PREPORUKE ZA ISHRANU I ZAŠTITU OD BOLESTI I ŠTETOČINA JEDNORODNIH SORTI MALINE ZA PODRUČJE BiH

(2010-2011)

Za projekat FARMA priredili:Prof. dr Mirsad Kurtović i Adnan Maličević dipl. ing. agr

UPUTSTVO ZA KORIŠTENJE OVOG MATERIJALA

sve preporuke u okviru ovog materijala isključivo se odnose na jednorodne/dvogodišnje/one • koje plodonose samo jednom tokom godine u periodu juni-juli sorte maline (vilamet, miker, tulamin, glen ample i dr.);u ovkiru preporuka u prvom dijelu predstavljene su fenofaze rasta i razvoja dvogodišnje maline • tokom godine na primjeru zasada starijeg od jedne godine, koje služe proizvođačima kao vodilja prilikom određivanja tačnih momenata za aplikaciju određenog hemijskog sredstva ili đubriva. Prema tome, obratiti pažnju na ovaj dio kako bi se na osnovu postojećih fotografija za svaku pojedinačnu plantažu odredio momenat nastupanja određene fenofaze;drugi dio podrazumjeva orjentacioni program zaštite maline od bolesti i štetočina, gdje su • navedene najuobičajenije bolesti i štetočine maline, te hemijske metode suzbijanja istih. Prilikom korištenja ovog programa obavezno pročitati rubriku ¨važne napomene¨, obzirom da se neka prskanja mogu izostaviti ako za to nema potrebe;treći dio podrazumjeva ilustrativni prikaz simptoma najčešćih bolesti i štetočina maline, kako • bi proizvođači mogli prepoznati iste, te adekvatno postupiti prilikom suzbijanja istih. U ovom dijelu takođe su navedena i dodatna pojašnjenja za jednu od najdestruktivnijih bolesti maline modernog doba trulež korijena izazvanu Phytophthorom, te za dvije štetočine koje pojedinih godina mogu imati veliki uticaj na uspješnu produkciju maline. U okviru ovog dijela ilustrativno su predstavljeni određeni poremećaji izazvani od strane klimatskih faktora i pogrešne aplikacije hemijskih sredstava - herbicida, te opći principi integralne zaštite maline;četvrti dio predstavlja šablon za izradu programa đubrenja maline tokom godine na osnovu • kojeg svaki proizvođač može izraditi svoj vlastiti za određenu plantažu. U okviru ovog dijela nalazi se i ključ za determinaciju nedostatka određenih biljnih hranjiva na osnovu simptoma koji se usljed istog manifestuju na listu, te slike simptoma nedostatka određenih hemijskih elemenata na listu maline.

PREPORUKE ZA ISHRANU I ZAŠTITU OD BOLESTI I ŠTETOČINA JEDNORODNIH SORTI

MALINE ZA PODRUČJE BiH(2010 - 2011)

Štampanje ovog materijala omogućio projekat USAID/SIDA Farma

Za potrebe projekta Farma priredili:Prof. dr Mirsad Kurtović i Adnan Maličević dipl. ing. agr

Poljoprivredno-prehrambeni fakultet Sarajevo

Septembar, 2010 godine

RA

ZVO

J P

UP

OLJ

KA

FENOFAZE RASTA I RAZVOJA RODNIH IZDANAKA KOD DVOGODIŠNJIH SORTI MALINE (miker, vilamet, tulamin) TOKOM GODINE (malinjak stariji od jedne godine)

MIROVANJEINTENZIVNO BUBRENJE

PUPOLJAKAVIDLJIVI ZELENI

VRHOVI PUPOLJAKA

PERIOD MIROVANJA DO ZELENI

VRH, ODNOSNO POČETAK

VEGETACIJE(u našim klimatskim uslovima kraj marta

početak aprila)

RA

ZVO

J L

ISTA

I

PLO

DO

NO

SNIH

MLA

DA

RA

PO

JAV

A N

OV

IH

IZD

AN

AK

A I

Z P

UP

OLJ

AK

A

U B

AZI

BIL

JKE

I N

A

KO

RIJ

ENU

RA

ZVO

J C

VA

STI

PERIODPRIJE

CVJETANJA - sve dok se cvjetovi ne

otvore -(u našim klimatskim uslovima do sredine

maja)

POJAVA PRVIH LISTOVA

PRVI LIST FORMIRAN

DRUGI LIST FORMIRAN (5 cm bočnog prirasta)

9 ILI VIŠE LISTOVA FORMIRANO (20 cm i više

plodonosnog mladara)

10 cm NOVOG IZDANKA IZNAD ZEMLJE

15 cm NOVOG IZDANKA IZNAD ZEMLJE

VRIJEME UKLANJANJA PRVE SERIJE NOVIH IZDANAKA

PRVI CVJETNI PUPOLJCI VIDLJIVI(još uvijek zatvoreni)

LATICE CVIJETA SE IZDUŽUJU

(cvjetni pupoljci zajedno u jednoj cvasti)

