i m . U n i i L u b e l s k i e j w L u b l i n i e

Plac Wolności 4, 20-005 Lublin

Wydział Chemii, UMCS w Lublinie, ul. Gliniana 33, 20-614 Lublin

Budowa i właściwości wybranych biopolimerów

KAZEINA

Warsztaty laboratoryjne dla uczniów

III LO im. Unii Lubelskiej w Lublinie

Wersja skryptu

2015-10-15 @ 14:06

-2-

A. CZĘŚĆ TEORETYCZNA

1. Mleko jako substancja pokarmowa

Mleko jest wydzieliną gruczołu mlekowego samic ssaków pojawiająca się w okresie laktacji. Pod względem

chemicznym jest to mieszanina wieloskładnikowa złożona z dwóch głównych faz: fazy wodnej i rozproszonej

w niej fazy organicznej (emulsja). Skład chemiczny mleka wytwarzanego przez samice określonego gatunku jest

uwarunkowany genetycznie, chociaż znaczny wpływ wywierają warunki środowiskowe (preferencje

pokarmowe, stan zdrowia).

Podstawowym składnikiem mleka wszystkich ssaków jest woda. Jej zawartość waha się od 56 do 90%.

W wodzie tej są rozpuszczone lub zawieszone (w postaci koloidalnej) składniki suchej masy.

W skład suchej masy mleka ssaków wchodzą m.in.:

• tłuszcze,

• białka,

o kazeiny,

o albuminy,

o globuliny,

• cukry, (laktozy),

• sole mineralne,

• witaminy (A, D, E).

Zawartość poszczególnych składników mleka (wartości uśrednione) w zależności od gatunku

wytwarzającego je ssaka przedstawiono w poniższej tabeli.

Przybliżony skład chemiczny mleka krowiego

-3-

Jakościowy skład mleka dla danego gatunku pozostaje stały, natomiast skład ilościowy może podlegać

dość dużym zmianom, gdyż zależy on od wielu czynników. Najważniejszym z nich jest rodzaj i różnorodność

pokarmu przyjmowanego przez zwierzę: mleko powstaje przy współudziale licznych hormonów i enzymów

(których wytwarzanie jest kontrolowane przez układ nerwowy) z odpowiednich składników dostarczanych

przez krew.

Ogólną wartość mleka mierzy się ilością zawartych w nim składników suchej masy. Pod tym względem -

spośród zwierząt wykorzystywanych jako mleczne- najwartościowsze jest mleko owcze (dużo tłuszczu i białek,

sucha masa często przekracza 25%), najniżej natomiast mleko klaczy i oślicy (mało tłuszczu, białek, związków

mineralnych, a dużo laktozy). Przyjmując mleko krowie za wzorzec, odznaczający się bardziej zrównoważonym

stosunkiem tłuszczu, białek i węglowodanów, kozie mleko można ocenić jako zawierające przeciętnie nieco

więcej suchej masy, a zwłaszcza tłuszczu, jakkolwiek równice są niewielkie. Mleko bawolicy cechuje się dużą

zawartością tłuszczu i białek, jeszcze więcej tych składników występuje w mleku samicy renifera, natomiast

mleko wielbłądzie skaldem swym niewiele różni się od mleka krowiego.

U niektórych osób, dwa główne składniki suchej masy mleka, tj. laktoza i białka, mogą być przyczyną

problemów zdrowotnych:

• Nietolerancja laktozy (cukru mlekowego) – jest związana z zaburzeniem jej trawienia (czyli

rozkładu) tego disacharydu na dwa cukry proste: glukozę i galaktozę. Problemy z trawieniem

laktozy są wynikiem niedoboru enzymu – laktazy. W Polsce nietolerancja laktozy występuje

u 1,5% niemowląt i dzieci oraz u 20-25% osób dorosłych. Do najczęstszych objawów nietolerancji

cukru mlekowego należą: bóle brzucha, wzdęcia, biegunki, nudności, uczucie pełności.

