Broshurë për Eksport

Udhëzime dhe këshilla për eksport më të shpejtë dhe më të lehtë dhe dalje në tregjet e huaja

СТОПАНСКА КОМОРА НА МАКЕДОНИЈА

ECONOMIC CHAMBER OF MACEDONIA

ISO 9001:2015

T

Lajmëtar i:Oda Ekonomike e Maqedonisë

„Dimitrie Chupovski“ 13Shkup

Autorë:Ljupka Ilievska-Samarxhiska

Mihajlo DonevМ-r Sanja Nikolova

Igor TasevskiLaze Angelovski

Daniela Mihajlovska Vasilevska

Përkthim & Lekturimi:Lek Dalipi

Dizajni:Stevo Serafimov

CIP - Каталогизација во публикацијаНационална и универзитетска библиотека “Св. Климент Охридски”, Скопје

339.564(035)

НАСОКИ и совети за побрз и полесен извоз и настап на странски пазари : брошура за извоз / [автори Љупка Илиевска-Самарџиска ... и др.]. - Скопје : Стопанската комора на Македонија, 2019. - 38 стр. : илустр. ; 25 см

Други автори: Михајло Донев, Сања Николова, Игор Тасевски, Лазе Ангеловски, Даниела Михајловска Василевска

ISBN 978-608-66070-5-01. Илиевска-Самарџиска, Љупка [автор] 2. Донев, Михајло [автор] 3. Николова, Сања [автор] 4. Тасевски, Игор [автор] 5. Ангеловски, Лазе [автор] 6. Михајловска Василевска, Даниела [автор]а) Странски пазари - Извоз - ПрирачнициCOBISS.MK-ID 110521354

Ky doracak u përgatit me mbështetjen e popullit amerikan nëpërmjet Agjencisë së SHBA për Zhvillim Ndërkombëtar (USAID). Mendimet e shprehura në këtë “Broshurë për eksport me udhëzime dhe këshilla për eksport më të shpejtë dhe më të lehtë dhe paraqitje në tregjet e jashtme” i përkasin autorëve dhe nuk shprehin pikëpamjet e Agjencisë së SHBA për Zhvillim Ndërkombëtar ose Qever-isë së Shteteve të Bashkuara të Amerikës.

3

Të nderuar,Iniciativa për përpilimin e Broshurës për Eksport, e cila do të jetë një Dora-

cak për eksportuesit me udhëzime dhe këshilla për eksport dhe dalje më të shpejtë dhe më të lehtë në tregjet e huaja, lindi para së gjithash nga nevoja për të thjeshtuar procedurën dhe kohën e shpenzuar nga subjektet afariste për transport dhe ven-dosje të një pjese ose gjithë prodhimit të tyre në tregjet jashtë kufijve të vendit tonë.

Të dhënat statistikore tregojnë se në Maqedoni eksportojnë më pak se 3.400 kompani, ose më pak se 5% e numrit të përgjithshëm të kompanive tregtare aktive. Sipas madhësisë së kompanive, rreth 53% e kompanive eksportuese nga Ma-qedonia janë mikro-kompani me më pak se 10 punëtorë, të cilët përbëjnë një të tretën e eksportit. Pjesa më e madhe e eksporteve janë bërë nga kompanitë e mëdha eksportuese, që punësojnë mbi 250 vetë. Të dhënat tregojnë se Maqedonia ka vetëm 103 kompani të mëdha eksportuese, që është 3% e numrit të përgjithshëm të kom-panive eksportuese, kurse ato realizojnë eksporte vjetore prej gatise tre miliardë euro, ose në këto njëqind eksportuesit të mëdhenj gjenerohet rreth 70% e eksportit të përgjithshëm të vendit.

Për t’u ballafaquar me konkurrencën e madhe në tregun global, nevojit-en një numër i madh i informacioneve, në kohë dhe të sakta, për tregjet potenciale ku vendosen produktet. Nëse merret parasysh fakti se një nga shtytësit kryesorë të rritjes krahas konsumit privat dhe investimeve, është edhe eksporti, atëherë është e pritshme që duhet të punohet në thjeshtësimin e aktiviteteve të eksportit që do të kontribuojë në lehtësimin e tregtisë, kryesisht nga aspekti se ekziston një numër i madh i procedurave komplekse administrative. Në këtë drejtim ekziston hapësirë për përmirësime në transport dhe logjistikë, që mund të përmirësojnë performancën tregtare, kurse dërgimi i mallrave do të jetë më i lehtë, më i shpejtë dhe më i sigurt.

Bllokimi ndërkufitar duhet të tejkalohet për të zvogëluar shpenzimet dhe kohën për transport, gjë që do të kontribuojë drejtpërsëdrejti në konkurrueshmërinë e kompanive. Republika e Maqedonisë së Veriut është një vend pa dalje në det dhe kjo e bë është veçanërisht të varur nga një rrjet i zhvilluar mirë i transportit. Një nga sfidat kryesore të vendit është të zvogëlojë distancën deri në tregjet e eksportit dhe të zvogëlojë shpenzimet e transportit, të cilat në bazë të analizave dhe hulumtimeve të bëra nga institucionet më të mëdha financiare në botë, raportojnë për vonesa të mëdha në kalimet kufitare.

Me respekt,

Nga autorët

4

PËRMBAJTJAHYRJE 5

1. TRANSPORTI DHE DISTRIBUIMI 61.1. Planioperativdhefinanciar 6 Logjistika e transportit gjatë eksportit 71.2.1.Dokumentacioniieksportit- dokumentet bazë dhe plotësuese 9 1.2.2.Dokumentacioniieksportitpërparadorëzimit 91.2.3.Dokumentacioniieksportitpasdorëzimit 10

1.3.RregullatIncoterms® 11

2. PROCEDURAT DOGANORE GJATË EKSPORTIT 13 2.1. Proceduratezhdoganimit 13 2.2. Proceduraeeksportit 14 2.3. Proceduraezhdoganimittëeksportit 15 2.4. Mbikëqyrja doganore 15 2.5. Dorëzimi i deklaratës të eksportit 16 2.6. Proceduratethjeshtuaradoganore 17

3. DOKUMENTET TREGTARE NDËRKOMBËTARE 19 3.1. Dokumentet për tregti të jashtme 213.2. Çertifikatateorigjinës 22Çertifikatateorigjinësnëbotë 23

3.3. АТА-carnet 26 3.4. TIR-carnet 28

4. FINANCIMI 29

5. MARRËDHËNIET KONTRAKTUALE NË QARKULLIMIN E MALLRAVE DHE SHËRBIMEVE 31

5.1. Marrëveshje tregtare 31 5.2. Llojet e kontratave në tregtinë ndërkombëtare 31

6. PJESËMARRJA NË QARKULLIMIN E TREGTISËVE SË JASHTME 336.1. Proceduratdoganore 35

7. STANDARDE 36

8. BAR KODE 37

5

HYRJE

Kujt i dedikohet ky doracak?

Kydoracakështënë funksion tëmëshumëqëllimevedhemund ti shërbejë çdo subjekt ekonomik që ka interes për të dalë nga kufijtëevenditdhetëshesproduktinetijnëtregjetetreta.

Tregjeterejaparaqesinedhesfidatëreja.Ështënjëgjëtëanalizohetdhetëhulumtohetnësekanevojëpëreksportosejo,cilatjanë avantazhet konkurruese të produktit, a i plotëson standardet, porështëkrejttjetërgjëtënjihenproceduratpëreksportdhedoku-mentacioniinevojshëmpërtransferiminemallravenganjëvendnëtjetrin.Këtoprocedurakufitarekanëpeshënetyre,sinëaspektinekohës së nevojshme për përgatitjen e dokumenteve, ashtu edhe në aspektin e kohës së shpenzuar për transportin e mallrave, ku nën kohëdhekostomerrpjesëedhepritjanëterminaletkufitareecilandikon dukshëm në krijimin e çmimit të transportit.

NëpërputhjemepërmbajtjeneDoracakut,aiofroninforma-cionembimënyrënsesimundtëkryhettransportidhedistribuimidukepërfshirëedhedokumentacioninenevojshëm.

