Embed Size (px)
Citation preview
WE SHARE THE KNOWLEDGEVereniging Contamination
Control Nederland
Contamination ControlMagazine
in een nieuw jasje
OngenodeBinnendringers
zo blijven ze buiten
Plaagdierenmotten, spinnen en
pissebeddenhoe kom je ervan af?
Process Flow DiagramHygiëne in de
voedingsmiddelenindustrie
CONT
AMIN
ATIO
N CO
NTRO
L M
AGAZ
INE
| UIT
GAVE
VAN
VCC
N | J
AARG
ANG
29 |
EDIT
IE 2
-201
6
C2MGZN
THEMANUMMERONGEDIERTEBESTRIJDING
[email protected] - www.catec.nlTurfschipper 114 - 2292 JB Wateringen - tel. +31 174 272330 - fax. +31 174 272340
M E E T I N S T R U M E N T A T I E
Laminaire Flow, Luchtsnelheid, Relatieve Vochtigheid en Temperatuur bewaking
Laminaire Flow sensor TA-10
Thermische luchtsnelheidsensor voor laminaire flow toepassingen.meetbereik : 0,2 - 1 m/s, 0,2-2 m/s of 0,2 - 20 m/snauwkeurigheid : 2% v/d gem. waardetemperatuurbereik : -10 ... +80°Cmaximale werkdruk: 16 bar
Toepassingen: Farmaceutica, Cleanrooms, Proces Flow, Ventilatie, OK’s etc.
Handmeters vor %RV, °C, m/s en CO 2
De Omniport30 is een handmeter met datalog functie, waarop diverse meetvoelers aangesloten kunnen worden.De XC-200 en XC-250 zijn handmeters voor het meten van %RV van °C, de XC-250 heeft IR temperatuur meting.
Toepassingen: Installateurs, binnenklimaat meting, Industrie,
Controle van klimaatregelingen, ventilatie meting.
EE75 luchtsnelheid transmitters
Meetbereik : 0-2/10/40 m/sNauwkeurigheid : ±0.05% (0-20m/s), ±0,10% (0-10m/s), ±0,20% (0-40m/s)Uitgangen : 0/4-20mA, 0-5/10VVoeding : 24 V AC/DC ±20%
Toepassingen: Industrie, Proces, VentilatieInclusief: configuratie software
Paul van RijAlgemeen secretaris VCCN
V O O R W O O R D
Nieuwe naam & vormgeving
CONTAMINATION CONTROL MAGAZINEVoor u ligt het vertrouwde VCCN Magazine, maar dan in een nieuw jasje en met een nieuwe naam: Contamination Control Magazine, afgekort C2 MGZN.De huisstijl van VCCN is met de komst van de nieuwe image folder vernieuwd en aangepast aan de huidige tijd. Dan kan het VCCN Magazine natuurlijk niet achterblijven…Een nieuwe vormgever heeft het blad onder handen genomen en het resultaat heeft u nu in handen.De redactie is er trots op!
ONGEDIERTEBESTRIJDINGDit nummer heeft als thema ongediertebestrijding. Een belangrijk thema in de wereld van contamination control en niet alleen in de Food!
In 3 artikelen wordt dit thema uitgewerkt:
Als eerste een artikel van Erwin Heidemann van TEVA dat gaat over ongewenste binnendringers in een farmaceutisch bedrijf en wat daar tegen te doen is.
Het tweede artikel, geschreven door Peter Timmermans werkzaam bij Rentokil Pestcontrol, behandelt de soorten plaagdieren en hoe de risico’s kunnen worden beperkt.
Tot slot het artikel van Wil Duivenvoorden van Royal Haskoning DHV, dat specifiek ingaat op problematiek van hygiëne en product-veiligheid in de voedingsmiddelenindustrie.
Ik wens u veel (leerzaam) leesplezier!
Paul van Rij
I N H O U DNIEUWE NAAM EN VORMGEVING
BINNENDRINGERS
BEDRIJFSINTERVIEW
STOFFY & BEESY
PLAAGDIEREN
PFD & HYGIENISCH ONTWERP FOODOMGEVING
VERENIGINGSNIEUWS CURSUSSEN
VERENIGINGSNIEUWS NIEUWE LEDEN
VERENIGINGSNIEUWS AGENDA
COLOFON
Restyling Contamination Control Magazine
Hoe voorkom je ongenode bezoekers als muizen?
Interview met Peter Ruiter van AAF
Stoffy en Beesy zijn toe aan vakantie...
Motten, spinnen, pissebedden, hoe kom je ervan af?
Welke stappen zijn relevant en onontbeerlijk?
Cursussen en opleidingen
Nieuwe persoonlijke- en bedrijfsleden
Agenda en aankondigingen
redactie, verantwoording en advertentieverkoop
4
6
9
9
10
14
24
25
26
26
Rondfladderende motten in de operatie-kamer, motmuggen bij de autoclaaf en een hongerige spin in de sluis. Ir. Peter Timmermans van Rentokil vertelt hoe je ervan af komt.
ke tekst, d12ie
Erwin Heidemann is Site Supervisor Housekeeping Services bij Teva in Haarlem. Bij het farmaceutische productiebedrijf krijgt ongedierte geen kans. “Ongediertebestrijding is bij ons een volwaardig onderdeel van het productieproces.”
Hoe je een Cleanroom gebruikt kan het eindresultaat maken of breken. Een gedegen kennis en bewust-wording is daarom onontbeerlijk. Zie de agenda voorde cursussen en opleidingen.
“Borgen van productveiligheid en hygiëne. Een mooie uitdaging voor toeleveranciers in de food ver-pakkingsindustrie om met innovatieve oplossingen te komen.” Aldus Wil Duivenvoorden, Director Business De-velopment, Industry & Buildings Royal Haskoning DHV.
10
06
14 24
4 5Contamination Control Magazine editie 2-2016
De tweede vangringMuizen, vliegende en kruipende insecten heb-ben in principe weinig tot niks te vrezen van deze verdedigingslinie. Bij hun entree in het complex worden zij gestuit door een verscheiden heid aan andere constructies, die op strategische plek-ken aan de binnenkant van de buitenmuur te vinden zijn. Zie hier het geschut van de tweede vangring. “We hebben 28 vliegenlampen, een kleine honderd muizenboxen en ontelbare kleef-plaatjes, die stuk voor stuk periodiek worden na-gelopen. Alle bevindingen worden keurig vastge-legd. Ik durf te zeggen dat wij precies weten wat er trippelt, vliegt en kruipt bij Teva in Haarlem”, aldus Erwin.
Interne en externe toetsingDe rapportages worden zorgvuldig bestudeerd tijdens audits. Nog een bewijs hoeveel waarde wordt gehecht aan een adequate pestcontrol. Het maakt standaard deel uit van de inspecties van zowel overheden als klanten, die zeker wil-len weten dat Teva zich houdt aan de vereiste
GMP (Good Manufacturing Practice)-regels.“Intern toetsen we onze inspanningen ook”, benadrukt Erwin. “Vier keer per jaar komt een inspecteur langs van onze partner in ongedierte-bestrijding die de hele programma uitvoering kritisch analyseert. Observaties worden vastge-legd en daarop wordt direct geacteerd.”
Geen houten palletsDe eisen voor pestcontrol worden steeds ver-der opgeschroefd, heeft Erwin gemerkt in de 21 jaar dat hij werkzaam is bij Teva in Haarlem. “Het maakt dat wij dieper de keten ingaan om waarborgen in te bouwen. Wij ontmoedigen ac-tief onze toeleveranciers om spullen op houten pallets aan te leveren, omdat zich in het hout schimmelkevers en stofluizen genesteld kunnen hebben. Gaat dat niet anders, dan pakken we de lading zelf om naar kunststof pallets.”
Eigen audits van het externe leveranciersnet-werk worden steeds meer gemeengoed. In hoe-verre is men in staat om een schoon product aan te leveren? Dat strekt zich ook uit tot bijvoor-beeld het wasbedrijf. Je moet er niet aan denken dat tussen de cleanroomkleding een insect mee komt. “Een wasbedrijf is natuurlijk niet gebon-den aan GMP, maar de eisen de we hen stellen
komen daar wel bij in de buurt.”
Een mug in JapanEén keer gingen alle alarmbellen rinkelen. In Japan werd een batch in de ban gedaan, om-dat een mug was aangetroffen in het verpak-kingsmateriaal. “Zo’n recall is al een kostenpost op zich, maar het kan ook nog verstrekkende gevolgen hebben voor de totale geneesmidde-lenimport vanuit onze fabriek. Je wilt niet op een zwarte lijst komen te staan. We hebben de mug naar Nederland laten komen en laten onderzoe-ken door een entomoloog, een wetenschapper op het gebied van insecten.”
Deze kenner bepaalde de soort en constateerde dat deze India als leefgebied heeft. Wat bleek: het bewuste verpakkingsmateriaal kwam ook daarvandaan. “Daar was het dus misgegaan. We hebben bij deze leverancier extra inspecties la-ten uitvoeren. Dat stelde de Japanse autoriteiten voldoende gerust en de partij werd alsnog vrij-gegeven.”
