Aard- en Levenswetenschappen

Call for proposals Groen Fundament voor duurzame productie en verwerkingsketens in land- en tuinbouw

2014

Den Haag, mei 2014 Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek

Inhoud

1 Inleiding 1 1.1 Achtergrond 1 1.2 Beschikbaar budget 1 1.3 Geldigheidsduur call for proposals 1

2 Doel 2 3 Richtlijnen voor aanvragers 3

3.1 Wie kan aanvragen 3 3.2 Projectconsortium, private en publieke partners 3 3.3 Wat kan aangevraagd worden 3 3.4 Voorwaarden voor matching 4 3.5 Wanneer kan aangevraagd worden 5 3.6 Het opstellen van de aanvraag 5 3.7 Specifieke voorwaarden 6 3.8 Het indienen van een aanvraag 7

4 Beoordelingsprocedure 8 4.1 Procedure 8 4.2 Criteria 9

5 Contact en overige informatie 11 5.1 Contact 11 5.2 Overige informatie 11

6 Bijlagen 6.1 Thematische afbakening ‘Duurzame bodem en teeltmedia’ 12 6.2 Thematische afbakening ‘Plant en wetenschap’ 15 6.3 Thematische afbakening ‘Gezonde voeding’ 17 6.4 Thematische afbakening ‘Duurzame ketens en robuuste systemen’ 19 6.5 Thematische afbakening ‘Bioeconomie’ 21 6.6 Regeling in-kind bijdragen door private en (semi-)publieke partijen 23 6.7 NWO Raamwerk voor Publiek-Private-Samenwerkingen 25

1

Hoofdstuk 1: Inleiding / Basisprogramma

1 Inleiding

1.1 Achtergrond

Het kabinet heeft Agri&Food en Tuinbouw & Uitgangsmaterialen aangewezen als topsectoren. Binnen de topsectoren werken bedrijfsleven, kennisinstellingen en overheid inhoudelijk en financieel samen aan kennis en innovatie. De afspraken hierover zijn vastgelegd in de zogenaamde innovatiecontracten, zie voor Agri&Food en Tuinbouw & Uitgangsmaterialen: http://www.tki-agrifood.nl en http://topsectortu.nl. De NWO-propositie 2014-2015 voor de topsectoren Agri&Food en Tuinbouw & Uitgangsmaterialen geeft een overzicht van de activiteiten die NWO in samenwerking met deze topsectoren uitvoert. Deze call is gericht op onderzoek dat de basis legt voor duurzame productie en verwerkingsketens in land- en tuinbouw, leidend tot een circulaire economie met aandacht voor bodemgezondheid, hoogwaardige gewassen en gezonde voeding. Op dit onderwerp wil NWO samen met publieke en private partijen fundamenteel wetenschappelijk, pre-competitief onderzoek stimuleren en organiseren. Deze call sluit inhoudelijk aan op de kennisbehoefte vanuit het bedrijfsleven en de maatschappij. Gezien het PPS-karakter van deze call wordt matching van ten minste één private partij gevraagd, indien gewenst aangevuld met meerdere private en/of publieke partijen. De selectie zal op basis van twee criteria plaatsvinden: wetenschappelijke excellentie, en economische en maatschappelijke impact. Op deze wijze werkt NWO mee aan de uitvoering van het topsectorbeleid. Het programma “Groen - Fundament voor duurzame productie en verwerkingsketens in land- en tuinbouw” maakt deel uit van het NWO-thema Agro, Food en Tuinbouw. Er heeft afstemming plaatsgevonden met de topsectoren Agri&Food, Tuinbouw en Uitgangsmaterialen.

1.2 Beschikbaar budget

Het beschikbare NWO-financieringsbudget voor dit programma bedraagt M€ 9,65. Dit bedrag wordt naar verwachting in twee calls uitgezet. Een deel van het programmabudget (2%) zal worden ingezet voor netwerk- en valorisatieactiviteiten. Voor deze eerste call is M€ 4,9 beschikbaar. Dit budget is bestemd voor twee- tot vijfjarige projecten van promovendi en/of postdocs, die uitgevoerd moeten worden door kennisinstellingen in samenwerking met private en/of publieke partners. Deze partners zullen tenminste 10% van het benodigde projectbudget moeten inbrengen. De matching kan bestaan uit een cash bijdrage of een combinatie van een cash en een in-kind bijdrage (zie paragraaf 3.4).

1.3 Geldigheidsduur call for proposals

Deze call for proposals is geldig tot en met de sluitingsdatum 16 september 2014, 11:59 uur (Midden-Europese tijd).

2

Hoofdstuk 2: Doel / Basisprogramma

2 Doel

NWO stimuleert met het programma “Groen - Fundament voor duurzame productie en verwerkingsketens in land- en tuinbouw” nieuwe fundamentele en pre-competitieve wetenschappelijke onderzoeksprojecten om de kennisbasis te versterken en de toepasbaarheid van de kennis in de topsectoren Agri&Food en Tuinbouw & Uitgangsmaterialen te vergroten. Het onderzoek in dit programma raakt aan grote maatschappelijke vraagstukken op het gebied van voedselzekerheid, grondstoffenvoorziening, klimaatverandering, voedselveiligheid en de eindigheid van fossiele brandstoffen. Een groeiende wereldbevolking, in combinatie met een veranderende vraag van consumenten, vraagt om een grotere productie. Om dit mogelijk te maken dient tevens de belasting van het milieu door land- en tuinbouw te worden verminderd en het bestaande natuurlijk kapitaal in stand te worden gehouden. Het gaat bijvoorbeeld om het minimaliseren van het gebruik van water, meststoffen en bestrijdingsmiddelen en minimale uitlek van stoffen, en tegelijkertijd het in stand houden van bodem, watervoorziening en biodiversiteit. De eindigheid van fossiele brandstoffen vraagt daarnaast om nieuwe grondstoffen voor biobased producten en energie. Deze reeks van maatschappelijke en technologische uitdagingen vraagt om excellent wetenschappelijk onderzoek dat breder is dan de individuele onderdelen. Het onderzoek moet bijdragen aan de ontwikkeling van het systeem als geheel en biedt aanknopingspunten voor een kringloopbenadering van productie, verwerking en gebruik tot hergebruik. De inhoudelijke focus van dit programma ligt op vijf onderwerpen met een sterke onderlinge samenhang: duurzame bodem en teeltmedia, plant en wetenschap, gezonde voeding, duurzame ketens en robuuste systemen voor agro-horti-food, en bioeconomie. Verbindend element in het programma is duurzaamheid van het agrarische productiesysteem, leidend tot een biobased economie. De vijf thema’s vormen een onderdeel van het grotere geheel, waarbij veel inhoudelijke raakvlakken zijn te identificeren. Onderzoek binnen deze thema’s ligt aan de basis van een duurzame productie in land- en tuinbouw en verdere verwerking van grondstoffen tot voedsel en andere hoogwaardige producten. Belangrijke aandachtspunten hierbij zijn het laag houden van het energiegebruik en het kapitaalsbeslag om aan economische voorwaarden te kunnen voldoen, evenals het realiseren van grotere toegevoegde waarde van producten. De combinatie van de vijf thema’s biedt de mogelijkheid voor een integrale benadering die de omvorming van een lineaire naar een circulaire economie mogelijk maakt. Een nadere omschrijving van de thematiek en de focusgebieden waaraan de aanvragen voor onderzoeksprojecten moeten voldoen, staat in de bijlagen 6.1 t/m 6.5. Zowel onderzoek binnen de vijf thema’s als onderzoek op de raakvlakken tussen de thema’s is noodzakelijk. Voor een integrale, mogelijk multidisciplinaire, benadering dient duidelijk te zijn hoe het onderzoek kan bijdragen aan de transitie naar een duurzame bioeconomie.

3

Hoofdstuk 3: Richtlijnen voor aanvragers / Basisprogramma

3 Richtlijnen voor aanvragers

3.1 Wie kan aanvragen

Elk projectvoorstel heeft één hoofdaanvrager voor wie de voorwaarden voor indiening en subsidiëring van toepassing zijn. Als hoofdaanvrager kunnen onderzoekers optreden die aangesteld zijn bij een van de hieronder genoemde onderzoeksinstellingen: • Nederlandse universiteiten; • KNAW- en NWO-instituten; • het Nederlands Kanker Instituut; • NCB Naturalis; • het Max Planck Instituut voor Psycholinguïstiek te Nijmegen; • onderzoekers van de Dubble-bundellijn bij de ESRF te Grenoble.

Hoofdaanvragers dienen: • Gepromoveerd en/of hoogleraar te zijn; • Een bezoldigd dienstverband te hebben voor tenminste de looptijd van het

aanvraagproces en het onderzoek waarvoor financiering wordt aangevraagd. De hoofdaanvrager vraagt aan namens het projectconsortium en is verantwoordelijk voor zowel de wetenschappelijke samenhang en de resultaten, als ook de financiële verantwoording. Een onderzoeker kan in deze ronde niet meer dan tweemaal aanvragen, waarvan slechts één maal als hoofdaanvrager. Dat betekent dat zij/hij voor één aanvraag als hoofdaanvrager en voor één andere aanvraag als mede-aanvrager kan fungeren, of tweemaal als mede-aanvrager bij twee verschillende aanvragen.

3.2 Projectconsortium, private en publieke partners

Het projectconsortium moet ten minste bestaan uit één onderzoeksinstelling en één private partner. Minimaal één private partner is verplicht het project mede te financieren naast de NWO-financiering voor het voorgestelde project. Maar ook meerdere private en publieke partners kunnen deel uitmaken van het projectconsortium, als een combinatie van meefinancierende partijen. Ondernemingen worden aangemerkt als private partners. Onder onderneming verstaat NWO: activiteit van een organisatorisch verband of een persoon gericht op duurzame deelname aan het economisch verkeer met behulp van arbeid en kapitaal en met oogmerk winst te behalen. Internationale private partijen kunnen ook meedoen. Als publieke partners worden aangemerkt instellingen die niet tot de door NWO erkende onderzoeksinstellingen behoren (i.e. instellingen die niet bij NWO voorstellen mogen indienen zoals TNO en DLO) en niet tot de categorie van private partijen behoren.