Doracakuofroninformacionembidokumentetenevojshmetregtare që eksportuesi duhet të posedojë për realizimin e pan-dërprerëtëprocedurëssëeksportit.Doracakuofroninformacioneedhembimënyratefinancimit,sidhembiformatemarrëveshjes,standardet e nevojshme për eksport dhe pjesëmarrje në qarkullimin e tregtisë së jashtme.

6

1. TRANSPORTI DHE DISTRIBUCIONI

1.1. Planioperativdhefinanciar

Plani operativ për eksport

Plani operativ për eksport është pjesë e menaxhimit ditor të ekipit përgjegjës për zbatimin e aktiviteteve eksportuese. I njejti duhet t’i përgjigjet disa çështjeve paraprakisht të definuara përsecilin nga operacionet që lidhenme shitjen në tregjet e huaja: çfarë duhet ndërmarrë; nga çkavaret suksesi i aktivitetit; kushështëpërgjegjës;kurduhettëjetëgjithçkagatidhesitëtejkalohenpengesat ose problemet e mundshme?

Plani financiar për eksport

Për të siguruar stabilitetin financiar dhe sigurinë, është enevojshme të hartohet një plan financiar i cili duhet të parashikojëtë gjitha shpenzimet në lidhje me eksportin, së bashku me një buxhet dyvjeçar ose trevjeçarme të cilin dotë mbulohen kostot, si dhe një buxhet kapital. Buxheti kapital shërben për të vlerësuar kostot dhe fitimet sipasobjektivave të eksportit, dhe në të njëjtën kohë është një tregues i matjes

së shpenzimeve dhe të hyrave.

7

Përtëparandaluartejkaliminepaplanifikuartëshpenzimeveqë rrjedhin nga aktivitetet e eksportit, nevojitet një sinergji e përhershme midis planit operativ dhe atij financiar. Është erëndësishmetëdihetseplanifinanciarështënjëngadokumentetqë i nënshtrohen rishikimit nga bankat dhe institucionet e tjerafinanciaregjatëaplikimitpërmbështetjefinanciaregjatëfurnizimitme mjete në lidhje me eksportin.

1.2. Logjistika e transportit gjatë eksportit

Тransporti përfshin lëvizjen e mallrave dhe shërbimeve,dukepërfshirëdërgiminelëndëssëparëtekprodhuesidhelëvizjeneproduktittëpërfunduartekblerësi.

Logjistika përfshinmenaxhimin e ngarkesës,magazinimine materialeve, menaxhimin e produkteve dhe mjeteve. Logjistika gjithashtu përfshin paketimin e produkteve për magazinim dhe distribuim.

Paketimi i produkteve është i rëndësishëm nga aspekti i sigurimit që të njejtit do të arrijnë në mënyrë të sigurtë tek klienti, respektivisht blerësi. Kjo do të thotë se produktet duhet të jenë të paketuar mirë dhe të mbrojtur mekanikisht nga dëmtime të tjera. Ështëerëndësishmeqënëpaketimtëjenëshënuarkarakteristikatepërgjithshme,peshanetodhebruto,destinacioninëtëcilinudhëton,adresaedërguesitosetëagjencisëpërzhdoganim,adresaeportitose terminalit hekurudhor/ajror, si dhe shenjat paralajmëruese gjatë trajtimit të produktit.

Etiketat dhe shenjat e theksuara në paketim duhet të jenë në përputhje me emërtimet në listën e mallrave. Paketimi duhet gjithashtutëpërshtatetmezonatklimatikepërmestëcilaveproduktido të lëviz gjatë transportit, si dhe me rregullat e përshkruara nga shteti i cili është destinacioni përfundimtar i produktit. Etiketimi ihollësishëm i produktit dhe karakteristikave të tij i mundëson konsumatorëve tëbëjnëzgjedhjeneduhurgjatëblerjes.Etiketimi

8

duhet tëpërfshijë të gjitha fjalët, detajet, brendin tregtar, shenjatmbrojtëse,fotomaterialetosesimboletqëlidhenmeproduktin.

Sigurimi i produkteve është edhe një element tjetër që kërkon vëmendje. Gjatë nënshkrimit të kontratave për eksport, ështëenevojshmetëspecifikonisenëcilinmomenttëdistribuimitpërgjegjësiaekujtpërproduktinndërprehet.Sigurimiikargosofronmbrojtje nga rreziqet e distribuimit gjatë transportit ajror, ujor dhe tokësor të produkteve, veçanërisht nëse gjatë transportit përdoret një kombinim i mënyrave të ndryshme.

Organizimi i transportit dhe mënyra e transportit varet nga disafaktorësipastëcilëvemundtëpërdorentrimënyrathemeloretë transportit:

• transporti me ujë (transporti detar, transporti në lumenjë, kanale dhe liqene) - në shumicën e rasteve është mëekonomik (për produktet me madhësi jo standarde) dhe nëtënjëjtënkohëmënyramëengadalshmeetransportit;

• transporti tokësor (rrugë, hekurudha, tubacione):transporti rrugor përdoret kryesisht për dërgim në aeroportet për kargo ose në portet detare, si dhe për transportin kontinental.Transporti hekurudhor gjithashtu përdoret për transport kontinental dhe shpesh është ekonomikishtmekostomëefektiveseairrugor,pornëtënjëjtën kohë është më i ngadalshëm, ku ndikim në masë tëmadhekaedhecilësiaeinfrastrukturës;

• transporti ajror, është forma më e shpejtë dhe më eshtrenjtë e transportit, e përshtatshme për transport në distanca të largëtadhekurproduktetmund tëprishenshpejt ose duhet të dorëzohen urgjentisht.

9

1.2.1. Dokumentacioni i eksportit - dokumentet bazë dhe plotësuese

Aktivitetet eksportuese përfshijnë një dokumentacioninvoluminoz të eksportit. Disa dokumente janë të nevojshme për eksport nëcilindovend,ndërsa të tjeratmund tëkërkohenpërnjë lloj tëcaktuartëproduktitosetëkërkohenvetëmnëdisavendetëcaktuara.Dokumentacioni i eksportit duhet të jetë i saktë dhe preciz, sepse edhe një lëshim i vogël nganjëherë mund të shkaktojë problem gjatë dërgimit të mallrave, duke shkaktuar konfiskimin e mallrave nga institucionet lokale ose kompetente të tregut importues. Përgatitja e dokumentacionit të eksportitzakonisht bëhet nga personat especializuardhekompanitë-agjencionedoganore(shpedicion),poreksportuesikapërgjegjësinëpërfundimtarenëlidhjemedokumentacioninepapërshtatshëm.

Dokumentacioniieksportitklasifikohetnëdykategori:

1.2.1. Dokumentacioni i eksportit para dërgesës i cilipërmban:• fatura;

• listapërpaketim(përçdokontejnerosepaletë);

• deklarimidoganor;

• akreditimi;

• listaemallrave(itërëpaketiidokumenteve);

• licencateksportuese;

• çertifikataeorigjinës;

10

• çertifikataeinspekcionit(vërtetimeveterinaredhefitosanitare);

• dokumente t tjera (në përputhje me kërkesat e akreditimit ose të autoriteteve doganore).

1.2.2.Dokumentacioniieksportitpasdërgimit:

• faturaeverifikuarngashërbimidoganor;

• listaeverifikuarepaketimitngaanaeshërbimitdoganor;;

• njëkopjeeporosisë/akreditivit;

• fatura;

• licencaeeksportit;

• listaemallrave;

• çertifikataeorigjinës;

• çertifikataeinspektimit(nësekërkohet);

• listaemallrave–origjinali(hekurudhor-CIMosepëranije-konosman,transportirrugor-CMRoseTIR);

• deklaracioniieksportit(kopje);

• dokumente të tjera, në përputhje me kërkesat e përcaktuaranëakreditiv.

