Business Nationaal juni 2011

Leo Beenhakker:‘Een bal op de paal kan je de kop kosten’

business

Business nationaal juni 2011.indd 1 01-06-2011 12:01:20

‘Overal kom je Nederlanders tegen’

Als voorzitter van het CBV – de belan-genvereniging voor gediplomeerde trainer/coaches in het betaalde voetbal – kent Leo Beenhakker de feiten. ‘Het CBV vertegenwoordigt zo’n 400 leden; ruim een kwart daarvan werkt in het buitenland.’ Daarmee lijkt dit ‘exportpro-duct’ weliswaar niet bijzonder omvang-rijk; interessant is het zeker. Al was het maar omdat Nederland meer trainers, coaches, scouts en technisch adviseurs in de wereld heeft rondlopen dan willekeu-rig welk ander land. Volgens Beenhakker is dit alles het gevolg van de Hollandse

School: het avontuurlijke, aanvallende voetbal waar Oranje, maar ook Ajax en Feyenoord al in de jaren zeventig goede sier mee maakten. Het was dan ook Rinus Michels (trainer van Ajax en Oranje) die in 1972 als eerste in het buitenland aan de slag ging. Bij Barcelona maakte hij met Cruijff en Neeskens furore en plaveide de weg voor meer Nederlandse trainers.

Twee woorden SpaansBeenhakker maakte als trainer zijn eerste buitenlandse trip naar Real Zaragoza. Hij nam in maart 1981 ontslag bij Ajax en

werd kort daarna gebeld door een Nederlandse zakenman in Spanje. ‘Of ik Zaragoza voor de Primera Division kon behouden? Daar zag ik wel heil in.’ De in Rotterdam geboren trainer vertrok met twee woorden Spaans op zak richting Noord-Spanje, maar slaagde in zijn opzet. ‘Vervolgens kreeg ik wat langer de tijd om op basis van mijn kennis van en voorliefde voor het Nederlandse voetbal het niveau van spelers en club te verbete-ren.’ Daarbij werkt Beenhakker in het buitenland altijd volgens vaste patronen. ‘Allereerst ben je gast, dus gedraag je je

ProfiEL

Leo Beenhakker over voetbal als exportproduct

TEKST MART RIENSTRA FOTOGRAFIE HENK VAN VEEN

‘Meestal ben je in je uppie, met hooguit wat kennis en zelfvertrouwen onder je arm.’

b u S I N E S S N A T I O N A A lI I


‘Overal kom je Nederlanders tegen’

Nederland barst van de kennis; zeker als het gaat om voetbal. Daarom zijn niet alleen Hollandse spelers in het buitenland gewild, ook trainers en coaches doen het erg goed over de grens. Voetbalkennis als exportproduct, het lijkt even wennen. Toch is het booming business met ruim 100 Nederlandse trainers, coaches en scouts in den vreemde. Eén van de belangrijkste exponenten van deze trend is leo beenhakker. Hij oogstte succes in Spanje, Mexico, maar ook in Saoedi-Arabië, Polen en Trinidad. ‘In het buitenland draait alles om winnen.’

als zodanig en past je aan, waar nodig. Tegelijkertijd bepaalt de cultuur in een land ook hoe je omgaat met spelers. Zo is een Spanjaard trots, een Pool uitermate volgzaam en zijn voetballers uit Trinidad over het algemeen erg speels. Daar houd je rekening mee tijdens het coachen. Ook al vertel je tegen al deze jongens dezelfde boodschap, ze horen deze namelijk anders.’ Beenhakker’s kwaliteiten – vooral die op het menselijke vlak – verklaren volgens hem zijn succes als trainer. ‘Vakkennis is één, maar verstand hebben van het menselijke brein en handelen is een absolute toegevoegde waarde, zeker als je actief bent in het buitenland.’ SchoonheidsprijsAls geen ander heeft de inmiddels 68-jarige recht van spreken. Hij won met Ajax, Feyenoord, maar vooral met Real Madrid diverse prijzen en loodste tweede- en derderangs voetbalnaties als Polen en Trinidad naar de eindronde van WK en EK. Niet altijd bleek zijn ‘menselijke’ aanpak overigens de juiste te zijn, zoals tijdens het WK van 1990 toen Beenhakker bondscoach was van Oranje. ‘Soms denk ik wel dat het in Nederland lastiger is om trainer te zijn dan in het buitenland. Omdat je hier ook nog eens de schoonheidsprijs moet behalen, terwijl het elders in de wereld uitsluitend om winnen draait, eventueel ten koste van alles.’ Als trainer kent hij de relevantie van goede resultaten in het buitenland maar al te goed. ‘Een balletje op de paal kan je de kop kosten. Gelukkig slagen Nederlandse trainers er veelal in resultaten te combineren met aantrekke-lijk voetbal.’

Stap in het duisterDie combinatie verklaart de populariteit van onze trainers in de wereld. ‘Naast het feit dat we flexibel zijn, onze talen spreken, een goede organisatie op poten kunnen zetten en van avontuur houden. Dat laatste stel ik elke keer opnieuw met plezier vast, want waar ik ook kom, Nederlanders en Japanners ontmoet ik overal. De Aziaten vooral als toerist, de Hollanders vaak als ondernemer.’ Zo kijkt Beenhakker bij voorkeur ook naar zichzelf, als hij weer ‘op reis’ gaat. ‘Het is toch vaak een stap in het duister, zeker als je in Latijns- of Zuid-Amerika aan de slag gaat, in Azië of in het Midden-Oosten. Meestal ben je in je uppie, met hooguit wat kennis en zelfvertrouwen onder je arm.’

OlievlekDe ervaren trainer wil er maar mee zeg-gen dat lang niet iedereen geschikt is voor zo’n baan. ‘Maar het zit wel in de Nederlandse aard om kennis met anderen te delen en “ontwikkelingswerk” te verrichten op plekken waar dat nodig is.’ Daarbij hangt de toekomst van de Hollandse trainersschool niet uitsluitend af van de buitenlandse prestaties van bekende namen als Hiddink, Van Gaal, Advocaat en Beenhakker. Ook minder bekende trainers als Pim Verbeek, Jo Bonfrère en Arno Pijpers leveren in den verre hun bijdrage aan het creëren van werkgelegenheid voor vaderlandse vak-genoten. ‘Met als gevolg dat dit zich de laatste jaren verspreidt als een olievlek. Van Albanië tot Mozambique en van Hongarije tot Australië; overal vinden Nederlandse trainers emplooi.’