PETELJKE CVIJETA SE IZDUŽUJU

(odvajaju se pojedinačni cvjetni pupoljci)

POJEDINAČNI CVJETOVI SE POVIJAJU,

DJELOMIČNO CRVENKASTO OBOJENI

LATICE (BIJELE) VIDLJIVE, CVJETOVI JOŠ

UVIJEK ZATVORENI(veoma kratka faza)

CV

JETA

NJE

PERIOD CVJETANJA

(u našim klimatskim uslovima od sredine maja

do početka juna u zavisnosti od

sorte)

PRVI CVJETOVI OTVORENI

POČETAK CVJETANJA: oko 10% cvjetova

otvoreno ili izblijedilo

30% CVJETOVA OTVORENO ILI IZBLIJEDILO

PUNO CVJETANJE: najmanje 50%

cvjetova otvoreno ili izblijedilo

KRAJ CVJETANJA: većina cvjetova

pobijelila, vidljivi prvi plodovi

standardna tehnologija uzgoja maline podrazumjeva uklanjanje prve serije novih izdanaka u rodnim zasadima obično kada su isti 20 cm visine

POČETAK BUBRENJA PUPOLJAKA/POČETAK

VEGETACIJE

RA

ZVO

J P

LOD

A

PERIODPRIJE

BERBE/ZELENI

PLODOVI(u našim

klimatskim uslovima prva polovina juna)

10% PLODOVA FOMIRANO

30% PLODOVA FORMIRANO

50% PLODOVA FOMIRANO

70% PLODOVA FOMIRANO

VEĆINA PLODOVA FOMIRANA

SAZR

IJEV

AN

JE P

LOD

A

PERIODBERBE(u našim

klimatskim uslovima prva

polovina juna do druga polovina jula u zavisnosti od sorte - treba

znati da miker oko 7 dana uobičajeno kasnije sazrijeva u odnosu na vilamet)

PRVI PLODOVI DOSTIGLI PRAVU

VELIČINU

POČETAK ZABOJENJA PRVIH

PLODOVA

NAPREDOVANJE RAZVOJA BOJE KOD

PRVIH PLODOVA

POTPUNO ZRELI PRVI PLODOVI/POČETAK BERBE (dobro obojeni i pri

dodiru se lako odvajaju od srži)

10% UBRANIH PLODOVA

30% UBRANIH PLODOVA

50% UBRANIH PLODOVA

70% UBRANIH PLODOVA

VEĆINA PLODOVA UBRANA/KRAJ BERBE

PERIODPOSLIJE BERBE(u našim

klimatskim uslovima kraj

jula do početak avgusta)

LISTOVI POLAKO POČINJU GUBITI BOJU (postaju požutjeli)

INTENZIVNO OPADANJE LISTOVA

POČETAK MIROVANJA/KRAJ VEGETACIJE

IZDANCI KOJI SU DONIJELI ROD ODUMIRU I SUŠE SE

JEDNOGODIŠNJI IZDANCI INTENZIVNO RASTU

PERIOD KRAJ

VEGETACIJE/POČETAK MIROVANJA(u našim klimatskim

uslovima kraj oktobra)

standardna tehnologija uzgoja maline podrazumjeva puštanje izdanaka po zemlji na kraju vegetacije kako bi se u što većoj mjeri smanjila mogućnost izmrzavanja istih tokom zime

tokom perioda nakon berbe maline važno je posvetiti posebnu pažnju održavanju malinjaka obzirom da se tada uspostavlja rod za sljedeću sezonu

ORJENTACIONI PROGRAM ZAŠTITE DVOGODIŠNJIH SORTI MALINE OD BOLESTI I ŠTETOČINA TOKOM GODINE

bolesti i štetnici

didimela(uobičajeno)

plamenjača izdanaka(povremeno)

CHAMPIONNORDOX

Prskanjem u ovom periodu smanjuje se prezimjeli inokulum. Ovo je prvi korak u programu dobre kontrole bolesti. Obično se provodi nakon selekcije, vezanja i prikraćivanja izdanaka u proljeće koji će nositi rod, i to u fenofazi bubrenja pupoljaka, a prije pojave zelenih vrhova na istim. Prilikom prskanja treba koristiti dovoljno vode kako bi se osigurala dobra pokrovnost izdanaka i namočila kora, te pukotine na istoj. U starim nasadima gdje se vide simptomi bolesti mogu se na početku vegetacije provesti i dva prskanja u razmaku od 15 dana. Primjena preparata na bazi bakra u višoj dozi na niskim temperaturama može izazvati fitotoksičnost o čemu treba voditi računa. U ovoj fenofazi didimela se pojavljuje kao napuknuta siva područja na izdancima oko pupoljaka, te gljivica formira sićušne crne prištiće u zahvaćenom području. Simptomi plamenjače se ovdje manifestuju kao crvenkasto-smeđe vaskularne ozljede koje se produžuju na izdanku od rane. Da bi se vidjele ove ozljede, mora se prvo struganjem ukloniti kora. Sićušna crna plodonosna tijela često se formiraju blizu rane. Pupoljci na zaraženim izdancima se ne razvijaju u proljeće.

