Boshllëku Tatimor (Tax Gap) 2014 në Kosovë dhe Shqipëri

Law. Fiscal. Accountability

1

AL-Tax Center

Dokumente Fiskale,

Nr. 2014/06/22

www.al-tax.org

[email protected]

Datë 23.06.2014

Tiranë, Shqipëri

Tatimi i munguar në Kosovë dhe Shqipëri, 2014

Metodologjia dhe mënyra për vlerësimin e boshllëkut tatimor në vitin fiskal 2013.

Krahasimi me vendet e Ballkanit. Boshllëku tatimor në Kosovë dhe Shqipëri.

PËRMBLEDHJE

Qendra AL-Tax (Albanian Taxation Association) prezanton në këtë studim përpjekjen për herë të dytë, për vlerësimin e nivelit dhe hartës së shpërndarjes së boshllëkut tatimor. Në botimin e dytë një vend të veçantë ka marrë vlerësimi për boshllëkun tatimor në Kosovë. Vlerësimi i boshllëkut është paraqitur, si për tatimet direkte, po ashtu edhe për ato indirekte duke përfshirë të dy nivelet e administrimit tatimor në vend: nivelin qendror dhe nivelin vendor. Qëllimi i prezantimit është tërheqja e vëmendjes së ligjvënësve dhe medias, si dhe kritikëve që mund të mos pëlqejnë këtë vlerësim apo kanë pyetje në lidhje me metodologjinë. Bazuar në të dhënat që janë marrë nga burime të ndryshme, u përdorën mënyrat e llogaritjes dhe përdorimi i raporteve të të dhënave.

Ky dokument është përgatitur nga ekspertët e AL-TAX, në serinë e përmbledhjeve tematike, me synimin që të kthehet në një burim diskutimi për gjithë ata që interesohen, ose kanë lidhje të pandashme me tatimet në zbatimin e praktikave të tyre. Autorësia është e ©AL-TAX dhe nga cdonjëri që do të përdorë këtë matërial, kërkohet të shënojë autorësinë si referencë në materialet që do të përdorë. Dokumenti gjendet te faqja në internet www.al-tax.org Nëse keni kërkesa dhe pyetje dërgojini tek [email protected]

mailto:[email protected]


2

Terma dhe përkufizime

1 Boshllëku Tatimor/

Tatimi i munguar

Boshllëku Tatimor përcaktohet si një diferencë midis tatimeve dhe taksave të

mbledhura me tatimet dhe taksat që teorikisht vlerësohen se duhet të mblidhen.

2 Barra Tatimore

Shuma totale e tatimeve të paguara sipas bazës të të ardhurës të tatimit përkatës

(përfshihen tatimet mbi të ardhurat, mbi kapitalin dhe mbi punën) nga një grup i

caktuar tatimpaguesish, industrie, rajoni, shteti etj., të krahasueshme me çfarë

paguajnë grupet, industritë, rajonet, shtetet, etj.

3

Shpenzimet e

Konsumit Final

(ish-Konsumi Privat)

Konsumi final i shpenzimeve familjare eshtë vlera e tregut e të gjitha mallrave dhe

shërbimeve, duke përfshirë produktet e qëndrueshme (të tilla si makina, makina

larëse, dhe kompjutera në shtëpi), të blera nga familjet. Ajo përjashton blerjet e

banesave, por përfshin shpenzimet e qirasë për pronarët e banesave. Ajo gjithashtu

përfshin pagesat dhe tarifat për qeverinë për të marrë lejet dhe licencat. Këtu,

konsumi familjar përfshin edhe shpenzimet e institucioneve jofitimprurëse qe ju

shërbejne familjeve, edhe kur raportohen veçmas nga shteti.

4 Evazion fiskal

Në sqarim të evazionit fiskal në këtë dokument kuptohen mospagesat e tatimeve duke

mos zbatuar legjislacionin nëpërmjet përdorimit të (a) formave të deklarimit të

gënjeshtërt të të ardhurave të realizuara nga qytetari apo biznesi, (b) mosdeklarimit

dhe si rrjedhojë mospagesa e detyrimeve të pjesës së padeklaruar, (c) deklarim i

gënjeshtërt i shpenzimeve më të larta.

5 Shamngie Tatimore

Në sqarim të shmangies tatimore në këtë dokument kuptohet si një tentativë për të

zvogëluar detyrimet për tu paguar, nëpërmjet shfrytëzimit të hapësirave ligjore, pa i

shkelur drejpërdrejt ato.

6 TVSH Tatimi mbi vlerën e Shtuar

7 BE Bashkimi Europian

8 PBB Prodhimi i brendshëm Bruto


3

©AL-Tax Dokumente fiskale Qershor 2014

Tatimi i munguar në Kosovë dhe Shqipëri, 2014

Metodologjia dhe mënyra për vlerësimin e boshllëkut tatimor në vitin fiskal 2013. Krahasimi me vendet e Ballkanit. Boshllëku tatimor në Kosovë dhe Shqipëri. Pregatitur dhe shpërndarë

nga A. Gjokutaj

Përshkrim i përgjithshëm

Boshllëku tatimor (tatimet e munguara) është detyrimi fiskal i papaguar, i konsideruar se duhet paguar, por që i

mungon buxhetit të shtetit. Studimi i përgatitur prej ekspertëve të AL-Tax Center, që u përfshinë në studimin rreth

nivelit të boshllëkut tatimor, bënë vlerësim të diferencës midis tatimeve dhe taksave që duhet të hynin në

buxhetin e shtetit (në kushtet ideale) me tatimet dhe taksat që u mblodhën faktikisht në vitin fiskal 2013. Ky

dokument është punuar në bashkëpunim me disa studio fiskale në Shqipëri dhe vende të rajonit.

Studimi përbëhet nga katër pjesë. Fillimisht paraqiten konceptetInformacioni statistikor i përdorur në studim lidhet

me rezultatet dhe metodologjia. Në pjesën e dytë prezantohen statistikat dhe boshllëku tatimor në vendet e

Ballkanit. Në pjesën e tretë paraqiten treguesit e boshllëkut tatimor në Shqipëri dhe Kosovë. Në publikimin për

herë të dytë, dokumenti orientohet drejt produktivitetit të administratës fiskale në Kosovë dhe Shqipëri. Vlerësimi

i boshllëkut tatimor mund të ketë gabime rezultati me një shmangie deri 5 përqind, nisur nga përdorimi i shumë

burimeve të ndryshme.

Metodologjia e përdorur është përshkruar në sqarim të logjikës mbi vlerësimin e boshllëkut tatimor për tatimet më

të rëndësishme të sistemit fiskal në vend. Redaktime dhe rishikime të këtij rezultati janë të mirëpritura nga biznese,

ekspertë, studiuesë dhe staf alkademik, apo palë të interesuara për të arritur në konkluzione më të saktë të

mundshme nisur nga metodologjia dhe burimi të dhënave dhe përpunimi korrekt i tyre. Për komente mbi raportin

apo metodologjinë e përdorur, ju lutem kontaktoni [email protected] .

mailto:[email protected]


4

PËRMBAJTJA

Hyrje Faqe 5

I Çfarë është boshllëku tatimor? Faqe 6

1.1 Evazioni, shmangia dhe cilësia e shërbimeve të

administratës

Faqe 6

1.2 Përcaktimi i termit “boshllëku tatimor” Faqe 7

1.3 Qëllimi i studimit Faqe 8

1.4 Për çfarë shërben llogaritja e boshllëkut tatimor? Faqe 8

1.5 Integrimi i vendit në BE dhe efekti i matjes së

boshllëkut tatimor

Faqe 8

1.6 Përbërja e elementëve të boshllëkut tatimor Faqe 9

1.7 Efekti që vjen prej zbatimit të politikës së

ngushtimit të boshllëku tatimor

Faqe 12

1.8 Rrisqet që vijnë nga parajsat fiskale në krijimin e

boshllëkut tatimor

Faqe 13

II Boshllëku tatimor në Ballkan Faqe 14

2.1 Treguesë të boshllëkut tatimor në botë dhe në

Europë

Faqe 14

2.2 Treguesit e boshllëkut tatimor në Ballkan Faqe 15

III Boshllëku tatimor në Kosovë dhe Shqipëri Faqe 20

3.1 Boshllëku tatimor bruto dhe neto në Kosovë dhe

Shqipëri

Faqe 20

3.2 Boshllëku i TVSH-së në Kosovë dhe Shqipëri Faqe 22

3.2.1 Llogaritja e boshllëkut bruto dhe neto të TVSH-së,

2013

Faqe 22

Mbyllje Faqe 23

SHTOJCA Metodologjia e llogaritjes Faqe 24


5

Hyrje

AL-Tax Center është bazuar mbi tregues sa më përfshirës të mundshëm për të vlerësuar realitetin e boshllëkut

tatimor. Termi që përshkruan tatimin e munguar është pak i përdorur në fjalorin fiskal shqiptar, por edhe në

fjalorin e përditshëm.

Në përpjekje për të gjetur fjalën më të përdorshme të lidhur me termin e tatimit të munguar, stafi i AL-Tax Center

ka arritur në përfundimin se termi më i plotë dhe i kuptueshëm për sinonimin e “tax gap” në gjuhën angleze apo

“trou fiscal” në gjuhën franceze do të ishte “boshllëku tatimor”. Edhe pse termi “hendeku tatimor” mund të jetë

gjithashtu i pranueshëm, ai nuk mundet të përshkruajë në dimensionin e duhur tatimet që i mungojnë buxhetit.

Mënyra për të vlerësuar nivelin e pagesave të detyrimeve fiskale të individëve dhe biznesit ndaj buxhetit të shtetit

është matja e boshllëkut tatimor.

Në Shqipëri dhe Kosovë ka pak studime për boshllëkun tatimor. Disa statistika dhe analiza, që përshkruajnë

produktivitetin e tatimeve janë seritë statistikore për gjithë vendet e botës (ku përfshihet edhe Shqipëria) të

realizuara nga UsAid për vitet fiskale 2008-2010. Ndërsa studime për Shqipërinë, Kosovën apo vende të rajonit dhe

vende të Bashkimit Europian janë të lidhura me ekonominë informale, evazionin fiskal si dhe barrën tatimore dhe

shpërndarjen e saj (shih te Referenca).