HeimweeOf deze tendens zich de komende jaren continueert, weet Beenhakker niet. ‘De voetballerij is erg wispelturig; vandaag zijn Nederlanders hot, misschien morgen de Spanjaarden.’ Zijn verwijzing naar de bewoners van het Iberisch schiereiland lijkt terecht. De aaneenrijging van successen van het Spaanse voetbalteam en Barcelona – en speciaal van trainer Pep Guardiola – blijven in de wereld volgens Beenhakker niet onopgemerkt. ‘Maar gelukkig hebben de meeste Spanjaarden al last van heimwee bij het verlaten van de Plaza Mayor. Dat is ons grote voordeel.’ Toch pleit de CBV-voor-zitter (‘deze functie vervul ik omdat ik mijn carrière te danken heb aan de voetballerij’) voor een serieuzere benade-ring van zijn professie. ‘Trainerschap is meer dan wat jongens elke dag tegen een bal aan laten schieten. Het vergt veel vakmanschap, op diverse gebieden. Bovendien is de statuur van de trainer de laatste jaren flink toegenomen, dus ook de stressfactor en het emotionele afbreuk-risico.’ Als je de éminence grise van het vaderlandse trainersgilde zo hoort praten, denk je dat de functie van technisch directeur van Feyenoord zijn laatste kunstje is geweest. Een voorzichtige vraag in die richting wordt echter meteen in de kiem gesmoord. ‘Dat je mij nu in Nederland treft, wil niet zeggen dat ik hier nog lang ben. Er zijn serieuze con-tacten. In het buitenland, inderdaad.’ �

b u S I N E S S N A T I O N A A l I I I


ZO VERKOOP JE JE SCHOONMOEDERErwin Wiggers

Webwinkels en veilingsites zorgen voor een transparant inzicht in aanbod en prijs, waar-door persoonlijke verkoop overbodig wordt. Maar er is zeker toekomst voor verkopers en vertegenwoordigers, stelt Erwin Wiggers. Hun toegevoegde waarde ligt in het vermogen om te doen wat computers niet kunnen: luisteren naar klanten. Een consument die exact weet

wat hij wil, zal dit rechtstreeks via in-ternet aanschaffen. Verkopers moeten zich daarom richten op klanten die wel advies wensen. Daar-bij is het zaak de juis-te vragen te stellen – Wiggers geeft tal van suggesties – en ver-volgens door goed te luisteren uit te vinden

wat de klant echt wil. Want een goede verko-per verkoopt geen producten of diensten, maar resultaat.

376 pag. ISBN 978-94-6126-003-1. Haystack. € 26,95.

KlAAR OM TE WENDENPaul de Ruijter

Door de kredietcrisis werd pijnlijk duide-lijk dat er bar weinig strategen zijn met een toekomstvaste vooruitziende blik. De vraag hoe organisaties een autonome, ge-structureerde visie kunnen formuleren die stand houdt, blijkt zeer opportuun. Met

Klaar om te wen-den schreef Paul de Ruijter een handboek voor strategen. Duide-lijk wordt dat het er niet om gaat een starre route van A naar B vast te leggen. Het is zaak een consis-

tent maar toch fl exibel pad uit te stippelen dat ruimte laat voor de onvermijdelijke dynamiek van de realiteit. Strategie is voor De Ruijter dan ook geen planningsproces of budgetteringsexercitie, maar een strate-gische conversatie. Er is ruimte voor onze-kerheid en daarom zijn verschillende rou-tes – meerdere scenario’s – mogelijk. De Ruijter beschrijft acht vragen waarover organisaties continu in gesprek moeten blijven om een succesvolle strategie te kunnen voeren in onze onzekere wereld.

275 pag. ISBN 978-90-5594-712-6. Scriptum. € 29,50.

HET SJOElbAKSYNDROOMMaarten de Winter

Het beeld van sjoelstenen die vastlopen in een volle sjoelbak staat menigeen nog helder voor de geest. Maarten de Winter gebruikt deze me-tafoor als het gaat om ambities die verzanden in de dagelijkse praktijk van zich opstapelende taken, toenemende werkdruk en afnemende ef-fectiviteit. Het is geen onwil maar een sluipend, onbewust proces. Het sjoelbaksyndroom laat zien dat organisaties deze negatieve spiraal

kunnen doorbreken door het toepassen van dynamisch ca-paciteitsmanage-ment. Hierbij draait het om de samen-hang tussen werk-voorraad, fl exibili-teit en effectiviteit. De Winter maakt duidelijk dat deze logistieke theorie ook relevant is bij

processen in bureaucratische organisaties.

160 pag. ISBN 978-90-4302-193-7. Pearson Education. € 24,95.

Klaar om te wen-dende Ruijter een handboek voor strategen. Duide-lijk wordt dat het er niet om gaat een starre route van A naar B vast te leggen. Het is zaak een consis-

tent maar toch fl exibel pad uit te stippelen

kunnen doorbreken door het toepassen van dynamisch ca-paciteitsmanage-ment. Hierbij draait het om de samen-hang tussen werk-voorraad, fl exibili-teit en effectiviteit. De Winter maakt duidelijk dat deze logistieke theorie ook relevant is bij

processen in bureaucratische organisaties.

L i T E r A T U U r

ONlINE MARKETING INSIDE OuTBrandon Eley en Shayne Tilley

Traditionele marketingacties hebben steeds minder effect. Daarom is internet voor bijna elk bedrijf the place to be. Maar toen de meeste huidige marketeers in de collegebanken zaten, stond online marketing – als de term überhaupt al bestond – hooguit in de kinderschoenen. De digitale ontwikkelingen gaan razendsnel en er is een continue honger naar kennis en ervaringen. Online marketing inside out voorziet in deze behoefte. De auteurs zijn door de digitale wol ge-verfd: Brandon Eley is oprichter van een online schoenenwinkel en aan bureauzijde verantwoordelijk voor online marketing, Shayne Tilley is marketing manager van een uitgeverij. In hun boek tonen zij aan hoe potentiële klanten bereikt kunnen worden door social media, video, emailmarketing, affi liate marketing en online advertising.

200 pag. ISBN 978-90-5871-445-9. Thema. € 29,95.

b u S I N E S S N A T I O N A A lIV


MAAK ‘T IN WEST-BRABANT! NV REWIN West-Brabant | Postbus 3182 | 4800 DD Breda | www.rewin.nl

West-Brabant is de ideale vestigingsplaats, van éénmanszaak tot multinational.

