ang

naisasakay na pasahero (Stuart Jr., n.d.). Mayroon din namang may iba’t ibang “gimik” o

dekorasyon hindi lang sa labas, na may mga iba’t ibang klase ng imahe na gawa mula sa

mga stickers o kaya’y ipininta gamit ang airbrush (Stuart Jr., n.d.), kundi pati na rin sa

loob na may mga iba’t ibang uri ng ilaw at musika na tila’y mayroong piyesta na

nagaganap sa loob mismo ng sasakyan (Pascua, 2009). Ayon sa isang pag-aaral ni Fame

Pascua tungkol sa mga tinatawag na patók jeepney, nilarawan niya ito bilang isang

jeepney na: may mga matitingkad at makukulay na design, malakas na musika o sound

system, mabilis magpatakbo o humaharurot, at maingay sa kalsada dulot ng pagbe-brake

at ng mismong makina (Pascua, 2009). Ayon rin kay Pascua, para sa mga drayber at sa

isang empleado ng Morales Motor Corporation, ang isang sinasabing patók na dyip ay

maporma o maraming disenyo at borloloy, malakas magpatugtog ng musika, mabilis

magpatakbo at kayang mag-banking (Pascua, 2009). Dito marahil nagmula ang katagang

“Patók Jeepney” para sa mga modernong klase ng mga dyip dahil sa kakaibang gimik ng

mga ito. Ang salitang “patók” ayon sa pag-aaral ni Pascua, na mula rin sa diksiyonaryo

ng Komisyon sa Wikang Filipino (KWF, 1989), ang kahulugan ng salitang “patók” ay

ang mga sumusunod:

Patók. (Adj.)

1. In gambling, favorite in betting; most likely to win (Sa sugal, maraming

taya; llamado)

2. In movies, blockbuster (Sa pelikula, maraming nanood)

3. Gorgeous / fabulous (magandang-maganda)

(KWF, 1989, 717), (Pascua, 2009).

Ingal

BOOM na BOOM

Pahina 6

Kung ihahambing ang mga depinisyon na ito sa paglalarawan ni Pascua at sa

sinabi ng drayber at ng empleado ng Morales Motor Corporation, maaaring matukoy ang

isang patók na jeepney pagdating sa mga disenyo, klase ng pagpapatugtog, at sa klase ng

pagmamaneho ng mga ito (Pascua, 2009).

Sa panayam naman kay ginoong Ryan Salvador na pinuno o head ng Public

Assistance and Complaints Desk Division (PACD) ng Land Transportation Franchising

and Regulatory Board (LTFRB), para sa kaniyang opinyon ang mga patók na jeepney ay

yung mga dyip na malalakas magpatugtog ng musika, may mga kung ano-anong klase ng

ilaw, at mabilis magpatakbo o magmaneho (Salvador, 2017). Inihalintulad din ni ginoong

Salvador ang mga nasabing dyip sa mga kotseng pangkarera na may mga sinasabing set-

up na kaya ginagawa ng mga may-ari ng mga dyip na lagyan ng kung ano-anong burloloy

ay para sa kanilang leisure o kaya ay dahil “trip” lang nila upang magmukhang kakaiba o

unique sa mga pasahero at para narin makahakot ng maraming pasahero (Salvador,

2017).

Mayroon ding nakasakay sa isang dyip na may flat screen television sa loob

mismo ng dyip habang nagpapalabas ito ng mga kung tawagin ay music videos habang

ang tunog na nagmumula rito ay maririnig ng lahat ng tao sa loob at sa labas ng sasakyan

sa lakas nito. Bukod sa lakas ng musika ng mga patók jeepneys na ito, minsa’y kapansin-

pansin ang ingay na nanggagaling rin sa mismong tambutso nito. Aakalain mo na tila

ba’y nanunuod ka ng karera ng mga dyip sa ingay ng kanilang mga tambutso. Sa mga

napapanuod na balita at sa mga mababasang artikulo mula sa mga news website, ngayon

ay napapadalas ang usap-usapin sa mga uri ng jeepney na pumapasada sa mga kalsada at

sa mga prangkisa nito. Nariyan ang balitang tatanggalin na ang mga lumang dyip upang

Ingal

BOOM na BOOM

Pahina 7

magbigay daan sa modernisasyon nito at ang nangyaring tigil-pasada noong ika-27 ng

Pebrero upang pigilan at tutulan ang planong modernisasyon ng gobyerno (Popioco,

2017). Ngunit sa panayam kay ginoong Salvador ay ang ibig sabihin daw ng kagustuhan

ng gobyerno na i-modernize ang mga dyip ay hindi ibig sabihin tatanggalin na lahat ng

dyip ng biglaan nalang basta-basta. Ayon sa kaniya, ang ibig sabihin ng modernisasyon

na ito ay ang pag-iisip at pag-iimplementa ng mga paraan upang mas mabawasan ang

energy consumption at polusyon na naidudulot ng mga lumang dyip, tulad nalang ng

pagpapalaganap ng mga nasabing ejeepneys (Salvador, 2017).

Bukod sa balitang ito, mayroon ding nakalap na isang artikulo na tumatalakay sa

isang patók na dyip na isinuspinde ang prangkisa. Sa artikulong ito, nakalahad ang

pagpapataw ng suspensyon ng LTFRB sa prangkisa ng isang patók jeepney na sinasabing

nag-viral o sumikat dahil sa isang video na nakitang pagewang-gewang na tumatakbo o

namamasada sa may lugar ng Marikina (Dela Cruz, 2016). Dahil din sa nasabing isyu ay,

ayon sa isa pang artikulo, nagbigay ng babala ang LTFRB sa mga drayber o tsuper at

mga tagapamahala ng mga sinasabing patók jeepneys na tinuturing ang mga kalsada

bilang lugar kung saan umaakto sila na nakikipag karera. Sa artikulo rin na ito, ang

tinutukoy daw na patók jeepney ng LTFRB ay yung mga dyip na may malalakas na

musika o sounds at pinapatakbo ng sobrang bilis. Bukod dito, nagbabala ang nasabing

ahensiya na isususpinde nila o kaya naman ay babawiin o kukunin ang lisensiya ng mga

tsuper ng nasabing mga patók jeepney kapag sila ay hindi tumigil sa ganoong uri ng

pamamasada dahil itinataya rin nila ang buhay ng kanilang mga pasahero (Atencio,

2016).

Ingal

BOOM na BOOM

Pahina 8

Ilang beses na ring may nakasakay sa mga patók jeepney na mismong siya ay

nakaramdam ng takot dahil sa uri ng pagpapatakbo ng mga ito. Sa artikulo na isinulat ni

Joel Atencio ay nakasaad na noong taong 2015 ay mayroong 833 na kaso ng mga drayber

ng dyip na hindi maingat sa pagmamaneho (Atencio, 2016). Bukod dito, sa mga nakalap

na babasahin patungkol sa usapin ng mga dyip sa Pilipinas ay karamihan luma na o

nangangailangan ng pagdadagdag ng impormasyon. May mga pag-aaral narin na

naisagawa ngunit madalas ay tungkol sa kasaysayan ng mga ito o kaya nama’y tungkol sa

itsura ngunit nakasaad sa paraang naratibo lamang. Upang mas magkaroon pa ng mas

malinaw na pagtingin, depinisyon, at pagpapaliwanag kung ano nga ba ang isang patók

jeepney, naisip na ang pagtukoy sa ikonograpiya ng isang patók jeepney sa Montalban,

Rizal ang magiging sentrong usapin ng pag-aaral na ito.

B. Pagpapahayag ng Suliranin ng Pag-aaral

Madalas sa usapin ng mga patok na dyip ay hindi alam kung ano nga ba ang itsura

o ikonograpiya nito. Kapag nasabi na isa itong dyip na may malakas na tugtugin at

maingay sa kalsada ay parang naiintindihan naman ngunit hindi parin nila lubusan na

maintidihan kung ano iyon. Bukod dito, marami ang maaaring makalap na babasahin o

mga artikulo tungkol sa mga dyip ng Pilipinas. Ngunit karamihan dito ay luma na o

kaya’y nangangailangan na ng karagdagang impormasyon lalo na ngayong mabilis

magbago ang teknolohiya at ang sinasabing trend ng masa. Pagdating sa usapin ng mga

patók jeepneys, mayroon namang makikita na mga artikulo tungkol dito ngunit kadalasan

ay mga balita tulad ng nagsasabing pagsuspende sa klase ng mga dyip na ito (Atencio,

2016). Ngunit hindi pa rin malinaw sa karamihan kung ano nga ba ang isang patók na

jeepney. Kadalasan ay sinasabing patók na agad ang isang dyip kapag nagpapatugtog ng

Ingal

BOOM na BOOM

Pahina 9

malakas na musika at mabilis ang pagpapatakbo nito. Mula rito, sa pagtukoy ng kung ano

o ano-ano ang magsasabing patók ang isang dyip, maaaring malaman kung ano ang

masasabi nito sa klase ng interes o popular na panlasa mayroon ang pabrikante, drayber,

at mga mananakay sa isang lugar.

Ang katanungan na nais mabigyan ng kasagutan ng pag-aaral ay “Ano ba ang

ikonograpiya ng isang patók jeepney sa Rizal at ang indikasyon nito sa klase ng interes at

popular na panlasa mayroon ang mga pabrikante, drayber, at mananakay sa Rizal?”.

C. Layunin ng Pag-aaral

Bukod sa paghahanap at pag-aaral sa nasabing suliranin, layunin din ng pag-aaral

na ito ang mga sumusunod:

a) Magsagawa at magkaroon ng pagdodokumento ng 100 na patók jeepneys mula sa

189 na patók jeepneys na may rutang Montalban-Cubao.

b) Makapanayam ang pabrikante na madalas pinagpapagawan ng mga dyip base sa

talaan na gagamitin.

c) Masuri ang mga nakalap na datos sa iisang elemento bawat kategorya upang

matukoy ang mga elemento na masasabing ikonograpiya ng isang patók na dyip.

d) Maiugnay ang ikonograpiya ng isang patók na dyip upang matukoy ang klase

interes at popular na panlasa mayroon ang mga pabrikante, drayber, at mananakay

sa Rizal.

D. Saklaw at Limitasyon ng Pag-aaral

Para sa pag-aaral na ito, ang bilang ng mga patók na jeepney na isasama sa pag-

aaral ay aabot lamang ng 100 na katumbas ng 53% ng kabuuang bilang ng mga jeepney

na may rutang Cubao hanggang Montalban (Joaquin, 2017). Ayon sa panayam na

Ingal

BOOM na BOOM

Pahina 10

naisagawa kay ginoong Ryan Salvador ng LTFRB, mas madalas at marami raw ang klase

ng patók na dyip sa rutang ito kung kaya’t ito ang ruta na napili narin ng para sa pag-aaral

na idudokumento. Ang pabrikante na hihingan ng pahayag at pagdodokumento ng mga

dyip ay gagawin lamang sa ilalim ng pahintulot.

E. Kahalagahan ng Pag-aaral

Ang dyip ay matagal na bilang isang Philippine Icon (Dela Torre, 2002). Makikita

ito sa mga tinatawag na souvenir shops at kilala ng mga dayuhan bilang simbolo na

pumapatungkol sa Pilipinas at sa kultura nito. Katulad narin ng naisaad sa introduksyon

ng pag-aaral na ito, mapapansin na kinakailangan narin baguhin o kaya ay madagdagan

ang impormasyon na makikita sa mga artikulo o babasahin na pumapatungkol sa mga

dyip ng Pilipinas. Sa pamamagitan ng pag-aaral na ito ay magkakaroon ng bagong

impormasyon at pagkakakilala sa mga patók jeepney dahil na rin ang klase ng mga dyip

na ito ay madalas na nakikita sa mga kalsada. Bukod dito ay mabibigyan ng tamang linaw

kung ano nga ba ang isang patók jeepney na hindi lang basta isang dyip na may malakas

na pagpapatugtog ng musika at mabilis magpatakbo o humaharurot sa mga kalsada. Na

ang mga ito ay may maaaring makaambag sa pagpapakita ng klase ng interes at popular

na panlasa mayroon ang mga pabrikante, drayber, at mga mananakay sa bayan ng Rizal.

Ingal

BOOM na BOOM

Pahina 11

F. Teoretikal na Balangkas

Sa pag-aaral na ito, ang pokus o ang tatalakayin ay ang ikonograpiya ng isang

patók na dyip upang matukoy kung ano-ano ang mga disenyo o anyo na mayroon dapat

ang isang dyip upang masabi na ito ay isang patók. Sa pamamagitan ng pag-aaral sa

ikonograpiya, maaaring malaman kung bakit iyon ang mga disenyo o anyo ng isang patók

na dyip at kung mayroon ba itong mga espesipikong dahilan o kung ano ba ang

nakaakibat na interpretasyon dito. Ang pag-aaral ni Erwin Panofsky ang gagamiting

basehan sa pagtatalakay sa paksa ng ikonograpiya. Iuugnay din sa paksa ng ikonograpiya

ang paksa tungkol sa mga disenyo at tanda sa pamamagitan ng Saussurean model. Sa

pagtalakay sa disenyo at tanda ay ipapasok din ang ilang mga pag-aaral na nagawa na

tungkol sa mga dyip ng Pilipinas. Itatalakay din ang tungkol sa kulturang popular at ang

teorya o ang kaalaman tungkol dito na iuugnay sa paksa ng ikonograpiya at ng disenyo at

tanda. Matapos ang lahat ay iuugnay na ito sa mga nakalap na datos sa pagsusuri ng mga

dyip na may mga biyaheng Cubao-Montalban.

Pig. 1

Patók Jeepney

Ingal

BOOM na BOOM

Pahina 12

1. Ikonograpiya

Ayon sa diksyunaryo ng Merriam-Webster, ang salitang Iconography, o

ikonograpiya sa Tagalog, ay galing sa salitang Griyego na eikonographia na ang ibig

sabihin ay guhit (sketch) at paglalarawan (description). Ang salitang ikonograpiya ay ang

pagkakahulugan ng isang bagay gamit ang pinagsama-samang simbolo o mga imahe

(Iconography, Merriam-Webster). Sa madaling salita, ang ikonograpiya ay mga imahe o

mga simbolo na pumapatungkol o konektado sa isang bagay o sa kung ano man.

Upang mas maintindihan ang ikonograpiya, ipinaliwanag ni Erwin

Panofsky sa kanyang An Introduction to Iconography and Iconology ang

ikonograpiya bilang paksa sa ilalim ng kasaysayan ng sining na tumatalakay sa

kung ano ang ibig sabihin ng isang obra o mga likhang-sining taliwas sa anyo o

“form” nito (Panofsky, 1972). Itinalakay ni Panofsky ang kaibahan ng paksa

(subject matter) o ng kahulugan (meaning) sa anyo (form) sa pamamagitan ng

paggamit ng sitwasyon kung saan ang isang tao, kakilala, o kaibigan ay binati

siya sa paraan na pagtanggal ng sombrero. Para kay Panofsky, mayroong tatlong

uri ng interpretasyon ng isang bagay (Panofsky, 1972). Ito ay ang:

a) Primary o Natural Subject Matter – Sa uring ito sinasabi ni Panofsky na ito ay

nahahati sa dalawang kategorya: ang Factual at ang Expressional. Sa uri rin na ito

mauunawaan at tinutukoy ang mga espesipikong detalye tulad ng mga linya o

kulay, o ng mismong representasyon ng isang bagay tulad ng mga hayop

ohalaman, at ito’y ihahambing at ilalagay sa isang sitwasyon kung saan ang isang

tao ay mayroon o nagkaroon na ng karanasan na kasama ang mga ito.

Ingal

BOOM na BOOM

Pahina 13

b) Secondary o Conventional Subject Matter – Sa uring ito ay itinalakay ni Panofsky

ang pag-uugnay sa isang lalaki na may kutsilyo na ito ay si St. Bartholomew at

ang isang babae na may hawak na melokoton (peach) ay isang pagsasatao kay

Veracity. Sa halimbawa o paghahambing ni Panofsky, sa uring ito ay sinasabing

ito ang pag-uugnay sa mga simbolo o komposisyon ng sining sa mga tema at

konsepto, o sa halimbawang ginawa ni Panofsky, sa mga kaalaman sa literatura,

mga kuwento, o sa mga alegorya. Ayon kay Panofsky, sa paraang ito ay mas

nagkakaroon ng pag-unawa sa mga obra o mga sining na makikita dahil ito ay

tumatalakay sa mga tiyak na tema at konsepto.

c) Intrinsic Meaning o Content – Sa uring ito tinatalakay ang mga maaaring

nakapagbigay ng impluwensiya sa gumawa ng simbolo o ng obra, tulad ng estado

ng saloobin ng bansa, panahon noong ginawa ang obra, sa anong uri ng

populasyon ba kasama ang gumawa, o kung ano pang relihiyon ang mayroon ang

gumawa.

Base sa mga uri ng pag-aaral ng ikonograpiya na isinigawa ni Panofsky, magagamit ito sa

pag-aaral na gagawin sa mga patók na dyip sa mga paraang:

a) Sa mga dekorasyon na inilalagay sa mga dyip, marahil ay may karanasan ang

may-ari na kasama ang bagay o mga bagay na iyon. O kaya naman, kaya mas

nangingibabaw ang kulay ng asul o dilaw o kung ano mang kulay ay dahil sa

tingin ng may-ari ay mas kilala ito at mas makikita ito ng mga pasahero kaysa sa

ibang kulay.

b) Sa mga disenyo sa gilid ng dyip, halimbawa ay kung mayroong dibuho ng isang

lalaki na may hawak na parang sibat na gawa sa kidlat ay pumapatungkol kay

Ingal

BOOM na BOOM

Pahina 14

Zeus, pero sa may-ari ano ba ang ibig sabihin ng guhit o simbolong iyon? Kung

para sa kaniya ba ay may iba pa siyang alam na istorya tungkol sa guhit na iyon.

c) Sa mga disenyo at aksesoryang inilalagay sa dyip, maaaring masabi kung sa

anong parte ng klase ba ng lipunan ang may-ari. Siya ba ay nasa lower, middle, o

upper class? Kung may mga relihiyosong simbolo o guhit sa dyip ay maaaring

masabi kung anong relihiyon ang mayroon siya at kung paano niya naipapahayag

ang kaniyang relihyon.

Sa pag-aaral ng konsepto ng ikonograpiya ay malalaman ang dahilan kung ano at bakit

iyon ang klase ng disenyo mayroon ang isang patók na dyip.

2. Disenyo (Design) at Tanda (Sign)

Sa libro ni Susan Josephson na From Idolatry to Advertising: Visual Art and

Contemporary Culture, tinalakay niya ang konsepto ng design art. Ayon kay Josephson,

ang design art daw ay ang sining na maaari rin makita sa mga bagay na ginagamit

(Josephson, 1996). Ginawa niyang halimbawa ang mga disenyo na makikita sa mga

kahon ng tisiyu. Sinabi rin niya na mismong ang biswal na anyo ng mga bahay, kotse,

muwebles, at mga damit ay lahat design art. Sa madaling salita, sinabi ni Josephson na

maaaring isipin at tingnan ang design o disenyo bilang isang malikhain na kilos ng

paghuhulma ng mga bagay upang maging kapakipakinabang at maging kaakit-akit

(Josephson, 1996).

Kung iuugnay ito sa mga klase ng disenyo na inilalagay o ipinipinta sa mga

sinasabi na patók jeepneys, kaya nila ito nilagyan ng ganoong disenyo ay upang mas

makahikayat sila ng mga pasahero at sila’y tangkilikin. Lalagyan nila ng iba’t ibang

kulay o kaya’y mga karakter ng popular na pelika dahil ito ang nauuso. Ayon nga sa

Ingal

BOOM na BOOM

Pahina 15

panayam kay ginoong Ryan Salvador, wala naman daw na batas na pinagbabawal ang

ganitong klase ng pagdidisenyo ng kanilang mga dyip. Nakikita rin niya na kaya ito

ginagawa ng mga may-ari ay para nga mas makahatak sila ng mga pasahero dahil sila ay

kakaiba o unique ang kanilang mga disenyo (Salvador, 2017). Ayon sa pag-aaral ni Fame

Pascua, madalas sa mga sinasabing patók na dyip ay mga disenyo na gawa ng airbrush-

painted designs upang mas makatipid hindi lang sa gastos ngunit sa oras rin (Pascua,

2009). Dito papasok ang katanungan na upang maging isang patók ang isang dyip ay

dapat bang airbrush-painted lahat ng disenyo? Dapat bang mayroong kakaibang disenyo?