Studimi i AL-Tax Center është një përpjekje për të arritur sadopak konsultim me publikun e interesuar lidhur me

konceptin. Nga ana tjetër, tenton në lidhjen e interesave të përbashkët, të tatimpaguesve, qytetarëve dhe qeverisë

e ligjvënësve, që të angazhohen në diskutimin rreth kësaj teme dhe mënyrat për ngushtimin e boshllëkut tatimor.

Çdo sistem fiskal në botë përballet vazhdimisht me sfidën e boshllëkut tatimor. Ai është një fenomen negativ i

pandashëm i procesit të administrimit të tatimeve dhe taksave. Parë nga ky këndvështrim, boshllëku tatimor nuk

mund të minimizohet pa patur mbështetjen prej politikanëve dhe qytetarëve në unison me misionin e

administratës fiskale dhe modelit të mirëqeverisjes. Mosnjohja e boshllëkut tatimor ndikon në mosndarjen e të

keqes ndaj të mirës në sistemin fiskal dhe dëmton proceset e rritjes ekonomike duke goditur zbatimin e barabartë

të legjislacionit për të gjithë njësoj.

Administrata fiskale ka bërë përpjekje të llogariti boshllëkun tatimor dhe është në rrugën e përcaktimit të

llogaritjes së tij duke u thelluar në hartën e shpërndarjes së tij sipas zonave gjeografike, por edhe sipas tatimeve që

janë pjesë e sistemit tatimor. Një publikim i tij do t’a ndihmonte administrimin fiskal për të përmirësuar dhe

ndryshuar qasjen drejt menaxhimit të rriskut të evazionit.

AL-Tax Center


6

I. Çfarë është boshllëku tatimor?

Qëllimi kryesor në llogaritjen e boshllëkut tatimor është prezantimi informativ në lidhje me atë

çfarë paguhet dhe çfarë nuk paguhet brenda harkut kohor 1 vjeçar nga shtetasit duke e

ballafaquar me potencialet ekonomike dhe shtetet e tjera. Prezantimi i boshllëkut tatimor

përshkruan shumat që nuk arrin të mbledhë administrata si rrjedhojë e mospërmbushjes së

ligjeve fiskale. Analiza e boshllëkut tatimor i krijon publikut të interesuar statistikat dhe llogjikën

për të gjykuar atë çfarë i mungon sistemit fiskal dhe buxhetit, duke sugjeruar dhe ndryshimet e

nevojshme, që duhet ti bëhen sistemit.

1.1. Evazioni, shmangia dhe cilësia e shërbimeve të administratës

Boshllëku tatimor vjen si rezultat i moszbatimit të ligjeve dhe mungesës së vullnetarizmit në

zbatimin e tyre. Nëse çdokush do të zbatonte vullnetarisht gjithë ligjet fiskale, atëherë nuk do

të kishte hapësirë boshllëku tatimor midis kërkesave ligjore dhe zbatimit të tyre. Por, në rastin e

kundërt, nëse hapësira midis zbatimit vullnetar të ligjeve fiskale dhe mosbatimit vullnetar të

tyre do të rritej (evazioni), po ashtu dhe boshllëku tatimor do të rritej. Në këtë mënyrë,

madhësia e boshllëkut tatimor shkon në proporcion të drejtë me madhësinë e evazionit fiskal.

Nga përllogaritjet e peshës që zë evazioni fiskal, si dhe politikat përjashtuese dhe lehtësuese në

boshllëkun tatimor, raporti shkon nga 76 deri 90 përqind të tij.

Së pari, boshllëku tatimor nuk është shkaku, por pasoja e evazionit tatimor. Ai nuk barazohet

vetëm me evazionin tatimor. Në matjen e boshllëkut tatimor nuk bëhet thjesht matja e

evazionit tatimor. Nëse shikoni te terma dhe përkufizime, sqarohet qartë kuptimi i evazionit

fiskal;

Së dyti, boshllëku tatimor është pasojë edhe e shmangies tatimore1, ku tatimpaguesit përdorin

hapësirat ligjore, apo parregullsitë e skemave të përjashtimeve dhe lehtësirave fiskale,

1 Shiko sqarimin te fillimi I dokumentit “Terma dhe përkufizime”


7

që kanë synuar tjetër qëllim (nxitje investimesh, rishpërndarje barre), por që i shërbejnë

përdoruesit të tyre për uljen e shumës së detyrimit real.

Së treti, boshllëku tatimor ka lidhje me gabimet në llogaritjen e detyrimeve fiskale prej

administratës, të pasuar dhe nga kultura fiskale në vend

Së katërti, boshllëku tatimor është pasojë e etikës dhe cilësisë së ulët të shërbimit të

administratës. Kapacitetet e dobëta të administrimit, vëmendja e pakët ndaj ankesave të

tatimpaguesve, si dhe korrupsioni në hierarkinë administrative bën të mundur ulje të shumës së

detyrimit real për tu paguar dhe rritje të boshllëkut me zbatimin e ligjeve.

1.2. Përcaktimi i termit “boshllëku tatimor”

Dekadën e fundit, autoritete të ndryshme fiskale, apo organizata joqeveritare kanë studiuar

ekonominë informale, evazionin fiskal dhe ndikimi direkt dhe indirekt në nivelin e boshllëkut

tatimor. Në disa vende ka përcaktime të ndryshme të lidhura me sqarimin e boshllëkut tatimor,

por që përmbajnë të njëjtin kuptim. Përcaktimi i boshllëkut tatimor konsiderohen në më të

shumtën e publikimeve si një shumë tatimesh dhe taksash të pambledhura, si pasojë e

mosrespektimit të ligjeve dhe boshllëqeve të ligjeve dhe administrimit. Llogaritja e boshllëkut

tatimor nuk merr në konsideratë faktin e pagesës ose jo të tatimeve dhe taksave. Në

evidentimin e nivelit të boshllëkut tatimor janë përfshirë gjithë të ardhurat tatimore, që vijnë

nga mosregjistrimi, mosraportimi, nga përdorimi i skemave të shmangies tatimore, gabimet në

llogaritje të detyrimeve, gabimet e vetëllogaritjes nga tatimpaguesi, mangësitë dhe mungesa e

vëmendjes së administratës në zbatimin e detyrave të saj. Në rastin e Kosovës apo Shqipërisë,

për aq kohë sa ka mungesë të përcaktimit zyrtar apo mungesë ballafaqimi me studime të

publikuara nga organizata studimore dhe kërkimore, atëherë AL-Tax Center ka vendosur më

poshtë një përcaktim që e konsideron si më të përshtatshmin në lidhje me qëllimet e vlerësimit

të boshllëkut tatimor:

“Boshllëku tatimor është diferenca midis tatimeve dhe taksave, që duhet të konsiderohen si të pagueshme për të gjithë qytetarët dhe bizneset, dhe tatimeve dhe taksave që deklarojnë dhe paguajnë aktualisht brenda nje viti fiskal gjithë tatimpaguesit dhe që mblidhen nga administrata tatimore me burimet e saj dhe të agjentëve të saj”.


8

1.3. Qëllimi i studimit

Ky studim ka për qëllim që të bëjë një përshkrim dhe analizim të elementëve përbërës të

boshllëkut tatimor. Elementi kryesor është evazioni fiskal dhe mungesa e bashkëpunimit

vullnetar me ligjin. Ndodhja e evazionit fiskal bën të mundur që administratat fiskale në çdo

vend kanë humbje (mungesë) në të ardhurat e buxhetit. Njohja dhe analiza e këtyre

elementëve përbëjnë thelbin e këtij studimi.

1.4. Për çfarë shërben llogaritja e boshllëkut tatimor?

Diskutimi mbi boshllëkun tatimor ndihmon të përqëndrohet vëmendja në ngjarjet dhe jetën e

administratës fiskale në vend që është në një ndeshje ballë për ballë me kulturën fiskale,

evazionin tatimor dhe shmangien tatimore. Ky diskutim duhet ti japë orientim dilemës së

politikës, ku përpjekjes për nxitjen e vullnetarizmit në llogaritje dhe pagesë të detyrimeve tu

kundërvihen masat e forta për të çarmatosur gjithë ata që nuk zbatojnë të njëjtat parime të

vullnetarizmit.

Boshllëku tatimor ndihmon në vlerësimin e një tendence fiskale për të ardhmen në ndihmë të

politikës fiskale dhe debatit fiskal të gjithë të interesuarve për të vendosur vijën e qartë ndarëse

midis vullnetarizmit dhe jovullnetarizmit, sipas sistemit tatimor që ka nevojë të përshtatet me

nivelin e boshllëkut tatimor të vendit.

1.5. Integrimi i vendit në BE dhe efekti i matjes së boshllëkut tatimor

BE është e ndjeshme për gjithë anëtarët e saj në llogaritje e boshllëkut të TVSH-së. Të njëjtën

kërkesë BE e ka mjaft të qëndrueshme edhe për vendet që hyjnë, apo që kanë marrë statusin

për të filluar procedurat e hyrjes në BE. Kjo shpjegon faktin, që në buxhetin e BE-së përfshihet

një detyrim bazuar te TVSH-ja dhe boshllëku tatimor në vendet anëtare. Sa më i madh të jetë

boshllëku tatimor, aq më i madh do të jetë detyrimi i vende anëtare. E njëjta logjikë vlen për

vendet që hyjnë rishtazi, por edhe për vendet aspiruese. Kjo do të thotë se për sa kohë që

boshllëku tatimor është larg mesatares së BE-së, aq më shumë detyrime për tu paguar nga

buxheti i vendit do të ketë në periudhën kur do të hyjmë. Pra, thënë ndryshe është një ndër

kriteret fiskale që bëhet publik në momentin kur nuk ka kohë në dispozicion për tu modifikuar


9

ashtu si kërkohet nga BE-ja. Nëse boshllëku është i ndryshëm sipas shteteve, po ashtu edhe

detyrimi për tu paguar në buxhetin e BE-së do të jetë ndryshueshmërisht pasqyrim i nivelit të

boshllëkut të TVSH-së. Por, këto transaksione në funksion të buxhetit kanë nevojë për relatimin

e elementëve përbërës të boshllëkut, që përfshijnë mashtrimin me TVSH-në dhe nivelin e

barazisë së barrës tatimore. Për këtë qëllim, kompani private bëjnë llogaritjet dhe matjet e

boshllëkut të TVSH-së dhe akcizës në vendet anëtare, apo edhe në vende që mund ta kërkojnë

një llogaritje të tillë.

