BUKU JPM VOL 16 JUN 2011

Fakulti Ekologi ManusiaUniversiti Putra Malaysia

Dr. Elistina binti Abu Bakar (Ketua Editor)

Fakulti Pengurusan PerniagaanUniversiti Teknologi Mara

Cik Leylawati binti Joremi

Pn. Nor Rashidah binti Zainal Fakulti Pengurusan PerniagaanUniversiti Teknologi Mara


Dr. Syuhaily binti Osman

Dr. Husniyah binti Abdul Rahim Fakulti Ekologi ManusiaUniversiti Putra Malaysia


Prof. Madya Fauziah binti Abu Bakar

Dr. Norhasmah binti Sulaiman Fakulti Ekologi ManusiaUniversiti Putra Malaysia

Fakulti Ekonomi dan PengurusanUniversiti Kebangsaan Malaysia

Dr. Rika Fatimah

Jurnal Pengguna Malaysia mengalu-alukan sumbangan manuskrip berkaitan isu ekonomi pengguna dan keluarga samada di dalam Bahasa Melayu atau Bahasa Inggeris. Manuskrip akan dinilai oleh Lembaga Pengarang. Sila kemukakan artikel anda berdasarkan garis panduan berikut kepada Ketua Pengarang Jurnal Pengguna Malaysia, Fakulti Ekologi Manusia, Universiti Putra Malaysia, 43400 Serdang, Selangor. Email: [email protected] Penulisan dan Kertas Kerja Manuskrip perlu ditaip selang dua baris menggunakan kertas A4 dengan 1” margin untuk bahagian atas muka surat, 1.5” kiri dan 1” kanan. Bilangan muka surat tidak melebihi 15 muka surat. Semua teks mesti menggunakan saiz 12 dan Times New Roman. Tajuk Tajuk artikel, nama pengarang dan pengarang yang lain, alamat lengkap institusi dan email perlu dinyatakan. Tajuk atau sub-tajuk menggunakan fon 14. Sila kemukakan dua salinan kertas manuskrip dan satu salinan lembut untuk tujuan pengeditan. Kata kunci Berikan antara tiga hingga lima kata kunci dan letakkan di bahagian bawah abstrak.

Jadual Kesemua jadual perlu diletakkan di akhir manuskrip selepas rujukan dan menggunakan angka Arab. Setiap jadual perlu dinyatakan dan perlu diberi penjelasan dalam teks. Ilustrasi Ilustrasi termasuk gambarajah -gambarajah dan graf-graf perlu dinyatakan di dalam teks. Kesemua foto yang sesuai perlu dicetak hitam dan putih. Ilustrasi perlu dicetak pada kertas yang berasingan. Ejaan dan pengukuran Bagi merujuk ejaan, Kamus bahasa Inggeris Oxford dan Kamus Dewan Bahasa yang terkini hendaklah digunakan. Unit-unit metrik mesti digunakan untuk ukuran empirikal. Rujukan Rujukan ditulis mengikut gaya penulisan APA.

PENYUMBANG ARTIKEL

Abdul Rahman Edruce Kushairi Ahmad Hariza Hashim

Askiah JamaluddinAzimin Samsul Mohd Tazilan

Azimon bt. Abdul AzizElistina Abu BakarFarhan Mat Arisah

Hassan BasriHusniyah Abdul RahimIsmi Azura Istear Khan

Maisarah bt. AhmadMumtazah Othman

Nor Asiah OmarNordin b. Muhamad

Norhasmah SulaimanNoor Ezlin Ahmad Basri

Nur Atika AtanNur Rasyifah Mohd Radzi

Rahmah ElfithriSarifah Yaakub

Shahrom Md ZainSyed Shah AlamSyuhaily OsmanTiew Kian Ghee

Zuroni Md Jusoh

Fakulti Ekologi Manusia, Universiti Putra MalaysiaFakulti Ekologi Manusia, Universiti Putra MalaysiaFakulti Ekologi Manusia, Universiti Putra MalaysiaFakulti Kejuruteraan dan Alam Bina, Universiti Kebangsaan Malaysia Fakulti Ekonomi dan Pengurusan, Universiti Kebangsaan Malaysia Fakulti Ekologi Manusia, Universiti Putra MalaysiaFakulti Ekologi Manusia, Universiti Putra MalaysiaFakulti Kejuruteraan dan Alam Bina, Universiti Kebangsaan MalaysiaFakulti Ekologi Manusia, Universiti Putra MalaysiaAlam Flora Sdn. BhdFakulti Ekonomi dan Pengurusan, Universiti Kebangsaan MalaysiaFakulti Ekologi Manusia, Universiti Putra MalaysiaFakulti Ekonomi dan Pengurusan, Universiti Kebangsaan MalaysiaFakulti Ekonomi dan Pengurusan, Universiti Kebangsaan MalaysiaFakulti Ekologi Manusia, Universiti Putra MalaysiaFakulti Kejuruteraan dan Alam Bina, Universiti Kebangsaan MalaysiaFakulti Ekologi Manusia, Universiti Putra MalaysiaFakulti Ekologi Manusia, Universiti Putra MalaysiaInstitut Alam Sekitar dan Pembangunan (LESTARI)Alam Flora Sdn. BhdFakulti Kejuruteraan dan Alam Bina, Universiti Kebangsaan MalaysiaFakulti Ekonomi dan Pengurusan, Universiti Kebangsaan MalaysiaFakulti Ekologi Manusia, Universiti Putra MalaysiaFakulti Kejuruteraan dan Alam Bina, Universiti Kebangsaan MalaysiaFakulti Ekologi Manusia, Universiti Putra Malaysia

Jurnal Pengguna Malaysia ii

Pemakanan Sihat Untuk Kesejahteraan PenggunaNorhasmah Sulaiman dan Shamsul Azahari Zainal Badari

Pengetahuan Tentang Makanan Halal dan Haram Dalam Kalangan Kanak-Kanak Sekolah RendahMumtazah Othman, Syuhaily Osman dan Farhan Mat Arisah

Pengurusan Aktiviti Kitar Semula: Ke Arah Kelestarian Kampus Universiti Kebangsaan Malaysia Shahrom Md Zain, Noor Ezlin Ahmad Basri, Hassan Basri, Tiew Kian Ghee, Azimin Samsul Mohd Tazilan, Rahmah El�thri, Maisarah Ahmad, Sarifah Yaakub dan Ismi Azura Istear Khan

University Students’ Attitudes Towards Mobile Phone Usage in Malaysia Maisarah Ahmad, Syed Shah Alam dan Nor Asiah Omar

Corak Pembuatan Keputusan Berhubung Dengan Penggunaan Teknologi Dalam Kalangan Pengusaha Makanan Luar Bandar di SelangorAskiah Jamaluddin dan Shamsul Azahari Zainal Badari

Akta Perlindungan Pengguna 1999: Analisis dan Permasalahan Peruntukan - Peruntukan TerpilihAzimon Abdul Aziz, Maisarah Ahmad dan Nordin Muhamad

Tahap Pengetahuan dan Sikap Pengguna Terhadap Transaksi Sewa Beli di Pulau PinangZuroni Md Jusoh dan Nur Rasyifah Mohd Radzi

Sikap Masyarakat Terhadap Cetak Rompak di Bahagian Mukah Sarawak Abdul Rahman Edruce Kushairi, Syuhaily Osman dan Ahmad Hariza Hashim

Toleransi Risiko Kewangan Dalam Pengurusan Kewangan Pekerja Sektor AwamNur Atika Atan, Husniyah Abdul Rahim, Elistina Abu Bakar, Zuroni Md Jusoh dan Askiah Jamaluddin

JurnalPengguna MalaysiaMalaysian Journal of ConsumerJilid 16 Jun 2011 ISSN 1511 - 998x Halaman

1

15

32

42

51

60

109

Jurnal Pengguna Malaysia i

77

95

Pemakanan Sihat Untuk Kesejahteraan Pengguna

Pengetahuan Tentang Makanan Halal dan Haram Dalam Kalangan Kanak - Kanak Sekolah Rendah

Pengurusan Aktiviti Kitar Semula: Ke Arah Kelestarian Kampus Universiti Kebangsaan Malaysia

University Students’ Attitudes Towards Mobile Phone Usage in Malaysia

Corak Pembuatan Keputusan Berhubung Dengan Penggunaan Teknologi Dalam Kalangan Pengusaha Makanan Luar Bandar di Selangor

Akta Perlindungan Pengguna 1999: Analisis dan Permasalahan Peruntukan - Peruntukan Terpilih

Tahap Pengetahuan dan Sikap Pengguna Terhadap Transaksi Sewa Beli di Pulau Pinang

Sikap Masyarakat Terhadap Cetak Rompak di Bahagian Mukah Sarawak

Toleransi Risiko Kewangan Dalam Pengurusan Kewangan Pekerja Sektor Awam

Norhasmah Sulaiman Shamsul Azahari Zainal Badari

Mumtazah OthmanSyuhaily Osman

Farhan Mat Arisah

Shahrom Md ZainNoor Ezlin Ahmad Basri

Hassan Basri, et al.

Maisarah AhmadSyed Shah AlamNor Asiah Omar

Askiah JamaluddinShamsul Azahari Zainal Badari

Azimon Abdul AzizMaisarah Ahmad

Nordin Muhamad

Zuroni Md JusohNur Rasyifah Mohd Radzi

Abdul Rahman Edruce Kushairi Syuhaily Osman

Ahmad Hariza Hashim

Nur Atika AtanHusniyah Abdul RahimElistina Abu Bakar, et al.

Jilid 16 Jun 2011

Jurnal Pengguna Malaysia

Jilid 16, Jun 2011

ISSN 1511 - 998x













Dr. Rika Fatimah



PENYUMBANG ARTIKEL











Zuroni Md Jusoh













1

15

32

42

51

60

109


77

95












Farhan Mat Arisah






Nordin Muhamad



Ahmad Hariza Hashim


Jilid 16 Jun 2011


Jilid 16, Jun 2011

ISSN 1511 - 998x













Dr. Rika Fatimah



PENYUMBANG ARTIKEL











Zuroni Md Jusoh













1

15

32

42

51

60

109


77

95












Farhan Mat Arisah






Nordin Muhamad



Ahmad Hariza Hashim


Jilid 16 Jun 2011


Jilid 16, Jun 2011

ISSN 1511 - 998x



Pengurusan Aktiviti Kitar Semula: Ke Arah Kelestarian Kampus Universiti Kebangsaan Malaysia Shahrom Md Zain, Noor Ezlin Ahmad Basri, Hassan Basri, Tiew Kian Ghee, Azimin Samsul








1

15

32

42

51

60

109


77

95

PENYUMBANG ARTIKEL











Zuroni Md Jusoh



1Jurnal Pengguna Malaysia

PEMAKANAN SIHAT UNTUK KESEJAHTERAAN PENGGUNA


Pusat Kecemerlangan Kajian Penggunaan Lestari Fakulti Ekologi Manusia Universiti Putra Malaysia

Pengenalan

Pemakanan merujuk kepada bidang yang meliputi pelbagai perkara tentang makanan. Pemakanan sihat boleh mengurangkan risiko penyakit kronik seperti penyakit jantung, hipertensi dan diabetes. Melalui amalan makan secara sihat juga, ia dapat mengurangkan risiko untuk menjadi obes (Toscano, Barston, Segal, & Segal, 2008). Keperluan terhadap pemakanan sihat boleh dicapai dengan mengetahui beberapa perkara asas tentang nutrien yang boleh digunakan dalam kehidupan seseorang individu. Pemakanan didefinisikan sebagai sains yang mengkaji makanan dan bagaimana makanan memberi zat pada tubuh serta mempengaruhi kesihatan. Ia meliputi pengambilan makanan, pencernaan, metabolisma dan penyimpanan nutrien di dalam tubuh (Thompson & Manore, 2007).

Nutrien pula merujuk kepada bahan kimia yang terdapat dalam makanan. Bahan kimia ini memainkan peranan penting bagi pertumbuhan dan fungsi tubuh manusia (Thompson & Manore, 2007). Terdapat enam kumpulan nutrien yang terkandung dalam makanan, iaitu:

1. Karbohidrat 2. Lemak dan minyak 3. Protein 4. Vitamin 5. Mineral 6. Air

Keenam-enam kumpulan nutrien ini boleh dikategorikan sebagai nutrien makro dan nutrien mikro. Nutrien makro merujuk kepada kumpulan nutrien pemberi tenaga manakala nutrien mikro merujuk kepada kumpulan nutrien yang diperlukan dalam jumlah yang kecil oleh tubuh untuk menyokong pertumbuhan dan fungsi normal tubuh. Nutrien makro terdiri daripada

2 Jurnal Pengguna Malaysia

karbohidrat, lemak, protein dan air. Nutrien mikro pula terdiri daripada vitamin dan mineral.

Karbohidrat: Sumber utama tenaga

Karbohidrat merupakan sumber utama tenaga untuk tubuh, terutamanya untuk aktiviti fizikal dan juga otak. Karbohidrat memberikan empat kkal tenaga/gram. Kebanyakan karbohidrat kaya dengan fiber dan fitokimia. Fiber mengandungi bahagian tumbuh-tumbuhan yang tidak boleh dicernakan dan memberikan pelbagai faedah pada kesihatan. Fitokimia ialah bahan kimia di dalam tumbuh-tumbuhan yang boleh mengurangkan risiko barah dan penyakit jantung. Sumber utama karbohidrat adalah daripada produk bijirin, sayur-sayuran berumbisi dan susu.

Tubuh manusia bergantung kepada karbohidrat untuk sumber tenaga. Walaupun lemak dan protein merupakan nutrien pemberi tenaga, namun hanya sebilangan kecil sel tubuh yang menggunakannya. Sel tubuh utama yang lain seperti sel darah merah, otak dan beberapa sistem saraf memerlukan karbohidrat sebagai sumber utama glukosa. Selain itu, aktiviti fizikal yang boleh menyebabkan perpeluhan dan bernafas dengan laju seperti berjalan, berlari, mengayuh basikal dan sebagainya banyak menggunakan karbohidrat sebagai sumber tenaga (Troiano, Briefel, Carroll, & Bialostosky, 2000). Bagi individu yang aktif, pengambilan karbohidrat dalam jumlah yang mencukupi penting bagi memastikan tenaga dapat disalurkan ke otak, sel darah merah dan juga otot.

Lemak: Menyediakan lebih tenaga berbanding dengan karbohidrat

Lemak diet terdiri daripada pelbagai bentuk. Lemak bentuk pepejal adalah seperti mentega dan marjerin manakala lemak dalam bentuk cecair adalah seperti minyak kelapa sawit dan minyak sayur-sayuran (Thompson & Manore, 2007). Kira-kira 80% pengambilan lemak adalah daripada masakan, daging dan hasilannya, produk bijirin (kek, pastri dan biskut), susu dan hasilan tenusu (Mela, 1994). Lemak juga merupakan sumber penting vitamin larut lemak (A, D, E, K) untuk pencernaan lemak dan minyak akan memperbaiki penyerapan vitamin ini (Sanders, 1994; Dunford, 2001). Kolesterol juga ialah sejenis lemak dan hanya diperoleh daripada sumber haiwan sahaja.

Lemak merupakan sumber tenaga utama tubuh, terutamanya semasa rehat dan aktiviti berintensiti rendah. Lemak memberikan jumlah tenaga yang lebih berbanding dengan karbohidrat iaitu sembilan kkal tenaga/gram. Semasa


berehat, dianggarkan 30-70% penggunaan tenaga oleh otot dan organ tubuh yang lain terhasil daripada lemak (Jebb, Prentice, Goldberg, Murgatroyd, Black, & Coward, 1996). Semasa aktiviti fizikal, lemak dipecahkan untuk memberi tenaga kepada otot. Jumlah dan sumber lemak yang digunakan semasa aktiviti fizikal ini bergantung pada jenis aktiviti tersebut, intensiti dan berapa lama aktiviti tersebut berlangsung.

Tenaga yang berlebihan dalam tubuh akan disimpan dalam bentuk lemak tubuh. Ia boleh digunakan semula sebagai tenaga untuk berehat, bersenam, atau semasa tempoh pengambilan tenaga daripada makanan yang sedikit. Dengan adanya lemak tubuh ini, tubuh badan akan sentiasa bertenaga untuk menjalankan aktiviti. Hal ini kerana simpanan karbohidrat di dalam badan hanya bertahan 1-2 hari sahaja. Oleh itu, simpanan lemak dalam tubuh adalah perlu, namun hanya dalam jumlah yang mencukupi dan ia tidak boleh berlebihan.

Protein: Menyokong pertumbuhan, pembaikan dan pemiaraan tisu tubuh

Walaupun protein boleh memberikan tenaga, tetapi ia bukannya sumber tenaga utama. Protein memainkan peranan utama untuk membangunkan sel dan tisu tubuh yang baharu, memiara struktur dan kekuatan tulang, memperbaiki sel atau tisu tubuh yang rosak dan membantu proses metabolisma serta keseimbangan cecair tubuh (Thompson & Manore, 2007). Protein boleh diperoleh daripada pelbagai jenis makanan. Protein banyak terkandung dalam daging dan produk tenusu. Protein juga boleh diperoleh daripada kacang dan kekacang, bijirin, serta sayur-sayuran.

Walaupun protein bukannya sumber tenaga utama tubuh, namun protein memberikan empat kkal tenaga/gram. Di dalam tubuh, protein tidak disimpan sebagai tenaga tetapi apabila tubuh memerlukan tenaga daripada protein, ia akan diambil daripada darah dan sel tisu tubuh. Bagi mengelakkan protein di dalam tisu tubuh digunakan sebagai sumber tenaga, pengambilan karbohidrat dan lemak mestilah mencukupi untuk keperluan tubuh. Oleh itu, adalah penting untuk makan dan mengambil karbohidrat yang mencukupi. Lemak pula perlu diambil secara kerap. Pengambilan protein yang mencukupi sangat penting bagi memastikan pelaksanaan peranan utamanya iaitu memiara tubuh dan menghasilkan sel-sel baharu dapat dilaksanakan (Eisenstein, Roberts, Dallal, & Saltzman, 2002).


Nutrien Mikro: Vitamin dan mineral

Vitamin dan mineral dirujuk sebagai kumpulan nutrien mikro kerana diperlukan dalam jumlah yang sedikit untuk menyokong pertumbuhan dan fungsi tubuh yang normal. Vitamin boleh dibahagikan kepada dua, iaitu vitamin larut air dan vitamin larut lemak. Mineral pula terdiri daripada mineral makro dan mineral surih.

Vitamin

Vitamin merupakan sebatian kimia dalam makanan yang memberikan fungsi spesifik kepada tubuh. Terdapat 13 jenis vitamin yang diklasifikasikan sebagai vitamin larut lemak dan vitamin larut air. Vitamin larut lemak terdiri daripada vitamin A, D, E dan K manakala vitamin larut air terdiri daripada vitamin B kompleks serta vitamin C. Sebatian lain seperti koenzim Q10, inositol, provitamin B5 kompleks dan vitamin B15 bukanlah vitamin (Shamsul & Mohd Fazli, 2005).

Jadual 1: Jenis Vitamin

Vitamin Larut Air Vitamin Larut Lemak Vitamin B Kompleks Tiamina (B1) Riboflavin (B2) Niasin (B3) Piridoksin (B6) Folasin/asid folik (B9) Kobalamin (B12) Biotin Asid pantotenik Vitamin C (asid askorbik)

Vitamin A (Retinol, beta-karotin) Vitamin D (1.25 dihidroksi-kolikalsiferol) Vitamin E (alfa-tokoferol) Vitamin K

Vitamin B kompleks (kecuali vitamin B12 ) tidak disimpan di dalam tubuh. Namun begitu, jika disimpan ia hanyalah dalam kuantiti yang sedikit dan akan hilang dalam masa beberapa minggu selepas pengambilan. Vitamin larut lemak disimpan di dalam tisu tubuh dan hati. Penyimpanan vitamin larut lemak boleh bertambah dan tahan lama hingga beberapa tahun apabila pengambilannya rendah.

Pengambilan vitamin larut lemak secara berlebihan, terutamanya melalui vitamin tambahan (supplements) boleh menyebabkan ketoksikan (contoh: vitamin A dan D). Pengambilan vitamin larut air secara berlebihan juga boleh memberi kesan terhadap kesihatan. Walau bagaimanapun, kesannya tidak lama dan lebih mudah disembuhkan berbanding dengan vitamin larut


air. Pengambilan vitamin, sama ada vitamin larut lemak atau larut air secara berlebihan dalam pengambilan makanan jarang berlaku kecuali jika seseorang itu mengambil pil atau vitamin tambahan.

Vitamin tidak memberikan tenaga dan tidak bertindak sebagai struktur komponen tubuh. Vitamin memainkan peranan penting dalam proses tindak balas tubuh untuk menukarkan karbohidrat menjadi tenaga dan protein menjadi otot, enzim, sel darah merah dan komponen protein lain di dalam tubuh. Sebagai contoh, vitamin A diperlukan untuk menggantikan sel di garisan mulut dan esofagus, tiamina diperlukan untuk penukaran glukosa kepada tenaga dan folasin diperlukan untuk penghasilan protein tubuh. Vitamin E, C dan beta-karotin bertindak sebagai agen antipengoksidaan (antioksidan). Vitamin ini membantu mengekalkan tisu tubuh dan mencegah jangkitan penyakit dengan cara mencegah atau membaiki sel-sel rosak akibat pengoksidaan.

Mineral

Tubuh badan memerlukan lebih kurang 15 jenis mineral seperti yang dinyatakan dalam Jadual 2. Mineral tidak sama seperti nutrien lain kerana ia terdiri daripada satu atom dan membawa cas elekterik (dalam larutan). Ciri-ciri mineral ini (mempunyai cas –jumlah bilangan elektron dan proton yang tidak sama) banyak berkait dengan fungsinya. Cas yang dibawa oleh mineral membenarkan mineral tersebut bergabung dengan mineral lain untuk membentuk struktur kompleks yang stabil pada gigi, tulang, rawan dan tisu-tisu tubuh lain. Dalam cecair tubuh, cas mineral bertindak sebagai sumber elektrik yang merangsang otot untuk mengecut dan sistem saraf untuk bertindak. Ia juga membantu tubuh mengekalkan keseimbangan cecair tubuh dan mengekalkan kandungan asid-bes dalan cecair tubuh.

Keupayaan mineral untuk membentuk struktur kompleks memberi implikasi terhadap penyerapan mineral daripada makanan. Contohnya, kalsium dan zink mungkin akan bergabung dengan mineral lain daripada pil tambahan atau dengan fiber diet, dan ia akan membentuk struktur kompleks yang tidak boleh diserap. Oleh itu, secara umumnya perkadaran keseluruhan pengambilan mineral yang diserap adalah lebih rendah daripada vitamin (Norhasmah & Shamsul, 2001).


Jadual 2: Mineral

Mineral Makro Mineral Surih Kalsium Kromium Fosforus Zink

Magnesium KuprumSulfur Mangan

Natrium IodinKlorida SeleniumFerum FloridaKalium Molibdenum

Air: Menyokong kesemua fungsi tubuh

Air merupakan nutrien organik yang terpenting untuk kehidupan. Air boleh didapati dalam pelbagai bentuk dan rasa. Pengambilan air yang mencukupi akan memastikan keseimbangan cecair di dalam dan di luar sel tubuh serta membantu dalam sistem impuls saraf, pengecutan otot, pengangkutan nutrien dan pembuangan sisa dari tubuh. Berat badan orang dewasa terdiri daripada 50% - 70% air.

Air boleh diperoleh melalui minuman, makanan dan proses metabolisme dalam tubuh. Keperluan air tubuh adalah berbeza-beza mengikut individu. Bagi lelaki dewasa yang aktif dan tinggal di kawasan panas, mungkin memerlukan 10 liter air sehari untuk mengekalkan keseimbangan cecair tubuhnya. Bagi wanita dewasa yang tinggal dalam keadaan cuaca sejuk dan bekerja di tempat berhawa dingin, mungkin memerlukan tiga liter air sehari (Thompson & Manore, 2007). Jika pengambilan air tidak mencukupi, masalah dehidrasi akan berlaku. Dehidrasi boleh menyebabkan seseorang itu mengalami masalah ketidakfungsian mental dan fizikal dan jika tidak dirawat boleh menyebabkan kematian.

Perancangan diet sihat

Diet sihat bermaksud diet yang menyediakan kombinasi makanan yang mencukupi untuk keperluan tenaga dan nutrien. Ia mempunyai empat ciri iaitu kecukupan, kesederhanaan, keseimbangan dan kepelbagaian. Makanan yang berlainan membekalkan tenaga dan nutrien yang berbeza. Mengambil pelbagai jenis makanan merupakan cara terbaik untuk memenuhi keperluan tenaga untuk membesar, berkembang, bekerja, bergerak, bermain dan belajar.


Kecukupan

Kecukupan bermaksud diet yang mengandungi tenaga, nutrien dan fiber pada kadar yang mencukupi dengan keperluan tubuh berdasarkan Recommended Nutrient Intake for Malaysia (2005) untuk mengekalkan kesihatan individu. Kecukupan dari segi nutrien, fiber dan tenaga akan memastikan seseorang individu tidak mudah mendapat masalah kekurangan pemakanan atau terlebih pemakanan. Walau bagaimanapun, keperluan nutrien, fiber dan tenaga adalah berbeza-beza mengikut umur, jantina dan tahap aktiviti fizikal seseorang individu. Oleh itu, pengambilan makanan yang mencukupi mengikut umur, jantina dan tahap fizikal seseorang individu akan menjamin kesihatan tubuh badan.

Kesederhanaan

Kesederhanaan harus diutamakan untuk mengelak daripada mengambil makanan terlampau banyak (Persatuan Pemakanan Malaysia, 2000). Selain itu, kesederhanaan juga dapat mengekalkan berat badan yang sihat dan mengoptimumkan fungsi tubuh. Jika seseorang individu makan terlalu banyak atau terlalu sedikit, matlamat kesihatan mereka tidak akan tercapai (Thompson & Manore, 2007). Panduan saiz makanan bagi setiap aras dalam piramid makanan dapat membantu individu untuk mendapat kesederhaaan dalam pengambilan makanan.

Keseimbangan

Menurut Persatuan Pemakanan Malaysia (2000), makanan seharian yang diambil seharusnya dipilih lebih banyak daripada kumpulan makanan berasaskan nasi, bijirin, roti, mi dan umbisi yang terletak di dasar piramid makanan. Kumpulan makanan yang terletak di puncak piramid makanan seperti lemak, minyak, garam dan gula perlu diambil dalam kuantiti sedikit. Makanan yang terletak di antara dasar dan puncak piramid makanan perlu diambil dalam kuantiti yang sederhana. Panduan ini akan membantu menjamin keseimbangan pemakanan. Thompson dan Manore (2007) pula menyatakan keseimbangan merujuk kepada kombinasi makanan yang menyediakan kepelbagaian nutrien. Hal ini kerana tubuh memerlukan pelbagai jenis nutrien dan jumlah tertentu untuk mengekalkan kesihatan.

Kepelbagaian

Kepelbagaian boleh dicapai dengan mengambil diet yang menggabungkan kesemua kumpulan makanan dalam piramid makanan. Dalam setiap kumpulan makanan, kepelbagaian jenis makanan yang diambil adalah perlu


(Persatuan Pemakanan Malaysia, 2000). Selain itu, kepelbagaian juga merujuk kepada pengambilan makanan yang pelbagai pada setiap hari. Melalui pengambilan makanan yang pelbagai, ia akan mengoptimumkan peluang untuk tubuh mendapatkan lebih banyak nutrien (Thompson & Manore, 2007).

Bagaimanakah membentuk diet sihat?

Diet sihat boleh dibentuk melalui pelbagai cara. Namun begitu, asas pemakanan perlu diambil kira untuk memastikan diet sihat yang dibentuk adalah sesuai mengikut peringkat umur, jantina dan tahap aktiviti fizikal seseorang individu. Terdapat empat langkah utama dalam membentuk diet sihat. Langkah-langkah tersebut adalah seperti yang berikut:

1. Kenal pasti keperluan nutrien berdasarkan Recommended Nutrient Intake For Malaysia (RNI) 2005 RNI ialah cadangan keperluan nutrien bagi rakyat Malaysia yang dibentuk oleh Kementerian Kesihatan Malaysia. RNI merupakan standard keperluan nutrien yang diperlukan oleh seseorang individu untuk mencegah penyakit dan mengurangkan risiko penyakit mengikut umur dan jantina. Biasanya, RNI mencadangkan keperluan nutrien yang harus dicapai oleh individu yang sihat berdasarkan kumpulan umur dan jantina (Kementerian Kesihatan Malaysia, 2005).

2. Ketahui cara menggunakan Piramid MakananPiramid makanan ialah alat untuk membentuk diet sihat. Piramid makanan merupakan panduan untuk memilih makanan secara sihat. Makanan harian yang diambil perlu diperoleh dengan kuantiti yang paling banyak daripada kumpulan makanan di bahagian paling bawah piramid makanan, dan paling sedikit adalah daripada kumpulan makanan di bahagian paling atas piramid makanan. Piramid makanan mengandungi makanan yang dibahagikan kepada empat aras seperti dalam Rajah 1. Setiap aras menunjukkan jumlah sajian yang perlu diambil pada setiap hari. Setiap sajian adalah berdasarkan jumlah dan saiz sajian yang dicadangkan seperti dalam Lampiran A.

3. Mengikut Panduan Diet Malaysia Panduan Diet Malaysia merupakan panduan pemakanan untuk rakyat Malaysia dan sesuai bagi individu sihat yang berumur dua tahun ke atas. Panduan ini dibangunkan oleh Kumpulan Kerja Teknikal Garis Panduan Pemakanan yang dibentuk oleh Jawatan Kuasa Penyelaras Makanan dan Pemakanan Kebangsaan. Panduan


ini menekankan amalan pemilihan makanan dan aktiviti fizikal untuk membantu mengurangkan risiko mendapat penyakit kronik.

Rajah 1: Piramid Makanan (Sumber: http://nutriweb.org.my)

Panduan Diet Malaysia yang terkini mengandungi 14 prinsip (Kementerian Kesihatan, 2010), iaitu:

(i) Nikmati lebih banyak jenis makanan. (ii) Mengekalkan berat badan dalam lingkungan sihat. (iii) Aktif dalam aktiviti fizikal/senaman setiap hari. (iv) Makan nasi dan produk bijirin (terutamanya bijirin

penuh) dan ubi dengan kuantiti yang mencukupi. (v) Makan buah-buahan dan sayur-sayuran dengan

banyak setiap hari. (vi) Makan ikan, daging, telur, kekacang pada kadar yang

sederhana. (vii) Minum susu dan hasil tenusu dengan mencukupi. (viii) Kurangkan minyak dan lemak semasa memasak. Pilih

makanan yang kurang lemak dan kurang kolesterol. (ix) Guna sedikit garam semasa memasak. Pilih makanan

yang kurang masin. (x) Kurangkan gula semasa membuat minuman dan


memasak. Pilih makanan yang kurang manis. (xi) Minum banyak air, sebaik-baiknya air kosong setiap

hari. (xii) Untuk wanita, berikan susu badan kepada anak. (xiii) Makan makanan dan minuman yang selamat dan

bersih. (xiv) Gunakan maklumat pemakanan pada label makanan

secara berkesan.

4. Membentuk menu diet berdasarkan keperluan nutrien dan Piramid MakananBerdasarkan RNI dan Piramid Makanan, seseorang individu boleh mendapatkan berat badan yang sihat dan keperluan nutrien yang mencukupi untuk keperluan tubuh. Pembentukan menu bergantung pada makanan yang ingin dimakan tetapi perlu memastikan empat ciri pemilihan makanan tidak diabaikan semasa merancang menu. Selain itu, panduan diet yang sedia ada boleh digunakan untuk merancang diet yang sihat.

Ujian antropometri

Antropometri merupakan ujian terhadap tubuh manusia dari segi dimensi tulang, otot dan tisu adipos (lemak). Pengukuran tisu adipos penting kerana jika seseorang individu mempunyai nilai pengukuran yang besar, individu tersebut berisiko tinggi mendapat penyakit tekanan darah tinggi, diabetes melitus, penyakit jantung, batu karang, artritis, pelbagai bentuk barah dan penyakit-penyakit lain (CDC, 2000). Tinggi, berat dan pengukuran tubuh yang sebenar (termasuk lilitan dan lemak kulit) diambil untuk menilai pertumbuhan, taburan lemak dan sebagai data rujukan (CDC, 2000).

Perkaitan ujian antropometri dengan status pemakanan ditentukan berdasarkan Indeks Jisim Tubuh (IJT) dan lilitan pinggang-pinggul. IJT ialah pengukuran yang membandingkan berat dan tinggi seseorang individu. Walaupun IJT tidak mengukur peratusan lemak tubuh, ia merupakan alat yang boleh menganggarkan berat badan sihat seseorang individu berdasarkan ketinggian individu tersebut. IJT juga merupakan alat yang digunakan untuk mengenal pasti masalah obesiti dalam populasi (Dulce, 2005). IJT dikira berdasarkan formula berikut:

IJT = Berat (kg)

Tinggi (m2)


Nilai IJT yang telah diperoleh akan dibandingkan dengan jadual IJT yang terdapat dalam Jadual 3. Nilai IJT seperti dalam Jadual 3 adalah berdasarkan nilai IJT oleh WHO ( 2004).

Jadual 3: Indeks Jisim Tubuh

IJT Pengkelasan Risiko Terhadap Penyakit

Kurang dari 18.5 Kurang Berat Badan Rendah (masalah klinikal lain meningkat)

18.5-24.9 Dalam Julat Normal Biasa 25.0-29.9 Berat Badan Berlebihan Meningkat

30 dan ke atas Obes Sederhana hingga sangat teruk

Masalah berat badan berlebihan atau obes (mempunyai IJT yang tinggi) akan meningkatkan risiko mendapat penyakit kronik seperti tekanan darah tinggi, penyakit jantung dan diabetes mellitus. Sesetengah penyakit barah dan masalah hempedu, artritis serta pernafasan akan mudah menyerang individu yang obes. Walau bagaimanapun, semakan telah dibuat untuk populasi Asia dan didapati kebanyakan penduduk Asia mempunyai lemak tubuh yang tinggi daripada segi umur, gender dan IJT. Oleh itu, nilai IJT untuk penduduk Asia adalah lebih rendah. Jadual 4 menunjukkan nilai IJT untuk penduduk Asia setelah semakan dibuat.

Jadual 4: Indeks Jisim Tubuh untuk Asia

IJT Pengkelasan Risiko terhadap Penyakit Kurang dari 18.5 Kurang Berat Badan Rendah (masalah klinikal lain

meningkat) 18.5-22.9 Dalam Julat Normal Risiko Rendah 23.0-27.4 Berat Badan Berlebihan Risiko Sederhana 27.5 dan ke atas Obes Risiko Tinggi

Walau bagaimanapun, jika IJT seseorang individu berada dalam julat yang sihat, tetapi mempunyai ukuran pinggang lebih daripada pinggul, individu tersebut masih berisiko tinggi menghidapi penyakit-penyakit kronik. Nisbah pinggang-pinggul yang lebih daripada 1.0 (untuk lelaki) atau lebih 0.85 (untuk wanita) adalah kurang sihat. Formula pengiraan nisbah pinggang-pinggul adalah seperti di bawah:

Nisbah pinggang pinggul = Lilitan pinggang

Lilitan pinggul


Kesimpulan

Pemakanan sihat merupakan cara untuk memastikan seseorang individu memiliki kesihatan yang optimum. Prinsip asas pemakanan sihat meliputi pengetahuan tentang nutrien, pemilihan dan pengambilan makanan secara sihat berpandukan garis panduan diet serta piramid makanan bagi memastikan tubuh berfungsi dengan baik dan mengurangkan risiko penyakit kronik. Pengambilan makanan secara sihat dapat mengekalkan nilai IJT pada julat yang normal. Selain pengambilan makanan, aktiviti fizikal juga dapat membantu mengekalkan nilai IJT seseorang individu.

Rujukan

Centre for Disease Control (CDC) (2000). Anthropometry procedures manual. National Health and Nutrition Examination Surveys.

Dulce, Z. (2005). Do you really need to lose weight? Dimuat turun darihttp://www.medicinenet.com

Dunford, N.T. (2001). Health benefits and processing of lipid-base nutritional. Food Technology. 55 (11), 38-44.

Eisenstein, J.S., Roberts, B., Dallal, G., & Saltzman, E. (2002). High protein weight-loss diets: are they safe and do they work? A review of experimental and epidemiology data. Nutrition Review. 60 (7), 189-200.