Uitstekend bereikbaar en gelegen tussen Rotterdam en Antwerpen. Een breed aanbod

geschikte vestigingslocaties. Wij helpen u bij het nemen van gefundeerde beslissingen.

BEL GRATIS: 0900 - 6000 600

West-Brabantlogistieke hotspot!

3200146_Alg advertentie 190x277_1.indd 1 20-07-10 10:56

Bel 0575 - 501 223of surf naar: www.deweerdtenten.nl

De ideale accommodatie

Tenten- en hallenverhuurVoor een geslaagd feest of evenement is een geschikte accommodatieessentieel. Of het nu gaat om een intiem bruiloftsfeest, een swingendmuziekevenement of een zakelijke bedrijfspresentatie: De Weerd Tentenverhuur zorgt voor de perfecte entourage.

V I N I D ’ I T A L I A

Industrieweg 3 Tel.: 0416 - 69 06 01

5151RV DrunenFax: 0416 - 31 98 38

C r i v I N OVerrassende

Italiaanse wijnen

Eigen en directe import -

Voor consument, horeca en bedrijfsleven -

Wijnproeverijen -

Relatiegeschenken

w w w. c r i v i n o . c o m

Nationaal no.3-juni 2007.qxd 07-06-2007 17:41 Pagina 10


iNTErNATioNAAL oNDErNEMEN

De grootste bank ter wereld

Leverancierskrediet belangrijke fi nancieringsbron voor export

TEKST HANS HAJÉE

Atradius is Nederlands grootste krediet-verzekeraar. Ontstaan uit een samenvoe-ging van de NCM met onder meer het Duitse GKS en Crédito y Caución uit Spanje is het bedrijf met 3.300 mensen en 160 kantoren actief in 42 landen. Bert Bruning is als algemeen directeur verant-woordelijk voor de Nederlandse activitei-ten. Hij is meer dan 25 jaar in verschillen-de functies werkzaam bij Atradius. ‘Van lokale speler met één vestiging zijn wij door overnames en organische groei uitgegroeid tot een multinational.’Leverancierskrediet is nog altijd een van de belangrijkste financieringsbronnen. ‘Het is de grootste bank ter wereld, zeggen we wel eens gekscherend. Om de bijbehorende risico’s op goede gronden te kunnen verzekeren, beoordelen wij de financiële situatie van bedrijven door de analyse van openbare en vertrouwelijke informatie. We beschikken over gegevens van 60 miljoen organisaties en nemen dagelijks meer dan 20.000 kredietlimiet-beslissingen.’

DuitslandNa de crisis blijkt export de kurk waarop het economisch herstel drijft. ‘Een belangrijke rol is daarbij weggelegd voor Duitsland, onze met afstand belangrijkste exportpartner. Bijna een kwart van alle export gaat naar de oosterburen. Duits-land presteert economisch goed en is internationaal succesvol, onder meer op de Chinese markt. Nederland profiteert daarvan.’ Onze eigen export naar China is groeiende, maar met een aandeel van 1 tot 1,5% nog altijd relatief bescheiden. ‘Uit het onderzoek “Trends in Export” van Fenedex en Atradius blijkt dat exporteurs

vooral moeite hebben met het vinden van goede lokale partners in China. Ook culturele verschillen vormen een obstakel. Die belemmeringen gelden weliswaar ook voor Duitse bedrijven, maar dat land kan bogen op een omvangrijke hoogwaardige industrie. Denk aan automerken als Mercedes en BMW, die zeer gewild zijn in Azië.’ TienpuntenplanNaast China mag ook Rusland zich verheugen in toenemende Nederlandse belangstelling, met een exportstijging van 30% in 2010. ‘Als het gaat om betalings-risico’s, juridische en fiscale aspecten is het – eufemistisch uitgedrukt – een uitda-gend land. Er liggen echter tal van kansen. Rusland is rijk aan grondstoffen en beschikt over een grote, sterk groeien-de groep koopkrachtige consumenten.’ Om klanten te helpen succesvol te onder-nemen in Rusland stelde Atradius een tienpuntenplan op. ‘Hierin staan aanbeve-lingen als gebruik een goede arbitrage-clausule, vermijd complexe invoerregelin-gen en weet met wie je omgaat voordat je levert. Relaties en vertrouwen zijn in Rusland essentiële randvoorwaarden.’Vaak wordt gedacht dat vooral aan het zakendoen op relatief onbekende markten financiële risico’s verbonden zijn. Bruning nuanceert dit. ‘Het is ook zaak, oog te hebben voor de risico’s dicht bij huis. Kijk naar ons eigen land, waar re-cent grote ondernemingen als Midreth en It’s failliet gingen.’ De Atradius-directeur constateert wel dat bedrijven dichter op de bal zitten bij het binnenkrijgen van hun vorderingen. ‘Ook na de crisis zet deze ontwikkeling zich door. Een goede zaak.’

Aangeharkt landjeRecent verscheen de Atradius Betalings-barometer, een halfjaarlijks rapport dat inzicht geeft in betaalgedrag en toeken-ning van handelskrediet in negen Europe-se landen. Nederland verkoopt relatief veel op krediet aan het buitenland, zo blijkt: in 50% van de gevallen, terwijl het Europees gemiddelde 44% bedraagt. ‘Nederlandse ondernemers willen simpel-weg graag zaken doen. Als daarvoor leve-rancierskrediet nodig is en bedrijven zijn in staat dit te verlenen, gebeurt dat. Een zekere mate van gezond opportunisme is ons niet vreemd.’Uit de barometer blijkt dat Noord-Europe-se bedrijven hun zaken goed voor elkaar hebben. ‘Globaal geldt dat hoe zuidelijker je komt, hoe langer de betalingstermijn wordt. Dit is grotendeels cultureel bepaald. Nederland is een aangeharkt landje, waar alles netjes op orde is. Dat blijkt ook uit de betalingsmoraal. In Zuid-Europa is het niet erg als je bij een afspraak een kwartiertje later komt – of een maand later betaald. Op zich hoeft dat ook geen probleem te zijn. Wel kan er als je langer op je geld moet wachten natuur-lijk ook meer misgaan.’In Nederland is de betalingstermijn korter dan het gemiddelde van de negen landen uit de barometer: 26 dagen bij binnen-landse klanten tegen een Europees gemid-delde van 35, en 32 voor buitenlandse vorderingen (Europees 36). Verder valt op dat ons land met 3% het laagste percenta-ge oninbare binnenlandse vorderingen kent. Met 4% scoren we het op een na beste bij buitenlandse transacties, na opvallend genoeg Spanje met 1%. Nederland presteert dus prima. Waar is

b u S I N E S S N A T I O N A A lVI


nog winst te halen? ‘Belangrijkste raad die ik kan geven is: besteed consequent aan-dacht aan debiteurenbeheer. Je ziet vaak dat bedrijven vooral bezig zijn met hun producten en diensten. Maar een deal is pas echt rond op het moment dat de factuur is betaald.’

