bulent ozer

7/24/2019 bulent ozer

1/12

m i m a r k r i r i k

Dr. Blent ZER

M u a l l i m Y . M h . M i m a r

G S A , T T O )

1. BUGNK DURUM

z ell ik le son 011 yld r Bat mimarisine

hkim olan bi imsel zengin leme ve pls-

t ik l ik, b i rka y ldr iddet in i btn bt-

ne art t rarak mimarin in durup din lenme-

den yeni lenmesi , mimarn daima sansas-

yonel zmler peinde komas nitel ii-

ne brn m tr. Rasyonel metod ve sis-

temler i reddede n, teknik ve ekonomik

zorunlu luklar n karsna dik i len bylesi -

ne bir anlay, Bct'nn mimarlk evre-

ler inde bi r takm cidd tehl ike anlarn

harekete gei rmit i r . Benzer ei l imler in

yurdumuzdaki mimar davranlar da et-

k i lemeye balam o lmas, hatt ei t im

messeselerimize dahi eitl i bel irti leriy-

le g i rmi, yer lemi bulunmas Bat 'daki

durumun meneine ynelen, gel i imi ne-

den le r i y le a k lamaya a i an gene t i k -

kr i t ik tar t malar , kanmzca, kan lmaz

k lmaktad r .

2. BATI 'DAK UYARMALAR

Bi l indi i zere, deiik kademelerde bin-

lerce y l sren tar msal uygar l ktan en-

dstr i uyga r l na at lay, kesin sonu-

lar y la, Bat 'da 19 uncu Yzy l ' n kapsa-

d b i r fenom endir . Bu fenom enin or-

taya kart t kalabal k kt le kl tre l -

a landa ki l ise ve asi l lerden devrald so-

rumlu luu gerek t i i g ib i ku l l anamyacak-

tr . Ni tekim, duygu sal gelenekten yok-

sun, stel ik mcrkcnti l ist heyecanla besle-

nen bi r toplumun en byk kaygusu bi r-

takm madd kompleksler in i b i r an nce

tatmin etmeye ynelmek olmutur. 19

uncu Yzy l ' n byk kef i tar ih merak,

debdebe l i a la r n sembo l le r in i ak ta ran ,

tantan, sevdi ren bi r d is ip l in o larak da

rabet grecektir. ster ressam, ister

heykeltra, isterse do mimar olsun, sa-

nat ar t k mter is in in keyf ine gre ha-

reket eden; smarlanan, hoa giden ey-

le r i yapan , tekra r layan b i r k imsed i r .

Duyguyla dnce metodlarnn b i rb i in-

sz form zenginlemesi de San at iin

Sanat anlaynn yeni batan geer l i

hale gelebi lecei -hatt baz rneklerde

geld i i - iz lenimini uyan drm aktad r . Gi -

r ite z ikrett i imiz tehl ike anlarn hare-

kete get i ren fakt r de bu iz lenimdir . e-

i t l i k imselerce yap lan uyarmalar , yer

alan tar t malar bura da etraf l ca sun-

mak olduka mkl . En nem l i veya ka-

rakter ist ik b i rka yla yet inecek olursak,

derh al Theo Crosby, Jrgen Joedicke,

Pier Luigi Nervi, Nikolaus Pevsner gibi

is imler i sayabi l i r iz .

Yzy l balar nda Bat mimaris in in belk i

de en ferd iyeti rnekler in i yaratan nl

spanyol mimar Anto nio Ga udi (1852-

1926) hakknda yaymlad b i r incele-

me yazsnda, Prof. Joedicke bal k o la-

rak Antonio Gaudi 'n in Eser inde Keyf l ik

den tamamen ayr l d b i r o r tamda, ge-

leneksiz bir ktlen in sahte ihtiy ala rn

g idermeye al an bi r h izmetkr, aktel

ger ekler le i l ikisini kesmi, gem iten,

baka d i ya r la rdan h i kye le r an la tmaya

alan bir sana tdr. Victo r Cousin'in

1818 y l nda ortay a att Sanat i in

Sanat ( l 'ar t-pour- l 'ar t) forml, 19 uncu

Yzy l ' n yuk arda zet lemeye al t -

mz esprisini bel ir l i bir gerekeye oturta-

caktr . Baka bi r deyim le, sanat teza-

hr ler in i aktel , gerek hayatn ereve-

sinden koparp a larak, onlar sun' l i in,

keyf l i in, takl i t i l i in sembol ler i hal ine

geti recekt i r . Bu durum da, mim ariy i be-

l i r leyen fonksiyon-strktr- form bants

her trl ly aacak ekilde gevemi,

ad geen faktr de apayr yol lara

ynelmitir (ek. 1).

Son y l larda kar la lan hesapsz, l-

I. Madcleine Kilisesi ( 1 8 0 6 - 4 2 ) , Paris.

Pln, v D Grn ler.

W uncu V iizyl l, eski slplar dirilime aba-

lar fonksiyon-str ktr-lorm bantsn her tiir-

lii iiliiyii aacak ekilde gevetmitir. Mdelcine

de grld zere, iki kart a nlay ou kere

ayn konuya zorla uygulanacaktr. Anlamn her

eyden nce i meknnda bulmas gereken kilise,

d mckyla yaayan, tpk bir heykel gibi ele

lan Yunan tapnann ksr kalb iine d-

klecektir. ISann i dzeniyle d grn , v-

liimelrisi arasndaki uyumazlk Sanat-iin-Sa nat

anlaynn tipik nitelii halinde belirmektedir.


2/12

ve So rumlulu k ibaresin i semit ir (1) .

Takr iben 5 y l nce yay m lanan bu der in

e td , de rg i yaz ku ru lunun i lve e t t i i g i -

b i , as l nda mimar ide m add ge reke ve

b a l a r d a n k u r t u l m a y a a l a n a k m l a r n

kar s na uyar c b i r i f adey le kmakta -

d r . Pro f . Joed icke 'n in ispa t lam aya a -

l t husus, Gaudi 'de daima bir fonksi-

yon-konst rks iyon- fo rm b i r l i i uur ve so -

rumlu luu nun va r o ldu udu r . Y ine J r -

g e n Jo e d i c k e , b u d e f a M o d e r n M i m a r i '

n in Bugnk Durumu ad l yaz s nda fo rm

zengin lemesin i yer yer yle tar i f ede-

cek t i r ( 2 ) ; . . . hudu tsuz imk n la r m imar

artmakta

1

, gerek l i ve meru b ir form

farkl lamas (Ne olursa o lsun yenin in pe-

inden komak ) z lemi ha l inde be l i r t -

mekted i r . Baka la r ndan ayr , ha t t b iz -

za t kend in in az ncek i du rumundan a -

payr o lmaya ' a l mak, as l nda o ana

kadar s rege len ge l i im in devaml l na

da se t ekmek dem ekt i r . . . M in ru Ya-

masa'ki ve Phi l ip Johnson'un b inalar y la

Saar ine n ' in son p ro je le r inde gr leb i le -

cei zere, b i imsel zengin leme dtan

ie denendi i srece, e lde edi lecek so-

nu , imd iye kadar yap lm o lan n de-

iik kla

1

b rnmes inden teye gee-

miyecekf i r . Fo rma ih t imam ederek m i-

mar in in bugnk grev ine ceva p ve r i ld i -

i phe gt ren b ir husustur. Biimsel

i l iki ler in f i ld i i ku lesine eki lmekle, mi-

mar i acaba esas grev inden de uzak la-

m o lmu yor mu?. . Gnm z mimar is in in

grev i mn fe r i t an t la r ya ra tmak de i l ,

f aka t top lumun ih t i ya la r na cevap ve re -

b i lecek b i r evren in dzen ine e i lmekt i r .

ada m imar ya ln z fo rm sana t y la ye -

t inemiyecek duru md ad r . . . Bugnn mi -

mar , va r l mz i lg i lend i r en p rob lemle -

r i , onu tehd i t eden teh l ike le r i de r in leme-

s ine b i len , ada insan n ih t i ya la r y la

duygu la r n an layan , e i t l i ma lzeme le r le

konst rks iyon metod la r no vk f , ve b tn

bu b i lg i le re dayanarak bugnn insan na

a i t evrey i dzen leyen k imsed i r .

Geen y l n en neml i m imar o lay la r n -

dan b i r i de phes iz Pau l Rudo lph 'un

N e w H a v e n ' d e k i Y a l e S a n a t v e M i m a r -

l k Okulu 'nun a l yd (ek. 30) .

