BRT Magazine No. 24

บนเสนทาง...สปาเมฆ กลปงหา…งดงามตระการตาใตทองทะเล เพราะเราคกน มะเดอกบตอไทร สงมชวตชนดใหมของโลก BRT UPDATE

MAGAZ INE นตยสารราย 3 เดอน โครงการ BRT ฉบบท 24 ตลาคม 2551

กลปงหา… งดงามตระการตาใตทองทะเล

บนเสนทาง...

สปาเมฆ

y กลปงหา...งดงามตระการตาใตทองทะเล p.4 y บนเสนทาง…สปาเมฆ p.19 y เพราะเราคกน...ไทรกบตอไทร p.28

โครงการพฒนาองคความรและศกษานโยบายการจดการทรพยากรชวภาพในประเทศไทย Biodiversity Research and Training Program

60.-

BRT Magazine24.indb 1 30/9/08 18:33:39

สวสดคะ หลงจากท หางหายกนไปนาน เนองมาจากเหตขดของทางเทคนค พนกงานท ทำงานดวยไดพ รอมใจกนไปสรางอ น า ค ต ใ ห ม ต า ม ท า ง เ ด น ข อ ง แ ต ล ะ ค น บรรณาธการจงตองแบกรบภาระไว แตกไมเหน อยนะคะ ยงคงสนก ทำงานไปอานไปเรอยๆ ไดความรแนนเหมอนเดม

ฉบบนพบกบการปรบปรงโฉมใหมของ BRT MAGAZINE เร มตนฉบบดวยการเปดโลกชวภาพท ต นตาตนใจไปกบกลปงหาแสนสวยทหมเกาะทะเลใต จ.นครศรธรรมราช พรอมกบขอมลทางชววทยาทเปดเผยชวตและความเปนอยของกลปงหาส สาธารณชนมาก หลงจากนน update ขอมลขาวสารใหมๆ ของผลงานวจยความหลากหลายทางชวภาพในประเทศไทย ซ งไดตอกยำความหลากหลายทางชวภาพท มอย อยางเป ยมลนในประเทศไทย สงทายดวยการเพมเตมความรเก ยวกบมะเดอไทรกบตอไทรทตองอยเคยงคกนตลอดเวลา เพอดำรงชวตตอไปในโลกน สะทอนความย งใหญของธรรมชาตท ไดสรางความมหศจรรยใหกบสรรพชวตไดอยางไมนาเช อ เชญคนหาความลบของพวกเขาไดในเลมน

เปดโลกชวภาพ 4 กลปงหา…งดงามตระการตาใตทองทะเล

BRT Update 10 เปดโลกวชาการ

เรองจากปก 19 บนเสนทางส... ปาเมฆ 22 หลากชวตบนสนเยน 26 บนทกการรอนแรม

หองสมดธรรมชาต 28 ชวตสมพนธ ไทรกบตอไทร 30 เผยความลบในชอดอกไทร 32 เพราะเราคกน ไทรกบตอไทร 37 พบไพรเมต 13 ลานป สกลใหมและชนดใหมของโลก

BRT แอบเมาท 38 BRT แอบเมาท

แมลงปอบอกขาว 39 แวดวง BRT

หนาตางทองถน 46 คนหาเรองราวในอดตของตนหมากแหนง

o สารบญ % บทบรรณาธการ

26 2 BRT Magazine October 2008 �BRT Magazine October 2008


กลปงหา...งดงามตระการตาใตทองทะเล กลปงหาเปนสงมชวตทดงดดตาใหนกดำนำ พยายามหาโอกาสลงไปสมผสดวยสายตาของตนเอง บนเสนทาง…สปาเมฆ 1,400 เมตร เหนอระดบนำทะเล หลากชวตทามกลางเมฆ หมอกและไอนำ เพราะเราคกน...ไทรกบตอไทร ไทรมดอกเพศเมยททำหนาททงผลตเมลดของตนเอง และชวยรองรบตวออนของตอไทร

ทปรกษา : ศ.ดร.วสทธ ใบไม บรรณาธการ : รงสมา ตณฑเลขา ประสานงาน : วภามาศ ไชยภกด พสจนอกษร : สกญญา ประกอบธรรม ฝายสมาชก : สกญญา ประกอบธรรม และวารน โนตชยยา ออกแบบ : บรษท หนงเกาสองเกา จำกด โครงการ BRT 73/1 อาคารสวทช. ถนนพระรามท 6 ราชเทว กรงเทพ 10400 โทรศพท 02-6448150-4 ตอ 552 โทรสาร 02-6448106 บทความใน BRT Magazine เปนความเหนและทศนะของผเขยนแตละทาน โครงการ BRT ไมจำเปนตองเหนดวยเสมอไป

B เรองเดนในฉบบ

สงวนลขสทธโดยกฎหมาย หามทำซำหรอกระทำการในรปแบบใดๆ อนเปนการลอกเลยน ไมวาจะเปนสวนหนงสวนใดของนตยสารเลมน นอกจากจะไดรบอนญาตจากโครงการ BRT เทานน

28

4

19 22 �0

4

2 BRT Magazine October 2008 �BRT Magazine October 2008


กลปงหาไดชอวาเปนตวแทนของสตวในทะเลลก ทมขนาดคอนขางใหญ สสนสวยสดใส ความงดงามตระการตา แผกงกานสาขาโบกสะบดไปมาตามกระแสนำคลายพดทมหมา จงเปนสงทดงดดตาใหนกดำนำหรอนกถายภาพใตนำพยายามหาโอกาสลงไปสมผสดวยสายตาของตนเอง

กลปง

หา…

งดงา

มตระ

การต

าใตทอ

งทะเล

เปดโลกชวภาพ

ขอมล : วรณพ วยกาญจน ภาพ : นท สมนเตมย, ถาวร สารมานนท และวรณพ วยกาญจน เรยบเรยง : รงสมา ตณฑเลขา

กลปงหา… งดงามตระการตาใตทองทะเล

4 BRT Magazine October 2008 �BRT Magazine October 20084 BRT Magazine October 2008 �BRT Magazine October 2008


กลปงหา อยรวมกนเปนโคโลน แมวาเราจะเหนกลปงหาเปนกอขนาดใหญ โบกสะพด แทจรงแลวหาใชตวของมนจรงๆ ตวกลปงหาขนาดทแทจรงเลกมากประมาณครงเซนตเมตร แตอาศยอยรวมกนนบหมนนบลานตวในกอ หรอตนเดยวกน รวมเรยกวา โคโลน โพลป

แตละตวของกลปงหาเรยกวาโพลป (polyp) ซงมสมมาตรรางกายแบบรศม โดยบรเวณปลายสดของโพลปเปนปาก (mouth) ทเปนสวนเปดสภายนอกสวนเดยวของรางกาย ลอมรอบดวยหนวดทมลกษณะคลายขนนก (pinnate tentacle) 8 เสน ทำหนาทคอยจบอนภาคขนาดเลกกนเปนอาหาร บางครงจะใชเขมพษจบเหยอดวย



ทำไมกลปงหาสวนใหญชอบมสแดง กลปงหามการปรบตวมาอยางตอเนอง จนกระทงมสแดงเปนสวนใหญ ซงเปนสสนทอำพรางตนเองจากผอนได เหตผลนาจะเปนเพราะแสงสแดงเมอผานเขาไปในมวลนำจะถกดดกลนไปหมดทบรเวณผวนำ 6 BRT Magazine October 2008 �BRT Magazine October 20086 BRT Magazine October 2008 �BRT Magazine October 2008


กลปงหาดดำทะมนใตทะเลลก เมอไมมแสงสแดงสองลงไปกระทบตวทมสแดงของกลปงหา ศตรจะมองกลปงหาเปนสดำๆ ทะมนๆ ในความมด



กลปงหา..แหลงพงพงอาศยของสตวอน กลปงหายงเปรยบเสมอนบานใหมสงมชวตหลากหลายชนดเขามาพกพงอาศย หากสงเกตดวยการพนจพเคราะห เราอาจสามารถมองเหนสตวตวนอยๆ ไมวาจะเปน กงกลปงหา ดาวเปราะ เกาะอยตามกงกานสาขาเหมอนกบเปนสวนหนงของรางกาย ภาพนสงเกตดๆ จะเหนกงกลปงหาพรางตวอยบนกงกลปงหา

กลปงหากบดาวเปราะง ดาวเปราะง (snake star) มกจะใชแขนพนเกยวแนบแนนไปกบกงกลปงหาจนแทบจะมองไมออกวามดาวเปราะงอย

ขอขอบคณ โททาล อแอนดพ ประเทศไทย และมลนธโททาล สาธารณรฐฝรงเศส ทรวมสนบสนนการศกษากลปงหาทหมเกาะทะเลใต จ.สราษฎรธาน

8 BRT Magazine October 2008 9BRT Magazine October 20088 BRT Magazine October 2008 9BRT Magazine October 2008




จำปชางชนดใหมของโลก Magnolia citrata Noot. & Chalermglin

ท จ.เชยงใหม เลย และนาน

Bหลายคนอาจจะสงสยวาทำไมจำปชนดน จงมช อวา “จำปชาง” จากการศกษาของ ดร.ปยะ เฉลมกล น และทมนกวจยของ

สถาบนวจยวทยาศาสตรและเทคโนโลยแหงประเทศไทย (วว.) จากการสนบสนนของโครงการ BRT กไดคำตอบวา จำปชนดนมผลขนาดใหญทสดในโลกในกลมพชพวกเดยวกน ผลยาวถง 5-7.5 เซนตเมตร อกทงการไดเกบตวอยางของจำปชนดนจากตนเดมทศาสตราจารย ดร.เตม สมตนนทน เคยเกบในป พ.ศ. 2533 มาตรวจสอบอยางละเอยดกพบวาเปน “ชนดใหมของโลก” โดยตงชอวา Magnolia citrata Noot. & Chalermglin ตพมพรายงานการตงชอในวารสาร BLUMEA ฉบบท 52 หนา 559-562 เมอวนท 18 ธนวาคม พ.ศ. 2550 ชอระบชนด citrata ตงขนเนองจากเยอหมเมลดมกลนรนแรงมากเหมอนตะไคร สถานภาพของจำปชางในถนกำเนด จดเปนพรรณไมทหายากและใกลจะสญพนธ เปนพรรณไมถนเดยวของไทย มตนแมพนธเหลออยในถนกำเนดเพยงไมกตน กระจายพนธอยเฉพาะบนยอดเขาสงมากกวา 1,200 เมตร ในจงหวดเชยงใหม เลย และนาน

อางอง : P. Chalermglin and H.P.Nooteboom. 2007. A new species of and a new combination in Magnolia (Magnoliaceae). Blumea 52:559-562.

สงมชวตชนดใหมของโลก (new species)

แวดว

งวชา

การ

BRT Update

โฮยาชนดใหมของโลก Hoya balaensis Kidyoo & Thaithong ทเขตรกษาพนธสตวปาฮาลา-บาลา จ.นราธวาส

ดอกโฮยาแสนสวยน เปนชนดพนธ ใหมของโลก พบทระดบความสงจากนำทะเล 200 เมตร ในพนทเขตรกษาพนธสตวปาฮาลาบาลา จ.นราธวาส ต งช อวทยาศาสตรวา Hoya balaensis Kidyoo & Thaithong คนพบโดย ดร.มานต คดอย และคณะ จฬาลงกรณมหาวทยาลย โฮยาอ ย ใ น ก ล ม พ ช ท ม ย า ง ส ข า ว ค ล า ย น ม (milkweed family, Asclepiadaceae) กลมเดยวกบพวกดอกรกทนำมารอยพวงมาลย ลกษณะเดนจะมยางขนเหนยวสขาวคลายนำยางของพวกยางพารา โดยมยางท วท งตน พชในสกลน มชอดอกท สวยงาม สวนใหญเปนไมเลอย และมใบหนาและอวบนำ สามารถพบไดในจน เอเชยตะวนออกเฉยงใต และโอเชยเนย ทวโลกนาจะมสมาชกมากกวา 100 ชนด ในไทยพบประมาณ 40 ชนด

อางอง : Kidyoo, M. and Thaithong, O. 2007. A New Species of Hoya (Asclepiadaceae) from Southern Thailand. BLUMEA, 52: 327-330.