pripravak

antraknoza(povremeno)

didimela(povremeno do

uobičajeno)QUADRIS

Simptomi antraknoze u ovom periodu se manifestuju kao područja sive pahuljaste kore (udubljene lezije) na zaraženim izdancima. Koncentrični prstenovi crvenkastih prištića mogu se formirati na povrijeđenoj kori. Stare infekcije mogu prstenovati izdanke. Ako je antraknoza problem izvršiti tretiranje u momentu kada se lisni pupoljci počnu razvijati (od faze zelenog vrha do momenta kada se formiralo ne više od 15 mm zelenog tkiva). U kišnim uslovima, simptomi didimele u ovoj fenofazi se primjete kao lezije formirane na listovima dvogodišnjih izdanaka, a ukoliko se bolest ne spriječi može dovesti do opadanja listova prije berbe čime se smanjuje prinos sljedeće sezone. U većini slučajeva ovo prskanje se provodi kako bi se od infekcije zaštitili novi izdanci koji se pojavljuju iz pupoljaka u bazi izdanaka i na korijenu, ali i spriječilo širenje bolesti na dvogodišnjim izdancima. Budući da se u našim uslovima prva serija novih izdanaka uklanja ovo prskanje zaustavlja dalje širenje bolesti na dvogodišnjim izdancima. Generalno, prskanje treba započeti kad se ostvare uslovi za razvoj bolesti (učestalo vlaženje od kiše i jutarnjih rosa sa temperaturama iznad 15OC. Provode se max dva tretmana u razmaku 10-15 dana. Quadris takođe suzbija plamenjaču i pepelnicu.

pepelnica(rijetko do

povremeno)

THIOVIT JET

Tretirati ukoliko se simptomi pepelnice uoče. Posbno se preporučuje za osjetljive sorte i lokalitete sa visokom relativnom vlagom zraka. Najbolja djelotvornost sumpornih pripravaka je u preventivi i kada se srednje dnevne temperature podignu iznad 18oC. Thiovit jet se može koristiti u fenofazi početka bubrenja pupoljaka zajedno sa pripravcima na bazi bakra za suzbijanje pepelnice zaostale na dvogodišnjim izdancima.

pauk(povremeno do uobičajeno u

produženom suhom vremenu)

VERTIMEC +

OKVAŠIVAČ

Oštećenja se vide u vidu bjelih tačkica na starijem lišću, a odrasle jedinke pauka se mogu uočiti uz pomoć lupe povećanja 7-10 X. Obično naseljavaju donju stranu lista pa se tamo i traže. Usmjereno prskanje vrši se kad pređu prag štetnosti (2 odrasla pauka na jednom listu). Prskanje je potrebno provesti u ranim večernjim satima ili na oblačan dan. Tokom prskanja potrebno je prekriti donju površinu lista.

botritis trulež ploda/siva

plijesan(povremeno do

uobičajeno ako vlažni uslovi potraju)

didimela(uobičajeno)

plamenjača izdanaka

(povremeno)

botritis izdanka(uobičajeno)

Infekcije botritisa na dijelovima cvjeta nisu lako uočljive. Period cvjetanja je najvažnije vrijeme za kontrolu botritisa; početi tretiranje u fazi 5-10% cvjetanja i, ako je vrijeme vlažno, ponoviti za sedam dana. Početi sa preparatom koji ima najdužu karencu, a kasnije nastaviti sa istim kraće karence i različite hemijske grupe za smanjenje razvoja rezistentnosti, dok ostala prskanja provoditi prema potrebi i osjetljivosti sorte i lokaliteta. Ovo tretiranje je obavezna mjera u slučaju leda - tuče. Potrebno je voditi računa o propisanoj karenci (broju dana od prskanja do berbe). Navedeni pripravci se koriste naizmjenično najviše dva-tri puta u toku jedne vegetacije. Didimela u ovoj fazi može izazvati jaku pjegavost listova i preranu smrt istih na plodonosnim mladarima kada kišni uslovi preovladavaju tokom perioda cvjetanja. Fungicidi primjenjeni tokom cvjetanja regulišu i antraknozu. Pripravak signum dodatno djeluje i na didimelu. Kod plamenjače izdanaka u ovom periodu plodonosni mladari mogu venuti i odumrijeti, a smeđe obojen kambijum se proteže na izdanku od rane. Simptomi botritisa izdanka se manifestuju kao smeđkasto-žutomrke lezije na istim. Lezije mogu sadržavati duguljasta crna tijela nazvana sklerocije. One klijaju u proljeće za produkciju spora koje potom inficiraju cvjetove.

količina u 10 l vode

važne napomene

250 g200 g

PERIOD MIROVANJA DO ZELENI VRH, ODNOSNO POČETAK VEGETACIJE

100 ml

PERIOD PRIJE CVJETANJA (sve dok se cvjetovi ne otvore)

25-35 g

malinina buba(povremeno)

lisne uši(povremeno do

uobičajeno)

savijači lista(rijetko)

cvjetojed(povremeno)

malinina mušica,

malinina muha galica, malinin

staklokrilac(povremeno)

