BOŞA HARCAMAYALIM

Değerli Velilerimiz ve Sevgili Öğrencilerimiz,

Günümüzde enerjinin kullanımı, atıkların geri dönüşümü ve kazanımı gittikçe önemli hale gelmiştir. Bu konulardaki bilinci geliştirmek için okulumuz Eko Komitesi de yoğun çalışmalar sürdürmektedir.

Bizler, bir slogan haline getirmek istediğimiz “BOŞA HARCAMA!” yaklaşımımızı, enerji kaynaklarımızı ve atıklarımızı kapsayacak şekilde bir bütün olarak düşünüyoruz. Bu konularda bilgilenmeyi, alışkanlıklarımızı değiştirmeyi ve çevremizdeki kişileri de bilgilendirmeyi çok önemsiyoruz.

Hazırladığımız bu bültende, sizlerin de gayet iyi bildiği ve uyguladığını düşündüğümüz bilgileri bir arada sunmak ve hatırlatmalarda bulunmak istedik.

Haydi! “Boşa harcamayalım”, harcatmamaya gayret edelim. Bu konuda çevremizi bilinçlendirelim.

Saygılarımızla. Rehberlik ve Psikolojik Danışma Servisi

ENERJİNİN KULLANIMI

Günümüzde evlerde, işyerlerinde ve toplum yaşamının her alanında kullandığımız enerjinin önemi gittikçe artmaktadır.

Enerji tasarrufu, üretimde, konforumuzda ve iş gücümüzde herhangi bir azalma olmadan enerjiyi verimli kullanmak, israf etmemektir. Aynı işi daha az enerji kullanarak yapmaktır.

Enerji tasarrufu, ülke ve aile ekonomisine katkıda bulunur.

Enerji kaynaklarının doğru kullanılması;- Bizim onları daha uzun ve verimli kullanmamızı, - Faturalarımıza daha az para ödememizi,- Başka ülkelerden aldığımız enerji için daha az döviz ödememizi sağlar.

Niçin Enerjiyi Verimli Kullanmalıyız?

Enerjinin fazla kullanılması sonucunda; - Doğal kaynaklar hızla tükeniyor. - Çevre kirleniyor. - Enerji için yüksek miktarlarda para ödeniyor.

Dünyada olduğu gibi Türkiye’de de enerji üretimi için fosil yakıtlar (kömür ve petrol) kullanılmaktadır. Fosil yakıtlar ucuz görünmesine rağmen maliyetlerine, insanlar üzerindeki etkilerine, sağlık sorunlarının getirdiği maliyetlere ve çevreye verdiği zarara bakıldığında kullanımı çok maliyetli yakıtlardır.

Fosil yakıtlar, küresel ısınmaya neden olurlar ve bütün mikro organizmalar üzerinde olumsuz etkiler yaratırlar.

Dünyada enerji tüketiminin bu şekilde devam etmesi durumunda 2020 yılında fosilyakıt kaynaklarının yarısının tüketilmiş olacağı tahmin edilmektedir.

Kömür veya petrol gibi fosil yakıtların yanması sonucu, karbondioksit oluşur. Karbondioksit diğer sera gazlarına göre, doğal sıcaklık dengelerinin bozulmasında en büyük etkiyi yaparak “Küresel ısınmaya” neden olmaktadır.

Atmosfere atılan diğer sera gazları ise CO, SO2, NOx gibi zehirli gazlar ve radyoaktif maddelerdir. Termik santrallerde, sanayide ve binalarda yakıt olarak kömür kullanıldığında, bu kirlilik etmenlerinin yanısıra kül de açığa çıkar. Kül; civa, kurşun, arsenik ve kadmiyum içermesi nedeniyle yüksek oranda kirletici etkiye sahiptir.

Fosil yakıtların bu şekilde kullanılmaya devam edilmesi durumunda, aşırı kuraklık, deniz seviyesinde yükselme sonucu su baskınları, fırtınalar ve ultraviyolenin artması gibi küresel değişmeler sonucu, doğanın ekolojik dengesinin bozulması kaçınılmazdır.

Yenilenebilir enerji kaynaklarından rüzgâr, güneş ve jeotermal enerjiler; tükenmeyen, ucuz, çevreye ve insanlara zarar vermeyen kaynaklardır. Bu kaynakların kullanımı ile de tasarruf sağlanmaya başlanabilir.

Enerji tasarrufu için önemli olan 3 faktör vardır. Bunlar; doğru üretim, doğru planlama ve doğru kullanımdır.

