Upload
others
View
2
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
Samenwerking en Publieke Innovatie in de Publieke SectorVisie en dienstverlening Berenschot
Berenschot
2
3
Inhoud
1. Algemeen statement over samenwerking en publieke innovatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5
2. Het ontwikkelen van (gedeeltelijke) fusies van gemeenten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
3. Het ontwikkelen en verbeteren van regionale samenwerking . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13
4. Het ontwikkelen en verbeteren van stelselsturing . . . . . . . . . 17
5. Het ontwikkelen van datagedreven sturing . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21
6. Over Berenschot . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25
Samenwerking en Publieke Innovatie in de Publieke Sector
Visie en dienstverlening Berenschot
4
5
Samenwerking en innovatie in de publieke sectorAls publieke bestuurder of manager staat u voor ingewikkelde en uitdagende vraagstukken. In rap tempo komen nieuwe oplossingen beschikbaar, waarbij samenwerking en innovatie centraal staan. Berenschot helpt u bij het ontwikkelen van concrete resultaten.
1
6
Van organisaties naar arrangementenTegenwoordig komt het steeds minder voor dat slechts één overheidsorganisatie volle-
dig verantwoordelijk is voor de oplossing. De betrokkenheid van meerdere organisaties
leidt onvermijdelijk tot samenwerkingsvraagstukken. Of het nu gaat om het verhogen
van de uitstroom naar werk, om gezamenlijke automatisering door verschillende
gemeenten of om stappen zetten in de energietransitie. In die nieuwe realiteit staat
niet langer de organisatie maar het vraagstuk centraal. Dat is zichtbaar in de volgende
twee trends:
1. De vernetwerking van verantwoordelijkheden. De mensen en organisaties
die bij het vraagstuk betrokken zijn, werken vanuit verschillende
verantwoordelijkheden, wensen, belangen en emoties. Vele partijen zijn
(deels) verantwoordelijk. Dat kan positief uitpakken, maar het vereist wel dat
betrokkenen met elkaar verkennen wat relevante vraagstukken en verstandige
oplossingen zijn. Zo komen werkende én gedragen resultaten tot stand.
2. De verknoping van ingewikkelde vraagstukken. Weinig vraagstukken
staan meer op zichzelf. Denk aan de energietransitie of aan de
transformatie in het sociaal domein. Voortdurend moet bepaald worden
vanuit welke invalshoek het vraagstuk het beste te benaderen is. Steeds
zijn nieuwe afspraken en nieuwe probleemdefinities nodig.
Werkende en gedragen resultaten komen dus tot stand tussen organisaties: in samen-
werkingen, in netwerken en in stelsels. Wanneer deze uiteindelijk richting krijgen in
een logisch verband, noemen we dat een arrangement. De centrale vraag voor u als
bestuurder of manager is hoe u dergelijke arrangementen effectief kunt organiseren.
Zodanig dat ze maximale waarde opleveren. Berenschot focust daarom niet op één
organisatie, maar juist op alle partners, middelen en processen.
Innoveren in tijden van veranderingDeze tijd van digitalisering, informatisering en robotisering biedt grote kansen, ook
voor overheden. Mensen komen steeds sneller aan informatie. Overheden krijgen
meer zicht op de effecten van hun eigen handelen en op de wensen die bij hun burgers
leven. Steeds sneller doen nu ook kunstmatige intelligentie en virtual reality verder
hun intrede in de publieke sector.
Deze ontwikkelingen roepen soms moeilijke vragen op. Discussies die niet alleen over
techniek gaan, maar ook over waarden. De totstandkoming van een gedeeld perspec-
tief op wat relevante problemen en verstandige oplossingen zijn, is daarom onmisbaar.
Daarmee is het werken aan innovatie per definitie een samenwerkingsvraagstuk.
7
Visie van Berenschot op werkende arrangementen
Berenschot begeleidt al jaren de totstandkoming van succesvolle arrangementen. Dit is natuurlijk altijd maatwerk, maar wel vanuit een eigen visie die gebaseerd is op vele jaren praktijkervaring en wetenschappelijk inzichten. Op hoofdlijnen gaat het om de samenhang van de volgende aspecten:
• Coalitie. Uiteindelijk moet een doorslaggevende coali-tie van mensen het eens zijn over hoe het vraagstuk in elkaar zit en over wat er moet gebeuren.
• Inhoud. Om de juiste inhoudsontwikkeling op gang te helpen, dienen altijd data, analyses of directe ervarin-gen ontsloten te worden. Deze moeten vervolgens vertaald worden moet vertaald worden in specifieke probleemdefinities en oplossingsrichtingen.
• Gerichtheid. Coalitievorming is niet alleen een kwes-tie van inhoud. Niemand kijkt op dezelfde manier, want iedereen heeft zo zijn eigen ideeën, attitudes, ervarin-gen, belangen en emoties. Het bewust werken aan een gezamenlijk perspectief is daarom cruciaal.
• Governance. De governance dient zo ingericht te zijn dat er voorspelbaar en gestructureerd aan inhoud en focus gewerkt wordt. Vragen die daarbij aan de orde komen, gaan over welke organen nodig zijn, hoe ver-antwoordelijkheden en middelen daarbinnen moeten worden verdeeld én binnen welke fasering analyses en besluiten tot stand komen.
• Procesmanagement. Om succesvolle arrangemen-ten te ontwikkelen, dient in samenhang gestuurd te worden op de genoemde elementen. Welke interven-ties in welke volgorde nodig zijn, hangt sterk af van de consensus over relevante inhoud en waarden.
