71
CÁC TÔN GIÁO LỚN TẠI ẤN ĐỘ Huỳnh Kim Quang Lời Dẫn Thi hào Tagore đã có lần ca ngợi đất nước Ấn Độ của ông qua mấy câu thơ: “Khi anh cất lên tiếng gọi thì Họ đến Ấn Độ Giáo và Phật Giáo, Kỳ Na Giáo và đạo Sikh, Đạo Parsi, Hồi Giáo và Thiên Chúa. Đông và Tây gặp nhau Thể xác đồng nhất với tình yêu nơi linh thiêng của anh Chiến thắng thuộc về kẻ tạo ra tâm hồn nhân loại Chiến thắng thuộc về kẻ kiến tạo định mệnh của Ấn Độ.” (Rabindranath Tagore) Người ta nói “Địa linh sinh nhân kiệt,” quả không sai. Đất nước Ấn Độ có một vị thế địa lý rất đặc biệt. Đó là lưng dựa vào dãy Hy Mã Lạp Sơn hùng vĩ nhất thế giới, mặt nhìn ra Ấn Độ Dương biển cả mênh mông, lại còn có 2 con sông lớn là Ấn Hà và Hằng Hà như hai dòng sữa tươi nuôi một bình nguyên bao la và cũng là cái nôi của nền văn minh nông nghiệp định cư vào thời cổ đại. Chính ở chốn địa linh nhân kiệt đó nhiều vĩ nhân ra đời như đức Phật Thích Ca Mâu Ni, Thánh Mahatma Gandhi, hiền triết Jiddu Krishnamurti, thi hào Rabindranath Tagore, v.v… và các tôn giáo, trường phái triết học lớn và lâu đời nhất thế giới được hình thành như Vệ Đà, Áo Nghĩa Thư, Ấn Độ Giáo, Phật Giáo, Kỳ Na Giáo, Đạo Sikh, v.v… Tổng Quan

Các Tôn Giáo Lớn Tại Ấn Độ

Embed Size (px)