Geen fruitschillen op het bureauBij Teva zelf zijn dit soort calamiteiten nooit voor-gevallen. Alle beschermingsmaatregelen teza-men blijken een effectieve blokkade te vormen. Daarbij mag een ander belangrijk aspect niet vergeten worden, namelijk het gedrag van de gebruikers van het pand. “Als zij op een warme zomerse dag het raam openzetten of fruitschil-len op hun bureau laten liggen, dan kunnen de insecten alsnog binnen een feestje vieren. Ofte-wel, zonder de discipline van de medewerkers kunnen onze handboeken en goede bedoelingen direct de prullenbak in. Gelukkig is men daar voldoende alert op.”t
Teva in Haarlem is een allround farmaceutisch bedrijf, dat zich toelegt op de ontwikkeling, productie en ver-koop van geneesmiddelen (zowel generiek als innovatief). Het is onder meer gespecialiseerd in de productie van injectievloeistoffen die worden gebruikt bij de behandeling van kanker. Dat ver-eist de steriele, geconditioneerde omgeving van cleanrooms. Teva in Haarlem maakt onderdeel uit van ‘Teva Pharmaceutical Industries Ltd’, dat we-reldwijd actief. In Haarlem werken 700 mensen.
Standard Operating Procedures (SOP’s) regule-ren de hoogwaardige productie-omgeving van Teva, waar, in steriele cleanrooms, complexe antikankermiddelen worden gemaakt. Ook het complete ongediertebestrijdingsprogramma is opgenomen in een SOP, inclusief de calamiteiten-procedure die van kracht wordt, zodra op een steriele productieafdeling een insect of knaag-dier aangetroffen mocht worden.
Het onderschrijft de status van een professionele ongediertebestrijding. Dat is bij Teva geen afge-leide van het productieproces, maar maakt daar volwaardig onderdeel van uit.
De eerste vangringJe hoeft maar één blik te werpen op het terrein om dat bevestigd te zien. Rondom het complex hangen op tien tot vijftien meter afstand van elkaar groene boxen, zo’n honderd in totaal. Zij zijn vooral bedoeld om ratten in hun opmars te stuiten en vormen de eerste ring in een impo-sante beschermingswal.
Erwin Heidemann: “Per 1 januari 2015 is de wet op de Rodenticide zodanig aangepast dat we geen toxisch lokaas meer mogen inzetten, maar alleen gewoon voedsel in combinatie met
een klem. Dat heeft ook tot een aanscherping van ons vangstenplan geleid. We controleren nu één keer in de twee in plaats van vier weken de rattenkisten en zien aan de mate waarin het aas is aangevreten of er activiteit is geweest. We gebruiken helemaal geen gif meer.”
Alle beschermings-maatregelen tezamen vormen een effectieve blokkade. Daarbij mag een ander belangrijk aspect niet vergeten worden, namelijk het gedrag van de gebruikers van het pand.
De fabriek van Teva
in Haarlem staat in een polder,
omringd door water.
Dat vergroot het risico op
ongewenste binnendringers.
Maar bij het farmaceutische
productiebedrijf krijgt
ongedierte geen kans,
verzekert Erwin Heidemann,
Site Supervisor
Housekeeping Services.
BINNENDRINGERS
“ De eisen worden steeds hoger
Erwin HeidemannTEVA
“
6 7Contamination Control Magazine editie 2-2016
CleanrumoursBeesy liep als een wilde door het huis. Stoffy ligt op de bank en kijkt meewarig naar de driftig bezige Beesy. Wat ben je toch allemaal aan het doen. Nou, zegt Beesy, ik ga dit jaar een hele lange vakantie houden. Ik ben het zat dat ze me steeds achter de broek zitten en ik wil nu ook wel eens uitrusten, in de zon liggen en tot rust komen. Stoffy kijkt hem vreemd aan en zegt wat doe je nu moeilijk, je kan hier ook lekker op de bank liggen en gewoon dromen over beter weer. Beesy ontploft bijna en zegt: dat is nu precies wat ik bedoel. Ik wil niet dromen over mooi weer, ik wil gewoon de zon voelen en lekker warm zijn. Je vergeet dat voor mij warmte essentieel is, als het koud is dan functioneer ik gewoon niet goed. Stoffy denkt even na en antwoord dan dat hij het begrijpt. Maar je bent nu al druk en volgens mij ga je pas over 3 weken weg. Nou, zegt Beesy dat is precies het verschil tussen jou en mij. Jij doet maar wat en ik bereid mij altijd goed voor. Dus mijn koffer wordt nu al ingepakt. Ik wil mijn fa-voriete uitrusting meenemen en ook mijn zwem-broek niet vergeten. Stoffy denkt weer diep na en besluit niet meer te reageren. Het blijft een vreemde zaak om te weten dat zijn maatje op reis gaat en hij thuis blijft. Hij mijmert wat over de mogelijkheden die er zijn, nu hij het rijk voor zich zelf heeft. Immers, dat wat zijn vriend Beesy heeft besmet is voor Stoffy minder interessant geworden. Wat zou er gebeuren als ik alleen de werkzaamheden moet uitvoeren, zonder Beesy? Zouden de producten en mensen dezelfde problemen ervaren of zou-den ze het nog moeilijker hebben? Allemaal vra-gen die in korte tijd door zijn hoofd spelen. Zou hij dan harder moeten werken? Stoffy springt op en begint ook zijn koffer in te pakken. Ik ga met je mee Beesy. Samen is leuker dan alleen en als we samen uitgerust zijn dan kunnen we effectiever besmetten en vervuilen als we terug zijn.
Stoffy Beesy
Sinds wanner bent u bedrijfslid van de VCCN?AAF is langer lid dan dat wij in onze administratie terug kunnen vinden. We hebben factu-ren uit 1995 maar volgens mij zijn wij zelfs al langer lid.
Waarom bent u bedrijfslid?VCCN, Vereniging Contamination Control Nederland, is voor het bedrijf AAF zeer belangrijk omdat luchtfilters die door AAF geproduceerd worden een grote rol spelen bij contamina-tion control. Het uitwisselen van informatie maar ook een actieve rol bij de VCCN is daarom van belang voor de AAF organisatie.
Van welk aanbod van VCCN maakt u gebruik/zou u gebruik willen maken?Zelf ben ik voorzitter van de werkgroep normen en richtlijnen. Tevens participeer ik in werkgroep 8 waarin we een systeem proberen op te zetten waarmee operatie kamers tijdens gemonitord zouden kunnen worden. Het is daarbij van het grootste belang dat zoveel mogelijk belang-hebbenden participeren zodat er een breed draagvlak komt bij het ontwerp. Collega’s van mij hebben al van de diverse cursussen gebruik gemaakt die door de VCCN worden aangeboden.
Wat voor cleanrooms heeft u?AAF produceert zijn HEPA en ULPA filters in een ISO 8 cleanroom.
Wat is uw toekomstverwachting met betrekking tot cleanrooms en contaminatiecontrole?Mijn verwachting is dat de eisen die aan Cleanrooms gesteld worden ten aanzien van conta-minatie controle nog strenger gaan worden. Door het voortschrijdend inzicht in de techniek en en de verfijndere meetmethoden als ook de productie processen die steeds hogere eisen stellen aan de reinheid van de ruimte waarin AMC filtratie ook een grote rol zal gaan spelen.
&
Peter Ruiter, AAF
BEDRIJFSINTERVIEW
Tel. 088 - 00 188 00
cantorclin.nl
Grootse oplossingenvoor onzichtbaar vuil
Met de schoonmaak en het onderhoud van uw cleanroom, ok en laboratorium hebt u elke dag te maken. Het liefst houdt u dit zoveel mogelijk in eigen hand. En dat is niet zo vreemd. De risico’s die ongewenste stofdeeltjes en bacteriën met zich meebrengen zijn nou eenmaal groot. En u weet precies wat er nodig is om problemen te voorkomen.
Cantorclin Schoonmaak B.V. is specialist in het schoonmaakonderhoud van cleanrooms, ok’s en laboratoria. De medewerkers van Cantorclin werken dagelijks voor grote spelers in de farmaceutische industrie en voor andere bedrijven met een laboratoriumomgeving. Cantorclin zorgt voor een smetteloos resultaat en biedt u zekerheid: kennis van de recente (GMP) richtlijnen en SOP’s en een effi ciënte werkwijze met heldere communicatie.
Deerns delivers solutions for facilities where contamination control is paramount. Our experts have decades of expertise and experience in developing, designing and putting into operation cleanrooms and laboratories for electronics, life sciences, solar, health care, containment, laboratories, high-end food and nuclear applications. Our projects include every type of research and production space, both new and renovated, where we provide improved effi ciency, fl exibility, sustainability, and people-centered spaces that meet twenty-fi rst century technical standards. www.cleantechnology.deerns.com
...brings concepts to life
Future proof solutions for Clean Technology
ELECTRONICS
CONTAINMENT
LIFE SCIENCES
LABORATORIES
SOLAR
FOOD
HEALTH CARE
NUCLEAR
9
www.cleanroomcg.com
We hebben de kennis, de ideeën, de materialen...Cleanroom Combination Group droeg zorg voor de bouwkundigerealisatie van het BSL3 en BSL3+ lab van het Erasmus MC te Rotterdam.