SpanningsveldHandelskrediet speelt een belangrijke rol als commercieel instrument. Het helpt bij het binnenhalen van omzet en bevordert een duurzame zakelijke relatie. Hoe ver-houdt zich dit tot de minder ruime financi-ele positie van veel bedrijven? ‘Hier is ze-ker sprake van een spanningsveld. Het

verkrijgen van bancaire financiering is na de crisis een stuk lastiger; leverancierskre-diet is een voor de hand liggend en goed-koop alternatief. Wij merken dit ook aan de toegenomen vraag naar het afdekken van de bijbehorende risico’s.’ Aan deze ontwikkeling zit wel een keerzijde. ‘Naarmate bedrijven groter worden, maken ze vaak gebruik van deze sterkere positie om zoveel mogelijk leveranciers-krediet te krijgen. Dit moet echter wel in de pas blijven lopen met de financiële huishouding. Te zwaar leunen op leveran-cierskrediet brengt risico’s met zich mee.’ Bruning benadrukt dat het de insteek van Atradius is, zoveel mogelijk bedrijven van

dienst te zijn. ‘Tijdens de crisis moesten ook wij noodgedwongen op de rem trappen. Op dit moment doen we er alles aan om de dekking te optimaliseren. Het percentage toegewezen aanvragen is sterk groeiende. In meer dan 85% van de geval-len krijgen klanten een “ja” bij het verzoek om een kredietverzekering. Hiermee hel-pen we hen bij het realiseren van zakelijke kansen en geven tegelijkertijd de Neder-landse economie een steun in de rug.’ �

Zaken doen met Rusland biedt grote kansen, maar is niet zonder risico’s

bij internationale transacties leveren Nederlandse bedrijven in de helft van de gevallen op krediet. Verzekeraar Atradius – met een mondiaal marktaandeel van ruim 30% – dekt de risico’s op wanbetaling af. ‘Tijdens de crisis moesten ook wij noodgedwon-gen op de rem trappen,’ zegt bert bruning. ‘Nu is het percenta-ge toegewezen aanvragen sterk groeiende.’

b u S I N E S S N A T I O N A A l VII


CASE

Van klein tot groot

Uit onderzoek van Deloitte blijkt dat het aantal Nederlandse gamebedrijven in vijf jaar tijd meer dan verdubbelde tot 160 (2010). In veel gevallen gaat het om ‘zolderkamerbedrijven’ die social of casual games ontwikkelen: spellen die gratis of tegen een kleine vergoeding via internet of smartphone worden gespeeld.

ProfessionaliseringsslagNederland is een aantrekkelijke markten vestigingsomgeving voor gamebedrijven. Deloitte verwacht dat we in 2012 668 miljoen euro aan games uitgeven. De penetratie van breedband en smartphone is hoog en er is een ruim aanbod van personeel, mede door het grote aantal opleidingen. ‘Daarnaast stimuleert de overheid innovatie-investeringen door middel van fi scale regelgeving,’ zegt Daan Witteveen, managing partner Technologie, Media en Telecom bij Deloitte. De cijfers laten wel zien dat de game-industrie het potentieel van de Nederlandse consumentenmarkt nog niet optimaal benut. Daartoe moet een aantal drempels geslecht worden. Er zijn in Europa maar weinig venture capital bedrijven die bereid zijn te investeren in ontwikkelaars van games. Om interessant te worden voor durfi nvesteerders, is een professionaliseringsslag nodig. Witteveen: ‘De sector bestaat vooral uit kleine ontwikkelaars en een beperkt

De Nederlandse game-industrie groeit snel. Veelal gaat het om jonge, relatief kleinschalige bedrijven. Expansie en het veroveren van buitenlandse markten blijkt lastig, onder meer door de beperkte toegang tot durfkapitaal. Maar er zijn uitzonderingen. Spil Games realiseerde een wereldwijd netwerk van sociale online gameplatforms terwijl Guerrilla Games furore maakt met de bestseller Killzone.

aantal uitgevers. Veel ontwikkelaars streven naar een goede game maar hebben geen innovatieve strategie ten aanzien van verkoop en het optimaliseren van marges.’ Ook hebben Nederlandse bedrijven volgens Deloitte te weinig schaalvoordeel om gedurfde stappen te nemen.

First person shooterDat was geen belemmering voor twee witte raven van de nationale game-indus-trie. Spil Games bouwde een gelokali-seerd, internationaal netwerk van sociale online-gameplatforms, gericht op meisjes, tieners en gezinnen. Het bedrijf claimt letterlijk een wereldwijde speler te zijn – op twee Afrikaanse landen na. Op de sites van Spil Games spelen maande-lijks 130 miljoen unieke bezoekers. Het huidige portfolio omvat meer dan 4.000 online games die het bedrijf zelf heeft

ontwikkeld of verwierf via partnerships met ontwikkelaars. Vorig jaar nam Spil Games 100 nieuwe werknemers aan, waardoor het totaal op 300 kwam.Een ander succesverhaal is Guerrilla Games. Het bedrijf trok de aandacht van Sony toen het in 2004 de eerste versie van Killzone ontwikkelde. Van deze fi rst person shooter werden er wereldwijd 2,5 miljoen verkocht. Het Japanse elektronicaconcern nam Guerrilla Games over, dat sindsdien spellen exclusief voor Playstation ontwikkelt. Begin dit jaar kwam Killzone 3 uit, de eerste game die gebruik maakt van 3D-technologie. Games zijn big business, blijkt uit de geschatte 20 miljoen euro die Sony investeerde in de ontwikkeling van het in twintig talen uitgebrachte Killzone 3. De marketing vergt eenzelfde bedrag, maar de investering wordt naar verwachting ruimschoots terugverdiend. �

Nederland stapt over op het nieuwe pinnen.Uw klanten gaan betalen met de chip opde betaalpas. Is uw zaak er al klaar voor?Loop geen omzet mis, betaal niet te veel

en kies voor een breedbandverbinding. Onderneem nu actie. Check uw betaal-automaat, bankcontract en verbinding op www.hetnieuwepinnen.nl

Stap nu over op het nieuwe pinnen

Voorkom gepiep aan de kassa.

