1

C U R R I C U L U M V I T A E

Ime i prezime: BORIS HRABAČ

Adresa: Sarajevo, Ul.A.Smajlovića 3/d

Telefon: 061-203-628

E-mail: bhrabac@yahoo.com

Datum i mjesto rođenja: 29.11.1957.godine, Zenica

Nacionalnost: Hrvat

Ključne titule: doktor medicine, magistar i doktor medicinskih znanosti,

specijalista socijalne medicine sa organizacijom i ekonomikom

zdravstva, nastavno zvanje redovnog profesora za oblast „Socijalna

medicina i zdravstveni menadžment“, nastavno zvanje docenta za

predmete „Fiziologija sporta“, „Higijena sporta“ i „Sportska medicina“

Naobrazba:

Gimnazija, Sarajevo, 1972-1976;

Medicinski fakultet u Sarajevu, 1976-1981;

Medicinski fakultet u Sarajevu, Postdiplomski studij iz medicine rada, 1982-1984,

zvanje magistra medicinskih znanosti, 1986.godine;

Medicinski fakultet u Sarajevu, zvanje doktora medicinskih znanosti, 1989.godine;

Medicinski fakultet u Sarajevu, Institut za socijalnu medicinu, organizaciju i

ekonomiku zdravstva, specijalizacija iz socijalne medicine sa organizacijom i

ekonomikom zdravstva, 1994-1997.;

World Bank Institute of the World Bank, 1999 Flagship Course: Reforma

zdravstvenog sektora i održivo finansiranje, Washington,D.C., 20.oktobar -

17.novembar, 1999.

Centar za zdravstveni menadžment, Sarajevo: Postdiplomski kurs iz zdravstvenog

menadžmenta (organiziran od Imperial Colledge, London), januar 2003 – novembar

2003

Zaposlenje:

Opća bolnica, Bihać, januar 1982 - novembar 1982, pripravnički staž, liječnik opće

prakse.

Medicinski fakultet u Sarajevu, Institut za patologiju, decembar 1982 - juni 1983,

liječnik opće prakse;

2

Medicinski fakultet u Sarajevu, Institut za socijalnu medicinu, organizaciju i

ekonomiku zdravstva, juli 1983 - mart 1984, liječnik u eksperimentalnoj ambulanti

obiteljske medicine;

Medicinski fakultet u Sarajevu, Institut za medicinu rada i patološku fiziologiju,

april 1984 - oktobar 1992, stekao akademski stepen višeg asistenta na katedri za

patološku fiziologiju, kao i magistra i doktora medicinskih znanosti;

Ministarstvo zdravstva R/F BiH, Sarajevo, 1993-1998, savjetnik ministra za

međunarodnu suradnju u zdravstvu, predsjedavao radnom grupom za reformu

zdravstva;

Medicinski fakultet u Sarajevu, Insitut za socijalnu medicinu, organizaciju i

ekonomiku zdravstva, februar 1996 - novembar 1998, obavljao poslove asistenta sa

dijelom radnog vremena;

Jedinica za implementaciju projekta "Osnovne bolničke službe", Ministarstvo

zdravstva F BiH, januar 1999 - septembar 2000, menadžer-konsultant za

komponentu reforme finansiranja zdravstva, projekt finansiran sredstvima Svjetske

banke;

Zavod zdravstvenog osiguranja i reosiguranja F BiH, Sarajevo, maj 2000.-april

2002., zamjenik direktora;

Jedinica za implementaciju projekta «Osnovno zdravstvo», Ministarstvo zdravstva

F BiH, februar 2002-juni 2004, menadžer komponente «Reforma finansiranja

zdravstva», projekt finansiran sredstvima Svjetske banke;

CARDS Program EU za Bosnu i Hercegovinu, “Funkcionalni pregled zdravstvenog

sektora u Bosni i Hercegovini”. Projekt je implementirala kompanija Sofreco,

Sarajevo, juli 2004 – decembar 2004.

Zdravstveni fakultet u Zenici, Katedra za socijalnu medicinu sa organizacijom i

ekonomikom zdravstva, januar 2006 – februar 2007, vanredni profesor, šef katedre,

prodekan za nastavu. – februar 2007; angažman u nastavi od 2006-danas;

Medicinski fakultet u Mostaru, Kolegij javnog zdravstva, Katedra „Socijalna

medicina i menadžment u zdravstvu“, juni 2000.-do danas, izbor u zvanje docenta

2000, izbor u zvanje vanrednog profesora 2005; izbor u zvanje redovnog profesora

– 2010; šef Katedre do danas;

Fakultet zdravstvenih studija, Katedra za socijalnu medicinu i higijenu, Katedra za

zdravstvenu njegu u zajednici, oktobar 2001.-do danas, redovni profesor, prodekan

za znanost i međunarodnu suradnju, 2008-2012; angažman u nastavi 2001-danas;

Federalno ministarstvo zdravstva, Projekt jačanja zdravstvenog sektora, Razvoj

upravljačkih kapaciteta u zdravstvu F BiH, predsjedavajući Stručnog vijeća Centra

za zdravstveni menadžment F BiH, juni 2008 – juni 2010.

Federalno ministarstvo zdravstva, Projekt pripremljenosti za avijarnu / pandemijsku

influencu u Bosni i Hercegovini. Projekt finansiran iz sredstava Svjetske banke,

Sarajevo, novembar 2008 – decembar 2010.; koordinator zdravstvene komponente

projekta;

Federalno ministarstvo zdarvstva, Sektor za implementaciju projekata, Projekt

jačanja zdravstvenog sektora, menadžer-konsultant projektne komponente

„Testiranje nagradnog plaćanja za sprovedbu standardiziranog seta preventivno-

promotivnih usluga kod timova obiteljske medicine u F BiH“, novembar 2011 –

juni 2014;

3

Zavod zdravstvenog osiguranja HNŽ, Mostar, savjetnik direktora, septembar 2014-

maj 2015; konsultant za reforme načina plaćanja u obiteljskoj medicini, oktobar

2013-juni 2014, i oktobar 2015-danas;

Farmaceutsko-zdravstveni fakultet, Travnik, docent za predmet patofiziologija, maj

2013-danas;

Zavod za zdravlje i sigurnost hrane Ze-Do Kantona, Zenica, pomoćnik direktora za

javno zdravstvo, januar 2016-danas;

Znanstveni i stručni interes u oblasti patofiziologije:

Završio sam Medicinski fakultet u Sarajevu 1981.godine s prosječnom ocjenom 9,4. Za

postignuti uspjeh u studiju dobio sam Zlatnu značku Univerziteta „Fond Hasan Brkić“,

kao i nagradu za studentske naučno-istraživačke radove.

Završio sam postdiplomski studij 1984.godine na Medicinskom fakultetu u Sarajevu.

Odbranio sam magistarski rad pod naslovom „Utjecaj iona hroma i aluminija na

izoenzimsku sliku laktat dehidrogenaze HeLa ćelija“ u martu 1986.godine na

Medicinskom fakultetu u Sarajevu. Odbranio sam doktorsku disertaciju pod naslovom

„Značaj lizosoma u terapiji malignih tumora“ u martu 1989.godine na Medicinskom

fakultetu u Sarajevu. Specijalistički ispit iz socijalne medicine sa organizacijom i

ekonomikom zdravstva položio sam u Sarajevu 1997. godine.

Biran sam u zvanje višeg asistenta za predmet patofiziologija na Medicinskom

fakultetu u Sarajevu u decembru 1989.godine. Biran sam u zvanje docenta u junu

2000.godine, a u zvanje vanrednog profesora u martu 2005.godine, te u zvanje

redovnog profesora u septembru 2010.godine za predmet „Socijalna medicina i

zdravstveni menadžment“ na Medicinskom fakultetu u Mostaru. Biran sam u zvanje

docenta za grupu predmeta „Medicina i sport“, gdje spada „Fiziologija sporta“ i

„Sportska medicina“, na Nastavničkom fakultetu u Mostaru 2008.godine.

