22
1 CÁC DNG TOÁN VBT PHƯƠNG TRÌNH HÀM CƠ BN Trnh Đào Chiến Trường Cao đẳng Sư phm Gia Lai Các bài toán vgii bt phương trình hàm thường là nhng bài toán khó. Trong nhng năm gn đây, các dng toán loi này đôi khi xut hin trong các đề thi chn hc sinh gii các cp và Olympic Toán quc tế. Chng hn Bài toán 3, trong IMO 2011 mi đây: “Gis: f R R là mt hàm giá trthc xác định trên tp các sthc và tha mãn ( ( ( ( f x y yf x f f x vi mi sthc x và y. Chng minh rng ( 0 f x = vi mi 0 x Bài viết này đề cp đến phương pháp gii mt lp các bt phương trình hàm dng cơ bn. Đây là mt trong nhng phương pháp có ththam kho để tìm tòi li gii cho mt bài toán vbt phương trình hàm. 1. Bt phương trình hàm vi cp biến tdo. Xét hàm biến sthc f tha mãn các tính cht sau ( ( ( f x y f x f y . Ta có thtìm được hàm f tha mãn tính cht trên nếu f tha mãn thêm mt sđiu kin ban đầu nào đó, chng hn (xem [1]) ( x f x a , 0 a > . Để gii bài toán trên, trước hết ta cn gii các bài toán sau Bài toán 1. Xác định các hàm s( f x tha mãn đồng thi các điu kin sau: (i) ( ( ( f x y f x f y , , xy R ; (ii) ( 0 f x , x R . Gii. Tcác điu kin ca bài toán, thay 0 x = ta thu được ( ( 0 2 0 f f ( 0 0 f . Do đó ( 0 0 f = . Vy nên PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com

Cac Dang Toan Co Ban Ve BPT Ham

Embed Size (px)

DESCRIPTION

bdt

Citation preview

  • 1

    CC DNG TON V BT PHNG TRNH HM C BN

    Trnh o Chin

    Trng Cao ng S phm Gia Lai

    Cc bi ton v gii bt phng trnh hm thng l nhng bi ton kh. Trong nhng nm gn y, cc dng ton loi ny i khi xut hin trong cc thi chn hc sinh gii cc cp v Olympic Ton quc t. Chng hn Bi ton 3, trong IMO 2011 mi y: Gi s :f R R l mt hm gi tr thc xc nh trn tp cc s thc v tha mn

    ( ) ( ) ( )( )f x y yf x f f x+ + vi mi s thc x v y. Chng minh rng ( ) 0f x = vi mi 0x Bi vit ny cp n phng php gii mt lp cc bt phng trnh hm dng c bn. y l mt trong nhng phng php c th tham kho tm ti li gii cho mt bi ton v bt phng trnh hm. 1. Bt phng trnh hm vi cp bin t do. Xt hm bin s thc f tha mn cc tnh cht sau

    ( ) ( ) ( )f x y f x f y+ . Ta c th tm c hm f tha mn tnh cht trn nu f tha mn thm mt s iu kin ban u no , chng hn (xem [1])

    ( ) xf x a , 0a > . gii bi ton trn, trc ht ta cn gii cc bi ton sau Bi ton 1. Xc nh cc hm s ( )f x tha mn ng thi cc iu kin sau: (i) ( ) ( ) ( )f x y f x f y+ + , ,x y R" ; (ii) ( ) 0f x , x R" . Gii. T cc iu kin ca bi ton, thay 0x = ta thu c ( ) ( )0 2 0f f v

    ( )0 0f . Do ( )0 0f = . Vy nn

    PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com

  • 2

    ( ) ( )( ) ( ) ( )0 0 0f f x x f x f x= = + - + - . Suy ra ( ) 0f x . Th li, ta thy hm s ( ) 0f x tha mn iu kin bi ra. Bi ton 2. Cho trc a R . Xc nh cc hm s ( )f x tha mn ng thi cc iu kin sau: (i) ( ) ( ) ( )f x y f x f y+ + , ,x y R" ; (ii) ( )f x ax , x R" . Gii. Xt hm s ( )g x ax= . rng

    ( ) ( ) ( )g x y g x g y+ = + . t ( ) ( ) ( )f x g x h x= + . Khi , ta thu c cc iu kin (i) ( ) ( ) ( )h x y h x h y+ + , ,x y R" ; (ii) ( ) 0h x , x R" . Theo Bi ton 1, ta c ( ) 0h x hay ( )f x ax= . Th li, ta thy hm s

    ( )f x ax= tha mn iu kin bi ra. By gi, ta tr li bi ton nu ban u. Bi ton 3. Cho trc 0a > . Xc nh cc hm s ( )f x tha mn ng thi cc iu kin sau: (i) ( ) ( ) ( )f x y f x f y+ , ,x y R" ; (ii) ( ) xf x a , x R" . Gii. Nhn xt rng ( ) 0f x > vi mi x R . Vy ta c th logarit ha hai v cc bt ng thc ca iu kin cho (i) ( ) ( ) ( )ln ln lnf x y f x f y+ + , ,x y R" ; (ii) ( ) ( )ln lnf x a x , x R" . t ( ) ( )ln f x xj= , ta thu c (i) ( ) ( ) ( )x y x yj j j+ + , ,x y R" ; (ii) ( ) ( )lnx a xj , x R" . Ta nhn c dng ca Bi ton 2. Vy ( ) ( )lnx a xj = . Suy ra ( ) xf x a= . Th li, ta thy hm s ( ) xf x a= tha mn iu kin bi ra.

    PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com

  • 3

    Nhn xt rng, cc bi ton trn vn gii c nu tp xc nh R ca cc hm s trn c thay bi mt khong m U cha 0 sao cho vi mi

    ,x y U th x y U+ . Mt cu hi t nhin c t ra: Trong Bi ton 3, c th thay hm s

    ( ) xg x a= bi hm s no bi ton cng c nghim khng tm thng ? Nhn xt rng - Vi 0 1a< < th 1xa x> + , 0x" < v 1xa x + , 0x" ; - Vi 1a th 1xa x> + , 0x" < ; 1xa x + , [ )0;1x" ; 1xa x + , 1x" . T , mt cch t nhin, tip theo ta xt hm s ( ) 1g x x= + . Ta c bi ton sau Bi ton 4. Gi s U l khong m cha 0 sao cho vi mi ,x y U th x y U+ . Xc nh cc hm s :f U R tha mn ng thi cc iu kin sau: (i) ( ) ( ) ( )f x y f x f y+ , ,x y U" ; (ii) ( ) 1f x x + , x U" . Gii. Bi (i), ta c

    ( ) 2 02 2 2x x xf x f f = +

    , x U .

    Nu ( )0 0f x = , th

    ( ) 20 0 000 2 2 2x x xf x f f = = +

    .

    Do 0 02xf =

    . Quy np, ta c 0 0

    2

    xf n

    =

    vi mi s nguyn dng n .

    Tuy nhin, t (ii) suy ra rng rng ( ) 0f x > vi mi x U v x gn 0. Do iu trn l mu thun. Vy

    ( ) 0f x > , x U . Tip theo, t (i) v (ii), ta s thy rng f kh vi ti mi im x U v

    ( ) ( )'f x f x= . Tht vy, t (i) v (ii), vi 0h > nh, ta c

    ( ) ( ) ( ) ( ) ( )f x h f x f x f h f x+ - - ( )( ) ( ) ( )1f h f x hf x= - . Do

    ( ) ( ) ( )f x h f x f xh

    + - .

    PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com

  • 4

    Mt khc, cng t (i) v (ii), vi 0h > nh, ta c ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( )1f x f x h h f x h f h h f x h= + - + - - + .

    Suy ra ( ) ( ) ( ) ( ) ( )1 1h f x hf x h f x h- + - + .

    Do ( ) ( ) ( ) ( )( )1hf x h f x h f x - + - ,

    hay ( ) ( ) ( )

    1f x h f x f x

    h h+ -

    -

    .

    Vy, vi 0h > nh, ta c

    ( ) ( ) ( ) ( )1

    f x h f x f xf x

    h h+ -

    -

    .

    Tng t, bt ng thc trn cng ng i vi chiu ngc li, vi 0h < nh. Do , ta c

    ( ) ( ) ( )' lim0

    f x h f xf x

    hh

    + -=

    tn ti v bng ( )f x , vi x U . T , vi x U , ta c

    ( ) ( ) ( )0

    ' 'f x f x f xx xe e

    -= =

    .

    Do ( ) . xf x C e= (C l hng s).

    Hn na, t (i) ta c ( ) ( )20 0f f hay ( )0 1f v t (ii) ta c ( )0 1f . Do ( )0 1C f= = . Th li, hm ( ) xf x e= tha mn cc iu kin (i) v (ii). Nh vy, vi ( ) xg x a= hoc ( ) 1g x x= + , Bi ton 3 v Bi ton 4 u gii c. Mt cu hi tip theo c t ra: Vi nhng lp hm ( )g x no th bi ton tng qut l gii c ? Ta c kt qu sau nh l 1. Gi s U l khong m cha 0 sao cho vi mi ,x y U th x y U+ . Nu hm s :f U R tha mn ng thi cc iu kin sau (i) ( ) ( ) ( )f x y f x f y+ , ,x y U" ; (ii) ( ) ( )f x g x , x U" ;

    PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com

  • 5

    trong ( )g x l hm s cho trc kh vi ti 0, ( )0 1g = , ( )' 0g k= , th

    ( ) kxf x e= . Chng minh. Tng t li gii Bi ton 4, t cc iu kin cho, ta suy ra

    ( ) 0f x > vi mi x U . Gi s rng ( )f x l hm s tha mn cc iu kin ca nh l. Th th, vi 0h > nh, ta c

    ( ) ( ) ( ) ( ) ( )f x h f x f x f h f x+ - - ( )( ) ( ) ( )( ) ( )1 1f h f x g h f x= - - . Do

    ( ) ( ) ( ) ( ) ( )0f x h f x g h g f xh h

    + - - .

