LSE RENCLERNDE BOYUN EC DAVRANILAR, OTOMATK DNCELER, UMUTSUZLUK VE YAAM DOYUMUNUN NCELENMES

LSE RENCLERNDE BOYUN EC DAVRANILAR, OTOMATK DNCELER, UMUTSUZLUK VE YAAM DOYUMUNUN NCELENMES Bu aratrma 19. Ulusal Eitim Bilimleri Kurultaynda szl bildiri olarak sunulmutur (16-18 Eyll, 2010), Lefkoa, KKTC. Do. Dr. Songl TMKAYADr. Metehan ELKDr. Birsel AYBEK .. Eitim Fakltesi Eitim Bilimleri Blm. Sosyal Bilimler Ens. Dergisi, Cilt 20, Say 2, 2011, Sayfa 77-94ALIMANIN AMACIBu aratrmada lise rencilerinde boyun eici davranlar, otomatik dnceler, umutsuzluk ve yaam doyumu incelenmektedir. Bu genel ama dorultusunda u alt amalara cevap aranmtr:1- Lise rencilerinde boyun eici davranlar, otomatik dnceler, umutsuzluk ve yaam doyumlar arasnda anlaml bir iliki var mdr? 2- Lise rencilerinin boyun eici davranlar; cinsiyet, snf, anne-baba tutumu ve gelir dzeyine gre anlaml bir ekilde farkllamakta mdr? 3- Lise rencilerinin otomatik dnceleri; cinsiyet, snf, anne-baba tutumu ve gelir dzeyine gre anlaml bir ekilde farkllamakta mdr? 4- Lise rencilerinin umutsuzluklar; cinsiyet, snf, anne-baba tutumu ve gelir dzeyine gre anlaml bir ekilde farkllamakta mdr?5- Lise rencilerinin yaam doyumlar; cinsiyet, snf, anne-baba tutumu ve gelir dzeyine gre anlaml bir ekilde farkllamakta mdr? EVREN VE RNEKLEMalmann rneklemini, 2009-2010 retim ylnda Adana ili merkez ilelerindeki farkl tr liselere devam eden 153 kz, 121i erkek olmak zere toplam 274 gnll ergen oluturmutur. Ergenlerin ya ortalamas 16.44 yl eklindedir (Ss= .68). VER TOPLAMA ARALARIAratrmada veri toplamak iin Kiisel Bilgi Formu, Boyun Eici Davranlar lei, Otomatik Dnceler lei, Beck Umutsuzluk lei ve Yaam Doyumu lei kullanlmtr. Kiisel Bilgi Formu: Aratrmaclar tarafndan hazrlanan bu form ya, cinsiyet, snf dzeyi, gelir dzeyi, anne-baba tutumuna ynelik sorulardan oluturulmutur. Boyun Eici Davranlar lei : Depresyonla ilgili boyun eici sosyal davranlar deerlendiren, 16 maddeden oluan tek faktrl bir lektir. Trke uyarlamas ahin ve ahin (1992) tarafndan yaplmtr. lein Beck Depresyon Envanteri ile korelasyonu .32, Sosyopati lei ile .36 olarak bulunmutur. tutarllk .89, test-tekrar test gvenirlii .84 olarak saptanmtr. Hem ergen, hem de yetikinlere uygulanabilir. Her maddede sz edilen davranlarn kiiyi ne kadar iyi tanmlad sorulmaktadr. Maddeler 1-5 arasnda, 5li Likert tipi puanlama esasna gre deerlendirilir. lekten en dk 11, en yksek 80 puan alnabilir. Yksek puanlar daha fazla boyun eici davrana iaret eder (Savar ve ahin, 1997).