DESCRIPTION

Các tôn giáo ở Ấn Độ

Citation preview

CC TN GIO LN TI N Hunh Kim Quang

Li DnThi ho Tagore c ln ca ngi t nc n ca ng qua my cu th:Khi anh ct ln ting gi th H nn Gio v Pht Gio, K Na Gio v o Sikh,o Parsi, Hi Gio v Thin Cha.ng v Ty gp nhauTh xc ng nht vi tnh yu ni linh thing ca anhChin thng thuc v k to ra tm hn nhn loiChin thng thuc v k kin to nh mnh ca n .(Rabindranath Tagore)Ngi ta ni a linh sinh nhn kit, qu khng sai. t nc n c mt v th a l rt c bit. l lng da vo dy Hy M Lp Sn hng v nht th gii, mt nhn ra n Dng bin c mnh mng, li cn c 2 con sng ln l n H v Hng H nh hai dng sa ti nui mt bnh nguyn bao la v cng l ci ni ca nn vn minh nng nghip nh c vo thi c i. Chnh chn a linh nhn kit nhiu v nhn ra i nh c Pht Thch Ca Mu Ni, Thnh Mahatma Gandhi, hin trit Jiddu Krishnamurti, thi ho Rabindranath Tagore, v.v v cc tn gio, trng phi trit hc ln v lu i nht th gii c hnh thnh nh V , o Ngha Th, n Gio, Pht Gio, K Na Gio, o Sikh, v.vTng QuanCu chuyn v cc tn gio ln ca n bt u ti vng thung lng n H vo khong 2,500 nm trc cng nguyn. th dn Dravidian thit lp nn vn minh Harappa cc thnh trc khi nhm dn du mc Aryan n chim ng v lm ch c min bc n vo khong 1,500 nm trc cng nguyn dn ngi Dravidian xung min nam. T trang s cc tn gio n bt u. Lch s c thi ca tn gio tai n l chui thi gian ca phn bit giai cp x hi cc k khc nghit. ng u trong ng cp x hi l gii tng l B La Mn vi quyn hn tuyt i v t tng, tn gio, l nghi v lut l. K tip l ng cp St Li vi vai tr cai tr x hi qua lnh vc chnh tr v qun s. ng cp th ba l Thng Nhn chi phi x hi trong lnh vc kinh t. Sau cng v thp nht l ng cp Th La b thng tr bi 3 giai cp trn. Thn phn ca giai cp Th La trong x hi n c thi rt bi t. Ba giai cp trn xem h nh thnh phn n l. Mt ngi Th La khi ra ng nu gp 3 giai cp trn th khng c quyn i mt m phi trnh n, bi v 3 giai cp trn cm thy b xc phm v u khi gp trc tip ngi ca giai cp Th La. l mt trong nhng mng li phn bit giai cp bt cng v tn c nht trong lch s nhn loi. Khi c Pht Thch Ca Mu Ni bt u cng cuc chuyn ha con ngi v x hi qua gio l tr tu gic ng v t bi bnh ng ca Ngi vo hu bn th k th 7 v u th k th 6 trc cng nguyn, th xa b giai cp l mt trong nhng mc tiu m Ngi n lc thc hin.C 4 tn gio ln c khai sinh ngay trn t nc n . l n Gio (Hinduism), K Na Gio (Jainism), Pht Gio (Buddhism), v o Sikh (Sikhism). 4 tn gio ny d c khai sinh ti ng Phng, nhng truyn b ra ngoi bin cng n n khp ni trn th gii.n Gio, Pht Gio, K Na Gio v o Sikh cng c mt s quan im chnh v nghi l v vn hc, nhng c din dch khc nhau theo tng nhm v c nhn. Chng hn, l qun nh th quan trng trong 3 truyn thng ni bt ny, ngoi tr o Sikh (trong Pht Gio cng thc hin vi Kim Cang Tha). Nhng nghi l khc ng ghi nh l l ha tng, l thoa thn son ln u bi nhng ph n c chng, v nhiu nghi l hn nhn khc. Trong vn hc, nhiu chuyn c tch v c s c k theo th cch mi gm c cc tc phm thuc n Gio, Pht Gio hay K Na Gio. Tt c 4 truyn thng u c cc khi nim v nghip, php, lun hi, gii thot v nhiu th thc thin nh v Yoga khc nhau. D nhin, cc phm tr khi nim ny c th c nhn thc khc nhau theo cc tn gio khc nhau. Th d, i vi ngi n Gio, php l bn phn ca ng/b y. i vi ngi K Na Gio, php l iu ng m ng/b y thc hin. i vi Pht t, php thng c hiu nh l gio php ca c Pht dy. Tng t nh th, i vi ngi n Gio, yoga l s dng li ca tt c t tng/hnh ng ca tm. i vi ngi theo K Na Gio, yoga l tng hp tt c hot ng thn th, li ni v tinh thn.iu cng d hiu bi v lch s cc tn gio ti n khi nguyn vi tn gio V , s thc hnh tn gio ca ngi n gc Aryan s khai, c thu thp v bin son thnh b Samhita (thng c bit ti nh l V ), gm 4 tp hp vn bn ca cc bi thnh ca hay thn ch c son theo ting Phn c. Nhng vn bn ny l nhng bi tng chnh ca n Gio. Thi gian sng tc, bin son v ch gii nhng vn bn ny c bit nh l thi k V , ko di t khong 1,500 nm ti 500 nm trc cng nguyn. Thi k V ny rt quan trng i vi vic tp i thnh ca 4 b V , cc bn gii thch V , v o Ngha Th c (c hai ci sau u cp n vic gii thch cc nghi l, thn ch v quan im trong 4 b V ), m ngy nay l nhng vn bn chnh thng quan trng ca n Gio. V phn nh cc l nghi ca Thi i Hu ng ti Thi i Tin St ca ngi n ni ting Indo-Aryan. Thi i cui V (t th k th 9 ti th k th 6 trc cng nguyn) nh du bng s xut hin ca Upanisad (o Ngha Th) hay Vedanta (V n ). Thi k ny bo trc s bt u ca n Gio c thi, vi s kt hp ca Upanisad, cui thi s thi ting Phn, cng c tip ni bi Purana (c s c vit theo th loi mi).Cc tn gio ti n c phn ra lm 2 loi: hu thn v v thn. Cc tn gio hu thn tin vo quyn nng sng to v tr v con ngi ca Thng m i biu l n Gio. Trong khi , cc tn gio v thn khng tin vo quyn nng sng th caThng m ch tin vo kh nng t to ca con ngi gm Pht Gio v K Na Gio. Cng cn mt cch gii thch khc v tn gio hu thn hay v thn da vo tiu chun tn gio c chp nhn thm quyn ca cc b V hay khng. Theo cch gii thch ny th Nyaya, Vaisheshika, Samkhya, Yoga, Purva Mimamsa v Vedanta l nhng gio phi hu thn, trong khi Pht Gio v K Na Gio l v thn.Trong hng ng cc trng phi v thn cn c mt trng phi trit hc duy vt pht sinh vo khong th k th 6 trc cng nguyn c tn l Carvaka. D khng phi l mt trong 6 trng phi trit hc chnh thng ca n Gio, s xut hin ca trng phi duy vt ny cho thy c mt phong tro duy vt ni ln trong chnh n Gio thi by gi. Trng phi duy vt Carvaka ch yu nhm vo vic ph phn cc trng phi khc, v n khng tn ti lu di trong truyn thng tn gio v trit hc n . Ngoi ra cn c 2 trng phi trit hc v thn khc xut hin tr hn vo th k th 2 sau cng nguyn l Samkhya v Mimamsa.n th k th 15 sau cng nguyn ti khu vc Punjab thuc min bc n xut hin o Sikh da trn gio l ca o S Nanak v 9 v o s k tha khc. Tn o Sikh tin vo Thn Vahiguru. l gii thiu tng qut v 4 tn gio chnh ca n , nhng cn lch s hnh thnh v pht trin, t tng ch o, nh hng ca mi tn gio chnh i vi x hi n th th no? Sau y xin gii thiu v 4 tn gio chnh v 2 tn gio c mt ti n cng kh lu d khng phi c pht sinh t y l Hi Gio v Thin Cha Gio.n Gion Gio khng nhng l truyn thng tn gio ln v lu i nht ca Tiu Lc a n m cn ca c th gii. n Gio khng phi c khai sng bi mt v gio ch c nht hya c mt h thng thng nht v nim tin hay tn iu, m ch l mt hin tng tn gio bt ngun v da vo cc truyn thng V . Ph Tng Thng n Sarvepalli Radhakrishnan tng pht biu rng n Gio khng ch l nim tin m cn l s hp nht ca l tr v trc gic. Radhakrishnan cng nhn mnh rng n Gio khng th c nh ngha trn li l m phi tri nghim. n Gio c c tnh ci m v bao dung c tt c cc nim tin khc nhau. Ngi ta cng c th nh ngha n Gio nh l mt phng thc sng.Chng liu xa nht v tn gio tin s ca n m sau ny l n Gio l vo Thi i Mi tc khong thi gian ca vn minh Harappa t 5,500 ti 2,600 nm trc cng nguyn. Nim tin v s thc hnh tn gio thi i c xa (1,500 ti 500 trc cng nguyn) c gi l tn gio V Lch S. n Gio m ngy nay chng ta thy c pht sinh t cc b V , m vn bn c nht l Rigveda, khong 1,700 ti 1,100 nm trc cng nguyn.Ch Hindu bt ngun t ch Phn Sindhu, l tn gi theo lch s a phng ca con Sng n H nm pha ty bc ca tiu lc a n v c cp n trc tin trong Rig Veda. Ch Hindu ln u tin c nhng i qun xm lng Rp dng v lu truyn rng trong ngn ng Rp nh l al-Hind tc l lnh th ca nhng ngi sng chung quanh sng n H. Ch Hindu trong ngn ng vng Vnh Ba T cng cn c dng ch tt c ngi dn n . Vo th k th 13, ch Hindustan c bit n rng ri nh l ch thay th cho India, c ngha l lnh th ca n Gio. Thut ng n Gio c gii thiu trong ting Anh vo th k th 19 ni n truyn thng tn gio, trit hc v vn ha bn a ca n . Vo th k th 19, cc hc gi Max Muller v John Woodroffe thnh lp mt hc vin nghin cu v vn ha n t mt vin cnh ca u Chu. H mang vn hc V , c s v kinh in, v trit l ti u Chu v Hoa K.n Gio thng c bit c nhiu h phi khc nhau. Theo lch s, n Gio c 6 trng phi t tng chnh, nhng ch c 2 trng phi Vedanta v Yoga l pht trin lu di. Hin nay, n Gio c cc trng phi chnh nh Vaishnavism, Shaivism, Smartism, v Shaktism.Cc gio thuyt ch o ca n Gio gm Dharma (Php, nguyn l o c v chc phn), Samsra (Lun hi, sng, cht v ti sinh), Karma (Nghip, hnh ng to tc v kt qu ca hnh ng to tc), Moksha (Gii thot khi lun hi), v Yoga (cc phng php tu tp). Nhng gio thuyt ny c v trng hp vi gio thuyt ca Pht Gio v K Na Gio, nhng thc t c nhiu khc bit trong nhn thc v thc hnh chng trong n Gio so vi Pht Gio v K Na Gio.n Gio l mt h thng t tng phc hp vi nhng nim tin sai bit gm nht thn, a thn, v thn, phim thn, hoi nghi, v.v v quan im v Thng ca n Gio th phc tp v ty thuc vo mi c nhn v truyn thng hay trit l i theo. i khi cn c xem nh l nht thn tc tn th mt v thn duy nht nhng cng chp nhn s hin hu ca nhiu v thn khc. Kinh in Rig Veda, b kinh c nht v trit l n Gio khng hn ch quan im trn vn nn v Thng v s sng to v tr, m ng hn l khuyn c nhn con ngi i tm v khm ph nhng cu tr li v cuc sng. Hu ht tn n Gio tin rng thn linh hay linh hn c gi l tiu ng (atman) l tn ti vnh vin. Theo gio thuyt n Gio, tiu ng l ci bng m ca Thn Brahma, v thn ti cao. Mc tiu sau cng ca i sng l nhn thc c rng tiu ng ng nht vi Brahma. o Ngha Th ni rng bt c ai tr nn tnh gic hon ton v tiu ng nh l ni th ca t ng th nhn thc c s ng nht vi Brahma, v do vy, ngi cng t ti s gii thot. Tm li, theo n Gio tin trnh gii thot c nhn chnh l tin trnh th nhp v ng nht tiu ng (atman) vi i ng Brahma.Theo cc trng phi nh nguyn trong n Gio nh Dvaita v Bhakti th Brahma l ng ti thng, v h l bi, nh Thn Vishnu, Thn Brahma, Thn Shiva, hay Thn Shakti, ty theo trng phi. Ngc li, cc gio ngha v thn trong n Gio nh Samkhya v Mimamsa th cho rng ngi ta khng th chng minh s hin hu ca Thng . Samkhya bin minh rng mt Thng bt bin khng th l ngun gc sinh ra th gii bin i khng ngng. Gio phi thuc n Gio nh Vaishnava th Thn Vishnu; cn gio phi Shaivite th Thn Shiva; v Shakta th Thn Shakti.V mt thc nghim, n Gio cho rng t ti mc ch cu cnh gii thot ca cuc sng ngi ta phi thc hnh cc phng php tu tp c gi l Yoga. Cc gio ngha dy v Yoga gm c Bhagavad Gita, Kinh Yoga Sutra, Hatha Yoga Pradipika, o Ngha Th. Yoga gm c:- Bhakti Yoga (tnh yu v hin dng),- Karma Yoga (chnh nghip),- Raja Yoga (thin nh), v- Jnana Yoga (tr tu).Cc thn cng c dng nh nhng phng php xng tng v cu nguyn gip tp trung t tng v by t s hin dng ln Thng hay thn linh.Theo thng k dn s nm 2001, n Gio l tn gio ln nht ti n vi 80% dn s l tn n Gio. Ngoi ra, ti nhng quc gia khc nh Nepal, n Gio c 23 triu tn , ti Bangladesh c 14 triu, v o Bali c 3.3 triu. Trn th gii, n Gio c s tn ng ng hng th 3 sau Thin Cha Gio v Hi Gio.n Gio nh hng rt ln n cuc sng c nhn ca nhiu ngi ni ting trn th gii trong nhiu lnh vc. Trong s c:- Mahatma Gandhi (1869-1948) l nh lnh o phong tro u tranh bt bo ng ginh li c lp cho n t quc Anh vo nm 1947. Nhng khng bao lu sau ngy n c lp, thnh Gandhi b m st v qua i vo ngy 30 thng 1 nm 1948.- Swami Vivekananda, trit gia v nh ci cch x hi n , sinh nm 1863 v t trn nm 1902.- Rabindranath Tagore (1861-1941), thi ho v l ngi n c trao gii Nobel Vn Chng nm 1913.- V. S. Naipaul, (1932- ) vn ho ngi Anh lnh gii Nobel Vn Chng nm 2001.- Aldous Huxley (1894-1963), vn ho ngi M gc Anh vi tc phm bt h Brave New World. ng n nh c ti Min Nam California, Hoa K vo nm 1937 v sng y cho n cui i.- Sir Chandrasekhara Venkata Raman (1888-1970) nh vt l hc ngi n lnh gii Nobel Vt L nm 1930.- Subramanyan Chandrasekhar (1910-1995) nh vt l hc ngi n lnh gii Nobel Vt L nm 1983.- Sabeer Bhatia (1969 - ) ng sng lp h iu hnh trang mng Hotmail l, tng lm vic cho hng in ton Apple v cng vi Jack Smith to ra Hotmail ngy 4 thng 7 nm 1996.- Rono Dutta cu Ch Tch Hng Hng Khng M United Airlines t nm 1999n 2002.- Indra Nooyi (1955 - ) Tng Gim c Hng Nc Ngt PepsiCo nm 2007, l ngi M gc n .Pht Gioc Pht Thch Ca Mu Ni (Sakyamuni Buddha), ngi khai sng ra Pht Gio,sinh vo nm 624 trc cng nguyn ti Thnh Ph Lm T Ni (Lumbini) m ngy nay l nc Nepal, pha bc n . Ngi nguyn l Thi T S t Ta (Siddhartha) ca dng h C m (Gautama) thuc nc Ca T La V (Capilavastu). Ph vng ca Thi T l Vua Tnh Phn (Suddhodana) v mu hu l Hong Hu Maya. Nm 16 tui Thi T kt hn vi Cng Cha Da Du La (Yasodhara). Nm 29 tui Thi T vo Hy M Lp Sn xut gia tm o tm con ng gii thot kh au cho mnh v chng sinh.Tri qua 6 nm tm s hc o, nhng Thi T S t Ta vn khng tha mn vi nhng gio thuyt v php mn tu ca nhng v o s m Ngi theo hc. Cui cng v tu theo kh hnh p xc, Ngi kit sc v ng qu bn ging sng Ni Lin Thin (Nairanjana) v nh bc sa ca n th ch Tu X a (Sujata) m Ngi hi phc. Sau Thi T quyt nh t b li tu kh hnh v bt u php mn ring ca Ngi. Ngi n di gc cy B (Bodhi Tree) ngi thin nh. Sau 49 ngy m thin ta, cui cng Thi T t c s gic ng hon ton v tr thnh v Pht c tn l Pht Thch Ca Mu Ni, vo nm Ngi 35 tui. Sau khi gic ng, c Pht n Vn Lc Uyn gp li 5 ngi bn ng tu lc trc v dy cho h php mn gic ng m Ngi thnh tu h c chng o. Bi php u tin m c Pht ging -- cng gi l chuyn Php lun tc ln bnh xe Chnh Php -- cho 5 anh em ng Kiu Trn Nh nghe v tu tp l T Diu , bn chn l mu nhim (Kh, Tp, Dit v o ). V cng l ln u tin c Pht thit lp Tng on vi 3 ngi bu l Tam Bo: Pht, Php v Tng. c Pht tun t i b khp lu vc Sng Hng ging dy v php mn gic ng v gii thot t cho n khi Ngi nhp Nit Bn lc 80 tui tc l vo nm 544 trc cng nguyn.Sakyamuni l ting Phn, cc nh Pht hc Trung Quc dch l Nng Nhn Tch Mc c ngha l Ngi c kh nng t dt sch v minh phin no v an tr trong vng lng ca Nit Bn. Ch Pht ting Phn l Buddha, cc nh Pht hc Trung Quc dch l Gic Gi c ngha l v gic ng hon ton. Gic ng c 3 ngha: T mnh gic ng (t gic), gic ng cho ngi khc (gic tha), v hon thnh s gic ng cho mnh v ngi (gic hnh vin mn).Ni dung gio ngha Pht Gio c th tm lc trong 4 im chnh: V Thng (Anitya), Kh (Duhkha), Khng (Sunya), v V Ng (Anatma), thng c gi l Bn Php n. Bn gio ngha ny c mt trong tt c h thng gio l ca cc trng phi, b phi Pht Gio t Nguyn Thy, Tiu Tha, n i Tha v ngay c Kim Cang Tha ca Pht Gio Ty Tng. V thng l bn cht ca mi hin tng tm l v vt l. Khng mt hin tng no trn th gian ny thot khi s chi phi ca vng sinh, tr, d v dit. Chnh v cc hin tng chung quanh chng ta u v thng nn lm cho i sng ca con ngi tr nn au kh. Kh v sinh, gi, bnh, cht; kh v mi th u tut khi tm tay kim sot ca con ngi, ngay c chnh sinh mnh ca chng ta na. Mi hin tng u v thng v kh no nh th ni ln mt s tht rt cn bn l tt c mi s tn ti u l gi, khng tht, l Khng ngay t bn cht, tc l Tnh Khng. Khi cc hin tng u l Khng trong t tnh th cng ng ngha l chng khng h c t ng, chng ch hin hu do cc duyn ha hp m thi. V v ng, Pht Gio khng chp nhn s hin hu ca Thng vi ngha l ng sng to v tr.Trn bnh din nhn sinh quan, Pht Gio cho rng con ngi v mi chng sinh c th t mnh gic ng ra chn l v gii thot mi kh au i, bng con ng tu tp chuyn ha nghip lc, bi v nghip lc l do chnh con ngi to ra v cng phi do chnh con ngi chm dt n. iu cn lu l trong gio thuyt v nghip, Pht Gio khng h ch trng c mt th linh hn hay bt c hin tng g tn ti trong ngha c mt t ng.Chnh v thm cm bn cht kh au ca con ngi v tt c chng sinh, c Pht m rng lng t bi i vi mi loi v ch trng tn trng mi s sng, bo tn mi trng sng thin nhin. Hnh nh v cuc i sinh ra, thnh o, sng, hong php, v nhp Nit Bn di gc cy, trong rng ni ca c Pht l hnh nh biu th lng t bi, bt bo ng v bao dung ca Pht Gio.Da vo ni dung gio ngha v lch s pht trin ngi ta phn Pht Gio ra lm 3 truyn thng: Nguyn Thy, Tiu Tha B Phi v i Tha. Nguyn Thy Pht Gio l thi k c Pht cn ti th hng t Pht nng oai c v li dy trc tip ca c Pht lm kim ch nam cho s tu tp, thi k ny ni dung gio ngha ca Pht vn cn dng thc truyn khu, ngha l hc thuc lng ch cha vit thnh vn t. Tiu Tha B Phi l thi k sau khi c Pht nhp Nit Bn khong 100 nm vi s gii thch d bit v gii lut v gio ngha a ti s phn chia lm nhiu b phi -- c t nht trn 20 b phi c bit ti trong thi k ny, nhng li dy ca c Pht c kt tp v vit thnh vn t trong 4 b Nikaya hay 5 b Kinh A Hm m sau ny c dch sang Hn vn. Pht Gio i Tha bt u vi phong tro vn ng a o Pht ph cp vo x hi vi b phi i Chng B thuc thnh phn i a s v cp tin. Tuy nhin, Pht Gio i Tha c khi pht r rt vo khong 600 nm sau Pht nhp dit tc u cng nguyn nh cuc vn ng ca ch B Tt M Minh (Asvaghosa), Long Th (Nagarjuna), V Trc (Asanga) v Th Thn (Vasubandhu) vi s xut hin ca Kinh in i Tha v cc b Lun xin dng i Tha nh cc b Kinh Bt Nh, Php Hoa, Duy Ma Ct, v.v, v cc b Lun i Tha Khi Tn, Trung Lun, i Tr Lun, Duy Thc, v.vVo thi i Vua A Dc (Asoka 272-236 trc cng nguyn), nh s h tr tch cc ca v hong sng m Pht Php ny nhiu phi on hong php c c i truyn b Pht Gio ti nhiu ni trn th gii qua ng thy, trong c Tch Lan (Sri Lanka), Thi Lan, Min in, Nam Dng, Vit Nam, v.v.... ng truyn gio ny v sau lch s gi l Nam Truyn Pht Gio. Ngc li, Pht Gio i Tha c truyn b ra ngoi lnh th n pha bc n cc nc Afghanistan, Ty Tng, Trung Quc, i Hn, Nht Bn, Vit Nam, v.v vo u cng nguyn. ng truyn gio ny c gi l Bc Truyn Pht Gio.Pht Gio ti n tri qua nhiu thng trm ty thuc vo cc triu i chnh tr c hu thun hay tiu dit Pht Gio, d nhin, trong khng th b qua yu t then cht l s hng thnh hay suy i ca ni lc Pht Gio m hng ng Tng Ni v c s Pht t ng vai tr ch o. Nhng phi i n mt bin c lch s m qua Pht Gio ti n hu nh b tiu dit hn, l cuc xm lng ca Hi Gio vo n th k th 12 sau cng nguyn, vi chnh sch tiu dit Pht Gio tn gc bng vic bt buc tu s hon tc hay git hi hng chc ngn Tng Ni, nhng ngi khng chu b o, t ph tt c cha chin, kinh sch Pht Gio. Nhng, nh trc , Pht Gio c truyn b ra ngoi lnh th n n cc quc gia ln bang, cho nn, Pht Gio c pht trin su rng ti nhiu nc Chu .Ngy nay, tn Pht Gio trn khp th gii c th t ti con s trn mt t ri ngi, v Pht Gio l mt trong nhng tn gio pht trin mnh nht ti cc nc u M.Ni n nh hng ca Pht Gio i vi nhng ngi ni ting trn th gii trong cc lnh vc th nhiu, y xin nu ra mt s nhn vt tn tui nh sau:- Aung San Suu Kyi (1945 - ) nh hot ng trong tinh thn bt bo ng cho t do dn ch Min in tng ot gii Nobel Ha Bnh nm 1991 v cng l nh lnh o Phong Tro Quc Gia V Dn Ch ti Min in.- U Thant (1909-1974) Cu Tng Th K Lin Hip Quc i th 3 t 1961 ti 1971, gc Min in, sinh ti Pantanaw, Min in.- Vn ho Anh Christmas Humphreys (1901-1983) sng lp Hi Buddhist Society ca Anh Quc vo nm 1924, vi hng chc tc phm nghin cu v Pht Gio v vn hc.-Sangharakshita cn c bit di tn Dennis Philip Edward Lingwood l gio s Pht hc v nh vn sinh nm 1925 Anh, sng lp the Triratna Buddhist Community.- Richard Tiffany Gere, nam ti t in nh Hollywood, sinh nm 1949 ti thnh ph Philadelphia, tiu bang Pennsylvania, Hoa K.- Steven Frederic Seagal, sinh nm 1952 ti thnh ph Lansing, Michigan, l ti t phim hnh ng, nh sn xut phim, nh vn, nhc s n guitar, v cng l ngi hot ng cho mi trng, bo v th vt, ng h cuc vn ng i Ty Tng t tr ca c t Lai Lt Ma i th 14.- William Oliver Stone, sinh ti thnh ph New York v nm 1946, l o din, nh sn xut, v vit truyn phim M. ng cng l ngi o din lot phim The Vietnam War vo cui thp nin 1980 v u thp nin 1990. ng t 3 ln c trao gii Academy Award.- Tina Turner (cng c tn Anna Mae Bullock) sinh ti Nulbush, Qun Haywood, tiu bang Tennessee, Hoa K, vo nm 1939, l ca s v n ti t in nh, c bu l N Hong Nhc Rock n Roll.- Eldrick Tont Tiger Woods sinh ti thnh ph Cypress, Nam California, Hoa K, v nm 1975, l ngi sao mn th thao golf.K Na GioK Na Gio cng ging nh n Gio vn khng do mt v gio ch -- Tirthakar, bc gic ng -- c nht no khai sng m do s ng gp ca nhiu i nhng nh lnh o, mt phn v lch s c i n khng c ghi chp y do c tnh ca dn tc ny khng xem trng vic ghi chp s. Ngi ta ch bit l theo nhng g cn lu truyn th vo th k th 9 trc cng nguyn c mt v o s tn l Parshvanatha l mt trong s cc v c cng pht trin K Na Gio.n th k th 6 li xut hin mt nhn vt lch s uy tn ni bt khc cng c cng rt ln trong vic pht dng K Na Gio l Vardhamana Mahavira (truyn thuyt cho rng ng sinh nm 599 v mt nm 527 trc cng nguyn), l v thnh th 24 ca K Na Gio. Chnh Mahavira l v o s h thng ha gio ngha K Na Gio, thnh lp tng on ln v a ra ch trng tu tp kh hnh v t mc tiu gic ng. Cc t ca Mahavira tn xng ngi l Jina, c ngha l ngi chin thng v nhng t sau ny dng danh hiu ny t tn cho chnh h l Jain, l ngi i theo ng Jina. Ch Jain dng gi tn cho K Na Gio bt u xut hin t .Th k th 3 trc cng nguyn, vo thi i quc Kharavela, K Na Gio bt u pht trin rng ti min Nam n , khi m v lnh o ca cng ng tng l K Na Gio l Badrabadu t Bihar n Karnataka. Nhng phi i ti v lnh o th 23 l Parshavanatha th s liu mi ghi. Tuy nhin, s truyn tha c tnh lch s v lin tc v sau ny th phi i ti thi v lnh o Rishabhdeva. Hong Chandragupta Maurya lc tui gi t b ngi vua v gia nhp vo tng on K Na Gio. Hong Chandragupta l t ca v lnh o Bhadrabahu. Triu i Chandragupta Maurya cai tr n t nm 321 ti 185 trc cng nguyn. Chu ni ca Hong Ashoka l Samrat Samprati l ngi rt sng m K Na Gio. Ging nh Hong Ashoka tng gi nhiu phi on hong php ra nc ngoi truyn b Pht Gio, Samprati cng c nhiu nh truyn o ti Hy Lp, Trung ng truyn b K Na Gio. Samprati cng xy ct 125,000 ngi cha thp K Na Gio khp lnh th n m mt s ngi cha vn cn n thi i ny.K Na Gio ch trng bt bo ng i vi tt c chng sinh. Trit l K Na Gio tp trung vo vic n lc thc nghim t thn chuyn tm hn n s tnh thc v gii thot. Bt c ngi no t ch c tm thot khi nhng k th tham lam, sn hn th t ti cnh gii ti thng gi l jina tc l v chinh phc hay chin thng.K Na Gio khng tin vo ng sng to v bo h v tr vn vt. i vi K Na Gio v tr lun lun thay i theo lut t nhin v tin rng c nhiu i sng ca nhiu loi chng sanh khc, hu tnh v v tnh, trong v ngoi tri t ny. K Na Gio cho rng sn si v tham dc l k th c hi ca con ngi. Nguyn l bt bo ng dng gim tr nghip lc ca tham sn si l th lc hn ch kh tnh gii thot ca tm con ngi. K Na Gio cng nhn mnh n s bng ng ca tt c chng sinh, c v i sng khng xm hi i vi tt c mun loi, d l nh hay ln. thc hnh i sng bt hi n mi loi, tn K Na Gio n chay trng, nhng khng c cht hay nh r cy v s lm hi cc sinh vt nh sng di . K Na Gio cng khng cho tn n sau khi mt tri ln.Hin nay, ti n c khong 4.2 triu t K Na Gio. Tnh theo tng dn s n th ch l nhm tn gio thiu s, nhng c nh hng rt ln n o c, chnh tr v kinh t ca n . Bn ngoi n , trn th gii, hin thi c khong 12 triu tn K Na Gio, v tt nhin, cng ch l nhm tn gio rt nh. Cc cng ng K Na Gio c mt khp ni trn th gii ti Hoa K, Anh Quc, Gia N i, Kenya, Tanzania v Uganda, Nepal, South Africa, Nht, Tn Gia Ba, M Lai , c i Li, Fiji, Suriname, B, v.v.... Ngi cha K Na Gio c xy dng u tin bn ngoi n l ti thnh ph Mombasa ca Kenya, Phi Chu, vo thp nin 1960. K Na Gio thc s truyn b n Ty Phng vo cui thp nin 1970 v u thp nin 1980.Trong s nhng nhn vt ni ting trn th gii chu nh hng hay tn K Na Gio gm c:- Mahatma Gandhi (1869-1948), nh lnh o ginh c lp cho n t quc Anh. Thnh Gandhi chu nh hng ca K Na Gio v tinh thn bt bo ng v ha bnh cng nh bo v sinh mng ca mi loi vt.