Anong klaseng mga disenyo, lalo na pagdating sa mga nakapintura sa gilid ng isa dyip,

ang mayroon dapat ito? Sa pag-aaral sa uri ng disenyo mayroon ang isang patók na dyip

ay makakatulong ito sa pagtukoy sa ikonograpiya nito.

Pagdating naman sa usapin ng signs, gagamitin ang sinasabing Saussurean Model

upang talakayin ang relasyon ng signifier at ng signified (Chandler, 2007). Sa libro ni

Chandler ay ginamit niya ang Saussurean model sa salitang “open” o sa Tagalog

ay “bukas”, na madalas ay nakikita sa pintuan o kaya’y sa bintana ng mga

tindahan. Ang salitang “open” ay isang halimbawa ng sign na may kaakibat na:

Signifier – ang salitang “open”

Signified concept – ang tindahan ay bukas o “open” upang tumanggap ng mga

transaksiyon. (Chandler, 2007).

Kung ang konseptong ito ay iuugnay sa mga sign na makikita sa isang dyip tulad ng sign

na “for hire”, maaaring ganito ang ibig sabihin:

Signifier – ang salitang “for hire”

Signified – ang dyip.

Ingal

BOOM na BOOM

Pahina 16

Signified Concept – ang nasabing dyip ay for hire o ito ay maaaring rentahan

upang magamit.

Kung titignan ang modelo o pag-iisip na ito, ang salitang signifier ay tumutukoy sa

mismong sign o tanda na maaaring salita, tunog, o kilos. Ang salitang signified naman ay

kung ano ang kinakatawan ng signifier o kung saan o sa ano nakaakibat ang sign. At ang

signified concept naman ay kung ano ang pagkakaintindi at kung paano ginagamit ang

signifier.

Sa halimbawa na ibinigay ni Chandler sa salitang “open”, sinasabi niya na ang

isang sign ay dapat mayroong signifier at signified (Chandler, 2007). Sinabi rin niya sa

kaniyang libro na ang isang sign ay madaling makikilala kung ito ay mayroong signifier

at partikular na signified. Ginawa niyang halimbawa muli ang salitang open bilang

signifier na ito’y magkakaroon ng ibang signified kung ang salita o sign na ito ay

nakalagay sa isang pindutan sa elebeytor (elevator) tulad ng “push to open door”.

Sinasabi niya na ang ibang mga bagay o signifier ang mayroong salitang “open” ngunit

may kaniya-kaniya at natatangi na pagpapares na magtatatag ng iba’t ibang sign

(Chandler, 2007).

Sa artikulo naman ni Albert Atkin na pinamagatang Peirce’s Theory of Signs ay

tinatalakay niya ang relasyon ng signifying element ng mga tanda, ng object o ng bagay,

at ng interpretant bilang saligan ng istraktura ng isang tanda (sign) sa perspektibo ni

Charles Sanders Peirce (Atkin, 2010). Kung iuugnay ito sa Saussurean Model na

sinasabing ang sign ay mayroong dapat na signifier at signified, na kung minsan ay

mayroon din na signified concept, kay Peirce naman ang sign ay binubuo ng tanda (sign),

bagay (object), at ng interpretant. Katulad ng sa Saussurean Model ay inihalintulad ni

Ingal

BOOM na BOOM

Pahina 17

Peirce ang sign bilang signifier, ang bagay bilang ang signified o kung saan ang sign ay

nakalakip sa bagay na iyon, at ang interpretant bilang ang signified concept o kung ano

ang angkop na pagkakaintindi ng isa sa relasyon sa pagitan ng sign at ng object. Kung

mapapansin, maaaring magkaroon ng kalituhan sa teorya ni Peirce sa sign dahil sinasabi

niya na ang isa sa tatlong bumubuo ng sign ay sign. Upang ito’y bigyang linaw, sinasabi

ni Peirce na ang sign na bumubuo sa sign ay ang signifying element at hindi ang buong

sign na tinutukoy. Maaari rin na ito’y bilang sign-vehicle. Ginamit ni Peirce ang molehill

bilang halimbawa sa pagpapaliwanag ng isang sign bilang signifying element o sign-

vehicle. Kapag tinignan ang isang molehill ay maaari itong isang sign na mayroong

mole/s (hayop) sa paligid. Sa paliwanag ni Peirce, hindi ang buong molehill ang

magsasabi na mayroon ngang mole/s sa paligid. Ang mga butas sa molehill na ito ang

magsasabi o ang tanda (sign) kung gaano kalaki o kaliit ang mole na iyon at mayroon

ngang mole sa paligid. Kumbaga ito ang signifying element o sign-vehicle, isang

partikular na tanda mula sa kabuuang tanda, na mag-uugnay sa sign bilang kabuuan at sa

bagay na tinutukoy o object (Atkin, 2013).

Ganito rin ang paliwanag ni Peirce sa sinasabing signified o object. Sinasabi ni Peirce

na may mga partikular na features o katangian lamang ang isang bagay upang hayaan ang

isang sign o tanda na tukuyin ito. Kumbaga ang bagay (object o signified) ay nagbibigay

ng mga tiyak na limitasyon o parameters na kinakailangan pumaloob ang sign upang

siya’y matukoy ng sign na iyon. Ginamit muli ni Peirce ang molehill bilang halimbawa.

Ang molehill ay isang sign na may posibleng mole/s sa paligid. Ngunit upang talagang

maging signifier ang molehill sa mga mole/s kailangan ay maipakita ang relasyon ng

bawat isa gamit ang mga limitasyon na iyon. Maaaring ang isang relasyon o koneksyon

Ingal

BOOM na BOOM

Pahina 18

ay ang pagkakaroon ng dumi (droppings o poop) ng mga mole sa may molehill (Atkin,

2013).

Kung iuugnay ito sa isang patók na dyip, maaaring gamitin ang pagpapatugtog ng

musika bilang halimbawa. Mapapakita ito sa isang Saussurean model na may konsepto

ng teorya ni Peirce:

Signifier – pagpapatugtog ng musika

o Signifying element – Local o OPM

o Parameter o Limitasyon – Rap, R&B, HipHop

Signified – Patók Jeepney

Kung paghahambingin ang Saussurean model sa teorya ni Peirce tungkol sa mga

tanda, ganito ang magiging itsura nito:

Saussurean Model Peirce’s Theory of Signs

Signifier – ang salitang “for hire” ---------------- Signifier – Pagpapatugtog ng musika

Signifying element – Local o

OPM

Parameter o Limitasyon – Rap,

R&B, HipHop

Signified – ang dyip -------------------------------- Signified – Patók Jeepney

Signified Concept – na ang nasabing dyip ay

for hire o ito ay maaaring rentahan upang magamit.

Malaking tulong ang pag-aaral ng signs at gawing basehan ang mga modelong ito

dahil mas magkakaroon ng mga tiyak na detalye na gagawing basehan upang matukoy

ang ikonograpiya ng isang patók na dyip.

Pig. 2

Ingal

BOOM na BOOM

Pahina 19

3. Kulturang Popular

Sa librong Pinoy Pop Culture ni Gilda Cordero-Fernando at ni M.G. Chaves,

sinasabi na ang pop ay kung ano ang mas karaniwan na tinatanggap o kinikilala ng

karamihan ng mga tao (Fernando at Chaves, 2001). Ang karamihan sa tinatawag na pop

ay impluwensiya ng teknolohiya at ng mass media tulad ng telebisyon at mga pelikula

kung kaya’t ito ay madaling makilala at matanggap. Pagdating naman sa tinatawag na

Pinoy pop ay madali rin itong makilala. Iba raw ito sa sinasabing folk na rural,

tradisyonal, komyunal, at mas inosente. Sinasabi na mayroon at mayroong

pangkomersyal na elemento ang pop dahil sa sinasabing ang pinoy pop ay mayroon

laging panggagaya. Mahilig daw manggaya ang mga Pilipino ng kung ano-ano tulad ng

mga mang-aawit na gumagaya ng estilo o style na pag-awit ng mga pop idols, mga

gumagawa ng mga pelikula na pumipirata raw ng istorya ng isa pang pelikula, kainan,

tindahan, arkitektura at kung ano-ano pa. Ngunit ang imitasyon ay maaaring maging

karanasan na may matututunan o gawin ang isang tao o lipunan bilang isang xerox

machine.

Ang imitasyon daw ay maaaring maging sarili o identidad ng isang lipunan kung

ito’y magagawa at mabubuo bilang isang kultura. Ang isang halimbawa na ibinigay ay

ang jeepney na mula sa isang bagay na galing sa mga banyaga ay nagamit at nabuo bilang

pansarali o bilang identidad ng Pilipinas at ng mga Pilipino. Ang isang dyip ay

matuturing na isang pagpapahayag ng pambayan na pag-iisip at kaluluwa at

transportasyon ng kaniyang katawan (Fernando at Chaves, 2001).

Mula rito, maaaring maiugnay ito sa pagbabago na nangyari sa mga dyip sa

Pilipinas na mula sa simple at wala halos na disenyo papunta sa mga tinatawag na patók

Ingal

BOOM na BOOM

Pahina 20

na dyip ay maaaring matukoy ang klase ng interes at popular na panlasa mayroon ang

mga pabrikante, drayber, at mananakay sa Rizal.

G. Pagsusuri ng mga Kaugnay na Literatura

Sa mga nakalap na pag-aaral tungkol sa mga dyip, karamihan sa mga pag-aaral ay

tumatalakay sa mga parte ng dyip bilang kabuuan at kung paano ito nakakaapekto sa

takbo, o kung minsan sa pag-iingat sa kaligtasan, ng dyip pati narin sa drayber at

pasahero.

Sa pag-aaral na isinigawa ni Güs at ni Tuason, tinalakay nila ang pagkakaiba ng

mga dyip sa Maynila at mga dyip sa Davao. Sa kanilang pananaliksik, pagdating sa kulay

ang mga dyip sa Maynila ay madalas nasa kulay na pilak at itim, habang ang mga dyip sa

Davao naman ay mayroong pula, puti, at asul. Pagdating naman sa mga dekorasyon o

aksesorya, ang mga dyip sa parehas na siyudad, Maynila at Davao, ay madalas mayroong

apat na bagay na ginagawang palamuti: mga ilaw, musika (sound system), mga bagay na

relihiyoso, at mga kung tawagin ay aesthetic items (Güs at Tuason, 2008). Ang ilang

halimbawa ng mga sinasabing mga bagay na relihiyoso ay tulad ng mga crucifixes, mga

rosaryo, at mga imahen ng Sto. Niño. Ang ilang halimbawa naman sa mga sinasabing

aesthetic items ay mga laruan o mga CD (compact discs) na nakasabit na pag tinamaan

ng sinag ng araw ay mapapansin ng mga pasahero. Mayroon ding sinasabi na mga

functional decorations o mga dekorasyon na ginagamit ng mga drayber upang sila ay

maging kumportable habang sila ay namamasada. Ang ilang halimbawa nito ay yung

maliit na bentilador (electric fan) at basurahan (Güs at Tuason, 2008).

Bukod dito natalakay din nila ang klase ng mga stickers, painting o guhit at mga

larawan. Ayon sa kanilang pananaliksik, nahahati sa mga kategorya ang mga

Ingal

BOOM na BOOM

Pahina 21

dekorasyong ito: relihiyon, politika, mga pangalan, at mga pagaanunsiyo o

advertisements. Sa tsart na nakapaloob sa kanilang pag-aaral, ang pinaka popular na

makikitang dekorasyon sa mga dyip ng Maynila ay tungkol sa mga pangalan habang ang

pinaka onti naman ay tungkol sa pagaanunsiyo o advertisments ng media. Sa Davao

naman ang pinaka popular na makikita ay tungkol sa politika at ang pinaka onti naman ay

tungkol sa advertisments ng pagkain.

Bilang pagtatapos, inilarawan nila Güs at Tuason ang isang tipikal na dyip sa

Maynila na mayroong maraming matitingkad na kulay at puno ng mga iba’t ibang

aksesorya upang mas gawin itong kaakit-akit. Madalas ay may pangalan ng tao, pangalan

ng babae sa karamihan, at mga stickers ng mga tatak ng mga sasakyan tulad ng BMW o

Mercedes Benz at mga advertisements para sa mga produkto tulad ng Guess jeans, Dove

soap, at Palmolive shampoo. Mayroon ding mga maliit na relihiyosong pigurin tulad ng

Baby Jesus at imahen ng The Sacred Heart of Jesus (Güs at Tuason, 2008). At para

naman sa mga dyip sa Davao, pagdating sa kulay ay madalas na onti lang ang kulay na

nakapinta rito. Mayroon din itong mga dekorasyon tulad ng mga Intsik na manika, mga

bulaklak, at makukulay na mga ilaw. Ngunit ‘di tulad sa dyip ng Maynila, unti lang ang

mga marelihiyosong dekorasyon lalo na’t ang usapin sa relihiyon sa lungsod na iyon ay

sensitibo (Güs at Tuason, 2008).

Sa pag-aaral naman na isinagawa ni Candy Lim Chiu, tinalakay niya ang mga

maaaring maging pakinabang kung ang industriya ng mga dyip ay nabigyan ng kaayusan.

Ayon kay Chiu ang industriya ng dyip ay madalas na inilalarawan bilang espongha o

“sponge” na kinukuha o sinisipsip ang mga taong hindi makahanap ng trabaho ngunit sa

katotohanan ay nagbibigay ang industriyang ito ng maraming trabaho at kita (Chiu,

Ingal

BOOM na BOOM

Pahina 22

2008). Lalo na sa usapin ng sining, ang industriya ng dyip ay nakakapagbigay ng

oportunidad sa mga craftsmen at sa mga artists o mga pintor at mapanatili rin ang

ganoong klaseng kakayahan. Tulad nga ng nasabi ni Torres sa kaniyang librong Jeepney,

ang dyip ay isang simbolo ng pagkamalikhain (ingenuity) ng mga Pilipino (Torres, 1979),

kaya, ayon kay Chiu, dahil dito ay naging unique o kakaiba ang Pilipinas kumpara sa iba.

Ang dyip ay kilala ng mga turista at mga banyaga bilang isang behikulo ng pagpapahayag

ng kakayahan ng mga Pilipino na maging malikhain (Chiu, 2008).

Bukod dito ay pinagusapan ni Chiu sa kaniyang pag-aaral ang mga salik na

nakakaapekto at makakaapekto sa industriya ng dyip. Hinati niya ang mga salik na ito sa

limang kategorya: kapaligiran (environmental), teknolohiko (technological), politikal

(political), ekonomiko (economic), at ethical. Sa ilalim ng kategoryang environmental

kasama ang mga isyu o problema tulad ng trapik at pagtaas ng presyo ng petrolyo.

Tinalakay din ni Chiu ang mga isyu tungkol sa mekanisasyon o ang paggawa mismo ng

mga dyip na ito ay nakikita bilang lumang estilo o primitive at kailangan nang baguhin.

Pinagusapan din ang kawalan ng suporta mula sa gobyerno para sa mga PUJ at mas

binigyang atensyon ang mga gumagawa ng mga kotse lalo na ng mga banyaga (Chiu,

2008).

Para kay Chiu, kung babaguhin ang ganitong sistema at bibigyang pansin ang

industriya ng mga dyip ay mapapangalagaan ang pagkamalikhain ng mga Pilipino at

magtataguyod ng paglago at pag-unlad ng ekonomiya ng Pilipinas. Ang dyip ay isang

patunay ng pagkamalikhain ng mga Pilipino. Ang industriya ng paggawa ng dyip ay

nagbibigay ng kabuhayan sa mga Pilipino, murang transportasyon para sa mahihirap,

trabaho para sa mga walang trabaho at walang mapasukang trabaho, at pagkilala sa mga

Ingal

BOOM na BOOM

Pahina 23

hindi pa nakikilala o hindi pa nabibigyang pansin na mga pintor o artist (Chiu, 2008).

Sa pag-aaral naman na ginawa nila Bacero at Vergel, at nila Braganza, Liwanag,

at Palines, tinalakay nila ang iba’t ibang bahagi ng isang dyip at ang espesipikasyon ng

mga ito. Sa kanilang pag-aaral kapag may bagong dyip na ginawa at inirehistro, ito ay

may sinusunod na mga regulasyon at mga patnubay ng Land Transportation Office

(LTO) pagdating sa pagbuo ng mga sasakyan (Barcero, Vergel, 2009). Ngunit sa

kanilang pag-aaral ay maraming mga tagagawa ang gumagamit ng mga sub-standard na

mga materyales o mga kagamitan na hindi ganoon kaayos at hindi ligtas dahil walang

espesipikong pamantayan ang tumatalakay sa pagbuo ng isang dyip upang masiguro ang

kaligtasan ng mga drayber, mga pasahero at ng iba pang gumagamit ng kalsada

(Braganza,et.al., 2007). Upang maisagawa ang pag-aaral ay gumawa ang mga

mananaliksik ng database kung saan nakalagay ang mga espesipikasyon ng mga

pagawaan (manufacturers) at mga gumagawa (assemblers) sa pagbuo ng isang dyip.

Bukod dito ay inaral rin ng mga mananaliksik ang kondisyon at disenyo ng mga dyip at

iniugnay ang mga nakalap na datos tungkol sa perspektibo at kagustuhan ng mga

pagawaan at gumagawa sa pagbuo ng isang dyip (Barcero, Vergel, 2009).

Sa pag-aaral naman na naisagawa ng pangkat nila Braganza ay inaral din nila ang

bilang ng pasahero na maaaring magkasya sa isang dyip at klase at kulay ng mga ilaw sa

loob at labas nito (Braganza,et.al.,2007). Napagalaman ng mga mananaliksik na

pagdating sa kapasidad, dimensiyon, bigat, at upuan ay iba-iba ang kagustuhan ng mga

kumpanya ng dyip (Barcero, Vergel, 2009). Pero pagdating sa sistema ng pagmamaneho,

elektrikal, sa gulong, at mga ilaw, karamihan sa mga kumpanya ay parepareho ang

kanilang mga kagustuhan at espesipikasyon. Nang hingan naman ng panayam ang mga

Ingal

BOOM na BOOM

Pahina 24

pasahero, ayon sa karamihan sa kanila, ang ispasiyo na iniligay para sa mga upuan ay

hindi sapat. Bukod dito 56% raw sa mga pasaherong nahingan ng puna ay gusto na

magkaroon ng pare-parehong tunog ng busina. Karamihan din daw sa mga pasahero ay

naiinis sa musika na pinatutugtog sa loob ng dyip.

Bilang konklusyon ay mas nakikita raw ng mga pasahero ang ugali ng drayber ng

dyip bilang pinaka seryosong problema sa usapin ng mga dyip at pang-apat naman ang

ingay o noise pollution. Bilang pagtatapos ay nagbigay ng mga rekomendasyon ang mga

mananaliksik tungkol sa pagbuo ng isang dyip tulad ng kung gaano ba kahaba o kalawak

ang dapat italaga para sa upuan at kung anong kulay nalang dapat ang mga ilaw nito sa

loob at sa labas (Barcero, Vergel, 2009).

Nabanggit naman sa pag-aaral na ginawa nina Kurokawa at Iwata na naging

popular din ang dyip sapagkat hindi lang ito mahalaga sa usapin ng transportasyon kundi

mahalaga rin aspeto ng pagbibigay ng trabaho (Kurokawa & Iwata, 1984). Ayon sa

kanila, maraming benepisyo ang makukuha sa industriya ng dyip, tulad ng pagbibigay ng

uri ng transportasyon sa mga mamamayan na may tama o makatwiran na presyo sa

pamasahe at ang mga nais pumasok sa industriya ng dyip ay hindi kailangan ng malaking

kapital upang makapag simula.