โฮยาชนดใหมของโลก

จำปชางชนดใหมของโลก



หลงจากยำยามคำคนในอทยานแหงชาตเขานน จ.นครศรธรรมราช มาแรมป ลาสด ดร.นนทศกด ปนแกว ภาควชากฏวทยา จากมหาวทยาลยเกษตรศาสตร ไดตพมพผเสอกลางคนกล มหนอนมวนใบชนดใหมของโลก Fibuloides khaonanensis Pinkaew พบทระดบความสง 375 เมตร จากระดบนำทะเล ในชวงเวลา 19.00-24.00 น. ระหวางเดอน

พฤษภาคม-มถนายน เกบไดทงหมด 4 ตว เปนตวผทง 4 ตว ผเสอหนอนมวนใบแพรกระจายทวโลก ปกกวางไมเกน 1 นว ปลาย

ปกตดตรงหรอโคง เวลาเกาะหบปกดคลายรปกระดง หนอนผเสอในวงศน กนใบพชไดหลากหลายชนด บางชนดกอปญหาแกเกษตรกร

ชาวสวนในไทย เชน หนอนผเสอมวนใบสม

อางอง : Pinkaew, N. 2008. A new species and two new combinations in the genus Fibuloides Kuznetsov (Lepidoptera: Tortricidae: Eucosmini) from Thailand. Zootaxa, 1688: 61-65.

ไผชนดใหมของโลก Dendrocalamus khoonmengii Sungkaew, A. Teerawatananon & Hodk. ทอทยานแหงชาตเขาหลวง จ.นครศรธรรมราช

ดร. สราวธ สงขแกว และคณะ มหาวทยาลยเกษตรศาสตร ไดตพมพรายงานการคนพบไผ Dendrocalamus khoonmengii Sungkaew, A. Teerawatananon & Hodk. ซงเปนชนดใหมของโลก ทอทยานแหงชาตเขาหลวง จ. นครศรธรรมราช ไผชนดนมประวตยอนหลงไปในป พ.ศ. 2543 หลงจากท ศ.ดร. Wong Khoonmeng นกพฤกษศาสตรชาวมาเลเซยและเพอนรวมงาน ไดสำรวจพบไผชนดนครงแรกทอทยานแหงชาตเขาหลวง จ. นครศรธรรมราช ตอมา ดร. สราวธ และคณะ ไปเกบตวอยางไผดงกลาวอกครง หลงจากทำการตรวจสอบแลวพบวาเปนไผชนดใหมของโลก จงไดทำการตงชอไผชนดนวา Dendrocalamus khoonmengii Sungkaew, A. Teerawatananon & Hodk. เพอเปนเกยรตแก ศ. ดร. Wong Khoonmeng นกพฤกษศาสตรชาวมาเลเซยผครำหวอดกบงานวจยไผมากวา 20 ป

อางอง : Sungkaew, S. et al. 2007. Dendrocalamus khoonmengii, a new bamboo species (Poaceae: Bambusoideae) from peninsular Thailand. Thai Forest Bulletin (Botany), 35: 98-102.

ผเสอหนอนมวนใบเขานนชนดใหมของโลก Fibuloides khaonanensis Pinkaew ทอทยานแหงชาตเขานน จ. นครศรธรรมราช

ไผชนดใหมของโลก

ผเสอหนอนมวนใบเขานนชนดใหมของโลก



“กงกอมงกรชมพ” กงกอไทย ตดอนดบ 10 สดยอดการคนพบสงมชวตชนดใหมของโลก ขอมล/ภาพ ศ.ดร.สมศกด ปญหา และคณะ ภาควชาชววทยา จฬาลงกรณมหาวทยาลย

Aเ ป น ท น า ย น ด ว า เ ม อ ว น ท 2 3 พฤษภาคม 2551 คณะกรรมการ

คด เล อกการคนพบส ง ม ช วต ในโลกของ IISE (International Institute for Species Exploration) สหรฐอเมรกา ไดทำการจดอนดบ “Top 10 new species described in 2007” และคดเลอกการคนพบก งกอมงกรสชมพ หรอ มงกรชมพของไทยใหอยในอนดบ 3 ของการคนพบสงมชวตชนดใหมของโลกจากจำนวนหลายพนสปชส

ก งกอมงกร (dragon millipede) ชนดใหมของโลก มช อวา “Shocking Pink M i l l i p e d e ” ห ร อ “ ม ง ก ร ช ม พ ” ม ช อวทยาศาสตรวา Desmoxytes purpurosea Enghoff, Sutcharit & Panha, 2007 คนพบโดย ศ .ดร .สมศกด ปญหา จฬาลงกรณมหาวทยาลย ลกษณะเดนของกงกอชนดน คอ สสนทโดดเดนแบบ shocking pink. ซ งตางจากก งกอชนดอ นๆ ท มสสนลวดลายตามสงแวดลอม ผคนพบไดใหขอสงเกตวา พฤตกรรมทชอบออกหากนตอนกลางวนของกงกอมงกรชมพ ทำใหมนตองปรบตวใหมสสนสดใสแบบ shocking pink มขนออกมารอบตวเหมอนมงกร และขบสารพษประเภทไซยาไนดออกมาปองกนศตร

อางอง : H. Enghoff, C. Sutcharit & S. Panha. 2007. The shocking pink dragon millipede, Desmoxytes purpurosea , a colourful new species from Thailand (Diplopoda: Polydesmida: Paradoxosomatidae). Zootaxa 1563 : 31-36.)

BRT Update

ลวดลายและสสนทสดใสทำใหกงกอมงกรสชมพของไทยตดอนดบทอบเทนการจดอนดบสงมชวตชนดใหมของโลก

แวดว

งวชา

การ

BRT Update

12 BRT Magazine October 2008 1�BRT Magazine October 200812 BRT Magazine October 2008 1�BRT Magazine October 2008


เตาปลมลกษณะแตกตางจากเตาทวไป คอ หวมขนาดใหญมาก ไมสามารถหดหวเขากระดองได กระดองหลง

คอนขางแบน ปากงมเปนตะขอคลายปากนกแกว คมและแขงแรงมาก ขาทงสของเตาปลมเลบทแหลมคม

มหางทยาวมาก สามารถปนปายโขดหนโดยอาศยขาและเลบทแขงแรง และใชหางยาวเปนเครองคำยน

“เตาปล” กบอนาคตทนาเปนหวง ขอมล/ภาพ นางเครอวลย พพฒนสวสดกล และ รศ.ดร.กำธร ธรคปต ภาควชาชววทยา จฬาลงกรณมหาวทยาลย

>เตาปล (big-headed turtle) มชอวทยาศาสตรวา Platysternon megacephalum อยในวงศ Platysternidae เปนเตานำจดขนาดเลก จดอยในสถานภาพใกลสญพนธ

(endangered) ตามบญชพชและสตวใกลสญพนธของ IUCN ป 2007 นอกจากนยงจดอยในบญช Appendix II ในอนสญญาวาดวยการคาสตวปาและพชปาทใกลสญพนธ (CITES) และเปนสตวปาคมครองตามพระราชบญญตสงวน และคมครองสตวปา พ.ศ. 2546 (ฉบบท 2)

เตาปลมขอบเขตการกระจายจากตอนใตของจน เมยนมาร ไทย ลาว กมพชา ถงตอนเหนอของเวยดนาม ในประเทศไทย มรายงานพบเตาปลเปนครงแรกเมอป พ.ศ. 2458 ทจงหวดแมฮองสอน เพชรบรณ ชยภม และกาญจนบร ลาสดเมอป 2548 มการรายงานวาเตาปลแพรกระจายอยใน จงหวดเชยงใหม แมฮองสอน แพร กาญจนบร ตาก เลย เพชรบรณ และชยภม ถงแมวาในขณะน (มนาคม 2551) พบเตาปลอยทวไปทางภาคเหนอ ภาคตะวนออกเฉยงเหนอตอนบน และภาคตะวนตกของประเทศไทย แตประชากรเตาปลลดลงอยางรวดเรว เนองมาจากการทำลายปา ซ งเปนแหลงท อย อาศย แหลงอาหาร แหลงขยายพนธ และการลาเพ อนำไปบรโภคและจำหนาย สถานการณของเตาปลในปจจบนจดวาอย ในสภาวะวกฤต เพราะถกลกลอบจบและนำออกมาจากปาเปนจำนวนมาก เชน เมอวนท 17 มกราคม 2551 เจาหนาทไดจบรถลกลอบขนเตาปล 26 ตว ทจงหวดแพร และเมอวนท 7 มนาคม 2551 เจาหนาทสกดจบรถลกลอบขนเตาปล จำนวน 25 ตว ทจงหวดลำปาง หากสถานการณยงคงเปนอยางนอย และไมมการรวมมอกนอนรกษอยางจรงจงแลว ในอนาคตอนใกลน เตาปลคงเหลอแตชอและเปนไดแคสตวตวอยางในพพธภณฑเทานน



นกเขาเปลาจอมขเกยจกบตนไทรยอยทเขานน ขอมล/ภาพ : นายภานมาศ จนทรสวรรณ องคการพพธภณฑวทยาศาสตรแหงชาต

kณ ตนไทรยอย ตนหนง ทบรเวณหนวยพทกษอทยานแหงชาตเขานนท ขน 3 (คลองทาทน) กำลงออกผลสกเตมตน หกโมงเชาของวนท 8 กมภาพนธ 2551 ทองฟายงมดสลว

อย จากการเฝาซมเฝาดสตวปาทตนไทรน เหนกระรอกปลายหางดำเขามากนผลไทรแตเชามด ถดจากนนเร มมนกบนเขามาประปราย แตยงไมอาจจำแนกไดวาเปนชนดใด เพราะทองฟายงมดอย จนเรมสวางขน นกตางๆ กบนเขามาอยางไมขาดสาย ความสบสนอลหมาน บงเกดข น ท งปรอด โพระดก เขยวกานตอง และนกกาฝาก ตางจกกนผลไทรกนอยางเอรดอรอย บางกสงเสยงรองจอกแจกจอแจ บางกไลจกตแยงอาหารกน แตทกตวจะบนจากไปเมอกนอม เวนแตนกเขาเปลาธรรมดากลมหนง ทมพฤตกรรมตางจากนกอนๆ และตางจากนกเขาเปลาธรรมดาในทอนๆ นกเขาเปลากลมนมสมาชก 5 ตว มนบนเขามาสตนไทรยอย ตงแตเชามดเลย จกกนไทรผลทสกงอม เสยงอลหมานไมแพนกอนๆ พกใหญๆ เสยงของนกเขาเปลาเงยบลง จงเขาใจวาบนออกไปแลว ณ ชวงใดชวงหนงโดยไมทนสงเกต แตครนอกสกราวชวโมงกวาถดมา เสยงนกเขาเปลากดงขนมาอก และกระโดดจกกนผลไทรอยางเอรดอรอย

แวดว

งวชา

การ

BRT Update

โดยทไมเหนวามนบนเขามาแตอยางใด และเม ออ มแลวเสยงกหายเงยบไปอก เม อยองเขาไปดใกลๆ กเหนนกเขาเปลาธรรมดากลมนกำลงหลบกนอยางสบาย และอกชวโมงกวาใหหลงมนกต นข นมากนอก อ มแลวกหลบ เปนอยางนอยตลอดทงวน จนกระทงใกลคำจงบนจากไป พฤตกรรมของนกเขาเปลากลมน จดไดวาแปลกไปจากนกเขาเปลาทเคยเฝาสงเกตในทอนๆ ทเมอกนอมแลวจะบนจากไป หรอไมกไปเกาะทตนไมอนทอยไมไกลจากตนไทรนก นเปนครงแรกทนกเขาเปลาจะนอนคอยเฝากนอยบนตน ดงเชนไทรยอยตนน ทำใหอดนกถงคำเปรยบเปรยของคนไทย ทตอวาคนทขเกยจไมยอมทำงานวา เอาแตกนกบนอน จงไมลงเลใจท จะลงความเหนเปนเสยงเดยวกนวา นกเขาเปลากลมน คอ นกเขาเปลาจอมขเกยจ นนเอง

นกเขาเปลาชนดทไดชอวาเปนจอมขเกยจ คอ นกเขาเปลาธรรมดา (Thick-billed Green Pigeon) ลกษณะเดน คอ ปลายปากหนาสเหลองแกมเขยว โคนปากแดง หวเทา รอบตาสฟาแกมเขยว ขนลำตวเขยว ปกมแถบเหลอง หางคนอกๆ ปลายสออน ตวผ หลงสนำตาลแดง ตวเมย หลงเขยว



กะทางนำ T. verrucosus จาก ดอยอนทนนท จ.เชยงใหม เปนแบบลำตวสสมหรอเหลอง

กะทางนำ T. verrucosus จาก อ.นาแหว จ.เลย เปนแบบสคลำ

หนงชนด สองแบบ ความแตกตางของกะทางนำในประเทศไทย ขอมล/ภาพ นายปรวร พรหมโชต และคณะ ภาควชาชววทยา จฬาลงกรณมหาวทยาลย