Ukupno sam objavio 125 znanstvenih i stručnih radova, kongresnih priopćenja, knjiga i

monografija, te značajnijih projektnih izviješća. Iz oblasti patofiziologije objavio sam

36 radova, dok se ostali radovi odnose na oblast javnog zdravstva. Počeo sam se baviti

znanstveno-istraživačkim radom iz oblasti patofiziologije metaboličkih i endokrinih

poremećaja u toku neoplastičnog procesa za vrijeme treće godine studija medicine.

Glavno područje mog interesa u okviru te problematike predstavljao je poremećaj

metabolizma glukoze i laktata, promjene aktivnosti laktat dehidrogenaze, problem

razvoja inzulinske rezistencije, maligne kaheksije, i sl. Bavio sam se i s nekim

metodama eksperimentalne terapije raka kod životinja, koristeći se metaboličkim

inhibitorima i destabilizatorima lizosomalnih membrana. Sofisticirana objektivna

mjerenja u to vrijeme su bili brzina proteinske sinteze u tumorskim stanicama, kao i

promjene uočene elektronskom mikroskopijom. Publikovao sam manji broj radova iz

oblasti toksičnog djelovanja metala na aktivnost laktat dehidrogenaze i djelovanja

faktora životne sredine na zdravlje ljudi i životinja.

4

Na konkursu za slobodno programirana naučna istraživanja u SIZ-u nauke BiH dobio

sam projekt pod naslovom „Efekti izmjene energetskog metabolizma na rast malignih

tumora kod eksperimentalnih životinja“. Pošto je taj projekt dobio pozitivnu recenziju u

nekoliko institucija koje se bave istraživanjem raka u inozemstvu, eksperimentalni dio

rada je izveden u njihovim laboratorijima (Institut za istraživanje raka u Bratislavi i

Beču).

Aktivno se služim engleskim i pasivno njemačkim jezikom. Sposoban sam čitati

stručnu literaturu, samostalno pisati znanstvene radove i govoriti engleski na stručnim

sastancima. Također sam imao i neke angažmane u nastavi na engleskom jeziku na

Medicinskom fakultetu u Sarajevu (predmet „Introduction to Medicine and History of

Medicine“). Aktivno sam sudjelovao na kongresima i znanstvenim skupovima u zemlji

i inozemstvu s 13 priopćenja. Bio sam član Organizacionog odbora III Kongresa

ljekara BiH održanog u Sarajevu u junu 1985.godine. Sudjelovao sam i u organizaciji

XIII Jugoslovensko-italijanskih farmakoloških dana 1988. godine pomažići

Prof.Hukoviću. Nekoliko puta sam bio gost Instituta za istraživanje raka u Bratislavi,

koji je bio dio Akademije znanosti Slovačke, te Medicinskog fakulteta u Bratislavi.

Referalni centar Sveučilišta u Zagrebu me je na osnovu podataka iz Science Citation

Index-a predložio za izbor u zvanje „eksperta Svaznog komiteta za nauku i

tehnologiju“ u Beogradu u martu 1988.godine. Poslove eksperta obavljao sam u oblasti

recenzije projekata za investicije u medicinska istraživanja pod šifrom 04046.

Posjedujem veoma široko iskustvo u nastavi, u ukupnom trajanju od 28 godina, na više

fakulteta zdravstvenog usmjerenja u BiH, kao što su Medicinski fakultet u Sarajevu,

Medicinski fakultet u Mostaru, Fakultet zdravstvenih studija u Mostaru, Zdravstveni

fakultet u Zenici, Nastavnički fakultet u Mostaru, Fakultet sporta i tjelesnog odgoja u

Sarajevu, i dr. Obnašao sam dužnosti prodekana za nastavu na Zdravstvenom fakultetu

u Zenici, te prodekana za međunarodnu suradnju i znanost na Fakultetu zdravstvenih

studija u Mostaru. Radio sam na elaboratima više studijskih smjerova, kako

dodiplomske, tako i poslijediplomske edukacije. Neke od tih aktivnosti su bile i

utemeljenje studija sanitarnog inženjerstva u Mostaru, kao i pokretanje

poslijediplomskog studija u Zenici. Jedan sam od tvoraca kurikuluma kontinuirane

medicinske edukacije iz zdravstvenog menadžmenta u obliku standardiziranih kurseva

u trajanju od 9 mjeseci, koje zajednički izvode Federalni zavod za javno zdravstvo i

Ekonomski fakultet u Sarajevu. Posjedujem značajna teorijska znanja, kao i praktične

vještine u oblasti upravljanja ustanovama, kao što su zavodi zdravstvenog osiguranja,

ili projektima reforme i razvoja. Sada predajem patofiziologiju studentima

Farmaceutsko-zdravstvenog fakulteta u Travniku.

U slijedećem tekstu prikazani su sažeci radova iz oblasti patofiziologije metabolizma

tijekom neoplastičnog procesa, kao i neki drugi radovi vezani uz okoliš i zdravlje.

5

Sažeci radova iz patofiziologije:

1. Hrabač,B.:

Uticaj prolongirane aplikacije laktata na brzinu rasta transplantabilnog Ehrlich-

ovog ascites tumora u miševa C3H soja.

Medicinski arhiv, 37(5-6), 55-59, 1983.

Cilj rada je bilo mjerenje brzine rasta transplantabilnog Ehrlichovog ascites

tumora u C3H soju miševa pod uslovima prolongirane aplikacije 2,8% rastvora

natrijum laktata. Srednja vrijednost trajanja latentnog perioda u

eksperimentalnoj grupi (7 dana) je manja u odnosu na kontrolnu grupu (10,86

dana), razlika je statistički signifikantna (p < 0,001). Srednja vrijednost trajanja

vremena preživljavanja u eksperimentalnoj grupi (14,75 dana) je manja u

odnosu na kontrolnu grupu (17,25 dana), razlika nije statistički signifikantna.

Rezultati upućuju na promovirajuće djelovanje natrijum laktata na rast

Ehrlichovog tumora.

2. Hrabač,B.:

Uticaj aerozagađenja na zdravlje ljudi, biljni i životinjski svijet i materijalna

dobra uz moguće mjere prevencije.

Zaštita, 30(2), 35-41, 1983.

Autor rada ukazuje čitaocu na ozbiljnost problematike aerozagađenja, njen

štetan uticaj na zdravlje ljudi, biljni i životinjski svijet i materijalna dobra, uz

poseban osvrt na moguće mjere prevencije. Pored toga, autor daje definicije

aerozagađenja, kao i osnovne fizikalne zakonitosti širenja polutanata u

atmosferi, što je od velikog značaja za adekvatnu prostornu lokaciju

industrijskih i stambenih zona.

3. Hrabač,B., Čatović,Dž., and Nikulin,A.:

Lactate dehydrogenase isoenzymes in human malignant tumors.

Neoplasma, 31(3), 299-305, 1984.

Za procjenu vrijednosti “Chemetron metode” u separaciji izoenzima LDH iz

karcinomskog tkiva na celulozo-acetat membranama ispitivali smo maligne

tumore otkrivene obdukcijom. Demonstrirana je stabilnost raznih formi

izoenzima LDH u ekstraktima s obzirom na postmortalnu autolizu i dug period

zamrzavanja. Ne postoji korelacija između stepena izoenzimskih promjena i

histološke klasifikacije tumora. Analizirali smo aktivitet izoenzima LDH u

karcinomskim metastazama s obzirom na vaskularnu i metaboličku ulogu

okolnog zdravog tkiva. Prikazan je širi pregled prethodnih istraživanja da bi se

istakao značaj aktiviteta izoenzima LDH u dijagnostici malignih tumora.

Razmotreni su patofiziološki mehanizmi specifične distribucije aktivnosti LDH

u različitim tkivima.

6

4. Hrabač,B.:

Uticaj prolongirane aplikacije hidrokortizona na koncentraciju laktata u krvi

C3H soja miševa.

Medicinski arhiv, 38(1), 39-41, 1984.