SBEB_Adv_215x285_BusinessNationaal_B.indd 1 21-02-11 18:33

Killzone: wereldwijde bestseller

TEKST CEES lOuWERS

Nederlandse game-industrie groeit snel

©G

uerr

illa

Gam

es

b u S I N E S S N A T I O N A A lVIII


Nederland stapt over op het nieuwe pinnen.Uw klanten gaan betalen met de chip opde betaalpas. Is uw zaak er al klaar voor?Loop geen omzet mis, betaal niet te veel

en kies voor een breedbandverbinding. Onderneem nu actie. Check uw betaal-automaat, bankcontract en verbinding op www.hetnieuwepinnen.nl

Stap nu over op het nieuwe pinnen

Voorkom gepiep aan de kassa.

SBEB_Adv_215x285_BusinessNationaal_B.indd 1 21-02-11 18:33


TrENDS

Onbeperkt fl exibel, vrijheid van keuzes

Cloud computing biedt volop mogelijkheden voor mkb

TEKST WIllIAM TEN bRINK FOTOGRAFIE MARCO OKHuIZEN

Volgens prof. dr. Chris Verhoef, behalve hoogleraar informatica aan de Vrije Universiteit in Amsterdam ook weten-schappelijk adviseur van overheid en bedrijfsleven, is ‘de cloud’ niet alleen veelbesproken, maar misschien zelfs wat overhyped. Nergens voor nodig, want cloud computing is naar zijn mening toch hoofdzakelijk ‘oude wijn in nieuwe zakken.’ ‘Het gaat om niet zo heel veel meer dan het via internet gebruiken van hardware, software en data. Zo nieuw is dat allemaal niet. In essentie ging én gaat cloud computing over interessante functionaliteiten.’Het snel toenemende belang van cloud computing zit hem volgens de hoogleraar dan ook vooral in de ontwikkelingen op de markt van aanbieders van die functio-naliteiten. ‘Het aantal succesvolle aanbie-ders van grootschalig te gebruiken gespe-cialiseerde diensten, software en services via internet groeit en cloud computing betekent voor ondernemers in toenemen-de mate: onbeperkte fl exibiliteit en totale vrijheid van keuzes.’

Fort KnoxEn dat levert volgens Verhoef ook nog eens gemak, kwaliteit en kostenbesparing op. Omdat ondernemers de hard- en soft-ware niet zelf meer hoeven te kopen, geen zorgen meer hebben over onderhoud en via gespecialiseerde aanbieders altijd, overal en op maat beschikken over de gewenste kwaliteit. Bovendien levert cloud computing ondernemers het onge-kende gemak op van een overal en op elk moment schaalbare, virtuele infrastruc-tuur.Verhoefs favoriete voorbeeld om dit te la-

ten zien, gaat over een ondernemer die uiterst gevoelige data wil backuppen. ‘Dat moet uiteraard in de zwaarst mogelijk beveiligde omgeving, zelfs beschermd tegen neerstortende vliegtuigen, tsunami’s en rampen met kerncentrales.’ Zo’n ondernemer zou volgens Verhoef bij wijze van spreken met zijn data in een berg moeten gaan zitten. Hoewel, bij wijze van spreken? ‘In de Zwitserse Alpen zit “Mount 10”, een gespecialiseerde dienstverlener die ook wel het Zwitserse Fort Knox wordt genoemd. Mount 10 slaat gevoelige data van derden op in geavanceerde datacen-ters in een eigen berg. Een schoolvoor-beeld van cloud computing.’Een ander voorbeeld: CollabNet, een platform met wereldwijd meer dan 1,5 miljoen gebruikers dat bedrijven helpt bij de ontwikkeling van software. ‘In CollabNet werken ontwikkelaars samen “in de cloud”. Dat kan kosten en risico’s van ontwikkelprojecten fl ink verlagen en het rendement verhogen.’

Ook voor mkbVolgens Verhoef moeten ondernemers zich wel realiseren dat cloud computing het ICT-perspectief verandert. ‘Minder ICT “in huis” door meer diensten in te kopen, betekent dat ICT op dat gebied minder hoeft te faciliteren. Dat biedt de mogelijkheid om de specialisten veel meer in te zetten op de eigen, bedrijfs-kritische processen.’Het is overigens maar schijn dat ontwik-kelingen op het gebied van cloud compu-ting zich vooral richten op grotere onder-nemingen. ‘Juist voor het midden- en kleinbedrijf is er heel erg veel te halen “in

de cloud”. Het biedt de mogelijkheid om ongeëvenaarde technologie voor een mooie prijs af te nemen bij specialisten wier core business het is om die diensten te leveren. Betrouwbaar, schaalbaar en gepersonaliseerd.’En dat gebeurt volgens Verhoef dan ook op steeds grotere schaal. ‘Want ook web-mail, tal van services van Google, online backuppen, het “op internet” tijdelijk inhuren van extra computerpower en alle mogelijke vormen van via de webbrowser te benaderen dienstverlening: het is alle-maal cloud computing. De ondernemer betaalt voor opslag en voor de inzet van computers, software en applicaties naar gelang van het gebruik dat hij ervan maakt.’De hoogleraar beaamt overigens dat bedrijven vaak beginnen met cloud computing vanuit de behoefte aan kosten-reductie. ‘Begrijpelijk, maar toch is het belangrijk dat ondernemers ook andere afwegingen maken, bijvoorbeeld op het gebied van functionaliteit, betrouwbaar-heid en beschikbaarheid. Natuurlijk: bedrijven die aan de vooravond staan van eventuele vervanging van hun verouderde serverpark of die toe zijn aan een kostba-re update van softwarelicenties kijken vooral naar de fi nanciële voordelen van cloud computing. Mijn advies aan het mkb is: doe vooral zelf wat je heel goed zelf kunt, koop de rest in. Maar ook: denk eerst na over de eisen, zoek daarna pas de interessante aanbieders.’