1.6. Përbërja e elementëve të boshllëkut tatimor

Pjesa më e madhe e tatimeve dhe

taksave që përcakton sistemi tatimor në

Shqipëri deklarohen dhe paguhen në

mënyrë vullnetare. Një pjesë tjetër

paguhen me vonesë, por që janë pjesë e

pagesës vullnetare për sa kohë ata

paguajnë edhe gjobat e interesat të

lidhura me detyrimet që paguhen me

vonesë. Por, gjithsesi disa taksa dhe

tatime nuk paguhen fare, apo janë pjesë

e mbledhjes me forcë pas kontrolleve

dhe investigimit tatimor. Këto të ardhura,

bashkë me ato të ardhura të tjera që nuk

arrijnë të identifikohen apo të jenë pjesë

e barrës tatimore të vendit përbëjnë mungesën e të ardhurave tatimore.

Boshllëku tatimor krijohet nga një sërë qëndrimesh të individëve dhe bizneseve, që të

përmbledhura janë:

- Pakujdesia/pamaturia në mbajtjen e librave të kontabilitetit dhe atyre tatimorë duke u

reflektuar në deklaratat tatimore;

Tatim i munguar

TATIM

I I

MU

NG

UA

R

NETO

Tatim i mbledhur me

forcë

Tatim i paguar

vullnetarisht

Burimi: OECD

SKEMA E BOSHLLËKUT TATIMOR (TATIMI I MUNGUAR)

TATIM

I I MB

LEDH

UR

TATIM

I I MU

NG

UA

R B

RU

TO

POTEN

CIA

LI I TATIM

EVE Q

E DU

HET TE M

BLID

HEN

Totali i tatimeve të pavlerësuara edhe pas masave shtërnguese

Totali i tatimit të papaguar vullnetarisht

Totali tatimeve të mbledhura nga deklarimet dhe vlerësimet tatimore

Totali i shumës që duhet mbledhur nëse zbatohet ligji në mënyrë perfekte


10

- Mungesa e njohjes së legjislacionit dhe detyrimeve në respektim të ligjit;

- Kryerja e evazionit të paramenduar, si dhe përdorimi i skemave të shmangies tatimore

për qëllime të raportimeve të rreme apo mosraportimeve;

- Mosdeklarimi dhe mospagesa e detyrimeve;

Këto karakteristika tregojnë edhe mënyrën se si duhet ndarë tatimi i munguar. Në llogaritjen

bruto të boshllëkut janë mungesa teorike e tatimeve që vlerësohen se duhet të paguhen. Në

llogaritjen neto të boshllëkut janë vlerësimet për tatimet që kanë mbetur pa deklaruar, pa

raportuar dhe pa paguar.

Boshllëku tatimor ndikohet nga efektet e politikës kombëtare, por edhe nga ajo

ndërkombëtare. Për të parën është sqaruar edhe më lart se si ndikon ajo në krijimin e

boshllëkut tatimor. Për politikën ndërkombëtare, ndikimi vjen nëpërmjet skemës së lëvizjes së

kapitaleve dhe transaksioneve midis shoqërive tregtare rezidente në Shqipëri me lidhjet që

kanë me personat e lidhur, sipas parimeve të përfshira në transferimet e fitimit nëpërmjet

çmimit, lëvizjet kufitare të mallrave dhe shërbimeve, skemat e përfshira në planifikimin tatimor

agresiv. Boshllëku tatimor duhet të kërkohet në mungesën që lind nga obligimi kushtetus për të

paguar tatime sipas të ardhurave që regjistron qytetari apo biznesi me atë çfarë realisht paguan

secili, e shprehur si barrë tatimore (shih studimin e AL-Tax, Dokumente Fiskale 2012/11/11,

Dokumente fiskale 2014/03/21 www.al-tax.org ).

Në këtë proces marëdhëniesh ka një diferencë midis përgjegjësisë për të paracaktuar taksat

dhe tatimet për çdonjerin qytetar dhe biznes dhe arkëtimit të shumës së duhur sipas

legjislacionit në fuqi. Megjithatë, edhe nëse mund të hartohet gjithë kudari ligjor fiskal për të

mbyllur “vrimat e rrjetës fiskale” mbetet gjithsesi mundësi për evazion tatimor dhe

informalitet, për arsye të formave të shumta të fshehjes së të ardhurave. Është e rëndësishme

të bëhet dallimi midis boshllëkut që lidhet me përcaktimin dhe politikat se çfarë e krijon

boshllëkun tatimor dhe boshllëkut që krijohet nga modeli i administrimit tatimor. Duke

përmbledhur të dy këto pjesë kemi të bëjmë me boshllëkun tatimor.

http://www.al-tax.org/


11

Nëse nisemi nga përcaktimi teorik i boshllëkut tatimor në vende të ndryshme mund të shikohet

se ka përdorim të arsyetimeve hipotetike që lidhin shkakun me pasojën, apo mënyrën se si

duhet të rishikohet modeli i administrimit fiskal. Kjo do të thotë se llogaritja e boshllëkut

tatimor nuk mund të shikohet jashtë realitetit të ambjentit fiskal ku ai analizohet, që do të

thotë duhet të marrë në konsideratë nivelin e administrimit institucional të tatimeve dhe

taksave, nivelin e zhvillimit dhe modelit ekonomik, kulturën fiskale të qytetarëve, nivelin e

besueshmërisë në qeverisjen publike, modelin e sistemit financiar që aplikohet në vend, si dhe

tregues shqetësues për vende në tranzicion siç janë: korrupsioni, liria ekonomike, ndryshimet e

shpeshta ligjore, qarkullimi i vazhdueshëm i administratorëve publikë, shpërndarja e barrës

tatimore në vend etj.

Kuti 1. Dallimi midis evazionit dhe shmangies tatimore Dy anët e të njëjtës medalje të quajtur boshllëk tatimor janë evazioni tatimor dhe shmangia tatimore. Ndërsa njëri është shfrytëzim i plotë i ligjit për të ulur barrën tatimore duke ju shmangur detyrimit tatimor që i takon, tjetri bën një zhdukje të të dhënavë që shërbejnë për ta taksuar duke përdorur gjithë instrumentet jo të ligjshme për të mos u taksuar. Skemat e shmangies janë skema të stërholluara dhe përdorin juridiksione dhe ekspertë për të realizuar shmangiet e tyre duke shfrytëzuar njohjet e dobësive dhe mungesave të koordinimit të informacionit midis juridiksioneve të ndryshme. Në po të njëjtën mënyrë, në aspektin ndërkombëtar të skemave të shmangies tatimore, të cilat janë shumë pranë kryerjes së evazionit tatimor ata përdorin skemën e transferimit të fitimit nëpërmjet cmimit. Kjo mënyrë e kryerjes së transaksioneve midis perdonave të lidhur, por edhe jo të lidhur është më e përdorshmja në kohën që jetojmë. Me avancimin e teknologjisë është akoma edhe më e vështirë identifikimi dhe arritja e taksimit të transaksioneve të kryera me këtë skemë. Megjithatë, administratat tatimore kanë një shkëmbim në rritje të informacionit dhe praktikave më të mira, për ti përdorur me sukses në betejat për taksimin e transaksioneve të tilla. Me evazionin tatimor përfshihen si qytetarët dhe bizneset që janë të regjistruar si pagues të tatimebe, po ashtu edhe ata që refuzojnë obligimet që duhet të ndjekin. Në këtë grupim edhe pse ka një regjistrim formal nga tatimpaguesi, ai nuk përmbush obligimet ligjore të deklarimit, pagesës dhe raportimit të gjithë xhiros që realizon. Në raste më ekstreme, ky tip tatimpaguesi bëhet pjesë e skemave të mashtrimit tatimor të njohura si “skemat karuzel”, “feniks” e skema të tjera të njohura nga praktika dhe literatura teknike. Tashmë, edhe administratat fiskale janë në përshtatje të taktikave të tyre për të reaguar në kohë optimale ndaj këtyre skemave dhe mënyrave të kryerjes së transaksioneve, që krijojnë boshllëqe buxhetore për vendet dhe pasurojnë individët që në rastin më të keq janë pjestarë të krimit të organizuar dhe në rastin më të mirë janë individë që kryejnë korrupsion me fondet publike, pasurohen duke shkarkuar barrën tatimore te të tjerët, apo janë ndihmës të krimit të organizuar herët a vonë.


12

1.7. Efekti që vjen prej zbatimit të politikës së ngushtimit të boshllëku tatimor

Qëllimi kryesor i sistemit tatimor është financimi i shpenzimeve publike dhe mosndikimi në vendimet e

biznesit dhe qytetarëve. Në grupin e dytë është i rëndësishëm përdorimi i burimeve të brendshme në

funksion të uljes së boshllëkut tatimor dhe shpërndarjes së barabartë të barrës tatimore. Ajo që ndodh

me efektin që vjen nga rritja e boshllëkut tatimor është prishja e barazisë midis konsumit dhe kursimeve

në përgjithësi, apo ndryshe midis përpjekejeve për thithjen e investimeve dhe vendosjen e filtrave që

diferencojnë penetrimin e tyre në ekonomi (njësoj si syzet e diellit për rrezatimin diellor). Vlera e këtij

studimi, si dhe e studimeve të tjera të natyrës së ngjashme është pikërisht e orientuar në informimin

mbi të mirat dhe rrisqet e lidhura me përdorimin e politikave dhe administrrimit të tyre në funksion të

kushteve konkrete të ekonomisë së vendit. Kjo e drejtë u lind atyre që e njohin situatën ekonomike dhe

fiskale, e rrethuar nga edukata fiskale në përshtatje me nivelin e qytetarisë dhe kulturës demokratike në

vend. Efekti i zbatimit të politikave tatimore në Shqipëri nuk lidhet vetëm me kufijtë e vendit, por në

disa raste këto efekte mund të jenë ndërkombëtare. Aq më keq nëse, politikat janë edhe të qëllimshme,

apo jo transparente për qytetarët. Në këto raste, p.sh. nëse miratohen politika për taksim të

karburanteve apo kafes, ndikimi i tyre për aq sa kanë lidhje tregjet ndërkombëtare me volumin e

transaksioneve të kompanive rezidente shqiptare mund të japë efekete në rritjen apo uljen e boshllëkut

tatimor dhe ndikimin në politikat e brendshme ekonomike dhe fiskale të vendit. Të tila veprime si rritja e

kontrolleve tatimore pa arsye të qartë, ndikime në politikat fiskale të detyruara nga ulja e nivelit të

administrimit tatimor shkojnë në nivele të prishjes së kërkesë-ofertës në lidhje me tregun që preket nga

këto masa. Fatmirësisht, në Shqipëri tregu i shitblerjeve te aksioneve nuk është online me rrjetin e

tregut ndërkombëtar të kapitaleve.