A konumasn yapan dnyaca tan nm

mim ar l k tar ihis i Prof . Niko laus Pevsner

b inan n tek de faya mahsus ka rak te r i -

ze r inde durmu, renc i le r in d ikka t in i -

( 1 ) J i i r g e n J o e d i c k e , W I I L K R U N D B I N D U N G

M V /E R K V O N A N T O N I O G A U D , B a ue n

u . VVo h n e n d e r g i s i , s a y 1 9 6 0 / 5 , s . S

( 2 ) J r g e n J o e d i c k e , D E S I T U A T I O N D ER

H E U T I G E N A R C H I T E K T U R , A r c h l t e k t u r u n d

. S t a e d t e b a u , Ka r i K r a e me r Ve r l a g , S t u t t -

ga r 196? , s . 9

nemle bugnk mimar in in k r i t i k ka rak-

te r i ze r ine ekerek on la rdan i inde bu-

lunduk la r b inay tak l i t e tmemele r i husu-

sunda eref sz istemitir (3). Prof.

Pevsner 'e gre , 1930 y l la r nn slbu

k t sonu la ra g t rmeks iz in i z len i leb i -

lecek b i r mah iye te sah ip t i. Z i r a , bu yo l -

dan da ima rasyone l , i e ya rayan , mte -

cav iz o lmayan rnek le re u lamak mm-

knd . Ge lge le l im , Vay Pau l Rudo lph 'u ,

Saar inen ' i , Ph i l ip Johnson 'u , ya da Ya-

masa ki 'y i t ak l ide ka lk acak la r n ha l ine I

Bylesine b ir teebbs fe lket le sonulan-

maya mah km dur . nk , he r eyden

nce b izza t kend i le r in i i f adeye a l an

byk fe rd iye t i le r , san a t -m imar lo r tak-

l i t ed i lmeye ge lmez le r .

Arh i tec tu re d 'Au jourd 'hu i de rg is in \ ' n b i r

anke t in i cevap land ran Theo Crosby i le

Pier Luig i Nervi 'n in de nemli uyur -

m a l a r d a b u l u n d u k l a r n g r m e k t e y i z

(4 ) . C rosby ' ye gre gnmz mima-

r is in in o lumsuz ta ra f ondak i o r i j i -

nal l ik ih t i rasd r . Prof . Nervi ise yap

sana t n n bugnk durumunu bvk -

b i r f i k i r ve yn ka rgaa l d iye

n i te lend i rmekten ek inmemi t i r. Kend is i -

ne gre Nas l k i hz, randman ve hare-

ke t yasa la r g ib i f ak t r le r uak , o tomo-

bi l ve gemi formlar n etki lemilerse, ok

yak n b i r ge lecek te tekn ik , ekonomik ve

konst rk t i f zo run lu luk la r da ina m imar i -

ye has s lbu empoze edecek le rd i r .

3 . A DA MMARYE AT GELMN

SSTEMATK VE SOYUT YORUMU

zet led i im iz takd i r de , b tn bu uyar -

ma la ra sebeb iye t ve ren durum, Y i rm inc i

Yzy l Mimar is i 'ne a i t gel ime emasnn

ad a safhasd r . Gel i ime sistemat ik

b i r sana t ta r ih is i gzy le bak t mz an-

dan i t iba ren , bugnk durumu gene l l i k le

man ie r is t b i r devre o la rak yo rumlamak

mm knd r . Birok sanat tar ihis in 'n pek

hak l o la rak b i r le t i i f o rm la r n tekm l

meselesi , h i phe yok ki en salam teo-

r ic i ler inden bir ine Henr i Foci l lon 'un ah-

snda kavumutur (1881 -1943 ) . nl

Fransz sanat tar ihis ine gre, formlar da

can l va r l k la r g ib i do ar la r , by r le r ,

kema le e re r le r , inh i ta t devres ine g i r e r le r ,

ve n ihaye t gemie ma lo lu r la r ( 5 ) . e-

mann tamam fo rm la r n haya t n tek i l

eder . Bu durum a gre , ge l i im in teme l

durak nok ta la r a r ka ik , k ls ik , akademik

( 3 ) B a u e n u. W o h n e n d e r g i s i , S a y 1 9 6 4 / 1 1 ,

s . 4?4

( 4 ) A r c h i t e c t u re d ' A u j o u r d ' h u i d e r g i s i , s a v 1 1 9

( 5 ) Bu k o n u d a b a k . : B l e n t z e r , PL ST K

V E M M A R F O R M L A R I N M A H Y E T V E

TEKAML , M i ma r l k v e Sa n a t d e r g i s i , s a y

1, s. 17

veya man ie r is t , ve n ihaye t ba rok sa fha-

la rd r . Ar ka izm ba lang devres id i r . l-

ke l ve emat ik b i r f o rm dnyasna sah ip -

t i r . Klsik sanat ise, rasyon el l ler le

geomet r ik dzen in hk im o lduu , n isbe t -

ler s isteminin en yksek noktaya er it i i

b i r ad r . Bundan sonra ge l i im ik iye

ayr l r . Baz k imse le r k ls ik a da y ap -

lan la r n zer ine a r t k yen i baar la r ek-

lenemiyece i kan s na va ra rak k ls ik s-

lbu ba tac eder le r . s tad la r n eser -

le r in i , r ee te le r in i t ekra r lamaya koyu lu r -

la r . Vey a on la rdan a ld k la r e ' tl i e le -

man la r b i r b i r ine ek leyerek szde yen i

zmle re g ide r le r . Gerek te o r tay a -

kan la r akademizm' in baka baka teza-

hr le r id i r . Man ie r izm 'e ge l ince , bu e i-

l im k ls ik ten sonrak i tu tumla rdan ik inc i -

s id ir , gel i im bak mn dan soylu, pozi t i f

o lan d r . Man ie r is t davran k ls ie ba-

ka ld r acak , idde t l i b i r t epk i gs te recek-

t i r . Baka b i r dey im le , s tad la r n izd i i

yo lun , fo rm le e t t i i ku ra l la r n ka r s na

var gcy le kacak t r . Barok ise, fo rm-

la r n haya t la r n da son sa fhad r . A r b i r

tepk iy le k ls ik g r y k ld k tan sonra

fo rm la r yava yava skna kavua cak,

mtecav iz d inamik l i in ye r in i denge l i , -

henk l i b i r can l l k a lacak t r .

Ar ts and Arch i tec tu re ad l Amer ikan

derg is in in 1965 /uba t say s nda yay m-

lanan Modern M imar i : Douu , Yer le i i

ve Ge lece i ba l k l maka le le r inde

Thymio Papayann is i le Anna Venez is ' in

bugnk durumu nc s a fha o la ra k

kabu l e t t i k le r in i , ve a k lama la r n takr i -

ben yukardak i gene l emaya uygun e -

k i lde yap t k la r n g rmek tey iz . Yazar -

la ra gre , b i r inc i devre 19 uncu Yzy l ' n

nc ler ine a i t t i r . Bunlar yeni akmn te-

mel ler in i atan i ler i grl kimselerdir .

Daha sonra Gropius, Mies van der Rohe,

Le Corbus ie r rne i s tad la r Modern M i -

mar i ' n in k ls ik sa fhas n be l i r leyecek le r -

d i r . Ve n ihaye t son on y l l k devred e ,

p ls t ik l ' in e i t l i t ezahr le r i ha l inde , -

z lme hareke t i bagste recek t i r .

Prof . Joedicke'n in de hem ei t l i konu-

ma la r nda , hem de yaz la r nda l nes i l

gel i imine sk sk temas et t i in i b i l iyoruz.

Kend is i 1920 y l la r n be l i r leyen ve o -

un lu k la r asyona l is t le r d iye an lag e len

Mies, Le Corbusier ve Gropius'u b ir inci

nesl in temsi lc i ler i sayar . Aa lto ise, 1930

y l la r m imar is ine ge t i r d i i b i r tak m ma l -

zeme deiik l ik ler i ve form serbest leme-

ler iy le ik inci nesl in sem bold r . Ve ni-

haye t gnmz mimar is in

n be l i r ley ic i le r i

ha l inde de Kahn ' la r , Rudo lph ' le r , Yama-

sak i ' le r o r taya ka r .

Y ine para le l an lamdak i b i r s n f land r -

maya S ieg f r ied G ied ion 'da ras t l yo ruz .

