BUBOBORY INTEGRACJA RÓ¯NYCH ŒRODOWISK W RAMACH …cepl.sggw.pl/sim/pdf/sim12_pdf/sim12_rozdz14.pdf · Pierwsza edycja mia³a miejsce w Borach Tucholskich, druga w Puszczy Augustowskiej,

BUBOBORY INTEGRACJA RÓ¯NYCH ŒRODOWISK W RAMACH ROZWIJANIA AKTYWNEJ OCHRONY SÓW LEŒNYCH

Dariusz Anderwald

Abstrakt

Bubobory s¹ programem edukacyjnym Sekcji Ochrony Sów Komitetu Ochrony Or³ów kierowanym g³ównie do leœników, pracowników parków narodowych i krajobrazowych oraz stowarzyszeñ ekologicznych. Sk³adaj¹ siê z warsztatu trwaj¹cego ok. 4 godzin, prezentuj¹cego rodzinê Sowy Strigiformes i ich ochronê. Druga czêœæ to nas³uchy terenowe realizowane przez 2-3 kolejne wieczory w mieszanych zespo³ach (leœnik / ornitolog / s³u¿by parków) na terenie wytypowanych wczeœniej leœnictw. Celem nas³uchów jest wykrycie nowych stanowisk sów lub potwierdzenie ich wystêpowania. Celem ca³ych warsztatów by³o nabycie umiejêtnoœci rozpoznawania, lokalizacji i ochrony sów leœnych przez leœników i s³u¿by ochrony œrodowiska przy wspó³pracy lokalnych organizacji pozarz¹dowych. W trzech kolejnych edycjach programu wziê³o udzia³ 427 uczestników: pracowników nadleœnictw, parków narodowych, parków krajobrazowych, uczelni wy¿szych, organizacji pozarz¹dowych. Pierwsza edycja mia³a miejsce w Borach Tucholskich, druga w Puszczy Augustowskiej, trzecia w górach, g³ównie Karpatach Centralnych, gdzie do dzia³añ w³¹czy³a siê bardzo aktywnie Fundacja Wspierania

Fot. 1. Wyjœcie w góry. Bubobory 2005 r. w Nadleœnictwie Piwniczna (fot. D. Anderwald)Photo 1. Excursion into the mountains. Bubobory 2005 in Piwniczna Forest District (photo D. Anderwald)

Studia i Materia³y Centrum Edukacji Przyrodniczo Leœnej 197R. 8. Zeszyt 2 (12) / 2006

Inicjatyw Ekologicznych w Krakowie oraz jako patron logistyczny Centrum Edukacji Przyrodniczo-Leœnej LZD SGGW w Rogowie. Wœród uczestników Buboborów 85% to pracownicy instytucji i urzêdów, zwi¹zanych z danym terenem, którzy pozostaj¹ na miejscu i mog¹ w przysz³oœci w mniejszym lub wiêkszym stopniu wp³ywaæ na realizacjê celów podjêtych dzia³añ. £¹cznie w ca³ym programie uczestniczy³o dot¹d w ró¿nym zakresie 35 nadleœnictw z 7 RDLP, pracownicy 11 parków krajobrazowych, 7 parków narodowych, przedstawiciele 5 uczelni wy¿szych, 2 jednostek badawczo-naukowych doœwiadczalnictwa leœnego (LZD), 2 urzêdów wojewódzkich i 8 organizacji pozarz¹dowych. W sumie dziêki realizacji programu zlokalizowano 276 stanowisk 8 gatunków sów, w tym 19 puchacza B. bubo, 21 puszczyka uralskiego S. uralensis, 32 w³ochatki A. funereus, 25 sóweczki G. passerinum i inne. Dla puchaczy zbudowano tak¿e oko³o 10 sztucznych gniazd. W zlokalizowanych rewirach leœnicy i ornitolodzy wspólnie zaprojektowali strefy ochronne, które nastêpnie zatwierdzili odpowiedni wojewódzcy konserwatorzy przyrody.

Bubobory - za³o¿enia ogólne

Bubobory to wspólne, zintegrowane dzia³ania osób reprezentuj¹cych ró¿ne œrodowiska, g³ównie leœników, pracowników s³u¿b ochrony œrodowiska i ornitologów, zmierzaj¹ce do pog³êbienia wiedzy teoretycznej i praktycznej na temat sów leœnych, a w szczególnoœci puchacza, z nastawieniem na pe³nienie funkcji poznawczych i ochronnych (KOO 2004a). Nazwa pochodzi od nazwy ³aciñskiej puchacza: Bubo bubo i pierwszego cz³onu nazwy w³asnej Bory Tucholskie, gdzie mia³y miejsce pierwsze realizacje omawianych dzia³añ ju¿ w 2000 roku. Bubobory to integracyjny program edukacyjny dla doros³ych, podczas którego sowy znajduj¹ siê w centrum uwagi. Pozytywne kontakty przyrodników z leœnikami maj¹ ju¿ wieloletni¹ tradycjê w postaci szkoleñ prowadzonych w latach 1998-2004 przez ornitologów KOO m.in. w nadleœnictwach, a dotycz¹cych biologii ptaków drapie¿nych (KOO 1999, KOO 2000, Zawadzka 2005) oraz obecnie realizowanym programie pn. Leœnicy polscy, polskim or³om (Anderwald, Cenian 2004). Tego typu programy edukacyjne maj¹ na celu najpierw uzyskanie spo³ecznego poparcia dla ochrony wybranych gatunków lub obiektów przyrodniczych, a nastêpnie zainteresowanie konkretn¹ dzia³alnoœci¹ ochroniarsk¹. Wszystkie sowy w Polsce od dawna s¹ objête ca³oroczn¹ ochron¹ gatunkow¹ (G³owaciñski 2001, ustawa o ochronie przyrody z kwietnia 2004) bêd¹c¹ odzwierciedleniem prawa miêdzynarodowego, tj. odpowiednich Za³¹czników Dyrektywowych UE oraz Konwencji Waszyngtoñskiej i Berneñskiej.

Sowy od czasów pradawnych wzbudzaj¹ szczególne zainteresowanie wœród wielu nacji. S¹ symbolem przybieraj¹cym sprzeczne znaczenia: m¹droœci, szczêœcia i niewiedzy, nieszczêœcia zarazem, tajemnicy, nocy, œwitu, niepokoju metafizycznego itp. (Kopaliñski 1990). Renesans prze¿ywaj¹ tak¿e dzisiaj, g³ównie za spraw¹ ekranizacji osi¹gaj¹cych ogromne nak³ady powieœci pani Rowling o przygodach Harrego Pottera, gdzie sowy s¹ czêstymi bohaterami. Wœród licznych gatunków, takich jak: puszczyk, sowa jarzêbata, sowa b³otna, sowa œnie¿na (Hedwiga) znajduje

BUBOBORY INTEGRACJA RÓ¯NYCH ŒRODOWISK W RAMACH ROZWIJANIA AKTYWNEJ...198

siê tam tak¿e oœmieszony puchacz Erol. Jako bohaterowie literaccy sowy s¹ tu zwykle traktowane prawie wy³¹cznie przedmiotowo i s³u¿¹ do przynoszenia korespondencji. Poza tym siedz¹ st³oczone w odpowiedniku sokolarni - sowiarni albo towarzysz¹ swym w³aœcicielom w charakterze zamkniêtego ptaka w klatce. Ten ostatni wizerunek jest masowo utrwalany w powszechnych ju¿ globalnie gad¿etach typu plakaty czy naklejki. Wzrost zainteresowania spo³ecznego sowami na ca³ym œwiecie - zarówno wœród m³odzie¿y jak i doros³ych - w niektórych krajach ju¿ skutkuje powa¿nymi zagro¿eniami kilku gatunków w postaci mody na posiadanie w³asnej sowy. Joanne K. Rowling w 1. czêœci przygód Harrego Pottera (Rolling 2000) ustami swoich g³ównych bohaterów lansuje nastêpuj¹cy œwiatopogl¹d:

Wiesz co, kupiê ci zwierz¹tko. Nie ropuchê…ropuchy ju¿ dawno wysz³y z mody, wyœmialiby ciê…i osobiœcie nie lubiê kotów, zawsze przy nich kicham. Kupiê ci sowê. Wszystkie ch³opaki chc¹ mieæ sowy /…/. Dwadzieœcia minut póŸniej opuœcili Centrum Handlowe Eeylopa /…/ Harry dŸwiga³ wielk¹ klatkê z piêkn¹ sow¹ œnie¿n¹ /…/.