Ndikimi i politikave fiskale për ngushtim të boshllëkut tatimor kanë efekt edhe në kulturën fiskale dhe

sjelljen e qytetarëve dhe bizneseve. Aktivitete të caktuara, që janë formale apo mendojnë të bëhen

formale mund të mos jenë në të ardhmen pjesë e skemës formale të ekonomisë, për shkak të barrës

tatimore që nuk e mbajnë dot. Kjo do të thotë se shërbimet apo mallrat e tyre bëhen më të shtrenjta

dhe ato nuk janë më të kërkueshme nga tregu. Në këtë grup përfshihen më së shumti aktivitetet e

shërbimeve dhe ato tregtare që konsiderohen si vetëpunësime apo me punëmarrës familjarë. Arsye të

njëjta mund të ndikojnë edhe për biznese formale, të cilat janë në tregun formal, por nuk kanë një

trajtim të barabartë nga adminsitrata tatimore.


13

Nisur nga kjo logjikë është mëse e natyrshme që boshllëku tatimor dhe politikat për ngushtimin e tij të

hartohen bazuar në segmente të kufizuara dhe aktivitete të përcaktuara sa më shumë e mundur të jetë,

të konsideruara si më problematiket e ndikimit në boshllëkun tatimor.

Në matjet e kryera të boshllëkut tatimor, një analizë e vëmendshme i është kushtuar edhe hartës së

shpërndarjes së boshllëkut tatimor sipas segmenteve të tatimpaguesve (biznes mikro dhe të

vetëpunësuar, biznes i vogël, biznes i madh, bizneset më të mëdha). Pjesa kryesore e boshllëkut tatimor

kryhet nga bizneset shumë të mëdha apo të mëdha me një peshë mbi 70% të totalit të boshllëkut

tatimor. Një pjesë mirë e boshllëkut tatimor për vende të ndryshme vjen nga segmenti i biznesit mikro

dhe të vogël, ku përfshihen edhe të vetëpunësuarit. Studime të tilla janë kryer në vite të ndryshme nga

njëri vend në tjetrin. P.sh. në Danimarkë ky segment krijon një boshllëk tatimor sa 3.4% e totalit të

boshllëkut tatimor në nivel vendi; në Suedi është sa 9% e totalit; në Britaninë e Madhe është sa 8% e

totalit; në Shtetet e Bashkuara është sa 16% e totalit; në Kili është sa 11% e totalit dhe në Meksikë është

sa 27% e totalit.

1.8 Rrisqet që vijnë nga parajsat fiskale në krijimin e boshllëkut tatimor

Për gjithë vendet që kanë probleme me boshllëkun tatimor një rrezik i madh vjen në aspektin e shtrirjes

ndërkombëtare të boshllëkut tatimor. Kategori të ndryshme të segmenteve të tatimpaguesve duke

përfshirë edhe individë të pasur janë në kërkim të vendeve që mbajnë sisteme fiskale me lehtësira

tatimore dhe kushte të lehta për të investuar paratë dhe kapitalet, pa patur shumë kërkesa të forta mbi

burimet e tyre, që në gjuhën e përditshme konsiderohen si parajsa fiskale (ang.tax heavens, offshore,

etc.).

Administratat tatimore që kanë nevojë për të identifikuar problematikat dhe mbartësit e tyre e kanë

mjaft të vështirë të kenë informacionin e duhur për vlerësimet e barrës tatimore për këtë kategori, ku

këta të fundit janë shfrytëzuesit më të suksesshme të boshllëqeve të legjislacionit dhe gjithë

instrumenteve që i ndihmojnë tu shmangen apo të mashtrojnë sistemet tatimore të vendeve ku janë

rezidentë.

Fakte të freskëta ka cdo shtet. P.sh. raporti i fundit i Global Financial Integrity në publikimin e tij

“Qarkullimi i financimeve të paligjshme nga vendet në zhvillimi 2001-2010” pasqyron gjerësisht fakte që

lidhen me fenomenin e përdorimeve të vendeve që konsiderohen si parajsa fiskale për transferime të

kapitaleve dhe parave të paligjshme .


14

II. Boshllëku tatimor në Ballkan

2.1. Treguesit e boshllëkut tatimor në botë dhe në Europë

Shtete të ndryshme bëjnë për çdo vit llogaritjet e tatimit të munguar. Shembujt më përfaqësues

të shteteve që kanë vlerësuar boshllëkun tatimor janë Britania e Madhe, Shtetet e Bashkuara,

Suedia, Irlanda, Franca, Holanda, Belgjika. Matja kryesore në Bashkimin Europian, por edhe në

një shumicë të vendeve të ndryshme të botës është boshllëku nga TVSH-ja. Matja e boshllëkut

nga TVSH-ja është bërë rregullisht për çdo vit në vendet më të mëdha të Bashkimit Europian.

Metoda kryesore është ajo mbi të dhënat makroekonomike sipas mënyrës së matjes nga lart-

poshtë. Në varësi të të dhënave të tjera që kanë bëhet edhe kryqëzimi me metodën mbi të

dhënat mikro, nga poshtë-lart.

Në plotësim të studimeve të tyre, po ashtu edhe Fondi Monetar dhe Banka Botërore zgjedhin

juridiksione të ndryshme fiskale të bëjnë vlerësim të boshllëkut tatimor për qëllime të

menaxhimit të brendshëm dhe gjithashtu edhe si një instrument për matje të performancës së

sistemeve fiskale të vendeve të ndryshme. Fondi Monetar e kërkon një vlerësim të boshllëkut

tatimor në të gjithë juridiksionet që ai mbështet, si një kriter për vazhdimësi të ndihmës. Banka

Botërore, gjithashtu vlerëson performancën e qeverive duke përdorur vlerësimin e boshllëkut

tatimor, si një tregues që bashkërendohet me tregues të tjerë vlerësuesë të performancës së

qeverisjes dhe ekonomisë së vendeve.

Mbështetur në burimet e besuara të përdorura në këtë studim, llogaritjet që kanë publikuar

studiuesë të vendeve të ndryshme tregojnë se 15% e gjithë PBB-së botërore konsumohet jashtë

ekonomisë formale. Ndërsa, boshllëku tatimor në botë llogaritet të jetë sa 5 % e PBB botërore2.

Nga krahasimi midis dy ekonomive paralele në vendet europiane mesatarisht, për çdo 5 euro

produkt të brendshëm 1 euro (20% e PBB) fshihet në sektorin informal të ekonomive të këtyre

vendeve. Në këtë mënyrë krijohet një informalitet që arrin të krijojë mundësinë për boshllëkun

tatimor.

2 Të dhënat e publikuara nga OECD Stat extracts dhe EU Stats


15

Në llogaritjen e boshllëkut tatimor, rezulton se niveli i boshllëkut tatimore për vitin 2013 është

sa 16.6% e PBB së vendeve të BE (CPB dhe CASE report, 2013). Nëse këto tatime të munguara

do të përdoreshin për pagesën e deficitit buxhetor do të kishte një skenar tjetër, ku qeveritë

nuk do t’i vuanin më makthet buxhetore (borxhi publik i BE sa 92.2% e PBB). Madje do të kishin

edhe rreth 1 trilion euro më shumë të ardhura në arkën e buxheteve të tyre vjetore. Po të

mbaheshin terma të njëjtë buxhetorë, atëherë borxhi publik do të tkurrej nga viti në vit duke i

pararendur tendencës së rënies së tij me 1.2 pikë përqind për çdo vit.

2.2. Treguesit e boshllëkut tatimor në Ballkan

Në analizën për rajonin e Ballkanit për vitin 2013 krahasuar me 2011, shikohet një tendencë e

re në financat publike, që lidhet me rritjen e borxhit publik (+ 50 miliard US.D) dhe rënien e PBB

(- 50 miliard US.D). Mjafton të krahasojmë kolonat e fundit të dy tabelave më poshtë për të

parë, se në harkun kohor të dy viteve, të gjithë shtetet e tjera të Ballkanit kanë një rritje: në

Bullgari e Kosovë me 1 pikë përqind, të ndjekura respektivisht me 2, 5 dhe 8 pikë përqind në

Bosnjë, Rumani e Kroaci, vijuar nga një rritje të lartë me mbi 11 pikë përqind në Shqipëri dhe

Mal të Zi, si dhe 14 pikë përqind në Greqi dhe 17 pikë përqind në Serbi.

Tabela 1. Vlerësimi i Boshllëkut Tatimor dhe efekti i ekonomisë infomale për vendet e Ballkanit, 2013

PBBShpenzimet

buxhetore/

PBB

Barra tatimore Borxhi

Publik/ PBB

(mln. US.D) (ne %) (ne %) (mln. US.D) (ne %) Neto Bruto (ne %)

1 Bosnjë-Hercegovina 18,870 50.0 33.6 6,340 46.3 2,936 3,376 42.7

2 Bullgaria 53,700 38.7 31.2 16,754 36.3 6,082 7,298 17.6

3 Greqia 243,300 58.5 23.6 57,419 35.1 20,154 24,185 175.1

4 Kosova 6,788 23.4 35 2,376 26.8 637 700 6.3

5 Kroacia 59,140 45.9 28.4 16,796 37.9 6,366 7,893 59.8

6 Mali i Zi 4,518 20.4 35 1,581 38.8 614 706 56.8

7 Maqedonia 10,650 45.0 35 3,728 28.5 1,062 1,254 35.8

8 Rumania 188,900 35.0 28.4 53,648 31.7 17,006 20,408 39.3

9 Serbia 43,680 48.5 30 13,104 36.3 4,757 5,565 65.8

10 Shqipëria 12,850 28.4 32.7 4,202 24.0 1,008 1,160 70.5

642,396 39.4 31.3 175,947 34.2 60,621 72,544 57.0

Burimi: tradingeconomics.com, economywatch.com, theodora.com, F. Schneider, VIES, IMF, MoF

Boshllëku Tatimor (mln.