Një pjesë e madhe e dokumentacionit të nevojshëm pasdërgimitpërfshinkopjetëverifikuaratëdokumentevetënjëjta të cilat përgaditen para dërgimit, kurse dorëzohen edhe dokumente shtesëqëkonfirmojnë se dërgimi është kryernëmënyrë adekuate dhe se i gjithë dokumentacioni i kërkuar është i plotë dhe i saktë.

11

Dokumentet doganore përpilohen në përputhje me standardeteOrganizatësBotëroretëDoganave.Gjatëprocedurësdoganore përdoren dokumentet e përshkruara nga konventat TIR dhe ATA, dokumenti i vetëm doganor - DVD, si dhe dokumentetnacionaletëstandardizuara.

Në varësi të llojit të mallrave që janë objekt i eksportit, mund të kërkohenedhedokumente shtesë.Gjatëeksportit të kafshëve,mallrave me origjinë shtazore dhe nën-produkteve të tyre, porgjithashtuedhefarat,bimëtdheproduktetmeorigjinëbimore,ështëe detyrueshme të posedohet një çertifikatë për sigurinë veterinare dhe fitosanitare. Atesti i produktit shërben si dëshmi se i njejti plotëson standardet e përshkruara ose të kërkuara nga importuesi.

1.3. Rregullat – Incoterms®

Çdo eksportues duhet të dijë se gjatë eksportit të mallrave dheshërbimeve,duhettëzbatohenrregullat–Incoterms®tëOdësNdërkombëtare të Tregtisë (International Chamber of Commerce– ICC) me qëllim që të parandalohen interpretimet e ndryshmetë kushteve të paraqitura në ofertën e eksportuesit, respektivishtdetyrimetesecilëspalënëtransaksionineimport-eksportit.

Rregullat – Incoterms® janë të njohura dhe të pranuarandërkombëtarisht si një standard për tregtinë ndërkombëtare dhe përditësohen rregullisht në përputhje me ndryshimet në kushtet e tregut.

12

PërfshirjaeklauzolavetëIncoterms®(paritetet)nëkontratate shitblerjes, ndjeshëm zvogëlojnë gjasat e keqkuptimeve që mund të çojnë në komplikime ligjore. Me ato përcaktohen detyrimet esecilëspalë,respektivishtcilapalëekontratësështëedetyruartëorganizojë transportin ose sigurimin, kur shitësi ia dërgon mallin blerësitdhecilapalëështëpërgjegjësepërshpenzimet.GjatëkësajduhettëmerretparasyshseIncoterms®nukmbulojnëtransferimine pronësisë së mallrave.

Momentalisht në fuqi janë rregullat – Incoterms®2010 tëcilatjanënëpërdorimqëngaviti2011dhedotëjenëtëvlefshmederinë vitin 2021. Disa nga rregullat zbatohen për çdo lloj të transporti, ndërsatëtjeratireferohenvetëmtransportitdetardhetransportitnë rrugë të brendshme ujore.

Tabela 1: Pasqyrë e klauzolave të Incoterms 2010INCOTERMS® 2010 QUICK REFERENCE CHART

www.phoenixintl.com INCOTERMS® 2010

INCOTERMS® IS A REGISTERED TRADEMARK OF THE INTERNATIONAL CHAMBER OF COMMERCE.  THIS DOCUMENT IS NOT INTENDED AS LEGAL ADVICE BUT IS BEING PROVIDED FOR REFERENCE PURPOSES ONLY.  USERS SHOULD SEEK SPECIFIC GUIDANCE FROM INCOTERMS® 2010 AVAILABLE THROUGH THE INTERNATIONAL CHAMBER OF COMMERCE AT WWW.ICCBOOKS.COM 

Rules for any mode or modes of transport Rules for sea and inland waterway transport

EXW FCA CPT CIP DAT DAP DDP FAS FOB CFR CIF

Ex Works FreeCarrier

CarriagePaid To

Carriage & Insurance

Paid To Delivered at

Terminal Delivered at Place

Delivered Duty Paid

FreeAlongside

ShipFree on Board

Cost & Freight

Cost,Insurance & Freight

SERVICES Who Pays Who Pays Who Pays Who Pays Who Pays Who Pays Who Pays Who Pays Who Pays Who Pays Who Pays

Export Packing Seller Seller Seller Seller Seller Seller Seller Seller Seller Seller Seller

Marking & Labeling Seller Seller Seller Seller Seller Seller Seller Seller Seller Seller Seller

Block and Brace 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1Export Clearance (License,

EEI/AES) Buyer Seller Seller Seller Seller Seller Seller Seller Seller Seller SellerFreight Forwarder

Documentation Fees Buyer Buyer Seller Seller Seller Seller Seller Buyer Buyer Seller Seller

Inland Freight to Main Carrier Buyer 2 Seller Seller Seller Seller Seller Seller Seller Seller Seller

Origin Terminal Charges Buyer Buyer Seller Seller Seller Seller Seller Buyer Seller Seller Seller

Vessel Loading Charges Buyer Buyer Seller Seller Seller Seller Seller Buyer Seller Seller Seller

Ocean Freight / Air Freight Buyer Buyer Seller Seller Seller Seller Seller Buyer Buyer Seller Seller

Nominate Export Forwarder Buyer Buyer Seller Seller Seller Seller Seller Buyer Buyer Seller Seller

Marine Insurance 3 3 3 Seller 3 3 3 3 3 3 Seller

Unload Main Carrier Charges Buyer Buyer 4 4 Seller Seller Seller Buyer Buyer 4 4

Destination Terminal Charges Buyer Buyer 4 4 4 Seller Seller Buyer Buyer 4 4

Nominate On-Carrier Buyer Buyer 5 5 5 5 Seller Buyer Buyer Buyer Buyer Security Information

Requirements Buyer Buyer Buyer Buyer Buyer Buyer Buyer Buyer Buyer Buyer Buyer Customs Broker Clearance

Fees Buyer Buyer Buyer Buyer Buyer Buyer Seller Buyer Buyer Buyer Buyer

Duty, Customs Fees, Taxes Buyer Buyer Buyer Buyer Buyer Buyer Seller Buyer Buyer Buyer Buyer

Delivery to Buyer Destination Buyer Buyer 5 5 5 5 Seller Buyer Buyer Buyer Buyer

Delivering Carrier Unloading Buyer Buyer Buyer Buyer Buyer Buyer Buyer Buyer Buyer Buyer Buyer

Notes: 1 – Incoterms® 2010 do not deal with the parties’ obligations for stowage within a container and therefore, where relevant, the parties should deal with this in the sales contract. 2 – FCA Seller’s Facility – Buyer pays inland freight; other FCA qualifiers. Seller arranges and loads pre-carriage carrier and pays inland freight to the “F” delivery place

3 – Incoterms® 2010 does not obligate the buyer nor must the seller to insure the goods, therefore this issue be addressed elsewhere in the sales contract. 4 – Charges paid by Buyer or Seller depending on contract of carriage. 5 – Charges paid by Seller if through Bill of Lading or door-to-door rate to Buyer’s destination

13

2. PROCEDURAT DOGANORE GJATË EKSPORTIT

2.1. Procedurat e zhdoganimit

Eksporti imallrave nga Republika eMaqedonisë së Veriutkryhet në pajtim me Ligjin për Doganë dhe Rregulloren për Zbatimin e Kodit Doganor. Me procedurën e eksportit, autoriteti doganormiraton produktet vendore që do të eksportohen nga territori doganor i vendit tonë. Eksporti përfshin aplikimine formalitetevepër eksport, masat e politikës tregtare, dhe nëse parashikohet edhe pagesa e detyrimeve të eksportit. Me eksport, mallrat vendore të eksportuara ndryshojnë statusin në mallra të huaja.

Procedura për eksportin e produkteve përfshin këtoproceduradoganore:

• eksportipërfundimtar,respektivishtshitjaeprodukteve;

• eksporti i produkteve të marra nga mallrat ekuivalente nënjëprocedurë të ri-përpunimit (sistemi ipagesës sështyrë), përpara se mallrat e importuara të vendosen në procedurë;

• eksport i përkohshëm në procedurën e eksportit përri-përpunim – eksport i produkteve të destinuara përpërpunimdhekthimnënjëgjendjetëmodifikuar;

• eksport i përkohshëm për kthimin e produkteve në eksportin e pandryshuar – eksport i dedikuar për panaire, pajisje të cilat përdoren për organizimin e ngjarjeve,miratimin e kontratave etj. dhe

• ri-eksport–eksportiprodukteveqëjanëimportuaroseeksport i produkteve që paraprakisht janë magazinuar.