Tego rodzaju realne zagro¿enia i antywzorce mog¹ byæ ograniczane poprzez w³aœciwie ukierunkowan¹ edukacjê ekologiczn¹ spo³eczeñstwa. Dlatego te¿ wa¿na jest dobra znajomoœæ leœnych gatunków sów i ich biologii w³aœnie wœród osób zwi¹zanych ze œrodowiskiem leœnym, w tym leœników, którzy od pewnego czasu zajmuj¹ siê tak¿e edukacj¹ przyrodniczo-leœn¹ m³odzie¿y szkolnej w coraz to wiêkszym zakresie. Oprócz licznych pora¿ek, edukacja nieformalna - prowadzona w programach edukacyjnych w ka¿dym nadleœnictwie - odnosi tak¿e ewidentnie wiele sukcesów (Chrzanowski 2005). Realizacja dzia³añ poznawczych i ochronnych dotycz¹cych sów jest zbie¿na z powszechnym wzrostem oczekiwañ spo³ecznych w stosunku do zadañ pe³nionych przez europejskie i polskie lasy, które powinny realizowaæ nie tylko funkcje produkcyjne, ale coraz czêœciej funkcje ochronne i spo³eczne. Sowy by³y ju¿ dawniej obiektem zainteresowañ na szersz¹ skalê wiêkszych grup spo³ecznych, np. podczas akcji Sowy, ale mia³y charakter krótkotrwa³y, akcyjny i dotyczy³y raczej bezpoœrednio dzieci i m³odzie¿y (Kartanas, Lewartowski 1985). Natomiast specyfika z³o¿onej biologii lêgowej sów leœnych, nieumiejêtnoœæ oznaczania, utrudnienia terenowe (las, noc, ch³ód, czêsto œnieg) i w zdecydowanej wiêkszoœci aktywnoœæ nocna powoduj¹, ¿e sowy s¹ nie s¹ ³atwym obiektem do obserwacji. Powy¿sze niedogodnoœci mog¹ byæ zniwelowane przy wzajemnej pomocy osób reprezentuj¹cych ró¿ne œrodowiska, dysponuj¹cych z jednej strony niezbêdn¹ tutaj specjalistyczn¹ wiedz¹ (ornitolodzy), a leœnikami i s³u¿bami ochrony przyrody, które to posiadaj¹ odpowiedni¹ kadrê, infrastrukturê i œrodki. Wzrost wiedzy i sympatii w stosunku do sów wœród osób doros³ych zwi¹zanych na sta³e z danym terenem (lasem) w ramach swoich obowi¹zków s³u¿bowych jest jedynym gwarantem ich skutecznej ochrony w przysz³oœci. Z punktu widzenia praktyki leœnej Bubobory pe³ni¹ funkcje poznawcze i ochronne. Po warsztatach leœniczy, na terenie którego wystêpuje puchacz, w³ochatka czy sóweczka zyskuje doœæ dobre rozeznanie dotycz¹ce szczegó³ów ich biologii lêgowej (Anderwald, Mizera 2002 i 2003). Pozwala to unikaæ prac gospodarczych w miejscach, gdzie w danym roku gnieŸdzi siê rzadki gatunek sowy oraz nieporozumieñ w postaci zabierania z gniazd naziemnych m³odych puchaczy, które na pozór wypad³y


z gniazda lub niezauwa¿ania pogwizduj¹cej za dnia rzadkiej sóweczki. Mimo wzrastaj¹cej wœród ukierunkowanej m³odzie¿y studenckiej liczby ornitologów - sowiarzy, ich iloœæ i mo¿liwoœci s¹ w tym zakresie nadal mocno ograniczone. Du¿¹ rolê w konsolidacji œrodowisk akademickich i s³u¿b niektórych parków narodowych odegra³y inicjowane i wspó³organizowane przez Sekcjê Ochrony Sów KOO warsztaty dotycz¹ce metod badañ i ochrony sów w lasach przeprowadzone w latach 2000-2003. Spotkania te odby³y siê kolejno we Wroc³awiu, Krakowie, w Nadleœnictwie Strzelce (RDLP Lublin) i w Œwiêtokrzyskim Parku Narodowym. Mia³y g³ównie charakter konferencyjny i odegra³y pozytywn¹ rolê integracji œrodowiska przyrodników wokó³ problematyki ochrony sów (Bochen et al. 2002). Podjête równolegle tak¿e przez SOS KOO dzia³ania pod nazw¹ Bubobory s¹ przyk³adem wzajemnej integracji si³ i œrodków, gdzie przy pomocy dobrej woli i niewielkim kosztem mo¿na zwiêkszaæ stan wiedzy o sowach i wp³ywaæ w sposób bezpoœredni na kondycjê poszczególnych gatunków. Trudno na razie jednoznacznie oceniæ tzw. efekt ekologiczny Buboborów, jednak zaanga¿owanie siê wielu œrodowisk (Draus 2005) w przeprowadzone ju¿ dzia³ania, sugeruje ¿e zaproponowana forma i metodyka spe³niaj¹ pok³adane w nich oczekiwania.

Cele

Cele Buboborów wpisuj¹ siê w proekologiczne zasady gospodarki leœnej. Wspieraj¹ zrównowa¿ony i trwa³y rozwój leœnictwa, s³u¿¹ zachowaniu i wzmacnianiu wielofunkcyjnoœci lasów. Niektóre nale¿¹ tak¿e do zakresu zadañ parków narodowych i krajobrazowych oraz celów statutowych wielu organizacji pozarz¹dowych.

Szczegó³owe cele to:

1. Edukacja przyrodniczo-leœna doros³ych:

a) wzbogacanie wiedzy przyrodniczej leœników (Anderwald 2005b),

b) edukacja leœna ekologów;

2. Wielopoziomowa integracja ró¿nych lokalnych œrodowisk oraz instytucji,szczególnie leœników i miejscowych NGO;

3. Zawi¹zanie s t a ³ y c h kontaktów, np. pomiêdzy parkami a LP;

4. Stymulowanie i szersze wykorzystanie efektów badañ naukowych: wstêpnainwentaryzacja przyrodnicza;

5. Wdra¿anie praktycznych form ochrony w oparciu o zespo³y fachowców z ró¿nychdziedzin;

6. Wzbudzenie wœród doros³ych zainteresowania i odpowiedzialnoœci za posiadanedobra przyrodnicze;

7. Wzmacnianie spo³ecznego nadzoru nad Lasami Pañstwowymi.


Metoda

Bubobory sk³adaj¹ siê z dwóch zale¿nych od siebie czêœci: teoretycznej i praktycznej. Czêœæ teoretyczna w postaci warsztatów ma miejsce najczêœciej w siedzibie wybranego parku narodowego lub nadleœnictwa. Jest to spotkanie szkoleniowe pracowników parku , okolicznych parków krajobrazowych, przedstawicieli uczelni oraz NGO zajmuj¹cych siê sowami, a przede wszystkim zaproszonych do wspó³pracy leœników, przedstawicieli miejscowych nadleœnictw (Anderwald 2004). Warsztaty trwaj¹ oko³o 4 godzin. Ich kanw¹ jest bogato ilustrowana prezentacja multimedialna urozmaicona æwiczeniami dydaktycznymi. Poruszana problematyka dotyczy m.in. dzia³alnoœci KOO, zapoznania z rodzin¹ Strigiformes, dzia³añ ochronnych w praktyce leœnej i zaplanowania tras nas³uchowych.