3.3 Wat kan aangevraagd worden

Binnen deze call kunnen promovendi (PhD-studenten) en postdocs aangevraagd worden. De aanstelling op het project bedraagt 2-3 jaar voor postdocs en 4 jaar

4

Hoofdstuk 3: Richtlijnen voor aanvragers / Basisprogramma

voor promovendi. Onderzoekers moeten minimaal 0,5 fte gedurende twee jaar aangesteld worden op het project. De totale duur van het gehele project met één of meerdere promovendi en/of postdocs is tenminste twee jaar en niet langer dan vijf jaar. De NWO-financiering die aangevraagd kan worden is minimaal k€ 250 en maximaal k€ 750. Vanwege de matchingsverplichting is het financieringsdeel maximaal 90% van het totale project. Elk project moet bij indiening een volledige omschrijving (inhoudelijk en financieel) van het financieringsdeel en het matchingsdeel omvatten. Kleine projecten (1 promovendus of postdoc) kunnen zich beperken tot één van de vijf thema’s. Grotere projecten (2 tot 3 promovendi of postdocs of combinatie daarvan) dienen zoveel mogelijk gericht te zijn op integratie tussen de thema’s en inhoudelijk aansluiten op 2 of meer thema’s. In beide gevallen (kleine en grote projecten) moet de thematische focus zoals beschreven in paragraaf 2.1 leidend zijn. De financiering, inclusief de cash bijdrage door partners, kan enkel gebruikt worden voor: • Tijdelijk, wetenschappelijk personeel (promovendus, postdoc) in dienst van een

publieke kennisinstelling, die deel uitmaakt van het aanvragende consortium. Personele kosten worden gesubsidieerd in overeenstemming met de meest recente versie van het ‘Akkoord bekostiging wetenschappelijk onderzoek’. Voor iedere, met NWO financiering aangestelde, promovendus en/of postdoc is er vanuit de NWO-financiering een ‘benchfee’ van € 5.000 beschikbaar.

• Tijdelijk niet-wetenschappelijk personeel. Ook hiervoor geldt het 'Akkoord bekostiging wetenschappelijk onderzoek'.

• Materiële kosten die betrekking hebben op uitgaven die noodzakelijk zijn voor de uitvoering van het onderzoek. Kosten voor kennisoverdracht, internationalisering, valorisatie en instrumentarium voor het onderzoek, kunnen in beperkte mate worden begroot ten laste van de NWO-financiering. Het totaal aan materiële kosten mag niet meer dan 40% van het aangevraagde NWO-financieringsbedrag beslaan.

Kosten voor computers, reguliere software en andere kosten die behoren bij de standaard faciliteiten van de onderzoeksinstellingen of onderzoeksafdelingen van de partners, zijn uitgesloten van financiering, evenals kosten voor management, begeleiding, coördinatie en consultancy.

3.4 Voorwaarden voor matching

In elk projectconsortium is matching van ten minste één private partij vereist. Daarnaast kunnen meerdere private en/of publieke partijen deel uitmaken van het consortium. De private en publieke partners in het projectconsortium dienen naast de NWO-financiering gezamenlijk 10% van de projectkosten bij te dragen. Bijdragen van private en publieke partijen kunnen zowel cash als in-kind zijn. De totale in-kind bijdrage mag echter nooit meer dan de helft zijn van de totale bijdrage van het projectconsortium (publieke en private partners) aan een project. De uitgangswaarde voor de dekking van de projectkosten van een aanvraag is: 90% NWO-financiering + 5% cash partnerbijdrage + 5% in-kind partnerbijdrage. Een lagere in-kind deelname is mogelijk zolang dit door een hogere cash bijdrage gecompenseerd wordt tot de gevraagde verhouding van NWO-financiering – partner inbreng.

5

Hoofdstuk 3: Richtlijnen voor aanvragers / Basisprogramma

Er kunnen meerdere private en publieke partners bij een projectconsortium betrokken zijn. De bijdragen van de verschillende partners mogen bij elkaar opgeteld worden. Er zijn geen vooraf ingestelde regels met betrekking tot welk type en welk deel van de matching iedere partner moet inbrengen, zolang de totale matching maar op de gevraagde verhouding van NWO-financiering – matching uitkomt.

Cash bijdragen worden verrekend met NWO. In-kind bijdragen dienen achteraf te worden verantwoord. NWO accepteert als in-kind bijdragen mensuren van personeel of materiële bijdragen zoals gebruik van specifieke infrastructuur, software en toegang tot faciliteiten. Daarbij geldt wel de voorwaarde dat deze gekapitaliseerd zijn en dat ze integraal onderdeel uitmaken van het projectplan. Zie hiervoor ook bijlage 6.6 (Regeling in-kind bijdragen). De bijdrage van de private en publieke partners moet duidelijk blijken uit de omschrijving van het project, de planning en het budget van de aanvraag. Project management, begeleiding, coördinatie en consultancy vallen niet onder de matching. Indien publieke partners als bijvoorbeeld DLO of TNO eigen private financiering en de daaraan verbonden activiteiten willen inbrengen als matching, dan kan dat alleen als in-kind matching worden opgevoerd. De bijdragen in de vorm van matching door meefinancierende partners moeten in een brief bevestigd worden door de betreffende partner. Deze brief moet bestaan uit een expliciete verklaring van de overeengekomen financiële of gekapitaliseerde personele en/of materiële bijdrage. De in de brief vermelde bedragen moeten overeenkomen met de bedragen in het budget van de aanvraag. De brief moet zijn ondertekend door een tekenbevoegd persoon en op briefpapier van de partner zijn geprint. Per partner dient één brief als bijlage bij de aanvraag te worden gevoegd.

Voorwaarde bij honorering is dat de partners in een consortium agreement afspraken over o.a. vertrouwelijkheid en IP-rechten vastleggen. Dit project agreement dient te worden opgesteld in overeenstemming met het NWO-Raamwerk voor PPS (zie bijlage 6.7). Een toegekend project kan pas van start gaan nadat NWO het project agreement heeft goedgekeurd.

3.5 Wanneer kan aangevraagd worden

De deadline voor het indienen van aanvragen is 16 september 2014, 11:59 uur (Midden-Europese tijd).

3.6 Het opstellen van de aanvraag

Uw aanvraag bestaat uit drie delen: een factsheet, het aanvraagformulier en één of meerdere brieven van de partners. − De factsheet vult u direct in het elektronisch aanvraagsysteem Iris van NWO

in. − Het aanvraagformulier vindt u op de financieringspagina van dit programma op

de NWO-website. Dit formulier voegt u, zodra ingevuld, als PDF bestand toe aan de Iris factsheet.

− Eén of meerdere brieven, waarin consortiumpartners concreet de aard en waarde van hun bijdrage(n) aan het project bevestigen. Deze brieven voegt u als PDF bestand toe aan de Iris factsheet.

De aanvraag dient opgesteld te zijn in het Engels in een standaard lettertype (minimaal 11 punten met uitzondering van literatuurverwijzingen, die mogen in

6

Hoofdstuk 3: Richtlijnen voor aanvragers / Basisprogramma

een 9 punten lettertype). Verwijzingen naar externe documenten (anders dan de literatuurverwijzingen) dienen vermeden te worden. Bij het schrijven van uw aanvraag, dient u er rekening mee te houden dat de aanvraag zowel door inhoudelijke referenten wordt gelezen als een breder samengestelde beoordelingscommissie.

3.7 Specifieke voorwaarden

Algemene richtlijnen en voorwaarden: Voor aanvragen gelden de ‘Regeling subsidieverlening NWO’ en het ‘Akkoord bekostiging wetenschappelijk onderzoek’. NWO-Gedragscode belangenverstrengeling: De ‘NWO-Gedragscode belangenverstrengeling’ is van toepassing op alle personen, inclusief het personeel van NWO, die betrokken zijn bij de beoordeling en besluitvormingsprocedure van deze call. Spelregels voor privaat-publieke samenwerking: Op verzoek van het kabinet hebben NWO, KNAW, TO2, VSNU, Vereniging Hogescholen, VNO-NCW en MKB Nederland spelregels opgesteld voor publiek-private samenwerking bij de programmering en uitvoering van fundamenteel en toegepast onderzoek en voor intellectueel eigendom. Dit programma is PPS-variant 2 (specifieke vorm). NWO-Raamwerk voor Publiek-Private-Samenwerking (zie bijlage 6.7): NWO hanteert een PPS-Raamwerk voor publiek-private-samenwerking, waarin staat omschreven aan welke minimale eisen een project agreement dient te voldoen. Het raamwerk beschrijft het vastleggen van afspraken over de consortium governance, financiën, publicaties, intellectueel eigendom, aansprakelijkheid en geschillen. De NWO uitgangswaarden ten aanzien van intellectueel eigendom (IP) en kennisoverdracht staan in dit PPS-Raamwerk beschreven. Wanneer een onderzoeker een voorstel indient, dienen de consortium partners te bevestigen dat zij kennis hebben genomen van het PPS-Raamwerk, de NWO uitgangswaarden ten aanzien van IP en de kennisoverdrachtsregels zoals daarin beschreven. Voordat een toegekend project van start gaat, dienen de projectpartners een project agreement te sluiten in overeenstemming met het PPS-Raamwerk. Start project Na honorering moeten de consortiumpartners aan een aantal voorwaarden voldoen voordat het project kan starten, te weten:

• De consortiumpartners dienen hun cash bijdrage en betalingsritme schriftelijk te bevestigen door middel van een brief aan NWO;

• De partners die een ‘cash’ bijdrage aan het project leveren, dienen het eerste deel van de ‘cash’ bijdrage aan NWO over te maken;

• De consortiumpartners dienen een consortium agreement op te stellen, in lijn met het NWO Raamwerk voor PPS (zie bijlage 6.7);

• De consortiumpartners dienen een PIF-formulier op te sturen aan NWO. Binnen een half jaar na toekenning moeten de consortiumpartners aan bovenstaande voorwaarden hebben voldaan en moet het project gestart zijn door middel van de aanstelling van de eerste projectmedewerker. Indien blijkt dat dit niet kan worden gerealiseerd, dan volgt intrekking van de toegekende financiering.

7

Hoofdstuk 3: Richtlijnen voor aanvragers / Basisprogramma

3.8 Het indienen van een aanvraag

Het indienen van een aanvraag bij NWO kan alleen via Iris, het elektronisch aanvraagsysteem. Aanvragen die niet via Iris zijn ingediend, worden niet in behandeling genomen. Een hoofdaanvrager is verplicht zijn/haar aanvraag via zijn/haar eigen Irisaccount in te dienen. Indien de hoofdaanvrager nog geen Irisaccount heeft, dient deze dat minimaal een dag voor het indienen aan te maken. Dit is om eventuele aanmeldproblemen nog op tijd te kunnen verhelpen. Indien de hoofdaanvrager al een Iris account heeft, hoeft deze geen nieuw account aan te maken om een nieuwe aanvraag in te dienen. Voor vragen van technische aard verzoeken wij u contact op te nemen met de Iris helpdesk (zie sectie 5.1.2). Het indienen van een aanvraag bestaat uit twee stappen. In de eerste stap (invullen van een factsheet) geeft u de feitelijke informatie van uw aanvraag. In de tweede stap voegt u uw aanvraagformulier en de brieven van de partners in pdf-formaat als bijlagen toe. De pdf-documenten mogen op geen enkele wijze beveiligd zijn om een goede verwerking van uw aanvraag te garanderen. Het is mogelijk om maximaal drie namen van personen aan te geven die niet als externe referent mogen optreden voor uw aanvraag (ook wel ‘non-referees’ genoemd). Dit kunnen zowel onderzoekers zijn, als vertegenwoordigers van private en publieke partijen. De namen van eventuele non-referenten kunt u per e-mail versturen aan alwgroen@nwo.nl, waarbij u de naam van de hoofdaanvrager en de titel van de aanvraag dient te vermelden.