14

2.2. Procedura e eksportit

Procedura e eksportit mund të kryhet nga eksportuesiose përfaqësuesi i tij doganor, respektivisht agjencion doganor(shpedicion),meautorizimtëlëshuarngaeksportuesi.Personiicilidotëkryejëprocedurëneeksportitduhettëketëlejepërkatësepërkryerjeneveprimtarivepërpërfaqësimnëproceduratdoganore,tëlëshuara nga Drejtoria Doganore e Republikës së Maqedonisë së Veriut.

Avantazhi i përdorimit të përfaqësuesit doganor (agjent ishpedicionit) për kryerjene procedurave doganoreështë që këta persona të specializuarkanënjohuripërligjet dhe aktet nënligjore të nevojshme për kryerjen e duhur dhe me kohë të procedurave, komunikimine vazhdueshëm me shërbimet doganore kompetente dhe përvojën e gjerë të punës.

Nëmënyrëqëpërfaqësuesidoganor(agjentishpedicionit)tëpërfaqësojëeksportuesinnëzbatimineproceduravedoganore,ështëenevojshmetëketënjëautorizim,icilimundtëjetënëdisalloje:

• autorizim i drejtpërdrejtë – agjenti merr veprime në emër të dhe për llogari të një personi tjetër, por agjenti i shpedicionit nuk merr përgjegjësinë gjatë paraqitjeseventualetënjëborxhidoganor;

• autorizimindirekt–përfaqësuesimerrveprimenëemërtëtij, por për llogari të një personi tjetër dhe gjatë paraqitjes eventuale të një borxhi doganor, agjenti i shpedicionitdhe eksportuesi marrin përgjegjësinë.

15

2.3. Procedura e zhdoganimit të eksportit

Për produktet që eksportohen, dorëzohet një deklaratë doganore. Produktet vendore të deklaruara për eksport i nënshtrohen mbikëqyrjes doganore nga momenti i pranimit të deklaratës doganore, deri nga dalja nga territori doganor i Republikës sëMaqedonisësëVeriut,meqëllimqëproduktetnëfjalëtëmbetennëtënjëjtëngjendje(llojdhesasi)nëtëcilënataishinnëmomentine pranimi të deklaratës doganore të eksportit.

2.4. Mbikëqyrja doganore

Produktetqëkanëhyrënëprocedurëndoganorenuklirohenpër eksport, përderisa nuk janë të plombuara. Mjetet e transportit në të cilat ndodhenmallrat për eksportmund të pranohen si tëpërshtatshme për plombim vetëm nëse:

• plombat mund të vendosen në to në mënyrë të thjeshtë dheefikase;

• janëtëdizajnuaraqëmallrattëmoshiqenosetëfutenpalënëgjurmëosetëdëmtohenplombat;

• të mos ekzistojnë hapësira sekrete ku mallrat mund të fshihen,respektivishthapësiraedestinuarpërngarkesëtë jetë lehtësisht e qasshme për kontroll nga autoriteti doganor.

Çdo veturë, rimorkio, gjysmë-rimorkio ose kontejner, tëmiratuar për transport nën plombën doganore sipas Konventës TIR do të konsiderohet e përshtatshëm për plombim.

Zyradoganorefillestaremundtëheqëdorëngaplombiminëseme zbatimin emasave tjera,mallratmund të identifikohenmenjëherë dhe lehtësisht sipas përshkrimit të dhënë në deklaratën

16

e eksportit ose në dokumentet tjera shoqëruese.

Përshkrimi imallravemundtëkontribuojënëidentifikimine mallrave kur ai është mjaftueshëm i saktë për të mundësuaridentifikiminelehtëtësasisëdhellojittëmallrave.

2.5. Dorëzimi i deklaratës së eksportit

Deklarata e eksportit dorëzohetme shkrim në formularinDET. Eksportues është një person me vendbanim në RepublikëneMaqedonisë sëVeriutnëemër të cilit ështëdorëzuardeklaratadheicilizotëronmallratoseka të drejta të ngjashme të posedon ato në kohën e pranimit të deklaratës. Kur pronësia ose të drejtat e ngjashme me posedimin e mallrave i përkasin një personi të vendosur jashtë Republikës së Maqedonisë së Veriut nëbazëtëmarrëveshjesecilaështë bazë e eksportit, si eksportues do të llogaritet pala kontraktuese me seli në Republikën e Maqedonisë sëVeriut.

Deklarata e eksportit dorëzohet në zyrëndoganoreecilaështëpërgjegjëse për mbikëqyrjen e vendit ku është regjistruar eksportuesi ose vendit ku kryhet paketimi ose ngarkimi i mallrave për eksport. Nëse mallrat eksportohen me rrugë hekurudhore, postë, ajër ose me rrugë ujore, autoriteti doganor në dalje është autoriteti në të

17

cilinmallrat janëmarrënënnjëkontratë transporti,për transportnë një vend tjetër nga një kompani hekurudhore, shërbim postar, kompani ajrore ose të liqenit.

Për mallrat e eksportuara nga tubacione ose për energjielektrike,autoritetidoganornëdaljeështëautoriteti icaktuarngaDrejtoria Doganore.

Nëse mallrat eksportohen me mjete ose rrethana të tjera që nuk janë përmendur më sipër (transporti rrugor), autoriteti doganor nëdaljeështëautoritetiifunditpërparasemallrattëlargohenngaterritoridoganoriRepublikëssëMaqedonisësëVeriut.

2.6. Procedurat e thjeshtuara doganore

Për të siguruar një lëvizje të shpejtë dhe të pandërprerë gjatë eksportit,mund tëpërdorenedheprocedura të thjeshtuaradoganore, respektivisht zhdoganim lokal. Me këto proceduramundësohetkryerjamëeshpejtëdhemëefikaseeformalitetevetëeksportit, në ambientet e eksportuesit

Nëmënyrëqëtëpërdorenproceduratethjeshtuara,nevojitetnjë evidencë transparente dhe e gjurmueshme i cila mundësonmbikëqyrjetëlehtëdheefikasedoganorembiproceduratezbatuaratë importit dhe eksportit, të mos dorëzohen deklarata vetëm herë pashere,tëplotësohendispozitatpërndalimedhekufizime,tëmosbëhenshkeljeseriozeosetëshumëfishtatëdispozitavedoganoredhe tatimore.

Për këtë qëllim, Drejtoria Doganore e Republikës së Maqedonisë së Veriut ka hartuar Udhëzime për procedurat e thjeshtuara.

(http://www.customs.gov.mk/index.php/mk/biznis-zaednica-mk/carinski-postapki/poednostaveni-postapki)

18

Njëngaformateproceduravetëthjeshtuaradoganoreështëmarrja e statusit të Operatorit të Autorizuar Ekonomik - OAE, i cilaështëdefinuarsinjëoperatorekonomik i cili ështëplotësishti sigurt në aspektin e përmbushjes së të gjitha operacioneve tëndërlidhuradoganoredhepërkëtëarsyekatëdrejtënëbeneficionebrendaterritoritdoganortëMaqedonisësëVeriut,dhenërasteteekzistencës sëmarrëveshjeve për njohjen reciproke të statusit tëmiratuar,qëRepublikaeMaqedonisësëVeriutkalidhurmevendetetjera,gëzonbeneficionenëkuadërtëmarrëveshjevetëarritura.Statusi i OAEmund të miratohet për çdo operator ekonomik qëplotësondisakriteretëpërbashkëtatëpërcaktuaranëdoracakunpër operator të autorizuar ekonomik.