Czêœæ praktyczna obejmuje nas³uchy, które s¹ prowadzone przez 2-3 nastêpuj¹ce po sobie wieczory i noce w godzinach od 16 do 23. Po³¹czone zespo³y sk³adaj¹ce siê z ornitologów, leœników, pracowników parków i innych osób jednoczeœnie dokonuj¹ objazdów i nas³uchów w potencjalnych „miejscach puchaczowych”. Ornitolog porusza siê wraz z leœniczym jego samochodem po wytypowanych wczeœniej trasach. W wyznaczonych punktach (polany, sródleœne ³¹ki, halizny) zostaj¹ dokonane oko³o 15-20 minutowe nas³uchy odzywaj¹cych siê sów. Trasy mog¹ byæ albo na zasadzie pêtli (z 1 leœniczym na terenie 1 leœnictwa), albo na zasadzie ¿abich skoków na terenie kilku leœnictw; ornitolog jest wtedy przejmowany przez poszczególnych leœniczych. Noclegi ornitologów planuje siê b¹dŸ u ostatniego leœniczego, b¹dŸ w wytypowanych punktach zbornych. Nas³uchy by³y planowane na okresy pe³ni ksiê¿yca, kiedy to zwykle podczas bezchmurnych i bezwietrznych nocy ³atwiej o zlokalizowanie odzywaj¹cych siê sów. Sowy, w przeciwieñstwie do ptaków szponiastych, nie s¹ ³atwe do zobaczenia. Najczêœciej mo¿na je w³aœnie us³yszeæ noc¹ w okresach tzw. aktywnoœci g³osowej lub stwierdziæ za dnia fakt ich wystêpowania po pozostawionych œladach. Najpowszechniejsze s¹ poszukiwania nocne. W okresie przed z³o¿eniem jaj ptaki intensywnie tokuj¹, czêsto nawo³uj¹c siê nawzajem. Np. w przypadku puchacza na nizinach ma to miejsce - zale¿nie od warunków pogodowych - od drugiej po³owy lutego do koñca marca. W górach odbywa siê to z oko³o 2 tygodniowym opóŸnieniem. Wczeœniej ptaki mog¹ równie¿ pohukiwaæ, ale wówczas nie jest pewne, czy s¹ jest ju¿ na w³aœciwych stanowiskach lêgowych. Najlepiej zapoznaæ siê z g³osami sów, s³uchaj¹c licznie dostêpnych nagrañ. Pierwszy szczyt aktywnoœci g³osowej wystêpuje godzinê po zachodzie s³oñca i trwa ok. 1-2 godzin, nastêpne w godzinach od 21do 23 i od 2 do 5.

Czasami lepsz¹ metod¹ wykrywania obecnoœci sów mog¹ okazaæ siê poszukiwania dzienne. Dobr¹ por¹ do tego rodzaju penetracji jest okres po wykluciu siê piskl¹t, a wiêc od po³owy maja / pocz¹tku czerwca. Poszukuje siê wówczas charakterystycznych œladów ich obecnoœci, a mianowicie: resztek ofiar, wypluwek, ka³u, piór, piskl¹t w gnieŸdzie b¹dŸ poza nim. Niewskazana jest jednak specjalna penetracja terenu w celu wykrycia gniazda w przypadku puchacza ze wzglêdu na du¿e ryzyko porzucenia lêgu.


Bubobory 2003

Pierwsze wspólne dzia³ania o charakterze Buboborów mia³y miejsce 18-19 lutego 2000 r. na terenie Parku Narodowego Bory Tucholskie oraz Zaborskiego Parku Krajobrazowego i pe³ni³y funkcje przygotowawcze. Ich pierwsza pe³na edycja odby³a siê w dniach 18-21 marca 2003 r. (rys. 1). Czêœæ konferencyjna mia³a miejsce w siedzibie PN „Bory Tucholskie”. Nastêpnie nas³uchy zosta³y przeprowadzone na terenie 3 nadleœnictw: Osusznica, Przymuszewo, Rytel oraz na terenie Parku Narodowego Bory Tucholskie i Zaborskiego Parku Krajobrazowego. W sumie uczestniczy³o w nich oko³o 60 osób. Byli to pracownicy: PN Bory Tucholskie, 5 parków krajobrazowych (PK Doliny S³upi, Tucholski PK, Wdecki PK, Wdzycki PK, Zaborski PK ), 13 nadleœnictw (Bytów, Czersk, Cz³uchów, Koœcierzyna, Leœny Dwór, Lipusz, Osie, Osusznica, Przymuszewo, Rytel, Tuchola, Woziwoda, Zamrzenica), rdLP Toruñ, 2 jednostek naukowych (AR w Poznaniu, Uniwersytet £ódzki), 3 organizacji pozarz¹dowych (KOO, OTOP, Stow. Proekologiczne Dolina S³upi). W wolontariacie uczestniczy³o 10 ornitologów.

Efektem rzeczowym by³o wykrycie 10 stanowisk puchacza i 7 w³ochatki. Do efektu ekologicznego zaliczyæ nale¿y wysokie zainteresowanie tematem w œrodowisku leœników, samodzielne inicjatywy podobnych dzia³añ w kolejnym roku w niektórych parkach krajobrazowych (PK Dolina S³upi, Zaborski PK) oraz wspólne (KOO, Zaborski PK, LP) rekonstrukcje gniazd dla puchaczy.

Bubobory 2004

Druga edycja Buboborów odby³a siê w dniach 5-7 marca 2004 r. na terenie Puszczy Augustowskiej (rys. 1). Czêœæ teoretyczna mia³a miejsce w siedzibie Wigierskiego Parku Narodowego. W dzia³aniach uczestniczy³o tak¿e oko³o 60 osób. Byli to pracownicy: Wigierskiego PN; parków krajobrazowych (PK Puszczy Rominckiej, Suwalski PK); nadleœnictw (Augustów, Bia³obrzegi, G³êboki Bród, P³aska, Pomorze, Suwa³ki, Szczebra); instytucji naukowych (AR w Poznaniu, Uniwersytet Bia³ostocki i £ódzki); funduszy i organizacji pozarz¹dowych (EkoFundusz, GEF/SGP UNDP, Komitet Ochrony Or³ów, Stow. Konf. S³u¿b Ochrony Przyrody Zielonych P³uc Polski). W wolontariacie uczestniczy³o 14 ornitologów.

Mimo niesprzyjaj¹cych warunków pogodowych (gwa³towny nawrót ostrej zimy), zlokalizowano 2 stanowiska puchaczy, 3 w³ochatki, 1 pójdŸki i 2 sóweczki. Efekt ekologiczny to du¿e zainteresowanie tematem w œrodowisku leœników i lokalnej spo³ecznoœci.

Jednoczeœnie kontynuowano warsztaty i nas³uchy w kolejnych 7 nadleœnictwach w Borach Tucholskich. By³o to mo¿liwe dziêki udzieleniu wsparcia tak¿e finansowego ze strony nadleœnictw: Czersk, Woziwoda, Zamrzenica, gdzie przeprowadzono skrócone jednodniowe warsztaty i nas³uchy w dniach 30.03-01.04 2004 r., a tak¿e nadleœnictwa Przymuszewo, gdzie 3 wrzeœnia dla wszystkich pracowników nadleœnictwa przeprowadzono dodatkowe szkolenie teoretyczne (bez


czêœci nas³uchowej) ze wzglêdu na du¿¹ iloœæ stanowisk puchacza wykrytych podczas nas³uchów w 2003 r. Kontynuacji dzia³añ z 2003 r. podjê³o siê przy wspó³pracy z KOO tak¿e Stowarzyszenie Proekologiczne Dolina S³upi wraz z Pomorskim Urzêdem Wojewódzkim w Gdañsku na terenie Parku Krajobrazowego Dolina S³upi i nadleœnictwa Leœny Dwór. Warsztaty odby³y siê w dniach 9-10. marca. Samodzielnej kontynuacji nas³uchów podjêli siê tak¿e pracownicy 3 parków krajobrazowych: Tucholskiego, Wdeckiego i Zaborskiego oraz PN Bory Tucholskie. W sumie w Borach Tucholskich zlokalizowano w 2004 r. kolejne 4 stanowiska puchacza, 15 w³ochatki i 2 sóweczki oraz wykonano 2 rekonstrukcje gniazd na terenie nadleœnictw £upawa i Przymuszewo. W wolontariacie uczestniczy³o 8 ornitologów.