• Alergia na mleko będąca jedną z najbardziej kłopotliwych alergii pokarmowych i polegająca na

nieprawidłowej odpowiedzi układu immunologicznego na białka zawarte w mleku. Mleko krowie

zawiera ok. 30 różnych białek o potencjalnym charakterze alergennym stanowiących ok. 30-35 g

masy w litrze. W wyniku koagulacji białek mleka prowadzonej przy użyciu chymozyny uzyskuje się

dwie frakcje - kazeinę i białka serwatkowe (laktoglobulina i laktoalbumina), stanowiące

odpowiednio ok. 80 i 20%. Kazeina uczula około 60% chorych z alergią na mleko krowie. Alergie

pokarmowe wbrew pozorom najczęściej dotyczą nie tylko przewodu pokarmowego. Czasem

przyjmują postać skórną: atopowe zapalne skóry, pokrzywka, swędzenie i wszystkie inne objawy

typowe dla alergii o różnej etiologii.

-4-

2. Mleko jako układ dwufazowy

Mleko jest niejednorodnym (heterogenicznym)

układem dwufazowym złożonym przede wszystkim z wody

i tłuszczu. Mając na uwadze stan skupienia faz, stopień

rozdrobnienia oraz ich względną zawartość, mleko można

traktować jako emulsję (jeden z rodzajów układów

koloidalnych). Fazę rozpraszającą (ośrodek dyspersyjny)

stanowi woda, a rozproszoną (fazę zdyspergowaną) – tłuszcz

(emulsja typu O/W). Tłuszcz zawarty w mleku występuje

w postaci sferycznych cząstek o średnicy od dziesiątych

części do kilku mikrometrów (średnia wartość: 2-4 μm).

W 1 cm3 mleka znajduje się średnio ok. 3-6 miliardów takich

cząstek.

Każda kuleczka tłuszczu (mikrosfera) pokryta jest cienką, ale

szczelną błonką - otoczką białkową, której obecność stabilizuje

emulsję przez zapobieganie łączenia się cząstek tłuszczu ze sobą

prowadzące do separacji faz. W czasie przechowywania mleka

mogą zachodzić procesy koalescencji i śmietan(k)owania.

W wyniku podstawania świeżego mleka, na jego powierzchni

gromadzi się warstwa tłuszczu będąca podstawowym surowcem

do produkcji śmietany (słodkiej i kwaśnej).

Pod względem chemicznym, tłuszcze (lipidy) zawarte w mleku można podzielić na lipidy proste (ok. 98%)

oraz lipidy złożone. Grupa lipidów prostych obejmuje tłuszcze właściwe, tj. estry glicerynowe (głównie

triacyloglicerole) ok. 10 kwasów tłuszczowych (wyższych kwasów karboksylowych) o parzystej liczbie atomów

węgla w cząsteczce. Podstawowe kwasy, których reszty obecne są w tłuszczu mleka to: kwas oleinowy oraz

(kwasy z grupy NNKT(1)

:) linolowy, linolenowy i arachidonowy. Z grupy lipidów złożonych w mleku obecna jest

lecytyna (fosfolipid) wykazująca stabilizujące właściwości emulsji. Z grupy lipidów, w mleku obecne są także

niewielkie ilości cholesterolu.

