Bouwen aan Monumenten 2 210

22010

TijdschrifT over monumenTenzorg, resTauraTie, beheer en behoud van culTureel erfgoed

restauratie raadhuis Vught

thema schilderwerken

monumentenstad kampen

st. Vitus hilVersum:Voorbeeldgeslaagde subsidiËring

thema schilderwerken

monumentenstad kampen

st. Vitus hilVersum:Voorbeeldgeslaagde subsidiËring

restauratie raadhuis Vught

PROFESSIONEEL BEHOUD VAN MONUMENTEN

Eeuwenoude forten, stads- en vestingmuren,

bruggen en sluizen zijn van grote maatschappelijke

waarde. Niet alleen vanwege hun schoonheid

of verbondenheid met onze cultuur, maar ook

omdat ze de leefbaarheid vergroten en de economie

stimuleren. Wat zou een stad, provincie of water-

schap zijn zonder haar culturele erfgoed? Als trek-

pleister voor toeristen uit binnen- en buitenland en

voor bedrijven die een nieuwe vestigingsplaats

zoeken? Niet voor niets is de instandhouding en

bescherming van onze monumenten in de wet

geregeld. Ons erfgoed staat echter voortdurend

bloot aan de elementen en gedegen onderhoud is

essentieel voor het behoud ervan.

Het behoud van monumenten vraagt om een

professionele partner die de verschillende bouw-

technieken uit het verleden beheerst. Heijmans

Restauratiewerken is zo’n partner. Met ruim dertig

jaar ervaring en alle kennis en kunde in huis om een

breed scala aan monumenten perfect te restaureren

of te onderhouden. En indien nodig werken wij

naadloos samen met andere Heijmans-specialisten.

Van engineering tot wegenbouw en van funderings-

technieken tot betonreparatie. Met Heijmans

Restauratiewerken bent u verzekerd één aanspreek-

punt en één geïntegreerde benadering. Van een

partner die op iedere restauratievraag snel en

efficiënt de beste oplossing vindt.

Heijmans Restauratiewerken, Postbus 418, 5240 AK Rosmalen, telefoon (073) 543 66 11, www.heijmansrestauratiewerken.nl

Heijmans Restauratiewerken is lid van de Vakgroep Restauratie.

Uw hout verdient behoud

Wanneer u geen preventieve maatregelen neemt, kunnen

zwammen, schimmels, (grote) houtworm, huisboktor of

spinthoutkever gewoon hun gang gaan. En als de gevolgen

daarvan zichtbaar worden, is het leed al geschied.

Bewezen expertise

Rentokil Pest Control neemt een vooraanstaande positie in

op het gebied van inspectie, preventie en bestrijding.

Onze experts zorgen voor de bescherming van uw pand

door houtaantastende organismen op te sporen en tegen

te gaan. Onze vakbekwame medewerkers geven u inzicht in

de gevaren die deze organismen met zich mee brengen en

adviseren over een effectieve oplossing.

Meer weten?

Wilt u meer weten over houtworm en andere houtaantasters,

vraag dan ons boekje ‘Wondere wereld van de houtparasiet’

aan via [email protected] of maak een afspraak voor een inspectie.

Tijdig houtproblemen opsporen én oplossen

Bel 0800-Rentokil (0800-7368654) of kijk op www.rentokil.nl

De aanwezigheid van houtrot veroorzakende schimmels of van insecten die hout als voedselbron

of als verblijfplaats gebruiken, kunnen ernstige schade toebrengen aan de constructie van uw

pand. Vooral monumentale panden zoals musea, kerken en grachtenpanden, maar ook oudere en

nieuwe woningen en bedrijfspanden kunnen te kampen krijgen met deze problemen.

[WT]adv onderhoud_230x297.indd 1 27-05-2009 10:53:57

In de mooiste school van Nederland is ons werk

gelukkig onzichtbaar

Als u de oudste ijzergieterij van Hengelo betreedt, is het alsof

u een kathedraal binnenkomt. De twee hallen uit het begin van

de vorige eeuw, behoren tot het belangrijkste industrieel erf-

goed van ons land. Tegenwoordig huist er het ROC van Twente,

een state-of-the-art school. Om het monumentale karakter

van het pand te behouden, zijn de meest creatieve oplossingen

gekozen. Transformatoren zijn onzichtbaar weggewerkt in een

oude watertoren. Kabels werden onopvallend in een stalen

loopbrug gelegd. Alle elektrotechnische installaties en vak-

kennis die hiervoor nodig waren, komen van Croon. Wilt u meer

weten over het grootste in elektrotechniek gespecialiseerde

be drijf, met meer dan 130 jaar ervaring? Kijk dan op croon.nl

ontwerp . realisatie . maintenance croon.nl

0540.00.171 Corp Adv_ROC_230x297_FC.indd 1 4/28/10 10:53 AM

voorwoord

Monumenten zijn meer dan alleen bijzondere gebouwen. Ze zijn de verbeelding van de historie van een stad, dorp of streek, zijn het steen geworden onderdeel van het collectieve geheugen. Wie bijvoorbeeld door een oude stadskern loopt, wordt door de aanwezige monumenten als het ware mee gezogen naar het verleden. Zoals in Kampen. Enerzijds een eigentijdse stad, maar dankzij de vele monumenten is de historie van Kampen nog op veel plekken tastbaar. Bouwen aan Monumenten nam er een kijkje en beschrijft drie projecten waarvan de trans-formatie van het voormalige raadhuis – zeker het laatmiddeleeuwse deel is een juweel – tot Stedelijk Museum Kampen volgens ons het meest bijzonder is.

