www.iprhelpdesk.eu

Niniejszy arkusz informacyjny został opracowany we współpracy z CPVO

grudzień 2018 r.1

Wprowadzenie ............................................................................................... 2

1. Zrozumienie odmian roślin ............................................................................ 2

1.1. Ochrona odmian roślin (PVP) .................................................................... 3

1.2. Czym jest odmiana rośliny? ...................................................................... 4

1.3. Zakres praw hodowców .......................................................................... 5

1.4. Wyjątek od prawa hodowcy i odstępstwo rolne ............................................... 6

1.5. Hybrydy ........................................................................................... 6

2. Chronione odmiany roślin ............................................................................. 7

2.1. Nowość ............................................................................................ 8

2.2. Wymagania techniczne (DUS) ................................................................... 8

2.3. Nazwa odmiany................................................................................. 11

2.4. Jakie są główne opłaty w czasie trwania CPVR? .............................................. 12

3. Związek z innymi prawami własności intelektualnej ............................................... 12

3.1. Patenty .......................................................................................... 12

3.2. Znaki towarowe ................................................................................ 14

Wnioski ..................................................................................................... 14

Przydatne zasoby .......................................................................................... 15

1 Niniejszy dokument jest tłumaczeniem oryginalnej wersji w języku angielskim, wykonanym przez zewnętrzne biuro tłumaczeń. W wyniku tłumaczenia mogą wystąpić rozbieżności między dokumentem oryginalnym a przetłumaczoną wersją dokumentu, w którym to przypadku treść dokumentu oryginalnego będzie rozstrzygająca.

European IPR Helpdesk

Broszura Informacyjna Ochrona odmian roślin

2

European IPR Helpdesk

Wprowadzenie

Od niepamiętnych czasów człowiek wybierał i zachowywał nasiona i rośliny gatunków, które dały się poznać jako bezpieczne źródło pożywienia. Rolnicy odkryli, że dzięki dokonywaniu systematycznej selekcji można osiągnąć znaczny postęp, czego efektem stała się sztuka hodowli roślin.

Istotą hodowli roślin jest odkrywanie lub doprowadzanie do zmian genetycznych w gatunku roślin, oraz następnie odpowiedni dobór osobników wykazujących pożądane cechy genetyczne, w celu doprowadzenia do ich dziedziczenia w sposób stabilny i powtarzalny.

Rozwój nowych oraz ulepszonych odmian roślin przynosi korzyści gospodarce poprzez zwiększenie atrakcyjności rynkowej upraw oraz zwiększenie dochodów na terenach wiejskich, a co za tym idzie ogólny rozwój gospodarczy. Ponadto jest korzystny dla środowiska poprzez zwiększenie produktywności i minimalizację wykorzystania gruntów i innych ograniczonych zasobów, a także przynosi korzyści ogółowi społeczeństwa, zapewniając lepszą jakość dostępnych produktów.

Dlatego tak ważne jest zapewnienie skutecznego systemu ochrony odmian roślin (PVP), który zachęca do rozwoju nowych odmian roślin i na którego funkcjonowanie nie nie wpływa niekorzystne działanie innych systemów własności intelektualnej (IP).

Celem niniejszej Broszury Informacyjnej jest zilustrowanie znaczenia ochrony odmian roślin poprzez opis systemu ochrony odmian roślin (PVR) ze szczególnym uwzględnieniem ochrony na szczeblu UE.

1. Zrozumienie odmian roślin

Rozwijane są różne typy odmian roślin, w zależności od fizjologii gatunku i możliwych dla danego gatunku sposobów reprodukcji. Hodowcy roślin, z wykorzystaniem dostępnej technologii, doprowadzają do powstawania zmian genetycznych, oraz dokonują selekcji osobników przejawiających pożądane cechy. Tak więc, hodowla roślin opiera się na zmienności genetycznej.

Dzięki nowoczesnej technologii i ciągłemu postępowi w tym zakresie, czas potrzebny dla opracowywania nowych odmian uległ znacznemu skróceniu. Niemniej, w dalszym ciągu stworzenie nowej odmiany wymaga kilku lat krzyżówek i selekcjonowania materiału; zwłaszcza ten drugi element wymaga wielkich nakładów czasowych i długoterminowego podejścia do inwestycji. Z drugiej jednak strony, odmiany roślin już powstałe na skutek wysiłków naukowców oraz zaangażowania inwestorów mogą podlegać łatwej reprodukcji przez proste rozmnażanie materiału roślinnego. Dlatego też, w celu uzyskania zwrotu z

3

European IPR Helpdesk

inwestycji, hodowcy roślin mogą zdecydować się na ochronę własności intelektualnej w odniesieniu do swoich produktów2.