(1)

NNKT = niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe (ang. PUFA = polyunsaturated fatty acids)

Mikroskopowy obraz (schemat) mleka świeżego (A)

i homogenizowanego (B)

Faza rozpraszająca

(woda)

Faza rozproszona

(tłuszcz)

A B

Rozkład wielkości średnic cząstek (mikrosfer) tłuszczu w mleku świeżym (A) i w homogenizowanym (B)

A B

Emulsja

Śmietanowanie Koalescencja

Wybrane procesy prowadzące do separacji faz

-5-

3. Wybrane właściwości fizykochemiczne mleka

Kwasowość świeżego mleka krowiego zawiera się zwykle w granicach pH = 6,5-6,7 (mleko kobiece:

pH = 7,0-7,2). Na kwasowość składają się przede wszystkim wolne grupy karboksylowe kazeiny, a poza tym

kwaśne sole mleka takie jak fosforany, cytryniany, węglany. Na kwasowość mleka wpływają: rasa krów, sposób

żywienia, okres laktacji i stany chorobowe krów (powodująca na ogół spadek kwasowości). Fermentacja

mlekowa laktozy powoduje wzrost kwasowości. Kwasowość mleka mierzy się w stopniach Soxhleta-Henkla

(°S.H), przy czym 1 stopień odpowiada liczbie mililitrów 0,25 molowego NaOH zużytych na 100 ml mleka wobec

2% alkoholowego roztworu fenoloftaleiny. Normalne mleko krowie wykazuje 6,5-7,5 °S.H.

Właściwości buforowe mleka są konsekwencją zawartości soli mocnych zasad i słabych kwasów

(wodorofosforanów, cytrynianów i węglanów) oraz amfoterycznych białek Pojemność buforowa (buforowość)

mleka, wyrażająca się ilością kwasu potrzebnego do zmiany pH o jednostkę, jest różna w różnych zakresach pH.

Buforowość świeżego mleka jest znaczna, dzięki temu nie następują znaczne zmiany pH i destabilizacja układu

koloidalnego białek w początkowej fazie kwaśnienia mleka. Mleko o odczynie zasadowym ma bardzo niską

buforowość i już niewielki dodatek ługu powoduje silne zmiany pH.

Gęstość mleka krowiego zawiera się w granicach od 1,013 - 1,042 g/cm3, zwykle jednak wahania są

mniejsze, tj.: 1,029-1,033 g/cm3. Gęstość mleka ustala się dopiero po kilku godzinach (3-6 godz.) od wydojenia,

a jej stabilizacji sprzyja niższa temperatura przechowywania. Gęstość mleka jest wypadkową gęstości

i zawartości wszystkich jego składników, których przeciętne wartości w temp. 20°C (w stosunku do wody

o temperaturze 4°C) wynoszą: woda = 0,9998, tłuszcz = 0,931, białka = 1,451, laktoza = 1,545 i sole = 3,000.

Gęstość mleka jest wyższa od 1,000 g/cm3, ponieważ łączna zawartość składników o gęstości znacznie większej

od wody ponad 2-krotnie przewyższa zawartość tłuszczu - składnika o mniejszej gęstości niż woda.

Napięcie powierzchniowe mleka jest niższe od napięcia powierzchniowego wody, przede wszystkim dzięki

zawartym w mleku białkom, tłuszcz lekko podwyższa napięcie powierzchniowe, pozostałe składniki zasadniczo

pozostają bez wpływu. Poza tym dzięki niższemu napięciu powierzchniowemu i przez to większej zwilżalności

mleko łatwiej wnika do różnych szczelin niż czysta woda i nie daje się stamtąd usunąć za pomocą zwykle do

mycia używanych roztworów alkaliów, które podobnie jak woda, wykazują znacznie wyższe napięcie

powierzchniowe od mleka. Najniższe napięcie powierzchniowe wykazuje mleko ochłodzone do temperatury

0-10°C. Wzrost kwasowości obniża napięcie powierzchniowe, aż do momentu, kiedy cała zawartość kazeinianu

wapnia zostaje rozłożona.