PROCESMANAGEMENT (STUREN)
Governance(inrichten)
Kansen enfixaties
Coalitie(onderhandelen)
Gerichtheid(leren)
Kennis(ontwikkelen)
8
Wat kan Berenschot voor u betekenen?Onze adviseurs brengen betrokken organisaties en mensen rond steeds sneller veran-
derende vraagstukken bijeen. We zijn sterk in het verbinden van organisaties, doelen
en belangen. Met een team van professionals (bestuurskundigen, informatiekundigen,
juristen en economen) richten we ons vanuit de beschreven visie op de volgende
vraagstukken in de publieke sector:
1. Begeleiden van discussies over de bestuurlijke toekomst en ontwikkelen
van (gedeeltelijke) fusies. Veel organisaties staan voor de vraag of
schaalvergroting verstandig is. Wij begeleiden deze discussies, werken
plannen uit en helpen met de implementatie. Daarbij kunnen we
putten uit een rijk palet aan ervaringen en methodieken.
2. Opzetten van samenwerkingsverbanden tussen overheden. Overheden
staan voor tal van samenwerkingsopgaven. Naast een goede inhoudelijke
agenda vereist dit ook een effectieve governance en een passende vorm:
van netwerkachtige structuren tot formele samenwerkingsverbanden. Wij
leveren alle benodigde kennis en implementeren de samenwerking.
3. Ontwikkelen van stelselsturing. Overheden zijn verantwoordelijk voor
belangrijke resultaten die ze niet zelfstandig realiseren. Dus moeten ze
zorgen dat het stelsel werkt. Dat gaat niet alleen om het inrichten van regels,
maar juist ook om het vormen van succesvolle coalities, het inregelen van
de juiste incentives en het faciliteren van gezamenlijk leren. Wij weten hoe
stelsels werken en helpen ministeries, provincies en gemeenten daarbij.
4. Ontwikkelen datagedreven sturing. Datagedreven sturing is de toekomst,
maar komt in de publieke sector nog maar moeizaam van de grond.
Het vereist dat mensen uit verschillende disciplines in gezamenlijkheid
werken aan concrete innovaties. We ontwikkelen de arrangementen
en combineren in ons aanbod sectorkennis met datascience.
Meer weten?Berenschot werkt samen met uw mensen aan concrete oplossingen. Wij geloven dat
kennisontwikkeling en hoogwaardige advisering hand in hand gaan. Daarom publice-
ren we regelmatig en vertellen we graag over onze ervaringen.
Bent u op zoek naar nieuwe oplossingen en wilt u weten wat Berenschot voor u kan
betekenen? Neem dan contact op met Roeland Stolk, Henk Wesseling of Philip van
Veller via 030-291 6850 of [email protected]
Roeland Stolk Henk Wesseling Philip van Veller
9
(Gedeeltelijke) fusies van gemeentenGemeenten staan voor ingewikkelde maatschappelijke, organisatorische en financiële opgaven. Tegelijk zijn er terecht hoge ambities. Voor steeds meer gemeenten is dat reden om (delen van) ambtelijke organisaties te integreren. Soms is zelfs een ambtelijke fusie of herindeling aan de orde. Berenschot helpt uw gemeente bij de oriëntatie op de bestuurlijke toekomst. En we ondersteunen u bij de samenwerkings- of fusietrajecten die daar op volgen.
2
10
Wat vindt Berenschot: onze visieSoms is organisatorische opschaling nodig. Met name kleinere gemeentelijke organi-
saties zijn regelmatig niet langer in staat zelfstandig ambities, opgaven en uitdagingen
op te pakken. Een (gedeeltelijke) ambtelijke fusie kan dan uitkomst bieden. Soms ligt
zelfs een herindeling voor de hand. Belangrijk is dat er niet om de verkeerde reden
wordt opgeschaald. Er moet een reële en gedragen opvatting bestaan over nut, nood-
zaak en voorwaarden van die opschaling.
Gebrek aan goede procesvoering is de primaire reden voor mislukte trajecten.
De realiteit is dat fusieprocessen regelmatig niet succesvol verlopen. Dat heeft twee
belangrijke redenen. Allereerst omdat het lastig is een vorm en governance te vinden
die bij de opgaven past. Een ambtelijke fusie? Een gedeeltelijke fusie met een gezamen-
lijke organisatie of juist met een centrumregeling? Of wellicht toch een herindeling,
maar met wie en wanneer? De tweede reden is dat vaak niet aangesloten wordt bij de
verschillende perspectieven op wat wenselijk en verstandig is. Spanningen worden dan
te laat zichtbaar en niet systematisch benaderd. Kortom, een toekomstoriëntatie en
eventuele (gedeeltelijke) ambtelijke of bestuurlijke fusie vereisen een goed gestuurd
proces waarin vanuit inhoudelijke vragen en lerenderwijs wordt gewerkt.
Keuzes vereisen uitwerking naar effecten op kwaliteit, kwetsbaarheid en kosten. Het
helpt om inzichtelijk te maken in welke mate samenvoeging leidt tot meerwaarde op
de drie k’s van kosten, kwaliteit en kwetsbaarheid. Deze uitwerkingen dienen om de
plausibiliteit van de businesscases te ondersteunen.
Een gedegen fasering is cruciaal. Regelmatig blijkt aan het einde van een traject dat
onderliggende analyses (zoals een businesscase) niet zijn gemaakt, of dat er geen
afspraken over zijn gemaakt. Met als gevolg dat het betrokkenen weer terug zijn bij af.
Zulke stappen kunnen dus niet overgeslagen worden.
Wat kan Berenschot voor uw gemeente betekenen?Berenschot focust altijd op de totstandkoming van een breed gedragen perspectief over
wat relevante problemen en verstandige oplossingen zijn. We vinden het belangrijk dat
de raad aan de voorkant in positie wordt gebracht. Ook hechten we zeer aan regelma-
tig overleg met de colleges en de gemeentesecretarissen. Het eerste wat we doen is deze
governance gezamenlijk vaststellen.