Space , T ime and Arch i tec tu re (Mekn ,


3/12

Z aman v e M imar i ) ad l n l es e r in s on

bas k s nda J rn U t z on ' un t ems i l e t t i i

dav ran n , nc nes l i n s embo l ha l i n -

de e le a l n p i r de lend i ine ah i t o lmak -

t ay z . P ro f . G ie d ion s on ge l i me le r i n be -

l i r l ey i c i n i t e l i k l e r i n i u ek i l de z e t l i y o r :

M i m a r i d e p l s t ik e i l i m l e r i n d a h a d a

k uv v e t l enmes i . . . i v e d f o rm la r a ras n -

d a o l d u u k a d a r m e k n d a k i k t l e l e r a -

ras nda da daha serbest b i r i l in t i .

By lec e , k u bak b i r m ahedey le , Y i r -

m inc i Yz y l m imar i s in in de s ana t b i lm i -

n in (Kunstv / issenschaf t ' n) i ler i srd

ge l i im emas n b t n b t ne ineme-

d i i , f o r m l a r n h a y a t n b e l i r l e y e n g e n e l

g id i e az ok ay ak uy durduu s y lene-

b i l i r . N i t ek im , bu rad a da k ls i k dev re y e

t ek b l eden b i r ras y ona l i z m in a rk as n -

dan z lme ba lam , v e n ihay e t du rum

bugnk an t i t ez s a f has na u la m t r .

4 . S ST EMAT K VE SOYUT Y OR UML AM A-

N I N M A H Z U R L A R I

G e l g e l e l i m , y a l n z c a f o r m e l f e n o m e n o l o -

j i y e , y an i b i ims e l ge l i mey e a i t v i z e l

m a h e d e l e r e d a y a n l a r a k y a p l a n s o y u t

y o r u m l a m a l a r e 't li m a h z u r l a r l a y k l

o l m a k t a n k u r t u l a m a z l a r . B u m a h z u r l a r ,

ge l i men in s adec e b i ims e l y nd en , v e

b i r t a k m s o y u t g e n e l l e m e l e r e , f o r m l l e r e

s a d k k a l n a r a k e l e a l n m a s n d a n d o a r .

Y i rm inc i Yz y l m imar i s in in ge i rd i i de -

i me le r s os y a l , ek onom ik v e t ek n i k f ak -

t r l e r e b a l a n m a d , d e i m e l e r i n s o-

m u t n e d e n l e r i a k l a n m a d , b i i m l e r l e

be l i r l ey i c i f ak t r l e r a ras nda i l i k i k u ru l -

mad s rec e , y uk ardak i ema gene l -ge -

er , evrensel ve zorunlu b i r ema ni te l i -

ine s ah ip o lac ak t r . Bu ne dem ek t i r? Bu

u demekt i r k i , mesel b iz im gib i , Bat

l k e le r i ne k y as la daha ba k a s os y a l , e -

k onom ik v e t ek n i k z e l l i k l e re s ah ip l k e -

l e r d e d e , a a k a l m a m a k k a y g u s u y l a ,

a y n e v r e n s e l e m a y a a y a k u y d u r u l m a -

y a a l l ac ak t r . By les ine b i r dav ran -

n s onu de rg i c i l i k , t ak l i t i l i k t i r . U lus la r -

a r a s a k a d e m i z m , W r i g h t ' c l k , S c h a r o u n '

c u luk , U t z on ' c u luk t u r . He le f e rd i y e t i

d a v r a n l a r n g a l e b e a l d , m a n i e r is t

r n e k l e r i n o r t a y e r d e d o l a t d n e m -

le rde , P ro f . Pev s ner ' i n i f ade e t t i i g ib i ,

b i r f e lk e t t i r .

5 . A D A M MAR YE A T GEL M N

GEREK NEDENLER

Oy s a , Y i rm inc i Yz y l Ba t m imar i s in in ge -

l i im in i o la y la r n men e in i a ra t ra rak ,

s os y a l , e k onom ik v e t ek n i k f ak t r l e r i n

ro l l e r i n i hes aba k a t a rak i nc e led i im iz

t ak d i rde , i l k ba t ak i ras y ona l i s t s a f han n

s adec e s t il i st i k b i r ba lan g an lam na

g e l e m i y e c e i n i g r r z .

5 . 1 . 1900-1930

GEL M

YI LLARI ARASI NDAK

19 unc u Yz y l ' n t ak l i t i , bu a rada de -

k o r a t i f b a k m d a n m b a l a l d e r e c e d e

y k l , c ephec i m imar i s i phes iz bas i t -

l e me, s ade le me, f az la l k t an k u r t u lma

e i l im le r i n i y z y l n s on la r n da z o run lu

k lm t r. Ge m i t ak l i t i l i i n e t epk i o la -

rak be l i r i p onu t a r i h t e e i o lmay an y ep-

y e n i , d e t a s m a r l a m a b i r f o r m d n y a -

s y la y enmek i s t ey en Ar t Nouv eau (J u -

gends t i l ) ak m da as l nda dek ora t i v i z m in

ba k a b i r rne in i s ana t t a r i h ine hed iy e

e t mek t en , bas i t l i e k a r duy u lan i t i y ak

b s b t n k a m l a m a k t a n g e r i k a l m y a -

c ak t r . By lec e , f e rd i y e t i f o rm i rades i y -

le sz konusu ak mn espr is in i baz yn-

le rden t ems i l eden Gaud i g ib i b i r k i i l i -

in (ek . 2 ) k a r s nda , t ez y ina t c ina -

y e t t i r d i y ec ek k adar i l e r i g iden Ado l f

Loos i l e k a r l a y o ruz (ek . 3 ) . Mo de rn

M i m a r i ' n i n b i r b a k m a A v r u p a ' d a k i g e r -

ek ba lang c n t e k i l eden A lman Z a-

naa t l a r B i r l i i (Deu t s c her VVerk bund ,

1 9 0 7 ) b u a n l a m d a k i i l k t o p l u l u k o l d u u

i in t ak l i t t en k a an e i t l i e i l im le re s i -

nes inde y e r v e rm i , b i r y andan ras y ona-

l i s t m imar i v e d i z ay n n t eme l le r i n i a t a r -

k e n , t e y a n d a n A r t N o u v e a u ' c u l a r d a n

ge len f e rd i y e t i , ek s p res i y on is t dav ran -

l a r n oda k nok t as o lmu t u r . 191 4 ' de

K ln ' de a l an VVerk bund s e rg i s i , b i r l i i n

i k i nem l i k u ruc us unu , Mu t hes ius i l e v an

de Ve lde ' y i , i k i k a r t g r n s av unuc u-

la r ha l i nde k a r k a r y a ge t i rm i t i r . B i -

r i n c in i n t i p i fi k a s y o n a , s t a n d a r t l a m a y a

d o r u y n e l e n r a s y o n a l i s t e i l i m i n e m u -

k ab i l , v an de Ve lde y a ra t c l , f e rd i -

y e t i l i i t u t ma k t ad r . On a gre , s a -

na t dou t an i e i bu rnunda b i r f e r -

d i y e t id i r . T am ame n s e rbes t, anc a k k en-

d i y o lunu b i l en , s pon t ane b i r y a ra t c d r .

Herhang i b i r k a l b , he rhang i b i r t i p i k en -

d i s ine z o r la k abu l e t t i rmek i s t ey en d i s ip -

l i ne h i b i r z am an boy un eem ez . Dav -

ran la r n k s r l a t rab i l ec ek he r eng e le

kar sezgisel b i r phe duya r . Ay n e-

k i l d e , f i k i r l e r i n i s o n u n a k a d a r u y g u l a m a -

s n k s t l ay an la ra , y a da k end is ine ge -

ne l b i r f o rm an lay n be l l e t mek i s t ey en-

lere kar da gvens iz l ik bes ler . (6) .

Van de Ve lde ' n in bu s z le r i 1914-28 y l -

l a r a ras n dak i f e rd i y e t i dav ran la r n

g e r e k e l e r i n i e n a z n d a n z e t l e m e y e y e -

t e r l i d i r , s an r z . A lm an Ek s pres i y on iz m i

(ek. 4) , Hol lnda Ekspresyonizmi (


4/12

Sd. M. DE KLERK. Eigen IJaand Si

tesi

( 1 9 1 7 - 2 1 ) .

Amsterdam.

5b. M. DE KLERK. Henriette lion-

nerplei Sitesi (1921), Amsterdam.

4.

E. MENDELS OHN. Einstein Kulesi

( 1 9 2 0 - 2 1 ) ,

l otsdav.

L E I

A'

STERLN. Mimar Maket

( 1 9 2 0 ) .