Jebb, S.A., Prentice, A.M., Goldberg, G.R., Murgatroyd, P.R., Black, A.E., & Coward, W.A. (1996). Changes in macronutrient balance during over-and underfeeding assessed by 12-d continuous whole-body calorimetry. American Journal of Clinical Nutrition. 64, 259-266.

Kementerian Kesihatan Malaysia (2005). Recommended nutrients intake for Malaysia. Dimuat turun dari http://moh.gov.my/opencms/export/sites/default/moh/download/front_pages.pdf

Mela, D.J. (1994). The intake and acceptance of fat in diet. Nutrition and Food Science Journal. 3,19-21.

Norhasmah, S. & Shamsul, A.Z.B. (2001) Modul PJJ: Pemakanan dan Kesihatan di Dalam Pembangunan Manusia. Serdang: Pusat Pengajian Luar, UPM.


Kesimpulan

Pemakanan sihat merupakan cara untuk memastikan seseorang individu memiliki kesihatan yang optimum. Prinsip asas pemakanan sihat meliputi pengetahuan tentang nutrien, pemilihan dan pengambilan makanan secara sihat berpandukan garis panduan diet serta piramid makanan bagi memastikan tubuh berfungsi dengan baik dan mengurangkan risiko penyakit kronik. Pengambilan makanan secara sihat dapat mengekalkan nilai IJT pada julat yang normal. Selain pengambilan makanan, aktiviti fizikal juga dapat membantu mengekalkan nilai IJT seseorang individu.

Rujukan

Centre for Disease Control (CDC) (2000). Anthropometry procedures manual. National Health and Nutrition Examination Surveys.

Dulce, Z. (2005). Do you really need to lose weight? Dimuat turun darihttp://www.medicinenet.com

Dunford, N.T. (2001). Health benefits and processing of lipid-base nutritional. Food Technology. 55 (11), 38-44.

Eisenstein, J.S., Roberts, B., Dallal, G., & Saltzman, E. (2002). High protein weight-loss diets: are they safe and do they work? A review of experimental and epidemiology data. Nutrition Review. 60 (7), 189-200.

Jebb, S.A., Prentice, A.M., Goldberg, G.R., Murgatroyd, P.R., Black, A.E., & Coward, W.A. (1996). Changes in macronutrient balance during over-and underfeeding assessed by 12-d continuous whole-body calorimetry. American Journal of Clinical Nutrition. 64, 259-266.

Kementerian Kesihatan Malaysia (2005). Recommended nutrients intake for Malaysia. Dimuat turun dari http://moh.gov.my/opencms/export/sites/default/moh/download/front_pages.pdf

Mela, D.J. (1994). The intake and acceptance of fat in diet. Nutrition and Food Science Journal. 3,19-21.

Norhasmah, S. & Shamsul, A.Z.B. (2001) Modul PJJ: Pemakanan dan Kesihatan di Dalam Pembangunan Manusia. Serdang: Pusat Pengajian Luar, UPM.

Kementerian Kesihatan Malaysia (2010). Panduan Diet Malaysia. Dimuat turun dari http://www.nutriweb.org.

Shamsul, A.Z.B. & Mohamad Fazli, S. (2005). Modul PJJ: Pemakanan, Kesihatan dan Persekitaran. Serdang: Pusat Pengajian Luar, UPM.

Sanders, T.A.B. (1994). Dietary fat-weighing up the pros and cons. Nutrition and Food Science Journal. 5, 9-13.

Thompson, J. & Manore, M. (2007). Nutrition: An Applied Approach. San Francisco: Pearson Education Inc./Benjamin Cummings.

Thompson, J. & Manore, M. (2007). Nutrition for Life. San Francisco: Pearson Education Inc./Benjamin Cummings.

Toscano, M., Barston, S., Segal, R., & Segal, J. (2008). Healthy eating: tips for a health diet. Simple strategies for better nutrition. Dimuat turun darihttp://www.helpguide.org/life/healthy_eating_diet.htm.l

Troiano, R.P., Brifel, R.R., Carroll, M.D., & Bialostosky, K. (2000). Energy and fat intake of children and adolescents in the United States: Data from the National Health and Nutrition Examination Surveys. American Journal of Clinical Nutrition. 72, 1343S-1353S.

World Health Organisation (WHO) (2004). Global database on body mass index. Dimuat turun dari http://www.who.int/bmi/index.jsp?introPage=intro_3.html


LAMPIRAN A SAIZ SAJIAN PIRAMID MAKANAN

Makanan yang disenaraikan di bawah, dikategorikan mengikut kumpulan masing-masing. Makanan dalam kumpulan yang sama mempunyai jenis dan kandungan nutrien yang hampir sama dan boleh ganti pengambilannya berdasarkan saiz sajian yang dinyatakan.

Satu sajian bijirin, hasil bijirin dan ubi-ubian• 2 keping roti mil penuh • 2 keping roti putih • 1 cawan nasi atau 2 senduk nasi • 1½ cawan mihun /laksa • 1 cawan mi/kuetiau • 2 cawan bubur nasi kosong • 2 biji kentang bersaiz sederhana • 6 keping biskut kraker kosong • 1 cawan ubi keledek/keladi/ubi kayu

Satu sajian sayur-sayuran• ½ cawan sayur berdaun hijau beserta batangnya (dimasak) • ½ cawan sayuran buah berumbi, seperti terung, tomato (dimasak)

Satu sajian buah-buahan• ½ biji jambu batu bersaiz sederhana • 1 biji oren, pir atau epal bersaiz kecil • 1 biji pisang bersaiz sederhana • 1 potong betik, nenas atau tembikai

Satu sajian hasil tenusu• 1 gelas susu • ½ cawan dadih rendah lemak/1 keping keju

Satu sajian daging, ayam, ikan dan kekacang• 1 ketul paha ayam bersaiz sederhana • 1 ekor ikan kembong bersaiz sederhana • 2 ketul daging tanpa lemak sebesar kotak mancis • 5 sudu makan ikan bilis tanpa kepala • 2 biji telur bersaiz sederhana • 2 keping tempe • 2 keping tauhu • 4 sudu makan mentega kacang • 1 cawan kekacang kering • 8 sudu teh udang kecil tanpa kulit

LAMPIRAN A SAIZ SAJIAN PIRAMID MAKANAN

Makanan yang disenaraikan di bawah, dikategorikan mengikut kumpulan masing-masing. Makanan dalam kumpulan yang sama mempunyai jenis dan kandungan nutrien yang hampir sama dan boleh ganti pengambilannya berdasarkan saiz sajian yang dinyatakan.

Satu sajian bijirin, hasil bijirin dan ubi-ubian• 2 keping roti mil penuh • 2 keping roti putih • 1 cawan nasi atau 2 senduk nasi • 1½ cawan mihun /laksa • 1 cawan mi/kuetiau • 2 cawan bubur nasi kosong • 2 biji kentang bersaiz sederhana • 6 keping biskut kraker kosong • 1 cawan ubi keledek/keladi/ubi kayu

Satu sajian sayur-sayuran• ½ cawan sayur berdaun hijau beserta batangnya (dimasak) • ½ cawan sayuran buah berumbi, seperti terung, tomato (dimasak)

Satu sajian buah-buahan• ½ biji jambu batu bersaiz sederhana • 1 biji oren, pir atau epal bersaiz kecil • 1 biji pisang bersaiz sederhana • 1 potong betik, nenas atau tembikai

Satu sajian hasil tenusu• 1 gelas susu • ½ cawan dadih rendah lemak/1 keping keju

Satu sajian daging, ayam, ikan dan kekacang• 1 ketul paha ayam bersaiz sederhana • 1 ekor ikan kembong bersaiz sederhana • 2 ketul daging tanpa lemak sebesar kotak mancis • 5 sudu makan ikan bilis tanpa kepala • 2 biji telur bersaiz sederhana • 2 keping tempe • 2 keping tauhu • 4 sudu makan mentega kacang • 1 cawan kekacang kering • 8 sudu teh udang kecil tanpa kulit


PENGETAHUAN TENTANG MAKANAN HALAL DAN HARAM DALAM KALANGAN

KANAK-KANAK SEKOLAH RENDAH

Mumtazah Othman Syuhaily Osman

Farhan Mat Arisah Pusat Kecemerlangan Kajian Penggunaan Lestari

Fakulti Ekologi Manusia Universiti Putra Malaysia

Pengenalan

Makanan merupakan keperluan asas dalam kehidupan manusia. Tanpa makanan, kesihatan manusia akan terjejas. Agama Islam menganjurkan dua perkara utama dalam hal makanan iaitu, kehalalan dan kebersihan makanan yang diambil. Firman Allah SWT yang bermaksud:

“Wahai sekalian manusia! Makanlah daripada apa yang ada di bumi yang halal lagi baik, dan janganlah kamu ikut jejak langkah syaitan, kerana sesungguhnya syaitan itu ialah musuh yang terang dan nyata bagi kamu."

(Surah al-Baqarah 2: 168).

Dalam agama Islam, sesuatu yang halal itu semestinya tidak mendatangkan kemudaratan dan selamat untuk dimakan. Hal ini bermakna, aspek kebersihan dan keselamatan makanan turut berkait rapat dengan pengambilan sesuatu makanan. Halal tetapi tidak bersih dan tidak selamat, sama ada dari segi penyediaan mahupun ketika makanan itu diproses, akan mengakibatkan kesihatan seseorang itu terjejas. Sememangnya umat Islam harus mengambil berat tentang apa jua sumber yang menjadi asas pemakanannya. Hal ini kerana kita tahu bahawa setiap makanan yang diambil akan menjadi darah daging manusia itu sendiri. Mengambil makanan yang halal, bersih dan selamat bukan sahaja akan menjamin kesihatan seseorang, malah mampu membentuk nilai spiritual yang amat tinggi dalam diri seseorang itu dengan akhlak dan perilaku yang baik.

Dalam membincangkan tentang konsep haram pula, ia bukan sahaja meliputi makanan yang tidak mengandungi unsur khinzir, malah ia meliputi konsep yang lebih luas lagi, seperti sumber pendapatan, cara hidup dan lain-lain.


Malah, haram bagi umat Islam terhadap sesuatu barangan atau perkhidmatan yang diperoleh, jika ia dicari dengan cara seperti mencuri dan menyalahi aturan penggunaannya dalam konsep undang-undang Islam. Oleh yang demikian, menjadi kewajipan dan tanggungjawab umat Islam pada hari ini untuk lebih berhati-hati dan mengambil berat tentang pemakanan halal ini. Hendaklah kita sentiasa memastikan bahawa setiap makanan yang diperoleh dan dimakan itu adalah halal menurut syariat Allah SWT. Sesungguhnya, suruhan Allah SWT ini adalah untuk tujuan dan kebaikan manusia bersama.

Selari dengan perkembangan dalam sektor perkilangan, terutamanya dalam industri makanan dan peningkatan dari segi daya pengeluarannya, pelbagai jenis barangan telah dikeluarkan, termasuklah barangan yang menggunakan pelbagai jenis dan cara pengawetan. Misalnya, syarikat-syarikat pengeluar barangan makanan kini menggunakan pelbagai jenis bahan kimia, enzim, perisa, aroma, bahan pewarna, hormon dan sebagainya bagi menambahkan kelazatan dan ketahanan produk keluaran mereka. Namun begitu, sejak kebelakangan ini, banyak isu halal dan haram pada produk makanan ditimbulkan oleh masyarakat, pihak berkuasa dan juga badan-badan tertentu. Sehubungan itu, halal dan haram menjadi isu yang membimbangkan seluruh umat Islam di dunia. Isu ini bukan hanya mendapat perhatian di Malaysia, bahkan umat Islam di seluruh dunia juga sangat peka dan sensitif terhadap isu ini.

Penandaan makanan dengan logo halal sekurang-kurangnya dilihat dapat meyakinkan pengguna Islam terhadap produk makanan yang ingin dibeli. Sungguhpun begitu, penyelewengan sesetengah pengusaha makanan terhadap penggunaan logo halal dan Sijil Pengesahan Halal (SPH) dengan tujuan untuk menarik perhatian pengguna dan melariskan jualan mereka terhadap pengguna Islam semakin berleluasa. Akibatnya, kepercayaan umat Islam terhadap pihak yang berkuasa semakin berkurangan kerana tiada tindakan susulan diambil terhadap pengusaha makanan yang tidak bertanggungjawab ini. Bagi umat Islam, isu halal sepatutnya menjadi perkara yang sangat penting dalam kehidupan mereka. Setiap tindakan yang ingin dilakukan perlu memikirkan faktor halal terlebih dahulu sebelum membuat sebarang keputusan. Hal ini dikatakan demikian kerana setiap daging yang tumbuh daripada makanan yang tidak halal, maka api nerakalah yang paling layak baginya. Kesedaran pengguna Islam dalam memastikan adanya logo halal pada barangan atau perkhidmatan dan seterusnya membandingkan logo tersebut dengan logo yang asli bagi memastikan ketulenan logo tersebut didapati masih rendah (Hamidah, Julai 2011) .

Di samping itu, lambakan makanan import dari luar negara yang terdapat di pasaran, sama ada dari segi produk makanan yang belum atau telah diproses


turut menimbulkan kemusykilan berhubung dengan status halalnya. Ia termasuklah daging yang diimport, makanan di dalam tin atau makanan yang telah diproses seperti daging burger, sosej dan sebagainya. Kekaburan status halal dan haram produk yang dikeluarkan oleh industri pemprosesan makanan antara lain disebabkan penggunaan bahan asas dan aditif yang tidak jelas status kehalalannya dan kefahaman tentang isi kandungannya. Sesetengah individu atau pengguna berpendapat dengan membaca label makanan tersebut, status halal dan haram sesuatu makanan itu dapat diketahui.

Golongan kanak-kanak merupakan mangsa yang selalu dijadikan bahan percubaan untuk mengaut keuntungan dalam industri makanan yang tidak berkhasiat dan membahayakan. Usaha memelihara kesejahteraan ummah seharusnya bermula seawal usia kanak-kanak. Penekanan tentang aspek halal dan haram dalam pengambilan makanan dan minuman oleh golongan kanak-kanak adalah perlu kerana zaman kanak-kanak merupakan zaman yang penting bagi perkembangan individu untuk menjadi seorang Muslim yang sejahtera. Apa yang dimakan pada hari ini akan mempengaruhi personaliti dan ciri-ciri individu pada masa depan. Selain itu, kanak-kanak juga merupakan golongan pengguna yang banyak mempengaruhi pola perbelanjaan ibu bapa terhadap barangan dan perkhidmatan di pasaran. Ibu bapa perlu mendidik anak-anak mereka dengan memberikan pengetahuan yang relevan dan seiring dengan kecanggihan sistem pemasaran masa kini, terutamanya pengetahuan tentang isu halal. Dalam proses memperkasakan idealisme, intelektualisme dan aktivisme ummah, aspek penting yang perlu diberi perhatian ialah aspek pemakanan. Oleh itu, sebagai pengguna, kanak-kanak juga perlu dididik dengan pengetahuan tentang isu halal dan haram, khususnya yang berkaitan dengan pengambilan makanan dan minuman.Persoalannya, apakah tahap pengetahuan kanak-kanak sekolah rendah tentang halal dan haram dalam makanan? Apakah terdapat perbezaan antara kanak-kanak lelaki dan perempuan dari segi keprihatinan mereka terhadap isu ini?

Objektif kajian

Secara umumnya, kajian ini bertujuan untuk mengenal pasti tahap pengetahuan kanak-kanak sekolah rendah tentang aspek-aspek yang berkaitan dengan halal dan haram dalam makanan. Analisis kajian dilakukan untuk meneliti perbandingan pengetahuan tentang makanan halal dan haram mengikut jantina.


Tinjauan literatur

Secara umumnya, pengetahuan ialah maklumat yang diketahui atau disedari oleh seseorang. Pengetahuan bukanlah elemen yang hanya diterima pakai secara langsung tanpa melihat bagaimana elemen itu diuruskan daripada satu input kepada output yang lain. Pengetahuan boleh didefinisikan sebagai satu gabungan yang terdiri daripada idea, peraturan, prosedur dan maklumat yang tersusun (Marakas, 1999). Pengetahuan juga merupakan maklumat yang datang melalui rangka pengalaman, pengadilan dan pemahaman tentang sesuatu, nilai dan boleh dilihat sebagai satu rangka pemahaman dan kemahiran mental yang dibina oleh akal manusia (Clarke dan Rollo, 2001).

Isu berhubung dengan konsep halal dan haram telah diperjelaskan dengan terperinci dalam al-Quran. Setiap sumber makanan, sumber pendapatan, bahan keperluan harian dan sebagainya, adalah wajib halal. Dalam Islam, tidak ada istilah “Separa halal”, “Separuh halal” atau “Gred halal dengan 3 bintang” atau sebagainya. Setiap bahan dan sumbernya bukan sahaja perlu 100% halal, malah suci dan baik serta tidak menimbulkan rasa was-was atau keraguan tentang status halalnya. Hal ini kerana setiap sumber yang haram akan menjadi darah daging yang seterusnya akan menjejaskan amalan, doa dan personaliti dalaman dan luaran seseorang.

Halal bermaksud “yang dibenarkan” atau “yang diizinkan” menurut hukum Islam. Isu halal bagi makanan adalah satu perkara yang diberikan perhatian berat oleh umat Islam kerana ia merupakan satu isu yang sangat sensitif (Saifuddeen, 2001). Makanan yang dimakan akan diproses dan seterusnya menjadi darah dan daging manusia. Oleh itu, makanan yang dimakan seharusnya terdiri daripada yang halal dan baik yang terdapat di bumi (Surah al-Baqarah 2: 168). Maka sepatutnya isu dan keraguan halal dan haram makanan diberikan perhatian khusus untuk mendapat kepastian tentang statusnya.

Makanan halal bukan hanya dilihat indah pada rupa dan enak pada rasa bahkan lebih daripada itu. Apa yang baik pula ialah suatu yang mendatangkan faedah bagi keperluan tubuh badan, akal dan emosi. Sebaliknya, apa jua bahan makanan yang boleh merosakkan pertumbuhan fizikal, kesihatan mental atau akal serta yang menjejaskan emosi adalah sesuatu yang diharamkan sebagaimana firman Allah SWT dalam surah al-Maidah, ayat 3 yang bermaksud:

“Diharamkan kepada kamu (memakan) bangkai (binatang yang tidak disembelih), darah (yang keluar mengalir), daging babi (termasuk semua anggota tubuhnya), binatang-binatang yang disembelih bukan kerana Allah, yang mati tercekik, yang mati dipukul, yang mati kerana jatuh dari tempat


tinggi, yang mati ditanduk, yang mati dimakan binatang buas kecuali yang sempat kamu sembelih (sebelum habis nyawanya), yang disembelih atas nama berhala (diharamkan juga) kamu bertenung nasib dengan undi batang-batang anak panah, yang demikian itu adalah perbuatan fasiq.”

(Surah al-Maidah 5: 3).

Selari dengan perkara ini, pengguna Islam di Malaysia didapati sangat mementingkan logo halal dan tarikh luput sebelum membeli produk makanan (Saifuddeen, 2001). Namun begitu, logo halal yang dipamerkan belum cukup untuk membuktikan bahawa makanan tersebut bersih dan suci. Pengguna berasa selamat jika terdapat logo halal pada bungkusan produk makanan tersebut. Tanpa mengambil kira tentang keselamatan, kandungan nutrisi dan kebersihan, makanan tersebut boleh dimakan selagi ia mempunyai tanda halal, sedangkan apa yang dikehendaki oleh Islam ialah makanan yang halal dan tayyib (baik) (Saifuddeen, 2001). Makanan tersebut juga mestilah benar-benar halal untuk digunakan oleh pengguna Islam. Pengguna perlu sedar bahawa pengambilan bahan-bahan yang haram untuk dimakan atau diminum akan menyebabkan ibadat tidak khusyuk, rezeki tidak berkat dan terdedah dengan kerosakan akhlak.

Dalam hal ini, Rasulullah SAW sendiri mengingatkan umatnya supaya sentiasa berhati-hati dalam perkara berkaitan dengan makanan dan minuman yang diambil. Hadith daripada Nukman bin Basyir r.a., katanya: Aku mendengar Rasulullah SAW bersabda yang bermaksud:

“Sesungguhnya perkara yang halal itu adalah sesuatu yang nyata dan demikian juga yang haram adalah nyata, (telah dijelaskan oIeh Allah dan Rasul-Nya) namun terdapat di antara kedua-duanya (halal dan haram) itu perkara yang kesamaran (syubhat) yang mana tidak diketahui oleh ramai dalam kalangan manusia. Maka barangsiapa yang memelihara dirinya daripada mengambil perkara-perkara yang syubhat, maka terpeliharalah agamanya dan kehormatannya. Dan barang siapa yang melibatkan diri pada perkara-perkara syubhat bererti ia melibatkan dirinya pada perkara yang haram.”

(Hadith Riwayat Bukhari)

Islam juga telah menetapkan peraturan tentang makanan yang halal dan haram. Makanan halal boleh dijelaskan dengan sesuatu bahan makanan yang suci dan baik di samping tidak melanggar syariat Islam sewaktu mendapatkan dan menggunakannya. Arak, khinzir dan anjing ialah contoh makanan yang telah ternyata tidak dihalalkan oleh syarak (haram) untuk memakannya. Hal ini berdasarkan peraturan yang ditemui dalam al-Qur'an dan hadith. Firman Allah SWT dalam Surah al-Maidah, ayat 90 yang bermaksud:


“Wahai orang yang beriman sesungguhnya arak, judi, berhala dan bertenung nasib adalah perbuatan keji dan termasuk perbuatan syaitan. Maka jauhilah perbuatan-perbuatan itu agar kamu mendapat kejayaan.”

(Surah Al-Maidah 5: 3).

Bagi umat Islam, terdapat peraturan dan panduan tertentu bagi memastikan bahawa makanan yang diambil dan digunakan adalah yang bermanfaat bagi kesihatan dan memberikan kebaikan. Isu penting yang harus diikuti oleh setiap orang Muslim ialah memastikan bahawa makanan tersebut memiliki kejelasan dari segi status halal atau haram. Mengikut hukum Syariah, sesuatu bahan makanan dinyatakan memiliki status halal apabila:

1. Makanan tersebut atau bahan-bahan yang terdapat di dalamnya tidak mengandungi sebarang bahan atau bahagian daripada haiwan yang dinyatakan sebagai haram oleh hukum Syariah atau haiwan yang tidak disembelih mengikut hukum Syariah.

2. Makanan tersebut tidak mengandungi sebarang bahan yang dinyatakan sebagai najis oleh hukum Syariah.

3. Makanan tersebut tidak disiapkan, diproses atau dihasilkan dengan menggunakan peralatan yang telah tercemar oleh bahan-bahan yang dinyatakan najis oleh hukum Syariah.

4. Semasa persiapan, pemprosesan, penyimpanan dan pengangkutan, makanan tersebut diasingkan sepenuhnya dari bahan lain yang tidak memenuhi butiran 1, 2 dan 3 atau sebarang bahan yang dinyatakan najis oleh hukum Syariah.

Mengikut hukum Syariah pula (http//www.islam.gov.my, 1999), sesuatu bahan dinyatakan najis apabila;

1. Telah dinyatakan terlarang untuk digunakan sebagai bahan makanan oleh hukum Syariah disebabkan bersifat kotor dan tidak dapat disucikan semula seperti daging babi, darah dan bangkai.

2. Pada asalnya bersifat halal, namun telah tercemar oleh sebarang bahan yang bersifat kotor.

3. Pada asalnya bersifat halal, namun telah mengalami persentuhan dengan sebarang bahan yang bersifat kotor.

Peningkatan kesedaran berhubung dengan makanan halal dan haram dalam kalangan masyarakat Islam di Malaysia umumnya telah meningkat (Yaakob dan Mariam, 2003). Hal ini sekaligus meningkatkan permintaan untuk makanan halal yang dijangkakan selari dengan pertambahan populasi masyarakat Islam di seluruh dunia. Dianggarkan purata perdagangan global


bagi makanan halal adalah hampir RM600 juta per tahun. JAKIM juga telah mengumumkan 74.7% pemegang sijil halal terdiri daripada peniaga bukan bumiputera. Isyarat positif ini menunjukkan bahawa peniaga bukan Islam mula mengambil berat tentang keperluan pengguna Islam terhadap produk makanan halal. Akan tetapi, masih terdapat segelintir pengguna Islam di negara ini yang tidak mempedulikan langsung tentang status halal makanan yang dibeli.

Dalam konteks Malaysia, amat mudah bagi pengguna Islam mendapatkan makanan yang disahkan halal kerana pengguna Islam tanah air mempunyai pelbagai pilihan untuk membeli keperluan makanan, termasuklah memilih restoran dan tempat sembelihan yang halal. Apabila isu ini dibincangkan, beberapa faktor dikenal pasti sebagai punca kurangnya sensitiviti pengguna Islam terhadap produk dan premis makanan halal. Antaranya, sikap pengguna Islam itu sendiri yang kurang sedar tentang kepentingan mengetahui status halal yang sah bagi setiap produk dan premis yang dikunjunginya.

Sensitiviti masyarakat tentang status halal sesuatu produk kadangkala dilihat terhad terhadap sama ada daging itu disembelih oleh orang Islam atau tidak. JAKIM telah menggariskan beberapa perkara yang perlu dikenal pasti untuk sesebuah syarikat mendapat pengiktirafan sebagai pengeluar produk halal. Antaranya, makanan yang diniagakan itu bukan terdiri daripada haiwan yang haram disembelih atau dimakan dalam Islam dan tidak mengandungi sebarang unsur yang dihukum najis mengikut syarak. Makanan halal perlu bebas dari bersentuhan dan berdekatan dengan bahagian atau benda haram dan najis dalam Islam semasa peringkat penyediaan, pemprosesan dan penyimpanan.

Hakikatnya, terdapat beberapa perkara lain yang perlu diambil kira oleh pengguna Islam, seperti pekerja dan proses pengendalian di premis dan kilang makanan, tempat simpanan dan cara makanan diedarkan. Hal ini tidak seharusnya diambil mudah kerana ia bukan sahaja mengancam status halalnya, bahkan kecuaian pengeluar makanan ini juga boleh mendatangkan masalah kesihatan terhadap pengguna.

Pengguna Islam yang terlibat dalam penyediaan makanan halal perlu mempunyai rasa tanggungjawab untuk memenuhi keperluan syariat pelanggan seagamanya. Mengikut statistik JAKIM, syarikat multinasional, industri kecil dan sederhana yang memohon pensijilan halal masih didahului peniaga bukan bumiputera. Misalnya, hanya 21% sahaja syarikat multinasional bumiputera Muslim yang memiliki sijil halal, berbanding dengan 79% syarikat pengeluar makanan multinasional yang dimiliki oleh bukan bumiputera.


Justeru, sebagai kumpulan pengguna yang terbesar di Malaysia, warga Islam perlu menilai kembali sikap dan pengetahuan mereka terhadap produk dan premis makanan, sama ada halal atau tidak. Konteks halal juga perlu diperjelaskan supaya pengguna Islam bijak memilih produk makanan yang bersesuaian dengan keperluannya dan tidak terburu-buru menuduh sesebuah syarikat pengeluar makanan tanpa bukti. Hakikatnya, pilihan sebenar terletak di tangan pengguna sendiri, iaitu sama ada sensitif memilih makanan yang telah dilesenkan halal atau tidak mengendahkannya langsung.

Metodologi kajian

Kajian yang dijalankan ini berbentuk deskriptif dengan menggunakan kaedah survei. Populasi kajian mewakili kanak-kanak yang bersekolah di Zon Tengah Semenanjung Malaysia iaitu dari negeri Perak, Selangor, Negeri Sembilan, Wilayah Persekutuan Kuala Lumpur dan Putrajaya. Seramai 744 orang murid yang sedang menuntut dalam Darjah 5 dan Darjah 6 di sekolah rendah telah terpilih untuk terlibat dalam kajian ini. Pemilihan sampel dilakukan secara persampelan rawak berlapis. Pada tahap pertama, cabutan rawak dijalankan untuk memilih sekolah dan pada peringkat kedua, kelas dipilih mengikut tahun dan seterusnya pelajar beragama Islam bagi kelas terpilih sahaja dilibatkan sebagai sampel kajian.

Data telah dikumpulkan dari tahun 2009 hingga 2010, dengan menggunakan borang soal selidik yang diisi sendiri oleh pelajar terpilih di dalam bilik darjah mereka. Borang soal selidik terdiri daripada dua bahagian, iaitu: Bahagian 1, maklumat ciri-ciri demografi responden. Antara ciri yang dikenal pasti ialah jantina, umur, individu yang tinggal bersama di rumah dan pekerjaan ibu bapa. Dalam Bahagian 2, soalan-soalan berbentuk tertutup (closed-ended) diberikan. Soalan dalam bahagian ini adalah tentang pengetahuan responden mengenai logo “Halal”. Terdapat lapan jenis logo “Halal” yang telah dikemukakan dan responden dikehendaki menyatakan sama ada pernah atau tidak melihat logo-logo tersebut dan adakah logo-logo tersebut boleh dipercayai. Responden juga ditanya tentang lokasi di mana logo-logo tersebut sering dilihat, sama ada di kedai runcit, gerai makan dan restoran, pada bungkusan makanan dan tin minuman, pada botol minuman dan tin minuman dan lain-lain. Di samping itu, responden juga diminta untuk mengenal pasti haiwan dan minuman yang halal untuk dimakan dan diminum serta sumber maklumat mereka dalam mendapatkan pengetahuan tentang halal dan haram.


Hasil kajian

Bahagian ini akan dimulai dengan perbincangan tentang latar belakang demografi responden. Seterusnya, ini diikuti dengan perbincangan tentang perbezaan pengetahuan responden berhubung dengan makanan halal dan haram berdasarkan jantina.

Maklumat latar belakang demografi responden

Jadual 1 menunjukkan ringkasan latar belakang demografi responden. Daripada 747 responden, 30.7% melibatkan responden yang berasal dari Selangor, 19.1% dari Putrajaya, 17.9% dari Kuala Lumpur, 17.3% dari Perak dan 15.1% dari Negeri Sembilan. Dari segi jantina, 45.9% adalah lelaki dan selebihnya adalah perempuan. Lebih separuh daripada responden berumur 12 tahun (62.1%). Dari segi bilangan individu yang tinggal bersama, kajian mendapati bahawa majoriti responden mempunyai antara 5 hingga 9 individu yang tinggal bersama (75.7%). Namun begitu, terdapat juga sebilangan kecil responden yang mempunyai bilangan ahli isi rumah yang melebihi 15 individu (0.3%). Dari segi pekerjaan ibu bapa pula, majoriti bapa responden bekerja (92.4%) dan sebanyak 56.3% ibu responden yang bekerja.

Perbandingan pengetahuan tentang logo halal mengikut jantina

Dalam kajian ini, pengetahuan responden dikenal pasti melalui soalan-soalan yang memaparkan beberapa logo halal yang terdapat di pasaran. Responden kemudiannya ditanya sama ada mereka pernah melihat logo-logo tersebut atau tidak. Begitu juga, berdasarkan pengetahuan mereka, responden turut ditanya tentang kebolehpercayaan logo-logo tersebut.

Jadual 2 menunjukkan perbandingan pengetahuan tentang logo halal mengikut jantina. Secara keseluruhannya, hasil kajian mendapati hampir kesemua responden, (99.4% lelaki; 99.5% perempuan) pernah melihat Logo 6, iaitu logo yang dikeluarkan oleh JAKIM. Selain itu, mereka juga yakin bahawa logo tersebut boleh dipercayai. Walau bagaimanapun, terdapat logo-logo yang menunjukkan peratus responden lelaki yang pernah melihat adalah lebih tinggi berbanding dengan peratus responden perempuan. Sebagai contoh, Logo 5 (92.0% lelaki; 87% perempuan), Logo 4 (80.8% lelaki; 78.2% perempuan), dan Logo 8 (18.5% lelaki; 12.9 % perempuan). Hanya Logo 1 dan Logo 7, pernah dilihat oleh lebih ramai responden perempuan berbanding dengan responden lelaki (Jadual 2). Namun begitu, kebanyakan responden mempunyai tahap keyakinan yang sama bagi kebolehpercayaan terhadap logo-logo yang pernah dilihat. Dapatan kajian ini memberi


gambaran bahawa responden agak prihatin terhadap aspek halal dan haram berhubung dengan makanan. Mereka juga dilihat telah meneliti logo yang pernah dilihat dan boleh membezakan antara logo yang boleh dipercayai atau sebaliknya.

Jadual 1: Latar Belakang Demografi Responden

Angkubah Bilangan (n) Peratus (%)

Lokasi sekolah

Selangor 228 30.7

Putrajaya 142 19.1

Kuala Lumpur 133 17.9

Perak 129 17.3

Negeri Sembilan 112 15.1

Jantina

Lelaki 340 45.9

Perempuan 400 54.1

Umur (Tahun)

8 1 0.1

10 16 2.2

11 264 35.6

12 461 62.1

Bilangan individu yang tinggal bersama

< 4 orang 155 20.9

5-9 orang 561 75.7

10-14 orang 23 3.1

> 15 orang 2 0.3

Bapa bekerja

Ya 678 92.4

Tidak 56 7.6

Ibu bekerja

Ya 417 56.3

Tidak 324 43.7


Jadu

al 2

: Per

band

inga

n Pe

nget

ahua

n T

enta

ng L

ogo

Hal

al M

engi

kut J

antin

a

Log

o

Lel

aki (

%)

Pere

mpu

an (%

) L

elak

i (%

) Pe

rem

puan

(%)

Pern

ahlih

atT

idak

pe

rnah

lihat

Pern

ahlih

at

Tid

ak

pern

ahlih

at

Bol

ehdi

perc

ayai

Tid

ak b

oleh

di

perc

ayai

Bol

ehdi

perc

ayai

Tid

ak b

oleh

di

perc

ayai

LO

GO

185

.914

.187

.412

.645

.854

.247

.252

.8

LO

GO

2 2

.497

.6 1

.099

.0 4

.295

.8 1

.898

.2

LO

GO

3 5

.494

.6 3

.896

.2 8

.691

.4 7

.093

.0

LO

GO

480

.819

.278

.221

.876

.323

.767

.832

.2

LO

GO

592

.0 8

.087

.512

.564

.335

.762

.937

.1

LO

GO

699

.4 0

.699

.5 0

.597

.0 3

.097

.2 2

.8

LO

GO

7 7

.892

.2 9

.190

.912

.088

.0 9

.390

.7

LO

GO

818

.581

.512

.987

.118

.381

.714

.086

.0


Lokasi logo halal sering dilihat

Jadual 3 menunjukkan lokasi di mana responden sering melihat logo-logo tersebut. Didapati majoriti responden lelaki (90.9%) dan perempuan (90.3%) pernah melihat logo tersebut pada botol dan tin minuman. Keadaan ini memberi gambaran bahawa responden kerap melihat logo halal tersebut pada produk minuman.

Jadual 3: Lokasi di mana Logo Halal Sering Dilihat

Lokasi Lelaki (%) Perempuan (%) Ya Tidak Ya Tidak

Di dalam kedai runcit. 82.9 17.1 83.2 16.8 Di gerai makan dan di restoran makanan. 61.8 38.2 59.3 40.7 Pada bungkusan makanan dan tin makanan. 84.1 15.9 89.5 10.5

Pada botol minuman dan tin minuman. 90.9 9.1 90.3 9.7

Lain-lain. 20.3 79.7 13.5 86.5

Pengetahuan tentang haiwan yang halal dimakan

Dalam menguji pengetahuan responden tentang perkara ini, mereka diberikan soalan yang menunjukkan gambar-gambar haiwan seperti yang disenaraikan dalam Jadual 4. Responden kemudiannya diminta untuk mengenal pasti haiwan-haiwan tersebut sama ada ia dikategorikan sebagai halal dimakan atau sebaliknya. Hasil kajian mendapati bahawa majoriti responden lelaki dan perempuan menyatakan bahawa haiwan yang halal dimakan ialah ayam (98.2% lelaki; 98.8% perempuan) dan kambing (95.9% lelaki; 99.8% perempuan). Manakala haiwan yang haram dimakan pula ialah khinzir (99.7% lelaki; 99.7% perempuan), kucing (98.8% lelaki; 98.7% perempuan) dan ular (98.8% lelaki; 99.7% perempuan). Situasi ini jelas memberi gambaran bahawa responden boleh membezakan sama ada haiwan-haiwan tersebut adalah halal dimakan atau sebaliknya. Pengetahuan responden lelaki dan perempuan dalam hal ini juga, jika dilihat dari segi peratusan tidak banyak bezanya.