U radu su razmotreni neki aspekti patofizioloških mehanizama povećane

produkcije laktata u organizmu pacijenata sa malignim tumorima. Da bi smo

procijenili moguću ulogu povećane koncentracije kortizola u poremećajima

metabolizma glukoze za vrijeme neoplastičnog procesa, C3H miševi su tretirani

hidrokortizonom i mjerena je koncentracija laktata u krvi. Srednja vrijednost

koncentracije laktata u eksperimentalnoj grupi (7,52 mMol/l) je veća u odnosu

na kontrolnu grupu (3,49 mMol/l), razlika je statistički signifikantna (p<0,001).

Rezultati pokazuju da aplikacija hidrokortizona utiče na porast koncentracije

laktata u krvi zdravih miševa bez prisustva malignog tumora. Rezultati upućuju

na postavljanje hipoteze o eventualnoj ulozi endogenog kortizola u povećanoj

brzini produkcije laktata u cijelom organizmu kod pacijenata sa malignim

tumorima.

5. Hrabač,B.:

Uticaj kortikosteroidne terapije i globalne respiratorne insuficijencije na

koncentraciju laktata i amino kiselina u krvi.

Medicinski arhiv, 38(3), 97-100, 1984.

Da bismo procijenili moguću ulogu povećane koncentracije endogenog

kortizola u poremećajima metabolizma glukoze i amino-kiselina za vrijeme

neoplastičnog procesa, ispitali smo koncentraciju laktata i amino-kiselina u krvi

pacijenata bez prisutnog malignog tumora. Srednja vrijednost koncentracije

laktata kod pacijenata sa globalnom respiratornom insuficijencijom (4,85

mMol/l) veća je u odnosu na koncentraciju laktata kod pacijenata tretiranih

metilprednizolonom (4,25 mMol/l); razlika nije statistički signifikantna.

Interesantno je da su srednje vrijednosti koncentracije cistina, serina, tirozina,

fenilalanina i leucina u obje ispitivane grupe veće od normalnih vrijednosti. U

radu su razmotreni neki aspekti patofizioloških mehanizama poremećaja

metabolizma glukoze i amino-kiselina i povećane energetske potrošnje kod

pacijenata sa malignim tumorima.

6. Stanković,D., Keser-Stanković,M., and Hrabač,B.:

The investigation of sweating in workers exposed to high radiant heat during

labour as a criteria for evaluation of water-salt balance and need for

supplementary salt intake.

Iugoslav.Physiol.Pharmacol.Acta, 21(4), 321-322, 1985.

Cilj ovog rada bio je odrediti kriterije za evaluaciju balansa vode i soli u

organizmu, kao i potrebu za unošenjem dodatne soli kod radnika izloženih

toploti za vrijeme zime i ljeta. Ispitana je količina znoja u grupi od 44 radnika,

starosti između 22 i 51 godine, u periodu od 8 sati rada tokom zime i ljeta, a

prema metodologiji Stanković i sar.(1975). Srednja vrijednost izlučenog znoja u

7

periodu osmočasovnog radnog vremena je bila veća ljeti (4,3 L) u poređenju sa

vrijednostima tokom zime kod istih radnika (1,52 L), razlika je statistički

signifikantna (p<0,001). Ne postoji statistički signifikantna razlika između

količine znoja s obzirom na dob i dužinu radnog staža. Kao pražna vrijednost

znojenja za unos dodatne soli predlaže se vrijednost od 3 L izlučenog znoja

tokom osmočasovnog radnog vremena. Ako je ta vrijednost veća od 5 L , pored

slanog napitka, radnicima se preporučuje da povećaju unos soli hranom, kao i

da uzimaju vitamin C. Predložena metoda za određivanje količine izlučenog

znoja za vrijeme rada predstavlja praktičnu metodu za evaluaciju potrebe za

unosom dodatne soli u cilju prevencije poremećaja balansa vode i soli u

organizmu, što može biti štetno za zdravlje i radnu sposobnost.

7. Hrabač,B., Winterhalter,M., Jadrić,S., i Avdić,Z.:

Uticaj jona hroma i aluminijuma na izoenzimsku sliku laktat dehidrogenaze

HeLa ćelija.

Medicinski arhiv, 40(6), 301-304, 1986.

Cilj rada je bilo ispitivanje uticaja različitih koncentracija jona trovalentnog i

šesterovalentnog hroma i aluminijuma na zastupljenost pojedinih izoenzima i H

i M subjedinica u ukupnoj aktivnosti laktat dehidrogenaze (LDH) u kulturi

HeLa ćelija. Kulture HeLa ćelija su tretirane dodatkom rastvora hrom nitrata,

kalijum hromata i aluminijum nitrata u hranjivi medij. Elektroforetsko

razdvajanje izoenzima LDH HeLa ćelija vršeno je na gelu poliakrilamida po

vertikalnoj disk metodi (Winterhalter i sar, 1973). Rezultati ove studije ukazuju

na postojanje korelacije između djelovanja ispitivanih jona i izoenzimske slike

LDH. Razmotreni su patofiziološki mehanizmi djelovanja ispitivanih jona na

izoenzimsku sliku LDH. Ovaj rad može poslužiti kao pilotska studija za

opsežnija istraživanja mehanizma djelovanja ispitivanih jona na aktivnost LDH.

U radu je razmotrena mogućnost korištenja LDH kao pogodnog

eksperimentalnog modela za ispitivanje efekata toksičnih i kancerogenih

supstanci na energetski metabolizam ćelija u kulturi.

8. Avdić,Z., Hrabač,B., Jadrić,S., and Winterhalter,M.:

The influence of (III and VI) chromium and zinc on lactate dehydrogenase

activity in rats.

Iugoslav.Physiol.Pharmacol.Acta, 22(3), 339-348, 1986.

Cilj istraživanja je bio da se ispita uticaj hroma (CrCl3 i K2CrO4) na ukupnu

aktivnost i izoenzimsku sliku laktat dehidrogenaze (LDH), kao i na

procentualnu zastupljenost H i M subjedinica u ukupnoj aktivnosti enzima u

serumu i ekstraktima organa pacova. Da bismo procijenili mogući protektivni

uticaj cinka na aktivnost LDH, pacovima je apliciran ZnCl2 dva sata prije

hroma. Šesterovalentni i trovalentni hrom je uzrokovao statistički signifikantan

pad ukupne aktivnosti LDH u serumu. Ukupna aktivnost LDH u ekstraktima

organa pacova smanjena je nakon aplikacije trovalentnog hroma. Procentualna

zastupljenost M subjedinica i relativna aktivnost LDH-4 i LDH-5 su povećani u

svim ispitivanim organima, izuzev srca, nakon aplikacije trovalentnog hroma.

8

Evidentni su protektivni efekti cinka u toku trovanja hromom, naročito u jetri.

Rezultati ovog rada ukazuju na LDH kao mogući screening test za otkrivanje

efekata toksičnih i kancerogenih supstanci na energetski metabolizam kod

eksperimentalnih životinja (pacova).

9. Hrabač,B., Rimpapa,Z., i Avdić,Z.:

Laktat dehidrogenaza u istraživanju efekata toksičnih i kancerogenih supstanci.

Arhiv za higijenu rada i toksikologiju, 37(4), 477-482, 1986.

U radu je razmotrena mogućnost korištenja laktat dehidrogenaze (LDH) u

istraživanju efekata toksičnih i kancerogenih supstanci na energetski

metabolizam ćelija. Rezultati nekoliko istraživanja o uticaju metala na aktivnost

LDH izvedenih u našoj laboratoriji komparirani su sa širim pregledom podataka

iz literature. Pored opštih karakteristika ovog enzima, dat je poseban osvrt na

rezultate naših istraživanja izoenzimske slike LDH u toku malignih obolenja.

Razmotreni su neki aspekti istraživanja mehanizma toksičnog djelovanja na

aktivnost LDH.

10. Hrabač,B.:

Značaj izoenzima laktat dehidrogenaze u dijagnostici malignih tumora.

Informacije o kancerogenima, (Medicinski fakultet Novi Sad), 4(3), 13-15,

1987.