ACTARA/CALYPSO

Odrasle jedinke malinine bube javljaju se krajem aprila i početkom maja, u isto vrijeme kada se intenzivno razvijaju listovi, a simptomi su poderani mladi listovi, bez lisne mase, samo sa žlijezdama - isjeckane liske, te kasnije kako se hrane nezrelim polenom vide se rupe u nabubrelim cvjetnim pupoljcima. Kasnije larve se hrane unutar cvjetova i u plodovima koji se razvijaju. Provesti tretiranje u intenzivnoj fazi razvoja listova, i ako ima simptoma ponoviti pred sam početak cvjetanja. Osmatrati cvjetne pupoljke za male hodnike. Odrasle jedinke (male smeđe bube) su najaktivnije na biljkama u prvim večernjim satima. Lisne uši: krajem proljeća i početkom ljeta osmatrati posebno vrhove izdanaka za uvijanje, sklupčavanje (kovrčanje) listova prema unutra, ili pak da isti postanu deformisani. Lisne uši su sakupljene na donjoj strani listova. Prag za tretiranje je ako se nađu više od dvije uši na vrhu izdanaka. Gusjenice savijača i osice izazivaju izgrizotine na listovima. Odrasle jedinke cvjetojeda odsjecaju cvjetne pupoljke rano u proljeće, a kasnije rupe na cvjetnim laticama ukazuju prisustvo istih. Pregledati biljke prije cvjetanja i tražiti odumrle ili prstenovane pupoljke, te tretiranje provesti nakon što se simpomi uoče. Insekticid apliciran prije cvjetanja za kontrolu malinine muhe trebao bi kontrolisati i cvjetojeda. Polovinom maja odrasla ženka malinine mušice polaže jaja u mlade izdanke, gdje se pojavljuju ljubičaste pjege na oštećenim tkivima. Larva galice prezimljava u gukama na izdancima, a krajem maja ženka polaže jaja na mlade izdanke. Simptomi malininog staklokrilca tokom proljeća se uočavaju po karakterističnoj guki u donjoj trećini izdanaka, te prstenovanom bazom i korijenom biljke gdje se uočavaju male hrpice poput piljevine. U tom slučaju natopiti oko baze biljke i tretirati donje dijelove izdanaka početkom proljeća. Generalno, usmjereno tretiranje insekticidima provodi se kada se insekti ili oštećenja primjete na biljkama u nasadu.

25-35 g

80-100 mlpo uputi

proizvođača

SWITCH.....

SIGNUM

80-100 g

100-120 g

PERIOD CVJETANJA (zbog opasnosti od trovanja pčela i korisnih insekata ne preporučuje se primjena insekticida u ovoj fenofazi)

botritis trulež ploda i izdanaka

(povremeno do uobičajeno ako vlažni

uslovi potraju)

Iako je cvjetanje najvažnije vrijeme za kontrolu sive plijesni, tretiranje prije berbe se zahtjeva ako je vrijeme vlažno. Izabrati fungicide iz različitih grupa i drugačijih načina djelovanja kako bi se smanjila mogućnost pojave rezistentnosti. sredinom do kraja ljeta svijetlo smeđe lezije na zrelim i starim listovima jednogodišnjih izdanaka znak su botritisa na izdancima. Prilikom aplikacije protiv truleži ploda dobro istretirati donje dijelove izdanaka

antraknoza(povremeno)

didimela(uobičajeno)

QUADRIS

Obzirom da fungicidi aplicirani tokom perioda cvjetanja kontrolišu ove dvije bolesti tretirati samo ukoliko se uoče simptomi. Za antraknozu u ovoj fazi simptomi su: na dvogodišnjim izdancima koštunice plodova su male, udubljene i sporo sazrijevaju, dok novi porast na izdancima nosi male purpurne tačke sa sivim centrima. Na listovima jednogodišnjih izdanaka, didimela se pojavljuje ka smeđe, V oblika lezije. Gljivica će rasti kroz peteljku lista i područje oko pupoljka neće uspjeti rasti sljedećeg proljeća.

malinin staklokrilac

(povremeno)

ACTARA/CALYPSO 25-35 g

Phytophthora trulež korijena

(uobičajeno)

RIDOMIL GOLD PLUS

........

ALIETTE

Za simptome pogledati na strani “Najčešće bolesti maline”.Tretman hemijskim sredstvima protiv truleži korijena je najefektivniji u kombinaciji sa praksama uzgoja, te se isti preporučuje gdje je bolest dijagnosticirana ili se sumnja na istu, ili pak kao prevencija za nove plantaže, osim onih zasnovanih na dobro dreniranim zemljištima. Ridomil bi trebalo aplicirati na zemljište u trake 90 cm širine na početku proljeća kako rast počne, zatim ponovo na početku jeseni. Isti ne aplicirati unutar 45 dana berbe. Obzirom da je patogen trajan u zemljištu, aplikacije fungicida se moraju ponavljati svake godine za održavanje kontrole. Međutim, aplikacija u jesen može se izostaviti čim se dobar nivo kontrole postigne. Phytophthora ima veliku sklonost za razvoj rezistentnosti na ridomil.Nekoliko proizvoda fosforne kiseline registrovano je za kontrolu truleži korijena na malini, i svi oni suštinski imaju isti aktivni sastojak. Oni se folijarno apliciraju, jer su veoma sistemični i kreću se brzo u listove i premještaju silazno u biljku do baze i korijena. Ovdje spada Aliette.