- Osho (1931-1990) sinh ti mt lng nh ca Qun Raisen thuc Tiu Bang Madhya Pradesh, n . ng l nh huyn hc, o s ni ting khp th gii vi hng chc tc phm c xut bn v dch sang nhiu th ting.- Michael Charles Tobias sinh nm 1951 ti M. ng l nh vn v ngi lm phim. ng tc gi ca hn 35 cun sch v 100 cun phim c pht hnh, dch sang nhiu th ting trn th gii.o Sikho Sikh c sng lp vo th k th 15 ti khu vc Punjab thuc n bi o S Nanak. Ch Sikh bt ngun t ting Phn, c ngha l t hay s gio hun. Theo gio in ca o Sikh th mt tn Sikh c nh ngha nh l bt c ngi no tin thnh tht vo mt ng Bt T; 10 v o S, t o S Nanak tr xung; l li dy ca 10 v o S v tn gio c truyn li bi 10 v o S; v ngi khng c bt c lng trung thnh no vi bt c mt tn gio no khc.o s Guru Nanak sinh ngy 15 thng 4 nm 1469 v mt ngy 22 thng 9 nm 1539 trong mt gia nh n Gio lng Rai Bhoi di Talwandi m ngy nay gi l Nankana Sahib, gn Lahore ca Pakistan. Guru Nanak lp gia nh vi Mata Sulakhni nm 19 tui. Hai v chng c c vi nhau 2 ngi con trai l Sri Chand v Lakhmi Chand.Truyn thng o Sikh k rng vo khong nm 1499, o s Nanak, tui 30, c o. Sau khi c hnh l tm gi, ngi bin mt. Ngi ta pht hin y o trn b mt con sng a phng c tn l Kali Bein. Ngi dn a phng cho rng ngi cht ui di sng. H cng nhau ln xung sng tm thi th ca ngi, nhng khng ai thy g c. Ba ngy sau, i S Nanak li tr v v im lng khng ni g. Ngy hm sau, ngi tuyn b: Khng c con ng no ca n Gio hay Hi Gio ta theo. Ta ch i theo con ng ca Thng . Thng khng phi n Gio hay Hi Gio v con ng m ta i theo chnh l ca Thng . o s Nanak k rng ngi c dn n gp Thng . , ngi c trao cho mt ly ru tin v c bo rng y l tch ru yu qu ca Thng . Hy ung i. Ta s vi ngi. Ta gia h ngi v dng dc ngi. Bt c ai tng nh n ngi th l c lng ta. Hy i, vinh danh ta v gio ha ngi khc cng lm vy. Ta ban cho ngi mn qu ca ta cho ngi. Hy cho iu ny l ca ngi. K t lc tr i, Nanak c tn xng l o S, v o Sikh c khai sinh.o Sikh ch trng ng nht th tm vi Thng . Tn Sikh tu tp t tng v hnh ng thot khi s nhim ca tham lam, gin d, dc vng, vt cht, v bn ng v t hp nht tm vi Thng . o Sikh tin rng vng sanh t lun hi l thot ra t ng nht th ny. o Sikh cho rng tt c mi ngi u bnh ng, v tnh huynh bao trm khp v tr gia con ngi v Thng Ti Cao. Nm nguyn l cn bn m tn o Sikh t nim tin v thc hnh l S Tht, Bnh ng, T Do, Cng L, v Nghip.Tn o Sikh c nhn dng da vo 5 ch K: 1) Kesh l tc di v qun li; 2) Kara l vng eo tay bng st tng trng cho s bt dit; 3) Kirpan l cy kim nh mang theo ngi; 4) Kashera l ci qun lt lm bng bng vi c bit nhc nh gi gn trinh bch; v 5) Kanga l ci lc bng g thng di chic khn.Bo v quyn t do tn gio v chnh tr ca tt c mi ngi v ngn chn s k th l mt trong nhng phn quan trng ca nim tin trong o Sikh. o s th 5 ca o Sikh Arjan Dev t v o di ch Mughal vo ngy 16 thng 5 nm 1606. o s th 9 ca o Sikh Teg Bahadur Ji cng t v o bo v n Gio t cuc n p tn gio ti Delhi vo ngy 11 thng 11 nm 1675, l mt bng chng khc v s bo v t do tn gio ca nhm thiu s.o Sikh cn bnh vc quyn bnh ng v tn trng ph n na. o s Nanak tng ni rng, T ph n m n ng c sinh ra; vi ph n n ng c cu mang; vi ph n m n ng c nh hn v lm m ci. Ph n tr thnh bn ca n ng; nh ph n m cc th h tng lai c c mt. Khi ngi ph n ca n ng cht, ng y i tm ngi ph n khc ly li sc sng. nh vy, ti sao gi ph n l xu? T ph n m ph n c sinh ra; nu khng c ph n th cng khng c ai c. l im u vit ca o Sikh trong bi cnh x hi ca th k th 15 sau cng nguyn, khi m x hi loi ngi v c bit x hi n cn nhiu k th bt cng i vi n gii.o Sikh ch chim 1.87% dn s n , nhng li rt c th lc trong qun i n . S qun nhn v s quan theo o Sikh chim ti 15% qun s n , l t l nhiu gp 10 ln so vi tt c cc tn gio khc ti n. Tn o Sikh c nhiu ngi ni ting nh:- ng kim Th Tng n Manmohan Singh l tn o Sikh. ng sinh ngy 26 thng 9 nm 1932 ti Gah, khu vc Punjab, l ngi khng thuc n Gio m nm quyn hnh cao nht trong h thng chnh tr ca n ln u tin t trc ti nay. Nm 2010, bo Newsweek ca tng ng l Nh lnh o c cc nh lnh o khc qu mn nht. Bo Forbes trong nm 2010 chn ng l ngi ng hng th 18 trong s nhng ngi c quyn lc nht th gii v l v th tng n c uy tn nht trn ton cu k t Th Tng Nehru.- Giani Zail Singh (1916-1994) l chnh tr gia n c bu lm Tng Thng th 7 ca n .- ng kim Thng c South Carolina, Hoa K, l Nikki Haley, ng Cng Ha, cng l ngi gc o Sikh, d hin nay, b tuyn b theo Tin Lnh, nhng vn thng xuyn n tham d cc bui l ca o Sikh v l truyn thng vn ha ca cha m. trn l gii thiu v 4 tn gio ln c khai sng ti n . Tuy nhin, qua sut chiu di lch s hng trm nm qua, n cng l mnh t tip thu v trng dng cho nhiu tn gio khc t bn ngoi vo nh Hi Gio v Thin Cha Gio. bit thm v 2 tn gio ln hng nht nh th gii ny c mi tng quan pht trin nh th no vi n , chng ta s tm hiu mt cch i lc v h nh sau.Hi Gio n Hi Gio l nht thn gio, l tn gio cng t t ph Abraham nhng da trn Kinh Quran, m tn Hi Gio tin l li mc khi ca Thng cho Gio Ch Muhammad sinh nm 570 ti Thnh Ph Mecca ca nc Rp Saudi, Trung ng, v mt nm 632 sau cng nguyn.Hi Gio tin rng Thng l c nht v Hi Gio gi c thng ip nguyn thy d nhng thin khi cng tng b i thay mt phn no qua thi gian, nhng Kinh Quran th c xem nh l li mc khi ti hu t Thng . Nhng thc hnh ca tn Hi Gio gm c cu nguyn mi ngy, n chay trong thi gian ma l Ramadan, gip ngi ngho, v hnh hng vng Thnh a Mecca t nht mt ln trong i.Theo phc trnh t c quan nghin cu PBS ca Hoa K, vo nm 2009, trn th gii c khong t 1.2 t ti 1.5 t tn Hi Gio, hay khong 20% ca 6.8 t dn s mt t, vi 60% Chu , 20% Trung ng v Bc M.Ti n hin c khong 150 triu tn Hi Gio. Chnh v c dn s Hi Gio ng nh vy nn, n l nc c tn Hi Gio ng hng th 2 trn th gii, sau Nam Dng (Indonesia).Hi Gio n n vo th k th 7 sau cng nguyn theo ng bun bn ca cc thng gia Rp gc tn Hi Gio vo B Bin Malabar. Mi cho n th k th 12, Hi Gio mi truyn b ti min Bc n v cng k t thm nhp vo vn ha v tn gio ca n. n th Hi Gio u tin c xy dng ti n vo nm 629 sau cng nguyn, ti Kodungallur, Kerala, lc Gio ch Muhammad cn sng.T th k th 7 ti th k th 13, Hi Gio da vo th quyn trong v ngoi nc thc hin nhiu cuc ph hoi cha chin, tn st tu s, trn p tn ca Pht Gio v n Gio. Trong s c s Pht Gio b Hi Gio ph hoi c i Tu Vin v cng l i Hc u tin v ln nht ca Pht Gio l Nalanda, ni m Ngi Huyn Trang vo thi Nh ng ca Trung Quc c dp n hc hi trong thi gian 5 nm (631-636), trong chuyn hnh hng tham bi v nghin cu Kinh in Pht ti n t nm 627 ti 641 sau cng nguyn. Sau th k th 13, Pht Gio ti n b mai mt hon ton cho n gn y mi bt u hi phc li phn no. Trong thi k xm nhp vo n , Hi Gio thc hin phng php ci o rt tn c. l bt ngi n phi chn la 1 trong 3 cch: theo Hi Gio, b git cht, hay b ng thu nng n. Cng cuc ci o chnh thc bt u c h thng vo th k th 8 khi m on qun Rp xm lng min Bc n v lnh th thuc Pakistan ngy nay. im c bit l hu ht nhng ngi ci o theo Hi Gio u l thnh phn giai cp ngho kh ca x hi n . Ngoi ra cng c ngi ci o theo Hi Gio thuc cc gia tc vua cha, trong c cc v vua thuc n Gio.Ni chung, Hi Gio n cng c 2 gio phi chnh nh Hi Gio trn khp th gii, l phi Sunni v phi Shia v lun lun c s cng thng, xung t gia 2 gio phi ny. Mi gio phi u c nhiu h phi khc nhau. Vo u th k 20, mt s t chc Hi Gio ci cch thm nhp vo n v mun p dng trit l Hi Gio vo th gii hin i. Nhng t chc ny mun bi b tc l a th v c v nn gio dc cho n gii.- Ba trong s 12 v Tng Thng ca n l tn Hi gio, gm: Bc S Zakir Hussain, Bc S Fakhruddin Ali Ahmed, v Bc S A. P. J. Abdul Kalam.- Mohammad Hamid Ansari l Ph Tng Thng n hin nay cng l tn Hi Gio.Thin Cha Gio n Thin Cha Gio l tn gio ln hng th 3 ti n , vi gn 25 triu tn , chim 3% tng dn s.C th ni, Thin Cha Gio c mt quan h c bit vi n m ngoi tr cc tn gio c khai sng ti n khng mt tn gio no bn ngoi c c, k c Hi Gio l tn gio c truyn vo y lu i. L do Thin Cha Gio c mi quan h c bit vi n l v chnh Cha Jesus t nm 12 n 30 tui -- tng n n hc o [phn nhiu l hc o Pht] ri tr v Do Thi khai sng Thin Cha Gio. Cha ht, sau khi Cha Jesus b ng inh trn thp t gi nhng c cu sng, Ngi tr li n sng thi gian cn li ca cuc i v t trn .V mt s liu hin c, th Thin Cha Gio c truyn ti n vo nm 52 sau cng nguyn do mt trong nhng tng ca Cha Jesus l Thnh Thomas ln u tin n Kodungallur ti Kerala thnh lp cng on Thin Cha Gio cho ngi Do Thi di dn sng y. Nh th, s c mt ca Thin Cha Gio ti n cng ng thi vi s c mt u tin caThin Cha Gio trn th gii. y cng l im c bit ca Thin Cha Gio tin . Kin trc nh th c mt xa nht trn th gii m c xy dng bi Thnh Thomas vo nm 57 sau cng nguyn c tn l Thiruvithamcode Arappally hay Thomaiyar Kovil ti Qun Kanyakumari ca Tamil Nadu, n . Ngi nh th ny hin tr thnh trung tm hnh hng quc t c tn St. Thomas.a phn Thin Cha Gio ti n thuc Cng Gio La M. Vo nm 1320, v s thn u tin ca c Gio Hong Cng Gio La M, v cng l ngi u Chu u tin n n l Hng Y Jordanus Catalani, ngi Php thuc ging tu Dominican. Cc nh truyn gio B o Nha u tin n n l nhng tng ca thi i mi cng i vi nh thm him Vasco da Gama. H n Kappad gn Kozhikode vo ngy 20 thng 5 nm 1498. Cng i vi on thm him th 2 ca B o Nha gm 13 chic tu, c 18 linh mc, di quyn iu khin ca Thuyn Trng Pedro Alvares Cabral, n n vo ngy 26 thng 11 nm 1500 v thit lp phi b truyn gio B o Nha u tin ti n cng vo nm ny. Ngy nay, Thin Cha Gio iu hnh hng ngn c s bt v li trong lnh vc gio dc v x hi ti khp t nc n .Phi b truyn gio Tin Lnh u tin n n l 2 mc s Lutheran t c Bartholomaus Ziegenbalg v Heinrich Pluetschau vo nm 1705. H chuyn dch Kinh Thnh Tn c sang ting a phng Tamil v sau dch sang ting Hindustani. Trong th k th 19, nhiu nh truyn gio Tin Lnh thuc gio hi Baptist M n min ng bc n . Nhiu Gio Hi ln ca Tin Lnh c mt ti n nh Church of South India (CSI), Church of North India (CNI), Presbyterian Church of India, Baptist, Lutheran, v.vS c mt lu i ca Thin Cha Gio ti n gip cho tn gio ny c nhng ng gp tch cc vo x hi n qua nhiu lnh vc m c bit l vn ha, gio dc v t thin x hi. Chnh v th, nhiu nhn vt tn tui ca n l tn hay chu nh hng bi Thin Cha Gio, trong s c:- Sonia Gandhi sinh nm 1946, l ngi gc n , v ca C Th Tng n Rajiv Gandhi, b m st nm 1991. B l Ch Tch Quc Hi Lin Bang n. Tp Ch Forbes bu chn b l ngi ph n c quyn lc hng th 3 trn th gii ca nm 2004.- M Teresa, tn khai sinh l Agnes Gonxha Bojaxhiu, sinh ngy 26 thng 8 nm 1910 v mt vo ngy 5 thng 9 nm 1997, l n tu Cng Gio La M, gc Albania v c quc tch n . Nm 1950, B thnh lp Hi T Thin ti Calcutta, n . Tri qua 45 nm, B phc v tn tnh gip ngi ngho, bnh tt, tr em m ci v ngi cht. Hi T Thin ca M Teresa khng nhng pht trin rng khp n m cn c 610 chi nhnh phc v ti 123 nc trn th gii. Nm 1979, B c trao gii Nobel Ha Bnh. Ngy 19 thng 10 nm 2003, c Gio Hong John Paul II chnh thc phong Chn Phc cho M Teresa.Kt Lunn l quc gia c dn s ln hng th 2 trn th gii v l nn dn ch lu i nht ti Chu. n cng l ni sn sinh ra nhiu v nhn kit xut ca nhn loi v tn gio, trit hc, khoa hc, vn hc, v chnh tr. S d n c c cc u im nh th v t nc ny l lnh a pht sinh ra nhiu tn gio ln vi nhng nh hng v ng gp rng khp vo sinh hot x hi khng ch ring cho n m cn cho c nhn loi.Chng hn, Pht Gio vi ch trng khai m tr tu gic ng gii thot con ngi ra khi tt c mi tri buc v hn ch ca v ng, ng thi pht huy trit tinh thn t bi bnh ng ca mi ngi. phi chng l nhng nguyn l cn bn v nn tng m x hi n nng vo pht trin theo chiu hng t do, dn ch v tn trng quyn sng ca mun loi v quyn lm ngi ca tng c nhn trong x hi? Hn l th, bi v vo ngy 12 thng 11 nm 1999, i Hi ng Lin Hip Quc ra Ngh Quyt A/54/235 tn vinh tinh thn t bi v ha bnh ca gio l c Pht nh l gi tr qu bu m cng ng th gii cn trn qu v pht huy hng nm qua vic t chc i L Vesak gp phn chuyn ha nhng th hn, bt cng, bo lc v chin tranh trn hnh tinh ny.Pht Gio c khai sinh n , cho nn vic lm y ca Lin Hip Quc cng lm cho dn tc n hnh din.V c nhiu ngi thc mc vic o Pht bin mt trn t n , ni n ra i v ln mnh n tuyt nh. Do , chng ti xin dch bi ny ca tc gi l mt ngi n , cng l mt ngi trng thnh trong x h n Gio, di quan im ca mt hc gi hin i cng hin qy v.S bin mt ca o Pht n , ni n c sinh ra, trng thnh v t n nhng thnh tu cao nht, l mt hin tng ng ngc nhin v au lng. Th no v ti sao o Pht khng tn ti lu di trong nhng ngi gn gi nht vi n l mt vn kh hiu vi nhiu kin bt ng. Quan im chung ca cc nh hc gi n l s xao lng v sa a trong i sng o c v Tm Linh ca gii tu s Pht Gio, Tng cng nh Ni. Tuy nhin nhn di nh sng lch s, vic cho rng s xung dc v o c ca hng ng Tng Gi Pht Gio dng nh l chuyn hoang ng khng c nhng bng chng xc ng. Ni nh Swami Vivekananda rng: Pht Gio phi cht, mt ci cht t nhin trn t n v nhng t ca Pht t b ng Thng vnh hng ra khi t nc cng khng ng. Nu l l do th ti sao K Na Gio tn ti trn t n khi Mahavira cng khng tha nhn Thng l ng Ti Cao. Tn K Na Gio, cng ging nh Pht Gio, khng tha nhn thm quyn ca kinh in V . V vy, khng phi l l do suy tn ca Pht Gio trn t n.Theo quan im ca chng ti, Pht Gio cht mt ci cht khng t nhin, v nhng nguyn do a n s bin mt ca n l nhng nguyn do bn ngoi hn l bn trong. Khng ch th, mt chin dch c h thng v tnh ton c tin hnh v quyn li ch k ca ngi B La Mn Gio y Pht Gio ra khi ni chn nhau ct rn ca n. L do l v c Pht ln n ch giai cp v nhn mnh vo s bnh ng ca mi ngi. Trong khi tn ca B La Mn bng mi cch bo v h thng giai cp bm ly nhng u i ca h trong s phn chia giai cp , nhng tn Pht Gio, khng ging nh tn K Na Gio, khng chu tha hip trn vn ny. iu ny a n mu thun. Ngi B La Mn mt mt pht ng chin dch chng Pht Gio, ngc i tn Pht Gio, mt mt em nhng im tt ca Pht Gio vo h thng ca h thuyt phc qun chng. Nhng yu t ngoi ti, cng vi mt vi sai lm ni b nhanh chng lm Pht Gio suy tn ti n .XUNG T GIA B LA MN V PHT GIOTrc khi c Pht Gio, n cha tng bit n nhng o l v bnh ng v tnh huynh . Theo Nguyn Nhn Ca(Purusha Suka) ca kinh L Cu Ph (Rig Veda), chng tc B La Mn sinh ra t ming, chng tc St Li (Kshatriya) sinh ra t tay, chng tc Ph X(Vaishya) sinh ra t i, v chng tc Th La(Sudra) sinh ra t bn chn ca Brahma l Thn Sng To. X hi ny t nn tng trn ngun gc thn thoi Chaturvarna v c quy nh bng nguyn l phn bit giai cp; giai cp B La Mn c xp hng u, tip n l giai cp St Li, Ph X, v Th La l thp nht. Quy lut v s phn bit giai cp cng quy nh nhng quyn li v u th ca h. Ngay c nhng hnh pht v s phm ti cng c t trn nn tng khc bit giai cp. Ngi B La Mn s b hnh pht nh nht v ngi thuc giai cp Th La s b hnh pht nng nht. Nh vy, ton b c cu x hi c t trn nguyn tc bt bnh ng.c Pht lm mt cuc cch mng chng li nhng lut l x hi p bc v ln n h thng giai cp. Ngi khng tha nhn ngun gc linh thing ca giai cp, v chng minh s di tr ca giai cp B La Mn khi tuyn b rng h sinh ra t ming ca Brahma. Ngi bc b li tuyn b ca ngi B La Mn, h cho rng ch c h mi c th t n nhng c hnh tm linh, v khng nh rng ngi trong bt k giai cp, mu da hay tn ngng no u c th pht trin trong tm h nhng c hnh . Ngi cn i xa hn na:- Hy lm cho khng cn ai, nam hay n, bt k thuc nn tng kinh t x hi no, b cn tr trn con ng t n s ton thin. l quyn ca mi ngi, kh nng bn trong ca mi ngi, v s ton thin c th t n do s c gng khng ngng ca ring mi ngi, khng do s gip ca mt tha nhn, thn thnh hay siu nhin no.c Pht cn dy rng: Tt c mi ngi u ging nhau, nu phn chia h ra mt cch nhn to l hnh ng in r. Trong kinh Vesttha, Ngi ni rng: Trong i sng ca loi th c nhng s khc bit da trn nhng c tnh nn tng khc nhau. Trong i sng ca cc loi cy c cng vy. Nhng khng c nhng s khc bit nh th trong s phn loi loi ngi thnh nhng ngn kn, v nhn loi l mt v c cng nhng c tnh nh nhau. V vy, c Pht khng nh mt cch dt khot: Gi tr l t nn tng trn nhng hnh ng, ch khng phi trn s sinh ra, mt s vic v tnh, khng phi l thc o con ngi. Ngi cng bc nhng bc c th trong vic nh tn gc s t hi ca giai cp. Nhng bc l: Phi trn huyn thoi v ngun gc thng ng do ngi B La Mn tuyn b v h; khuyn khch giai cp thp bng cch th trai ti nh h; v chp nhn nhng ngi thuc giai cp thp xut gia v c coi ngang hng vi nhng ngi khc trong hng ng Tng Gi. H ho cc T Kheo qun ging ging giai cp ca h, mt ln c Pht ni: Ny cc thy, ging nh nhng ging sng, sng Hng, sng Yamuna, sng Aciravati, sng Sarasvati, v sng Mahi khi chng u chy v bin ln. Cng nh vy, ny cc thy, bn giai cp: B La Mn, St L, Ph X, v Th La khi h i theo gio php v gii lut ca Nh Lai, h t b nhng khc bit ca giai cp v sp hng, v tr thnh nhng phn t ca mt khi duy nht v ng nhau. n vo th k th su trc Ty lch, ngi B La Mn gio tm s cu ri v gii thot bng nhng t l hy sinh, ngi theo o K Na v Ajivaka t l bng s t hnh h thn xc. c Pht tri li dy t ca Ngi vt qua bin kh lun hi bng cch em s tt p cho chng sanh khc, thay v lm hi h hay hi chnh bn thn mnh. Ngi dy con ng i n Nit Bn bng nhng phng tin:1. T iu khin, t tit ch, v gim thiu nhng am m;2. M lng thng yu tt c mi loi, ngi, chim mung, th vt; v3. Gip ngi ngho yu.Ngi cng nhn mnh:1. C hi bnh ng cho mi ngi;2. Thn th bnh ng cho mi ngi;3. T do t tng; v4. Tnh huynh ton khp.Khi c Pht ging Gio Php ca Ngi, n li cun qun chng khp mi gii; giu v ngho, cao sang v thnh thin, thp thi v h tin. Nhng ngi thuc giai cp B La Mn cng khng b b ri. Tht vy, phn ln cc t thn cn ca c Pht l nhng ngi thuc giai cp B La Mn. Ngay c v sau, mt s nhng ngn uc dn u trong o Pht l nhng v t B La Mn quay v. Trong nhng th k tip sau, gio l x hi ca c Pht to mt sc y lm x hi n tin ln, v nhng giai cp thp xc nh quyn bnh ng ca h, v vy m tn B La Mn quay li chng i Pht Gio.Tht s, ngi B La Mn khng chng i Pht Gio trn nhng gio l thuc trit l hay o c, nhng iu m h khng thch l t tng v s bnh ng trong o Pht. Nh Tin s Ambedkar ni:- Bt bnh ng l gio l chnh thc ca o B La Mn. c Pht chng li gc r v cnh l ca n. Ngi l mt i th mnh m nht ca ch ng cp v l ct tr vng chi nht ca tinh thn bnh ng. Khng c mt l l no v vn giai cp m ngi khng bc b.Chng ta khng nghi ng rng, c khuyn khch vi tinh thn bnh ng do c Pht dy, nhng ngi giai cp thp trong x hi xc nh quyn t do ca h v chng li s u th ca ngi B la mn. iu ny lm suy yu nn tng ca h thng giai cp v h tng giai cp B La Mn xung tn t.Khi o Pht yu i cht nh, ngi B La Mn gio dng mi cch ly li quyn lc v danh vng mt. H khng nhng c gng phc hi li h thng giai cp m cn tm cch hy dit nhng gio php ca c Pht khi t nc n . Xin trch li ca Har Dayal:- Nhng thy t trit tiu ngn ng Pali trn t n. H khng nhng ght ting Pali v phng din gio l, trit hc hay nhng gii lut ca c Pht. H bit c Pht l mt v Thy ln lao v tn sng Ngi. Nhng h mun rng nhng li dy tuyt vi ca c Pht khng c nghe thy trn t n, v nhng li dy ny c nng lc ph hy thnh ly giai cp. H ni: D ting Pali tiu dit; d nc n tiu dit; nhng giai cp ca chng ta phi nm quyn lnh o. tranh u vi o Pht, ngi B La Mn phi lm nhiu vic sa i trong nhng gio l ca h. H b s hy sinh sc vt cng t. H cng bi b gio l cho rng cc kinh in Ph khng th sai lm. Tuy nhin, v quan im phn chia giai cp (Chaturvarna), h khng chu u hng. H phi tha nhn tc dng ca nhng l l ca c Pht chng li Chaturvana. V h pht ng mt s iu chnh trit hc cho Chaturvana c tm thy trong sch Bt Gi Phm Ca (Bhagavad-Gita), mt tc phm c trc Pht. Ni nh P.L. Narasu trong cun Ct Ty o Pht:- Mc ch chnh ca Gita l ln lt ng h s lnh o v danh vng ca giai cp B la mn, ra i p ng nhng nhu cu m o Pht lm tha mn. Bt c iu g cao thng v tuyt vi trong Gita l iu m B La Mn gio vay mn t i th ca n v x dng cho mc ch ring t ca mnh. c bit l ngn chn nhng ngi Th La khng t b nim tin c cu ca h. Phn cn li l mt khi nhng lp i lp li, nhng mu thun, nhng s v l, kt qu ca mt c gng khng thnh cng trong vic lm dung ha mi phng din trong quan im truyn thng.Mc ch chnh ca Bt Gi Phm Ca l bo v, lm mnh h thng giai cp c thy r trong cch gii thch ch Dharma (Php). Ngha ch Dharma trong Ph l nhng nghi l hay nhng nghi thc. Trong Gita cng nh trong Manu-Smriti, ch Dharma c dng c ngha l: Nhng bn phn ca bn giai cp trong th gian. Trong Gita, Krishna bo Arjuna chin u, v l Dharma (bn phn giai cp) ca ng ta. ng ta cn ni:- Th cht m lm trn bn phn ca giai cp; lm theo nhng bn phn dnh ring cho giai cp khc l vic lm nguy him.Tn Pht Gio tri li khng chu t b s chng i ca h i vi t tng Chaturvarna. l l do u tin ca s chng i gia Pht Gio v B La Mn gio.Tin s Amberka tm du vt ngun gc mu thun gia Pht Gio v B La Mn gio t mt ngun khc. ng ni:- Khi c qua ton b Vn Hc Pht Gio, ti thy rng 90% tn Pht Gio trc kia l nhng ngi B la mn. Nhng ngi B La Mn thng n gp c Pht tho lun v tranh ci, v khi thua, thng t tin tng vo c Pht v cui cng chp nhn Pht Gio. Vn Hc Pht Gio cha y nhng s vic nh vy. V vy, Pht Gio l mt tn gio ny n gia i a s nhng ngi B La Mn, lm th no v sau li b chnh nhng ngi Ba la