8

Hoofdstuk 4: Beoordelingsprocedure / Basisprogramma

4 Beoordelingsprocedure

4.1 Procedure

Er is géén vooraanmelding. NWO stelt een onafhankelijke beoordelingscommissie in die alle aanvragen behandelt. De beoordelingscommissie zal bestaan uit gerenommeerde, onafhankelijke onderzoekers vanuit de relevante wetenschappelijke disciplines en vertegenwoordigers vanuit de private en maatschappelijke sector. De beoordelingscommissie brengt advies uit aan het ALW-Gebiedsbestuur over de beoordeling en prioritering van de projectvoorstellen. Bij de totstandkoming van dit advies kunnen, bij gelijke hoge kwaliteit van de projectvoorstellen, beleidsmatige overwegingen een rol spelen, zoals de realisatie van een afgewogen invulling van het programma of een redelijke spreiding van de projecten over het door het programma bestreken onderzoeksveld. Het ALW-Gebiedsbestuur besluit over de subsidietoewijzing.

Voor alle bij de beoordeling en/of besluitneming betrokken personen en betrokken NWO medewerkers is de NWO-Gedragscode belangenverstrengeling van toepassing. NWO voorziet alle uitgewerkte aanvragen van een kwalificatie. Deze kwalificatie wordt aan de aanvrager bekend gemaakt bij het besluit over al dan niet toekennen van financiering.

4.1.1 Ontvankelijkheid van de aanvragen

De eerste stap is het vaststellen van de ontvankelijkheid van de aanvragen. NWO neemt geen aanvragen in behandeling waarop één of meer van de volgende aspecten van toepassing zijn:

• de aanvraag is niet correct of onvolledig ingevuld en de aanvrager heeft niet, of niet op tijd, voldaan aan het verzoek een gecorrigeerde aanvraag in te dienen;

• de aanvraag is niet in de Engelse taal; • de hoofdaanvrager voldoet niet aan de omschrijving zoals gegeven in

paragraaf 3.1; • het consortium voldoet niet aan de omschrijving zoals gegeven in paragraaf

3.2; • de matching voldoet niet aan de gestelde voorwaarden zoals gegeven in

paragraaf 3.4; • de aanvraag is niet in overeenstemming met het doel en de thema’s van

deze call; • de aanvraag is niet ingediend via Iris; • de aanvraag is na de deadline ingediend; • het project kan niet binnen zes maanden na toekenning van de subsidie

starten. Wanneer correctie van de aanvraag mogelijk is, zal de aanvrager de gelegenheid krijgen om haar/zijn aanvraag binnen 48 uur aan te passen. Als de aanvraag binnen de gestelde tijd niet is gecorrigeerd, wordt de aanvraag niet in behandeling genomen. Gecorrigeerde aanvragen zullen na goedkeuring alsnog in behandeling worden genomen.

9

Hoofdstuk 4: Beoordelingsprocedure / Basisprogramma

4.1.2 Beoordeling van projectaanvragen

De beoordeling bestaat uit twee fasen. Fase 1: Referentenadviezen en wederhoor. Voor elk voorstel brengen ten minste twee internationale referenten een advies uit aan de hand van de geldende criteria. Aanvragers krijgen de gelegenheid schriftelijk te reageren op de adviezen van de referenten. Fase 2: Beoordeling door de beoordelingscommissie. De beoordelingscommissie gebruikt de aanvragen, de commentaren van de referenten en het wederhoor om te komen tot een onafhankelijke beoordeling van de aanvragen. De rol van de beoordelingscommissie verschilt van die van de referenten omdat deze, in tegenstelling tot de referenten, alle aanvragen, referentencommentaren en wederhoren ziet. Daarom kan de boordelingscommissie tot een andere beoordeling komen dan de referenten. De leden van de beoordelingscommissie bediscussiëren alle aanvragen aan de hand van de geldende criteria (zie paragraaf 4.2) tijdens een vergadering. Dit leidt tot een beoordelingsadvies voor iedere aanvraag en een advies tot prioritering van alle aanvragen.

4.1.3 Besluit

Het ALW-Gebiedsbestuur neemt een besluit over de te honoreren voorstellen, gebaseerd op het advies van de beoordelingscommissie. Het ALW gebiedsbestuur behoudt zich het recht voor om niet al het beschikbare budget in te zetten, afhankelijk van het aantal en de kwaliteit van de aanvragen.

4.1.4 Tijdsplanning

mei 2014 Call wordt gepubliceerd 4 juni 2014 Match-making bijeenkomst 16 september 2014

Deadline voor indienen van een voorstel

december 2014

Aanvragers krijgen gelegenheid voor wederhoor

januari 2015

Beoordelingscommissie beoordeelt en prioriteert de projectaanvragen

februari 2015

Besluit ALW gebiedsbestuur over toekenning/afwijzing aanvragen

4.2 Criteria

De aanvragen worden beoordeeld aan de hand van de volgende criteria: A. Originaliteit en wetenschappelijke kwaliteit; B. Economische en/of maatschappelijke waarde. Deze twee criteria wegen even zwaar in de beoordeling en prioritering. NWO gebruikt scores op een schaal van 1 (excellent) tot 9 (ontoereikend). Per criterium wordt één cijfer gegeven.

10

Hoofdstuk 4: Beoordelingsprocedure / Basisprogramma

A. Originaliteit en wetenschappelijke kwaliteit

• Originaliteit en innovatief karakter, potentie voor excellente, pre-competitieve, wetenschappelijke bijdragen; ontwikkeling van nieuwe kennis en/of concepten, of baanbrekende methoden en technieken;

• Wetenschappelijke kwaliteit van het voorstel: doelstellingen, benadering en methoden, doelmatigheid en haalbaarheid;

• Wetenschappelijke kwaliteit van het consortium: nationale en internationale inbedding, publicaties, expertise, multidisciplinaire en interdisciplinaire samenwerking, en toegang tot benodigde apparatuur en faciliteiten.

B. Economische en/of maatschappelijke waarde

• Urgentie van het voorgestelde onderzoek voor de verdere ontwikkeling van de in deze call beschreven thema’s;

• Economische en/of maatschappelijke meerwaarde en uitzicht op praktische toepasbaarheid van de beoogde onderzoeksresultaten;

• Meerwaarde van de Publiek-Private-Samenwerking: interactie en samenwerking tussen onderzoekers en private en publieke partners in het consortium;

• Mate waarin de aanvraag past bij het doel en de thema’s van deze call (zie paragraaf 2.1 en bijlage 6.1 t/m 6.5).

11

Hoofdstuk 5: Contact en overige informatie / Basisprogramma

5 Contact en overige informatie

5.1 Contact

5.1.1 Inhoudelijke vragen

Voor inhoudelijke vragen over deze call for proposals neemt u contact op met: Drs. Martijn Los, NWO Aard- en levenswetenschappen T: 070-3440508

Email: alwgroen@nwo.nl

5.1.2 Technische vragen over het elektronisch aanvraagsysteem Iris

Bij technische vragen betreffende het gebruik van Iris neemt u contact op met de Iris helpdesk. Leest u alstublieft eerst de handleiding voordat u de helpdesk om raad vraagt. Bereikbaarheid Iris helpdesk: van maandag t/m vrijdag van 11.00 tot 17.00 uur, telefoonnummer 0900-696 47 47. Helaas ondersteunen niet alle buitenlandse providers het bellen naar 0900-nummers. U kunt ook uw vraag per e-mail sturen aan iris@nwo.nl.

5.2 Overige informatie

Bijlagen: 6.1 t/m 6.5 Inhoudelijke afbakening thema’s 6.6 Regeling in-kind bijdragen door private en (semi-)publieke partijen 6.7 NWO Raamwerk voor Publiek-Private-Samenwerkingen (PPS)

12 Hoofdstuk 6 Bijlagen / Basisprogramma

6 Bijlagen

6.1 Thematische afbakening Duurzame bodem en teeltmedia

Introductie Zekerheid over de grondstoffenvoorziening en de voedselveiligheid in een wereld met meer ruimte voor een biobased economy vereist een trendbreuk in de richting van duurzaam bodembeheer. Dat wil zeggen dat de fysische, chemische en biologische conditie van de bodem optimaal moet zijn en blijvend in stand gehouden moet worden voor de primaire productie. Deze productie stelt eisen aan bodemstructuur en porositeit en aan waterbergend-, nutriëntenleverend- en ziektewerend vermogen. Daarnaast is het essentieel dat de bodem zo min mogelijk stoffen verliest, zoals nitraat en fosfaat naar grond- en oppervlaktewater en broeikasgassen naar de atmosfeer. Ook uitstoot van milieubelastende stoffen zoals (resten van) gewasbeschermingsmiddelen en zware metalen, of opslag daarvan in de bodem zelf, dient zoveel mogelijk te worden voorkomen. Bij het bevorderen van gewenste en het tegengaan van ongewenste effecten is een belangrijke vraag: welke ecosysteemdiensten versterken elkaar en welke werken elkaar tegen en wat zijn de mogelijkheden tot optimalisatie? Deze fundamentele vraag is niet alleen van groot belang voor de land- en tuinbouw, maar ook voor de natuurlijke omgeving. Voor een optimaal resultaat is het van belang niet alleen naar de bodem in engere zin te kijken, maar daarbij raakvlakken met aangrenzende systemen (de diepere ondergrond en watersystemen en ook de atmosfeer en bovengronds gebruik) te betrekken. Van het fundamentele onderzoek wordt verwacht dat het zich leent voor vertaling naar strategische en toegepaste vraagstukken. Duurzame bodem Onderzoek moet gericht zijn op integratie van de verschillende bodemfuncties. Het ontbreekt aan voldoende fundamentele kennis over enerzijds de interacties tussen bodemorganismen, bodemfysische toestand en bodemvruchtbaarheid (de bodem als natuurlijk kapitaal) en anderzijds de ecosysteemdiensten die aan bodems ontleend worden (de rente op het kapitaal). Het ontbreekt ook aan een meer integraal inzicht in de gevolgen van bodemtoestand en -beheer voor ecosysteemdiensten die (mede) in aangrenzende ecosystemen tot stand komen, zoals bijvoorbeeld drinkwatervoorziening via het grond- en oppervlaktewater en de mogelijkheid om biodiversiteit te herstellen en beheren in het natuurlijke gebied. De relatie tussen verschillende componenten en processen van het systeem moet bekend zijn, zodat “trade-offs & synergies” tussen de componenten naar voren komen. Dit moet leiden tot instrumentarium om doelen in het bodembeheer te kunnen realiseren, waarin het effect van een combinatie van maatregelen vooraf duidelijk is en transities, bijvoorbeeld naar vergroting van voedselproductie of bio-energieproductie, op basis van wetenschappelijk inzicht kunnen worden (bij)gestuurd. Hierbij moet vooral de duurzame instandhouding van bodemfuncties en ecosysteemdiensten op lange termijn voorop staan. De link tussen maatschappelijke problemen en praktijk kan gelegd worden door onderzoek in vier thema’s:

• Resilient soil systems Efficiënter gebruik van bodem, water en energie in agrarische systemen vereist het zoveel mogelijk sluiten van kringlopen in de hele keten (productie, verwerking, afzet, gebruik en reststromen). Duurzaam bodembeheer kan daarmee bijdragen aan verkleining van de ecologische voetafdruk. Andere belangrijke onderwerpen zijn het combineren van bodemweerbaarheid tegen ziekten en plagen (voor plantgezondheid, maar ook gezondheid van mens en dier) met bevordering van bodemstructuur

13

Hoofdstuk 6: Bijlagen / Basisprogramma

(met potentie voor reductie van grondbewerking en verdichting) en bevordering van op kringlopen gebaseerde nutriëntenvoorziening (organische stofbalans, nutriëntenbalans/efficiëntie van het gebruik van mest-/reststoffen). De inzet van het concept van functionele biodiversiteit kan een belangrijke rol spelen in het begrijpen van relaties tussen bodemorganische stof, bodemleven en ecosysteemprocessen. Klimaatveranderingen en extremere weersomstandigheden zullen nu en in de toekomst evenals de bovengenoemde vraagstukken een grote uitdaging vormen. De vraag hoe extreme weersomstandigheden, via directe en indirecte interacties met de fysisch-chemische en biologische bodemkarakteristieken, doorwerken op de stabiliteit en veerkracht van productie- en natuurlijke ecosystemen, en wat kan worden gedaan om nadelige effecten tegen te gaan, biedt grote fundamentele uitdagingen voor interdisciplinair onderzoek.

• Soil ecosystem services Duurzaam bodembeheer moet bijdragen aan het behoud van bodem-ecosysteemdiensten. Bodems vervullen verschillende ondersteunende en regulerende diensten zoals het vormen van teeltmedium voor gewassen, in stand houden van biodiversiteit, regulering van nutriënten- en watercycli en opslag van koolstof. Onderzoeksvragen liggen op het terrein van bodemstructuur (verdichting/ porositeit in relatie tot lucht- en waterdoorlatendheid, stabiliteit van bodemaggregaten), nutriënten (opslag en levering van nutriënten in de bodem, synchronisatie tussen vrijkomen en opname van nutriënten), broeikasgasbalans, ziekten en plagen (weerbaarheid), en water (waterbalans/ efficiëntie van het watergebruik, relatie tussen oppervlakte-eigenschappen en infiltratie van water, opslag en levering van water in de bodem). Aan veel van deze ecosysteemdiensten liggen biologische processen in de bodem ten grondslag. Ook hier kan het concept van functionele biodiversiteit helpen om de relatie met ecosysteemdiensten te begrijpen.

• Soil quality assessment Op dit moment bestaan nauwelijks simpele indices om inzicht te krijgen in de interactie tussen verschillende systeemcomponenten. Deze liggen, gezien de complexiteit van de bodem, met het huidige kennisniveau ook niet binnen handbereik. Een fundamentele doorbraak op dit terrein is noodzakelijk om te komen tot beoordelingstechnieken met een voorspellende waarde die bruikbaar zijn voor inpassing in de praktijk van bodem-, ecosysteem- en milieubeheer (sturen op een duurzame bodem). Dit vraagt om onderzoek naar indicatoren voor bodemkwaliteit, bij voorkeur in onderlinge samenhang. Hierbij kan gedacht worden aan biodiversiteit van micro-organismen (DNA-profielen) en bodemfauna (genexpressieprofielen als biomarker) in relatie tot bodemmanagement en de ecosysteemdiensten die aan de bodem ontleend worden. De uitdaging zal zijn om indicatoren voor bodemkwaliteit te koppelen aan snel en op grote schaal detecteerbare variabelen, bijvoorbeeld door het gebruik van spectrale signalen om bodemorganische stoffracties te kwantificeren, of het gebruik van hyperspectrale remote sensing voor de karakterisering van bodembiodiversiteit via de reflectie van zonlicht door gewas of vegetatie.

• Learning from nature/good practice Inzicht in het functioneren van (half)natuurlijke ecosystemen, met de nadruk op de wisselwerking tussen ondergrondse en bovengrondse biodiversiteit en tussen natuur en mens, biedt grote kansen voor toepassing in duurzame productiesystemen. Bovengrondse biodiversiteit beïnvloedt de (biologische) bodemkwaliteit: plantenresten en wortelexudaten bepalen in grote mate de productiviteit en biodiversiteit van de bodem. Dergelijke inzichten kunnen bijdragen aan het in stand houden van multifunctionaliteit van de bodem en stabiliteit van de productie op langere termijn. Hierbij kan

14

Hoofdstuk 6: Bijlagen / Basisprogramma

ook gekeken worden naar historisch landgebruik en bestaande landbouwpraktijken, die succesvol blijken te zijn (geweest) voor het op duurzame wijze leveren van ecosysteemdiensten. Een historisch-ecologisch kennisfundament onder deze benadering kan tevens inzicht bieden in de vraag hoe ingespeeld kan worden op transities van landbouw naar natuur en terug en van extensief naar intensief beheer op langere termijn.

Door processen op veld-, bedrijfs- en landschapsniveau in samenhang te onderzoeken en te modelleren, zijn de voorwaarden aanwezig voor integratie en opschaling in ruimte en tijd. Het experimentele onderzoek dat nodig is om fundamentele vragen op het gebied van bodemkwaliteit aan te pakken, zal een koppeling van schaalniveaus vereisen van cellulair niveau naar ecosysteem en van het verleden naar de toekomst. Daardoor wordt het mogelijk om vragen op veldniveau, zoals over bodemstructuur, organische stof, biodiversiteit, nutriënten en water, te verbinden met vragen op andere niveaus. Zo kan gekeken worden naar gewasniveau (bijvoorbeeld gericht bijmesten en watergeven), bedrijfsniveau (grondbewerkingssystemen, efficiëntie van het gebruik van mest-/reststoffen en ruimtelijke variabiliteit) en vragen op landschap- en regionaal niveau. Dit resulteert in het beantwoorden van praktijk- en beleidsvragen over economie en duurzaamheid die alle schaalniveaus doorsnijden. Teeltmedium De voorgaande problematiek geldt tevens voor het samenstellen van nieuwe duurzame teeltmedia voor tuinbouw onder glas en in de volle grond. Onderzoek aan natuurlijke bodems kan een belangrijke bijdrage leveren aan het inzichtelijk maken van de complexe bodemprocessen, waardoor het beter mogelijk wordt om teeltmedia te maken die optimaal kunnen worden ingezet voor specifieke productiedoeleinden. Versimpelde ecosystemen (zoals samengestelde substraten en bijbehorende groeifuncties) kunnen eveneens dienen als model voor de complexe interacties die te maken hebben met bodemgezondheid, biostimulatie en beschikbaarheid en opname van (sporen)elementen, afhankelijk van de ontwikkeling van het wortelstelsel. Het gaat hierbij onder andere om het verkrijgen van fundamentele kennis die leidt tot het verbeteren van de weerbaarheid van teeltsystemen, inclusief die op substraat en op water. Voor kunstmatige teeltmedia spelen vraagstukken op het gebied van duurzame grondstoffen (veenproblematiek), hergebruik van materialen en gebruik van biobased materialen. Het verbeteren van klimaatrobuustheid van de teeltsystemen is van belang, gezien de effecten van vorst en te hoge temperaturen op de gewasontwikkeling. Bij een (gedeeltelijk) gesloten waterhuishouding liggen er tevens vragen over het robuuster maken van het systeem met het oog op extreme weersomstandigheden (wateroverlast, droogte of teruglopende waterkwaliteit).

15

Hoofdstuk 6: Bijlagen / Basisprogramma

6.2 Thematische afbakening Plant en wetenschap

Introductie Kennisinstellingen, bedrijven en publieke partners (h)erkennen een grote behoefte aan, en belang bij, wetenschappelijk onderzoek rond planten. Research die de kennisbasis versterkt waarmee vervolgens, of gelijktijdig, maar in ieder geval met een goede samenhang, meer toegepast vervolgonderzoek en productontwikkeling geschraagd worden. Onder de vlag van ‘duurzaam intensiveren’ wordt ingezet op een aantal interdisciplinaire thema’s. Duurzaam intensiveren Onderzoek aan planten en plantaardige systemen levert de (kennis)basis voor de plantenveredeling en -teelt. Investeren in excellente research en kennisinfrastructuur vormt een randvoorwaarde om vanuit Nederland concurrerend te kunnen (blijven) opereren op de wereldmarkt. Verbeterde gewassen helpen om duurzaam en verantwoord aan de groeiende behoefte aan voedsel(zekerheid), grondstoffen (‘knowledge-based bio-economy’) en welzijn (o.m. siergewassen) te voldoen. ‘Kwaliteit’ omvat, naast duurzaamheid van teelt en logistiek (tot en met het winkelschap), tevens de verwerkbaarheid van complete producten en grondstoffen. Daarbij moet ook gedacht worden aan een onderwerp als plant en overige teeltfactoren, inclusief waterkwaliteit en –kwantiteit, bovengrondse teeltfactoren, mechanisering en robotisering en teeltsystemen. Daarnaast vormen met name voor consumenten belevings-, gebruiks-, voedings- en gezondheidsaspecten een belangrijk aspect van kwaliteit. In veel gevallen is voor (internationale) handel en consument de fytosanitaire gezondheid van gewassen en uitgangsmaterialen een bepalende factor voor de kwaliteit. ‘Plant en wetenschap’ denkt bij te kunnen dragen aan duurzame intensivering door het wetenschappelijk onderzoek te richten op de volgende thema’s:

• Ontwikkelingsbiologie Een duurzame teeltwijze stelt bijzondere eisen aan hoe een plant zich vanuit kwalitatief hoogwaardig zaaizaad, pootgoed of ander uitgangsmateriaal kan ontwikkelen tot volgroeid gewas. Het controleren en sturen van de ontwikkeling draagt bij aan een homogener, gezonder en/of aantrekkelijker gewas, maar ook tot producten die tijdens transport, verwerking en bij de consumenten in huis hun waarde optimaal behouden.

• Genetische variatie en selectiestrategie Genetische variatie vormt de basis voor selectieveredeling. Het beter in kaart brengen van de genetische basis van eigenschappen met moderne genoomtechnieken maakt deze variatie makkelijker inpasbaar in bestaande gewassen. Daarnaast is het belangrijk het combineren van gunstige erfelijke factoren mogelijk te maken door sturing van de meiotische recombinatie of door het precies toevoegen, verwijderen of vervangen van specifieke genen. Op die manier verkregen resistenties, die verschillende werkingsmechanismen combineren, zijn naar verwachting moeilijker te doorbreken door ziekteverwekkers. Dergelijke eigenschappen dragen daarmee bij aan duurzame teelt. Nieuwe genomics- en bioinformatica-tools maken het mogelijk selectiestrategieën te ontwikkelen om in kortere tijd op specifieke kenmerken verbeterde gewassen te introduceren.