Max TAUT. Renkli E skis

( 1 9 2 2 ) .

Mendelsohn da grdmz, ve genellikle ekspresi-

yonist diye nitelendirilen mimar davranta , olay,

bir bakma, allagelen mimar fenomenin znel

(sbjektif) de ormasyonundan ibarettir. Bu durum,

geleneksel mimariyi meydana getiren tayc, ta-

nan ve barndran elemanlarn allagelen grn-

lerine kyasla belirli bir deformasyon geirip, duy-

gululuk y ii kuvve tli plstik bir btn halinde orta

yere kmalar halinde tezahr etmitir.

M. de Klerk ile P. Kramer in nclk

ettikleri bir akm, Amsterdam Okulu

ad altnda, ferdiyet i bir sanat ira de-

sinin hkim olduu zengin bir form ya-

ratmasyla Hollanda Ekspresiyonizmi

ni douracaktr. uAmsterdam Okulu

lkenin geleneksel malzemesi tulay

plnda tutmu, ancak tuladan duvar-

lar rmek yerine, deta tuladan du-

varlar dkmtr. Bylesine bir dav-

ranla, arzulanan pittoresk, yer yer

fantasmagorik plstikliin kolayca elde

edilebilecei aka jarkolunmaktadr.

6

7. B. TAUT. Alpler Mimarisi ( 1 9 2 0 ) .

.Bina yldzlarn bir sureti ve selm, manev kud-

retin direkt temsilcisi olacaktr. Taut un yakardaki

cmleyle de aklad zere, her tirHi rasyonel l-

ein dnda, tamamen topik bir grn belirle-

dii projeler allagelen her eit disiplinden uzak

urmaya alacaklardr.


5/12

9 . W. LUCKHA RDT. Suluboya Es-

kis

( 1 9 2 0 ) .

10 .

II. SCHARO UN. Eskis

( 1 9 2 0 ) .

11. II. IIAERNG. liir Ev Projesi

( 1 9 2 3 ) .

2 R. STEINER. Goetheamm ( 1 9 2 3 1 ,

Basel.

t e r Grop ius ' un y ne t im inde Grop ius -T au t -

Behne ls t a ra f ndan dz en lenen

T an nmam M imar la r Serg i s i ad l s e rg i

u i dd iay la a lm t r : Her ne o lu rs a o l -

s un , f ay da pe inde k o an m imar i y e s r t

ev r i l ec ek , ry ay la ge r ek , y l d z la r a le -

m iy le gn lk hay a t a ras nda y ak n la ma

s a lanac ak t r (9 ) .

O t e y a n d a n , a y n d n e m d e , y a n i 1 9 1 4 -

28 y l l a r a ras ndak i s rede , bas i t l e me

f i k r i n i n g r u p l a r v e o k u l l a r t a r a f n d a n k a -

bu l ed i l i p ge l i t i r i l d i in i , bu a rada b i l im -

s e l v e p ra t i k ge rek e le r o r t ay a a t l d n

g r r z . H o l l a n d a ' d a f a a l i y e t e g e e n D e

St i j l ak m (ek. 13) 1918 y l nda yay m-

lad b i l d i rgede y en i b i r an lay n t e -

me l l e r i n i a t m ay a a l ac ak t r . Buna g-

re, Esk i ve yeni o lmak zere ik i e i t de-

v i r uu ruy la kar lam akta y z . Eski uur

s b jek t i f l i e , f e rd i y e t i l i e y ne l i r , y en i -

s i i se ev ren s e l l i e . . . Ay n uur la man n

e t k i s inde k a lan s ana t l a r manev a lan -

da f e rd in egemen l i ine , k ey f l i i ne k a r

b i r d ny a savana g i r im i lerd i r (10) .

De St i j l ad a l t nda b i r leen kk b i r

s ana t l a r g rubunun o lum lu d nc e le r i ,

daha s onra n l Bauhaus ok u lunda

(1919-33) ge lec e in d i z ay nc l a r n y e t i -

t i r m e d e u y g u l a n a n m e t o d l a r n b i r b a k -

ma ncs say labi lecek n i te l ik tedi r (ek.

14).

1920 y l l a r ndak i i f t y n l ge l i im in s on

s ahnes in i C I AM ' n k u ru lu unda a ra ma k

gerek i y o r . Anc a k , bu t a r i he ge l i nc e y e

k ad ar , b i z z a t t op lum s a l , ek onom ik v e

t ek n ik z o run lu luk la r t op i s t m imar la r t e -

k e r t ek e r a r p ls t i k l i k t en k op ara rak

ras y on a l i z me s ev k edec ek t i r . Yan i , ras -

y o n e l l e m e b i r b a k m a k e n d i l i i n d e n

ger ek le ec ek t i r . Grop ius , k u rmu o ldu -

u Bauhc us ' da ak t e l a r t l a ra g re e -

i t l i d i z ay n a lan la r nda t op luma ger ek

t a t b i k a t y e t i t i rmek i s t ey ec ek , bu du -

rumda da t op i k f i k i r l e re v eda e t mek z o -

rund a k a lac a k t r . B runo T au t ' a ge l i nc e ,

o d a 1 9 2 0 y l n d a M a g d e b u r g e h ri n e

imar i l e r i ba k an o la rak g i t m i , t op lu -

mun ger ek i h t i y a v e imk n la r y la o ra -

da k a r l a a rak f onk s i y on an lay n ona

gre m imar i s ine uy gu lam t r . Dah a b i r -

ok la r i i n de du rum hep ay n d r . y -

les ine k i , 1927 y l nda Stut tgar t ' ta l .e

Corbus ie r , Grop ius , H i l be rs e imer , Ouc ,

Poe lz ig , M ies v an de r Rohe , Sc haroun g i -

b i is imler in kat l my la ina o lunan VVeis -

senhof s i tes inde (ek. 15) b in ala r hep

ay n ek i l l end i rme i rades in in be l i r t i l e r i

ha l i nd e o r t a y e re k m la rd r . 1928 y -

l nda , i l k de f ' a s v i re ' de La Sar raz ' da

t o p l a n a n C I A M ' a ( C o n g r e s I n t e r n a ti o -

nc ux d ' A rc h i t ec t u re Moderne - U lus la ra -

ras Modern M imar i Kongre le r i ) d ec ek

gc rev i se , du ru mun -ge r i y e v e i l e r i y e

bak mak s u re t i y l e - ad n k oy mak v e bu

arada hay a t neme s ah ip b i r t ak m i l k e -

ler i tesbi t e tmek o laca k t r (11) . Buna g-

re , m imar , dev r in ge r ek le r i ne v e a i t bu -

lunduu t op lumun ih t i y a v e ama la r na

( 9 ) b a k ( 8 ) s . 8

(10) bak (6 ) s . 36 -7

(11) bak (6 ) s . 10?


6/12

Ekspresiyonist, ferdiyeti davranlarn

gelitikleri dnemde basitleme, rasyo-

nellem e, birtakm geel ve objektif ka-

bullere gitme eilimlerinin de -ekono-

mik, teknik ve estetik gerekelerle- orta

yere ktklarn grmek teyiz.

13


7/12

iy ice nfuz ederek, eser ler in i ona gre

yara tan k imsed ir . N i tek im, top lum da ye r

a lan s t r k t r de ime le r i yap ya da yan-

s yacak , manev haya t mz la i lg i l i be l in le -

y ic i dzen kavramla r yap sana t n n d -

zen kavramla r da e tk i leyecekt i r .

C IA M b i ld i r ges in in i l k teme l maddes i

Gene l Ekonomi y i kapsar . M imar i -E-

konomi ba n t s n n y lece a k land -

n g rmektey iz : Modern an lamdak i m i -

mar i he rhang i b i r konunun gene l ekono-

miy le yak n b i r ba lan t ya sah ip o lduu-

nu ngr r . . . Ekonomik bakamdan e tk i l i

re t im in sonu lan rasyona l izasyon ve

s tandard iza syondu r . Bu fak t r le r gn-

mz yap sanat n hayat derecede et-

k i leyecekt i r . Rasyona l izasyon la s tandar -

d izasyon ayr f ak t r gerek t i r i r :

a ) M imar n yap ey lemle r in i son derece

azalt p basi t let i r ic i zmlere g i tmesi,

b ) Yap sana t nda bugnk ok yn l

ii l i in mmkn mer tebe azalt l p , tec-

rbesiz b ir ii i in dahi kolayca uygula-

nab i lecek zm ta r z la r n n ge l i t i r i lmes i ,

c) iverenin, yani b ina sahib in in yaama

a l kan l k la r n gn ge t ike daha bas i t

ve da'ha gene l yo l la ra sevketmesi. By-

lece , mn fe r i t a r zu la r t a tm in eden ha-

c im le r ye r ine , mmkn mer tebe k t len in

ih t iya la r n ka r layab i lecek c ins ten ha-

cimler in or ta yere konmas .