Luminos 3 Pro insectenlamp.De Luminos 3 Pro is uitgerust met het gepatenteerde inkapsel mecha-nisme én een extra kleefplaat achter in het toestel. Vliegende insecten worden letterlijk ingekapseld door de automatisch oprollende kleeffolie. De vliegenlamp trekt de vliegende insecten aan door middel van drie splintervrije UV-A lampen.
Welke plaagdieren vormen een risico?Plaagdieren in gebouwen kunnen in 2 groepen worden verdeeld; knaagdieren (ratten en mui-zen) en geleedpotigen (insecten, spinnen, pissebedden). Knaagdieren worden buiten be-schouwing gelaten, aangezien cleanrooms in het algemeen niet toegankelijk zijn voor deze dieren. Cleanrooms zouden in theorie ook on-doordringbaar moeten zijn voor geleedpotigen. Het komt echter voor dat spinnen en insec-ten in cleanrooms worden aangetroffen. Deze kunnen actief zijn binnengekomen via kieren of (doorvoer)openingen of zijn meegelift met bijvoorbeeld pallets en verpakkingsmateriaal.Insecten in gebouwen kunnen in de volgende groepen worden ingedeeld:1. Toevallige binnendringers (insecten die buiten leven, toevallig zijn binnengekomen en onder normale omstandigheden binnen niet overle- ven, bijvoorbeeld loopkevers).2. Insecten die buiten leven, maar in gebouwen kunnen overwinteren (bijvoorbeeld lieveheers- beestjes, vliegen en wantsen).3. Voorraadinsecten (insecten die zich voeden met grondstoffen en voedingsmiddelen).4. Insecten die zich voeden met etensresten, schimmels en andere micro-organismen, dode insecten en andere bronnen van organisch ma-
teriaal (kakkerlakken, papier- en zilvervisjes).5. Insecten die zich voeden met schimmels en andere micro-organismen (stofluizen, springstaartjes, papier- en zilvervisjes, pisse- bedden).6. Insecten die zich voeden met kadavers van muizen en dode insecten (tapijt- en spek- kevers, vleesvliegen).7. Insecten die voorkomen in het riool en via niet afgedopte leidingen, wasbakafvoeren en schrobputten zonder stankafsluiters in ruim- ten komen, bijvoorbeeld motmuggen die regelmatig het nieuws halen als ze opduiken in operatiekamers.Daarnaast kunnen in gebouwen spinnen voor-komen en op vochtige plaatsen pissebedden. Spinnen voeden zich met andere geleedpotigen, pissebedden eten vochtig organisch materiaal.Insecten en andere geleedpotigen kunnen dus gebouwen binnendringen en afhankelijk van de soort ook daar overleven. Als insecten, spinnen, e.d. doodgaan, kunnen ze een voedingsbron vor-men voor de insecten uit groep 5 en 6. De top drie van geleedpotigen in cleanrooms:1. spinnen2. papier- en zilvervisjes3. tapijtkevers
Rondfladderende motten in
de operatiekamer,
motmuggen bij de autoclaaf
en een hongerige spin
in de sluis. Hoe kunnen deze
ongewenste gasten een
cleanroom binnendringen?
Welke plaagdieren vormen
een risico in cleanrooms
en hoe kunnen die risico’s
worden beperkt?
PLAAGDIEREN
Ir. Peter TimmermansTechnisch manager Rentokil Pest Control
Waar hangen risico’s van af?Het risico op de aanwezigheid van ongewenste geleedpotigen in cleanrooms hangt af van:
1. hoe insectdicht de wanden en het plafond van de cleanroom zijn afgewerkt (schil 1);2. hoe de omstandigheden en besmettings- niveaus zijn in de ruimten rond de cleanrooms.3. hoe insectdicht de buitenkant van het ge- bouw is (schil 2).
Daarnaast spelen ook een rol: - Leeftijd van het gebouw (hoe ouder het ge bouw hoe groter de kans is op aanwezigheid van vochtige plekken, dode geleedpotigen en muizen in de spouw).- Ligging van het pand (als het pand aan water ligt of aan de rand van een industriegebied, is de besmettingsdruk van muggen en andere insecten hoog en is er veel voedsel aan wezig voor spinnen en tapijtkevers).
- De hoogte van het gebouw (vooral hoge gebouwen kunnen aantrekkelijk zijn voor binnen overwinterende insecten. - Staat van de schrobputten, afvoerleidingen, waterslot in spoel- en wasbakken.- Afwerking van de ruimten, hoe sluiten bij- voorbeeld de (buiten)deuren af.- De deur-sluit-discipline van het personeel.- Als cleanrooms worden gebouwd in be- staande gebouwen ontstaan er vaak loze ruimten tussen cleanroom en buitenmuur die niet toegankelijk zijn voor inspectie en schoon- maak. Een kadaver van een muis in een spouw kan een besmettingsbron worden voor honderden vliegen en tapijtkevers, het- zelfde geldt voor dode insecten. Bepaalde aspecten van duurzaam bouwen gaan niet samen met effectieve plaagdierbeheersing. Het niet afdichten van naden, het situeren van daktuinen boven cleanrooms en de buitengevels laten begroeien met klimop, zorgt voor een enor-me verhoging van de besmettingsdruk.
Wering van plaagdierenSpinnen, stofluizen, papier- en zilvervisjes kun-nen passief worden binnengebracht. Papiervis-jes staan op één in de insecten top tien, komen in veel woningen en gebouwen voor en kunnen gemakkelijk met tassen en andere privéspullenworden meegenomen naar het werk. Kleedruim-
ten dienen daarom goed gemonitord en geïn-specteerd te worden en dienen op zo groot mo-gelijke afstand van de cleanrooms gesitueerd te worden. Tapijtkevers komen in veel gebouwen in kleine aantallen voor waar ze zich bijvoorbeeld voeden met dode geleedpotigen die in de spouw aanwezig zijn. Karton en andere materialen kunnen worden aangeleverd op houten pallets, deze kunnen besmet zijn met stofluizen, schimmelkevers en papier- en zilvervisjes.Kieren, openingen, stootvoegen en dilatatievoe-gen in buitenmuren dienen zorgvuldig te worden afgedicht. Uiteraard geldt hetzelfde voor de af-werking van de wanden en het plafond van de cleanroom. De meeste gebouwen zijn bij ople-vering muis- noch insectdicht. Het is handig om reeds in de ontwerpfase advies in te winnen van de pest control provider over een pest proof af-werking en hem tijdens de bouw inspecties te laten uitvoeren.
Er zijn voorbeelden bekend van operaties die moesten worden uitgesteld vanwege de aan-wezigheid van hommelnestmotten die afkomstig waren van oude wespennesten in de spouw. De doorvoeren van leidingen naar de ruimte boven het verlaagde plafond waren niet insectdicht en bovendien waren er openingen naar de spouw waardoor de motten boven het verlaagde pla-fond konden komen. u
10 11Contamination Control Magazine editie 2-2016
Larven en motmuggen in de afvoerleiding.
Soms is het afdop-pen van een open
afvoerleiding of het dichtmaken van een doorvoergat
voldoende of kan met schoonmaken
worden volstaan.
Onneembare vesting Geen enkel gebouw vormt een onneembare ves-ting voor insecten of andere plaagdieren. De af-werking van cleanrooms en het gebouw, schoon-maak- en andere procedures hebben invloed op de aantallen en eventuele plaagontwikkeling. Voor een effectieve plaagdierbeheersing is een goede samenwerking tussen opdrachtgever en pest control provider daarom essentieel.t
PLAAG DIEREN
PlaagdierbeheersplanDe basis van een plaagdierbeheersplan wordt gevormd door:- Een initieel pest risk assessment zodat het beheersplan zo nauw mogelijk aansluit op het productieproces, de omstandigheden en ligging van het pand.- Regelmatige inspecties, waarbij gelet wordt op sporen van activiteit van knaagdieren en geleedpotigen.- Naden, kieren en gaten waardoor plaag- dieren kunnen binnenkomen en waarin ze kunnen schuilen.- Omstandigheden die gunstig zijn voor de ontwikkeling van ongedierte zoals onvol- doende schoonmaak onder apparatuur, stapeling van goederen tegen de wanden, aanwezigheid van dode insecten, met daar aan gekoppelde adviezen om die condities te verbeteren.- Regelmatige controles van insectenvallen en –lampen (monitoren) en vaststellen van drempelwaarden waarboven actie vereist is.- Regelmatige diepgaande inspecties door een field biologist.- Digitale registratie van aangetroffen be-
smettingen en aanbevolen maatregelen, zo dat gemakkelijk trendanalysen kunnen wor- den gemaakt.- Regelmatige kwalitatieve en kwantitatieve analyse van vangsten, zodat zwakke punten in wering en beheersing kunnen worden vastgesteld en aangepakt.- Een jaarlijks pest risk assessment om te beoordelen of er sprake is van verander- de omstandigheden die invloed hebben op de plaagdierbeheersing en of het beheers plan moet worden aangepast.Als besmetting wordt aangetroffen, dient de oorzaak te worden onderzocht en te worden weggenomen. Soms is het afdoppen van een open afvoerleiding of het dichtmaken van een doorvoergat voldoende of kan met schoonma-ken worden volstaan. Afhankelijk van het soort insect, kan een behandeling met een insecticide nodig zijn. Bepaalde aspecten van duurzaam bouwen gaan niet samen met effectieve plaagdierbeheersing. Het niet afdichten van naden, het situeren van daktuinen boven cleanrooms en klimop tegen de buitengevels, zorgt voor een enorme verhoging van de besmettingsdruk.