mn tiu dit?Theo quan im ca chng ti, l do chnh ca s vic ny l s th cng thn linh gia nh. n , ging nh thn lng v thn nc, c nhng v thn gia nh cng c nhng ngi B La Mn th cng. Nhng thy t thng th cng nhng v thn ny bt u gy nh hng vo quc s qua nhng b hong. Vua A Dc (Ashoka) sau khi quy y theo Pht Gio t b vic th cng v di tng ca nhng thn dng trong vic th cng ny. Vua A Dc ni:- Khi ta tn knh c Pht, ng Gic Ng, th khng cn th cng v thn linh no khc.Hnh ng ny ca vua A Dc lm cho nhng ngi B La Mn lo lng khng t v n chm dt nhng phng tin sinh sng v bc lt bt cng ca h. H nguyn s phc th cho s mt mt .Nhng ngi B La Mn c quan nim rng:- Sau khi cht nhng ng vua s b a vo a ngc v nhng sai lm v thiu st ca h. V vy, h khng ng lm nhng ngi lnh o, nhng mun lm nhng C Vn Ti Cao ca cc v Vua. tr th s mt mt v vic chm dt s th cng nhng thn gia nh (Kulapuja), nhng ngi B La Mn t b phng chm ch lm nhng ngi c vn, h c gng nm ly quyn lc. Vi s gip ca nhng ngi St l, h thit lp trc B La Mn-St l chng li Pht Gio. u th ca B La Mn gio tr li n l mt trong nhng nguyn do suy sp ca Pht Gio.S ni bt ca Pht Gio t s h thp giai cp B La Mn, cng a n s dy cht ca nhng quyn li thing ling ca nhng Vua cha thuc giai cp St l. V vy, khng nghi ng g nhng ngi thuc giai cp St L, trong nhng giai on u l nhng ngi ng h Pht Gio, v sau tr nn i lp vi Pht Gio. Nh mt nh vn vit:- Nhng ngi St L s Pht Gio v n e da nn tng v s hin hu giai cp ca h, v nhng ngi b p bc c khuyn khch bi nhng gio l bnh ng tm cch vng dy.Nh vy, bo m s an ton cho nhng quyn li ca h, nhng ngi St L tham vng m mu vi nhng ngi B La Mn v bc tng bc cng c h thng giai cp. Bng s sp xp chung, giai cp St L c ng lm Vua v nhng ngi B La Mn l nhng i thn. S tha hip ny bo m quyn lc v danh vng cho c hai giai cp ny v s thp km vnh vin ca nhng giai cp khc, m Pht Gio s khng bao gi tha th. V vy, gi quyn lc chnh tr trong tay h, hai giai cp ny to mt mt trn thng nht chng li v ph ri s pht trin ca Pht Gio.S GY TH HNTn gio ca c Pht l mt ci gai trong mt nhng ngi B La Mn phn ng, v n lt giai cp thy t khi ngi v cao ca n, m bao nhiu th k bo m cho h mi th u i v tin nghi vt cht. V vy khi nh hng ca Pht Gio suy yu, h tr a v tn cng Pht Gio bng nhiu cch tr th s mt mt ca h. H dng nhng ngn ng ti tn nht v nhng mnh khe ti tn nht nhc m v h thp Pht Gio di mt qun chng. Ngay c h cn b cong ngha t v thnh ng ring ca Pht Gio. Chng ti hy vng rng s phn tch ph bnh trong nhng on sau y s c th lm cho c gi nhn thc c tm quan trng trong tho lun ca chng ta:1) Vua A Dc, mt v vua Pht Gio v i nht, trong nhng co th ng t gn cho mnh l Ngi c ch Thn thng yu (Devanam Priya), nhng nhng nh vn phm B La Mn dch ch ny l nhng s in r yu thng. R.K. Mookerjee ni v s i bi ny nh sau:- V thnh ng Deva-nampriya Priyadarsi, V.A. Smith dch l ng Thing Ling v Nhn T i vi ti l chun nht. Deve nampriya thay v Deva-Priya c th l tn gi c coi khinh gii lut ca Panini, nhng c cp trong nhng s kin ngoi tr lut do Katyana (vo khong 359 trc Ty lch theo R.G. Bhadarkar) c Patanjali (150 trc Ty lch) v c Kasika (650 sau Ty lch) ng h. Tuy nhin s ngoi tr khng cho php nh vn phm v sau l Bhattoji Dikshita, ngi nhn mnh vo vic coi t Devanampriya l mt t khinh mit, ng ch mt ngi in (murkha) khng c s hiu bit v Brahma... Nh vy mt danh hiu c ca tng trong nhng thi i Nada, Maurya, v Sunga, phi chu s sa a v ngha di thnh kin ca ngi Ba La Mn chng li v vua Pht Gio li lc.2) c Pht nhp dit Cu Thi La (Kushinagar) vng Deoria nc Uttar Pradesh, Cu Thi La cch Gorakhpur 12 dm v hng ng v cch Deoria 21 dm. N nm trn b pha Ty ca sng Hiranyavati v v tr ca n tng ng vi khu vc rng ln Ram-bar-ka-Tila nm b pha Ty h Rambhar. Gm hai ch Hiranyavati v Rambar c th to thnh tn Harambar cho khu vc ny. Cu Thi La (Kushinagar) l ni i Nit Bn ca c Pht tr thnh mt ni hnh hng quan trng v thing ling nht ca tn Pht Gio. D nhin, tn Pht Gio t khp ni trn t n quy t v ni y mi nm vi mt s ng ln lao t lng tn knh i vi V Thy. Dng nh ngi B La Mn hoang mang bi dn chng Cu Thi La. H a khuynh hng tn gio vo bin php xo quyt ca h v dy nhng ngi ti gia ngu dt rng: Ngi cht Harambar, vng chung quanh Cu Thi La, a vo a ngc hay ti sanh lm con la ci, nhng ngi cht Kasi (Varanasi) c ln tri. bo v quan im ca chng ti, chng ti c bng chng hng hn v c tnh cch lch s t cuc i ca Mahatma Kabir, mt ngi h ho ci cch tn gio v x hi vo th k th mi lm. Trong thi i ng, s tuyn truyn c tc hi, nh c cp trn, rt thnh hnh. Kabir kch lit chng li quan im v ngha ny. ng tuyn b rng nu hnh ng ca mt ngi tt p, ngi y chc chn s c cu ri d cho c cht Kasi hay Harambar. V chng minh hng hn nim tin v Harambar l sai lm v v ngha, Kabir, khi tui ga, c i n vng t cm v cht vo nm 1518 sau Ty lch trong mt th trn nh Maghar vng Gorakhpur khng xa Cu Thi La. Kabir, trong nhng li li, hai ln cp n s vic ny v gii thch y mc ch hnh hng n Maghar ca ng mc d nhng ngn cn mnh m t bn b v nhng ngi hm m ng. Theo s vic trn, Wescott vit trong tc phm ng tin ca ng v Kabir nh sau:- Chnh l nguyn vng ca nhng mn m Kabir khng chm dt cuc i ca ng ti Kasi ni m rt nhiu cng trnh tn gio c hon tt. H ch trng rng tt c mi ngi cht Kasi s lp tc sinh vo th gii ca thn Ram, v nhng ngi cht Maghar s tr li th gii ny v sinh lm con la ci. Kabir khin trch v nim tin ca h. Phi chng quyn nng ca Ram qu gii hn khng th cu ri ngi phng s ng v ngi ny mun cht ngoi Kasi, thnh ph ca thn Shiva?Cm gic lo u v s hi trong gii n Gio qu mnh n ni sau khi Kabir cht Maghar h cng khng th t b c s m tn. V vy, h khng xy dng mt n tng nim Kabir , h dng n tng nim Kasi. Ngi Hi Gio xy dng mt ni tng nim Kabir Maghar, ni c ng cui cng ca ng. n th chnh Maghar v vy lun lun do ngi Hi Gio trng coi v v sau vn cn di s trng coi ca h, mc d mt ngi n cho ngi n Gio c xy dng y.3) Nhng ngi cung tn B La Mn khng dng li . H tip tc thng tay gy s hn th v ght b i vi tn Pht Gio tri qua nhiu th k v gi mi tinh thn ny c trong vn hc. Xin trch dn ra mt s sau y:a- Nikant trong tc phm Prayaschit Mayukha trch mt bi th t Manu (b lut tp cp): - Nu ngi no chm phi mt tn Pht Gio hay mt tn ca Panchupat, Lokayataka, Nastika hay Mahapataki, ngi y phi tm ty u.b- Cng mt gio l c Apraka dy trong Smiriti. Vradha Harit i xa hn v tuyn b rng bc vo cha Pht Gio l mt ti li cn phi tm thanh tr ti li .c- S vic gy n tng nht v thi ny i vi tn Pht Gio c tm thy trong v kch Mricchakatika. Trong mn Vii ca v kch, ngi anh hng Charudatta v bn l Maitriya ang ch Vasantasena qung trng bn ngoi thnh Ujjain. C nng khng n v Charudatta quyt nh ri qung trng. Khi h ri ni y, h thy v s Pht Gio tn l Samvakaha. Thy ng ta, Charudatta ni:- Ny bn Maitriya, ti ang nng lng mum gp Vasantasena. Ny, hy cng i. (Sau khi bc vi bc) A, y l mt cnh tng khng may, mt ng tng Pht Gio ang i v hng chng ta. (Sau khi suy t mt cht) tt, hy cho ng ta i ng ny, chng ta s i con ng khc. (Ri sn khu).Trong mn viii, v tng trong vn ln ca Sakara, ngi anh r ca Vua. Nhn thy o ca ng ta trong mt ci h, Sakara, theo sau l Vita, bt dy v hm da git v tng. Sau y l cuc i thoi gia h:Sakara:- Hy dng li, ng thy tu ti bi.Tng s:- A! y l ngi anh r ca Vua. Bi v c mt s tng s xc phm n nh vua, nn nh vua nh p bt c tng s no ng gp.Sakara:- Hy dng li, ta s b chic u ca ng nh ngi ta b mt cng rau dn trong tim n (nh ng ta).Vita:- Ny bn, nh mt tu s khoc trn mnh chic o chong, t b th gian, l mt vic khng chnh ng.Tng s vui mng:- Xin hy vui lng, c s.Sakara:- Ny bn, coi . Hn x nhc ti.Vita:- ng ta ni g?Sakara:- Hn gi ti l c s. Ti l tn th co hay sao?Vita:- ! ng ta tht s tn tng anh nh l mt ngi sng tn c Pht.Sakara:- Ti sao ng li n ch ny?Tng s:- git nhng y phc ny.Sakara:- A! ng l ng thy i bi. Ngay c ti cng khng tm trong ao ny; ta s git ng bng mt trn n.Sau khi b nh tht nhiu, v tng c cho i. l mt tu s Pht Gio trong m ng n Gio. ng ta b xa lnh v trnh n. Cm tng chn ght i vi ng tht l ln lao, n ni ngi ta trnh n c con ng m ng ta i qua. Cm tng gh tm m c n ni s i vo ca mt tn Pht Gio khin cho ngi n Gio phi i ra. Ngi B La Mn c min ti t hnh, ngay c cn c min hnh pht v th xc. Nhng tu s Pht Gio b nh p v hnh h khng thng xt, khng hi tic, nh l khng c g sai lm khi lm vic .d- Chanalya (Kautilya), mt i thn B La Mn ni danh di thi vua Chin La Qut a (Chandragupa) ca vng triu Khng Tc (Maurya), cng l mt phn t nm trong chin dch gy hn th i vi Pht Gio. ng ni:- Khi mt ngi hng dng ba n cng cho ch thn v t tin, nhng ngi thuc ging Thch Ca (tn Pht Gio), Ajivaka, Th la, v nhng t nhn i y, phi chu mt hnh pht mt trm Panas.e- Nhng tc gi ca nhng Puranas(Thnh Th) cng tuyn truyn chng Pht Gio khng t. H coi c Pht nh l mt Avtara(ha thn) ca Vishnu nhng i x vi Ngi vi s khinh mit.- Thnh th Brhannardiya coi mt ngi B La Mn bc vo nh ca mt tn Pht Gio l mt ti li ln d cho c gp s nguy him ln.- Thnh th Agni tuyn b rng con ca vua Tnh Phn d d nhng ngi Daitya tr thnh tn Pht Gio.- Thnh th Vayu ni mt cch khinh khi v Pht Gio: Vi hm rng trng, cp mt nhn thng, u co trc, v o , nhng ngi Th La s thc hin nhng hnh vi tn gio.- Thnh th Vishnu gn cho c Pht tn: Ngi d d v i. H coi Ngi l mt Maha Moha, ngi hin ra trong th gian lc la nhng ma qu. N cn cnh co thm v ti li chuyn tr vi tn Pht Gio, ni rng nhng ngi ni chuyn vi nhng nh kh tu trc u s b a vo a ngc.4) Mt phn trong chin lc hy nhc ca h, ngi n Gio cn dng mt phng php khc lm mt uy tn nhng tn Pht Gio v cha chin ca h. H gn cho nhng tn gi xu xa v bn thu cho nhng cha, tu vin Pht Gio. V d, tn tch ca ngi thp Ghantasila vng Andhra Pradesh c h gi l Langa Dibba c ngha l g im. S gn nhng tn bn thu cho nhng a danh c ca Pht Gio c cc nh hc gi ngu dt trch ra, ly lm l l ni rng Pht Gio bin mt n , v nhng ngi cha ca n tr thnh nhng ni i bi, v cc T Kheo khng sng i sng ng knh. H l lun rng:- Nhng ni l bi ca Pht Gio i n ch i bi cng cc v lun l, nn dn chng khinh thng v xa lnh.Chng ti ng rng khi cc ngi cha bt u tr nn sung tc, tu s Pht Gio, mt cch no tr nn hng v bn thn v t b bn phn ca h i vi nhu cu tm linh v x hi qun chng. V h bt u sng mt cch thoi mi trong nhng tu vin v khng tham gia vo l tng phng s x hi. iu ny cui cng nh hng mt mc no vo vic truyn b v duy tr Gio Php. Nhng ni rng Pht Gio suy tn v s sp ca nhng tiu chun o c trong hng ng Tng Gi l iu khng c g bo m. Khng c mt bng chng no cng c lp lun ny, ngoi tr nhng danh hiu ng nghi ng gn lin vi mt s a im. Theo quan im ca chng ti, nhng tn gi bi bc kia c to ra do nhng ngi n Gio qu khch, vi ch h nhc nhng cha chin Pht Gio. Nhng i vi tr tuyn truyn nham him , khng c mt l l chng minh cho nhng nhn hiu v ngha gn cho nhng ngi cha Pht Gio thing ling. V.R. Narla ni:- Qu tht l chng hng v bun khng t, v rng khng nhng Ghantasila, nhng Gudivada, Bhattiprola, China Ganjam, Pedda Ganjam, v mt s ni khc, nhng di tch ca nhng ngi cha Pht Gio thing ling b gn cho nhng tn nh bn nh Langa Dibba v Bojamadani Dibba. Mt ngoi l m ti bit l thp Amaravati. Tn a phng ca n l Dipala Dinne, c ngha l g n. Nhng ngay c v nhng ngn n, cng c th khng phi ch cho s tn tng, v trong thc t tt c nhng ni c g thuc di tch Pht Gio, c truyn thng a phng l nhng gi n sng c ng trn g dng n lm hiu. C th nhng tn xu xa c gn cho nhng g di tch Pht Gio l ni ln s vic Pht Gio b s n p ca nhng ngi n Gio cung tn v sau, hoc c th n nh du mc xung thp ca Pht Gio, trong thi gian cui cng khi n mang hnh thi ca Kim Cang Tha (Vajrayana) hay Sahajayana, nhng hnh thi khng khc vi mt gio phng dt. Hai l do trn, chng ti tin tng vo l do th nht nhiu hn. chng minh s in r ca nhng l l sau, chng ti xin c gi ghi nh nhng s hnh tr i bi hn nhiu trong nhng n n Gio. Chng ti khng c lit k ra y mt danh sch di v nhng ti c ca nhng thy t B La Mn trong nhng nm thng . on trch sau y t mt bi vit ca ishwar Singh Bais cng phn nh i sng trong cc n n Gio ngy xa. ng vit:- Nhng v n ca mi n c sp hng th nh. H l nhng devdasis hay n l ca ch thn, nhng h c gi bng ci tn th lu ca nhng gi im. V trong thc t, h gn b vi ngh nghip ca h ban n hu cho ngi no yu cu v c tr li bng tin. Dng nh ban u h c dnh ring cho nhng thy B La Mn mua vui. V nhng ngi n b ny, c cng chng bit n v sc p ca h, c hin dng mt cch c bit trong vic phng s cc thn linh ca n Gio. Nhim v chnh ca h gm c ma v ht trong n hai ln mi ngy, sng v ti trong nhng cuc l cng cng. Tt c thi gian cn li gia nhng cuc l, th dng vo nhng vic xu h hn, v mt vic khng phi l t xy ra, l ngay c nhng n th thing ling cng b bin thnh nhng nh cha. Xa hn na, C t n th m v thn khng i quyn cha tr bnh khng sinh ca n b. Thng thng nhng thy t khuyn h li qua m ti n, ni y, h ni thn linh cm ng vi lng thnh ca h, c th ving h trong tinh thn v s giao hp vi h. Vi mnh khe ny, nhng thy t tha mn dc vng ca h.Ngoi nhng hnh ng trong nhng n th n Gio c cp, tm quan trng v nhng quan h dc tnh trong n Gio cng c thy r rng trong nhng cnh dm ng trn nhng bc tng ca nhng n th Konark, Khajuraho, v.v. V nhng cng trnh iu khc Konark, A.L. Basham ni trong tc phm K Quan n :- Tnh cch dm ng l liu mt cch him c ca nhiu cng trnh iu khc Kornark em li cho Cha en mt ting tm nh nhp. Nhng hnh Maithuna, vi nhng cp m st nhau hay ang trong t th giao hp, c ph bin l nhng nt trang tr c trng ca nhiu ngi n n , nhng nhng hnh Konark c bit sng ng. Nhng hnh iu khc Khajuraho cng tng t.Nh vy chng ta c th khng do d ni rng: Nu u nhng tiu chun lun l b sa a, l nhng ni c ng ca cc thn v n thn n Gio. Tht vy, nh ishwar Singh Bais ni:- Trong nhiu n th, v t th k th tm sau Ty lch v sau, trong hu ht cc n th n Gio, s sa a bt u v vi i sng trong n bin n thnh a ngc. Cc thy t hy sinh s cao thng v o c, ch gi li tham lam v dc vng. Nu n Gio c th ny n di bu khng kh i bi , th vic bin mt ca Pht Gio khng r rng, d cho c mt s sa a trong tiu chun lun l ca nhng ngi m o; v vy chng ti khng chp nhn iu ny. T , chng ti qu quyt lun iu gn cho s thi nt trong cc cha chin khng phi l khng c cn c m cn c tc hi, v nhng l do ca s suy tn ca Pht Gio phi c tm thy ch khc.S NGC IMt trong nhng nguyn nhn chnh lm cho Pht Gio suy tn v sp nhanh chng n l s n p ca nhng nh cm quyn cng nh nhng ngi cung tn.B Sa Mt a La (Pushyamitra), mt tng lnh B La Mn di triu Brihadratha, vua cui cng ca vng triu Khng Tc (Maurya), l ngi u tin ngc i Pht Gio. ng m st nh vua vo nm 185 trc Ty lch; son ly ngi vua nc Ma Kit (Magadha), cai tr bng s khng b. Mt ng vua n Gio khc n p Pht Gio l Sasanka, vua nc Gauda (Bengal), hnh ng phn bi u tin ca ng l git Rajyavardhana vo nm 605 sau Ty lch, anh ca Harsha, v hong Pht Gio cui cng. Sasanka l mt ngi thuc giai cp B La Mn v tn ngng thn Shiva. ng cung tn n ni trong cn gin d ng ph hy cy B . Ngi Huyn Trang gh B o Trng vo nm 637 sau Ty lch, vo khong ba th h sau bin c trn, ghi li nh sau:- Trong thi gian sau Sasanka-raja, mt tn d gio, ph bng o Pht, v v ganh ght ph hy nhng tu vin v cht cy B , o n tn mch nc di t, nhng ng khng th o n ch r tn cng ca n. Sau ng dng la t v ti nc ma ln, vi mun tiu dit n hon ton, v khng li mt vt tch no v sau. ng cng di tng Pht t ngi cha gn cy B v thay vo bng thn Shiva. ng cng ling vo sng Hng tng thing ling c du bn chn ca c Pht thnh Hoa Th (Pataliputra). V lm trn nhng k hoch ti li ca ng, Sasanka c cho bit l tiu dit tng s trong khu vc Cu Thi La (Kushinagar).Mt trong nhng ngi n p Pht Gio ln lao nht l th lnh Hung N, Mihirakula, lm thit hi ln lao cho nhng cha Pht Gio Gandhara, Punjab, v Kashmir. Mihirakula l mt ngi th Shiva v l mt nh bo h ln cho B La Mn gio. Trong cn in r ca ng, ng san bng 1,600 tu vin, thp, v cha, v git hi hng trm tn Pht Gio ti gia. Toramana, mt ng vua cng ca vng triu tn bo , c cho bit l tiu hy cha Ghostarama Kiu Thng Di (Kausambi).V vic n p Pht Gio Kashmir, F.M. Hussnain vit:- Chnh Nara, ngi khi s tin hnh vic tiu dit Pht Gio Kashmir. ng cho thiu hy nhng tu vin Pht Gio Kashmir v tr dit qun chng Pht t bng cch tch thu t ai ca h ban cho nhng ngi B La Mn. Nhng g xy ra Kashmir l mt phn trong cng tin trnh tiu dit Pht Gio trong nc. Trong cuc u tranh gia Pht Gio v B La Mn Gio, B La Mn gio chin thng, trong nhng hon cnh , s tiu dit ca Pht Gio Kashmir ch l vn thi gian.Hussnain ni thm:- Pravarasena nm quyn vo khong cui th k th su. ng ta phi nh lui nhng cuc tn cng ca Mummuni, mt th lnh Hi Gio n t Trung . ng xy dng thnh ph Pravarasenanagar vi nhng ngi n nm v N Thn. Ch ng l Jayendra xy mt tu vin ni ting l Jayendravihara, th mt tng Pht ln nht. Ngi Huyn Trang ving tu vin ny trong thi gian ti Kashmir. Tu vin ny b Ksemagupta thiu hy, ng nu chy bc tng khng l dng cho n th thn Shiva ca ng.Mt ngi khc c coi nh i th ca Pht Gio, ngi tuyn b: Gio l ca Pht l th v dng ging nh cht m chy ra t da ch l Kumarila Bhatt, mt ngi B La Mn. ng sng vo th k th by sau Ty lch. Theo ngh ca ng, Suddhanvan, vua nc Ujjain, c ni l tiu dit nhng tn Pht Gio. S n p tn nhn tn Pht Gio ca Suddhanvan, di s xi dc ca Kumarila Bhatt, c ghi li trong hai ti liu v tiu s ca Sankaracarya, l tc phm Sankaravijaya do Anandagiri, t trc tip ca Sankaracarya vit, v tc phm Sankara-digvijayam do Madhava (th k mi bn) vit. Thc vy, Madhava Acharya xc nhn rng, vi s xi dc ca Kumarila Bhatt, Suddhanvan ra lnh git cht tt c tn Pht Gio t Ramesvaram n vng Hy m lp sn. ng cn ra lnh nu ai khng git tn Pht Gio s b x t.Sankaracarya, mt v thy Vedanta, cng chu trch nhim trong vic n p Pht Gio. Tht vy, ng gieo s khng b trong tm tn Pht Gio. Theo truyn thng Ty Tng, khi ng n, tn Pht Gio trong cc cha bt u phn tn t tung. Chnh ng c ln vit trong Bhashya ca kinh Phm Thin rng: Pht l mt k th ca qun chng v dy nhng iu mu thun v ln xn.Cch thc ngi n Gio x dng y Pht Gio ra khi ni sinh sn ra n c soi sng trong cu chuyn thn thoi Gaya Asura ghi trong Gaya Mahatmya, mt phn trong Thnh th Vaya. Theo huyn thoi ny, Gaya Asura (con qu) t c qu v thn thnh n mc bt c ai thy hay chm c n l sanh v ci tri. Yama, vua Dim Vng, ni lng k, cu ch thn gim bt nng lc ca Gaya Asura. Cc v thn i Gaya v xin n b th s trong sch v thn th thnh thin ca n t l. p ng li iu , Gaya n v nm xung, ci u t ti v tr xa l Gaya. Cc thn t mt tng trn u n. Nhng iu cha chng minh n c th nm yn. cui cng Gaya Asura tr nn bt ng khi thn Vishnu ngi trn tng gi khng cho n c ng, v ha rng tng trn u n s c tuyn dng, l ni linh thing nht trn tri t; ch thin s ngh trn tng ; ch s c t tn l Gaya-Kashetra; v rng ai cng dng bnh trong tang l v thc hnh tang l th chnh mnh c phc v lm cho t tin c sinh ln tri, ni ca Phm Thin.Cu chuyn v Gaya Asura xa n no chng ta kh bit. D lun iu ca nhng ngi n Gio chnh thng v s c xa ca Gaya nh th no, chng ta thy r rng thnh ph Gaya c nng ln a v nh ngy nay trong th gii n Gio ch sau khi Pht Gio suy sp n .Theo quan im ca tin s Rajindralah Mitra, mt hc gi vi tm nhn v lch s c mt khng hai, cu chuyn thn thoi kh tin trong Thnh th Vayu hm cha mt biu tng v s chin thng cui cng ca B La Mn gio i vi Pht Gio, tn gio tng ny n mnh m trong v quanh Gaya sut nhiu th k. Xin trch mt on ca ng:- Nhng ngi n Gio tin rng cu chuyn ny l c tht theo ngha en, nhng tin s Buchanan gi l mt chuyn thn thoi qui n v c th l vy. Thot nhn qua khng c g c th h v ngu xun hn cu chuyn ny; n vi phm mi ngha khun php, v ngay c gi tr v tnh chn tht trong s k chuyn ca n cng khng c. i Brahmayoni, cng l ni Kalahala, di ba dm, v tng tng t trn mt ngi 125 yojan (do tun) hay 576 dm b cao, v 268 dm chu vi khng th no lm c, cho d l ngi c u c ngho nn nht cng nhn c. Mt chic u mt dm chu vi trn mt c th 576 dm cao, cng ging nh cy kim nm trn c th ca mt ngi bnh thng. S v dng ca cc thn gi mt con ma ang nm v nhng c gng v ch ca h gi con ma khng ca quy, qu tht tr con. V trong trng hp ny, mt vn c t ra: Lm th no tc gi ca thnh th Vayu trong Gaya Mahatmya l mt b phn, to ra mt cu chuyn qu tr con bo m s tn knh v sng bi ca s ng qun chng i vi a danh ny? ng khng thiu s thng minh, v ng tho lun nhng vn trit hc kh hiu vi ti x tr v kho lo ng lu . Cng v l v khng tht khi ni rng ng khng th phn bit s hp l vi tnh tr con v hm h. V vy, coi cu chuyn ny nh l mt th h , theo ti, l mt kt lun vi vng, v l du hiu ca s thiu kin nhn. Chng ti cn ng trn quan im ca mt s gia trit hc gi thit rng c mt ci g b mt du sau lp v bn ngoi ca cu chuyn; vi mt ngha b mt. Ti tin tng, iu ny d nhn thy, cu chuyn ny l mt phng d v s thnh cng ca B la mn gio i vi Pht Gio:- Gaya c gi l mt Asura, thng thng c ngha l ngi khng l, mt ma qu, mt con ma d d, mt ngi chi ra cc thn v tn gio; nhng n khng c v ra nh vy. N khng ham m trong ti li, khng lm thng tn ai, v khng chng li cc thn cng nh tn gio bng li ni hay hnh ng. Ngc li, n c din t l mt ngi sng knh Vishnu, hin mnh cho s sm hi nghim nht, v nhng cuc thin nh ko di, v cho nhng yu cu lm trong sch tt cng th xc v tm hn; mt ngi m ch chm n l c th ra sch nhng ti li ln nht ca con ngi v c sinh vo ci tri. S buc ti nghim trng nht i vi y l lm s cu ri qu n gin v ngn gn. Trong trng hp ca y, v vy, s vic ch c ngha l y khng theo tn ngng ca ngi B la mn, cng khng theo ng hng ca h, tm li y l mt ngi d gio. Tnh cht ny lun lun c gn cho nhng ngi lnh o trong khi Pht Gio. H sng tn, h bit sng kh hnh, h ht lng dn thn vo s sm hi v thin nh; nhng h trnh xa s t t v nhng cuc l ca ngi B La Mn, v v vy Gaya c th c coi nh s nhn cch ha Pht Gio. Thn th ca n o c 576 x 268 dm, v khu vc t Kalinga n Hy m lp sn, v t Trung n n Bengal, khu vc m Pht Gio lan trn trong thi gian cu chuyn c vit ra bao trm khp khng gian , v cn hn na. Tng hnh dinh ca Pht Gio l Gaya; v th trn Gaya, ngay c ngy nay, c b rng va mt dm. C gng ca cc thn t xung chic u ca con ma l mt in hnh cho c gng ca ngi n Gio tn cng Pht Gio trung tm gy cm hng cho n, trung tm u no, v n gy ca Vishnu ch cho phng sch dng tn cng khi s thuyt d khng t c kt qu cui cng. Tng tn gio c t ln u ca k khng theo o, sc mnh ca cc thn gi n c nh v khng th lay chuyn. Cng chnh l phc lnh ca ch thn thnh ha ci ni ca Pht Gio tr thnh mt ni tn nghim ca tn ngng n Gio. Chng ta bit qu r v nhng phng tin c dng n Puri, Bhuvnesvana, v nhng ni khc biu hin nhng biu tng Pht Gio. Nhng ni thing ling ca Pht Gio, v ngay c nhng tng Pht Gio c ch cho s l bi ca n Gio, v khng v l mt cht no khi gi thuyt cng mt tin trnh c x dng ti Gaya.Ngoi s n p ca vua cha v tn gio, Pht Gio cn l i tng n p v ty chay ca x hi. Chng ta thy r rng khi Pht Gio bt u suy tn, ngi n Gio li dng s ngho kh ca tn Pht Gio, cho php h vo li cng ng n Gio nhng ln n h l nhng ngi Khng Th Chm n, ghp vo giai tng thp nht, ngoi bn giai cp ca n Gio. H hon ton b rt php thng cng vi x hi, v b gn cho danh hiu l Pariah, Pamchama, Avarna, Ati-Shudra l nhng ngi m ch chm vo hay chm vo bng l c th lm u giai cp n Gio. H b buc phi sng bn ngoi lng v l mc tiu cho nhiu chng bnh x hi. H b t chi kh nng hc hnh, v ch c th lm nhng ngh nghip thp thi hn h. Khng nhng h b cm khng c x dng nc ging, h cha nc, v nhng ni cng cng, h cn khng c quyn c s hu. Tm li, h b coi l nhng ngi n l, h khng c chn la no khc hn l phc dch cho nhng ci gi l giai cp cao hn m khng c mt phn thng no. Chng ta khng nghi ng, khi b di gnh nng ca ngho nn, cng vi s n p v bc lt ca x hi, nhng t ca c Pht qun di sn huy hong ca h v cam chu s phn au thng. S i x l mng i vi ngi Khng Th Chm n, ngy nay l nhng giai cp ph bi giai cp n Gio ch c th c gii thch, l kt qu ca thnh kin v th ght ca h i vi Pht Gio. Bng khng, ti sao mt khi ngi ln lao li b tc ot phng tin v b nguyn ra l Khng Th n Gn, Khng Th Ni Chuyn, v Khng Th Va Chm.Vic nhng Ngi Khng Th Chm n, hay l nhng Giai Cp Ph n ngy nay l nhng tn Pht Gio ngy xa c th c chng minh:- u tin, hu ht nhng phong tc v tnh cht ca h nn tng l Pht Gio.