Aกะทางนำหรอจงจกนำเปนสตวสะเทนนำสะเทนบก ในประเทศไทยมเพยงแคชนดเดยว คอ Tylototriton verrucosus แตมรปรางลกษณะภายนอก 2 แบบ คอแบบลำ

ตวสสมหรอเหลอง ซงแพรกระจายตามแนวเทอกเขาภาคเหนอไดแก บรเวณเทอกเขาแดนลาว ถนนธงชย และผปนนำ ฯลฯ สวนแบบสคลำ จะอาศยอยตามแนวเทอกเขาภาคตะวนออกเฉยงเหนอตอนบน ไดแก บรเวณเทอกเขาเพชรบรณ ฯลฯ จากการตรวจสอบความหลากหลายทางพนธกรรมโดยใชลำดบเบสของยน 16S ribosomal RNA และ D-loop ของไมโทคอนเดรยลดเอนเอ พบวากะทางนำชนดดงกลาวม 2 สายทางพนธกรรมทแยกจากกนอยางชดเจน ซงสมพนธกบการกระจายทางภมศาสตร รปแบบของสลำตว และลกษณะกระดกกะโหลกและกระดกสนหลงบางชนทมความแตกตางกนอยางชดเจน

อางอง : Pomchote, P. et al. 2008. Two Distinctive Color Patterns of the Himalayan Newt Tylototriton verrucosus (Urodela: Salamandridae) Found in Thailand and Its Implication on Geographic Segregation. The Natural History Journal of Chulalongkorn University,



สาหรายใบมะกรด Halimeda macroloba Decaisne

Banded linsang (Prionodon linsang) ชะมดแปลงลายแถบ

แวดว

งวชา

การ

BRT Update สาหรายใบมะกรดชวยดดซบคารบอน ลดโลกรอน ขอมล / ภาพ นางสาวสภทรา พงศภราดร และคณะ ภาควชาชววทยา มหาวทยาลยสงขลานครนทร

Bสาหรายสกล Halimeda หรอทเรยกวา สาหรายใบมะกรด เปนสาหรายสเขยวทมการสะสมแคลเซยมคารบอเนตในปรมาณมาก จงชวยลดปญหาโลกรอน (Global

Warming) อนเนองมาจากการทมกาซคารบอนไดออกไซดสะสมในบรรยากาศมากเกนไปได โดยการดงคารบอนไดออกไซด (CO2) จากบรรยากาศมาใชในกระบวนการสรางหนปน สาหรายชนดนสามารถพบเจรญไดทวไปบรเวณพนทราย โขดหน และแนวปะการง กระจายตงแตเขตนำตน บรเวณเขตนำขนนำลง บรเวณพนทรายของลากนและแนวปะการง ไปจนถงระดบนำลก 130 เมตร ในประเทศไทยจะพบไดทงฝงอาวไทย และฝงอนดามน ชะมดแปลงลายแถบ

ปรากฏตว ขอมล/ภาพ นายวลลภ ชตพงศ และคณะ คณะทรพยากรชวภาพและเทคโนโลย มหาวทยาลยเทคโนโลยพระจอมเกลาธนบร

Cชะมดแปลงลายแถบ (Banded linsang Prionodon linsang)

สตวทลกลบ ไมคอยเปนทร จกทงในดานช ว ว ท ย า แ ล ะ น เ ว ศ ว ท ย า เ พ ร า ะ มพฤตกรรมท ซอนเรนทำใหพบตวยาก มแนวโนมใกลสญพนธ (Vulnerable) ภาพนถายไดท เขตรกษาพนธ สตวปาทงใหญนเรศวรดานตะวนตก เปนหน งใน 970 ภาพ ท ไดจากการสำรวจดวยกลองดกถายภาพอตโนมตกวา 2,870 คน การสำรวจดงกลาวพบสตวผ ลาขนาดเลกทงสน 13 ชนด จาก 5 วงศ นอกจากนยงไดภาพถายของสตวผ ลาขนาดใหญ ไดแก เสอโครง เสอดาว เสอลายเมฆ หมควาย และหมหมา ทำใหเขตรกษาพนธสตวปาท งใหญนเรศวรดานตะวนตก มความสำคญตอการอนรกษสตวปาอยางมาก โดยเฉพาะสงคมสตวผ ลา ท งในระดบภมภาคและระดบโลก



รจกมอสสฟนกซ (Fissidens) ขอมล/ภาพ นางสาวกาญจนา วงคกณา มหาวทยาลยเชยงใหม

iมอสสสกล Fissidens Hedw. เปนสมาชกสกลเดยวของวงศ Fissidentaceae พบขนไดท งบนดน หน และเปลอกไม Fissidens มช อสามญท ร จกกนในช อมอสสฟนกซ

(Phoenix moss หรอ Phoenix tail moss) ซงมาจากลกษณะเดนในการเรยงตวของใบเปนสองแถวแบบสลบในระนาบเดยว คลายกบใบเฟรน และคลายกบลกษณะหางของนกฟนกซนนเอง มอสสฟนกซ มคณสมบตเหมอนกบไบรโอไฟตกลมอนๆ คอ ทำหนาเสมอนฟองนำ ชวยเกบรกษาความชมชนใหกบผนปา ดวยคณสมบตพเศษทเซลลสามารถอมนำไดปรมาณมาก 4 ถง 6 เทาของนำหนกแหง เปนพชบกเบก และยงชวยคลมดนปองกนการพงทลายของหนาดน กลมผชนชอบในการเลยงปลาและตกแตงตปลา ทงในประเทศไทยและตางประเทศ มองเหนประโยชนของมอสสฟนกซทางดานการสรางทศนยภาพใหสวยงาม ใหความสนใจเพอนำไปตกแตงตปลาใหสวยงาม นำไปสการซอขายมอสสฟนกซอยางกวางขวาง จากการศกษาวจยอนกรมวธานของ Fissdens Hedw. (Fissidenstaceae, Bryophyta) ในประเทศไทย ขณะนทบทวนรายชอมอสสฟนกซในไทยมทงหมด 39 ชนด 4 สายพนธ ซงในจำนวนนไดรวมถงมอสสฟนกซทพบครงแรกในประเทศไทย 6 ชนด และมอสสฟนกซชนดใหม (new to science) 3 ชนด ซงคาดวาตอไปนาจะมการคนพบขอมลทมากขน

การนำมอสสฟนกซมาชวยคลมหนาดนในการตกแตงสวน ชวยกกเกบความชมชนใหหนาดนอทยาน

แหงชาตผาแดง (ซาย) เรมปลกมอสสฟนกซ (ขวา) ชวงทมอสสฟนกซเจรญปกคลมแปลง

มอสฟนกซมการเรยงตวของใบเปนสองแถวแบบสลบในระนาบเดยว คลายกบลกษณะหางของนกฟนกซ



สถานภาพของกลวยไมสรนธรเนย ขอมล/ภาพ : นางสาวกนกอร ศรมวง และคณะ มหาวทยาลยแมฟาหลวง

i“สรนธรเนย” กลวยไมสกลใหมของโลกทถกคนพบโดย ดร.ปยเกษตร สขสถาน และคณะ จากสวนพฤกษศาสตรสมเดจพระนางเจาสรกตต จ.เชยงใหม โดยมกลวยไม

ท งหมด 3 ชนด ไดแก เอ องศรเชยงดาว (Sirindhornia pulchella H.A. Pedersen & Indhamusika) เอองศรอาคเนย (S. monophylla H.A. Pedersen & P. Suksathan) และ เอองศรประจม (S. mirabilis H.A. Pedersen & P. Suksathan) และ เนองในวโรกาสทสมเดจพระเทพรตนราชสดาฯ สยามบรมราชกมารทรงพระชนมาย ครบรอบ 48 พรรษา จงไดขอ พระราชาณญาตใชช อวทยาศาสตรวา Sirindhornia เพ อเปน เกยรตแกงานทางดานพฤกษศาสตรของไทย

เอองศรเชยงดาว จดวาเปนพชเฉพาะถน (endemic species) เนองจากพบเฉพาะทดอยเชยงดาว จงหวดเชยงใหมเทาน น สวนเอ องศรประจม และเอ องศรอาคเนยพบทดอย หวหมดจงหวดตาก โดยเฉพาะเอองศรประจมนน เปนพชเฉพาะถนเชนเดยวกบศรเชยงดาว สามารถพบไดเฉพาะทดอยหวหมดแหงเดยวเทานน การศกษาในขณะนพบวา ประชากรของเอองศรอาคเนยและเอองศรประจมมจำนวนประชากรนอยมากถงขนวกฤต ในขณะเดยวกนรายงานของกรมอทยานแหงชาตสตวปาและพนธ พช (A Preliminary Check-list of Threatened Plants in Thailand) ไดระบวากลวยไมทงสามชนด อยในสถานะเสยงตอการ สญพนธ ดงนนเราทกคนจงควรตระหนกถงภาวะเส ยงตอการคกคามดงกลาว พรอมทงหาแนวทางการปองกนตอไป

1. เอองศรเชยงดาวกำลงอยในสถานภาพ นาเปนหวง จากการสำรวจโดย นายแพทยรงสฤษฏ กาญจนวณชยและคณะ เมอป พ.ศ. 2547 พบวาเอองศรเชยงดาวมประชากรจำนวนทงสน 35 กอ แตไมไดรายงานเปนจำนวนตนเดยว 2. เอองศรอาคเนย ไมมการรายงานถงจำนวนประชากรของกลวยไมชนดน จากการสอบถามชาวบานซงพบเหนกลวยไมสกลนมากวาสบป พบวาจำนวนประชากรของกลวยไมชนดนไดลดจำนวนลงอยางรวดเรว 3. เอองศรประจม ปจจบนประชากรลดลงอยางรวดเรว

1

2 �

แวดว

งวชา

การ

BRT Update

18 BRT Magazine October 2008 PBBRT Magazine October 2008


บนเสนทางส... ปาเมฆ 1,400 เมตร เหนอระดบนำทะเล หลากชวตทามกลางเมฆ หมอกและไอนำ การเดนทางเพอคนหาความลบของปาเมฆ ทอทยานแหงชาตเขานน จ.นครศรธรรมราช

%ยอดสนเยนทระดบความสง 1,400 เมตร เหนอระดบนำทะเล ในอทยานแหงชาตเขานน คอ เปาหมายของการสำรวจความหลากหลายทางชวภาพในปาเมฆ โดยคณะสำรวจ

จากโครงการ BRT และ บรษท ปตท. จำกด (มหาชน) เพอไขปรศนาความลลบของสงมชวตและนเวศวทยาของปาเมฆ

เรยบเรยง รงสมา ตณฑเลขา ขอมล/ภาพ : ศ.ดร.ทวศกด บญเกด คณปรญญนช ดรมาศ ดร.ตอศกด สลานนท ดร.ชมพล คณวาส ดร.มานต คดอย ดร.เรองวทย บรรจงรตน น.ส.เพยงพกตร สขรกษ จฬาลงกรณมหาวทยาลย ดร.กตตเชษฐ ศรดษฐ นายสหช จนทนาอรพนท มหาวทยาลยสงขลานครนทร ดร.นนทศกด ปนแกว มหาวทยาลยเกษตรศาสตร นายธญญา จนอาจ นายภานมาศ จนทรสวรรณ นายวยะวฒน ใจตรง องคการพพธภณฑวทยาศาสตรแหงชาต ดร.มลลกา เจรญสธาสน นายณภทร กตตพนงกล มหาวทยาลยวลยลกษณ ขอขอบคณ หวหนาอทยานแหงชาตเขานน คณอนนต เจรญสข และคณะเจาหนาทอทยานฯ ทใหความอนเคราะหในทกๆ เรอง

บนเสนทางส ..ปาเมฆ เรองจากปก

ขอขอบคณ บรษท ปตท. จำกด (มหาชน) ทรวมสนบสนนการศกษาปาเมฆ-เขานน จ.นครศรธรรมราช

PB BRT Magazine October 2008 19BRT Magazine October 2008


เสนทางทลาดชนสปาเมฆ เชาตรของวนท 16 เมษายน 2550 เปนวนทคณะนกวจยไดตกลงกนวาจะเปนวนท

เรมตนการเดนทางสปาเมฆ แตทมสตว ไดตดสนใจเดนทางไปกอน เพราะหากไปดวยกนแลว เสยงของคณะสำรวจกวา 30 ชวต จะทำใหสตวแตกตน และอาจจะไมพบสตวตลอดการเดนทางเลยกได ทมสตวจงลองหนไปพรอมกบความเงยบ ทงไวใหทมพชและทมศกษากายภาพ เดนทางไปรวมกน การบนทกการเดนทางไดเรมตนตงแตหนวยพทกษคลองกลาย เดนๆ หยดๆ ชมนกชมไม ดมกลนพฤกษานานาพนธ กวาจะไตไปถงยอดสนเยนเปาหมาย กกนเวลาถง 3 วน ใชชวตกนนอนไปตามแนวสนเขาทคอนขางชน หนาวเหนบยามคำคน แตกเตมไปดวยความตนตาตนใจ