Cilj rada je bio prikazati značaj izoenzima laktat dehidrogenaze u dijagnostici

malignih tumora sukladno podacima iz prethodnih istraživanja. Značaj

određivanja aktiviteta LDH u serumu može se sagledati kao dijagnostički

screening test, kao metoda za procjenu efektivnosti antineoplastičnog tretmana i

kao metoda diferencijalne dijagnostike između benignog i malignog tumora.

Pored toga, dat je kratak osvrt na pouzdanost takvog screening testa u kliničkoj

praksi.

11. Hrabač,B., Rimpapa,Z., i Stranjak,M.:

Efekti hroma na zdravlje ljudi.

Arhiv za higijenu rada i toksikologiju, 41(2), 233-239, 1990.

U radu su prikazana dosadašnja saznanja o fiziološkoj ulozi hroma u organizmu

i njegovim efektima na zdravlje. Trovalentni hrom je kao esencijalni elemenat u

tragu neophodan za normalni metabolizam ugljenih hidrata i funkciju nekih

enzima i fermenata. Razmotreni su toksični i karcinogeni efekti hroma prilikom

profesionalne ekspozicije, zagađenosti životne sredine i hrane i akcidentalnih

trovanja.

12. Hrabač,B.:

Jedinjenja hroma i rizik od pojave karcinoma.

Informacije o kancerogenima (Medicinski fakultet Novi Sad), 7(2), 18-22,

1990.

9

U radu su prikazani načini ekspozicije ljudi spojevima hroma. Razmotreni su

toksični i karcinogeni efekti hroma prilikom profesionalne ekspozicije,

zagađenosti životne sredine, hrane i akcidentalnih trovanja. Dat je poseban osvrt

na mehanizme karcinogenog djelovanja hroma.

13. Hrabač,B., i Radović,S.:

Protektivni efekt cinka prilikom trovanja hromom kod pacova.

Arhiv za higijenu rada i toksikologiju, 42, 215-223, 1991.

U radu je ispitan utjecaj toksične doze trovalentnog hroma na patohistološke

promjene u jetri, bubrezima i slezeni pacova. Za procjenu protektivnog uticaja

cinka na patohistološke promjene, pacovi su tretirani cink hloridom dva sata

prije aplikacije hroma. Rezultati upućuju na protektivno djelovanje cinka na

morfološke promjene u jetri, bubrezima i slezeni pacova za vrijeme trovanja

hromom. Cink je pokazao najbolji protektivni efekat u toku trovanja hromom u

jetri. Najznačajniji makroskopski nalaz bio je nedostatak područja fokalne

nekroze na kapsuli jetre u protektiranoj grupi. Postoji paralelizam između

patohistoloških promjena i rezultata naših prethodnih istraživanja aktivnosti

laktat dehidrogenaze u organima pacova nakon djelovanja hroma i cinka.

Razmotreni su mehanizmi protektivnog djelovanja cinka u toku trovanja

hromom. Rezultati naših istraživanja ukazuju na mogućnost korištenja cinka u

terapiji trovanja spojevima hroma.

14. Hrabač,B., Stranjak,M., i Hodžić,S.:

Djelovanje suksametoniumklorida na koncentraciju kalija u serumu u toku

transplantacije bubrega.

Arhiv za higijenu rada i toksikologiju, 42(3), 303-307, 1991.

Cilj rada bilo je ispitivanje uticaja suksametoniumklorida na koncentraciju

kalijevih jona u serumu pacijenata u toku anestezije za operativni akt

transplantacije bubrega. Koncentracija kalijevih jona u serumu mjerena je

preoperativno (kontrolna vrijednost), nakon aplikacije depolarizirajućeg

mišićnog relaksanta suksametonija, po uspostavljanju cirkulacije u

transplantiranom bubregu i neposredno nakon operacije. Koncentracije kalija

nakon aplikacije suksametonija (5,33 mMol/l) i neposredno postoperativno

(5,17 mMol/l) bile su veće od preoperativnih vrijednosti (4,82 mMol/l),

(p<0,05). Nije bilo razlike između preoperativne vrijednosti kalija (4,82

mMol/l) i vrijednosti nakon uspostavljanja cirkulacije u transplantiranom

bubregu (5,06 mMol/l), (p>0,05). Porast koncentracije kalija nakon aplikacije

suksametonija može djelovati toksično na kardiovaskularni sistem. Dogovorni

stav kliničara je da koncentracija kalija kod pacijenata sa terminalnom

bubrežnom insuficijencijom ne bi smjela biti veća od 5 mMol/l prije uvoda u

anesteziju.

15. Hrabač,B., i Stranjak,M.:

Intenzivna glikoliza kao osnovna karakteristika metabolizma malignih ćelija.

Informacije o kancerogenima, 7(4), 8-11, 1991.

10

U radu je prikazana intenzivna glikoliza u ćelijama malignih tumora kao jedna

od najbitnijih biohemijskih karakteristika neoplastičnog procesa. Pored opštih

karakteristika intenzivne glikolize, razmotreni su patofiziološki mehanizmi

pojave aerobne produkcije mliječne kiseline putem uloge šatlova, glikolitičkih

enzima i NaK-ATP-aze. Uz opsežan pregled relevantne literature, prikazani su

rezultati istraživanja ove problematike koji su izvedeni na Medicinskom

fakultetu u Sarajevu.

16. Hrabač,B., i Stranjak,M.:

Patofiziološki mehanizmi poremećaja metabolizma laktata i glukoze u toku

neoplastičnog procesa.

Informacije o kancerogenima (Medicinski fakultet Novi Sad), 7(4), 12-16,

1991.

U radu su prikazani patofiziološki mehanizmi poremećaja metabolizma laktata i

glukoze u cijelom organizmu tokom neoplastičnog procesa. Povećana aktivnost

glukoneogeneze u jetri i pojava inzulinske rezistencije su veoma interesantne

pojave u metabolizmu, koje mogu rezultirati razvojem kaheksije u toku rasta

malignih tumora.

17. Hrabač,B., i Begović,M.:

Značaj aktivacije lizosoma u terapiji malignih tumora.

Informacije o kancerogenima (Medicinski fakultet Novi Sad), 8(1), 3-8, 1991.

U radu je prikazan značaj pH vrijednosti malignih ćelija u terapiji tih oboljenja.

Intracelularni pad pH vrijednosti predstavlja neophodan faktor za proces

autolize ćelije putem aktivacije lizosomalnih enzima. Rezultati novijih

istraživanja ukazuju da bi zavisnost efekata terapije od niske pH vrijednosti u

tumorskom tkivu mogla predstavljati model za selektivno djelovanje in vivo.

Pored opštih karakteristika funkcije lizosoma, prikazani su mehanizmi

djelovanja vitamina A i inhibitora sinteze endogenog kortizola na rast malignih

tumora.

18. Hrabač,B., i Omeragić,E.:

Značaj inhibitora glikolize i glukoneogeneze u terapiji malignih tumora.

Informacije o kancerogenima (Medicinski fakultet Novi Sad), 8(1), 9-14, 1991.

U radu je prikazan značaj poremećaja raspoloživosti hranjivih tvari kao osnova

za veliki broj hemoterapeutskih modela koji se upotrebljavaju u terapiji

malignih tumora. U dosadašnjim ispitivanjima vršeni su pokušaji uticaja na

glikolizu tumorske ćelije putem inhibicije enzima koji djeluju na pojedine etape

glikolitičkog procesa, što je rezultiralo inhibicijom metaboličkih funkcija

maligne ćelije i rasta tumora. U posljednje vrijeme postoji veliki interes za

istraživanja supstanci koje mogu potencirati antitumorske efekte fizičkih i

hemijskih tretmana bez dodatne toksičnosti, kao što je npr. lonidamin. Inhibicija

glukoneogeneze može predstavljati jednostavan i efikasan način zaustavljanja

11

procesa kaheksije. Razmotren je i eventualni značaj metaboličkih inhibitora u

rješavanju problema unakrsne rezistencije malignih ćelija na djelovanje

citostatika.

19. Višo,N., i Hrabač,B.:

Efekti aluminijuma na zdravlje ljudi.