MobielCloud computing, vindt Verhoef, is de hype allang voorbij. ‘Razendsnel volwas-sen geworden, onder meer door sneller en

b u S I N E S S N A T I O N A A lX


Onbeperkt fl exibel, vrijheid van keuzes

voor iedereen beschikbaar internet, maar vooral door een stormachtige groei van toepassingen. Desondanks is “de cloud” nog zeker niet uitgekristalliseerd. Ik voor-zie dat er op het gebied van bijvoorbeeld mobiele applicaties nog heel veel moois

gaat komen. De creativiteit is wat dat betreft onbegrensd, alleen al op het belangrijke terrein van informatievoorzie-ning. Daar zal ook het bedrijfsleven nog lang mee vooruit kunnen.’ �

Cloud computing. Al meer dan tien jaar hét buzzword in de dynamische wereld van business en ICT. Vaak in één adem genoemd met innovatieversnelling, drastische kostenreductie en spectacu-laire stijging van arbeidsproductiviteit. Door velen gezien als dé facilitator van Het Nieuwe Werken en de basis van Ondernemen 2.0. Maar hoogleraar Chris Verhoef relativeert dat beeld onmiddel-lijk. ‘Er wordt over gepraat alsof cloud computing de ICT-wereld radicaal zal veranderen. In feite gaat dat echter heel geleidelijk en is de verandering voor ons allemaal al lang aan de gang.’

Chris Verhoef: ‘Doe vooral zelf wat je heel goed zelf kunt, koop de rest in.’

CLOUD COMPUTINGConsultancybureau Accenture defi nieerde cloud computing als ‘de dynamische invulling van IT-mogelijkheden van derden over een netwerk’. Het gaat door-gaans om het via het internet op aanvraag beschikbaar stellen van hardware, software en data. De gebruiker is geen eigenaar van de noodzakelijke hard- en soft-ware en is niet verantwoordelijk voor het onderhoud.Bij cloud computing worden drie lagen onderscheiden. Bij Soft-ware as a Service (SaaS) staat de applicatie volledig onder contro-le van de dienstverlener. De ge-bruiker kan het gebruiken, meer niet. Voorbeelden zijn: Webmail, Google Apps, Skype, Facebook en Microsoft Online Services.Een tweede laag is Platform as a Service (PaaS), die een aantal diensten biedt bovenop de infra-structuur. Dat maakt het SaaS-aanbieders mogelijk om toepassingen op een gestructu-reerde en geïntegreerde wijze aan te bieden. Voorbeelden van diensten in deze laag zijn toe-gangsbeheer, identiteitenbe-heer, portaalfunctionaliteiten en integratiefaciliteiten. Voorbeel-den zijn: PayPal en Google App Engine.In de laag Infrastructure as a Service (IaaS) zitten de servers, netwerken, opslagcapaciteit en andere infrastructuur.

b u S I N E S S N A T I O N A A l XI


landelijk bereik via 25 regionale buSINESS-edities

De totale oplage van BUSINESS

Nationaal, het landelijk katern

van de 25 Business-uitgaven,

bedraagt 100.000 exemplaren.

Door een meeleesfactor van ruim

drie personen bereikt elke editie

van BUSINESS Nationaal meer

dan 300.000 zakelijke beslissers.

Adverteren in BUSINESS Nationaal

is werken aan zakelijk succes!

Amsterdam BusinessAmsterdamAmstelveenSchipholDiemen e.o.

Arnhem BusinessArnhemDuivenOosterbeek e.o.

Drechtsteden BusinessDordrechtSliedrechtGorinchem e.o.

Drenthe BusinessAssenHoogeveenMeppel e.o.

Driesteden BusinessApeldoornDeventerZutphen e.o.

Flevoland BusinessAlmereLelystadZeewoldeNoordoostpolder e.o.

Friesland BusinessLeeuwardenHeerenveenDrachtenSneek e.o.

Gooi en EemlandBusinessHilversumBussumAmersfoortNijkerk e.o.

Groningen BusinessGroningenDelfzijlWinschoten e.o.

Haaglanden BusinessDen HaagZoetermeerLeidschendamWassenaar e.o.

Kennemer BusinessHaarlemBeverwijkIJmond e.o.

Nijmegen BusinessNijmegenMaldenBoxmeer e.o.

Noord-LimburgBusinessGennepVenloRoermond e.o.

Oost-GelderlandBusinessDoetinchemWinterswijkZevenaar e.o.

Regio BusinessMidden-BrabantTilburgWaalwijkOisterwijk e.o.

Regio BusinessNoordoost-Brabant‘s-HertogenboschOssVeghel e.o.

Rijnmond BusinessRotterdamSpijkenisseSchiedamVlaardingen e.o.

Rijnstreek BusinessLeidenAlphen aan den RijnBodegravenLisse e.o.

Rivierenland BusinessTielZaltbommelLeerdam e.o.

Twente BusinessEnschedeHengeloAlmeloOldenzaal e.o.

Utrecht BusinessUtrechtNieuwegeinHoutenZeist e.o.

Vallei BusinessEdeWageningenVeenendaal e.o.

West-Brabant BusinessBredaRoosendaalEtten-LeurOosterhoutBergen op Zoom e.o.

Zeeland BusinessVlissingenGoesTerneuzenZierikzee e.o.

Zwolle BusinessZwolleKampenHardenbergSteenwijk e.o.

Arnhem

Tilburg

Breda

's Hertogenbosch

Venlo

Winterswijk

Enschede

NijmegenTiel

Ede

Dordrecht

Apeldoorn

Utrecht

Leiden

Almere

Rotterdam

's Gravenhage

Middelburg

Zwolle

Assen

GroningenLeeuwarden

Amsterdam

Amersfoort

Haarlem

Leo Beenhakker:‘Een bal op de paal kan je de kop kosten’

business

Business nationaal juni 2011.indd 1 31-05-2011 12:45:46 www.business-nationaal.nl voor uw zakelijk succes!

bus

ines

s N

atio

naal

: 2

5x d

irect

ber

eik

in h

et

hart

van

de

reg

io

b u S I N E S S N A T I O N A A lXII


BEDriJfSProfiEL

Wilt u meer lezen over Het Nieuwe Werken en de visie van Leen Zevenbergen? Vraag een gratis boek aan op www.ricohwerkbox.nl.