Podczas ca³ych Buboborów w 2004 r. zosta³y zaanga¿owane ³¹cznie w Puszczy Augustowskiej i Borach Tucholskich oko³o 202 osoby.

BuboGóry 2005

Stan zachowania wartoœci przyrodniczych na wiêkszoœci terenów górskich jest bardzo wysoki. S¹ one szczególnie uprzywilejowane do utrzymania du¿ego potencja³u przyrodniczego, ze wzglêdu na np. niedostêpnoœæ dla cz³owieka. St¹d kolejne Bubobory przeprowadzono na obszarach górskich pod nazw¹ BuboGóry 2005 (rys. 1). G³ównymi inicjatorami by³ Komitet Ochrony Or³ów oraz Fundacja Wspierania Inicjatyw Ekologicznych w Krakowie. Patronat logistyczny objê³o Centrum Edukacji Przyrodniczo-Leœnej w Rogowie. W kwietniu 2005 r. wykonano metod¹ kaskady kompleksowe dzia³ania warsztatowo-inwentaryzacyjne na terenie Karpat Centralnych. Warsztat startowy odby³ siê w dniach 5-8 kwietnia na terenie Leœnego Kompleksu Promocyjnego Lasy Beskidu S¹deckiego i swym zasiêgiem obj¹³ obszar Popradzkiego Parku Krajobrazowego, a tak¿e fragmenty Pieniñskiego PN. Na tym etapie zaanga¿owano oko³o 60 osób. Nastêpnie, dziêki du¿emu zainteresowaniu siê programem FWIE w Krakowie oraz Sekcji Ochrony Sów KOO przeprowadzono w dniach 11-16 kwietnia kolejne warsztaty i nas³uchy na terenie nastêpuj¹cych parków narodowych: Babiogórskiego, Gorczañskiego i Œwiêtokrzyskiego. W sumie we wszystkich tych dzia³aniach uczestniczy³o oko³o 180 osób: pracowników parków krajobrazowych i narodowych, wielu nadleœnictw kilku regionalnych dyrekcji Lasów Pañstwowych, instytucji naukowych, jednostek doœwiadczalnictwa leœnego (LZD Rogów, LZD Krynica) i organizacji pozarz¹dowych. Sponsorem strategicznym dzia³añ na obszarze Beskidu S¹deckiego by³ EkoFundusz, zaœ na pozosta³ym obszarze GEF/SGP UNDP oraz WFOŒiGW w Krakowie. Ogromnego wsparcia w postaci wynajêcia sal oraz udostêpnienia samochodów udzieli³y dyrekcje parków narodowych i nadleœnictw. W wolontariacie uczestniczy³o 35 ornitologów. Efektem przeprowadzonych dzia³añ by³o zlokalizowanie oko³o 160 stanowisk sów (zob. tab.2). PóŸny termin warsztatów podyktowany niesprzyjaj¹cymi wczeœniej warunkami œniegowymi w górach wp³yn¹³ na nisk¹ wykrywalnoœæ puchaczy. Za to uda³o siê zlokalizowaæ a¿ 21 nowych stanowisk sóweczki.


Budowa sztucznych gniazd dla puchacza i innych sów

Efektem podjêcia pierwszych, pilota¿owych dzia³añ o charakterze Buboborów w 2000 r. s¹ tak¿e liczne rekonstrukcje gniazd nadrzewnych b¹dŸ budowa gniazd nowych w pobli¿u stwierdzonych lêgów naziemnych puchaczy (KOO 2002, KOO 2004b). W ostatnich kilku latach wykonano na terenie kraju oko³o 20 sztucznych gniazd dla tego gatunku sowy, z czego po³owa jest przez ptaki wykorzystana (dane: kartoteka KOO). Na terenie Borów Tucholskich w latach 2001-2004 wykonano

Rys. 1. Zasiêg Buboborów w latach 2003-2005Fig. 1. Extend of Bubobory workshops in 2003-2005

Zamrzenica

Krzywe

CzerskCharzykowy Woziwoda

Piwniczna

Legenda

Miejsca warsztatów startowych

Miejsca warsztatów kaskady

Kierunek kaskady

Bory Tucholskie - Bubobory 2003/4

Puszcza Augustowska - Bubobory 2004

Karpaty Centralne i Góry Œwiêtokrzyskie - Bubogóry 2005

Dêbnica Kaszubska

Porêba Wielka

Przymuszewo

Zawoja

Bodzentyn


Fot. 2. M³ode puchacze w gnieŸdzie naziemnym w Borach Tucholskich (fot. T. Mizera).Photo 2. Young Eagle Owls in ground nest in Tucholskie Forest (photo. T. Mizera)


9 sztucznych gniazd dla puchaczy, które w 5 przypadkach wykaza³y zainteresowanie sztucznymi konstrukcjami (tab.1). Jedno gniazdo zosta³o zbudowane wczeœniej, w 1993 r., zaœ ewidentne dowody korzystania z gniazda przez ptaki dostrze¿ono dopiero po 7-8 latach od chwili jego wykonania, mimo ¿e puchacze by³y stwierdzane w jego pobli¿u od 1995 r. (Anderwald 2002). W rekonstrukcjach gniazd czêsto (N=4) czynnie uczestniczyli leœnicy (Kopka 2004), pracownicy parków krajobrazowych (N=3) i parku narodowego (N=1). Puchacze w³asnych gniazd nie buduj¹. Do wyprowadzenia lêgów wykorzystuj¹ stare gniazda du¿ych ptaków, takich jak: bocian czarny, myszo³ów, bielik. S¹ one najczêœciej dawno opuszczone przez poprzednich w³aœcicieli i czêsto ulegaj¹ rych³emu zniszczeniu po lêgach puchacza. Wtedy zwykle przystêpuj¹ nieopodal do lêgów bezpoœrednio na ziemi. Gniazda naziemne to po prostu zwyk³e do³ki wygrzebane w³asnym cia³em i wyœcie³ane rozkruszonymi wypluwkami. Wg wstêpnych danych 70% lêgów naziemnych koñczy siê niepowodzeniem, g³ównie ze wzglêdu na drapie¿nictwo ssaków (dzik, lis, jenot) i ptaków krukowatych (Profus 2001). Znajomoœæ miejsc lêgów naziemnych przez leœniczych, zachowanie szczególnego spokoju podczas okresu lêgów, a nastêpnie budowa tam¿e gniazd nadrzewnych przez ornitologów jest prób¹ konkretnej i sprawdzalnej metody trwa³ego gospodarowania w lesie i ochrony zagro¿onego gatunku w jego naturalnym siedlisku. W Borach Tucholskich przenoszenie przez ptaki doros³e piskl¹t z gniazd nadrzewnych na ziemiê nie jest regu³¹ (Pugacewicz 1995); dwa razy m³ode pozosta³y w gnieŸdzie bielika a¿ do okresu lotnoœci. W dwóch przypadkach natomiast opuœci³y gniazdo w wieku 4-5 tyg.

Fot. 3. M³ody puchacz w zrekonstruowanym gnieŸdzie bielika w Borach Tucholskich (fot. T. Kubicki)Photo 3. Young Eagle Owl in reconstructed White-tailed Eagle nest in Tucholskie Forest (photo T. Kubicki)


Tabela 1. Stopieñ zajêcia sztucznych gniazd dla puchacza Bubo bubo wybudowanych przez ró¿ne jednostki w Borach Tucholskich w latach 1993-2005Table 1. Occupation of artificial nests for the Eagle Owl Bubo bubo built by various units in Tucholskie Forest in 1993-2005. (1) Localization, (2) Year of built, (3) Units active in building, (4) Year and occupation category

Lokalizacja (1)

Flisów (Pomorze Œrodkowe)

Bukówki

Laska

M³ynek

Warszyn

Zbrzyca

Wolnoœæ

Bachorze

Modrzejewo

Bachorze

2004

2002

2002

2001

2002

2004

2002

1993

2002

2001

KOO - Nadleœnictwo

KOO - Zaborski PK

KOO - Nadleœnictwo

KOO

KOO - Zaborski PK

KOO - Nadleœnictwo - Zaborski PK

KOOKOO - Zaborski PK

KOO - Nadleœnictwo

KOO PN Bory Tucholskie

NZ

NZ

NZ

2002 - T, 2003 - ONe (?)