Eveneens een bijzonder ‘stukje’ stad is het complex Metropole in Venlo. Toen de stad aan het eind van de negen-tiende eeuw haar stadsmuren mocht slopen, kon ze eindelijk beginnen aan de lang verwachte uitbreiding. Dat gebeurde onder meer op locaties waar van oudsher de uitvalswegen lagen. In het noordelijk deel van de stad besloten enkele welgestelde burgers aan het begin van de twintigste eeuw een aantal woningen in art nouveau-stijl te bouwen: Metropole. In de jaren negentig lag het complex er echter leeg en desolaat bij. Woningstichting Venlo-Blerick ontfermde zich over Metropole en restaureerde het nagenoeg in de oorspronkelijke stijl. Een nieuwe, eerder dit jaar begonnen opknapbeurt moet dat nog maar eens versterken. Met als resultaat dat ruim honderd jaar na de bouw Metropole nog vrijwel precies zo oogt als in de begindagen.

Dat in deze editie van Bouwen aan Monumenten de naam van Pierre Cuypers opduikt zal voor de lezer geen verrassing zijn. Dat gebeurde al eerder en zal niet voor het laatst zijn. Naast architect van het Centraal Station en het Rijksmuseum in Amsterdam is hij toch vooral bekend als kerkenbouwer. Zo ook van de St. Vituskerk in Hilversum. Een aantal jaren geleden startte een grootschalige restauratie van deze kerk en die zal naar verwachting aan het eind van dit jaar worden afgerond. Over wat er zoal bij deze restauratie kwam kijken leest u alles in deze Bouwen aan Monumenten, net zoals we u in diverse andere artikelen informeren over tal van andere interessante restauratieprojecten.

Jac Buchholz

08

23

27

34

38

40

50

58

62

restauratie St. vitus School-voorbeeld van geslaagde subsidiëring

Art Nouveau-complex ondergaat duurzame restauratie

Monumentenstad Kampen

Kampen: voormalig raadhuis nu Stedelijk Museum

Authenticiteit altijd als uitgangspunt

Journaal

verbouwing jaren dertig leidend bij restauratie raadhuis vught

raadhuis vught: Bouwen aan de toekomst, met respect voor het verleden

rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed.: Herbestemming nieuwe pijler monumentenzorg

www.bouwenaanmonumenten.nl Jaargang 2, nummer 2 2010sinds 2009Verschijnt 6 x per jaarissn: 1879-4351

uitgever

schatbeurderlaan 6 postbus 249, 6000 ae weert, nederland t +31 (0)495 450095 F +31 (0)495 521335e [email protected] w www.louwersuitgevers.nl

belgiëlouwers mediagroep bVba postbus 15 b, 3910 neerpelt, belgië t +32 (0)11 605540 F +32 (0)11 605541e [email protected] w louwersmediagroep.be

redactieJac buchholzJerry helmersJan-kees Verschuure

redactieadresschatbeurderlaan 6 postbus 249, 6000 ae weert, nederland t +31 (0)495 450095 e [email protected]

bladmanagementniek oostendorpe [email protected]

secretariaatmanuela depenbrock

advertentiesonline aanleveren:http://ftp2.louwersuitgevers.nlusername: monumentenwachtwoord: gastpostbus 249, 6000 ae weert, nederlandt +31 (0)495 450095 F +31 (0)495 521335

abonnementsprijs€ 47,70 per jaar incl. btwing 41 71 65t.n.v. louwers uitgeversorganisatie bVo.v.v. bouwen aan monumenteninformatie over abonnementen:t +31 (0)495 450095e [email protected] adreswijzigingenschriftelijk ten minste drie weken voor verhuizing naar: postbus 249, 6000 ae weert

Vormgeving / art-directionlogo reclame- ontwerpbureau bVt +31 (0)495 450065e [email protected] berbenrichard kokx

opzeggingenindien twee maanden voor het verstrijken van de abonnements- periode geen schriftelijk bericht van opzegging is ontvangen, wordt het abonnement automatisch met een jaar verlengd.

doelgroepabonnees, betrokken ministeries en rijksdiensten, provinciale, ge-meentelijke en andere betrokken overheden, monumentenwachten, landelijke, regionale en lokale organisaties, stichtingen en instellin-gen m.b.t. cultureel erfgoed. aannemers, adviesbureaus, architecten en andere betrokken marktpartijen.

niets uit deze uitgave mag worden overgenomen of vermenigvuldigd zonder

uitdrukkelijke toestemming van de uitgever en zonder bronvermelding. hoewel

dit blad op zorgvuldige wijze en naar beste weten is samengesteld kunnen

uitgever en auteurs op geen enkele wijze instaan voor de juistheid of volledig-

heid van de informatie. Zij aanvaarden dan ook geen enkele aansprakelijk-

heid voor schade, van welke aard ook, die het gevolg is van handelingen en/

of beslissingen die gebaseerd zijn op deze informatie.