We werken in het project het liefste samen met een team van mensen uit de betrokken
gemeenten. Daarbij brengen we zelf procesvoering, fasering en waar nodig ook inhou-
delijke expertise in. Als groot Nederlands adviesbureau hebben we op alle relevante
terreinen (van juridische vormgeving tot informatiebeleid) experts in huis. Dat biedt
de garantie dat we samen met uw organisatie het hele proces kunnen doorlopen.
Voor onderbouwingen kunnen we bovendien putten uit onze Benchmark Gemeenten,
de meest uitgebreide van Nederland. Deze benchmark stelt ons in staat (financiële)
prestaties te objectiveren.
(Gedeeltelijke) fusies van gemeenten vereisen altijd maatwerk. Hierna zetten we
uiteen hoe wij u van dienst kunnen zijn.
“Gemeenten zijn tenslotte het beste in staat te beoordelen of hun bestuurskracht versterking behoeft. En om te bepalen hoe de versterking vormgegeven moet worden, indien de afweging is dat versterking nodig is.“
Ronald Plasterk, minister van BZK, in brief aan de Tweede Kamer
Argumentatie achter opschaling
Redenen om al dan niet samen te werken worden niet altijd uitgewerkt. Veelgehoorde redenen zijn:
Waarom wel opschalenAllereerst omdat de schaal van de opgaven waar de gemeenten voor staan, overstijgend is aan de gemeentegrens. Opschalen kan dus passen bij de opgaven in het gebied, en de gemeente kan een sterke partner in de regio worden.
Bovendien kan het goedkoper zijn, kan er expertise worden gedeeld, en is vervanging van afwezige medewerkers makkelijker.
Wanneer niet opschalenDe substantiële meerwaarde voor de gemeente wordt niet gezien, autonomie en identiteit worden belangrijker gevonden, of er is geen vertrouwen in de mensen.
11
1. Begeleiding toekomstoriëntaties in de intentiefase. We ontwikkelen een
dwingende logica waarmee raden en colleges keuzes kunnen maken over
opschaling kunnen. Dit resulteert in een gedeeld perspectief en een voorspelbaar
vervolgproces. Zo’n logica ontstaat op basis van een analyes van bestuurskracht
en door in conferenties met raden, colleges en organisaties de belangrijke opgaven
te inventariseren. Regelmatig betrekken we ook de bevolking in deze fase.
2. Ontwikkeling integraal plan. We ontwikkelen een businesscase per te fuseren
organisatieonderdeel, die zicht geeft op de effecten van de opschaling met
betrekking tot kwaliteit, kwetsbaarheid en kosten. De voorwaarden hiervoor maken
we expliciet. Het plan beschrijft verder welke juridische vorm de voorkeur verdient,
wat eventuele knelpunten binnen organisaties zijn en welke stappen in de volgende
fase gezet gaan worden. Dit plan kan worden aangereikt aan raden en colleges
ter besluitvorming. Ook is dit plan voor te leggen aan de medezeggenschap.
3. Begeleiding implementatie. In de implementatiefase wordt de
plaatsingsprocedure uitgewerkt en uitgerold, wordt eventueel een
sociaal plan opgesteld en wordt het management benoemd. Berenschot
kan optreden als (ondersteuner van de) kwartiermaker. Cruciaal in
deze fase is dat de reguliere organisatie het stokje overneemt.
Objectieve kijk op uw prestaties
Berenschot kan hiervoor de volgende instrumenten inzetten:
• Benchmark. Een benchmark biedt u inzicht in de kostenopbouw van uw organisatie, afgezet tegen de opbouw van kosten in vergelijkbare organisaties. U krijgt inzicht in uw totale kosten en formatie met betrekking tot uitvoeringstaken, beleidstaken, regie/contractmanagement en managementtaken, maar ook in ICT-, uitbestedings- en huisvestingskosten. De kosten en formatie van zowel uw primaire taken als uw overheadtaken brengen we op basis van hoofdca-tegorieën (bij gemeenten de actuele BBV-indeling) in kaart. Zo krijgt u vergelijkingsinformatie en inzicht in uw eigen verbeterpotentieel en dat van uw mogelijke partners.
• Kwaliteitsscan. Het meten van kwaliteit is niet een-voudig omdat 1) kwaliteit vele definities kent, 2) kwa-liteit uit meetbare ‘harde’ en lastig te meten ‘zachte’ aspecten bestaat en 3) organisaties op dit punt lastig te vergelijken zijn. In onze definitie van kwaliteit ligt de nadruk op de mate van voldoen aan wettelijke vereisten en de mate van voldoen aan klantwensen en –verwachtingen. Ons onderzoek combineert kwantita-tieve (documentstudie, prestatiecijfers) en kwalitatieve (in kaart brengen van meningen en betekenisgeving) aspecten.
• Financiële foto. Om meer inzicht te krijgen in de huidige financiële positie van uw organisatie en die op langere termijn, kan Berenschot een ‘financiële foto’ maken. Deze foto geeft inzicht in de samenhang tussen exploitatie, investeringsprogramma, grondex-ploitaties, eigen vermogen, risicoprofiel/weerstands-vermogen en schuldpositie.
12
Opdrachten en publicatiesBerenschot voerde recentelijk onder andere de volgende opdrachten uit:
• Ontwikkelen keuze bestuurlijke toekomst in Vianen en Leerdam;
in Haarlemmerliede en Spaarnwoude en in Langedijk.
• Ontwikkelen plan van aanpak ontwikkeling
samenwerking Zaltbommel en Maasdriel.
• Ontwikkelen plan voor de herindeling van de gemeenten rond Oude Pekela.
• Ontwikkelen integraal ontwerp bedrijfsvoeringseenheid Bommelerwaard.