Linkedin: nl.linkedin.com/in/kevinraaijmakers

Werken wordt weer leukArchief in de wolken

De trend van tijd- en plaatsonafhankelijk werken heeft defi nitief ingezet. Iedereen heeft het over ‘het nieuwe werken’ maar op de vraag wat dit concreet betekent, moeten de meesten het antwoord schuldig blijven. Daarom organiseerde Ricoh Nederland samen met Leen Zevenbergen, een interactieve workshop voor geïnte-resseerde ondernemers.

Cloud working‘De bedoeling van de workshop is om mensen op weg te helpen met deze nieuwe manier van werken. Dit doen we door er Leen Zevenbergen, expert ter zake, bij te halen én door onze eigen erva-ringen, zowel successen als valkuilen, te delen met de aanwezigen. Eén ding is zeker: het nieuwe werken staat of valt met digitalise-ring. Het idyllische plaatje uit de tv-commercial - werken onder de palmboom, blote voeten in het zand - is pas realiseerbaar als informatie op een consequente manier wordt gedigitaliseerd en opgeslagen. De oude archiefkast moet als het ware plaats ruimen voor een digitaal virtueel archief (in the cloud). Met de ‘Werk-Box’ beschikt Ricoh over een tool om het nieuwe werken te facili-teren,’ aldus Kevin Raaijmakers, Marketing Manager Managed Services Ricoh Nederland.

Orde in de chaos‘Het mooie en tevens het verschil met andere virtuele archieven, is dat de gedigitaliseerde informatie automatisch op de juiste digitale archiefplank terechtkomt waar iedereen die daartoe gerechtigd is, bij kan. Informatie wordt uiteraard op een veilige manier ter be-

schikking gesteld en afgeschermd; dat geldt vooral als het gaat om klantdossiers, projectinformatie en personeelsdossiers. Bovendien houdt de WerkBox ook de verschillende versies van documenten bij; men kan dus altijd gemakkelijk teruggrijpen naar een eerdere versie. Digitaal samenwerken wordt niet alleen makkelijker maar ook veiliger.’

Een paar toepassingenHet klinkt inderdaad interessant en die indruk wordt nog versterkt als Kevin een paar concrete toepassingen aanhaalt. ‘Stel dat je na afl oop van deze workshop de notities op het white board fotogra-feert met je smartphone. Vervolgens stuur je het door naar het juiste dossier, bijvoorbeeld het project ‘het nieuwe werken’, in de WerkBox... Een collega die eveneens toegang heeft kan dan al-vast aan de slag met die informatie. Of stel dat een klant wil weten wat hij al eerder heeft besteld en tegen welke prijs. In je WerkBox kun je probleemloos zijn dossier inkijken. Er zijn legio mogelijkheden; bovendien biedt deze manier van werken mede-werkers meer zelfstandigheid en verantwoordelijkheid en dat zorgt dat werken weer leuk wordt,’ besluit Kevin enthousiast. �

schikking gesteld en afgeschermd; dat geldt vooral als het gaat om klantdossiers, projectinformatie en personeelsdossiers. Bovendien houdt de WerkBox ook de verschillende versies van documenten

schuldig blijven. Daarom organiseerde Ricoh Nederland samen bij; men kan dus altijd gemakkelijk teruggrijpen naar een eerdere

De trend van tijd- en plaatsonafhankelijk werken heeft defi nitief ingezet. Iedereen heeft het over ‘het nieuwe werken’ maar op de vraag wat dit concreet betekent, moeten de meesten het antwoord schuldig blijven. Daarom organiseerde Ricoh Nederland samen

schikking gesteld en afgeschermd; dat geldt vooral als het gaat om klantdossiers, projectinformatie en personeelsdossiers. Bovendien houdt de WerkBox ook de verschillende versies van documenten bij; men kan dus altijd gemakkelijk teruggrijpen naar een eerdere

Kevin Raaijmakers

Is ‘het nieuwe werken’ synoniem aan ‘meer efficiëntie en minder kosten’? brengt het inderdaad de verloren arbeidsvreugde terug bij medewerkers? En maakt het managers overbodig? Of krijgen zij een andere rol?

b u S I N E S S N A T I O N A A l XIII


THEMA

ICT onmisbaar voor effi ciencyslag

Sector moet meerwaarde uitdragen

Harry van Dorenmalen is IBM al zijn hele werkzame leven trouw. Hij trad bijna dertig jaar geleden als programmeur in dienst bij Big Blue. Op dit moment is Van Dorenmalen naast algemeen directeur van IBM Nederland ook directeur van IBM Europe. Daarnaast bekleedt hij zo’n twintig bestuursfuncties, waaronder het voorzitterschap van ICT~Offi ce. Hij volgde per 1 januari Henk Broeders (Capgemini) op, die dertien jaar lang de voorzittershamer hanteerde.ICT~Offi ce vertegenwoordigt een achterban die € 30 miljard omzet en meer dan 250 duizend medewerkers telt. Van Dorenmalen benoemt de actuele speerpun-ten. ‘Stimulering van business, kennis & kunde en mens & talent. Met deze prioriteiten geven we richting aan onze activiteiten.’ En op al deze gebieden tim-mert ICT~Offi ce nadrukkelijk aan de weg. ‘Meer dan voorheen laten we onze stem horen. ICT speelt een sleutelrol in de Nederlandse samenleving. Innovatie wordt voor 60 tot 70% gedreven door automati-sering. Voor de sector is het cruciaal dat alle belanghebbenden zich bewust zijn van deze toegevoegde waarde. Daarom bren-gen wij die continu onder de aandacht.’

Gedeeld belangAls verreweg de grootste ICT-investeerder is de overheid een prominente stakeholder, die volgens Van Dorenmalen steeds vaker samen optrekt met de branche. ‘Actueel voorbeeld is de Digitale Agenda van het ministerie van Economische Zaken, Land-bouw en Innovatie, met als centraal thema de inzet van ICT voor groei en welvaart. Hieruit blijkt ons gedeelde belang.’ Dat is evenzeer relevant bij de ontwikkelingen

op de arbeidsmarkt. ICT~Offi ce voorspelt in haar Marktmonitor een tekort van 10.000 hooggekwalifi ceerde IT-ers in 2015. ‘Een groot probleem, maar ook een gezamenlijke verantwoordelijkheid van de sector en de overheid.’ Hoe is het tij te keren? ‘Onder meer door goed na te denken over de inhoud van het onderwijs. Het is niet verstandig de nadruk te leggen op productvernieuwing terwijl driekwart van onze omzet afkomstig is uit service.