2003 - T

2005 - ONy

NZ

2001 - ONl

2004-2005 - T

2002 - T (od 2003 bielik ONy)

Rok budowy lub odbudowy gniazda

(2)

Jednostki aktywnie uczestnicz¹ce

w odbudowie gniazda (3)

Rok i kategoria* zajêcia gniazda

(4)

*Kryteria wg Króla (za Rodziewicz 1993).ONy - gniazdo, w którym stwierdzono obecnoœæ m³odych. Nest with chicksOne - gniazdo, w którym stwierdzono obecnoœæ jaj. Nest with eggs ONl - gniazdo z ubit¹ wyœció³k¹. Nest with fillingT - œlady obecnoœci ptaków. Signs of birds presenceNZ - nie zajête. Not occupied


W przypadku pozosta³ych sów leœnych niezmiernie istotnym czynnikiem jest zachowanie w drzewostanach jak najwiêkszej iloœci drzew dziuplastych i ograniczenie wokó³ nich prac gospodarczych w promieniu 50 m. Dla przyk³adu, w³ochatki chêtnie zajmuj¹ dziuple po dziêciole czarnym (Osojca 2004b, Sikora 2005, Stachyra et al. 2005), sóweczki po dziêciole du¿ym (Domaszewicz 1997, Mikusek 2001 i 2003), puszczyki zaœ korzystaj¹ w du¿ej mierze tak¿e ze z³omów (Osojca 2004a i 2004b, Stachyra et al. 2005). Uszatki natomiast z powodzeniem zajmuj¹ stare gniazda krukowatych b¹dŸ jastrzêbiowatych. Nadmierne wieszanie wiêc drewnianych budek lêgowych (w³ochatka, sóweczka, puszczyk) czy misternych wiklinowych koszy (uszatka) nie zawsze jest zasadne. Dla przyk³adu na 186 koszy sprawdzonych w 2004 r. na Mazowszu zajêtych by³o 8, w tym tylko 4 przez uszatki


(Ka³uga 2004). Budowa sztucznych gniazd dla sów powinna zatem byæ ograniczana jedynie do nizinnej populacji puchacza w tych drzewostanach, gdzie przystêpuj¹ one do lêgów naziemnych nara¿onych w wysokim stopniu na drapie¿nictwo lub niepokojenie przez cz³owieka. Ptaki doros³e w gniazdach nadrzewnych mocniej wysiaduj¹, co ogranicza straty spowodowane przez opuszczenie lêgu przez sp³oszon¹ samicê, zw³aszcza we wczesnej jego fazie, m³ode zaœ s¹ w nich bardziej bezpieczne.

Podsumowanie

Podstawowym zamiarem organizatorów Buboborów by³o uzyskanie efektu rzeczowego w postaci integracji lokalnych œrodowisk zwi¹zanych z ekosystemami leœnymi pod k¹tem znajomoœci metod i umiejêtnoœci rozpoznawania, lokalizowania i ochrony sów leœnych. Dodatkowo wa¿nym celem by³o dokonanie wstêpnej inwentaryzacji najrzadszych gatunków: puchacza, puszczyka uralskiego, sóweczki oraz w³ochatki. S³u¿y³y temu warsztaty sk³adaj¹ce siê z 2 czêœci: teoretycznej i praktycznej, których w latach 2000-2005 przeprowadzono 12. W sumie wziê³o w nich udzia³ oko³o 454 osób, wœród których 68 osób (15%) to ornitolodzy-wolontariusze wywodz¹cy siê najczêœciej z kó³ naukowych biologów i leœników, sekcji ornitologicznych Polskiego Towarzystwa Zoologicznego, pracowni dydaktyczno-naukowych parków narodowych oraz wymienionych (tab. 2) wiod¹cych stowarzyszeñ pozarz¹dowych. Jedynym kryterium wziêcia udzia³u w Buboborach by³a wspólna chêæ rozpoznania stanu i ochrony sów leœnych, nigdy zaœ przynale¿noœæ formalna do którejkolwiek organizacji czy instytucji.

Warsztaty by³y prowadzone w sumie przez 10 ornitologów, cz³onków stowarzyszeñ pozarz¹dowych, którzy byli jednoczeœnie pracownikami urzêdu wojewódzkiego (1), pracowni naukowych parku narodowego (4), szkolnictwa (2) i oœrodka edukacyjnego doœwiadczalnictwa leœnego (1). Szkolenia teoretyczne odbywa³y siê w siedzibach parków narodowych (5) oraz nadleœnictw (6).

Ostatnie zas³uguje na podkreœlenie, zw³aszcza ¿e 4 nadleœnictwa RDLP Toruñ przekaza³y specjalnie na ten cel œrodki finansowe. Sponsorami strategicznymi Buboborów pierwszej edycji by³ Park Narodowy Bory Tucholskie, drugiej EkoFundusz oraz GEF/SGP UNDP, trzeciej zaœ EkoFundusz, GEF/SGP UNDP oraz WFOŒiGW w Krakowie. Wœród uczestników Buboborów 85% to pracownicy instytucji i urzêdów, zwi¹zani z danym terenem, którzy pozostaj¹ na miejscu i mog¹ w przysz³oœci w mniejszym lub wiêkszym stopniu wp³ywaæ na realizacjê celów podjêtych dzia³añ. £¹cznie w ca³ym programie uczestniczy³o w ró¿nym zakresie 35 nadleœnictw z 7 regionalnych dyrekcji Lasów Pañstwowych: Bia³ystok, Gdañsk, Katowice, Kraków, Radom, Szczecinek, Toruñ. W dzia³aniach o charakterze Bubobory uczestniczyli równie¿ pracownicy 11 parków krajobrazowych i 7 parków narodowych (w siedzibach 5 z nich odby³y siê warsztaty), a tak¿e przedstawiciele 5 uczelni wy¿szych, 1 zespo³u szkó³ leœnych, 2 jednostek badawczo-naukowych doœwiadczalnictwa leœnego (LZD), 1 muzeum przyrodniczego i 2 urzêdów wojewódzkich.

Oprócz Sekcji Ochrony Sów Komitetu Ochrony Or³ów, który by³ g³ównym inicjatorem i organizatorem Buboborów uczestniczy³o jeszcze 8 innych stowarzyszeñ pozarz¹dowych. Niektóre z nich (3) wyst¹pi³y niezale¿nie z wspomagaj¹cymi projektami partnerskimi. By³y to: na terenie Borów Tucholskich - Stowarzyszenie Proekologiczne Dolina S³upi, na terenie Puszczy Augustowskiej - Stowarzyszenie Konferencja S³u¿b Ochrony Przyrody Zielonych P³uc Polski oraz na terenie Karpat Centralnych - Fundacja Wspierania Inicjatyw Ekologicznych w Krakowie. Trzecia edycja Buboborów mia³a charakter kaskady, metody stosowanej ju¿ z du¿ym powodzeniem w innych dzia³aniach edukacyjnych KOO, np. w zakoñczonym projekcie Ptaki drapie¿ne. Scenariusze zajêæ lekcyjnych (Anderwald et al. 2002), kiedy to program kierowany by³ g³ównie do œrodowiska nauczycieli przyrody (Anderwald 2005c).Oprócz integracji i aktywizacji ró¿nych œrodowisk i instytucji w realizacjê programu Bubobory, wa¿nym dodatkowym celem rzeczowym by³o dokonanie wstêpnej inwentaryzacji rzadkich gatunków sów leœnych: puchacza, puszczyka uralskiego, sóweczki oraz w³ochatki (tab. 2). Zadanie to powiod³o siê czêœciowo z powodów metodologicznych. Nie sposób bowiem podczas jednokrotnych i wybiórczych nas³uchów dokonaæ szczegó³owych inwentaryzacji. W za³o¿eniu kolejne nas³uchy mia³y byæ i s¹ prowadzone przez lokalne œrodowiska w ramach powstaj¹cych samorzutnie zespo³ów. Samodzielnych kontynuacji podjê³y siê ju¿ 2 parki krajobrazowe (Tucholski i Zaborski PK) oraz 1 stowarzyszenie pozarz¹dowe (Stow. Proek. Dol. S³upi). Mimo du¿ej wybiórczoœci miejsc nas³uchowych, podczas przeprowadzonych warsztatów uda³o siê zlokalizowaæ ³¹cznie 276 stanowisk sów 8 gatunków w tym wielu rzadkich (Tomia³ojæ, Stawarczyk 2003), a mianowicie: 19 stanowisk puchacza B. bubo, 32 w³ochatki A. funereus, 21 puszczyka uralskiego S. uralensis i 25 sóweczki G. passerinum.Jak za³o¿ono, g³ównym efektem ekologicznym Buboborów ma byæ wzrost wiedzy ornitologicznej i odpowiedzialnoœci przyrodniczej wœród ludzi doros³ych; w œrodowisku leœników, przyrodników, a tak¿e poœród lokalnej spo³ecznoœci. Ma to jedynie sens przy du¿ym zaanga¿owaniu wielu osób i wielu instytucji tak, jak to mia³o miejsce w przedstawionych dzia³aniach (tab. 3). Wydaje siê, ¿e to ciekawy przyk³ad po³¹czenia si³, czasami ró¿nych œrodowisk, w imiê faktycznych realizacji zasad zrównowa¿onego rozwoju.