BEDAada insanlarn sosyal ortamlardayken yaptklar baz davranlar ve yaadklar baz duygular verilmitir. Her cmleyi dikkatle okuyun ve byle bir davrann sizin iin ne kadar geerli olduunu, sizi ne kadar tanmladn aadaki lei dikkate alarak, o cmlenin yanndaki blmede iaretleyin1. Hi tanmlamyor.2. Biraz tanmlyor.3. Olduka iyi tanmlyor.4. yi tanmlyor.5. ok iyi tanmlyor.

Belirli bir konuda benim hatam olmasa da, hatal olduum syleniyorsa tatszlk kmasn diye sesimi karmam.Kendim yapmaktan holanmasam da dier insanlar yapyor diye, baz davranlar yaparm.Paramn st eksik verilmi olsa da, sesimi karmadan, oradan uzaklarm.Bakalarnn beni eletirmesine ve aalamasna izin verir, kendimi savunmam.Sevdiim kii benden yaknlk istediinde, o anda iimden gelmese de yaknlk gstermeye alrm.Konumaya alrken birisi laf azmdan alp konumay srdrrse, ben susarm.Kk hatalarm yznden srekli zr dilerim.Annem/babam benim hakkmda ho olmayan eyler sylerken, ben sessizce dinlerim.Arkadalarma kzdm zaman, bu kzgnlm onlara sylemem.Arkada toplantlarnda konumalar ynlendirmeyi bakalarna brakrm.nsanlarn, benimle konuurken gzlerimin iine bakmalarndan holanrm.Herhangi biri benim iin kk bir iyilikte bile bulunsa, itenlikle ve tekrar tekrar teekkr ederim.nsanlarla gz gze gelmekten kanrm.Arkada toplantlarnda, konuyu aan kii hibir zaman ben olmam.nsanlar srarla bana baktklarnda yzm kzarr. Birinin davetini geri evirirken mutlaka hastalk gibi nemli bir bahane bulmaya alrm.

Otomatik Dnceler lei: Hollon ve Kendalln (1980) gelitirdii Otomatik Dnceler lei kiinin kendine ynelik olumsuz deerlendirmelerin skln lmeyi amalamaktadr. 1-5 arasnda puanlanan ve 30 maddeden oluan likert tipi bir lektir. lein puan ranj 30-150 arasndadr. lekten alnan toplam puanlarn ykseklii, bireyin otomatik olumsuz dncelerinin sklkla ortaya ktn gsterir (Savar ve ahin, 1997). lein yurtdnda yaplan geerlik-gvenirlik almalarndaki gvenirlik katsays .47 ve .97 arasnda deimitir. Geerlik katsaylar ise .45 ve .79 arasnda bulunmutur (Hollan ve Kendall, 1980; Harrel ve Ryon, 1983; Dobson ve Breiter, 1983). lkemizdeki gvenirlik almalarnda Cronbach Alfa i tutarllk katsays ahin ve ahin (1992) .93, Aydn ve Aydnda ise (1990) .95 olarak bulunmutur. lein her bir maddesinden alnan puanlar ile tm lekten alnan puanlar arasndaki madde toplam korelasyonlar ahin ve ahin (1992) .30 ile .69; Aydn ve Aydn (1990) .37 ile .85 arasnda bulunmutur. ahin ve ahin (1992) ise bu yntemle elde ettikleri gvenirlik katsaysn .91 olarak belirtmilerdir. OTOMATK DNCELER LEAada kiilerin zaman zaman aklna gelen baz dnceler sralanmtr. Ltfen her birini okuyarak, bu dncenin SON BR HAFTA iinde aklnzdan ne kadar sklkla getiini iaretleyiniz. Ltfen her bir maddeyi dikkatle okuyunuz ve maddelerin yanndaki uygun sayy aadaki klar dikkate alarak iaretleyiniz.1. Hi aklmdan gemedi2. Ender olarak aklmdan geti3. Arada srada aklmdan geti4. Sk sk aklmdan geti5. Hep aklmdan geti