- Th hai, h khng quan tm nhiu n nhng thn linh n Gio. Ging nh tn Pht Gio, h th phng c Pht, v Thy v i nht ca h v h tn th nhng v Thy nh Ravidas, Chokhamela, Kabir, v.v. Nh vy, ging nh tn Pht Gio, h l nhng ngi Gu-bhaju, nhng ngi tn th Thy, ch khng phi l nhng Dev-bhaju, nhng ngi th phng thn linh nh trong trng hp nhng ngi n Gio.- Th ba, mt vi giai cp ph Punjab, Himachal Pradesh, Delhi, v Rajasthan t xng l Ad-Dharmi hay Adi-Dharmi. Ch Ad c ngha l c, xa hay nguyn thy v ngi Ad-Dharmi tin tng rng h l tn ca mt tn ngng c xa. Khng nghi ng rng nhng t nh Ad-Dharmi hay Adi-Dharmi c mm ging Pht Gio v chng tng t nhng thnh ng Pht Gio nh Adi-Buddha v Adi-Dharma m theo truyn thng i tha, chng biu th cho tr tu hay Tm v Vt. Hn na, nhng tn Pht Gio t lu i gi tn gio ca h l Dharma hay Saddharma, v nhng tn Pht Gio Orissa gi h l Mahima Dharmi (nhng tn ca Gio Php ng tn dng).Tht vy nhng ngi ny l nhng tn Pht Gio trong qu kh. iu xy ra sau ny dng nh l do s n p v khng c hc hnh, h qun tn Pht hay c th h t b tn ca ng Php Vng khng cn chu gian kh nh Achyutananda mt thi s Orissa vo th k th mi su, an i h bng cch ni rng: v s ng ao c trong Kaliyuga m nhng tn Pht Gio phi ci trang.S xm nhp ca ngi Hi Gio y mnh s iu tn ca Pht Gio trn t n. Khi ngi Hi Gio n, h c hai i tng trc mt:- Th nht l nm quyn chnh tr,- Th hai l truyn b Hi Gio. t c mc ch th hai, h c k hoch kh tr nhng n cha Pht Gio v n Gio, cc tng s v thy t ca B La Mn, v chng l nhng kho tng t tng tn gio. H c khuynh hng chng nhng tu s Pht Gio, nhng ngi truyn b thng ip bnh ng do c Nh Lai dy. Khuynh hng ny c tr hoch v ngi Hi Gio, thy rng h gp kh khn trong vic truyn dy thng ip tin tri ca h v bnh ng di quan im ca nhng gio l tng t nh ca c Pht. Do , nhng ngi Hi Gio cung tn san bng cc tu vin, v th tiu hu ht cc tng s trong tu vin . Thiu s may mn thot khi li gm ca Hi Gio, h phi chy trn gi mng v tm ni n nu nhng nc lng ging. Hai ng vua Hi Gio ng ch tn ph nhng ni thing ling ca Pht Gio l Mahmud Gazinavi v Bakhtiaruddin Khilji. ng vua trc cp bc nhng cha chin Kot Kangra (Mimachal Pradesh) vo th k th mi, v ng vua sau ph hy nhng tu vin Nalanda, Vikramasla, v Odentapuri l nhng tr s sng ng cho n th k th mi hai. Ni v s xm lng ca Hi Gio, tin s Ambedkar ni:- Nhng ngi xm lng Hi Gio cp ph nhng i Hc k ra mt s t l Nalanda, Vikramasila, Jagaddala, Odantapuri. H nh tn nn nhng tu vin Pht Gio ri khp ni trong nc. Tng s hng ngn ngi chy trn qua nc Nepal, Ty Tng, v nhng x ngoi n . Mt s rt ln b git bi nhng ngi lnh Hi gio. Tu s Pht Gio b tn hi di li gm ca nhng ngi xm lng Hi gio nh th no c cc s gia Hi Gio ghi li. Tm tt ti liu lin quan n s tn st tu s Pht Gio ca tng Hi Gio gy ra Bihar khi ng em qun xm lng vo nm 1197 sau Ty lch, ng Vincent Smith vit:- Tng Hi Gio lm cho mi ngi bit tn ng trong lc khng b bng nhng cuc vin chinh cp bc nhiu ln Bihar, chim ot kinh bng nhng trn nh to bo. S gia ng thi, gp mt trong nhng ngi sng st trong ton tn cng vo nm 1243 sau Ty lch, v c cho bit l pho i ca Bihar b chim ly do mt nhm qun ch gm hai trm k binh, h lao vo ca ng mt cch dng cm v chim ly v tr. Mt s lng ln cp bc c thu thp v s tn st nhng Ngi B La Mn u Trc, ch nhng tu s Pht Gio, hon ton hon tt, v khi ngi chin thng tm mt ngi c th gii thch c nhng sch trong th vin cc cha, th khng cn tm c mt ngi no cn sng c th c nhng sch . Chng ti c cho bit rng: Ngi ta khm ph ra rng ton b pho i thnh ph l mt trng cao ng, v theo cch ni ca ngi n Gio th h gi l trng Bihar.S tn st gii tu s Pht Gio do nhng ngi Hi gio xm lng gy ra l nh vy. V mun tiu dit Pht Gio, nn Hi Gio git gii tu s Pht Gio. l cuc khng b ln lao nht lm cho tn gio ca Pht suy tn n . Tn gio cng ging nh thc h khc, c th c duy tr ch bng s truyn b. Nu s truyn b tht bi, tn gio phi bin mt. Li gm ca Hi Gio gieo mnh xung gii tu s. H b tiu dit hay trn thot ra nc ngoi. Khng cn ai li thp sng ngn la Pht Gio.Mt s hnh gi n Gio li dng tnh trng ngi Hi Gio gy ra trong vic xm chim nhng ni th phng ca Pht Gio Bihar c Dharmasvamim, mt ngi hnh hng Ty Tng ving Bihar khong ba th h sau cuc tai bin, din t mt cch sng ng. Theo ng Ratnabodhi, th vin ln nht Nalanda, thot khi s tn ph di bn tay ngi Hi Gio, b nhng kht s n Gio t chy. ng ni:- H (nhng ngi n gio) thc hin mt Yana, l t la, v ling nhng than hng v tro ly t hm t vo nhng ngi cha Pht Gio, v.v. iu ny gy nn mt m chy ln thiu ri Ratnabodhi, th vin chn tng ca i Hc Nalanda.Vic nhng k i lp Pht Gio trong hng ng n Gio khng li bc trong vic tn ph nhng ni thing ling ca Pht Gio, nhng ni khc cng c thy r t nhng ng tro tn, nhng hnh nh b t chy, v xng ca nhng tng s c cc nh kho c tm thy Sarnath v vng ph cn. R rng, cc cha b thiu hy do nhng ngi cung tn v vic ny dng nh xy ra nhiu ln, nh thiu t Kittoe, ngi tin hnh cng vic khai qut Sarnath vo nm 1851 ni:- Tt c mi th u b cp ph v thiu hy, tu s, cha, tng, tt c cng vi nhau, v mt s ni, xng, st, g, v c tm thy tng khi ln, v vic ny xy ra nhiu ln.S suy tn ca nhng trung tm Pht Gio thi n mt ngn gi nh mnh cho tn Pht Gio, h khng th phc hi tr li nn tng mt. V vy, tri qua nhng th k k tip, Pht Gio mt mt b chnh nhng ngi hm m n th , v mt khc, hng ngn cha chin ca n b nhng k i lp hy dit, cp bc hay chim ot. Nhng cng trnh Pht Gio tip tc b tiu hy, cp bc trong nhiu th k ch v vt cht, s c cho thy r rng vi mt vi trch dn sau y:1) Ngi thp trng l Bharut Madhya Pradesh, t n c gi tn v ni ting khp th gii v nhng mu tinh vi nht ca Ngh Thut v iu Khc n vo th k th hai sau Ty lch, b nhng ngi a phng ngu dt ko sp ch ly gch lm nh ring ca h. Cunningham, ngi khm ph v khai qut ngi thp ny vo nm 1873-74, ni rng lng ngy nay l Bharhut gm n hai trm ngi nh u hon ton c xy bng gch ly t ngi thp ny. Vic lm ca dn lng Bharhut lm cho nhng lng ln cn bt chc. H tho d mt s ln nhng ct tr v chn song mang v dng nh ca h. Cunningham khm ph ra su cy tr lng k bn l Batanmara v tm tr Pathora. ng cng khm ph ra mt s nhng tng iu khc tng cc chn song ca thp trong hu ht cc lng rng ln xung quanh Bharhut, c bit l Uchahara, Batamara, Pathora, v Madhogarh (hay Patharhat).2) Thp Dharmarajika Sarnath b Jagat Singh tho d vo nm 1794 ch ly gch xy ch Varanasi. Ch ny ngy nay c bit n vi tn l Jagatganj. Tr ca vua A-Dc cng b p v.3) V ngi thp danh ting Amaravati Andhra Pradesh, V.R. Narla, mt ngi c thm quyn v ngh thut Pht Gio Andhra, ni:- Hu ht nhng tn tch ngy nay u ri ro khng cn. Ngay c vo thi i t Colin Mackenzie ngi thy thp Amaravati vo cui th k th mi tm, nhiu tng hoa iu khc b tiu hy. Chng b o ln v t thnh vi do ngi cm u ni y, ngi ny vo nm 1797 di tng hnh dinh v Amaravati, m tro tn ca n mang nhiu tnh cht lch s v c truyn thng thnh ha, v lm mt s c gng yu t dng mt thnh ph mi gn cha Amaresvara. V ngay c nhng tc phm iu khc thot khi s ph hoi vn ha ny, ngy nay cng b phn ri nhiu ni.4- Vo nm 1840, ngi thp Pht Gio Gudivada trong x Andhra Pradesh b ph hy ly vt liu sa sang con ng gia Bezwada v Bandar. cp n s ph hoi vn ho ny, ng Rea ni:- Tht l hi tic, tt c nhng cng trnh ny phi chu hy hoi bi nhng bn tay ca nhng ngi cm vt liu xy dng ng v nhng cng vic tng t. Mc d nhng cng trnh kin trc c xa nht cn tn ti mt nn vn minh c, tnh cht thi c ca chng khng c s bo v cho chng khi nhng bn tay tc ot.PHT GIO B NG HA i u tng xng vi Pht Gio, n Gio sm tin hnh vic sa i v t bin dng. V vic ny h v trang h thng ca h bng nhng tnh cht tt p ca Pht Gio c trong l thuyt v thc hnh. Trong tin trnh ci cch ny, ngi n Gio tip nhn l tng Bt St (Ahimsa) v t b vic t sc vt; v cng bt u t chc theo cch thc trong cc tu vin Pht Gio. Xa hn, chm dt vic u khu lu di v kh khn ginh phn thng ca nhng tn ca hai tn gio, c Thch Tn c h t vo trong cc thn n Gio, nh l mt Ha Thn (Avatara) ca thn Vishnu. V iu ny c cng b trong qung i qun chng do cc tc gi Purana. Bn cnh thnh th Varaha, ni rng nh tun theo li nguyn ca Buddhavadasi, vua Tnh Phn (Suddhodana) c thn Vishnu xung lm con di hnh tng Pht . c Pht b coi l mt Avatara ca Vishnu trong Matsya, Bhagavata, Garuda, v Linga Purana. Khng ch vy, nhng ngi th thn Shiva tip thu nhng yu t tu vin v chim nghim ca Pht Gio, v nhng ngi th thn Vishnu tip thu nhng yu t sng bi v nhn o ca Pht Gio bo m tnh ph bin trong qun chng. Nhng ngi th thn Vishnu cn sa i thi ca h v vn h thng giai cp. H chp nhn n nh l mt th ch x hi, khng chuyn ch mt s theo ui tn gio hay tm linh no. Nh tin s Radhakrishnan ni:- Mt tin trnh thm nhp v sa i t t pht trin, nh vic ng h thuyt cho rng i Tha Gio ch l mt giai on phn phi trong tro lu ln nhng ngi th thn Vishnu, Tiu Tha Gio, vi tnh cht kh hnh nhiu hn, c coi nh mt phi ca ngi th thn Shiva. Khi tn ngng B La Mn khc su tnh thng mi loi v sng bi thn linh v tuyn b rng c Pht l ha thn ca Vishnu, hi chung bo t ca Pht Gio n vang ln.NHNG NGUYN NHN BN TRONGBn cnh nhng nguyn nhn bn ngoi, chc chn l nhng nguyn nhn chnh cho s thoi ho v bin mt ca Pht Gio, cn c mt s t nhng hn ch v lm li bn trong cng lm cho s bin mt cui cng ca Pht Gio trn qu hng n xy ra mt cch nhanh chng.Chng ta phi tha nhn rng chnh nhng tn Pht Gio lnh phn trch nhim ln cho s phn ng bun ca tn gio ca h. c Pht vch ra con ng cho cc v T kheo khng nhng l ngi i tm s gic ng bng thc hnh nhng gii lut o c v tm linh, nhng cng l ngi phng s x hi hay l ngi bn, trit gia v ngi hng o cho qun chng. c Pht l mt v thy tn gio u tin n , hay ni ng hn l ton th gii, c v nhng t ca mnh i v i khp ni v hnh phc v li ch ca nhiu ngi. Thm na, Ngi l ngi u tin a ra l tng hy sinh, qun mnh v phc v cho k khc. Ngi ni rng mt T kheo phi xin n, phi sng bng vt b th, phi hn ch ch n ngy mt ba. Theo nhng li dy ca Thy nhng v T Kheo u tin t n nhng tiu chun cao nht ca lng knh tn, hy sinh v phng s. iu ny thnh tu rc r v lm cho Pht Php tr thnh mt tn gio ph bin v c tn knh nht n . Nhng bt hnh thay, cc tng s v sau khng gi nhng tiu chun dnh cho h. Khi cc tu vin tr nn giu c, th hot ng chnh ca h c coi l o su vic nghin cu t chng thay v truyn b Gio Php, tng s nh mt s giao ho gn gi vi qun chng, v tng quan gia tng s v c s b tht li. Cc v T Kheo tr nn xao lng v th ng i vi nhng mc ch thc tin. iu ny lm cho Pht Gio suy yu. Tnh trng Tng Gi trong nhng nm chm dt thi k vinh quang ca Pht Gio ti n c th c nh gi t nhng iu m Cunningham, mt nh kho c, thm him, v hc gi v i nht ni vn ny. ng ni:- Pht Gio tht s tr nn mt tn ngng gi nua v kit lc, nhng v kht s khng cn i kht thc, nhng t lu c h tr bng t ai dnh ring cho cc tu vin. Cc v Sa Mn v T Kheo khng ging nh nhng ngi ca thi xa, nhng ngi uyn bc v tr tu, s tit v thn xc v s nht tm thin qun cng vi nhng ch trng thc tin v gng mu trong sch, kch thch lng sng knh ca qun chng. Nhng tn Pht Gio hin i ri vo tnh trng mc nt, h bng lng sng mt i sng th ng trong nhng cng vic t nht hng ngy ca i sng tu vin, ni cn mt vi du hiu tn gio b ngoi; nhng khng cn s tha thit nng nhit trong sinh hot thiu sinh kh ca nhng cng vic t nht hng ngy , v lng hng say c thi t chy trong tim ca mi ngi tu s Pht Gio trong vic truyn b tn gio ca h dp tt t lu.Trong nhng ngy xa xa, tng s v tu vin l huyt mch ca Pht Gio. N ny n, bao gi nhng tu vin cn, cc tng s cn cn trng. Mt khi cc tng s tr nn th v nh mt ci tm nhn vo s mnh ca h, Pht Gio suy tn. V khi cc tu vin lm mi cho s ph hoi vn ho, Pht Gio i n ch sp hon ton. Rt nhiu sch v Pht Gio, hu ht c ct gi trong cc tu vin, cng hon ton bin mt n do s ph hy cc tu vin. L do l nhng tn Pht Gio khng c t chc c s ging dy, truyn b, v bo v tn gio ca h. Vi s thiu vng nhng t chc nh vy, h ch ng nhn m khng gip c g khi cc tu vin b cp ph, xc phm v cc tng s b trc xut hay git hi.S thiu vng nhng tp qun v nghi thc cho nhng cuc l lc trong x hi nh m ci, v.v. ca Pht Gio cng l mt trong nhng yu t lm cho Pht Gio suy tn n . c Pht chng li ch ngha nghi thc, cng nh c quyn ca nhng ngi B La Mn l giai cp thy t, khng cho php nhng tng s hnh ng nh nhng thy t trong nhng cuc l c tnh cch x hi. Cng khng c nhng cuc l c bit v sinh nht, ci hi, v.v. c ra. Nh vy gii c s tip tc thc hnh theo nhng phong tc v l lc ang lu hnh, phn ln do nhng ngi B La Mn ra. Thi khng xen vo ca Pht Gio, nh tin s Joshi ni:- Mc d gip cho s truyn b tn gio c tri chy, em n kt qu trn chng ng di lm suy gim nh hng ca n trong x hi.Mt nguyn nhn bn trong khc, lt ng cho s suy tn ca Pht Gio, l s chiu chung qu ng ca nhng tn i tha nhit tnh i vi nhng s m tn ca n gio. truyn b rng tn ngng ca h, khng nhng h nhn ln v thn thnh ha c Pht, li cn a mt s thn v n thn n Gio vo lm cc v thn Pht Gio, di dng nhng B Tt nhn cch ha nhng nng lc ca Pht . Vic ny lm cho Pht Gio khng cn khc bit, ngai tr tn gi, vi cc thn thnh n Gio, s khc bit gia hai tn gio b xa b. V khi n Gio a c Pht vo danh sch cc thn ca h chng minh rng Pht Gio l mt phi ca h. Pht Gio nh mt tnh ring bit.KT LUNMt s bo tr ca gii vua cha c th c coi l mt nguyn nhn khc lm s suy tn ca Pht Gio mau chng. V d, phi trn hai trm nm Pht Gio mc nhng chic r vng chi v c c hnh thi ca mt tro lu gii phng x hi ln trn qu hng ca n. Vic ny xy ra vi s ra i ca vua A Dc (Ashoka) vo th k th ba trc Ty lch. Tuy nhin trong vng nm mi nm vua A Dc qua i vo nm 232 trc Ty lch, quc Khng Tc (Maurya) sp v Pht Gio mt s bo tr ca gii vua cha ch tr li 300 nm sau vi s ra i ca Ca Nh Sc Ca (Kanishka) vo nm 78 sau Ty lch. Vi s sp ca vng triu Qu Sng (Kushana) vo th k th hai sau Ty lch, Pht Gio li mt s bo tr ca gii vng gi. Giai on sau Qu Sng l mt giai on ri ren chnh tr, cui cng a n s ni ln ca vng triu Cp a (Gupta) nc Ma Kit (Magadha). Nhng v vua ca vng triu Cp a l nhng ngi theo B La Mn gio v triu i ca h c nh du l lm phc hi B La Mn gio. Ngi bo tr c quyn hnh cui cng cho Pht Gio l vua Gii Nht (Harsha) nm quyn vo nm 606 sau Ty lch, c ngha l nm trm nm sau vua Ca Nh Sc Ca. Sau khi vua Gii Nht mt vo nm 647, Pht Gio li mt s bo tr ca gii vng gi, v khng bao gi c li c s bo tr trn mt phm vi rng ln. Mt khi s bo tr ca gii vua cha khng cn, v b thay th bng s n p ca gii vua cha v tn gio, thnh ly cui cng ca Pht Gio sp nhanh chng hn c th tng. Nhng g cn li cha b nhng ngi phn ng n Gio ph hy ht li b dp sch bi nhng ngi cung tn Hi Gio. Nh mt nh vn vit:- Mn cui cng trong v kch Pht Gio trn sn khu t m ca n, bt u b khng b, v chm dt trong cm lng, mt s cm lng lng qun. Nhng ni thing ling nt, b rng rm che khut, cha chin ca n chuyn sang tn gio khc. c Pht bin mt trong m ng cc thn n Gio v ra khi k c ca con ngi.D l do no a n s suy tn v bin mt ca Pht Gio khi t nc n i na, mt vic chc chn l iu bt hnh nht khi tn gio ca c Pht, mt tn gio hon cu u tin, nh mt nh hng trn t t ca n. S vic ny xy ra, n phi tr mt gi rt t, l s tht lch s. Nc n sung mn cho n khi Pht Gio vn cn l mt tn gio sng ng, v khi Pht Gio suy tn, n mt i tinh thn t do, danh ting gim st, v s tin b b ngn tr.Nhng a im tham quan Delhi Bn ang theo di lot bi v t nc n , xem nhng bi vit khc vui lng nhn vo y. n vi th Delhi, trung tm ca vng Bc n, bn s c dp chim ngng nt quyn r ca thnh ph mang v p va c knh va hin i, va ti mi li va hoi c. 1. Ph c Delhi tng l mt kinh ca nhiu ch trong n c, Delhi l mt thnh ph ln trn con ng thng mi c t Ty Bc n i ng bng sng Hng. Nhiu tng i c, cc a im kho c v cc tn tch c tm quan trng quc gia c xy nn trong lch s ca quc gia ny. Cc hong Mgn cho xy mt phn ca thnh ph lm kinh ca quc Mgn trong mt thi gian di. Ph c Delhi n th Hi Gio Jama Masjid Jama Masjid l nh th Hi gio ln nht ca n v l mt trong nhng kit tc ca ngi th xy v i ca Mughal, Shah Jahan. Mt sn trong rt ln, c 3 cng nm mt trc ca phng cu nguyn, cng trnh em n cho ngi xem cm gic yn bnh tnh ti k diu nh s hi ho ca cc mi vm v khong khng. Sn c th cha 25.000 ngi n cng bi vi nhng thp sa thch sc trng cao 70m. Leo ht 122 bc ln n nh bn s c chim ngng cnh p tuyt vi ca Delhi nhn t trn cao. Pho i Delhi Red Fort chnh l kinh thnh do Shah Jahan xy dng nm 1638. y l tng th mt thnh quch s c din tch khong na cy s vung dng ln bng ong nm ngay gia Delhi. Red Fort c qui m khng thua km g T Cm Thnh nhng nu T Cm Thnh l qui m ca triu nh c nhiu cung in nm ri nhau th Red Fort l hnh dinh c tnh cht qun s nn c kin trc nh mt thnh quch vi v s ng ngch thng thng ln nhau. 2. New Delhi Nm pha bc n , cch thnh c Delhi 5km v pha Bc, th xinh p ni bt vi rt nhiu ng ph di, cc cng trnh kin trc ln nh to nh quc hi, ph tng thng, cng n hay nhng to lu i c c xy bng . n ni y, bn s gp mt vng rm l ca New Delhi cc k thu ht vi mu xanh du mt v quyn r, du khch c th tm thy nhng i tng nim c ca Delhi thi trung c. Lng m ca Humayun, khu vn Lodhi v nhiu ni khc na. Quang cnh yn bnh khu vn Lodhi Mt bn cao cp Werzalit dnh cho nh hng v qun c ph Lng m Hymayun Trong cng vin gn to nh quc hi c mt i thin vn c xy dng nm 1710, gm 4 cng trnh kin trc khc nhau d bo thi tit. New Delhi u u cng c n miu, trong ni ting l n Lakshmi Narayan, n ny do mt gia tc ph thng tn Birla xy nm 1938 nn thng mang tn n Birla. Birla v Tata l hai gia tc rt giu c v th lc ca n t c trm nm nay, chuyn bun bn vi vc t la. Ta nh quc hi n Lakshmi Narayan n Akshardham n Akshardham nm trn b sng Yamuna thuc th New Delhi, c thit k bi kin trc s Vivendva Sompura trn s pht ho ca gio Si Hindu gio Pramukh Swani Mahajaj. N c khnh thnh bi tng thng n APJ Abdul Kalam vo ngy 6/11/2005. y c th ni l mt cng trnh kin trc iu khc s ln nht ca n trong thi i ngy nay. Cng trnh bao gm vi 10 triu tng hng xy dng trn mt mnh t hn 200 mu. n Akshardham ni ln ton b nn vn ho, lch s, kin trc ngh thut ca n vi s huy hong tt nh ca n. Cng trnh c xy dng vi lc lng iu khc hng hu 7000 ngi th, Sau 5 nm khi cng xy dng ngi n uy nghi lng ly huyn diu bc nht ti n ny c hon thnh. Qutb Minar Thp Qutb cch th New Delhi ca n v pha Nam. Nm gn thp cn c di ch n th Hi gio. Nm 1993, UNESCO a thp v mt s kin trc y vo danh mc Di sn vn ha th gii. Thp Qutb c vua Qutb-ud-din Aybak vng triu Delhi khi cng xy dng vo nm 1199 v hon thnh vo nm 1230. Thp c phong cch c o, di nh chiu t thp cng c dng v thn b v c nhn dn suy tn l mt trong by k tch ca n . Thp cao 73m c nhiu ng gn dc, ng knh y thp 14,2m, cng ln cao chn thp cng nh li, ng knh ch cn 2,7m. Thp chia lm 5 tng, 3 tng di ca thp xy bng sa thch . Hai tng trn xy bng hoa trng. Bn trong thp rng c nhiu thang xon c gm 376 bc ln ti ngn thp. Thp Qutb va l mt tng i chin thng va l mt thp c kinh Minaret ca gio ng Quwwat-ul-Islam xy cnh nay nt. Lotus Temple Hay cn gi l thnh ng Hoa Sen nm Bahapur, New Delhi. y l ni c hnh cc nghi l tn gio ca o BaHai, mt tn gio hin i mi c du nhp vo n t th k 19. India Gate Cng nh Mumbai, cng trnh ny c xy dng k nim hng ngn chin s hy sing trong cc cuc chin tranh ginh c lp v bo v t quc. Qung trng rng hng chc hecta, trng cy xanh dy c. Th Delhi c rt nhiu cy xanh v c cho pht trin t nhin thnh nhng cnh rng ngay trong thnh ph. Qung trng Indian Gate rng ri, nhng t nh sng v hu nh khng c g gii tr. Ngoi ra New Delhi cn c nhiu bo tng, nh trin lm ngh thut, trng i hc Delhi ni ting v rt nhiu vin nghin cu. y l u mi giao thng quan trng, vi 5 ng quc l ti nm quc gia, 6 tuyn ng st v 2 sn bay. Trong , c mt sn bay quc t c lp t cc thit b hin i. Nhiu th k nay y l trung tm thng nghip ln ca min bc n . New Delhi cn ni ting vi tranh, cc tc phm iu khc, hng dt kim, trang sc, ng v cc ngh th cng m ngh khc. Trng i hc Delhi rng ln bc nht n