C IAM' n teb l i indek i d rdnc ana tema

Mim ar l k ve Devlet. Bir inci ve dr dn -

c mad de le rde un la r okuyoruz : Ya-

p y r asyone l ve ekonomik bak m la rdan

e le a lmak is teyen ada m imar in in ka r -

snda, estet ik ve b i imci dncelerden

hareket eden resm akademi ve niversi-

te le r c idd eng e l le rd i r . . . Bu bak m dan ,

bunlar n ei t im metodlar n esasl suret-

te r ev izyona tb i tu tma la r ge rek iyo r . . .

Burada kabu l ed i lecek teme l i l ke le r , d i -

e r a lan la rda maks imum re t ime va rmak

zere ihdas edi len kurulular n ruhuna

uygun o lmak zo rundad r .

By lece , r asyona l izm veya fonks iyona-

l i zm ad a l t nda tan nan s lbun 1928

CIAM top lan t s nda a r basan b i r tak m

gereke le r le de ta tesc i l ed i ld i in i g r -

mek teyiz. La Sar ra z toplant s b ir bak -

ma muthesius-Van de Valde al masnn

sonu demekt i r ; baka b i r dey im le , m ima-

r ide ar p lst ik l ie, manier izme, topist

zmlere -o gnk ar t lar ier is inde- set

ekmey i ge rek l i k lan b i r t op lan t d r . Bu-

nu Haer ing-L e Corbusier at mas ek-

l inde deer lend i r en Pro f . Joed icke y le

d iyo r : Bugnk gr a s ndan bak l -

d takd i r d e , sz konusu ge l i im in ge-

rek l i ve doru b i r yo l o lduu sy leneb i -

l i r . Hae r ing ' in dn celer in i benimsem ek,

o gn i in a k lay c o lmaktan ok ka r -

t r c b i r e tk i yapab i l i r d i . . . Le Corbus ie r '

n in kolayca

1

an la lab i len tez le r i b i r ok

mimara yardmc o lmutur . (12) .

Avru pa mimar is in i o ta r ih le rde rasyona-

l i zme, fonks iyona l izme, veya -daha z iya -

de sanat tar ihi ler in in soyut gr a-

s ndan- k ls ik davran la ra s rk leyen

akt el ar t lar ac aba nelerd i? Bunun ok

gzel b ir tarzda J. M. Richards taraf n-

dan ze t lend i in i g ryoruz (13 ) : 1919

y l nda y r r lk te bu lunan a r t la r , yan i

sava y l la r n n suku tu haya l in den do-

an yen i b i r idea l izm in b i im lend i r -

d i i yeni b ir dzen; yeni b ir mes-

ken p rob lemi ; ekonomi ve endst r i

a lan la r nda g i r i i len tam b i r ka lk nma

hareke t i ; ve n ihaye t , ancak gerek l i ve

prat i k o la na ynel i .nmesin i tevik eden

papa sknt s modern mimar iye muhta

o lduu h z sa lam t r . . . ( te yandan)

A lm any a y les ine b i r r konst rks iyona

gir imek saf basn day d k i , bylesine b ir

a l mada ancak uza g reb i len k r a t -

ta , top lumun ak te l ih t i ya la r na gre

p l n l a m a y a p a b i l e c e k m i m a r l a r a i d -

eb i l i r d i . Yoksa , b ina la ra daha z iyade

kend i ya ra tma kab i l i ye t le r in i meydana -

ka r taca k mnfe r i t f r sa t la r ha l inde ba-

kan kimselere dei l .

5 . 2 . R A S Y O N A L Z M N G ER E K M A H -

YET

Aka fa r ko lunab i lece i zere , r asyona-

l i zm ya da pr izm mima r ide ya ln zca

keyf , es te t is ist m lh aza la r la o r taya a -

t lm, veya sadece sanatdaki rasyonel

gdnn evk iy le Y i rm inc i Yzy l m ima-

r is in in i lk bas am an , k lsik safhasn

teki l e tmeye adanm b ir form dnyas

de i ld i r . Burada ancak k saca ve ye te r -

s izce de ineb i ld i im iz 1900-30 y l la r a -

rasndaki gel imede ik i u ei l im kar -

karya gelmi, mcadele etmi, ve n iha-

ye t -mevcu t top lumsa l , ekonomik ve tek-

n ik zo run lu luk la r n e tk is iy le - r asyona l izm

gal ebe almt r . Dah a kesin b ir syle-

y i le , 1920 y l la r nda Avrupa gerek l i ve

gerek s lbunu dnerek , tecrbe le r in

sonular n i rdeleyerek e lde etmit i r . Gro-

p ius durumu y le a k la r ( 14 ) : Uzun

sred i r i f ade ta r z mzda o r tak paydadan

mahrumduk. 'Sana t i in Sana t ' an lay -

nn hkm srd uzun, karm akar k

b i r dnemden sonra , bugn a r t k yen i b i r

v ize l d i l ' zevk ' g ib i , ' duygu ' g ib i b i r ta -

k m kavramla r m yer ine ob jek t i f geer l i -

e sah ip kav ram la r i kame e tmekted i r .

F iz ikse l , ps iko lo j i k ve b iyo lo j i k fak t r le re

dayanmak su re t iy le , bu yen i d i l b i r b i r in i

iz leyen nesi l ler in k i i -tesi grg ve b i l -

g i ler i n i yans t r hai le gel iyor . Gere k ge-

lene in de b i r bak ma bu o lduu sy le -

nebi l i r .

5.3. RASYONALZM'DEN BMSEL ZEN-

GNLEMEYE DORU

Total i ter lkelerdeki an tsal ve neo-klsik

davran la r n d nda , 1930 y l la r s l -

bu gene l l i k le r asyona l izm in be l i r led i i

b i r ehreye sah ip o lacak t r . N i tek im,

Hugo Haer ing g ib i b i r m imar n dah i ,

1940 'a kada r , 14 y l boyunc a doksan

derece l ik dzen in d na kmamaya gay-

ret et t i in i grmekteyiz (15) (ek. 16) .

( 1 2 ) J r g e n J o e d i c k e , H U G O H A E R N G , B a u e n

u . VVo h n e n d e r g i s i , s a y 1 9 6 0 / 1 1 , s . 4 1 9

( 1 3 ) J . M . R i c h a r ds , A N I N T R O D U C T I O N T O

MO DE RN ARCH TECTU RE, s . 7 6 - 7 v e 8 0

Pe n g u i n Bo o k s , L o n d r a , 1 9 6 0

( 1 4 ) Wa l t e r Gr o p i u s , ARC HI TEKTUR, s . 4 7

F i s c h e r Ta s c h e n b u c h v e r l a g , F r a n k f u r t , 1 9 5 9

( 1 5 ) L a u t e r b a c h / J o e d i c k e , H U G O H A E R N G , s .

1 5 3 Ka r i K r a e me r Ve r l a g , S t u t t g a r t , 1 9 6 5

2 0

in ci Yzyl n ilk eyreindeki atma-

larn sonucu Rasyonalizm ya da Fonksi-

yonalizm diye anlagelen akmn galebesi-

dir. Jirgen Joedicke nin dedii gibi, uHu-

go Haering in dncelerini benimsemek, o

giin iin aklayc olmaktan ok kart-

rc bir etki yapab ilirdi... Le Corbus ier

nin kolayca anlalabilen tezleri birok mi-

mara yardmc olmutur. Evrensellie

doru ynelen bu form iradesi, bir sre

iin Haering ile Scharoun a da sirayet et-

mesini bilecektir.

16a.

H. HAERNG Siemens Sitesi nde

ok Katl Mesken ( 1 9 2 9 - 3 1 ) , ' Berlin.

16b. H. SCHAR OUN. Siemens Sitesi nde

ok Katl Mesken

( 1 9 2 9 - 3 1 ) ,

Berlin.


8/12

E. L. IVRIGHT. Johnson and Son Inc. Binas

( 1 9 3 - J 9 ) ,

Racine.

17 .

A. AALTO. Mairea Kr Evi

( 1 9 3 8 - 3 9 ) ,

Bjrneborg.