1.1. Ochrona odmian roślin (PVP)

System PVP powstał w 1961 r. jako system ochrony sui generis na mocy Międzynarodowej konwencji o ochronie nowych odmian roślin (Konwencja UPOV). Konwencja stanowi podstawę dla zapewnienia przez państwa członkowskie Konwencji UPOV3 ochrony PVP poprzez przyznanie w tym zakresie prawa własności intelektualnej: prawa hodowcy. Dla uzyskania ochrony, indywidualne wnioski o rejestrację należy składać w krajowych lub regionalnych urzędach PVP członków UPOV.

Konwencja UPOV ustanowiła jednocześnie organizację międzyrządową, Międzynarodowy Związek Ochrony Nowych Odmian Roślin (UPOV). UPOV odpowiada między innymi za opracowanie zasad, które mają być stosowane do badania nowych odmian roślin.

Porozumienie w sprawie handlowych aspektów praw własności intelektualnej (porozumienie TRIPS), jako umowa międzynarodowa określająca minimalne standardy w zakresie przepisów dotyczących ochrony własności intelektualnej, zawiera wyraźne odniesienie do ochrony odmian roślin na mocy art. 27 ust. 3 lit. b)4.

Na szczeblu UE, wspólnotowy system ochrony odmian roślin (system CPVR) powstał jako niezależny mechanizm ochrony nowych odmian roślin wywołujący jednolity skutek na terenie całej UE. W sensie prawnym CPVR oparty jest o Akt UPOV z 1991 roku5, oraz rozporządzenie Rady (WE) nr 2100/94 w sprawie wspólnotowego systemu ochrony odmian roślin („rozporządzenie

2 Szonja Csörgõ, Patents and plant breeders’ rights – how transparency helps, European IPR Helpdesk Bulletin 31. 3 Zobacz pełną listę członków UPOV. Wszystkie państwa członkowskie UE z wyjątkiem Grecji, Cypru, Luksemburga i Malty są członkami UPOV i wdrożyły sui generis system PVP. 4 Porozumienie TRIPS zostało podpisane między wszystkimi państwami członkowskimi Światowej Organizacji Handlu (WTO). Zgodnie z art. 27 ust. 3 lit. b) członkowie TRIPS mogą wyłączyć z możliwości opatentowania rośliny i zasadniczo biologiczne procesy produkcji roślin oraz zapewniają ochronę odmian roślin poprzez skuteczny system sui generis, patenty lub jakąkolwiek ich kombinację. 5 Akt UPOV z 1991 roku jest ostatnią nowelizacją Konwencji UPOV.

4

European IPR Helpdesk

podstawowe”),zaś jego implementacją zajmuje się Wspólnotowy Urząd Odmian Roślin (CPVO).

W przeciwieństwie do innych systemów własności intelektualnej, system CPVR nie zastępuje ani nie harmonizuje przepisów krajowych państw członkowskich UE dotyczących PVP. System CPVR ma za zadanie współistnienie z systemami krajowymi, choć kumulowanie ochrony nie jest dopuszczalne. Żadna odmiana będąca przedmiotem CPVR nie może być przedmiotem krajowego PVR. W przypadku gdy krajowe PVR zostało już przyznane przed przyznaniem CPVR, posiadacz krajowego prawa nie może z niego korzysać tak długo, jak długo w mocy pozostaje CPVR6.

Konwencja UPOV przewiduje minimalny okres ochrony odmian roślin wynoszący 20 lat od daty przyznania PVR i ulegający wydłużeniu do 25 lat w przypadku drzew i winorośli. Na poziomie UE ochrona CPVR trwa do końca 25 roku kalendarzowego następującego po roku przyznania ochrony oraz do końca 30 roku kalendarzowego dla gatunków ziemniaków, winorośli i drzew.

1.2. Czym jest odmiana rośliny?

Definicja odmiany roślin7 jest szersza niż definicja odmiany chronionej, ponieważ nie wymaga spełnienia wszystkich warunków niezbędnych dla przyznania prawa ochrony odmiany roślin. Odmiana rośliny to grupa roślin, wyselekcjonowana z gatunku lub podgatunku, charakteryzująca się wspólnym zespołem cech. Nie może być sprowadzona do pojedynczej rośliny, cechy, substancji chemicznej czy technologii.

Odmiana musi być zdefiniowana poprzez wskazanie właściwości wynikających z danego genotypu lub kombinacji genotypów (tj. właściwości te muszą być wyrażone na poziomie fenotypowym - cechy morfologiczne i fizjologiczne danej odmiany).

6 Artykuł 92 rozporządzenia podstawowego. 7 Artykuł 5 ust. 2 rozporządzenia podstawowego na poziomie UE. Na poziomie międzynarodowym, art. 1 pkt vi) ustawy UPOV 1991. W Konwencji o patencie europejskim zob. art. 26 ust. 4 Regulaminu.