• Ondersteuning implementatie ambtelijke fusieorganisatie Dantumadiel,
Dongeradeel, Kollumerland c.a. en Ferwerderadiel.
Ook buiten het gemeentelijk domein dragen we bij aan fusies, zoals:
• Begeleiden van fusietraject instituten van NWO.
Recente publicatie :
• Grip op regionale samenwerking (De Greef en Stolk, 2015, Sdu). Voor BZK en
de VVG schreef Berenschot-adviseur Roeland Stolk samen met Rob de Greef
van Proof Adviseurs een boek over hoe gemeenteraden kunnen omgaan met
gemeenschappelijke regelingen en hoe zij hun grip kunnen versterken.
Meer weten?Berenschot werkt samen met uw mensen aan concrete oplossingen. Wij geloven dat
kennisontwikkeling en hoogwaardige advisering hand in hand gaan. Daarom publice-
ren we regelmatig en vertellen we graag over onze ervaringen.
Staat u als gemeente voor het ontwikkelen van een (gedeeltelijke) fusie en wilt u weten
wat Berenschot voor u kan betekenen? Neem dan contact op met Henk Wesseling,
Hans van der Werf, Frederik van Dalfsen, Roeland Stolk of Philip van Veller via 030-
291 6850 of [email protected]
Henk Wesseling Hans van der Werf Frederik van Dalfsen
Roeland Stolk Philip van Veller
13
Regionale samenwerkingOverheden staan voor ingewikkelde opgaven, bijvoorbeeld in het sociaal en fysiek domein. Oplossingen liggen regelmatig op regionaal niveau. Hoewel samenwerking vaak werkt, roept het ook vaak de nodige vragen op. Wanneer is samenwerken verstandig? Hoe draagt een samenwerking daadwerkelijk bij aan het realiseren van inhoudelijke en financiële doestellingen? En hoe houden college en raad grip op de samenwerking?
3
14
Wat vindt Berenschot: onze visieInhoudelijke doelstellingen moeten leidend zijn. Samenwerking dient altijd bij te
dragen aan een effectievere en efficiëntere taakinvulling. Samenwerking kan dus nooit
een doel op zichzelf zijn. Redeneringen en businesscases moeten duidelijk zijn en op
papier zijn vastgelegd.
Inhoud vraagt vaak om samenwerking. De terechte roep om maatwerk vraagt om een
andere manier van organiseren: niet de organisatie, maar het vraagstuk staat centraal.
De grotere vraagstukken (bijvoorbeeld ‘’gezondheid’, ‘omgeving’ of ‘werk’) omvatten
meerdere beleidsvelden, meerdere partijen dragen dan een deelverantwoordelijkheid.
Daardoor neemt de noodzaak tot samenwerking toe.
Vormt volgt inhoud, maar is wel een afweging op zich. Bij verschillende taken passen
verschillende juridische vormen. De juridische vorm van de samenwerking is bepa-
lend voor de bestuurlijke verhoudingen en mogelijkheden tot sturing. Dit vereist dus
zorgvuldige afweging.
Samenwerken is omgaan met verschillen. Deelnemers aan een samenwerking
kijken niet op eenzelfde manier naar de werkelijkheid. Ze zijn gevormd door ervaring,
opleiding, emoties en worden gedreven door (soms onzichtbare) belangen. Dat is
bijvoorbeeld regelmatig zichtbaar in publiek-private samenwerkingen. Een succesvolle
samenwerking slaagt erin deze verschillen te overbruggen.
Samenwerken is leren. Overheden kunnen goed of minder goed in samenwerken zijn.
Dit is afhankelijk van hun eigen agenda, van de onderlinge bestuurlijke verhoudingen
en van de competenties van ambtenaren en bestuurders. Gezien het (toenemende)
belang van samenwerking is het belangrijk ambtenaren en bestuurders beter toe te
rusten op het gebied van regionale samenwerking. Dit betreft zowel het vergroten van
de regionale oriëntatie als het ontwikkelen van competenties die noodzakelijk zijn voor
succesvolle samenwerking.
Grip op samenwerking?
Deelnemers aan een samenwerking hebben vaak het gevoel te veel op afstand te staan. Zij ervaren onvoldoende grip. Aan de afstand is weinig te doen, aan grip des te meer. Samenwerking houdt in dat invloed gedeeld moet worden. Door gezamenlijk op te trekken, kunnen raden en besturen wel degelijk met veel invloed sturen binnen samenwerkingsverbanden. Op dit onderdeel is in de praktijk nog veel winst te behalen.
15
Wat kan Berenschot voor u betekenen?Berenschot helpt overheden met het ontwikkelen van samenwerkingen. Hierna zetten
we uiteen hoe wij u van dienst kunnen zijn.
1. Ontwikkeling regionale agenda voor gemeenten en regio’s. Met uw eigen
opgaven en ambities als uitgangspunt stellen wij samen met u een regionale
agenda op. Deze agenda geeft aan wat de prioriteiten zijn en wat dat betekent
voor (sturing) op samenwerkingen. Wij ontwikkelen regionale agenda’s
voor het geheel aan opgaven en ambities of voor één specifiek beleidsterrein
(bijvoorbeeld Omgevingswet, sociaal domein of energietransitie).
2. Ontwikkeling businesscases en ontwerp samenwerking. Om tot (een verandering
binnen) een samenwerking te komen, is een goed plan nodig. Wij ontwikkelen
samen met u een businesscase (zowel inhoudelijk als financieel) waarin geschikte
partners en de effecten van de samenwerking in kaart worden gebracht. Vaak
ontwerpen wij ook de organisatie van de samenwerking, die noodzakelijk is om
concreet aan de slag te gaan. Daarbij kunnen we onze Benchmark Gemeenten
inzetten om inzicht te krijgen in de kosten van dienstverlening, formatie, ICT
en huisvesting van de eigen organisatie en die van potentiële partners.