    Mt khc, cng t (i) v (ii), vi 0h > nh, ta c ( ) ( ) ( ) ( )f x f x h h f x h f h= + - + - ( ) ( )f x h g h + - .

    V hm ( )g x kh vi ti 0 nn n lin tc ti im . Do , vi 0h > nh, ta c ( ) 0g h- > . Khi , vi 0h > nh, ta c

    ( ) ( ) ( )( ) ( )1g h

    f x h f x f xg h- -

    + - --

    ( ) ( )( ) ( )

    0.

    g h gf x

    h g h- -

    =- -

    .

    Vy vi 0h > nh, t cc kt qu trn, ta c ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( )( ) ( )

    0 0g h g f x h f x g h gf x f x

    h h g h- + - - -

    - -

    Tng t, bt ng thc trn cng ng i vi chiu ngc li, vi 0h < nh. Do , ta c

    ( ) ( ) ( )' lim0

    f x h f xf x

    hh

    + -=

    tn ti v bng ( ) ( ) ( )' 0g f x kf x= , vi x U . T , vi x U , ta c

    ( ) ( ) ( ) ( ) ( )0

    ' 'f x f x kf x kf x kf xkx kx kxe e e

    - -= = =

    .

    Do ( ) . kxf x C e= (C l hng s).

    PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com

  • 6

    Hn na, t (i) ta c ( ) ( )20 0f f hay ( )0 1f v t (ii) ta c ( )0 1f . Do ( )0 1C f= = . Vy ( ) kxf x e= . Ta c iu phi chng minh. R rng ( ) kxf x e= tha mn iu kin (i). Nu gi thit bi ton c thm iu kin ( ) kxg x e , vi x U , th hm s ( ) kxf x e= tha mn tt c cc iu kin ca bi ton. T kt qu trn, ta c H qu 1. Gi s U l khong m cha 0 v :f U R tha mn iu kin (i) vi mi , x y U sao cho x y U+ . Nu f kh vi ti 0, ( )0 1f = v

    ( )' 0f k= th ( ) kxf x e= , x U . Chng minh. p dng nh l 1, vi ( ) ( )g x f x= , x U" , ta c iu phi chng minh. H qu 2. Gi s F l hm xc nh trn khong m U cha 0 v tha mn

    ( ) ( ) ( )F x y F x F y+ + vi mi , x y U sao cho x y U+ . Nu F b chn trn bi mt hm G kh vi ti 0 v tha mn ( )0 1G = , th ( )F x kx= , x U , trong k l mt hng s.

    Chng minh. p dng nh l 1, vi ( ) ( )F xf x e-= v ( ) ( )G xg x e-= , ta c c iu phi chng minh. Tng t phng php chng minh nh l 1, ta c kt qu sau y nh l 2. Gi s U l khong m cha 0 sao cho vi mi ,x y U th x y U+ . Nu hm s :f U R tha mn iu kin sau

    ( ) ( ) ( )f x y f x g y+ , ,x y U" , trong ( )g x l hm s cho trc kh vi ti 0, ( )0 1g = , ( )' 0g k= , th mi nghim ca bt phng trnh hm trn u c dng ( ) kxf x Ce= , C l hng s. H qu 3. Ta c ( ) kxf x e= v ( ) kxg x e= l nghim duy nht ca h bt phng trnh hm

    PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com

  • 7

    ( ) ( ) ( )( ) ( ) ( )

    ;

    ,

    f x y f x g y

    g x y g x f y

    +

    +

    vi iu kin ( )0 1f = , ( )g x l kh vi ti 0, ( )0 1g = v ( )' 0g k= . Chng minh. T bt phng trnh hm th nht, p dng nh l 2 ta c

    ( ) kxf x Ce= (C l hng s). V ( )0 1f = , nn 1C = . Do ( ) kxf x e= . Tng t, t bt phng trnh hm th hai, p dng nh l 2 ta cng c

    ( ) kxg x e= . R rng ( ) kxf x e= v ( ) kxg x e= tha mn h bt phng trnh hm cho, vi nhng iu kin nu. H qu c chng minh. nh ngha 1. Hm ( )g x xc nh trn mt khong m U cha 0 c gi l hm ta bi l ti 0 nu tn ti mt hm ( )k x xc nh trn U sao cho

    ( ) ( )0 0k g= , ( )' 0k l= tn ti v ( ) ( )k x g x vi mi x U . H qu 4. Bt phng trnh hm

    ( ) ( ) ( )f x y f x g y+ , trong g l mt hm cho trc xc nh trn I vi ( )0 1g = v l hm ta bi l ti 0, c nghim khng m f khi v ch khi ( )lxe g x trn I v trong trng hp ny mi nghim khng m u c dng ( ) lxf x Ce= , trong

    0C l hng s. Chng minh. Gi s ( )f x l mt nghim khng m ca bt phng trnh hm cho. V ( ) ( )g x k x trn U, nn ta c