บนเส

นทาง

ส ..ป

าเมฆ

เรองจากปก



ฟอรมทม แผนการสำรวจปาเมฆไดถกกำหนดขน 7 วน ในระหวางวนท 16-22 เมษายน 2550

ทมนกสำรวจทมารวมตวกนลวนแตเปนผเชยวชาญมอหนงของประเทศไทย แผนงานไดแบงกนตามความเชยวชาญ เปนทมพช ทมสตว และทมศกษากายภาพ ทง 3 ทม แบงกลมเดนทางไปพรอมกบเจาหนาทอทยานแหงชาตเขานน และลกหาบ สมภาระอนหนกอง เมฆฝนทตงเคามาแตไกล และความรสกตนเตน ไดทำใหการสำรวจครงนเปนทนาจดจำยงนก

ทำไมตองเปนปาเมฆ? “ปาเมฆ” เปนปาดบเขาเขตรอนชนด

หนงทพบไดยาก มพนทเพยง 2.5 เปอรเซนตของพนทปาเขตรอนทงหมดและมแนวโนมลดลงไปเรอยๆ ถงแมปาเมฆจะมพนทไมมากนก แตในเชงของระบบนเวศแลวเปนพนททสำคญในการเกดฝน เนองจากอมความชนไวสง จงกอใหเกดการจบตวกนของไอนำและพรอมทจะกล นตวลงมาเปนนำฝน ปาเมฆจงเปนแหลงกำเนดนำจดทใชหลอเลยงสงมชวตตางๆ ในพ นท ใกลเคยงใหมชวตอย อยางสขสบาย นอกจากน ในพ นท แหงน ยงไดซกซอนความหลากหลายทางชวภาพไวมากมาย โดยการศกษาท ผานมาพบส งมชวตท เปนส งมชวตเฉพาะถน หรอ endemic species ในปาเมฆจำนวนมาก ปาเมฆจงเปนระบบนเวศท นาสนใจในการคนควาหาความร ท งส งมชวตในปาเมฆและสงแวดลอมทเออตอการเกดระบบนเวศดงกลาว ในเวลาเดยวกนกมความจำเปนในการศกษาเพอเขาใจภยคกคามตางๆ



หลากชวตบนสนเยน

หลาก

ชวตบ

นสนเ

ยน


ขงบนยอดสนเยน ขงสกล Geostachys นน พบกระจายอยทวไปบนยอดสนเยนทระดบความสงประมาณ

1,200 เมตรขนไป นอกจากนนยงพบ Amomum aculeatum Roxb. เจรญตงแตในระดบตำๆ จนถงปาเมฆ แสดงวามการแพรกระจายและปรบตวในสภาพภมอากาศทกวาง แตทนาเปนหวงคอ ม Hydechium 2 ชนด ซงขนองอาศยกบตนไมอนทมมอสสปกคลมอยในปาเมฆเทานน “จงมสถานภาพนาเปนหวง เพราะบางชนดไดปรบตวใหอาศยอยในปาเมฆไดเทานน

Amomum aculeatum พบตงแตระดบ 400 กวาเมตรเหนอระดบนำทะเลจนถงปาเมฆ

มะเดอ-ไทร เม อระดบความสงถงระดบ

ประมาณ 800 เมตร กพบมะเดอทเปนไมเถา ซ งคาดวานาจะเปน Ficus. punctata Thunb. ออกผลตามเถาเยอะมาก ผลขนาดเทาลกสาลจน และมสสนสะดดตามากทเดยว แตเสยดายจรงๆ รสชาตมนไมไดเรองเอาเสยเลย และตรงบรเวณทความสง ประมาณ 1,000 เมตร มแหลงนำซบ กพบวาม ชาลกโพ Ficus lepicarpa Blume ขนอย คร นเม อเขาส ปาเมฆ กพบโพไทร Ficus glaberrima Blume ขนอยบนสนเยนอยางโดดเดยว

ผลมะเดอขนาดเทาลกสาล

ฮอรนเวรต ลเวอรเวรต และมอสส ผนพรมสเขยวแหงพงไพร

ปาเมฆเปนแหลงทอยอาศยทพชองอาศ ย ช นชอบ ป า เมฆจ ง เตม ไปด วยพ ชพวกฮอรนเวรต ลเวอรเวรต และมอสส หรอทเรยกรวมวา ไบรโอไฟต ขนปกคลมคลายพรมสเขยว ทงบนผวดน ผวตนไม และบรเวณราก จนดคลายปาในจนตนาการ จากการสำรวจจงพบพชในกลมนอยางมากมาย

Bazzania tridens (Reinw. et al.) Trevis.



พรรณไมยคไดโนเสารแหงเขานน เฟรนและพชใกลเคยงเฟรน

จากการสำรวจเฟรนหรอพชใกลเคยงเฟรน หรอทเรยกรวมกนวา เทอรโดไฟต ทยอดสนเยน อทยานแหงชาตเขานน พบพชกล มน เปนจำนวนมาก ท นาสนใจและเปนดชนของปาเมฆ คอ เฟรนภเขา และฟลมม เฟรน

นอกจากนนยงพบเทอรโดไฟตท อย ในบญช CITES และชนดท มรายงานวาเปนชนดท ถกคกคามตาม IUCN Red List บางชนดพนธ กหายาก และชนดท มการกระจายพนธ เฉพาะในเขตพรรณพฤกษชาตภมภาคมาเลเซยเทานน จากขอมลขางตนจงอาจสรปไดวาปาเมฆเขานนเปนบรเวณหนงทสมควรไดรบการดแล และอนรกษในอนดบตนๆ”

ฟลมมเฟรน พบทวไปทยอดสนเยน

กลวยไม ราชนแหงผนปา

กลวยไมเปนพชทงดงาม โดยเฉพาะกลวยไมปามกไดรบการขนานนามวาราชนแหงผนปา บนปาเมฆจงเปนพ นท เปาหมาย จ า ก ก า ร ส ำ ร ว จ พ บ ก ล ว ย ไ ม ส ก ล ส ง โ ต (Bullophyl lum) เปนชนดเดน เชน สงโตอาจารยเตม นอกจากน นยงพบกลวยไมท มรายงานวาหายากของโลกคอ เอ องผาหมอก ซ งพบกระจายอยปรมาณคอนขางมากท สนเยน

เอองผาหมอก



มดตวจว การศกษาครงนเปนครงแรกของการศกษามดบนทสงในภาคใตของไทย พบมดหลาก

หลายชนด แตม 1 ชนด คอ Monomorium pharaonis เปนมดตางถนทสวนใหญพบเฉพาะในพนทปาเสอมโทรม หรอตามบานเรอน อาจเปนเพราะมดชนดนตดสมภาระจากนกวจยหรอนกทองเทยวขนไป ในกรณนจำเปนตองใหความระวงเปนพเศษเนองจากมดตางถนชนดนอาจมผลกระทบตอมดถนเดมของสนเยนไดในอนาคตหากไมมการควบคม

ผเสอหนอนมวนใบ 7 คนแหงการเกบผเสอหนอนมวนใบในเวลากลางคน และเปนครงแรกทเกบผเสอกลาง

คนทระดบความสงถง 1,400 เมตร พบผเสอหนอนมวนใบทมรปรางแตกตางกนถง 63 รปแบบ ซงสงมากเมอเปรยบเทยบกบการศกษาในพนทระดบลาง ผเสอหนอนมวนใบทพบ บางตวนนมสสนและลวดลายบนปกทเปนเอกลกษณเฉพาะตว บางตวมจดแตมสตางๆ บางตวมปกสเขยวเหมอนมอสสหรอตะไครนำ บางตวมลวดลายสลบซบซอน

จอมมารดำขาว ผเสอหนอนมวนใบ ทไมยอมเกาะอยนงๆ ใหจบไดงายๆ

ผเสอกลางวน เปนครงแรกของการศกษาผเสอ

กลางวนบนพ นท ส งทางภาคใต ของประ เทศไทย ทำใ หทราบข อมลการกระจายใหมของผเส อบางชนด ไดแก ผเสอดาราไพรธรรมดาและผเสอขมนกบปนแถบแคบ ซ งพบคร งแรกในภาคใต ผเสอทงสองชนดนมการกระจายจากภาคเหนอส ภาคใต โดยเฉพาะผเส อขม นกบปนแถบแคบพบเฉพาะบนพนทสงของปาเมฆ ซงคาดวาผเสอชนดนมความสมพนธกบปาเมฆ

หลาก

ชวตบ

นสนเ

ยน


ผเสอขมนกบปนแถบแคบ พบเฉพาะบนพนทสงบนปาเมฆ

ภาพดานบนของมด Leptanilla sp.1



พช สกล Argostemma พบพชในสกล Argostemma Wall. 3 ชนด ไดแก Argostemma laeve Benn. subsp.

setosum (E.T.Geddes) K.Sridith, (ประดบหนเขาหลวง) Argostemma ophirense Maingay ex Hook.f. (ประดบหนทอดตน) และ Argostemma propinquum Ridl. (ลนกรม) มกพบบรเวณทมความชมชนสง โดยเฉพาะบรเวณรมลำธาร หรอบรเวณทเปนปาเมฆ พชเหลานไมใชพชทพบไดทวไป (uncommon species) บางชนดเปนทงพชหายากและพชถนเดยว (rare and endemic species)

สตวสะเทนนำสะเทนบกและสตวเลอยคลาน การรวมมอกนพลกขอนไมผแตละทอน การน งลงไปและลอมวงกนค ยเข ยกองซาก

ใบไมผอยางจดจอ ความสำเรจกคอ เสยงเฮอยางเบกบานเมอพบและจบไดสตวเลอยคลานทไมเคยพบมากอน ไดแก งดนทยงไมทราบชนด งพงออภเขาลายขด (Macrocalamus lateralis) ซงพบเปนตวทสองของประเทศไทย แตเปนตวทสามของโลก จงเหลนสองนวทมลำตวเรยวยาว แต

ขาสนและมน วตนเพยง 2 นว บงบอกถงความมหศจรรยของสตวบนสนเยนแหงน งพงออลายขด พบเปนตวท 3 ของโลกทสนเยน

สาหราย ส งท นาสนใจในผลการสำรวจ

คร งน คอสาหรายท พบจากการสำรวจเปนชนดท บงบอกถงแหลงนำคณภาพตำทงนเนองจากแหลงนำมธาตอาหารซงเกดจากการยอยสลายของสารอนทรยท ทบถมในทองนำและพนทใกลเคยง เชน ซากพช ซากสตว และมลสตว ฯลฯ ซงแสดงใหเหนวาคณภาพนำในแหลงตนนำไมจำเปนตองอยในสภาพทมสารอาหารตำเสมอไปแตจะขนกบลกษณะของพนทปาของแหลงตนนำนน

พช สกล Argostemma

งพงออลายขด พบเปนตวท 3 ของโลกทสนเยน

สาหรายครปโตโมแนด



4 �

6 �

บนทก

การร

อนแร

ม เรองจากปก

1



บนทกการรอนแรม “ท พกของเราในคนท สองน นแปลกประหลาดทสด น นคอ ตองนอนบนสนเขา ไมม

แหลงนำ ถาตองการนำกตองเดนลงไปในหบเขาอกประมาณหนงกโลเมตร” ณภทร กตตพนงกล “เจดวนของการเดนทางสำรวจ ระหวางทางมมะเดอและไทร ใหตนเตนตลอดทงเสน

ทาง” ภานมาศ จนทรสวรรณ “สนเยนเปนยอดหนงของเทอกเขานครศรธรรมราช ปจจบนอยในพนทของอทยานแหง

ชาตเขานน ในอดต ผกค. ไดใชเปนเสนทางสญจรไปมาระหวางคายทจงหวดสราษฎรธาน กบคายทจงหวดนครศรธรรมราช” มานต คดอย