Arhiv za higijenu rada i toksikologiju, 43(2), 199-210, 1992.

Cilj rada je bio da prikaže suvremena saznanja o patofiziološkim mehanizmima

u toku trovanja aluminijumom, koje se najčešće manifestuje u vidu anemije,

osteopatije i encefalopatije. Za razumijevanje mehanizama toksičnosti bilo je

potrebno dati kratak prikaz metabolizma aluminijuma u organizmu, kao i načina

eksponiranosti ljudi njegovim spojevima. Imunosupresivni, kao i izvjesni

antikancerogeni efekti aluminijuma još su uvijek nedovoljno ispitani. Veoma su

interesantni zaštitni učinci različitih faktora na toksične efekte aluminijuma.

20. Hamamdžić,M., Hrabač,B., Alić,A., Pašić-Juhas,E., and Hodžić,A.:

Effect of lactate on insulin action in rats.

Bosn.J.Basic Med.Sci., 8(2): 131-4, May 2008

The aim of the study was to explore the effect of lactate on insulin-stimulated

glucose uptake in rats. Thirty Wistar rats, weighting 250-300 g, were devided

into three groups (n=10); insulin (1 IU/kg) treated group, lactate (80 mg/kg),

and insulin plus lactate treated groups. Blood glucose level were measured in

venous samples collected from the tail vein over 3 hour period after insulin or /

and lactate administration in 30-minute intervals. Sixty minutes after the

appropriate application of the same doses of insulin, lactate, and lactate plus

insulin, plasma insulin and blood glucose levels were determined in blood

samples drawn from the abdominal aorta. Lactate in combination with insulin,

in comparison to insulin application alone, caused a dramatic increase in plasma

insulin level (p<0,001) and more profound hypoglicaemia (p<0,001). The

results of this investigation indicate that lactate application significantly

increases the rate of glucose uptake from peripheral blood caused by exogenous

insulin action. The possible involvement of lactate in the mechanism of

enhanced glucose uptake due to insulin action after physical exercise is

discussed.

Kongresna priopćenja

1. Hrabač,B.:

Uticaj prolongirane aplikacije laktata na brzinu rasta transplantabilnog Ehrlich-

ovog ascites tumora u miševa C3H soja.

XXIII Kongres studenata medicine i stomatologije Jugoslavije, Sarajevo 1981.

Zbornik kratkih sadržaja radova, 59 str.

12

Cilj rada je bilo mjerenje brzine rasta transplantabilnog Ehrlichovog ascites

tumora u C3H soju miševa pod uslovima prolongirane aplikacije 2,8% rastvora

natrijum laktata. Srednja vrijednost trajanja latentnog perioda u

eksperimentalnoj grupi (7 dana) je manja u odnosu na kontrolnu grupu (10,86

dana), razlika je statistički signifikantna (p < 0,001). Srednja vrijednost trajanja

vremena preživljavanja u eksperimentalnoj grupi (14,75 dana) je manja u

odnosu na kontrolnu grupu (17,25 dana), razlika nije statistički signifikantna.

Rezultati upućuju na promovirajuće djelovanje natrijum laktata na rast

Ehrlichovog tumora.

2. Hrabač,B., Čatović,Dž., Nikulin,A.:

Enzymaticka diagnostika nadorov v pitevnom a bioptickom materiali.

XXVII Kongres patologa Slovačke, Trenčin, 1983, ČSSR.

Za procjenu vrijednosti “Chemetron metode” u separaciji izoenzima LDH iz

karcinomskog tkiva na celulozo-acetat membranama ispitivali smo maligne

tumore otkrivene obdukcijom. Demonstrirana je stabilnost raznih formi

izoenzima LDH u ekstraktima s obzirom na postmortalnu autolizu i dug period

zamrzavanja. Ne postoji korelacija između stepena izoenzimskih promjena i

histološke klasifikacije tumora. Analizirali smo aktivitet izoenzima LDH u

karcinomskim metastazama s obzirom na vaskularnu i metaboličku ulogu

okolnog zdravog tkiva. Prikazan je širi pregled prethodnih istraživanja da bi se

istakao značaj aktiviteta izoenzima LDH u dijagnostici malignih tumora.

Razmotreni su patofiziološki mehanizmi specifične distribucije aktivnosti LDH

u različitim tkivima.

3. Hrabač,B.:

Značaj određivanja aktiviteta izoenzima laktat dehidrogenaze u dijagnostici

malignih tumora.

Treći Kongres ljekara BiH, Sarajevo 1985, Zbornik radova, 449-454 str.

Zbornik rezimea, 55 str.

U radu su prezentirana vlastita iskustva u određivanju aktivnosti izoenzima

laktat dehidrogenaze (LDH) u tkivu malignih tumora na obdukcionom

materijalu. Prikazan je širi pregled prethodnih istraživanja da bi se istakao

značaj aktiviteta izoenzima LDH u dijagnostici malignih tumora. Za procjenu

vrijednosti “Chemetron metode” u separaciji izoenzima LDH iz karcinomskog

tkiva na celulozo-acetat membranama ispitivali smo maligne tumore otkrivene

obdukcijom. Demonstrirana je stabilnost raznih formi izoenzima LDH u

ekstraktima s obzirom na postmortalnu autolizu i dug period zamrzavanja. Ne

postoji korelacija između stepena izoenzimskih promjena i histološke

klasifikacije tumora. Analizirali smo aktivitet izoenzima LDH u karcinomskim

metastazama s obzirom na vaskularnu i metaboličku ulogu okolnog zdravog

tkiva. Razmotreni su patofiziološki mehanizmi specifične distribucije

aktivnosti LDH u različitim tkivima.

13

4. Stanković,D., Keser-Stanković,M., i Hrabač,B.:

Ispitivanje znojenja u radnika izloženih jakoj radijacionoj toploti za vrijeme

rada kao kriterij za procjenu bilansa vode i soli i potrebu unošenja dodatne soli.

XIII Kongres Saveza društava fiziologa Jugoslavije, Skoplje 1985.

Zbornik rezimea, 266 str.

Cilj ovog rada bio je odrediti kriterije za evaluaciju balansa vode i soli u

organizmu, kao i potrebu za unošenjem dodatne soli kod radnika izloženih

toploti za vrijeme zime i ljeta. Ispitana je količina znoja u grupi od 44 radnika,

starosti između 22 i 51 godine, u periodu od 8 sati rada tokom zime i ljeta, a

prema metodologiji Stanković i sar.(1975). Srednja vrijednost izlučenog znoja u

periodu osmočasovnog radnog vremena je bila veća ljeti (4,3 L) u poređenju sa

vrijednostima tokom zime kod istih radnika (1,52 L), razlika je statistički

signifikantna (p<0,001). Ne postoji statistički signifikantna razlika između

količine znoja s obzirom na dob i dužinu radnog staža. Kao pražna vrijednost

znojenja za unos dodatne soli predlaže se vrijednost od 3 L izlučenog znoja

tokom osmočasovnog radnog vremena. Ako je ta vrijednost veća od 5 L , pored

slanog napitka, radnicima se preporučuje da povećaju unos soli hranom, kao i

da uzimaju vitamin C. Predložena metoda za određivanje količine izlučenog

znoja za vrijeme rada predstavlja praktičnu metodu za evaluaciju potrebe za

unosom dodatne soli u cilju prevencije poremećaja balansa vode i soli u

organizmu, što može biti štetno za zdravlje i radnu sposobnost.

5. Hrabač,B., Winterhalter,M., i Jadrić,S.:

Uticaj jona hroma i aluminijuma na izoenzimsku sliku laktat dehidrogenaze

HeLa ćelija.

IV Kongres Saveza biohemijskih društava Jugoslavije, Sarajevo 1986, Izvodi

referata, S-05/4.