US.D)

Total/Mesatare

VendiNr.Ekonomia Informale


16

Tabela 1.1. Vlerësimi i Boshllëkut Tatimor dhe efekti i ekonomisë infomale për vendet e Ballkanit, 2011

PBB

Shpenzimet

buxhetore/

PBB

Shpenzimet

shendetesore/

PBB

Barra

tatimore

Boshllëku

Tatimor/

Shp.Shendet

Borxhi

Publik/ PBB

(mln. US.D) (ne %) (ne %) (ne %) (mln. US.D) (ne %) Neto Bruto (ne %) (ne %)

1 Bosnjë-Hercegovina 18,088 50.3 10.3 33.6 6,078 41.2 2,504 3,005 161 40.5

2 Bullgaria 53,514 35.2 7.1 35.3 18,890 34.4 4,609 5,531 146 16.3

3 Greqia 298,734 46.8 10.1 27.5 82,152 30 24,646 29,575 98 160.8

4 Kosova 6,446 31.9 2.1 35 2,256 23.1 521 573 385 5.3

5 Kroacia 63,850 40.6 7.8 32.1 20,496 26.6 5,452 6,542 131 52

6 Mali i Zi 4,550 41.7 9.1 35 1,593 28 368 441 107 46

7 Maqedonia 10,165 24.5 6.8 37.6 3,822 29.3 1,120 1,344 194 35

8 Rumania 179,794 37.7 5.4 32.6 58,613 28.1 16,470 19,764 204 34.7

9 Serbia 45,043 21.6 10.4 29.1 13,108 34.1 3,028 3,633 78 48.5

10 Shqipëria 12,720 28.6 6.8 33.4 4,248 23.1 981 1,208 139 58.9

692,904 33.7 7.6 33.1 211,255 29.8 59,699 71,617 164 49.8

Burimi: Tax Justice Network, World Bank, WHO, VIES, Ministria e Financave, Instat


US.D)

Total/Mesatare

VendiNr.Ekonomia Informale

Rritja e borxhit publik (Sami Nabi, 2009) ka rritur produktivitetin e ekonomisë duke ndihmuar

për daljen nga kriza dhe frymëmarrjen e rritjes së ekonomisë. Por, gjithashtu ka zvogëluar

akumulimin dinamik të kapitalit duke e bërë sektorin informal më tërheqës për sipërmarrjet

private, për shkak të kostove më të ulëta prej barrës tatimore. Nisur nga ky konkluzion,

politikëbërësit duhet të konsiderojnë ndjeshmërinë e sektorit informal kur miratojnë strategji

për reduktimin e borxhit publik.

Në analizimin e treguesve të Tabelës 1 dhe Tabelës 1.1, shikohet se:

Së pari, pjesa informale e ekonomisë ballkanike përbën rreth 1/3 e PBB-së së Ballkanit dhe ka

një rënie prej 1.8 pikë përqind nga 2011 në 2013. Ekonomia informale në Ballkan ka një vlerë të

barabartë me PBB e vitit 2013 e Kosovës dhe Shqipërisë së bashku. Nivelin më të ulët të

informalitetit për gjithë Ballkanin vazhdon ta ruajë Greqina, e cila ka një rënie prej 3.9 pikë

përqind nga viti 2011. Kjo tregon se masat e ndërmarra kanë dhënë efektet e veta në ndihmë të

rikuperimit të Greqisë nga kriza financiare. Po kështu, Rumania, Bullgaria dhe Kroacia (tre

shtete anëtare të BE) kanë shënuar një rënie që respektivisht është me 4.2, 4.1 dhe 3.7 pikë

përqind. Ndërkohë, Maqedonia dhe Shqipëria shënojnë një rënie respektivisht me 2.6 dhe 0.9

pikë përqind, që është një tjetër tregues i përpjekjeve të qeverive kundër informalitetit. Ndërsa,


17

tre shtete ballkanike, Bosnja, Mali i Zi dhe Kosova kanë mbetur në të njëtat nivele të

informalitetit të ekonomisë pa ndryshuar në harkun e tre viteve.

Së dyti, tendenca e uljes/ngritjes së informalitetit tregon efektin ndikues ndaj boshllëkut

tatimor. Shtetet ballkanike që kanë rënie të informalitetit nuk kanë rënie edhe të boshllëkut

tatimor neto, por luhatje të boshllëkut tatimor bruto. Në krahasimin e vlerësimeve të

boshllëkut tatimor bruto3, rritjet nuk janë në të njëtin nivel përgjatë vitete 2011-2013. Në këtë

krahasim, tendenca e rritjes së boshllëkut tatimor bruto është në nivele të ndryshme në mbi

gjysmën e shteteve ballkanike. Ndryshime kanë Bosnja (rënie), Kroacia (rritje), Mali i Zi (rënie),

Maqedonia (rënie), Serbia (rënie) dhe Shqipëria (rënie). Greqia, është e vetmja që politikën

fiskale e ka orientuar drejt uljes së nivelit të boshllëkut tatimor krahas uljes së informalitetit.

Ndërsa, Rumania, Kroacia, Bullgaria edhe pse me rënie të nivelit të informalitetit kanë një rritje

në një nivel të ulët të boshllëkut tatimor. Edhe pse ka patur pak ndryshime të politikës fiskale

(norma tatimore të rishikuara) efekti kryesor i kontradiktës së tendencave duhet kërkuar te

kapacitetet administrative dhe rritja e bashkëpunimit të institucioneve të angazhuara ndaj

antievazionit. Po ashtu edhe vendet që nuk janë ende anëtare të BE tregojnë se tendenca e

informalitetit ka të njëjtat treguesë që kanë vendet e reja anëtare të BE, në lidhje me masat për

uljen e boshllëkut tatimor, por duke shtuar në rastin konkret edhe masat joefektive në disfavor

të informalitetit.

Së treti, shpenzimet e buxhetit të Ballkanit janë rritur në vitin 2013 me 5.6 pikë përqind

krahasuar me vitin 2011. Rritjen më të madhe e ka Serbia (26.9 pikë), Maqedonia (20.5 pikë),

Greqia (11.7 pikë) të ndjekura nga Kroacia (5.3 pikë) e Bullgaria (3.5 pikë). Rënien më të madhe

e ka Mali i zi (-21.3 pikë), Kosova (-9.7 pikë), të ndjekura nga Rumania (-2.7 pikë), Bosnja (-0.3

3 Në varësi të peshës që zë evazioni fiskal dhe përjashtimet ligjore bashkë me nvelet e taksueshme në boshllëkun tatimor të çdo

shteti ballkanikt (76 deri 90 përqind) është bërë edhe llogaritja e boshllëkut tatimor neto.Në vlerësimin bruto është poërfshirë

edhe pesha e ndikimit nga faktorët ë tjerë (shmangiet tatimore)


18

pikë) dhe Shqipëria (-0.2 pikë). Në një lidhje midis shpenzimeve buxhetore dhe boshllëkut

tatimor raporti është në proporcion jo të rregullt dhe duket se nuk ka ndikuar direkt në nivelin e

boshllëkut tatimor. Shpenzimet e buxhetit janë rritur në Maqedoni, Serbi, por niveli i boshllëkut

tatimor ka rritje në Serbi, dhe rënie në Maqedoni. Po kështu, shpenzimet e buxhetit kanë rënie

në Kosovë, Rumani dhe Shqipëri, por niveli i boshllëkut tatimor ka rritje në të tre shtetet. Ky

raport i zhdrejtë, midis dy treguesve është i nevojshëm që të shikohet nën dritën e analizës së

destinimit të shpenzimeve duke u thelluar në analizën se (i) sa pjesë të shpenzimeve të buxhetit

shkojnë në ekonominë formale, (ii) sa pjesë të tjera janë të përjashtuara nga taksimi, si dhe (iii)

sa pjesë e shpenzimeve shkon për shpenzime kapitale dhe investime me fonde buxhetore.

Tabela 2. Vlerësimi i barrës tatimore të llogaritur dhe nivelit të Boshllëkut Tatimor për vendet e Ballkanit, 2013

Barra

tatimore

Barra

Tatimore e

llogaritur

Neto

Barra

Tatimore e

llogaritur

Bruto

Boshllëku

Tatimor

Neto

Boshllëku

Tatimor

Bruto

(mln. US.D) Neto Bruto (mln. US.D) (mln. US.D) (ne %) (ne %)

1 Bosnjë-Hercegovina 8,737 2,936 3,376 11,672 12,112.7 25.1% 27.9%

2 Bullgaria 19,493 6,082 7,298 25,575 26,791.3 23.8% 27.2%

3 Greqia 85,398 20,154 24,185 105,552 109,583.1 19.1% 22.1%

4 Kosova 1,819 637 700 2,456 2,519.6 25.9% 27.8%

5 Kroacia 22,414 6,366 7,893 28,780 30,307.4 22.1% 26.0%

6 Mali i Zi 1,753 614 706 2,367 2,458.6 25.9% 28.7%

7 Maqedonia 3,035 1,062 1,254 4,098 4,288.8 25.9% 29.2%

8 Rumania 59,881 17,006 20,408 76,888 80,288.8 22.1% 25.4%

9 Serbia 15,856 4,757 5,565 20,613 21,421.2 23.1% 26.0%

10 Shqipëria 3,084 1,008 1,160 4,092 4,243.7 24.6% 27.3%

221,471 60,621 72,544 282,092 294,015 21.5% 24.7%

Burimi: tradingeconomics.com, economywatch.com, theodora.com, F. Schneider, IMF, MoF

Total/Mesatare

Nr. Vendi


US.D)

Në krahasimin e treguesve të tabelës 2 me tabelën 2.1, ndryshimi kryesor është niveli i barrës

tatimore. Midis dy periudhave, barra tatimore ka një ndryshim të dukshëm në rritje në Kroaci

(11.3 pikë) dhe Mali i Zi (10.8 pikë), të ndjekura nga Greqia dhe Bosnja (5.1 pikë). Rritje më pak

të dukshme regjistrojnë Kosova (3.7 pikë), Rumania (3.6 pikë), Serbia (2.2 pikë), Bullgaria (1.9

pikë) dhe e fundit Shqipëria (0.9 pikë). Nga krahasimi midis barrës fiskale dhe nivelit të

informalitetit shikohet se në shtetet ku është rritur barra fiskale ka rënie të informalitetit.