het situeren
van daktuinen
boven cleanrooms
en klimop
tegen de buitengevels,
zorgt voor een enorme
verhoging van de
besmettingsdruk.12
Aandachtspunten en criteria voor de voedingsmiddelenindustrieZich kunnen inleven in de productievoorwaarden van elke te ontwerpen fabriek is een vermogen dat alleen ontwikkeld kan worden door te be-schikken over een diversiteit aan ervaringen. Bij het ontwerpen van schone productieomgevin-gen in de voedingsmiddelenindustrie gaat het primair om analyse van mogelijke risico’s in alle praktische aspecten die verbonden zijn aan het PFD, teneinde al in de conceptfase de risico’s intrinsiek veilig te kunnen reduceren of elimine-ren, respectievelijk om de ruimte dusdanig vorm te geven, dat controles en onderhoud optimaal kunnen worden uitgevoerd. Hierdoor kunnen de vereiste ruimtecondities onder alle voorkomende omstandigheden worden gehandhaafd voor het product en de processen.Dit betekent dat het kunnen borgen van de juiste binnenklimaatvoorwaarden niet los gezien kan worden van de periferie, ergo de betreffende ruimten maken onderdeel uit van een specifiek gebouw en dit gebouw is weer gelegen in een
omgeving met specifieke potentiële bedreigin-gen, die vooraf ook geïdentificeerd en onder-kend dienen te worden. Het ontwerp van het gebouw en de keuzes van materialen en instal-laties dienen dus bij voorkeur vanuit een integra-le ontwerpbenadering te worden verbonden aan de specifieke eisen die worden gesteld door het product c.q. het productieproces.Het kunnen realiseren van de juiste (micro)klimaatvoorwaarden rond het product en alle processen dient dus vanuit zogenaamde zone-ringsconcepten getoetst en verzekerd te wor-den. Door via Risico Inventarisatie & Analyse (RIA) zones te benoemen en specifiek te ont-werpen, kunnen in de fabriek alle beoogde ac-tiviteiten onder gecontroleerde omstandigheden plaatsvinden, waardoor borging van de beoogde productkwaliteit en –veiligheid is gegarandeerd.
Ontwerpaandachtspunten voor nieuw te bouwen voedingsmiddelenfabrieken daar-om kort samengevat:• Maximale aandacht voor interactie gebouw-kwaliteit/HVAC (luchtstrominsplan).• Vanuit de massa- en energiebalans van het PFD op te nemen: alle in de ruimte op te stellen bronnen voor massa(stof), energie, water(damp).• Identificatie van alle mogelijke indringers van buitenaf, relevant voor diezelfde interne massa-balans: gassen, perslucht, lekverliezen over sys-teemgrenzen/wanden, pollen, ongedierte, etc.• Factor “TIJD”: schoonmaken, warmtepieken, mensen in/uit, herstelperiode van klimaat.• Micro-klimaat vraagstukken indien relevant voor product (bijvoorbeeld steriele vullijnen) of bijvoorbeeld vanwege kolonisatie-risico’s.• Maar óók: specifiek microklimaat met speci-fieke voorwaarden voor bijvoorbeeld fermenta-tieproces of ander biotechnologisch productie-proces met monocultuur voorwaarden.• Specifiek voor food: droge versus natte ruim-ten in één gebouw.• Optimaal logistiek ontwerp dient het beno-digde volume aan High Care ruimten tot een minimum te kunnen reduceren (want het is duur bouwen en duur onderhouden van gewenste condities!).• Trias Energetica analogie: het tegengaan/minimaliseren van belastingen in de zones " alternatieve oplossingen vormgeven " meer efficiënte concepten inzetten voor resterende, onvermijdelijke ruimtebelastingen.• Interacties met verschillende systemen overzien en zo mogelijk integreren, zoals ge-bouwbeheerssysteem, toegangscontrole, brandmeldsysteem, ventilatiebehoefte voor binnenklimaat en bij brandcalamiteitsmelding, vorstbeveiliging tegen te lage buitenluchttempe-ratuur, etc., etc.• GMP(+) en HACCP, twee begrippen met één-zelfde doelstelling, hygiëne en veiligheid, waarbij HACCP meer (als onderdeel van GMP) vanuit de keten (ISO 22000) wordt vormgegeven en GMP de certificatie van de productie levert.• Door deze stapeling van eisen is de verleiding groot zeer dure oplossingen te implementeren. Juist hier zitten grote kansen voor innovatie. Hoe wordt én aan alle hygiëne en tracking/tracing ei-sen voldaan én komt een praktische en betaal-bare (capex en opex) oplossing tot stand. u
Vervolg inleidingEn ook…van productie van Goudse kaas tot aan roken en aan de lucht drogen van hammen en worsten met “oppervlaktecul-tuur” (= schimmel!) Hierbij gaat het dus ook nog vaak om microbiële en biochemische processen, die bepalend zijn voor aard en samenstelling van de levensmiddelen. De eisen die door overheden en consumenten worden gesteld worden steeds hoger.Zie daar belangrijke kenmerken van de veel-zijdige en uitdagende levensmiddelensector, als het gaat om controleren van productie-omgevingen resp. Borgen van productveilig-heid en hygiëne! Een mooie uitdaging voor de toeleveranciers om met innovatieve op-lossingen te komen.
Hygiëne in productieomgevingenBij het ontwerpen, realiseren en gebruiken van een schone ruimte komt het - letterlijk- aan op de kleinste details. Preventie van contaminatie van product, hulpmiddelen, omgeving en men-sen is immers het doel van elke zogenaamde cleanroom omgeving, of het nu voor elektroni-ca, ruimtevaart, fijnmechanica, farmacie, ge-zondheidszorg of voedselproductie is. Waar met biohazards of actieve stoffen gewerkt wordt, moet bovendien besmetting van mensen in en
buiten de geïsoleerde omgeving voorkomen worden. Met betrekking tot schone omgevingen voor de voedingsmiddelenindustrie komen daar, vanwege de grote variatie in samenstelling van levensmiddelen, nog extra aandachtspunten bij, aangezien het per definitie gaat om verwerking/verpakking van biologisch materiaal, dat nog biologisch actieve of bedreigende (bijvoorbeeld air borne schimmels of allergene) bestanddelen kan bevatten, soms zelfs dient te bevatten.
Borging van kwaliteit, compliance, veiligheid De eisen die gesteld worden aan alle installa-ties en aan de ruimtelijke afwerking in productie omgevingen zijn hoog en grotendeels vastgelegd in normeringen en richtlijnen. Deze technische aspecten zijn onmisbaar voor een effectief ont-werp. Hoe ‘clean’ een productieruimte uiteinde-lijk is, wordt echter vooral bepaald door de aard van het product, de beoogde activiteiten en het gedrag van de mensen die in de ruimte werken. Al bij het ontwerpen dient gericht te worden op optimaal sturen van intuïtief veilig gedrag. Daar-voor kunnen kwalificatie- en validatieprocedures volgens het V-model goed ingezet worden, en aanvullende begeleiding vanaf de implementa-tie en het verzorgen van trainingen zijn daarbij eveneens van groot belang voor een succesvolle en efficiënte exploitatie van de productieruimte.
Van babyvoeding tot
gesneden groenten:
in onze westerse samenleving
dienen vrijwel
alle levensmiddelen
hygiënisch te
worden verpakt,
teneinde hanteerbaarheid
en houdbaarheid
van de producten
te borgen.
PROCESSFLOWdiagram
Wil DuivenvoordenDirector Business Development, Industry & Buildings ROYAL HASKONING DHV
“ Het komt aan op de kleinste details
“
15Contamination Control Magazine editie 2-2016
PROCESS FLOWdiagram -vervolg-
Ten aanzien van het conceptueel ontwerp van een te bouwen voedingsmiddelenfabriek geldt in zijn algemeenheid: benut vooral de concept ontwerpfase als kans om hygiëne in de toekom-stige productie te borgen door de logistiek van alle betrokken stromen én de inrichting van de benodigde processen in het PFD zo éénduidig mogelijk op te zetten: KISS, oftewel Keep It Simple Stupid! De beste manier om goede beheersbaarheid van de productieomstandigheden in een te ont-werpen fabriek te bereiken is door éénduidig en intrinsiek veilig te ontwerpen. Waarmee wordt bedoeld: toets in de volgorde van: Begrijpelijk"Acceptabel"Uitvoerbaar"Controleerbaar.