Jadual 4: Haiwan yang Halal Dimakan

Haiwan Lelaki (%) Perempuan (%)

Ya Tidak Ya Tidak Kucing 1.2 98.8 1.3 98.7

Kambing 95.9 4.1 99.8 0.3

Ular 1.2 98.8 0.3 99.7

Khinzir 0.3 99.7 0.3 99.7

Ayam 98.2 1.8 98.8 1.2

Pengetahuan tentang makanan/minuman yang halal dimakan/diminum

Jadual 5 pula menunjukkan jawapan responden tentang minuman yang halal diminum. Dalam menguji pengetahuan responden tentang minuman ini, pendekatan yang sama seperti menguji pengetahuan tentang haiwan juga digunakan, iaitu berdasarkan soalan yang menunjukkan gambar-gambar minuman seperti yang disenaraikan dalam jadual. Didapati peratusan responden perempuan yang menyatakan persetujuan bahawa air mineral (99.3%) dan teh tarik (99.0%) sebagai halal diminum adalah agak tinggi sedikit berbanding dengan responden lelaki, iaitu masing-masing dengan 97.9% bagi air mineral dan 96.2% bagi teh tarik. Walau bagaimanapun, kesemua responden bersetuju bahawa minuman arak adalah haram diminum. Secara keseluruhannya, didapati responden tahu membezakan minuman yang halal atau sebaliknya.

Jadual 5: Minuman yang Halal Diminum

Minuman Lelaki (%) Perempuan (%)

Ya Tidak Ya Tidak Minuman arak - 100.0 - 100.0 Air mineral 97.9 2.1 99.3 0.7 Teh tarik 96.2 3.8 99.0 1.0 Minuman ringan “coca cola” 68.5 31.5 63.8 36.2

Namun begitu, kajian ini juga mendapati hanya lebih sedikit daripada separuh responden sahaja yang menjawab bahawa minuman ringan “Coca Cola” sebagai halal diminum (68.5% lelaki; 63.8% perempuan). Hal ini menunjukkan bahawa pengetahuan kedua-dua responden lelaki dan


perempuan berhubung dengan status halal dan haram minuman ringan ini masih pada tahap yang agak lemah dan situasi ini amat membimbangkan.

Jadual 6 pula menunjukkan pernyataan-pernyataan tentang makanan dan minuman yang halal dimakan atau sebaliknya. Responden perempuan didapati mencatatkan peratusan yang lebih tinggi sedikit bagi tujuh pernyataan berbanding dengan responden lelaki. Pernyataan-pernyataan tersebut ialah “Semua haiwan ternakan halal seperti ayam dan kambing yang disembelih secara sempurna boleh dimakan” (95.6% lelaki; 97.5% perempuan), “Makanan yang mengandungi daging khinzir haram dimakan” (90.3% lelaki; 95.5% perempuan), “Makanan yang mengandungi lemak babi haram dimakan” (89.1% lelaki; 94.8% perempuan), “Makanan dan minuman yang mengandungi arak haram dimakan dan diminum” (84.4% lelaki; 94.0% perempuan), “Semua buah-buahan dan sayur-sayuran adalah halal dimakan” (91.8% lelaki; 92.8% perempuan), “Peniaga perlu meletakkan makanan dan minuman yang haram berasingan dari makanan dan minuman yang halal” (84.1% lelaki; 92.5% perempuan), dan “Makanan yang dimasak di Restoran Cina dan Restoran India (beragama Hindu) boleh dibeli dan dimakan” (90.6% lelaki; 92.2% perempuan).

Jadual 6: Pernyataan-pernyataan tentang Makanan dan Minuman yang Halal Dimakan atau Tidak

Pernyataan Lelaki (%) Perempuan (%)

Ya Tidak Ya TidakSemua haiwan ternakan halal seperti ayam dan kambing yang disembelih secara sempurna boleh dimakan.

95.6 4.4 97.5 2.5

Makanan yang mengandungi daging khinzir haram dimakan. 90.3 9.7 95.0 5.0

Makanan yang mengandungi lemak babi haram dimakan. 89.1 10.9 94.8 5.2

Makanan dan minuman yang mengandungi arak haram dimakan dan diminum. 84.4 15.6 94.0 6.0

Semua buah-buahan dan sayur-sayuran adalah halal dimakan. 91.8 8.2 92.8 7.2

Peniaga perlu meletakkan makanan dan minuman yang haram berasingan dari makanan dan minuman yang halal.

84.1 15.9 92.5 7.5

Makanan yang dijual di kedai kek seperti roti, kek dan biskut yang tidak mempamerkan logo "Halal" tidak sepatutnya dibeli

78.2 21.8 80.7 19.3

Makanan yang dimasak di restoran Cina dan restoran India (beragama Hindu) boleh dibeli dan dimakan.

9.4 90.6 7.8 92.2


Hal ini jelas menunjukkan bahawa responden perempuan mempunyai pengetahuan asas yang baik sedikit berbanding dengan lelaki. Namun begitu, hasil kajian juga mendapati bahawa mungkin terdapat sedikit keraguan dalam kalangan responden yang dikaji bagi pernyataan “Makanan yang dijual di kedai kek seperti roti, kek dan biskut yang tidak mempamerkan logo halal tidak sepatutnya dibeli”. Hal ini kerana peratusan responden yang bersetuju dengan pernyataan ini didapati kurang menggalakkan bagi kedua-dua responden lelaki (78.2%) dan perempuan (80.7%).

Sumber maklumat mengenai halal dan haram

Responden juga ditanya tentang sumber maklumat mereka dalam mendapatkan pengetahuan berkaitan dengan halal dan haram seperti yang ditunjukkan dalam Jadual 7. Secara umumnya, didapati bahawa peratusan tertinggi dari segi kekerapan responden memperoleh maklumat daripada hampir kesemua sumber yang tersenarai adalah pada kadar kekerapan “kadang-kadang” sahaja. Terdapat empat sumber tertinggi yang menunjukkan “kadang-kadang” responden mendapatkan maklumat tentang halal dan haram daripada surat khabar (66.4%), televisyen (65.9%), rakan-rakan di sekolah kebangsaan (64.9%) dan guru-guru di sekolah kebangsaan (61.0%).

Selain itu, terdapat tiga sumber utama yang “selalu” memberi maklumat tentang halal dan haram, iaitu ibu (42.2%), guru-guru di sekolah agama (36.6%) dan bapa (35.1%). Golongan ibu didapati merupakan sumber yang paling dominan dalam memberi maklumat kepada responden. Sementara itu, hasil kajian juga mendapati bahawa lebih kurang satu per tiga daripada responden turut menyatakan bahawa terdapat sumber yang “tidak pernah” menyumbang maklumat tentang halal dan haram kepada mereka, iaitu notis papan kenyataan di sekolah (45.1%), buku teks (39.2%) dan buku bacaan (39.2%). Hal ini memberi gambaran bahawa pihak sekolah berperanan untuk memberi pendedahan kepada para responden tentang halal dan haram. Selain itu, kandungan buku teks juga perlu diteliti dan dikaji semula supaya elemen tentang halal dan haram dalam aspek pemakanan dimasukkan dalam sukatan pelajaran sebagai pendedahan awal kepada para pelajar.


Jadual 7: Sumber Maklumat tentang Halal dan Haram

Sumber Maklumat TidakPernah (%)

Kadang-Kadang

(%) Selalu(%)

1. Surat khabar 15.7 66.4 17.9

2. Televisyen 12.2 65.9 22.0

3. Rakan-rakan di sekolah kebangsaan 22.7 64.9 12.4

4. Guru-guru di sekolah kebangsaan 10.7 61.0 28.3

5. Bapa 9.7 55.2 35.1

6. Majalah 38.9 54.9 6.3

7. Saudara mara 31.7 54.8 13.5

8. Ibu 3.4 54.4 42.2

9. Radio 35.2 54.4 10.4

10. Adik-beradik 31.2 53.3 15.5

11. Buku bacaan lain 39.2 50.7 10.1

12. Buku teks 39.2 49.3 11.5

13. Notis papan kenyataan di sekolah 45.1 44.7 10.2

14. Rakan-rakan di sekolah agama 37.2 44.4 18.4

15. Internet 34.9 41.7 23.3

16. Guru-guru di sekolah agama 24.2 39.2 36.6

17. Lain-lain 8.5 8.7 6.3

Kesimpulan

Isu halal sepatutnya menjadi perkara yang sangat penting dalam kehidupan masyarakat, khususnya oleh pengguna Islam. Bagi setiap tindakan yang ingin dilakukan, maka perlu difikirkan faktor halal terlebih dahulu sebelum membuat sebarang keputusan. Hasil kajian yang telah dijalankan mendapati responden agak prihatin terhadap aspek halal dan haram dalam makanan. Hal ini dapat ditunjukkan apabila majoriti responden mempunyai tahap pengetahuan yang baik dalam setiap aspek yang telah dikaji. Oleh itu, bagi membolehkan kanak-kanak menjadi pengguna yang bijak di pasaran dan mendapatkan makanan yang halal dan berkualiti sebagaimana yang dituntut oleh ajaran Islam, usaha ke arah meningkatkan kesedaran mereka terhadap isu halal dan haram perlu diteruskan. Hal ini kerana zaman kanak-kanak


merupakan zaman yang perlu diberi perhatian kerana golongan ini merupakan pelapis negara pada masa hadapan.

Pengambilan makanan yang halal sejak zaman kanak-kanak lagi perlu dititikberatkan bagi membina jati diri dan sahsiah individu sebagai Muslim sejati dan bertakwa. Justeru, program ke arah meningkatkan pengetahuan berhubung dengan makanan dan minuman halal dalam suasana persekolahan perlu dilaksanakan dengan lebih terancang. Hal ini dapat mendidik pengguna, khususnya pengguna kanak-kanak supaya memikirkan faktor halal terlebih dahulu sebelum membuat sebarang keputusan pembelian. Pendidikan awal tentang aspek kepenggunaan sama ada secara formal atau tidak formal perlu diberikan penekanan dalam kurikulum sekolah. Selain ibu bapa, pihak guru juga perlu berganding bahu bagi membantu kanak-kanak, khususnya pelajar sekolah rendah untuk lebih memahami tentang halal dan haram dengan lebih jelas.

Rujukan

Al-Qur’an (Surah al-Baqarah 2: 168).

Al-Qur’an (Surah al-Maidah 5: 90).

Clarke,T. & Rollo,C. (2001). Corporate initiative in knowledge management. Journal of Educational and Training. 43(4), 206-214.

Dimuat turun pada Mei 23, 2011, dari web http//www.islam.gov.my.

Hamidah, S. K. Halal bukan setakat di kedai makan. Dimuat turun pada Julai 2011, dari http://dwnmasyarakat.dbp.my/?p=1755.

Marakas, G. M. (1999). Decision Support System in the Twenty-first Century.New Jersey: Prentice-Hall.

Saifuddeen, S. M. (2001). Being Healthy by Eating Permitted and Quality Food. Kuala Lumpur: Institut Kefahaman Islam Malaysia.

Yaakob, C. M. & Mariam, A. L. (2003). Halal food in global perspective. APaper Presented at a Seminar on Halal Food: “The Concept and its Business Opportunities”. Kuala Lumpur: Dewan Perniagaan Melayu.


PENGURUSAN AKTIVITI KITAR SEMULA:KE ARAH KELESTARIAN KAMPUS

UNIVERSITI KEBANGSAAN MALAYSIA

Shahrom Md Zain1, Noor Ezlin Ahmad Basri1, Hassan Basri1, Tiew Kian Ghee1

Azimin Samsul Mohd Tazilan2,Rahmah Elfithri3,Maisarah Ahmad4,

Sarifah Yaakub5 & Ismi Azura Istear Khan5.1Jabatan Kejuruteraan Awam & Struktur, Fakulti Kejuruteraan & Alam Bina;

2Jabatan Seni Bina, Fakulti Kejuruteraan & Alam Bina; 3Institut Alam Sekitar dan Pembangunan (LESTARI);

4Pusat Pengajian Pengurusan Perniagaan, Fakulti Ekonomi & Pengurusan, Universiti Kebangsaan Malaysia

5Alam Flora Sdn. Bhd.

Pengenalan

Pendidikan berperanan penting dalam membentuk sikap dan keprihatinan manusia untuk sayang dan cintakan alam sekitar. Pertubuhan Bangsa-Bangsa Bersatu (PBB) telah melancarkan Decade of Education for Sustainable Development (2005-2014) yang antara lain menyatakan tentang keperluan semakan semula sistem pendidikan di peringkat awal persekolahan kanak-kanak (tadika) sehinggalah ke universiti dengan penekanan terhadap kelestarian, iaitu cintakan alam sekitar (Juarez-Najera et al., 2010). Peranan utama universiti dalam pengajaran dan penyelidikan dengan suasana kampus yang lestari mampu membentuk insan yang berilmu dan cintakan alam sekitar. Menurut Palmer dan Neal (1994), tiga bidang yang berkait rapat dengan pendidikan alam sekitar ialah pendidikan tentang alam sekitar, pendidikan untuk alam sekitar dan pendidikan melalui alam sekitar. Ia berkait dengan nilai penjagaan, sikap dan tindakan yang positif terhadap alam sekitar dengan mempunyai sikap tanggungjawab terhadap alam ini. Oleh yang demikian, universiti perlu menjadi penggerak bagi kelestarian kampus dan salah satu keutamaan yang perlu digerakkan ialah amalan keprihatinan terhadap aktiviti kitar semula.

Kitar semula merujuk kepada penukaran sisa menjadi bahan yang lebih bermanfaat. Konsep kitar semula bukanlah sesuatu yang baharu dan tindakan pengurangan, guna semula dan kitar semula adalah penting dalam hirarki pengurusan sisa pepejal. Kajian analisis komposisi sisa pepejal di Universiti


Kebangsaan Malaysia (UKM) menunjukkan bahawa 45.3% adalah bahan-bahan yang boleh dikitar semula, 46.5% daripadanya ialah bahan yang boleh dikompos dan 8.2% adalah bahan yang tidak boleh dikitar semula (Kian-Ghee Tiew et al., 2010). Hal ini jelas menunjukkan bahawa 92% daripada sisa pepejal yang dihasilkan di UKM boleh digunakan semula untuk menghasilkan bahan yang lebih bermanfaat. Kian-Ghee Tiew et al., (2011) telah melakukan kajian pencirian sisa pepejal di UKM dan kajian tersebut menunjukkan sisa kertas yang dihasilkan di UKM adalah antara 12% hingga 24%. Sekiranya boleh dikitar semula ia dapat mengurangkan penjanaan sisa di UKM. Langkah yang terbaik seboleh-bolehnya ialah semua kertas dikitar semula dan tidak dikategorikan sebagai sisa bercampur yang langsung tidak mempunyai nilai.

Sisa yang dihasilkan di UKM ialah sebanyak 4.5 tan/hari dan apa yang dilakukan ialah kesemua sisa ini dihantar terus ke tapak pelupusan. Oleh yang demikian, aktiviti kitar semula perlu dijadikan amalan untuk mengurangkan sebanyak mungkin sisa yang dihasilkan dan ini secara tidak langsung dapat mengurangkan kos pengurusan sisa pepejal. Maldonado (2006) melaporkan bahawa Universiti Mexico berjaya mengurangkan hampir 67% sisa yang dihantar ke tapak pelupusan melalui program pengasingan sisa daripada puncanya untuk tujuan kitar semula. Pelbagai faktor boleh menyumbang terhadap keberkesanan aktiviti kitar semula, antaranya ialah kemudahan dan perkhidmatan yang disediakan, kesedaran dan keprihatinan masyarakat terhadap penjagaan alam sekitar, polisi dan status sosioekonomi. Dalam usaha meningkatkan penyertaan warga UKM dalam aktiviti kitar semula, kajian harus dilakukan bagi mewujudkan sistem dan pengurusan sisa yang berkesan untuk meningkatkan penglibatan mereka dalam aktiviti kitar semula. UKM telah melancarkan program kampus sisa sifar dengan harapan untuk mengurangkan penghasilan sisa pepejal secara seminimum mungkin dan matlamat untuk mencapai sisa sifar dijadikan keutamaan. Bagi mencapai hasrat itu, pelbagai aktiviti untuk mewujudkan kesedaran sedang giat dijalankan dengan kajian penyelidikan dan kolaborasi antara pihak UKM dan Alam Flora Sdn. Bhd. ditingkatkan. Kajian ini merupakan komponen penting untuk mengkaji kaedah terbaik menguruskan aktiviti kitar semula sisa pepejal di UKM.

Pusat Kitar Semula Bergerak (LORI)

Program kitar semula UKM dengan kerjasama Alam Flora Sdn. Bhd. telah mula dijalankan pada bulan April 2010 dengan menyediakan Pusat Kitar Semula Bergerak (lori) yang beroperasi setiap bulan pada hari Selasa minggu pertama. Terdapat dua jenis kutipan dilakukan pada hari tersebut, iaitu kutipan kitar semula kertas di setiap pejabat dan kutipan barang-barang kitar semula dari semua warga UKM. Lori kitar semula ditempatkan di Dataran


Panggung Seni, UKM antara jam 12 tengah hari hingga 2 petang. Terdapat 62 orang koordinator telah dilantik di setiap lokasi kotak kitar semula kertas di pejabat-pejabat dan mereka bertanggungjawab mengumpul kertas yang boleh dikitar semula. Setakat ini hanya 29 lokasi telah berjaya mengumpulkan kertas kitar semula semenjak ia beroperasi. Pada peringkat permulaan, agak sukar untuk mendapatkan kerjasama daripada koordinator-koordinator tersebut kerana ada yang tidak berminat dan tiada keprihatinan terhadap kepentingan kitar semula. Pelantikan koordinator-koordinator tersebut dibuat oleh jabatan atau bahagian masing-masing, namun sebelum itu sesi perjumpaan telah diadakan untuk memberi penerangan berkaitan kepentingan kitar semula dan peranan mereka sebagai koordinator kotak kitar semula kertas. Walau bagaimanapun, bagi memperhebatkan lagi usaha untuk menarik minat mereka dalam aktiviti ini, beberapa tindakan seperti yang berikut telah diambil:

(a) membuat kajian soal selidik tentang permasalahan yang dihadapi mereka dengan mengatur perjumpaan secara individu di setiap lokasi pada bulan Januari 2011. Daripada soal selidik tersebut, antara isu yang dibangkitkan dan perlu diberi perhatian adalah dari segi kesesuaian ditempatkan kotak kitar semula kertas; peringatan kutipan pada setiap bulan; sikap kakitangan yang tidak menggunakan kotak tersebut dengan betul dan jadual kutipan yang lebih kerap di lokasi-lokasi yang banyak menghasilkan sisa kertas.

(b) mengadakan bengkel penyelarasan koordinator kotak kitar semula kertas pada 3 Mac 2011 bagi memberi kefahaman dan membincangkan masalah-masalah yang timbul. Bengkel ini didapati sangat berkesan dan perbincangan boleh dilakukan dengan pihak Alam Flora Sdn. Bhd. bagi mengambil tindakan berhubung dengan masalah yang timbul.

(c) menyediakan buku panduan kitar semula kertas dan buku log untuk membolehkan koordinator mencatatkan jumlah kutipan yang dibuat. Hal ini bertujuan untuk memantau jumlah kutipan di setiap lokasi.

(d) memberi penghargaan kepada koordinator terbaik yang berupa sijil dan cenderamata untuk memotivasikan mereka supaya lebih aktif menjalankan aktiviti kitar semula kertas ini. Pada pemerhatian penyelidik, motivasi yang berupa penghargaan sejak peringkat awal amat penting untuk merangsang mereka dan memberi kerjasama dalam aktiviti kitar semula.


Gambar 1 menunjukkan aktiviti kutipan bahan kitar semula oleh Alam Flora Sdn.Bhd.

Gambar 1: Kutipan Bahan Kitar Semula oleh Pihak Alam Flora Sdn. Bhd.


Rajah 2 menunjukkan jumlah kutipan yang direkodkan pada bulan April hingga Disember 2010. Perpustakaan Tun Sri Lanang (PTSL) telah mencatatkan kutipan kitar semula kertas yang tertinggi, iaitu sebanyak 3793 kg diikuti oleh kedua tertinggi, iaitu Fakulti Ekonomi dan Pengurusan dengan kutipan sebanyak 2654 kg. Rekod keseluruhan kutipan sisa dan kutipan bahan kitar semula pada bulan April sehingga Disember 2010 menunjukkan purata peratusan kitar semula UKM ialah 2.15 % (Jadual 1). Hal ini menggambarkan kadar kutipan kitar semula di UKM adalah terlalu rendah dan usaha perlu ditingkatkan lagi untuk menyedarkan semua warga UKM untuk sama-sama memainkan peranan bagi mencapai matlamat UKM sebagai kampus sisa sifar.

Rajah 2: Jumlah Kutipan Kitar Semula Kertas Pada Bulan April hingga Disember 2010

Jadual 1: Jumlah Kutipan Sisa Pepejal dan Bahan Kitar Semula

Bulan Jumlah Sisa pepejal dikutip (tan)

Jumlah bahan kitar semula dikutip (tan)

Peratus kitar semula (%)

April 10 150.5 1.4 0.93 Mei 10 118.7 1.9 1.60 Jun10 90.4 1.6 1.77

Julai 10 175.2 4.3 2.45


Jadual 1 (Sambungan)

BulanJumlah Sisa

pepejal dikutip (tan)

Jumlah bahan kitar semula dikutip (tan)

Peratus kitar semula (%)

Ogos 10 154.8 1.4 0.90 September 10 95.8 2.0 2.09 Oktober 10 154.2 4.3 2.79

November 10 105.3 2.5 2.37 Disember 10 120.6 5.4 4.48

Pembinaan Pusat Kitar Semula Tetap

Pembinaan Pusat Kitar Semula Tetap (PKST) telah siap dibina dan mula beroperasi pada 5 April 2011. Ia dirasmikan oleh Tuan Hj. Mohd Hassan bin Ibrahim, iaitu Ketua Pegawai Eksekutif (CEO) Alam Flora Sdn. Bhd. PKST direka bentuk dan dibina bercirikan konsep kelestarian kampus untuk memberi kemudahan yang terbaik kepada semua warga UKM bagi menggalakkan mereka menjalankan aktiviti kitar semula. Ciri-ciri reka bentuk lestari PKST merangkumi:

Tenaga sifar (kombinasi tenaga pasif & aktif) Penggunaan panel solar 220 watt (lampu, kipas & t.v) Pengudaraan dan pencahayaan semula jadi serta keselesaan terma Sistem pengumpulan air hujan untuk tujuan penyiraman pokok Lanskap: penanaman pokok terpilih yang memberi kesan dingin di kawasan persekitaran Bahan binaan semula jadi dengan kombinasi bahan kitar semula, dan pendekatan hijau dengan gaya moden

Konsep kelestarian reka bentuk ini mengambil kira kemudahan pengumpulan, penstoran dan pengangkutan sisa. PKST ini turut berfungsi sebagai tempat untuk menyampaikan maklumat berkaitan dengan kampus sisa sifar dengan mengkaji program-program kesedaran yang boleh memberi kesan dalam membudayakan kecintaan terhadap alam sekitar. Peringkat menyampaikan maklumat dan memberi kesedaran kepada warga UKM perlu dibuat secara berterusan, tersusun dan menyeluruh, yang melibatkan pelbagai pihak iaitu di peringkat pengurusan, akademik, pelajar, persatuan sehinggalah ke peringkat kolej dan kantin yang banyak menyumbang terhadap penghasilan sisa di UKM. Hal ini dilakukan melalui tayangan video dan koleksi gambar yang boleh memberi informasi tentang aktiviti-aktiviti yang dijalankan berkaitan dengan UKM Kampus Sisa Sifar. Lukisan mural yang


memagari kawasan PKST mampu melahirkan suasana yang menarik dengan tema lukisan yang berkaitan dengan kelestarian kampus. Lokasi PKST adalah berdekatan Panggung Seni dan ia merupakan lokasi yang strategik kerana menjadi laluan utama warga UKM untuk ke tempat letak kereta yang agak luas. Tempat yang strategik dan luas ini memudahkan penghantaran barang kitar semula ke sini. Selain itu, PKST juga boleh dijadikan tempat pembelajaran, contohnya untuk sesi pembentangan bagi kumpulan kecil. Keberkesanan sistem pengurusan yang disediakan dipantau setiap bulan dari segi jumlah sisa yang dihantar ke tapak pelupusan dan jumlah kutipan bahan kitar semula yang berjaya dikumpulkan.

Pada peringkat permulaan, operasi belian (buy-back) barang kitar semula di PKST dijalankan oleh pihak Alam Flora Sdn. Bhd. dengan menempatkan seorang pekerja pada setiap hari Selasa pada jam 12 tengah hari hingga 2 petang. Walau bagaimanapun, operasi hantar dan letak (drop off) dibuka pada setiap masa kerana ia hanya melibatkan proses memasukkan barangan kitar semula ke dalam bekas yang telah disediakan. Walau bagaimanapun, untuk peringkat yang kedua, operasi di pusat kitar semula akan dijalankan sepenuhnya oleh pelajar-pelajar melalui kelab-kelab alam sekitar di UKM. Ia akan dijalankan secara berperingkat-peringkat melalui kerjasama dengan pihak Alam Flora Sdn. Bhd. Penggunaan buku bank kitar semula, penentuan harga jualan barangan kitar semula dan penjadualan masa operasi adalah antara isu-isu yang perlu diambil kira dalam operasi keseluruhan pusat kitar semula yang akan memerlukan penambahbaikan dari semasa ke semasa.

Menyediakan kemudahan tong kitar semula untuk memudahkan pengasingan semula di punca

Terdapat dua sistem pengasingan sisa yang telah diperkenalkan di UKM, iaitu melalui penggunaan kotak kitar semula kertas (Gambar 2) yang ditempatkan di pejabat-pejabat dan penggunaan sistem dua tong (Gambar 3) yang ditempatkan di lokasi-lokasi strategik di dalam bangunan di sekitar UKM. Kemudahan ini adalah antara kemudahan yang disediakan untuk memudahkan pengasingan sisa dilakukan.


Gambar 2: Kutipan Kertas dari Tong Kitar Semula Kertas

Gambar 3 : Sistem Dua Tong


Meningkatkan kesedaran berkaitan kepentingan aktiviti kitar semula dalam kalangan warga UKM

Kempen kesedaran berkaitan dengan aktiviti kitar semula perlu diatur dari semasa ke semasa bagi memberi peringatan dan makluman kepada warga UKM tentang aktiviti yang dijalankan. Jadual 2 menunjukkan antara aktiviti yang dijalankan dari Mac 2010 hingga Mac 2011 berkaitan dengan aktiviti kitar semula di UKM.

Jadual 2: Aktiviti Berkaitan Kitar Semula di UKM

Aktiviti Kumpulan Inisiatif Kampus Sisa Sifar Tarikh 3R for better environment exhibition 10-12Mac 2010 Tapau-Mania (Anjuran Kolej Ibu Zain)

Kempen tidak menggunakan bekas polistirina 8 Julai 2010

Perlancaran O-Waste CampusCeramah kesedaran 3R Gotong royong pungut barang kitar semula Pameran poster

12 Oktober 2010

Ceramah kampus sisa sifar untuk pelajar tahun 1 sempena sesi suaikenal pelajar 16 Oktober 2010

Ke Arah Kampus Sisa Sifar (Anjuran Jaksa Kolej Rahim Kajai) Bebas polistirena Sembang alam sekitar Nature aerobic Bengkel pengurusan sisa Pertandingan kitar semula Manual T-Shirt printing Pengumpulan barangan kitar semula

27 Disember 2010 hingga 3 Mac 2011

Karnival Alam Sekitar Kolej Antarabangsa Ibu Zain (Anjuran Majlis Eksekutif Pelajar Ibu Zain International Student House)

Kempen 3R Suara Alam Larian hijau

14 – 16 Januari 2011

Bengkel Penyelarasan Pengurusan Kitar Semula (Anjuran kumpulan penyelidikan initiatif kampus sisa sifar dan Alam Flora Sdn. Bhd.)

3 Mac 2011

Snap & Win Contest (Zero Polystyrene) 9 & 10 Mac 2011

Majlis Perlancaran Pusat Kitar Semula Tetap UKM Pertandingan poster alam sekitar Penyampaian sijil penghargaan kepada koordinator terbaik dan kutipan kertas terbanyak

23 Mac 2011


Kesimpulan

Purata kadar kitar semula yang direkodkan antara bulan April 2010 hingga Disember 2010, iaitu sebanyak 2.15% memberi petunjuk bahawa tahap kitar semula adalah rendah di UKM. Melalui pusat kitar semula tetap, kemudahan kotak kitar semula kertas di setiap pejabat, kemudahan sistem 2-tong kitar semula di lokasi-lokasi strategik dan peningkatan sistem penyampaian maklumat berhubung dengan kesedaran kepentingan amalan kitar semula dijangka mampu meningkatkan kadar kitar semula pada tahun 2011 dengan sasaran melebihi 20%. Keberkesanan sistem pengurusan kitar semula di UKM dengan kerjasama dan sokongan semua warga UKM akan memberi impak berguna terhadap kesejahteraan warga UKM dan apa yang paling utama ialah merealisasikan jangkaan berhubung dengan pencapaian sisa sifar yang mencerminkan konsep kelestarian kampus yang sebenarnya.

Rujukan

Juarez-Najera, M., Rivera-Martínezb, J.G., & Hafkamp, W. A. (2010). An explorative socio-psychological model for determining sustainable behavior: Pilot study in German and Mexican Universities. Journal of Cleaner Production. 18, 686-694.

Kian-Ghee, T., Noor Ezlin, A.B., Irfana K.A., & Hassan, B. (2010). Solid waste management issues at Universiti Kebangsaan Malaysia. International Conference on Environmental Research and Technology (ICERT 2010).

Kian-Ghee, T., Hai, H.Y., Beh, W.C., Noor Ezlin, A.B., & Hassan, B. (2011). Mapping a route to a zero-waste campus in the National University of Malaysia. Waste Management. 31, 1416-1420.

Palmer, J. & Neal, P. (1994). The Handbook of Environmental Education.London : Routledge.

Maldonado, L. (2006). Reduction and recycling of urban waste at higher education institution: a case study. Revista Ingeniera. 10 (1).


UNIVERSITY STUDENTS’ ATTITUDES TOWARDS MOBILE PHONE USAGE IN

MALAYSIA

Maisarah AhmadSyed Shah Alam Nor Asiah Omar

Faculty of Economics and Management, National University of Malaysia (UKM)

Introduction

The mid 1990s signals the beginning of mobile phone usage which is now considered as essential tool for our modern life. In 1997, only 215 million people used mobile phone technology worldwide (Bauer et al., 2005). Due to the unique features and low-cost pricing of mobile phones, majority of the population in the world including developing and least developed countries are accepting this technology very quickly. In just 10 years, the number of subscribers had increased tremendously (Bauer et al., 2005). According to a market research firm, Gartner, cited in Reardon (2008), more than 1.15 billion mobile phones were sold worldwide in 2007, a 16 percent increase from the 390.9 million phones sold in 2006. PC World forecasted that the number of mobile phone subscribers worldwide will increase to 4 billion by 2010. Like many other countries, in Malaysia mobile phone subscribers outnumbered land-line telephone subscribers, with most adults and children now owning a mobile phone. About 90.3 percent of the total population of Malaysia owns mobile phones (SKMM, 2007) making Malaysia the second highest mobile phone penetration in South East Asia after Singapore. The 25 million mobile subscribers’ milestone is set to be passed in 2008, up from only two million in 1998. Having reached annual growth levels in excess of 50% by the mid-1990s, Malaysia’s mobile market had made a remarkable recovery after suffering a serious setback in 1998 due to the Asian economic crisis. However, the market quickly recovered.

Malaysia has developed one of the most advance telecommunication environment among the developing nations. In the 1990s, the country was busily promoting itself as a regional high technology hub, but recently it has adopted a quieter profile, and has set about the task of steadily building a technologically progressive economy. Currently, telecommunication companies are still in the expansion phase with the telecommunication


companies battling in an increasingly competitive and changing market. The last decade witnessed a healthy overall growth in the country’s telecommunication sector.

The aim of this study is to identify the purchase decision behaviour of mobile phone users, with the respondents being students of a public university in Malaysia.

Review of the related literature

Nurvitadhi (2004) did an assessment of the urban and rural areas mobile phone usage pattern in the USA and Japan and found the unique characteristics of mobile phone usages in each country, such as the differing reasons for the students to have a mobile phone, the differing mobile phone features used and desired. This study showed that respondents who owned mobile phones think that their mobile phones are useful. Email or Short Messaging Service (SMS) capability is the most popular feature in mobile phones. This study also reveals that the second most popular feature in the US is the mobile games capability and in Japan it is the music playing capability.

Karjaluoto, Karvonen, Kesti, Koivumaki, Manninen, Pakola, Ristola and Salo (2005) studied on factors affecting consumers’ choice of mobile phones in Finland and identified that brand choice is affected by demographic factors including gender and occupation, as well as size and price of the mobile phone. While Liu (2002) found that brand choice of mobile phone is dependent on the new technology features, similarly, Karjaluoto, Pakola, Pietila, and Svento (2003) uncovered price and features as the most important motives affecting the decision to purchase mobile phones. Additionally, Pakola, Pietia, Svento and Karjaluoto (2003) examined the mobile phone purchasing pattern, operator choice and use of mobile phone services in Finland.

Mallenius, Rossi and Tuunainen (2008) conducted a study to identify a set of issues that needed to be taken into account when designing technology and services for elderly people. This study reveals that elderly people are interested in using mobile phones and services but they want value for money services, which is pronounced in the form of more social, active, meaningful and independent life.

Many researchers have done research on mobile phone purchasing behaviour in the developed countries. However, there have been only a small number of studies on this topic in Malaysia. Since Malaysia is one of the fastest growing markets for mobile phones, we need to examine the behaviour of


mobile phone users. Therefore, this exploratory study focuses on the usage pattern and the initial factors affecting consumers choice of mobile phone purchase among Malaysian public university students.

Research methodology

The data collection was undertaken by using questionnaires. A survey instrument was formulated to obtain feedback from the students, assessing their background and their mobile phone purchase decision behaviour. A pretest was first carried out among 20 respondents from one university in March 2009. After careful consideration of the comments and suggestions from the pretest sample, the questionnaire was revised and finally, a survey of attitude towards buying mobile phones was conducted. The data were collected from 300 students from three universities in Klang Valley from April 2009 to May 2009. Questionnaires were distributed to the respondents in their designated classrooms. Out of 300 returned questionnaires, 36 were outright rejected because they were almost or entirely unanswered. The response rate for this survey was 88% (264 respondents). Because of the exploratory nature of this study, a cross-sectional approach was undertaken to measure the individuals’ responses regarding mobile phone usage. The results were then processed and analysed using Statistical Packages for Social Sciences (SPSS).

Results

Based on the objective of this study, first the socio-economic characteristics of the respondents are analysed. Then, the reason(s) relating to customers’ buying behaviour on mobile phone are discussed. Finally, recommendations are forwarded both from the managerial and consumer perspectives.

Socio-economic characteristics of the respondents

Table 1 shows the socio-economic variables examined in this study which include age, nationality, the level of education, income level, quantity of mobile phone, cost to purchase the mobile phone, period of using the mobile phone, frequency of changing mobile phones and amount spent per month for mobile phone usage. Brand of mobile phone and service provider that the respondents subscribed to are also discussed here.

A final total of 264 respondents participated in this study. Female encompassed 59.85% of the total respondents (158 respondents). The male respondents accounted for the remaining 40.15% of the total respondents (106 respondents). The gender breakdown clearly reflects that female


respondents outnumbered the male respondents. The present research found that most of them are 20 years of age. From our research, we found that most of the respondents are Chinese (155 respondents), 79 respondents are Malay, 16 respondents are Indian and only 12 respondents are of other races.

Table 1: General Information

Demographic Variables No. of Respondents Percentage (%) Gender Male 106 40.15 Female 158 59.85 Race Malay 79 29.92 Chinese 155 58.71 Indian 16 6.06 Others 12 4.54 Education Level Diploma 38 14.40 Undergraduate 217 82.20 Master 7 2.65 Ph.D 2 0.75 Age (years) 19 42 15.90 20 118 44.70 21 41 15.53 22 27 10.23 23 12 4.54 24 13 4.92 27 8 3.04 28 3 1.14

Mobile phone ownership

More than fifty percent (51.89%) of the respondents are using two mobile phones. There are 108 respondents having three mobile phones and only 19 respondents own one mobile set. With regards to the price of mobile phone, the highest that the respondents spent to buy a mobile phone, is within the range of RM600-RM1000 (48.4%).