Bouwen aan monumentenTijdschrift over monumentenzorg, restauratie, beheer en behoud van cultureel erfgoed

27

08 23

65

68

70

75

77

80

85

89

94

Thema Schilderwerken: Kleuren van toen, technologieën van tegenwoordig

Thema Schilderwerken: Kalkverf en Kalei afwerkingen

Thema Schilderwerken: vakcollege investeert in monumentenbehoud

Thema Schilderwerken: Het beste uit je product halen

Thema Schilderwerken: SrAL: internationaal speler in de restauratiebranche

restauratie Fort Hoek van Holland

restauratie toren Lambertuskerk Nederweert niet zonder slag of stoot

ook restauratie voegwerk vraagt vakmanschap

wie doet wat?

22010

TIJDSCHRIFT OVER MONUMENTENZORG, RESTAURATIE, BEHEER EN BEHOUD VAN CULTUREEL ERFGOEDTIJDSCHRIFT OVER MONUMENTENZORG, RESTAURATIE, BEHEER EN BEHOUD VAN CULTUREEL ERFGOEDTIJDSCHRIFT OVER MONUMENTENZORG, RESTAURATIE, BEHEER EN BEHOUD VAN CULTUREEL ERFGOED

2

BOUWEN

AAN M

ONUM

ENTEN

TIJDSCHRIFT OVER M

ONUM

ENTEN

ZORG, RESTAURATIE, BEHEER EN BEHOUD VAN

CULTUREEL ERFGOED 2010 NUM

MER 2

BOUWEN

AAN M

ONUM

ENTEN

TIJDSCHRIFT OVER M

ONUM

ENTEN



MER 2

BOUWEN

AAN M

ONUM

ENTEN

TIJDSCHRIFT OVER M

ONUM

ENTEN



MER 2

BOUWEN

AAN M

ONUM

ENTEN

TIJDSCHRIFT OVER M

ONUM

ENTEN



MER 2

BOUWEN

AAN M

ONUM

ENTEN

TIJDSCHRIFT OVER M

ONUM

ENTEN



MER 2

BOUWEN

AAN M

ONUM

ENTEN

TIJDSCHRIFT OVER M

ONUM

ENTEN



MER 2

BOUWEN

AAN M

ONUM

ENTEN

TIJDSCHRIFT OVER M

ONUM

ENTEN



MER 2

BOUWEN

AAN M

ONUM

ENTEN

TIJDSCHRIFT OVER M

ONUM

ENTEN



MER 2

BOUWEN

AAN M

ONUM

ENTEN

TIJDSCHRIFT OVER M

ONUM

ENTEN



MER 2

BOUWEN

AAN M

ONUM

ENTEN

TIJDSCHRIFT OVER M

ONUM

ENTEN



MER 2

BOUWEN

AAN M

ONUM

ENTEN

TIJDSCHRIFT OVER M

ONUM

ENTEN



MER 2

BOUWEN

AAN M

ONUM

ENTEN

TIJDSCHRIFT OVER M

ONUM

ENTEN



MER 2

BOUWEN

AAN M

ONUM

ENTEN

TIJDSCHRIFT OVER M

ONUM

ENTEN



MER 2

BOUWEN

AAN M

ONUM

ENTEN

TIJDSCHRIFT OVER M

ONUM

ENTEN



MER 2

BOUWEN

AAN M

ONUM

ENTEN

TIJDSCHRIFT OVER M

ONUM

ENTEN



MER 2

RESTAURATIE RAADHUIS VUGHT

THEMA SCHILDERWERKEN

MONUMENTENSTAD KAMPEN

ST. VITUS HILVERSUM:VOORBEELDGESLAAGDE SUBSIDIËRING

THEMA SCHILDERWERKEN

MONUMENTENSTAD KAMPEN

ST. VITUS HILVERSUM:VOORBEELDGESLAAGDE SUBSIDIËRING

KAMPENKAMPENKAMPENKAMPENKAMPENKAMPENKAMPENKAMPENKAMPEN SCHILDERWERKENSCHILDERWERKENSCHILDERWERKENSCHILDERWERKENSCHILDERWERKENSCHILDERWERKENSCHILDERWERKENSCHILDERWERKENSCHILDERWERKENSCHILDERWERKENSCHILDERWERKENSCHILDERWERKENSCHILDERWERKENSCHILDERWERKENSCHILDERWERKENSCHILDERWERKENSCHILDERWERKENSCHILDERWERKENSCHILDERWERKENSCHILDERWERKENSCHILDERWERKENSCHILDERWERKENSCHILDERWERKENSCHILDERWERKENSCHILDERWERKENSCHILDERWERKENSCHILDERWERKEN