Sa isang pag-aaral naman ay tinalakay ang mga saloobin at pagtingin ng mga

pasahero tungkol sa mga bagay na nasa loob ng isang dyip. Sa pag-aaral na isinagawa

nina Okamura, Kaneko, Nakamura, at Wang, gumawa sila ng kuwestyonaryo

(questionnaire) at pagsusuri kung saan nais nila malaman kung ano ba ang

nararamdaman at kung ano ba ang pagtingin ng mga pasahero sa tuwing sumasakay sila

sa mga dyip (Okamura,et.al.,n.d.). Hinati nila sa tatlong kategorya ang kanilang mga

Ingal

BOOM na BOOM

Pahina 25

katanungan: pagtingin sa antas ng serbisyo tulad ng pamasahe, oras, at seguridad; uri ng

pamumuhay na magpapakita ng personal na paraan ng pag-iisip o pagkakaalam sa

pagpapahalaga upang mas magkaroon ng pagkakaintindi sa klase ng saloobin mayroon;

at ang panghuli ay ang klase ng pag-uugali sa ilalim ng mga espesipiko at hypothetical o

sakasakaling sitwasyon na maaaring maglarawan sa dati at kasalukuyang papel ng mga

dyip (Okamura,et.al.,n.d.). Sa kanilang pag-aaral napagalaman nila na para sa mga

pasahero, ang pagsakay sa dyip ay medyo delikado kesa sa ligtas, mas nakakaramdam

sila ng pagkabahala (stress) kaysa ginhawa, at ito’y maingay at marumi. Ngunit sinabi rin

na ito ay mura, kilala o pamilyar, at madali sakyan. Kahit na maraming katangian ng dyip

ang ayaw ng mga pasahero, marami parin ang sumagot na sasakay at sasakay parin sila

ng dyip kapag kailangan lang nila bumiyahe ng maikli. Kung sila naman ay babiyahe ng

mahaba, nais nilang iwasan ang pagsakay sa mga dyip dahil nga tinuturing at nakikita ito

bilang maingay, marumi, at hindi ligtas. Para sa mga mananaliksik, dahil nagbabago ang

tingin ng mga tao sa mga pampasaherong dyip kapag sila ay nagkaroon na ng mga

sariling kotse, maganda at dapat ayusin ang mga pagkukulang na mayroon ang industriya

ng mga dyip upang patuloy pa itong magamit (Okamura,et.al.,n.d.).

Sa mga iba’t ibang pag-aaral na nakalap, mapapansin na iisa o kaya’y dadalawa

lang ang tumatalakay sa disenyo at anyo ng isang dyip bilang kabuuan. Ang isa rito ay

tumatalakay kung ano ang pagkakaiba sa mga disenyo na inilalagay sa mga dyip sa

Maynila at sa mga dyip sa Davao (Güs at Tuason, 2008). Gagamitin ng mananaliksik ang

ilan sa mga kategorya na ginamit sa pagsisiyasat nina Güs at Tuason sa pagkuha ng datos

tungkol sa mga dekorasyon at disenyo tulad ng kung anong klaseng disenyo ba ang

makikita na ipininta sa mga dyip (mga tanawin, pangalan, o advertisements). Aalamin rin

Ingal

BOOM na BOOM

Pahina 26

kung may kinalaman ba ang uri ng pamumuhay at mga problema at kagustuhang

makamit sa buhay ng mga drayber o may-ari sa mga disenyo at mga aksesoryang

inilalagay sa kanikanilang mga dyip. Sa pamamagitan ng mga nabasang artikulo at pag-

aaral tungkol sa kasaysayan at kasalukuyang anyo ng mga dyip ay mas magiging tiyak

ang mga datos na susuriin para sa pag-aaral na ito.

H. Metodolohiya

Kinakailangan na gumamit ng qualitative research approach dahil ang pag-

aaralan at susuriin ay ang mga aspeto ng isang dyip na masasabing isa nga itong patók na

dyip. Ayon sa librong Research Methods Knowledge Base ni William Trochim, ang

qualitative research ay isang uri ng pag-aaral o pagsusuri na hindi dumedende sa bilang o

sa rami ng kailangan aralin. Madalas na kasama sa isang qualitative research ay yung

mga panayam (interviews) o kaya yung mga surveys (Trochim, 2001). Ngunit ayun rin

kay Trochim, ang mga nakalap na datos mula sa panayam o surveys ay maaaring ihati sa

mga partikular na tema. Tinatawag ito ni Trochim na qualitative thematic coding kung

saan ang mga nakalap na datos ay hinati sa mga tema na may pagkaparepareho (Trochim,

2001). Makikita ito sa dalawang talahanayan na mula sa kaniyang libro (Trochim, 2001,

p.155):

Pig. 3

Ingal

BOOM na BOOM

Pahina 27

Upang magawa ito, gagamit ng isang talahanayan na kung saan nakasaad ang mga ditalye

na titignan upang masabi kung ang isang dyip ay isang patók na dyip. Pinagkunan ng

basehan ng talahanayan ang pag-aaral ni Fames Pascua tungkol sa mga patók na dyip na

pinamagatang The Patók Jeep: A Descriptive Study. Sa pag-aaral na ito ni Pascua ay

ginamit niya ang mga basehan na kaniyang inorganisa sa isang talahanayan:

Pig. 4

Pig. 5

Ingal

BOOM na BOOM

Pahina 28

Bukod sa mga kategorya na nasa talahanayan ay binanggit din ni Pascua sa

kaniyang pag-aaral ang airbrush drawings, tribal lettering, boomerang, top-down, at

trumpets ngunit ang mga ito ay tinalakay niya lamang sa pangakalahatan na paraan.

Kung kaya’y mula sa talahanayan sa pag-aaral ni Pascua ay dadagdagan at

gagawing mas detalyado ang gagamiting talahanayan para sa pag-aaral na ito. Ang ilan sa

mga dinagdag at ginawang mas detalyado ay ang plaka dyip, anong klase ng airbrush o

sticker na disenyo ang mayroon sa gilid, ano-anong aksesorya mayroon bukod sa horns o

trumpets at boomerang o v-horn, anong bubong at pahinto, anong uri ng musika, at anong

klase at kulay ng pailaw mayroon ang mga susuriing mga dyip. Ang mga ito ay

kinategorya at nilagay sa isang talahanayan rin:

Plaka / Plate No.

Disenyo (Labas)

Airbrush Stickers Accessories

Pelikula

o

Karakter

sa

Pelikula

Tanawin

(Landscapes)

Pelikula

o

Karakter

sa

Pelikula

Tanawin

(Landscapes) Horns

Mahabang

Antenna Others

Disenyo (Loob) Pahinto

Padded na

bubong Kahoy / Metal De-Tali o Hila De-Pindot

Uri ng Musika Ilaw (Loob)

Lokal / OPM International Strobe

Lights

Blue / Red /

Green

Rap Hip-Hop R & B Rap Hip-Hop R & B

Tal. 1

Ingal

BOOM na BOOM

Pahina 29

Sa talahanayan na ito ay hindi na isinama kung malakas ba ang pagpapatugtog ng

musika at kung paano imaneho ang dyip tulad ng kung ito ba ay mabilis o pagewang-

gewang (banking) dahil mas pagtutuonan ng pokus ang mga disenyo dahil ito’y hindi

nagbabago.

Bukod sa mga kukunin na datos na nakalagay sa talahanayan, ang ruta ng dyip na

kukunin lamang ay mga dyip na bumabyahe ng pa-Cubao hanggang Montalban. Ayon sa

panayam kay ginoong Ryan Salvador, madalas na makikita ang mga sinasabing patók

jeepneys sa mga may biyaheng pa-Rizal tulad ng mga pa-Cogeo, Montalban, at Antipolo.

Ngunit sa kaniyang opinyon ay mas nangingibabaw sa may mga biyahe ng pa-Montalban

ang mga patók jeepney kung kaya’t ito ang ruta na pag-aaralan. Upang maisagawa ito ay

idodokumento ang bawat isa sa pamamagitan ng pagkuha ng mga litrato sa harap, gilid,

at loob ng dyip.

Magsasagawa rin ng panayam o interview sa pabrikante na madalas

pinagpapagawaan ng mga aaraling dyip patungkol sa mga patók na dyip. Ang mga

katanungan ay base rin sa talahanayan na gagamitin sa pagsuri ng mga dyip tulad ng

kung ano bang uri ng ilaw ang mayroon ang isang patók na dyip o kung anong uri ng

musika ang dapat pinatutugtog. Ang mga katanungan na gagamitin sa pakikipagpanayam

ay ang mga sumusunod:

DISENYO

1. Ano ang disenyo ang nasa labas ng dyip? Airbrush lang ba dapat?

2. Anong mga imahe ang dapat nakalagay? Mga karakter sa pelikula? Motto? Title ng

pelikula? Mga tanawin?

3. Ano-anong accessories mayroon ang isang patók na dyip? Dapat ba may mahahabang

Tal. 2

Ingal

BOOM na BOOM

Pahina 30

antenna? O mayroong horn o trumpet sa may harapan?

MGA AKSESORYA

4. Dapat bang padded ang bubungan?

5. Ano ang ibig sabihin kapag mayroong v-horn o yung tinatawag na boomerang sa

ibabaw ng dyip?

6. Para huminto ang dyip, dapat bang de-tali o de-pindot para pumara ang pasahero?

7. Dapat ba may strobe lights sa loob ng dyip?

8. Ano o Ano-anong kulay ng ilaw ang mayroon sa loob ng dyip?

MUSIKA

9. Pagdating sa musika dapat bang sobrang lakas ng pagpapatugtog? Dapat bang

dumadagundong ang upuan sa lakas nito?

10. Anong uri ng musika ang pinatutugtog? Local ba o international?

11. Dapat ba rap lang ang pinatutugtog? Hip-hop? R&B?

TAKBO

12. Dapat bang mabilis magmaneho? Anong speed ang dapat tinatakbo ng isang patók

na dyip?

13. Dapat bang nagbabanking o gumegewang-gewang pag pinatatakbo ito?

Matapos na makuha ang mga datos mula sa pagsusuri ng mga dyip sa paraang

pagdokumento ng mga ito at sa mga panayam mula sa pabrikante ng mga naaral na dyip

ay ibabase at iuugnay ang mga nakalap na datos sa mga pag-aaral tungkol sa

ikonograpiya at disenyo (design) at tanda (sign) na ginamit sa pagsagawa ng teorotikal na

balangkas tulad ng Semiotics: The Basics ni Daniel Chandler at ang An Introduction to

Iconography and Iconology ni Erwin Panofsky. Matapos na maiugnay ang mga

datos sa mga babasahin ay magkakaroon ng analysis at konklusyon patungkol sa

kung ano nga ba ang ikonograpiya ng isang patók na dyip sa Rizal.

I. Organisasyon ng Pag-aaral

Ang pag-aaral na ito ay mahahati sa limang kabanata. Sa unang kabanata

tatalakayin ang pagpapakilala sa pag-aaral at ang paglalahad sa suliranin na nais

mabigyang kasagutan ng pag-aaral. Bukod dito, kasama rin ang pagtalakay sa mga

layunin, saklaw, at limitasyon ng pag-aaral tulad ng dami ng mga dyip na kailangan pag-

Ingal

BOOM na BOOM

Pahina 31

aralan at kung anong ruta. Kasama rin sa kabanatang ito ang kahalagahan ng pag-aaral, at

ang teoretikal na balangkas na gagamitin upang maging basehan ng mga nakalap na datos

na gagamitin sa pag-aaral. At ang huli ay ang metodolohiya kung saan tinatalakay ang

klase at uri ng pagkakalalap ng mga datos at kung paano ito isasagawa.

Sa ikalawang kabanata naman ay ang pag-aaral sa mga gagamitin na mga

babasahin at mga artikulo na tumatalakay sa kasaysayan at ang pag ebolusyon ng mga

dyip. Kasama rin ang ilang babasahin na tumatalakay sa sining sa mga dyip.

Nakasaad naman sa ikatlong kabanata ang presentasyon ng mga datos na nakalap

tungkol sa mga sinasabing patók jeepneys. Ang mga nakalap na datos ay ipiprisenta sa

pamamagitan ng mga talahanayan tulad ng nakasaad sa metodolohiya sa ilalalim ng

unang kabanata, at sa pamamagitan din ng mga litrato at tsart.

Sa ikaapat na kabanata naman ilalahad ang pagsusuri ng mga datos na makukuha

at ang paguugnay sa teoretikal na balangkas. Bukod dito ay ilalahad din sa kabanatang ito

ang nangingibaw na pagkakapareho ng mga sinuring dyip.

At ang lima o panghuling kabanata ay tatalakay sa konklusyon na mabubuo

patungkol sa kung ano nga ba ang ikonograpiya ng isang patók jeepney sa Rizal at ano

ang klase ng interes at popular na panlasa ng mga pabrikante, drayber, at mananakay sa

lugar na iyon. Dito sa kabanatang ito ay nakalahad din ang sagot sa suliranin na nais

masagot ng mismong pag-aaral. Sa kabanata rin na ito nakalagay ang mga

rekomendasyon ng mananaliksik para sa mga nais na gumawa ng pag-aaral na may

kahalintulad sa ginawang pag-aaral o kaya’y nais itong palawakin. Dito rin ilalagay ang

pagkasalin ng mga panayam (interview), mga litrato ng mga nasuring dyip, at halimbawa

ng talahanayan na nagawa sa ilalim ng apendiks.

Ingal

BOOM na BOOM

Pahina 32

KABANATA II – Ang Kasaysayan at Sining ng mga Dyip

A. Ang Kasaysayan ng Philippine Jeepney

1. Ang Military Jeep na naging Philippine Jeepney

Sa libro ni Pacita Juan ay nagbigay siya ng mga ditalye tugkol sa kung saan nga

ba nagmula ang mga nakikita na dyip sa mga kalsada ngayon. Ayon sa libro niyang JEEP

NI JUAN: A History of the Jeep in the Philippines, noong panahon ng Ikalawang

Digmaang Pandaigdig (World War II) ay panahon din kung saan mayroong mga

malalaking tangke, mga eroplano, at mga mabibigat na artilerya (Juan, 2011). Ngunit ang

pinaka naging kapakipakinabang na makinerya noon ay hindi ginawa bilang pang gera o

pang labanan kundi ginawa upang magdala ng mga tauhan at mga kagamitan at kayang

dumaan sa mga mababato at malubak na daanan. Ito ay ang dyip pangmilitar o military

jeepney (Juan, 2011). Sa pagkakaalam ng karamihan ay iniwan ng mga Amerikano sa

Pilipinas ang sinasabing mga military jeepney at ito’y binago ng mga Pilipino upang mas

makapagsakay ng mas maraming tao. Ngunit ayon sa libro ni Pacita Juan, may iba raw na

nagsasabi na nagiwan si Ford ng planta kung saan gumagawa ng dyip. Mayroon ding

nagsasabi na hinayaan daw ng mga Amerikano ang mga Pilipino na kunin kung ano man

ang natira o naroon sa mga bodega nila, kasama na ang mga dyip. Sa lahat ng mga

kuwento o haka-haka ay humantong at humantong parin sa pagkuha ng mga Pilipino sa

mga dyip at ginawang pang-Pinoy.

Noong unang panahon ay nasanay ang mga tao sa Pilipinas, lalo na sa mga probinsya,

sa pagsakay sa mga kalesa o sa mga kareta na hila-hila ng mga kalabaw. Kaya raw noong

una nilang makita ang dyip, isang uri ng transportasyon na may gulong at motor, ay

tinangkilik ito at kinalaunan ay lumabas ang kanilang katalinuhan sa paglikha (Juan,

Ingal

BOOM na BOOM

Pahina 33

2011). Ito’y binago ng mga Pilipino mula sa simpleng dyip pangmilitar at ginawang

sasakyang pampasahero na may pasukan sa may dulo at may mahabang upuan. Bago pa

mang tawagin dyip o jeepney, ito ay tinawag na autocalesa hanggang sa humaba at

lumaki ito at kinalaunan ay tinawag ni dyip o jeepney.

Parehas din ang sinabi ni Emmanuel Torres sa kaniyang libro na Jeepney. Sa

kaniyang libro ay sinasabi na ang mga dyip ay nagmula sa mga iniwang military jeepney

ng mga Amerikano noong Ikalawang Digmaang Pandaigdig at, tulad sa libro ni Pacita

Juan, ito’y binago upang mas maraming masakay na tao. Ngunit bukod sa pagtawag sa

dyip na autocalesa o AC noon ay inihambing din ni Torres ang dyip sa sinasabing

kahalintulad ng calesa ngunit gawang Visayas, ang tartanilla. Ayon kay Torres, mas

hawig ang tartanilla sa dyip dahil parehas ito na may pasukan sa may dulo (rear),

parehas na mababa, at ang mga pasahero ay nakaupo sa dalawang hilera na magkaharap

(Torres, 1979).

Sa artikulo naman na isinulat ni Valerio Nofuente, pagkatapos daw iwanan ng mga

Amerikano ang kanilang mga military jeep dahil tapos na nila itong gamitin, kasama ang

kanilang mga kasintahan at nobya na kung tawagin ay jeepney girls dahil sila ay nakikita

noon na kasama ang mga Amerikanong militar sakay sa dyip, ay ibinenta nalang daw ang

mga ito sa mga Pilipino (Nofuente,n.d.). Ang dapat na panandaliang solusyon sa

problema ng mga Amerikano sa mga surplus na dyip ay naging permanente. Siyempre ay

nakinabang ang mga Amerikano at kinalaunan ay nagpatuloy ang pagbebenta ng mga

tinatawag na Willys Jeeps at mga pamalit na bahagi (spare parts) na ginagamit ng mga

Pilipino sa pagbabago at pagpapanatali ng itsura ng dyip. Nang dumating ang taong 1970

ay pumasok na ang mga Hapon sa merkado sa pamamagitan ng pagbibigay at pagbebenta

Ingal

BOOM na BOOM

Pahina 34

ng mga makina at mga dyip na rin na tatak Toyota at Isuzu (Nofuente, n.d.).

2. Ang Etimolohiya ng Salitang Jeep at Jeepney

Ayon sa libro ni Pacita Juan, ang pinaka popular na sinasabing pinagmulan ng

salitang jeep ay galing sa salitang “GP” na ang ibig sabihin ay “General Purpose” at,

kung minsan, ay “Government Purpose” dahil yun nga naman ang papel ng nasabing

sasakyan noong panahon ng gera (Juan, 2011). Ngunit sinabi rin ni Juan sa kaniyang libro

na siguro ang pinaka dahilan kung bakit ito natanyagang jeep ay dahil ito’y galing kay

Irving “Red” Hausmann na isang test driver sa Willys-Overland development team.

Noong napadaan daw si Red sa isang campo ng mga Amerikanong militar ay narinig raw

niya ang mga militar na tinawag ang sasakyan na jeep, kaya noong siya ay hiningan ng

panayam ni Katherine Hillyer na isang mamamahayag sa Washington Daily News ay

tinawag ni Red ang sasakyang na jeep. Sa artikulo na inilabas ni Hillyer na may pamagat

kasama ang salitang jeep at may kasamang litrato ng isang Willys-Overland na sasakyan

ay sinasabing doon nagsimula ang pagtawag sa sasakyan bilang jeep (Juan, 2011).

Ang salitang jeepney naman, ayon din sa libro ni Juan, ay pinaniniwalaan na

naimbento dahil ang mga pasahero ng nasabing sasakyan ay madalas napupuno sa

puntong ang mga tuhod o knees ng mga pasahero ay nagkakadikitan. Ang isa pang

pagkakaalam ay isa itong salita ng kombinasyon ng dalawa pang salita na jeep at ng

Jitney na isa ring uri ng transportasyon (Juan, 2011). Sa mga nakalap din na artikulo sa

internet ay parehas ang sinasabing pinagmulan ng salitang jeepney, na kaya ganoon ay

dahil sa pagkakadikit-dikit ng mga tuhod ng mga pasahero at nagmula sa pagsasama ng

salitang jeep at knee na naging jeepknee at jeepney (Tourism in the Philippines, 2008).

Ingal

BOOM na BOOM

Pahina 35

3. Ang mga Nagpalaganap

Ang pinaka kilala raw na mga taong nagpalaganap ng paggawa ng mga dyip ay

sila Magsikap Legaspi, Leonardo Sarao, at Anastacio Francisco (Juan, 2011). Ngunit ang

pinaka popular na marahil ay ang Sarao Motors. Ayon sa libro ni Juan, ang pinaka unang

dyip na nagawa ng Sarao Motors ay noong taong 1953. Ang kumpanya ay naging tanyag

sa Las Piñas, na ngayon ay isa ng siyudad, noon. Ngunit noong taong 2000 ay sinasabing

pinaalam ni Leonardo Sarao sa kaniyang mga tauhan na sila ay titigil na sa paggawa ng

mga dyip dahil noong taong 1995 palang ay nagkakaroon na ng problema sa paggawa ng

dyip dahil narin sa mga regulasyon na ipinatutupad ng gobyerno (Juan, 2011). Ngunit

kung titignan at hahanapin sa internet ay mukhang patuloy parin ang Sarao Motors sa

paggawa ng mga dyip.