• A-biotische stress Het ontwikkelen van ‘robuuste’ gewassen die ook, of specifiek, onder sub-optimale omstandigheden een goede opbrengst en een hoge kwaliteit geven, vergt specifieke kennis. Onderzoek aan mechanismen die resistentie tegen droogte, koude en verzilting opleveren is daarvoor essentieel. Verder dient het begrip van de ontwikkeling van de wortelarchitectuur ten behoeve van verbeterde opname van voedingsstoffen en vocht uit de bodem te worden uitgebreid.

16

Hoofdstuk 6: Bijlagen / Basisprogramma

• Plant-pathogeen-/plant-herbivoor-interacties en resistentie Een beter begrip van de interacties tussen planten en hun belagers, en van het ‘systeem’ aan factoren dat een vaak bepalende rol speelt bij de uitkomst van een infectieproces of vraataanval, leidt tot producten die een hoge kwaliteit combineren met een duurzame wijze van productie.

• Plant en overige teeltfactoren: Waterkwaliteit en –kwantiteit, bovengrondse teeltfactoren, mechanisering en robotisering, teeltsystemen.

Bovenstaande thema’s vergen een interdisciplinaire wetenschappelijke aanpak die een optimale combinatie van vakgebieden omvat, zoals onder meer genetica en genomics, bio-informatica en statistiek, plantenveredeling, fenotypering, planten- en zaadfysiologie, plantenziektenkunde, entomologie en bodembiologie.

17

Hoofdstuk 6: Bijlagen / Basisprogramma

6.3 Thematische afbakening Gezonde voeding

Introductie Het thema Gezonde voeding richt zich op een drietal aandachtsvelden:

• Voedsel met toegevoegde waarde; • Personalised Nutrition; • Consument – Producent.

Deze aandachtsvelden staan zeker niet op zich, en voor aandachtsveld-overstijgende initiatieven is dan ook alle ruimte binnen het thema. Voedsel met toegevoegde waarde Gezond voedsel, zowel verse als verwerkte producten, bevat weinig suiker, weinig zout, weinig verzadigde en transvetzuren, voldoende vezels en een hoge nutriëntendichtheid (i.e. een optimale verhouding tussen inname van enerzijds calorieën en anderzijds essentiële bouwstoffen zoals vitaminen, mineralen en antioxidanten). Voedsel dat aan die voorwaarden voldoet blijkt niet altijd even aantrekkelijk te zijn voor consumenten. De vraag is dan hoe je kunt komen tot voor de consument aantrekkelijke versproducten en voedingsmiddelen die wel voldoen aan de gezondheidseisen? Dit lijkt voor verwerkte producten deels op te vangen in de primaire productie en het verwerkingsproces. Voor verse producten zijn productie, bewerking en bewaring belangrijke aangrijpingspunten. Bij toevoegingen aan voedsel (bioactieve, gemodificeerde grondstoffen zoals zetmelen, etc.) is inzicht in het fysisch, chemisch en biologisch gedrag van die nieuwe ingrediënten onontbeerlijk. Naast de positieve gezondheidsaspecten moet rekening gehouden worden met de perceptie van smaak, structuur en textuur door de consument en de vereiste veiligheid van het voedsel. Ook alternatieven voor voedsel van dierlijke oorsprong zijn gezien de wereldwijd toenemende vraag naar duurzame en gezonde eiwitten op de langere termijn van groot belang. In dit verband is er behoefte aan alternatieve technologieën voor nieuwe hoogwaardige, duurzame en functionele eiwitbronnen/grondstoffen: nieuwe (bio)technologieën (bijv. in vitro vlees), en nieuwe eiwitbronnen (uit reststromen, algen/insecten). Hierbij speelt ook nadrukkelijk het vraagstuk van sociaaleconomische acceptatie. Wetenschappelijke uitdagingen liggen op de nutritionele, bioactieve functionaliteit en fysische uitwisselbaarheid van grondstoffen, het verder ontwikkelen van methoden voor analyse en kwantificering van bio-activiteit en fysiologische kwaliteit van eiwitten, en de fysische functionaliteit van eiwitten in producten. Ook speelt voor nieuwe of gemodificeerde eiwitten het risico op allergische reacties. Beter begrip van de interacties van eiwitten en andere voedingscomponenten met het immuunsysteem is nodig om dergelijke risico’s te vermijden. Koolhydraten zijn een belangrijke bestanddeel van microbiële, aquatische, plantaardige en dierlijke grondstoffen en bepalen in belangrijke mate de kwaliteit en energie-inhoud van levensmiddelen en diervoeding. De koolhydraatsamenstelling van productiegewassen varieert sterk met potentieel grote effecten op de verteerbaarheid van deze voeding. Koolhydraten hebben belangrijke effecten op de gezondheid van mens en dier. Voedingsvezels en zetmeel hebben afhankelijk van de bron en bewerking invloed op de verzadigende werking van voedsel en op het immuunsysteem. Wetenschappelijke uitdagingen zijn de enzymatische, microbiologische of chemische synthese van nieuwe koolhydraten en hun fysische functionaliteit, evenals het karakteriseren van hun structuur-functie relaties en effecten op het immuunsysteem en metabolisme van de gastheer, de samenstelling van de darmflora, en de daarmee samenhangende darmgezondheid van mens en dier.

18

Hoofdstuk 6: Bijlagen / Basisprogramma

Naast koolhydraten en eiwitten zijn ook de opname van micronutriënten en fytochemicaliën vanuit de voeding van groot belang voor onze gezondheid. Informatie over verandering in de gehaltes van micronutriënten door de geavanceerde productiemethoden van planten alsmede de opname van deze essentiële micronutriënten is een onderwerp dat hernieuwde aandacht vraagt gezien ook de voedingsstatus van risicogroepen in de samenleving. De vitamine D status bij ouderen en allochtone groepen is hiervan een goed voorbeeld. Personalised Nutrition Om te komen tot een gezonder voedingspatroon is het niet alleen van belang om rekening te houden met de kwaliteit van het voedsel dat we nuttigen, maar ook met onze persoonlijke respons erop. Deze respons varieert afhankelijk van onze individuele fysiologische en genetische kenmerken. Dit biedt op de korte termijn perspectief voor voeding en voedsel die afgestemd is op de levensfase en de gezondheidssituatie van bepaalde groepen mensen, en zou op de lange termijn kunnen leiden tot een werkelijk individuele aanpak. Het verkrijgen van meer inzicht in de effecten van voedingspatronen en voedingsstoffen op de gezondheid, fysiologie en de preventie van ziekten, bijv. door biomarkers of andere vernieuwende technologieën, zou in samenwerking met de topsector LSH kunnen worden opgepakt. Voeding kan, net als het voedingspatroon, van grote invloed zijn op de samenstelling en activiteit van onze darmmicrobiota en mede daardoor een belangrijke bijdrage leveren aan darmgezondheid, immuunregulatie en andere metabole processen zoals gewichtscontrole of het voorkomen van allergieën. Meer inzicht in de metabole interactie tussen voedingscomponenten, darmmicrobiota en weefsels (de voedingssysteembiologie) is een vereiste om te komen tot een op mechanismen gebaseerde toepassing van personalised nutrition. Ook andere interacties tussen voeding, metabolisme, hersenen, en gedrag die van belang zijn voor een versterking van ons immuunsysteem bieden hiervoor vernieuwende mogelijkheden. De bovenstaande thematiek speelt niet alleen bij gezonde humane voeding, maar is ook een actueel onderwerp binnen de veehouderij (diervoeding), o.a. i.v.m. met terugdringen van het antibioticagebruik. Dit biedt kansen voor een ‘one-health’ benadering voor mens en dier. Consument – Producent Overgewicht is een maatschappelijk probleem dat nog steeds toeneemt. Op welke manier kun je consumenten stimuleren een gezonde keuze te maken, en hoe zorg je dat dit nieuwe gedrag duurzaam wordt? Welke rol speelt de belonende waarde van voedsel qua smaak, gemak, verpakking en beleving hierbij? Hoe kun je bij een bepaalde doelgroep (kinderen, adolescenten, ouderen) het eetgedrag veranderen? Ook producenten kunnen hierin een grote rol spelen, zoals blijkt uit de daling van de transvetzuren in de voeding die door samenwerking tussen aanbieders en afnemers van plantaardige oliën en vetten tot stand is gekomen of door het verhogen van gezonde voedings- en smaakstoffen in groenten en fruit. Het versnellen van soortgelijke innovaties in bedrijven zijn zeer effectief en zijn van grote waarde. Daarbij is inzicht in het keuze/koopgedrag van consumenten en beter begrip van de achterliggende neurobiologische en cognitieve processen (associatieve processen, zelfcontrole, impulsief eetgedrag) noodzakelijk. Dit geldt ook voor de vraag hoe de presentatie van een productmensen verleidt om een gezonde en duurzame keuze te maken (nudges) en welke invloed de context (denk aan een fysieke omgeving zoals winkels, scholen, zorginstellingen, bedrijfsrestaurants, maar ook regelgeving) daar op uitoefent.