Tm dnya bana karym gibi geliyor.Hibir ie yaramyorum.Neden hi baarl olamyorum.Beni hi kimse anlamyor.Bakalarn d krklna urattm oldu.Devam edebileceimi sanmyorum.Keke daha iyi bir insan olsaydmyle gszm kiHayatm istediim gibi gitmiyor.Kendimi d krklna urattm.Artk hibir eyin tad kalmad.Artk dayanamayacam.Bir trl harekete geemiyorum.Neyim var benim?Keke baka bir yerde olsaydm.Hibir eyin iki ucunu bira araya getiremiyorum.Kendimden nefret ediyorum.Deersiz bir insanm.Keke birden yok olabilseydim.Ne zorum var benim?Hayatta hep kaybetmeye mahkumum.Hayatm karmakark.Baarszm.Hibir zaman baaramayacam.Kendimi ok aresiz hissediyorum.Bir eylerin deimesi gerek.Bende mutlaka bir bozukluk olmal.Geleceim kasvetli.Hibir eyi bitiremiyorum.Hibir ey iin uramaya demez.

Beck Umutsuzluk lei: Ergen ve yetikinlere uygulanabilen, Beck, Lester ve Trexler (1974) tarafndan gelitirilen lekte, bireyin gelecee ynelik karamsarlk derecesini belirlemek amalanmaktadr. Sorulara evet-hayr eklinde cevap verilmekte ve negatif beklentileri yanstmaktadr. Alnan puanlar yksek olduunda bireydeki umutsuzluun yksek olduu varsaylr (Akt., Savar ve ahin, 1997). Geerlik ve gvenirlik almas Seber (1991) ve Durak (1994) tarafndan gerekletirilmitir. Durak (1994) i tutarll .85 madde-toplam korelasyonlar .31 ile .67 arasnda, yarya blme gvenirliliini ise .85 olarak bulmutur. BECK UMUTSUZLUK LE (BU) Aada gelecee ait dnceleri ifade eden baz cmleler verilmitir. Ltfen herbir ifadeyi okuyarak, bunlarn size ne kadar uygun olduuna karar veriniz. Size uygun olanlar iin "Evet", uygun olmayanlar iin ise "Hayr" cevabn iaretleyiniz.

Gelecee umut ve coku ile bakyorumKendim ile ilgili eyleri dzeltemediime gre abalamay braksam iyi olur.ler ktye giderken bile her eyin hep byle kalmayacan bilmek beni rahatlatyorGelecek on yl iinde hayatmn nasl olacan hayal bile edemiyorumYapmay en ok istediim eyleri gerekletirmek iin yeterli zamanm var..Benim iin ok nemli konularda ileride baarl olacam umuyorumGeleceimi karanlk gryorumDnya nimetlerinden sradan bir insandan daha ok yararlanacam umuyorum yi frsatlar yakalayamyorum. Gelecekte yakalayacama inanmam iin de hibir neden yokGemi deneyimlerim beni gelecee iyi hazrladGelecek, benim iin ho eylerden ok tatszlklarla dolu grnyorGerekten zlediim eylere kavuabileceimi ummuyorumGelecee baktmda imdikine oranla daha mutlu olacam umuyorum. ler bir trl benim istediim gibi gitmiyorGelecee byk inancm var.Arzu ettiim eyleri elde edemediime gre bir eyler istemek aptallk olur.Gelecekte gerek doyuma ulamam olanaksz gibiGelecek bana bulank ve belirsiz grnyor.Kt gnlerden ok, iyi gnler bekliyorum.stediim her eyi elde etmek iin aba gstermenin gerekten yarar yok, nasl olsa onu elde edemeyeceim