400 g

250 g

SWITCH.....

SIGNUM

80-100 g

100-120 g

PERIOD PRIJE BERBE/ZELENI PLOD

100 ml

botritis trulež ploda TELDOR Prskati samo u slučaju potrebe, ukoliko se uoče simptomi koji se najčešće manifestuju ako vlažni uslovi

tokom berbe potraju.120 ml

PERIOD BERBE

antraknoza(povremeno)

didimela(uobičajeno)

plamenjača izdanaka(povremeno)

pjegavost lista(uobičajeno)

QUADRIS

U izuzetno vlažnim vegetacijama, aplikacije fungicida nakon berbe mogu biti potrebne da zaštite jednogodišnje izdanke od antraknoze, didimele, plamenjače izdanaka, pepelnice ili pjegavosti lista maline. Dobar program prskanja rano u sezoni trebao bi pomoći minimizirati razvoj ovih bolesti kasnije u sezoni. Kod antraknoze simptomi u ovoj fazi obuhvataju površinske ozljede u vidu udubljenih sivih lezija sa purpurnim marginama koje mogu prstenovati izdanke, a kasnije isti se manifestuju sivilom kore. Simptomi didimele u ovoj fazi se manifestuju kao smeđe V-oblika lezije na listovima jednogodišnjih izdanaka koje se proširuju kroz peteljke listova i formiraju smeđe lezije na izdanku oko pupoljaka. Zaraženi listovi često opadaju ostavljajući peteljke pričvršćene za izdanak. Kod plamenjače izdanaka simptomi u ovoj fazi se manifestuju kao smeđe do crne lezije na novim izdancima većinom na mjestima povrede istih tokom berbe i uklanjanja onih koji su donijeli rod. Aplicirati jednom ili dvaput nakon berbe po potrebi (ukoliko se uoče simptomi) kada se uklone i iz zasada iznesu izdanci koji su plodonosili; osigurati potpuno prekrivanje novih jednogodišnjih izdanaka čija je svrha ovog prskanja da iste zaštiti; uži redovi i dobra kontrola korova će smanjiti pritisak bolesti u redu dozvoljavajući cirkulaciju vazduha i brže sušenje površine biljke. Pjegavost lista se manifestuje kao kružne smeđe tačke, prosječno 0,15 cm promjera na listovima tokom ljeta. Kasnije iste se mogu spojiti, te u slučaju jakih infekcija dovesti do preranog opadanja lišća, što ima za posljedicu smanjenje prinosa sljedeće godine. Neupadljive lezije na izdanku takođe se mogu razviti u bazi biljke. Prskanja nakon berbe su vjerovatno najvažnija za kontrolu bolesti pjegavosti lista.

100 ml

lisna uš(uobičajeno)

savijači lista(uobičajeno)

ACTARA/CALYPSO

Lisne uši u ovom periodu rijetko izazivaju ozbiljnije štete. Ipad, u nekim sezonama mogu dovesti do kovrdžanja listova, deformacije vrhova jednogodišnjih prirasta, što ima za posljedicu redukciju porasta cjelokupne biljke.25-35 g

pepelnica(povremeno)

THIOVIT JET

samo ukoliko se uoče simptomi25-35 g

pauk(uobičajeno)

VERTIMEC +

OKVAŠIVAČ

Pauci prezimljavaju kao odrasle jedinke na ostacima korova i izdanaka. Imaju osam nogu, i svijetlo žutomrke boje ili zelenkaste, sa tamnom tačkom na svakoj strani. Ishranom pauci smanjuju snagu biljke i mogu izazvati da listovi postanu smeđi i opadnu prerano. prskati ako se primjeti napad pauka na listu. Pauci su najštetniji u sušnim godinama, i to od ranog proljeća do kasne jeseni. U početku lišće postaje svijetlozeleno, kasnije žutomrko ili bakarnosmeđe - bronzavost lista. Naličje lista prekriva paučina, krajevi se povijaju nadole, te list postaje krt.

80-100 ml

antraknozadidimela CHAMPION

Vidjeti rubriku važne napomene za period mirovanja do zeleni vrh.250 g

KRAJ VEGETACIJE/POČETAK MIROVANJA

SPECIJALNA PRSKANJA (početak proljeće i/ili jesen)

bolesti i štetnici

pripravak količina u 10 l vode važne napomene

PERIOD NAKON BERBE DO KRAJA VEGETACIJE

prstenari(povremeno)

ACTARA/CALYPSO 25-35 g

Za simptome pogledati na strani najčešće štetočine maline. Zaražene plantaže tretirati dvije godine uzastopno kako bi se prekinuo životni ciklus štetočine. Aplikacije provesti na donje dijelove izdanaka nakon berbe za smanjenje polaganja jaja od strane odraslih jedinki. Nakon što se jaja izlegu krajem okotobra ili početkom novembra aplicirati insekticide ili čekati do kraja marta, tako što se namoči zemljište direktno oko baze biljke.