Dit is niet zo eenvoudig als het wellicht lijkt. De complexiteit van een productieplant en haar periferie is vaak groot, de aan de verschillende processen en stromen verbonden voorwaarden soms zelfs tegenstrijdig en de creativiteit van onvermijdelijk betrokken individuen (medewer-kers en bezoekers) wordt bijna altijd onderschat! Het is goed om met dit besef te kiezen voor een start van de conceptfase via een goed georgani-seerde en multidisciplinair samengestelde kick off sessie. Hierin kan het PFD uitvoerig en breed worden besproken met alle belanghebbenden, teneinde voldoende begrip te krijgen voor el-kaars essenties van de verschillende functi-onaliteiten en randvoorwaarden, zoals vanuit verschillende belangen/aspecten kan worden gedacht in en náást het PFD. De voordelen van eenvoud en eenduidigheid in het ontwerp wer-ken overigens door in zowel de constructiepe-riode van de plant, maar nog belangrijker, ook gedurende de gehele levenscyclus van de fa-briek! Het loont dus zowaar de moeite om extra aandacht te besteden aan een eenvoudig doch ook goed doorwrocht conceptueel ontwerp!
Het Process Flow Diagram (PFD)Het PFD is in alle gevallen leidend voor de vorm-geving en inrichting van de fabriek en vaak zijn in het PFD ook al beoogde uitbreidingen of aan-passingen voor de toekomst opgenomen, die richting dienen te geven aan het ontwerp van de uiteindelijke lay-out en inrichting. Het PFD geeft zicht op alle beoogde processtappen, alle logistieke vraagstukken, alle energiestromen en materiaalstromen en ook zijn vanuit het PFD de verbonden mensenstromen en informatiestro-men te herleiden. Een ontwerpproces dient derhalve te starten vanuit een geconsolideerd (“bevroren”) PFD en begrepen en geaccepteerd te worden door alle aan het ontwerpproces ver-
bonden partijen. Ook geeft het PFD vanuit zijn aard zicht op de verschillende productieactivitei-ten, de logistieke activiteiten en de daaraan te verbinden specifieke randvoorwaarden.
Classificatie en zonering van ruimten en relatie HVAC-installatieDe zonering en classificatie van de ruimten wordt in relatie tot het proces en de bouwkun-dige uitvoering mede gerealiseerd door het op juiste wijze toepassen van luchtbehandelings- en ventilatiesystemen. In de navolgende tekst wordt nader ingegaan op algemene ontwerpuitgangspunten, technische bepalingen en conceptuele oplossingen voor het realiseren van de juiste zoneringsstrategie.
Op basis van de, vanuit het PFD te herleiden, indeling van de te ontwerpen productiefaciliteit kan vervolgens de zonering en classificatie van ruimten worden toegekend en verder uitgewerkt. Er kunnen drie ruimteclassificaties worden on-derscheiden, te weten High-, Medium- en Low care. Met betrekking tot de luchtbehandelingsin-stallatie neemt het niveau van de te stellen eisen aan luchtzuiverheid en uitvoering van installaties af van High Care naar Low Care. Voor de High Care gebieden gelden dus hogere, zwaardere ei-sen dan voor respectievelijk de Medium en Low Care gebieden.
In beginsel zijn de niveaus van toepassing zoals navolgend genoemd:
Low care:Hiermee worden de gebieden aangeduid waarbij er in principe geen risico bestaat dat grondstof-fen of gereed product kunnen worden verontrei-nigd als gevolg van invloeden vanuit de omgeving.
Medium care:Hiermee worden de gebieden aangeduid waarbij enig risico bestaat dat grondstoffen en/of gereed product kunnen worden verontreinigd als gevolg van invloeden vanuit de omgeving. In deze ge-bieden zullen aanvullende maatregelen moe-ten worden genomen om de contaminatie van grondstof en/of gereed product te voorkomen.
High care:Hiermee worden de gebieden aangeduid waarbij in hoge mate een risico bestaat dat grondstoffen en/of gereed product kunnen worden verontrei-nigd als gevolg van invloeden vanuit de omge-ving. In deze gebieden is een compleet pakket van aanvullende maatregelen vereist om de con-taminatie van grondstof en/of gereed product te voorkomen.
Black box benadering (voorbeeld voor droogtoren model)Belangrijke droge producten vanuit de melk-stroom van FrieslandCampina zijn onder andere melkpoeder en babyvoeding, die tot stand ko-men door met name de vloeistoffen melk en wei te drogen in poedertorens.Het moge duidelijk zijn dat voor dergelijke pro-ductielocaties zeer hoge hygiëne standaarden worden gehanteerd, teneinde productveiligheid en houdbaarheid te kunnen garanderen.
In zijn algemeenheid geldt voor het ontwerp van alle productielocaties van FrieslandCampina als uitgangspunt de zogenaamde FoQus standaar-den te hanteren, aangevuld met de Friesland-Campina House of Quality standaarden. Beide voornoemde documenten zijn op hun beurt ge-baseerd op de EU wetgeving, de Codex Alimen-tarius, ISO 22000, EHEDG, FrieslandCampina food safety & quality (Policies and standards) en afgestemd op specificaties van hun afnemers.
Een poedertorengebouw kenmerkt zich door de grote hoogte (vanwege maatvoering van de droogtoren) en de aanwezigheid van een groot aantal verschillende zones in het gebouw. Voor het weergeven van de ontwerpaspecten van droogtorens kan onderstaand algemeen schema worden benut. Hierbij wordt de toren als black box beschouwd en wordt inzichtelijk gemaakt welkeinvloeden vanuit de procesvoorwaarden een rol spelen op gebouw, ventilatiesystemen (VAC), re-gelingen en ondersteunende systemen.
De black box is voor het starten van een ontwerp een goede manier van kijken om op die wijze de droogtoren integraal als een systeem te kun-nen beschouwen. Door de droogtoren als één systeem te beschouwen, wordt duidelijk welke onderdelen bij het proces betrokken zijn en hoe onderlinge relaties liggen, waardoor een helder beeld kan worden gecreëerd hoe de droogtoren
als geheel dient te functioneren. Daarom is niet alleen voor ontwerp maar ook voor het bedrij-ven van de droogtoren het zeer zinvol deze als systeem te beschouwen, vooral ook vanwege de complexe samenhang van verantwoordelijkhe-den en invloeden. Vaak is voor het functioneren van de droogtoren sprake van gedeelde verant-woordelijkheden over meerdere afdelingen:• Operations is verantwoordelijk voor proces control en bedrijfsvoering.• Facility is verantwoordelijk voor alle utilities inclusief de procesinstallaties.• De Technische Dienst is verantwoordelijk voor de Gebouw Gebonden Installaties.• Het reinigen van de procesomgeving (torenhuis) wordt soms uitgevoerd door een externe partij.• Voor kwaliteitscontrole zijn soms meerdere afdelingen verantwoordelijk, één voor de pro- cesomgeving en één voor de product vrijgave.• Soms is een speciaal team verantwoordelijk voor het bestrijden en vaststellen van potentiële risico’s en/of risico-gebieden binnen het proces en het torengebouw.
Om een droogtoren te kunnen laten voldoen aan de managementdoelstellingen en te kunnen opereren als één systeem, biedt de black box benadering alle betrokken afdelingen goed zicht op de onderlinge samenhang, wederzijdse beïn-vloeding en elkaars verantwoordelijkheden.Voor hen biedt deze systematische benadering eigenlijk alle antwoorden op de twee onder-staande belangrijke en 100% positief te beant-woorden vragen:
- doen we de goede dingen- doen we de dingen goed
Belangrijke parameters zijn hierbij altijd:- organisatie- communicatie- procedures- informatie coördinatie- normstelling, terugkoppeling en procesborgingu
De black box
is voor het starten
van een ontwerp
een goede manier
van kijken
om op die wijze
de droogtoren integraal
als een systeem
te kunnen
beschouwen.
Ontwerpstrategieën en –methodieken voor de levensmiddelenindustrie Risico Inventarisatie &
Analyse (RIA) Door via RIA zones te benoemen en specifiek te ontwerpen, kunnen alle activiteiten onder gecontroleerde omstandigheden plaatsvinden.
Het PFD geeft zicht op
de processtappen, de logistieke vraagstukken,
de energiestromen de materiaalstromen
de verbonden mensenstromen en de informatiestromen
16 17Contamination Control Magazine editie 2-2016
Risico Inventarisatie en Analyse (RIA)Voor het conceptueel ontwerp van een poederto-ren is het daarom vooral ook bij de start van het ontwerpproces van groot belang alle genoemde stakeholders/”gebruikers” te betrekken, om alle verschillende oriëntaties en belangen te kunnen verwerken in het ontwerp. Via een RIA worden vervolgens gezamenlijk van alle betrokken ruim-ten de zoneringen bepaald en worden de ver-schillende bronnen geïdentificeerd en gelokali-seerd, etc., met daarbij aandacht voor:• beheersing van product-/massa-stromen• beheersing van mensen-stromen• beheersing van energie-stromen• beheersing van informatie-stromen• beheersing van stromen van actieve stoffen en organismen• scheiden van zogenaamde “natte ruimten” van “droge ruimten” (type processen)• scheiden van “warme ruimten” en “te koelen ruimten”• kruisbesmettingsrisico’s• allergenen• ruimtecondities strak versus flexibel (met name RH!)• “vuil” versus schoon (high care/medium care/low care)• stofdeeltjes en aromaten vanuit buitenlucht of natuur (pollen) onder andere ten gevolge van buitenluchtgebruik voor handhaven van
overdrukeisen• CIP systemen/reinigingen (dagelijks of vaker en droog en nat) en hun effecten op fluctua- ties in ruimtecondities
Andere aandachtspunten qua zonering gelden eveneens in de overige levensmiddelenindustrie zoals:• pathogenen, schimmels, insecten, ongedierte• halal, rabbinaal, kosher, etc.• warm (koken/blancheren/braden) versus koud (dominant in food!!)• rijpingsculturen scheiden (kaasrijping, vleeswaren, etc.)• MAC-waarden ten gevolge van productie - methoden en chemicaliëngebruik.• andere logistieke complexiteit bij productie, diverse parallelle/kruisende stromen, retour systemen, verpakkingsvraagstukken (stof/ statisch/etc.).