Isa rin sa mga naging kilalang manufacturer o tagagawa ng mga dyip ay ang

Francisco Motors na pinasimulan ni Anastacio Francisco. Sinasabi na si Anastacio ay

sinumulan ang kumpanya noong taong 1947 kung saan sila ang nagpipinta sa mga dyip,

kotse, at sa mga trak. Makalipas ang apat na taon ay naging Francisco Body Builder

(FBB) na ang kaniyang kumpanya kung saan sila naman ay gumagawa ng katawan ng

mga dyip at sila’y naging kilala na rin sapagkat sila ay pinupuntahan ng mga mamimili

na nais magpagawa ng kakaiba o unique na disenyo para sa kanilang mga dyip. Mula sa

pag gamit ng mga jeep galing sa mga Amerikano ay gumawa narin sila ng mga katawan

ng dyip mula sa mga kagamitang galing sa mga Hapon (Juan, 2011).

B. Sining sa Dyip

Madalas ay sinasabi na ang jeepney ay simbolo raw ng talino sa paglikha o

ingenuity ng mga Pilipino (Torres, 1979). Kung titignan ay totoo naman ito dahil mula sa

Ingal

BOOM na BOOM

Pahina 36

isang pangmilitar na sasakyan ay ginawa ito bilang ang pinaka gamit na uri ng

transportasyon na naging parte narin ng kultura ng mga Pilipino. Sa pamamagitan ng

pagbabago ng mga militar jeep ay parang sinasabi raw ng mga Pilipino na ang mga

Amerikano nga ang nagbigay ng sasakyang iyon ngunit ito’y binago ng mga Pilipino at

ginawang “kanila” o tatak Pinoy:

Its [jeepney] shapes and multicolors drove home the message: “Your G.I.s gave it to

us. But look what we have done to it! We have made it into something Our Very Own”.

(Torres, 1979, p.18)

Iba-ibang disenyo at iba-iba ang mga dekorasyon na inilalagay sa mga dyip

mapanoon man hanggang ngayon. At sinasabing walang dyip ang pareho dahil ang bawat

isa ay mayroon at mayroong pagkakaiba kahit man sa maliliit na detalye. Ayon sa

artikulo ni Nofuente, ang mga disenyo sa mga dyip ay inihalintulad sa mga disenyo ng

mga calesa noon na may mga iba’t-ibang disenyo at dekorasyon na ipininta o kaya’y

ikinabit (Nofuente, n.d.).

Sa harapan ng isang dyip makikita ang maaaring ituring na korona ng isang dyip kung

saan nakalagay ang gustong ipangalan sa sasakyan tulad ng JEEPNEY KING, SUPER-

STAR, o mismong SARAO MOTORS INC. Bukod dito ay makikita rin sa harapan ang

hood o takip ng makina ng dyip na may mga dekorasyon na kadalasan ay mga maliliit na

kabayo na gawa sa metal (Nofuente, n.d.). Ang madalas na kulay na gamitin ay ang kulay

na pula at dilaw ayon sa libro ni Torres sapagkat ito ay nagbibigay ng maligaya o festive

na pakiramdam sa mga tao (Torres, 1979).

Ang gilid naman ng dyip ang sinasabing canvas ng isang pintor (Nofuente, n.d.). Sa

gilid ng dyip ang mas may dekorasyon dahil dito inilalagay ng pintor ang kahit ano mula

sa mga linya, mga larawan, hanggang sa mga tanawin at kung ano-ano pa. Sa pag-aaral ni

Ingal

BOOM na BOOM

Pahina 37

Nestor Torre Jr. ng mga dyip ay ito rin ang mga disenyong kaniyang nakita at tinalakay

sa artikulong Jeepney Soul (Torre Jr., n.d.). Sa kaniyang artikulo ay inisa-isa niya ang

mga disenyo at mga dekorasyon na makikita sa mga dyip tulad ng mga disenyo na lubid o

apoy na estilo sa gilid at mga kung ano-ano pang mga makukulay na dekorasyon tulad ng

mga ilaw at mga plastik na palawit (Torre Jr., n.d.).

Ayon sa libro ni Torres, kapag nagtanong ka raw sa mga drayber kung bakit gusto

nila magmaneho ng isang sasakyan na may kung ano-anong disenyo at dekorasyon, ang

paniguradong isasagot daw nila ay dahil gusto nila na makahakot at makaakit ng

maraming pasahero (Torres, 1979). Hindi lang ang mga drayber ang may alam nito kundi

kahit pati ang mga tagagawa ng mga dyip tulad ng Sarao. Kapag tinanggal ang mga

dekorasyon o disenyo ay mawawala ang kakaiba nitong karakter. Sa kalagitnaan ng mga

matitinding panahon, ayon kay Torres, ang masasayang kulay at dekorasyon ng dyip ay

parang nagsasabi sa mga tao na huwag silang mangamba dahil nandito sila upang

magbigay ng tulong: “Relax lang, we’re still here, help is on the way” (Torres, 1979, p.

52).

Sa isang dyip palang ay marami nang makikita na mga dekorasyon at disenyo. Sa

mismong hood o harapan palang ng isang dyip ay maaaring may makita na sampung

kabayo na gawa sa metal ang nakapatong dito. Kahit mismo ang takip o hubcap ng mga

gulong ay nilalagyan ng dekorasyon tulad ng mga pailaw para kapag ang dyip ay

tumakbo na, ang ilaw na manggagaling doon ay parang ilaw na makikita sa mga perya

(Torres, 1979).

Ngunit ang mga disenyo at dekorasyon ay hindi lamang makikita sa labas kundi

pati narin sa loob. Ayon sa artikulo ni Nofuente, minsan ay maaari kang makakita ng

Ingal

BOOM na BOOM

Pahina 38

altar kung saan may imahe ng Our Lady of Perpetual Help o kaya ng Suffering Christ na

kung minsan din ay may nakasabit na sampaguita rito. Dito raw marahil humihingi ng

swerte at kaligtasan mula sa disgrasya ang mga drayber (Nofuente, n.d.). Ang posibleng

dahilan kung bakit may ganito ay dahil ang looban ng isang dyip ay binibigyan ng

pakiramdam na parang nasa loob ng isang bahay (Torres, 1979). Maaari ring mayroon na

ginantsilyo na maliit na kurtina na ginawa ng asawa. Kahit ang mismong umbok o knob

ng pangkambyo o gearshift ng dyip ay maaaring may nakalagay na numero na sinasabing

lucky number ng drayber at mukhang bola ng bilyar (Nofuente, n.d.).

Sa mga babasahin at mga artikulong ito ay maaaring masabi na ang dyip ay isang

uri ng behikulo kung saan nailalabas ng may-ari o ng drayber ang kanilang artistic side o

ang kanilang pagkamalikhain, at ang kanilang klase ng interes at popular na panlasa. Sa

paglalagay din ng mga bagay na magpaparamdam sa kanila na sila ay parang nasa bahay

lang na may gamit mula sa pamilya ay maaaring magpahiwatig na importante sa drayber

o may-ari ng dyip ang kaniyang pamilya. Sa paglalagay rin ng altar ay pinapakita ang

pagkamarelihiyoso ng mga Pilipino.

Ingal

BOOM na BOOM

Pahina 39

Kabanata III - Presentasyon ng mga Nakalap na Datos

A. Ang Proseso ng Pagkalap ng Datos

Bago magsimula sa pagsusuri ng mga dyip ay kinailangan na magpunta muna sa

opisina ng Land Transportation Franchising and Regulatory Board o LTFRB upang

makuha ang bilang ng mga rehistradong dyip na may rutang Cubao-Montalban. Ayon

kay Lolit Joaquin ay mayroong 189 na dyip na may ganoong ruta, at ang bilang ng mga

nasuring dyip ay 100 na katumbas ay 53% ng kabuuang bilang ng mga rehistradong dyip.

100 lamang ang nasuring mga dyip sa kadahilanang may mga dyip na hindi bumabiyahe

sapagkat ito’y sira na o kaya’y hinid sumusunod sa rutang nakarehistro. Matapos na

makuha ito ay nagsagawa na ng pagsusuri sa may kanto ng kalye ng Mayor Gil Fernando

Ave. at ng Marilaque Highway dahil dito madalas nagsasakay ang mga dyip ng nasabing

ruta.

Ang pagsusuri ay ginawa sa oras na 8:00 ng gabi hanggang 2:00 ng umaga upang

makuha sa litrato ang klase ng pailaw mayroon ang mga dyip sa loob at labas. Bago

kumuha ng litrato ay humingi muna ng pahintulot sa mga drayber ng mga dyip sa dahilan

Pig. 6

Ingal

BOOM na BOOM

Pahina 40

na upang magamit sa pag-aaral sa eskuwelahan. Sa una, ang ilang mga drayber ay

nagdadalawang-isip dahil sa tingin nila ay taga-LTFRB ang magsusuri at iniisip na baka

sila ay makasuhan. Mayroon ding mga pagkakataon na may mga nanghuhuli sa lugar na

iyon kung kaya’t sila ay natatakot. Dahil narin sa mga pagkakataon na iyon ay nahirapan

na makakuha ng susuring dyip dahil madalang nalang dumaan ang mga dyip at kung

hihinto naman ay mabilisan lang o kaya’y magbababa lang ng pasahero kung kaya’t hindi

na ito nasusuri. Isinulat din ang mga plaka ng dyip upang hindi magkaroon ng

pagkadoble-doble ng mga susuriing dyip. Matapos masuri ay inilagay ito sa isang

talahanayan upang masuri ang pinaka dominante na katangian o disenyo sa bawat

kategorya.

B. Mga Nakalap na Datos

Sa pagkuha ng mga datos ay kinuhanan muna ng litrato ang gilid (main body),

harap, at loob ng dyip. Upang maipresenta ito ng maayos ay ikinategorya ito sa: (1)

Disenyo (Labas): Main Body, (2) Disenyo (Labas): Side Door, (3) Mga Aksesorya, (4)

Disenyo (Loob): Kisame, (5) Disenyo (Loob): Ilaw, (6) Uri ng Musika, at (7) Pabrikante.

Ilan sa mga kategorya ay makikita ang limang halimbawa ng mga litrato ng mga dyip ng

nasuri at ang buod ng mga datos sa ilalim ng kategorya na iyon.

Upang maintidihan kung paano ginawa ang pagsusuri at pagtatala ng mga datos

na kakailanganin sa pagaaral na ito, ito ang itsura ng talaan na ginamit sa pagsusuri:

Ingal

BOOM na BOOM

Pahina 41

Plate No. Manufacturer

Disenyo (Labas)

Airbrush Stickers

Pelikula

/

Karakter

sa

Pelikula

Tanawin

(Landscape) Others

Pelikula

/

Karakter

sa

Pelikula

Tanawin

(Landscape) Others

TXD 753 LGS 1

NXU 270 Morales 1

TVU 908 Morales Singers 1

PXZ 254 Morales Cars 1 "Boy Pick Up" 1

ACK 1528 Skipper Hello

Kitty 1

Disenyo (Labas)

Side Door None /

Plain

Color

Accessories

Family Holy

Family Others Horns

Mahabang

Antenna

Others

(TV)

Others

(V-Horn) Others

1

1 1 1

1 1 1 1

1 1

1 1

Disenyo (Loob) Pahinto

Padded na bubong Kahoy Metal De-Tali De-Pindot

1 1 1

1 1 1

1 1 1

1 1 1

1 1 1

Uri ng Musika

Lokal / OPM International

Rap HipHop R&B Rap HipHop R&B

1

1

1

Tal. 3

Ingal

BOOM na BOOM

Pahina 42

1

1

Ilaw (Loob)

Strobe

Lights

Lights

Blue Red Green Orange Violet Yellow

1 1

1 1 1

1 1

1

1

Matapos makapagsuri ng 100 na dyip ay binilang ang mga naitalang disenyo at

aksesorya sa bawat kategorya. Ang mga sumusunod na datos ay ang resulta ng ginawang

pagsusuri.

C. Buod ng mga Nasuri at Naitalang Datos ng mga Dyip

Kabuuang bilang ng mga nasuring dyip 100

1. Disenyo (Labas): Main Body

Pig. 7

Ingal

BOOM na BOOM

Pahina 43

Airbrush Stickers

None /

Plain

Pelikula /

Karakter sa

Pelikula

Tanawin

(Landscape) Others

Pelikula /

Karakter sa

Pelikula

Tanawin

(Landscape) Others

39 6 46 0 2 15 6

Sa kategorya ng anong disenyo mayroon sa main body ng mga masuring dyip ay

makikitang ang pinakagamit ay ang airbrush na estilo ng pagpipinta at ang madalas na

0

10

20

30

40

50

Airbrush Stickers None / Plain

Tota

l

Disenyo (Labas): Main Body

Pelikula / Karakter sa

Pelikula

Tanawin / Landscapes

Others

Plain Color

34%

5%

41%

0%

2% 13%

5%

0%

Disenyo (Labas): Main Body

Airbrush Characters

Airbrush Landscape

Airbrush Others

Stickers Characters

Stickers Landscape

Stickers Others

None / Plain

Pig. 8

Pig. 9

Tal. 4

Ingal

BOOM na BOOM

Pahina 44

ipinipinta rito ay mga karakter mula sa mga laro o Role-Playing Games.

2. Disenyo (Labas): Side Door

Side Door

Family Holy Family Others None

21 6 34 6

0

5

10

15

20

25

30

35

40

Side Door

Tota

l

Disenyo (Labas): Side Door

Family

Holy Family

Others

None / Plain

Pig 11

Tal. 5

Pig. 10

Ingal

BOOM na BOOM

Pahina 45

Sa kategorya naman ng anong disenyo mayroon sa gilid na pintuan ng mga

masuring dyip o yung pintuan ng drayber at ng katabi niyang pasahero ay makikitang ang

pinakagamit ay ang disenyo ay kung ano ang disenyo na mayroon sa gilid ng mga dyip na

sa kasong ito ay mga karakter rin sa RPG games.

3. Mga Aksesorya

Mga Aksesorya

Horns Mahabang Antenna Others (TV) Others (V-Horn) Others

54 32 5 52 16

21%

6%

34% 6%

33%

Disenyo (Labas): Side Door

Family

Holy Family

Others

None / Plain

Unknown

Pig. 12

Tal. 6

Pig. 13

Ingal

BOOM na BOOM

Pahina 46

Sa kategorya ng anong aksesorya mayroon ang mga nasuring dyip ay makikitang

ang pinaka marami ay ang horns o yung trumpets sa ibabaw ng hood o sa harapan mismo

ng dyip. Mayroon ding mga mahahabang antenna at yung sinasabing boomerang o v-

horn sa ibabaw at kung minsan sa harapan din ng dyip.

0

10

20

30

40

50

60

Accessories

Tota

l

Disenyo (Labas): Aksesorya

Horns

Mahabang Antenna

Mini TV

V-Horn

Others

34%

20%

3%

33%

10%

Disenyo (Labas): Aksesorya

Horns

Mahabang Antenna

Mini TV

V-Horn

Others

Pig. 14

Pig.15

Ingal

BOOM na BOOM

Pahina 47

4. Disensyo (Loob): Kisame

Padded na bubong Kahoy Metal De-Tali De-Pindot

95 96 4 100 0

0

20

40

60

80

100

120

Kisame

Tota

l

Disenyo (Loob): Kisame

Padded na bubong

Kahoy

Metal

De-Tali na Pahinto

De-Pindot na Pahinto

Pig.17

Tal. 7

Pig. 16

Ingal

BOOM na BOOM

Pahina 48

Sa usapin nanaman ng kung anong madalas na itsura ng kisame ng mga dyip na nasuri ay

padded ito o nilagyan ng foam na pang upuan din at sa gitna nito ay gawa naman sa

kahoy. Ang ginagamit na pampahinto upang pumara ang mga pasahero ay de-tali kung

saan kapag ito ay hinila ay may ilaw sa harapan ng drayber na iilaw na sinasabing

gustong bumaba ng pasahero.

5. Disenyo (Loob): Ilaw

Strobe Lights

Lights

Blue Red Green Orange Violet Yellow

14 56 49 8 9 20 14

32%

33% 1%

34%

0%

Disenyo (Loob): Kisame

Padded na Bubong

Kahoy

Metal

De-Tali na Pahinto

De-Pindot na Pahinto

Pig. 18

Tal. 8

Pig.19

Ingal

BOOM na BOOM

Pahina 49

Sa klase at kulay ng ilaw ay hindi naman ganoon karami ang gumagamit ng sinasabing

strobe lights o yung ilaw na mabilis na pumapatay-sindi na kadalasan ay makikita sa mga

bars o party. Ngunit ang pinaka dominanteng kulay na ginamit ng mga nasuring dyip ay

ang kulay ng asul at pula sa loob ng mismong dyip.

0

10

20

30

40

50

60

Ilaw

Tota

l

Disenyo (Loob): Ilaw

Strobe Light

Blue

Red

Green

Orange

Violet

Yellow

8%

33%

29%

5%

5%

12%

8%

Disenyo (Loob): Ilaw

Strobe Light

Blue

Red

Green

Orange

Violet

Yellow

Pig. 20

Pig. 21

Ingal

BOOM na BOOM

Pahina 50

6. Uri ng Musika

Lokal / OPM Internasyonal

Rap HipHop R&B Rap HipHop R&B

15 13 17 5 31 77

Ayon naman sa pagsusuri ng klase ng musika na pinatutugtog ng drayber o ng kaniyang

kasama ay madalas R&B na pang-internasyonal o yung ingles ang ginagamit.

0

10

20

30

40

50

60

70

Lokal Internasyonal

Tota

l

Uri ng Musika na Pinatutugtog

Rap

HipHop

R&B

9%

8%

11%

3%

20%

49%

Uri ng Musika na Pinatutugtog

Lokal: Rap

Lokal: HipHop

Lokal: R&B

Internasyonal: Rap

Internasyonal: HipHop

Internasyonal: R&B

Pig. 22

Pig. 23

Tal. 9

Ingal

BOOM na BOOM

Pahina 51

7. Pabrikante

Morales Crissan Obetski Doctor

Motors LGS Jasper

Hebron

Motors

Mel

Motors LDS

36 6 11 4 11 1 2 2 1

Skipper AMW

Motors

Eddie

Boy

Motor

Works

Neger Marie

yoshi

San

Lor MSM

Guile

Motors

Daneth

Motors UNKNOWN

1 2 1 1 1 1 1 1 1 3

Pagdating naman sa pabrikante ay karamihan sa mga nasuring dyip ay nagpagawa sa

Morales Motors. Kung kaya’t ito ang pabrikante na hihingan ng panayam para sa pag-

aaral na ito.

0

5

10

15

20

25

30

35

40

Pabrikante

Morales

Crissan

Obetski

Doctor Motors

LGS

Jasper

Hebron Motors

Mel Motors

41%

7% 13% 5%

13%

1%

2% 2%

1% 1%

2%

1% 1% 1%

1%

1%

1% 1% 3%

Pabrikante / Manufacturer

Morales

Crissan

Obetski

Doctor Motors

LGS

Jasper

Hebron Motors

Mel motors

LDS

Pig. 24

Pig. 25

Tal. 10

Ingal

BOOM na BOOM

Pahina 52

KABANATA IV – Pagsusuri ng mga Datos

A. Ang mga Disenyo Ayon sa Pag-aaral ni Panofsky Tungkol sa Ikonograpiya

Sa parteng ito ay susuriin ang mga disenyo na nakalap mula sa mga sinuring dyip at

susuriin gamit ang tatlong antas o uri ng ikonograpiya ayon kay Panofsky na: (1) Primary

o Natural Subject Matter, (2) Secondary o Conventional Subject Matter, at ang panghuli

ang (3) Intrinsic Meaning o Content. Susuriin ang mga disenyo sa pamamagitan din ng

talahanayan upang mas maging organisado ang paglalahad at paglalarawan nito. Sa

pagsusuring ito ay gagamitin ang unang dalawa na naging dominante sa pagsusuring

ginawa sa mga dyip sa bawat kategorya.

1. Primary o Natural Subject Matter

Ayon sa pag-aaral ni Panofsky, ang uring ito ay tinatalakay ang mga espespikong

detalye ng isang sining o obra tulad ng mga linya, kulay, o yung mismong representasyon

ng isang bagay tulad ng mga hayop at halaman. Ang pag-uugnay ng pag-aaral na ito ni

Panofsky sa mga disenyo at tanda na nasuri mula sa mga dyip ay makikita sa ganitong

paraan:

Primary o Natural Subject Matter

MAIN BODY MAIN BODY

1. Mga RPG na Karakter (Role-Playing

Games)

1. Mga karakter na mala-hayop ang itsura,

may mga espada, mas dominante ang

kulay na berde, pula, at gris.