(http://www.customs.gov.mk/index.php/mk/biznis-zaednica-mk/aeo-mk)

19

3. DOKUMENTE NDËRKOMBËTARE TREGTARE

Dokumentet në tregtinë e jashtme që zbatohen në Republikën eMaqedonisësëVeriutjanënëpërputhjemestandardeteUNCTAD(Konferencën e Kombeve të Bashkuara për Tregti dhe Zhvillim),Organizata Botërore e Doganave dhe dokumentet standarde nacionale, ku vlejnë parimet emosdiskriminimit në tregti, parimii transparencës dhe parashikueshmërisë së politikave tregtaredhe parimi i liberalizimit të mëtejshëm dhe qasje gjithnjë më të lehtë në tregje. Në bazë të këtyre parimeve dhe klauzolave, janë miratuarmarrëveshjeme të cilat unifikohen dispozitat e tregtisësë jashtmenëtëgjithavendetnënshkruese,përtransparencëmëtë madhe dhe zvogëlim të barrierave ligjore, nga njëra anë, dhe zvogëliminemundësivepërkufizimine importevedukepërdorurtë ashtuquajturat barriera jo-doganore, nga ana tjetër. Në këtomarrëveshje marrin pjesë:

• Marrëveshjapëranti-damping;

• Marrëveshjapërbarrieratteknikenëtregti;

• Marrëveshjepërvleratdoganore;Marrëveshjapërrregullatpërorigjinënemallrave;Marrëveshjapërproceduratelëshimittëlicencavetëimportit;

• Marrëveshjapërsubvencione;

• Marrëveshjepërmasatsanitaredhefitosanitare.

Disa rajone në botë kanë marrëveshje të veçanta me të cilat vendet nënshkruese të këtyre marrëveshjeve rregullojnëmarrëdhëniet e tyre me parime dhe dispozita ende më liberale, si ASEAN,NAFTA,CEFTA,BEdhetëtjerët.

BashkimiEvropianështëtregumëimadhtregtarnëbotë.

20

Unioniështëtërheqëspërbiznesin,sepsetëgjithashtetetanëtarekanëharmonizuarlegjislacioninpërtëbërëbiznes,kanëratifikuarmarrëveshjet tregtare, tarifat dhe rregullativat doganore. PërkompanitëeRMVqësynojnëtëndërkombëtarizojnëbiznesinetyre,mund të thuhet lirshëm se tregtia në tregjet e vendeve anëtare të BashkimitEvropianështënjëngapjesëtmë të lehta tëbotëspërfillimineshitjessëproduktevedheshërbimeve.

Nëçdofazëtëproceduravedoganorepërdorendokumentetë standardizuara të tregtisë dhe transportit, të ndara në grupe:

• DokumentetNdërkombëtaretëStandardizuara:Dokumentiivetëmdoganor(DVD);Deklaratapërvlerëndoganore;listaPaking;dokumentetkomercialetëtransportit, dhe të dhënat e kontabilitetit që mund të zëvendësojnëdokumentetthemeloredoganore;

• Dokumentet e parashikuara në Konventën për Transportin Ndërkombëtar të Mallrave (TIR) dhe Konventën Ndërkombëtare mbi Importin/Eksportin e Përkohshëm të Mallrave (ATA);

• Dokumenti i standardizuar nacional -Deklaracioni,icilamundtëpërdoretnërastetëcaktuarakurdokumenti i transportit nuk mund të pranohet.

Lloji dhe numri i dokumenteve të cilët ndjekinmallrat nëtregtinëejashtmevarenngaspecifikatetyre,ngarregullativënligjoretë vendit importues, si dhe nga kërkesat e blerësit. Nëse ndonjë dokumentmungon,proceduramundtëngadalësohet,madjeedhetë pamundësojë eksportin, respektivisht importin.

21

3.1. Dokumente për tregti të jashtme

Dokumentet e zakonshme ndërkombëtare të miratuara në legjislacioninevendevetëbotësdhenëpraktikënekompanivejanë:

• kontratatmepartnerin;

• dokumentettregtare;

• dokumentetetransportit;

• dokumentet e sigurimit dhe

• dokumentet doganore.

Dokumentet tregtare i ndjekin mallrat nga vendi i eksportit derinëdestinacioninpërfundimtardhemësëshpeshtiireferohenpërshkrimit të produkteve që eksportohen. Grupi i dokumenteve tregtarepërfshindokumentetemëposhtme:

• Fatura tregtare – kjo është një llogaritje që lëshohet nga shitësi i mallrave/produkteve dhe e njejta i përmban dokumentet e mëposhtme:

1. dataelëshimitdhenumriikontratëstëcilitireferohetfatura;

2. sasiaemallrave;3. përshkrimidhekarakteristikatemallrave;4. çmimi njësi i shprehur në monedhën dhe masën e

njësisësërënëdakord;5. vleratotaleemallravenëvalutënerënëdakord;6. numrinefaturaveproformaletëmiratuara

paraprakishtngablerësi;7. emri i vendit të eksportit dhe shenjat e mjeteve të

transportitmetëcilatdotëbartenmallrat;

22

8. paritet në përputhje me dispozitat e rëna dakord të Incoterms,dhe

9. udhëzimet për pagesën e mallrave

Elementetembeturatëfaturësvarenngallojetemallravetëpërcaktuaranëkontratë.

• fatura komerciale;

• fatura pro-formale;

• specifikiminemallrave;

• çertifikataecilësisë;

• fletë-dërgesa.

3.2.ÇertifikatateOrigjinës

Çertifikatat e origjinës janë dokumente ndërkombëtaretregtaretëcilatpërdorenpërtëpërcaktuarorigjinënemallravepërnevojat dhe arsyet zyrtare, komerciale dhefinanciare. Praktikisht,çdo vend në botë merr parasysh origjinën e mallrave të importuara kurështëenevojshmetëpërcaktohetsecilatdetyradhedetyrimerrjedhin nga malli ose, në disa raste, a mund të importohen ligjërisht ato mallra. Çertifikatat e origjinës vërtetojnë që mallrat në njëdërgesë të veçantë janë tërësisht të prodhuara dhe përpunuara në një vend ose vend të origjinës.

Në këtë grup të dokumenteve marrin pjesë:

• Çertifikata komerciale dhe jo-preferenciale e origjinës -Certificate of origin

• çertifikatapreferencialeeorigjinësFORM A.

Me nënshkrimin e Marrëveshjes së Stabilizim Asociimitndërmjet Republikës së Maqedonisë së Veriut dhe komuniteteveEvropiane dhe shteteve-anëtare të saj, lëshimi i çertifikatave EUR

23

1, kaloi në kompetenca të Drejtorisë Doganore të Republikës sëMaqedonisësëVeriut.Kjoprocedurëuprezantuaedhenëtëgjitharepublikatetjeraish-Jugosllave.

PartneritetindërmjetOdësEkonomikeBotërore (ICCWCF)meOrganizatënBotërore tëDoganave (WCO)datonngaviti1950dheu forcuamëpasmeMemorandumin eMirëkuptimit (MOU), inënshkruarnëqershor1996nëHongKong.ICCpunonngushtëmeDoganënpërmesveprimtarive lehtësuesekomerciale tëWCF-së–ATACarnet,ÇertifikataeOrigjinës (CO),sidhePolisae ICC-sëdhepunonpëravokiminepronësintelektuale,falsifikimitdhepiraterisë,dhe taksat dhe çështjet ne lidhje me transportin.

3.2.1.Çertifikatateorigjinësnëbotë

Odat luajnë një rol të rëndësishëm si palë të treta të besuara, të cilat sjellin siguri, integritet, neutralitet dhe paanësinëlëshimineçertifikatavetëorigjinës.Nëbotërrethdymijëodatregtareofrojnëmëshumëse12milionçertifikatatëorigjinës çdovit! Çertifikimiështënjëpërgjegjësi emadhepër odat që marrin autorizim nga qeveritë në secilin vend. Sipas studimit botërormbi Çertifikatat eOrigjinës për vitin 2009,çertifikatatelektroniketëorigjinësnjihenngaautoritetetnacionaletë 29 vendeve në mbarë botën.