Cilj rada je bilo ispitivanje uticaja različitih koncentracija jona trovalentnog i

šesterovalentnog hroma i aluminijuma na procentualnu zastupljenost pojedinih

izoenzima i H i M subjedinica u ukupnoj aktivnosti laktat dehidrogenaze (LDH)

u kulturi HeLa ćelija. Kulture HeLa ćelija su tretirane dodatkom rastvora hrom

nitrata, kalium hromata i aluminijum nitrata u hranjivi medij. Elektroforetsko

razdvajanje izoenzima LDH HeLa ćelija vršeno je na gelu poliakrilamida po

vertikalnoj disk metodi (Winterhalter i sar., 1973). Rezultati ove studije ukazuju

na postojanje korelacije između djelovanja ispitivanih jona i izoenzimske slike

LDH. Joni trovalentnog hroma i aluminijuma uzrokuju pojavu LDH-5 pri

elektroforetskom razdvajanju izoenzima, za razliku od kontrolne grupe HeLa

ćelija gdje nije otkrivena peta frakcija LDH. Rezultati statističke obrade nisu

pokazali postojanje signifikantnih razlika između relativnih aktivnosti pojedinih

izoenzima u kontrolnoj i eksperimentalnim grupama nakon djelovanja jona

šesterovalentnog hroma. Razmotreni su patofiziološki mehanizmi djelovanja

ispitivanih jona na izoenzimsku sliku LDH. U radu je razmotrena mogućnost

korištenja LDH kao pogodnog eksperimentalnog modela za ispitivanje efekata

toksičnih i kancerogenih supstanci na energetski metabolizam ćelija u kulturi.

14

6. Hrabač,B., Tkačova, E., Galbavy,Š.:

Interakcija fenobarbitona i metopirona.

II Jugoslovenski simpozijum interakcije lekova, Portorož 13-15 maj 1987.

Zbornik rezimea, 26 str.

Cilj rada bilo je ispitivanje utjecaja fenobarbitona i metopirona na brzinu rasta

Zajdela hepatoma kod štakora. Da bismo procijenili moguće mehanizme

njihova djelovanja, ispitivali smo brzinu proteinske sinteze i ultrastrukturne

promjene organela u tumorskim stanicama, kao i mikroskopske promjene u

organima štakora. Nađena je statistički značajna razlika (p<0,01) između

srednjih vrijednosti vremena preživljavanja životinja koje su dobivale

metopiron (9,4 dana), te fenobarbiton i metopiron (12,4 dana). Brzina

proteinske sinteze u tumorskim stanicama u grupi tretiranoj fenobarbitonom i

metopironom bila je 87,5 % manja od vrijednosti u kontrolnoj grupi, a u grupi

tretiranoj metopironom ta je vrijednost bila manja za 50 %. Rezultati toga

istraživanja upućuju na pojačanje imunološkog odgovora kod životinja

tretiranih fenobarbitonom i metopironom. Elektronsko-mikroskopski nalazi

tumorskih stanica ukazuju na hiperplaziju granuliranog endoplazmatskog

retikuluma. Nesklad između morfološkog nalaza i brzine proteinske sinteze u

tumorskim stanicama, kao i vremena preživljavanja životinja, vrlo su

zanimljivi.

7. Hrabač,B., Avdić,Z., Winterhalter,M., Radović,S., and Rimpapa,Z.:

The influence of chromium and zinc on pathohistologic changes in rats.

Abstracts of the 18th FEBS Meeting, Ljubljana, June 28 - July 3, 1987, p.248.

Cilj ovog rada bio je ispitati protektivno djelovanje cinka na patohistološke

promjene u organima pacova za vrijeme trovanja hromom. Rezultati

istraživanja upućuju na protektivno djelovanje cinka na morfološke promjene

organa pacova za vrijeme trovanja hromom. Cink je pokazao najbolje

protektivne efekte kod trovanja hromom u jetri. Najevidentniji makroskopski

nalaz bilo je odsustvo područja fokalne nekroze na kapsuli jetre u protektiranoj

grupi. Postoji paralelizam između patohistoloških promjena i naših prethodnih

istraživanja promjena aktivnosti laktat dehidrogenaze u organima pacova

prilikom djelovanja hroma i cinka. Razmotreni su mehanizmi protektivnog

djelovanja cinka kod trovanja hromom.

8. Avdić,Z., Hrabač,B., Jadrić,S., and Winterhalter,M.:

The influence of chromium and zinc on lactate dehydrogenase activity.

Abstracts of the 18th FEBS Meeting, Ljubljana, June 28 - July 3, 1987, p.111.

Cilj ovog rada bio je ispitati uticaj hroma (III i VI) i cinka na aktivnost laktat

dehidrogenaze (LDH) u serumu pacova i ekstraktima organa. Šesterovalentni i

trovalentni hrom su uzrokovali statistički signifikantan pad ukupne aktivnosti

LDH u serumu pacova. Izuzimajući povišene vrijednosti u bubregu, ukupna

aktivnost LDH u ekstraktima organa pacova je bila smanjena nakon aplikacije

trovalentnog hroma. Procentualna zastupljenost M subjedinica i relativna

15

aktivnost LDH-4 i LDH-5 bile su povišene u svim ispitivanim organima, izuzev

srca, nakon aplikacije trovalentnog hroma. Protektivno djelovanje cinka na

aktivnost LDH za vrijeme trovanja hromom bila je evidentna, osobito u jetri.

9. Hrabač,B., Hanušovska,E., and Galbavy,Š.:

The influence of lonidamine and cis-diamminodichloroplatinum (II) on protein

synthesis rate in Zajdela hepatoma and L1210 cells.

XIII dies iugoslavico-italici medicinae destinati, Sarajevo 1988, Academia

scientiarum et artium Bosniae et Herzegovinae.

Cilj našeg istraživanja bio je ispitati utjecaj lonidamina i cis-

diaminodihloroplatine(II) (cis-Pt) na promjene brzine proteinske sinteze u

Zajdela hepatomu i L1210 stanicama. Lonidamin je jak inhibitor

spermatogeneze i posjeduje antitumorske efekte. Glavni mehanizam djelovanja

lonidamina je selektivna inhibicija energetskog metabolizma, bilo kroz reakcije

vezane uz NAD u mitohondrijama spolnih stanica ili kroz glikolitički

metabolizam različitih tumorskih stanica uslijed inhibicije mitohondrijalno

vezane heksokinaze. Ukupna stanična proteinska sinteza je mjerena

inkorporacijom 3H-leucina u frakciju nerastvorljivu u trihlorsirćetnoj kiselini

(Kužela i sar., 1975). Tumorske stanice su inkubirane na 37 stepeni C sa

označenom aminokiselinom (1,85 Mbq 3H-leucin / ml), koristeći 5 mg

staničnih proteina / ml inkubacione tečnosti. Inkorporacijska aktivnost stanica

Zajdela hepatoma iz Wistar pacova tretiranih lonidaminom i cis-Pt je bila niža u

poređenju sa kontrolnom grupom oko 61,6% i 87,7%. Kombinirani tretman sa

cis-Pt i lonidaminom nije pokazao pojačanje inhibicije proteinske sinteze u

stanicama Zajdela hepatoma (87,7%). Aktivnost inkorporacije L1210 stanica

DBA/2-J miševa tretiranih lonidaminom i cis-Pt je bila niža u poređenju sa

kontrolnom grupom za 41,5%, odnosno 70,8%. Rezultati ovog istraživanja

upućuju na lonidamin kao jak inhibitor brzine proteinske sinteze u tumorskim

stanicama.

10. Hrabač,B., Galbavy,Š., and Hanušovska,E.:

The structural and protein synthesis rate changes in Zajdela hepatoma and

L1210 cells by different metabolic perturbations.

Abstracts of the 14th International Congress of Biochemistry, July 10-15, 1988,

Prague, Czechoslovakia, p.TU 195.