Temperatura krzepnięcia mleka (tj. zapoczątkowanego wytrącania się kryształków lodu) wynosi od -0,54

do -0,57°C, co związane jest ze stałością ciśnienia osmotycznego mleka. Znajomość punktu zamarzania mleka

jest wykorzystywana przy wykrywaniu zafałszowań przez rozwodnienie (dodatek wody podwyższa ten punkt):

-0,52°C oznacza już średnio 5% dodatek wody; -0,49°C odpowiada 10% dodatkowej ilości wody w mleku,

a temperatura -0,43°C to świadczy o ok. 20% dodatku wody. Obniżenie temperatury zamarzania wody zależy

od molalnosci roztworu, tj. od liczby cząsteczek i jonów tworzących roztwór. Ponieważ w mleku niektóre

składniki występują w postaci roztworu rzeczywistego (laktoza, sole), dlatego jego temperatura zamarzania,

jest niższa od temperatury zamarzania wody.

Współczynnik refrakcji (załamania) światła określany jest jako stosunek sinusów kąta padania światła

i kąta jego załamania w badanym środowisku, wynosi w mleku od 1,347 do 1,352 przy 20°C i jest nieco wyższy

niż w czystej wodzie (1,3330 przy 20°C), głównie dzięki zawartej w mleku laktozie, a w mniejszym stopniu –

białkom.

-6-

4. Budowa chemiczna kazeiny

Kazeina jest białkiem złożonym – najważniejszym przedstawicielem fosfoprotein: fragment peptydowy

kazeiny jest połączony ze składnikami niepeptydowymi – głównie resztami kwasu ortofosforowego(V), co

w konsekwencji sprawia, że białko to wykazuje charakter wybitnie kwaśny (jest tak mocno kwaśna, iż rozkłada

węglany z wydzieleniem dwutlenku węgla). Punkt izoelektryczny (pI) tego białka wynosi 4,6 i w mleku

(o pH>pI) występuje w formie anionowej. Kazeina jest bogata w prolinę i jest białkiem o charakterze

hydrofobowym. Rozpuszcza się w rozcieńczonych roztworach wodorotlenków alkalicznych, tworząc z nimi sole.

Jest także rozpuszczalna w roztworach niektórych soli, np.: octanu sodu czy szczawianu sodu. Przybliżony skład

pierwiastkowy kazeiny: C (53%), H (7%), O (22%), N (15,65%), S (0,76%), P (0,85%).

Kazeina nie jest białkiem jednorodnym. Stosując metody elektroforetyczne, w jej składzie wyróżniono 20

frakcji różniących się zawartością fosforu, składem aminokwasowym, masą cząsteczkową czy udziałem

sacharydów. Do głównych frakcji kazeiny należą: α-, β- i κ-kazeina. Poszczególne rodzaje kazeiny różnią się

m.in. masą cząsteczkową oraz liczbą reszt ortofosforanowych(V) przyłączonych do jednej cząsteczki białka:

Frakcja kazeiny Masa cząsteczkowa [g/mol] Liczba reszt PO43-/cząsteczkę

α- 27 300 ∼ 9

β- 24 100 ∼ 4 - 5

κ- ∼ 8 000 ∼ 1,5

β-kazeina jest polipeptydem zbudowanym z 209 reszt aminokwasowych i występuje w 2 formach, tj. jako

A1- i A2-β-kazeina. Formy te różnią się między sobą rodzajem jednej reszty aminokwasowej: zamiast

występującej w formie A1- histydyny (His) w formie A2- w pozycji 67 obecna jest prolina (Pro). Ta niewielka

różnica składu aminokwasowego prowadzi do wyraźnych różnic w trawieniu tych dwóch form. W określonych

warunkach (w obecności niektórych enzymów lub w kwaśnym środowisku) kazeina może hydrolizować do

aminokwasów

W mleku krowim 40% kazeiny stanowi frakcja α-, 30% frakcja β-, a dalsze 15%

frakcja κ-. Białko to tworzy micele (sferyczne skupiska o średnicy 50-250 nm),

które są wyraźnie widoczne pod mikroskopem. W 1 ml mleka jest 7·1013

miceli,

stanowią one łącznie od 5 do 6% objętości mleka. Micele utworzone są

z podjednostek frakcji kazeinowych. W skład każdej miceli wchodzi od 10 do 500

podjednostek, które są ze sobą połączone jonami wapniowymi, fosforanowymi

i cytrynianowymi.