NëseOdakandonjëdyshimnëlidhjemesaktësinëeçertifikatëssëorigjinës,ajonukështëedetyruar të lëshojëçertifikatën.Nësekarastetëmashtrimit,duhettënjoftohenautoritetetpërkatëse.Nërastetëtilla,duhettëndiqetudhëzimiiFederatësBotëroretëOdavepërÇertifikatateOrigjinës.

Formaeçertifikatavetëorigjinësështëenjëjtënëtëgjithashtetet-anëtaretëBE-së,pornumriikopjeveështëindryshëmsipasgjuhëssëpërdorurnëçdovend.Për shembull,OdaeBarcelonës

24

ofron një çertifikatë nëpesë gjuhë, në Francëçertifikata është në dygjuhë.

Çertifikatat eorigjinës kanë çmime të ndryshme,tëpërcaktuaranga secila Odë Tregtaredhe ndryshojnë nga një vend në tjetrin. Çështjet në lidhje me çmimet mbulohenngaWCFWCC-NjësiapërBashkëpunimme Çertifikatat eOrigjinës. Për shembull, në disa shtete me oda publike-juridike, çmimetmund të jenë dukshëm më të ulëta se sa në odat private-juridike.Nëvendetëcaktuara,doganatkanënjë çmim të përcaktuarligjërishtqëmundtëpaguhetpërçertifikatateorigjinës.

Italia dhe Britania e Madhe kanë përvojë të ndryshme nga procedurat standarde në të gjitha shtetet anëtare të BE-së.Rregullat italiane nuk e pranojnë deklaratën e origjinës si dëshmi të origjinësjashtëBE-sëdhevetëmnjohinçertifikatënjo-BEtëorigjinës(lëshuar nga organizata jo-BE) ose zhdoganimin. Në Britaninë eMadhe,pranohetdeklarataeorigjinëssëfurnizuesitnëmungesëtëçertifikatëssëorigjinësjo-BE,pordeklarataduhettëvërtetohetnganjë noter ose e ngjashme.

Në Turqi nuk ka asnjë kopje të çertifikatave. Ekziston njëtreplikat të çertifikatave të origjinës që përdoret në Turqi, kuvetëmfaqjaeparëështëegjelbër,kursetë tjerat janëtëbardha.

25

Odat lokale në Turqi kërkojnë dokumente mbështetëse, siç është raporti i kapacitetittë prodhuesit për të provuar se prodhuesi mund ta prodhojë atë produkt.

Përfitimet epërdorimittëçertifikatësarabejanëseofronsigurise të gjitha kërkesat e importit për mallrat do të përmbushen. Çertifikatat epërbashkëta arabe janë të përshtatshme për çdo eksport në vendet e Ligës Arabe, por nëse aplikantikërkonnjëEU-Çertifikatë për eksportnë një vend arab, aplikanti duhet të nënshkruajë një letër të dëmshpërblimit për Odën (mund të siguron tekst, nëse është e nevojshme) para se ta përdorë njëEU-Çertifikatë.

Peru,sipërfituesiskemëspreferencialetëZvicrës,lëshonnjëçertifikatëtëorigjinësFormulariApërproduktedheorigjinë.Kolona12eFormularitAtregonvendin(Peru)kuproduktiështëprodhuardhe kjo do të thotë se është në përputhje me origjinën.

Kanadajaepranonfaturëneeksportittëofruarngaaplikantisi dëshmi e mjaftueshme e origjinës. Në mungesë të faturës sëeksportitkërkohetnjëdokumenttjetërautentik,siçështëçertifikatatej-oqeanike(ehuaj)eorigjinësngaodattej-oqeanike(tëhuaja)tëtregtisë ku prodhohen mallrat.

26

3.3.АТА-Carnet

ATA-Carnet është një dokument i thjeshtë ndërkombëtardoganor që përdoret për të lehtësuar importimin e përkohshëm në një vend të huaj, me një periudhë vlefshmërie prej një viti.Thjeshtësimiiprocedurësdoganorenëkuptonnjëdokumenttëvetëmpër të gjitha transaksionet doganore (eksport i përkohshëm, transit, importipërkohshëm,ri-eksportdheri-import).Pagesaedetyrimevedoganore dhe detyrimeve të tjera, taksave apo depozitave, që është ezakonshmepërimportiminepërkohshëmnëvendetëcaktuara,bëhetepanevojshme.VlefshmëriaeATA-Carnetderinënjëvitlejonpërdoriminesajtëshumëfishtëpërimporttëpërkohshëmnënjëose më shumë vende anëtare të zinxhirit ATA.

Përdoganat,ATA-Carnetdotëthotëmëpakadministrimdhesigurisedotëpaguhendetyrimeteimportit,nësenukvjenderinëri-eksport.ATA-CarnettëlëshuarangaOdaEkonomikeeMaqedonisësëVeriutvlejnëpërtëgjitha78shtetetnëbotëqëekanëpranuarKonventënNdërkombëtarembiImportetePërkohshmengaEvropa,Amerika,AziadheAfrika.

Përdoruesit e ATA-Carnet janë kompanitë, tregtarët, ekspozuesit në panaire tregtare, udhëtarët komercialë dhe njerëzit e biznesit që duan të zgjerojnë tregjet e tyre, të promovojnë kontaktet e biznesit dhe të rrisin konkurrencën në tregjet e huaja duke paraqitur mostrat e tyre, duke përdorur pajisje profesionale dhe shkencore, materiale pedagogjike dhe kështu me radhë.

ATA-Carnet përdoret gjithashtu nga arkitektë, kirurgë,inxhinierë, piktorë, muzikantë, aktorë, kinologë, mbarështues të kuajvedheshumëtëtjerë.Gjatëtridhjetëvitevetëfundittëaplikimit,ATA-Carnet u tregua si njëmjet i pashmangshëm për të kursyerkohëdhepara.MendihmëneATA-Carnet importohenmallrapërpërdorim të gjërë: kompjutera, vegla, kamera, video dhe pajisje zyrash, rroba, piktura, lazer, makineri industriale dhe bujqësore, etj.

27

Në të njëjtën mënyrë, mund të importohen përkohësisht edhe kuaj, qen, instrumente muzikore, pajisje teatrore dhe kostume.

Në bazë të ATA-Carnet nuk duhet të importohen mallrat të cilat lehtësisht prishen, mallra të destinuara për përpunim ose riparim. Importi i përkohshëm i mallrave në bazë të ATA-Carnet i referohetmallrave që do të rieksportohen në të njëjtën gjendje sikurse është importuar.

Carnet-atqëmënuk do të përdoren, ose të cilave vlefshmëria u ka skaduar, duhet t’i kthehenOdësme tëgjithafletëtepërdoruradhetëpapërdorura.

28

3.4.ТIR-carnet

KonventambiTransportinNdërkombëtartëMallrave(TIR-“Transports Internationaux Routiers” ose “Konventa Ndërkombëtare e Transportit Rrugor”) është një marrëveshje multiraterale që mundëson të thjeshtohen dhe harmonizohen formalitetetadministrative të transportit ndërkombëtar rrugor. Konventa TIR krijon një sistem tranziti doganor ndërkombëtar me një mundësi maksimale për transferimin e mallrave. Transporti kryhet nëautomjeteosekontenierëtëmbyllur;ngazyradoganoreenisjesnënjëvend,derinëzyrëndoganoretëdestinacionitfinalnënjëvendtjetër pa nevojë për kontrolle të gjëra kufitare dhe afatgjata përkufijtëendërmjetëm.Nëtënjëjtënkohë,autoritetevedoganoreusigurohengarancitëenevojshme.

Sistemi TIR jo vetëm që mbulon tranzitin doganor rrugor, por një kombinim është i mundshëm me mënyrat e tjera të transportit, siç është hekurudha, transporti ujor në brendësi dhe transporti detar.

29

4. FINANCIMI

Gjatë eksportit, kompanitë zakonisht ballafaqohen meçështjetemëposhtme:kur tëkërkojnë fondeshtesë; cilatburimefinancimi janë në dispozicion dhe në cilat kushte? Pyetja më eshpeshtë është se si të sigurojnë mbrojtje kundër rrezikut?