Overall, most of the respondents (37.1%) have used their mobile phones between four to six years and more than 76.1% respondents have not changed their mobile phones. Majority of the respondents (112 respondents) spent less than RM50 for their monthly billing. Nokia was found to be the number one brand in international market and the present study’s result indicate a similar finding. Nokia mobile phone is the highest preferred brand among the


respondents (50%). This study supports other study by (Dewenter et al. 2007) in a developed country like Germany which found that 34% of the respondents are users of Nokia mobile phones. The second choice is Sony Ericsson followed by Motorola. Whereas, 9.1% of the respondents use Samsung, LG 1.5% and the remaining 3.0% of the respondents use other brands. Since Maxis is the market leader in the mobile phone service provider in Malaysia, holding 50.75% market share with 2.3 million subscribers (Yeoh, 2000), our study also indicates that 60.7% of the respondents are currently subscribers of Maxis.

Mobile phone features/attributes

SMS capability is the most popular feature among the respondents (57.2%). Moreover, 63.3% of the respondents send 11 to 20 SMS per day. The second most popular feature is the call waiting function (19.7%).

Table 2: Mobile Phone Usage Pattern

Demographic Variables No. of Respondents Percentage (%)Quantity of mobile phone 1 19 7.20 2 137 51.89 3 108 40.90 Price of mobile phone Below RM300 35 13.3 RM301-RM600 44 16.7 RM601-RM1000 128 48.4 RM1001-RM2000 44 16.7 RM2001-RM3000 11 4.2 Above RM3000 2 0.7 Mobile Phone experience (Years) 1-2 years 47 17.8 3-4 years 74 28.0 5-6 years 98 37.1 7-8 years 38 14.4 9-10 years 5 1.9 Above 10 years 2 0.8 How often do you change your mobile phone? Not at all 3 1.2 1-3 times 193 73.10 4-6 times 68 25.78


Table 2 (Continued)

Demographic Variables No. of Respondents Percentage (%) Total monthly bill Below RM50 112 42.4 RM51-RM100 88 33.3 RM101-RM150 28 10.6 RM151-RM200 14 5.3 Above RM200 22 8.3 Brand Nokia 132 50.0 Motorola 32 12.2 Sony Ericsson 81 30.7 Samsung 24 9.1 LG 4 1.5 Others 8 3.0 Service provider(s) Maxis/Hotlink 134 50.75 Digi 101 38.25 Celcom/TM 50 18.94 Others 38 14.39 Line Prepaid 154 58.3 Postpaid 87 33.0 Mixed (prepaid and postpaid) 23 8.7 SMS Send per day Below 10 40 15.2 11-20 SMS 168 63.3 21-30 SMS 25 9.5 31-40 SMS 17 6.4 Above 40 SMS 14 5.3

On what kind of features they think that future mobile phones should have, the most sought after feature is that having a mobile phone that can be used anywhere in the world (68.4%). Other answers include having TV capability, computer like functions, better reception, PDA (personal digital assistant capability) and others.

Factors affecting choice of brand

The research found that product design is an important factor that affects respondents buying decision. Fifty four percent of the respondents indicated that product design including handy, slim, and colour are the most important factors in choosing mobile phones. Over 57.57% of the respondents confirmed that price is the second most important factor that affects their mobile phone buying decision whereas 31.18% claimed that user friendly


nature of the mobile phone also affects their purchasing decision. Some of the respondents noted that their choices of mobile phones are dependent on sophisticated features (23.48%) and latest technology applied in the mobile phone (21.96%). Advertising also play an important role in understanding more about the features of a mobile phone users in which 22.34% of the respondents believed that mobile phone advertisement can provide adequate and useful information that could convince users on the phone usage and function. Please refer Table 3.

Table 3: Factors Affecting the Choice of Brand

Factors Frequency Percentage Price 152 57.57 Nice design 143 54.16 Sophisticated features (sliding or flipping, size, data storage capacity, camera’s mega pixel, etc.)

62 23.48

Latest technology applied 58 21.96 User friendly 84 31.18 Advertising 59 22.34

Limitation of the study

This study has certain limitations that one must consider when examining the relevance of the results. The first of these limitations deals with the generalisability of the sample. This study on the mobile phones buying behaviour of students may in fact be generalisable only to the sample used in this study. A second possible limitation is the cross-sectional analysis applied in this exploratory study, whereby, the main purpose is to examine students’ mobile phones usage behaviour. Nevertheless, a longitudinal study could be more useful in explaining mobile phone user behaviour. Third, a more detailed questionnaire with inclusion of more specific factors could be more helpful in gaining better description of the stages of decision making in owning a mobile phone.

Conclusions and future research directions

The survey focused on mobile phone behaviour among students. Specifically, the students’ mobile phone buying pattern, brand choice, and factors influencing the students decisions were examined. The analytical results are generally consistent with previous research by Dewenter et al. (2007) and Nurvitadhi (2004). It can be concluded that when individuals have more experience with mobile phone, the impact of factors on intention to buy mobile phones is different from that of the inexperienced mobile phone users.


Information obtained from experience over a period of time undoubtedly has the potential to modify the future of mobile phone buying behaviour. Therefore, experience gained over time has potential implications on buying behaviour model and future research should include this element in studying buying behaviour. Examination of different buying patterns should be carried out in different demographic background in order to increase market share in the different market segments. Thus, this study can be considered as an initial attempt in examining this issue.

Studies on the impact of different types of marketing campaigns on mobile phones buying behaviour on different segments should be carried out in an attempt to create a long lasting brand image. Finally, this study needs to be replicated in other demographic layout, and perhaps in other regions of Malaysia.

References

Bauer, H., Barnes, S., Reichardt, T., & Neumann, M. (2005). Driving consumer acceptance of mobile marketing: a theoretical framework and empirical study. Journal of Elec. Com. & Research. 6,(3).

Dewenter, R., Haucap, J., Luther, R., & Rotzel, P. (2007). Hedonic prices in the German market for mobile phones. Tele. Policy. 31(1), 4-13.

Karjaluoto, H., Pakola, J., Pietila, M., & Svento, R. (2003). An exploratory study on antecedents and consequences of mobile phone usage in Finland. AMA Summer Marketing Educators 14th. Conference Proceedings. Chicago, USA, 170-178.

Karjaluoto, H., Karvonen, J., Kesti, M., Koivumaki, T., Manninen, M., Pakola, J., Ristola, J., & Salo, J. (2005). Factors affecting consumer choice of mobile phones: two studies from Finland. J. of Euromarketing. 13 (3), 59-82.

Liu, C.M. (2002). The effects of promotional activities on brand decision in the cellular telephone industry. The J. of Product and Brand Mana. 11(1), 42-51.

Malaysian Communications and Multimedia Commission (SKMM, 2007). Hand Phone User Survey. Available at: http://72.14.235.104/search?q=cache:zqNdVZPCjMUJ:www.skmm.gov.my/Admin/WhatIsNew/91257877Handphone_Users_Survey_2007.pdf+malaysian+handphone+penetration+in+2007&hl=en&ct=clnk&cd=3&gl=my, dated September15, 2008.


Mallenius, S., Rossi, M., & Tuunainen, V.K. (2008). Factors affecting the adoption and use of mobile devices and service by elderly people – results from a pilot study. Available at: http://www.marshall.usc.edu/assets/025/7535.pdf, dated June 30, 2008.

Nurvitadhi, E. (2004). A study of mobile phone usage in the United States and Japan: An International Undergraduate Research Experience. Available at http://www.ece.cmu.edu/~enurvita/docs/wcete2004.pdf, dated 25 June 2008.

Pakola, J., Pietia, M., Svento R., & Karjaluoto, H. (2003). An investigation of consumer behaviour in mobile phone markets in Finland, 32nd EMAC conference, Glasgow. Track: New Technologies and E-Marketing. Available at: http://www.oasis.oulu.fi/publications/emac03-jp.pdf, dated June 27, 2008.

Reardon, M. (2008). Cell phone sales hit 1 billion mark. Available at: http://news.cnet.com/8301-10784_3-9881022-7.html, dated May 26, 2008.

Yeoh, T. (2000). ICT and growth of the Internet. Available at http: //strategis.ic.gc.ca/epic/site/imr-ri.nsf/en/gr104787e.html, dated December 4, 2007.


CORAK PEMBUATAN KEPUTUSAN BERHUBUNG DENGAN PENGGUNAAN

TEKNOLOGI DALAM KALANGAN PENGUSAHA MAKANAN LUAR BANDAR DI

SELANGOR

Askiah Jamaluddin Shamsul Azahari Zainal Badari


Pengenalan Kajian tentang keusahawanan dan kejayaan pengusaha dalam dunia perniagaan menjadi topik utama pada masa kini. Walaupun pelbagai kajian telah dilaksanakan, maklumat berhubung dengan kejayaan pengusaha luar bandar jarang diselidiki. Kebanyakan pengusaha luar bandar adalah wanita yang mengusaha perusahaan memproses makanan secara kecil-kecilan atau perusahaan mikro. Kejayaan ini ialah hasil usaha pihak Jabatan Pertanian Malaysia (JPM) yang giat menjalankan program Kumpulan Pengembangan Wanita (KPW) di kawasan luar bandar. Bertitik tolak dari program tersebut, lahirlah pengusaha-pengusaha wanita yang berjaya dalam bidang pemprosesan makanan. Setelah perusahaan berkembang maju, suami turut terlibat dalam perusahaan dan mereka menjalankan perusahaan bersama-sama. Kebanyakan wanita di negara membangun terlibat dalam perusahaan mikro disebabkan oleh peluang pekerjaan yang terhad (Singh, Reynolds, & Muhammad, 2001). Di Malaysia, keadaan adalah berbeza kerana wanita di kawasan luar bandar yang telah berkahwin akan membantu suami menjalankan aktiviti pertanian. Selain itu, struktur sosial seperti keluarga, tempat kerja dan kehidupan sosial memberi kesan terhadap wanita untuk mendapatkan peluang bagi menceburi bidang keusahawanan (Aldrich, 1989). Pernyataan masalah Usahawan wanita biasanya kurang mendapat maklumat tentang perniagaan, nasihat, dan akses ke jaringan serta sistem sokongan perniagaan (Allen dan


Truman, 1993). Selain itu, pengetahuan berkenaan dengan teknologi yang tidak mencukupi, kurangnya kemahiran dalam pengunaan teknologi baharu dan kekurangan sumber untuk mendapatkan maklumat berhubung dengan teknologi menjadi faktor utama dalam pembuatan keputusan untuk menggunakan teknologi terkini dalam kalangan usahawan luar bandar. Keupayaan pengeluaran seperti kemahiran yang diperlukan bagi memastikan operasi pengeluaran yang efisien dan kebolehan untuk memperbaiki perusahaan dari semasa ke semasa, keupayaan pelaburan seperti kemahiran yang diperlukan sebelum pelaburan dibuat dan keupayaan jaringan yang diperlukan untuk membentuk jaringan teknologi sesama perusahaan, pengusaha dan pembekal (Pietrobelli, 1998) masih lagi rendah dalam kalangan usahawan luar bandar sehingga menyebabkan proses pembuatan keputusan menjadi lambat dan sukar. Tambahan, motivasi wanita terhadap perniagaan adalah berbeza berbanding dengan lelaki. Motivasi wanita berorientasikan keluarga manakala lelaki lebih bermotivasikan perniagaan (Tinker, 1987; Downing, 1990, Di Domenico, 2008). Perbezaan motivasi ini mungkin mempengaruhi pembuatan keputusan berhubung dengan penggunaan mesin pemprosesan makanan dalam kalangan usahawan luar bandar. Oleh itu, wanita lebih cenderung mendapatkan pandangan daripada pasangan untuk membuat sesuatu keputusan dalam perniagaan. Tujuan kajian ini adalah untuk mengenal pasti status sosiodemografi dan sosioekonomi pengusaha, latar belakang perusahaan dan corak pembuatan keputusan berhubung dengan penggunaan teknologi dalam kalangan usahawan luar bandar di Selangor. Metodologi

Kajian ini dijalankan berdasarkan survei terhadap usahawan makanan luar bandar di Selangor. Kesemua usahawan yang terlibat ditemu duga secara bersemuka oleh enumerator yang telah dilatih. Data diperoleh melalui borang soal selidik yang dibentuk oleh pengkaji. Lokasi kajian ini adalah di tiga buah mukim iaitu Banting, Kuala Selangor dan Tanjung Karang. Ketiga-tiga mukim ini amat popular dengan perusahaan mikro pembuatan makanan hasil pertanian. Mukim ini dipilih secara rawak bebas melalui cabutan yang dibuat. Bagi setiap mukim yang terpilih, senarai usahawan yang mengusahakan perusahaan makanan diperoleh daripada pihak Jabatan Pertanian Negeri Selangor dan pihak Majlis Amanah Rakyat (MARA). Responden dipilih secara persampelan bertujuan, iaitu responden terdiri daripada usahawan yang mengusahakan produk makanan dan mempunyai 1-4 orang pekerja, berpendapatan RM3000 ke atas dan suami isteri terlibat


dalam perusahaan ini. Seramai 100 orang responden telah dipilih untuk kajian ini, dengan seramai 40 orang usahawan dari Banting, 30 orang usahawan dari Kuala Selangor dan 30 orang usahawan dari Tanjung Karang. Borang soal selidik telah digunakan untuk kajian survei usahawan. Borang ini terdiri daripada empat bahagian iaitu latar belakang pengusaha, latar belakang perusahaan, persepsi pengusaha terhadap penggunaan teknologi baharu dan penglibatan dalam pembuatan keputusan berhubung dengan penggunaan teknologi baharu dalam kalangan pengusaha. Setiap responden yang terpilih ditemu ramah secara bersemuka oleh enumerator terlatih. Praujian telah dijalankan terhadap 20 orang usahawan luar bandar yang mengusahakan produk makanan di Banting, Selangor. Praujian dijalankan bagi memastikan soalan pada borang soal selidik yang dibentuk difahami dan tidak mengelirukan responden. Praujian dijalankan pada bulan Julai 2007. Sebanyak dua kali praujian dijalankan. Praujian yang pertama mendapat keputusan Cronbach α=0.67. Hasil praujian yang pertama tidak memuaskan hati pengkaji dan semakan semula telah dibuat untuk mengenal pasti soalan yang tidak difahami dan mengelirukan usahawan yang terpilih sebagai responden praujian. Prauji yang kedua dijalankan seminggu kemudian dengan menggunakan borang soal selidik yang telah diperbaiki. Hasil praujian kedua menunjukkan keputusan Cronbach α=0.79. Data telah dikumpulkan dari bulan Ogos hingga September dan sepanjang bulan November, 2007. Tempoh pengumpulan data adalah selama tiga bulan. Enumerator telah diberikan latihan selama seminggu sebelum kutipan data dijalankan. Masa selama tiga bulan ini digunakan untuk memastikan setiap responden ditemu ramah oleh enumerator agar setiap maklumat untuk data ini adalah tepat dan lengkap. Data yang lengkap telah dianalisis menggunakan perisian Statistical Packages for Sosial Sciences (SPSS). Ujian deskriptif telah digunakan untuk mendapatkan maklumat seperti frekuensi, purata dan peratusan. Hasil kajian dan perbincangan

Status sosiodemografi dan sosioekonomi pengusaha Majoriti pengusaha dalam kajian ini ialah wanita (68.0%) dan pengusaha lelaki (32.0%). Kesemua pengusaha telah berkahwin, dengan hampir separuh daripada mereka berumur dalam lingkungan 41-50 tahun (48.0%), diikuti kategori berumur antara 31-40 tahun (46.0%) dan berumur 51-60 tahun (6.0%) (rujuk Jadual 1). Didapati 59.0% pengusaha mendapat pendidikan sehingga peringkat SPM, diikuti SRP/PMR (22.0%) dan sekolah rendah


(17.0%). Hanya dua orang pengusaha sahaja yang mendapat pendidikan sehingga peringkat STPM dan diploma. Kesemua pengusaha dalam kajian ini menjalankan perusahaan pembuatan makanan dengan pendapatan bulanan sebanyak RM1000-RM3000 (57.0%), RM3000-RM6000 (37.0%), dan RM6001-RM9000 (6.0%). Pengusaha dalam kajian ini dikategorikan sebagai pengusaha perusahaan kecil dan sederhana. Majoriti pengusaha ini berada dalam kategori pertengahan umur. Kebiasaannya, anak-anak mereka turut terlibat secara aktif jika perusahaan mereka berpotensi untuk berkembang maju. Kebanyakan pengusaha perusahaan kecil dan sederhana di luar bandar mendapat pendidikan sehingga peringkat SPM. Mereka yang mempunyai pendidikan tinggi telah merantau dan mendapat pekerjaan di bandar. Pengusaha menyatakan mereka terlibat dalam perusahaan ini untuk meningkatkan pendapatan keluarga. Tambahan, menjalankan perusahaan makanan memberikan pendapatan yang lebih baik berbanding dengan bekerja di kilang atau syarikat lain.

Jadual 1: Taburan Sosiodemografi dan Sosioekonomi Pengusaha (N = 100)

Angkubah Bilangan (n) Peratus (%) Jantina Lelaki 32 32 Perempuan 68 68 Umur (Tahun) 31 – 40 46 46 41 – 50 48 48 51 – 60 6 6 Status Perkahwinan Berkahwin 100 100 Pendapatan Perusahaan Bawah RM1000 - - RM1000 – RM3000 57 57 RM3001 – RM6000 37 37 RM6001 – RM9000 6 6 Tahap Pendidikan Sekolah rendah 17 17 SRP/PMR 22 22 SPM 59 59 STPM/Diploma 2 2


Dengan pendidikan yang sederhana, pengusaha luar bandar dalam kajian ini mampu memperoleh pendapatan bulanan yang tinggi jika dibandingkan dengan pekerja sektor awam dan swasta. Sebahagian daripada pengusaha memperoleh pendapatan kurang daripada RM3000. Hasil kajian Askiah (2002) mendapati pengusaha yang mendapat pendapatan dalam kategori ini ialah pengusaha wanita luar bandar yang menjalankan perusahaan tanpa pasangan atau tunggal, sementara pengusaha yang mendapat pendapatan lebih daripada RM3000 ialah pengusaha wanita luar bandar yang menjalankan perusahaan bersama-sama suami atau co-preneur. Kesimpulannya, pengusaha dalam kajian ini kebanyakannya terdiri daripada pengusaha wanita yang menjalankan perusahaan kecil dan berpendapatan kurang daripada RM3000. Latar belakang perusahaan Jadual 2 menunjukkan latar belakang perusahaan responden. Kebanyakan industri di sini telah ditubuhkan antara 11-20 tahun (71.0%) dan dikuti oleh jangka masa 10 tahun (24.0%). Didapati 5.0% daripada pengusaha ini telah terlibat dalam industri pembuatan makanan sejak 30 tahun yang lalu. Majoriti industri pembuatan makanan di sini adalah daripada jenis milikan tunggal (60.0%), syarikat persendirian (39.0%) dan syarikat sdn. bhd. (1.0%). Semasa memulakan perusahaan, didapati kebanyakan pengusaha mempunyai jumlah modal awal sebanyak RM500 ke bawah (74.0%), diikuti RM501-RM1000 (24.0%) dan RM1001-RM1500 (2.0%). Majoriti pengusaha menggunakan wang simpanan sendiri sebagai modal awal untuk memulakan perusahaan. Bagi modal pusingan, kebanyakan pengusaha mendapatkan pinjaman daripada syarikat kewangan (61.0%). Hampir dua per tiga pengusaha luar bandar telah menubuhkan perusahaan mereka antara 11 hingga 20 tahun yang lalu. Ia merupakan hasil polisi kerajaan yang menggalakkan orang Melayu yang kebanyakannya berada di luar bandar menjalankan perusahaan desa dengan tujuan untuk meningkatkan ekonomi keluarga. Apabila perusahaan mulai berkembang dan suntikan kewangan serta bantuan peralatan diberi oleh pihak kerajaan, sikap keusahawanan mulai timbul dalam kalangan pengusaha Melayu. Lebih separuh daripada responden (60.0%) menjalankan perusahaan jenis pemilikan tunggal. Jenis pemilikan tunggal bersaiz kecil dan dimiliki oleh pengusaha wanita. Modal awal untuk memulakan perusahaan makanan ini adalah kecil dan pengusaha menggunakan wang simpanan sebagai modal awal. Namun begitu, pengusaha menggunakan perkhidmatan syarikat kewangan untuk mendapatkan modal pusingan. Pengusaha membuat pinjaman kewangan dari syarikat kewangan apabila perusahaan mulai


berkembang dan pasangan atau ahli keluarga mula terlibat secara aktif dalam perusahaan yang dijalankan. Hal ini kerana membuat pinjaman kewangan adalah berkaitan dengan ciri pengambilan risiko.

Jadual 2: Latar Belakang Perusahaan (N=100)

Angkubah Bilangan (n) Peratus (%) Ditubuhkan (tahun) 1-10 24 24 11-20 71 71 21-30 5 5 Jenis milikan perusahaan Milikan tunggal 60 60 Syarikat persendirian 39 39 Syarikat Sdn. Bhd. 1 1 Modal awal (RM) 500 ke bawah 74 74 501-1000 24 24 1001-1500 2 2 Sumber modal awal Simpanan sendiri 99 99 Pinjaman 1 1 Sumber modal pusingan Syarikat kewangan/bank 61 61 Sendiri 20 20 Jabatan Pertanian 8 8 Jabatan Pertanian Negeri Selangor

5 5

Saudara-mara 3 3 Koperasi 3 3

Corak pembuatan keputusan berkenaan dengan mesin pemprosesan makanan Secara keseluruhannya, corak pembuatan keputusan untuk menggunakan teknologi dilakukan secara bersama-sama. Didapati 86.0% pengusaha dalam kajian ini membuat keputusan bersama dalam menentukan sumber pinjaman untuk pembelian mesin pemprosesan makanan. Corak pembuatan keputusan bersama dilakukan dalam urusan pembelian mesin pemprosesan makanan yang baharu (83.0%) dan memilih jenama mesin (78.0%). Sumber pinjaman adalah penting untuk dikenal pasti dan ditentukan oleh pengusaha. Ia merupakan pembuatan keputusan yang strategik kerana pembuatan keputusan untuk membeli mesin pemprosesan makanan melibatkan jumlah wang yang besar. Setelah sumber pinjaman dikenal pasti, pembelian mesin baharu dilakukan dan pemilihan jenama mesin turut diambil kira.


Peratusan pengusaha luar bandar dalam pembuatan keputusan secara individu adalah rendah. Hasil kajian mendapati pengusaha membuat keputusan secara individu bagi meninjau harga mesin (33.0%), pemantauan penggunaan mesin (26.0%) dan melatih pekerja menggunakan mesin (25.0%) (rujuk Jadual 3). Tiga perkara ini tidak melibatkan kos yang tinggi dan pengusaha dapat membuat keputusan secara individu.

Jadual 3: Taburan Responden Mengikut Penglibatan Membuat Keputusan dalam Penggunaan Teknologi (N=100)

Angkubah Pengusaha (%)

Pasangan (%)

Bersama (%)

Keluarga (%)

Lain-lain (%)

Cadangkan guna teknologi. 16 0 75 8 1

Beli mesin baharu. 10 0 83 7 0 Tentukan guna teknologi. 22 1 72 5 0

Tambah mesin yang sedia ada.

20

0

76

4

0

Latih pekerja guna mesin.

25 5 68 2 0

Jumlah pekerja untuk guna mesin.

18 0

77 5 0

Buat pinjaman untuk beli mesin. 24 2 71 3 0 Tentukan sumber pinjaman.

9

0 86 5 0

Cari maklumat teknologi terkini.

21 4 71

4 0

Membuat tinjauan harga.

33

6 59

2 0

Memilih jenama mesin.

18 0 78 3

1

Pastikan mesin dalam keadaan baik.

12 7 76 4 1

Membuat pemantauan penggunaan mesin.

26 5 64 4 1

Penglibatan ahli keluarga dalam proses pembuatan keputusan perusahaan ialah situasi yang sering berlaku dalam budaya Asia berbanding dengan budaya Barat. Dalam kajian ini, didapati ahli keluarga terlibat dalam proses membuat keputusan dengan cara mencadangkan penggunaan teknologi dalam perusahaan dan membeli mesin pemprosesan makanan baharu. Ahli keluarga terdekat, ibu bapa dan saudara sering memberi pandangan dan mempengaruhi pengusaha dalam pembuatan keputusan. Penglibatan


pasangan dan juga ahli keluarga sangat penting dalam proses pembuatan keputusan terhadap penggunaan teknologi ini.

Kesimpulan

Berdasarkan hasil kajian, dapat disimpulkan bahawa kebanyakan pengusaha luar bandar ini terdiri daripada wanita dan perusahaan dijalankan untuk meningkatkan taraf hidup keluarga. Penggunaan teknologi sangat diperlukan apabila perusahaan mereka berkembang maju dan bertujuan untuk menghasilkan produk dalam kuantiti yang banyak dan berkualiti. Tambahan, penggunaan teknologi dapat membantu pengusaha yang menghadapi masalah tenaga kerja dan masa yang terhad. Keputusan untuk menggunakan teknologi baharu dalam kalangan pengusaha luar bandar dipengaruhi oleh pasangan dan ahli keluarga. Hal ini kerana dari segi persekitaran sosial, didapati hubungan pengusaha dengan ahli keluarga adalah sangat rapat. Ahli keluarga mempengaruhi dan terlibat sama dalam pembuatan keputusan berkenaan dengan penggunaan teknologi baharu. Terdapat pengusaha wanita yang mendapatkan pandangan dan keizinan suami sebelum membuat keputusan untuk membeli dan menggunakan mesin pemprosesan makanan. Keakraban sesama ahli keluarga dan budaya Melayu berkait rapat dengan pembuatan keputusan terhadap penggunaan mesin pemprosesan makanan dalam kalangan pengusaha luar bandar. Cadangan dan implikasi

Dapatan kajian ini diharapkan dapat memberi input kepada pengkaji, pengawai kerajaan yang bertugas di jabatan keusahawanan dan pihak tertentu tentang corak pembuatan keputusan berhubung dengan penggunaan mesin pemprosesan makanan dalam kalangan pengusaha luar bandar. Namun, jumlah responden yang sebanyak 100 orang tidak menggambarkan secara keseluruhan penggunaan teknologi dalam kalangan pengusaha luar bandar. Oleh itu, dicadangkan agar kajian akan datang dapat menggunakan saiz sampel yang besar dan lokasi yang berbeza agar dapat memberikan maklumat yang lebih tepat berhubung dengan corak pembuatan keputusan terhadap penggunaan mesin pemprosesan makanan dalam kalangan pengusaha luar bandar ini. Kajian ini juga hanya mengkaji usahawan luar bandar berbangsa Melayu. Selain itu, kajian ini hanya memfokuskan terhadap perusahaan makanan sahaja. Dicadangkan kajian akan datang turut melibatkan pelbagai kaum. Kemungkinan corak pembuatan keputusan dalam penggunaan mesin pemprosesan makanan dalam kalangan kaum lain adalah berbeza.


Kesimpulannya, hasil kajian ini boleh digunakan sebagai sumber rujukan dan input kepada pihak tertentu dalam membentuk polisi dan program bagi menggalakkan pengusaha luar bandar menggunakan teknologi terkini untuk perusahaan mereka. Dengan penggunaan teknologi, ia dapat meningkatkan jumlah pengeluaran produk sesebuah perusahaan dan pada masa yang sama dapat meningkatkan keuntungan sesebuah perusahaan. Hasil kajian ini juga boleh digunakan oleh pihak institusi kewangan dalam membangunkan perkhidmatan pinjaman yang lebih mudah dan menggalakkan lagi pengusaha luar bandar mendapatkan pinjaman untuk mengembangkan perusahaan mereka. Rujukan

Askiah, J. (2002). Pembuatan keputusan di kalangan usahawan wanita yang terlibat dalam perusahaan mikro. Thesis Master Sains Universiti Putra Malaysia, Serdang. Aldrich, H. (1989). Networking among women entrepreneurs. Dalam Women Owned Businesses. sunt. Hagan, O., Rivchun, C., dan Exton, D. New York: Praeger. Allen, S. & Truman, C. (1993). Women in Business: Perspectives on Women Entrepreneurs. London: Routledge Press. Di Domenico, M. (2008). ‘I’m not just a housewife’: Gendered roles and identities in the home-based hospitality enterprise. Gender, Work and Organization. 15 (4), 313-332. Downing, J. (1990). Gender and the growth dynamics of microenterprises. GEMINI Working Paper, 8, Washington D.C. Pietrobelli, C. (1998). The multiple linkages between technological change, growth and the economy. a review of a research programme. Labour. 12 (2), 171-187. Singh, S.P., Reynolds, R.G., & Muhammad, S. (2001). A gender-based performance analysis of micro and small enterprises in Java, Indonesia. Journal of Small Business Management. 39 (2), 174-182. Tinker, I. (1987). The human economy of micro-entrepreneurs. Paper presented at the International Seminar on Women in Micro and Small-Scale Enterprise Development, Ottawa, Canada.


AKTA PERLINDUNGAN PENGGUNA 1999: ANALISIS DAN PERMASALAHAN

PERUNTUKAN-PERUNTUKAN TERPILIH

Azimon bt. Abdul Aziz Maisarah bt. Ahmad Nordin b. Muhamad

Fakulti Ekonomi dan Pengurusan Universiti Kebangsaan Malaysia

Pengenalan

Isu-isu yang melibatkan pengguna telah berubah secara dinamik selari dengan perkembangan sosioekonomi moden. Bidang kepenggunaan juga terus berevolusi dan tidak lagi tertumpu kepada isu-isu generik mengenai transaksi barangan dan perkhidmatan sahaja. Perkembangan ini menuntut perhatian dan usaha sama secara kolektif pelbagai pihak demi menjaga kepentingan pengguna.

(Sumber: Petikan ucapan Datuk Ismail Sabri, Menteri Perdagangan Dalam Negeri, Koperasi dan Kepenggunaan pada Konvensyen Pengguna, 2010).

Perkembangan sosioekonomi moden masa kini menyaksikan isu dan permasalahan yang berkisarkan perlindungan pengguna semakin mendapat perhatian pelbagai pihak. Tidak dinafikan bahawa kita semua ialah pengguna, tidak kira dari ruang lingkup manapun kita berada. Peniaga, penggubal undang-undang, pelaksana undang-undang, anggota kerajaan mahupun pembeli rata-ratanya merupakan pengguna secara langsung. Justeru, atas kesedaran ini tanpa mengira siapa pun kita, hak dan kepentingan pengguna perlu dijaga dan diperjuangkan. Secara umum, permasalahan ketara yang membelenggu pengguna yang berlaku di setiap pelosok dunia disebabkan oleh kerakusan pihak peniaga dalam berurusan dengan masyarakat pengguna. Dalam senario kepenggunaan di Malaysia, walaupun pengguna Malaysia pada masa ini bukan lagi di bawah label yang sama dengan pengguna Malaysia 10 tahun dahulu yang lebih dilihat sebagai mangsa dan boneka dalam permainan perdagangan peniaga, pengguna kini semakin matang dan sudah memperlihatkan belangnya dan secara tidak langsung memberi petanda yang sihat terhadap pembangunan sosial negara. Walau bagaimanapun, kematangan pengguna masih tetap memerlukan sokongan perundangan


sebagai perisai yang bertindak sebagai pelindung daripada kekuasaan dan dominasi peniaga.

Pada abad ke-21 ini, tidak dinafikan bahawa kepesatan dan perkembangan ekonomi negara yang menerima tempias globalisasi telah memberi impak yang besar terhadap perkembangan dan peningkatan kesedaran pengguna di Malaysia. Namun, kealpaan dan kejahilan pengguna sentiasa menjadi topik yang bagaikan tiada noktah. Pengguna selalunya tidak mengetahui hak-hak mereka dan tidak tahu bagaimana cara menguatkuasakan hak mereka. Mantan Menteri Perdagangan Dalam Negeri dan Hal Ehwal Pengguna, Datuk Megat Junid dalam ucapannya semasa membentangkan Rang Undang-Undang Akta Perlindungan Pengguna 1999 mengakui bahawa:

Perlindungan pengguna merupakan perkara yang penting bagi semua rakyat di negara ini kerana tidak kira apa jua taraf seseorang dalam masyarakat, sama ada berpangkat tinggi atau rendah, kaya atau miskin, semuanya adalah pengguna. Pengguna mempunyai hak-hak yang harus dilindungi dan sebahagian hak-hak itu boleh dilindungi melalui peruntukan-peruntukan undang-undang tertentu.

Tidak dinafikan bahawa asas bagi semua bentuk perlindungan ialah kesedaran. Oleh itu, dalam konteks perlindungan pengguna, pengguna perlu melindungi diri mereka sebagai kesan daripada kesedaran yang timbul, iaitu berhubung peri pentingnya perlindungan kendiri yang dipikul oleh mereka. Selaku bekas Presiden Gabungan Persatuan-Persatuan Pengguna Malaysia (FOMCA), N. Marimuthu (2004) pernah menyatakan pendapat beliau bahawa:

Kita jangan lupa bahawa perlindungan pengguna yang terbaik adalah perlindungan diri sendiri. Setiap anggota masyarakat harus menjadi pengguna yang berhemah. Kita harus menjadi pengguna yang bijak dalam membuat pilihan. Kita tidak boleh menjadi pengguna yang boleh diperbodoh-bodohkan.

Walaupun tidak perlu dipersoalkan bahawa perlindungan pengguna bermakna perlindungan kendiri, namun pada abad ke-21 ini, realiti ini telah berubah. Perlindungan kendiri oleh pihak pengguna tidak lagi berupaya bertindak sebagai perisai perlindungan pengguna di pasaran. Kuasa pasaran kini ternyata menjadi milik mutlak dan dominasi peniaga yang sama sekali menghakis kuasa dan keagungan pengguna. Menurut Ziegel (1973), ketidakseimbangan telah menular dalam pasaran yang sudah tentu memberi kesan terhadap perjuangan perlindungan pengguna. Dalam memberikan penekanan terhadap perlindungan pengguna berhubung permasalahan yang


dibangkitkan oleh Zeigel di atas, komitmen padu daripada beberapa pihak berwajib perlulah dikenal pasti dan diterokai.

Akta Perlindungan Pengguna 1999: Susur galur sepintas lalu

Dalam memajukan dan memakmurkan sesebuah masyarakat, penggubalan dan penguatkuasaan undang-undang oleh sesebuah negara merupakan langkah yang mampu menyumbang terhadap perubahan dan pembangunan yang diingini. Masyarakat moden pada masa ini sentiasa berkehendakkan perubahan. Anwarul Yaqin (1996) berpendapat, “Masyarakat moden berubah dengan begitu pantas. Mereka tidak lagi hanya menurut rutin yang telah diwujud dan ditetapkan oleh sejarah sebaliknya mempunyai matlamat untuk dicapai.” Friedman (1969) turut mengaku bahawa masyarakat moden ialah change-oriented, sering berubah dan mahukan perubahan. Bagi sesuatu isu yang ditimbulkan, khususnya isu yang memberi kesan dan impak besar terhadap kehidupan masyarakat, penggubalan sesuatu peraturan dan perundangan mengenainya merupakan keperluan untuk memastikan perubahan yang berlaku berada dalam kawalan dan pertumbuhan yang sihat.

Aspek undang-undang merupakan aspek yang amat penting dalam memberi perlindungan terhadap hak-hak asas pengguna. Di samping unsur pendidikan pengguna, perlindungan pengguna yang berkesan adalah yang berasaskan undang-undang yang menyeluruh dan penguatkuasaan yang berkesan dan adil. Hal ini penting bagi memastikan setiap perundangan pengguna mampu merealisasikan konsep “nilai untuk wang”, “nilai untuk manusia” dan “nilai untuk alam sekitar”, dan ini seterusnya membuktikan kebenaran falsafah “pengguna ialah raja”. Menggunakan perundangan atau peraturan sesebuah negara sebagai mekanisme dalam melindungi pengguna sebenarnya bukanlah perkara yang baharu. Pada awal tamadun manusia, beberapa kerajaan telah menggubal undang-undang, peraturan dan kod bagi melindungi pengguna daripada peniaga yang menipu dan menindas mereka.