RESTAURATIE RAADHUIS VUGHT

2010044_bam_02_opmaak.indd 1 12-07-2010 16:47:42

Cover: raadhuis Kampen nu Stedelijk Museum, foto: Gemeente Kampen

80 85

50 62

8

Bouwen aan monumenten

St. VItuSKeRK, Hilversum

restauratie st. Vitus dit Jaar aFgerond

‘school-Voorbeeld Van geslaagde subsidiËring’

restauratie st. Vitus dit Jaar aFgerond

‘school-Voorbeeld Van geslaagde subsidiËring’

De Hilversumse St. Vituskerk is al ruim een eeuw een baken in het Gooi; de 98 meter hoge kerktoren is van heinde en verre zichtbaar. Maar de grootste neogotische kerk van ons land had te maken met achterstallig onderhoud: de toren van de St. Vitus was in verband met gevaar afgesloten voor bezoekers en lekka-ge bracht veel schade toe aan het rijksmonument. Na een voor-bereidingsperiode van 5 jaar kon in 2003 een aanvang worden gemaakt met een grootschalige casco-restauratie, die eind dit jaar wordt afgerond.

9



De St. Vituskerk staat er in zijn huidige vorm sinds 1892 en is een ontwerp van de Roermondse architect Pierre Cuypers, die naast tientallen kerkgebouwen tevens het Rijksmuseum, het Amsterdamse Centraal Station en Kasteel de Haar op zijn conto heeft staan. Voor de bouw van de St. Vituskerk nam Cuypers drie jaar de tijd. Restauratie-architect Paul van Vliet uit Loosdrecht - verantwoordelijk voor de restauratie van De Haar en vele neogotische kerken - maakte in opdracht van het kerkbestuur een masterplan met financiële onderbouwing en medio 2003 werd gestart met de restauratie van de

toren van de St. Vitus, omdat de veilig-heid op de grond niet meer kon worden gegarandeerd. Het gebruik van de twee zwaarste klokken werd bijvoorbeeld niet meer toegestaan omdat niet kon worden uitgesloten dat ze tijdens het luiden uit de toren zouden vallen.

SuBSidiEDe kerk in het Hilversumse centrum werd aangewezen als ‘kanjermonument’ en de parochie H. Vitus en H. Willibrord heeft in dat kader ruim 6,8 miljoen euro subsidie toegewezen gekregen op basis van het Besluit Rijkssubsidiëring Grootschalige

Restauraties. Die rijkssubsidie dekte on-geveer 70% van de restauratiekosten. De rest van het bedrag werd bijeengebracht met behulp van fondsenwerving en acties binnen de parochie. “Parochianen konden bijvoorbeeld kerkramen sponsoren en er is ook gecollecteerd ten behoeve van de restauratie; verder heeft de gemeente een bijdrage geleverd – ook in de projectorga-nisatie. De St. Vitus is immers de hoofd-kerk van Hilversum”, aldus koster Maarten van Aken, die onbezoldigd restauratie-adviseur is namens het kerkbestuur en een uitgebreide website bijhoudt over de kerk. ▼

‘BouwFySiSCHE proBLEMEN oNdErvANGEN’De toren van de Hilversumse Vituskerk is opgebouwd uit baksteen van verschillende datering en kwaliteit. Scheurvorming was een belangrijke reden voor de restauratie, en voor de oplossing werd contact gezocht met constructiebureau De Prouw uit Bunnik, dat adviseerde de torengevel door middel van verankering en inboeting - het inmetselen van hele bakstenen op plaatsen waar bakstenen zijn gescheurd of waar de baksteenconstructie niet homogeen meer is - te stabiliseren. Constructeur Rik Danen: “De constructie is verankerd met ‘wokkelvormige’ elementen van rvs, die zijn verlijmd in het metselwerk. Verder zijn de holten achter het metselwerk gevuld, waardoor één massief geheel ontstaat.” De Prouw bedacht daarnaast een oplossing voor het in de lucht houden van de spanten van de houten vieringtoren, waarvan de spantvoet was aangetast.

Vroeg. Vijf letters. Een woord. Voor ons staat het voor optimaal.

Voor slim, voor denken, voor vooruitzien. Met kennis van zowel

heden als verleden.

Die instelling passen we ook toe als het gaat om paleizen, kerken,

woonhuizen, musea en monumenten. We weten hoe er vroeger

werd gebouwd. Die ervaring passen we vandaag toe als het

gaat om restauratie en renovatie. Met een groot hart voor uw

pand, noodzakelijke kennis van details, bouwstijlen en oog voor

moderne gebruikseisen en comfort.

Schakel & Schrale wordt steeds vaker vroeg in het traject

betrokken. Hoe vroeger onze betrokkenheid, des te eerder krijgt

uw historische pand weer de meerwaarde terug die het verdient.

Voor een afspraak belt u met de vestiging Amsterdam,

(020) 574 52 74 of met één van onze andere vestigingen.

Hoe vroeger, hoe beter. www.schakel-schrale.nl

Waarom we er alt i jd zo vroeg bi jgeroepen wo rden… Oo k bi j de rest aurati e van d e Vituskerk in Hilver sum.

11



“Het masterplan kon volledig worden uitgevoerd binnen een sluitende begro-ting. Maar als kerkbestuur hadden wij dit project nooit alleen kunnen financieren. Deze restauratie is een schoolvoorbeeld van succesvolle subsidiëring.”