n l mt quc gia Nam , chim hu htbn o n . n c ranh gii vi Pakistan, Trung Quc,Myanma, Bangladesh, Nepal, Bhutan v Afghanistan. n l nc ng dn th nh trn th gii, vi dn s trn mt t ngi, v ng thi ln th by v din tch.Cng ho n xut hin trn bn th gii vo ngy 15 thng 8 nm 1947. S thit lp nh nc n l nh cao ca cuc u tranh ca nhng ngi ti Nam thot khi ch thng tr ca quc Anh. n c nnvn minh sng n(Indus) pht trin rc r cch y 5 nghn nm. n l ni sinh trng ca bn tn gio quan trng trn th gii: n gio (Hindu), Pht gio,o Jainiv o Sikh.t nc n c mt v th a l rt c bit. l lng da vo dy Hy M Lp Sn hng v nht th gii, mt nhn ra n Dng bin c mnh mng, li cn c 2 con sng ln l n H v Hng H nh hai dng sa ti nui mt bnh nguyn bao la v cng l ci ni ca nn vn minh nng nghip nh c vo thi c i. Chnh chn a linh nhn kit nhiu v nhn ra i nh c Pht Thch Ca Mu Ni, Thnh Mahatma Gandhi, hin trit Jiddu Krishnamurti, thi ho Rabindranath Tagore, v.v v cc tn gio, trng phi trit hc ln v lu i nht th gii c hnh thnh nh V , o Ngha Th, n Gio, Pht Gio, K Na Gio, o Sikh, v.vT NC/LNH TH - India