Njëngaopsionetpërsigurimine fondeveështëkreditimi përmesinstitucionevefinanciarebankarenëtregunebrendshëm,për çkaështëenevojshme tëpërgatitetnjëplanfinanciardhe tëketënjëpasqyrëtëqartëtëhyrjesdhedaljessëfondeve.

Në marrëveshjet e eksportit, shpesh përdoret – akreditivi dokumentar, që ka një histori të gjatë të aplikimit në tregtinë ndërkombëtare dhe konsiderohet si një nga instrumentet më të sigurta për pagesën e kërkesave në transaksionet ndërkombëtare. Akreditivisiguronnjë llojgaranciedhesiguripëreksportuesitdheimportuesit, pasi që të dyja palët mbështeten në banka që janë përgjegjësepërtëkontrolluardokumentacionineplotëdhekushtetedorëzimitdhegarantojnëpagesënefondeve.Përkëtoarsye,gjatërealizimit të marrëveshjeve të reja me klientë të rinj, akreditivi është një nga mënyrat më të sigurta për realizimin e eksportit, por edhe pagesa në të njëjtën kohë.

Gjatëprocesittëpagesës së dokumenteve, pas dorëzimit të produkteve, eksportuesi dorëzon një urdhër në bankën e tij me qëllim që të paraqesë në bankën e importuesit të gjithë dokumentacionin e plotë të eksportit, duke kërkuar që i njejti t’iparaqitet importuesit me qëllim të pagesës me kohë. Kur dorëzon dokumentet, eksportuesi është i detyruar të specifikojë kohëndhe kushtet në të cilat dokumentacioni duhet t’i bashkëngjitetimportuesit.Krahasdokumentacionittëpagesës,eksportuesiduhettëparaqesënëbankëgjithashtulistënemallrave-konosmanin,nëtëcilntregohetqartëseatojanëobligimiblerësittëmallrave.Bankae eksportuesit do të përcjellë tërë dokumentacionin nëbankën eklientit/importuesit.

30

Në shumë raste, importuesi nga eksportuesi mund të kërkojë njëofertëmeafatetëcaktuaratëkreditimit,respektivishtpagesë të shtyrë. Kërkesa për produktin e eksportuesit, çmimi i produktit dhe vlerësimi i importuesit për atë se sa ka nevojë eksportuesi për atë biznes në atëmoment, janë faktorëtmë të rëndësishëmqëpërcaktojnënësekjometodëepagesësdotëjetësubjekt injëkontrate ose jo. Në këtë mënyrë të pagesës, eksportuesit do t’i transferohenmjete, vetëmpasiai të ketë dorëzuar mallrat, me faturën dhe dokumentacionintjetër të eksportit, duke përfshirëedhelistënemallrave.Kjo metodë e pagesës është e ngjashme me metodën e pagesës së shtyrë në tregun e brendshëm, ku pikënisja është besimi se përdoruesi përfundimtar do të transferojëfondet pas një periudhe tëcaktuar.

Nëse klienti nuk dëshiron të marrë në konsideratë mundësinë e pagesës së pjesërishme, prej në fillim mund të konsiderohetedhemundësiae faktoringut,njëshërbimqëmundësonshitjeneprodukteve dhe shërbimeve me pagesë të shtyrë, ku një pjesë e fondeve(80%)tëprezantuaranëfaturëmerrenmenjëherë.Faktoringështë një kombinim i mbrojtjes kreditore, regjistri i kërkesave, pagesa e kërkesave dhe mbështetja financiare për kompanitë/shoqëritëtregtaremeveprimtaritëregjistruarnëvendecilaeksportonmallradhe shërbime me pagesë të shtyrë, më pak se 180 ditë.

31

5. MARRËDHËNIET KONTRATUESE NË QARKULLIMIN E MALLRAVE DHE SHËRBIMEVE

5.1. Marrëveshje tregtare

Gjatë punës së tyre, subjektet tregtare hyjnë në qarkullimin ligjor çdo ditë dhe lidhin lloje të ndryshme të marrëveshjeve. Dinamikanë të cilën kryhetqarkullimi imallravedhe shërbimevenë mënyrë të pashmangshme çon në një rritje të vazhdueshme të aktiviteteve tregtare. Aktivitetet e qarkullimit tregtar mund të ndahen në dy pjesë themelore:

• marrëveshjet tregtare si punë në qarkullimin tregtar, dhe

• çështjet bankare, si punë në qarkullimin me para.

Miratimi i marrëveshjeve tregtare është një praktikë e përditshme në funksionimin e subjekteve tregtare. Por, jo çdokontratë që miratohet nga kompanitë është një marrëveshje tregtare, sepse përveç tregtare, kompanitë gjithashtu miratojnë edhe lloje të tjera të kontratave që nuk mund të vendosen nën kategorinë e marrëveshjeve tregtare.

5.2. Llojet e marrëveshjeve në tregtinë ndërkombëtare

Ligji në RMV njehmë shumë lloje të marrëveshjeve, mestë cilave mund të bëhet dallimi në marrëveshjet e detyrueshmeligjore dhe tregtare, por të gjitha rregullohen me një dispozitë të vetme ligjore -LigjinmbiMarrëdhënietObligative.Megjithatë,për

32

funksionimnëqarkullimine tregtinësë jashtme,përmenaxhimine suksesshëm të biznesit dhe orientimin eksportues të kompanive, marrëdhëniettregtareshpeshkalojnëkufijtëenjështeti.

Në marrëveshjet me element të huaj, shpesh shtrohet pyetja secilaedrejtëdotëjetëligj-dhënësenëselindnjëmosmarrëveshjenërast të shkeljes së një marrëveshje të tillë. Prandaj, këto marrëveshje përmbajnëedhenjëklauzolëpërligjinnëfuqiqëpërcaktonsecilaedrejtë do të zbatohet në rast të një mosmarrëveshjeje lidhur me atë kontratë. Kjo çështje në vendin tonë rregullohet me Ligjin për të Drejtën Ndërkombëtare Private.

Për marrëveshjet, ligji i aplikueshëm është ai që zgjidhet nga palët kontraktuese, përveç nëse përcaktohet ndrysheme ligj osememarrëveshjendërkombëtare.Palëtmundtëpërcaktojnëligjineaplikueshëm për të gjithë marrëveshjen ose vetëm për një pjesë të saj. Nëse nuk zgjidhet asnjë ligj i aplikueshëm, për kontratën është i aplikueshëmligjiishtetitmetëcilinkontrataështënëmarrëdhënienmë të ngushtë.

Subjektet gjithnjë avokojnë që mosmarrëveshjet të zgjidhen para gjykatës në shtetin e tyre, duke vënë në dyshim paanësinë dhe pavarësinë e gjykatës së shtetit të palës tjetër kontraktuese. Për të shmangur fenomenet e tilla, në ligjin modern gjithnjëmëaktuale, veçanërisht në aspektin e marrëdhënieve tregtare, është që mosmarrëveshjet të zgjidhen me arbitrazh.

Arbitrazhi është një mënyrë alternative e zgjidhjes së mosmarrëveshjeveqëlejonzgjidhjemëefikasedhemëekonomiketë mosmarrëveshjeve në lidhje me gjykatat shtetërore. Pagesa e shpejtëekërkesave,shmangiaeformalitetevestriktetëprocesevegjyqësore dhe konfidencialiteti gjatë procedurave janë një ngakarakteristikatearbitrazhit,tëcilatkomunitetiibiznesitikanjohursi të dobishme për tejkalimin e mosmarrëveshjeve që lindin në operacionet e përditshme të kompanive dhe për krijimin e njëmjedisitëfavorshëmafarist.