“การสำรวจครงนมขอสงเกตวา สภาพอากาศในชวงระยะเวลาการสำรวจคอนขางแหงแลง และไมมเมฆหมอกหรอปรมาณไอนำในอากาศใหเหนมากนก ซงผดไปจากสภาพอากาศของปาเมฆทควรจะเปน ท งน อาจสบเน องมาจากสภาพภมอากาศของโลกโดยรวมท มการเปลยนแปลงไปอยางมาก จากภาวะปญหาโลกรอนทกำลงเกดขนและประสบกนอยในปจจบน” เรองวทย บรรจงรตน

“แบตเตอร ขนาด 12 โวลต 45 แอมป นำหนกไมมากไมนอยลกละประมาณ 12.5 กโลกรม จำนวน 4 ลก ลำพงเพยงแบตเตอรลกเดยว ถาใหผวจยแบกเองคงหมอบอยแคตนเขาอยางแนนอน ตองอาศยความแขงแกรงของพๆ เจาหนาทอทยานฯ เขานน และลกหาบทชวยแบกภาระอนหนกองน ขนไปรอผมอยบนสนเยน” นนทศกด ปนแกว

“การนงลงไปและลอมวงกนคยเขยกองซากใบไมผอยางจดจอ ความสำเรจกคอ เสยงเฮอยางเบกบานเมอพบและจบไดสตวเลอยคลานทไมเคยพบมากอน” ธญญา จนอาจ

1. รอนแรมสปาเมฆ 2. แขกแปลกถนมาเยยม 3. ตกแกปา แอบมาเยยมชม 4. แอบมอง 5. ดอกปาไมแสนสวย 6. ดวงสฟาลายจด สสนสดใส 7. ภารกจเกบผเสอกลางคน งานละเอยดทเดยว 8. กอไฟหงขาว 9. ยามเชาหรอยามเยน

9

“ตามเสนทางขนสยอดอนสงชน กวาจะถงจดหมายปลายทางบนยอดสนเยนนนกนเวลา 2 วนเตม ๆ ดวยความเหนดเหนอย และเม อยลา แตความเมอยลาท มละลายหายไปสนดวยความงดงามของปาเมฆกบอากาศเยนรมร นแสนสบาย และมผเส อกลางวนแปลกตามากมายออกมาโบกโบยบนให เ ราไดเชยชม” วยะวฒน ใจตรง

8

2

�



ชวตสมพนธ: ไทร-ตอไทร เรอง/ภาพ: วฒนา ตนมง มหาวทยาลยขอนแกน

iพชสกลไทร (Ficus L.) มลกษณะชอดอกทพเศษแตกตางจากพชดอกอน ๆ คอ ชอดอกประกอบดวยดอกขนาดเลก จำนวนมาก อยบนฐานรองชอดอก ซ งเจรญหมดอกไว

ภายใน มชองเปดดานปลายซงมใบประดบซอนกนปดไว ในการถายละอองเรณของพชสกลไทร จะตองอาศยตอไทร (fig wasp) ซงเปนแมลงในวงศ Agaonidae ทอาศยอยภายในชอดอกของพชสกลไทร แบบพงพาอาศยกน (mutualism) และมความจำเพาะตอชนดของไทร (species specific)

ตอไทรเพศเมยทไดรบการผสมพนธแลว จะบนออกจากชอดอกเดมไปยงตนอน ทม ชอดอกทพรอมรบการผสม และมดเขาไปภายใน ผานทางชองเปดดานปลายทมใบประดบซอนกนปดไว ขณะมดผานใบประดบทอดแนนและซอนกน ตอไทรเพศเมยจะสญเสยรยางคบางสวน เชน ปกหนวด หรอขาไป เมอเขาไปภายในชอดอกกจะเรมวางไขในดอกกอล (gall flower) ซงเปนดอกเพศเมยทมกานเกสรสน และยอดเกสรบานออกคลายปากแตร โดยการสอดอวยวะวางไข (ovipositor) ลงไปตามกานเกสรเพศเมยและวางไขภายในรงไขของดอกกอล ขณะทตอไทรเพศเมยเดนอยภายในชอดอกเพอวางไข เรณทตดตามตว จะถกถายลงบนยอดเกสรของดอก

เพศเมย ทมยอดเกสรเรยวแหลม ไมเหมาะสำหรบการวางไขของตอไทร ซงจะพฒนาไปเปนผลทมเมลดตอไป และตวออนของตอไทรจะเจรญเตบโตภายในรงไขของดอกกอล โดยกนเนอเยอภายในรงไขเปนอาหาร ตอไทรเพศผซงไมมปก และมกรามเจรญด จะเจรญเตบโตเตมทกอน และเจาะผนงรงไขออกมา จากนนจะทำการเจาะผนงรงไขของดอกกอลทมตอไทรเพศเมยอย และทำการผสมพนธ โดยระหวางนนดอกเพศผของไทรจะเจรญเตมทและปลอยเรณให

ตดตามตวของตอไทร จากนนตอไทรเพศเมยทไดรบการผสมแลวจะออกจากชอดอกเดมพรอมดวยเรณของไทร แลวบนไปยงตนอนเพอหาชอดอกสำหรบวางไข มดเขาไปภายในชอดอกเพอวางไขและทำการถายละอองเรณใหกบไทรตอไป

วงชวตของพชสกลไทรและตอไทรมความเชอมโยงกน ถาขาดฝายใดฝายหนงไปวงชวตกจะไมสมบรณ โดยชอดอกของไทรจะเปนทวางไข เปนแหลงอาหาร และทหลบภยของตวออน ของตอไทร สวนตอไทรกจะเปนแมลงผสมเกสร ชวยใหพชสกลไทรสบพนธแบบอาศยเพศได

เอกสารอานประกอบ Berg, C.C. & Corner, E.J.H. 2005. Moraceae - Ficus. Flora Malesiana Ser.1, Vol. 17, Part 2. National Herbarium of the Netherlands, Leiden. Attenborough, D. 1995. The Private Life of Plants. BBC Books, London. pp. 140-142.

ชวตส

มพนธ

: ไทร

-ตอไ

ทร

หองสมดธรรมชาต

วงชวตของพชสกลไทรและตอไทรมความเชอมโยงกน ถาขาดฝายใดฝายหนงไปวงชวตกจะไมสมบรณ



1. ตอไทรเพศเมยทไดรบการผสม ออกจากชอดอกสกของมะเดออทมพร (Ficus racemosa) 2. ตอไทรเพศเมยบนจากชอดอกเดมมายงชอดอกใหม ทพรอมรบการผสมเกสร 3. ตอไทรเพศเมยเกาะบรเวณใกลชองเปด 4. มดแดง เปนศตรตามธรรมชาต มาดกรอจบตอไทรกน ตามชอดอกออนของมะเดออทมพร 5. ตอไทรกำลงมดเขาไปทางชองเปดของชอดอก เพอวางไข และผสมเกสรแกมะเดออทมพร

1 2

�

4 �



เผยค

วามล

บในช

อดอก

ไทร

1. มะเดออทมพร (Ficus racemosa L.) 2. ชอดอกผาตามยาว 3. ไทรกราง (Ficus altissima Blume)

เรอง/ภาพ วฒนา ตนมง นสตปรญญาโท มหาวทยาลยขอนแกน

iพชสกลไทร (Ficus L.) อย ในวงศ Moraceae เชนเดยวกบขนน และ

หมอน โดยมลกษณะพเศษแตกตางจากพชสกลอ น คอ ชอดอกประกอบดวยดอกขนาดเลกจำนวนมาก อย บนฐานรองชอดอก ซ งเจรญหมดอกไวภายใน มชองเปดดานปลายซงมใบประดบซอนกนปดไว ลกษณะสณฐานภายนอกคลายกบผล มชอเรยกเฉพาะวา ฟก (fig) หรอ ไซโคเนยม (syconium) ชอดอกออกเดยวหรอเปนคทซอกใบ บางชนดออกเปนชอตามลำตน (cauliflorus) ตวอยางพชในสกลน เชน มะเดอ โพธ ไทร

1

2

�


เผยความลบในชอดอกไทร

�0 BRT Magazine October 2008 �1BRT Magazine October 2008�0 BRT Magazine October 2008 �1BRT Magazine October 2008


ดอกของพชสกลไทรทวไปม 3 แบบ ไดแก ดอกเพศผ สวนมากมเกสรเพศผ 1-2 อน อบเรณ 2 พ เรณมขนาดเลก ผวเรยบ บางชนดมเกสรเพศเมยทเปนหมน (pistillode) อยดวย ดอกเพศเมย มรงไข 1 ชอง (locule) 1 ออวล (ovule) กานเกสรเรยวยาว ตดดานขางคอนมาทางยอดของรงไข ยอดเกสรเรยว หร อแยกเปน 2 แฉก แหลมหรอรปทรงกระบอก และดอกกอล (gall flower) คอดอกเพศเมยท มรงไขโปง กานเกสรส น และยอดเกสรบานคลายปากแตร เหมาะแกการวางไขของตอไทร ดอกชนดนไมมเมลดเนองจากตวออนของตอไทรกนออวลเปนอาหาร บางชนดมดอกไมมเพศ (neutral flower) เปนดอกทไมมเกสรเพศผหรอเกสรเพศเมย มเฉพาะกลบรวม

พชสกลไทรชนดทดอกแยกเพศตางตน (dioecious) มชอดอกสองแบบคอ ชอดอกเพศเมย (female fig) มเฉพาะดอกเพศเมยเทาน น เกดแยกตนกบชอดอกเพศผ (male fig) หรอชอดอกกอล (gall fig) ซ งประกอบดวยดอกเพศผ และดอกกอล อยรวมกนโดยด อ ก เ พ ศ ผ ส ว น ใ ห ญ อ ย บ ร เ ว ณ ใ ก ล ช อ ง เ ป ด ส ว น ช น ด ท ด อ ก แ ย ก เ พ ศ ร ว ม ต น (monoecious) มชอดอกเพยงแบบเดยว คอ ชอดอกสมบรณเพศ (bisexual fig) ประกอบดวยดอกเพศผ เพศเมย และดอกกอลในชอเดยวกน

ดอกของพชสกลไทร (ดดแปลงจาก วฒนา ตนมง, 2548)

ชอดอกของพชสกลไทร (ดดแปลงจาก Weiblen, 2000)

เอกสารอานประกอบ วฒนา ตนมง. 2548. พชสกลไทรในเขตอทยานแหงชาตนำหนาว. โครงงานวจย ภาควชาชววทยา คณะวทยาศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน. Weiblen, G.D. 2000. Phylogenetic relationships of functionally dioecious Ficus (Moraceae) based on ribosomal DNA sequences and morphology. American Journal of Botany 87: 1342–1357.

ดอกเพศผ

ดอกกอล ดอกเพศเมย

ชอดอกเพศเมย ชอดอกเพศผ ชอดอกสมบรณเพศ



เรอง/ภาพ เยาวนตย ธาราฉาย นสตปรญญาเอก มหาวทยาลยเชยงใหม

iฟงดอาจคลาย ๆ ชอเพลง หรอสำนวนในการโฆษณาสนคาบางอยาง แตผเขยนคดวาชอนเหมาะสมกบเนอหาของเรองทจะกลาวถงนจรง ๆ อนเนองมาจากสงมชวตทหลาย ๆ

ทานทราบวาเกดมาคกน นนกคอ “แมลงและมาล” โดยวลนเปนการกลาวถงไมดอกและแมลงอยางรวม ๆ ไมวาจะเปนชนดใดกตาม สงทเราทราบมาแลวกคอ แมลงทำหนาทผสมเกสรใหกบพช เพอใหพชสามารถสบทอดสายพนธของตนไดเรอย ๆ และแมลงกไดประโยชนจากนำหวานจากดอกไมเปนการตอบแทน แตทผเขยนจะกลาวตอไปน เปนพชและแมลงกลมหนงทมความสมพนธกนอยางแนบแนนมาตงแตอดตจนถงปจจบน และทสำคญมความเฉพาะเจาะจงกนมาก จนไดรบยกยองเปนตวอยางในการศกษาดานววฒนาการและความสมพนธของสงมชวตสองชนด และสงทกำลงพดถงนนกคอ พชในสกล Ficus กบแมลงในกลม wasp

พชสกล Ficus หรอทบานเรารจกกนดคอพวกมะเดอและไทร สำหรบในประเทศไทยนาจะมกวารอยชนด (บางทานวามากกวา 80 และบางทานวามากกวาหนงรอยชนด) ซงกนบวาไมนอย และคาดวาทวโลกมประมาณ 1,000-1,100 ชนด โดยกวาพนชนดทกลาวมานพบกระจายทวไปในแถบอาฟรกาใต อเมรกาใต ออสเตรเลย และแถบเอเชย สำหรบลกษณะของพชสกลนกมตงแตเปนไมพมเลอยขนาดเลก ๆ ไปจนถงไมยนตนขนาดใหญ โดยเฉพาะลกษณะพเศษทตาง