2. Mga Karakter sa Pelikula 2. May lalaking may letrang “S” sa dibdib,

may lalaking mukhang robot

SIDE DOOR SIDE DOOR

1. Mga RPG na Karakter

1. Mga karakter na mala-hayop ang itsura,

may mga espada, mas dominante ang

kulay na berde, pula, at gris.

2. Mga Miyembro ng Pamilya 2. May sanggol, batang babae o lalaki

AKSESORYA AKSESORYA

1. Horns o Trumpets 1. Horns o Trumpets

2. V-Horn o Boomerang 2. V-Horn o Boomerang

KISAME KISAME

Tal. 11

Ingal

BOOM na BOOM

Pahina 53

1. Padded at Kahoy 1. Malambot, parang upuuan,

2. De-Tali 2. Manipis na lubid, minsan ay nababalot

ng plastik.

KULAY NG ILAW KULAY NG ILAW

1. Asul (Blue) 1. Kulay ng dagat

2. Pula (Pula) 2. Kulay ng apoy

URI NG MUSIKA URI NG MUSIKA

1. Internasyonal na R & B

1. Madalas lalaki ang kumakanta, may

pagkamalumanay ngunit may beats pa rin

ng tambol o drums.

2. Internasyonal na Hip-Hop 2. May pagkamabilis ang tunog lalo na ang

beats at yung kumakanta.

Kung mapapansin sa parte ng Primary o Natural Subject Matter ay inilarawan

ang mga disenyo sa kung paano ito madalas na nakikita tulad ng sa RPG na karakter.

Inilarawan kung ano ang itsura nito sa mas madaling paraan na maiintindihan tulad ng

pagtukoy na ito’y mukhang hayop na karakter tulad ng mga nasa sumusunod na mga

litrato (Dyet, 2016) (Dota Team, 2016):

Pig. 26 Pig. 27

Ingal

BOOM na BOOM

Pahina 54

Ang larawan na makikita ay galing sa isang laro na kung tawagin ay DOTA o

Defense of the Ancients at ang nasa ilalim naman nito ay mga litrato ng ilan sa mga

nasuring dyip na may disenyo na RPG sa main body nito tulad ng larong Warcraft. Ilan

lamang ito sa mga halimbawa ng RPG na karakter na ipinapadisenyo ng mga may dyip

na ayon rin kay ginoong Rafael Morales, ang anak ng Morales Motors Corporation na

isang pabrikante ng mga dyip na ayon rin sa pagsusuring ginawa ay ang madalas na

pinagpapagawan ng mga dyip na nasuri, ay naglabas sila ng isa o dalawang dyip na may

ganitong disenyo. Makikita sa mga litratong ito na ang mga karakter sa isang RPG ay

may pagkamukhang hayop, minsa’y may mga hawak na sandata tulad ng espada, at ang

dominanteng kulay ay pula at gris. Sa ganitong paraan ay mailalarawan ng isang tao kung

ano ang itsura ng isang RPG na karakter sa isang tao na hindi masyadong maalam

tungkol dito (Morales, 2017). Pagdating naman sa mga karakter sa isang pelikula ay

inilalarawan ng isang lalaki na may letra o simbolong “S” sa dibdib. Kung ito’y sinabi sa

isang tao, ang maaaring maisip niya ay ang karakter ni Superman at ang lalaking

mukhang robot naman ay si Ironman o kaya naman ay maaaring maisip din ang mga

karakter sa pelikulang Transformers. Marahil iyon ang mga maiisip ng isang tao kapag

ito’y inilarawan sa kaniya sapagkat ang mga karakter na ito ay madalas na nakikita sa

Pig. 28

Ingal

BOOM na BOOM

Pahina 55

mga telebisyon o kaya naman sa mga libro o komiks. Ngunit sa parteng iyon na

paguugnay sa mga istorya ay pumapasok na sa pangalawang uri ng ikonograpiya ni

Panofsky. Ganoon din ang ginawa sa ibang mga disenyo at aksesorya ng mga dyip na

sinuri. Ang mga ito ay inilarawan sa madaling paraan upang madaling maintindihan ng

tao kung ito’y ipapalarawan sa kaniya.

2. Secondary o Conventional Subject Matter

Pagdating naman sa ikalawang uri ng ikonograpiya ni Panofsky, tinatalakay dito

ang pag-uugnay ng mga elemento, simbolo, disenyo, o composisyon ng isang sining sa

mga tema at konsepto tulad ng mga literatura, mga kuwento, o mga alegorya upang mas

magkaroon ng pag-unawa sa sining na makikita. Ang pag-uugnay ng pag-aaral na ito ni

Panofsky sa mga disenyo at tanda na nasuri mula sa mga dyip ay makikita sa ganitong

paraan:

Secondary o Conventional Subject Matter

MAIN BODY MAIN BODY

1. Mga RPG na Karakter (Role-Playing

Games)

1. DOTA, LOL, Warcraft, Ragnarok

2. Mga Karakter sa Pelikula 2. Superman, Ironman, Trannsformers

SIDE DOOR SIDE DOOR

1. Mga RPG na Karakter 1. DOTA, LOL, WoW, Ragnarok

2. Mga Miyembro ng Pamilya 2. Bakers by the Dozen.

AKSESORYA AKSESORYA

1. Horns o Trumpets 1. Musical Instrument

2. V-Horn o Boomerang 2. Laruan o sandata

KISAME KISAME

1. Padded at Kahoy 1. Sofa, Upuan

2. De-Tali 2. Lubid

KULAY NG ILAW KULAY NG ILAW

1. Asul (Blue) 1. Blue is the Warmest Color

2. Pula (Pula) 2. Lady in Red

URI NG MUSIKA URI NG MUSIKA

1. Internasyonal na R & B 1. Miss Independent ni Ne-Yo

2. Internasyonal na Hip-Hop 2. Freeze ni Chris Brown at T-Pain

Tal. 12

Ingal

BOOM na BOOM

Pahina 56

Sa ikalawang uri ng ikonograpiya ni Panofsky, iniugnay ang mga disenyo at

aksesorya ng mga nasuring dyip sa mga istorya o mismong musika na naglalarawan sa

disenyong iyon. Tulad ng sa RPG na mga karakter, ginamit ang DOTA, LOL, Warcraft, at

Ragnarok dahil ito ay mga halimbawa ng mga RPG na laro na sikat o kilala. Sa

paglalarawan sa ikalawang uri ng ikonograpiya ni Panofsky ay dapat iyong kilala rin,

sikat o kaya’y yung madalas na nakikita o naririnig na kapag sinabi ang titulo ay mabilis

na maiintindihan ng mga tao. Tulad na rin ng sa mga karakter sa isang pelikula, ang

paglalarawan na ginamit ay ang mga pelikulang Superman, Ironman, at Transformers.

Madali itong maiintindihan, lalo na ang Superman at Ironman, dahil hindi lang ito

napapanuod sa mga telebisyon kundi ito’y nakikita rin sa mga disenyo ng mga

kwadernong pambata, mga damit, at mga kung ano-ano pang kung tawagin ay

merchandise na tinatangkilik ng mga bata.

3. Intrinsic Meaning o Content

Sa ikatlong uri naman ng ikonograpiya ayon kay Panofsky, dito na papasok ang

interpretasyon sa kung anong klaseng kultura ang maaaring mayroon ang gumagawa ng

disenyo at kung anong klaseng kulltura ang tinatangkilik ng masang Pilipino sa panahong

ginawa ang disenyo ng dyip. Ang pag-uugnay ng pag-aaral na ito ni Panofsky sa mga

disenyo at tanda na nasuri mula sa mga dyip ay makikita sa ganitong paraan:

Pig. 29

Ingal

BOOM na BOOM

Pahina 57

Intrinsic Meaning o Content

MAIN BODY MAIN BODY

1. Mga RPG na Karakter (Role-Playing

Games)

1. Panahon o kultura kung saan laganap

ang mga kompyuter games

2. Mga Karakter sa Pelikula 2. Panahon o kultura na mahilig sa mga

pelikula tungkol sa mga superhero

SIDE DOOR SIDE DOOR

1. Mga RPG na Karakter 1. Panahon o kultura kung saan laganap

ang mga kompyuter games

2. Mga Miyembro ng Pamilya 2. Kultura kung saan pinapahalagahan ang

pamilya.

AKSESORYA AKSESORYA

1. Horns o Trumpets 1. Kulturang mahilig sa musika at

aksesorya

2. V-Horn o Boomerang 2. Kulturang mahilig maglagay ng

aksesorya

KISAME KISAME

1. Padded at Kahoy

1. Kultura kung saan pinagmumukhang

kumportable ang sasakyan. Magarang

sasakyan.

2. De-Tali 2. Kultura kung saan gustong madalian ang

pagpapara.

KULAY NG ILAW KULAY NG ILAW

1. Asul (Blue) 1. Kultura kung saan pag kakaiba ang

kulay ay mapapansin agad.

2. Pula (Pula) 2. Kultura kung saan pag kakaiba ang

kulay ay mapapansin agad.

URI NG MUSIKA URI NG MUSIKA

1. Internasyonal na R & B 1. Kulturang mahilig sa magpatugtog ng

musika ng ibang bansa

2. Internasyonal na Hip-Hop 2. Kulturang masiyahin o mahilig

sumayaw

Sa uring ito ng ikonograpiya ay iniinterpreta kung ano marahil ang klase ng

pamumuhay o kultura mayroon ang gumawa ng disenyo, ang nagpagawa ng disenyo, at

ng sumasakay sa dyip na may disenyong ito o ang tumatangkilik sa mga disenyong ito.

Ayon sa panayam kila ginoong Ryan Salvador at Rafael Morales, sa kanilang palagay ay

kaya ganito ang mga disenyo ng mga sinabing dyip ay dahil trip lang nila o gusto lang ng

may-ari. Ngunit nasabi rin nila sa kanilang panayam na isa ring dahilan kung bakit ganito

Tal. 13

Ingal

BOOM na BOOM

Pahina 58

ang mga disenyo ay dahil ito ang mga presumptions o ang iniisip ng mga tao kapag

sinabing patók na dyip. Bukod dito, ang pinaka marahil na dahilan daw ay dahil gusto

nilang mapansin. Tulad ng sa ilaw pa lang. Ayon kay ginoong Rafael Morales at Ryan

Salvador, sa regulasyon ng LTFRB at ng LTO, ang maaaring kulay lamang ng ilaw sa

loob ng dyip ay puti upang makita ang mga pasahero at upang maliwanag ang loob ng

dyip. Ngunit sa mga nasuring dyip, ang lumabas na dominanteng kulay ay asul at pula na

kung titignan ay madilim sa paningin. Ngunit pag sa gabi, ayon kay ginoong Morales, ito

ay pansinin sapagkat kakaiba siya sa ordinaryong puting ilaw lang. Ganoon din sa

musika. Ayon kay ginoong Ryan ay yung iba namang dyip ay ang pagpapatugtog ay

simple lang o kung minsan ay walang musika. Ngunit sa mga nasuring dyip, madalas ang

R&B at Hip-Hop na musika na kapag pinapatugtog ay malakas at rinig na rinig. Ayon

kay ginoong Ryan ay marahil kaya nila ginagawa iyon dahil gusto ng mga drayber o

may-ari ng dyip ay magmistulang may party sa loob ng dyip na nagpapahiwatig na

masaya sakyan ang dyip na iyon.

B. Ang mga Disenyo Ayon sa Teorya ng mga Tanda ni Peirce at sa paraang

Saussurean Model.

Sa parteng ito naman ay gagamitin ang mga datos na nakuha mula sa pagsusuri at

itatala ito ayon sa perspektibo ni Peirce tungkol sa paksa ng ikonograpiya at ito’y

ioorganisa rin sa paraang Saussurean Model.

Peirce’s Theory of Signs

MAIN BODY SIGNIFIER – May disenyo sa parahes na

gilid o main body

SIGNIFYING ELEMENT – Airbrush

Style

PARAMETER/LIMITASYON – Mga

Karakter sa RPG o Pelikula

1. Mga RPG na Karakter (Role-Playing

Games)

2. Mga Karakter sa Pelikula

Tal. 14

Ingal

BOOM na BOOM

Pahina 59

SIDE DOOR SIGNIFIER – May disenyo sa may pintuan

ng drayber at passanger side

SIGNIFYING ELEMENT – Airbrush

Style

PARAMETER/LIMITASYON – Mga

Karakter sa RPG o miyembro ng pamilya

1. Mga RPG na Karakter

2. Mga Miyembro ng Pamilya

AKSESORYA SIGNIFIER – May mga aksesorya sa labas

ng dyip

SIGNIFYING ELEMENT – Musical

Instrument o parang sandata

PARAMETER/LIMITASYON –

Horns/Trumpets at V-Horn/Boomerang

1. Horns o Trumpets

2. V-Horn o Boomerang

KISAME SIGNIFIER – May disenyo o set-up ang

kisame ng dyip sa loob

SIGNIFYING ELEMENT – Hindi lang

metal o kahoy at may pahinto

PARAMETER/LIMITASYON – Padded,

kahoy, at de-tali naman ang pahinto

1. Padded at Kahoy

2. De-Tali

KULAY NG ILAW SIGNIFIER – May ilaw sa loob ng dyip

SIGNIFYING ELEMENT – May kulay

ang ilaw at hindi lang puti

PARAMETER/LIMITASYON – Asul at

Pula na kulay ng ilaw

1. Asul (Blue)

2. Pula (Pula)

URI NG MUSIKA SIGNIFIER – Pagpapatugtog ng Musika

SIGNIFYING ELEMENT – Internasyonal

PARAMETER/LIMITASYON – R&B at

Hip-Hop

1. Internasyonal na R & B

2. Internasyonal na Hip-Hop

SIGNIFIED – Patók na dyip

Saussurean Model

MAIN BODY SIGNIFIER – Airbrush na disenyo ng

karakter sa RPG o Pelikula sa parehas na

gilid ng dyip o main body

SIGNIFIED CONCEPT

- Naglalaro o mahilig sa RPG o

pelikula ang may-ari ng dyip

- Alam ito ng mga pasaherong

gustong isakay ng may-ari ng dyip

1. Mga RPG na Karakter (Role-Playing

Games)

2. Mga Karakter sa Pelikula

SIDE DOOR SIGNIFIER – Airbrush na disenyo ng

karakter sa RPG o Pelikula sa may pintuan 1. Mga RPG na Karakter

Tal. 15

Ingal

BOOM na BOOM

Pahina 60

2. Mga Miyembro ng Pamilya

ng drayber at passanger side

SIGNIFIED CONCEPT

- Naglalaro o mahilig sa RPG o

pelikula ang may-ari ng dyip

- Alam ito ng mga pasaherong

gustong isakay ng may-ari ng dyip

- Pinapahalagahan ang pamilya

AKSESORYA SIGNIFIER – may mga aksesorya sa labas

ng dyip na horns/trumpets at yung

tinatawag na v-horn/boomerang

SIGNIFIED CONCEPT - Mahilig sa mga

aksesorya ang may-ari ng dyip

1. Horns o Trumpets

2. V-Horn o Boomerang

KISAME SIGNIFIER – Padded ang bubong o

kisame sa loob ng dyip, gawa rin sa kahoy

at de-tali ang pahinto

SIGNIFIED CONCEPT

- Nais maging kumportable ang itsura

ng loob ng dyip o kakaiba at hindi

lang simpleng kahoy o metal ang

kisame

- De-tali ang pahinto upang madaling

makapag-para ang mga nais bumaba

at hindi na kailangan pang isagaw

na bababa sila

1. Padded at Kahoy

2. De-Tali

KULAY NG ILAW SIGNIFIER – Kulay asul at pula na ilaw sa

loob ng dyip

SIGNIFIED CONCEPT

- Mahilig sa kulay na asul at pula ang

may-ari ng dyip

- Kakaiba ang dyip dahil hindi lang

kulay puti ang ilaw

1. Asul (Blue)

2. Pula (Pula)

URI NG MUSIKA SIGNIFIER – Nagpapatugtog ng musika

na internasyonal na R&B at Hip-Hop

SIGNIFIED CONCEPT

- Mahilig sa musika ang drayber o

ang may-ari ng dyip

- Mahilig siya sa R&B at Hip-Hop na

kanta ng mga banyaga

1. Internasyonal na R & B

2. Internasyonal na Hip-Hop

Kung makikita ang pagkakaiba ng dalawa, sa teorya ni Peirce tungkol sa mga

tanda o sa mga disenyo, ang paksa o ang pangunahing pinupunto ay yung mga disenyo

Ingal

BOOM na BOOM

Pahina 61

mismo. Iniisa-isa ang mga dapat na itsura nito upang masabi na kapag ang disenyo ng

dyip ay ganoon, masasabing ito’y isang patók na dyip. May tinatawag na Parameter o

mga Limitasyon sa teorya ni Peirce na kapag iuugnay sa mga disenyo at mga tanda ng

mga patók na dyip ay dapat nakapaloob ang mga katangian o mga elemento ng disenyo

na yun sa tinutukoy na mga limitasyon upang masabi nga na patók iyon. Ang

kategoryang ito marahil ang pinakaimportante sa teoryang ito na ginamit sa pag-aaral

dahil ito ang nagsisilbing alituntunin sa pagtukoy ng itsura ng isang patók jeepney.

Sa Saussurean Model naman ay makikita na ang mga disenyo ay nagpapahiwatig

kung anong klaseng kultura mayroon ang may-ari at ang lipunan noong nilagyan ng

disenyo ang mga nasabing dyip. Dito rin pumapasok ang pagiinterpreta ng mga disenyo

at tanda patungkol sa posibilidad na klase ng interes at popular na panlasa mayroon ang

mga pabrikante, drayber, at mananakay sa Rizal.

a. Role-Playing Games bilang disenyo – dahil na rin sa bilis ng takbo at pagunlad ng

ekonomiya at pagusbong ng teknolohiya ay pataas na rin ng pataas ang pagkauso

ng mga kompyuter at kung ano-ano pang mga tinatawag na gadgets kung saan

maaari na maglaro ng mga sinasabing Role-Playing Games kahit nasaan ka man

dahil mayroon na rin ito sa mga cellphone o smartphones. Ilan sa mga larong ito,

na ayon sa isang website na kabilang sa “15 best RPGs and MMORPGs on

Android”, ay ang Titan Quest at Celtic Heroes na maaaring mai-download

at malaro (AndrewH, 2016) (Mob.org, 2016).

Ingal

BOOM na BOOM

Pahina 62

b. Horns o Trumpets bilang aksesorya – sa mga piyesta madalas ay mayroong mga

banda. Sa mga bandang ito, kung mapapanuod, ang nagbibigay buhay talaga sa

musika, bukod sa mga tambol, ay yung mga nagpapatugtog ng trumpeta dahil

ito’y malakas ang tunog at talaga namang nakakaagaw ng pansin dahil kaya rin

nitong baguhin ang tono ng tunog na nagbibigay ng sinasabing melody sa mga

kanta o musika na tinutugtog ng banda. Tulad ng sa bidyu ng Philippine

Marching Band – Banda Independiente 22 Pililla Rizal na inilagay sa website ng

YouTube ay maririnig na ang mas angat na tunog ay nagmumula sa mga

tumutugtog ng mga trumpeta. Marahil ang dahilan kung bakit ito ang napiling

aksesorya ng mga may-ari at nagpapadisenyo ng dyip ay dahil ito’y parang

nagmumukhang pang-piyesta na sasakyan.

c. Kulay ng ilaw: Asul o Pula – Ayon sa pag-aaral ni Herman Cerrato na “The

Meaning of Colors” at kung paano ito nakakaapekto sa pangaraw-araw na buhay,

sa trabaho, sining, at kahit sa pag-ibig, tinalakay niya ang kahulugan na naka-

Pig. 30 Pig. 31

Pig. 32 Pig. 33

Ingal

BOOM na BOOM

Pahina 63

akibat sa kulay na asul at pula. Ayon sa pag-aaral, ang kahulugan at pag-iisip na

inuugnay sa kulay na asul ay ito raw ang pinaka popular na kulay na

nagpapahiwatig ng tiwala, kahusayan, pangmasa, at katiwasayan (Cerrato, 2012).

Bukod dito, kapag ito’y ginamit kasama ang mga kulay na mainit sa mata tulad ng

pula, mas nagiging kapansin-pansin ang isang bagay. Kapag tinanong din ang

mga tao tungkol sa kanilang paboritong kulay, karamihan na isasagot ay ang

kulay na asul (Cerrato, 2012). Sa kulay naman na pula, inuugnay ito sa

damdamin na kasiyahan, tapang, at bilis. Sinasabi rin na kung gusto ng isang tao

na makaagaw ng pansin ay dapat gamitin ang kulay na pula. Bukod dito,

inuugnay ang kulay na pula sa enerhiya kaya magandang gamitin ito sa mga

kotse.