Cilj ovog istraživanja je bio ispitati uticaj različitih metaboličkih promjena na

strukturalne promjene i promjene brzine proteinske sinteze kod Zajdela

hepatoma i L1210 stanica, kao i vrijeme preživljavanja kod ispitivanih

životinja. Wistar pacovi i DBA/2-J miševi su tretirani pojedinačnom i

kombiniranom terapijom slijedećih supstanci: fenobarbiton-Na, metopiron, cis-

diaminodihloroplatina(II) (cis-Pt), D-glukozamin, 2-deoksi-D-glukoza, L-

triptofan, vitamin A i lonidamin. Rezultati ovog istraživanja upućuju na

inhibiciju brzine tumorskog rasta bilo zbog uticaja pojedinačne ili kombinirane

terapije navedenih supstanci. Brzina proteinske sinteze u tumorskim stanicama

je bila značajno smanjena, a vrijeme preživljavanja tretiranih životinja je bilo

16

signifikantno duže u odnosu na kontrolnu grupu. Diskrepanca između brzine

proteinske sinteze i ultrastrukturnih promjena stanica Zajdela hepatoma je bio

najkarakterističniji nalaz nakon tretmana fenobarbiton / metopiron. Uprkos

značajne hiperplazije granuliranog endoplazmatskog retikuluma, brzina

proteinske sinteze bila je 87,5% niža u poređenju sa kontrolnom grupom.

Interesantno je da je vrijeme preživljavanja pacova tretiranih fenobarbiton-Na

bilo duže u poređenju sa cis-Pt(II) tretiranim životinjama. Razmotreni su

mogući mehanizmi djelovanja.

11. Hrabač,B., Stranjak,M., i Hodžić,S.:

Patofiziološki i toksikološki aspekti djelovanja suksametoniumklorida na

koncentraciju kalijevih jona u toku transplantacije bubrega.

5. Kongres toksikologa Jugoslavije, Brioni 22-26.oktobar 1990.

Cilj rada bilo je ispitivanje uticaja suksametoniumklorida na koncentraciju

kalijevih jona u serumu pacijenata u toku anestezije za operativni akt

transplantacije bubrega. Koncentracija kalijevih jona u serumu mjerena je

preoperativno (kontrolna vrijednost), nakon aplikacije depolarizirajućeg

mišićnog relaksanta suksametonija, po uspostavljanju cirkulacije u

transplantiranom bubregu i neposredno nakon operacije. Koncentracije kalija

nakon aplikacije suksametonija (5,33 mMol/l) i neposredno postoperativno

(5,17 mMol/l) bile su veće od preoperativnih vrijednosti (4,82 mMol/l),

(p<0,05). Nije bilo razlike između preoperativne vrijednosti kalija (4,82

mMol/l) i vrijednosti nakon uspostavljanja cirkulacije u transplantiranom

bubregu (5,06 mMol/l), (p>0,05). Porast koncentracije kalija nakon aplikacije

suksametonija može djelovati toksično na kardiovaskularni sistem. Dogovorni

stav kliničara je da koncentracija kalija kod pacijenata sa terminalnom

bubrežnom insuficijencijom ne bi smjela biti veća od 5 mMol/l prije uvoda u

anesteziju.

12. Hodžić,S., Zulić,I., Hrabač,B., i Šestan,M.:

Tretman bolesnika sa hipertenzijom u ambulantnoj praksi.

Zbornik sinopsisa IV Kongresa ljekara i I Kongresa farmaceuta BiH, Sarajevo,

oktobar 1990, 256 str.

U toku istraživanja praćeno je 6000 ambulantnih slučajeva, među kojima je

utvrđeno 423 ili 7% bolesnika sa arterijskom hipertenzijom. Od ovog broja

preko 65% slučajeva imalo je hipertenziju drugog stepena. Najveći broj

slučajeva (43%) liječio se fiksnim kombinacijama antihipertenziva sa

diureticima. U naš tretman uključena su 72 bolesnika koji su podijeljeni u 4

grupe po 18 ispitanika. Grupe su liječene slijedećim antihipertonicima:

prazosinom, metoprololom, oksiprenololom i metildopom. Terapija je trajala 12

sedmica. Svi primjenjeni lijekovi pokazali su se efikasnima, jer se krvni tlak

signifikantno snižavao do normalnih vrijednosti. Ipak, prazosin i metildopa su

bili efikasniji od primjenjenih beta-blokera u prvim danima liječenja. Grupe

tretirane beta-blokerima i metildopom su imale usporeniji puls od grupe liječene

prazosinom. Ovaj efekat ocijenili su i pacijenti pozitivno, jer su iščezavale

17

subjektivne smetnje (tahikardija i palpitacije). Neželjeni efekti bili su izraženiji

u grupi tretiranoj metildopom (od ukupno registriranih preko 55%). U ostale tri

grupe neželjeni efekti su bili brojčano manji i po intenzitetu slabiji.

13. Hrabač,B., and Kapidžić,A.:

The influence of phenobarbital and cis-diamminedichloroplatinum on Zajdela

hepatoma growth.

IV Symposion on Tumor Research in Oto-Rhino-Laryngology, Dusseldorf, 12.-

14.9.1991.

Cilj našeg istraživanja je bio ispitati uticaj fenobarbiton-Na i cis-

diaminodihloroplatine(II) (cis-Pt) na brzinu rasta Zajdela hepatoma kod Wistar

pacova. Vrijeme preživljavanja fenobarbitonom tretiranih (24,00 +_ 4,58 dana)

i cis-platinom tretiranih životinja (23,42 +_5,99 dana) bilo je veće u poređenju

sa vrijednostima u kontrolnoj grupi (9,00 +_0,81 dan), (p<0,001). Interesantno

je da se u grupi tretiranoj fenobarbitonom pojavilo 50% slučajeva regresije

tumora. Kombinirani tretman fenobarbitonom i cis-Pt nije rezultirao dužim

vremenom preživljavanja (16,57 +_4,61 dana), (p<0,05). Procentualne

vrijednosti inhibicije brzine proteinske sinteze u stanicama Zajdela hepatoma

kod tretmana fenobarbitonom i cis-Pt su iznosile 17,1% i 87,7%. Kombinirani

tretman fenobarbitonom i cis-Pt nije rezultirao višim procentom inhibicije

proteinske sinteze (87,7%). Ultrastrukturna istraživanja upućuju na proliferaciju

granuliranog endoplazmatskog retikuluma i peroksizoma u stanicama Zajdela

hepatoma nakon tretmana fenobarbitonom.

Knjige i projektni izvještaji

1. Hrabač,B.:

Uticaj jona hroma i aluminijuma na izoenzimsku sliku laktat dehidrogenaze

HeLa ćelija.

Magistarski rad, Medicinski fakultet u Sarajevu, 1986.

Cilj rada je bilo ispitivanje uticaja različitih koncentracija jona trovalentnog i

šesterovalentnog hroma i aluminijuma na procentualnu zastupljenost pojedinih

izoenzima i H i M subjedinica u ukupnoj aktivnosti laktat dehidrogenaze

(LDH) u kulturi HeLa ćelija. Kulture HeLa ćelija su tretirane dodatkom

rastvora slijedećih spojeva u hranjivi medij: Cr(NO3)3, K2CrO4 i Al(NO3)3.

Elektroforetsko razdvajanje izoenzima LDH HeLa ćelija vršeno je na gelu

poliakrilamida po vertikalnoj disk metodi (Winterhalter i sar., 1973). Rezultati

ove studije ukazuju na postojanje korelacije između djelovanja ispitivanih jona

i izoenzimske slike LDH. Razmotreni su patofiziološki mehanizmi djelovanja

ispitivanih jona na izoenzimsku sliku LDH. Ovaj rad može poslužiti kao

pilotska studija za opsežnija istraživanja mehanizma djelovanja ispitivanih

jona na aktivnost LDH. U radu je razmotrena mogućnost korištenja LDH kao

pogodnog eksperimentalnog modela za ispitivanje efekata toksičnih i

kancerogenih supstanci na energetski metabolizam ćelija u kulturi. Dat je

prikaz prethodnih istraživanja toksičnog i kancerogenog djelovanja hroma

18

prilikom profesionalne ekspozicije, zagađivanja životne sredine i hrane i

akcidentalnih trovanja. Prikazano je toksično djelovanje aluminijuma prilikom

profesionalne ekspozicije i terapeutske aplikacije kod pacijenata sa uremijom.