    ( ) ( ) ( )f x y f x k y+ , trong ( )k x tha mn ( )' 0k l= v ( ) ( )0 0 1k g= = . p dng nh l 2 vo bt phng trnh hm ny, ta c ( ) lxf x Ce= , trong 0C l hng s. R rng, ( ) lxf x Ce= l mt nghim khng m ca bt phng trnh hm cho nu ( )lxe g x trn U. T H qu 4 , ta c th sng tc ra cc bi ton, chng hn sau y

    PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com

  • 8

    Bi ton 5. Tm tt c cc hm s ( )f x , xc nh trn khong m ( ) ; e- , tha mn h bt phng trnh hm sau

    ( ) ( ) ( )( )

    .log ;

    .

    f x y f x f y

    f x x e

    +

    +

    Gii. Trn khong m ( ) ; e- , mi nghim dng f c suy ra bi bt phng trnh hm th hai. Ngoi ra, t h bt phng trnh hm cho, ta c ( )0f e= . p dng H qu 4 i vi trng hp ( ) ( )logg x f x= l hm ta

    bi 1e

    ti 0, qua hm ( ) ( )logk x x e= + . Do , theo chng minh ca H qu 4

    , ta c ( ) ( )1

    0 .

    x xe ef x f e e

    += = . Th li, ta thy hm s ( )

    1 xef x e

    += tha mn

    h bt phng trnh hm cho trn khong m ( ) ; e- . Bi ton 6. Trn khong m cha 0 c mt nghim ca h bt phng trnh hm

    ( ) ( ) ( )

    ( )

    . ;2.

    f yf x y f x e

    f x x

    +

    Gii. Gi s ( )f x l mt nghim xc nh trn mt khong m cha 0 no . Th th, bi bt phng trnh hm th hai, ( )f x l khng m. T h bt phng trnh cho suy ra ( )0 0f = . p dng H qu 4 i vi trng hp

    ( ) ( )f xg x e= l hm ta bi 0 ti 0, qua hm ( )2xk x e= . Hn na, v

    ( )0 0f = , nn ta c ( ) 0f x tha mn bt phng trnh hm th hai trn khong khng m cha 0. nh l sau y cho ta kt qu v vic gii mt dng bt phng trnh hm c bn khc nh l 3. Gi s U l khong m cha 0 sao cho vi mi ,x y U th x y U+ . Xt bt phng trnh hm

    ( ) ( ) ( ) ( ) ( )f x y f x g y f y g x+ + , ,x y U" , trong ( )g x l mt hm gii ni, kh vi ti 0, ( )0 1g = v ( )' 0g k= . Th th

    ( ) 0f x l hm s duy nht tha mn bt phng trnh cho, vi iu kin

    PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com

  • 9

    ( )lim 00

    f xxx

    =

    .

    Chng minh. Gi s rng ( )f x l nghim ca bt phng trnh cho, vi iu kin

    ( )lim 0

    0

    f xxx

    =

    .

    Th th, vi 0h > nh, ta c ( ) ( ) ( ) ( ) ( )f x h f x g h f h g x+ +

    hay ( ) ( ) ( )( ) ( ) ( ) ( )1f x h f x g h f x f h g x+ - - + .

    Do ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( )0f x h f x g h g f hf x g x

    h h h+ - -

    + .

    Mt khc, ta c ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( )f x f x h h f x h g h f h g x h= + - + - + - +

    hay ( ) ( ) ( )( )g h f x f x h- - + ( ) ( ) ( ) ( ) ( )g h f x f x f h g x h- - + - +

    V hm ( )g x kh vi ti 0 nn n lin tc ti im . Do , vi 0h > nh, ta c ( ) 0g h- > . Vy, vi 0h > nh, ta c

    ( ) ( ) ( )( ) ( ) ( ) ( )( )

    1g h f x f h g x hf x h f xh g h

    - - + - ++ -

    - -.

    ( ) ( )( ) ( )

    ( )( ) ( )

    0. .

    g h g f hf x g x h

    h g h h g h- - -

    = + +- - - -

    .

    Vy vi 0h > nh, t cc kt qu trn, ta c ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( )0g h g f h f x h f xf x g x

    h h h- + -

    +

    ( ) ( )( ) ( )

    ( )( ) ( )

    0. .

    g h g f hf x g x h

    h g h h g h- - -

    + +- - - -

    .

    Tng t, bt ng thc trn cng ng i vi chiu ngc li, vi 0h < nh. Do , ta c

    ( ) ( ) ( )' lim0

    f x h f xf x

    hh

    + -=

    tn ti v bng ( ) ( ) ( )' 0g f x kf x= , vi x U , v

    PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com

  • 10

    ( )lim 00

    f xxx

    =

    v ( )g x l mt hm gii ni. T , vi x U , ta c

    ( ) ( ) ( ) ( ) ( )0

    ' 'f x f x kf x kf x kf xkx kx kxe e e

    - -= = =

    .

    Do ( ) kxf x Ce= (C l hng s).

    Hn na, t iu kin ( )

    lim 00

    f xxx

    =

    ,

    suy ra rng 0C = . Vy ( ) 0f x l hm s duy nht tha mn bt phng trnh cho, vi iu kin

    ( )lim 0

    0

    f xxx

    =

    .