19

Hoofdstuk 6: Bijlagen / Basisprogramma

6.4 Thematische afbakening Duurzame ketens en robuuste sytemen

Introductie Een toenemende wereldbevolking en ontwikkelingen zoals verstedelijking, internationalisering, schaarste aan water en grondstoffen en klimaatverandering leiden tot vele maatschappelijke uitdagingen voor de agri-horti-food sector zoals bijvoorbeeld het streven naar hogere resource-efficiency en voedselzekerheid, het beheersen van voedselveiligheid en kwaliteit, en het verhogen van de natuurlijke weerbaarheid tegen ziekten en plagen en stressfactoren als droogte en koude. In een steeds meer gesegmenteerde en gefragmenteerde maatschappij vraagt de hedendaags internationale consument naar innovatieve oplossingen en efficiënte, robuuste, duurzaam ingerichte en economisch rendabele ketens om te voorzien in zijn unieke vraag naar agro-horti-food producten. De agro-horti-food sector staat nu en komend decennium onder grote druk om te verduurzamen en de robuustheid van het complexe systeem te waarborgen in samenhang met haar omgeving. De agro-horti-food sector bestaat uit verschillende en samenhangende ketens en systemen voor het leveren van voedsel, sierteeltproducten / groen, veevoer, biomassa en andere biologische grondstoffen. Daarbij is er in toenemende mate overlap tussen de voedingssector en de energie/chemie (biobased economy). Deze ketens en systemen kenmerken zich door complexe (vaak niet lineaire) interacties en dynamieken die veel onzekerheden met zich meebrengen. Bovendien hebben de ketens en systemen betrekking op meerdere samenhangende en soms met elkaar concurrerende elementen van duurzame ontwikkeling (people, planet, profit), verschillende actoren (individuele bedrijven, ketenorganisaties, consumenten, overheden, etc.) en ketenmanagementniveau’s (strategisch, tactisch en operationeel). Door deze complexiteit is er fundamenteel en transdisciplinair onderzoek nodig om theorieën en methodes te ontwikkelen waarmee de complexe ketens en systemen begrepen en geanalyseerd kunnen worden. Wetenschappelijke uitdaging 1: methodiekontwikkeling rond complexe systemen Het belang van duurzaamheid en robuustheid neemt toe door de blootstelling van het agro-horti-food systeem aan exogene alsmede endogene stressfactoren, i.e. factoren die het normaal functioneren van het systeem onder druk plaatsen. Exogene stressfactoren op de ketens en systemen komen voort uit de steeds veranderende biofysische omgeving (bijvoorbeeld klimaatsverandering, watertekorten, uitputting van bodems, uitbraken van ziektes) en institutionele omgeving (bijvoorbeeld internalisering, ICT afhankelijkheid bij virtualising, verschuiving van normen en waarden zoals rond dierhouderij en daarmee politieke opvattingen en economische eigendomsrechten). Endogene stressfactoren worden vooral door technologische en sociale innovatie geïntroduceerd. Niet alleen de robuustheid van de ketens in technisch opzicht ten opzichte van deze stressfactoren, maar met name ook de robuustheid van het systeem in samenhang met haar omgeving is van wezenlijk belang: de wijze waarop ketenpartijen, inclusief ook consument en politiek omgaan met risico’s, (prijs)volatiliteit, calamiteiten, (incrementele) innovatie, nieuwe technieken en de daarbij behorende institutionele veranderingen bepaalt de duurzaamheid van keten-arrangementen en het slagen van innovaties om tot duurzamere systemen te komen. In het verband van robuustheid is er wereldwijd steeds meer aandacht voor de fragiliteit van systemen ten opzicht van zeldzame gebeurtenissen met extreme impact, de zogenaamde ‘Zwarte Zwanen’ (Black Swans - Nassim Taleb). Resilience (veerkracht) is daarmee een belangrijk thema geworden in het zoeken naar robuustheid in complexe systemen. Enkele voorbeelden van zwarte zwanen zijn de financiële crises, de uitbraak van de EHEC-bacterie, plantaardige en dierlijke ziekten

20

Hoofdstuk 6: Bijlagen / Basisprogramma

en de opmars van de social media. De ‘Zwarte Zwanen’ vormen een grote bedreiging voor de robuustheid, maar tegelijkertijd bieden ze ook kansen voor systeemtransitie. Er is behoefte aan wetenschappelijke inzichten in het identificeren van en omgaan met stressfactoren, met name mogelijke ‘Zwarte Zwanen’, in de agro-horti-food sector. Stresstest (het identificeren van fragiliteit) en risicomanagement (het creëren van robuustheid) staan hierbij centraal. wetenschappelijke uitdaging 2: Stresstest en risicomanagement voor duurzaamheid en robuustheid Het duurzaam en robuust (her)inrichten van (nieuwe) ketens en systemen bij en met technologische en sociale innovatie is essentieel voor de concurrentiekracht van de agro-horti-food sector. Ten eerste betreft dit het (her)ontwerp van innovatieve productie- en distributiesystemen waarbij technologische innovaties in het systeem worden ingebed. Een van de belangrijkste innovaties op dit terrein betreft de ICT (virtualisatie, sensoren, internet of things, open en big data, oogsten van data) waarbij een verbinding moet worden gelegd met de plant- en dierwetenschappen waar eveneens een sterke toename van informatie plaats vindt (precisielandbouw, genetica). Dergelijke data zijn een belangrijke basis voor nieuwe besturingsconcepten en ketenconfiguraties resulterend in grotere transparantie in de keten en naar de consument. Ten tweede zijn effectieve en legitieme governance arrangementen essentieel in de context van dynamische en complexe ketens en systemen. Dat vraagt om aandacht voor institutionele aspecten (wie voert regie, hoe worden de lasten en lusten verdeeld, wie vangt risico’s op, gelijkwaardigheid van schakels) van de ketenorganisatie. Bovendien vragen innovaties veelal om een samenspel tussen het private en publieke domein omdat bv. regelgeving moet worden aangepast (naast de rol van de overheid om innovaties aan te jagen via bv. innovatief inkopen). Dit alles geldt in het bijzonder bij het introduceren van nieuwe (bio)technologieën (b.v. in vitro vlees) of nieuwe eiwitbronnen (b.v. algen/insecten). Het ontbreekt aan voldoende fundamentele kennis over de ontwerpregels en competentieontwikkeling voor duurzame systemen, functionerend in een adaptieve omgeving. Een belangrijke vernieuwing kan gerealiseerd worden door een koppeling te maken met de creatieve industrie (bv. product-design met meer emotie, transitie-issues, serious gaming in competentie-ontwikkeling). Voor het oplossen van duurzaamheidsvraagstukken kan niet worden volstaan met een technische aanpak; er is een transitie nodig van productvernieuwing naar de ontwikkeling van toegevoegde waarde concepten. wetenschappelijke uitdaging 3: (her)Ontwerp (nieuwe) duurzame robuuste ketens

21

Hoofdstuk 6: Bijlagen / Basisprogramma

6.5 Thematische afbakening Bioeconomie

Introductie De bioeconomie biedt kansen voor zowel het aanpakken van grote maatschappelijke vraagstukken, zoals het verminderen van de uitstoot van broeikasgassen, de voorzieningszekerheid van grondstoffen en voedsel, en de eindigheid van fossiele grondstoffen, als voor economische groei. Voor de bioeconomie is een samenhangende impuls nodig in de wereldwijde productie van biomassa en het optimaliseren van het gebruik daarvan voor zowel bestaande als nieuwe toepassingen. Nieuwe ontwikkelingen moeten zonder uitzondering duurzaam zijn. De te ontwikkelen kringlopen dienen maximaal gesloten te zijn: biomassa-reststromen moeten worden ingezet voor het behoud van draagkracht van de bodem en het water om een stabiele gewasgroei te verzekeren. Excellent fundamenteel onderzoek is essentieel om doorbraken op deze terreinen te bereiken. Hierbij is het van belang dat universiteiten en kennisinstellingen samenwerken met toegepaste onderzoeksprogramma’s, proefinstallaties, boeren en tuinders, start-ups, MKB bedrijven, en grote bedrijven, uit de verschillende schakels van de keten. Inhoudelijke thema’s • Betere gewassen Om in een bioeconomie aan de toenemende vraag naar biomassa te kunnen voldoen, is het noodzakelijk om het beschikbare land en water zo efficiënt mogelijk te gebruiken. Optimalisatie van de gewassen door middel van veredeling en/of modificatie is hiervoor een belangrijke stap. Uitdagingen zijn onder meer het verhogen van de opbrengst, bijvoorbeeld door het verhogen van de fotosynthese efficiëntie of het weerbaarder maken van de gewassen tegen ziekten, plagen, droogte, en verzilting. Daarnaast is meer kennis over het metabolisme van de planten van essentieel belang. De samenstelling van gewassen zou kunnen worden aangepast om ze beter verwerkbaar te maken, het gehalte aan gewenste bestaande inhoudsstoffen te verhogen, en nieuwe waardevolle inhoudsstoffen in een gewas te produceren. Tenslotte zouden nieuwe gewassen, met name die uit (mariene) aquatische systemen, zoals algen, wieren, Azolla en eendenkroos verder kunnen worden ontwikkeld voor biobased toepassingen. • Duurzame teelt De mondiale plantaardige productie zou significant kunnen worden verhoogd door te kiezen voor de meest geschikte gewassen, door het groeiseizoen te verlengen of door meerdere teelten per jaar te realiseren. Om het productieniveau op de lange termijn op een hoger niveau te kunnen houden, is minimaal (netto) gebruik van mineralen, koolstof, water, en gewasbeschermingsmiddelen, en minimale emissie naar bodem en oppervlaktewater noodzakelijk. Hiervoor is inzicht vereist in de hoeveelheid en kwaliteit van de koolstof en mineralen die de bodem en het water minimaal nodig hebben om vruchtbaar te zijn. Daarnaast is meer kennis van het bodemecosysteem, het aquatische ecosysteem en de aanwezige (bio)chemische cycli onmisbaar. Een kringloopbenadering (productie, verwerking, gebruik, hergebruik) leidt tot een duurzaam concept. Zo kan achterlating of terugvoer van organische stof naar bodem of water in de vorm van mest- en reststoffen bijdragen aan het behoud van draagkracht. De vraag is met welke (combinatie van) teelten binnen één jaar en/of meerdere jaren de netto input (van water, mineralen, gewasbeschermingsmiddelen) kan worden geminimaliseerd. Mogelijkheden om koolstof- en mineralenkringlopen economisch en met weinig energiebehoefte te sluiten door kleinschalige bioraffinage dichtbij het veld verdienen nadere aandacht, mede vanwege het vermijden van logistieke bewegingen.