PİL KULLANIMI

Yaşamımızın bir parçası haline gelen oyuncaklarda, hesap makinelerinde, fotoğraf makinelerinde, televizyon kumandalarında kullandığımız katı piller, içerdikleri maddeler nedeniyle insan sağlığı ve çevre için potansiyel tehlike oluşturmaktadırlar.

Dolayısıyla kullanılmış pillerin tehlike oluşturmaması için ayrı toplanması, taşınması ve geri kazanılması gerekmektedir.

Kuru piller kadmiyum, cıva, nikel, gümüş ve çinko gibi tehlikeli ve toksik ağır metaller içerirler. Kuru pillerin zarar görmesi veya değişik faktörlerle açığa çıkan bu ağır metaller bozunarak serbest hale geçer ve toprak, hava veya suya karışarak onları kirletir. Kirlenen yeraltı sularını arıtmak çok masraflı bir iştir. Ayrıca çöp toplama tesislerinde yanma sonucu pillerin içinde yer alan ağır metallerden bazıları da uçucu hale geçer, atmosfere dağılır, akarsu ve göllerin kirlenmesine sebep olur.

Pillerdeki toksik ağır metaller, nörolojik bozukluklara, merkezi sinir sistemi ve doku tahribine, kansere, sakat doğumlara ve kansızlığa neden olur.

Kullanılmış Piller Konusunda Neler Yapabiliriz?- Pillerimizi, kırmızı renkli pil toplama

kutularında biriktirerek çevreye verecekleri zararları en aza indirebiliriz.

- Piller, tehlikeli maddeler içerdiğinden gelişigüzel kullanmamaya dikkat edebiliriz.

- Kullan-At piller yerine, yeniden doldurulabilir piller kullanabiliriz.

- Akmış piller, çok tehlikeli olduklarından eldivensiz dokunmamaya ve gerektiğinde ellerimizi mutlaka yıkama özen gösterebiliriz.

KAĞIT KULLANIMI

Kağıt, günlük yaşantımızda önemli yer tutan malzemelerden biridir. Ana maddesi ağaç olan kağıt, gazete, dergi, paket kağıdı, peçete olarak kullanılmakta ve çöpe atılmaktadır. Çöplerin % 40'ını kâğıt oluşturmaktadır.

- Bir ton kullanılmış kağıt, geri kazanıldığında 16 adet çam ağacının, bir ton kullanılmış gazete kağıdı geri kazanıldığında ise 8 adet çam ağacının kesilmesi önlenebilir.

Kağıdın geri dönüşümü konusunda yürütülen çalışmalarla bir ölçüde de olsa ağaçların kesilmesi engellenmektedir. İnternet sayesinde yazışmaların ve yayıncılık etkinliklerinin elektronik ortamda yapılmasının da kağıt kullanımını azaltacağı düşünülmektedir.

Atık Kağıtları Nereye Verebiliriz? Atık kağıt ve kartonlarımız için Çevre Koruma ve Ambalaj Atıkları Değerlendirme Vakfı - ÇEVKO, Çevre ve Kültür Değerlerini Koruma ve Tanıtma Vakfı – ÇEKÜL, Türkiye Erezyonla Mücadele Ağaçlandırma ve Doğal Varlıkları Koruma Vakfı –TEMA ve yerel yönetimlerle bağlantıya geçebiliriz.

KATI ATIKLARIN GERİ DÖNÜŞÜMÜ:

Kullanım dışı kalan, geri dönüştürülebilir atık malzemelerin, çeşitli geri dönüşüm yöntemleri ile hammadde olarak tekrar imalat süreçlerine kazandırılması işlemine geri dönüşüm denmektedir.

Tüketilen maddelerin geri dönüşümü ile;

- Hammadde ihtiyacı azalır. Böylece insan nüfusunun artışı ile paralel olarak artan tüketimin doğal dengeyi bozması ve doğaya verilen zarar engellenmiş olur.

- Yeniden dönüştürülebilen maddelerin tekrar hammadde olarak kullanılması büyük miktarda enerji tasarrufunu mümkün kılar. Örneğin, yeniden kazanılabilir alüminyumun kullanılması, alüminyumun sıfırdan imâl edilmesine oranla %35'e varan enerji tasarrufu sağlar.

- Çevre kirliliği engellenir. Kullanılmış kağıdın tekrar kağıt imalatında kullanılması hava kirliliğini %74-94, su kirliliğini %35, su kullanımını %45 azaltabilmektedir.

KATI ATIKLARIN GERİ KAZANIMI

Bütün evsel katı atıkların % 68 ’ini organik atıklar, kalan kısmını ise kâğıt, karton, tekstil, plastik, deri, metal, ağaç, cam ve kül gibi maddeler oluşturmaktadır.