Tab

ela

2. S

zcze

gó³o

we

zest

awie

nie

wyn

ików

dzi

a³añ

o c

hara

kter

ze B

ubob

orów

w l

atac

h 20

00-2

005

(Dan

e: D

. And

erw

ald,

B.

Dra

us,

B.

Kot

larz

, P.

S

zcze

pani

ak).

Tabl

e 2.

Det

aile

d re

sult

s of

Bub

obor

y w

orks

hops

and

sim

ilar

act

ivit

ies

duri

ng 2

000-

2005

. (1

) L

ocat

ion

of w

orks

hop,

(2)

Reg

ion,

(3)

Mon

th,

(4)

Year

, (5)

Lea

der,

(6)

Org

aniz

atio

n, (

7) N

umbe

r of

par

tici

pant

s, (

8) N

umbe

r of

orn

itho

logi

sts

vol

unte

ers,

(9)

Num

ber

of o

wl s

peci

es r

ecor

ded,

(1

0) N

umbe

r of

ow

l sit

e re

cord

ed, (

11) T

otal

Mie

jsce

war

szta

tu (

1)

Bac

horz

eC

harz

yko

wy

Dêb

nic

aK

aszu

bsk

a

Cze

rsk,

Woz

iwod

a,Z

amrz

enic

a,(P

rzym

usze

wo)

Krz

ywe

Piw

nic

zna

Po

rêba

W

ielk

aZ

awo

jaB

odze

nty

nR

azem

(11

)

11 (12

)R

egio

n (2

)P

N B

ory

T

ucho

lsk

iei

Zab

ors

ki

PK

PN

Bo

ry

Tuc

hols

kie

i Z

abo

rski

PK

Nad

leœn

ictw

o

Leœ

ny

Dw

ór,

PK

Do

lin

a S

³upi

LK

P

Bo

ry T

ucho

lsk

ie

Wig

iers

ki P

N,

Pus

zcza

A

ugus

tow

ska

Pop

rad

zki

PK

,P

ieni

nsk

i P

N,

LK

P L

asy

Bes

kid

u S

¹dec

kie

go

Bab

iogó

rsk

i P

Ni

oko

lice

Gorc

zañsk

i P

Ni

okoli

ce

Œw

iêto

krzy

ski

PN

,L

KP

Pus

zcza

Œ

wiê

tokr

zysk

a

Pro

wad

z¹cy

(5)

Inst

ytu

cja

(6)

Lic

zba

ucz

estn

ikó

w (

7)

Lic

zba

wol

ont

ariu

szy

orn

ito

log

ów (

8)

Lic

zba

stw

ierd

zony

chg

atun

ków

só

w (

9)

Lic

zba

stw

ierd

zo-

nyc

h st

anow

isk

sów

(10

)

Pu

chac

z B

. bu

bo

110

2 12 2 45 - 3 --

2 3 - - - - -5

21

-1

-1

9

32 25

165 21

12 3 1

- - 48 - 3 2 -

3 11 19

12 - - -

3 6 24 2 4 - -

1 4 8 7 2 - -

3 2 11 - - - 1

7 - - - -15

- - - - - - -

W³o

chat

ka A

. fu

neru

s

Só

wec

zka

G. p

ass

eriu

num

Pu

szcz

yk S

. al

uco

Pu

szcz

yk u

rals

kiS

. ura

len

sisi

s

Usz

atk

a A

. otu

s

P³o

myk

ówk

a T.

alb

a

Pó

jdŸk

a A

. noc

tua

D. A

nd

erw

ald

Kom

itet

Och

ron

y O

r³ó

w (

KO

O)

13 4 1 1

234959

Sek

cja

Och

ron

y S

ów

KO

O (

1),

PN

Bor

y T

uch.

(2)

,U

£ (

3)

D. A

nde

rwal

d (

1),

M. G

rzem

pa

(2),

T. J

anis

zew

ski

(3)

I. L

itw

in (

1),

M.

Zió

³kow

ski

(2),

B. K

otl

arz

(3)

Sto

w.

Pro

ek.

Do

lina

S³u

pi (

1),

Po

m. U

rz¹d

Wo

j.w

Gd

añsk

u (

2),

SO

S K

OO

(3

)

40 3 5 64

103566

+ (

34)

SO

S K

OO

D. A

nder

wal

d

D. A

nder

wal

d (

1),

T. J

anis

zew

ski

(2),

W.

Mis

iuk

iew

icz

(3)

SO

S K

OO

(1

),U

£ (

2),

Wig

iers

ki

PN

(3

)

62 12 5 19

22613

60

D. A

nde

rwal

d

SO

S K

OO

Cen

tru

m E

duk

acji

Prz

yr.-

Leœ

nej

LZ

D

SG

GW

R. M

ikus

ek

SO

S K

OO

(PN

Gór

S

to³o

wyc

h)

48 8 5 39

B.

Dra

us

SO

S K

OO

(F

und

acja

Wsp

iera

nia

Inic

jaty

w E

kol

. w

Kra

ko

wie

)

42 7 5 46

P. S

zcze

pan

iak

SO

S K

OO

(Œw

iêto

krz

ysk

i P

N)

30 7 3 53

277868420

(45

4)710

Rok

(4

)20

0020

03

2004

2004

200

420

0520

0520

05

200

520

00-2

00

5

Mie

si¹c

(3)

18-1

9 l

ute

go18

-21

mar

ca9

mar

ca30

mar

ca-

1 k

wie

tnia

3-5

mar

ca6-

7 k

wie

tnia

11-1

3 k

wie

tnia

13-1

5 k

wie

tnia

14-1

6 k

wie

tnia

23

dni


Tab

ela

3. S

topi

eñ z

aang

a¿ow

ania

ró¿

nych

jed

nost

ek w

Bub

obor

y w

lat

ach

2003

-200

5(D

ane:

D. A

nder

wal

d, B

. Dra

us, B

. Kot

larz

, P. S

zcze

pani

ak)

Obj

aœni

enia

: F

fin

anse

, L l

udzi

e, P

pom

iesz

czen

ie n

a w

arsz

tat,

S s

amoc

hód

Tabl

e 3.

Deg

ree

of e

ngag

emen

t of v

ario

us o

rgan

isat

oria

l u

nits

in B

ubob

ory

wor

ksho

ps in

200

3-20

05. (

1) U

nit,

(2)

Num

ber,

(3)

Nam

e, (

4) K

ind

of

help

, (5)

Nat

iona

l Par

k, (6

) Lan

dsca

pe P

ark,

(7) N

GO

, (8)

Uni

vers

ity

/ org

aniz

atio

n, (9

) For

est D

istr

ict,

(10)

Str

ateg

ic s

pons

or.