ลกษณะชอดอกทมทงดอกตวผ ดอกตวเมย และดอกกอล ในพวก monoecious fig เพ

ราะเร

าคกน

...มะเด

อ-ไท

รและ

แมลง

ผสม

เกสร


เพราะเราคกน...มะเดอ-ไทรและแมลงผสมเกสร

�2 BRT Magazine October 2008 ��BRT Magazine October 2008�2 BRT Magazine October 2008 ��BRT Magazine October 2008


จากไมกลมอนกคอเปนไมทเรยกวา Strangler อนถอเปนลกษณะเดนของไมสกลนทเดยว คอเปนการไปเจรญแบบกาฝากบนตนไมอน แลวงอกรากของตวเองหยงลงพน จากนนกฆาตนไมทเปนผใหอาศยโดยการโอบรดลำตนไมเหลานนจนตาย ฟงดนากลวทเดยว

พชในกลมนถงแมบางชนดจะดโหดรายกบตนไมอนไปบาง แตกมหลายชนดทมความสำคญตอมนษยในแงอน ๆ ตวอยางทเรารจกกน อยางเชน ตนโพธ (Ficus religiosa L.) และ ตนไทร (F. benjamina L.) มความสำคญทางพทธศาสนาและความเชอของพทธศาสนกชน สวนมะเดอฝรง (F. carica L.) มะเดอใหญ (F. auriculata Lour.) ผกเฮอด (F. virens Ait) และมะเดอฮาก (F. semicordata B. Ham. ex J. E. Sm.) สามารถนำมารบประทานได เปนทงผกจมนำพรกและผลไมอบแหง บางชนดใชเปนยา เชน มะเดอปลอง (F. hispida L.) และมะเดออทมพร (F. racemosa L.) และปจจบนนยมนำมาปลกประดบ ไดแก ตนตกแก (F. pumila L.) กราง (F. altissima Bl.) ไทรยอย (F. benjamina L.) เปนตน แตปจจบนนกวจยไมไดมองประโยชนทพชกลมนมความสำคญตอมนษยเพยงอยางเดยว ในแหลงธรรมชาตพชสกลมะเดอและไทรถอวาเปนผผลตอาหารรายใหญสำหรบสตวปา เพราะกวา 70% ของอาหารสตวเหลานนเปนผลผลตของพชในสกลนทงนน ดงนนคงไมตองสงสยแลววาทำไมเราจงตองมารจกพชสกลนใหดขน

พชในกลมมะเดอและไทร หรอ fig มความสมพนธกบแมลงตวนอยทเรยกวา fig wasp ท ทำหนาท เปนตวผสมเกสร (pol l inator) อยางแนบแนน แมลงพวกน กอย ในอนดบ Hymenoptera อนดบเดยวกนกบผ ง ตอ แตน แตนเบยน แตตางวงศกน โดยแมลงท เปน pollinator ของมะเดอและไทรสวนใหญอยในวงศ Agaonidae สงทนกชววทยาทศกษาดานววฒนาการสนใจเปนอยางยงกคอความเฉพาะเจาะจงในการจบคกนระหวางพชสกลนกบแมลง

พชในกลมมะเดอและไทร หรอ fig มความสมพนธกบแมลงตวนอยทเรยกวา fig wasp ททำหนาทเปนตวผสมเกสร (pollinator) อยางแนบแนน

แมลงผสมเกสรตวเมย หลงจากไดรบการผสมพนธ และออกจากดอกยอยของ fig



ทชวยผสมเกสร ซงเปนแบบ mutualism จากการศกษาพบวามะเดอหรอไทรแตละชนดมแมลงทเฉพาะเจาะจงในการผสมเกสร

แบบหนงตอหนง คอ มะเดอหรอไทรหนงชนดจบคกบแมลงผสมเกสรเพยงหนงชนดเทานน ถงแมในระยะหลงจะมการรายงานวาไทรบางชนดมแมลงผสมเกสรมากกวาหนงชนดกตาม แตกพบวามนอยมากเมอเทยบกบจำนวนกวาพนชนดทวโลก

หากอยากทราบวาท งพชและแมลงกล มน สมพนธกนอยางไร กคงตองมาดรปรางลกษณะหนาตาของมะเดอและไทรทออกแบบมาพเศษ และแตกตางไปจากโครงสรางของดอกโดยทวไปของพชทเรารจกกนด และเมอพดถงพชและแมลงทชวยผสมเกสร สงสำคญทจะตองกลาวถงกคอดอก เกสรตวผ เกสรตวเมย รงไข แลวดอกของมะเดออยทไหน หลายๆ ทานอาจตงคำถาม เพราะเกดมาไมเคยเหนดอกของมะเดอและไทรเลย พอเจอทไรกตดผลเปนลกกลมๆ แลวทกท

อนทจรงแลวสงทเราเหนเปนผลทมรปรางหนาตาตางๆ กนของมะเดอและไทรนน กคอสวนของชอดอกหรอทเรยกวา syconium นนเอง ลกษณะดงกลาวเกดจากการทฐานรองดอกขยายขนมาหมดอกยอยๆ ขนาดเลกๆ มากมายเอาไว และหมจนสนท จนเราไมสามารถมองเหนดอกซงอยขางใน จะมกแตแมลงตวนอยททำหนาทชวยผสมเกสรใหเทานนทมองเหน (อนทจรงกไมเหน แตอาศยวาไดกลนจงตามไปถก)

คงตองขยายความอกสกนดในเรองรปพรรณสณฐานของดอกมะเดอและไทร ภายในชอดอกของพชกลมนนนมองคประกอบทแตกตางกนออกไป ถาเปนพชชนดทเปนดอกแยกเพศอยในตนเดยวกน (monoecious plants) ภายในชอดอกกจะประกอบดวย ดอกตวผ (male flowers) ดอกตวเมย (female flowers) และดอกกอล (gall flowers) สวนถาเปนพชชนดทเปนดอกแยกเพศอยตางตนกน (dioecious plants) กจะมตนตวผ ทมชอดอกประกอบดวย ดอกตวผ

ลกษณะชอดอกตวเมยของมะเดอตนตวเมย ซงม

เพยงดอกตวเมยอยางเดยวในพวก dioecious fig

เพรา

ะเราค

กน...ม

ะเดอ-

ไทรแ

ละแม

ลงผ

สมเก

สร




และดอกกอล และตนตวเมยทมชอดอกประกอบดวย ดอกตวเมยเพยงอยางเดยว บางทานอานมาถงตรงนกอาจจะแยงวา อาวแลวมนแปลกตรงไหน กมดอกตวผ ม

เกสร มดอกตวเมย มรงไขและกมแมลงผสมเกสร กนาจะจบและดำเนนไปอยางปกตเหมอนดอกไมกบแมลงทวไป แนนอนเรองมนยอมไมธรรมดาอยางนน ความพเศษและแตกตางออกไปกคอ มะเดอและไทรเปนเจาบานทดและตอบแทนแมลงตวนอยของเราอยางคมคา โดยการสรางดอกตวเมยท มลกษณะแตกตางกนสองแบบเพ อทำหนาท ตางกน โดยแบบท หน งมไวสำหรบผลตเมลดของตนเอง (female flowers) และอกแบบหนงชวยรองรบตวออนของแมลง ซงกคอดอกกอล ทแมลงตวเมยสามารถวางไขไดระหวางเขาไปผสมเกสรให ดงนนภายในชอดอกเลกๆ ของมะเดอและไทรจงเปนทอนแสนมหศจรรยทชวยสรางชวตใหมของพช (เมลด) และชวต นอยๆ ของแมลงผสมเกสรรนตอไป โดยแมลงตวนอยทงหลายไดอาศยอาหารจากรงไขของดอกกอลจนเจรญเตบโตเปนตวเตมวย พรอมทจะโบยบนออกไปเพอทำหนาทของตนเอง อนเปนเวลาเดยวกบทเมลดกพรอมทจะงอกเปนตนใหมเชนเดยวกน

ขนตอนในการเขาไปผสมเกสรภายในชอดอกของมะเดอและไทร กไมใชเร องงายนก เพราะแมลงตวนอยจะเขาไปเฉพาะตนทเปนคของตนเทานน ปจจบนทราบวาลกษณะรปรางหนาตาของชอดอกและกลนทางเคมทพชปลดปลอยออกไปเมอดอกบานพรอมแกการผสม เปนปจจยสำคญของความเฉพาะเจาะจงน ถงแมวาตนชนดเดยวกนจะอยหางกน แมลงกสามารถบนไปผสมเกสรใหได (อาจมขอจำกดเรองระยะทางในแมลงบางชนด แตกมรายงานวาบางชนดสามารถบนไปไดไกลถงสบกโลเมตร) แตขอสำคญคอแมลงตวนอยพวกนมชวตไมยาวนานนก อาจอยไดเพยง 24 ถง 48 ชวโมงเทานน ดงนนตนทอยหางไกลกนมาก ๆ กคงไมสามารถมาผสมกนได

ขณะทแมลงตวเมยกำลงพยายามเขาไปตามชองเปดเลก ๆ ของชอดอกมะเดอ

อนทจรงแลวสงทเราเหนวาเปนผลของมะเดอและไทรคอชอดอก



เพรา

ะเราค

กน...ม

ะเดอ-

ไทรแ

ละแม

ลงผ

สมเก

สร


แมลงทเขาไปชวยผสมเกสรใหแก fig นนเปนแมลงตวเมย เนองมาจากเพราะหลงจากเมอแมลงเจรญเตบโตและออกมาจากดอกเลกๆ (โดยปกต แตละดอกมแมลงอาศยอยหนงตว) แลว แมลงทเปนตวผจะเดนไปรอบๆ ภายในชอดอกและทำการผสมพนธกบแมลงตวเมย ซงตวผตวหนงๆ ผสมกบแมลงตวเมยไดหลายตว หลงจากนนกชวยเหลอใหแมลงตวเมยออกมาจากดอกกอล สวนตนเองกหมดหนาทและไปไหนไมไดไกล เพราะแมลงตวผไมมปก อยางมากกเดนออกมาจากชองเปดเลกๆ ของชอดอก fig (เรยกชองเปดนวา ostiole) สวนแมลงตวเมยทออกจากดอกยอยไดแลว แตยงอยภายในชอดอกกจะทำหนาทของตนเองคอเกบละอองเกสรของดอกตวผ (ซงกกำหนดใหบานในชวงนพอด ) หลงจากนนกจะเดนหรอบนออกมาตามชองเปดของชอดอก ซงตอนนขยายใหญขน และแมลงตวเมยกสามารถบนออกไปไดไกลๆ เดนทางไปทำหนาทผสมเกสรใหชอดอกอนๆ และวางไขของตนเองไดเพอสบทอดลกหลานของตนตอไป

จากเรองราวของสงมชวตทงสอง จะเหนวาทงมะเดอและไทร กบแมลงผสมเกสรตองมความเอออาทรตอกน อยดวยกนแบบถอยทถอยอาศย จงจะประสบความสำเรจในการดำรงเผาพนธของตนเอง แมจะดวาเปนสวนเลกๆ ในธรรมชาต แตกเปนตวเชอมสำคญในระบบนเวศ เพราะเมอพชสกลนผลตดอก ผลขนมา กชวยทำใหสตวอกหลายชนดอยรอดไดตอไป ดงนนมนษยอยางเราทยกยองตนเองวามววฒนาการสง ควรหยดคดสกนดในสงคมทแกงแยงทกวนน ความเอออาทรในการอยรวมกนในสงคมกำลงสญหายไป

ภายในชอดอกทมดอกตวผและดอกกอลของตนตวผ ในกลม dioecious plant

แมลงตวเมยทออกจากดอกยอยไดแลวกจะเกบละอองเกสรของดอกตวผและบนออกไปเพอผสมเกสรใหชอดอกอนๆ



กรามลางพรอมฟนของไพรเมตจมกเปยก สยามโมอะเดปส แมเมาะเอนซส

ภาพวาดของไพรเมตจมกเปยก สยามโมอะเดปส แมเมาะเอนซส

พบไพรเมตอาย 13 ลานป สกลใหมและชนดใหมของโลก ทเหมองแมเมาะ จงหวดลำปาง ขอมล/ภาพ : ดร.เยาวลกษณ ชยมณ และคณะ กรมทรพยากรธรณ