5

European IPR Helpdesk

Grupa roślin składa się z całych roślin lub części roślin, które są zdolne do wytwarzania całych roślin, tj. cech odmian (używanych jako synonim „materiału rozmnożeniowego”). W przypadku roślin, które mogą być rozmnażane wegetatywnie (np. przez sadzonki lub pędy), za wegetatywny materiał rozmnożeniowy uważa się części roślin wykorzystywane do produkcji nowych roślin, np. sadzonki i szczepy, lub całe rośliny.

1.3. Zakres praw hodowców

Prawa PVR uzyskuje się w drodze decyzji wyznaczonego organu, a następnie rejestracji w oficjalnym rejestrze. Są one przyznawane hodowcy lub jego następcy prawnemu, tj. albo osobie, która wyhodowała odmianę, albo takiej, która ją odkryła i rozwinęła8.

Skutki praw wyłącznych wynikających z prawa do ochrony odmian roślin podlegają ograniczeniom, tak że niektóre działania podejmowane w określonych celach nie wymagają uprzedniego zezwolenia posiadacza prawa.

8 Artykuł 1 ppkt (iv) Aktu UPOV z 1991 roku i art. 11 rozporządzenia podstawowego. Hodowca jest osobą uprawnioną do ubiegania się o ochronę odmiany. 9 Reprodukcję określa się również mianem rozmnożenia.

Czynności wymagające zezwolenia posiadacza prawa

• produkcja lub reprodukcja9 odmiany • dojrzewanie w celu rozmnażania • oferowanie na sprzedaż, sprzedaż lub inne działania marketingowe • wywóz lub przywóz • składowanie w dowolnym z wyżej wymienionych celów

Wyjątki

Działania podjęte:

• dla prywatnego użytku do celów niekomercyjnych • w celach doświadczalnych (testowych) • dla potrzeb dalszej hodowli (wyjątek od prawa hodowcy) • dla wykorzystania nasion o obniżonej wartości w gospodarstwie rolnym

(FSS)

UPO

V

Roślinne królestwo Gatunki Odmiany roślin

6

European IPR Helpdesk

1.4. Wyjątek od prawa hodowcy i odstępstwo rolne

Wyjątek od prawa hodowcy jest unikalną i kluczową cechą systemu PVR, która zapewnia wolny dostęp do odmian chronionych w celu dalszej hodowli i komercjalizacji. Stworzona odmiana może podlegać ochronie i zostać wprowadzona do obrotu bez żadnych zobowiązań wobec posiadacza praw do odmiany chronionej10.

Zezwalając na wolny dostęp do odmian chronionych, wyjątek od prawa hodowcy gwarantuje ciągłość rozwoju ulepszonych odmian, zabezpieczając dostęp do zmienności genetycznej.

Akt UPOV z 1991 roku uwzględnia odstępstwo rolne11 (FSS) , jako opcjonalny wyjątek dla członków UPOV. Znaczy to, że członkowie Związku mogą zdecydować, czy implementować niniejsze odstępstwo do swoich przepisów krajowych w przedmiocie PVR. PVR jest ograniczone, w rozsądnych granicach i pod warunkiem, że uzasadnione interesy posiadacza praw są chronione. Odstępstwo dotyczy na ogół tych upraw, w przypadku których powszechną praktyką jest zachowywanie własnych nasion przez rolników, tzn. nasiona są produkowane w gospodarstwie w celu ponownego siewu w tymże gospodarstwie, a nie w celu sprzedaży. Odstępstwo rolne umożliwia każdemu członkowi Związku wzięcie niniejszej praktyki pod uwagę w kontekście ochrony odmian.

Na szczeblu UE rozporządzenie podstawowe zawiera wykaz gatunków, do których stosuje się odstępstwo FSS. Rolnicy korzystający z tego odstępstwa są zobowiązani do wypłaty godziwego wynagrodzenia posiadaczowi praw. Kwota tego wynagrodzenia musi być znacznie niższa od właściwej opłaty licencyjnej za komercyjny materiał rozmnożeniowy tej samej odmiany na tym samym obszarze. Drobni rolnicy są zwolnieni z takich płatności.

1.5. Hybrydy

Podczas gdy Konwencja UPOV nie wspomina o hybrydach, rozporządzenie podstawowe wyraźnie odnosi się do hybryd w kontekście CPVR. Dlatego też, hybrydy powinny być uznawane za odmiany roślin.

Hybrydy powstają w skutek kontrolowanego zapylania krzyżowego linii rodzicielskich. Nasiona powstałe w wyniku zapylania krzyżowego są zazwyczaj silniejsze niż linie rodzicielskie, co skutkuje np. wyższymi plonami roślin, lepszą odpornością itp. Takie samo kontrolowane zapylenie krzyżowe musi być powtarzane za każdym razem, gdy materiał siewny niniejszych odmian hybrydowych jest produkowany. Potrzeba wielokrotnego stosowania linii rodzicielskich wywołała wątpliwości co do możliwości uznania hybryd za odmianyroślin, które z definicji mają zdolność do rozmnażania w niezmienionej

10 Ograniczenie jest podane w przypadku odmiany zasadniczo pochodnej. Zob. Gert Würtenberger (2017), 7. Ochrona innowacji w uprawach. Research Handbook on Intellectual Property and the life Sciences, Matthews/Zech, Edward Elgar Publishing. 11 Tamże.