Marahil ito ang dahilan kung bakit ito ang mga kulay na nilagay sa mga dyip ay

upang magmistulang party club ang mga dyip dahil ang mga kulay na ito ay

nagpaparamdam ng kasiyahan at nagiging kapansin-pansin ang kanilang mga dyip

lalo na kapag pinagsama ang dalawang kulay na ito.

d. Uri ng musika: Internasyonal na R&B – Ilan sa mga sikat na gumagawa ng mga

pang-internasyonal na mga R&B na klase ng musika ay sila Drake, Rihanna, at

Chris Brown (CAPITALXTRA, n.d.). Si Drake ay pinangarangalan bilang top

artist sa Billboard Music Awards 2017 na ginanap noong ika-21 ng Mayo taon

Pig. 34 Pig. 35

Ingal

BOOM na BOOM

Pahina 64

2017 sa T-Mobile Arena sa Las Vegas (billboard music awards, 2017). Marahil

kaya ganitong uri ng musika ang mga pinatutugtog ng mga may-ari ng dyip ay

dahil ito ang mga sikat at nauusong mga kanta na isinulat ng mga sikat din na mga

artista na tulad ni Drake ay nagkaroon pa ng parangal.

Mula sa mga pagsusuring ito, masasabi na ang ikonograpiya ng isang patók na

dyip ay ang mga sumusunod:

MAIN BODY

1. Mga RPG na Karakter (Role-Playing Games)

2. Mga Karakter sa Pelikula

SIDE DOOR

1. Mga RPG na Karakter

2. Mga Miyembro ng Pamilya

AKSESORYA

1. Horns o Trumpets

2. V-Horn o Boomerang

KISAME

1. Padded at Kahoy

2. De-Tali

KULAY NG ILAW

1. Asul (Blue)

2. Pula (Pula)

URI NG MUSIKA

1. Internasyonal na R & B

2. Internasyonal na Hip-Hop

Tal. 16

Pig. 36

Ingal

BOOM na BOOM

Pahina 65

KABANATA V – Konklusyon at Rekomendasyon

A. Ang Ikonograpiya ng isang Patók na Dyip

Matapos makapagsuri ng 100 na dyip na may biyaheng Cubao-Montalban mula sa

kabuuang bilang ng mga rehistradong dyip na 189 sa rutang iyon at naitala ang klase ng

disenyo na mayroon sa gilid o sa main body ng dyip, sa gilid na pintuan o side door, mga

aksesorya na inilagay, disenyo sa loob ng dyip at klase ng pahinto, at uri ng musika na

pinatugtog ng mga ito, ang kinahantungan na kabuuang ikonograpiya ng isang patók na

dyip na kapag ang mga ito ay nakalagay o nakadisenyo sa isang dyip ay masasabing ito’y

patók ay ang mga sumusunod:

1. Ang pinaka disenyo ng dyip ay mga imahe ng mga karakter mula sa mga

tinatawag na Role-Playing Games dahil ito ang mga nauusong laro dahil na

rin sa mabilis na pagusbong ng teknolohiya sa Pillipinas.

2. Ang horn o trumpet ang madalas na makikita bilang aksesorya sa labas o

kaya’y sa harap ng mga dyip dahil nagbibigay ito ng itsura na pang piyesta

ang isang patók na dyip at masayang sumakay sa ganoong uri ng dyip.

3. Ang kisama ay padded at de-tali ang pahinto upang maging kumportable ang

mga pasahero at hindi na mahirapan kapag gustong bumaba dahil hindi na

kailangan pang isigaw ang salitang “para” upang huminto ang dyip.

4. Asul at pula, o asul, o pula ang kulay ng mga ilaw sa loob ng dyip dahil

nagmimistulang may party ang loob na nagpapahiwatig na masaya sumakay

sa dyip na iyon.

5. Pang-internasyonal na R&B ang musika na pinatutugtog dahil ito ang sikat na

kanta na isinulat at kinakanta ng mga sikat rin na mga banyagang artista.

Ingal

BOOM na BOOM

Pahina 66

Sa mga disenyo at mga tandang ito maaaring masabi kung anong klase interes at

popular na panlasa mayroon ang mga pabrikante, drayber, at mananakay sa Rizal

sapagkat ang mga dyip ang pangunahing uri nga ng transportasyon sa Pilipinas kung

kaya’t kung ganito ang mga disenyo ay maaaring ito ang sikat at tinatangkilik ng

karamihan ng mga Pilipino lalo na sa lugar ng Rizal.

Bukod dito, masasabing ito rin ang mga disenyo at mga tanda na inilalagay sa

mga dyip upang ang industriyang ito ay hindi mamatay at patuloy na tangkilikin ng mga

mamamayan. Dahil ito ang nauuso ay kapag nakita ng mga pasahero na naka disenyo sa

mga dyip ay patuloy na sasakay ang mga mamayan sa mga ganitong uri ng dyip,

samakatwid ay patuloy pa rin ang kanilang paghahanapbuhay gamit ang mga sinasabing

patók jeeoney.

B. Mga Rekomendasyon

Sakaling may nais na ipagpatuloy ang pag-aaral na ito upang ito ay palawakin at

paunlarin, mas mabuti kung magkakaroon ng panayam sa mga drayber at mga may-ari ng

mga dyip na susuriin ito dahil maaari nilang masabi ang mga posibleng dahilan o

kahulugan ng mga disenyong inilalagay sa mga dyip at bakit iyon ang mga napili nilang

ilagay. Bukod dito ay mabuti rin na isaalang-alang ang demograpiya o ang edad ng mga

drayber o opereytor ng mga susuriing dyip. Mabuti rin kung magkakaroon ng

paghahambing sa mga regular na dyip at pakikipanayam sa mga may-ari ng mga dyip na

iyon o mga lumang dyip upang makita ang pagkakaiba hinid lang sa itsura kundi pati

narin sa klase ng kultura. Bukod dito, irerekomenda rin na magkaroon ng pakikipanayam

sa mga sumasakay sa mga klase ng dyip na ito upang maiugnay din ang mga saloobin ng

Ingal

BOOM na BOOM

Pahina 67

mga sumasakay sa itsura at kung paano sila naaapektuhan ng mga disenyo at mga tanda

ng tinatawag na mga patók na dyip.

Ingal

BOOM na BOOM

Pahina 68

Sanggunian

AndrewH. (2016). [Update: Game Released] DotEmu reveals that Titan Quest will be

arriving for mobile devices soon [Online]. Kinuha Mayo 24, 2017 mula sa

http://www.droidgamers.com/2016/07/07/update-dotemu-reveals-that-titan-quest-

will-be-arriving-for-mobile-devices-soon/

Atencio, J. (2016). DZRH NEWS: LTFRB warns ‘patok’ jeepney drivers, operators

[Online na Artikulo]. Kinuha March 12, 2017 mula sa http://dzrhnews.com/ltfrb-

warns-patok-jeepney-drivers-operators/.

Atkin, A. (2010). The Stanford Encyclopedia of Philosophy: Peirce’s Theory of Sign

[Revised Ed.] [Online na Artikulo]. Kinuha April 9, 2017 mula sa

https://plato.stanford.edu/entries/peirce-semiotics/#SigVeh.

Bacero, R. & Vergel, K. (2009). Assessment of the Jeepney’s Components, Systems and

Separate Technical Units for the Development of Standards. Proceedings of the

17th

Annual Conference of the Transportation Science Society of the Philippines.

Kinuha April 1, 2017 mula sa

https://www.jstage.jst.go.jp/article/eastpro/2009/0/2009_0_271/_article/-char/ja/.

Billboard MUSIC AWARDS. (2017). 2017 Nominees & Winners [Website]. Kinuha

Mayo 24, 2017 mula sa https://www.billboardmusicawards.com/nominees/

Brum2000. (2006). Ebay: Philippine Miniature Jeepney [Website]. Kinuha March 12,

2017 mula sa http://www.ebay.com/gds/Philippine-Miniature-Jeepney-

/10000000000135594/g.html.

CAPITALXTRA. (n.d.). The Best R&B Songs of 2016 [Website]. Kinuha Mayo 24 2017,

mula sa http://www.capitalxtra.com/playlists/best-2016/rnb-songs/

Ingal

BOOM na BOOM

Pahina 69

Cerrato, H. (2012). The Meaning of Colors [Online].

http://www.hermancerrato.com/graphic-design/images/color-images/the-meaning-

of-colors-book.pdf

Chiu, C. L. (2008). Lessons from Jeepney Industry in the Philippines (Vol. 4 No. 1 pp.

68-84). International Review of Business Research Papers. Kinuha April 1, 2017

mula sa http://irbrp.com/static/documents/January/2008/1423463511.pdf.

Dela Cruz, A. (2016). Philstar: PANG-MASA: Prangkisa ng ‘patok’ jeepney sinuspinde

ng LTFRB [Online na Artikulo]. Kinuha March 12, 2017 mula sa

http://www.philstar.com/police-metro/2016/01/27/1546680/prangkisa-ng-patok-

jeepney-sinuspinde-ng-ltfrb.

Dota Team. (2016). Warhammer Comes to the Dota 2 Workshop [Website]. Kinuha

Mayo 24, 2017 mula sa http://blog.dota2.com/2016/04/warhammer-comes-to-the-

dota-2-workshop/

Painter, F. (2015). Finding the best girls or impressing your girl: Welcome to Valkyrie

[Online]. Kinuha Mayo 24, 2017 mula sa

http://angelescitylive.blogspot.com/2015/11/finding-best-girls-or-impressing-

your.html

Güss, C. D. & Tuason, M. T. (2008). Jeepneys: Values in the Streets (Vol. 14 pp. 211-

236). SAGE Publication. Kinuha April 1, 2017 mula sa

http://journals.sagepub.com/doi/abs/10.1177/1354067X08088559.

Jonas. (n.d.). Aliwan Fiesta 2014: Philippines’ Grand Festival of Champions [Online].

Kinuha Mayo 24, 2017 mula sa http://www.wazzuppilipinas.com/2014/04/aliwan-

fiesta-2014-philippines-grand.html

Ingal

BOOM na BOOM

Pahina 70

Iconography [Def. 1]. (n.d.). In Merriam-Webster Online, Retrieved March 27, 2017,

from https://www.merriam-webster.com/dictionary/iconography.

Mob.org. (2016). Celtic heroes: 3D MMO [Online]. Kinuha Mayo 24, 2017 mula sa

http://play.mob.org/game/celtic_heroes_3d_mmo.html

Okamura, T., Kaneko, Y., Nakamura, F., & Wang, R. (n.d.). Passengers’ Attitude to the

Service items of Jeepneys in Metro Manila by Different Lifestyles. Kinuha April 1,

2017 mula sa https://www.jstage.jst.go.jp/article/easts/10/0/10_1384/_article.

Panofsky, Erwin. (1972). An Introduction to Iconography and Iconology [Online].

http://homepages.neiu.edu/~wbsieger/Art202/202Read/202Panofsky.pdf.

Pascua, F. (2009). The Patók Jeepney: A Descriptive Study [Online]. Kinuha March 31,

2017 mula sa http://www.asj.upd.edu.ph/mediabox/archive/ASJ-45-1and2-

2009/pascua.pdf

Pear, K. (2014). Philippine Marching Band – Banda Independiente 22 Pililla Riza [Video

File]. Kinuha Mayo 24, 2017 mula sa

https://www.youtube.com/watch?v=dGleiOzjTzE

Popioco, M. (2017). CNN Philippines: Transport groups hold nationwide transport strike

to protest government’s PUV modernization program [Online na Artikulo].

Kinuha February 28, 2017 mula sa

http://cnnphilippines.com/news/2017/02/27/transport-group-nationwide-strike-

feb-27.html.

Red Bull. (n.d.). Team OG speak out on Dota 6.87 [Online]. Kinuha Mayo 24, 2017 mula

sa http://www.redbull.com/en/esports/stories/1331791889171/team-og-on-dota-2-

6-87-patch-update

Ingal

BOOM na BOOM

Pahina 71

Relos, G. (2012). Why It’s More Fun in the Philippines [Online na Artikulo]. Kinuha

March 13, 2017 mula sa http://globalnation.inquirer.net/23175/why-its-more-fun-

in-the-philippines.

Stuart Jr., G. (n.d.). The Philippine Jeepney: The Undisputed King of the Road [Website].

Kinuha April 1, 2017 mula sa http://www.stuartxchange.org/Jeepney.html.

#TeamOAP. (2015). The Palace Pool Club BGC Experience (Dress Code, Entrance Fee,

and Tips)! #Visa [Online]. Kinuha Mayo 24, 2017 mula sa

http://www.ourawesomeplanet.com/awesome/2015/06/palace-pool-club.html

the Philippines. (n.d.). Jeepneys and other means of transportation [Website]. Kinuha

March 12, 2017 mula sa http://www.philippines.hvu.nl/transport2.htm.

Tourism in the Philippines. (2008). History of the Philippine Jeepney [Website]. Kinuha

March 15, 2017 mula sa

http://www.tourisminthephilippines.com/transport/jeepney/philippine-jeepney-

history.html.

United States Jeepney. (n.d.). The Willys Wagon [Website]. Kinuha March 15, 2017 mula

sa http://usjeepney.com/brief.htm.

Ingal

BOOM na BOOM

Pahina 72

Bibliyograpiya

Chandler, D. (2007). Semiotics: The Basics. Routledge.

Dela Torre, V. (2002). Cultural Icons of the Philippines. Makati City: Tower Book house

Fernando-Cordero, G. at Chaves, M.G. (2001). PINOY POP CULTURE. Bench/Suyen

Corp.

Joaquin, L. (2017). List of PUJ Operatos with Cubao-Montalban route [Personal na

Komunikasyon].

Juan, P. (2011). JEEP NI JUAN: A History of the Jeep in the Philippines. Anvil

Publishing, Inc.

Morales, R. (Intterviewee) & Ingal, H. (Interviewer). (2017). Apendise B. [Pagsasalin ng

Panayam].

Nofuente, V. (n.d.). The Jeepney: VEHICLE AS ART. Sa D. Fernandez (Ed.), The

Philippines (pp. 38-47). Staten Island, N.Y.: The College of Staten Island, CUNY

Salvador, R. (Interviewee) & Ingal, H. (Interviewer). (2017). Apendise A. [Pagsasalin ng

Panayam].

Trochim, W. (2001). Research Methods Knowledge Base (2nd

ed.). Cincinnati: Atomic

Dog Publishing.

Torre Jr., N. (n.d.). Jeepney Soul. Sa D. Fernandez (Ed.), The Philippines (pp. 48-52).

Staten Island, N.Y.: The College of Staten Island, CUNY

Torres, E. (1979). Jeepney. Quezon City, Philippines: GCF BOOKS

Ingal

BOOM na BOOM

Pahina xi

MGA APENDISE

APENDISE A

Pagsasalin ng Panayam kay Ginoong Ryan Salvador ng Land Transportation

Franchising and Regulatory Board (LTFRB).

Ryan M. Salvador

Public Assistance Officer

Land Transportation Franchising and Regulatory Board (LTFRB).

Hanna Ingal: Good morning po sir Ryan...

Sir Ryan: “Nabasa ko na yung questions mo. Paano ba magiging proseso natin? I have

to answer lang ng mga questions? Mabilis lang?”

H: Yes po. Yung parang opinion nalang po. Tapos irerecord ko lang po.

R: “Okay. Sige. Bilisan nalang natin. Una muna ang PUJ o Public Utility Jeepney [as an

icon] ng Pilipinas kasi from calesa nagsimula tayo with ano... nagsimula tayo with

calesa then from there nag create tayo ng PUJ which is 1945 ng na-create ang unang-

unang PUJ then from there naging ano na siya.. naging mode of transportation na siya

sa Pilipinas. So ang nagiging concern natin, that’s why we embrace the PUJ because of

the concern na sanay tayo sa calesa lang eh. But at the same time nag aano tayo..nage-

evolve tayo na from PUJ nagkaroon tayo ng taxi, nagkaroon tayo ng buses, nagkaroon

tayo ng other type of [services]. Now we’re using ride application. Ride sharing

application which is a uhh.. yung tinatawag nating Uber and Grab or [TNVS]. And ang

concern is, what is patók jeepney. I’m familiar with patók pero ‘di ‘ko [alam] patók pero

hindi namin ginagamit yung term na yun dito eh. Salitang kalye yun eh. Bakit ba nila

Ingal

BOOM na BOOM

Pahina xii

tinawag na yung may mga jeep na patók? I don’t know kung paano [‘to] nagsimula pero

there’s some uhh groups of drivers na mga bata na imbes na they operate as simple

public utility jeepney, as a public utility drivers, [ng] PUJ, ang ginagawa nila, even the

owners, operators, the owner of the vehicles, and the drivers, minsan iisa lang yan. The

drivers and the owners, the same, na sila din yung may ari ng unit sila din yung nag da-

drive, they create na pagandahin yung kanilang jeep. So paano ba nasasabing patók?

Like I said, it’s not under LTFRB. On my own observation as a public utility commuter,

na ang patók is ito yung maingay yung loob ng jeep, they have uhh.. they have some..

uhh.. what do you call this.. yung parang mga speakers, tapos may mga designs, uhh..

and like I said, uhh.. kumbaga sa sasakyan, may set-up. Sine-setup nila yung sasakyan

nila, they call it set-up siguro. Parang if you are a car racing owner, you have a car na

ginagamit mo for car racing.....

[Interruption by an officemate of Sir Ryan]

So ang concern is sila yung mangilan-ngilan, uhh.. ‘di natin mabigay yung figures kung

ilan, pero [they are] public utility jeepney eh. Ang concern diyan is ginagamit nila for

ano lang for the leisure or yung luho na ginagawa nilang ano ginagawa nilang mas

kakaiba yung sasakyan nila in terms of installing loud speakers, installing different kinds

of horns, or yung mga busina na kakaiba, at the same time yung appearance ng unit.