Za simptome pogledati na strani ¨Najčešće štetočine maline¨. Ako više od 5% svih izdanaka ima guke, aplikacija insekticida odmah nakon cvjetanja može biti neophodna i voditi računa da pčele više nisu prisutne. Odrasle jedinke se pojavljuju početkom maja ili juna, te za prisutvo istih osmatrati tokom cvjetanja. Tretiranje insekticidima kod druge vrste prstenara izvršiti u periodu kada su prisutne odrasle jedinke pred cvjetanje (neposredno prije nego se cvjetovi počnu otvarati).

SIMPTOMI NAJČEŠĆIH

BOLESTI MALINE

AN

TR

AK

NO

ZA

/SI

VIL

O K

OR

E

PLA

ME

NJA

ČA

IZ

DA

NA

KA

MA

LIN

EPJ

EG

AVO

ST L

ISTA

MA

LIN

EPE

PEL

NIC

AD

IDIM

EL

AB

OT

RIT

IS IZ

DA

NA

KA

TR

UL

EŽ

PLO

DA

PHY

TOPH

TH

OR

A

TR

UL

EŽ

KO

RIJE

NA

Biljke zaražene Phytophthorom daju manje izdanaka, od kojih je većina slaba i kržljava. Listovi na izdancima mogu biti mali, požutjeli, ili se osušiti i nekrotizirati (biti oprženi) duž rubova i između nerava. Inficirane biljke venu i kolapsiraju malo prije berbe ili tokom vrelog ljeta. Ako je vrijeme u proljeće prekomjerno vlažno, mladi izdanci koji se pojavljuju mogu venuti i odumrijeti, pokazujući tamno ¨vodom namočeno¨ tkivo blizu linije zemljišta. Kada se takva biljka iskopa i pregleda, većina korijena i baze biljke su izgubili normalnu boju i odumrli. Tokom početnih faza kolonijalizacije, inficirano korijenje i korjenov vrat mogu imati crvenkast odljev ispod epidermisa. Poređenjem, zdravo korijenje će biti bijelo ispod epidermisa. Biljke na niže položenim ili slabo dreniranim mjestima u parceli su često inficirane. Ovu bolest ne treba miješati sa posljedicama izmrzavanja tokom zime. Trulež korijena od izmrzavanja se jasno može razlikovati po tome što je pojava jednogodišnjih izdanaka nakon izmrzavanja masovna, dok u slučaju infekcije sa Phytophthorom ista je jako slaba.

MA

LIN

INA

BU

BA

MA

LIN

IN P

RST

EN

AR

CV

JETO

JED

MA

LIN

INA

MU

ŠIC

AM

AL

A I V

EL

IKA

LISN

A

UŠ M

AL

INE

MA

LIN

INA

MU

HA

GA

LIC

A

SIMPTOMI NAJČEŠĆIH ŠTETOČINA MALINE

PAU

K/G

RIN

JAM

AL

ININ

STAK

LO

KR

ILA

C

PRSTENARI – brojni pristenari buše izdanke maline. Njihovo prisustvo se očituje generalnim simptomima u vidu zadebljanja na izdanku 2,5-7,5 cm dužine, obično nekoliko cm, ali moguće i do 120 cm iznad zemlje. Izdanci mogu uvenuti i odumrijeti, ili u drugom slučaju, zahvaćeno područje se lomi i puca na mjestu zadebljanja. Provesti osmatranje na prisustvo gala tokom perioda mirovanja u proljeće. Odrasle jedinke se pojavljuju početkom maja ili juna, te za prisutvo istih osmatrati tokom cvjetanja. Kod druge vrsta prstenara, zadebljanja na izdancima često nisu evidentna, već se simptomi ispoljavaju tako što vrhovi izdanaka odumiru, prvo venu a kasnije postaju crni, što se uočava u periodu juli-avgust. Odrasle jedinke hrane se epidermisom vrhova izdanaka od juna kroz avgust, kada žeke prave dva prstena rupica obično 20 cm od vrha izdanka gdje polažu jaja. Nakon izlijeganja larve buše izdanke prema bazi biljke gdje sljedeće godine provode cijelu vegetaciju. Kao preventivna mjera izdanci sa zadebljanjima/galama trebali bi biti uklonjeni i spaljeni tokom sezone mirovanja da se ubiju prezimljele larve, dok izdanci koji pokažu uvele vrhove trebaju se skratiti nekoliko cm ispod zahvaćenog dijela i oštećena tkiva uništena.