3. Keuze of wijziging juridische vorm. Voor effectieve samenwerking is vaak een
juridische vorm nodig. Onze juristen en bestuurskundigen helpen met het kiezen
van de vorm en bijbehorende governance. Bijvoorbeeld door voor verschillende
rechtsvormen de gevolgen inzichtelijk te maken. Ook voor wijziging van de
juridische vorm, bijvoorbeeld vanwege een wetswijziging, kunt u ons inschakelen.
4. (Ondersteuning van de) kwartiermaker. Om tot samenwerking te
komen, is regelmatig (onafhankelijke) externe begeleiding nodig. Wij
hebben kwartiermakers die zeer ervaren zijn in het begeleiden van dit
proces. Wij brengen partners bijeen, helpen blokkades te omzeilen en
zetten binnen een heldere fasering de noodzakelijke stappen.
5. Grip op regionale samenwerking. Veel raden en bestuurders
(maar ook ambtenaren) ervaren onvoldoende grip op partijen die
met hen verbonden zijn. Door middel van workshops helpen we
deze grip te vergroten, waarbij we altijd afsluiten met de concrete
stappen die een organisatie of organisaties kunnen zetten.
6. Evaluatie. Samenwerkingen zijn niet bedoeld voor de eeuwigheid.
Om te kunnen beoordelen of een samenwerking voldoet aan de
verwachtingen, is evaluatie noodzakelijk. Daarvoor maken wij gebruik
van state-of-the-art evaluatiekaders. Verder kunnen partijen met onze
vertrouwensscan in kaart brengen of de vertrouwensbasis op orde is.
7. Workshops. We bieden workshops aan over zowel de
‘harde’ als de ‘zachte’ kant van samenwerking.
“Arbeidsmarkt, ondernemen, onderwijsvoorzieningen, wonen, vervoer, ruimtelijke inrichting, uitvoering van collectieve voorzieningen: de werkelijkheid van alledag beperkt zich voor burgers, bedrijven en bestuurders niet tot één gemeente, maar doet zich op regionaal niveau met name voor in netwerken van grotere en kleinere steden en dikwijls in grensoverschrijdende context (‘daily urban systems’).”
Richard van Zwol, SG ministerie van BZK in ‘Maak verschil’
16
Opdrachten en publicatiesBerenschot voerde recentelijk onder andere de volgende opdrachten uit:
• Workshops ‘Grip op regionale samenwerking’ met meer dan
120 gemeenteraden (samen met Proof-adviseurs).
• Ontwikkelen regionale agenda Kaag en Braassem.
• Het oprichten en doorontwikkelen van samenwerkingsverbanden
in het sociaal, het veiligheids- en het fysiek domein.
• Het ontwikkelen van regionale programma’s, zoals de totstandkoming
van het Programma Nieuwe Energie in Overijssel.
• Evalueren van samenwerkingsverbanden op het fysiek, sociaal en
veiligheidsdomein. Een voorbeeld is samenwerking ‘Maastricht bereikbaar’.
• Ontwikkelen van diverse belastingsamenwerkingen.
Recente publicaties:
• Grip op regionale samenwerking (De Greef en Stolk, 2015, Sdu). Voor BZK en
de VVG schreef Berenschot-adviseur Roeland Stolk samen met Rob de Greef
van Proof Adviseurs een boek over hoe gemeenten kunnen omgaan met
gemeenschappelijke regelingen en hoe zij hun grip kunnen versterken.
• De kracht van de samenwerking (Camps, Olde Wolbers en Kamma, 2016).
Voor het tijdschrift Watergovernance schreven Berenschot-adviseurs
een artikel over onze pilot om het vertrouwen tussen de samenwerkende
partners aan het Deltaprogramma in het IJsselmeergebied te meten.
• Werken aan netwerken (Stolk, Haan en Wesseling, 2015, VNG). Voor de VNG
schreven Berenschot-adviseurs een essay over hoe beter om te gaan met
regiovorming in het sociaal domein (rond de opgave van de Participatiewet).
Meer informatieBerenschot werkt samen met uw mensen aan concrete oplossingen. Wij geloven dat
kennisontwikkeling en hoogwaardige advisering hand in hand gaan. Daarom publice-
ren we regelmatig en vertellen we graag over onze ervaringen.
Overweegt u meer regionale samenwerking en wilt u weten wat Berenschot voor u kan
betekenen? Neem dan contact op met Jeroen Boot, Laurens Vellekoop, Roeland Stolk
of Henk Wesseling via 030-291 6850 of [email protected]
Roeland Stolk Henk Wesseling Jeroen Boot Laurens Vellekoop
17
4
StelselsturingEen aantal grote opgaven in het openbaar bestuur kunnen alleen met meerdere organisaties tegelijk worden aangepakt. Denk aan het versterken van de economie in de regio’s, armoedebestrijding, het stimuleren van informatieveiligheid of aan de opvang van immigranten. In stelsels werken verschillende overheidsorganisaties, marktpartijen en organisaties uit het middenveld (al dan niet bewust) gezamenlijk aan resultaten. Iedere organisatie heeft daarbij zijn eigen positie, taken, bevoegdheden en belangen.
18
Wat vindt Berenschot: onze visieVerbetering vereist afbakening. Bij het verbeteren van een stelsel betreft het soms het
wijzigen van het gehele stelsel, zoals bij de decentralisaties op het sociaal domein. In
andere gevallen gaat het om het verbeteren van een deel van het stelsel, zoals bij het
stimuleren van regionale samenwerking rond de Omgevingswet. Of enkel om verbete-
ring van de werking van een instrument.