De black box methode biedt dus de mogelijkheid om tot integrale invulling van de ontwerpopgave te kunnen komen, gebaseerd op het denken in functies en functionaliteit. Hiermee wordt de ba-sis gelegd voor een integrale oplossingsrichting, nog zonder direct te denken in materialisatie en dergelijke. Dit vormt overigens ook een bruikbare universele aanpak voor de evaluatie van be-staande ruimten en installaties.
Ontwerpstrategieën en –methodieken voor de levensmiddelenindustrie -vervolg-
Ontwerp HVAC Installatie
voor zoneringsluchtprimair wordt
omgevingslucht gebruikt
als toevoerlucht naar het droogproces
Ontwerp HVAC-installatie voor zoneringslucht
Ten aanzien van de luchtbehandeling in poeder-torengebouwen zijn er allereerst enkele belang-rijke constateringen:- er is sprake van twee luchtstromen:• proceslucht (lucht die in aanraking komt met het product tijdens het drogen)• zoneringslucht (lucht in de procesomgeving die niet direct in aanraking komt met het product)- er is altijd sprake van zonering naar High Care (al dan niet gescheiden door middel van vloeren ter plaatse van verdiepingen)- lucht wordt zowel aangezogen als afgeblazen via het dak- primair wordt omgevingslucht gebruikt als toe-voerlucht naar het droogproces.
Er dient dus onderscheid gemaakt te worden tussen HVAC voor zoneringslucht en HVAC voor proceslucht. Het fundamentele verschil tussen beide is dat de proceslucht direct in contact komt met het product met als doel dat deze
geconditioneerde lucht wordt benut om de in-komende vloeibare grondstof te drogen tot een poedervormig eindproduct. De zoneringslucht echter dient er zorg voor te dragen dat zowel de invoer van grondstoffen in de processen, alsook de uitvoer van product onder dusdanige omstandigheden kan plaatsvinden dat conta-minatie vanuit de productie-omgeving van het proces nooit kan plaatsvinden. Een belangrijk aspect voor deze HVAC installatie is derhalve het borgen van het totale zoneringsontwerp waar-door alle luchtstromingsrichtingen “trapsgewijs” worden gerealiseerd van de schoonste gebieden naar de minder schone gebieden (dit wil zeggen van High Care naar Medium Care droog, naar Medium Care “nat” naar tenslotte Low Care.Resultaten van de RIA dienen voor het ontwerp van de HVAC installatie voor de zoneringslucht daarom in het integrale ontwerp verwerkt te worden en dienen tegemoet te komen aan juiste en volledige invulling van navolgende belangrijke aspecten:
• borgen van de gekozen zoneringsprincipes door goed en consequent plan voor lucht- stromingen en te definiëren vereiste lucht- kwaliteiten (bijvoorbeeld de stof classificatie volgens ISO 14644-1:2015);• optimaal positioneren van aanzuigpositie van
verse buitenlucht ten opzichte van onder an- dere vreemde gassen (verkeer!), windrichtin- gen en luchtstromingen rond het gebouw;• toevoer en afvoervoorzieningen gericht posi tioneren en kwantificeren, teneinde de be- oogde luchtstromen te kunnen ”sturen”;• luchtstromen voor proceslucht en zonerings lucht niet met elkaar te “verweven” (anders geformuleerd, proceslucht niet betrekken vanuit de ruimte);• schachten voor proceslucht en zonerings lucht goed bereikbaar, controleerbaar en reinigbaar ontwerpen, opdat condensatie, ophoping van stof en microbiologievorming niet kunnen plaatsvinden;• componenten voor luchtbehandeling niet opstellen in het High Care-gebied (opdat fil tervervanging en andere werkzaamheden aan de installaties geen contaminatie kun nen veroorzaken);• (bouwkundig) aanzuig-plenum goed te posi- tioneren, te voorzien van aanzuigroosters met demister en fail safe afvoer van condensaat
van de demister, etc.;• groei van microbiologie dient te allen tijde te worden uitgesloten, zowel door materiaal keuzes (glad, reinigbaar en aansluitend) van wanden, vloeren, enz. als door uitsluiting van “luwe gebieden” met daardoor risico van vocht- of stofneerslag.
Wezenlijk voor het integrale ontwerp is duidelijk de onlosmakelijke samenhang tussen de uitvoe-ringswijze en lekdichtheid van alle ruimten in het totale gebouw en de dimensionering en functio-naliteit van het complete HVAC systeem voor de zoneringslucht. Het luchtstromingsplan dient bij inregeling op zo’n 10 % nauwkeurigheid van alle ontwerp-waarden te komen, maar nog belangrijker, ook onder de verschillende optredende bedrijfsom-standigheden de juiste stromingsrichtingen van de schoonste lucht te kunnen behouden. Onder normaal gebruik zijn er zo’n vijf verschillende bedrijfstoestanden te benoemen:• reinigingsfase van de procesinstallatie en ruimten;• drogen van de procesinstallatie en ruimten;• opstartfase van de productie;• feitelijke productieperiode;• het uit productie nemen van installaties voor de reinigingsfase.u
“ Betrekbij de start alle gebruikers
“PROCESS FLOWdiagram -vervolg-
18 19Contamination Control Magazine editie 2-2016
PROCESS FLOWdiagram -vervolg-
“Factor Mens” in PFD Uiteraard wordt de lay out van een fabriek in eerste instantie bepaald door alle processen in het PFD en hun veelal logistiek bepaalde randvoorwaarden (zoals onder andere buffers, gekoelde opslag, productconditionering, redun-dancy-eisen, etc.), maar uiteindelijk dient vooral ook gekeken te worden naar de effecten respec-tievelijk de risico’s , die horen bij interactie met de onvermijdelijk betrokken mensen. Inderdaad bewust gesteld “onvermijdelijk betrokken”, want nog steeds is de beste reductie van risico’s in de voedselketen het terugbrengen van betrok-kenheid van mensen in alle schakels, dus zeker daar waar het hygiënisch ingerichte productie-omgevingen betreft!
Op basis van de RIA zijn er in het ontwerp ge-scheiden ondersteunende systemen, harde fy-sieke scheidingen en ook over- en onderdruk-gebieden gecreëerd. Voor alle gebruikers en bezoekers zal om die reden de overgang van de ene zone naar de volgende zone altijd die-nen plaats te vinden via sluizen (oftewel PAL’s : Personal Air Locks). Deze dienen als transitiege-bieden, waardoor een gecontroleerde overgang van de ene zone naar de hoger gekwalificeerde zone gegarandeerd kan worden.
Vanuit bovenstaande moge duidelijk zijn, dat de complexiteit van de ontwerpvraag vaak groot is en de risico’s vaak samenhangen met de aanwe-zigheid van personen. Daarom wordt het beste resultaat van een ontwerp veelal bepaald door het nastreven van “intrinsieke eenvoud (KISS: Keep It Simple Stupid)” in het ontwerp. Zorg dat mensen de eenduidigheid als vanzelf begrijpen en in hun gedrag dusdanig gestuurd worden, dat het “bijna vanzelf goed gaat”. Of zoals men bij FrieslandCampina stelt: “Als je de hardware goed inregelt, dwing je vanzelf een passende mind set bij de gebruikers/bezoekers af”.
Specialisten uit de toeleverende industrie heb-ben samen met FrieslandCampina, goede bruikbare concepten ontwikkeld, die met enige aanpassing in elk ontwerp voor de toegang naar te beveiligen High Care zones goed zijn te im-plementeren. Alle in de PAL aan de orde zijnde voorwaarden en af te dwingen activiteiten zijn hierin uitvoerig verkend en in een totaalsysteem voor gecontroleerde toegang via de PAL on-dergebracht, zoals onder andere wisselen naar voorgeschreven kleding en schoeisel, handen ontsmetten, Persoonlijke Beschermingsmidde-len (PBM’s), enz..