Yung mga... yung mga other ano.. other uhh... lights na hindi naman... hindi naman ano..

hindi naman required [as] sa public utility jeepneys. Like yung mga [head] lights, mga

kakaibang kulay na ilaw. Yung mga ganon. Just to say lang na sila ay kakaiba. What’s

the reason kung bakit ba nila ginagawa yun? Uhh siguro may question dito pero, I have

Ingal

BOOM na BOOM

Pahina xiii

to say that, na what’s the reason? To attract siguro ng pasahero. Mga bata. Mga

estudyante. Na kapag patók ka, na mas maganda kang sakyan, unlike with the.. yes and

you are familiar with this uhh use ngayon na we do the modernization. Pero not in that..

not in that aspect. Hindi ganon. Na.. pero they have the option na gawin yun eh pero

later on isesettle natin yun na hindi ganyan yung.. hindi ganyan yung modernization na

hinahanap namin. [Well] Like I said, wala namang [date] kung kelan nagsimula ‘to eh

basta they just want to ano.. they just want to be creative sa kanilang sasakyan kaya nila

ginagawa ‘to. And ako, as for my own opinion kung bakit tinatawag siyang patók,

nagiging patók siya kapag yung grabe siya mag-drive. Reckless siya mag-drive. So yun

yung pagkakaintindi ko kapag patók ka. Kasi may mga patók naman diyan na hindi

naman... hindi naman malakas ang sounds. Hindi naman ano... pero grabe naman mag-

drive. Nagsu-swerve, nagbabanking-banking, we call it banking-banking, actually I’m

from Rizal so I’m familiar with all the public utility sa Rizal kaya alam ko ‘yung patók

pero some of the commuters pag tinanong mo sa ibang lugar ano ba yung patók ‘di nila

alam yan pero luckily alam ko yan dahil kasi nga I’m from Rizal maraming mga PUJ na..

na may rutang ganyan na ganito yung ginagawa with Rizal. Like Montalban, Angono,

Binangonan, Cogeo, yun yung mga lahat ng halos ng public utility diyan halos lahat

ganiyan. [Mangilan-ngilang nalang] yung mga regular uhh PUJ. Like I told a while ago

na.. kaibahan sa regular [is] yung mga.. yung parehas silang jeep pero iba yung ano...

same services pero iba yung ano.. iba yung inooffer nito kasi nga pagpasok mo para

kang nasa disco, nagsasayaw ang ilaw, nagsasayaw ang jeep, ‘de kasi yung mga

nagbabanking yang mga ganyan. At the same time, mostly rude ang drivers. [Ganyan]

Ingal

BOOM na BOOM

Pahina xiv

yan eh. Rude ang drivers and same thing with ano.. yun nga nasagot ko na rin siguro

yung ibang questions na.. na-experience? Na muntik pa nga ako malaglag. Kasi may mga

instances na.. [alam mo yung] pag na-encounter mo yung nakasakay ako. ‘Di na-

encounter ko yun, na-encounter ko na, encountered na, na andun ako sa kabila pag

pumreno lahat kami nasa harap. May mga ganon. Because of reckless driving. Then,

[one time] edi nagkaka...’di nagkakarinigan kapag nagbabayad ka. You encounter that

na.. na hindi ka marinig dahil sa lakas ng sounds. Tapos hindi kayo nagkaka-ano.. kung

meron ka man gustong gawin sa public utility, like gusto mong matulog hinid mo kayang

gawin. Like gusto mong magpahinga naririndi ka sa sounds. Gusto mong magbasa eh

yung ilaw ay sumasayaw. Hindi mo magagawa lahat yun. Because of this.. and we don’t

[tolerate] this one. And supposedly it should be apprehended by.. by traffic enforcers. Na

yung mga..bawal na yan eh. Yung excessive horns na ano.. na [dagdag] ingay? Bawal

na yan. Yung sa.. sa ilaw? Bawal na rin yan. Yung sa design? Yes pwede naman yung

design na ganiyan. Maganda nga yan eh pero ang concern is ganyan nga yung design,

pero reckless naman mag-drive. Yun yung ano... yun yung concerns. Like.. I already ano

noh... answered this one yung kulay, disenyo, sounds, itsura, ilaw, mga simbolo, yung

mga.. yung mga ano pa.. mga [design] pa and another thing na hindi ko nabanggit

kanina is yung... usually mga rap yan eh mga sounds yan eh. And meron pa nga silang

mga... mga.. displaying ano uhh.. inappropriate na ano.. na.. movie. Meron kasi mga na

merong may mga LED ano eh.. or LCD monitor na you can ano... you can watch movies

na ganon yung pinapalabas. May mga violence na ano.. na pinapalabas. So bawal yun

kasi under ng [prohibition] ng ano.. ng MTRCB bawal yun. And at the same time, we

Ingal

BOOM na BOOM

Pahina xv

also apprehend yung mga ganon. Dapat bang tangkilikin? Obviously hindi. Kasi there’s

some uhh.. disadvantages. Lots of disadvatages on the part of the ano.. on the part of the

convenience. Like you said, like LTFRB always saying na public utility must be safe,

adequate, uhm.. dependable public utility. Paano ka magiging dependable kung reckless

ka? Pano magiging safe obviously kung the way you drive, the way you ano.. yun ka. And

adequate, pano magiging adequate kung halos mabingi ka na sa loob ng sounds, sa halos

mabulag ka sa mata ng ano... hindi magiging convenient, hindi ko nabanggit yung word

na convenient, pano magiging convenient kung ganun yung.. yung inooffer nilang

services? And some of them, hinid ko na lalahatin, some of them also violates over-

charging. Not on the reckless driving kundi over-charging of fare. Kasi may mga cases

na nagbayad ka hindi ka na nasuklian. May mga cases na ang mahal nila maningil.

Hindi sumusunod sa taripa. Kasi nauuna muna yung.. nauuna yung ano na.. parang

feeling nila mas mahal yung serbisyo nila na kapag nagbayad ka ng [10 pesos] and at

the same time [they refuse to grant] discount. Namimili sila ng pasahero. Ayaw nila

magsakay ng puro estudyante. And at the same may mga sabit. Mga ganon. Yung.. ano

‘bang ibig sabihin ng word na patók? From the word tagalog patók is latest. Diba?

Patók siya uhh.. In sa masa. In siya sa masa. Yun yung sinasabi nila na patók. Kaya

ano... kaya siya nagiging patók kaya siya nagiging sa masa because of the ano... pero if

you do the.. some ano.. some interviews, hindi naman, o you do some research, hindi

naman lahat... hindi halos lahat nag-eenjoy dun. Some of them, yes. Pero hindi lahat.

Especially sa mga ages na.. na katulad namin ni sir. Hindi naman ako matanda na sobra,

pero I.. I also enjoy yun na nakakagising yun pero like I said there are... there’s some

Ingal

BOOM na BOOM

Pahina xvi

disadvantages. Hindi kasi lahat ng sobra ay nakakabuti, diba? Yun yung ano eh... sobra

na yun eh. Excess na yun eh. Okay magpasounds ka diyan, magpatugtog ka diyan ng ano

ng Bee Gees bakit hindi tayo matutuwa diyan. Okay lang magpatugtog ng rap. Normal

yan kasi napapanahon yan. Pero make it ano.. make it in average. Na wag masyadong

malakas. Yung ilaw okay lang naman na may ilaw pero at least make it ano na makikita

mo yung mga pasahero. And uh yung pagda-drive nga bumabanking-banking na. We all

have.. have a.. some cases na naipatawag at na-aksyonan na. Na-receive namin yung

complaints because of tumaob yung jeep. Dahil sa ganun.. gumanon yung jeep. Because

of ginagawa nilang banking-banking. Sa sobrang bilis niya. And another thing is uhh..

possible kasi ng.. ng uh crimes. About the concern. Kasi yun yung madalas na gustong-

gusto ng ano ng mga holdaper o ng mga pickpocket. Na kapag ganiyan na maingay wala

ka sa focus, na cases na ganon. Unlike with regular jeepney na madali mong

mapapansin, you [caught] the attention na hindi mo alam na nagkakaholdapan na pala

nagkakapatayan na pala sa loob ng jeep dahil sa maingay hindi mo na nalaman. So hindi

naman natin nilalahat pero like I said some of them lang lagi ang sinasabi ko, some of

them may mga ganon. That’s why hindi siya talaga advisable to ano.. na magkaroon tayo

ng.. na tangkilikin yung patók. [I] already answered other questions [there ano]... Yung

mga binanggit ko yung excess na nabanggit, yun yung bawal sa LTFRB. Actually we

don’t have guidelines for that pero obviously pag magpapatugtog ka ng malakas, meron

kang violation. Because of the.. yung.. ang magiging ano mo is.. based on 2011 series for

guidelines, na hindi siya convenient. Kung reckless ka naman ah the violation of 2011

series for reckless driving. And like I said may over-charging pa nga. And another

Ingal

BOOM na BOOM

Pahina xvii

prohibition to that is yung ilaw. And meron pa nga yung mga.. mga.. another violation is

smoke belching. Because of their muffler. [Ang ingay nila]. Malakas ang usok. Yun yung

ano eh.. tapos maingay pa. Maingay na yung.. maingay na nga yung jeep maingay pa

yung muffler. So noise pollution diba? So ang ano.. ang concern ng LTFRB is for the info

lang na.. na hindi namin pine-phase out ang PUJ. Kasi literally if you said phase out ng

PUJ, totally mawawala yung PUJ. Hindi. The right term for that is modernization. We

modern.. uhh.. from taxis, kung makikita niyo dati sir siguro naabutan niyo dati yung

mga uh.. mga... mala-volkswagon na mga taxi before, na mga panahon ng dollar taxis or

any taxis na ganon and at the same time ngayon puro mga sedan type na and we have

Grab and Uber na, na luxury na nga. Same thing with PUJ. We started with PUJ na

normal na PUJ siya. Ngayon at least we embrace technologies. Ano eh.. innovation on

the part of the.. of LTFRB to improve our services. Na ngayon pwede ka na magkaroon..

dati puro PUJ pag sinabing PUJ jeep lang yan. Mainit ganiyan. Ngayon at least we will

offer services later on ng aircon jeepneys. In accordance with ano.. with uh with Clean

Air Act. We will ano we will embrace also the ano the ... yung mga [CNGs].. hindi na

tayo gagamit ng gas kundi electric jeepneys na siya. Because uh that’s the reason na we

just ano we just improve.. we’re just improving our sevices in terms of uh giving services

to commuters. So hindi naman ibig sabihin pine-phase out ka na ay wala ng jeepneys.

Magbabago lang tayo. Gusto niyo ba na walang pagbabago diba? Gusto mo ba na ikaw

bilang estudyante nung grade 1 ka ganiyan na itsura mo [ngayong] college ka na

ganiyan parin ang itsura mo? We just.. antagal na naming pinaplano yan. We’re not just

doing this for fun na ngayon taon na ‘to gawin na natin. Hindi po matagal na panahon

Ingal

BOOM na BOOM

Pahina xviii

na pong pinaplano yan. Pero siyempre alam natin na marami kasing isang-kahig-isang-

tuka sa PUJ. Kaya we do ano.. we do some research kung pano ba na after all hindi pa

naiimplement, na pano ba sila matutulungan to replace.. to moder.. uh.. to do modernize..

sorry to ano uh.. to improve o to give ano uh to give services with PUJ na hindi

maaapektuhan yung kabuhayan nila. Yun yung ano.. yun yung pinupunto ng LTFRB.

Hindi namin pinapatay yung kabuhayan ninyo. Pinapaganda lang po natin. Kasi nasanay

lang sila na yan na yung dala nila. Na kulang nalang konting pitik mo lang bibigay na.

May mga ganon eh. At the same time it is not uh.. a full blast na yes lahat sila phase out.

Hindi po ganon. Meron tayong modernization and may proseso tayo on how to

implement these guidelines. Unahin natin sa mga ganito, unahin natin sa ganiyan for

now I can’t give you uh.. for the information pero modernization ang pinaguusapan dito

not uh.. not ano uh.. nile-left behind yung mga PUJ na ‘wag na silang maging PUJ.

Modernization ang term. Color coding per route. So color coding is under by LTO and

MMDA and obviously lahat ng PUJ may color coding din. Saan makikita ang patók na

ano.. eh I already asnwered this one na Montalban, Cogeo, Antipolo, Angono,

Binangonan. Eh yun lang ako familiar, mostly Rizal talaga. Pero may mga lugar din na

makaka –encounter ka ng ganiyan. Pero hindi... dito yung pinakamadami. Sa Rizal.

Puro Rizal talaga.”

H: Yung.. ano pong route yun?

R: “Yeah like Cogeo-Cubao, Antipolo-Cubao, Angono-Cubao, Binangonan-Cubao,

Marikina meron din, yung Marikina paila- .. lahat ng.. most of Marikina meron.

Montalban nabanggit na. So yun. Yun yung kung.. if you want some ano.. some research,

Ingal

BOOM na BOOM

Pahina xix

about drivers kung bakit ba nila ano.. yun din naman ang isasagot nila. Kasi they want to

attract passengers. They want to give services na akala nila na.. presumption nila is

matutuwa ang pasahero. Mas madami silang makukuhang pasahero. Kasi nga parang

luho na nga lang eh. Na parang gusto nilang... gusto nilang ano.. mas gusto nilang mas

kapansinpasin sila. Bakit ba kailangan.. parang ano lang yan eh, to answer this question

is, isang example niyan is bakit pareparehas lang naman ang kulay ng buhok. Ay

parehparehas lang naman tayo ng buhok eh. Susuklayin mo lang naman para maging

maayos, ang ginagawa kinukulayan diba? Tama ba? What’s the reason bakit may kulay?

For fashion. Wala trip ko lang. Wala para ma-attract yung iba sa akin. Para magkagusto

sakin yun mga classmate ko. Ganun yun eh. Or uh caught attention to others. Pero to be

exact puwede ka naman mabuhay ng black lang ang kulay mo diba? Tama po ba sir?

Yung iba nga nabubuhay ng walang buhok eh. What I’m trying to say is PUJ na yan eh.

Mag ooffer ka ng service niyan eh yan na yun eh. You just want to add para to caught

uh.. to caught .. what’s the certain reason you’re doing that eh. And napapasama eh.

Yung [nagpapakulay] talaga.. ang presumption nila pag patók lahat reckless, lahat nag

oover-charge, lahat barombado, lahat masama ugali, lahat ganito. Kasi yun yung

presumption eh. Kapag nakakita ka ba ng may kulay ang buhok tapos nakita mo sa kanto

anong presumption mo? Adik kaagad? Diba sir? ‘Di naman masama yun eh. Kasi yun

yung presumption nila eh. Eh kung makikita mo naka-formal attire yan. Hindi rin naman

lahat ng naka-formal attire ay mabait. May ganun yun eh. May mga jeepneys rin naman

na wala nga.. na hindi nga patók pero bastos din yung driver. May ganon. Or reckless

rin kahit hindi naman patók. Same thing with ano.. same thing dun sa inexample ko na

Ingal

BOOM na BOOM

Pahina xx

yung presumption kasi natin na sa PUJ and sa tao is parehas lang. Makita mo yung tao

ang presumption mo ay hindi mabait yan. Kasi magalang yan kasi nga formal eh. May

pinag-aralan yan. Hindi naman lahat ng may pinag-aralan ay walang kulay ang buhok.

Yung iba nga.. yung ibang tropa ko mga law student pa yun o law graduate pa pero may

kulay ang buhok kasi trip nila eh. Pero because of that.. because of that ano excessive uh

excessive na ano uh concerns, nami-missinterpret sila. Nagkakaron ng assumption yung

mga tao, yung mga pasahero na sabihin na ay ayoko na sumakay diyan kasi patók yan.

Lalo na yung mga.. especially yung mga ano natin mga elderly natin. Na siyempre ayaw

nila na alam nila na maingay. Yung pag ano mo palang maingay na kaagad siyempre

maaano ka.. Gusto mo lang naman is makarating sa pupuntahan mo eh. That’s it. Safe na

makapunta ka sa pupuntahan mo. Hindi ka magkakaroon ng problema. Sasakay ka ba sa

jeep na yan? Diba? Eh yung iba they don’t have the choice lalo na kung punuan.

Mapipilitan kang sumakay talaga. Minsan may maeencounter ka na siguro kung gagawa

ka ng research mo or baka naencounter mo na nga na kasi nagtatalo sila sa jeep. Nag-

aaway. Minsan you want to talk sa cellphone mo hindi mo makausap. Minsan parang

galit pa pag sir pahinahan mo naman kausapin ko lang ‘to importante lang, nangyayari

sakin yan. Na gusto ko man kausapin yung.. may gusto ka man kausapin, hindi mo

makausap. Gusto ko man maglabas ng cellphone natatakot ako kasi ang dilim. Yung mga

ganun. May mga factors na talagang mostly disadvantages. And hindi ako nakakakita ng

advantages eh. On my own opinion hindi ako nakakakita ng advantages eh. Hindi ako

natutuwa sa malakas na sounds eh. Hindi ako natutuwa na pabanking-banking nga. At

hindi rin ako natutuwa na hindi ko nakikita yung loob ng dyip eh. For my own safety eh.

Ingal

BOOM na BOOM

Pahina xxi

Baka mamaya may naglalabas na pala ng baril diyan hindi ko makita. [Something] na

ganun. Pero because we’re talking about youth or kabataan na they want that kind of

services para cool, later on mare-realize din nila na ay hindi pala safe. Pag may

nangyari nang masama. So diba late na? Para masabi mo na ayoko nang sumakay diyan.

Yung mga cases pa nga na napilayan pa nga ako dun kasi napukpok yung kamay ko sa..

napukpok yung kamay ko sa sobrang lakas tumalsik ako. Napahiya na ako na ano pa

ako. And anong gagawin ko? Mag pa-file ako ng complaint. Tapos ang operator

sasabihin na sir yan lang yung.. yan nga yung hanapbuhay niya eh ‘di naman niya

inaayos. This is related sa lahat din na if we’re talking about dito. Ito trabahao ko ito,

gawin ko lang ng maayos. Kung makikipagusap ba ako sainyo ng bastos eh matutuwa

kayo? I’m not doing my job properly. Same thing with them. They’re offering services to

the public, they have to make it right na ayusin naman. Na maipahatid mo ng tama. Ang

kailangan mo lang naman is to provide services na mahahatid mo sila ng safe at

makakarating sila ng hindi sila male-late or hindi sila maaapektuhan sa biyahe. Diba?

Yun naman yun. Any question?”

H: Uhm in the perspective of the arts and the culture of the Philippines, so sa mga sinabi

niyo po dito, sabi niyo po for your own opinion po, hindi siya good? So in the perspective

of the culture, dapat ano diba po yung mga ano mga souvenir items na jeepney kailangan

ano ‘wag nalang po bang maging icon siya? Or sige gawin parin icon pero yung modern

na nga na yung e-jeepney nga?

R: “I didn’t get point... uh na sabi mo na yung ituloy pa din yung..”

H: Pagiging icon ng jeepney

Ingal

BOOM na BOOM

Pahina xxii

R: “Yes. Kasi if we’re talking about the ano the public utility jeepneys, andiyan na yan

eh. Pambansang jeepneys parin naman tayo. Pambansang sasakyan pa rin natin ang

PUJ eh. Pero you have to make it ano, you have to make it in a modernized way. Paano

ba? Isa lang ba classification ng jeepney? Diba if you are riding a public utility buses,

ngayon mayroon tayong ordinary buses, we have aircon buses. And now mayroon tayong

point-to-point buses. Nakikita niyo yung ano yung differences? Yes buses parin yan. We

have provincial buses, we have uh we offer services ng luxury buses, iba’t ibang buses

pero we’re talking about buses pa din. Same thing with PUJ. Nandiyan pa din yang mga

PUJ na icon pa din yan. Pero we have uh [yung] mga PUJ na modernized. Like electric

jeep, tapos yung mga [CNG] jeepneys, or airconditioned jeepneys. We just, may option

yung tao na hindi ko kayang mag taxi mahal eh hindi ko kayang mag Uber eh. Jeep ako

pero gusto ko convenient. Na oh ‘di mo kaya edi UV Express. Kung hindi kaya ng UV

Express, at least you have options. Para makarating sa pupuntahan mo you want safe,

adequate, dependable, atsaka convenient public utility services. Pero hindi mo kaya ang

presyo nito. Uber. Hindi pa rin kaya ang presyo ng taxi. Hindi naman every day you can

ride a taxi. Especially yung mga estudyante. UV Express, yes you have UV Express pero

may mga cases na may mga ano tayo may mga trabahador tayo na hindi rin nila kaya

mag ano.. gusto talaga nila makatipid. PUJ. The least that you can ride is PUJ. Pero

sasakay ka ng PUJ, ito nalang ba ang kayang ibigay ng gobyerno na services? [Diba?]

Yung amin is puwede nating dagdagan ng konti yan yung price niyan na kaya ng bulsa

nila pero at least matikman nila yung ano yung convenience on their part. Yun yung ibig

sabihin natin na.. hindi naman natin literally na aalisin lahat ng PUJ eh. Aalisin natin

Ingal

BOOM na BOOM

Pahina xxiii

yung mga PUJ na hindi na ano na hindi na siya.. what do you call this uh.. meron

kaming- road worthy. Hindi na road worthy. Kasi ang pinaguusapan natin road

worthiness eh. Yung PUJ na yan road worthiness ba? Yes, diyan lang yan. Ito ba hindi

na? Sige po you can replace that ng ito, ito yung mga options ninyo na puwede niyong

palitan. Yun yung ano yun yung ano.. pero for now like I said I cannot give you further

information kung ano man yung magiging proseso sa modernization. Kung saan ba

magsisimula at paano ba at alin ba ang mga uunahin, hindi natin masagot for now. And

hopefully makakagbigay ako saiyo ng bagong information dun so here’s my number so

kung mayroon kayong other concerns I can answer all your questions pag mayroon na

tayong guidelines for PUJ. Question?”

H: Ano po sir, diba po sabi niyo po yung color coding sa road, tingin niyo po ba

nasusunod pa po yun ng mga mga nagpapa patók jeepney?

R: “Yes kasi implemented yan ng MMDA and uh LTO. Ibang traffic enforcer puwede

silang [applyan] ng mga hindi sumusunod na color coding. Sa kanila kasi yan eh. And

are [responsible] for the regulations of public utility eh. They are permit to [open] this

public utility pero yung mga traffic violation, considered as violation yan kapag nag ano

ka nag biyahe ka ng color coding ka hindi ka na [preno] puwede silang magkaroon ng

traffic violations.”

H: So to summarize lang po yung mga sinabi niyo, when it comes to the perspective of

the arts and the culture of the Philippines, puwede silang mag ano mag dagdagan yung

mga design but with limitations po?