Ülkemizde günde yaklaşık 65 bin ton çöp üretilmektedir.

Çöp miktarının yaklaşık % 15-20 ’sini geri kazanılabilir nitelikli atıklar oluşturmaktadır.

Ülkemizde ve dünyadaki katı atıkların yönetiminin üç temel ilkesi vardır. Bunlar: 1. Az atık üretilmesi, 2. Atıkların geri kazanılması, 3. Atıkların çevreye zarar vermeden yok edilmesi.

Uygun şekilde depolanmamış çöpler yeraltı ve yüzeysel su kirliliğine, haşerelerin üremesine, çevreye kötü kokuların yayılmasına, görüntü kirliliğine ve taşıyıcı hayvanlar vasıtasıyla mikropların yayılmasına neden olmaktadır.

Atıkların özelliklerinden yararlanılarak içindeki bileşenlerin fiziksel, kimyasal veya biyokimyasal yöntemlerle başka ürünlere veya enerjiye çevrilmesine GERİ KAZANIM denilmektedir.

Kullanılmış ambalajların ve diğer değerlendirilebilir atıkların genel çöpten ayrı ve temiz olarak toplanması yöntemi geri kazanım sürecinin ilk aşamasını oluşturmaktadır. Ayrı toplanan geri kazanılabilir atıkların geri dönüşüm işlemine tabi tutulabilmesi için cinslerine göre de ayrılmaları gerekmektedir.

Atıkların geri kazanımı konusunda ülkemizde uzun yıllardır süre gelen çalışmalar vardır. Cam, kâğıt, karton, plastik, metal ve kompozit (içecek, hazır çorba, cips v.b. ambalajları) gibi atıklar özellikle çöp dökme sahalarından ve sokaklardan toplanmakta ve ham madde kaynağı olarak çeşitli sektörlerde kullanılmaktadır.

Ambalaj artıklarının kontrolü yönetmeliği ile geri kazanım uygulamaları konusunda yetkilendirilen ÇEVKO, Türkiye’de 55 belediyeyle sözleşmeli olarak geri kazanım uygulamaları yönetmektedir.

Geri Kazanımla; - Doğal kaynaklarımız korunur, - Enerji tasarrufu sağlanır, - Ekonomiye katkı sağlanır, - Çöplüğe giden atık miktarı azalır ve geleceğe yatırım yapılır.

Geri Kazanım Konusunda Bunları Biliyor Muyuz?- Yalnızca 100.000 aile gereksiz yazışmayı durdurursa, her yıl 150.000 ağaç kesilmekten kurtulacaktır.

- Bir büro elemanı yılda, 81 kilo yüksek vasıflı kağıdı çöpe atmaktadır.

- Plastik ambalaj atıkları yıkanıp granül haline dönüştürülerek ikincil ürün üretiminde ham madde olarak, sera örtüsü, plastik torba, marley, pis su borusu, elyaf ve dolgu malzemesi ile araba yedek parçası yapımında kullanılmaktadır.

- Geri dönen her bir ton cam için yaklaşık 100 litre petrol tasarruf edilmiş olmaktadır.

- Bir cam şişe doğada 4000 yıl, plastik 1000 yıl, ciklet 5 yıl, bira kutusu 10-100 yıl, sigara filtresi 2 yıl süre ile yok olmamaktadır.

Geri Dönüşüm ve Geri Kazanım Konusunda Bizler Neler Yapabiliriz?- Toplama yerleri dışında çöp atarak çevreyi kirletenleri

mutlaka uyaralım.

- İnsan sağlığına zararlı kimyasal maddeler içeren temizlik ürünleri yerine doğal bileşenlerden oluşmuş ve çevreye zararlı olmayan ürünleri tercih edelim.

- Ambalaj çöp değil aynı zamanda bir ham maddedir. Yeniden kazanımı mümkün olan ambalajları evlerimizde ayrı toplayalım.

- Herhangi bir ürünü alırken geri dönüşümlü olmasına dikkat edelim. - Kâğıtlarımızı, defterlerimizi tutumlu kullanıp, kullanılmış kağıtları geri

kazanalım. - Plastikler doğada parçalanma süresi en uzun olan maddelerden olduğu için

yok edilmesi güçtür. Bu nedenle bu maddeleri mümkün olduğunca ayrı biriktirip geri kazanılmalarını sağlayalım.

- Bir kere kullanıp atacağımız poşetler yerine, sürekli kullanabileceğimiz bez torba, sepet ve fileleri tercih edelim.