Gebruikersvoorwaarden & validatie/registratieWanneer de gehele zoneringsfilosofie is gede-finieerd en in het conceptueel ontwerp is vorm-
gegeven, dient in een review met het gehele ontwerpteam vervolgens ook de uitdaging van het kunnen handhaven van de fysieke scheiding van zones gedurende operations aan de orde te komen. Het gaat hierbij feitelijk dus om een ge-degen “integrale bedrijf logistieke benadering” van de vier stromen door alle teamleden, om voor gebruik en onderhoud alles gebalanceerd ondergebracht te weten in het gerealiseerde in-tegrale ontwerp. Aangezien ontwerp van derge-lijke projecten tegenwoordig plaatsvindt volgens BIM (Building Information Model) en 3-dimensi-onaal inzoomen dus zeer eenvoudig kan worden uitgevoerd in een zogenaamd Virtual Design & Construction proces in speciale daartoe met drie schermen ingerichte I-rooms, is zelfs voor niet-ingenieurs de inleving en beoordeling van alle situaties eenvoudig te bereiken. Complian-cy, kwaliteit en (voedsel)veiligheid kunnen door alle aanwezigen besproken, gesimuleerd en tot in detail uitvergroot worden, om uiteindelijk de bevestiging te genereren van een goed to-taalontwerp, met daarin op de juiste wijze geïn-tegreerd alle voorwaarden voor optimaal kunnen onderhouden van het gebouw met equipment en installaties.
Tot zover de CAPEX; de verdiensten en de kos-ten worden echter in de OPEX opgenomen, daarbij is de totale levenscyclus van de clean-room /productieruimte aan de orde. De kosten die in de gebruiksfase worden gemaakt, zijn voor het merendeel al beïnvloed door keuzes die gemaakt zijn in het ontwerp, ook ten aanzien van het onderhoud. Reeds in de ontwerpfase hierover nadenken en volledig inzicht creëren is dus eveneens van belang bij het maken van de keuzes voor de uiteindelijke vormgeving van het gebouw en de installaties.
De grote uitdaging is om ondanks alle benodigde maatregelen die nodig zijn om een verantwoor-de, en hygiënische bedrijfsvoering te garande-ren, toch ook energetisch en kosten verantwoord te kunnen produceren. Dit vraagt veel creativiteit van de ontwerpers en leveranciers. Innovatie is daarbij key om te zorgen dat de food industrie in Nederland kosten effectief kan blijven.
Conclusie: zowel voor ontwerp (in de CAPEX fase), als voor het juist betrekken van alle as-pecten rondom het bedrijven van de f abriek (OPEX) is een integrale benadering vanuit het PFD de beste garantie voor een goed en be-trouwbaar presterende productie locatie met optimale beheersing van alle bijbehorende kosten over de gehele geplande exploitatie-duur van de productie-eenheid. Innovatie is key om de benodigde beheersmaatregelen kosteneffectief te kunnen uitvoeren.t
en integrale
benadering
vanuit het PFD
is de beste garantie
voor een goed
en betrouwbaar
presterende
productie locatie
p r o f i t
people, planet
Engineered Containment SolutionsLaminair Downflow TechnologyManufacturer and supplier of clean air systems for the pharmaceutical, fine-chemical, healthcare and food industry
DENIOS in the NetherlandsChristiaan Huijgensweg 4
2408 AJ Alphen a/d Rijn
tel. 0172 - 50 64 66
Call us for available documentation!
WWW.DENIOS.NL
AN EYE ON SAFETY
20160222-VCCN_magazine.indd 1 22-2-2016 15:54:20
20
[email protected] | www.pedak.nlT 0475-497424
• energiebesparing door
hoge nauwkeurigheid
• kalibratie zonder meetonderbreking
• unieke verwisselbare sensor
• tot 4 sensoren op 1 unit
• weergave en status van
klimaat (T, RV, dP, teller,
enz.) in één display
• visueel en akoestisch alarm
• strak en compact design
• communicatie met GBS
Cleanroom displays
VoCHT- enTemperaTUUr sensor
NIEUW
Cleanroom products & furniture
Validated full service laundry
Experts to support you
Advice, audits & training
Supply chain excellence
How many of these do you take into your cleanroom?
STAXS® Contamination Control ExpertsSTAXS THE NETHERLANDS BV . +31 (0)513 677 076 . [email protected] . www.staxs.euSTAXS BELGIUM NV . +32 (0)3 877 60 30 . [email protected] . www.staxs.eu
Ad_linkerpagina.indd 1 17/02/2016 11:53:38
23
Continuous monitoring system checklist Yes No• Will it keep me compliant with all major
regulatory regimes?• Does the system offer wireless monitoring? • Does it automate reporting to save time? • Is the system quick and easy to install
and validate? • Is there dedicated support? • Does the system have a proven track record?
√
√√√
√√
www.vaisala.com/cms [email protected]
Prevent the UnexpectedProtecting Your Critical Assets 24/7 – the Vaisala viewLinc Monitoring System
CEN-EMEA-NL-LSC-Advert-CMS-Prevent-the-Unexpected-EN-185x128.indd 1 10.5.2016 15.31
Ontwerp en realisatieVoor het ontwerpen en realiseren van cleanrooms heeft VCCN enkele interessante opleidingsmogelijk-heden. Hierbij kan gekozen worden voor een korter durende cursus (2 dagen, CTC) dan wel voor een uit-gebreidere opleiding (10 dagdelen, CTE) met afslui-tend examen.
Cleanroom Technology Education (CTE)Met de avondopleiding CTE biedt VCCN een internati-onaal gecertificeerde opleiding aan voor het ontwer-pen, bouwen en beheren van cleanrooms. Het doel van deze opleiding is dat de student cleanroom tech-nologie kan combineren met zijn beroepsopleiding, zoals engineering, productie, bedrijfskunde, facility management, life sciences etc. en kan toepassen op verschillende aspecten van de cleanroom. - Cleanrooms, cleanroom normen en richtlijnen - cleanroom lay-out en logistiek.- Contamination control - product risico’s.- Ontwerp en bouw van cleanrooms – luchtbehan- deling in de cleanroom.- Meten, testen en monitoring - validatie opzet en programma.- Gebruik van de cleanroom - discipline en procedu- res; kleding, procedures.- Gebruik van de cleanroom - kleding en reiniging; reiniging procedures.- Kwaliteitsbeheer, technische toepassingen – eind- werkstuk.
- Microbiologische toepassingen.- GMP, validatie van microbiologische processen.- Presentatie eindwerkstuk en theorie-examen.
Indien het examen succesvol is afgerond, wordt de student door de ICEB (International Cleanroom Edu-cation Board) gecertificeerd, ontvangt hij het VCCN/ICEB certificaaten wordt opgenomen in het VCCN CTE-register.
Cleanroom Techniek Cursus (CTC)De Cleanroom Techniek Cursus is een tweedaagse cursus bedoeld voor eenieder die een cleanroom gaat opzetten: ontwerpers, bouwers en toekomstige gebruikers. Het unieke van deze technische VCCN Cleanroom Cursus is dat deze aan alle genoemde doelgroepen tegelijk wordt gegeven. Dit betekent dat men tijdens de cursus al kennis kan maken met de verschillende partijen, die ook bij de realisatie van een cleanroom project aan bod komen. De onderwerpen zijn:- normen/standaarden/richtlijnen;- ontwerp, bouw, validatie, oplevering en beheer;- deeltjes, micro-organismen;- (speciale) ruimtecondities en (fysische) eigen schappen van gebruikte grondstoffen/product;- omkleden, goederentransport en verlichting;- utiliteitsvoorzieningen (gas, water, perslucht en elektriciteit);- luchtbehandeling en luchtfilter.
Normen en Richtlijnen als basis
voor cursussen.
In een cleanroom is geschoold
personeel van essentieel belang voor
een optimale productiekwaliteit.
Specifieke persoonlijke vaardigheden
zijn noodzakelijk bij zowel het
ontwerp, de realisatie, het beheer,
het gebruik en de reiniging van
stofarme ruimten. Kennis van en
ervaring met de toepassing van de
geldende normen en richtlijnen is van
essentieel belang.
Met een flink aanbod aan cursussen
biedt VCCN deelnemers diverse
bijscholings mogelijkheden waar de
normen en richtlijnen centraal staan.
OPLEIDINGEN
NIEU
WE
LED
EN NIEUWELEDEN
BEDRIJFSLEDEN
Compass Group Nederland bvLaarderhoogtweg 111101 DZ AMSTERDAM ZOwww.compass-group.nl
Connect 2 Cleanrooms BVGraadt van Roggenweg 328 -344 (blok D)3531 AH UTRECHTwww.connect2cleanrooms.nl
dr. Heinekamp Benelux B.V.Vlasstraat 125561 AJ RIETHOVENwww.heinekampbenelux.com
Inclose BVEerste Broekdijk 817122 LD AALTENwww.innclose.com
INTOS Interior SolutionsWaarderweg 422031 BP HAARLEMwww.intos.nl
Colpro B.V.Afrikalaan 27681 ND VROOMSHOOPwww.colpro.nl
Kingspan Cleanroom SystemsGreenfield Business Park No. 2CH 8 6GJ HOLYWELL UKwww.kingspanpanels.co.uk/cleanroom-systems
Kupan BV Postbus 477050 AA VARSSEVELDwww.kupan.com
Synthon BVMicroweg 226545 CM NIJMEGENwww.synthon.com
Unitron Systems BVSchansestraat 74515 RN IJZENDIJKEwww.unitron.nl
Winclove B.V.Hulstweg 111032 LB AMSTERDAMwww.winclove.nl
PERSOONLIJKE LEDEN
De heer T. BaakM+W Process Industries GmbH
De heer D.W. de KleuverApotheek UMC St. Radboud
De heer C. Korteweg Corsan Trading b.v.