Verbetering vereist inhoudelijke diagnose: wat moet er veranderen? Bij zo’n diag-
nose komen diverse aandachtspunten aan bod, zoals de vraag of er gemeenschappelijke
doelen zijn en hoe de informatiestromen en coördinatiemechanismen zijn ingericht.
Minstens zo belangrijk is de vraag of regels, incentives en regelingen aansluiten bij de
knelpunten die mensen en organisaties ervaren. Het is zaak om die knelpunten heel
precies te identificeren. Dit vereist meestal expertmatige analyse.
Verbetering vereist een gedeeld perspectief: hoe gaan we veranderen? Mensen en
organisaties binnen een stelsel zijn het regelmatig niet met elkaar eens. Ze handelen
dan vaak ook niet op basis van hetzelfde perspectief en dezelfde informatie. De rijks-
overheid en de gemeentelijke overheid dragen echter vaak wel de verantwoordelijkheid
voor een geheel stelsel (de zogenaamde systeemverantwoordelijkheid). Omdat in stel-
sels meerdere partijen vanuit eigen verantwoordelijkheden werken aan resultaten, is
het verbeteren van de werking van deze stelsels altijd een vraagstuk van samenwerking.
De Raad voor het Openbaar Bestuur spreekt hier van ‘gedeelde verantwoordelijkheid’
en ‘systeembesturing’.
Voor betekenisvolle verandering in het stelsel is het dus zaak om partijen te betrekken.
Om met elkaar de benodigde kennis op te bouwen en om lerend tot een gezamenlijk
perspectief te komen over wat relevante vraagstukken, verstandige oplossingen en
invoeringspaden zijn. Doorgaans is dit proces van betekenisgeving niet goed genoeg
geregeld in een stelsel. Bijvoorbeeld doordat passende overlegstructuren ontbreken of
de informatievoorziening niet goed genoeg is ingericht.
Wat is een stelsel?
Met een ‘stelsel’ bedoelen we, geredeneerd vanuit een concreet doel, het geheel aan:
• betrokkenen: welke partijen dragen bij of zouden dat moeten doen?
• wet- en regelgeving: waar moeten partijen aan voldoen?
• kaders/afspraken: wat is afgesproken?
• incentives: welke financiële stro-men en andere prikkels zijn er?
• leermechanismen: welke partijen spreken op welke momenten waarover?
• informatiestromen: hoe is de informatievoorziening geregeld?
Stelsels kennen we op nationaal niveau, zoals het stelsel van de Participatiewet, maar evengoed zijn er stelsels op lokaal of regionaal niveau, zoals de arbeidsmarktregio’s.
19
Wat kan Berenschot voor u betekenen? De vraag wat er moet veranderen behandelt Berenschot altijd in samenhang met de
vraag hoe die verandering tot stand moet komen. Als breed bureau beschikken we
hierbij over alle benodigde beleidsinhoudelijke, financiële en juridische kennis voor
een integrale blik op hoe stelsels werken. Hierna zetten we uiteen hoe wij u van dienst
kunnen zijn.
1. Advies over de integrale inrichting van stelsels. We ontwikkelen
met opdrachtgevers een visie op en een strategie voor de inrichting
van het stelsel. We putten daarbij uit onze ervaring met de
effecten van privatisering, marktwerking en toezicht.
2. Participeren in stelselveranderingen. We leveren (ondersteuning bij)
programmamanagement en specifieke sectorexpertise. We organiseren
bijvoorbeeld arena’s op stelselniveau waarbinnen de betrokken organisaties
en medewerkers het eens worden over wat relevante problemen
en verstandige oplossingen zijn. We organiseren gestructureerde
informatiestromen, gericht op de voorliggende vraagstukken.
3. Advies over het invullen van de stelselverantwoordelijkheid. In geval van
systeemverantwoordelijkheid kunnen partijen hun verantwoordelijkheid op heel
verschillende manieren invullen. We hebben uitgebreid geschreven en geadviseerd
over hoe ‘verstandig te handelen’ bij verschillende typen vraagstukken in stelsels.
4. Evaluatie van stelsels. We beoordelen stelsels op hun werking. Daarbij kijken
we ook naar verbeterpunten in het (financieel en juridisch) instrumentarium.
Opdrachten en publicatiesBerenschot voerde recentelijk onder andere de volgende opdrachten uit:
• Verzorgen van programmamanagement en leveren van expertise bij het
inrichten van het stelsel voor informatieveiligheid voor de Taskforce
BID (Bestuur en Informatieveiligheid Dienstverlening). Meer specifiek
betrof dit het werken aan de bestuurlijke dialoog, het ontwikkelen
van normatiek en het verbeteren van samenwerking in ketens.
• Kwartiermaken voor en begeleiden van de VNG-
visitatiecommissie op het gebied van informatieveiligheid.
• Uitvoeren van ervaringsonderzoek onder werkgevers voor het
ministerie van SZW en het analyseren hoe het ministerie de
sturing op het stelsel van de Participatiewet kan verbeteren.
• Dialoog over sturing binnen arbeidsmarktregio’s door middel van een tour
langs alle arbeidsmarktregio’s en gesprekken met het collectief van wethouders
over hoe hun verantwoordelijkheid binnen het stelsel in te vullen.
“In een open systeem zijn alle actoren van elkaar afhankelijk om tot goede resultaten te komen. Geen van hen is in staat daar zelf voor te zorgen. Allen zijn, voor een deel, systeemverantwoordelijk.”
Raad voor het Openbaar Bestuur in het advies ‘De bestuurlijke verantwoordelijkheid voor systemen’.
20
• Advies programmaraad rond het ontwikkelen van een
veranderstrategie bij de invoering van de Omgevingswet.
• Begeleiden van de dialoog over de positie van de
burgemeester in het bestuurlijke stelsel.
Recente publicaties:
• Inspiratiebundel informatieveiligheid (Wesseling en Warners red.,
2015). In deze bundel staat beschreven hoe informatieveiligheid
in het openbaar bestuur te bevorderen is.