22

Hoofdstuk 6: Bijlagen / Basisprogramma

• Optimale benutting van biomassa De transitie naar een bioeconomie vraagt om een efficiënt gebruik van de beschikbare plantaardige biomassa en biomassa afkomstig van dierlijke reststromen. Welke verwerking van biomassa leidt langs efficiënte routes tot zowel hoogwaardige voedingsingrediënten voor mens en dier als grondstoffen voor biobased producten? Via bioraffinage kunnen de verschillende componenten, zoals eiwitten, koolhydraten, oliën, en vezels worden gescheiden, waarbij de voedingswaarde en/of functionaliteit voor de toepassingsgebieden behouden blijft , zodat alle componenten op een zo hoog mogelijk waardeniveau worden benut. Hiervoor zijn nieuwe (robuuste en milde) scheidingstechnologieën nodig. Tevens moeten geïntegreerde bioraffinageconcepten worden ontwikkeld, zowel lokale/regionale biohubs als grootschalige bioraffinage-installaties, die eventueel gekoppeld kunnen worden met downstream (microbiële) conversie systemen. De installaties moeten zo ontworpen worden dat ze meerdere gewassen kunnen verwerken, zodat ze het hele jaar rond gebruikt kunnen worden. In de raffinage zullen ook reststromen overblijven, waarvan nog extra waarde via biogas kan worden onttrokken, voordat ze terug naar het land gaan. • Omzetting van biomassa in biobased materialen De omzetting van biomassa in biomaterialen vereist diverse nieuwe technieken op het terrein van de biotechnologie. Onderzoek moet leiden tot nieuwe inzichten over hoe de in de biomassa aanwezige fracties en/of moleculen efficiënt en economisch benut kunnen worden, via (bio)conversies of vorming van composieten met andere stoffen. De aanwezige complexiteit in de biomassa moet daarbij niet worden gereduceerd, maar zoveel mogelijk worden benut. Er moeten geïntegreerde processen worden ontwikkeld bestaande uit zowel fractionerings- als conversiesystemen. Hierbij is meer kennis nodig van de mogelijkheden om micro-organismen te benutten bij de conversie van biomassa naar hoogwaardige producten. Basale kennis over exploitatie van synthetische biologie concepten en/of modellering van microbiële fermentatie processen zijn hierin cruciaal. Materialen op basis van natuurlijke polymeren hebben een unieke structuur en eigenschappen. De uitdaging is om uiteindelijk slimme, duurzame, efficiënte en veilige biomaterialen te ontwikkelen die economisch rendabel, en kwalitatief tenminste gelijkwaardig of zelfs beter zijn dan conventionele materialen. Maatschappelijke vraagstukken Er zijn een aantal maatschappelijke vraagstukken op het gebied van de bioeconomie. Bijv.: Wat is duurzaamheid precies? Hoe kunnen we de duurzaamheid van ketens en producten nog beter analyseren? Kunnen we de concurrerende claims hanteerbaar maken door deze te kwantificeren: elk jaar de kostprijs van agrarische grondstoffen 1% omlaag; 1% efficiëntere benutting van eenmaal geoogste biomassa voor voedsel en biobased toepassingen? Reductie van schaarse inputs, zoals mineralen en water, met 1% per jaar? Met welke agrarische grondstofprijzen spreken we over een duurzame wereld? Willen we de marktprijs van deze grondstoffen verlagen of gaat het juist om de onderliggende componenten als eiwit en verteerbare calorieën? Willen we de marktprijs voor de boeren juist verhogen om een redelijke boterham voor de boeren te verkrijgen en daarmee de kans op rurale ontwikkeling veiligstellen? Onder welke omstandigheden kan de boer meer revenuen uit de waarde keten verkrijgen? Kunnen we nieuwe ketens ontwikkelen of bestaande ketens herontwerpen? Deze maatschappelijke vraagstukken zouden door middel van interdisciplinaire onderzoeksprojecten, waarin onderzoekers uit de alfa-, bèta- en gammadisciplines samenwerken met industriële partijen uit de gehele keten, kunnen worden aangepakt.

23

Hoofdstuk 6: Bijlagen / Basisprogramma

6.6 Regeling in-kind bijdragen door private en (semi-)publieke partijen

Definities Private partijen Ondernemingen worden aangemerkt als private partners. Onder onderneming verstaat NWO: activiteit van een organisatorisch verband of een persoon gericht op duurzame deelname aan het economisch verkeer met behulp van arbeid en kapitaal en met het oogmerk winst te behalen. Internationale private partijen kunnen meedoen, alle toegezegde financiële en materiële bijdragen dienen echter in euro te worden vermeld en voldaan. (Semi-)publieke partijen Als publieke partners worden aangemerkt instellingen die niet tot de door NWO erkende onderzoeksinstellingen behoren (i.e. instellingen die niet bij NWO voorstellen mogen indienen zoals TNO en DLO) en niet tot de categorie van private partijen behoren. Bepalingen 1. Mogelijkheid tot deelname door private partijen en (semi-)publieke partijen met in-kind bijdragen Private partijen en (semi-)publieke partijen participeren doorgaans in NWO onderzoeksprogramma’s door middel van een financiële contributie aan het programma- dan wel projectbudget. In de NWO projecten kunnen private en (semi-)publieke partijen participeren met een (gedeeltelijke) in-kind bijdrage onder de volgende voorwaarden: − De private en publieke partners in het projectconsortium dienen naast de

NWO-financiering gezamenlijk 10% van de projectkosten bij te dragen in deze call. Bijdragen van private en publieke partijen kunnen zowel cash als in-kind zijn. De totale in-kind bijdrage mag echter nooit meer dan de helft zijn van de totale bijdrage van het projectconsortium (publieke en private partners) aan een project. De uitgangswaarde voor de dekking van de projectkosten van een aanvraag is dus: 90% NWO-financiering + 5% cash partnerbijdrage + 5% in-kind partnerbijdrage. Een lagere in-kind deelname is mogelijk zolang dit door een hogere cash bijdrage gecompenseerd wordt tot de gevraagde verhouding van NWO-financiering – partner inbreng. In cash bijdragen worden verrekend met NWO.

− In-kind bijdragen moeten: • essentieel zijn voor het project; • opgenomen zijn in de door NWO goedgekeurde begroting van de

onderzoekskosten van de projectaanvraag waarin de private dan wel (semi-) publieke partij participeert;

• vallen binnen één van de onder 3 vermelde kostencategorieën.

2. Committering Indien een externe partner zal participeren in het onderzoeksproject met een (gedeeltelijke) in-kind bijdrage zoals hierboven omschreven, zal deze (private of publieke) partij zich voor de betreffende in-kind bijdrage plus eventuele financiële (cash) bijdrage aan het NWO-project committeren.

3. In te brengen in-kind bijdragen In een onderzoeksproject mogen door private en publieke partijen als in-kind bijdragen worden ingebracht de volgende rechtstreeks aan het onderzoeksproject toe te rekenen en door de externe private of publieke partij gemaakte kosten (zie ook bepaling 1):

24

Hoofdstuk 6: Bijlagen / Basisprogramma

− Loonkosten, met dien verstande dat wordt uitgegaan van een uurloon, berekend op basis van het jaarloon bij een volledige dienstbetrekking volgens de kolom loon voor de loonbelasting van de loonstaat, verhoogd met de wettelijke dan wel de op grond van een individuele of collectieve arbeidsovereenkomst verschuldigde opslagen voor sociale lasten, en van 1650 productieve uren per jaar. Hierover mag een opslag worden opgevoerd voor overige algemene kosten, groot ten hoogste 50% van de hierboven bedoelde loonkosten. Het hieruit volgende aan het project toe te schrijven uurtarief, inclusief de genoemde 50% opslag voor algemene kosten, is gemaximeerd op € 100. Project management, begeleiding, coördinatie en consultancy vallen niet onder de matching.

− Kosten van te verbruiken materialen, hulpmiddelen en software(licenties) die direct verband houden met project, gebaseerd op de oorspronkelijke aanschafprijzen.

− Gebruik van apparatuur en machines: • Kosten van aanschaf en gebruik van machines en apparatuur, met

dien verstande dat wordt uitgegaan van de aan het project toe te rekenen afschrijvingskosten, berekend op basis van de oorspronkelijke aanschafprijzen en een afschrijvingstermijn van tenminste vijf jaar; kosten van consumables en onderhoud tijdens de gebruiksperiode.

• Kosten van aanschaf en gebruik van machines en apparatuur die niet uitsluitend voor het project zijn aangeschaft, worden slechts als projectbijdragen op de voet van het hier bovenstaande naar rato in aanmerking genomen, indien een sluitende urenverantwoording per machine respectievelijk van de apparatuur aanwezig is.

• In-kind bijdragen in de vorm van korting op de normale aanschafprijs in het economisch verkeer (list-prijs) van machines en apparatuur. De korting dient dan minimaal 25% van de listprijs te bedragen. De kosten die ten laste gebracht worden van het apparatuur budget van het project bedragen dan de listprijs verminderd met die korting.

• In-kind bijdragen in de vorm van het beschikbaar stellen van software.

4. Verantwoording van in-kind bijdragen Private en publieke partijen dienen hun in-kind bijdragen aan NWO te verantwoorden middels een opgave van ingebrachte kosten, te verstrekken aan NWO binnen drie maanden na afloop van het onderzoeksproject waaraan de in-kind bijdrage is geleverd. De aanvraag tot vaststelling van de in-kind bijdrage dient tegelijkertijd met de aanvraag tot subsidievaststelling door de academische partner(s) te worden ingediend, vergezeld van een gezamenlijke inhoudelijke eindrapportage. Indien de te verantwoorden in-kind bijdrage hoger is dan k€ 125 dient een accountantsverklaring te worden aangeleverd. In andere gevallen volstaat een schriftelijke verklaring dat de ingebrachte in-kind inspanningen daadwerkelijk aan het project toe te schrijven zijn. Indien de private of publieke partij die zich met een in-kind bijdrage aan een onderzoeksproject heeft gecommitteerd en (een deel van) deze in-kind bijdrage uiteindelijk niet inbrengt dan wel niet kan verantwoorden, zal NWO deze partij factureren voor (dit deel van) de in-kind bijdrage zodat de totaal toegezegde bijdrage gestand wordt gedaan.

25

Hoofdstuk 6: Bijlagen / Basisprogramma

6.7 NWO-Raamwerk voor Publiek-Private Samenwerking

Welke positie kiest NWO? NWO heeft als wettelijke taak om nieuwe ontwikkelingen in het wetenschappelijk onderzoek te stimuleren en de overdracht van de ontwikkelde kennis uit door haar gesubsidieerd onderzoek naar de maatschappij te stimuleren. Dit „valoriseren‟ is een instrument om innovatie te creëren, bevorderen of versnellen door middel van wetenschappelijk onderzoek van hoge kwaliteit. We vinden het binnen de NWO-organisatie expliciet terug bij alle gebieden, FOM, STW, ZonMw, de regieorganen en de instituten. Om deze rol naar behoren te kunnen vervullen, zal NWO in sommige gevallen, zeggenschap willen hebben in het gebruik van de kennis die is gegenereerd in door NWO gefinancierde programma's en projecten, met name als de specifieke doelstellingen van een subsidie-instrument dit vereisen, en mede afhankelijk van de opstelling van medefinanciers. NWO zal dan het (mede-)eigendom claimen van de onderzoeksresultaten. NWO stelt zichzelf niet ten doel een octrooiportefeuille op te bouwen. Ook het generen van revenuen is niet een doel op zich. Het IP beleid is erop gericht om het gebruik van kennis te maximaliseren. Daarbij kan NWO in voorkomende gevallen een rol als neutrale mediator of trusted third party vervullen. NWO zal zich vervolgens terugtrekken als eigenaar van die kennis als het gebruik en de opbrengsten van de betreffende kennis goed en verantwoord geregeld zijn. Welke kennis moet beschermd worden? Het is van belang te onderscheiden tussen eigendom van de ontwikkelde kennis en eigendom van IP rechten op die kennis. IP rechten worden verworven ofwel automatisch (auteursrecht) ofwel via een aanvraagprocedure (octrooirecht). Daarom zijn vertrouwelijkheidsafspraken zo belangrijk in dit verband. In het traject van toepassing van kennis dat leidt tot een (economisch) relevant product worden twee vormen van kennis onderscheiden: • De achtergrondkennis is de relevante informatie die al bekend was voor

aanvang van het project. Deze kennis kan medebepalend zijn voor de ontwikkelingsmogelijkheden binnen het project als ook voor de uiteindelijke toepassing van de ontwikkelde kennis.

• De voorgrondkennis is de nieuwe kennis die vrijkomt uit het betreffende project. De voorgrondkennis leidt tot verschillende producten zoals publicaties (waarvoor het auteursrecht geldt), data (waarvoor het databankenrecht geldt), octrooien/patenten (waarvoor het octrooirecht geldt), andere niet geopenbaarde kennis.