KErKGEBouwTijdens de eerste fase van de restauratie werd de klokkenstoel compleet vervan-gen - door een exemplaar van gegalvani-seerd staal, werd de houten constructie van de toren versterkt en de spits bedekt met nieuwe leien. Met een op maat gemaakt steigerontwerp en een 70 meter hoge bouwlift kon de toren van top tot teen worden gerestaureerd. De herstelde toren werd eind 2004 opgeleverd. Voor de restauratie van het kerkgebouw werd een nieuwe bouwteamovereenkomst getekend, met als resultaat dat het werk opnieuw aan restauratie-aannemer Schakel & Schrale uit Amsterdam kon worden gegund. Senior projectleider Hans van Vianen van Schakel & Schrale: “De bouwplaatsinrichting kon blijven staan, en dat leverde zowel logistiek als financieel vele voordelen op. Wij hebben bovendien een speciale kerkenploeg, voortkomend uit een molenploeg. ▼



12

13



Die bestaat volledig uit vakmensen die liefst niets anders doen dan kerken. Zij vonden trouwens de meest opmerkelijke dingen tijdens het werk, zoals oude verf-blikken en kranten uit de bouwperiode; daar is inmiddels een klein museum van te maken.”

viEriNGENIn 2006 begon Schakel & Schrale met de restauratie van het koor, de vieringtoren, de noordelijke traptoren en een klein deel van het noordertransept van de St. Vitus. Het orgel van de kerk aan de Emmastraat werd stofdicht ingepakt en de bouwplaats door een groot stofschot gescheiden van de rest van de kerk, zodat de vieringen gewoon doorgang konden vinden. Na oplevering eind 2007 volgde een tweede tranche werkzaamheden in het kerkge-bouw, dat het meest kostbare deel van de restauratie omvatte: de aanpak van de transepten, het middenschip en de sacris-tie. Het 7 traveeën tellende middenschip van de St. Vituskerk heeft precies één jaar in de steigers gestaan. Op 4 mei 2009 werden de laatste glas-in-loodramen in de hoge lichtbeuk teruggeplaatst. ▼

Post3980 www T 0F 0M b

tbus 1640 CD BU

.de-prouw

30 25 40 30 25 14 4uro@de-p

CONADVIE

4 UNNIK

w.nl

888 457

prouw.nl

NSTRESBURE

RUCTIAU VOO

IEBUROR BOUW

REAUWCONST

U DE PTRUCTIE

PROUS

UW BV

Nieuwb

Renov

Restau

V

bouw

vatie

uratie

Gansstraat 143, 3582 EG Utrecht, telefoon (030) 2515799, telefax (030) 2511083 email: [email protected] Bankrelaties: F. van Lanschot Bankiers Utrecht rek.nr. 69.97.04.111, ABN AMRO Utrecht, rek.nr. 41.63.82.797, ING 305143

GEVEL-HOGEDRUKREINIGING EN

IMPREGNERING, VOCHTSTRALEN, GRAFFITI-PREVENTIE,

BRANDSCHADE REINIGING EN RECONDITIONERING,

TAPIJTREINIGING EN IMPREGNERING, DEMARKEREN

M.B.V. VOCHTSTRALEN, ALUMINIUMREINIGING

EN CONSERVERING

Aangesloten bij O.S.B. ondernemersorganisatie schoonmaak en bedrijfsdiensten,

algemene voorwaarden gedeponeerd ter griffie van de rechtbank te Utrecht,

ingeschreven handelsregister KvK Utrecht nr. 30105124

• Gevelreinigingdoormiddelvanhydrothermischreinigen,vochtstralen,wervelreiniging,hogedruk-enstoomreiniging

• Reinigenvantunnels,viaducten,bruggen,plaveisels,straatmeubilairetc.• Monumentenschoonmaak • Brand-enroetreiniging • Opleveringsschoonmaak • Tapijt-enmeubelreiniging • Moluculaireluchtbehandelingbijstankoverlast• Verhelpenvanwaterschadebijwateroverlast• Demarkerenvanwegbewijzeringopasfalto.i.d.

Gespecialiseerd in reinigingsactiviteiten

't Sticht.indd 1 01-07-2010 16:49:18

15



‘iNdirECTE vErLiCHTiNG BrENGT SFEEr’‘Licht en de kerk’ is de veelzeggende naam van de website van verlichtingsadviseur Vermeulen Lichtarchitectuur, die 95% van zijn werkzaamheden in kerken uitvoert. “Met licht kun je bereiken dat God niet ver weg is, maar dichtbij.”Vermeulen Lichtarchitectuur wordt voornamelijk aangezocht door restauratie-architecten, die modernisering zoeken van de in de kerk aanwezige lichtbronnen. Wat doet directeur/eigenaar Hendrik Jan Vermeulen op het moment dat zo’n opdracht binnenkomt? “Ik ga uiteraard langs om de sfeer te proeven en werk dan een lichtontwerp uit.” In het geval van de Hilversumse St.-Vituskerk betrof het naast advies ook realisatie, ten behoeve van de verlichting in het gehele kerkgebouw – aangebracht op 15 tot 20 meter hoogte. In de St.-Vitus werd gekozen voor een speciale reflectortechniek voor energiebesparende lichtbronnen, op basis van een lichtbesturing met 10 sfeermogelijkheden. “Indirecte verlichting is daarbij een heel belangrijk punt: wij richten armaturen op het eikenhouten gewelf en door middel van reflectie ontstaat een geheel passende sfeer. Wij zoeken naar accentverlichting. Op een bepaald moment wordt het grote missiekruis verlicht; op een ander het altaar. Wij hebben met zo’n 100 kerken ervaring en multifunctioneel gebruik van gebouwen is één van onze specialismen.”