Dalam konteks perundangan di Malaysia, undang-undang berkaitan dengan perlindungan pengguna di Malaysia telah pun wujud seawal zaman penjajahan British lagi. Dengan kewujudan Seksyen 3 dan Seksyen 5 Akta Undang-Undang Sivil 1956, sejarah menunjukkan bahawa perundangan negara masih dibelenggu oleh perundangan di England menurut acuan-acuan tertentu. Akta Kontrak 1950 dan Akta Jualan Barang-Barang 1957 (AJB 1957) adalah antara perundangan yang mempunyai ciri-ciri perlindungan pengguna walaupun hanya secara dasarnya sahaja. AJB 1957 merupakan perundangan yang diguna pakai untuk semua pengguna dan bukan pengguna yang terlibat dengan jualan barang-barang dan ia hanya memperuntukkan


perlindungan yang amat minimum untuk pengguna-pembeli. Akta Pelindungan Pengguna 1999 (APP 1999) merupakan satu-satunya akta khusus untuk perlindungan pengguna di Malaysia dan dikuatkuasakan pada 15 November 1999. Selain itu, kehadiran dan kewujudan Dasar Pengguna Negara 2002 diperlihatkan sebagai menyokong aliran positif perlindungan pengguna di Malaysia meskipun kelahirannya terlewat daripada apa yang sepatutnya. Walaupun APP 1999 digubal lebih awal daripada Dasar Pengguna Negara 2002, namun ia bukanlah bermaksud tiada perkaitan langsung antara kedua-duanya. Sebenarnya, Dasar Pengguna Negara mampu bertindak sebagai panduan utama yang perlu dititikberatkan dalam setiap perbincangan ke arah penggubalan sebarang perundangan berhubung dengan perlindungan pengguna yang akan datang dengan mengambil kira kelemahan dan kelompangan yang terdapat dalam APP 1999.

Penggubalan APP 1999 sebagai satu-satunya akta khusus terhadap perlindungan pengguna di Malaysia merupakan detik bersejarah yang dinanti-nantikan oleh semua pihak. Ia merupakan akta untuk mengadakan peruntukan bagi perlindungan pengguna, penubuhan Majlis Penasihat Pengguna Negara dan Tribunal Tuntutan Pengguna serta bagi perkara-perkara yang berkaitan dengannya. Akta ini terpakai untuk pembekalan barangan dan perkhidmatan pengguna dalam sesuatu perniagaan yang dijalankan. Jika dilihat secara keseluruhannya, akta ini direalisasikan berdasarkan aspirasi banyak pihak yang telah sekian lama menginginkan perundangan yang komprehensif dan mampu menjadi sandaran pengguna. Sebelum wujudnya akta ini, peruntukan undang-undang berhubung dengan perlindungan pengguna tidak terkandung dalam mana-mana akta yang khusus, sebaliknya ia didapati berselerak dalam pelbagai akta yang dikuatkuasakan oleh pelbagai kementerian. Keadaan ini telah menyebabkan pengguna-pengguna di Malaysia tidak memperoleh perlindungan yang komprehensif pada masa tersebut. Justeru, penggubalan APP 1999 adalah untuk memenuhi lompang yang ada dengan memperuntukkan aspek-aspek perlindungan pengguna yang tidak terdapat dalam perundangan yang sedia ada.

Perlindungan pengguna: Peruntukan-peruntukan terpilih

APP 1999 mengandungi 14 bahagian daripada 150 seksyen kesemuanya. Dalam usaha melindungi pengguna, peruntukan akta ini merangkumi aspek perlakuan yang mengelirukan dan memperdaya, representasi palsu dan amalan tak saksama, keselamatan barang dan perkhidmatan, hak terhadap pembekal berkenaan dengan gerenti dalam pembekalan barang, hak terhadap pengilang berkenaan dengan gerenti dalam pembekalan barang, hak terhadap pembekal berkenaan dengan gerenti dalam pembekalan perkhidmatan, liabiliti ketat (strict liability) keluaran/produk cacat, penubuhan Majlis


Penasihat Pengguna Negara dan mekanisma pertikaian alternatif pengguna dalam bentuk penubuhan Tribunal Tuntutan Pengguna Malaysia. Walau bagaimanapun, penulisan ini hanya memfokuskan terhadap perlindungan pengguna sebagaimana yang telah diperuntukkan dalam Bahagian I (Permulaan), Bahagian II (Perlakuan mengelirukan dan memperdaya, representasi palsu dan amalan tak saksama), Bahagian III (Keselamatan barang dan perkhidmatan), Bahagian IV (Kesalahan, pembelaan dan remedi yang berhubungan dengan Bahagian II dan III), Bahagian V (Gerenti berkenaan dengan pembekalan barang), Bahagian VI (Hak terhadap pembekal berkenaan dengan gerenti dalam pembekalan barang) dan Bahagian VII (Hak terhadap pengilang berkenaan dengan gerenti dalam pembekalan barang).

Secara umumnya, analisis terhadap peruntukan-peruntukan akta ini memperlihatkan bahawa ia bermatlamatkan perlindungan pengguna kerana kebanyakan peruntukannya menekankan liabliti-liabiliti pengilang dan pembekal atas urusan-urusan yang melibatkan pengguna, yang secara tidak langsung mendatangkan kesedaran pengguna terhadap hak mereka dan langkah yang boleh mereka ambil jika hak tersebut dicabuli. Bahagian II akta ini menekankan peruntukan-peruntukan berhubung perlakuan yang mengelirukan dan memperdaya, representasi palsu dan amalan tak saksama yang memerlukan perhatian oleh pihak pengilang/pembekal dan juga pengguna. Undang-undang telah memainkan peranannya dalam memantau kegiatan-kegiatan perdagangan yang memberi kesan negatif terhadap pengguna. Kegiatan-kegiatan yang ditonjolkan dalam akta ini ialah perlakuan yang mengelirukan (Seksyen 9), representasi palsu dan mengelirukan (Seksyen 10), representasi palsu dan perlakuan lain yang mengelirukan berhubung dengan tanah (Seksyen 11), gambaran yang mengelirukan tentang harga (Seksyen 12), pengiklanan umpanan (Seksyen 13), pemberian, hadiah, tawaran percuma dan sebagainya (Seksyen 14), dakwaan bahawa barang adalah terhad (Seksyen 15) dan menuntut atau menyetujui terima bayaran tanpa niat untuk membekalkannya (Seksyen 16).

Tidak dinafikan bahawa setiap hari pengguna terdedah dengan aktiviti tidak beretika peniaga, seperti melakukan perlakuan yang mengelirukan pengguna sama ada yang berhubung dengan barang atau perkhidmatan. APP 1999 menegaskan perkara ini di bawah Seksyen 9, iaitu:

Tidak seorang pun boleh melibatkan diri dalam perlakuan yang- (a) berhubung dengan barang, adalah mengelirukan atau

memperdayakan, atau mungkin mengelirukan dan memperdayakan orang ramai mengenai sifat, proses pengilangan, ciri-ciri, kesesuaian bagi sesuatu maksud, atau kuantiti barang itu; atau


(b) berhubung dengan perkhidmatan, adalah mengelirukan atau memperdayakan, atau mungkin mengelirukan atau memperdayakan, orang ramai mengenai sifat, ciri-ciri, kesesuaian bagi sesuatu maksud, atau kuantiti, perkhidmatan itu.

Seksyen 10 pula menyenaraikan representasi palsu dan mengelirukan dalam transaksi pengguna. Terdapat 12 representasi palsu dan mengelirukan yang diperuntukkan dalam akta ini, iaitu:-

(a) barang dari jenis, standard, kualiti, gred, kuantiti, komposisi, gaya atau model tertentu;

(b) barang itu mempunyai sejarah tertentu atau kegunaan terdahulu yang tertentu;

(c) perkhidmatan itu adalah dari jenis, standard, kualiti dan kuantiti tertentu;

(d) perkhidmatan itu dibekalkan oleh mana-mana orang tertentu atau yang mempunyai daya ketukangan, kelayakan atau kemahiran tertentu;

(e) orang tertentu telah bersetuju memperoleh barang atau perkhidmatan itu;

(f) barang itu baharu atau dibaikpulihkan; (g) barang itu telah dikilangkan, dikeluarkan, diproses atau dibaik

pulih pada sesuatu masa tertentu; (h) barang atau perkhidmatan itu mempunyai tajaan, kelulusan,

pengendorsan, ciri-ciri pencapaian, aksesori, kegunaan atau faedah;

(i) orang itu mempunyai apa-apa tajaan, kelulusan, pengendorsan atau gabungan;

(j) berhubung dengan keperluan apa-apa barang atau perkhidmatan; (k) berhubung dengan kewujudan, pengecualian atau kesan apa-apa

syarat, gerenti, hak atau remedi; atau (l) berhubung dengan tempat asal barang.

Selain perlakuan dan representasi yang mengelirukan dan memperdaya pengguna yang tertera dalam Seksyen 9 dan Seksyen 10 di atas, Seksyen 11 pula menerangkan tentang representasi palsu dan perlakuan lain yang mengelirukan berhubung dengan penjualan dan pemberian tanah kepada pengguna. Seksyen 12 pula memperuntukkan gambaran yang mengelirukan pengguna berhubung dengan harga, iaitu menjadi kesalahan bagi peniaga yang memberikan gambaran mengelirukan tentang harga. Menurut seksyen ini:


Seseorang adalah melakukan suatu kesalahan – (a) jika dia memberi seseorang pengguna gambaran yang

mengelirukan mengenai harga yang padanya apa-apa barang atau perkhidmatan boleh didapati; atau

(b) jika sesuatu gambaran yang diberikan olehnya kepada seseorang pengguna mengenai harga yang padanya apa-apa barang atau perkhidmatan boleh didapati menjadi mengelirukan dan dia tidak mengambil langkah yang munasabah untuk menghalang pengguna itu daripada bergantung pada gambaran itu.

Antara gambaran mengelirukan mengenai harga dan cara menentukan harga yang dikenal pasti oleh Seksyen 12(3) termasuklah:

(a) harga atau cara itu bukanlah pada hakikatnya harga atau cara yang sebenarnya;

(b) harga atau cara tidak bergantung kepada gambaran yang diberikan;

(c) harga dan cara meliputi caj tambahan yang dikenakan; (d) jangkaan bahawa harga dan cara akan diubah mengikut amaun dan

tempoh tertentu; dan (e) fakta atau keadaan yang pengguna boleh menilai kesahan fakta

atau hal keadaan yang sebenarnya.

Selain itu, pengguna juga kerap didedahkan dengan pelbagai bentuk pengiklanan umpanan dan pemberian hadiah dan tawaran percuma sebagai usaha peniaga untuk memancing pengguna membeli barangan mereka walaupun pada hakikatnya mereka tiada niat ke arah itu. APP 1999 memberi perlindungan terhadap pengguna melalui Seksyen 13 dan Seksyen 14 yang memperuntukkan:

Seksyen 13. (1) Tiada seorang pun boleh mengiklankan untuk membekalkan barang atau perkhidmatan pada harga yang dinyatakan yang orang itu-

(a) tidak berniat untuk menawarkan untuk dibekalkan; atau (b) tidak mempunyai alasan yang munasabah untuk mempercayai dapat

dibekalkan, pada harga itu bagi suatu tempoh yang, dan dalam kualiti yang, munasabah dengan mengambil kira jenis pasaran yang dalamnya orang itu menjalankan perniagaan dan jenis iklan itu.

Seksyen 14. (1) Tiada seorang pun boleh menawarkan apa-apa pemberian, hadiah atau benda percuma lain-

(a) dengan niat untuk tidak mengadakannya; atau


(b) dengan niat untuk tidak mengadakannya sebagaimana yang ditawarkan.

Selain itu, menjadi salah satu rungutan oleh pengguna bahawa peniaga sering mendakwa sesuatu barangan itu adalah terhad jualannya dan dibekalkan untuk pengguna selagi stoknya masih ada. APP 1999 dengan jelas menjadikan dakwaan ini sebagai satu kesalahan, iaitu menurut Seksyen 15:

(1) Tiada seorang pun boleh, dalam membekalkan atau menawarkan untuk membekalkan barang untuk dijual kepada pengguna, memerihalkan barang itu sebagai terhad melainkan jika edisi, pencetakan, penempaan, pengukiran atau pengeluarannya adalah terhad kepada-

(a) suatu kuantiti maksimum yang telah ditentukan terlebih dahulu; atau

(b) kuantiti sebenar yang dipesan atau dilanggan dalam suatu tempoh masa yang dinyatakan atau semunasabahnya singkat.

Bagi tujuan ini, APP 1999 meletakkan syarat bagi peniaga yang mendakwa bahawa sesuatu barang adalah terhad, iaitu peniaga memastikan menyatakan dengan jelas kuantiti maksimum barang tersebut serta tempoh masa atau tarikh barang itu ditawarkan untuk jualan. Seksyen 15(3) menghendaki pernyataan ini diletakkan berhampiran dengan dakwaan yang dibuat dan dalam cara yang mudah supaya dapat dilihat oleh pengguna.

Antara bentuk lain kerakusan peniaga dalam memperdaya pengguna ialah menuntut atau bersetuju menerima bayaran daripada pengguna tanpa niat untuk membekalkan barang tersebut kepada pengguna. Situasi ini begitu sinonim dalam transaksi harian pengguna sehingga memaksa undang-undang yang berhubung dengannya campur tangan. Hasilnya, Seksyen 16 APP 1999 menetapkan:

Tiada seorang pun boleh menuntut atau menyetujui terima, apa-apa bayaran atau balasan lain bagi barang atau perkhidmatan, jika pada masa tuntutan atau penyetujuterimaan itu orang itu-

(a) tidak berniat untuk membekalkan barang atau perkhidmatan itu; (b) berniat untuk membekalkan barang atau perkhidmatan yang

berbeza secara matan daripada barang atau perkhidmatan yang berkenaan dengannya bayaran atau balasan lain itu dituntut atau diterima; atau

(c) tidak mempunyai alasan yang munasabah untuk mempercayai bahawa dia dapat membekalkan barang atau perkhidmatan itu dalam apa-apa tempoh yang dinyatakan, atau jika tiada tempoh dinyatakan, dalam masa yang munasabah.


Sekiranya peniaga disabitkan dengan mana-mana kesalahan dalam Bahagian II akta seperti di atas, maka menurut Seksyen 25 Bahagian IV akta ini, jika orang itu merupakan satu pertubuhan perbadanan, maka dia boleh didenda tidak melebihi dua ratus lima puluh ribu ringgit dan bagi kesalahan kali kedua dan berikutnya, boleh didenda tidak melebihi lima ratus ribu ringgit. Selanjutnya, jika orang itu bukan pertubuhan perbadanan, maka dia boleh didenda tidak melebihi satu ratus ribu ringgit atau dipenjarakan selama tempoh tidak melebihi tiga tahun atau kedua-duanya sekali, dan bagi kesalahan kali kedua atau yang berikutnya, boleh didenda tidak melebihi dua ratus lima puluh ribu ringgit atau dipenjarakan selama tempoh tidak melebihi enam tahun atau kedua-duanya sekali.

Bahagian III akta pula adalah yang berhubung dengan keselamatan barang dan perkhidmatan yang diberikan terhadap pengguna. Seksyen 19(1) memperuntukkan bahawa menjadi kuasa Menteri untuk menetapkan apa-apa peraturan dan standard keselamatan yang berlainan berkenaan dengan apa-apa barang atau kelas barang dan apa-apa perkhidmatan atau kelas perkhidmatan. Standard keselamatan barang yang dimaksudkan oleh akta ini ialah perkara-perkara yang berikut:

(a) prestasi, komposisi, kandungan, pembuatan, pemprosesan, reka bentuk, pembinaan, kemasan atau pembungkusan barang;

(b) pengujian barang semasa atau selepas pembuatan atau pemprosesan; dan

(c) bentuk dan kandungan tanda, amaran atau arahan untuk disertakan dengan barang itu.

Seksyen 19(4) seterusnya memperuntukkan bahawa jika tiada standard keselamatan yang ditetapkan, maka pembekal barang dan perkhidmatan hendaklah menerima pakai dan mematuhi standard keselamatan yang munasabah yang dijangkakan oleh pengguna yang munasabah. Standard keselamatan yang telah ditetapkan ini hendaklah dipatuhi, iaitu menurut Seksyen 20:

Tiada seorang pun boleh membekalkan, atau menawarkan atau mengiklankan untuk membekalkan, apa-apa barang atau perkhidmatan yang tidak mematuhi standard keselamatan yang ditentukan di bawah Seksyen 19.

Dalam meluaskan konteks perlindungan pengguna berhubung dengan keselamatan barang, Seksyen 23(1) memberi kuasa kepada Menteri untuk mengisytiharkan apa-apa barang atau kelas barang sebagai barang larangan jika ia menyebabkan atau mungkin menyebabkan kecederaan terhadap mana-mana pengguna atau harta pengguna. Perisytiharan ini hendaklah dibuat dalam akhbar. Jika larangan telah dikeluarkan oleh Menteri, maka berikut


merupakan tindakan-tindakan yang boleh dikenakan terhadap pembekal, sama ada secara sebahagian atau keseluruhan:

Seksyen 23(2)... (a) memanggil balik barang larangan itu; (b) berhenti membekalkan, atau menawarkan untuk membekalkan

barang larangan itu; (c) berhenti mengiklankan barang larangan itu; (d) mendedahkan kepada orang ramai apa-apa maklumat yang

berhubung dengan:- (i) ciri-ciri barang larangan yang menjadikannya tidak

selamat; (ii) hal keadaan yang dalamnya penggunaan barang larangan

itu tidak selamat; (iii) apa-apa perkara lain yang berhubungan dengan barang

larangan itu atau penggunaan barang larangan itu sebagaimana yang dinyatakan;

(e) membaiki dan menggantikan barang larangan itu; (f) membayar balik harga yang telah dibayar kepada mana-mana

orang yang kepadanya barangan itu telah dibekalkan atau nilai balasan yang diberikan bagi barang larangan itu atau apa-apa amaun yang kurang sebagaimana yang munasabah dengan mengambil kira penggunaan barang larangan itu oleh orang itu.

Perintah ini selanjutnya melarang mana-mana orang membekalkan atau menawarkan atau mengiklankan untuk membekalkan apa-apa barang larangan jika perintah larangan telah diberikan. Justeru, secara keseluruhannya, meskipun peruntukan keselamatan barang diperlihatkan sebagai satu bentuk perlindungan yang diharapkan oleh pengguna, namun harapan pengguna tidak dipenuhi oleh akta ini apabila Seksyen 19(6) dengan jelas memperuntukkan seperti yang berikut:

Bahagian ini tidaklah terpakai bagi barang jagaan kesihatan dan makanan.

Seksyen ini dengan jelas menyatakan bahawa sekiranya barang jagaan kesihatan dan makanan menimbulkan isu keselamatan terhadap pengguna, barang ini tidak termasuk sebagai barang larangan yang boleh diperintahkan untuk dijual atau diiklankan kepada pengguna. Hal ini berlaku disebabkan APP 1999 dengan jelas mengecualikan perkhidmatan atau kemudahan jagaan kesihatan yang diadakan oleh profesional jagaan kesihatan. APP 1999 tidak memperuntukkan tentang status barang-barang seperti ubat-ubatan dan vaksin yang dibekalkan oleh profesional jagaan kesihatan semasa memberi perkhidmatan atau kemudahan jagaan kesihatan kepada pengguna.


Bahagian IV akta pula merupakan bahagian berhubung kesalahan, pembelaan dan remedi yang berhubungan dengan Bahagian II dan Bahagian III. Bahagian ini memperuntukkan bahawa sekiranya peniaga disabitkan dengan mana-mana kesalahan dalam Bahagian II akta seperti di atas, maka menurut Seksyen 25, jika orang itu merupakan satu pertubuhan perbadanan, maka dia boleh didenda tidak melebihi dua ratus lima puluh ribu ringgit dan bagi kesalahan kali kedua dan berikutnya, boleh didenda tidak melebihi lima ratus ribu ringgit. Selanjutnya, jika orang itu bukan suatu pertubuhan perbadanan, maka dia boleh didenda tidak melebihi satu ratus ribu ringgit atau dipenjarakan selama tempoh tidak melebihi tiga tahun atau kedua-duanya sekali, dan bagi kesalahan kali kedua atau yang berikutnya, boleh didenda tidak melebihi dua ratus lima puluh ribu ringgit atau dipenjarakan selama tempoh tidak melebihi enam tahun atau kedua-duanya sekali.

Bahagian V akta ini pula menetapkan gerenti-gerenti tersirat barangan yang secara amalannya terpakai dalam kontrak-kontrak seragam pengguna di pasaran, iaitu gerenti tersirat mengenai hak milik (Seksyen 31), gerenti tersirat mengenai kualiti boleh terima (Seksyen 32), gerenti tersirat mengenai kesesuaian bagi maksud tertentu (Seksyen 33), gerenti tersirat bahawa barang mematuhi perihal (Seksyen 34), gerenti tersirat bahawa barang mematuhi sampel (Seksyen 35), gerenti tersirat mengenai harga (Seksyen 36), gerenti tersirat mengenai pembaikan dan barang ganti (Seksyen 37) dan gerenti nyata pengilang (Seksyen 38). Perlindungan pengguna daripada aspek remedi yang boleh dituntut atas pelanggaran gerenti-gerenti tersirat terkandung dalam Bahagian VI akta ini. Hak terhadap pembekal berkenaan dengan gerenti dalam pembekalan barang memperihalkan peruntukan-peruntukan yang boleh disandarkan oleh pengguna dalam situasi apabila barang yang dibekalkan gagal mematuhi gerenti-gerenti tersirat menurut akta. Jika barang yang dibekalkan tidak mematuhi gerenti tersirat, pengguna diberikan hak tebus rugi terhadap pembekal. Berikut ialah remedi yang boleh digunakan oleh pengguna:

(a) jika kegagalan itu merupakan kegagalan yang dapat dibetulkan, pengguna boleh menghendaki pembekal membetulkan kegagalan itu dalam masa yang munasabah;

(b) jika kegagalan itu ialah kegagalan yang tidak dapat dibetulkan atau bersifat substansial, maka pengguna boleh menolak barang itu atau mendapatkan ganti rugi daripada pembekal sebagai pampasan bagi apa-apa penurunan nilai barang itu ke bawah harga yang telah dibayar atau kena dibayar oleh pengguna bagi barang itu.

Selain itu, pengguna juga boleh mendapatkan ganti rugi daripada pembekal bagi apa-apa kerugian atau kerosakan yang ditanggung oleh pengguna (Seksyen 41(2)). Jika pembekal gagal atau enggan membetulkannya dalam


masa yang munasabah, pengguna boleh, sama ada membetulkannya dan seterusnya mendapatkan semula kos munasabah yang ditanggungnya daripada pembekal ataupun menolak barang itu (Seksyen 41). Tindakan pembekal untuk membetulkan kegagalan sesuatu barang untuk mematuhi sesuatu gerenti termasuklah membaiki barang, memulihkan apa-apa kecacatan hak milik, menggantikan barang dengan barang yang serupa dengannya, memberikan bayaran balik apa-apa wang yang telah dibayar. Menurut Seksyen 42(1) APP 1999, bayaran balik yang dimaksudkan oleh seksyen ini ialah bayaran balik secara tunai wang yang telah dibayar atau nilai apa-apa balasan lain yang telah diberikan. (Seksyen 42(3)).

Bahagian VII akta ini seterusnya memperuntukkan hak-hak pengguna ketika berurusan dengan pengilang berhubung dengan gerenti dalam pembekalan barang. Pengguna dilindungi oleh Seksyen 50 akta dengan diberikan hak tebus rugi jika pengilang mengingkari terma-terma pembekalan barang, seperti barang tidak memenuhi gerenti tersirat berkaitan dengan kualiti boleh terima, kegagalan memenuhi perihal barang dan barang tidak memenuhi gerenti tersirat berkaitan dengan pembaikan dan barang ganti di bawah Seksyen 37. Hak tebus rugi ini juga terpakai jika, dalam tempoh gerenti, ia gagal mematuhi apa-apa gerenti nyata yang diberikan oleh pengilang yang mengikat pengilang itu di bawah Seksyen 38. Liabiliti ke atas pengilang juga boleh dikenakan oleh pengguna atas kolateral kontrak, iaitu berdasarkan kad waranti yang diberikan kepada pengguna. Dalam konteks ini, perbuatan memasuki kontrak merupakan balasan oleh pengguna manakala jaminan yang diberikan dalam kad waranti ialah balasan oleh pengilang. Namun begitu, hak pengguna terhadap tebus rugi pengguna tidak terpakai bagi barang yang gagal mematuhi gerenti tersirat kualiti boleh terima di bawah Seksyen 32 dan barang yang mematuhi gerenti tersirat berhubung dengan persamaan dengan perihal di bawah Seksyen 34 jika kegagalan itu disebabkan oleh:

(a) sesuatu perbuatan, keingkaran atau peninggalan, atau apa-apa representasi yang dibuat oleh, seseorang selain pengilang; atau

(b) sesuatu sebab di luar kawalan manusia, yang berlaku selepas barang itu tidak lagi di bawah kawalan pengilang.


Permasalahan pemakaian Akta Perlindungan Pengguna 1999

Penggubalan APP 1999 adalah sebagai usaha kerajaan mengorak langkah ke arah memfokuskan perlindungan pengguna, namun perjuangan perundangan ini masih belum boleh dikatakan berjaya sepenuhnya memandangkan lompang yang ketara dalam persoalan-persoalan penting berkaitan dengan pengguna gagal disediakan dalamnya. Dalam memastikan kejayaan dan keberkesanan sesuatu perundangan, bahagian “takrifan” dalam sesuatu akta merupakan bahagian terpenting yang perlu disampaikan sebaik-baiknya. Takrifan yang tidak tepat dan mengelirukan boleh memberi kesan terhadap penguatkuasaan dan pematuhan terhadap peruntukan-peruntukannya.

Dalam mentakrifkan terma “pengguna”, APP 1999 telah mengehadkan takrifan “pengguna” berdasarkan jenis barang dan kapasiti pengguna. Seksyen 3(1) APP 1999 mentakrifkan “pengguna” sebagai:

(a) memperoleh atau menggunakan barang atau perkhidmatan daripada jenis yang pada lazimnya diperoleh bagi maksud kegunaan atau penggunaan diri, rumah tangga atau isi rumah; dan

(b) tidak memperoleh atau menggunakan barang atau perkhidmatan itu terutamanya bagi maksud- (i) membekalkannya semula secara perdagangan; (ii) menggunakannya dalam perjalanan suatu proses pengilangan;

atau (iii) dalam hal barang, membaiki atau mengolah, secara perdagangan,

barang lain atau lekapan pada tanah.

Bagi membolehkan pengguna mendapat perlindungan di bawah APP 1999, pengguna hendaklah memperoleh atau menggunakan barang atau perkhidmatan daripada jenis yang pada lazimnya diperoleh bagi maksud kegunaan atau penggunaan diri, rumah tangga atau isi rumah. Hal ini dinyatakan dalam Seksyen 3(1)(a) APP 1999. Selain itu, pengguna tidak boleh memperoleh atau menggunakan barang atau perkhidmatan bagi maksud membekalkannya semula secara perdagangan, menggunakan sebagai satu proses pengilangan atau dalam hal barang, membaiki atau mengolah secara perdagangan, barang lain atau lekapan pada tanah seperti yang diperuntukkan dalam Seksyen 3(1)(b) Akta Pelindungan Pengguna 1999.

Pembatasan takrifan yang diberikan oleh APP 1999 ini ternyata mencetus kekeliruan yang akhirnya boleh memberi kesan terhadap perjuangan perlindungan pengguna di negara kita disebabkan takrifannya tidak


mengiktiraf “pengguna” jika sesuatu barang dan perkhidmatan yang diperoleh adalah untuk kegunaan lazim perniagaan, seperti peralatan telekomunikasi seperti mesin faksimili dan mesin pencetak yang juga mampu berfungsi sebagai alat fotokopi. Kepesatan perdagangan dunia yang turut mengundang kepesatan dan peningkatan taraf kehidupan masyarakat turut mengheret Malaysia menikmati kesan positifnya. Hal ini terbukti apabila peralatan moden dan alat komunikasi dan telekomunikasi yang canggih di pasaran lebih dilihat sebagai satu keperluan oleh pengguna pada masa ini. Dalam konteks ini juga, APP 1999 dilihat sebagai tidak bergerak selari dengan kehendak dan aspirasi kerajaan ke arah peningkatan taraf hidup rakyat yang lebih moden, khususnya dalam skop era teknologi maklumat dan komunikasi yang berkehendakkan satu rumah satu komputer. Justeru, berdasarkan pemahaman yang ditonjolkan, sama ada oleh orang perseorangan mahupun peruntukan perundangan, istilah “pengguna” yang paling tepat yang boleh diterima secara universal ialah pengguna merupakan individu perseorangan yang terlibat dengan pembelian barangan atau perkhidmatan untuk kegunaannya sendiri. Hal ini bermaksud jika barangan dan perkhidmatan yang dibeli dan dilanggan itu adalah untuk tujuan perniagaan, maka individu ini tidak menepati ciri sebagai seorang “pengguna”. Walau bagaimanapun, jika barangan atau perkhidmatan yang dibeli adalah untuk kegunaan lazim perniagaan tetapi ia telah dibeli oleh pengguna untuk kegunaan persendirian pengguna, maka seharusnya ia menepati ciri seorang “pengguna” menurut perundangan.

Selain takrifan “pengguna” yang seharusnya diselesaikan dengan memastikan ia mencakupi satu tafsiran yang sempurna dan everlasting, khususnya dalam dunia global, aktiviti yang dijalankan oleh pengguna turut dilihat sebagai konsep perlindungan pengguna yang memerlukan “penjelasan”. Tidak wujud sebarang definisi “kontrak pengguna” dalam mana-mana peruntukan APP 1999. Dalam erti kata sebenar, setiap barangan atau perkhidmatan yang dihasratkan untuk dibeli oleh pengguna secara langsung akan menjerumuskan pengguna ke dalam suatu ikatan kontrak dengan peniaga yang lebih dikenali sebagai “kontrak pengguna.” Memandangkan “kontrak pengguna” tidak terkecuali daripada acuan sebenar suatu ikatan “kontrak”, persoalan berhubung dengan suatu perjanjian yang terdiri daripada elemen-elemen yang menyumbang terhadap pembentukannya seperti tawaran, penerimaan, balasan, niat, keupayaan, kesahan dan kerelaan tidak dapat dicerakin dengan sewenang-wenangnya. Kewujudan elemen-elemen ini seterusnya mewujudkan suatu persetujuan yang kemudiannya pula merungkaikan kewajipan dan obligasi setiap pihak di sebalik persetujuan yang telah dicapai. Setiap kontrak yang terbentuk mempunyai obligasi-obligasi yang perlu diterjemahkan kepada pelaksanaannya oleh kedua-dua pihak yang berkontrak. Kontrak akan kekal suci dan murni mesejnya jika obligasinya dilaksanakan dengan sempurna oleh kedua-dua pihak. Takrifan kontrak yang


meluas tidak meletakkan sempadan bagi apa jua perjanjian yang dimasuki selagi ciri-ciri yang mewujudkannya terdapat pada perjanjian tersebut. Justeru, dari segi takrifan “kontrak pengguna”, ia memberi maksud dan pengertian yang lebih luas. Elliot dan Quinn (2001) telah mentakrifkan kontrak pengguna sebagai jenis-jenis kontrak yang dimasuki oleh individu biasa seperti mana kebanyakan kita memasuki kontrak untuk membeli atau menyewa barangan atau membayar perkhidmatan yang telah diberikan seperti membaiki rumah, salun rambut dan sebagainya.

Di samping itu, meskipun tidak dinafikan bahawa APP 1999 bermatlamatkan perlindungan pengguna, penggubalannya lebih dilihat sebagai memenuhi kelompangan yang ada dalam akta-akta sebelumnya berhubung dengan aspek-aspek tertentu yang tidak dirangkumi oleh akta-akta tersebut. Dengan menggunakan pendekatan sivil dan administratif, akta ini diharapkan menjadi satu-satunya akta khusus bagi perlindungan pengguna dalam memastikan perlindungan yang menyeluruh dapat diberi kepada pengguna di Malaysia. Namun pada hakikatnya, analisis terhadap peruntukan APP 1999 memaparkan bahawa ia gagal dalam menerapkan isu-isu global terkini yang seharusnya menjadi landasan utama dalam penggubalannya. Hal ini ekoran isu-isu global terkini dalam urusan pengguna tidak diambil kira dalam penggubalannya. Situasi ini sudah tentu tidak memberi jaminan sepenuhnya terhadap pemerkasaan hak-hak pengguna dan perlindungan pengguna dari kaca mata perundangan itu sendiri. Seksyen 2(2) telah mengehadkan pemakaian akta ini sebagai tidak merangkumi beberapa transaksi yang melibatkan pengguna. Transaksi yang dimaksudkan termasuk sekuriti, kontrak niaga hadapan, kontrak yang terdahulu daripada penguatkuasaan Akta ini, kontrak berhubung tanah dan kepentingannya, perkhidmatan oleh ahli profesional yang dikawal oleh undang-undang bertulis serta perkhidmatan dan kemudahan jagaan kesihatan. Justeru, pemerhatian yang dibuat terhadap amalan transaksi harian perdagangan pengguna menyaksikan bahawa meskipun peruntukan-peruntukan tersebut seharusnya dihormati dan dijadikan asas amalan pembekal barangan, namun realitinya, tidak semua peruntukan tersebut digunakan sepenuhnya.

Akta juga turut melindungi pengguna daripada kegagalan pengilang mematuhi obligasi yang ditetapkan. Seksyen 38 akta ini menetapkan bahawa sesuatu gerenti nyata yang diberikan oleh pengilang barang kepada pengguna akan mengikat pengilang. Hal ini termasuklah gerenti nyata yang diberikan melalui sesuatu dokumen. Gerenti nyata yang dimaksudkan di sini ialah satu aku janji, penegasan atau representasi berkenaan dengan kualiti, prestasi atau ciri-ciri barang itu, pemberian perkhidmatan yang diperlukan, pembekalan barang ganti yang diperlukan, kebolehdapatan barang yang serupa atau pemulangan wang atau balasan lain sekiranya barang itu tidak memenuhi aku janji yang diberikan.


Dalam transaksi harian pengguna, menjadi kelaziman bagi sesuatu barangan pengguna yang dibeli disertai dengan kad waranti yang terma-termanya telah diseragamkan bagi kemudahan pihak pengilang. Kad waranti ini boleh dikategorikan sebagai satu kontrak berbentuk seragam antara pengilang dan pengguna kerana terma-terma yang terkandung pada dokumen ini mengikat pengguna dan bertepatan dengan peruntukan Seksyen 38 APP 1999. Namun, tidak dinafikan bahawa penyediaan terma-terma seragam pada kad waranti ini bertitik-tolak daripada kehendak pengilang untuk meletakkan apa jua terma yang berpihak kepada mereka. Jika dilihat amalan penggunaan kad waranti ini, kebanyakan kad waranti pengilang mengandungi fasal-fasal pengecualian yang mengehadkan atau mengecualikan liabiliti pengilang daripada terma-terma yang sepatutnya mereka gunakan yang bersesuaian dengan kehendak akta. Hal ini jelas memperlihatkan bahawa peruntukan APP 1999 seumpama ini boleh dinegatifkan pemakaiannya oleh pengilang meskipun APP 1999, di bawah Seksyen 6 dengan jelas tidak membenarkan terma-terma pengecualian ini.

Kesimpulan

Secara keseluruhannya, APP 1999 cuba merealisasikan matlamat perlindungan pengguna tetapi ia diselubungi oleh masalah lain dalam peruntukannya yang mencacatkan penguatkuasaannya, seperti permasalahan berhubung takrifan dan kepincangan-kepincangan yang terkandung dalam bahagian-bahagian akta yang telah dibincangkan. Hal ini memperlihatkan bahawa pada hakikatnya penggubalan akta ini yang berkonsepkan perlindungan pengguna secara realitinya bertentangan dengan matlamat asal, iaitu melindungi pengguna apabila terdapat persoalan-persoalan yang cukup penting yang menindas pengguna tidak ditimbulkan langsung. Sebagai sebuah negara membangun, pengguna di Malaysia tidak harus dipinggirkan dalam soal perlindungan hak-hak mereka di sisi perundangan. Undang-undang yang sepatutnya bergerak seiring dengan pembangunan negara perlu digubal dengan mengambil kira apa jua perkembangan semasa dunia global. Justeru, APP 1999 boleh dianggap sebagai satu perundangan yang masih terkebelakang disebabkan kelompangannya dalam memaparkan isu-isu penting transaksi harian pengguna. Atas dasar pengguna adalah “lemah” maka penguatkuasaan undang-undang sahaja yang diharapkan sebagai benteng yang memberi kekuatan untuk perlindungan kendiri di pihak pengguna. Diharapkan pindaan APP 1999 yang diumumkan baru-baru ini mampu menangani permasalahan pengguna ke tahap yang maksimum.