MALININ STAKLOKRILAC prvi znak koji ukazuje na prisustvo ove štetočine je venenje i sušenje listova na napadnutom izdanku koje se obično javlja prije cvjetanja. Nekoliko izdanaka ili čak cijela biljka može biti uništena od strane ove štetočine. Odrasli insekt je leptir koji podsjeća na osicu i pojavljuje se od kraja jula do početka avgusta, a prisutan je tokom cijelog septembra, nakon čega polažu jaja, koja se izlegu krajem oktobra ili početkom novembra. U proljeće prezimjele jednogodišnje larve su bijele boje i oko 0,6 cm dužine. Početkom marta one se hrane na pupoljcima izdanka oko baze biljke. Kasnije larve dužine 2,5 cm hrane se na korjenu ili u bazi biljaka maline, što dovodi do slabljenja ili pak potpunog propadanja izdanaka, a oštećeni izdanci se lako lome kada se napravi nagli trzaj. Životni ciklus ovog insekta traje dvije godine. Prema tome, zaražene plantaže tretirati dvije godine uzastopno kako bi se prekinuo životni ciklus štetočine.

PRINCIPI INTEGRALNE ZAŠTITE MALINE

Kvalitetna zaštita bilja se postiže kombinacijom preventivnih i kurativnih mjera. U preventivu spadaju sve agrotehničke mjere kojima se biljke održavaju vitalnim i u dobroj kondiciji. U kurativne mjere spadaju sve intervencije čovjeka kojima se nastoji smanjiti stepen napada štetnika i uzročnika oboljenja. Najčešće kurativne mjere su hemijske, gdje se različitim hemijskim sredstvima djeluje na štetnike i uzročnike oboljenja. Međutim, ovdje treba obratiti pažnji i na mnoge probleme koje uzrokuje primjena hemijskih mjera. Najbolje rješenje u ovom slučaju pruža Integralna zaštita koja podrazumijeva primjenu i hemijskih mjera ali pod određenim uslovima i strogo kontrolisanim pravilima. Primjenom Integralne zaštite bilja smanjuje se količina primjenjenih hemijskih sredstava, povećava se njihova efikasnost pravovremenom primjenom, a primjenjena sredstva su ekološki prihvatljiva. Deset glavnih principa integralne zaštite bilja u uzgoju malina:1. Koristiti samo certificirani, zdravi sadni materijal, po mogoćnosti sorte koje su otporne na aktuelne bolesti.2. Izabrati odgovarajuće zemljište i lokaciju za sadnju (blago kisela - pH 5,5 do 6,5, srednje teška, propusna i plodna zemljišta, preferirajući lokacije sa dobrom cirkulacijom vazduha);3. Saditi usjeve (kao što su kukuruz, pšenica, raž, heljda ili neven) u godini prije sadnje kako bi se povećao kvalitet zemljišta i, zavisno

od usjeva, kontrolisale štetočine, nematode i korov;4. Po mogućnosti, eliminisati divlje maline i kupine u krugu od 200 metara oko zasada jer su one mogući izvor štetnika i uzročnika oboljenja;5. Vršiti optimalnu gnojidbu na osnovu analize zemljišta i preporuke stručnog lica;6. Uspostaviti efikasan sistem navodnjavanja i vršiti optimalno navodnjavanje na osnovu vlažnosti zemlje/preporuke stručnog lica (pretjerano zalivanje guši biljke i pomaže širenje patogena);7. Vršiti redovan monitoring zasada na bolesti i štetočine;8. Vršiti rezidbu radi poboljšanja prozračnosti i povjetravanja među biljkama i odstraniti i spaliti zaražene dijelove biljki;

9. Izračunati prag ekonomske štetnosti prije korištenja hemijskih sredstava;

10. Koristiti manje toksična hemijska sredstva prema upustvu na etiketi.

Izmrzavanje tokom zime bočnog pupoljka kod sorte Miker - uočavaju se smeđa odumrla tkiva pupoljka (slika lijevo); Poprečni presjek dvogodišnjeg izdanka maline sorte Miker koji pokazuje oštećena sprovodna tkiva usljed izmrzavanja tokom zime, uočava se oboljelo naspram zelenog zdravog tkiva (slika u sredini); Izmrzavanje tokom zime plantaže maline, uočavaju se odumrli dvogodišnji

izdanci u poređenju sa zdravim jednogodišnjim koji se razvijaju u proljeće (slika desno)

Poremećaj bijelih koštunica na plodu maline izazvan kombinacijom izloženosti visokoj temperaturi i ultravioletnoj radijaciji. Na zasjenjenoj strani plodovi maline su normalno obojeni. Ova pojava se obično javlja kod sorti koje sazrijevaju tokom ekstremnih

ljetnih temperatura, a posebno je uobičajeno kod jednogdišnje maline

Uvijanje/Kovrdžanje listova i meristema na izdanku maline izazvano driftom od herbicida (slika lijevo); Međunervno žutilo na listovima maline izazvano od strane

visoke rate aplikacije herbicida u plantaži na početku proljeća

Normalno razvijen plod (desno), preostala dva rezultat loše oplodnje (lijevo i u sredini)