33

6. PJESËMARRJA NË QARKULLIMIN E TREGTISË SË JASHTME

Qarkullimi në tregtinë e jashtme të Republikës së Maqedonisë sëVeriutështënëpërputhjemedispozitateKoditDoganor,Ligjitpër Tarifa Doganore, Rregulloren për Zbatimin e Ligjit Doganor,dispozitadhemarrëveshjetjeraqëRepublikaeMaqedonisësëVeriutkamiratuar.Vlentëpërmendenmarrëveshjetndërkombëtarepërshmangienetaksimittëdyfishtë.

https://www.finance.gov.mk/mk/node/385

dhepërnxitjendhembrojtjenreciproketëinvestimeve

https://www.finance.gov.mk/mk/node/4842

Ligji Doganor rregullon të drejtat dhe detyrimet e personave (fizikë dhe juridikë) dhe të autoriteteve doganore në lidhje memallrat në qarkullimin rrugor dhe të mallrave midis territorit doganortëRepublikëssëMaqedonisësëVerioutdheterritorevetëhuajadoganore,kursemeLigjinmbiTarifatDoganorepërcaktohenrregullat për mënyrën e llogaritjes të detyrimeve doganore, sistemin e emrave të mallrave të importuara dhe të eksportuara në vendin tonë,numratetarifavedhekodettariforedhetarifatdoganoretëaplikueshme.

Drejtoria Doganore është përgjegjëse për zbatimin e rregullave doganore, respektivisht për mbikëqyrjen doganore, kontrollin doganor dhe zhdoganimin e mallrave. Sipas nevojës së kohës së re në lidhje me gjetjen e zgjidhjeve që do të kursenin kohë dhemjetefinanciarepërklientët,uvendosnevojapërdigjitalizimineinstitucioneve.

Në fushën e operacioneve të tregtisë së jashtme, 16institucionenështetpërdorinsisteminelektronikEXIM që është një one-stop-shop sistempër import, eksport dhe tranzit tëmallrave

34

dhe kuotave tarifore. I njejti përmes opcionit “Kërko” mundësonkërkimsipasnumrittarifortëmallravedhejepinformacionnëlidhjemeatësecilat licenca janë tënevojshmepër import,eksportosetransit,kursemeopcionin“kuotatarifore”,nën“sasitëpërcaktuaratëkuotavetarifore”,informonpëratësecilatkuotatariforedhengacilatvendejanënëdispozicionpërzbatim.

NëpërputhjemefunksionalitetinesistemitelektronikEXIM,kompanitë mund të paraqesin në mënyrë elektronike kërkesat e tyrepër licenca të importit, eksportitdhe tranzititdhemund tëmarrin licencat specifike nëmënyrë elektronike nga institucionetkompetente. Përmes sistemit, aplikantët mund të monitorojnë statusin e përpunimit të kërkesave të tyre, deri në miratimin e tyre përfundimtar.

Përmes EXIM, importuesit gjithashtu kanë mundësinë tëparaqesin kërkesa në mënyrë elektronike për ndarjen e kuotave tarifore të disponueshme sipasmarrëveshjeve tregtare të lidhuranga Republika eMaqedonisë së Veriut. Kuotat e tarifave në bazaditore ndahen sipas parimit “ kush vjen i pari, i pari shërbehet”.

35

6.1. Procedurat doganore

Për mallrat që i nënshtrohen kontrollit doganor zbatohen proceduratemëposhtmedoganore:

Tranzit - me procedurë tranzitore lejohet lëvizja nga një vend në tjetrin në kuadër të territorit doganor nën kontrollin e autoritetitdoganor.Lëvizjettranzitorekryhensipasproceduravetëpërcaktuaranë*DoracakunpërProcedurënTranzitorengaDrejtoriaDoganoreeRepublikëssëMaqedonisësëVeriut.

Importi - Mallrat që kanë hyrë në territorin doganor inënshtrohenmbikëqyrjesdoganoreqëngamomentiifutjessëtyre.Mallrat e tilla mund t’i nënshtrohen kontrollit nga autoriteti doganor nëpërputhjemedispozitatnëfuqi.Mallratmbesinnënmbikëqyrjedoganore për aq kohë sa është e nevojshme për të përcaktuarstatusin e tyre doganorë.

Eksporti - me procedurën e eksportit, autoriteti doganormiraton mallrat vendore që do të eksportohen nga zona doganore. Eksportet përfshijnë aplikimin e formaliteteve të eksportit,masate politikës tregtare dhe, nëse është e zbatueshme, pagesën e detyrimeve të eksportit. Me eksport, mallrat vendore të eksportuara ndryshojnë statusin në mallra të huaja.

Deklarata e eksportit -përmallrateeksportuaralëshohetnjë deklaratë doganore e eksportit, me shkrim në formularinDVD.Deklarata e eksportit depozitohet në zyrëndoganore, e cilaështë përgjegjëse për mbikëqyrje në vendin ku është regjistruar eksportuesi ose në vendin ku është kryer paketimi ose mbi mallrat për eksport.

36

7. STANDARDE

Standardetdheçertifikatatjanëçelësiikonkurrueshmërisëndërkombëtare të produktit.

Kurstandardidhecilësiaeçertifikuarenjëproduktilidhennëmënyrëkognitivemenjëfirmëtëcaktuartregtaraosenjëzonëtëcaktuar(vend),bëhetfjalëpërproduktettëbrenduara.

Standardizimi i produkteve dhe shërbimeve në Republikën eMaqedonisë së Veriut rregullohetme Ligjin për Standardizim, icilirregullonsisteminestandardizimittëprodukteve,mallravedheshërbimeve(“GazetaZyrtareeRepublikëssëMaqedonisësëVeriut”nr. 54/2002, 84/12, 23/13, 41 / 14, 53/16 dhe 83/18 “)

Përeksportnështetet-anëtaretëBE-së,ështëedetyrueshmetëposeohetnjëCE-Çertifikatëpërkontrollineprodhimittëfabrikës.Me këtë çertifikatë, produktet kanë shenjën “CE” dhe e njejtadëshmon që tek ai produkt janë zbatuar direktiva që përmbushin kërkesatthemeloretëBE-së(përshëndetindhesigurinë,vlerësiminekonformitetitpërdokumentacionintekniksidëshmitëkonformitetit).

Organi nacional i standardizimit në vendin tonë ështëInstituti i Standardizimit i Republikës së Maqedonisë së Veriut (www.isrm.gov.mk).

37

8. BAR KODET

Funksioniprimar ibarkoditështëtëtransferojëtëdhënatnga vendi ku produkti origjinon në vendin ku përdoren të dhënat. Bar kodi është një lidhje jetike në zinxhirin e komunikimit në çdo aplikacionsoftuerik.Meqëllimtëvendosjessëproduktitnëshitjemepakicëosepërt’ueksportuar,duhettëketënjëbarkod.

Identifikimi dhe etiketimi me simbolin e njësisë tregtaremundëson automatizimin e shitoreve me pakicë, pranimin eprodukteve, menaxhimin e rezervave.

Numrateparaqiturnëformatinebarkodevemundësojnëpërfshirjenautomatiketëtëdhënavenësecilënpikëtëhyrjesdhedaljes së njësisë.

Bar kodet shtypen së bashku me informacionet tjera tëdhëna në paketim ose etiketa ngjitet në njësinë e linjës së produktit.

38

Strukturatetëdhënaveqëofrohen,garantojnëstatusinuniknëmbarëbotënnëkuadërtëfushavepërkatësetëaplikimit.

Barkodetkanëdomethëniesubstancialeedhenëkursimetnëtëgjithëprocesinezinxhirittëfurnizimitngaaspektiigjurmimittë produktit si përpara dhe pas.

“GS1 Maqedoni” është organizata e vetme e autorizuar nga “GS1”–ZyraGlobalepërcaktimindhemenaxhiminebarkodevenëterritorineRepublikëssëMaqedonisësëVeriut.

Për të marrë një bar kod për njësi tregtare (produkte ose shërbime), kompania duhet të anëtarësohet në “GS1 Maqedoni” (www.gs1mk.org.mk). Pas anëtarësimit, duhet të kalohen dhjetë hapa për të përdorur bar kodin e marrë nga “GS1 Maqedoni”.

Broshurë për Eksport

Udhëzime dhe këshilla për eksport më të shpejtë dhe më të lehtë dhe dalje në tregjet e huaja

СТОПАНСКА КОМОРА НА МАКЕДОНИЈА

ECONOMIC CHAMBER OF MACEDONIA

ISO 9001:2015

T