Abb

revi

atio

ns: F

Fin

anci

al s

uppo

rt,

L P

eopl

es,

P C

lass

room

, S C

ar

Ro

dzaj

jed

nos

tki

(1)

Lic

zba

(2) 1

15 4 6 9 14 3

55

33 4 16 2

2 13

(nas

³uch

y 1

3)

1

Lic

zba

(2)

Lic

zba

(2)

Naz

wa

(3)

PN

Bor

y T

ucho

lsk

ieW

igie

rsk

i P

N

Bab

iogó

rsk

i P

N, G

orc

zañs

ki

PN

,Œ

wiê

tokr

zysk

i P

N

Pie

niñ

ski

PN

PN

Gór

Sto

³ow

ych

ZP

KW

Œ w

¯yw

cu,

Zes

p. C

he³

msk

ich

PK

Zes

p. P

K P

ogór

za w

Tar

now

ie,

Po

prad

zki

PK

KO

O S

ekcj

a O

chro

ny S

ów

,F

und

acja

Wsp

iera

nia

Inic

jaty

wE

kol

ogic

zny

ch w

Kra

kow

ie

Ma³

. To

w.

Orn

it.,

RC

EE

w

Kra

kow

ie, T

ow

. Bad

. O

chr.

Prz

yr.

, Z

ach

odn

iosu

dec

kie

Tow

arzy

stw

o O

chro

ny P

takó

w

AR

Kra

ków

, AR

Poz

nañ

, U

niw

. £

ódzk

i,

ZS

L w

Zag

nañ

sku,

Zak

³. Z

ool.

Leœ

.i

£ow

. S

GG

W,

Muz

. Tat

, WIO

Œ

Zie

lon

a G

óra

LZ

D K

ryni

ca,

LZ

D S

GG

W R

ogów

,

Piw

nic

zna,

Jele

œnia

, Kie

lce,

Kro

œcie

nko,

L

iman

owa,

£ag

ów, N

awo

jow

a,

No

wy

Tar

g, P

iñcz

ów, S

uch

edni

ów,

Sta

rach

owic

e, S

tary

S¹c

z,S

ucha

Bes

kidz

ka,

Zag

nañs

k,

Ek

oFu

ndus

zG

EF

/SG

P U

ND

P,W

FO

Œ i

GW

w K

rako

wie

PK

Do

lin

y S

³up

i, P

K P

usz

czy

Rom

inck

iej,

Suw

alsk

i P

K,

Tu

chol

ski

PK

, Zab

orsk

i P

K

KO

O S

ekcj

a O

chro

ny

Só

w,

Sto

w.

Pro

ek. D

oli

na

S³u

pi,

Sto

w. K

onfe

renc

ja S

³u¿b

O

chro

ny

Prz

yrod

y Z

ielo

nyc

h P

³uc

Pol

ski

AR

Poz

nañ,

Uni

w. B

ia³.

, U

niw

. £ód

zki,

Pom

. U

rz. W

oj. w

Gda

ñsk

u

Cze

rsk,

Prz

ymus

zew

oW

oziw

oda

, Zam

rzen

ica

Leœ

ny D

wó

r, £

upa

wa

Au

gus

tów

, Bia

³obr

zeg

i,

G³ê

bok

i B

ród,

Osi

e, P

³ask

a,

Po

mo

rze,

Suw

a³k

i, S

zcze

bra

Eko

Fun

dus

zG

EF

/SG

P U

ND

P

PK

Do

lin

y S

³up

iT

ucho

lsk

i P

K,

Wde

cki

PK

, W

dzyc

ki P

K

Kom

itet

Och

rony

Or³

ówS

ekcj

a O

chro

ny

Só

w

OT

OP

Sto

w. P

roek

. D

olin

a S

³up

i

AR

Po

znañ

Un

iw. £

ódzk

i

Byt

ów, C

zers

k, C

z³u

chów

,K

oœc

ierz

yna

Leœ

ny

Dw

ór,

Lip

usz

, Osi

e, T

uch

ola,

Woz

iwod

a, Z

amrz

enic

a.

PN

Bor

y T

ucho

lsk

ie

Osu

szn

ica,

P

rzym

usze

wo,

Ry

tel.

Zab

ors

ki P

K

Naz

wa

(3)

Naz

wa

(3)

BU

BO

BO

RY

20

03

BU

BO

BO

RY

200

4B

UB

OB

OR

Y 2

005

Ro

dzaj

pom

ocy

(4)

F, P

, L

, S

P, L

, SL

, S L L

L, S

F, L LL

F, L

, S

F, L

, P, S

L, S F

L, S

, P

F, L

F, L

, P, S

F, L

, S

L,

S

FL

L,

SL

F, L

, S

F, L L L L

L, S F

Ro

dzaj

pom

ocy

(4)

Rod

zaj

pom

ocy

(4)

Par

k N

arod

ow

y (

5)

Par

k k

rajo

bra

zow

y (6

)

Org

aniz

acja

po

zarz

¹do

wa

(7)

Ucz

eln

ia

/ in

styt

ucja

(8

)

Nad

leœn

ictw

o (

9)

Spo

nso

r st

rate

gic

zny

(10)


Podziêkowania

Bubobory nie odby³yby siê bez wsparcia finansowego i dobrej woli wielu osób i instytucji: EkoFunduszu, GEF/SGP UNDP, WFOŒiGW w Krakowie. Szczególne podziêkowania nale¿¹ siê tak¿e parkom narodowym, które udzieli³y pomieszczeñ do przeprowadzenia warsztatów oraz niektórym nadleœnictwom, które oprócz wsparcia technicznego przeznaczy³y bez wahania na ten cel tak¿e œrodki finansowe. By³y to nadleœnictwa RDLP Toruñ - Czersk, Przymuszewo, Woziwoda, Zamrzenica; RDLP Kraków - Piwniczna i RDLP Szczecinek Osusznica, £upawa.

Osobne s³owa uznania nale¿¹ siê Dyrekcji i pracownikom Parku Narodowego Bory Tucholskie za ¿yczliwoœæ i otwarty stosunek do pierwszych realizacji Buboborów w 2000 r. na terenie parku oraz Dyrekcji i pracownikom Zaborskiego Parku Krajobrazowego za wielokrotne bezinteresowne wsparcie i okazan¹ przyjaŸñ.

Specjalne podziêkowania nale¿¹ siê ornitologom, którzy na zasadzie wolontariatu z wielkim zaanga¿owaniem i determinacj¹ poœwiêcili swój czas i si³y, nie zwa¿aj¹c na czasami skrajnie niedogodne warunki przekazywania wiedzy.

Byli to*:

Tomasz Babiarz, Urban Bagiñski, Tomasz Baziak, Tomasz B³aszczyk, Tomasz Bracik, Ma³gorzata Bylicka, Zdzis³aw Cenian, Rafa³ Chmara, W³odzimierz Cichocki, Maciek Czy¿ykowski, Rados³aw Dargas, Mariusz Deinowski, Ewa Drabek, Barbara Draus, Mariusz Glubowski, Jakub Gryz, Mariusz Grzêpa, R. Hybsz, Bogus³aw Jamróz, Tomasz Janiszewski, Robert Kapowicz, Anna Kleszcz, S³awomir Ko³aciñski, Bogdan Kotlarz, Dagny Krauze, Jacek Kryst, Tomir Kubicki, Anna Kurczyna, Krzysztof Kus, Ireneusz Litwin, Jacek Major, Roman Maniarski, Romuald Mikusek, Piotr Minias, Wojciech Misiukiewicz, Wojciech Pawenta, Piotr Pawlikowski, Tomasz Przybyliñski, S³awomir Rajnik, Piotr Rydzkowski, Micha³ Skierczyñski, Kacper Skopiñski, Magdalena S³abkowska, Pawe³ Szczepaniak, Dominik Wikar, Rafa³ Wiktorowski, Witold Winkowski, Marcin Zaniewski, Dorota Zawadzka, Jerzy Zawadzki, Andrzej Zieleniak, Marek Zió³kowski.

*(brak listy nazwisk ze szkolenia w Gorczañskim i Babiogórskim PN).