Bu a ra da , ras y on a l i z m in i lk dne m ind ek i

d i s ip l i n y av a y av a z lmey e ba lay a -

cak , tabi malzeme ve b i imsel serbest -

l eme be l i r l ey i c i e lem an la r ha l i ne ge le -

c ek t i r . G e i dne m in in by k y k n

o m u z l a r n d a t a y a n A l v a r A a l t o b u a -

landa sek in b i r yere sahipt i r (ek. 17) .

Frank L loyd VVr ight 'e gel ince, nadi r ras t -

l a n a n y a r a t m a g c n - i h t i y a l a r d a n z i -

y ade imk n la r n s a lad n i s be t t e - e -

i t li z m t a rz la r na ay n k o la y l k la

s ev k edeb i l en bu n l m imar dogmat i z me

k ar s on de rec e gn l b i r k a t a l i z r ha -

l inde bel i re cek t i r (ek. 18) . Da ha sonra,

s av a y l l a r nda , bu de f ' a Av rupa-d b i r

l k en in , B rez i l y a ' n n , B i r i nc i Dny a Sa-

v a ' nda Ho l l nda ' y a d en g rev i k s -

m e n y k l e n m e k z o r u n d a k a l d n g r -

mek tey iz . Brez i lya esas Le Cor bus ior 'n in

i l ham e t t i i r as y ona l i z m i , be l i r l i de i me-

l e r e u r a t a r a k , g n m z e k a d a r g e t i r e -

cek t i r (ek. 19) . Bi r le ik Am er ik a ise, sa-

v a y l l a r na ra men , Grop ius v e M ies

van der Rohe gib i ik i nl hoca ve tatb i -

k a t n n e t k i s i y le , ras y o na l i z m i l k en in

ar t lar na ve cam, el ik g ib i endst r i le -

m i m a l z e m e l e r i n e u y g u l a y a c a k , b u n d a n

da pr i z m y a da b i ims e l p r i t an i z m de-

n i l en ak m doac a k t r (ek . 20 ) . Bu a -

rada , s av a s onras Av rupas na bak t -

m z anda , a r t l a r n b i r hay l i k t le t i in i

g r rz . Po l i ti k a la nda k i i k i k am p l l a

r a m e n , e k o n o m i k b a k m d a n g a l i b i y l e

m a l b u a a y u k a r a y n d u r u m d a o -

lan Av rupa l k e le r i , bu de f ' a ba ar s an -

c ak muc iz e added i l eb i l ec ek b i r rk ons -

t rk s i y onun ba n day d la r . N i t ek im , P ro f .

J oed ic k e ' n in i f ade e t t i i g ib i (16 ) , mes e-

l A lmany a uc uz v e s on de rec e abuk

in a e t mek , k a l i t eden ok k an t i t ey i gz

n n d e b u l u n d u r m a k z o r u n d a y d . S o n u

o la rak , t op lums a l i h t i y a la r n by k l -

de g ide r i lmes ine ramen, o r t ay a k an

m imar i ras y ona l i z m in uc uz la t lm , y av an-

la t r lm rnek le r i nden iba re t k a lac ak -

t r. t e y an dan , i ng i l t e re ' de de du rum

ay ek i lde gel imi , J . M. R ichards ' n

be l i r t t i i z e re (17 ) , m imar la r z e l l i k l e

mes k en , ok u l v e f ab r i k a g ib i k onu la ra

s ev k ed i l o rek k end i l e r i t op lums a l i h t i y a -

lar la, ko lay , abuk ve ucuz ina etmek

z orun lu luuy la k a r k a r y a b rak lm la r -

d r . Ho l l nda g ib i , F rans a g ib i b t n d i-

e r l k e le r i n de t ak r i ben ay n muk ad-

dera t pay la t k la r b ir ge r ek t i r . K sa -

c as , 1950-53 y l l a r nda Av rupa m imar i -

s in in d grn mekanik , k s r b i r ras-

y ona l i z m in i z l e r i n i t a mak t an k u r t u lam -

y ac ak t r .

19 . COSTA, LEAO, MOREIRA, NIEME-

YER, REIDY, VASCO NCEI.OS. Ma-

vir Mimar : LE CORBUSER. Rio de Ja-

ueiro da Miili Eitim Bakanl

( 1 9 3 7 - 4 3 ) .

2 0.

MES VAN DER ROHE. Lake Shore

Drive de kamet Bloklar ( 1 9 5 1 ) , Chicago.

( 1 6 ) J r g e n J o e d i c k e , C OUP D ' OEI L SUR l ' -

ARCHI TECYURE A \ ODERNE EN AL L EMAGNE,

Arch i tec tu re , Formes o t Fonc t ions derg is i ,

1 9 6 4 / 6 5 , s . 1 1 7

17) bak (13 ) s . 113-4


9/12

5.4. BMSEL ZENGNL EM E VE S ON

O N YILLIK GELM

Bugn Ba t m imar i s in i k a ak t e r i z e eden

f o rme l z eng in le me, b i ims e l f e rah lama

ger ek t e Av rupa t op lumunun s os y a l , ek o -

nom ik v e t ek n i k a r t l a r ndak i gen i lemey -

le , z eng in le me y le , f e ra h la ma y la e le le

y ry e n b i r f enom end i r . Ends t ri dz e-

n ine t amamen adap t e o lmu , k a l k nm

Ba t ' n n k l t r t a r i h ine ge rek e le r i y l e o t u -

ran b i r o lay d r . Her y n den ne f es a lan ,

k emer le r i gev e t en b i r t op lumun m imar

a la nda da fe rah la y d r . Ba k a b i r de -

y im le , t ek nok ra t i k dz en in i l k s a f has y -

l a b i r l i k t e i ns ano lunun y a ay n , b i r -

t a k m k a l p l a r a , n o r m l a r a , s t a n d a r t l a r a

sokan; monoton, is ims iz , renks iz b i r me-

k an iz m ay a s d rmay a a l an s i st em in

k ar s ndak i t epk id i r . Buna f e rd l e me,

s b jek t i f l e me, ba k a la ma aba la r da

d iy eb i l i r i z . T ek nok ra t i k dz en in be l i r l e -

d i i m imar i y e k a r duy u lan ne f re t i n b -

by k ln , gnm z n en n l res -

s am la r n dan Av us t u ry a l Hunder t was s er

y le d i l e ge t i r i y o r (18 ) : Se f a le t ma-

ha l l e le r i n in madd o t u ru lmaz l , f onk s i -

y one l , y a ra rc m imar in in manev o t u ru l -

maz l na t e rc ih ed i lm e l i d i r . Se f a le t ma-

h a l l e l e r i d i y e a d l a n d r l a n y e r l e r d e n e

olursa insann vcu dun a olur . Szde in-

s ano lu i i n p l n la nan m imar idey s e

mah v o lan ey ruh t u r . Bu bak m dan , s e -

f a le t maha l l e le r i n in , y an i k end i l i inden

b i t en m imar in in p rens ib i dz e l t i l i p ha re -

k e t nok t as o la rak a l nma l d r . Yok s a ,

f onk s i y one l o la rak n i t e lend i r i l en m imar i

de i l .

Ha len ah i t o lduumuz b i ims e l z eng in -

l e men in Av r upa ' da k i i l k y ay c l a r v e

s av unuc u la r a ras nda , t edenber i s e r -

bes t ve ferd iyet i b i r yo l iz leyegelen A.

A a l t o ' y a p a r a l e l o l a r a k , H a n s S c h a r o u n ,

Le Corbus ier , Bruno Zev i , Al ison ve Peter

Smit 'nson g ib i is imler i derhal sayabi l i r iz .

1920 y l l a r ndan i t i ba ren dev am e t t i r d i -

i organms mimar i etdler in i Kassel ve

AAannhe im t i y a t ro la r y a r ma la r nda y e -

n iden c an l ha le ge t i ren Pro f . Sc haroun ,

bugn h l ak t e l ge er l i l i e s ah ip b i r

ak m n t eme l le r i n i a t ac ak t r (ek . 21 ) . O-

t e y andan , Le Corbus ie r , Ronc hamp k i l i -

s es indek i dav ran y la de t a y en i b i r dev -

r in ba ladn hat r la t r (ek. 22) . Bru-

no Z ev i i se W r igh t hay ra n l n , O rga n ik

M imar i k av ram n z e l l i k l e k i t ap la r y la ,

mak a le le r i y l e , k on f e rans la r y la i t a l y a v e

d ie r Av rupa l k e le r i ne y ay may a a l -

(18 ) Uc lo Ku l te rm ann , DER 5CHLSSEL ZUR

ARCHI TEKTUR V O N HEUTE, s . 6 7 Ec o n Ve r

log , Osse ldor f , 196?