Rujukan

Akta Pelindungan Pengguna 1999 (Akta 599).

Akta Jualan Barangan 1957 (Akta 382).

Anwarul, Y. (1996). Law and Society in Malaysia. Kuala Lumpur: ILBS

Aun, W.M. (2001). Consumer Protection Act 1999 Supply of Goods and Services. Petaling Jaya: Pearson Education Malaysia Sdn Bhd.

Elliot.C. & Quinn,F. (2001). Contract Law. United Kingdom: Pearson Education Ltd.

Friedman, L.M. (1969). Legal culture and social development. Law and Soc. Rev, 4.

Harries, J. (1983). Consumers: Know Your Rights. Oyez Longman.

Ziegel. (1973). The future Canadian consumerism. Can Bar Rev 191, 52.


TAHAP PENGETAHUAN DAN SIKAP PENGGUNA TERHADAP TRANSAKSI SEWA

BELI DI PULAU PINANG

Zuroni Md Jusoh Nur Rasyifah Mohd Radzi


Pengenalan

Setiap manusia inginkan kehidupan yang sempurna dengan memenuhi keperluan dan kehendak yang diingini. Bagi memenuhi kehendak yang tidak terhad, pengguna akan berusaha mendapatkan sesuatu barangan melalui aktiviti sewa beli walaupun nilainya tinggi. Sewa beli ialah aktiviti menyewa barangan dengan opsyen untuk membeli barangan tersebut. Pembayaran dibuat secara ansuran. Pengguna ialah penyewa dan syarikat yang memberi pinjaman ialah pemunya. Hak milik akan hanya berpindah kepada penyewa setelah semua bayaran ansuran dijelaskan.

Menurut Mohd Hamdan (1992), tidak semua pengguna mampu memiliki harta persendirian dengan membelinya secara tunai. Hal ini secara tidak langsung telah mendorong pengguna untuk membelinya secara sewa beli. Membeli secara sewa beli membolehkan pengguna memiliki barang yang mereka idamkan tetapi tidak mampu dimiliki secara tunai pada masa itu.

Walau bagaimanapun, terdapat beberapa isu penting yang perlu dikaji dengan melihat aspek pengguna, contohnya perkara-perkara penting yang terdapat dalam perjanjian sewa beli. Terdapat sesetengah pengguna tidak mengetahui tentang syarat dan waranti yang terdapat dalam perjanjian sewa beli ini. Dalam pada itu, kebanyakan pengguna tidak mengetahui bahawa perkhidmatan ini telah menimbulkan pelbagai masalah kepada pengguna hasil daripada tingkah laku peniaga atau penjual yang cuba mengambil kesempatan untuk mengeksploitasi pengguna melalui perkhidmatan yang telah ditawarkan (Mohd Said, 1994).

Laporan aduan penipuan perjanjian sewa beli menunjukkan sebanyak 261 kes telah dilaporkan pada tahun 2008. Aduan yang dikemukakan oleh pemunya tertumpu pada isu berbangkit ekoran tindakan penyewa melenyapkan barang


yang tertakluk oleh perjanjian sewa beli, iaitu sama ada memindahkannya ke satu alamat lain tanpa memberi notis kepada pemunya, menjual atau memusnahkannya dengan tujuan untuk menipu pemunya. Selain itu, aduan yang dikemukakan oleh penyewa pula adalah seperti yang berikut:

(a) Penyewa dikehendaki menandatangani perjanjian dan borang-borang yang tidak lengkap.

(b) Pemunya gagal mengemukakan salinan perjanjian dalam tempoh yang ditetapkan.

(c) Perjanjian tidak dalam bentuk yang ditetapkan oleh akta atau butir-butir yang terkandung dalamnya tidak lengkap atau berbeza dengan apa yang dipersetujui sebelumnya.

(d) Pemunya enggan memberi maklumat-maklumat yang diminta. (e) Penyewa tidak berpuas hati dengan perkiraan statutory rebate yang

diberikan oleh pemunya. (f) Pemunya mengambil semula milik barang yang tertakluk dengan

perjanjian tanpa mematuhi prosedur.

Rajah 1 : Statistik Laporan Aduan Mengikut Negeri bagi Kategori Penipuan Perjanjian Sewa Beli bagi Tempoh 1 Januari 2008 hingga 31

Disember 2008


Rajah 1 menunjukkan statistik laporan aduan mengikut negeri bagi kategori penipuan perjanjian sewa beli bagi tempoh 1 Januari 2008 hingga 31 Disember 2008. Statistik ini menunjukkan bahawa terdapat tiga negeri yang mempunyai kes yang tertinggi dalam penipuan perjanjian sewa beli iaitu Selangor (61 kes), Johor (48 kes) dan Kuala Lumpur (46 kes). Statistik ini juga menunjukkan bahawa hanya di dua negeri sahaja yang tidak berlakunya penipuan dalam perjanjian sewa beli, iaitu di Wilayah Persekutuan Labuan dan Putrajaya. Bagi negeri-negeri lain, terdapat kes penipuan dalam sewa beli dilaporkan tetapi jumlahnya adalah kurang daripada 40 kes. Negeri-negeri tersebut ialah Kelantan (2 kes), Pahang (9 kes), Perak (16 kes), Terengganu (7 kes), Sabah (12 kes), Perlis (4 kes), Sarawak (6 kes), Pulau Pinang (16 kes), Negeri Sembilan (11 kes), Melaka (6 kes) dan Kedah (17 kes).

Objektif kajian

Objektif umum bagi kajian ini adalah untuk menentukan tahap pengetahuan dan sikap pengguna terhadap transaksi sewa beli.

Kajian lepas

Pengetahuan

Pengetahuan ialah kapasiti individu dan merupakan produk maklumat, pengalaman, kemahiran dan sikap. Maklumat yang bernilai rendah ialah maklumat yang belum diproses oleh manusia menjadi pengetahuan. Pengetahuan ialah transformasi daripada maklumat kepada keupayaan untuk tindakan yang efektif (Beijerse, 1999).

Pengetahuan dikategorikan kepada dua jenis, iaitu pengetahuan deklaratif (umum) dan pengetahuan prosedur. Pengetahuan deklaratif menggambarkan maklumat penting yang pengguna temui dalam pasaran. Ia terbahagi kepada dua iaitu pengetahuan yang merujuk kepada kognitif pengguna dalam memberikan gambaran berhubung dengan peristiwa tertentu yang terlibat dalam kehidupan mereka dan pengetahuan semantik (ilmu) yang merujuk kepada pengetahuan umum tentang dunia. Pengetahuan prosedur pula merujuk kepada kognitif pengguna yang memberikan gambaran kepada mereka untuk melakukan sesuatu. Kedua-dua pengetahuan deklaratif dan pengetahuan prosedur adalah berkaitan dengan hampir kesemua situasi tingkah laku pengguna yang terlibat dalam kehidupan seharian (Peter & Olson., 1990).

Nilai pengetahuan akan meningkat setelah digunakan oleh manusia, terutamanya apabila pengetahuan tersebut telah menjadi suatu piawai atau


rujukan (Wang, 2000). Pengetahuan menjadi lebih nyata apabila pengguna yang berpengalaman menggunakannya secara praktikal. Pengguna yang mempunyai pengetahuan berhubung dengan transaksi sewa beli tidak mudah tertipu dengan penipuan yang terkandung dalam transaksi. Pengetahuan yang diperoleh bukanlah sekadar disimpan sahaja tetapi dikongsi supaya pengetahuan tersebut dapat diaplikasikan oleh pengguna yang lain apabila menghadapi situasi yang sama.

Sikap

Sikap ialah sesuatu yang dirasai, iaitu ia merupakan kesimpulan daripada apa yang dikatakan atau dilakukan oleh manusia dan yang boleh disertakan dengan perasaan (East, 1990). Sikap meliputi tiga komponen yang utama iaitu afektif, perilaku dan kognitif. Komponen afektif merangkumi emosi positif dan negatif manusia terhadap sesuatu, iaitu bagaimana perasaan seseorang terhadapnya. Komponen perilaku pula terdiri daripada kecenderungan atau bertujuan untuk bertindak terhadap tingkah laku tertentu yang berkait dengan sikap manusia. Komponen kognitif merujuk pula kepada kepercayaan dan pemikiran yang dipegang oleh manusia terhadap sesuatu objek. Ketiga-tiga komponen dalam sikap ini saling berhubungan dan seterusnya berfungsi dalam pembentukan dan pemantapan sikap manusia.

Sikap terhadap pembelian secara kredit (kemudahan membayar kemudian daripada penerimaan barang telah dikenal pasti oleh Wasberg, Hira dan Fanslow, 1992) memberi kesan terhadap tingkah laku meminjam, iaitu pengguna yang mempunyai sikap positif terhadap kredit percaya bahawa pembelian secara kredit wajar dilakukan dan mereka akan bertindak untuk menggunakan kredit dalam setiap pembelian mereka berbanding dengan mereka yang bersikap negatif terhadap kredit.

Sikap adalah sesuatu yang berbentuk dalaman dan sukar untuk difahami. Ia terletak dalam sanubari manusia dan tidak semua sikap dapat dizahirkan secara terang dalam realiti kehidupan. Itulah sikap yang sering membuat manusia tertanya-tanya dan tercari-cari. Melalui sikap, manusia boleh mempelajari pelbagai ilmu baharu untuk mempertingkatkan jati diri. Itulah sikap sebenar yang perlu ada dalam diri manusia. Sikap pengguna juga boleh membuatkan berlakunya penipuan dalam transaksi sewa beli. Malah, sikap pengguna juga yang akan menentukan sama ada berlakunya pembelian barangan secara sewa beli.

Sikap merupakan pembelajaran yang mudah terpengaruh dengan tindakan dalam gaya yang konsisten ke arah objek yang berdasarkan perasaan dan pendapat yang terhasil daripada penilaian pengetahuan terhadap objek. Pembentukan sikap pula merupakan satu proses apabila individu membentuk


perasaan atau pendapat terhadap orang lain, barangan, idea, aktiviti dan objek lain di persekitaran mereka (Wells & Prensky, 1996).

Sikap seseorang boleh menghasilkan tiga faktor iaitu pembelajaran pengetahuan, penilaian dan keadaan. Pembelajaran pengetahuan merujuk kepada pengalaman sendiri objek selain maklumat yang diperoleh daripada sumber-sumber lain. Faktor yang kedua iaitu penilaian merujuk kepada objek berdasarkan pengetahuan individu sendiri. Keadaan yang mudah terpengaruh pula merupakan tindakan berdasarkan penilaian yang dibuat (Well & Prensky, 1996).

Selain itu, terdapat tiga komponen dalam sikap iaitu kognitif, afektif dan konatif. Kognitif ialah pengetahuan atau kepercayaan seseorang terhadap objek. Afektif pula merupakan terma teknikal bagi perasaan positif atau negatif tentang sesuatu. Komponen yang ketiga ialah konatif, iaitu ia menggambarkan kecenderungan ke arah objek iaitu keinginan untuk membeli barangan (Wilkie, 1994).

Menurut Mohd Hamdan (1992), sikap berhutang dalam kalangan pengguna mendedahkan mereka untuk ditindas oleh peniaga dan pengeluar yang tidak bertanggungjawab dan yang hanya mementingkan keuntungan semata-mata dalam memerangi persaingan yang begitu sengit.

Metodologi kajian

Kajian ini telah dijalankan di Rumah Pangsa Desa Wawasan, Seberang Perai, Pulau Pinang. Sebanyak 100 orang responden telah dipilih secara persampelan rawak mudah. Data ini dikumpul dengan menggunakan borang soal selidik. Soalan dalam borang soal selidik terdiri daripada tiga bahagian iaitu Bahagian A tentang maklumat latar belakang responden (umur, jantina, bangsa, bilangan isi rumah, tahap pendidikan, pekerjaan dan pendapatan serta pemilikan barangan). Bahagian B pula berkait dengan soalan tentang sejauh mana tahap pengetahuan pengguna dalam transaksi sewa beli. Skala yang digunakan adalah “Ya” atau “Tidak”. Bahagian C berkait dengan bagaimanakah sikap pengguna dalam transaksi sewa beli. Skala yang digunakan ialah skala Likert (5 skala) iaitu dari ”Sangat Tidak Setuju” hingga ”Sangat Setuju”. Seterusnya, hasil kajian dianalisis secara diskriptif melalui program Statistical Package For Social Sciences (SPSS).


Hasil kajian

Latar belakang responden

Jadual 1: Taburan Latar Belakang Sosiodemografi Responden

Latar Belakang Bilangan (N=100) Peratus (%)Umur 19-25 tahun 11 11 26-32 tahun 32 32 33-39 tahun 17 17 40-46 tahun 23 23 47-53 tahun 13 13 54 tahun dan ke atas 4 4Jantina Lelaki 32 32 Perempuan 68 68Bangsa Melayu 53 53 Cina 30 30 India 17 17 Lain-lain 0 0Agama Islam 53 53 Buddha 20 20 Hindu 13 13 Kristian 14 14 Lain-lain 0 0Bilangan Penghuni Seorang 3 3 2 hingga 4 orang 53 53 5 hingga 10 orang 44 44 11 orang dan ke atas 0 0Tahap Pendidikan Sekolah rendah 5 5 Sekolah menengah 32 32 Kolej/Maktab/Politeknik 24 24 Universiti 39 39



Latar Belakang Bilangan (N=100) Peratus (%)Status Perkahwinan Bujang 30 30 Berkahwin 63 63 Duda atau Janda 7 7Sektor Pekerjaan Kerajaan 60 60 Swasta 29 29 Bekerja Sendiri 11 11 Lain-lain 0 0Pendapatan responden RM 1000 ke bawah 2 2 RM1001-RM3000 57 57 RM3001-RM5000 33 33 RM5001 ke atas 8 8Pemilikan barang sewa beli Ya 87 87 Tidak 13 13Jenis Barangan dimiliki Rumah 75 75 Kereta 84 84 Motosikal 76 76 Televisyen 100 100 Peti Sejuk 96 96 Perabot Rumah 100 100 Mesin Basuh 96 96 Komputer 80 80 Lain-lain 0 0

Jadual 1 menunjukkan taburan latar belakang sosiodemografi responden yang diperoleh daripada kajian di Rumah Pangsa Desa Wawasan, Seberang Perai, Pulau Pinang. Dari segi umur, sebahagian besar responden yang tinggal di Flat Desa Wawasan ini berumur antara 26 hingga 32 tahun (32%), 23% responden berumur antara 40 hingga 46 tahun, 17% ialah responden yang berumur antara 33 hingga 39 tahun, 13% bagi responden berumur antara 47 hingga 53 tahun, 11% ialah responden yang berumur antara 19 hingga 25


tahun dan hanya 4% bagi responden yang berumur antara 54 tahun dan ke atas. Kumpulan responden yang berumur antara 26 hingga 32 tahun adalah paling ramai manakala responden yang berumur 54 tahun ke atas adalah yang paling sedikit. Sementara itu, peratus responden perempuan adalah lebih tinggi berbanding dengan responden lelaki, iaitu masing-masing 68% dan 32%.

Berikutnya ialah hasil analisis bagi bangsa dan agama responden. Sebahagian besar responden adalah berbangsa Melayu (53%), diikuti oleh yang berbangsa Cina (30%) dan 17% adalah berbangsa India. Dari segi agama, responden terdiri daripada yang beragama Islam, Buddha, Hindu, Kristian dan lain-lain. Peratusan tertinggi adalah bagi responden yang beragama Islam kerana sebahagian besar responden di Rumah Pangsa Desa Wawasan berbangsa Melayu. Seterusnya, diikuti oleh responden beragama Buddha, iaitu 20%, 14% beragama Kristian dan beragama Hindu adalah 13%.

Seterusnya, bagi bilangan penghuni yang tinggal bersama-sama responden, didapati 53% responden tinggal bersama dua hingga empat orang penghuni. Sebanyak 43% responden tinggal bersama 5 hingga 10 orang penghuni manakala tiga peratus responden lagi tinggal seorang diri.

Di samping itu juga, terdapat soalan berhubung dengan tahap pendidikan responden yang terdiri daripada sekolah rendah, sekolah menengah, kolej atau maktab atau politeknik ataupun universiti. Responden di Rumah Pangsa Desa Wawasan paling ramai adalah berkelulusan universiti (39%), 32% responden mempunyai tahap pendidikan sehingga sekolah menengah, 24% mempunyai kelulusan kolej atau maktab atau politeknik dan 5% responden mempunyai tahap pendidikan sekolah rendah.

Status perkahwinan seseorang responden juga adalah salah satu soalan yang terdapat dalam borang soal selidik, iaitu responden disoal sama ada dia bujang, masih berkahwin, duda ataupun janda. Berdasarkan Jadual 1, peratusan yang tertinggi dicatatkan oleh responden yang telah berkahwin, iaitu sebanyak 63%. Seterusnya, 30% responden didapati masih bujang dan 7% lagi berstatus duda ataupun janda. Hal ini menunjukkan bahawa responden yang tinggal di Rumah Pangsa Desa Wawasan, majoritinya sudah berkeluarga dan berkemungkinan besar memiliki barangan sewa beli.

Maklumat sosiodemografi seterusnya adalah mengenai sektor pekerjaan responden. Hal ini dapat dilihat dalam Jadual 1, iaitu sama ada responden bekerja dengan kerajaan, swasta atau bekerja sendiri dan lain-lain. Hasil analisis yang diperoleh untuk sektor pekerjaan responden ialah sebanyak 60% bekerja dengan kerajaan sebagai guru, jururawat dan sebagainya.


Seterusnya, 29% responden didapati bekerja dengan syarikat swasta. Selain itu, 11% responden lagi bekerja sendiri.

Latar belakang sosiodemografi yang berikutnya adalah berkenaan dengan pendapatan bulanan responden. Pendapatan responden dikelaskan kepada empat bahagian iaitu RM1000 ke bawah, RM1001 hingga RM3000, RM3001 hingga RM5000 dan RM5001 ke atas. Responden di Rumah Pangsa Desa Wawasan majoritinya (57%) berpendapatan sekitar RM1001 hingga RM3000. Seterusnya, bagi responden yang berpendapatan RM3001 hingga RM5000 peratusnya ialah 33%. Selebihnya, 8% responden menjawab bagi pendapatan RM1000 ke bawah dan 2% lagi menjawab bagi pendapatan RM5001 dan ke atas.

Terdapat juga soalan berhubung dengan pemilikan barang sewa beli. Jadual 1 menunjukkan sama ada responden pernah atau tidak pernah melakukan pembelian barangan secara sewa beli. Hasil analisis menunjukkan bahawa sebahagian besar (87%) responden pernah membeli dan memiliki barangan secara sewa beli manakala 13% lagi tidak pernah membeli dan memiliki barangan secara sewa beli. Hal ini menunjukkan bahawa pembelian barangan secara ansuran amat diperlukan oleh responden kerana harga sesuatu barangan pada masa kini adalah tinggi.

Jenis barangan yang dimiliki responden ialah rumah, kereta, motosikal, televisyen, peti sejuk, perabot rumah, mesin basuh, komputer dan lain-lain. Sebahagian besar responden memiliki perabot dan televisyen, iaitu masing-masing menunjukkan peratusan tertinggi (100%). Seterusnya, sebanyak 96% responden memiliki mesin basuh dan peti sejuk manakala 4% tidak memiliki mesin basuh ataupun peti sejuk. Selain itu, 84% responden mempunyai kereta sendiri dan hanya 16% sahaja tidak mempunyai kereta sendiri. Pada masa sekarang, komputer juga menjadi satu keperluan. Hal ini dikukuhkan lagi apabila peratusan responden yang memiliki komputer juga tinggi, iaitu sebanyak 80% dan hanya 20% lagi tidak memiliki komputer.

Bagi motosikal pula, didapati sebanyak 76% responden mempunyai motosikal sendiri berbanding dengan hanya 24% responden yang tidak mempunyai motosikal sendiri. Bagi peratusan seterusnya, didapati 75% responden mempunyai rumah sendiri manakala 25% lagi tidak mempunyai rumah sendiri. Hal ini menunjukkan 25% responden telah menyewa rumah untuk didiami.


Tahap pengetahuan berhubung dengan transaksi sewa beli

Dalam bahagian ini, dijelaskan hasil kajian yang diperoleh berhubung dengan tahap pengetahuan pengguna dalam transaksi sewa beli. Sebanyak 15 pernyataan dikemukakan dalam bentuk pernyataan benar atau salah. Pilihan jawapan adalah dalam bentuk “ya” atau “tidak”. Jadual 2 menunjukkan taburan pengetahuan responden dalam transaksi sewa beli.

Jadual 2 : Taburan Pengetahuan Responden

Maklumat Ya (%) Tidak (%)

Pernyataan Positif 1. Sewa beli bermaksud membeli dan membayar

secara ansuran. 95 5

2. Tiga pihak dalam transaksi sewa beli ialah penyewa, penjual dan pemilik. 97 3

3. Membeli barang secara sewa beli bermaksud membayar harga barang dan faedah yang dikenakan secara tunai.

97 3

4. Penyewa boleh menyelesaikan pinjaman lebih awal jika mampu. 97 3

5. Akta Sewa Beli (ASB) diperkenalkan pada tahun 1967 dan dua kali pindaan iaitu tahun 1976 dan 1992.

95 5

6. Kegagalan untuk memasukkan mana-mana butiran akan menyebabkan perjanjian sewa-beli tidak sah.

96 4

7. Semua transaksi sewa beli dikawal oleh ASB1967. 99 1

8. ASB adalah di bawah bidang kuasa KPDNKK. 95 5

9. Bentuk-bentuk perlindungan pengguna ialah pendidikan pengguna, undang-undang dan penyelaras kepentingan pengguna.

94 6

10. ASB ialah undang-undang khusus untuk mentadbir urusniaga sewa beli di Malaysia. 98 2

11. Barangan yang dikawal di bawah ASB ialah semua barang pengguna dan kenderaan bermotor.

93 7

12. Pengguna boleh melaporkan kepada Bahagian Penguatkuasa KPDNKK jika berlaku penyelewengan oleh pemilik dalam transaksi sewa beli.

96 4



Maklumat Ya (%) Tidak (%) Pernyataan Negatif1. Perjanjian sewa-beli tetap sah walaupun salah

satu pihak tidak menandatanganinya. 4(4) 96

2. Rumah adalah antara barang dilindungi di bawah ASB. 71(71) 29

Pernyataan benar yang pertama pada borang soal selidik adalah berkenaan dengan definisi sewa beli, iaitu membeli dan membayar secara ansuran. Didapati majoriti responden atau 95% menjawab “ya” manakala 5% lagi menjawab “tidak” bagi pernyataan ini. Hal ini menunjukkan bahawa responden mengetahui maksud ataupun definisi sewa beli. Bagi pernyataan yang kedua, iaitu pihak yang telibat dalam transaksi sewa beli, 97% responden telah menjawab “ya” dan hanya 3% menjawab “tidak”.

Pernyataan yang seterusnya adalah berkenaan dengan pengguna yang membeli barang secara sewa beli sebenarnya membayar harga tunai barang dan faedah yang dikenakan ke atas jumlah pinjaman. Bagi pernyataan ini sebanyak 97% responden telah menjawab “ya”. Hal ini menunjukkan bahawa pengguna mengetahui barangan yang dibeli secara ansuran dikenakan caj tambahan, contohnya faedah ke atas sewa beli barangan tersebut. Begitu juga dengan pernyataan yang keenam, iaitu pengguna atau penyewa boleh menyelesaikan pinjaman dengan lebih awal jika dia mampu berbuat demikian. Sebahagian besar (97%) responden telah menjawab “ya” dan hanya 3% menjawab “tidak”. Bahagian ini juga meletakkan pernyataan tentang Akta Sewa Beli 1967, iaitu Akta Sewa Beli telah diperkenalkan pada tahun 1967 dan telah dipinda sebanyak dua kali iaitu pada tahun 1976 dan 1992 bagi memperuntukkan perlindungan kepada pengguna. Respon yang diperoleh daripada responden ialah 95% menjawab “ya” dan 5% menjawab “tidak”.

Selain itu, pernyataan yang dikemukakan dalam borang soal selidik adalah tentang kegagalan untuk memasukkan mana-mana butiran akan menyebabkan perjanjian sewa beli tidak sah di bawah Akta Sewa Beli 1967. Sebanyak 96% responden menjawab “ya” bagi pernyataan ini manakala hanya 4% lagi menjawab “tidak”. Seterusnya ialah pernyataan tentang semua transaksi sewa beli dikawal oleh Akta Sewa Beli 1967. Respon yang diperoleh ialah 99% menjawab “ya” dan hanya 1% menjawab “tidak”. Pernyataan lain yang dikemukakan ialah mengenai Akta Sewa Beli berada di bawah bidang kuasa Kementerian Perdagangan Dalam Negeri, Koperasi dan Kepenggunaan (KPDNKK). Hasil yang diperoleh ialah 95% menjawab “ya” manakala 5% lagi menjawab “tidak”.


Seterusnya ialah pernyataan tentang bentuk-bentuk perlindungan pengguna ialah pendidikan kepenggunaan, undang-undang dan penyelaras kepentingan pengguna. Majoriti (94%) responden telah menjawab “ya” manakala 6% lagi menjawab “tidak”. Bagi pernyataan Akta Sewa Beli 1967 ialah undang-undang khusus untuk mentadbir urus niaga sewa beli di Malaysia, 98% responden telah menjawab “ya” dan selebihnya 2% menjawab “tidak”. Pernyataan yang berikutnya ialah barangan yang terlindung di bawah Akta Sewa Beli 1967 merangkumi semua barangan pengguna dan kenderaan bermotor, iaitu kenderaan orang cacat, motosikal, motokar termasuk teksi dan kereta sewa, kenderaan barangan yang berat tanpa muatannya dengan melebihi 2540 kg dan juga bas. Sebahagian besar responden didapati mengetahui mengenai jenis barangan yang dilindungi di bawah Akta Sewa Beli 1967. Hal ini dikukuhkan lagi apabila sebahagian besar (93%) responden menjawab “ya” dan hanya 7% menjawab “tidak”. Pernyataan yang terakhir ialah pengguna boleh melaporkan ke Bahagian Penguatkuasa KPDNKK jika berlaku penyelewengan oleh pemilik dalam transaksi sewa beli. Majoriti responden atau 96% menjawab “ya” dan hanya 4% menjawab “tidak”.

Pernyataan salah yang terdapat pada borang soal selidik ialah “Perjanjian sewa-beli tetap sah walaupun salah satu pihak tidak menandatanganinya”. Respon “tidak” yang diperoleh bagi perkara tersebut adalah sebanyak 96%. Hal ini menunjukkan bahawa kebanyakan jawapan responden adalah selari dengan Akta Sewa Beli 1967, iaitu setiap pihak yang terlibat dalam sesesuatu urusan transaksi sewa beli perlu menandatangani perjanjian tersebut. Jika ada satu pihak tidak menandatanganinya, maka perjanjian adalah tidak sah dan tidak boleh diteruskan. Berikutnya ialah pernyataan tentang rumah adalah antara barang yang dilindungi oleh Akta Sewa Beli. Sebahagian besar (71%) responden menjawab “ya” manakala hanya 29% menjawab “tidak”. Jawapan ini bertentangan dengan Akta Sewa Beli 1967 yang menyatakan rumah bukanlah barangan pengguna yang dilindungi di bawah Akta Sewa Beli 1967. Rumah sebenarnya dilindungi di bawah Kementerian Perumahan dan Kerajaan Tempatan.

Kesimpulannya, pengetahuan responden tentang sewa beli adalah tinggi kerana kebanyakan responden mengetahui maklumat-maklumat yang perlu ada dalam transaksi sewa beli. Kandungan perjanjian sewa beli perlu dibaca dengan teliti terutamanya syarat-syarat yang berhuruf kecil supaya pengguna tidak tertipu dengan kandungan perjanjian sewa beli.


Jadual 3 : Skor Tahap Pengetahuan Responden dalam Transaksi Sewa Beli

Skor Tahap Pengetahuan Bil. Peratus

(%)Rendah (0-7) 0 0

Sederhana (8-11) 4 4Tinggi (12-15) 96 96

Jadual 3 menunjukkan skor bagi tahap pengetahuan pengguna dalam transaksi sewa beli. Berdasarkan Jadual 3, tiga tahap telah dibentuk iaitu tahap rendah, tahap sederhana dan tahap tinggi. Hasil kajian ini mendapati bahawa sebanyak 96 responden memiliki tahap pengetahuan yang tinggi berhubung dengan transaksi sewa beli manakala selebihnya iaitu 4% responden menunjukkan tahap pengetahuan yang sederhana. Hal ini menunjukkan bahawa majoriti responden mempunyai maklumat tentang transaksi sewa beli.

Sikap responden terhadap transaksi sewa beli

Dalam bahagian ini, 10 pernyataan diberikan berhubung sikap pengguna dalam transaksi sewa beli. Pernyataan ini mengemukakan jawapan dalam bentuk skala, iaitu sangat tidak setuju pada skala 1, tidak setuju pada skala 2, tidak pasti pada skala 3, setuju pada skala 4 dan sangat setuju pada skala 5. Jadual 4 menunjukkan taburan sikap responden dalam transaksi sewa-beli.

Jadual 4 : Taburan Sikap Responden dalam Transaksi Sewa Beli

Perkara STS (%) TS (%) TP (%) S (%) SS (%) Pernyataan Positif

1. Harga akan mempengaruhi sikap seseorang pengguna dalam aktiviti sewa beli barangan.

0 0 4 74 22

2. Kualiti sesuatu barangan sewa beli sangat penting bagi pengguna.

2 1 1 63 33

3. Jenama sangat dipentingkan olehpengguna dalam sewa beli sesuatu barangan.

0 4 13 61 22



Perkara STS (%) TS (%) TP (%) S (%) SS (%) 4. Maklumat daripada

sumber mediamassa/orangperseorangan/agen/wakil jualan/ sangatdiperlukan olehpengguna sebelumproses sewa beli.

2 2 3 63 30

5. Ciri-ciri sesuatu barangan yang menarik adalah penting dalam mempengaruhipengguna dalam sewabeli.

1 2 2 76 19

6. Pengguna membeli barangan secara sewa beli kerana dipengaruhi oleh rakan-rakan/media massa.

3 6 12 59 20

7. Pemilihan jenis sesuatu barangan sewa beli adalah disebabkan jenis pekerjaan.

3 6 14 63 14

Pernyataan Negatif1. Saya akan

menandatangani borang kosong semasa proses perjanjian sewa beli.

80 19 0 0 1

2. Saya tidak akan melaporkan ke Bahagian Penguatkuasa KPDNKK jika berlaku penipuan oleh pemilik terhadap barangan sewa beli.

56 37 1 4 2

3. Saya sanggup menjadi penjamin kepada sesiapa yang terlibat dalam urusan sewa beli.

23 56 16 4 1

Petunjuk: STS = Sangat Tidak Setuju S = Setuju TS = Tidak Setuju SS = Sangat Setuju TP = Tidak Pasti


Berdasarkan Jadual 4, pernyataan positif iaitu pernyataan berkaitan harga boleh mempengaruhi pengguna dalam sewa beli sesuatu barangan, didapati sebahagian besar (74%) responden telah menjawab setuju manakala 22% responden telah menjawab sangat setuju. Selebihnya pula menjawab tidak pasti. Hal ini berlaku kerana harga sesuatu barangan pada masa sekarang adalah sangat tinggi dan menyebabkan pengguna sukar untuk mendapatkannya secara tunai. Pengguna akan mendapatkan barangan yang berharga tinggi dengan melakukan pembelian barangan secara sewa beli, iaitu dengan membuat pembayaran secara ansuran. Pernyataan yang kedua adalah tentang kualiti sesuatu barangan sewa beli sangat penting bagi pengguna. Kebanyakan responden telah menjawab skala yang keempat iaitu setuju (63%), manakala 33% menjawab sangat setuju, 2% responden menjawab sangat tidak setuju dan 1% lagi menjawab tidak setuju dan tidak pasti. Selain itu, terdapat juga kenyataan tentang jenama untuk dijawab oleh responden. Jenama adalah sangat dipentingkan oleh pengguna dalam sewa beli sesuatu barang. Keputusan yang diperoleh ialah 61% menjawab setuju, 22% lagi menjawab sangat setuju, 13% menjawab tidak pasti dan 4% menjawab tidak setuju. Pernyataan berikutnya adalah tentang sumber maklumat iaitu media massa, orang perseorangan, agen atau wakil jualan sangat diperlukan oleh pengguna sebelum proses sewa beli. Bagi pernyataan ini, sebahagian besar (63%) responden telah menjawab setuju, 30% menjawab sangat setuju dan hanya 3% menjawab tidak pasti.

Berikutnya ialah pernyataan tentang ciri-ciri sesuatu barangan yang menarik adalah penting untuk mempengaruhi pengguna dalam sewa beli. Hasil yang diperoleh ialah 76% menjawab setuju dan sebanyak 19% menjawab sangat setuju. Bagi skala tidak pasti dan tidak setuju masing-masing ialah 2%. Hanya 1% responden menjawab sangat tidak setuju bagi pernyataan ini. Hal ini menunjukkan bahawa ciri-ciri sesuatu barangan amat dititiberatkan dalam sesuatu pembelian oleh pengguna. Pernyataan seterusnya diletakkan dalam kajian, iaitu pengguna membeli barangan secara sewa beli kerana dipengaruhi rakan-rakan atau media massa. Sebahagian responden atau 69% menjawab setuju, 20% menjawab sangat setuju, 12% menjawab tidak pasti, 6% menjawab tidak setuju dan 2% menjawab sangat tidak setuju.

Pernyataan yang seterusnya adalah tentang pemilihan jenis sesuatu barangan sewa beli adalah disebabkan jenis pekerjaan pengguna. Jawapan yang diberi responden ialah 63% setuju, diikuti sangat setuju dan tidak pasti yang masing-masing peratusannya adalah sebanyak 14%, 6% responden menjawab tidak setuju manakala 3% menjawab sangat tidak setuju. Pernyataan yang terakhir ialah “Saya sering mengikut perkembangan semasa berkaitan dengan Akta Sewa Beli 1967”. Hasil yang diperoleh ialah 67% menjawab tidak setuju, 14% responden menjawab setuju dan 12% responden menjawab sangat tidak setuju, 5% tidak pasti dan selebihnya iaitu 2% menjawab sangat


setuju. Hal ini berlaku kerana maklumat berkenaan dengan sewa beli kurang didedahkan kepada pengguna, iaitu pengguna mempunyai hak untuk mendapat maklumat dan pendidikan.

Pernyataan negatif yang terdapat pada borang soal selidik ialah “Saya akan menandatangani borang kosong semasa berlakunya proses perjanjian sewa beli tanpa membaca maklumat yang terdapat dalam borang tersebut terlebih dahulu”. Berdasarkan hasil yang diperoleh, didapati skala 1 adalah yang paling tinggi respon iaitu sangat tidak setuju (80%), diikuti dengan tidak setuju (19%) dan sangat setuju (1%). Hal ini menunjukkan bahawa pengguna lebih berhati-hati dalam menandatangani sesuatu perjanjian. Pernyataan yang seterusnya ialah “Saya tidak akan melaporkan ke Bahagian Penguatkuasa KPDNKK jika berlakunya penipuan oleh pemilik terhadap barangan sewa beli”. Sebahagian responden (56%) menjawab pada skala yang pertama iaitu sangat tidak setuju, diikuti skala 2 (tidak setuju) iaitu sebanyak 37%, 1% responden menjawab tidak pasti, 4% menjawab setuju dan 2% menjawab tidak setuju. Jawapan yang diberikan menunjukkan bahawa pengguna tidak akan berdiam diri sekiranya terdapat penipuan dalam transaksi sewa beli. Selain itu, terdapat pernyataan tentang penjamin iaitu “Saya sanggup menjadi penjamin kepada sesiapa yang terlibat dalam urusan sewa beli”. Sebahagian besar (56%) responden menjawab tidak setuju, 23% menjawab sangat tidak setuju, 16% menjawab tidak pasti, 4% menjawab setuju dan hanya 1% menjawab sangat tidak setuju. Hal ini menunjukkan bahawa pengguna di Malaysia kurang berminat untuk menjadi penjamin kerana berkemungkinan menanggung risiko untuk menampung kos yang tidak dapat dibayar oleh pembeli. Kesimpulannya, responden di Rumah Pangsa Desa Wawasan ini bersikap positif dalam memperoleh barangan secara sewa beli serta bersikap positif dalam memperoleh maklumat tentang sewa beli. Hal ini dikukuhkan lagi kerana skor bagi sikap positif adalah lebih tinggi berbanding dengan skor bagi sikap negatif.