iNTEriEurDe tegelvloer van de kerk werd plaatselijk gerepareerd en uitgebreid met nieuwe te-gels, op plaatsen waar in onbruik geraakte bankenvlonders lagen. De verlichting en de geluidsinstallatie werden in 2002 al compleet vernieuwd; de fundering kon eveneens ongemoeid worden gelaten tijdens de restauratie. Van Vliet: “Die was prima in orde. We zitten hier op de eindmorenen van de IJstijd.” Ook aan het interieur van de kerk is in principe niets veranderd of verbouwd. Wel werden de kruisgewelven en de muren gereinigd en zijn alle glas-in-loodramen uitgenomen,

gerestaureerd en zo nodig verlood. “Bij het reinigen van de muren met oplosmid-del zijn originele schilderingen die in de jaren zestig van de vorige eeuw met witte muurverf waren weg geschilderd, weer tevoorschijn gekomen; die worden zo nodig bijgewerkt, maar het grootste deel is intact gebleven. En in de nok zie je nog een beeltenis van de architect; Cuypers deed dat vaak in zijn bouwwerken.” “Onze vakmensen laten volgens traditie nog steeds hun naam achter op werk dat zij afleveren”, zegt Van Vianen. “Het gebouw waaraan je werkt wordt toch een beetje van jezelf.” ▼

• Alle voorkomende

staalconstructies, trappen,

hekwerken zowel in staal,

aluminium en roestvrijstaal

• Smeedwerk

• Stalen ramen

• Restauratie projecten

Energieweg 19

4231 DJ Meerkerk

Postbus 4

4230 BA Meerkerk

Tel. 0183-358777

Fax 0183-358787

[email protected]

NGK erkende

restauratie

Smederij

Schoon Licht: functionele, kosten- en

klimaatbewuste kerkverlichting ineen.

Schoon Licht zorgt niet alleen voor maximale

visuele ergonomie en een beter lichtcomfort,

maar ook voor optimale energiebesparing

ten behoeve van kostenbeheersing en het

duurzaam beperken van CO2-uitstoot.

Bij Schoon Licht voor kerken werken wij samen

met Agentschap NL, het agentschap voor

innovatie en duurzaamheid van de rijksoverheid.

spraakmakend

LICHT

Grotestraat 25, 7081 CA Gendringen

(0315) 34 61 64, www.lichtendekerk.nl

VERMEULEN LICHTARCHITECTUURHet bureau voor lichtadviezen op maat

Partners voor advies, ontwerp en productontwikkeling

17



‘TorENKruiS iS uNiEK’Commercieel directeur Wesco Wijnen van smeed- en constructiebedrijf Van der Vegt reed in 1989 langs het Haagse Vredespaleis en stelde zichzelf de vraag: ‘als ik hier nog eens het hekwerk mag restaureren?’. 21 jaar later is het zover. Het Vredespaleis is maar 1 van vele monumentale projecten die door Van der Vegt wordt gerestaureerd. Het Amsterdamse Rijksmuseum - “waarvan wij ook het onderhoud van het hekwerk uitvoeren” - is een ander voorbeeld, en van dezelfde 19de eeuwse bouwmeester Pierre Cuypers is de Hilversumse Vituskerk. Cuypers verwerkte veel ijzerwerk in zijn ontwerpen. “In de eerste fase van de renovatie in 2006 vervingen wij de stroppen en trekstangen door hoogwaardig rvs. Delen die verdwijnen in het metselwerk worden standaard in rvs uitgevoerd, omdat corrosie uitzetscheuren veroorzaakt. De gevelankers werden vervangen door staal met een duurzame deklaag. Het beeldkruis in de kerk hebben wij vervolgens in Meerkerk gerestaureerd.” Een belangrijk onderdeel van de restauratie kwam in de tweede fase (2007) aan bod: het torenkruis op de 98 meter hoge trappentoren. “Zo’n torenkruis zie je maar eens in de 30-40 jaar van dichtbij; het moet met een bouwkraan geïn-specteerd en naar beneden gehaald worden. Het is een prachtig, uniek exemplaar; ook het torenkruis is in onze hal in Meerkerk gerestaureerd.”