Cam Şişeleri Nasıl Değerlendirebiliriz? Cam şişeleri geri dönüşüm kumbaralarına atmadan önce renkli ve beyaz cam olarak ayırmamızda fayda vardır. Çoğu cam kumbaralarında, renkli ve beyaz camlar için ayrı bölümler bulunur.

Çevremizdeki yerel birimlerden ve şirketlerden cam atık kumbaralarının

yerini öğrenebilir veya talep edebiliriz. Bu atıklarımızı evde ayrı bir torbada biriktirerek bize en yakın geri dönüşüm kutusuna atabiliriz.

Başta Pet Şişe Olmak Üzere Plastik Ağırlıklı Atıkları Ne Yapabiliriz?Plastik, dayanıklılığı ve parçalanamaz oluşuyla ne kadar kullanışlı olsa da oldukça zor yok edilen bir maddedir. Ancak kişisel çabalarımızla, plastiklerin yaratacağı kirlenmeye engel olabiliriz. Her ne kadar geri dönüştürülebilir olsalar bile öncelikli olarak pet şişe tüketimini azaltmalıyız.

Bu atıklarımızı evde ayrı bir torbada biriktirerek bize en yakın geri dönüşüm kutularına atabiliriz.

Plastik ambalaj atıklarının geri dönüşümünden elyaf içeren tekstil ürünleri, atık su boruları ve marley gibi malzemeler üretilmektedir.

Evimizde Enerji Verimliliği Konusunda Neler Yapabiliriz?

Binalarda enerji tüketiminin %75´ten fazlası ısıtma için kullanılmaktadır. Binaların yalıtımı ile % 25 - 50 oranında yakıt tasarrufu sağlamak mümkündür. Yalıtım, levhaların binalara dıştan giydirilmesi veya dairelerin iç duvarlarının kaplanması şeklinde yapılabilir. Tek cam yerine çift cam kullanabiliriz. Ayrıca A sınıfı beyaz eşyaları, enerji tasarruflu ampulleri ve masaüstü bilgisayar yerine daha az enerji harcayan diz üstü bilgisayarı tercih edebiliriz.

BİTKİSEL VE HAYVANSAL YAĞ ATIKLARI

Bitkisel ve hayvansal yağ atıkları suya veya kanalizasyona döküldüklerinde; - Su yüzeyini kaplayarak güneş ışığını engelledikleri için sudaki canlı yaşamını bitirirler. Su sistemine zarar verir, havadan suya oksijen transferini önler ve zamanla suda bozunarak sudaki oksijenin tükenmesini hızlandırırlar. - Atık su arıtma tesislerinin işletme maliyetini artırırlar. - Atık su kanal borularına yapışarak boru kesitinin daralmasına ve tıkanmasına neden olurlar. - Yer altı sularının kirlenmesine neden olabilirler. Kirlenen yeraltı sularını temizlemek çok pahalı ve zordur. Yeraltı suları her ülke için önemli bir içme suyu kaynağıdır.

Kullanılmış bitkisel yağlar atık su kirliliğinin %25’ini oluşturmaktadır. Denize, akarsuya ve göle ulaşan bitkisel atık yağlar, kuşlara, balıklara ve diğer canlı türlerine zarar vermektedir.

Bitkisel ve hayvansal yağ atıklarının çöp içerisine atılması veya dökülmesi, çöp depolama alanlarında sık sık yangın çıkmasına neden olmaktadır.

Bilindiği gibi 1 lt. atık yağ 1 milyon litre içme suyunu kirletebilmektedir. Kullanılmış bitkisel atık yağlar, evsel atık su kirliliğinin %25’ini oluşturmaktadır. Atık yağlar ekotoksik özelliğe sahiptir; bulundukları ortamı kirletirler ve ortamda yaşayan canlılara zarar verirler.

Bitkisel ve Hayvansal Yağ Atıklarının Geri Kazanılması:Türkiye’de yılda 1.500.000 ton bitkisel yağ gıda amacı ile kullanılmaktadır. Bu yağdan yaklaşık olarak 350.000 ton atık yağ oluşmaktadır.

İstanbul’da günde ortalama 100-150 ton arasında bitkisel ve hayvansal yağ atıkları oluşmaktadır. Bu yağların bir bölümü piyasada yağ toplama işi yapan birkaç firma tarafından toplanmaktadır.

Bitkisel ve Hayvansal Yağ Atıklarının Kullanıldığı Yerler:Kullanılmış bitkisel ve hayvansal yağ atıklarının geri dönüşü yapılarak; biodizel, arap sabunu ve hayvan yemi üretiminde kullanılmaktadır.