100 μm

Tłuszcz (emulsja)

× 1

Kazeina (micele)

× 1000

× 10000

Rodzaje układów dyspersyjnych występujących w mleku

-7-

Submicela

Kazeina (micela)

Łańcuchy polipeptydowe

Ca9(PO4)6

Hydrofobowy rdzeń submiceli

Powierzchniowa warstwa

bogata w κ-kazeinę

Fragmenty kazeiny zlokalizowane na powierzchni miceli posiadają ładunek ujemny, co przeciwdziała ich

łączeniu się i aglomeracji. Dokładna budowa miceli nie jest znana, jednak przypuszcza się, że złożona jest ona

z mniejszych elementów, tzw. „submiceli” utrzymywanych blisko siebie dzięki obecności grup fosforanowych.

Związane są one przy pomocy wiązań estrowych głównie z resztami hydroksoaminokwasów: seryny (Ser)

i treoniny (Thr).

Kazeina (sernik) występuje w mleku w postaci soli wapniowej (100 ml mleka zawiera ok. 2,8 g kazeiny),

a jej zawartość stanowi do 80% wszystkich białek obecnych w mleku krowim i 20- 40% białek mleka kobiecego.

Mleko krowie zawierające dużo kazeiny zsiada się powoli w postać drobnokłaczkowej - właściwość ta może być

wykorzystywana do wykrycia dodatku mleka krowiego, w pokarmie kobiecym. Innym sposobem jest

obserwacja luminescencji w świetle lampy kwarcowej; mleko kobiece wykazuje luminescencję niebieską,

krowie - żółtą.

5. Otrzymywanie i właściwości chemiczne kazeiny

Kazeina różni się swoimi właściwościami fizykochemicznymi od pozostałych białek. Podczas ogrzewania

kazeina nie ulega koagulacji – w optymalnym pH może zostać ogrzana nawet do 140°C bez wyraźnych

objawów denaturacji. Kazeina może natomiast zostać wydzielona z mleka w wyniku dodania enzymów (np.

podpuszczka) lub dzięki obniżeniu pH (zakwaszeniu) mleka. Powstała w wyniku ww. procesów kazeina nosi

nazwę odpowiednio: kazeiny podpuszczkowej lub kwasowej.

Serwatka (whey)

Kazeina (casein)

Serwatka

Kazeina

Struktura miceli kazeinowej

Wydzielanie kazeiny z mleka spowodowane obniżeniem pH (np. kwaśnienie)

-8-

Analogiczny mechanizm wydzielania kazeiny z mleka (tzn. spowodowany zakwaszeniem środowiska)

prowadzi do „warzenia się mleka” podczas jego kwaśnienia. Zawarty mleku cukier mlekowy (laktoza), pod

wpływem bakterii kwasu mlekowego (Lactobacillus i Lactococcum), które występują w mleku nie poddanym

pasteryzacji, w zdrowych i gnijących roślinach oraz w układzie pokarmowym i błonach śluzowych ludzi i innych

zwierząt przekształca się w kwas mlekowy (fermentacja mlekowa poprzedzona niekiedy hydrolizą laktozy),

który obniża pH mleka (zakwasza środowisko) prowadząc do wydzielenia kazeiny w postaci twarogowatej masy

(opadającej na dno naczynia). W żółto-zielonym roztworze (serwatce) pozostają albuminy i globuliny, laktoza

i inne składniki mleka.