Yaam Doyumu lei: Diener, Emmons, Larsen ve Griffin (1985) tarafndan gelitirilmi, yedi dereceli Likert tarz bir lektir. lek 5 maddeden oluan ve bireyin znel iyilik durumunu len bir lme aracdr. lein i tutarlk katsays .80 ile .89 arasnda deimektedir lek Trkeye Kker (1991) tarafndan uyarlanmtr. lein gvenirlik almalar sonucunda test-tekrar test gvenirlii .85, madde test korelasyonlar .71 ile .80 arasnda bulunmutur. lein Aysan (2001) tarafndan yaplan gvenirlik almasnda ise, i tutarlk katsays .85 olarak tespit edilmitir (Akt., Aysan ve Harmanl, 2003). Verilerin AnaliziVerilerin analizinde bamsz gruplar t testi, tek ynl varyans analizi (ANOVA) ve Pearson momentler arpm korelasyonundan yararlanlmtr. Farklarn anlaml kt analizlerde farkn hangi gruplardan kaynaklandn belirlemek iin LSD testi kullanlmtr. statistiksel ilemler SPSS 11.5 paket program araclyla yaplmtr. Tm analizlerde anlamllk dzeyi .05 olarak alnmtr. Veri Analiz YntemleriLise rencilerinde boyun eici davranlar, otomatik dnceler, umutsuzluk ve yaam doyumlar arasnda anlaml bir iliki olup olmadna Pearson momentler arpm korelasyonu teknii ile baklm ve sonular aada Tablo 1de gsterilmitir. Tablo 1. Boyun Eici Davranlar, Otomatik Dnceler, Umutsuzluk ve Yaam Doyumu Arasndaki likiye Ynelik SonularBOYEGIOTMDSC UMTSUZ YASAMD BOYEGI -.21** .17** -.04 OTMDSC - .64** -.48** UMTSUZ- -.43** YASAMD -Lise rencilerinin cinsiyet, anne-baba tutumu, snf ve gelir dzeylerine gre boyun eici davranlar leinden aldklar puanlarn aritmetik ortalama, standart sapma ve t ve F deerleri Tablo 2de verilmitir. Tablo 2. Lise rencilerinin Boyun Eici Davran Puanlarnn Cinsiyet, Anne-Baba Tutumu, Snf ve Gelir Dzeyine Gre t-Testi Sonular ve F Deerleri DeikenlerKategoriNXSSt/F deeriSdpLSDCinsiyetKz15338.999.45-.976272.330Erkek12140.037.78Anne- Baba TutumuOtoriter-Koruyucu18241.078.704.465*272.000Demokratik9236.237.98SnfDzeyi1.Snf6937.316.923.028*.0304>12. Snf7139.268.163. Snf6839.528.324. snf6641.8010.87Gelir Dzeyi500 ve alt3343.488.952.65*.0231>31>41>52>56>5501-7505239.909.04751-10004438.908.001001-12506638.698.461251-15003536.178.631501 ve st3640.228.93Lise rencilerinin cinsiyet, anne-baba tutumu, snf ve gelir dzeylerine gre otomatik dnce leinden aldklar puanlarn aritmetik ortalama, standart sapma ve t ve F deerleri Tablo 3de verilmitir. Tablo 3. Lise rencilerinin Otomatik Dnce Puanlarnn Cinsiyet, Anne-Baba Tutumu, Snf ve Gelir Dzeyine Gre t-Testi Sonular ve F DeerleriDeikenlerKategoriNXSSt/F deeriSdpLSDCinsiyetKz15376.0534.40.693272.489Erkek12173.3728.30Anne- Baba TutumuOtoriter-Koruyucu18279.1231.303.159*272.002Demokratik9266.4631.34SnfDzeyi1.Snf6980.9134.312.795*.0411>24>22. Snf7166.2829.213. Snf6874.8531.694. snf6677.8130.64Gelir Dzeyi500 ve alt3370.8426.561.501.190501-7505271.9833.43751-10004484.7230.991001-12506675.8033.071251-15003567.8529.581501 ve st3678.6933.05Lise rencilerinin cinsiyet, anne-baba tutumu, snf ve gelir dzeylerine gre umutsuzluk leinden aldklar puanlarn aritmetik ortalama, standart sapma ve t ve F deerleri Tablo 4de verilmitir. Tablo 4. Lise rencilerinin Umutsuzluk Puanlarnn Cinsiyet, Anne-Baba Tutumu, Snf ve Gelir Dzeyine Gre t-Testi Sonular ve F DeerleriDeikenlerKategoriNXSSt/F deeriSdp