    2. Bt phng trnh hm dng cng - nhn tnh. Phn ny cp n vic gii cc h bt phng trnh hm, vi cc dng sau y - Dng cng:

    ( ) ( )f a x f xa+ + , ( ) ( )f b x f xb+ + , x R ; - Dng cng - nhn:

    ( ) ( )f a x f xa+ , ( ) ( )f b x f xb+ , x R ; - Dng nhn - cng:

    ( ) ( )f ax f xa + , ( ) ( )f bx f xb + , x I , I R ; - Dng nhn:

    ( ) ( )f ax f xa , ( ) ( )f bx f xb , x I , I R ; trong , , , a b a b l cc s thc cho trc. Ch rng, nu ( )f aa = , ( )f bb = , th h bt phng trnh hm dng cng trn l s thu hp ca bt phng trnh hm Cauchy c in

    ( ) ( ) ( )f x y f x f y+ + , , x y R . Trc ht, ta nhc li rng, mt tp hp M tr mt trong tp s thc R nu nh trong mi ln cn ca mt im ty ca tp R u c t nht mt im ca tp M . Chng hn, tp Q cc s hu t l tp tr mt trong tp R .

    PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com

  • 11

    Tnh cht sau y l mt kt qu quen thuc (nh l Kronecker), c th tm thy chng minh cc ti liu l thuyt c bn Nu a v b l cc s thc khng thng c vi nhau, th tp

    { } ; , A ma nb m n Z= + tr mt trong R . Hn na, ta c th chng minh c cc kt qu sau y B 1. Gi s , a b R v 0a b< < l cc s cho trc. K hiu

    { } ; , A ma nb m n N= + .

    1) Nu b Qa

    , th tp A tr mt trong R .

    2) Nu b Qa

    , th tn ti 0d > sao cho

    { } ; A kd k Z= . Dng nhn ca b ny nh sau B 2. Gi s , a b R v 0 1a b< < < l cc s cho trc. K hiu

    { } ; , m nM a b m n N= . 1) Nu log

    logb Qa

    , th tp M tr mt trong ( )0, .

    2) Nu loglog

    b Qa

    , th tn ti 0d > sao cho

    { } ; kM d k Z= . By gi, ta chng minh cc nh l sau y

    nh l 4. (Dng cng) Gi s , , , a b a b l cc s thc cho trc tha mn

    0a b< < , a ba b

    = ,

    v gi s rng hm :f R R lin tc ti t nht mt im.

    1) Nu b Qa

    , th f tha mn h bt ng thc hm

    ( ) ( )f a x f xa+ + , ( ) ( )f b x f xb+ + , x R (1)

    khi v ch khi ( ) ( )0f x px f= + , x R , trong :paa

    = .

    PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com

  • 12

    2) Nu b Qa

    , th tn ti duy nht mt nghim hm lin tc :f R R ca

    h phng trnh hm tng ng ( ) ( )f a x f xa+ = + , ( ) ( )f b x f xb+ = + , x R (2)

    sao cho [ ] 00,f fd = , trong

    { }: min 0 ; ,d ma nb m n N= + > tn ti, l s dng v [ ]0 : 0,f d R l hm lin tc cho trc tha mn iu kin

    ( ) ( )0 0 0f d d faa

    = + .

    Hn na, nu 0f l n iu nghim ngt, th n trng vi hm f trn on [ ]0, d . Chng minh. 1) T (1), d dng suy ra

    ( ) ( )f ma x m f xa+ + , ( ) ( )f nb x n f xb+ + , , m n N x R . Trong bt ng thc u tin trn, thay x bi nb x+ , ta c

    ( ) ( ) ( )f ma nb x m f nb x m n f xa a b+ + + + + + . Do

    ( ) ( )f ma nb x m n f xa b+ + + + , , m n N x R . t

    :pa ba b

    = = ,

    ta c th vit bt ng thc ny di dng ( ) ( )f t x pt f x+ + , t A , x R , (3) trong , theo B 1, tp

    { } ; , A ma nb m n N= + tr mt trong R . Gi s rng 0x l im m ti hm f lin tc v x l mt gi tr thc ty . Bi tnh cht tr mt ca A trong tp R , tn ti mt dy ( )tn sao cho

    nt A ( )n N , 0lim t x xnn= -

    +.

    T bt ng thc (3), ta c ( ) ( )n nf t x pt f x+ + , n N .

    Cho n , bi tnh lin tc ca hm f ti 0x , ta thu c

    PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com

  • 13

    ( ) ( ) ( )0 0f x p x x f x - + , x R . By gi, chng minh phn o, thay x bi x t- trong (3), ta dc

    ( ) ( )f x pt f x t + - , t A , x R . Chn mt im x R c nh ty v, bi tnh tr mt ca A trong R , mt dy ( )tn sao cho

    t An ( )n N , 0lim t x xnn= -

    +.

    Th th, ta c ( ) ( )n nf x pt f x t + - , n N .

    Cho n , bi tnh lin tc ca hm f ti 0x , ta thu c bt ng thc ( ) ( ) ( )0 0f x p x x f x - + , x R .