7

European IPR Helpdesk

postaci . Obecnie jednak, uważa się, że odmiana hybrydowa jako taka pozostaje niezmieniona tak długo, jak długo jej linie rodzicielskie pozostają niezmienione, a zatem jej zdolność do rozmnażania pozostaje niezmieniona.

W rezultacie, od początku XXI wieku, znacznie wzrosła liczba wniosków o ochronę PVR dla hybryd.

2. Chronione odmiany roślin

Odmiana rośliny może podlegać ochronie, jeżeli jest nowa, odrębna, wyrównana i trwała. Ponadto musi być ona oznaczona właściwą nazwą i należy uiścić opłatę za jej rejestrację.

Z zakresu PVP wyłączone są proste odkrycia, konieczna jest więc interwencja hodowcy.

Badanie zgłoszonej odmiany polega na ocenie czy odmiana ta spełnia wymogi rejestracyjne i na sporządzeniu jej opisu, opartego na jej właściwościach wymienionych w odpowiednich protokołach technicznych (np. wysokość rośliny, kształt liści, czas kwitnienia itp.), przy pomocy których można ją zdefiniować i zidentyfikować jako odmianę.

Opis odmiany jest przedstawieniem na papierze wyników badania technicznego zgodnie z odpowiednią tabelą właściwości. Dla każdej właściwości prowadzany jest konwencjonalny system notatek, określony w protokołach technicznych UPOV i CPVO. Badanie nowych odmian roślin jest zatem prowadzone w sposób zharmonizowany na terytorium państw członków UPOV. Dzięki temu, opisy odmian chronionych zostały ustandaryzowane i są uznawane na całym świecie postaci.

12 Dalsze informacje dostępne na stronie internetowej CPVO. 13 Średni czas uzyskania właściwej nazwy wynosi co najmniej 5 miesięcy.

Główne etapy w procesie rejestracji CPVR12

Wypełnianie wniosku w CPVO lub za pośrednictwem jednego z urzędów krajowych

Badanie formalne przez CPVO (tj. nowość, uprawnienia i umocowanie pełnomocników ). W przypadku pozytywnej weryfikacji wniosku, nadaje się datę złożenia wniosku

Badanie techniczne (DUS). Czas trwania waha się od 1 roku dla większości gatunków ozdobnych, do 6 lat dla niektórych odmian drzew owocowych

Badanie stosowności nazwy odmiany przez CPVO13 Przyznanie PVP przez CPVO

8

European IPR Helpdesk

Funkcjonowanie regionalnych systemów rejestracji w ramach konwencji UPOV, takich jak system UE, skutkuje kosztami administracyjnymi, oszczędnością czasu i zasobów (tj. w skutek jednego postępowania, uzyskuje się jedno prawo ważne na terytorium wszystkich państw członkowskich UE; hodowca składa jeden wniosek, jest poddany jednemu badaniu technicznemu i uiszcza jeden zestaw opłat).

2.1. Nowość

Wymóg nowości to pojęcie komercyjne, związana z dostępnością materiału roślinnego dla celów jego handlowego wykorzystania przez posiadacza praw lub za jego zgodą na rynku.

Wymóg ten jest spełniony, jeżeli w dniu złożenia wniosku materiał rozmnożeniowy (tj. składniki odmiany) lub materiał pochodzący ze zbiorów odmiany rośliny, nie został sprzedany lub przekazany w inny sposób, osobom trzecim w danym okresie na danym terytorium:

• w ciągu 1 roku na terytorium, dla którego wniosek został złożony, lub • W ciągu 4 lat na innych terytoriach, lub 6 lat w przypadku drzew i winorośli.

Dlatego też, w przypadku gdy zgłoszona odmiana zostałaby skomercjalizowana we wskazanym okresie karencji, nadal uważano by ją za nową odmianę. Przykładowo, przy składaniu wniosku CPVR o ochronę odmiany truskawki, okres karencji wynosiłby jeden rok na terytorium UE i cztery lata poza UE.

Rejestracja odmiany w oficjalnym rejestrze bez komercjalizacji nie wyklucza nowości. Jednakże włącza to niniejszą odmianę w zakres wiedzy powszechnej, co może mieć negatywny wpływ na ocenę odrębności innych odmian.

Działania które wyłączają nowość odmiany, to sprzedaż odmiany i przekazanie jej w inny sposób w celu jej wykorzystania.

2.2. Wymagania techniczne (DUS)

Na szczeblu UE, badanie odrębności, wyrównania i trwałości (DUS) jest przeprowadzane w formie próbnej uprawy odmiany przez właściwy urząd badający (EO).