• De toekomst van het stelsel van sociale zekerheid (Schenderling, 2016). De auteur
beschrijft op welke punten het stelsel van sociale zekerheid kan worden verbeterd.
• Werken aan netwerken (Stolk, Haan en Wesseling, 2015, VNG). Voor de VNG
schreven Berenschot-adviseurs een essay over hoe beter om te gaan met
regiovorming in het sociaal domein (rond de opgave van de Participatiewet).
Meer weten?Berenschot werkt samen met uw mensen aan concrete oplossingen. Wij geloven dat
kennisontwikkeling en hoogwaardige advisering hand in hand gaan. Daarom publice-
ren we regelmatig en vertellen we graag over onze ervaringen.
Staat u voor vraagstukken omtrent stelselsturing en wilt u weten wat Berenschot voor
u kan betekenen? Neem dan contact op met Henk Wesseling of Roeland Stolk via
030-291 6850 of [email protected]
Roeland StolkHenk Wesseling
21
Datagedreven sturingDe hoeveelheid data in onze samenleving groeit exponentieel. Datagedreven inzichten stellen overheden in staat kosten te besparen op de processen en tot innovaties te komen. Het ontwikkelen van een datagedreven organisatie vergt niet alleen de nodige technologie, minstens zo belangrijk is het vermogen om gezamenlijk (prototypes van) zinvolle innovaties te ontwikkelen en om betekenis te geven aan de uitkomsten.
5
22
Wat vindt Berenschot: onze visieDatagedreven sturing vereist dat je anders met elkaar gaat werken. Met technieken
als datamining kunnen we data structureren en zo verbeteringen op het spoor komen.
Nog belangrijker dan techniek, is het vermogen om samen te werken aan deze innova-
ties. Om daadwerkelijk tot zinvolle actie te komen, is het noodzakelijk om met de bij
het vraagstuk betrokken mensen kansen op het spoor te komen, bijpassende hypo-
theses te formuleren, databestanden beschikbaar te maken en uitkomsten te duiden.
Zo komt kennis tot stand die partners willen gebruiken en die daadwerkelijk leidt tot
betere resultaten. Dat vergt wel een open houding bij het richten van de vraag, het
verzamelen van data, het delen van analyses en het duiden van de uitkomsten. In de
praktijk is hier veel verbetering mogelijk en wenselijk.
Datagedreven sturing vereist een lerende en gestructureerde ontwikkeling. Het ont-
wikkelen van een datagedreven organisatie vereist samenwerking tussen de disciplines
én dat medewerkers met elkaar aan prototypes kunnen werken. Vaak hebben mede-
werkers met de benodigde expertise in dagelijkse praktijk geen contact met elkaar en
ontbreekt het zicht op concrete projecten. Dat vertraagt de ontwikkeling naar een
datagedreven organisatie aanzienlijk. De grootste uitdaging voor organisaties is de
eigen manier van werken zó in te richten dat zij structureler kansen kunnen identifice-
ren en pakken.
Oplossen van juridische vraagstukken. Bij datagedreven sturing spelen er allerlei
vraagstukken, zoals privacy en eigenaarschap van data. Vaak blijkt het vooruitzicht
hierop alleen al een blokkade is om aan de slag te gaan. De praktijk leert echter dat
deze vraagstukken meestal op te lossen zijn. Soms door technische ingrepen zoals
het anonimiseren van data, maar vaak ook door het ontwikkelen van een juridisch
arrangement waarbinnen gewerkt wordt.
Wat is datagedreven sturing?
Datagedreven sturing definiëren we als de inspanning om het handelen zo veel mogelijk te baseren op kennis, die afkomstig is slimmer verzamelde en geanalyseerde data. De mogelijkheden voor dataverzameling en de beschikbare analysetechnieken nemen in hoog tempo toe.
23
Wat kan Berenschot voor u betekenen?Op het vlak van datagedreven sturing kan Berenschot u ondersteunen met een team
aan datascientists die technische oplossingen en algoritmes ontwikkelen. We hebben
sectorexperts in huis die de vraagstukken door en door kennen. Onze bestuurskundi-
gen en juristen helpen bestuurders en managers bij het formuleren van een (politiek)
perspectief, het sturen op projecten en het inrichten van randvoorwaarden. Die
combinatie van diepe sectorkennis en om projecten ook technisch werkend te maken
is uniek in Nederland.
Hierna zetten we uiteen hoe wij u van dienst kunnen zijn.
1. Big data-oplossingen voor concrete projecten. Deze ontwikkelen we op
het sociaal, fysiek en het veiligheidsdomein. We hebben state-of-the-art
voorbeeldprojecten, maar kunnen ook vanuit concrete vraagstukken denken.
2. Identificeren van nieuwe projecten. We helpen overheden om
datagedreven sturing op te starten. We brengen de kansen in kaart
en definiëren benodigde voorzieningen om verder te komen.
3. Agile organiseren van werkprocessen. Datagedreven sturing vraagt om
samenwerking tussen mensen die niet altijd vanzelfsprekend samenwerken. Het
vermogen om lerend te kunnen ontwikkelen is cruciaal. Wij helpen met het
inrichten van de (project)organisatie. Dit doen we conform agile-principes.
4. Ontwikkelen van een datagedreven organisatie. We werken met de
medewerkers aan het vergaren van de benodigde vaardigheden en aan het
identificeren van kansen. Ook kunnen we een kwartiermaker leveren.
5. Ontwikkelen van datagedreven arrangementen met partners. Veel vraagstukken
zijn organisatieoverstijgend. Daarom ontwikkelen we arrangementen waarin
organisaties en medewerkers gezamenlijk werken aan datagedreven oplossingen.