19

Tabela 2.1. Vlerësimi i Barrës Tatimore të llogaritur dhe nivelit të boshllëut tatimor për vendet e Ballkanit, 2011

Barra

tatimore

Barra

Tatimore e

llogaritur

Neto

Barra

Tatimore e

llogaritur

Bruto

Boshllëku

Tatimor

Neto

Boshllëku

Tatimor

Bruto

(mln. US.D) Neto Bruto (mln. US.D) (mln. US.D) (ne %) (ne %)

1 Bosnjë-Hercegovina 7,452 2,504 3,005 9,956 10,457.0 25.1% 28.7%

2 Bullgaria 18,409 4,609 5,531 23,018 23,939.9 20.0% 23.1%

3 Greqia 89,620 24,646 29,575 114,266 119,194.9 21.6% 24.8%

4 Kosova 1,489 521 573 2,010 2,062.3 25.9% 27.8%

5 Kroacia 16,984 5,452 6,542 22,436 23,526.4 24.3% 27.8%

6 Mali i Zi 1,274 368 441 1,642 1,715.4 22.4% 25.7%

7 Maqedonia 2,978 1,120 1,344 4,098 4,322.2 27.3% 31.1%

8 Rumania 50,522 16,470 19,764 66,992 70,286.4 24.6% 28.1%

9 Serbia 15,360 3,028 3,633 18,387 18,993.1 16.5% 19.1%

10 Shqipëria 2,938 1,000 1,226 3,938 4,164.6 25.4% 29.4%

207,027 59,717 71,635 266,744 278,662 22.4% 25.7%

Burimi: Tax Justice Network, World Bank, Ministria e Financave, Instat

Total/Mesatare

Nr. VendiBoshllëku Tatimor

(mln. US.D)

Në grafikun më poshtë nuk shikohet i njëjti raport si më lart edhe midis barrës fiskale dhe

boshllëkut tatimor. Bosnja dhe Kosova nuk kanë ndryshim të barrës tatimore, ato kanë rritje të

boshllëkut tatimor. Ndërsa, Greqia, Kroacia, Rumania, Shqipëria kanë rënie të barrës, por rritje

të boshllëkut tatimor. Midis arsyeve të ndryshme, ajo më kryesorja gjendet te përshtatja e

politikës fiskale dhe administrimit sipas ndryshimit të ekonomisë dhe biznesit.

-4.0%

-2.0%

0.0%

2.0%

4.0%

6.0%

8.0%

10.0%

12.0%

Bosnja Bullgaria Greqia Kosova Kroacia Mali i Zi Maqedonia Rumania Serbia Shqipëria

Ndryshimi barrës dhe boshllëkut tatimor, 2013 dhe 2011

Barra tatimore 2013/2011 Boshlleku tatimor 2013/2011


20

III. Boshllëku tatimor në Kosovë dhe Shqipëri

3.1 Boshllëku tatimor bruto dhe neto në Kosovë dhe Shqipëri

Shumica e barrës tatimore në Kosovë (72.2%) dhe Shqipëri (71.8 %) paguhet në buxhetet e

shteteve respektive. Buxheti i shtetit të Kosovës ka arkëtuar për vitin 2013 shumën 1.9 miliard

US.D detyrime ndaj buxhetit. Ndërsa buxheti i shtetit të Shqipërisë ka arkëtuar në buxhet 3.1

miliard US.D. Megjithëse, nivelet e Administrata tatimore mund të kishte mbledhur më shumë

të ardhura tatimore nëse nuk do të kishte të bënte me evazion tatimor, shmangie tatimore,

gabime në llogaritje, pakujdesira nga administrata.

Tabela 3. Vlerësimi i barrës tatimore të llogaritur dhe nivelit të Boshllëkut Tatimor për Kosovën dhe Shqipërinë, 2013

PBBBarra

tatimore

Boshllëku

Tatimor

(mln. US.D)

Boshllëku

Tatimor

(mln. US.D)

Barra

Tatimore e

llogaritur

Neto

Barra

Tatimore e

llogaritur

Bruto

Boshllëku

Tatimor

Neto

Boshllëku

Tatimor

Bruto

(mln. US.D) (mln. US.D) Neto Bruto (mln. US.D) (mln. US.D) (ne %) (ne %)

1 Kosova 6,788 1,916 671 738 2,587 2,653.9 25.9% 27.8%

2 Shqipëria 12,850 3,084 1,008 1,160 4,092 4,243.7 24.6% 27.3%

19,638 5,000 1,679 1,897 6,679 6,898 25.1% 27.5%

Burimi: tradingeconomics.com, economywatch.com, theodora.com, F. Schneider, IMF, MoF

Total/Mesatare

Nr. Vendi

Shqipëri. Boshllëku tatimor bruto për vitin 2011 ishte 29.1%, ndërsa në vitin 2013 është 27.3%.

Boshllëku tatimor neto për vitin 2011 ishte 25%, ndërsa në vitin 2013 është 24.6%.

Kosovë. Boshllëku tatimor bruto dhe neto kanë qëndruar njësoj përgjatë harkut kohor 2011 –

2013 duke mbajtur respektivisht një nivel me 27.8% dhe 25.9%.

Boshllëku tatimor bruto në Shqipëri vlerësohet se është në vlerë absolute 1.16 miliard US.D dhe

mban një peshë sa 9.42 % e PBB-së, si edhe vlen sa 27.3% e barrës tatimore të llogaritur bruto

të vitit 2013. Në krahasim me vitin 2011, pesha e boshllëkut tatimor në PBB ka rënë me 0.04

pikë përqind. Boshllëku tatimor Neto është në vlerë absolute 1 miliard US.D (sa 7.8 % e PBB-së)

dhe ka një rritje të lehtë në krahasim me 2011 (0.8% më shumë).


21

Boshllëku tatimor bruto në Kosovë vlerësohet se është në vlerë absolute 738 milion US.D dhe

mban një peshë sa 10.3 % e PBB-së, si edhe vlen sa 27.8% e barrës tatimore të llogaritur bruto

të vitit 2013. Në krahasim me vitin 2011, pesha e boshllëkut tatimor në PBB ka rënë me 1.4 pikë

përqind. Boshllëku tatimor Neto është në vlerë absolute 671 miliion US.D (sa 9.3 % e PBB-së)

dhe ka rritje në krahasim me 2011 (1.3% më shumë).

Kuti 2. Ndikimi boshllëkut tatimor ndaj borxhit publik dhe ekonomisë formale në Shqipëri Ulja e nivelit të boshllëkut tatimor me 1% të PBB-së në çdo vit, atëherë do të kishim një ulje të borxhit publik deri në 1.4% dhe një rritje të të ardhurave buxhetore me 4.2% për vitin e parë dhe me një rritje me 0.12% - 0.15% më tepër se kjo rritje për vitet në vijim. Nëse boshllëku tatimor ngushtohet deri në 3% të PBB-së, atëherë do të kemi një efekt në reduktimin e borxhit publik poshtë nivelit 50% ndaj PBB-së brenda një periudhe 5 deri 6 vjeçare. Një efekt shtesë do të ketë edhe ekonomia formale. Për çdo 1% ulje të boshllëkut tatimor do të rezultonte formalizim i ekonomisë me të paktën 0.2% në vit. në Kosovë Nwse niveli i boshllëkut tatimor mund tw ulet me 1% të PBB-së në çdo vit, atëherë do të kishim një ulje të borxhit publik deri në 16% dhe një rritje të të ardhurave buxhetore me 3.5% për vitin e parë dhe me një rritje me 3.4% më tepër se kjo rritje për vitet në vijim. Një efekt shtesë do të ketë edhe ekonomia formale. Për çdo 1% ulje të boshllëkut tatimor do të rezultonte formalizim i ekonomisë me të paktën 1.1% në vit.


22

3.2 Boshllëku i TVSH-së në Kosovë dhe Shqipëri

Boshllëku i TVSH-së merr në referencë të llogaritjeve të dhënat kombëtare statistikore, ku

përfshihet edhe llogaria mbi “Shpenzimet e Konsumit Final”. Sipas të dhënave të Bankës

Botërore për vitin 2013 ky tregues për Shqipërinë është 87.6% e PBB-së, ndërsa për Kosovën

është 90.5%. Në krahasim me vitin 2011 ky tregues është 0,6 % më i lartë në Shqipëri dhe 2.8%

më i ulët për Kosovën.

3.2.1 Llogaritja e boshllëkut bruto dhe neto të TVSH-së, 2013

Në Shqipëri, pesha e TVSH-së bruto4, e llogaritur për të dy shkallët tatimore duhet të jetë sa

14.6% e PBB (79% më shumë se sa arkëtimet e 2013). Pesha e TVSH-së në buxhetin e shtetit të

vitit 2013 ishte sa 8.2% e PBB-së (1.06 miliardë US.D5). Duke konsideruar se konsumi i

brendshëm në 2013 ishte në nivelin 87.6% të PBB, si dhe duke patur parasysh shkallën

standarte me peshë më shumë se 99.8% në TVSH, atëherë vlerësimi teorik i vlerës së TVSH

bruto, që duhet të arkëtojë buxheti është rreth 1.86 miliard US.D (10.3% e PBB-së). Boshllëku i

TVSH bruto vlerësohet se është 43% e vlerësimit teorik të TVSH-së bruto për vitin 2013 (800

milionë US.D).

Boshllëku i TVSH neto6 vlerësohet se është 18.4% e vlerësimit teorik të TVSH-së neto për vitin

2013 duke llogaritur efektet përjashtuese sipas sektorëve dhe segmenteve të personave të

tatueshëm. Efekti nga mungesa e TVSH neto është sa 1.9% e PBB-së (240 milionë US.D), apo sa

22.6% e TVSH-së së arkëtuar në vitin 2013.