Kwestionariusz techniczny przedłożony przez wnioskodawcę, który zawiera informacje o głównych właściwościach i inne dane techniczne dotyczące zgłoszonej odmiany, pomaga EO przeprowadzić badanie z użyciem właściwych odmian

9

European IPR Helpdesk

odniesienia. W każdym razie, nacisk jest wyraźnie kładziony na badanie materiału, a nie tylko pisemnego opisu.

CPVO współpracuje z siecią zaufanych OE na terytorium UE, którym powierza się przeprowadzenie badań technicznych DUS. CPVO podejmuje decyzję o miejscu badania zgłoszonej odmiany, biorąc pod uwagę różne kryteria - takie jak życzenia hodowcy, miejsce pochodzenie odmiany (wskazane w formularzu wniosku) lub doświadczenie danego EO.

Miejsce pochodzenie odmiany ma kluczowe znaczenie dla upraw polowych, w przypadku których ważne jest by klimat był jak najbardziej zbliżony do klimatu, w którym odmiana była hodowana i/lub w którym prawdopodobnie będzie wprowadzona na rynek. Decydującym kryterium jest również wiedza specjalistyczna EO w zakresie badania danego gatunku.

Jedną z najistotniejszych informacji zawartych w formularzu zgłoszenia jest wskazanie wcześniejszych zgłoszeń/rejestracji na świecie dla zgłoszonej odmiany.

Harmonizacja praktyk w zakresie przeprowadzania badań technicznych, prowadzonych przez właściwe urzędy krajowe, może skutkować centralizacją badania zgłoszonej odmiany i pozwolić uniknąć powtórzenia badania technicznego przez inny urząd krajowy. Harmonizacja umożliwia również wzajemne uznawanie raportów technicznych. W praktyce oznacza to, że możliwe jest przeprowadzenie badania w imieniu innego urzędu krajowego lub wykorzystanie wyników badania technicznego właściwego urzędu innego członka UPOV poprzez zakup danego sprawozdania z badania technicznego.

2.2.1. Odrębność

Odmiana powinna wyraźnie odróżniać się od każdej innej odmiany, powszechnie znanej w momencie złożenia wniosku. Wiedza powszechna obejmuje wszystkie istniejące odmiany w obrębie tego samego gatunku. W celu spełnienia wymogu odrębności, odmiana rośliny musi posiadać właściwości fenotypowe różniące się od właściwości fenotypowych odmian powszechnie znanych.

Właściwości te mogą mieć bezpośrednie znaczenie handlowe, tak jak kolor kwiatów lub owoców. Nie jest to jednak wymóg, i często nie ma on zastosowania.

Wynik badania technicznego składa się ze sprawozdania technicznego DUS z dołączonym opisem odmiany.

10

European IPR Helpdesk

2.2.2.Wyrównanie

Odmiana musi być wystarczająco wyrównana w wyrażeniu właściwości uwzględnionych w badaniu odrębności, jak również wszelkich innych właściwości użytych w opisie odmiany, z zastrzeżeniem zmian, jakich można się spodziewać w związku z szczególnymi cechami jej rozmnażania. Niniejsza oczekiwana zmiana oznacza, że podczas badania wyrównania dopuszcza się jedynie ograniczoną liczbę osobników nietypowych w odniesieniu do właściwości danej odmiany w trakcie jednego cyklu rozmnażania.

Właściwości odmiany powinny wynikać z danego genotypu lub kombinacji genotypów i muszą być wystarczająco spójne i powtarzalne w danym środowisku lub po wielokrotnym rozmnażaniu. Rodzaj lub sposób rozmnażania jest brany pod uwagę, ponieważ może prowadzić do różnych standardów, takich jak hybrydy.

UPO

V

11

European IPR Helpdesk

2.2.3. Trwałość

Odmiana rośliny powinna być wyrażona w ten sam sposób, co oznacza, że jej istotne właściwości pozostają niezmienne po jej wielokrotnym rozmnażaniu. Dlatego też, w praktyce zakłada się stabilność odmiany na podstawie oceny jej wyrównania.

2.3. Nazwa odmiany

Nazwa spełnia funkcję identyfikatora odmiany na rynku, tak aby uniknąć nieporozumień co do tego, jaki materiał roślinny jest sprzedawany.

Każdy, kto udostępnia w celach handlowych składniki chronionej odmiany, musi używać nazwy tej odmiany, nawet po wygaśnięciu prawa do jej ochrony. Obowiązek ten ma zastosowanie na szczeblu światowym, jako że każda odmiana powinna mieć tylko jedną nazwę14.

CPVO opracowało wytyczne odnośnie oceny stosowności nazw odmian dla wniosków o CPVR. Niniejsze wytyczne zostały ponadto uzupełnione szczegółowymi uwagami wyjaśniającymi, zawierającymi wiele przykładów, które okazały się przydatne zarówno przy wyborze właściwej nazwy przez właściciela, jak i przy ocenie propozycji Urzędu.