ZooNAan de schilderingen heeft bijvoorbeeld ook de zoon van de oprichter van het bedrijf – Lolle Schakel – gewerkt. Schakel & Schrale heeft veel ervaring opgedaan in de Hilversumse kerk. Van Vianen: “Wij hebben er niet voor niets een leerling-enbouwplaats van gemaakt; in de St.Vituskerk worden zowel timmerlieden, metselaars als leidekkers opgeleid.” Terwijl de afrondende werkzaamheden nog tot eind dit jaar in beslag nemen, is de casco-restauratie van het kerkgebouw zo goed als afgerond. Van Aken: “In december moeten wij van de subsidiegever klaar zijn; de restauratie van de aangebouwde pastorie valt daarbuiten; dat is weer een ander rijksmonument en is dus ook apart aanbesteed.” Ook hier gaat de Amsterdam-se BAM-dochter Schakel & Schrale weer aan het werk voor een casco-restauratie met dezelfde nevenaannemers. ▼

Va

naf €

39

6,-

per

jaa

r w

eten

uw

kla

nten

oo

k w

at

u d

oet

! Bel

+3

1 (

0)4

95

45

00

95

vo

or

alle

info

rma

tie o

ver

een

verm

eld

ing

WIE

DO

ET

WA

T

96

Interieurs

MACHTELD DE VOS VAN STEENWIJKHerengracht 278-s, 1016 BX AMSTERDAMT .........................................+31 (0)20 3306542 E [email protected] www.machtelddevos.nl

Kunststof en aluminium profielen

COLORMATICSToekomstlaan 25-3, B - 3600 GENK (ZWARTBERG)T ...........................................+32 (0)89 702890 F ...........................................+32 (0)89 712391

Leidekkers

VAN DE KIMMENADE BVHof Bruheze 404, 5704 NR HELMONDT. ...................................... + 31 (0)492 512164 F ....................................... + 31 (0)492 558867 E [email protected] www.leiendaken.nl

LEI EN DAKDEKKERSBEDRIJF D. FÜSERS BVVeldweg 44, 6075 NL HERKENBOSCHPostbus 478, 6040 AL ROERMONDT .........................................+31 (0)475 535828 F ........................................ +31 (0)475 535827 E............................................. [email protected]

Leisteen import

e

LEISTEEN IMPORT DE HERTRAKHertraksestraat 6, 5435 XM ST. AGATHA (CUIJK)T ........................................+31 (0)485 312224 F ........................................+31 (0)485 314717E [email protected] www.natuurlei-hertrak.nl

Makelaars

DE LANDERIJE MAKELAAR EN ADVISEURKerkstraat 5, 4285 BA WOUDRICHEMT .......................................+31 (0)183 402500E [email protected] www.landerije.nl

Meubelstoffering

Meubelstoffering

OOSTENDORP BVVlasakker 12, 3417 XT MONTFOORTT .........................................+31 (0)348 471921 F ........................................ +31 (0)348 474467 E [email protected] www.oostendorp-stoffering.nl

Ongediertebestrijding

e

RENTOKILPostbus 129, 3454 ZT DE MEERNT ......................................+31 (0)800 0226600 F ......................................+31 (0)342 444266W www.rentokil.nl

VAN LIEROP CONSERVEERT & HERSTELT HOUT | VERDRIJFT VOCHTRegio NoordPostbus 52, 2400 AB ALPHEN A/D RIJNT .........................................+31 (0)172 433514E [email protected] www.vanlierop.nl

Regio Zuid en Belgiepostbus 48, 5298 PB LIEMPDET .........................................+31 (0)411 632647 E [email protected] www.vanlierop.nl

Ornamenten

PRINS ORNAMENTIEKDe Oude Bleijk 70, 2266 CL LEIDSCHENDAMT ...................................... +31 (0)6 53401827 E [email protected] www.prinsornamentiek.nl

Project Ontwikkelaars

MUERMANS GROEPOude Borgstraat 12, Merum-Herten Postbus 124, 6040 AC RoermondT .......................................+31 (0)475 350080 F .......................................+31 (0)475 315034 W www.meurmans.nl

U zoekt kwaliteit, service en deskundigheid met hoofdletter geschreven. Zeker bij de aan- of verkoop van een monument, want zo’n stap verdient extra zorg en aandacht. Daarom zoekt u een makelaar in wie u uw gevoel van zorgvuldigheid herkent. Een makelaar die écht iets toevoegt: betrokkenheid, gedegen vakkennis, marktinzicht en inzicht in de emotionele betekenis van uw beslissing. Een vakman of -vrouw die de tijd neemt, u de ruimte geeft en die een sparringpartner van niveau is.

Bonnema Makelaars bemiddelt al jaren bij de aan- en verkoop van monumenten en weet als geen ander wat van een monument een thuis maakt.

Informatie over onze vestigingen vindt u op www.bonnema.nl.

Een monument verkoopt u met Bonnema!