B“จากหลกฐานซากฟอสซลสตวเลยงลกดวยนมทคนพบอยางตอเนองในประเทศไทย ทำใหเชอวาประเทศไทยและเอเชยตะวนออกเฉยงใตในอดตเคยมความอดมสมบรณ

มความหลากหลายทางพนธกรรม จนนาจะเปนศนยกลางการกำเนดและววฒนาการของสตวเลยงลกดวยนมแหงหนงของโลก” ขอความนนาจะยนยนไดจากการคนพบซากฟอสซลสตวหลากหลายชนดทเปนชนดใหมของโลก เชน หมหมา หรอเอบโคราช แมกระทงสตวบางชนดทไมนกมาวาจะพบมากอนในประเทศไทย เชน แพนดายกษและไฮยนา เปนตน เมอเรวๆ น ดร.เยาวลกษณ ชยมณ และคณะนกวจยจากโครงการไทย-ฝรงเศส กรมทรพยากรธรณ ไดทำใหโลกตกตะลงอกครง เมอวจยพบซากดกดำบรรพไพรเมต ซงคนพบไดนอยมากในประเทศไทย อกทงยงเปนสกลและชนดใหมของโลก อาย 13 ลานป (สมยไมโอซนตอนกลาง) ชอ สยามโมอะเดปส แมเมาะเอนซส (Siamoadapis maemohensis) จดอยในกลมไพรเมตจมกเปยก ขนาดเพยง 15 เซนตเมตร นำหนก 500-700 กรมเทานน

ซากชนสวนกรามลางพรอมฟน จำนวน 4 กราม ของสยามโมอะเดปส แมเมาะเอนซส ถกคนพบเมอป 2547 บรเวณเหมองถานหนแมเมาะ อ.แมเมาะ จ.ลำปาง จากการศกษาเปรยบเทยบกบไพรเมตจมกเปยกของ จน ปากสถาน อนเดย และพมา ม นใจวาสยามโมอะเดปส แมเมาะเอนซส ทคนพบในประเทศไทยเปนไพรเมตทมขนาดเลกทสดในโลก

ไพรเมตเปนสตวเลยงลกดวยนมทมววฒนาการสงสดตางจากสตวเลยงลกดวยนมชนดอน คอ มสมองใหญกวาสตวเลยงลกดวยนมชนดอนเมอเปรยบเทยบกบนำหนกตว ตาทงสองขางมองไปขางหนา ทำใหเหนภาพไดสามมต มมอใชหยบจบของได นวมอแบนมเลบแทนการมกรงเลบ มกระดกหวไหลททำใหแขนหมนไดและจบเหนยวไดไกล ทงนมนษยเราจดอยในกลมนดวย ไพรเมตแบงออกเปนสองกลมใหญๆ คอ ไพรเมตจมกแหง หรอฮาโปลรน (Haplorhines) ประกอบดวย ลง เอป มนษย และทาร เ ซย สวนไพรเมตจมกเปยก หรอ สเตรปสรน (Strepsirrhines) ประกอบดวยลเมอรและลงลม ลกษณะเดนของไพรเมตกลมน คอ จมกเชอมกบรมฝปากบน สวนใหญจะมฟนหนาและฟนเขยวดานลางลกษณะคลายหว หากนกลางคน ดมกลนไดด สมองเลก และมววฒนาการนอย

สยามโมอะเดปส แมเมาะเอนซส มพฤตกรรมชอบอย บนตนไม มหางยาว และหากนเวลากลางคน คาดวาเปนไพรเมตท

กนผลไม ใบไม และแมลงเปนอาหาร จดอยในวงศศวะอะเดปเด ปจจบนคอพวกลเมอรบนเกาะมาดากสการ

แ ล ะ ล ง ล ม ใ น เ อ เ ช ย ต ะ ว น อ อ ก เ ฉ ย ง ใ ต ซ งซากดกดำบรรพของวงศนพบเฉพาะในทวปเอเชยเทานน ไดแก สาธารณรฐประชาชนจน สหภาพ

เมยนมาร อนเดย ปากสถาน และประเทศไทย

เอกสารอานประกอบ : Chaimanee, Y., Yamee, C., Tian, P., Chavasseau, O. and Jaeger, J.-J., 2008. First middle Miocene sivaladapid primate from Thailand. Journal of Human Evolution 54, 434-443.



ทมเตมเหนยว ตระเวนหา

หอย 3 วน 3 คนกยงไมกลบบานคะ นนคอทมงานของ ศ.ดร.สมศกด ปญหา ทนา

ยกยอง เพอใหไดหอยเยอะๆ และหลากหลาย จงตองเปลยนพนทเปาหมายหลายจงหวด ตระเวนเกบแบบอาศยจงหวะและโชคชวย เพราะหอยไมเดนมาหานคะ พอเจอตวทตองการกเฮ ดใจคะ ดใจสดๆ และบางตวไมไดหางายๆ นะ

คะ เชน หอยนกลา ขอแสดงความชนชมในความมสปรตของทมเกบหอยในครงนดวยคะ

คนมามงอกแลว ไมใชอะไร

ไมเคยเหนหอยทากหลากหลายสายพนธ

มากอน ทงหอยทากสวยงาม หอยทเปลอกลดรป

และหอยอะไรกไมรไมมเปลอก และอกสารพด มา

ประชนโฉมในงานพฤกษาสยามครงท 6 จดทเดอะมอลล

บางแค เหนเคาวากนวา งานน ศ.ดร.สมศกด และ

ทมงาน หนาบานเปนจานเชง เพราะเดกและผเขา

ชมงานมามงแตบธหอยทากของบอารท แหมคยนาด

เลยนะอาจารย แลวอาจารยจะไดอานสงคจาก

การแจกจายความรครงนนะคะ สาธ

ขอเมาทกงกอ

สชมพทวาหนอยเถอะ โอโห

ออกขาวเปนดาราใหญโต แตตวเองกลบมขนาด

เลกนดเดยวแค 3-5 ซม. เอง แตกลบมสชมพสดใส

นาจบมาทำขนมจน คนมามงดถงกบอง ไมใช

อะไรหรอก ถามวา ตวแคนเองเหรอ

อมม แคนแหละคะ

กระจอกขาวสบราชการลบสดๆ

แจงมาวา ทานศ.ดร.สมศกด ปญหา รกกงกออยางมาก ตอนนเฝาฟมฟกเพาะเลยง

กนในหองปฏบตการจนสามารถรอดชวตไดอยาง ปาฏหารย กงกอนอยๆ ในหมอทง 5 ใบทลอคกญแจได จงไดตระเวนไปทวกรงเทพ ออกรายการทวและนทรรศการถยง

กวาเบรดซะอก นาอจฉากงกอจง แตทเรยกเสยง ฮอฮาไดอยางมากกลบไมใชกงกอสชมพ แต

เปนกงกอยกษรปรางอวบอวนพ ยาวเปนวา ทใครๆ เหนกสยอง

เกบตกควนหลงจากงานแถลงขาว

การคนพบกงกอมงกรสชมพตดอนดบหนงในสบสง

มชวตชนดใหมของโลก โดย ศ.ดร.สมศกด ปญหา ท

คนในวงการเรยกวา เจาพอกงกอ แหลงขาวกระซบมาวา ทานภาค

ภมใจสดๆ แตหลงจากตระเวนออกขาวจนดกดนคอนคน จนโทรศพท

ดงระวงทงวน ทำใหเจาพอกงกอตองปดมอถอหน เพราะนกขาว

ตามกนจาละหวน เฮอ มาเปนพระเอกตอนอายเยอะ

แลวกตองเจอกบสภาพแบบนแหละคะ

พบกนใหมฉบบหนาคะ

BRT แอบเมาท



แมลงปอบอกขาว ตรวจเยยมโรงเรยนในโครงการมหงสาสายสบ โครงการคณภาพของกรมสงเสรมคณภาพสงแวดลอม

กงกอยกษ ไสเดอนยกษโชวงานพฤกษาสยามครงท 5

โครงการ BRT รวมกบ ศ.ดร. สมศกด ปญหา จฬาลงกรณมหาวทยาลย ไดนำก งกอยกษและไสเดอนยกษ ไปจดแสดงในงานพฤกษาสยามครงท 5 จดโดยเดอะมอลล บางกะป ในระหวางวนท 17-26 พฤษภาคม 2551 เพอใหคนไดใกลชดกงกอไสเดอน โดยไดใหความรเก ยวกบชววทยาของไสเดอนดนและกงกอหลากหลายสายพนธ ไดรบความสนใจจากเดก ผ ใหญท เดนผานไปมาจำนวนมาก

โครงการ BRT ได ไปตรวจเย ยมโรงเรยนในโครงการมหงสาสายสบจำนวน 20 โครงการ จาก 220 โครงการท วประเทศ ท ด ำ เน นการ โดยกรมส ง เสร มคณภาพส งแวดลอม ซงไดพบวาครและนกเรยนมความตงใจในการทำกจกรรมการอนรกษและฟนฟทรพยากรชวภาพนอกหองเรยน ทำใหมการสำรวจพ นท ในทองถ นใกลโรงเรยนจนเหนทรพยากรธรรมชาตทแตกตางหลากหลายของแตละทองถ น ครอบคลมทวทกภมภาค เชน โครงการ ไขปลง นกปากหางกนหอยเชอร นกกระจาบธรรมดา ฯลฯ โอกาสและเร องราวงามๆ แบบนโครงการ BRT เหนแลวตองสานตอทนท โปรดตดตาม

แวดวง BRT



แมลงปอบอกขาว

มอบทนโครงการเดกหมวกเขยว เมอวนท 20 กมภาพนธ 2551 โครงการ BRT และบรษท ปตท. จำกด (มหาชน) ได

มอบทนสำหรบวจยในโรงเรยน ในโครงการเดกหมวกเขยว แกครและนกเรยนจำนวน 15 โรงเรยนในพนท เขต อ.ขนอม จ. นครศรธรรมราช เพ อการศกษาวจยความหลากหลายทางชวภาพและภมปญญาทองถนในบรเวณอำเภอขนอม โครงการทไดทนอาท การศกษาหอยกน โลมาสชมพ กะปเคย ของดเมองขนอม การทองเทยวเชงนเวศ และหงหอย

นทรรศการ “ปาเมฆ เขานน” ในงาน NAC 2008 โครงการ BRT ไดรวมจดนทรรศการ “ปาเมฆ-เขานน” ในงานประชมวชาการประจำป

2551 สำนกงานพฒนาวทยาศาสตรและเทคโนโลยแหงชาต (NSTDA Annual Conference : NAC 2008) ระหวางวนท 24-26 มนาคม 2551 ทศนยประชมอทยานวทยาศาสตรประเทศไทย ปทมธาน โดยมสมเดจพระเทพรตนราชสดาฯ สยามบรมราชกมาร เสดจพระราชดำเนนทรงเปดนทรรศการและการประชมในครงนดวย นอกจากนคณะนกวจยในโครงการ BRT ยงไดบรรยายพเศษในหวขอ “เมอโลกรอนขนจะเกดอะไรกบความหลากหลายทางชวภาพ” โดยไดหยบยกผลงานวจยในพนทปาเมฆ-เขานน และแปลงศกษาระบบนเวศระยะยาวมอสงโต อทยานแหงชาตเขาใหญ มาเปนประเดนหลกใหผสนใจและหวงใยปญหาโลกรอนไดรบทราบ

แวดว

ง BR

T



บายบาย ไดโนเสาร “ซ” ปดฉากลงอยางงดงามสำหรบไดโนเสารเอกซโป “ท.เรกซ “ซ” & ไดโนเสารไทย” ท

โครงการ BRT รวมกบองคการพพธภณฑวทยาศาสตรแหงชาต (อพวช.) และบรษท ปตท. จำกด (มหาชน) จดขนในระหวางวนท 7 กรกฎาคม – 30 กนยายน พ.ศ. 2550 ทองคการพพธภณฑวทยาศาสตรแหงชาต และไดขยายเวลาจนถง 13 มกราคม 2551 มผเขารวมชมทงสน 292,863 คน ทำสถตสงสดเปนอนดบหนงของการเขาชมนทรรศการใน อพวช. ตองขอปรบมอและขอขอบคณไดโนเสารซท ไดทำใหเยาวชนไทยมความสข ขอใหเดนทางกลบบานโดยสวสดภาพ บาย บาย “ซ” โอกาสหนาคงไดพบกนใหม




กงกอมงกรสชมพในรายการคลบเซเวน รายการใหมแกะกลองของไตรภพ ลมปพทธ ทชอวา “Club 7” ทางชอง 7 ส ทวเพอคณ

ไดเชญ ศาสตราจารย ดร. สมศกด ปญหา แหงภาควชาชววทยา คณะวทยาศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย ผ เช ยวชาญก งกอของไทยท คนพบ “ก งกอมงกรสชมพ” “Shocking Pink Millipede” ทอยในลำดบ 3 ของ Top 10 new species exploration ของโลก มาพรอมกบกงกอหลากหลายสายพนธ เปนการแสดงถงความอดมสมบรณของทรพยากรความหลากหลายทางชวภาพของประเทศไทย ตลอดจนบทบาททสำคญคอการสรางปยธรรมชาตใหกบปาไม ไดออกอากาศไปเมอคนวนท 8 กรกฎาคม 2551 เวลาประมาณ 22.20 น.