21 . I I . SCHARO UN. Kassel Tiyatrosu ( 1 9 5 2 ) , Maket.

m, ya rat t ge rgin atm osfer le k sa za-

manda y en i ak ma b i r ok t a ra f t a r t op la -

yab i lmi t i r . A l ison ve Peter Smi thso n'a

ge l i nc e , bu n l ng i l i z m imar la r n n da

bugn pls t ik mimar in in en d is ip l in l is i ve

en ras y one l o lan d i y e k abu l ed i l s n Br -

t a l i z m ' i o r t a y a a t t k l a r n g rm ek t s y i z

(ek. 23 ) . Gen e l l i k l e by les ine y e eren

b i r e i l im , e it li oda k nok t a la r n dan

muht e l i f Ba t l k e le r i ne , bu a rada B i r l e -

ik Am er i k a ' y a , ng i l t e re ' y e , A lm any a ,

sv i re v e Dan ima rk a ' y a Uz a k do u ' d a

J apony a ' y a k o lay c a s ray ac ak , de i i k

grnm le r a lac ak t r (ek . 24 ) .

2 2 . LE CORliUSIER. Ronchamp Kilisesi

( 1 9 5 0 - 5 4 ) . Pln ve Grn.

2 3 . A. ve P. S MITII SON. Ilunstanfon 0-

hult ( 1 9 5 4 ) , Norfolk.

2 4 . J. UTZON. Sydney Operas ( 1 9 5 6 ) , Maket.


10/12

2 5 .

CHEN KUEN LEE. Stuttgart ta dei-

ik plnlara sah ip drt daireli apartman

( 1 9 6 2 ) .

Genel grn ve en st dairenin

pln.

. T -

t

v j f v V v / -

S

d o

2 6 . A 4 1 / 5

STIRL1NG ve JAMES GOW AN. Leicester niversitesi Mhendislik Blm

Binas ( 1 9 6 1 ) .

6 . M MAR DE SLUP O LUUM U VE

A D A B A T I M M A R S

By lec e , Av rup a l k e le r i nd e Y i rm inc i

Yz y l m imar i s ine a i t dnem le r in ne g ib i

ge rek e le r l e o lu t uk la r n , b i r i nden d ie -

r i ne nas l ge i l d i in i ge r ek neden le r i y -

l e k s ac a g rm o luy o ruz . Bura da esas

o lan nok t a , s z k onus u dnem le rden he r

b i r i n in ak t e l imk n v e i h t i y a la ra uy -

mak s u re t i y l e k end i k end i l e r i n i y ap t k la -

r , h i b i r z aman s un ' y o ldan y ap lmad k -

l a r d r . Ba k a b i r dey im le , ras t l anan f o rm

dny a la r ndan he r b i r i - t a r i h ak i e r i -

s inde- k e l imen in tam an lam y la g e r ek ,

s pon t ane b i r s lp t u r . s lp k av ram n ,

be l i r l i b i r mek n v e z amanda , benz er

i h t i y a v e i m k n l a r d a n d o a n i f a d e l e r i

b i r l e t i r en o r t ak pay da d i y e t a r i f eder -

s e k , y u k a r d a k i y a r g m z n y e r i n d e o l d u -

u k an s na v a r r z . Demek o luy o r k i ,

m imar f o rm , ge r ek t e , - t op lums a l , ek o -

nomik , teknik , ps ikolo j ik es tet ik , v .s . n i -

t e l i k l e r i y l e * be l i r l i b i r t op luma a i t y a a-

y n , duy u un , g r n m imar a landak i

y ank s d r . B i r y e rd en d ie r ine ak t a r l a -

m a z , d a h a d o r u s u a k t a r l m a m a s g e r e -

k i r . k i ay r t op lum , y uk ard a s z k onus u

e t t i im iz n i t e l i k l e r i nden do lay , a ra la r n -

d a g e r e k b i r p a r a l e l l i k k u r a m y a c a k d u -

rumda o lduk la r s rec e m imar ide b i r i n -

d e n d i e r i n e f o r m a k t a r m a s y a p m a k d a

m m k n o l a m y a c a k t r . Y a p l d t a k -

d i rde , f o rm h i b i r z aman k k s a lm y ac ak ,

ge i c i b i r hev es , b i r z en t i o lmak t an i l e r i

g i d e m i y e c e k t i r . z e l l i k l e 1 8 0 0 ' d e n b u

y a n a , m i m a r l k t a r i h i m i z m a a l e s e f b y -

les ine b i r y a lanc adap t as y on la r s i l s i l es i

o lm ak t a n t ey e ge emem i t i r. Ba t ' y a

ge l i nc e , a a y uk ar ay n uy gar l k s e -

v i y es in i t u t t u ra n bu l k e le rd e , C I A M ' n

n g r d c i n s t e n , d a h a z i y a d e o b j e k t i f

k u r a l l a r a g r e a y a r l a n a n , d u y g u s a l y -

n o lduk a n t r s lp la r n ge l i t i k l e r i

dnem le rde , b i ims e l benz er l i in de -pek

t ab i o la ra k - a r tmas bek len i r . 1930 y l -

lar mimar is ine Internat ional Sty le (U lus-

la ra ras s lp ) ad n n v e r i lmes i b i r ba -

k m a b u n d a n d r . G e l g e l e l i m , f e r d i y e t i

a k m l a r n p l n a g e t i i z a m a n t o p l u m -

la r n , u lus la r n , k i is e l k a rak t e r i s t i k l e r i n

a r bas t g r lec ek , f o rm dny a la r

a ras nd a -z bak m nda n o lmas a b i l e -

t a k d i m b a k m n d a n f a r k l b i i m l e n m e l e r

be l i r ec ek t i r . 1960 ' l a r m imar i s i bu k onu-

da en gzel misal i tek i l e tmektedi r . Form

z lm e s i A l m a n y a ' d a z e l l i k l e O r g a -

n ms M im ar i ' n in i l k e le r i e t ra f nda dne r -

k en (ek . 25 ) ng i l t e re ' de daha z i y ade

br t a l i s t an lay n ge l i t i ri lmes ine ba l

kalm (ek. 26) , sv i re 'de b i r bak ma

Le Co rbus ier 'de n es in lene n pls t ik b i r

t u t um ha l i ne ge lm i (ek . 27 ) , Ho l l nda '

da De S t i j l ge lene in in daha c an l , daha


11/12

5 a , 5 b , 1 5 b , 2 2 v e 2 5 n o . lu f o t o l a r B l e n t z e r ' e a i t t i r , l a p l n Y . M h . M i m a r e v k e t

S u n a r t ar af n d an i z i l m i , 1 b v e 1 c f o t o r a f l a r R o g e r - V i o l l e t m e ss e s e le r ip c e s a l a n -

m t r . D i e r e k i l l e r B a u w e l t , B a u e n - f - V V o h n e n , A r c h i t e c t ' s J o u r n a l , A r c h i t e c t u r a l D e s i g n ,

A r c h i t e c t u r e d ' A u j o u r d ' h u i , Z o d i a c , B a u m e i s t e r d e r g i l e r i n i n e i t l i s a y l a r y l a , G e s c h i c h te

d e r m o d e r n e n A r c h i t e k t u r ( J o e d i c k e ) , L e x i k o n d e r m o d e r n e n A r c h i t e k t u r , B a u e n s e i t 1 9 0 0 ,

P r o g r a m m e z u r A r c h i t e k t u r d e s 2 0 . J a h r h u n d e r t s a d l k i t a p l a r d a n v e G l a e s e r n e K e t t e

b a l k l L e v e r k u se n m ze s i k a t a l o u n d a n a l n m t r .

fcssLZ

k

I II I i l l i ]

11 " I u r >

2 7 . FRDERER, OTTO, ZWIMPFER. Aesch de Lise Binas ( 1 9 5 8 -

62

Basel. Giiney cephesinden detay fotoraf ve dou cephesi g-

rn.

3 0 .