Verder is nog veel te winnen door het saaie imago van het vak in overeenstem-ming te brengen met de werkelijkheid. ICT’ers opereren vaak op het snijvlak van techniek en business, een uitdagende po-sitie.’

Vijfendertigste plaatsIs het – gezien het grote belang – teleur-stellend dat ICT niet is benoemd tot een van de topsectoren? ‘Wij zitten op één

TEKST HANS HAJÉE

Harry van Dorenmalen

b u S I N E S S N A T I O N A A lXIV


ICT onmisbaar voor effi ciencyslag

lijn met eurocommissaris Neelie Kroes, die ICT ziet als een horizontale innovatie-as. Immers, bij alle topsectoren speelt ICT een wezenlijke, vaak zelfs doorslaggeven-de rol.’ De voorbeelden van nieuwe ont-wikkelingen die dit illustreren zijn legio, aldus de voorzitter. ‘Denk aan de ambitie van de logistieke sector om naast als fysie-ke ook als virtuele internationale hub te fungeren door de inzet van data-analyse en sensortechnologie. Ook bij grootschalige innovatieve oplossingen als kilometerhef-fi ng en elektronisch patiëntendossier is ICT de spil waar alles om draait.’Van Dorenmalen noemt hiermee twee toe-passingen waarbij de overheid de sleutel in handen heeft – en die in Nederland voor-alsnog vastgelopen zijn. ‘Dit draagt er me-de toe bij dat wij op de internationale in-novatieranglijst van het World Economic Forum teruggevallen zijn van plek van 9 naar 11.’ Die daling komt vooral op het conto van de overheid. Bij government readiness – de visie en prioriteiten van overheden op het gebied van ICT en mede-dinging – eindigt Nederland op een teleur-stellende vijfendertigste plaats. ‘Door mijn Europese scope bij IBM kan ik de interna-tionale ontwikkelingen goed overzien. Zo blijkt dat Denemarken bij automatisering in de gezondheidszorg al jarenlang voor-oploopt, Oostenrijk ver is op het gebied van e-government en een land als Estland e-procurement – de elektronische inkoop van producten en diensten – al verregaand heeft ingevoerd. Nederland ontbeert een dergelijke voortrekkersrol.’

beklijvenVoeg bij die constatering het gegeven dat de overheid de komende jaren 18 miljard

euro moet bezuinigen en een doemscena-rio dient zich aan. Van Dorenmalen nuan-ceert dit beeld. Hij ziet de teruglopende overheidsinvesteringen, maar signaleert tegelijkertijd een positieve impuls voor de sector. ‘Alleen door de inzet van automati-sering kun je processen effectiever maken en de productiviteit vergroten. En dat is noodzakelijk bij aandachtsvelden als politie, justitie en zorg, waar de fi nanciële middelen onder druk staan en toch meer prestaties worden verlangd. Bij de hier-voor benodigde effi ciencyslag is ICT een onmisbare component. Veel direct betrok-kenen realiseren zich dat terdege, maar ook hier is een proactieve opstelling van de sector nodig om dit besef in brede kring te laten beklijven.’

Rood potloodBelangrijke randvoorwaarde daarbij is de publieke opinie als het gaat om de risico’s op het gebied van privacy en de veiligheid van vertrouwelijke gegevens. Bij oplossin-gen als EPD en kilometerheffi ng bleek dit een struikelblok. ‘De algemene perceptie is dat veel fout gaat. Toch is slechts sprake van incidenten. Het blijkt echter lastig de negatieve beeldvorming te doorbreken. Feit is dat de veiligheidsproblematiek door de sector zeer serieus wordt genomen. Laten we ons daarom concentreren op het wegnemen van de geconstateerde belem-meringen. Dat is veel zinvoller dan nieuwe toepassingen niet gebruiken totdat – letter-lijk – alle onzekerheid is weggenomen. Denk aan het elektronisch stemsysteem: een innovatie met evidente voordelen, maar door een paar incidenten zijn miljoenen Nederlanders weer veroordeeld tot het rode potlood.’ �

ICT speelt een sleutelrol in de Nederlandse samenleving en is verantwoordelijk voor 60 tot 70% van alle innovaties. Toch kan ICT~Offi ce allesbehalve achteroverleunen. Het dreigende tekort op de arbeidsmarkt, teruglopende overheidsinvesteringen en de perceptie op het gebied van data-veiligheid zorgen ervoor dat de branchevereniging haar stem continu moet laten horen. ‘Voor de ICT-sector is het cruciaal dat alle stakeholders zich bewust zijn van onze toegevoegde waarde,’ zegt voorzitter Harry van Dorenmalen.

MOTOR VAN DUURZAAMHEIDDe ICT-industrie is wereldwijd verantwoordelijk voor ongeveer twee procent van de CO2-uit-stoot, net zoveel als het vlieg-verkeer. ‘Voor de bedrijfsvoering van onze leden is de MeerJaren-Afspraak Energie-effi ciëntie een relevant aandachtsveld. Op dit moment hebben zich 35 bedrij-ven gecommitteerd aan dit convenant. Zij spannen zich in om hun energie-effi ciëntie jaarlijks met gemiddeld twee procent te verbeteren, om in 2020 te komen tot een verbete-ring van 30% ten opzichte van 2005.’ Op een totaal van 500 leden van ICT~Offi ce lijkt 35 deelnemers een bescheiden score. ‘Het gaat veelal om grotere bedrijven, dus de effecten zijn aanzienlijk. Maar dat nog meer winst te halen is, onderschrijf ik.’ De impact van ICT op het gebied van duur-zaamheid gaat echter veel verder dan de eigen bedrijfs-voering van de sector, bena-drukt Van Dorenmalen. ‘Wij ontwikkelen innovatieve toepas-singen waarmee organisaties, producenten en consumenten energie kunnen besparen. ICT is met recht een motor van duur-zaamheid.’

b u S I N E S S N A T I O N A A l XV


Women on Wings is een Nederlandse organisatie die ondernemende vrouwen

in India een vliegende start geeft. Women on Wings werkt zonder subsidies.

Ze bereikt haar resultaten omdat vrienden en bedrijven het werk van

Women on Wings omarmen. De 1000 euro vraag: Geeft u ook met duizend

euro in geld of diensten Women on Wings vleugels? Kijk op womenonwings.nl/

getinvolved hoe u dat kunt doen. En wat Women on Wings ervoor terugdoet.

Gaat u voor de 1000 euro vraag?


Documents

Business Nationaal juni 2011