Thng tin c bnTn y Cng ha n

V tr a lNm Nam , tip gip bin Rp v vnh Bengan, nm gia Pakistan v Burman

Din tch Km23,287,590

Ti nguyn thin nhinThan , qung st, mangan,bauxit,m titanium, kh t nhin, crm , kim cng , du,t trng trt, vi

Cu trc dn s0-14 tui: 28.9%15-24 tui: 18.2%25-54 tui: 40.4%55-64 tui: 6.9%Trn 65 tui: 5.7%

Dn s (triu ngi)1.22

T l tng dn s (%)1.280

Dn tcNgi Indo-Aryan, Dravidian, Mongoloid v dn tc khc

Th New Delhi

Quc khnh15/8/1947

H thng php lutDa theo ch lut php ca Anh

GDP (t USD)4784

T l tng trng GDP (%)6.5

GDP theo u ngi (USD)3900

GDP theo cu trc ngnhnng nghip: 17%cng nghip: 18%dch v: 65%

Lc lng lao ng (triu)498.4

Lc lng lao ng theo lnh vc ngh nghipnng nghip: 53%cng nghip: 19%dch v: 28%

Sn phm Nng nghipGo, la m, ht c du, bng, ay, ch, ma, u lng, hnh ty, khoai ty, sn phm t sa, cu, d, gia cm, c

Cng nghipDt may, ha cht, ch bin thc phm, thp, thit b vn ti, xi mng, khai thc m, du kh, my mc thit b, phn mm, dc phm