2. Pleho,A., Kojović,J., Jovanović,M., Ljubunčić,Z., i Hrabač,B.:

Jedinstveni pristup ocjeni privremene spriječenosti za rad.

NI projekt - SIZ zdravstvene zaštite Sarajevo, 97 str., 1986.

(publicirano u: Službeni list SR BiH, Godina XLIII - Broj 35, 23.novembra

1987, Sarajevo)

Istraživački tim Instituta za medicinu rada i patološku fiziologiju Medicinskog

fakulteta iz Sarajeva je na zahtjev SIZ-a zdravstvene zaštite Sarajevo izradio

kriterijume jedinstvenog pristupa ocjeni privremene spriječenosti za rad sa

ciljem da se ona rješava na istovjetan način na području ovog SIZ-a.

3. Hrabač,B.:

Značaj lizosoma u terapiji malignih tumora.

Doktorska disertacija, Medicinski fakultet u Sarajevu, 1989.

U ovom radu je istražen efekat kombinacija više terapijskih tretmana na brzinu

rasta Zajdela hepatoma i L1210 leukemije: inhibicija energetskog metabolizma

malignih ćelija (D-glukozamin, 2-deoksi-D-glukoza, lonidamin), inhibicija

glukoneogeneze (L-triptofan), inhibicija sinteze endogenog kortizola

(metopiron), destabilizacija lizosomalnih membrana u malignim ćelijama

(vitamin A) i promjena kinetike malignih ćelija (fenobarbiton). Istraživanje je

izvedeno na eksperimentalnim modelima transplantabilnih tumora kod Wistar

pacova (Zajdela hepatom) i DBA/2-J miševa (L1210 leukemija). Rezultati

kontrole vremena preživljavanja u grupama Wistar pacova ukazuju da svi

ispitivani tretmani, osim metopirona, posjeduju značajan inhibitorni efekat na

rast Zajdela hepatoma. Fenobarbiton-natrij je ispoljio posebne i snažne efekte u

regresiji Zajdela hepatoma kod manjeg broja životinja. Rezultati trajanja

vremena preživljavanja u grupama DBA/2-J miševa ukazuju da svi ispitivani

tretmani, osim lonidamina, posjeduju značajan inhibitorni efekt na rast L1210

leukemije. Rezultati mjerenja ostalih parametara (elektronska mikroskopija,

aktivnost lizosomalnih enzima i brzina proteinske sinteze) su poslužili za

identifikaciju nekih morfoloških i funkcionalnih promjena pod djelovanjem

primjenjene terapije malignih tumora kod životinja. Postavljenu hipotezu da

maligna ćelija može ostvariti selektivnu destabilizaciju lizosomalnih membrana

pod djelovanjem izabranih tretmana rad nije potvrdio.

4. Pleho,A., Hrabač,B., i Krnjaić,N.:

Efekti izmjene energetskog metabolizma na rast malignih tumora kod

eksperimentalnih životinja.

Naučno-istraživački projekt, SIZ nauke BiH, 1989, ugovor br. 0407/2-1012-

1/86.

19

Cjelokupno istraživanje je provedeno u dvije faze: (1) Utvrđivanje efekata

kombinacija terapijskih tretmana na brzinu rasta malignih tumora kod

eksperimentalnih životinja, pri čemu je selekcionirano pet kombinacija tretmana

na dva eksperimentalna modela. Tretmani su bili slijedeći: inhibicija

energetskog metabolizma malignih ćelija, inhibicija glukoneogeneze, inhibicija

sinteze endogenog kortizola, destabilizacija lizosomalnih membrana u malignim

ćelijama, promjene kinetike malignih ćelija. (2) Ispitivanje uticaja prolongirane

aplikacije laktata na pojavu inzulinske rezistencije kod zdravih pacova,

ispitivanje koncentracije indikatora energetskog metabolizma u toku rasta

malignog tumora i mogućnost korekcije tumorom izazvanih energetskih

poremećaja inhibicijom glukoneogeneze, sinteze endogenog kortizola i

anaerobnog metabolizma.

5. Lugonja,M., Hrabač,B.:

Zdravstvena zaštita djece predškolske dobi.

Udžbenici Sveučilišta u Mostaru, Fakultet prirodoslovno-matematičkih i

odgojnih znanosti (ISBN 978-9958-690-41-9), 2007, 205 str.

Ova knjiga se bavi problematikom zdravstvene zaštite djece predškolske dobi.

Prvenstveno je kao sveučilišni udžbenik namijenjena studentima Prirodoslovno-

matematičkog fakulteta i fakulteta odgojnih znanosti, a u cilju potpore nastavi

za predmet „Zaštita zdravlja, njega i odgoj predškolskog djeteta, sa

metodologijom za njegovu procjenu“. Također su prikazani indikatori stanja

zdravlja djece u Bosni i Hercegovini. Veliki dio materijala knjige je posvećen

determinantama zdravlja djece, koje se nalaze izvan zdravstvenog sektora.

Knjiga stoga može biti interesantna i za širi krug čitlaca, koji nisu zdravstveni

djelatnici, a zainteresirani su za ovu problematiku. Značajna pozornost je

usmjerena ka pitanjima rasta i razvoja djece, te značaja redovitog monitoringa.

Materija je izložena u svjetlu novih trendova u javnom zdravstvu, okrenutih ka

promociji zdravlja i prevenciji bolesti, kako na individualnom planu, tako i u

zajednicama gdje djeca žive. Na kraju knjige elaboriran je značaj prirodne

prehrane djeteta dojenjem, kao i odrednice u predškolskoj dobi.

6. Hrabač,B., i Čolakhodžić,E.:

Interna skripta za predavanja iz predmeta anatomija i fiziologija sa sportskom

medicinom. Univerzitet „Džemal Bijedić“ u Mostaru, Nastavnički fakultet,

Sportska akademija, Mostar, 2011, 101 str.

Skripta je namijenjena studentima fakulteta sporta i tjelesnog odgoja za

tematiku iz oblasti funkcionalne anatomije, fiziologije sporta i vježbanja i

sportske medicine. Kao najvažnija polja iz oblasti fiziologije sporta obrađene su

funkcije kardiovaskularnog, respiratornog i mišićnog sistema, kao i energetski

metabolizam glukoze.

7. Hrabač,B.:

Završni izvještaj projekta „Testiranje nagradnog plaćanja za sprovedbu

standardiziranog seta preventivno-promotivnih usluga timova obiteljske

20

medicine“, Federalno ministarstvo zdravstva, Sarajevo (projekt finansiran iz

kredita Svjetske banke), 106 str., 2014.

Sektor za implementaciju projekata Federalnog ministarstva zdravstva je u

okviru Projekta jačanja zdravstvenog sektora, odnosno podkomponente 1.2. po

naslovom „Testiranje nagradnog plaćanja za sprovedbu standardiziranog seta

preventivno-promotivnih usluga timova obiteljske medicine“, pripremio ovaj

dokument pod naslovom „Završni izvještaj o projektnim aktivnostima“. Cilj

ovog dokumenta je da posluži kao vodič za implementaciju pomenute

podkomponente projekta. Imajući u vidu veliki broj sudionika ovog projekta,

kako broj timova obiteljske medicine, tako i brojne ustanove ključnih

donosilaca odluka u zdravstvenom sistemu iz četiri kantona i Federacije Bosne i

Hercegovine, bilo je potrebno detaljno objasniti mehanizme upravljanja

projektom. Pored toga, ovdje je istovremeno izložen stručni koncept novog

mehanizma plaćanja u obiteljskoj medicini, tzv.“nagradno plaćanje“, te

standardizacija postupaka i procedura u preventivno-promotivnom radu timova

obiteljske medicine. Ovaj tekst bi trebao biti osnovni edukativni materijal za

sve buduće sudionike ovog koncepta preventivno-promotivnog rada u

obiteljskoj medicini, kako bi bolje razumjeli sve sastavne dijelove ovog

koncepta, te vidjeli njegovu „širu sliku“ i značaj za reformu našeg zdravstvenog

sistema.

Potpis: Datum: 31.12.2015.godine

21