14 Francesco Mattina i Philipp von Kapff, Trademarks and variety denominations, European IPR Helpdesk Bulletin 31 własność intelektualna i agrobiznes.

12

European IPR Helpdesk

Propozycję nazwy odmiany można przedłożyć razem z wnioskiem o CPVR lub na późniejszym etapie. Jednakże, w przypadku gdy propozycja nazwy składana jest oddzielnie, CPVO powinien otrzymać ją przed zakończeniem badania technicznego, w przeciwnym razie wniosek o CPVR zostanie odrzucony15.

2.4. Jakie są główne opłaty w czasie trwania CPVR?

Rozporządzenie Komisji (WE) nr 1238/95 z dnia 31 maja 1995 r.16 („rozporządzenie w sprawie opłat”), ostatnio zmienione w 2016 r., uwzględnia wszystkie opłaty na rzecz CPVO, w szczególności

• Opłata za wniosek (450 EUR za wniosek on-line) • Opłaty za badanie (od 1 530 EUR do 3 350 EUR, w zależności od gatunku) • Opłata za nostryfikację sprawozdań (320 EUR) • Opłata roczna (330 EUR za odmianę za rok ochrony) • Opłata za odwołanie się (1 500 EUR)

Mogą mieć zastosowanie dodatkowe opłaty, tj. opłaty administracyjne, np. za wydanie poświadczonych dokumentów lub dokonanie nowych wpisów w rejestrze.

3. Związek z innymi prawami własności intelektualnej

Jednym z głównych powodów stworzenia systemu ochrony sui generis był fakt, że rośliny, jak wszelki materiał żywy, na skutek działania praw natury wykazują różnorodne cechy odróżniające. Uznano, że ochrona takiego materiału może zostać udzielona wyłącznie na podstawie zasad szczególnych, biorących pod uwagę niniejsze cechy odróżniające.

3.1. Patenty

Ochrona sui generis PVR i system patentowy są dwiema odrębnymi gałęziami własności intelektualnej i żaden z nich nie dopuszcza podwójnej ochrony.

Rozwój biologii molekularnej dał początek patentom w sektorze hodowli roślin. Patenty oraz ochrona sui generis mogą być ze sobą sprzeczne, potencjalnie prowadząc do zachwiania równowagi, w przypadku gdy opatentowanie cechy rośliny ograniczają dostęp do materiału biologicznego na potrzeby dalszej hodowli i badań17. Rzeczywiście, w prawie patentowym nie ma wyjątku od prawa hodowcy,

15 Formularz „Propozycja nazwy odmiany” we wszystkich językach UE można znaleźć na stronie internetowej CPVO. 16 Przegląd struktury opłat można znaleźć w sekcji opłat i płatności na stronie internetowej CPVO. Zapoznaj się z regulaminem opłat w celu sprawdzenia ewentualnych zmian w wysokości opłat. 17 Osoby trzecie mogą wykorzystywać wynalazki w bardzo ograniczonym zakresie do celów doświadczalnych, natomiast chroniony materiał roślinny może być wykorzystywany do tworzenia nowych odmian bez ograniczeń - ze względu na wyjątek dla hodowcy. Gert Würtenberger, Paul van der Kooij, Bart Kiewiet i Martin Ekvad (2015), European Union Plant Variety Protection, Oxford University Press.

13

European IPR Helpdesk

a w jego miejsce należy stosować zasadę zależności. Posiadacz patentu może powoływać się na swoje prawa wyłączne do materiału genetycznego, uniemożliwiające innym jego wykorzystanie, lub wzywając ich do zapłaty opłat licencyjnych, podczas gdy hodowcy mogą bezpłatnie korzystać z materiału roślinnego chronionego przez PVR. Pojedynczy opatentowany gen może mieć wpływ na hodowlę wielu odmian.

Rośliny mają zdolność patentową w przypadku gdy wykonalność techniczna wynalazku nie jest ograniczona do jednej odmiany rośliny18, tzn. podczas gdy europejski system patentowy wyraźnie wyłącza możliwość opatentowania odmiany rośliny jako takiej, pozwala on na ochronę patentową wynalazków, które mogą mieć zastosowanie do kilku odmian roślin. Cecha lub właściwość chemiczna nie mogą zostać opatentowane, ale procesy mikrobiologiczne lub ich produkty już tak.

W przypadku zasadniczo biologicznych procesów produkcji roślin, Konwencja o udzielaniu patentów europejskich (EPC) została zmieniona w celu wyraźnego wyłączenia możliwości opatentowania roślin i zwierząt uzyskanych wyłącznie za pomocą niniejszych procesów, zapewniając tym samym większą przejrzystość i pewność prawną dla użytkowników europejskiego systemu patentowego19.