PAUL RUDOLPH. Yale niversitesi

Sanat ve Mimarlk Blm

( 1 9 6 1 ) ,

New

Haven.

d u y g u s a l b i r t a r z d a a h a p , a k b e t o n

v e t u lay la y en iden e le a l nmas ek l i n -

d e tez ah r etmi t i r (ek. 28) . Bi r le ik

A m e r i k a ' y a g e l i n c e , b u r a d a b i r y a n d a n

es k i y e , t a r i he y ne len gz e l l e t i rme le r

(embe l l i s hment ' l e r ) ba l y ac ak (ek . 29 ) ,

t e y a n d a n d a o l u m l u b i r t a k m s b j e k t i f

z e n g i n l e m e l e r g e t i r m e y e a l a n d a v r a -

n la r y e r a lac a k t r (ek . 30 , 31 ) . Kuz ey

A v r u p a ' d a i se , A a l t o ' n u n 3 0 y l l k g e l e -

ne i ou ha l l e rde y o l gs t e r i c i , i l ham

v er i c i b i r ro l oy n am ak t a d r . Ba t ' n n t ek -

n i k imk n la r na t am b i r y e t enek le s ah ip

J a p o n y a ' n n ,b u i m k n l a r m a d d - m a n e -

v i h t i y a la r y la nas l b i r l e t i r eb i l d i i , v e

by lec e ne g ib i b i r f o rm dny as na u l l a -

t da ma lmdur (ek . 32 ) .

3

2 8 .

VAN DEN BROEK ve BAKEMA.

Van Bchem Evi ( 1 9 6 1 ) , Rotterdam.

2 9 .

M. YAMAS AK. Wayne niversite

nde aCollege of Education Binas ( 1 9 5 9 ) ,

Detroit.


12/12

32

3 1 . L. KAIJN. Rkhards Tbbi Aratrm

Merkezi ( 1 9 5 8 - 6 0 ) , Miladelp/ia.

3 2 . K. TAN G E. Ka gama Belediye Binas

( 1 9 5 8 ) .

7. TRKYE'NN KRTK DURUMU

Biz ler in Trk iye 'de her eyden nce uu-

runa v a rmam z ge rek en hus us , m imar in in

mev s im modas o lam y ac a d r . E l l e ' l e re ,

B u r d a ' l a r a , V o g u e ' l a r a b a k l d g i b i A r -

c h i t ec t u re d ' Au jou rd ' hu i ' l e re , Bauv v e l t ' l e -

re , A r t s and Arc h i t ec t u re ' l a ra bak l am -

y ac a d r . Ka ld k i , e t ek le r i n uz amas -

k salmas meseles i dahi ik l im gib i , tresel

a l k an l k la r g ib i , ha t t k ad n n f i z i k s e l

y ap s k ab i l i n den b i r t ak m s n r l and r c

f a k t r l e r e b a l d r . O t e y a n d a n , y a b a n -

c de rg i l e r i n en by k t eh l i k e le r i nde n b i -

r i de phes iz bel i r l i b i r lke hakk nda

d a r y a y an l t c b i l g i v e rme le r id i r . Me-

s e l , A lman derg i l e r i n i i z l ey en le r A lman

mimar i s in i y a ln z o de rg i l e r i n penc eres in -

den g rec ek le r , b i r t ak m ek i l l e re bak p

m a k a l e l e r i o k u d u k t a n s o n r a, A l m a n y a '

dak i b t n m imar l k mes e le le r i n in s ank i

b i r k a m imar n e l i nde , ak adem ik t a r t -

m a l a r a k o n u o l a r a k z l d n z a n n e -

dec ek le r , by lec e k ra ld an f az la k ra l c

o lmak du rum una k o lay c a d eb i l ec ek -

le rd i r . Oy s a , A lmany a ' n n t op lums a l

p rob lem le r in e dev ge t i ren z m le rde

Grgan ms M imar i ' n in ro l hemen hemen

yok g ib id i r . Ay n ey Fransa, ngi l tere,

v .s. i in de sy le neb i l i r . An latm ak is tedi -

im iz , ada m imar i y i -Rnes ans y a da

Barok ' t a o lduu g ib i - y a ln z c a an t l a r s a -

n a t h a l i n d e y o r u m l a m a m a k g e r e k t i i d i r .

N i t ek im , he r l an g ib i r m imar l k re t im i

messeses in in -hele b iz im gib i b i r lkede-

en bata yapmas gereken i sadece or i -

j i na l rnek ve y o l l a r be l l e t mek de i l ,

f ak a t ren c i l e r i t op lum un m imar i h t i-

y a la r n k a r l y ac ak z m le r in a ra t -

r lmas na v e bu lunmas na s ev k e t mek o l -

ma l d r . s t anbu l ' un t a r i h k a rak t e r i n in

z ede lenmes inden m imar la r n i bu lama-

mas na k adar , bugnk m imar z av a l l l -

mz n e i t l i veheler i , h i phe yok k i ,

by k l de y uk ardak i hus us a ba l -

d r .

Bu y az d a a k lam ay a a l t m z z e re ,

ada Ba t m imar i s i f o rm la r n V i c t o r

Cous in ' i n Sana t i i n Sana t f o rm lne

g re e lde etmem i t i r . Bu yolu btn 19'

unc u Yz y l boy unc a e i t l i v a ry an t l a r y -

l a deney en Av rupa l k e le r i u rad k la r

hs ran n ac s n b i r t r l unu t amamak t a -

d r l a r . Ek lek ti s i zm d i y e ad land r l an t ak -

l i t i mimar iden kur tu lu son derece pa-

ha l y a ma lo lmu t u r . N i t ek im , 1920 y l l a -

r n d a k i a b a l a r , a k t a r m a d e i l , f a k a t

ge r ek b i r s lbun domas na y ne l t i l e -

cek t i r . Baka b i r dey imle , b izz at ak tel

ge r ek le r f o rm la r y ou rac ak t r . Ne v a r

k i , 1960 y l l a r n n gene l dz en i m imar i -

dek i z lmey i de b i r hay l i i l e r i y e g t r -

mek t e , baz ha l l e rde z eng in le me f onk -

s iyon-s t rk tr- form bant s nn ereves i

i i nde ge r ek le i r k en , t e y anda her t r -

l madd ge rek eden s y r l an , f o rma ih -

t imam ederek m imar g rev e c ev ap v e -

d i k le r i n i z anneden dpv ran la r o r t a y e -

re k mak t ad r . Bunun s onunda , y ine b i r

M imar i i i n M imar i an lay ndan y en i

b i r ek lek t is i z m do ab i l e c e i i i nd i r k i ,

Ba t ' da b i r t ak m t e l l uy a rma la r i i t e -

b i l i y o ruz .

T rk m imar l k ev re le r i n in , z e l l i k l e de

e i t im mes s es e le r im iz le n p lnda ge -

len, lkenin mimar g id i ine yn veren

m imar la r m z n bu k r i t i k dnemde s on de -

rec e uy an k bu lu nm a la r ge rek me k t ed i r .

Unu t u lmama s ge rek en hus us, Ba t ' dak i

ge l i men in de r in neden le re s ah ip o lduu

ve soyut b i r b i imler s i ls i les inden ibaret

bu lun mad d r . Bu bak m dan , Ba t f o rm-

la r n n -he le bugnk k omp lek s du rumda-

b i z e dorudan doruy a ak t a r lmas s z

konusu o la ma z. Aks i ha lde , Prof . Pevs-

ner ' in Bat i in fe lket o larak n i te len-

d i rd i i du rum b i z de bs b t n f ec b i r ha l

a lac ak , h l k end ine a i t i d i s ip l i nden ,

ge lene k t en v e s pon t ane g t en y ok s un

ada T rk m imar i s i i i nden k lmaz

bi r kaosa srk le ivere cekt i r . Yurd umu -

z un 1920 y l l a r n n Av rupas na k y as la

ok daha k r i t i k b i r dnemde o lduu mu-

hak k a k t r . By lec e , e i t im met od la r m -

7., d iz ayn ve inaat anla y ve s is temle-

r im iz i en az ndan C I AM ' n i l e r i s rd

i lke ve mkel lef iyet ler in a l t nda ye-

n i ba t an gz den ge i rmemiz k a n lmaz

b i r z o run lu lu k t u r . U lus a b i r ok a lan la r -

da k end im iz i bu lmay a a l t m z b i r d -

nemde, m imar ide de ev rens e l , gene l -ge -

e r z anned i l en b i r ok f o rm la r n a rk as n -

da t op lums a l , ek onom ik , t ek n i k , i k l ims e l

g ib i daha b i r t ak m z e l l i k l e r i n y a t t n

da ima ha t r l amam z , v e de rg i c i l i k t en , ak -

t a rmac l k t an b i r an nc e k u r t u lmam z

gerek ec ek t i r .

Documents

bulent ozer