Bubobory - integration of wildlife management circles for developing active protection of forest owls

Abstract: Bubobory is an educational program dedicated mostly to foresters, workers of the national and landscape parks and ecological non-governmental organizations'. The program consists of sessions, each comprising a 4-hours workshop presenting a selected Owl family and its preservation and of field hearings (of owls' hooting). The hearings take place in 2-3 subsequent evenings in mixed teams (a forester, an ornithologist and a park representative staff) at a chosen beforehand owl's area- and aim at discovering new owl locations or confirming existing ones. The workshops and


hearings develop skills for owls' identification, localization and methods of preservation essential for a smooth cooperation between foresters, nature conservancy service and local NGOs. In three subsequent sessions of the program benefited 427 participants from forest divisions, national parks, landscape parks, universities and NGOs took part. The first session took place in Bory Tucholskie Forest the second one in the Augustów Forest and the third one was conducted in mountains, in the central part of the Carpathians. The Foundation for Supporting Eco Initiatives in Kraków and the Center for Nature and Ecological Education LZD SGGW in Rogów, were very helpful at the organization of that session. The majority (85%) of the program participants were civil servants from local administration. Altogether, in the program Bubobory participated employees from; 35 forest division of 7 Regional Directorates of the State Forests, 11 landscape parks, 7 national parks, representatives of 5 universities and 2 forest scientific research stations (LZD), 2 province offices and 8 NGOs. During the program 276 locations of selected 8 scarce species of owls were discovered, incl. 19 locations of the Eagle Owl B. bubo, 21 of the Ural Owl S. uralensis, 32 of the Tengmalm's Owl A. funereus and 25 of the Pygmy Owl G. passerinum. Additionally, 10 artificial nests for the Eagle Owls were built. In the newly discovered owl territories foresters and ornithologists jointly designed the protection zones, readily approved by the Province Conservancy Council.

Literatura

Anderwald D. 2002. Lêgi rybo³owa Pandion haliaeetus, bielika Haliaeetus albicilla i puchacza Bubo bubo na sztucznych gniazdach w Borach Tucholskich w 20. wieku. Not. Orn. 43: 197-200.

Anderwald D., Lontkowski J., Rodziewicz A., Wójcik C. 2002. Ptaki drapie¿ne. Scenariusze zajêæ. Komitet Ochrony Or³ów, Olsztyn.

Anderwald D., Mizera T. 2002. Puchacz gatunek, któremu nale¿y pomóc. Biuletyn KOO 12: 31-33.

Anderwald D., Mizera T. 2003. Puchacz gatunek, któremu nale¿y pomóc. Par. Nar. 1: 17-19.

Anderwald D. 2004. BUBOBORY. Biuletyn KOO 13: 26-27.

Anderwald D., Cenian Z. 2004. Ogólnopolski program monitoringu i ochrony bielika. Las Polski 19: 20.

Anderwald D. 2005a. Bubobory w BuboGórach. G³os Lasu 2: 26-30.

Anderwald D. 2005b. Bubobory - skuteczna metoda edukacji przyrodniczej doros³ych? Stud. i Mat. CEPL, Rogów 7, 3: 7-16.


Anderwald D. 2005c. Pakiet edukacyjny KOO Ptaki drapie¿ne - scenariusze zajêæ zintegrowanych. Stud. i Mat. CEPL, Rogów, 7, 2: 23-30.

Bochen R., Grzywaczewski G., Mikusek R. 2002. Ogólnopolskie warsztaty. Metody badañ i ochrony sów w lasach. Biuletyn KOO 12: 34-35.

Chrzanowski T. 2005. Sukcesy i pora¿ki edukacji leœnej prowadzonej przez PGL Lasy Pañstwowe. Stud. i Mat. CEPL, Rogów, 7, 3: 25-43.

Domaszewicz A. 1997. Sóweczka Glaucidium passerinum w Bia³owieskim Parku Narodowym jej siedliska, rozmieszczenie i liczebnoœæ. Not. Orn. 38, 1: 43-50.

Draus B. 2005. Ochrona rzadkich gatunków sów w Polsce Po³udniowej. Biuletyn KOO 14: 29.

G³owaciñski Z. (red.) 2001. Polska czerwona ksiêga zwierz¹t. PWRiL, Warszawa: 131-167, 228-243.

Ka³uga I. 2004. Wiklinowe kosze dla uszatek skontrolowane. Kraska 11: 26.

Kopaliñski W. 1990. S³ownik symboli. Wiedza Powszechna, Warszawa: 396-397.

Kopka P. 2004. Dla dobra lasów. Las Polski 24: 15.

Komitet Ochrony Or³ów. 1999. Biuletyn KOO 9: 17-19.

Komitet Ochrony Or³ów. 2000. Biuletyn KOO 10: 8.

Komitet Ochrony Or³ów. 2002. Budowa i umacnianie gniazd ptaków drapie¿nych. Biuletyn KOO 12: 19.

Komitet Ochrony Or³ów. 2004a. Puchacz Bubo bubo. Biuletyn KOO 13: 13.

Komitet Ochrony Or³ów. 2004b. Budowa i umacnianie gniazd ptaków drapie¿nych. Biuletyn KOO 13: 14-15.

Kartanas E., Lewartowski Z. 1985. Akcja „Sowy”. Przyr. Pol. 1: 12-13.

Mikusek R. 2001. Biologia rozrodu oraz liczebnoœæ sóweczki Glaucidium passerinum w Górach Sto³owych. Not. Orn. 42, 4: 219-231.

Mikusek R. 2003. Sóweczka, czyli… Kraska 10: 28-30.

Mizera T., Anderwald D. 2003. Puchaczom potrzebna jest pomoc. Biuletyn RDLP w Toruniu 1: 12-13.


Osojca G. 2004a. Chroñmy wiatro- i œniego³omy! Las Polski 2: 20-21.

Osojca G. 2004b. Liczebnoœæ i wybiórczoœæ siedliskowa sów Strigiformes w Puszczy Rominckiej w latach 1998-2002. Not. Orn. 45: 13-20.

Profus P. 2001. Puchacz. W: G³owaciñski Z. (red.) Polska czerwona ksiêga zwierz¹t. Krêgowce: 228-231. PWRiL, Warszawa.

Pugacewicz E. 1995. Stan populacji puchacza Bubo bubo na Nizinie Pó³nocnopoldlaskiej w latach 1984-1994. Not. Orn. 36, 1-2: 119-134.

Rodziewicz M. 1993. Uwagi o ocenie liczebnoœci i rozrodczoœci ptaków drapie¿nych - interpretacja obserwacji i terminologia. Biuletyn KOO 5: 16-21.

Rowling J.K. 2000. Harry Potter i kamieñ filozoficzny. Media Rodzina, Poznañ: 89.

Sikora A. 2005. Przypadek wyj¹tkowej tolerancji s¹siedzkiej w³ochatki Aegolius funereus i dziêcio³a czarnego Dryocopus martius na Pomorzu Gdañskim. Not. Orn. 45: 61-63.

Stachyra P., Tchórzewski M., Kobylas T., Cymba³a R., Mazurek P., Fr¹czek T. 2005. Rozmieszczenie, liczebnoœæ oraz preferencje siedliskowe puszczyka uralskiego Strix uralensis i w³ochatki Aegolius funereus w lasach Roztocza i Puszczy Solskiej. Not. Orn. 46: 41-48.

Tomia³ojæ L., Stawarczyk T. 2003. Awifauna Polski. Rozmieszczenie, liczebnoœæ i zmiany. PTPP „pro Natura”. Wroc³aw.

Zawadzka D. 2005. Ochrona przyrody, a edukacja leœna. Stud. i Mat. CEPL, Rogów, 7, 1: 95-104.

Dariusz AnderwaldLeœny Zak³ad Doœwiadczalny SGGW w Rogowie

Centrum Edukacji Przyrodniczo-Leœ[email protected]


Documents

BUBOBORY INTEGRACJA RÓ¯NYCH ŒRODOWISK W RAMACH …cepl.sggw.pl/sim/pdf/sim12_pdf/sim12_rozdz14.pdf · Pierwsza edycja mia³a miejsce w Borach Tucholskich, druga w Puszczy Augustowskiej,