Technikom inżynierii genetycznej nie odmówiono zasadniczo zdolności patentowej, jako że ich podstawowym celem jest wprowadzenie i/lub modyfikacja jednego lub więcej genów rośliny.

3.1.1. Możliwe rozwiązania

Potrzeba dostępu do opatentowanej technologii może być zaspokojona poprzez:

• Przeprowadzenie wyszukania w bazie danych PINTO20 w celu sprawdzenia, czy dana odmiana rośliny jest objęta patentem lub zgłoszeniem patentowym.

• Sprawdzenie, czy właściwe krajowe prawo patentowe zawiera wyjątek od prawa hodowcy, tak jak na przykład holenderskie, francuskie lub niemieckie prawo patentowe, w którym hodowcy mogą swobodnie wykorzystywać opatentowany materiał biologiczny do hodowli i rozwoju innych odmian21.

18 Artykuł 4 ust. 2 dyrektywy biotechnologicznej (98/44/WE) i zasada 27 lit. b) Konwencji o udzielaniu patentów europejskich. 19 Patrz: Europejski Urząd Patentowy, Patenting inventions relating to plants and animals at the European Patent Office, European IPR Helpdesk Bulletin (31) własność intelektualna i agrobiznes. 20 Informacje o patentach i jawna baza danych on-line została stworzona przez Europejskie Stowarzyszenie Nasienne (ESA) i jest jedyną bazą danych, która dostarcza informacje o powiązaniach pomiędzy odmianami roślin, a patentami lub zgłoszeniami patentowymi. Dla wszystkich rodzajów poszukiwań patentowych w Europie, najcenniejszym narzędziem jest baza danych EPO espacenet dostępna online. W celu uzyskania informacji na temat wspólnotowych PVR zaleca się korzystanie z baz danych CPVO. Patrz Szonja Csörgõ, Patents and plant breeders’rights – how transparency helps, European IPR Helpdesk Bulletin 31 własność intelektualna i agrobiznes. 21 Wyjątek od prawa hodowcy nie został zawarty w dyrektywie biotechnologicznej, został jednak przewidziany w art. 27 lit. c) Porozumienia w sprawie Jednolitego Sądu Patentowego (porozumienie UPC). Nieograniczony wyjątek od prawa hodowcy został zawarty w Konwencji UPOV a rozporządzenie

14

European IPR Helpdesk

• Zwrócenie się do właściciela patentu o licencję przymusową obejmującą

niewyłączne wykorzystanie opatentowanego materiału22. • Skorzystanie z International Licensing Platform (ILP) w celu uzyskania

dostępu do materiału biologicznego objętego patentem po uczciwych i rozsądnych cenach23.

3.2. Znaki towarowe

Jak wyjaśniono w sekcji 2.3 powyżej, odmiany roślin muszą być oznaczone nazwą.

Przedmiotem ochrony jest odmiana, a nazwa jest nazwą rodzajową nadaną odmianie. Słowo „rodzajowa” nie jest równoważne ze słowem „opisowa”, jako że nazwa jako taka musi być rozpoznawalna i nie miałoby to miejsca w przypadku, gdy składałaby się ona wyłącznie z cech opisowych.

Jedną z przeszkód dla uznania stosowności nazwy odmiany jest istnienie wcześniejszego identycznego lub podobnego znaku towarowego zarejestrowanego w państwie członkowskim lub na szczeblu UE przed zatwierdzeniem nazwy odmiany przez CPVO. Uprzednio zarejestrowany znak towarowy powinien być zarejestrowany dla towarów identycznych lub podobnych do gatunku, do którego należy dana odmiana. Podobnie, zgodnie z prawem znaków towarowych UE, jak również krajowym prawem znaków towarowych państw członkowskich UE, już zarejestrowane nazwy odmian nie mogą być zgłoszone jako znaki towarowe (tj. zgłoszenie takie zostałoby odrzucone na postawie bezwzględnych podstawom odmowy rejestracji)24.

Wnioski

Istnieje fundamentalna potrzeba rozwoju ulepszonych odmian roślin. Jednakże, aby czerpać korzyści ze swoich inwestycji, hodowcy potrzebują skutecznego systemu PVP.

Odmiany roślin kreują szereg wyzwań, różniących się od tych, przed którymi stoją inne obszary IP, takich jak ciągła potrzeba dostosowania się do zmian klimatu, urbanizacja lub rosnąca liczba ludności na świecie. W tym kontekście, PVR powstały jako prawa własności intelektualnej zaprojektowane specjalnie w celu ochrony nowych odmian roślin.

Oprócz PVR, patenty odgrywają coraz większą i ważniejszą rolę w sektorze hodowli roślin.

podstawowe pozwala ponadto na komercjalizację produktów pochodzących z działalności hodowlanej. 22 Artykuł 12 dyrektywy biotechnologicznej ustanawia system wzajemnych licencji przymusowych, pod pewnymi warunkami zawartymi w art. 12 ust. 3. 23 Platforma ta zapewnia ogólnoświatowy dostęp do patentów obejmujących materiał biologiczny dla patentów roślinnych. 24 Mattina i von Kapff (n 13).