    Do , ta c ( ) ( ) ( )( )0 0f x p x f x px= + - , x R .

    Ta c iu phi chng minh. 2) T (2), d dng suy ra ( ) ( ) ( )f ma nb x ma nb f x

    aa

    + + = + + , , m n N , x R . (4)

    Theo B 1, phn 2, s { }: min 0 ; , d ma nb m n N= + >

    l xc nh v l s dng. Hn na { } { }0 ; , ; ma nb m n N kd k Z+ > = .

    D , (4) c dng

    ( ) ( )f kd x kd f xaa

    + = + , k Z , x R .

    D dng thy rng h phng trnh hm ny tng ng vi phng trnh

    ( ) ( )f d x d f xaa

    + = + , x R .

    By gi, ta xc nh ( ]1 : , 2f d d R bi cng thc

    ( ) ( )1 0

    :f x d f x daa

    = + - , ( ], 2x d d . Gi s rng

    ( )(: , 1nf nd n d R+ ( )n N c xc nh. Th th, ta xc nh

    ( ) ( )(1 : 1 , 2nf n d n d R+ + + bi h thc truy hi

    PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com

  • 14

    ( ) ( )1 :n nf x d f x daa

    + = + - ,

    ( ) ( )( 1 , 2x n d n d + + , n N . Tng t, gi s

    ( ) ( )1 0:f x d f x daa

    - = - + + , [ ),0x d - . Gi s rng ta c nh ngha

    ( ) ( ) ): , 1nf x nd n d R- = - - + ( )n N . Th th, ta nh ngha

    ( ) ( ) ( )1 : nnf x d f x daa

    -- + = - + + ,

    ( ) )1 ,x n d nd - + - , n N . D dng kim tra c rng :f R R , xc nh bi

    ( )( ) ( ) )

    ( ) [ ]( ) ( )(

    0

    , khi , 1 ,

    , khi 0, ,

    , khi , 1 ,

    n

    n

    f x x nd n d

    f x f x x d

    f x x nd n d

    - - - +=

    +

    , n N ,

    tha mn h (2), l hm lin tc v [ ] 00,f fd = .

    nh l c chng minh hon ton. nh l 5. (Dng cng-nhn) Gi s , a b R v , 0a b > l cc s cho trc tha mn

    0a b< < , log loga b

    a b=

    v gi s rng hm :f R R lin tc ti t nht mt im.

    1) Nu b Qa

    , th f tha mn h bt ng thc hm

    ( ) ( )f a x f xa+ , ( ) ( )f b x f xb+ , x R (5)

    khi v ch khi ( ) ( )0 pxf x f e= , x R , trong log:pa

    a= .

    2) Nu b Qa

    , th tn ti duy nht mt nghim hm lin tc :f R R ca

    h phng trnh hm tng ng ( ) ( )f a x f xa+ = , ( ) ( )f b x f xb+ = , x R (6)

    sao cho [ ] 00,f fd = , trong

    { }: min 0 ; ,d ma nb m n N= + >

    PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com

  • 15

    tn ti, l s dng v [ ]0 : 0,f d R l hm lin tc cho trc tha mn iu kin

    ( ) ( )0 0log

    0d

    af d f e

    a

    = . Hn na, nu 0f l n iu nghim ngt, th n trng vi hm f trn on [ ]0, d . Chng minh. 1) T (5), d dng suy ra

    ( ) ( )mf ma x f xa+ , ( ) ( )nf nb x f xb+ , , m n N , x R .

    Trong bt ng thc u tin trn, thay x bi nb x+ , ta c ( ) ( ) ( )m m nf ma nb x f nb x f xa a b+ + + .

    Do

    ( ) ( )m nf ma nb x f xa b+ + , , m n N , x R . t

    log log:pa b

    a b= = ,

    ta c th vit bt ng thc ny di dng ( ) ( )ptf t x e f x+ , t A , x R , (7) trong , theo B 1, tp { } ; , A ma nb m n N= + tr mt trong R . Gi s rng 0x l im m ti hm f lin tc v x l mt gi tr thc ty . Bi tnh cht tr mt ca A trong tp R , tn ti mt dy ( )nt sao cho

    nt A ( )n N , 0lim nn t x x+ = - . T bt ng thc (7), ta c

    ( ) ( )nnptf t x e f x+ , n N .

    Cho n , bi tnh lin tc ca hm f ti 0x , ta thu c

    ( ) ( ) ( )00p x xf x e f x- , x R .

    By gi, chng minh phn o, thay x bi x t- trong (7), ta dc ( ) ( )ptf x e f x t - , t A , x R .

    PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com

  • 16

    Chn mt im x R c nh ty v, bi tnh tr mt ca A trong R , mt dy ( )tn sao cho

    t An ( )n N , 0lim t x xnn= -

    +.

    Th th, ta c

    ( ) ( )nptnf x e f x t - , n N .

    Cho n , bi tnh lin tc ca hm f ti 0x , ta thu c bt ng thc

    ( ) ( ) ( )0 0p x xf x e f x- , x R .