ŠABLONI ZA IZRADU ORJENTACIONOG PROGRAMA ĐUBRENJA/ISHRANE BILJAKA DVOGODIŠNJIH SORTI MALINE TOKOM GODINE

b) Druge i ostalih godina nakon sadnje (biljke maline u fazi plodonošenja) dodaju se N, P i K. Azot se dodaje pojedinačno i u kombinaciji sa P i K, dok ova posljednja dva uglavnom putem kompleksnih đubriva (10-20-30, 7-20-30) zajedno. U slučaju aplikacije samo azota podijeliti ukupnu preporučenu količinu na tri jednaka dijela, te iste aplicirati u sljedećim termina: - 1/3 ukupne količine – početak vegetacije (na početku proljeća, odnosno prije nego se novi jednogodišnjih izdanci pojave pa sve dok ne dostignu visinu od 15 cm), - 1/3 ukupne količine – pred cvjetanje (kraj maja oko početka juna, u zavisnosti od vremenskih prilika i sorte), - 1/3 ukupne količine – prije početka sazrijevanja plodova (kad su zametnuti prvi plodovi, odnosno oko mjesec dana prije berbe).

a) Prva godina nakon sadnje dodaje se samo N (azot) ako je prilikom pripreme zemljišta đubrenje provedeno prema analizi istog – podijeliti cjelokupnu preporučenu količinu azota na tri jednaka dijela i primjeniti u sljedećim termina: - 1/3 ukupne količine - u proljeće, ako je sadnica zreli izdanak golih žila aplicirati nakon uklanjanja starog dijela sadnice, odnosno kad su novi izdanci 10-15 cm visine (obično 4-6 sedmica nakon proljetne sadnje), a u slučaju kontejnerske sadnice 2 sedmice nakon sadnje. - 1/3 ukupne količine – mjesec dana nakon prve aplikacije; - 1/3 ukupne količine – mjesec dana nakon druge aplikacije.

Napomena: ako je ukupna preporučena količina N prve godine 4,5 kg/dunumu (tabela 1), onda je istu potrebno podijeliti na tri dijela (4,5:3 = 1,5 kg), te u navedenim terminima aplicirati po 1,5 kg N/dunum. Ne aplicirati N nakon polovine avgusta.

Tabela 1. Ukupne količine aktuelnog nitrogena po jedinici površine za aplicirati prilikom đubrenja biljaka maline tokom jedne sezone vegetacije

Kako bi se proizvođačima olakšao postupak izračunavanja potrebnih količina N za njihovu plantažu, u tabeli 2 navedene su ukupne količine istog po jedinici dužine reda.

Tabela 2. Ukupne količine aktuelnog nitrogena po jedinici dužine reda za aplicirati prilikom đubrenja biljaka maline tokom jedne sezone vegetacije

Na primjer: proizvođač koji u svojoj plantaži ima ukupnu dužinu svih redova od 350 m, onda isti izvrši proračun na sljedeći način: 0,5 kg*350 m/30 m = 5,83 kg N koji je potrebno dodati na njegovu plantažu maline.Azot se može aplicirati sam (KAN ili UREA) ili u kombinaciji sa P i K (npr. formulacija đubriva 10-20-30). Obzirom da formulacije đubriva za voće imaju najmanji sadržaj N, njegova količina uglavnom se zanemaruje prilikom zajedničke aplikacije sa P i K.

Dakle, prilikom aplikacije P i K dodaju se složene formulacije đubriva prisutne na našem tržištu, i one su obično 10-20-30 ili 7-20-30. Prilikom aplikacije ovih formulacija đubriva količine istog uglavnom prilagođavati P koji se odredi pomoću hemijske analize zemljišta.

Tabela 3. Preporuke za đubrenje fosforom i kalijumom prema podacima dobivenim analizom zemljišta

Standardno u industriji đubriva za aktivni fosfor i kalij se koriste P2O5 i K2O, a ne samo P i K, kao što je to slučaj kod azota.Na primjer: ako analiza zemljišta pokaže da određeno zemljište ima srednji do optimalan sadržaj P2O5 i optimalan do visok sadržaj K2O, onda na isto prema podacima iz tabele 3 treba dodati 10,21 kg/dunum P2O5 i 13,61 kg K2O. Kod formulacije 7-20-30 to bi značilo: u slučaju fosfora 51 kg po dunumu, a kalija 45 kg po dunumu ovog đubriva. Dakle, dodati za oba elementa 51 kg đubriva formulacije 7-20-30 u proljeće. Sa ovom količinom đubriva dodato je i 3,5 kg N po dunumu, koji se obično zanemaruje, osim ako se unutar plantaže manifestuje izražen suvišak istog.

Napomena: preporuke đubrenja su napravljene spram aktuelnih N, P (P2O5) i K (K2O), te je iste potrebno preračunati za određene formulacije đubriva. Na primjer, 4,5 kg azota ne znači da je to količina uree ili kana, već samo azota, a preračunato to je: za ureu 4,5:0,46 = 9,78 kg, za kan 4,5:0,27 = 16,67 kg.

Simptomi nedostatka azota (N) na listovima maline