ถอดรหสงานวจยหงหอย และกงกอ ในมหกรรมวทยาศาสตรและเทคโนโลยแหงชาตประจำป 2551

โครงการ BRT ไดนำหงหอยและกงกอหลายหลากหลายสายพนธไปจดแสดงในงานมหกรรมวทยาศาสตรและเทคโนโลยแหงชาต ป 2551 ซงจดระหวางวนท 8-22 สงหาคม 2551 โดยเปนการแสดงกงกอมงกรสชมพทตดอนดบหนงในสบสดยอดสงมชวตชนดใหมของโลก และเปนการนำห งหอยท เพาะเล ยงไดในหองปฏบตการคร งแรกของประเทศไทยพนธ Luciola aquatilis และเปนชนดพนธ ใหมของโลก โดย ดร.อญชนา ทานเจรญ จากมหาวทยาลยเกษตรศาสตร เพอเผยแพรพฤตกรรมกระพรบแสงของหงหอย

สำรวจใตทะเลขนอม โครงการ BRT สงทมนกดำนำสำรวจใตทะเลขนอม พบสงมชวตหลากหลาย พรอม

ภาพสวยๆ สำหรบการจดทำหนงสอบนทกชวตใตทะเลขนอม ทจะเปดเผยความลกลบของวถชวตใตทะเลททานไมเคยพบเหนและรจกมากอน การสำรวจดงกลาวนำโดยคณนท สมนเตมย ชางถายภาพใตนำชอดง ทบอกวา นำทะเลทนนขนมาก แตกไดภาพออกมาไดดพอสมควร ภาพทงหมดจะนำไปบรรยายโดยนกชววทยาทางทะเลในชดโครงการตอไป

แวดว

ง BR

T



งานวจยบอารทออกรายการรกษใหเปนกบแอด คาราบาว

บรษท วอรเนอร มวสค จำกด เจาของรายการสารคดเชงดนตร “รกษ...ใหเปน” นำโดย แอด คาราบาว และทมงาน รวมกบกลม ปตท. ไดเขามาถายทำรายการในพนทตำบลหวยเขยง อำเภอทองผาภม จ.กาญจนบร และพนทอำเภอขนอม จ.นครศรธรรมราช ซงเปนพนทในชดโครงการทองผาภมตะวนตก และชดโครงการหาดขนอม-หมเกาะทะเลใต โดยไดเนนการฟนฟตามแนวทอกาซธรรมชาตไทย-พมา การทำวจยในระดบโรงเรยน และการสนบสนนงานวจยความหลากหลายทางชวภาพในพนทดงกลาว ออกอากาศแลวทางสถานโทรทศนสชอง 9 อสมท.




ขอแสดงความยนดกบดร.กญญวมว กรตกร ผอำนวยการไบโอเทคคนใหม

ขอแสดงความยนดกบ ดร.กญญวมว กรตกร ผบรหารรนใหมไฟแรงของไบโอเทค ท ไดรบความเหนชอบใหดำรงตำแหนงผ อำนวยการศนยพนธวศวกรรมและเทคโนโลยชวภาพแหงชาตต งแตวนท 16 พฤษภาคม 2551 เปนตนไป โดยมวาระดำรงตำแหนง 4 ป

ถายทอดเทคโนโลยสาหราย ดร.อาภารตน มหาขนธ ศนยจลนทรย (ศจล.) สถาบนวจยวทยาศาสตรและเทคโนโลย

แหงประเทศไทย (วว.) ไดลงนามความรวมมอกบบรษทอลโกเทค จำกด ในวนท 30 มถนายน 2551 เพอถายทอดเทคโนโลยการผลตสาหรายเพอการฟนฟสภาพดนในเชงพาณชยใหกบบรษทอลโกเทคเปนระยะเวลา 5 ป โดยผลงานวจยดงกลาวไดรบทนอดหนนจากโครงการ BRT

แวดว

ง BR

T



ขอแสดงความยนดกบ ดร.สชนา ชวนตย

ขอแสดงความยนดกบ ผศ.ดร.สชนา ชวนชย นกวจยจากภาควชาวทยาศาสตรทางทะเล จฬาลงกรณมหาวทยาลย 1 ใน 4 นกว จยหญงท ได รบทนลอรอล ประเทศไทย เพ อสตรในงานวทยาศาสตร ปท 6 สาขาวทยาศาสตรชวภาพ (Life Science) เมอวนท 24 เมษายน 2551 อาจารยสชนาเปนนกวจยในโครงการ BRT ทไดรบทนศกษาเรองความหลากหลายของทากเปลอยบรเวณอทยานแหงชาตหาดขนอม-หมเกาะทะเลใต จงหวดนครศรธรรมราช

ประกาศรวมกนลดปรมาณกระดาษ ลดภาวะโลกรอน

BRT ขอเกาะกระแสลดโลกรอนดวยการลดปรมาณการใชกระดาษ โดยลดจำนวนของเอกสารตางๆ ทจะสงเขามายงโครงการ BRT ดงน ขอเสนอโครงการวจย จากเดม 5 ชด เหลอ 1 ชด, ขอเสนอโครงการวทยานพนธ จากเดม 5 ชด เหลอ 1 ชด, - รายงานความกาวหนา จากเดม 3 ชด เหลอ 1 ชด, รายงานฉบบสมบรณ จากเดม 4 ชด เหลอ 2 ชด ทงน ทกรายการตองสงไฟลหรอแผนบนทกขอมลมาดวยทกครง และโปรดไมตองเยบเลมดวยพลาสตกสวยงาม!!!



คนหาเรองราวในอดตของตนหมากแหนง เรอง/ภาพ คณครสพตรา คำเพราะ, ด.ญ.อวญา ตจะนา, ด.ญ.อรอนงค ทากะเมยด, ด.ญ.พรธญญา ทากะเมยด, ด.ญ.อรวรรณ ระบกเวย และด.ช.คำภร เจยระเนย

i ขอแนะนำคณะนกวจยร นเยาวทนำโดยคณครสพตรา คำเพราะ และ

เยาวชนตวจ วจากโรงเรยนบานหมากแหนง อนประกอบดวย 1. ด.ญ.อวญา ตจะนา 2. ด.ญ.อรอนงค ทากะเมยด 3. ด.ญ.พรธญญา ทากะเมยด 4. ด.ญ.อรวรรณ ระบกเวย และ 5. ด.ช. คำภร เจยระเนย จากชนประถมศกษาปท 6 ทไดรบแนวทางจาก ศ.ดร.วสทธ ใบไม ใหไปทำการเกบขอมลทองถ นของหม บานหมากแหนง อนเปนทต งของโรงเรยน เพอคนหาวา ชอ “หมากแหนง” ไดมาแตฉนใด

ท งหมดจงไดพ งเปาไปท ผ เฒาผ แกของหมบาน คณะนกวจยรนเยาวจงไดเดนทางดวยจกรยาน พรอมสมดและปากกา เตรยม

พรอมเตมทสำหรบการคนหาเร องราวในอดตของตนหมากแหนง จนกระทงไดมาพบกบคณยายสำเนยง ยอดพทธ อาย 65 ป

“คณยายเกดทบานหมากแหนง คณยายใหขอมลพวกเรามากมายโดยเฉพาะเกยวกบตนหมากแหนง ซงเปนทมาของชอหมบาน ทงยงแนะนำแหลงทเราจะพบตนหมากแหนง คณยายมความสามารถในการทอผา สานเสอ ขดมนนก คณยายทำงานเลกๆ นอยๆ ตามกำลงความสามารถโดยการขดมนนกขาย”

และน คอรายงานของกล มเยาวชนระดบช นประถมศกษาปท 6 เก ยวกบตนหมากแหนง ทนาสนใจ

1

คนหา

เรอง

ราวใ

นอดต

ของต

นหมา

กแหน

ง หนาตางทองถน



ขอมลเกยวกบตนหมากแหนง เมอประมาณ 50 ปทผานมา บรเวณ

รมหวยของบานหมากแหนง มตนหมากแหนงเกดข นเปนจำนวนมาก ซ งชาวบานหมากแหนงในสมยกอนนำผลมากนแกอาการทองอด ทองเฟอ

ตนหมากแหนงภาษาเขมรเรยกวา กระกรอ ห รอกระไกร ตนหมากแหน ง มลกษณะคลายตนขา ผลจะเกดใตตน ผลเปนพวง มขน กนไดมรสหวาน บางผลกมรสเปรยว ขนาดลกเทาน วมอ ลำตนสงประมาณตงแตหนาอกทวมหว ในเวลาสกมสแดง

ตนหมากแหนงไมไดใชประโยชนเกยวกบประเพณ พธกรรมหรอวฒนธรรมใดๆ ในบานหมากแหนง

จากการทประชากรทมเพ มมากข น จงมความตองการพนทในการทำการเกษตร

เพ มมากข น จงมการถางปา ทำให

สภาพพ นท เปล ยนแปลง ลำหวยไมมมาประมาณ 50 ปมาแลว จงทำใหตนหมากแหนงสญพนธไป และอกสาเหตหนงชาวบานไมเหนคณคา แลวไมนำมาใชประโยชนอยางแพรหลาย จงทำใหตนหมากแหนงสญพนธ อยางรวดเรว

หลงจากทหาขอมลเกยวกบตนหมากแหนง คณยายสำเนยง ยอดพทธ ใหขอมลกบเราวา ตนหมากแหนง ยงสามารถเหนได อยทวดปาทดหลวง ในวนอาทตยท 7 กนยายน 2551 พวกเราและสมาชกชน ป. 6 ไดออกเดนทางโดยจกรยานไปตามลาหาตนหมากแหนง เรากจะไดเหนตนหมากแหนงจรงเสยท

1. ภาพวาดในจนตนาการในอดตเมอ 50 ปทแลว ชวงทบานหมากแหนงยงเตมไปดวยตนหมากแหนงเจรญอยรมลำหวย ปจจบนลำหวยดงกลาวไมมแลว และตนหมากแหนงไดหายไปเกอบหมด วาดโดย เดกนกเรยนบานหมากแหนง 2. ลำตนหมากแหนง ลำตนหมากแหนงคลายลำตนของขาว การเกดของลำตนจะกระจายออกไปเรอยๆ ไมเปนกอ เกดในดนทคอนขางสมบรณ มอนทรยวตถมากและแสงแดดรำไร 3. ตนหมากแหนง ตนหมากแหนงมลกษณะคลายตนขา ใบจะมสเขยว ลำตนมสเขยว หวมขนาดเทานวมอ มกลนหอม สามารถนำตนมาตมอาบ หรอตมกนกได แกโรคทองอด ทองเฟอ 4. ผลหมากแหนง เปนผลทโผลขนมาจากดนรปกลม มลกษณะแหลมเลก เมอสกจะมผลสแดงเขมมาก ภายในของผลจะมเมลดสดำจำนวนมากและแตกออกเปน 3 พ เมอกนครงแรกจะหวาน เมออมไปนานๆ จะเผด

2

4 �



เยาวชนรนจวสบหาตนหมากแหนง ซงเปนชอหมบานเกดของพวกเขา โครงการวจยทองถนในโรงเรยน บานหมากแหนง จ.อบลราชธาน โดยคณครสพตรา คำเพราะ และคณะนกเรยนระดบประถมศกษาปท 6

ภาพทนาประทบใจ

เมอเดกๆ ถอสมด ปากกา ดนสอ ไปพบผเฒาผแกในหมบาน เพอสอบถาม

ประวตศาสตรของหมบาน และสบหาเรองราวของ “ตนหมากแห

นง”

อนเปนชอหมบานเกดของพวกเขา การคนพบตนหมากแหนงทหลงเหลอ

ในหมบาน ทำใหเดกๆ ตนเตน ทจะไดเหนตนหมากแหนงจ

รงๆ เสยท


Documents

BRT Magazine No. 24