    Do , ta c

    ( ) ( ) ( )( )0 0p xf x e f x px= - , x R . Ta c iu phi chng minh. 2) Chng minh tng t chng minh phn 2 ca nh l 4. nh l c chng minh hon ton. nh l 6. (Dng nhn-cng) Gi s , , , a b a b l cc s thc cho trc tha mn

    0 1a b< < < , log loga b

    a b= ,

    v gi s rng hm :f I R lin tc ti t nht mt im.

    1) Nu loglog

    b Qa

    , th f tha mn h bt ng thc hm

    ( ) ( )f ax f xa + , ( ) ( )f bx f xb + , x I , (8) th i) Trng hp ( )0,I = :

    ( ) ( )log 1f x p x f= + , 0x > , ii) Trng hp ( ),0I = - :

    ( ) ( ) ( )log 1f x p x f= - + - , 0x < ,

    trong :log

    pa

    a= .

    2) Nu loglog

    b Qa

    , th tn ti duy nht mt nghim hm lin tc :f I R

    ca h phng trnh hm tng ng ( ) ( )f ax f xa= + , ( ) ( )f bx f xb= + , x I (9)

    sao cho [ ] 01,f fd = , trong

    PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com

  • 17

    { }: min 1 ; ,m nd a b m n N= > tn ti, ln hn 1 v [ ]0 : 1,f d R l hm lin tc cho trc tha mn iu kin

    ( ) ( )0 0.log 1logf d d faa

    = + .

    Hn na, nu 0f l n iu nghim ngt, th n trng vi hm f trn on [ ]1,d . Chng minh. 1) i) Gi s rng ( )0,I = . T (8), chng minh tng t nh cc phn trn, ta c

    ( ) ( )m nf a b x m n f xa b + + , , m n N , 0x > . t

    :log log

    pa b

    a b= = ,

    ta c th vit bt ng thc ny di dng

    ( ) ( ) ( )logm n m nf a b x p a b f x + , , m n N , 0x > , hay ( ) ( )logf tx p t f x + , t M , 0x > , (10) trong , theo B 2, tp

    { } ; , m nM a b m n N= tr mt trong I . Gi s rng 0 0x > l im m ti hm f lin tc v 0x > l mt gi tr ty . Bi tnh cht tr mt ca M trong tp I , tn ti mt dy ( )tn sao cho

    t Mn ( )n N , 0lim xtn xn

    =+

    .

    T bt ng thc (10), ta c

    ( ) ( )logf t x p t f xn n + , n N . Cho n , bi tnh lin tc ca hm f ti 0x , ta thu c

    ( ) ( )00 logxf x p f xx

    + , 0x > .

    PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com

  • 18

    By gi, chng minh phn o, thay x bi xt

    trong (10), v chn mt

    dy ( )tn sao cho t Mn ( )n N ,

    0

    lim xtn xn=

    +.

    Th th, ta c

    ( ) ( )00

    log xf x p f xx

    + , 0x > .

    Do , ta c ( ) ( )0 0log logf x f x p x p x= - + , 0x > .

    Phn i) c chng minh. ii) Gi s rng ( ),0I = - . Ta xt hm ( ): 0,g R xc nh bi cng thc ( ) ( )g x f x= - , 0x < , tha mn h (8) v chng minh tng t nh chng minh phn i). 2) Phn ny chng minh tng t nh chng minh nh l 4, phn 2. H qu 5. Gi s , , , a b Ra b tha mn cc gi thit ca nh l 4, phn 1. Nu hm ( ) ( ): ,0 0,f R - U tha mn h bt ng thc (8) v trong mi khong ( ),0 , ( )0, tn ti t nht mt im m ti hm f lin tc, th

    ( )( ) ( )

    ( ) ( ) ( )log 1 , khi 0, ,

    log 1 , khi ,0 ,

    p x f xf x

    p x f x

    + = - + - -

    trong :log

    pa

    a= .

    Ch 1. Gi s , , , a b a b l cc s thc cho trc tha mn 0 1a b< < < v

    log loga ba b

    = . Nu 0 I , th khng tn ti hm no tha mn h (8).

    Tht vy, trong bt ng thc (8) nu t 0x = , th 0 a , 0 b , mu thun vi gi thit 0ab < . nh l 7. (Dng nhn) Gi s , , , a b a b l cc s thc cho trc tha mn

    1a b< < , log loglog loga b

    a b= ,

    PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com

  • 19

    v gi s rng hm :f I R lin tc ti t nht mt im.

    1) Nu loglog

    b Qa

    , th f tha mn h bt ng thc hm

    ( ) ( )f ax f xa , ( ) ( )f bx f xb , x I , (11) th i) Trng hp ( )0,I = :

    ( ) ( )1 pf x f x= , 0x > , ii) Trng hp ( ),0I = - :

    ( ) ( )( )1 pf x f x= - - , 0x < ,

    trong log:log

    paa

    = .