SUYU VERİMLİ KULLANABİLMEK İÇİN NELERE DİKKAT EDEBİLİRİZ?

- Musluklarımızı, sifonlarımızı, daima bakımlı tutarak, bozuk olanları onaralım; çünkü saniyede bir damla akan su, yılda 3 metreküplük yani 3 tonluk bir tüketime karşılık gelir. - Çamaşır ve bulaşık makineleri bir defada ortalama 40 litre

su tüketmektedir. Makinelerimizi tam doldurmadan çalıştırmayıp, kısa programları tercih edebiliriz. - Banyo yerine duşu tercih edebiliriz. Bir duşta ortalama 50 litre su, bir banyoda ise 150 litre su tüketilir. Ayrıca suyu daha iyi püskürten, ekonomik duş başlıklarını tercih

edebiliriz. - Sifonun bir kez çekilmesi ile 10 lt su harcanır. Yeni teknolojiler sayesinde standart modellere göre %60 daha az su tüketen klozetler bulunmaktadır. Rezervuarların boyutunu küçültebiliriz. 12-20 litrelik yerine 6-7 litrelik ve kademeli rezervuarları tercih edebiliriz. - Traş olurken, ellerimizi yıkarken, dişlerimizi fırçalarken, bulaşıkları sabunlarken açık bırakılan musluk, dakikada yaklaşık 15-20 litre suyun boşa akmasına sebep olur. Bu işleri yaparken musluğu ihtiyacımız olduğu kadar açabiliriz. - İçme suyu dışındaki suları birkaç kez kullanmaya çalışabiliriz. Sebze ve meyve yıkadığınız suyla çiçekleri ve bahçeyi sulayabilir, temizlik yapabiliriz. - Evde kullanılan temizlik malzemeleri, atık sularla birlikte nehirlere karışır. İçinde fosfat bulunmayan ve suda ayrışabilen temizlik ürünlerini kullanabiliriz. Temizlikte sıvı sabun, toz sabun gibi doğal esaslı olanları tercih edebiliriz. (Bunlar hem doğaya zarar vermez hem de daha az suyla durulanabilirler.) - Otomobilimizi ve balkonlarınızı hortumla yıkamak yerine silerek veya kova ve sünger kullanarak temizleyebiliriz. Hortumla yıkama, yaklaşık 550 litre su kullanımı demektir. - Bahçe sulamak için, buharlaşmanın az olduğu sabah ya da akşamüstü saatlerini tercih edebiliriz.

ELEKTRİĞİ VERİMLİ KULLANABİLMEK İÇİN NELERE DİKKAT EDEBİLİRİZ? - Cihazları kullandıktan sonra fişini çekebiliriz. - Bilgisayar ile işimiz bittikten sonra fişini çekebiliriz. Bir bilgisayar işlem yaparken 140-150 watt elektrik tüketir. İşlem yapmazken 25-30 watt, kapalı olmasına karşın fişi çekilmediği durumda ise 5 watt. - Televizyon, VCD ve DVD’leri kullanmadığımız zamanlarda açma-kapama düğmesinden kapatabiliriz. - Küçük ekranlı televizyonlar büyük ekranlara göre daha az

elektrik enerjisi tüketirler. Ses düzeyinin düşük tutulması da elektrik enerjisi tüketimini azaltır. - Buzdolabına sıcak yiyecek ve içecek koymamaya dikkat edebiliriz. - Enerji tasarruflu ampulleri kullanabiliriz. - Bulunduğumuz odadan ayrılırken lambaları kapatmayı alışkanlık haline getirebiliriz. - Gün ışığından mümkün olduğunca faydalanılabilmesi için oda ve çalışma mekanlarımızın doğal aydınlık avantajını daha iyi kullanacak şekilde düzenlenmesine özen gösterebiliriz. - Zamanlayıcılar, fotoseller ya da yaklaşım sensörleri kullanarak aydınlatmayı kontrol edebiliriz. - Çamaşırlarımızı yüksek sıcaklıkta yıkamak yerine ılık suyla yıkamaya, mümkünse güneş ve rüzgardan yararlanarak kurutmaya özen gösterebiliriz. – Bulaşıklarımızı yüksek sıcaklıkta yıkanmaları gerekmedikçe 55 derece su sıcaklığı ile yıkamaya ve tam kapasite dolmadıkça çalıştırılmamaya özen gösterebiliriz. - Elektrikli süpürgemizin torbasını sık sık boşaltabiliriz.

Kaynaklar:

www.tap.org.tr www.cevko.org.tr www.tema.org.tr www.eie.gov.tr

www.cevreorman.org.tr www.burdur-cevreorman.org.tr