De heer J.A.H.M. Manders MSD-Biotech
De heer F.J. OttenMicronclean, Cleanroom Service van Berendsen
De heer M.V. Staal Bilthoven Biologicals
De heer T. Schrijver Deventer Ziekenhuis
De heer ing. A.E. WiegersBilthoven Biologicals
KENN
IS M
AK
EN Nieuw bedrijfslid: UL-Team
UL-Team is specialist in vakopleidingen voor de facilitaire branche, uniek in gastvrijheidstrainingen en effectief met management-trainingen! Wij werken voornamelijk in-company. Alle vakopleidingen worden afgesloten met het bijbehorende er-kende examen van de branche. Zo worden alle schoonmaakoplei-dingen afgesloten met het RAS examen en de VCA opleidingen met een erkend VCA examen. De gastvrijheids- en managementtrainingen maken we op maat voor onze opdrachtgevers. Door middel van een uitgebreide intake voorafgaand aan de training zorgen wij ervoor, dat de training past bij de doelstellingen, missie en visie van de betreffende organisatie. Trainingen zijn gericht op de praktijk van de deelnemer, waardoor hij/zij het geleerde dezelfde dag tijdens het werk kan toepassen.
Niet voor niets, is trainen met UL-Team, trainen met effect!
Nieuw bedrijfslid: INTOSINTOS is een fullservice specialist in interieurbouw en inrichting op-gericht in 1991. INTOS verzorgt de totale projectmanagement en ontwikkelt, engineert, produceert, installeert en onderhoudt interi-eurs en meubels. Door de jarenlange ervaring fungeert INTOS als ervaringsdeskundige en kennispartner voor verschillende opdrachtgevers in binnen- en buitenland in diverse markten waaronder de medische sector, luchthavens en business, retail en non-profit. Binnen de medische sector bedient INTOS diverse ziekenhuizen en onderzoeksinstellingen met specifieke interieuroplossingen, zoals speciaal meubilair, diverse stralingwerende producten en labora-toria- en cleanroominrichtingen.
INTOS is met haar hoofdkantoor gevestigd in Haarlem en heeft ook een vestiging in Dubai.
Nieuw bedrijfslid: KUPANKupan is gespecialiseerd in het maken van maatwerk oplossingen voor de inrichting van kleedruimtes, OK’s, cleanrooms en laborato-riums in binnen en buitenland.Kupan beschikt over een enorm bestand aan modulair ontworpen kast en vakken systemen.Maar mocht dat niet voldoende zijn, dan ontwerpen wij specifiek voor de klant de ideale op maat gemaakte inrichting, zodat het proces vanaf omkleden tot en met de werkplek zo efficiënt mogelijk functioneert, zowel op logistiek, hygiënisch, veiligheid en functio-neel gebied.
Daarom staat samenwerken en meedenken met de klant centraal bij ons.I N H O U S E
CURSUSSENHeeft u een grote groep medewerkers voor een specifieke cursus? Informeer dan eens naar onze mogelijkheden voor een inhouse cursus. Vooral de Cleanroom Gedrag Cursus wordt regelmatig als ééndaagse cursus inhouse verzorgd.
VCCN levert hierbij het lesmateriaal, de do-cent en de toetsen en CleanroomPas.
Op de vernieuwde website van VCCN, www.vccn.nl/cursussen, treft u meer in-formatie aan en op pagina 26 vindt u de agenda met de startdata van de cursussen.
INH
OU
SE
CONTACTU kunt contact opnemen met het VCCN Cursus secretariaat voor meer informatie.tel. 088-40106651 of email [email protected]
24
AG
EN
DA
2016 05
SEPTEMBER
12SEPTEMBER
27 & 28SEPTEMBER
03OKTOBER
12OKTOBER
10NOVEMBER
18, 24 & 25NOVEMBER
CLEANROOM GEDRAG CURSUS (CGC)Woerden.Doelstelling: het vergroten van het bewustzijn van medewerkers over hun invloed op de luchtkwaliteit in een cleanroom.
OPFRIS CLEANROOM GEDRAG CURSUS (OCGC)WoerdenDoelstelling: het vergroten van het bewustzijn van medewerkers over hun invloed op de luchtkwaliteit in een cleanroom.
CLEANROOM TECHNIEK CURSUS (CTC)WoerdenDoelstelling: technici, leidinggevenden en cleanroom-bouwers/installateurs de relevante aspecten tonen voor het realiseren van een cleanroom.
CLEANROOM REINIGING CURSUS (CRC)WoerdenDoelstelling: u bent in staat een reinigingsprogram-ma op maat te maken en metingen uit te voeren en te beoordelen.
14e NATIONALE CLEANROOMDAGSpant! BussumIndruk te geven van het grafische effect van de tekst op deze plek. Wat u hier leest is voorbeeldtekst.
CONTAMINATION CONTROL CURSUS (CCC)Woerden Doelstelling: u bent in staat om voor product, pro-ductie en de omgeving oplossingen te implemente-ren om contaminatie zoveel mogelijk te voorkomen.
OPLEIDING CLEANROOMTESTEN EN CERTIFICEREN (OCT)Woerden, Boven LeeuwenDoelstellling: opleiden van meettechnici, voor het testen en valideren van een cleanroom.
CLEANROOM GEDRAG CURSUS (CGC)AmersfoortDoelstelling: het vergroten van het bewustzijn van medewerkers over hun invloed op de luchtkwaliteit in een cleanroom.
12DECEMBER
Bezoek voor meer informatie www.vccn.nl
• Moet mijn OK voldoen aan de laatste WIP?• Valt mijn 10 jaar oude OK nog onder de toen geldende richtlijn?• Is er een overgangsregeling en hoe luidt deze?• Waar kijkt de inspectie naar?• Voldoe ik al aan de nieuwe Richtlijnen?• Wat is een ‘beschermd gebied’ en hoe bepaal ik dit?• Hoe word ik wegwijs in de nieuwe regelgeving?
Interflow heeft voor u het antwoord op deze vragen, namelijk de Interfl ow OK-scan:1. Statusbepaling OK. 2. Validatie conform normprotocol:
- Deeltjesmeting- Luchtsnelheid- Bepaling drukhierarchie- Integriteitsmeting- Biotest- Lichtsterkte- Bepaling beschermd gebied en meting hiervan conform VCCN richtlijn 7- Rapportage van de bevindingen- Informatief eindgesprek
3. Advies voor mogelijke optimalisaties.
Voor meer informatie of het maken van een afspraak kunt u vrijblijvend contact opnemen met onze adviseur Wilco van Nieuwenhuyzen, tel.(0227) 60 28 44 of [email protected]
Bent u klaar voor de toekomst?...of bent u even de weg kwijt in de regelgeving rond uw OK.
Interflow is onderdeel van BAM Bouw en Techniek bv
Interflow
De Stek 15
1771 SP Wieringerwerf
Tel. (0227) 60 28 44
www.interflow.nl
Interflow_VCCN_finalHR_16-02-16.indd 1 16-2-2016 10:05:28
WE SHARE THE KNOWLEDGEVereniging Contamination
Control Nederland
OngenodeBinnendringers
hoe voorkom je ze?
Plaagdierenmotten, spinnen en
pissebeddenhoe kom je ervan af?
ISO 14644-3De Stand Van Zaken
André van Tongeren
Process Flow DiagramHygiëne in de
voedingsmiddelenindustrie
CONT
AMIN
ATIO
N CO
NTRO
L M
AGAZ
INE
| UIT
GAVE
VAN
VCC
N | J
AARG
ANG
29 |
EDIT
IE 2
-201
6
C2MGZN
Een uitgave van VCCN, Vereniging Contamination Control NederlandJaargang 29 | editie 2-2016
REDACTIEPhilip van Beek | Noor Cloudt | Mariëlle Rijpstra | Dennis Wortel
REDACTIE COÖRDINATIEVerenigingsbureau VCCNKorenmolenlaan 4 | 3447 GG WoerdenT 088-401 06 [email protected]
ADVERTENTIEVERKOOPBel voor de tarieven naar 088-401 06 50of bezoek www.vccn.nl
LIDMAATSCHAPPersoonlijk lidmaatschap € 50.- per jaar (incl. BTW)Bedrijfslidmaatschap€ 225.- per jaar (incl. BTW)
FOTOVERANTWOORDINGArchief VCCN
VORMGEVINGBareminded www.bareminded.nl
VERANTWOORDINGDe realisatie van VCCN magazine is zorgvuldig voorbereid, gepland en uitgevoerd. Desondanks kan VCCN geen verantwoordelijkheid aanvaarden voor eventuele onjuistheden.
COPYRIGHTSBehoudens itzondering door de Wet gesteld, mag zonder schriftelij-ke toestemming van de rechthebbende(n) op het auteursrecht niets uit deze uitgave verveelvoudigd en/of openbaar worden gemaakt door middel van druk, microfilm, of in enige digitale, elektronische of optische of andere vorm, hetgeen ook van toepassing is op de gehele of gedeeltelijke bewerking.
26
CO
LOFO
N