15

European IPR Helpdesk

Przydatne zasoby

Więcej informacji można znaleźć również na stronie internetowej:

• European IPR Helpdesk Bulletin 31 własność intelektualna i agrobiznes.

• Wspólnotowy Urząd Ochrony Odmian Roślin, CPVO.

• Międzynarodowa konwencja o ochronie nowych odmian roślin, UPOV.

• CPVO, The relationship between IP, PVRs and innovation and its importance for European SMEs, European IPR Helpdesk Bulletin 27

• Gert Würtenberger, Paul van der Kooij, Bart Kiewiet i Martin Ekvad (2015), European Union Plant Variety Protection, Oxford University Press.

• Research Handbook on Intellectual Property and the life Sciences, Matthews/Zech, Edward Elgar Publishing.

• Protection of biotechnological inventions, Komisja Europejska.

• IP protection of biotechnological inventions, Europejskie Stowarzyszenie Nasion (ESA).

• Plant breeding innovation, ESA.

• Baza danych PINTO, ESA.

• International Licensing Platform, ILP.

16

European IPR Helpdesk

SKONTAKTUJ SIĘ Z NAMI

Odpowiedzi na pytania lub porady dotyczące własności intelektualnej:

European IPR Helpdesk c/o infeurope S.A. 62, rue Charles Martel L-2134, Luxembourg

Email: service@iprhelpdesk.eu

Telefon: +352 25 22 33 - 333

Faks: +352 25 22 33 – 334

O NAS

European IPR Helpdesk ma na celu podniesienie świadomości na temat własności intelektualnej (IP) i praw własności intelektualnej (IPR) poprzez informacje, bezpośrednie porady i szkolenia z tego zakresu dla obecnych i potencjalnych uczestników projektów finansowanych przez UE. Dodatkowo, European IPR Helpdesk dostarcza wsparcia w zakresie własności intelektualnej dla małych i średnich przedsiębiorstw negocjujących lub wnioskujących o projekty w ramach współpracy międzynarodowej, szczególnie współpracując z Enterprise Europe Network. Wszystkie usługi są bezpłatne.

Infolinia: Serwis telefoniczny udziela odpowiedzi na zapytania z zakresu własności intelektualnej do trzech dni roboczych. Kontakt poprzez rejestrację na stronie www.iprhelpdesk.eu, telefon lub fax.

Strona internetowa: Na stronie można znaleźć obszerne informacje i pomocne dokumenty na temat różnych aspektów własności intelektualnej i jej zarzadzania, zwłaszcza w zakresie specyficznych kwestii związanych z własnością intelektualną w kontekście programów badawczych UE.

Newsletter i Biuletyn: W ramach tej usługi można śledzić najnowsze wiadomości w temacie własności intelektualnej i przeczytać artykuły ekspertów oraz studia przypadków, subskrybując biuletyn i newsletter.

Trening: W ramach European IPR Helpdesk zaprojektowano katalog szkoleń składający się z dziewięciu różnych modułów. Osoby zainteresowane zaplanowaniem sesji szkoleniowej proszone są o e-mail na adres training@iprhelpdesk.eu.

WYŁĄCZENIE ODPOWIEDZIALNOŚCI

European IPR Helpdesk to projekt finansowany ze środków programu ramowego Unii Europejskiej w zakresie badań naukowych i innowacji "Horyzont 2020" na podstawie umowy o udzielenie dotacji (Grant Agreement) nr 641474. Projekt jest zarządzany przez Agencję Wykonawczą ds. Małych i Średnich Przedsiębiorstw (EASME) oraz przy wsparciu Departamentu Generalnego Komisji Europejskiej ds. rynku wewnętrznego, przemysłu, przedsiębiorczości i MŚP. Pomimo tego, że niniejszy dokument został sporządzony przy użyciu wsparcia finansowego Unii Europejskiej, jego zawartość nie powinna być uważana za oficjalne stanowisko EASME lub Komisji Europejskiej. Ani EASME, ani Komisja Europejska, ani żadna z osób reprezentujących EASME lub Komisję Europejską, nie jest odpowiedzialna za skutki wykorzystania zawartości niniejszego dokumentu. Pomimo starań w celu zapewnienia wysokiego poziomu usług, European IPR Helpdesk nie gwarantuje poprawności ani kompletności zawartości niniejszej broszury informacyjnej. Członkowie konsorcjum European IPR Helpdesk nie są odpowiedzialni i nie mogą być pociągnięci do odpowiedzialności za skutki użytkowania zawartości niniejszej broszury informacyjnej. Wsparcie udzielone przez European IPR Helpdesk nie powinno być uważane za poradę prawną ani doradztwo. © Unia Europejska (2018)

©istockphoto.com/Dave White