    2) Nu loglog

    b Qa

    , th tn ti duy nht mt nghim hm lin tc :f I R

    ( ( )0,I = hoc ( ),0I = - ) ca h phng trnh hm tng ng ( ) ( )f ax f xa= , ( ) ( )f bx f xb= , x I , (12)

    sao cho [ ] 01,f fd = , trong

    { }: min 1 ; ,m nd a b m n N= > tn ti, ln hn 1 v [ ]0 : 1,f d R l hm lin tc cho trc tha mn iu kin

    ( ) ( )0 0

    loglog1 af d f d

    a

    = . Hn na, nu 0f l n iu nghim ngt, th n trng vi hm f trn on [ ]1,d . Chng minh. 1) i) Gi s rng ( )0,I = . T (11), chng minh tng t nh cc phn trn, ta c

    ( ) ( )m n m nf a b x f xa b , , m n N , 0x > . t

    log log:log log

    pa ba b

    = = ,

    ta c th vit bt ng thc ny di dng

    PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com

  • 20

    ( ) ( ) ( )pm n m nf a b x a b f x , , m n N , 0x > , hay ( ) ( ).pf tx t f x , t M , 0x > , (13) trong , theo B 2, tp

    { } ; , m nM a b m n N= tr mt trong I . Gi s rng 0 0x > l im m ti hm f lin tc v 0x > l mt gi tr ty . Bi tnh cht tr mt ca M trong tp I , tn ti mt dy ( )tn sao cho

    t Mn ( )n N , 0lim xtn xn

    =+

    .

    T bt ng thc (13), ta c

    ( ) ( )pf t x t f xn n , n N . Cho n , bi tnh lin tc ca hm f ti 0x , ta thu c

    ( ) ( )00pxf x f x

    x

    , 0x > .

    By gi, chng minh phn o, thay x bi xt

    trong (13), v chn mt

    dy ( )tn sao cho t Mn ( )n N ,

    0

    lim xtn xn=

    +.

    Th th, ta c

    ( ) ( )00

    .pxf x f x

    x

    , 0x > .

    Phn i) c chng minh. ii) Gi s rng ( ),0I = - . Ta xt hm ( ): 0,g R xc nh bi cng thc ( ) ( )g x f x= - , 0x < , tha mn h (11) v chng minh tng t nh chng minh phn i). 2) Phn ny chng minh tng t nh chng minh nh l 4, phn 2. Ch 2. Gi s , , , a b a b l cc s thc cho trc tha mn 0 1a b< < < v log loglog loga b

    a b= . Nu I R= hoc [ )0,I = hoc ( ],0I = - v :f I R tha mn

    h (11), th ( )0 0f = .

    PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com

  • 21

    Tht vy, bi mt trong hai gi thit 1a b< < hoc 1b a< < v, hn na,

    ( )( )0 1 0f a- v ( )( )0 1 0f b- , ta suy ra ( )0 0f = . T Ch ny, ta c Ch 3. i) Gi s [ ): 0,f R tha mn h (11). Nu ( )0,f v , , , a b a b tha

    mn tt c cc gi thit ca nh l 7, phn 1, th

    ( ) ( ) ( )1 khi 0, ,0 khi 0,

    pf x xf xx

    = =

    trong log:log

    paa

    = .

    ii) Gi s ( ]: ,0f R- tha mn h (11). Nu ( ),0f - v , , , a b a b

    tha mn tt c cc gi thit ca nh l 7, phn 1, th

    ( ) ( )( ) ( )1 khi ,0 ,0 khi 0,

    pf x xf xx

    - - -= =

    trong log:log

    paa

    = .

    H qu 6. Gi s , , , a b Ra b tha mn cc gi thit ca nh l 7, phn 1. i) Nu hm ( ) ( ): ,0 0,f R - U tha mn h bt ng thc (11) v trong mi khong ( ),0- , ( )0, tn ti t nht mt im m ti hm f lin tc, th

    ( )( ) ( )

    ( )( ) ( )

    1 khi 0, ,

    1 khi ,0 ,

    pf x xf x

    pf x x

    = - - -

    trong log:log

    paa

    = .

    ii) Nu hm :f R R tha mn h bt ng thc (16) v trong mi khong ( ),0- v ( )0, tn ti t nht mt im m ti hm f lin tc, th

    PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com

  • 22

    ( )( ) ( )

    ( )( ) ( )

    1 khi 0, ,0 khi 0,

    1 khi ,0 ,

    pf x xf x x

    pf x x

    = =

    - - -

    trong log:log

    paa

    = .

    Ch 4. Ta lun c cc nh l tng t nh cc nh l 4- nh l 7, vi hm f tha mn cc bt ng thc c du ngc li. Pleiku, 7 / 2011 T..C

    TI LIU THAM KHO [1] Nguyn vn Mu, Bt ng thc, nh l v p dng, Nh xut bn Gio dc, 2006. [2] Trnh o Chin, Mt s dng bt phng trnh hm dng c bn, K yu Hi ngh khoa hc v cc chuyn chuyn Ton bi dng hc sinh gii Trung hc ph thng, H Ni - Nam nh, 26-28/11/2010. [3] Th. M. Rassias, Functional equations, inequalities and applications, 73 - 89, Kluwer Academic Publishers, 2003. [4] PI. Kannappan, Functional equations and with applications, 617 - 636, Springer Monographs in Mathematics, 2009.

    PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com