Dit vereist heldere afspraken over verantwoordelijkheid en sturing.
6. Inzichten koppelen aan eigen database. Al sinds 2001 ontwikkelt Berenschot
benchmarks en inmiddels hebben wij bijna 2.500 organisaties in 40 sectoren
geholpen bij de optimalisatie van hun bedrijfsvoering. De koppeling van deze
database met uw eigen databestanden en open data levert unieke inzichten op.
“Datasystemen worden door vele stadsbestuurders beschouwd als de sleutel tot het aanpakken van complexe maatschappelijke en duurzaamheids-problemen.”
Albert Meijer, hoogleraar Publiek Management, i.h.b. Publieke Innovatie in zijn oratie ’Bestuur in de datapolis: slimme stad, blije burger?’
24
Opdrachten en publicaties Berenschot voerde recentelijk onder andere de volgende opdrachten uit:
• Onderzoek naar de ontwikkeling van datagedreven
sturing voor de gemeente Utrecht.
• Organiseren leergang datagedreven sturing A+O-fonds Gemeenten waarin met
kwartiermakers wordt ingezoomd op kansen en knelpunten in de eigen praktijk.
• Ontwikkelen van een analysemodel voor de gemeente Zaanstad.
Het model voorspelt welke huizen wanneer dreigen in te zakken.
Vroegtijdig ingrijpen scheelt de gemeente veel kosten.
• Ontwikkelen van een I&A-agenda voor de gemeente Zoetermeer
voor de omgang met Informatie & Automatisering.
• Ontwikkelen van arrangementen rond Qiy-technologie voor het
ministerie van BZK. Dit betrof een procesvoorstel voor het opzetten van
een arrangement waarin gemeenten gezamenlijk kunnen experimenteren
met deze technologie voor een online persoonlijk domein.
Recente publicaties rond datagedreven sturing
• Naar een datagedreven gemeente (Wesseling, Stolk en Warners, 2015).
Meer weten?Berenschot werkt samen met uw mensen aan concrete oplossingen. Wij geloven dat
kennisontwikkeling en hoogwaardige advisering hand in hand gaan. Daarom publice-
ren we regelmatig en vertellen we graag over onze ervaringen.
Bent u benieuwd naar de mogelijkheden van datagedreven sturing en wilt u weten wat
Berenschot voor u kan betekenen? Neem dan contact op met Henk Wesseling, Harro
Spanninga, Roeland Stolk of Philip van Veller via 030-291 6850 of l.vandijk-ver-
Roeland StolkHenk Wesseling Harro Spanninga Philip van Veller
25
Over Berenschot Berenschot is een onafhankelijk organisatieadviesbureau met 350 medewerkers wereldwijd. Al bijna 80 jaar verrassen wij onze opdrachtgevers in de publieke en private sector met slimme en nieuwe inzichten. We verwerven ze en maken ze toepasbaar. Dit door innovatie te koppelen aan creativiteit. Steeds opnieuw. Klanten kiezen voor Berenschot omdat onze adviezen hen op een voorsprong zetten.
6
26
Ons bureau zit vol inspirerende en eigenwijze individuen die allen dezelfde passie
delen: organiseren. Ingewikkelde vraagstukken omzetten in werkbare constructies.
Door ons brede werkterrein en onze brede expertise kunnen opdrachtgevers ons
inschakelen voor uiteenlopende opdrachten. En zijn we in staat om met multidiscipli-
naire teams alle aspecten van een vraagstuk aan te pakken.
Over de groep Samenwerking en Publieke InnovatieIn een tijd van vernetwerking, robotisering en digitalisering brengen onze adviseurs
betrokken actoren rond steeds sneller veranderende vraagstukken bijeen en ontwikke-
len we concrete innovaties. Het vormgeven van en participeren in de arrangementen
hiervoor is onze specialiteit, meestal in een rol van kwartiermaker of procesbegeleider.
Met een team van professionals (bestuurskundigen, juristen, informatiekundi-
gen en economen) richten we ons vanuit bovenstaande insteek op de beschreven
dienstverlening.
Meer informatieBerenschot werkt samen met uw mensen aan concrete oplossingen. Wij geloven dat
kennisontwikkeling en hoogwaardige advisering hand in hand gaan. Daarom publice-
ren we regelmatig en vertellen we graag over onze ervaringen.
Wilt u weten wat Berenschot voor u kan betekenen op het vlak van samenwerking en
publieke innovatie? Neem dan contact op met Roeland Stolk of Henk Wesseling via
030-291 6850 of [email protected]
27
Berenschot
OPMERKELIJKE INZICHTEN,OPMERKELIJKE RESULTATEN
Berenschot is een onafhankelijk organisatie-adviesbureau met 350 medewerkers wereldwijd. Al bijna 80 jaar verrassen wij onze opdrachtgevers in de publieke en private sector met slimme en nieuwe inzichten. We verwerven ze en maken ze toepasbaar. Dit door innovatie te koppelen aan creativiteit. Steeds opnieuw. Klanten kiezen voor Berenschot omdat onze adviezen hen op een voorsprong zetten.
Ons bureau zit vol inspirerende en eigenwijze individuen die allen dezelfde passie delen: organiseren. Ingewikkelde vraagstukken omzetten in werkbare constructies. Door ons brede werkterrein en onze brede expertise kunnen opdrachtgevers ons inschakelen voor uiteenlopende opdrachten. En zijn we in staat om met multidisciplinaire teams alle aspecten van een vraagstuk aan te pakken.
Berenschot is aangesloten bij de E-I Consulting Group, een Europees samenwerkingsverband van toonaangevende bureaus.
Berenschot Groep B.V.Europalaan 40, 3526 KL UtrechtPostbus 8039, 3503 RA Utrecht030 2 916 916www.berenschot.nl
@berenschot_nl