R: “Yes uh like I said, the right term for that is sobra. Diba? Too much for a public

Ingal

BOOM na BOOM

Pahina xxiv

utility to ano... to make it uh.. para magdecorate ka diyan ng kung anu-ano eh hindi

naman kailangan in the first place. Like yung nga binanggit ko kailangan mo ba ng ito

literally kailangan mo ba ng ilaw na ganiyan? Kailangan ba ng kumikislap-kislap na

ilaw? No. Except kailangan makita mo yung pasahero at makita mo yung daan ng

maayos. Which we required head light, we required tail light, we required brake light, we

required yung mga yes yung signal light.That’s the thing. Yun lang naman yung mga

required eh. Which is nasa inspection natin yan. Wala naman kaming nirerequire na

kailangan kulay violet ang ilaw mo. Diba? Wala namang guidelines kasi obviously sino

ba naman ang tangang magba-violet na kulay eh ‘di mo makikita ang loob ng- kasi for

the sake nga lang na mapansin sila, mapansin nga siguro ang tamang term, ginagawa

nilang ibang kulay ang sasakyan nila. Same thing with the designs. Yung kailangan bang

yung kailangan mo bang i-design ng.. yes katulad niyan, okay yan may picture ng family

niyo andiyan okay yan. Picture ni Superman andiyan? Okay yan. Ganiyang design yan

eh. We’re not against with the deisgn. Pero at least limit yourself sa pagde-design mo.

Nakalabas na yung.. diba? Malicious na ba yung sa ano mo.. May anti-Christ ba diyan

sa design mo? May maaapektuhan ba na ibang ano ibang group or uh agencies na ayaw

nila ng ganoong designs? Huwag mo gawin. Kung [mayroon] naka-bold na babae

siyempre maaano ka. Pero kung ang makita mo ay picture ng anak mo ay nakakainspire

yan. Diba? We don’t ano.. we allow designs. Pero not too much. Na may matatamaan ka

na ahensiya. May matatamaan ka na ano na religion. May matatamaan ka na batas from

city ordenance. Mga ganun. When it comes to ano to uh yung busina, ba’t kailangan may

nagsasalitang ganiyan? Bakit kailangan mayroon pang ganito. Kasi pag busina okay na.

Ingal

BOOM na BOOM

Pahina xxv

Diba? Sa pag busina palang maririnig ka okay na. Kasi mayroon ng violation dun may

city ordenance na na bawak yung ganun busina eh. Sa Rizal mayroon na silang ganun na

nilabas na ano eh na guidelines eh. Kailangan- sa tingin mo ba kailangan pag nag

bibeep ka lang diyan or may tumatawa na parang ano.. diba? Nakaka-ano lang eh. Eh

siyempre attraction oh yung ano yun ah.. hindi na nga uso ang korni na nga eh. Sa una

lang narinig okay pero pag dating ng ano hindi na nga eh. Yun. Muffler. Bakit kailangan

mausok na mausok yan? Bakit kailangan ang ingay-ingay ng muffler ng tambutso na

yan? Yang tambutso is para to emit smoke lang hindi naman sinabing kailangan may

design ka niyan eh. Puro papansin nga lang ng ano.. hindi naman kasi kailangan in the

first place pero nilalagay nila for the sake of their own ano on their own concern na

gusto nilang mapansin gusto nilang ganito gusto nilang ganiyan. Pero if we’re just

following the regulation of LTFRB and LTO, in terms of following the road worthiness

standard inspection namin, motorvehicle inspection of wor-.. inspectin procedures ng

ano ng LTO an LTFRB, yun lang naman ang mga susundin mo. Wala kang basag na

ilaw, wala kang ganito, wala kang ganiyan. You have a seatbelt sa public utility. Wala

nga lang jeepney. Or may mga ano ka safety.. anong tawag dun.. uhh baka na

hinahawakan.. ‘di ko mabanggit. Yung mga ganun. Na mayroon kang ano may mga sign

ka ng for PWD eh yun yung mga kailangan eh. May hotline ka na puwedeng tawagan.

Yun lang naman mga kailangan wala nang kailangan na design design pa na pag hinila

mo yung tali eh umiilaw na ‘kala mo mayroong disco sa loob sa mga ganun. Question?”

H: Last na po, saan po ba puwedeng makakuha ng info yung the number of registered

jeepneys sa route ng Cogeo to Cubao?

Ingal

BOOM na BOOM

Pahina xxvi

R: “Yes possible yan. Possible yun. Pero you have to write a request letter for that noted

by your professor mo na you’re requesting for figures. I can coordinate you with the

records section natin.”

R: “...Ang Cainta hindi patók. Iilan lang sa Angono pero hindi... Antipolo and Cogoe

talaga. Katulad niyan. Kung gusto mo talaga.. kung irerequest mo Antipolo, Montalban.

Pinakamarami ang Montalban. Sunod na lang ang Cogeo. Antipolo kasi may mga lumag

jeep pa yan eh. Ang mga mayroon lang na Antipolo is Antipolo-Sumulong. Yung mga

Sumulong. Pero yung mga Antipolo-Tikling? Mga luma yan eh. Sumulong ang medyo

patók. Marikina mayroon din pero mangilanngilan. May mga nakikita rin ako sa

Riverbanks. Which is yung iba dun talaga Montalban din eh. Nagmama-Marikina lang

yung iba eh. Pag tinignan mo talaga yung franchise nila Montalban sila pero mina-

Marikina nila.”

[Ang pagpapatuloy ng pag-uusap ay tungkol na kung paano makuha ang detalye ng mga

dyip na kailangan suriin na hindi na kailangan sa pag-aaral na ito at dahil na rin ito’y

naglalaman ng mga pangalan ng mga nagtatrabaho sa mismong ahensiya ng LTFRB kung

kaya’t ito’y hindi na isinama sa pagsasalin ng pakikipagpanayam.]

Ingal

BOOM na BOOM

Pahina xxvii

APENDISE B

Pagsasalin ng Panayam kay Ginoong Rafael Morales ng Morales Motors

Corporation

Rafael Morales

Son of the Owner of Morales Motors Corporation

Hanna Ingal: Good afternoon po sir. First po, ano pong name niyo po?

Rafael Morales: “Uh Rafael Morales.”

H: Ano po yung.. pano niyo po.. kayo po yung anak? Or..

R: “Anak.”

H: Anak po nung may-ari nito po mismo?

R: “Oo.”

H: Ah kasi po dun sa research ko sa ano po hindi po.. lumipat po ba kayo or...

R: “Hindi dito na talaga”

H: Ah dito na po. Sige po. So for start po, yung study ko po tungkol sa mga iconography

po ng patók na jeepney so ibig sabihin mo yung itsura po ng patók na jeepney. So ang

ginawa ko po sa study ko nag study po ako ng 100 na jeepney na may Montalban-Cubao.

Yung mga nagpapagawa po ba sainyo namomonitor niyo po kung ano po ruta?

R: “Uhm pag yung bumibili lang ng linya.”

H: Ah yung bumibili lang po.

R: “Pero ano lang yung eh, pumupunta lang samin yun para magbayad lang hindi na

namin sila talaga namomonitor.”

H: Pero sainyo rin po nagpapadesign? Nagpapa-airbrush? Ganon po?

R: “Oo”

H: Ano po madalas ang disenyo na nasa labas ng jeep? Yung nasa gilid po.

R: “Ah yung mga... depende yun eh. Yung gusto nila paminsan yung family. Or kung

gusto nila yung mga game characters sa games. Mga DOTA.”

H: Sa mga RPG po? Actually yun nga pa yung nung na-tally ko po sila, ang lumabas po

ay yung RPG yung pinakamarami.

Ingal

BOOM na BOOM

Pahina xxviii

R: “Yun yung pinaka gusto nila eh.”

H: Para po ba sa inyo para masabing patók siya, kailangan po ba yun ang design?

R: “Actually ano naman yun eh base sa gusto ng may-ari or driver. Yung nagpapa- patók

lang naman diyan yung driver eh.”

H: Yung driver po? Yung ...

R: “ Kasi pag yung.. pag may-ari yung tinanong mo minsan gusto nila conservative.

Gusto nila ganun nalang. Pero pagdating sa driver, sila pa minsan yung namimili. Yung

may-ari lang yung kung minsan.”

H: Ah so madalas po yung driver yung nagpapadesign?

R: “I mean kinukonsulta nila yung may-ari. Tapos sasabihin nila ganito yung design

ganiyan.”

H: Okay po. Sa tingin niyo pa pag patók jeepney po yun nga po sabi niyo po RPG, meron

din po kasi akong mga nakikita na mga karakter sa pelikula. Mga Ironman, Superman.

Tapos may mga motto or title po ng games. Kung kayo po ang tatanungin, para maging

patók siya ano yung dapat na nasa gilid? Anong design?

R: “Yung mga ano yung pinaka latest na trend. Kunyari kung ano yung bagong

lumalabas ngayon yung gusto nilang design. Or kung ano yung sikat sa pelikula kunyari

may nagpagawa kasi samin yung Expandable yung palabas na Expandable. Yun kasi

sobrang action. Yun yung nilagayan niya diyan. Yung mga mukha nung character. Yun.”

H: Dun po sa patók na jeepney, tinally ko rin po yung mga accessory yung sa harap po

may yung parang horn? Trumpet? Yun po?

R: “Horn? Mga trumpet? Pero mga design lang yun. Hindi siya puwede.”

H: Ah design lang po talaga yun. Pero naglalagay po kayo ng mga yun?

R: “Naglalagay kami pero design- accessory, design lang. Hindi siya konektado”

H: Wala po siyang sounds? Design lang po talaga? Yun po regarding the design,

kailangan po ba para masabing patók yung nagsasabing mayroon nung trumpet sa harap?

R: “Minsan paramihan ng design eh. Gusto nila may trumpet. Gusto nila minsan anim

pa yung nakakabit or.. pero ang kasya lang naman dun apat lang. Gusto nila anim.”

H: Kasi po nung na-tally ko rin po ang dalawang, ang top two na mayroon is yung may

mahabang antenna sa may gilid po tapos yung trumpet. So masasabi niyo po ba na pag

Ingal

BOOM na BOOM

Pahina xxix

mayrong ganun patók na po siya?

R: “Masasabi ‘kong ganun kasi ganun yung gusto ng mga tao.”

H: Madalas po yun ang pinapagawa?

R: “Oo madalas. Madalas gusto nila.”

H: Tanong ko lang po, yung parang may boomerang? Sa ibabaw?

R: “Oo yung boomerang sa taas?”

H: Opo. Meron po bang meaning yun or...

R: “Design.”

H: Design lang po talaga? Ano pong sinasabi nila? Na gusto ko ng may ganun?

R: “Dati kasi ang gusto nilang nilalagay dun yung mga parang sungay ng mga.. bawal

yun eh.”

H: Sungay ng?

R: “Diba paminsan yung may mga kalabaw ba yun or mga ganun.. eh bawal kasi yun

eh.”

H: Bakit po naging bawal yun?

R: “Mmm, bakit nga ba siya naging ganun.. para siyang ano eh.. para siyang ariplane.

Diba paganun yung design niya? Di ko alam eh.”

H: So yung mga design po para sa inyo, ano po bang ibig sabihin nun pag nagpalagay ng

RPG, ng mga DOTA, I mean mayroon po na ‘yung ibig sabihin sa klase ng kultura? Para

po sainyo, yung interpretasyon niyo.

R: “Sakin? Di ko alam pero gusto lang kasi nila para yung magandang tignan eh.”

H: Pati po yung sa mga trumpet? Atsaka yung sa mahabang antenna?

R: “Yung iba naman kasi gusto nila simple lang. Katulad nung isa naming nilabas.

Sobrang simple lang. Ano siya eh, Muslim siya. Tapos gusto niya sobrang simple lang ng

design. So yung design niya parang Mosque lang.”

H: Ah Mosque lang yung itsura po sa gilid?

R: “Sa gilid tapos may.. uh Mosque atsaka parang yung mga parang Muslim culture.

Mga damit gaun. Ganun yung design niya. Depende rin talaga sa may-ari. Yung iba kasi

gusto nila simple. Yung iba naman gusto nila patók. Yun.”

H: Pagdating naman po sa may kisame mo, na ano ko rin po, na halos lahat ay padded

Ingal

BOOM na BOOM

Pahina xxx

po yung bubong. Kayo rin po ba yung nagdedesign nun? Nilalagyan niyo ng...

R: “Oo. Diyan din. Diyan din nilalagay. May mga ano yan eh, depende rin kung anong

gusto nila. Parang mas gusto nila na kamukha nung sa labas. Parang may connection sa

loob.”

H: Tapos mayroon din po bang nag papagawa na simple lang na buo kahoy lang or metal

lang?

R: “Parang wala pa akong nakikitang ganun. Gusto nila madalas may pangalan or may

design na dragon ganun.”

H: Tapos po may nagawa na po ba kayong yung pahinto po ba nila yung puro de-tali po

yung hinihila or mayroong po kayong de-pindot?

R: “May nakita ako dati na de-pindot pero kasi aabutin mo pa yun eh. Pag hinihila nasa

harapan mo na eh. Kasi mas parang convenient siya.”

H: So para po sainyo anu-anong kulay yung dapat ilaw yung sa dun po sa may likod sa

may pasahero?

R: “Actually, ang regulation ng LTO, puti lang. Pero yung iba pag nilabas na

nilalalgyan nila ng ibang kulay.”

H: So sa inyo po puti lang. Pero sa iba na po yung mga blue, kasi po ang madalas ko na

nakuha blue and red.

R: “Oo. Blue, green, and red ganun.”

H: So hindi na po sainyo yun.

R: “Binibili nalang nila.”

H: Ano po pinapalitan nila yung ilaw pero yung...

R: “Hindi parang yung ilaw lang tapos lalagyan nila ng cover yun. Kasi pag pinasok mo

sa LTO ng ganun papalabasin ka nila.”

H: Ano po yung minomonitor po ba kayo ng LTFRB lagi or..

R: “Hindi kasi once na matapos yun, dadalhin mo dun yung... tapos paparehistro tapos..

yun.”

H: Pagdating naman po sa musika kasi madalas po sinasabi pag patók malakas.

R: “Mmm malakas yun, actually, dito hindi kami nag kakabit ng sounds. Sa nilabas nila

pinapalagay yun.”

Ingal

BOOM na BOOM

Pahina xxxi

H: Sa inyo po, para po sa inyo, ano po yung kasi sa research ko po ang madalas

pinapatugotg daw sa kanila ay yung hip-hop..

R: “Mga remix yung mga pinapatugtog nila eh. Hip-hop, R&B, mga rap ganun.”

H: Para sa inyo po para maging patók po, dapat po bang lokal na music or international?

R: “Mmm.. depende sa.. basta yung sa ano lang.. kasi both naman naririnig yan eh.

Basta ano eh parang pag pinakinggan mo yung maha-hype ka. Basta yun yung parang

maganda dun yung maha-hype ka. ‘Di ka mabo-bored pag nasa loob.”

H: Kung kayo po yung papipiliin, local po or international? Yung mas magiging hyped

po kayo.

R: “Tagalog.. OPM kasi.. pag OPM lahat maiintindihan.”

H: Ah so mas gusto niyo yun local na hip-hop, gnaun.

R: “Yung iba naman pag international siguro.. parang maha-hype lang sila pero kahit

hindi nila naiintindihan.”

H: Pagdating naman po sa takbo, siyempre ang mga nababalita po pag patók mabilis, pag

nagpapagawa po ba sainyo sinasabi po ba yung kayang magbanking?

R: “Actually sila na yung may gusto nun basta pag nilabas namin yun siyempre dapat

matibay yan. Dapat hindi bibigay. Yung iba kasi, alam mo pag driver yung nag da-drive

niyan, ay yung may-ari nag da-drive, mabagal lang yan. Hindi lalagpas ng mga 60 or

ano yan... pero pag driver na yung nag dadrive niyan, kasi palibhasa hindi sa kanila,

hindi nila iniingatan.”

H: So sa mga may-ari around mga 60 lang po?

R: “Pero ‘di pa nga aabot ng 60 kung paminsan yung mga yan. Kasi iingatan nila talaga

yun eh. Sakanila eh. Sila yung nagbabayad ng gastos eh. Eh pag driver yung nag drive...

hataw lang.”

H: Paano po ba sa iisang, sabihin po nating sa isang buwan, mga ilan po yung

nagpapagawa sa inyo?

R: “Actually dati madami. Pero ngayon kasi paisa-isa nalang.”

H: Ah paisa-isa nalang. Sa isang buwan po mga ilan po kaya? Estimated.

R: “Estimate- isa lang.”

H: Isa lang po so for like a year around 12 lang po yun..

Ingal

BOOM na BOOM

Pahina xxxii

R: “Oo. Dati malakas siya eh. Ngayon kasi medyo madami nang regulation ang LTFRB.

Hindi na naglalabas ng linya. Tapos ngayon diba may ano pa may pagmay 15 years.

Kaya yung iba yung ginagawa.. hindi na sila nakakabili ng linya. Bibili nila yung bago..

ay yung lumang unit tapos magpapagawa ng bago. Kaya konti lang yung nagpapagawa.

At saka marami nang competitors eh.”

H: Pero ang madalas po sa inyo, gawang bago or parang refurbished?

R: “Bago.”

H: Ah bago po talaga.

R: “Bago kasi magpapagawa or magpaparepair sila eh hindi rin naman puwede...”

H: Meron po ba kayong hinahabol na kota?

R: “Wala naman.”

H: Ah wala naman po. Pinaka last question na po, para po sainyo, ano po ang over-all

look or ano yung dapat itsura ng isang patók na jeep na masasabing ah patók ito na

masasabi niyo pong patók siya? When it comes to the design sa gilid, sa ilaw, music.

R: “Sa design? Kung ano talaga yung pinaka.. yung lagi mong naririnig. Yung parang..

ano bang tawag dun... kung ano yung uso. Yun yung patók dun kasi kunyari gagawa ka

ng jeep na bago pero yung idedesign mo diyan yung parang mga lumang ano na movies.

Ano ‘to? Ano ‘tong design na yan? So yung mas maganda yung mga parang.. yung iba

kasi gusto nila tribal. Yung iba naman gusto yung mga movie characters or DOTA. Kasi

ngayon ilan din yun.. dalawa din ata yung nalabas namin na DOTA yung design. Ayun.”

H: Recently lang po siya?

R: “Mga two... yung isa three years ago siguro. Pero yung isa mga last year ata yun.

Tapos yug mga.. yung mga ilaw yung parang maliwanag kapag.. pag dadaan ka

siyempra kapag maliwanag ka diba pansinin ka eh. Pag gabi. Yung iba andaming ilaw.

Tapos ayun.”

H: Pero to make it clear lang po sa inyo po talaga ay puti lang? Sila na lang po yung

naglalagay ng ano ng ibang kulay.

R: “Puti lang oo. Kasi bawal talaga yun kasi pag pinasok mo talaga yun sa LTO bawal.

Papatanggal nila yun.”

H: Ano po ba yun, LTFRB muna or LTO po muna?

Ingal

BOOM na BOOM

Pahina xxxiii

R: “Ang LTFRB kasi ang nag-aano ata yun ng linya. Ang LTO ang pinaka-inspection sa

body ng jeep. Yung mismong pinaka-jeep. Inspection. Sila yung nag iinspection.”

H: Yung mga ano po, engine? Ganun po?

R: “Oo.”

H: Sa LTFRB po like..

R: “Sila yung nagbibigay ng mga ruta.”

H: Ah sila po yung sa ruta.

R: “Sila yung nagre-regulate nun. Basta ang LTO sa main jeep.”

H: Ah yun. Thank you po sir.

R: “Good luck.”

[Dulo ng panayam].

Ingal

BOOM na BOOM

Pahina xxxiv

APENDISE C

Mga Larawan ng mga Nasuring dyip

Ingal

BOOM na BOOM

Pahina xxxv

Ingal

BOOM na BOOM

Pahina xxxvi

Ingal

BOOM na BOOM

Pahina xxxvii

Ingal

BOOM na BOOM

Pahina xxxviii

Ingal

BOOM na BOOM

Pahina xxxix

Ingal

BOOM na BOOM

Pahina xl

Ingal

BOOM na BOOM

Pahina xli

Ingal

BOOM na BOOM

Pahina xlii

Ingal

BOOM na BOOM

Pahina xliii

Ingal

BOOM na BOOM

Pahina xliv

Ingal

BOOM na BOOM

Pahina xlv

Ingal

BOOM na BOOM

Pahina xlvi

Ingal

BOOM na BOOM

Pahina xlvii

Ingal

BOOM na BOOM

Pahina xlviii

APENDISE D

Halimbawa ng Talaan ng mga Nasuring Dyip na may Rutang Montalban-Cubao