Hydroliza laktozy

Laktoza zaliczana do disacharydów redukujących może w określonych warunkach (środowisko kwaśne,

enzymy) ulegać hydrolizie do monosacharydów, tj. glukozy i galaktozy.

laktoza

Gal

Glu

O

wiazanie β-1,4-glikozydowe

++ OHH(H2O)

C12H22O11 + H2O C6H12O6 + C6H12O6

laktoza + woda glukoza + galaktozaa)

b)

4

4-O- β( -galakto )-D-piranozylo glukopiranoza

1Glu

OH

Gal

OH

1

H+

H+

c)4

Fermentacja mlekowa

Fermentacja mlekowa to enzymatyczny rozkład bogatszych w energię substancji organicznych do

uboższych związków prostych, przebiegający w warunkach beztlenowych. Proces ten przy udziale

odpowiednich enzymów przeprowadzają różne gatunki bakterii, metabolizując cukry proste i dwucukry do

kwasu mlekowego (2-hydroksypropanowego, E270) i innych związków, np. kwasu octowego, aldehydu

octowego, etanolu czy dwutlenku węgla. Zależnie od gatunku bakterie fermentacji mlekowej produkują

od 0,6 do 3% kwasu mlekowego. Przebieg właściwej fermentacji mlekowej można przedstawić za pomocą

następującego równania sumarycznego:

C6H12O6 � 2CH3-CH(OH)-COOH + 94 kJ (22,5 kcal)

Ze względu na szlaki przemian cukrów bakterie mlekowe klasyfikuje na:

• homofermentatywne,

• heterofermentatywne.

W homofermentacji z jednego mola glukozy powstają dwa mole pirogronianu ulegającego redukcji do

kwasu mlekowego (pod wpływem dehydrogenazy mleczanowej i w obecności NADH). Kwas mlekowy jest

więc głównym produktem końcowym homofermentacji i stanowi ponad 85-90% metabolitów przy

niewielkim udziale kwasu octowego i CO2 (powstają w wyniku dekarboksylacji niewielkiej ilości

pirogronianu).

Hydroliza laktozy

-9-

W procesie heterofermentacji z 1 mola glukozy powstaje 1 mol kwasu mlekowego, 1 mol kwasu octowego

(warunki tlenowe) lub etanolu (warunki beztlenowe) oraz 1 mol CO2.

Oprócz wymienionych substancji, bakterie kwasu mlekowego mogą produkować inne (lotne) metabolity

wtórne nadające produktom fermentacji specyficzny aromat, np.: diacetyl, aldehyd octowy i w mniejszych

ilościach kwasy karboksylowe (propionowy, mrówkowy), lotne kwasy tłuszczowe, alkohole, aceton i estry.

Kazeina podpuszczkowa – do produkcji serów

Podczas działania na mleko enzymów, np. podpuszczki (pozyskiwanej z soku żołądkowego cieląt),

struktura kazeiny ulega znacznym zmianom i przekształca się początkowo w nierozpuszczalną parakazeinę

poddawaną dalszej fermentacji. Fermentacja w podwyższonej temperaturze prowadzi do powstania serów

typu szwajcarskiego, natomiast prowadząc ją w temperaturze pokojowej uzyskuje się sery miękkie typu

Camembert.

Kazeina kwasowa – do produkcji galalitu, lanitalu, klejów

Kazeinę można wytrącić działaniem na mleko kwasem (np. octowym lub solnym). Białko to wydziela się

z mleka w czasie zakwaszania po osiągnięciu punktu izoelektrycznego. Zakwaszone mleko ogrzewa się do

temp. 65°C – w tej temperaturze następuje koagulacja osadu, co znacznie ułatwia odfiltrowanie. Przemyty

i odciśnięty twaróg suszy się i mieli otrzymując kazeinę techniczną.