Jadual 5 : Skor Sikap Responden dalam Transaksi Sewa Beli

Skor Sikap Bil. Peratus(%)

Negatif (10-33) 23 23Positif (34-56) 77 77

Jadual 5 menunjukkan julat skor bagi sikap pengguna dalam transaksi sewa beli. Merujuk Jadual berkenaan, bentuk skor ialah skor sikap negatif dan skor sikap positif. Hasil kajian mendapati bahawa sebanyak 23% responden bersikap negatif manakala 77% menunjukkan sikap positif dalam transaksi


sewa beli. Hal ini menunjukkan bahawa majoriti responden mempunyai sikap positif dalam transaksi sewa beli.

Kesimpulan

Kesimpulannya, responden dalam kajian ini mempunyai pengetahuan yang tinggi berkaitan dengan sewa beli. Hal ini menunjukkan bahawa sekiranya responden mempunyai pengetahuan yang tinggi dalam urus niaga sewa beli maka responden tidak mudah tertipu dengan penipuan dalam transaksi sewa beli yang dilakukan oleh pemilik ataupun pemunya.

Berhubung dengan sikap responden terhadap pembelian barangan secara sewa beli, hasil kajian menunjukkan kebanyakan responden menunjukkan bahawa responden mempunyai sikap yang positif terhadap pembelian barangan secara sewa beli.

Rujukan

Beijerse, R. (1999). Discrimination in hire purchase lending by retailers of consumer durable in Apartheid South Africa. Journal of Consumer Behavior.3, 14-20.

East, R. (1990). Changing Consumer Behavior. U.S: Kongston University.

Hire Purchase Act, 1967. Law of Malaysia Act 212.

Laporan aduan perjanjian sewa beli (2008). Jabatan Hal Ehwal Pengguna. Putrajaya: Malaysia.

Mohd Hamdan, A. (1992). Sewa beli-banyak berlaku penyelewengan. Dewan Masyarakat. 32(7), 49-51.

Peter, J.P. & Olson, J.C. (1990). Consumer Behaviour and Marketing Strategy. U.S: University of Wisconsin.

Wang, E. (2000). Protection of consumer rights in Malaysia. Current Law Journal. 4, 232-236.

Wasberg, C.A., Hira, T.K., & Fanslow, A.M. (1992). Credit card usage and consumer debt burden of households. Journal of Consumer Studies and Home Economics. 16, 19-32.


Wells, W.D. & Prensky, D. (1996). Consumer Behaviour. U.S: John Wiley and Sonc, Inc.

Wilkie, W.L. (1994). Consumer Behaviour. U.S: University Of Notre Dame.


SIKAP MASYARAKAT TERHADAP CETAK ROMPAK DI BAHAGIAN MUKAH SARAWAK


Ahmad Hariza Hashim Fakulti Ekologi Manusia Universiti Putra Malaysia

Pengenalan

Penggunaan cakera optik telah pun berkembang pesat sama ada dalam industri pendidikan, perniagaan, sektor awam mahupun untuk kegunaan di rumah. Malangnya, peningkatan jualan produk cakera optik telah mengakibatkan berlakunya gejala cetak rompak di pasaran (Zeti, 1998). Hal ini disokong oleh Vany dan Walls (2007) yang turut menyatakan bahawa masalah ini semakin berkembang di seluruh dunia. Di Malaysia, umum mengetahui bahawa kajian terhadap cetak rompak lebih banyak dilakukan di kawasan bandar dan hanya tertumpu di kawasan Lembah Klang dan bandar-bandar di Semenanjung Malaysia. Atas keprihatinan bahawa kurangnya kajian di Malaysia Timur ekoran kekangan demografi, kajian ini dijalankan untuk mengenal pasti sikap pengguna di Bahagian Mukah, Sarawak terhadap cetak rompak.

Barangan cetak rompak boleh mengelirukan para pengguna kerana ia mirip dengan produk asal, cuma mungkin terdapat sedikit perbezaan berbanding dengan produk tulen. Cetak rompak didefinisikan sebagai salinan yang hampir menyerupai barangan sebenar dan ia merangkumi pembungkusan, tanda perniagaan dan pelabelan barangan tersebut (Kay, 1990). Menurut Akta Hakcipta 1987, cetak rompak bermaksud aktiviti penyalinan, pengedaran dan penggunaan produk harta intelek secara haram tanpa izin pemegang hak cipta bagi harta intelek tersebut. Harta intelek yang dimaksudkan akta ini ialah sebarang produk dan hasil karya yang didaftarkan hak ciptanya, seperti buku, muzik, filem, siaran televisyen dan radio, perisian komputer dan reka bentuk industri. Cetak rompak perisian pula ditakrifkan sebagai penggunaan perisian secara haram ataupun pengedaran salinan-salinan perisian komputer tanpa kebenaran dari pihak yang mencipta atau mengeluarkan perisian tersebut (Bussiness Software Alliance (BSA), 2002).


Kajian literatur

Pencabulan harta intelek berleluasa di seluruh dunia, termasuk di Malaysia. Di Kuala Lumpur, empat lokasi utama dikenal pasti sebagai pusat pengedaran dan penjualan cakera video digital (DVD) cetak rompak yang paling aktif di negara ini, iaitu di Plaza Sungai Wang, Jalan Bukit Bintang, Plaza Low Yat, Jalan Imbi dan pusat-pusat tumpuan membeli-belah lain seperti Jalan Petaling dan Jalan Chow Kit (Utusan Malaysia Online, 2008).

Bukan hanya di Lembah Klang dan bandar raya-bandar raya besar di Semenanjung Malaysia seperti Johor Bahru, Melaka dan Pulau Pinang, di negeri-negeri lain juga berlakunya senario yang hampir serupa. Di kebanyakan negeri di Malaysia, pasar malam ialah tempat yang begitu sinonim dengan penjualan dan pembelian barangan cetak rompak. Kedai-kedai komputer dan pusat membeli-belah pula begitu sinonim sebagai tempat utama penjualan perisian cetak rompak. Di Lembah Klang, tempat yang agak terkenal dengan perisian cetak rompak ialah Plaza Low Yat, Plaza Sungei Wang, Mines Shopping Fair dan beberapa kawasan perniagaan komersial lain di ibu kota (Harian Metro Online, 2006). Di Sabah, antara kawasan yang menjadi tumpuan aktiviti jual beli produk cetak rompak ialah pusat membeli-belah di Karamunsing, Tang Dynasty Mall, Megalong, Wisma Merdeka dan di kompleks membeli-belah di Labuan (SabahKini.net, 2010)

Menurut Hussin dan Hock Eam (2004), di Kedah, VCD dan CD cetak rompak boleh diperoleh dengan mudah sama ada di pasar malam mahupun di kompleks beli-belah. VCD dan CD cetak rompak dipamerkan secara terbuka oleh penjual di tempat berkenaan. Tidak terkecuali juga di tempat yang agak jauh, seperti di pendalaman Sabah dan Sarawak yang kurang mendapat perhatian agensi-agensi pemantauan berkaitan.

Selain itu, pembangunan dalam teknologi seperti Internet, CD-ROMS dan cakera optik telah memacu perkembangan gejala cetak rompak (Jung-Ki, Chang dan Khang, 2006). Penggunaan perisian mikrokomputer juga semakin meningkat sama ada untuk kegunaan sendiri, perniagaan mahupun dalam bidang pendidikan. Malangnya, peningkatan jualan perisian ini turut membawa masalah perisian cetak rompak, dengan kadar cetak rompak perisian di Malaysia ialah 59% berbanding dengan negara jiran iaitu Singapura hanya pada kadar 37% sahaja (BSA, 2008).

Kegiatan cetak rompak ini bukan sahaja memberi kesan terhadap negara kita, tetapi juga hampir di seluruh dunia. Sebagai contoh, negara maju seperti Amerika Syarikat juga berhadapan dengan masalah cetak rompak. Produk industri perfileman unggul Amerika Syarikat iaitu “Hollywood” yang diedarkan di seluruh dunia turut terkena tempias cetak rompak dan telah


menyebabkan kerugian sebanyak US$360 juta (RM1.36 bilion) setahun terhadap industri tersebut di Amerika Syarikat pada tahun 2003 (Eric, 2007).

Perikatan Perisian Perniagaan (BSA) menganggarkan kadar cetak rompak di Malaysia adalah sebanyak 80% pada 1996 dan nilai pasaran perisian haram melebihi RM303.8 juta. Ia menjana sebanyak 5,548 peluang pekerjaan dalam industri perisian termasuk sokongan dengan pulangan sebanyak RM700 juta bagi kerajaan (BSA, 2002). Sejak 1 April 1999 sehingga awal Januari 2003, Kementerian Perdagangan Dalam Negeri dan Hal Ehwal Pengguna (KPDNHEP) yang kini dikenali sebagai Kementerian Perdagangan Dalam Negeri, Koperasi dan Kepenggunaan (KPDNKK) berjaya merampas dan menyita VCD cetak rompak yang bernilai RM160.6 juta (MASSA, 2003). Mengikut laporan yang dikeluarkan oleh Persatuan Industri Rakaman Malaysia (RIM), nilai dagangan jualan album artis tempatan jatuh merudum, iaitu dari RM80 juta pada tahun 1996 ke RM20 juta pada tahun 2000 (MASSA, 2003). Berdasarkan laporan pada tahun 2006, Akta Kawalan Harga 1946 (AKH) merekodkan 703 kes pengedaran DVD cetak rompak, Akta Perihal Dagangan 1972 (APD) 1,606 kes, Akta Hakcipta 1987 (AHC) 1,472 kes dan Akta Cakera Optik 2000 (ACO) sebanyak 11 kes (Utusan Malaysia Online, 2008). Terbaharu, jumlah tindakan kes bagi membanteras aktiviti cetak rompak yang dilakukan oleh pihak KPDNKK ialah 1145 kes bagi tempoh Januari hingga September 2010, iaitu hampir sekali ganda berbanding dengan hanya 679 kes bagi tempoh yang sama pada tahun 2009 (MStar Online, 2011).

Kerajaan Malaysia telah mengambil pelbagai langkah untuk membanteras kegiatan cetak rompak. Hal ini dapat dibuktikan melalui statistik operasi membanteras cetak rompak oleh KPDNHEP sejak tahun 2004-2007 seperti yang ditunjukkan dalam Jadual 1.

Jadual 1: Statistik Operasi Penguatkuasaan KPDNHEP bagi Tahun 2004-2007

Tahun Jumlah Premis Diperiksa

Jumlah Kes Nilai Rampasan(RMj)

2004 25,508 4,390 59,216,528.00 2005 38,069 3,812 100,370,598.00 2006 38,166 3,792 120,001,103.00 2007 70,863 2,720 54,907,108.49

Sumber: Harian Metro Online (2008)

Jung-Ki et al. (2006) menyatakan bahawa mekanisma yang berkesan bagi menangani gejala cetak rompak adalah melalui undang-undang yang melindungi harta intelektual. Kebanyakan negara sudah mengamalkan


undang-undang ini walaupun belum ada satu standard antarabangsa yang dipersetujui dalam memberi erti perlindungan terhadap harta intelek. Sebagai contoh, di Amerika Syarikat, terdapat beberapa undang-undang yang digubal untuk menangani isu cetak rompak, antaranya ialah No Internet Theft (NET) Act 1997, Digital Millenium Copyright Act 1998, Digital Theft Deterrence 1999 dan Copyright Damages Improvement Act (Moores, 2003). Di Malaysia pula, salah satu langkah yang diambil kerajaan untuk menangani masalah cetak rompak adalah dengan memperkenalkan label hologram tulen bagi cakera padat (CD), cakera padat video (VCD), cakera video digital (DVD), pita kaset dan pita video.

Bagi menyusun strategi perlindungan hak cipta ini, analisis berhubung dengan cetak rompak dari sudut permintaan sangat penting (McDonald dan Roberts, 1994). Saiz pasaran cetak rompak yang semakin memberangsangkan sebenarnya memberi motivasi atau perangsang kepada pembekal-pembekal cetak rompak (McDonald and Roberts, 1994). Hal ini kerana produk cetak rompak dijual pada harga yang lebih murah berbanding dengan produk tulen. Sebagai contoh, CD muzik cetak rompak hanya berharga RM10 berbanding dengan CD muzik tulen yang berharga RM40. Sudah tentu ramai pengguna akan merasakan bahawa ia berbaloi dan akibatnya permintaan terhadap bahan cetak rompak akan meningkat.

Kajian lepas juga mendapati bahawa faktor kewangan menjadi salah satu sebab terpenting yang menyebabkan wujudnya cetak rompak (Moores dan Dhillon, 2000). Walau bagaimanapun, faktor lain juga telah dikenal pasti iaitu faktor demografi, penilaian benefit-cost, situasi, mutu produk dan manfaat-manfaat lain terhadap pengguna (Moores dan Dhillon, 2000).Namun demikian, terdapat sebahagian penduduk menyokong gejala cetak rompak yang berkaitan dengan muzik dan mereka beranggapan ia adalah bermanfaat dan juga merupakan satu peluang perniagaan yang baharu (Jung- Ki et al. 2006). Di negara yang produk cakera optik adalah relatif tinggi harganya dan faktor harga menjadi penyebab kekangan produk terhadap majoriti pengguna, gejala cetak rompak adalah tinggi berbanding dengan negara lain (Jung Ki et al., 2006).

Walau bagaimanapun, terdapat beberapa masalah yang akan timbul ekoran pengamalan cetak rompak oleh pengguna seperti tiadanya jaminan terhadap kualiti dan kepercayaan, tiada sokongan dari segi teknikal, cakera optik yang tidak tulen boleh mengakibatkan kerosakan barangan elektrik, khususnya pemain cakera laser dan CD-ROM komputer. Selain itu, mentaliti para pengguna akan kekal statik dengan anggapan bahawa produk palsu tidak jauh bezanya dari segi imej, kualiti buatan dan juga ketahanan berbanding dengan produk tulen, malahan ia lebih murah, dan akhirnya hak golongan karyawan dan pengguna diketepikan.


Oleh sebab penjualan bahan cetak rompak bersifat pasaran institusi, ia akan memberi kesan yang serius terhadap pengedaran produk yang sah di sisi undang-undang kerana penjualan bahan cetak rompak akan memberi saingan yang hebat dan mampu menyekat pengguna dari menembusi pasaran yang menjual produk tulen.

Objektif kajian

Secara umumnya, kajian ini bertujuan untuk meneliti sikap pengguna di Bahagian Mukah, Sarawak terhadap cetak rompak. Objektif khusus kajian pula adalah untuk mengenal pasti sikap pengguna di Bahagian Mukah, Sarawak terhadap cakera optik cetak rompak.

Metodologi kajian

Dalam kajian ini, populasi yang dipilih melibatkan pengguna di Bahagian Mukah, Sarawak. Jumlah penduduk di bahagian ini adalah sebanyak 102,924 orang dan majoriti penduduk adalah daripada etnik Melanau. Mukah dipilih sebagai kawasan kajian kerana ia merupakan bandar baharu yang terletak di Malaysia Timur dan baharu dinaik taraf statusnya dari pekan ke bandar. Ia terletak di kawasan pendalaman yang jauh dari pusat pentadbiran negeri dan tidak mempunyai agensi kerajaan yang bersangkutan dengan hal kepenggunaan. Kaedah persampelan rawak bersistematik digunakan untuk memilih sampel kajian, iaitu sebanyak 380 orang responden telah terlibat dalam kajian ini. Jumlah ini bersesuaian dengan jumlah ideal bagi populasi yang disarankan oleh Krejcie, Robert V., Morgan dan Daryle W. (1970). Responden yang dipilih ialah pengunjung ataupun pelanggan yang mengunjungi kedai ataupun tempat-tempat di mana terdapatnya aktiviti penjualan ataupun pengedaran produk-produk cetak rompak.

Untuk tujuan itu, terlebih dahulu empat buah kedai telah dikenal pasti sebagai tempat yang menjual produk cetak rompak di bandar ini. Rasional pemilihan ialah ia merupakan premis yang statik dan tidak berubah-ubah kedudukannya berbanding dengan premis lain, contohnya premis di pasar malam. Responden dipilih berdasarkan selang dua pengunjung yang memasuki kedai terlibat.

Maklumat kajian dikumpul dengan mengunakan borang soal selidik yang telah dibentuk berdasarkan objektif kajian. Terdapat 18 soalan dikemukakan untuk mengukur sikap pengguna, dengan empat komponen utama dilihat, iaitu merangkumi penilaian moral, tahap kesedaran, nilai peribadi dan juga persekitaran sosial. Sikap responden terhadap cetak rompak diukur dengan menggunakan skala Likert. Skor yang digunakan merangkumi skala “1 =


sangat setuju”, “2 = setuju”, “3 = tidak pasti”, “4 = tidak setuju”, “5 = sangat tidak setuju”. Item-item yang disediakan dalam borang soal selidik menjurus ke arah mengukur sejauh mana responden bersetuju dengan pernyataan yang disediakan.

Bagi tujuan memudahkan dan menjelaskan hasil kajian dengan lebih tepat, jawapan responden telah “dikod semula” iaitu dikategorikan sebagai “bersetuju” untuk responden yang menjawab pada borang soal selidik pilihan “setuju dan sangat setuju” manakala responden yang menjawab “tidak setuju dan sangat tidak setuju” dikategorikan sebagai “tidak bersetuju”. Bagi responden yang menjawab “tidak pasti pula”, mereka dianggap sebagai “neutral” dan tidak dikira sebagai “bersetuju” ataupun “tidak bersetuju”. Selain itu, terdapat juga bahagian latar belakang responden dalam borang soal selidik. Dalam bahagian ini, soalan yang dikemukakan adalah seperti umur, jantina, agama, bangsa, taraf pendidikan dan pekerjaan.

Data-data yang diperoleh telah dianalisis dengan menggunakan perisian SPSS versi 16. Ujian kebolehpercayaan “Cronbach’s Alpha” telah dijalankan terhadap data-data yang diperoleh. Hasil ujian kebolehpercayaan yang diperoleh bagi data sikap ialah 0.822. Hal ini menunjukkan bahawa data tersebut mempunyai nilai kebolehpercayaan yang tinggi. Analisis diskriptif juga dilakukan untuk mendapatkan frekuensi dan peratus hasil kajian.

Hasil kajian

Jadual 2 menunjukkan maklumat berkaitan dengan latar belakang responden yang terlibat dalam kajian ini. Daripada keseluruhan responden yang terlibat, 58.4% adalah lelaki dan 41.6% adalah perempuan. Dari segi pecahan kaum dan bangsa, kaum Melanau adalah yang terbanyak, iaitu 58.4 % daripada keseluruhan responden. Hal ini kerana kaum ini merupakan penduduk majoriti di Bahagian Mukah. Seterusnya, diikuti oleh kaum Melayu (34.7%) yang merupakan kaum kedua terbesar, manakala kaum Iban, Bidayuh dan Orang Ulu (kaum Dayak) mewakili sebanyak 12.9% daripada jumlah responden. Seterusnya, sebanyak 7.9% kaum Cina dan 1.8% kaum India juga terlibat sebagai responden kajian ini. Kaum India merupakan kaum minoriti di Bahagian Mukah. Dari segi agama pula, responden yang beragama Islam adalah yang paling ramai (73.7%), diikuti oleh responden beragama Kristian (20.0%) dan Buddha (3.7%).

Jika dilihat daripada aspek bidang pekerjaan, peratus tertinggi ialah responden yang bekerja sebagai kakitangan kerajaan (30.3%), mengatasi golongan pelajar (termasuk pelajar sekolah dan IPT) yang berjumlah 30.0% dan kakitangan swasta (15.0%). Dari segi latar belakang pendidikan didapati


sebanyak 41.3% berpendidikan sekolah menengah dan hanya 0.3% sahaja yang memiliki pendidikan sehingga Master/Ph.D.

Jadual 2: Latar Belakang Responden (n= 380 orang)

Angkubah n %

Jantina Lelaki 222 58.4 Perempuan 158 41.6 Bangsa Melayu 132 34.7 Melanau 162 42.6 Iban/Bidayuh/ Orang Ulu 49 12.9 Cina 30 7.9 India 7 1.8 Agama Islam 280 73.7 Kristian 76 20.0 Hindu 6 1.6 Liko/Pagan 4 1.1 Buddha 14 3.7 Lain-lain 0 0Taraf Pendidikan Sekolah rendah 37 9.7 Sekolah menengah 157 41.3 Sijil 49 12.9 Diploma 65 17.1 Ijazah 71 18.7 Master/PhD 1 0.3 Pekerjaan Pelajar 114 30.0 Kerajaan 115 30.3 Swasta 57 15.0 Nelayan/Petani/Penternak 23 6.1 Bekerja Sendiri 51 13.4 Lain-lain 1 0.3


Sikap responden terhadap cetak rompak

Jadual 3 menunjukkan hasil kajian tentang sikap responden terhadap cetak rompak. Kajian mendapati bahawa sebanyak 46.1% responden memberi respon bahawa menggunakan produk cetak rompak adalah tidak baik dan tidak bermoral, manakala hanya 29.2% responden beranggapan sebaliknya. Hal ini menunjukkan bahawa terdapat kesedaran dalam kalangan responden bahawa penggunaan produk cetak rompak adalah tidak bermoral dan tidak sepatutnya dilakukan. Kesedaran sebegini penting kerana ia berpotensi untuk mengubah sikap seseorang. Walau bagaimanapun, peratusan tersebut belum boleh dikatakan memuaskan. Ia seharusnya boleh diterjemahkan dengan amalan yang menjurus ke arah untuk tidak menggunakan produk cetak rompak.

Selain itu, kajian ini menemukan hasil yang agak menarik, iaitu hampir separuh daripada responden (42.6%) menyatakan bahawa mereka terpaksa membeli barang cetak rompak kerana tiada pilihan lain walaupun sebenarnya mereka ingin membeli produk yang tulen. Jadi, faktor penawaran pasaran juga terlibat di sini, iaitu terdapat kemungkinan bahawa penawaran cetak rompak melebihi produk tulen. Pasar malam merupakan pusat utama penjualan dan pengedaran produk cetak rompak. Hal ini kerana peniaga di pasar malam tidak diberikan lesen dan kebenaran oleh FINAS untuk mengedarkan VCD/DVD tulen. Oleh itu, peniaga pasar malam di Bahagian Mukah ini cenderung menjual produk cetak rompak kepada orang ramai.

Seterusnya, kajian ini juga melihat penilaian responden terhadap kualiti produk cetak rompak, iaitu sama ada kualitinya setanding dengan yang asli. Sebanyak 51.3% responden menolak anggapan bahawa kualiti produk cetak rompak adalah setanding dengan yang asli. Namun begitu, masih terdapat 29.2% responden yang beranggapan kualiti kedua-dua produk adalah sama. Antara kecacatan yang biasa ditemui pada VCD/DVD cetak rompak ialah gambar dan audio yang kurang jelas serta terganggu dan bagi CD muzik pula ialah ia tidak disertakan dengan lirik lagu.

Daripada kajian ini juga, didapati bahawa sebanyak 45.8% responden mengatakan bahawa keluarga bukanlah faktor penentu bagi keputusan mereka untuk menggunakan produk cetak rompak, namun terdapat juga sebilangan kecil responden (18.7%) yang mengakui bahawa keluarga turut mendorong mereka untuk membeli yang cetak rompak. Hal ini mungkin disebabkan kegemaran dan pilihan masing-masing. Dipercayai bahawa kebanyakan keluarga di Bahagian Mukah ini tidak kisah tentang pilihan responden kerana faktor seperti perbezaan usia dan minat, pengetahuan yang kurang terhadap produk cetak rompak serta tidak berminat untuk menjadikan DVD filem dan CD muzik sebagai medium hiburan.


Jadual 3: Sikap Pengguna terhadap Cetak Rompak

PernyataanTidak

bersetuju n (%)

Setujun (%)

1. Menggunakan produk cetak rompak ataupun produk tulen adalah pilihan saya sendiri. 128 (33.7) 185 (48.7)

2. Menggunakan produk cetak rompak adalah sesuatu yang tidak bermoral. 111 (29.2) 175 (46.1)

3. Saya sememangnya mempunyai niat untuk menggunakan produk cetak rompak. 176 (46.3) 109 (28.7)

4. Membeli barangan cetak rompak adalah sama dengan membeli barangan curi. 136 (35.8) 149 (38.9)

5. Masyarakat tidak perlu berasa bersalah sekiranya membeli produk cetak rompak. 153 (40.3) 120 (31.6)

6. Kerana tiada pilihan lain di pasaran, saya terpaksa membeli produk cetak rompak walaupun niat saya ingin membeli produk tulen.

100 (26.3) 162 (42.6)

7. Bagi saya, produk cetak rompak adalah hampir sama dengan produk yang asli. 164 (43.2) 155 (40.8)

8. Saya percaya bahawa kualiti produk cetak rompak adalah lebih kurang sama dengan yang asli. 195 (51.3) 111 (29.2)

9. Dari segi ketahanan, saya merasakan bahawa produk cetak rompak adalah lebih cepat rosak. 59 (15.5) 258 (67.9)

10. Saya sebenarnya tidak kisah sama ada sesuatu produk itu tulen ataupun sebaliknya. 112 (29.5) 142 (37.3)

11. Saya langsung tidak berasa bersalah jika membeli barangan cetak rompak. 173 (45.5) 120 (31.6)

12. Saya percaya bahawa membeli produk cetak rompak itu merupakan sesuatu yang salah dan tidak elok.

85 (22.4) 182 (47.9)

13. Saya tidak akan memberitahu rakan-rakan bahawa saya membeli produk cetak rompak. 131 (34.4) 87 (22.9)

14. Keluarga selalu mencadangkan pada saya untuk menggunakan produk cetak rompak. 174 (45.8) 71 (18.7)

15. Saya akan diketawakan atau dipersendakan oleh keluarga jika menggunakan produk tulen. 188 (49.5) 46 (10.1)

16. Orang di persekitaran saya suka menggunakan produk cetak rompak. 63 (16.6) 161 (47.4)

17. Rakan-rakan saya sering mengajak saya mengunjungi premis (kedai/gerai) yang menjual produk cetak rompak.

122 (32.1) 161 (42.3)

18. Tiada sesiapa pun yang akan ambil kisah sama ada saya menggunakan produk cetak rompak ataupun yang asli.

58 (15.2) 236 (62.1)


Seterusnya, penglibatan individu dan masyarakat di persekitaran responden juga turut dinilai. Kajian mendapati 47.4% responden menyatakan bahawa individu di persekitaran suka menggunakan produk cetak rompak. Hal ini secara langsung mempengaruhi pengguna lain untuk melakukan pembelian produk tersebut manakala 16.6% responden pula menyatakan sebaliknya. Keputusan ini menunjukkan bahawa melalui pergaulan sosial antara responden dan individu di sekeliling, terutamanya dengan kawan-kawan, rakan sekerja dan komuniti yang sealiran minat dengan responden, ia mampu mencorakkan pembelian barang cetak rompak oleh responden.

Akhir sekali, hasil kajian ini juga mengenal pasti sikap responden terhadap isu cetak rompak serta peranan dan perlakuan masyarakat di persekitaran responden terhadap masalah ini. Sebanyak 62.1% responden menyatakan bahawa tiada sesiapa akan mengambil kisah sekiranya responden menggunakan cetak rompak manakala hanya 15.2% responden menjawab sebaliknya. Hal ini jelas menunjukkan bahawa elemen penguatkuasaan oleh pihak yang berwajib adalah kurang di Bahagian Mukah ini, sehinggakan ramai responden yang berasa bahawa mereka tidak perlu berasa takut untuk membeli dan memiliki produk cetak rompak.

Kesimpulan dan cadangan

Daripada hasil kajian yang telah dibuat, bolehlah disimpulkan bahawa sikap pengguna di Bahagian Mukah ini adalah negatif. Hasil kajian menunjukkan bahawa 61.3% responden menunjukkan sikap negatif atau dengan kata lain, menyokong kegiatan cetak rompak, sama ada secara langsung atau tidak langsung. Hanya 38.7% sahaja yang menunjukkan sikap yang lebih positif iaitu menolak cetak rompak. Hal ini adalah berdasarkan jawapan yang diberikan oleh responden melalui borang soal selidik. Walau bagaimanapun, sesuatu harus dilakukan bagi mengubah sikap masyarakat daripada memilih produk cetak rompak kepada produk yang asli. Suatu anjakan paradigma perlu dilakukan bagi memotivasikan masyarakat di Bahagian Mukah untuk menolak cetak rompak.

Pihak yang bertanggungjawab seharusnya memainkan peranan yang lebih dalam memberi kesedaran kepada pengguna, khususnya yang tinggal di luar bandar seperti di pekan-pekan dan kampung-kampung berhubung dengan gejala cetak rompak. Akan tetapi, ini bukanlah bermaksud pengguna yang berada di kawasan luar bandar langsung tiada pengetahuan dan kesedaran terhadap cetak rompak.

Selain itu, operasi premis-premis yang menjual produk cakera optik yang tulen haruslah mengembangkan sayap dan operasi di kawasan luar bandar


seperti di pekan-pekan kecil bagi memudahkan pengguna mendapatkan produk yang tulen. Hal ini kerana, operasi premis-premis yang menjual produk yang tulen sekarang ini hanya tertumpu di pusat membeli-belah di bandar-bandar sahaja. Faktor keuntungan bukan menjadi halangan kerana kos sara hidup di kawasan luar bandar adalah lebih rendah dan penduduk di kawasan luar bandar tidak mempunyai masalah untuk membeli produk yang tulen asalkan harga yang ditawarkan adalah munasabah.

Implikasi kajian

Menerusi kajian ini, diharapkan ia mampu memberi sedikit pendedahan kepada para pengguna di Bahagian Mukah ini, terutamanya, berhubung dengan risiko-risiko ekoran menggunakan produk cetak rompak. Pengguna di Bahagian Mukah ini mungkin tidak sedar bahawa sikap negatif ini boleh menjejaskan ekonomi negara, mempengaruhi peluang pekerjaan dan melembabkan pembangunan dan kemajuan industri yang berkaitan dengannya.

Selain itu, diharapkan melalui kajian ini, ia dapat memperbetulkan tanggapan pengguna tentang cetak rompak. Sekiranya pengguna benar-benar faham akan senario sebenar di sebalik cetak rompak, pengguna akan lebih prihatin dan berhati-hati dalam membuat pembelian. Kajian ini juga diharap dapat membantu pihak penguat kuasa yang berkaitan bahawa kemungkinan terdapatnya kekurangan dari segi penguatkuasaan terhadap cetak rompak. Kebanyakan operasi membenteras cetak rompak hanya dilakukan di Kuala Lumpur dan kawasan sekitar bandar besar sahaja. Akan tetapi, masih kurang usaha untuk meluaskan operasi membanteras cetak rompak ke kawasan-kawasan yang lebih jauh dari ibu kota, terutamanya di kawasan Malaysia Timur.

Cadangan kajian

Kajian ini hanya melibatkan saiz sampel yang kecil, iaitu hanya sebanyak 380 orang responden sahaja. Jumlah ini sememangnya ideal bagi populasi di tempat ini. Namun begitu, sekiranya saiz sampel yang besar digunakan, maka ia akan lebih mirip dengan populasi sebenar. Sampel kajian hanyalah pengguna yang tinggal di Bahagian Mukah dan majoriti penduduknya berbangsa Melanau dan Melayu, sedangkan di negeri ini penduduknya terdiri lebih daripada 30 etnik. Oleh itu, dicadangkan supaya kajian yang akan datang dilakukan dengan lebih menyeluruh dan turut melibatkan jumlah sampel bangsa lain yang lebih seimbang.


Selain itu, pendedahan secara meluas melalui kempen di luar bandar dapat mendedahkan pengguna dengan implikasi dan kesan produk cetak rompak yang ada di pasaran. Bukan itu sahaja, pengguna luar bandar juga boleh didedahkan dengan pemahaman tentang teknik-teknik pembuatan keputusan pembelian yang bijak dan mampu membezakan produk tulen dengan produk cetak rompak.

Seterusnya, dicadangkan agar pihak KPDNKK mengkaji semula harga produk tulen, terutamanya bagi produk yang sering dibeli oleh masyarakat luar bandar, contohnya CD/DVD dan lain-lain produk agar harganya tidak terlalu mahal. Bagi tujuan kebajikan masyarakat luar bandar, pihak tersebut juga perlu berbincang dengan Persatuan Industri Rakaman Malaysia (RIM) agar peniaga kecil dan peniaga di pasar malam diberikan kebenaran untuk menjual produk cakera optik yang tulen.

Dicadangkan juga supaya kajian yang akan datang turut melihat aspek sejauh mana keupayaan kewangan, kategori isi rumah dan jantina dalam menentukan perkaitannya dengan sikap masyarakat luar bandar terhadap cetak rompak.

Rujukan

Akta Hakcipta (1987). Akta Hakcipta dan Peraturan. Kuala Lumpur: Perbadanan Harta Intelek Malaysia. Dimuat turun pada Disember, 2009 dari http://www.myipo.gov.my/akta/akta-hakcipta-332.pdf

Business Software Alliance (2008). Global PC software study, 5th Annual BSA and IDC Global Software Piracy study. Dimuat turun pada April 2011 dari http://www.bsa.org/country/Research and Statistic/-/media/asht.

Business Software Alliance (2002). Seventh Annual BSA Global Software Piracy Study. Washington DC.

Eric .L (2007). Interaction effects in software piracy. Business ethics: A European review. The Manhattan. 16 (1), 34-47.

Harian Metro Online (2008). Cetak rompak: Bagai cendawan tumbuh selepas hujan. Dimuat turun pada Februari 2008 dari http//. www.harianmetroonline.com.

Im, J.H. & Van Epps, P.D. (1992). Software piracy and software security measures in bussiness school. Information and Management. 9, (8), 655-664.


Jung Ki E, B.-H. Chang, Khang., (2006). Exploring influential factors on music piracy across countries. Journal of Communications. 56, 406-426.

Husin A. & Lim H.E. (2004). Gelagat pembelian barang cetak rompak: kesan faktor harga dan pendidikan. Jurnal Ekonomi Malaysia. 38, 81-98.

Kay, H. (1990). Fake’s progress. Management Today. 3, 54-58.

Krejcie, R.V.M. & Daryle W. (1970). “Determining sample size for research activities”, Educational and Psychological Measurement.

MASSA (2003). Cetak rompak : Isu tak berpenghujung. Isu April. Utusan Karya Sdn Bhd.

Mingguan Malaysia. (2001). Cetak rompak kini dipercayai sindiket jenayah terancang. Dimuat turun pada 8 Oktober 2009 dari http://www.utusan.com.my/.htm.

Mooress, T. & Dhillon, J. (2000). Software piracy: A view from Hong Kong. Communication of the ACM. Journal of Business Ethics. 21(4), 201-225.

MStar Online, 2010. Penapisan ketat punca penonton pilih cetak rompak.Dimuat turun pada 7 Jun 2010 dari http://www.mStar Online.htm

Taylor, G.S. & Shim, J.P., (1993). A comparative examination of attitudes towards software piracy among business professors and executives. The Journal of Communications and Human Relations. 46 (4), 413-433.

Utusan Malaysia Online (2008). Lanun cetak rompak tunjuk belang, halang penguatkuasa KPDNHEP. Dimuat turun pada 7 Februari 2008 dari http//www.utusan.com.my

McDonalds, G. & Roberts, C. (1994). Product piracy: The problems that will not go away. The Journal of Products and Brand Management. 3 (4), 55-65.

Oz, E. (1998). Acceptable protection of software intelectual property: A survey of software developers and lawyers. Information and Management.34, 161-173.

Rahim, M.M., Abdullah, S.C., Seyal, A.H., & Rahman M.N. (1996). Students attitudes towards software piracy: A prelimanary study. The Journal of Information Technologies. 8(1), 22-36.


SabahKini.net. (2010). KPDNKK makan gaji buta?. Dimuat turun pada 9 Ogos 2010 dari http //www.sabahkini.net.htm

Sims, R.R., Cheng, H.K., & Teegen, H. (1996). Towards a profile of students software piracy. Journal of Business Etchics. 15, 839-849.

Vany A.S & Walls W.D. (2007). Estimating the effects of movie piracy on box-office revenue, Springer Science and Bussines Media. 30, 291-301.

Wong, G., Kong, A., & Ngai, S. (1990). A Study of unauthorized software copying among post-secondary students in Hong Kong. The Australian Computer Journal. 22 (4), 114-122.

Zeti, A.D. (1998). Cetak rompak perisian: Pandangan pelajar. Universiti Putra Malaysia.