BONNEMAMinderbroederssingel 50, 6041 KK ROERMONDT .......................................+31 (0)475 577111 F .......................................+31 (0)475 577110 W www.bonnema.nl

Restaurateurs

VAN MILT RESTAURATEURS BVKauwenhoven 38, 6741 PW LUNTERENT ...................................... +31 (0)318 482256 F ...................................... +31 (0)318 484189 E [email protected] www.vanmiltrestaurateurs.nl

Restauratiemortels

BOFIMEXBOUWSTOFFEN

BOFIMEX BOUWSTOFFEN BVKrombraak 3, 4906 CR OOSTERHOUTT .........................................+31 (0)162 499575F .........................................+31 (0)162 499135E [email protected] www.bofimex.nl

Siersmederijen

G. DE ROOY LAS EN SIERSMEEDWERKSeringstraat 29, 6744 WZ EDERVEENT ........................................ +31 (0)318 573231 F ........................................ +31 (0)318 571100 E [email protected] www.gderooy.nl

Smederijen

SMEDERIJ OLDENHAVE BVBedrijvenweg 6, 7251 KX VORDENT ........................................ +31 (0)575 551428 F ........................................ +31 (0)575 551714 E [email protected] www.smederijoldenhave.nl

Va

naf €

39

6,-

per

jaa

r w

eten

uw

kla

nten

oo

k w

at

u d

oet

! Bel

+3

1 (

0)4

95

45

00

95

vo

or

alle

info

rma

tie o

ver

een

verm

eld

ing

WIE

DO

ET

WA

T

97

SMEDERIJ ROMBOUT BVRijksstraatweg 9, 4197 BA BUURMALSENT ...................................... +31 (0)345 572284 F ...................................... +31 (0)345 572284 E [email protected] www.rombout.com

WILPSTRA B.V. FIJNCONSTRUCTIE- EN SIERSMEEDWERKHoofdstraat 160, 9861 AM GROOTEGASTT .......................................+31 (0)594 612112F .......................................+31 (0)594 613844E [email protected]

Tegels

OSMUNDAPostbus 1026, 5512 ZG VESSEMT ........................................ +31 (0)497 592164 F ........................................ +31 (0)497 592263 E [email protected] www.osmunda.eu

Timmerfabrieken

VAN VLIET AMEIDE B.V.Hogewaard 1, 4233 VX AMEIDET ........................................ +31 (0)183 601544 F ........................................ +31 (0)183 601826 E [email protected] www.vanvlietameide.nl

TIMMERFABRIEK GEBRS BOS BVZuidzijde 152, Postbus 4, 2977 ZG GOUDRIAANT ........................................ +31 (0)183 583583 F ........................................ +31 (0)183 582678 E [email protected] www.tifabos.nl

Ventilatie

VAN BUURENNijverdalseweg 125, 7461 AG RIJSSENT .......................................+31 (0)548 535353 F .......................................+31 (0)548 535355 E [email protected] www.van-buuren.com

ASSA ABLOY Nederland B.V.Meerval 3-5, 4941 SK RAAMSDONKSVEERT .................................... + 31 (0)88 6394600 F ..................................... +31 (0)88 6394675 E [email protected] www.assaabloy.nlVraggestuurd

DUCO “Ventilation & Sun Control”Handelsstraat 19, B-8630 VEURNET ..........................................+32 (0)58 330033F ..........................................+32 (0)58 330044E [email protected] www.duco.eu

UNILUX NEDERLAND B.V.Schouwrooij 18, 5281 RE BOXTELT .......................................+31 (0)411 677953F .......................................+31 (0)411 684277E [email protected] www.uniluxbv.nl

Verbindingen voor de bouw

GEBR. BODEGRAVEN BVAtoomweg 2, 2420 AA NIEUWKOOPT ......................................+31 (0) 172 520110 F ..................................... +31 (0) 172 571753E info.gb.nlW www.gb.nl

Verfproducten

LINOVA VERFPRODUCTENGelderhorst 12, 7287 BH ZUTPHEN T .......................................+31 (0)575 542300E [email protected] www.linova.nl

Vloeren

www.HistorischeHoutenVloeren.be

Galerij : Sint-Katelijnestraat 41, B-2800 MECHELEN (België) (ook werkzaam in Nederland, Frankrijk, Engeland, Zwitserland, …)

Tel. +32 478 564954 e-mail [email protected]

HISTORISCHE HOUTEN VLOERENSt. Katelijnestraat 41, B-2800 MECHELENT ........................................+ 32 (0)15 277548F ........................................+ 32 (0)15 276573E [email protected] W www.HistorischeHoutenVloeren.be

Vochtbestrijding

ALPHA VOCHTTECHNIEKLeliestraat 11, 4711 HV SINT WILLEBRORDPostbus 409, 4600 AK BERGEN OP ZOOMT ........................................ +31 (0)165 386200 F ........................................ +31 (0)165 386288 E [email protected] www.alphavochttechniek.com

KÖSTER AFDICHTINGSSYSTEMEN BVPostbus 432, 3840 AK HARDERWIJKT ........................................ +31 (0)341 467090 F ........................................ +31 (0)341 467099 E [email protected] www.koster-afdichtingssystemen.nl

Wandspanning

FRANS HAZENBOSCHHollandseweg 17, 4635 BD HUIJBERGENT .........................................+31 (0)6 55331647 E [email protected] www.franshazenbosch.nlW www.wandbespanning.nl

Meubelstoffering

OOSTENDORP BVVlasakker 12, 3417 XT MONTFOORTT .........................................+31 (0)348 471921 F ........................................ +31 (0)348 474467 E [email protected] www.oostendorp-stoffering.nl

Documents

Bouwen aan Monumenten 2 210