CinsiyetKz1535.154.83-1.748272.082Erkek1216.184.80Anne- Baba TutumuOtoriter-Koruyucu1825.934.611.56272.118Demokratik924.965.21SnfDzeyi1.Snf696.725.191.953.1242. Snf714.834.123. Snf685.324.924. snf665.574.97Gelir Dzeyi500 ve alt334.302.451.272.276501-750525.014.09751-1000446.505.541001-1250666.165.531251-1500355.115.221501 ve st366.194.97Lise rencilerinin cinsiyet, anne-baba tutumu, snf ve gelir dzeylerine gre yaam doyumu leinden aldklar puanlarn aritmetik ortalama, standart sapma ve t ve F deerleri Tablo 5te verilmitir.Tablo 5. Lise rencilerinin Yaam Doyumu Puanlarnn Cinsiyet, Anne-Baba Tutumu, Snf ve Gelir Dzeyine Gre t-Testi Sonular ve F Deerleri DeikenlerKategoriNXSSt/F deeriSdpLSDCinsiyetKz15323.336.931.512272.132Erkek12122.086.62Anne- Baba TutumuOtoriter-Koruyucu18222.007.19-2.679*272.008Demokratik9224.315.72SnfDzeyi1.Snf6921.477.201.443.2312. Snf7122.696.243. Snf6823.807.184. snf6623.186.51Gelir Dzeyi500 ve alt3323.157.043.186*.008501-7505221.367.38751-10004420.437.461001-12506625.015.671251-15003523.625.581501 ve st3622.836.73Ulalan Bulgular Aratrma bulgular, boyun eici davranlar, otomatik dnceler ve umutsuzluk arasnda bir iliki olduunu ortaya koymaktadr. Lise rencilerinin cinsiyete gre boyun eici davranlarnda anlaml bir farkllk gzlenmemitir. Anne-baba tutumuna gre boyun eici davranlarda anlaml bir fark olduu anlalmtr. Snf dzeyine gre, boyun eici davranlarda drdnc snf, lehine anlaml bir farkllk olduu grlmtr. Gelir dzeyine gre boyun eici davranlarda anlaml bir farkllk olduu gzlenmitir.Lise rencilerinin cinsiyete gre otomatik dnce puanlarnda anlaml bir farkllk gzlenmemitir. Anne-baba tutumuna gre otomatik dnce puanlarna anlaml bir fark olduu grlmtr. Snf dzeyine gre, otomatik dnce puanlarnda birinci ve drdnc snf, lehine anlaml bir farkllk olduu anlalmtr. Gelir dzeyine gre otomatik dnce puanlarnda anlaml bir farkllk saptanmamtr. Lise rencilerinin cinsiyete, anne-baba tutumlarna, snf ve gelir seviyesine gre, umutsuzluk dzeylerinin farkllamad gzlenmitir.Lise rencilerinin cinsiyete gre, yaam doyumlarnn farkllamad grlrken, anne-baba tutumuna gre yaam doyumlarnda demokratik anne-baba-tutumu lehine bir farkllk olduu belirlenmitir. Ayrca rencilerin snf dzeyine gre, yaam doyumlarnda anlaml bir farkllk grlmezken, gelir dzeyine gre ise yaam doyumunda ise geliri 1001 TL ile 1250 TL arasnda olan renciler lehine anlaml farkllk olduu gzlenmitir.TEEKKRLER

Hazrlayan: erife KALKAN DBUDAKPDR Yksek Lisans rencisi