6. Zastosowanie kazeiny

Sposób pozyskiwania kazeiny z mleka determinuje główne jej zastosowania. Kazeina kwasowa znajduje

zastosowanie głownie do wyrobu włókien (lanital), klejów kazeinowych oraz tworzywa sztucznego - galalitu,

(tzw. sztucznego rogu) z którego wytwarza się czasami drobne przedmioty, np. uchwyty, wieczne pióra oraz

drobną galanterię ozdobną – przede wszystkim guziki i klamry do pasków). Z kazeiny kwasowej otrzymanej

w procesie ukwaszenia mleka kulturami bakteryjnymi wyrabia się sery twarogowe. Kazeina kwasowo-

podpuszczkowa oraz podpuszczkowa (z mleka krowiego, koziego albo owczego) jest głównym surowcem do

wytwarzania serów: twardych typu szwajcarskiego, miękkich (np. pleśniowe), serów typu cottage cheese oraz

serków homogenizowanych.

Na możliwość użycia kazeiny do wybranych zastosowań, decydującą rolę odgrywa jej jakość. Ocena

organoleptyczna i chemiczna kazeiny dotyczy określenia wyglądu: barwy i zapachu, oznaczenie zawartości

wody, tłuszczu, popiołu i kwasowości. Sucha kazeina podpuszczkowa dobrej jakości powinna mieć barwę od

jasnożółtej do szarokremowej i zapach mleka. Zawartość wody w kazeinie (suszenie w 105°C) nie powinna

przekraczać 12%, tłuszczu nie więcej niż 1,35% w suchej masie (rozpuszczenie kazeiny w kwasie siarkowym(VI),

odwirowanie tłuszczu i pomiar jego objętości), a popiołu 7,95 – 9,5% (BN-66/8049-06).

Lanital – włókno kazeinowe z mleka

Lanital to włókno z kazeiny czyli białka mlecznego, które po raz

pierwszy otrzymał włoski chemik Antonio Ferretti. „Mleczna tkanina”

sprzedawana była we Włoszech w latach 1937- 1945. Materiał przestać

być produkowany, gdy na masową skalę pojawiły się sztuczne włókna.

Obecna produkcja przędzy o nazwie lanital to powrót do lat 30. ubiegłego wieku. Duże zasługi

dla popularyzacji tego włókna wniosła niemiecka biolog Anke Domaske, która opracowała

i udoskonaliła metodę produkcji z włókien lanitalowych tkaniny Q-Milch. „W dotyku jest to jak

jedwab, nie śmierdzi i można coś takiego normalnie prać” – zapewnia Domaske.

-10-

Koszty wytwarzania włókien lanitalowych są wielokrotnie mniejsze niż

przypominającego ich właściwości jedwabiu: na sukienkę wykonaną z Q-Milch potrzeba

sześć litrów mleka, a koszt takiego ubrania

kształtuje się między 150 a 200 €. Nie bez

znaczenia pozostają także względy

ekologiczne i aspekt marnowania żywności

– lanital można otrzymywać z nienadającego się do picia,

skwaśniałego mleka. „Tkaniny z mleka widzimy jako alternatywę

dla bawełny. Wytwarza się ją bez żadnych chemikaliów i pestycydów. Jej produkcja trwa zaledwie godzinę. To

bardzo ekologiczne i pomaga oszczędzać surowce naturalne” - tłumaczyła Domaske.

„Mleczne ubrania” spotkały się z zainteresowaniem w różnych częściach świata – Domaske została

założycielką i główną projektantką marki Mademoiselle Chi-Chi. Jej ubrania nosiła m.in. Mischa Barton czy

Ashlee Simpson. Obecnie Domaske pracuje nad kolekcją dla mężczyzn.

7. Trudne pytania?

• Dlaczego mleko jest białe?

• Dlaczego tłuszcz i micele kazeiny przyjmują sferyczny kształt?

• Dlaczego w mleku nie następuje samoistna separacja faz?

• Co to jest mleko homogenizowane?

• Co to jest mleko UHT?

• Co to jest kożuch i dlaczego powstaje?

• Dlaczego mleko się pieni (kipi) podczas gotowania?

• Skąd się biorą dziury w serze i dlaczego są okrągłe?

• Jak się robi serki topione?