TOLERANSI RISIKO KEWANGAN DALAM PENGURUSAN KEWANGAN PEKERJA

SEKTOR AWAM

Nur Atika Atan, Husniyah Abdul Rahim, Elistina Abu Bakar, Zuroni Md Jusoh, Askiah Jamaluddin.


Pengenalan

Membelanjakan wang yang ada mungkin lebih mudah daripada mendapatkan dan menguruskannya. Sepertimana sumber yang lain, wang juga bersifat terhad dan perlu diurus dengan baik untuk memastikan ia sentiasa cukup bagi memenuhi sebarang keperluan individu. Oleh itu penggunaannya perlu dirancang, diatur dan dikawal mengikut keperluan dan matlamat yang ingin dipenuhi dan dicapai (Fazli dan Jariah, 2005). Seiring dengan perkembangan kewangan global, kini pasaran kewangan dan perbankan tempatan menawarkan pelbagai produk dan perkhidmatan kewangan pengguna. Pilihan yang pelbagai bagi produk pinjaman peribadi, kad kredit, pinjaman perumahan, insurans termasuklah skim-skim pelaburan memudahkan akses pengguna terhadap produk dan perkhidmatan kewangan yang mereka inginkan. Namun begitu, kewujudan pelbagai produk dan perkhidmatan kewangan adakalanya menimbulkan kekeliruan pihak pengguna dalam membuat keputusan berhubung dengan kewangan mereka, terutamanya dalam menentukan antara keperluan dan kehendak. Data kebankrapan individu menggambarkan keadaan ini, iaitu sehingga Mei 2010, terdapat kira-kira 217,577 individu diisytiharkan bankrap (Bank Negara Malaysia, 2010a).

Memenuhi keperluan dan kehendak oleh pengguna bukanlah satu kesalahan dalam keadaan sumber kewangan mencukupi dan diuruskan dengan baik. Namun begitu, ramai pengguna produk dan perkhidmatan kewangan, terutamanya pengguna kredit berhadapan dengan masalah kewangan kerana kegagalan mereka untuk mengawal perbelanjaan. Kebanyakan pengguna gemar berbelanja melebihi kemampuan dan akibatnya mereka berhutang untuk memenuhi keperluan hidup. Masalah kewangan lazimnya timbul dalam kalangan mereka yang tidak berupaya mengawal urusan kewangan mereka dan apabila wujudnya keinginan yang sering mempengaruhi keputusan dalam perbelanjaan (Hallman dan Rosenbloom, 1993). Menyedari akan hakikat


tersebut adalah amat penting bagi seseorang individu melengkapkan diri dengan pengetahuan pengurusan kewangan yang baik dan membentuk disiplin yang kuat dalam pengurusan kewangan mereka untuk berhadapan dengan keadaan kewangan global yang semakin tidak menentu.

Senario kehidupan manusia yang sering terdedah dengan pelbagai risiko dan kemungkinan-kemungkinan yang tidak dijangkakan yang melibatkan kerugian kewangan, seperti ketidaktentuan risiko ekonomi dalam kehidupan seharian contohnya kehilangan pekerjaan, penyakit, bankrap, kegagalan pinjaman, kemiskinan dan kepapaan pada hari tua (Goldsmith, 2009) menyebabkan pengurusan kewangan individu perlu melibatkan aspek pengurusan risiko. Sejauh mana individu mampu berhadapan dengan ketidaktentuan tersebut merupakan pengukuran bagi toleransi risiko kewangan mereka. Hal ini kerana pertimbangan yang mendalam berhubung dengan risiko yang bakal dihadapi oleh pengguna sebelum membuat sesuatu keputusan yang melibatkan aktiviti kewangan dapat membantu memastikan sumber kewangan pengguna sentiasa konsisten walau dalam apa juga keadaan sekalipun. Sumber kewangan yang terhad memerlukan pengurusan kewangan yang baik dan pertimbangan berhubung dengan risiko yang pelbagai bagi memastikan sumber yang ada tidak dibazirkan, sekaligus meminimumkan kesan risiko terhadap kehilangan kewangan individu pada masa hadapan.

Permasalahan kajian

Sejak kebelakangan ini, terdapat bukti yang menunjukkan bahawa kebanyakan pengguna kredit lebih banyak mengalami masalah dalam menguruskan kewangan mereka. Statistik dari tahun 2005 sehingga bulai Mei 2010 menunjukkan jumlah keseluruhan individu yang diisytiharkan bankrap adalah sebanyak 217,577 orang (Bank Negara Malaysia, 2010a). Daripada jumlah ini sebanyak 3,670 kes direkodkan pada 2009 dan meningkat ke 843 kes pada 2010. Menurut statistik bulanan pula sehingga November (Bank Negara Malaysia, 2010b), hutang isi rumah Malaysia telah dicatatkan berjumlah RM577 bilion yang merangkumi bebanan pinjaman kereta (RM118 bilion), pinjaman perumahan (RM225 bilion) dan pinjaman peribadi (RM22 bilion) selain anggaran hutang kad kredit (RM200 bilion). Keseluruhan angka ini telah mencecah sebanyak 74% melebihi peningkatan KDNK negara pada tahun 2010.

Peningkatan ke atas jumlah pengguna kredit yang gagal untuk membayar pinjaman mereka hingga mengakibatkan pengisytiharan bankrap atau muflis dilihat sebagai satu masalah yang serius. Walaupun pada umumnya pendapatan isi rumah di Malaysia menunjukkan peningkatan sebanyak enam peratus setahun (Unit Perancang Ekonomi, 2010), namun jumlah individu


yang berhadapan dengan krisis kewangan seperti bankrap, hutang tidak berbayar (NPL), dan masalah hutang kad kredit juga turut menunjukkan peningkatan yang ketara dalam kalangan pengguna kredit. Keadaan ini mungkin disebabkan pengurusan kewangan yang tidak cekap dalam kalangan pengguna kredit sendiri. Walaupun terdapat peningkatan yang tinggi dalam pendapatan isi rumah, namun masalah yang melibatkan kewangan individu turut sama mengalami peningkatan dan statistik yang dinyatakan membuktikan bahawa terdapatnya salah urus dalam pengurusan kewangan individu.

Dalam kebanyakan hal, pengguna melibatkan diri dalam sesuatu aktiviti kewangan yang berisiko tanpa mengambil kira sama ada dia mampu menerima risiko yang bakal berlaku. Risiko kehilangan kewangan adakalanya tidak dapat ditangani oleh individu dengan baik, ekoran itu ia memberi kesan bukan sahaja terhadap keadaan kewangan mereka, malah terhadap kesejahteraan hidup mereka. Sewajarnya, pengguna mengenal pasti tahap toleransi mereka terhadap risiko yang bakal berlaku supaya kesejahteraan hidup mereka tidak terjejas walaupun mereka mungkin berada dalam keadaan kewangan yang kurang baik. Menurut Grable (2000), toleransi risiko kewangan didefinisikan sebagai jumlah maksimum ketidakpastian kerugian yang sedia diterima oleh individu semasa membuat keputusan kewangan dan ia meliputi keseluruhan aspek kehidupan termasuk ekonomi dan sosial. Oleh itu, toleransi risiko kewangan dalam kalangan individu perlu dikenal pasti untuk memastikan sejauh mana individu atau pengguna produk kewangan boleh bertoleransi dengan risiko yang wujud.

Secara khususnya, objektif kajian adalah seperti yang berikut:

(i) Mengenalpasti toleransi risiko kewangan dan aktiviti pengurusan kewangan yang sering dilakukan oleh individu.

(ii) Membandingkan tahap toleransi risiko kewangan dengan tahap bagi dimensi aktiviti pengurusan kewangan individu.

(iii) Menentukan perkaitan antara tahap toleransi risiko kewangan dengan tahap aktiviti pelaburan berisiko tinggi individu.

Sorotan kajian lepas

Toleransi risiko merupakan faktor penting yang mempengaruhi pelbagai keputusan yang melibatkan keputusan kewangan individu (Snelbecker, Roszkowski, dan Cutler, 1990) dan merupakan faktor utama yang mendasari model perancangan kewangan, analisis pelaburan dan pembuatan keputusan pengguna. Sebagai contoh, pertimbangan yang melibatkan pembuatan


keputusan berhubung dengan pinjaman dan simpanan, pemilihan jenis pinjaman perumahan dan penggunaan serta pengurusan kredit pengguna adalah antara situasi yang memerlukan individu mengambil kira pengurusan risiko kewangan yang akan mempengaruhi tingkah laku kewangan mereka (Campbell, 2006).

Selain itu, kajian berhubung dengan toleransi risiko kewangan juga banyak memfokuskan ciri sosio ekonomi sebagai penentu bagi toleransi risiko kewangan di samping kajian yang dikaitkan dengan keputusan individu dalam pelaburan kewangan (Cordell, 2001; Grøn dan Winston, 2001; Hariharan, Chapman, dan Domian, 2000; Jianakoplos dan Barnesek, 1998; Roszkowski, 1996). Namun, terdapat juga beberapa kajian tentang pengaruh toleransi risiko kewangan terhadap tingkah laku tabungan persaraan atau tingkah laku kewangan pada umumnya dan terhadap kesejahteraan kewangan (Grable, 2000; Hariharan et al., 2000; Joo dan Grable, 1999).

Joo dan Grable (2004) berpendapat bahawa individu yang mempunyai toleransi risiko kewangan yang tinggi lebih cenderung untuk mempunyai tingkah laku kewangan yang lebih baik. Tingkah laku kewangan yang baik merupakan satu sistem pengurusan kewangan yang sistematik, seperti membuat simpanan secara konsisten, menulis perancangan dan matlamat kewangan yang hendak dicapai (Titus, Fanslow, dan Hira, 1989).

Seterusnya, Hogarth dan Anguelov (2004) pula mendapati bahawa dimensi pengurusan kewangan seperti pemilikan akaun, tingkah laku perbelanjaan dan simpanan, dan tingkah laku kredit mempunyai perkaitan dengan toleransi risiko. Keputusan yang serupa diamati dalam kajian lain yang berkaitan dengan tingkah laku tabungan. Penemuan menunjukkan bahawa toleransi risiko kewangan dalam kalangan pekerja muda mempunyai hubungan positif dengan profil tabungan (Jacobs-Lawson dan Hershey, 2005).

Dana persaraan bagi individu yang mempunyai toleransi risiko yang tinggi adalah lebih besar berbanding dengan mereka yang mempunyai toleransi risiko yang rendah (Yuh dan DeVaney, 1996). Hal ini menyarankan bahawa keadaan kewangan golongan bertoleransi risiko tinggi ini adalah lebih stabil. Hasil ini adalah konsisten dengan hasil kajian oleh Grable dan Joo (1999) yang mendapati bahawa toleransi risiko adalah signifikan dan positif dalam meramal pelaburan persaraan dan tabungan.

Berhubung dengan perkaitan antara toleransi risiko kewangan dengan pelaburan dalam saham berisiko tinggi, hasil kajian mendapati bahawa mereka yang bertoleransi tinggi terhadap risiko cenderung untuk melabur dalam saham berisiko tinggi berbanding dengan mereka yang bertoleransi rendah. Oleh itu, golongan ini berkemungkinan mempunyai kedudukan


kewangan yang lebih stabil semasa persaraan (Hariharan et al., 2000). Hasil kajian lepas mendapati bahawa bagi isi rumah di Australia, kecenderungan menerima risiko adalah penting dalam pemilihan portfolio pelaburan yang berisiko tinggi (Cardak dan Wilkins, 2008).

Oleh itu, toleransi risiko kewangan secara keseluruhannya merujuk kepada kajian lepas adalah berhubung secara positif dengan penglibatan pelaburan berisiko tinggi. Hanna dan Chen (1997) pula, yang mengkaji mengenai hubung kait antara toleransi risiko, ufuk perancangan dan kekayaan sebaliknya menyimpulkan bahawa pelabur dengan toleransi risiko yang rendah berkecenderungan untuk mempunyai portfolio saham yang berisiko tinggi bagi mereka yang mempunyai perancangan pelaburan jangka panjang.

Metodologi kajian

Sampel kajian terdiri daripada 449 pekerja dalam sektor awam di Semenanjung Malaysia. Kajian hanya melibatkan pekerja sektor awam ekoran limitasi masa dan kos. Unit analisis merangkumi semua individu dalam sektor tersebut. Pemilihan negeri yang terlibat dengan kajian ini dilakukan secara rawak mudah melalui cabutan undian mengikut zon iaitu Zon Selatan, Zon Utara, Zon Timur dan Zon Barat di mana negeri-negeri yang terpilih ialah Selangor, Pahang, Melaka dan Kedah. Bagi setiap negeri, empat jabatan yang terletak di kawasan bandar dipilih secara rawak daripada senarai jabatan berasaskan direktori telefon. Seterusnya, persetujuan dari jabatan yang terpilih diperoleh terlebih dahulu sebelum borang soal selidik dihantar untuk dijawab sendiri oleh responden. Borang soal selidik antaranya mengandungi maklumat latar belakang, aktiviti pengurusan kewangan dan toleransi risiko kewangan.

Pengukuran toleransi risiko kewangan responden dibuat melalui enam soalan skala Likert iaitu “1 = Sangat Tidak Setuju” (STS) sehingga “5 = Sangat Setuju” (SS). Bagi aktiviti pengurusan kewangan, ia diukur melalui 14 pernyataan berkaitan aktiviti aliran tunai, kredit, simpanan dan pelaburan menggunakan skala kekerapan, iaitu “1 = Tidak Pernah”, “2 = Sangat Tidak Kerap” sehingga “5 = Sangat Kerap”. Analisis deskriptif dijalankan bagi menerangkan latar belakang responden dan untuk menentukan purata skor toleransi risiko kewangan serta dimensi aktiviti pengurusan kewangan. Toleransi risiko dan aktiviti pengurusan kewangan dibandingkan dengan menggunakan taburan silang, begitu juga dengan perkaitan antara toleransi risiko kewangan dengan pelaburan dalam saham berisiko tinggi.


Hasil kajian dan perbincangan

Latar belakang responden

Profil responden sebanyak 449 kakitangan sektor awam dalam Jadual 1 menunjukkan sebahagian besar dari mereka berbangsa Melayu dengan lebih daripada separuh terdiri daripada kalangan perempuan. Purata umur responden yang terlibat dalam kajian ini adalah dalam lingkungan umur 36 tahun manakala purata tempoh bekerja ialah 13 tahun. Bagi status perkahwinan pula, majoriti responden berkahwin dan hanya suku responden masih bujang manakala selebihnya merupakan ibu bapa tunggal yang disebabkan oleh faktor perceraian atau kematian pasangan.

Dalam hal pendidikan yang diperoleh, hampir tiga perempat responden mempunyai pendidikan peringkat sijil manakala selebihnya mempunyai tahap pendidikan tertinggi sehingga Diploma/Ijazah/Sarjana. Lebih separuh daripada responden mempunyai pendapatan isi rumah kurang daripada RM2,500 sebulan. Bagi skim persaraan pilihan, hanya sebahagian kecil responden memilih skim KWSP dan selebihnya memilih skim pencen.

Jadual 1: Latar Belakang Responden

Angkubah Frekuensi (N = 449)

Peratus (%)

Jantina Lelaki 204 45.4 Perempuan 245 54.6 Bangsa Melayu 399 88.9 Cina/India/Bumiputera Sabah & Sarawak 50 11.1 Taraf Perkahwinan Bujang 117 26.1 Berkahwin 319 71.0 Berpisah hidup/mati 13 2.9 Tahap Pendidikan Bukan lepasan universiti 330 73.5 Lepasan universiti 119 26.5 Pendapatan Isi Rumah Bulanan < RM 2,500 281 62.6 RM 2,501 – RM 5,000 134 29.8 > RM 5,000 34 7.6 Skim Persaraan Pilihan Pencen 407 90.6 KWSP 42 9.4


Selain itu, analisis terhadap peratusan bayaran pinjaman bulanan berbanding dengan pendapatan menunjukkan 30.4% responden mempunyai jumlah pembayaran hutang bulanan yang melebihi nisbah yang telah ditetapkan dan lebih separuh daripada mereka pernah mengalami masalah kewangan. Bayaran pinjaman bulanan ini meliputi semua jenis pinjaman atau kredit pengguna seperti kad kredit, sewa beli, pinjaman persendirian, pinjaman pendidikan termasuk juga pinjaman perumahan. Nisbah pembayaran hutang bulanan dengan pendapatan bulanan yang dicadangkan adalah tidak melebihi 40% sekiranya melibatkan juga pembayaran pinjaman perumahan (DeVaney, 1994). Hal ini menunjukkan golongan responden ini menanggung beban hutang yang agak tinggi.

Toleransi risiko kewangan

Bahagian ini membincangkan skor purata toleransi risiko kewangan dan tahap toleransi risiko kewangan dalam kalangan responden sepertimana yang ditunjukkan dalam Jadual 2 dan Jadual 3. Skor yang tinggi merujuk kepada toleransi risiko yang rendah dan sebaliknya untuk skor yang rendah merujuk kepada toleransi risiko yang tinggi. Secara keseluruhannya, nilai skor purata bagi semua pernyataan toleransi risiko kewangan adalah tinggi, iaitu melebihi nilai 3.0 dan ini bermakna responden umumnya responden mempunyai toleransi risiko yang agak rendah.

Nilai skor purata tertinggi melibatkan pernyataan “simpanan di bank berbanding dengan di pasaran saham” yang mencatatkan nilai purata skor sebanyak 4.13 daripada skor tertinggi iaitu 5, manakala nilai skor purata terendah ialah 3.14 iaitu bagi pernyataan tentang “penghasilan wang dalam stok dan bon yang berdasarkan nasib”. Hal ini menunjukkan secara umumnya, responden lebih suka untuk menyimpan di bank berbanding dengan melabur dalam pasaran saham, begitu juga kurang menganggap bahawa pulangan saham adalah bergantung pada nasib, sebaliknya memerlukan kemahiran tertentu untuk melabur.

Pernyataan toleransi risiko kewangan yang lain merangkumi “keselamatan pelaburan lebih penting daripada pulangan”, “istilah risiko berkait rapat dengan kerugian”, “kekurangan pengetahuan untuk menjadi pelabur yang berjaya” dan “pelaburan adalah sangat sukar difahami” juga berada dalam nilai skor yang melebihi nilai purata 3.0, iaitu toleransi risiko yang rendah. Hal ini menunjukkan bahawa responden lebih cenderung untuk memastikan keselamatan pelaburan berbanding dengan pulangan yang tinggi, menganggap risiko dan kerugian berkait rapat, menyatakan perlu untuk berpengetahuan tinggi berhubung dengan pelaburan dan bersetuju bahawa pelaburan adalah sangat sukar difahami.


Jadual 2: Toleransi Risiko Kewangan

Toleransi Risiko Kewangan Skor Purata 1. Dalam pelaburan, keselamatan adalah lebih penting daripada pulangan. 3.84

2. Lebih selesa meletakkan wang dalam akaun bank berbanding dengan pasaran saham. 4.13

3. Istilah risiko berkait rapat dengan kerugian. 3.88

4. Menghasilkan wang dalam stok dan bon adalah berdasarkan nasib. 3.14

5. Saya kurang pengetahuan untuk menjadi pelabur yang berjaya. 3.63

6. Melabur adalah sangat sukar untuk difahami. 3.39

* Skor tinggi merupakan toleransi risiko kewangan yang rendah

Bagi tahap toleransi risiko kewangan dalam kalangan responden (Jadual 3), didapati separuh daripada responden mempunyai tahap toleransi risiko kewangan yang sederhana manakala hanya 5.6% responden mempunyai tahap toleransi risiko kewangan yang tinggi. Hal ini menunjukkan bahawa terlalu sedikit responden yang mempunyai persediaan mental yang baik dalam menghadapi risiko kewangan yang bakal berlaku.

Jadual 3: Tahap Toleransi Risiko Kewangan

Tahap Toleransi Risiko Kewangan n (%)Rendah (skor tinggi) 119 (44.3)

Sederhana (skor sederhana) 225 (50.1) Tinggi (skor rendah) 25 (5.6)

Pengurusan kewangan

Seterusnya bahagian ini membincangkan skor purata bagi aktiviti pengurusan kewangan yang dilakukan oleh responden sepertimana yang ditunjukkan dalam Jadual 4. Terdapat 14 soalan yang berkaitan dengan aktiviti pengurusan kewangan yang dibahagikan mengikut empat dimensi iaitu dimensi aliran tunai, dimensi kredit, dimensi simpanan dan dimensi pelaburan. Skor purata aktiviti pengurusan kewangan adalah antara 1.38 hingga 3.85 daripada skor tertinggi, iaitu 5. Skor yang lebih tinggi menunjukkan penglibatan yang lebih tinggi bagi responden dalam aktiviti berkenaan.


Aktiviti pengurusan kewangan yang mendapat skor purata melebihi 3.0 iaitu melebihi skor purata bagi skala ini ialah aktiviti pengurusan kewangan yang berkait dengan pembayaran bil, aktiviti-aktiviti pengurusan kewangan yang terdapat dalam dimensi kredit seperti perancangan pengambilan kredit, senarai hutang, menyimpan rekod pembayaran hutang dan aktiviti pengurusan kewangan yang melibatkan dimensi simpanan pengguna. Oleh itu, aktiviti-aktiviti pengurusan kewangan ini adalah antara yang lebih kerap dilakukan oleh responden.

Jadual 4: Aktiviti Pengurusan Kewangan Mengikut Dimensi

Aktiviti Pengurusan Kewangan Skor Purata

Dimensi Aliran Tunai

1. Membayar semua bil tepat pada masanya. 3.85 2. Mempunyai sistem simpanan rekod kewangan yang lengkap. 2.81 3. Membuat rancangan perbelanjaan bertulis bagi semua barang. 2.89 Dimensi Kredit 4. Merancang sebelum mengambil apa-apa jenis kredit/pinjaman. 3.61 5. Mempunyai satu senarai hutang. 3.16 6. Menyimpan rekod pembayaran hutang. 3.41 7. Pembayaran kredit/pinjaman dibuat mengikut jadual pembayaran. 3.78 8. Cuba untuk melangsaikan pinjaman. 3.59 Dimensi Simpanan 9. Menyimpan untuk matlamat jangka pendek seperti membeli perabut, kenderaan.

3.17

10. Menyimpan untuk tabung kecemasan. 3.59

11. Menyimpan untuk matlamat jangka panjang (cth: pendidikan anak-anak, rumah, tanah, mengerjakan haji, melancong).

3.75

Dimensi Pelaburan 12. Melabur dalam berbagai jenis pelaburan. 2.14 13. Melabur dalam saham berisiko rendah (cth: saham amanah, bon). 2.50 14. Melabur dalam saham berisiko tinggi (cth: ekuiti/syarikat). 1.38

Amalan pengurusan kredit yang baik ini diharap dapat mengelakkan mereka daripada mengalami masalah kewangan, namun hasil kajian di bahagian awal menunjukkan terdapat lebih separuh responden pernah mengalami masalah kewangan. Namun, masalah kewangan ini mungkin yang telah berlaku pada masa lepas dan dengan itu responden lebih berhati-hati dengan pengurusan kredit pada masa sekarang. Jika dilihat peratus pembayaran hutang bulanan, seperti yang ditunjukkan di bahagian latar belakang responden, didapati tidak


ramai iaitu hanya sekitar seperempat responden melebihi nisbah pembayaran hutang berbanding dengan pendapatan bulanan sebanyak 40%.

Aktiviti yang memperoleh purata skor kurang daripada 3.0 pula terdiri daripada aktiviti-aktiviti kewangan yang berkaitan dengan aktiviti pengurusan aliran tunai, seperti simpanan rekod dan rancangan perbelanjaan serta aktiviti-aktiviti pelaburan sam ada melabur dalam saham berisiko rendah mahupun saham berisiko tinggi. Oleh itu, hasil analisis ini menunjukkan mereka tidak cenderung menguruskan aliran tunai mereka dengan baik, yakni kurang membuat simpanan rekod mahupun merancang perbelanjaan. Ketidakcenderungan mereka untuk melabur walaupun dalam pelaburan berisiko rendah adalah selari dengan tahap toleransi risiko kewangan mereka yang didapati rendah.

Secara keseluruhannya, hasil kajian menunjukkan bahawa responden amat mengambil berat terhadap aktiviti pengurusan kewangan yang berkaitan dengan aktiviti pengurusan kredit dan tabungan, kurang menyimpan rekod kewangan, kurang merancang perbelanjaan dan cuba untuk mengelak daripada terbabit dengan aktiviti kewangan yang berisiko seperti pelaburan dalam syarikat atau ekuiti.

Toleransi risiko kewangan dan pengurusan kewangan

Bagi membandingkan toleransi risiko kewangan dan pengurusan kewangan dalam kalangan responden, taburan silang dilakukan bagi tahap kedua-duanya (Jadual 5). Hasil analisis mendapati bahawa toleransi risiko kewangan responden saling berkaitan dengan aktiviti pengurusan kredit secara berkadar songsang. Apabila tahap toleransi risiko kewangan adalah tinggi maka tahap aktiviti pengurusan kredit yang dijalankan adalah semakin rendah, iaitu wujudnya peningkatan dalam peratusan responden dari 8.0% pada tahap tinggi ke 11.1% pada tahap sederhana dan seterusnya menjadi 24.0% pada tahap rendah bagi pengurusan kredit. Hal ini bermakna lebih ramai responden cenderung tidak menguruskan kredit dengan baik sekiranya mereka sangat bertoleransi terhadap risiko. Golongan ini suka mengambil risiko, dengan itu kurang berhati-hati dalam pengurusan kewangan khususnya pengurusan kredit mereka.

Namun, apabila tahap toleransi risiko kewangan adalah rendah maka tahap aktiviti pengurusan kredit adalah semakin tinggi dengan berlakunya peningkatan dalam peratusan responden dari 36.0% pada tahap tinggi ke 45.3% pada tahap sederhana dan seterusnya menjadi 45.7% pada tahap rendah bagi pengurusan kredit. Hal ini bermakna lebih ramai responden cenderung menguruskan kredit dengan baik sekiranya mereka kurang


bertoleransi terhadap risiko. Golongan ini yang tidak suka mengambil risiko didapati lebih berhati-hati dalam pengurusan kewangan khususnya pengurusan kredit mereka. Tindakan ini diambil supaya risiko kewangan yang bakal berlaku adalah rendah dan kurang menjejaskan kedudukan kewangan mereka. Dapatan kajian ini adalah selari dengan hasil kajian oleh Hogarth dan Anguelov (2004).

Jadual 5: Taburan Silang Toleransi Risiko Kewangan dan Pengurusan Kewangan

Dimensi Aktiviti Pengurusan Kewangan

Tahap Toleransi Risiko Kewangan

Rendah (%) Sederhana (%) Tinggi (%) Aliran Tunai Rendah 28.0 52.0 20.0

Sederhana 22.7 55.1 22.2 Tinggi 28.1 43.2 28.6

Kredit Rendah 36.0 40.0 24.0 Sederhana 45.3 43.6 11.1

Tinggi 45.7 46.2 8.0

Simpanan Rendah 36.0 44.0 20.0 Sederhana 34.2 52.0 13.8

Tinggi 43.2 43.2 13.6 Pelaburan Rendah 4.0 24.0 72.0

Sederhana 1.8 29.3 68.9

Tinggi 3.0 21.6 75.4

Bagi aktiviti simpanan, trend yang hampir serupa diperoleh iaitu toleransi risiko kewangan responden juga berkadar songsang dengan aktiviti simpanan. Apabila toleransi risiko kewangan berada pada tahap tinggi maka aktiviti simpanan yang dijalankan semakin rendah yang ditunjukkan oleh peningkatan dalam peratusan responden dari 13.6% pada tahap tinggi ke 13.8% pada tahap sederhana dan seterusnya menjadi 20.0% pada tahap rendah bagi simpanan. Keadaan ini menunjukkan bahawa lebih ramai responden cenderung tidak membuat simpanan sekiranya mereka sangat bertoleransi terhadap risiko. Golongan ini suka mengambil risiko, dengan itu mereka kurang membuat persediaan kewangan bagi menghadapinya. Hasil kajian ini didapati berbeza dengan hasil kajian oleh Hogarth dan Anguelov (2004), dan Jacobs-Lawson dan Hershey (2005). Namun, ini mungkin disebabkan kajian-kajian berkenaan merujuk tabungan jangka panjang manakala kajian ini menggabungkan simpanan jangka pendek dan jangka panjang.


Toleransi risiko kewangan didapati tidak menunjukkan hubung kait yang jelas dengan pengurusan aliran tunai dan pelaburan. Hal ini bermakna sama ada seseorang itu bertoleransi tinggi terhadap risiko atau tidak, ia tidak mempengaruhi aktiviti individu dalam aliran tunai seperti simpanan rekod atau rancangan perbelanjaan, dan begitu juga dengan aktiviti pelaburan secara umumnya.

Toleransi risiko kewangan dan aktiviti pelaburan saham berisiko tinggi

Walaupun hasil kajian sebelum ini menunjukkan tiada hubung kait yang jelas antara toleransi risiko kewangan dengan pelaburan, namun analisis dilanjutkan untuk menentukan perkaitan antara toleransi risiko kewangan dengan pelaburan dalam saham yang berisiko tinggi seperti yang terdapat dalam Jadual 6. Hal ini kerana hasil kajian lepas menunjukkan perkaitan signifikan yang positif antara toleransi risiko dengan penglibatan dalam saham berisiko tinggi contohnya stok (Cardak dan Wilkins, 2008; Hariharan et al., 2000; Hanna dan Chen, 1997).

Dapatan kajian ini memperoleh suatu trend yang jelas, iaitu individu yang mempunyai toleransi risiko yang tinggi cenderung melibatkan diri dalam aktiviti pelaburan yang berisiko tinggi. Semakin tinggi penerimaan risiko oleh individu maka semakin cenderung individu berkenaan terlibat dalam saham berisiko tinggi. Hal ini menunjukkan individu tempatan juga menunjukkan tingkah laku pelaburan yang serupa dengan responden dalam kajian-kajian di luar negara, iaitu toleransinya terhadap risiko mempengaruhi pelaburan berisiko tinggi mereka.

Jadual 6: Taburan Silang Toleransi Risiko Kewangan dan Pelaburan Saham Berisiko Tinggi

Tahap Toleransi Risiko Pelaburan Saham Berisiko Tinggi Kewangan Tidak (%) Ya (%)

Rendah 28.0 72.0 Sederhana 25.8 74.2

Tinggi 15.6 84.4

Kesimpulan dan implikasi kajian

Kajian ini mengenal pasti toleransi risiko kewangan dan pengurusan kewangan dalam kalangan kakitangan awam, iaitu tahap risiko kewangan yang sanggup diterima oleh individu dan aktiviti-aktiviti kewangan yang


dilakukan. Daripada hasil perbincangan, maka dapat disimpulkan bahawa sememangnya terdapat perkaitan antara toleransi risiko kewangan dengan aktiviti-aktiviti pengurusan kewangan yang melibatkan aktiviti kredit dan simpanan pengguna. Pengguna yang sanggup menerima risiko kewangan ini didapati kurang menguruskan kredit mereka dengan baik dan kurang membuat simpanan. Selain itu, pada keseluruhannya pengguna juga dilihat mempunyai tahap toleransi risiko yang rendah dan amat berhati-hati dalam membuat keputusan yang melibatkan aktiviti pelaburan yang berisiko tinggi.

Dapatan ini menjelaskan bahawa pengguna mengambil berat tentang risiko-risiko kewangan yang bakal mereka hadapi. Mereka hanya melabur dalam saham yang berisiko tinggi dalam keadaan yang bersedia dari segi mental untuk menerima risiko kerugian pelaburan. Namun demikian, bagi mengambil peluang melabur dalam saham berisiko tinggi untuk memperolehi manafaat pulangan yang tinggi, sewajarnya pihak tertentu boleh mengenal pasti golongan yang mempunyai toleransi risiko kewangan yang tinggi supaya mereka ini dapat melibatkan diri dalam saham berisiko tinggi berkenaan.

Selain itu, ciri-ciri latar belakang seperti tahap pendidikan dan pendapatan pengguna perlu juga dikaji untuk melihat pengaruhnya terhadap toleransi risiko dan seterusnya kesannya terhadap aktiviti pengurusan kewangan mereka. Oleh itu, diharap kajian akan datang dapat mengkaji ciri-ciri tersebut bagi mengenal pasti sama ada ia penting dalam membentuk tahap tertentu bagi toleransi risiko pengguna yang akan mengaruh aktiviti pengurusan kewangan yang tertentu.

Rujukan

Bank Negara Malaysia. (2010a). Kebankrapan Individu di Malaysia. Kuala Lumpur: Jabatan Perangkaan Malaysia.

Bank Negara Malaysia. (2010b). Buletin Statistik Bulan November. Kuala Lumpur: Jabatan Perangkaan Malaysia.

Cardak, B. A. & Wilkins, R. (2008). The determinants of household risky asset holdings: Australian evidence on background risk and other factors. Dimuat turun daripada http://scholar.google.com/scholar?q=Cardak%2C+B.A.+%26+Wilkins%2C+R&hl=en&btnG=Search&as_sdt=1%2C5&as_sdtp=on pada 15 April 2011.

Cordell, D. M. (2001). RiskPACK: How to evaluate risk tolerance. Journal of Financial Planning. 14(6), 36-41.


Campbell, J. Y. (2006). Household finance. Journal of Finance. 61, 1553-1604.

DeVaney, S. A. (1994). The usefulness of financial ratios as predictors of household insolvency: two perspectives. Financial Counseling and Planning. 5, 5-26.

Goldsmith, E. (2009). Resource Management for Individuals and Family.United States: Wadsworth.

Grable, J. E. (2000). Financial risk tolerance and additional factors that affect risk taking in everyday money matters. Journal of Business and Psychology. 14, 625-630.

Grable, J. E. & Joo, S. (1999). Factors related to risk tolerance: a further examination. Consumer Interests Annual. 45, 1-8.

Gron, A. & Winston, A. (2001). Risk overhang and market behavior. The Journal of Business. 74, 591-612.

Hallman, G. V. & Rosenbloom J. S. (1993). Personal Financial Planning.USA: McGrawHill Inc.

Hanna, S. & Chen, P. (1997). Subjective and objective risk tolerance: implications for optimal portfolios. Financial Counseling and Planning. 8(2), 17-26.

Hariharan, G., Chapman, K. S., & Domian, D. L. (2000). Risk tolerance and asset allocation for investors nearing retirement. Financial Services Review.9, 159-170.

Hogarth, J. M. & Anguelov, C. E. (2004). Are families who use e-banking better financial managers? National Endowment for Financial Education. 19,1-34.

Jacobs-Lawson, J. M. & Hershey, D. A. (2005). Influence of future time perspective, financial knowledge, & financial risk tolerance on retirement saving behaviors. Financial Services Review. 14, 331-344.

Jianakoplos, N. & Bernasek, A. (1998). Are women more risk averse? Economic Inquiry. 36, 620-630.


Joo, S. & Grable, J. E. (1999). Developing a model for the determinants of financial satisfaction: an exploratory study. Consumer Interests Annual. 45,117-122.

Joo, S. & Grable, J. E. (2004). An exploratory framework of the determinants of financial satisfaction. Journal of Family and Economic Issues. 25(1), 25-50.

Mohamad Fazli, S. & Jariah, M. (2005). Kewangan pengguna: isu dan cabaran. Dalam Nurizan, Y., Mohd. Amim, O., and Sharifah Azizah, H. (Ed.), Pengguna Dalam Pembangunan (218-231). Serdang: Universiti Putra Malaysia.

Roszkowski, M. J. (1996). Risk tolerance in financial decisions. Dalam D. M. Cordell (ed.), Fundamentals of Financial Planning (3rd ed.) (143-201). Bryn Mawr, PA: The American College.

Snelbecker, G. E., Roszkowski, M. J., & Cutler, N. E. (1990). Investors’ risk tolerance and return aspirations, and financial advisors’ interpretations: A conceptual model and exploratory data. The Journal of Behavioral Economics. 19, 377-393.

Titus, P. M., Fanslow, A. M., & Hira, T. K. (1989). Net Worth & Financial Satisfaction as a Function of Household Money Manager’s Competencies. Home Economics Research Journal. 17(4), 309-318.

Unit Perancang Ekonomi. (2010). Rancangan Malaysia ke-10. Putrajaya: Jabatan Perdana Menteri Malaysia.

Yuh, Y. & DeVaney. S. A. (1996). Determinants of couples' defined contribution retirement funds. Financial Counseling and Planning. 7, 31-38.

Documents

BUKU JPM VOL 16 JUN 2011