Xut khu (triu USD)309100

Mt hng xut khuSn phm du kh, qu, my mc, st v thp, ha cht, xe ti, may mc

i tc xut khuTiu vng quc rp Thng nht, Hoa K, Trung Quc, Hng Kng, Singapore

Nhp khu (triu USD)500300

Mt hng nhp khuDu th, qu, my mc, phn bn, st v thp, ha cht

i tc nhp khuTrung Quc, Hoa K, Saudi Arabia, Tiu vng quc rp Thng nht, Thy S

Ngun: CIA 2013*Th ch nh nc-Theo th ch Cng ha dn ch ngh vin, lin bang (t nm 1950), ch lng vin.Hin php thng qua ngy 25 thng Ging nm 1950.C 28 bang v 7 vng lnh th trc thuc trung ng, mi bang u c c cu lp php ring. Thng ngh vin ca Ngh vin lin bang l Hi ng Nh nc, gm 245 thnh vin, trong 8 thnh vin do Tng thng b nhim, 237 thnh vin c quc hi cc bang bu. Hai nm mt ln, 1/3 s thng ngh s min nhim. H ngh vin gm 543 thnh vin c bu bng tuyn c ph thng u phiu nhim k 5 nm, v hai thnh vin thuc cng ng ng-l-In-ing do Tng thng b nhim.Tng thng c c on ca Ngh vin lin bang v Quc hi ca cc bang bu. Tng thng b nhim Th tng v cc thnh vin ca Ni cc. Th tng iu hnh Ni cc.*a l- Nm Nam Dy ni Hy-ma-lay-a ngn cch tiu lc a n vi phn cn li ca chu . Mt s nh ca dy Hy-ma-lay-a cao hn 7000 m, trong c nh cao nht ca n l Kang-chen-un-ga, 8.598 m. Pha nam ca dy Hy-ma-lay-a l cc lu vc ca sng Hng, sng Bra-ma-pu--ra v cc vng chi lu ca cc sng ny. y l nhng ng bng ph nhiu, dn c ng c v c trnh canh tc thun thc. Sa mc Tha chy dc bin gii vi Pa-ki-xtan. Pha nam n l cao nguyn cng c-ca-ni tip gip vi di i Gt-x h thp dn thnh ng bng ven bin. Thc vt a dng, t rng ma nhit ib bin pha ty, rng gi ma ng-bc thuc vng xa pha nam cho n rng cy bi, cy gai cao nguyn c-can v thc vt ni cao, thm thc vt n i vng ni cao ca dy Hy-ma-lay-a.Cc sng chnhSng Hng, 2.510 km; sng Bra-ma-pu-t-ra, 2.900 km; sng St-l, 1.450 km; sng Y-a-mu-la, 1.376 km; sng G-a-va-ri, 1.450 km; sng Giam-na 1.380 km.Kh hu:Kh hu chia thnh 3 ma r rt: ma nng t thng Ba n thng Su, ma ma t thng Su n thng Mi (khi gi ma ty-nam v mt lng ma ln), v ma lnh kh t thng Mi mt n thng Ba. Dy Hy-ma-lay-a c nhit thp v tng cao dn khi chuyn xung min nam; nhit trung bnh thng Ging t 150C n 270C; thng Nm t 280C n 300C.Kinh t- Cng nghip chim 29,1%, nng nghip: 17,2% v dch v: 53,7% GDP2/3 lc lng lao ng lm nng nghip. La nc v la m l cc cy lng thc chnh. Cy cng nghip ngy cng c trng nhiu ti cc n in ln, gm c ch, bng gai, ma... y l nhng sn phm nng nghip xut khu ch yu. Ma theo ma v thy li gip cho vic canh tc, nhng hn hn v l lt vn thng xuyn xy ra. n l mt trong 10 cng quc cng nghip trn th gii. Ni tr lng than tng i ln l c s nng lng cho cng nghip, n cn c kim cng, b-xt, ti-tan, ng v st. n cng c tr lng ng k du m v kh t nhin. Cc ngnh dt, sn xut xe c, st, thp, dc liu v ngnh in c ng gp quan trng cho nn kinh t n cn l mt trong nhng cng quc sn xut v xut khu phn mm my tnh c tn nhim. L mt trong ba cng quc ht nhn chu Trong nhng nm n tin hnh hai cuc cch mng trong nng nghip "Cch mng xanh (t nm 1965) v "Cch mng trng" (nui tru, b ly sa t nm 1970). Hai cuc cch mng ny em li kt qu to ln, bin n t mt nc ng dn, i ngho, thnh mt trong nhng quc gia xut khu go trn th gii (sn lng go nm 1965 t 72,35 triu tn. Nm 1990 t sn lng ln 176 triu tn); sn xut sa nm 2000 t 70 triu tn, vt M-67 triu tn. Tuy nhin n gp phi nhng kh khn trong thanh ton quc t v phi da vo vin tr nc ngoi pht trin. Trn 1/3 dn s sng trong ngho di. Cc ci cch trong nhng nm 90 gim thiu vai tr ca nh nc trong mt s lnh vc kinh t. Sn xut in nng t 665 t kWh, trong nhit in: 81,7% thy in: 14,5%; in nguyn t: 3,4%,ngun khc 0,3% ;Nm 2009-2010, xut khu t 164,3 t USD, nhp khu: 268,4 t USD; FDI t 27,5 t USD, d tr ngoi t 31/10/2009 l 274,7 t USD, n nc ngoi 31/12/2009 l 223,9 t USD, khch du lch nc ngoi 1-12/2009 t 5,8 triu ngi. Vn ha:n c mt di sn vn ha phong ph v c trng duy nht, v h lun tm cch gi gn nhng truyn thng ca mnh trong sut thi k lch s trong khi vn hp thu cc phong tc, truyn thng v t tng t pha c nhng k xm lc v nhng ngi dn nhp c. Nhiu hot ng vn ho, ngn ng, phong tc v cc cng trnh l nhng v d cho s an xen vn ha qua hng th k . Nhng cng trnh ni ting nhTaj Mahalv cc cng trnhkin trc c nh hng Hi giol di sn t triu i Mughal. Chng l kt qu ca mt truyn thng hp nht mi yu t t mi phn ca quc gia.m nhc n c th hin rt nhiu hnh thc. Hai hnh thc chnh cam nhc c inlCarnatictNam n, vHindustanitBc n. Cc hnh thc ph thng ca m nhc cng rt ph bin, ni ting nht lm nhc Filmi. Ngoi ra cn c nhiu truyn thng khc nhau vm nhc dn giant mi ni trn t nc. C nhiuhnh thc nhy ma c inhin din, gmBharatanatyam,Kathakali,KathakvManipuri. Chng thng hnh thc tng thut v ln vi nhng yu t sng o v tinh thn. Truyn thng vn hc sm nht n l hnh thc truyn ming, v sau ny mi hnh thc ghi chp. a s chng l cc tc phm linh thing nh (kinh)Vedasv cc s thiMahabharatavRamayana. Vn hcSangamt Tamil Nadu th hin mt trong nhng truyn thng lu i nht n . c nhiu nh vn n hin i ni ting, c vi cc tc phm bng ting n v ting Anh. Nh vn n duy nht ot giiNobel vn hcl nh vn dngting BengalRabindranath Tagore. n cng l nc sn xut ra s lngphimhng nm cao nht th gii. Vng sn xut chnh nm ti Mumbai, cho ra l hu nh tt c phim thng mi n , thng c gi l "Bo


VqNL Q Lan tỏa sức sáng tạo trẻ - cesti.gov.vn filelần thứ 6, ghi dấu ấn như một ngày hội lớn của tuổi trẻ thành phố với không gian sáng tạo

VqNL Q Lan tỏa sức sáng tạo trẻ - cesti.gov.vn filelần thứ 6, ghi dấu ấn như một ngày hội lớn của tuổi trẻ thành phố với không gian sáng tạo

Documents
Tôn Thất Thuyết

Tôn Thất Thuyết

Documents
Nghĩ lớn để thành công · một số người đã để lại cho tôi những ấn tượng không thể ... , Deepak Chopra và Rudy Giuliani đã làm rạng rỡ cho

Nghĩ lớn để thành công · một số người đã để lại cho tôi những ấn tượng không thể ... , Deepak Chopra và Rudy Giuliani đã làm rạng rỡ cho

Documents
Mục Lục - thichthanghoan.com · Học Nalanda ở Ấn Độ, trở về nước cổ võ Duy Thức Học, gây ảnh hưởng rất lớn trong giới Trí Thức khắp Trung

Mục Lục - thichthanghoan.com · Học Nalanda ở Ấn Độ, trở về nước cổ võ Duy Thức Học, gây ảnh hưởng rất lớn trong giới Trí Thức khắp Trung

Documents
NHỮNG TÔN GIÁO LỚN TRONG ĐỜI SỐNG NHÂN LOẠI · sống nhân loại. Nó đã lột tả được cái thần, cái cốt lõi của các tôn giáo -- một vấn đề

NHỮNG TÔN GIÁO LỚN TRONG ĐỜI SỐNG NHÂN LOẠI · sống nhân loại. Nó đã lột tả được cái thần, cái cốt lõi của các tôn giáo -- một vấn đề

Documents
Dấu ấn hai năm liên tiếp tập đoàn Bảo Việt đạt Giải đặc ... tin... · niềm vinh dự lớn bởi nó thể hiện sự ghi nhận của các nhà thẩm

Dấu ấn hai năm liên tiếp tập đoàn Bảo Việt đạt Giải đặc ... tin... · niềm vinh dự lớn bởi nó thể hiện sự ghi nhận của các nhà thẩm

Documents
Những đặc-trưng-tôn-giáo-ấn-độ

Những đặc-trưng-tôn-giáo-ấn-độ

Education
TUỔI TRẺ?văn hoá địa phương, về cách sống của người lớn tuổi, về cội rễ tôn giáo... Thường ngày, chúng ta có thể thấy một vài biểu hiện

TUỔI TRẺ?văn hoá địa phương, về cách sống của người lớn tuổi, về cội rễ tôn giáo... Thường ngày, chúng ta có thể thấy một vài biểu hiện

Documents
Các Tôn giáo lớn tại Ấn Độ Huỳnh Kim Quang Lời Dẫn Ấn Độ ... · thần son lên đầu bởi những phụ nữ có chồng, và nhiều nghi lễ hôn nhân

Các Tôn giáo lớn tại Ấn Độ Huỳnh Kim Quang Lời Dẫn Ấn Độ ... · thần son lên đầu bởi những phụ nữ có chồng, và nhiều nghi lễ hôn nhân

Documents
Bên Thắng Cuộc - lvluat.files.wordpress.com · Smashwords để mua ấn bản của mình. Chân thành cám ơn bạn đọc đã tôn trọng Chân thành cám ơn bạn đọc

Bên Thắng Cuộc - lvluat.files.wordpress.com · Smashwords để mua ấn bản của mình. Chân thành cám ơn bạn đọc đã tôn trọng Chân thành cám ơn bạn đọc

Documents
PHẬT THUYẾT - phapmontinhdo.vnphapmontinhdo.vn/Uploads/files/001 ẤN TỐNG/02 KINH SÁCH/Kinh Dia... · Khắp cùng Mười Phương cõi Cúng dường tất cả Phật Tôn

PHẬT THUYẾT - phapmontinhdo.vnphapmontinhdo.vn/Uploads/files/001 ẤN TỐNG/02 KINH SÁCH/Kinh Dia... · Khắp cùng Mười Phương cõi Cúng dường tất cả Phật Tôn

Documents
Chet Co That Dang So Khong - HT.K. S. Dhammananda - TT ... · Web viewNhững nghi thức này, đã có từ trước khi những tôn giáo lớn được thành lập trên thế

Chet Co That Dang So Khong - HT.K. S. Dhammananda - TT ... · Web viewNhững nghi thức này, đã có từ trước khi những tôn giáo lớn được thành lập trên thế

Documents
KINH ĐẠI BẢO TÍCH · Web viewĐó là Tôn giả A Nhã Kiều Trần Như, Tôn giả Mã Thắng, Tôn giả Đại Danh, Tôn giả Hữu Hiền, Tôn giả Vô Cấu, Tôn

KINH ĐẠI BẢO TÍCH · Web viewĐó là Tôn giả A Nhã Kiều Trần Như, Tôn giả Mã Thắng, Tôn giả Đại Danh, Tôn giả Hữu Hiền, Tôn giả Vô Cấu, Tôn

Documents
Ấn Quang Pháp Sư Văn Sao Tam Biên - Niem Phat · Web viewNếu muốn hợp với chương trình lớn lao, chắc sẽ đến nỗi lợi ích nhỏ nhoi cũng không có

Ấn Quang Pháp Sư Văn Sao Tam Biên - Niem Phat · Web viewNếu muốn hợp với chương trình lớn lao, chắc sẽ đến nỗi lợi ích nhỏ nhoi cũng không có

Documents
HỒ SƠ THỊ TRƯỜNG - tailieuxnk.com...Tôn giáo Ấn Độ không có quốc đạo. Hiến pháp Ấn Độ quy định tự do tín ngưỡng, bình đẳng giữa các tôn

HỒ SƠ THỊ TRƯỜNG - tailieuxnk.com...Tôn giáo Ấn Độ không có quốc đạo. Hiến pháp Ấn Độ quy định tự do tín ngưỡng, bình đẳng giữa các tôn

Documents
Thương hiệu lớn, rắc rối lớn

Thương hiệu lớn, rắc rối lớn

Documents
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC Xà HỘI VÀ NHÂN …€¦ · Web viewTrong năm học 2013-2014, Trường đã ghi dấu ấn với các hội thảo lớn như: Dấu ấn

TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC Xà HỘI VÀ NHÂN …€¦ · Web viewTrong năm học 2013-2014, Trường đã ghi dấu ấn với các hội thảo lớn như: Dấu ấn

Documents
Lời giới thiệu - tinhtonghochoi.org · lớn lo việc in ấn và phân phát đến khắp nơi. Nội dung của quyển Hạ này là những bài giảng giải tiếp

Lời giới thiệu - tinhtonghochoi.org · lớn lo việc in ấn và phân phát đến khắp nơi. Nội dung của quyển Hạ này là những bài giảng giải tiếp

Documents
NHỮNG TÔN GIÁO LỚN TRONG ĐỜI SỐNG NHÂN LOẠI · anh em", vân vân.... Bởi lẽ đó, hiểu mình để đi đến hiểu người đòi hỏi nỗ lực phi thường

NHỮNG TÔN GIÁO LỚN TRONG ĐỜI SỐNG NHÂN LOẠI · anh em", vân vân.... Bởi lẽ đó, hiểu mình để đi đến hiểu người đòi hỏi nỗ lực phi thường

Documents
ĐẠO ÁN TÔN GIÁO - caodaism.infocaodaism.info/booksv/pdf/ThanhMinh/daoantongiao.pdfEbook được làm theo Ấn-Bản phổ biến trên Website của daocaodai. info . Mọi

ĐẠO ÁN TÔN GIÁO - caodaism.infocaodaism.info/booksv/pdf/ThanhMinh/daoantongiao.pdfEbook được làm theo Ấn-Bản phổ biến trên Website của daocaodai. info . Mọi

Documents
ị Vấn đề tôn giáo và chính sách tôn giáo”

ị Vấn đề tôn giáo và chính sách tôn giáo”

Documents
H Trung Ấn độ, thông minh từ thủa nhỏ, lớn 2021 H HA ĐA ... · trúc của Phật giáo Đại thừa lớn nhất trên thế giới hiện nay. ... nguồn tư tưởng

H Trung Ấn độ, thông minh từ thủa nhỏ, lớn 2021 H HA ĐA ... · trúc của Phật giáo Đại thừa lớn nhất trên thế giới hiện nay. ... nguồn tư tưởng

Documents
Công thức bán hàng B2B SPIN SELLING hiệu quả nhất mọi thời đại i... · -Làm trở nên rõ ràng, lớn và khẩn cấp-Phát triển từ nhu cầu ấn thành

Công thức bán hàng B2B SPIN SELLING hiệu quả nhất mọi thời đại i... · -Làm trở nên rõ ràng, lớn và khẩn cấp-Phát triển từ nhu cầu ấn thành

Documents
CHỈ 38 5,5 10.000 NHANH MỰC LỚN KHÔNG DÂY In ấn …

CHỈ 38 5,5 10.000 NHANH MỰC LỚN KHÔNG DÂY In ấn …

Documents
tspl 32 - tuvienquangduc.com.au · nghệ thuật THƠ 16. Tuệ Nguyên 42. ... không nói dối, (5) Giới không uống rượu. Ở Ấn Độ, những tôn giáo khác cũng

tspl 32 - tuvienquangduc.com.au · nghệ thuật THƠ 16. Tuệ Nguyên 42. ... không nói dối, (5) Giới không uống rượu. Ở Ấn Độ, những tôn giáo khác cũng

Documents
Văn Hóa Cao Đài - · PDF fileKhai Đạo muôn năm trước định giờ, ... cứ một tôn giáo lớn ... Tiến trình hình thành hệ thống triết lý Cao Đài được

Văn Hóa Cao Đài - · PDF fileKhai Đạo muôn năm trước định giờ, ... cứ một tôn giáo lớn ... Tiến trình hình thành hệ thống triết lý Cao Đài được

Documents
TAM PHÁP ẤN

TAM PHÁP ẤN

Documents
MÃNH LIỆT TINH THẦN VIỆT NAM · trong từ VinFast một cách rất khéo léo tạo nên dấu ấn đặc trưng của ... Đèn pha lớn được thiết kế hạ thấp

MÃNH LIỆT TINH THẦN VIỆT NAM · trong từ VinFast một cách rất khéo léo tạo nên dấu ấn đặc trưng của ... Đèn pha lớn được thiết kế hạ thấp

Documents
Nghiên cứu thiết kế chế tạo máy ép chấn tôn thủy lực 1200t dùng trong đóng tàu thủy cỡ lớn - Luận văn, đồ án, đề tài tốt nghiệp

Nghiên cứu thiết kế chế tạo máy ép chấn tôn thủy lực 1200t dùng trong đóng tàu thủy cỡ lớn - Luận văn, đồ án, đề tài tốt nghiệp

Documents
thanhlinh.net€¦  · Web viewĐiều gây ấn tượng mạnh mẽ, nơi độc giả Ki-tô Hữu nói riêng và tất cả những tín đồ tôn thờ Thiên Chúa Tạo

thanhlinh.net€¦  · Web viewĐiều gây ấn tượng mạnh mẽ, nơi độc giả Ki-tô Hữu nói riêng và tất cả những tín đồ tôn thờ Thiên Chúa Tạo

Documents