Në Kosovë, pesha e TVSH-së bruto e llogaritur duhet të jetë sa 12.4% e PBB (26.5% më shumë

se u arkëtua në 2013). Pesha e TVSH-së në buxhetin e shtetit të vitit 2013 ishte sa 10% e PBB-së

(680 milionë US.D). Duke konsideruar se konsumi i brendshëm është në nivelin 90.5% të PBB, si

4 Pesha e TVSH bruto është llogaritja e pjesës së konsumit final sipas peshës që ka në PBB. Kjo vlerë shërben si bazë llogaritje

për TVSH bruto, që konsiderohet TVSH ideale, pa asnjë përjashtim, diferencim, evasion apo shamngie. 5 Kursi i Këmbimit 1 us.d=105.7 lekë, sipas kursit zyrtar në Raportin e vitit 2013 të Bankës së Shqipërisë

6 Për të llogaritur boshllëkun e TVSH-së Neto, bëhen përjashtimet nga Konsumi Final, sipas listës (shih Kuti 4)


23

0.0%

5.0%

10.0%

15.0%

20.0%

25.0%

30.0%

35.0%Bosnjë-Hercegovina

Bullgaria

Greqia

Kosova

Kroacia

Mali i Zi

Maqedonia

Rumania

Serbia

Shqipëria

Nivelet e Boshllëkut Tatimor në Ballkan, 2011

Boshllëku Tatimor Neto

Boshllëku Tatimor Bruto0.0%

5.0%

10.0%

15.0%

20.0%

25.0%

30.0%Bosnjë-Hercegovina

Bullgaria

Greqia

Kosova

Kroacia

Mali i Zi

Maqedonia

Rumania

Serbia

Shqipëria

Nivelet e Boshllëkut Tatimor në Ballkan, 2013

Boshllëku Tatimor Neto

Boshllëku Tatimor Bruto

dhe nisur se shkalla standarte përfshin 100% të TVSH, atëherë vlerësimi teorik i vlerës së TVSH

bruto, që duhet të arkëtojë buxheti është rreth 850 milionë US.D7 (12.5% e PBB-së).

Boshllëku i TVSH bruto vlerësohet se është 20.1% e vlerësimit teorik të TVSH-së bruto për vitin

2013 (171milionë US.D).

Boshllëku i TVSH neto8 vlerësohet se është 13.4% e vlerësimit teorik të TVSH-së neto për vitin

2013 duke llogaritur efektet përjashtuese sipas sektorëve dhe segmenteve të personave të

tatueshëm. Efekti nga mungesa e TVSH neto është sa 1.5% e PBB-së (106 milionë US.D), apo sa

15.2% e TVSH-së së arkëtuar në vitin 2013.

Mbyllje

Shqipëria dhe Kosova kanë një boshllëk tatimor që ndodhet në hartën e vendeve me evazion

tatimor të lartë. Edhe pse, boshllëku i TVSH për Kosovën është ndër nivelet e ulëta, mbetet për

tu analizuar në nivel për çdo tatim kryesor, se ku duhet përmirësuar administrimi dhe ku duhet

përshtatur politika fiskale.

Nëse krahasohet me boshllëkun tatimor mesatar (bruto dhe neto) të Ballkanit Shqipëria është

respektivisht 2.6 dhe 3.1 pikë përqind më lart. Kosova është 4.4 dhe 3.1 pikë përqind më lart.

7 Kursi i Këmbimit mesatar 1 Euro =1.3281685 us.d, sipas kursit zyrtar në http://www.ecb.europa.eu

8 Për të llogaritur boshllëkun e TVSH-së Neto, bëhen përjashtimet nga Konsumi Final, sipas listës (shih te Shtojca)

http://www.ecb.europa.eu/


24

SHTOJCA

Metodologjia e llogaritjes së boshllëkut tatimor

Boshllëku tatimor mund të llogaritet në disa mënyra. Njëra mënyrë do të ishte duke u bazuar te llogaritja e nivelit

të pajtueshmërisë. Një mënyrë tjetër është duke u bazuar në tipin e tatimeve dhe grupet e tatimpaguesve. Në

llogaritjen që do të prezantohet në këtë dokument do të bazohemi në boshllëkun sipas nivelit të pajtueshmërisë.

Mënyra me tregues makroekonomikë

Metodologjia gjen zbatim nëpërmjet përdorimit të treguesve makro të ndryshëm që ndryshe mund të thuhet si një

mënyrë nga lart-poshtë (mënyrë indirekte). Kjo mënyrë i përgjigjet pyetjes kryesore se sa tatime dhe taksa duhet

të paguhen në një vend të caktuar? Me këtë mënyrë mund të matet boshllëku tatimor për TVSH dhe akcizën. Këto

të dhëna që nxirren nga aktualiteti i deklarimeve dhe pagesave aktuale, kur krahasohen me nivelin e duhur të

tatimeve dhe taksave, që duhet të deklarohen dhe paguhen rezultojnë me një diferencë që konsiderohet si

boshllëk tatimor. Kjo mënyrë përcakton kufirin absolut të boshllëkut, i cili duhet të mbushet duke bërë gjithë

modifikimet e mundshme të politikave për administrimin fiskal. Kjo mënyrë përcakton madhësinë e zonës apo

aktivitetit që i shpëton taksimit duke dhënë sipas rastit edhe arsyet se pse ndodh.

Kjo mënyrë ka kufizimet e veta. Ajo nuk jep sqarime të lidhura me faktin se si shpërndahet boshllëku në pjesë të

ndryshme të zonës së matur. Një tjetër vështirësi lidhet me faktin e kompleksitetit të sistemit tatimor. Në rastin e

Kosovës dhe Shqipërisë është e vështirë matja e efekteve tatimore të aktiviteteve që nuk janë objekt taksimi, apo

për aktivitete që janë pjesë e përjashtimeve nga taksimi i TVSH-së (shërbimet financiare, postare apo përjashtime

lokale). Nga ana tjetër, të dhënat makroekonomike nuk mund të identifikojnë madhësinë e zonave dhe tatimeve

që i shpëtojnë taksimit (p.sh. nuk identifikohet dot boshllëku tatimor nëse kemi tipe të ndryshme të shkallëve

tatimore të TVSH-së). Në një përmbledhje të gjithë sa përshkruam, kjo mënyrë është e mirë për të përmbledhur

gjithë aktivitetet dhe tatimet, të cilat lënë gjurmë në statistikat kombëtare për shkak të specifikave të tyre.

Kuti 3. Si llogaritet boshllëku për TVSH-në me këtë metodë?

Për llogaritjen e boshllëkut tatimor të TVSH-së përdoren fillohet nga prodhimi i brendshëm bruto.

Nga të dhënat bruto llogaritet vlera e konsumit final si një përqindje ndaj PBB-së. Vlera që rezulton është vlera

teorike e tatueshme, që shërben si bazë mbi të cilën llogaritet boshllëku. Kësaj vlere teorike të vlerës së tatueshme

(VTVT) i zbriten shpenzimet qeveritare, përjashtimet e sektorëve dhe aktiviteteve, si dhe segmentet e

tatimpaguesve që janë poshtë pragut të tatueshëm për TVSH. Vlera që rezulton është vlera e konsideruar si

boshllëku i TVSH. Në raportin me VTVT rezulton edhe përqindja që konsiderpohet si boshllëk tatimor.

Për të arritur në llogaritjen teorike të TVSH-së, përdoret zakonisht një shkallë mesatare që ndikohet nga pesha që

mban secila nga shkallët në TVSH, duke patur parasysh përjashtimet nga TVSH, shkallët tatimore jostandarte (në

Shqipëri është 10%), si dhe pragu për të qenë pjesë e TVSH-së.


25

Çfarë llogaritet si boshllëk tatimor?

Puna për llogaritjen e boshllëkut tatimor dhe hartës së tij është kryer në disa etapa:

- Gjetja e përcaktimeve të terminologjisë së boshllëkut tatimor/tatimit të munguar dhe metodologjisë, që

përdorin vende me përvojë, si Britania e Madhe, Shtetet e Bashkuara, Suedia, Irlanda, Franca dhe shtete

ballkanike;

- Analiza e studimeve të tyre duke parë ndërthurjen e komponentëve të ndryshëm sipas periudhave fiskale

që janë analizuar;

- Përcaktimi i një strukture të prezantimit të të dhënave dhe informacionit shqiptar dhe botëror;

- Prezantimi i llogaritjeve të kryera dhe komente teknike të përmbledhura nga rezultatet e nxjerra nga ky

studim;

Në momentin e fillimit të punës për llogaritjen dhe përcaktimin e bazës së të dhënave dhe informacioneve, mund

të ngrihen pyetje të ndryshme për tu dhënë përgjigje, si p.sh: - në rastet e mashtrimit tatimor, a duhet të

përfshihet deklarimi dhe pagesa e tatimeve për këto aktivitete (janë të regjistruar por bëjnë nëndeklarim të xhiros

dhe tatimeve)? A duhet të jetë grupi i detyrimeve të papaguara ndaj buxhetit (borxhi tatimor) objekt në këtë

llogaritje? A përfshihen mosdeklaruesit, mosraportuesit dhe mospaguesit? Për të gjitha pyetjet përgjigjet janë

pjesë e këtij studimi.

Matjet e boshllëkut tatimor janë bazuar në tregues që janë publikuar nga raportet e Bankës së Shqipërisë, Institutit

të Statistikave, administratës tatimore, si dhe burime të ndryshme nga grupe të interesit apo botime të

organizatave ndërkombëtare dhe vendase si: UsAid, Banka Botërore dhe Fondi Monetar Ndërkombëtar. Një

problem në llogaritjen e të dhënave të boshllëku tatimor ka qenë mungesa e plotë e të dhënave nga administrimi

tatimor. Të dhëna mbi vullnetarizmin në deklarim, pagesë dhe nga lufta ndaj evazionit janë rastësore dhe nuk

përbëjnë një të dhënë të vazhdueshme dhe konsistente.

Por, nisur nga fakti që boshllëku tatimor përfshin në vetvete evazion dhe informalitet, për këtë studim ka qenë e

rëndësishme përcaktimi i kornizës së tij, si dhe depërtimi në elementë aty ku ka patur mundësi të disponimit të të

dhënave, nga informacione të medias dhe analiza e informacione tematike të ndryshme.

Vlerësimi i boshllëkut tatimor llogaritet për çdo vit fiskal. Shuma totale e arkëtimeve nga tatimet dhe doganat

është për çdo vit e publikuar në faqet zyrtare të Ministrisë së Financave, Institutit të statistikave dhe Bankës së

Shqipërisë.

Shuma e boshllëkut tatimor është një shumë që mund të ndryshojë nga njeri vit në tjetrin dhe nuk lidhet me

performancën e një institucioni të caktuar, por me luftën e gjithë institucioneve së bashku ndaj fenomeneve të

informalitetit, evazionit dhe rritjes së kapaciteteve të institucioneve publike.


26

Mënyra me tregues mikroekonomikë

Mënyrë tjetër për vlerësimin e boshllëkut tatimor është mënyra nga poshtë-lart, ku llogaritjet bazohen mbi të

dhëna individuale apo nga bizneset. Me këtë mënyrë, përdoren anketime dhe sondazhe të sjelljes së

tatimpaguesve duke marrë prej tyre përgjigjet që lidhen me boshllëkun tatimor për grupe të caktuara aktivitetesh

dhe tatimpaguesish. Në këtë mënyrë përfshihen të dhëna që rezultojnë prej kontrolleve rastësore të administratës,

kontrolle për raste evazioni, anketime të administratës për vlerësime rrisqesh të industrive të ekonomisë.

Kontrollet që realizon administrata kanë objektiv kryesor të identifikojnë dhe korigjojnë parregullsitë që kanë

deklaruar bizneset në raportimet mbi të cilat janë llogaritur tatimet që kanë paguar. Bazuar mbi identifikimin e

boshllëkut tatimor (për cdo tatim) në aktivitete të caktuara dhe për grupe të përzgjedhura tatimpaguesish bëhet

një përdorim si një mostër për të bërë përgjithësimin për gjithë kategorinë ku përfshihen tatimpaguesit dhe

aktivitetet e përzgjedhura. Por, nëse boshllëku tatimor është tatimi i fshehur dhe ai që gjendet te një

tatimpagues/tatimpaguesë është një shumë e caktuar boshllëku tatimesh, atëherë nëpërmjet ekstrapolimit të

rezultatit bëhet llogaritja për gjithë segmentin ku bën pjesë tatimpaguesi (duke supozuar se këtë rezultat do të

kishim nëse do të ishte kontrolluar gjithë segmenti).

Ky boshllëk tatimor, që vjen nga rezultatet e kontrollit krahasohet me boshllëkun tatimor me mënyrën mbi të

dhënat makro për të parë se sa është real boshllëku tatimor. Për industri dhe tatimpaguesë, të cilat kanë patur

shumë kontrolle mund të konsiderohen se janë më pranë të vërtetës së boshllëkut tatimor se mënyra me të dhëna

makro. Në rastin e kundërt, mundet që mënyra me të dhëna makro është ajo që tregon më afër sa është boshllëku

tatimor.

Nëse përdoren të dhënat nga anketimet, atëherë përgjigjet janë një përshkrim më i strukturuar dhe sistematik, se

të dhëna të tjera për industri të caktuara apo zona të caktuara. Një pikë me rëndësi për anketimet është përfshirja

e një grupi sa më të gjerë tatimpaguesish që të bëjë sa më real vlerësimin e boshllëkut tatimor. Në anketime ka

mundësi që të përfshihen të dhëna më shumë se sa mund të ketë në disponim administrata tatimore duke siguruar

një vlerësim më të saktë të rriskut gjithsej dhe tipit të gabimit të bërë nga tatimpaguesit. Në këto kushte të

zotërimit të këtij informacioni do të behët një vlerësim me të dhëna të shumta.

Në përshkrimin më lart të dy mënyrave mund të konstatojmë qartësisht se ato që nuk plotëson dhe arrin të

përmbushë njëra mënyrë mund të korigjohen prej tjetrës duke patur një përfitim dhe interes në qartësimin e

boshllëkut tatimor real.


27

Boshllëku tatimor, që llogaritet në vende të ndryshme të botës përmbledh vlerësimet për këto tatime:

TVSH Për llogaritjen e TVSH-së së munguar përdoren të dhënat për konsumin privat, studime

mbi evazionin dhe informalitetin, të dhëna administrative, kontrolle nga administrata

Tatim Fitimi Për llogaritjen e tatim fitimit të munguar përdoren të dhëna administrative, studime

analitike për këtë tatim, kontrolle nga administrata

Tatim mbi të

Ardhurat Personale

Për llogaritjen e tatimit mbi të ardhurat personale të munguar përdoren të dhëna nga

statistikat kombëtare, administrative, studime analitike për këtë tatim, kontrolle nga

administrata

Akcizat Për llogaritjen e akcizës së munguar përdoren të dhëna administrative, studime

analitike për këtë tatim, kontrolle nga administrata

Kontributet e

Sigurimeve

Për llogaritjen e kontributit të sigurimeve të munguar përdoren të dhëna

administrative, studime analitike, kontrolle nga administrata

Kuti 4. Lista e sektorëve në llogaritjen e boshllëkut të TVSH neto:

- sektori bujqësor,

- sektori financiar,

- sektori i edukimit;

- media elektronike dhe të shkruar

- eksporti i shërbimeve ndërkombëtare,

- rimbursimet e TVSH, si dhe,

- të tjera përjashtime në ligjin e TVSH-së.

Në llogaritje nuk përfshihet edhe qarkullimi i mallrave dhe shërbimeve për segmentet e tatimpaguesve, të cilët

janë poshtë pragut për regjistrim në TVSH (kryesisht segmenti i biznesit të vogël).


28

Referenca9

AL-Tax Center. Dokumente Fiskale 2012/11/11. Vlerësimi i barrës tatimore sipas qarqeve në Shqipëri për 2011 dhe krahasimi me vendet e rajonit ballkanik dhe në botë: Analiza dhe përshkrimi i metodologjisë. Barra tatimore më e ulët dhe më e lartë në Shqipëri dhe Botë AL-Tax Center. Dokumente fiskale 2014/03/21. Vlerësimi i barrës tatimore sipas qarqeve në Shqipëri për 2013 dhe 2014 dhe krahasimi me vendet e rajonit ballkanik dhe në botë: Analiza dhe përshkrimi i metodologjisë. Barra tatimore më e ulët dhe më e lartë në Shqipëri dhe Botë AL-Tax Center. Dokumente fiskale 2012/12/13. Tatimi i munguar në Shqipëri, 2012. Metodologjia dhe mënyra për vlerësimin e boshllëkut tatimor në vitin fiskal 2011. Krahasimi me vendet e Ballkanit dhe të Botës. Boshllëku tatimor në Shqipëri AAB Secretariat. Albanian Association Banks. Annual report 2013. Analysis of sector and policy recomandations Banka e Shqipërisë. Raporti vjetor i Bankës së Shqipërisë 2013. Boka, Merita. October 2013, “Informal economy in Albania”, Academic Journal of Interdisciplinary Studies. MCSER Publishing, Rome-Italy. Vol 2 No 8 Center for Social and Economic Research (CASE)- Netherlands Bureau for Economic Policy Analysis (CPB), 2012. Study to quantify and analyse the VAT Gap in the EU-27 Member States. TAXUD/2012/DE/316, FWC No. TAXUD/2010/CC/104 Commision Services. EU Annual Growth Survey , 2012 edition. Tax reform in Eu Member States European Commision. Economic and financial affairs, 5/2013. European economy series. Tax reform in EU Member States 2013. Tax policy challenges for economic growth and fiscal sustainability. Sorin-Daniel, Manole. 2013. IMPACT OF UNDERGROUND ECONOMY UPON THE ROMANIAN ECONOMY. Working paper. IMF. Albania: Selected Issues and Statistical Appendix, IMF Country Reports series. Years 2013-2014. Instat. Databaza statistikore. Statistika sipas temave: Publikime mbi treguesit e llogarive kombëtare vjetore 2013 Ministria e Financave, Shqiperi. Buletini fiskal, 2013. Tremujorët I, II, III, IV të Ministrisë së Financave Ministria e Financave, Kosovë. Raportimi mujor i të hyrave dhe shpenzimeve, 2013 Mick Thackray and Junji Ueda, IMF and Republic of Estonia. January 2014. REPORT OF THE FINDINGS FROM THE REVENUE ADMINISTRATION GAP ANALYSIS PROGRAM— THE VALUE-ADDED TAX GAP IN ESTONIA Richard Murphy FCA Director, Tax Research UK. 10 February 2012. Closing the European Tax Gap- A report for Group of the Progressive Alliance of Socialists & Democrats in the European Parliament Sami, Nabi Mahmoud. 2009. External Debt, Informal Economy and Growth. Economics Bulletin, Volume 29, Issue 3. USAID. Strategic Planning and Analysis Division, Program Office, E&E Bureau, May 2013. Macedonia Gap Analysis Update World Bank stats. 2013. Private household consumption expenditure. World travel and Tourism Council, 2014. Travel and tourism. Economic imoact 2014, Albania

9 Të dhëna statistikore dhe informacione ekonomike dhe fiskale nga faqe interneti

www.imf.org; www.worldbank.org; www.oecd.org; www.minfin.gov.al; www.iota-tax.org; www.hmrc.gov.uk; www.who.int;

www.tradingeconomics.com; www.al-tax.org; www.indexmundi.com; www.nationmaster.com; www.economywatch.com; www.taxjustice.net

www.factfish.com; www.wiiw.ac.at; www. theodora.com; http://epp.eurostat.ec.europa.eu/portal/page/portal/eurostat/home;

http://www.imf.org/

http://www.worldbank.org/

http://www.oecd.org/

http://www.minfin.gov.al/

http://www.iota-tax.org/

http://www.hmrc.gov.uk/

http://www.who.int/

http://www.tradingeconomics.com/

http://www.al-tax.org/

http://www.indexmundi.com/

http://www.nationmaster.com/

http://www.economywatch.com/

http://www.taxjustice.net/

http://www.factfish.com/

http://www.wiiw.ac.at/

http://epp.eurostat.ec.europa.eu/portal/page/portal/eurostat/home

Documents

Boshllëku Tatimor (Tax Gap) 2014 në Kosovë dhe Shqipëri