Voor de bescherming van kennis uit een door NWO gefinancierd project is het dan ook relevant om zowel te kijken naar mogelijke rechten op de achtergrondkennis als op de voorgrondkennis. Maatwerk Afspraken over kennis zijn maatwerk. Het bezit en gebruik van informatie, evenals eigendom van intellectuele eigendomsrechten en toegangsrechten op intellectuele eigendomsrechten hangt af van de onderzoek sector, de samenwerkingsvorm en de financiering daarvan. De betrokken partijen dienen afspraken te maken over de voor de uitvoering van het onderzoek en de utilisatie van de onderzoeksresultaten relevante achtergrondkennis, waarover niet alle partijen vrijelijk kunnen beschikken. In door NWO medegefinancierde projecten kunnen per programma/project/consortium afspraken gemaakt worden over het eigendom en de toegangsrechten.

26

Hoofdstuk 6: Bijlagen / Basisprogramma

NWO-Raamwerk voor Publiek-Private Samenwerking Versie 25 januari 2012 Dit Raamwerk maakt een onderscheid tussen • een consortium = alle partijen die in een programma met elkaar samenwerken • de rechtspersoon = de juridische vorm die men voor de samenwerking kiest, en • het initiële eigendom van de IP-rechten, dat kan liggen bij verschillende

configuraties van partijen die in het consortium deelnemen (zie 3.5). Het Raamwerk heeft geen betrekking op consortia die werken met Europese subsidies, vanwege de specifieke voorwaarden die de EU kan stellen. Wel is het Raamwerk geheel in lijn met de Europese staatssteunregels. 1. Structuur van het Consortium Agreement Een consortium agreement bestaat in ieder geval uit de volgende delen : • Opsomming van de consortiumpartners en hun wettelijke vertegenwoordiger. • Preambule waarin de overwegingen worden gegeven om te komen tot een

consortium agreement en informatie over het project. Hier ook de doelstellingen die de ondertekenaars van het agreements gezamenlijk beogen te bereiken.

1. Een artikel met definities van de gebruikte termen. 2. Een artikel waarin wordt verwezen naar een bijlage met het projectplan, de

projectorganisatie, en verdere projectgegevens. 3. Een artikel dat de governance van het consortium regelt. 4. Een artikel dat de financiën van het consortium regelt. 5. Een artikel over het vrijgeven van publicaties. 6. Een artikel dat de omgang met vertrouwelijke gegevens en informatie regelt. 7. Een artikel dat de omgang met intellectueel eigendom regelt, uit te splitsen naar

achtergrondkennis, onderzoeksresultaten (voorgrondkennis) en de verlening van licenties, aangevuld met een Annex waarin de rechten en plichten en bijbehorende tijdslimieten van partijen ten aanzien van octrooiaanvragen en octrooicommercialisering staan.

8. Een artikel over het uitsluiten van aansprakelijkheid. 9. Een artikel over het oplossen van wanprestatie. 10. Een artikel over het wijzigen van de consortium agreement, inclusief de bijlage

over het project. 11. Een artikel over het beslechten van geschillen. 12. Een artikel over het inwerkingtreden van de consortium agreement en de duur

van de werking ervan. 13. Een artikel over hoe om te gaan met voortijdige beëindiging. Toelichting Ad 3 Onder dit artikel moeten in ieder geval bepalingen worden opgenomen voor: • de verplichtingen van de consortiumpartners. • de uitwisseling van informatie en de rapportageverplichtingen, intern en extern. • het uittreden van bestaande en toetreden van nieuwe leden. Ad 4 Een optie is om onder dit artikel een regeling op te nemen over het uitbesteden van werkzaamheden aan derden. Ad 11 Opnemen dat het gaat om een overeenkomst naar Nederlands recht. Afgesproken moet worden wat de bevoegde rechtbank is in het geval van een geschil. Een optie is om onder dit artikel de mogelijkheid van mediation op te nemen. Ad 12 Een optie is om onder dit artikel een bepaling op te nemen welke artikelen tot wanneer na afloop van de overeenkomst van kracht blijven.

27

Hoofdstuk 6: Bijlagen / Basisprogramma

2. Uitwerking governance De governance van PPS’en is afhankelijk van de omvang en de complexiteit. De simpelste vorm is een universitair project met financiering door één publieke subsidieverlener en co-financiering van een of meerdere private partijen. De governance wordt in zo’n geval bepaald door de voorwaarden van de publieke subsidieverlener, zolang de publieke subsidieverlener en de universiteit(en) meerderheidsfinancier in het project zijn. Bij andere verhoudingen zijn speciale afspraken nodig. In het geval van een samenwerkingsprogramma bestaande uit meerdere onderzoeksprojecten, of een PPS met meerdere programma’s/thema’s/flagships etc. kunnen meerdere lagen van governance nodig zijn. Voor de bovenste laag worden termen gebruikt als General Assembly, Supervisory Board, Steering Group, Executive Board, etc. Op het programmatische niveau worden termen gebruikt als Programme Committee, Flagship Captains, etc. Hieronder bevinden zich de projecten. De taken van de diverse governance-onderdelen worden vastgelegd in het Consortium Agreement. 3. Uitwerking omgang met intellectueel eigendom Uitgangspunten: 1. Het doel van de PPS’en waarop dit Raamwerk betrekking heeft, is industriële

innovatie te creëren of versnellen op basis van wetenschappelijk onderzoek van hoge kwaliteit. De consortiumpartners streven er daarom naar om de kennis en vindingen die voortkomen uit het onderzoek (voorgrondkennis/onderzoeksresultaten), zo snel mogelijk te gebruiken in producten of diensten. De consortiumpartners concretiseren dit streven door gezamenlijk een IP-procesbeschrijving af te spreken waarin de rechten en plichten en de bijbehorende tijdlimieten van partijen ten aanzien van octrooiaanvragen en octrooicommercialisering worden beschreven.

2. Binnen een PPS moet de kennis vrijelijk of zo vrijelijk mogelijk moet kunnen vloeien. Een ondernemer moet de resultaten zo snel mogelijk kunnen toepassen met een minimum aan red tape. In het huidige concurrentieveld is time to market immers essentieel, meestal veel belangrijker dan langdurige bescherming van zich snel ontwikkelende technologieën. Daarnaast moeten alle partners openlijk met elkaar kunnen praten zonder bang te hoeven zijn dat ideeën onverwacht worden „overgenomen‟.

3. Deelnemende bedrijven hebben niet op voorhand recht op commercieel gebruik van de onderzoeksresultaten1. Bedrijven kunnen alleen commerciële rechten verkrijgen op onderzoeksresultaten door middel van een schriftelijke licentie- of overdrachtsovereenkomst. Voor het gebruik of eigendom van de onderzoeksresultaten is een marktconforme vergoeding verschuldigd („anti-staatssteun‟ beding).

Eigendom 4. Ten aanzien van het initiële eigendom van IP-rechten (dus voordat er licenties

worden gegeven of het eigendom wordt overgedragen aan een commercialiserende partij) geldt het volgende: i. Het consortium spreekt van te voren af welke partij of partijen mede-

eigenaar zijn. Hierbij zijn twee mogelijkheden: (1) de kennisinstelling die de werkgever is van de uitvinder(s) (ingeval van patenten) of maker(s) (ingeval van auteursrechten) of (2) zoals (1) plus het bedrijf of de bedrijven die in het project participeren.

ii. Indien NWO (een van) de publieke subsidieverlener(s) is in een op valorisatie gericht subsidie-instrument zoals bedoeld in artikel 33 van de

1 Tenzij een bijdrage zodanig hoog is (~ 100% van de totale kosten) dat het verkrijgen van eigendomsrechten in de rede ligt.

28

Hoofdstuk 6: Bijlagen / Basisprogramma

Algemene subsidiebepalingen NWO / NWO-regeling subsidies, kan NWO mede-eigenaar zijn van de onderzoeksresultaten2.

In de praktijk zal het mede-eigenaarschap van het bedrijf of de bedrijven afhangen van hun financiële inbreng in het project. Hoe hoger deze inbreng is, hoe meer motivatie er is om het bedrijf of de bedrijven te laten delen in het initiële eigendom. In bijlage 1 wordt een getrapt model getoond dat hier als voorbeeld kan dienen.

5. Het consortium kan alleen juridisch eigendom verkrijgen als het een rechtspersoon is. NWO geeft de voorkeur aan het aanwijzen van een bestaande rechtspersoon als penvoerder (bijvoorbeeld een kennisinstelling of NWO in plaats van het oprichten van een nieuwe rechtspersoon.

6. Indien toch wordt gekozen voor het consortium als rechtspersoon, dan leggen Partijen expliciet in het consortium agreement vast, dat het consortium niet zelf een IP-portfolio zal opbouwen.

7. Het consortium regelt in de onder punt 1 genoemde IP-procesbeschrijving binnen welke periode en hoe het de eigendomsrechten op de onderzoeksresultaten overdraagt aan de participanten in de PPS of, bij geen belangstelling binnen de PPS, aan derden. Indien ook die niet gevonden worden, stelt het consortium de resultaten als open source technologie ter beschikking. Overdracht en/of licentie Alle bedrijven en kennisinstellingen binnen het consortium die participeren in een project evalueren het onderzoeksresultaat op technische octrooieerbaarheid en op commercieel interessante toepassingen, waarna zij een besluit tot al dan niet aanvragen van een octrooi nemen. De betrokken partijen bepalen onderling wie het octrooi aanvraagt/aanvragen. De partij die de lead heeft, houdt de andere projectpartijen prompt van alle relevante informatie op de hoogte en neemt beslissingen in overleg met de andere projectpartijen. (Bovenstaande geldt tenzij van te voren reeds is afgesproken bij wie de eigendomsrechten liggen.) De aanvragende partij(en) betalen de kosten die gemoeid zijn met de aanvraag. Op programma- en hoger niveau kunnen op maat gesneden consortium-afspraken worden gemaakt. De partners verstrekken benodigde voor- en achtergrondkennis om gezamenlijk de doelstellingen van het project en/of programma mogelijk te maken. Ook hierover dienen op maat gesneden afspraken gemaakt te worden. Een licentie- of overdrachtovereenkomst moet minimaal aan de volgende voorwaarden voldoen: Licenties 8. De consortiumpartners hebben tot het einde van de looptijd van het consortium

toegang tot alle voor- en achtergrondkennis ten behoeve van de uitvoering van het eigen werkpakket binnen het consortium.

9. Iedere partij verstrekt aan alle andere partijen een licentie voor zijn/haar voorgrondkennis, zodat die andere partijen deze kennis verder kunnen gebruiken voor intern en/of niet-commercieel onderzoek en onderwijs. Dit is een belangrijke licentie aangezien onderzoeksprogramma's vaak worden voortgezet in nieuwe programma’s.

10. Als een partij achtergrond-IP inbrengt en deze partij geen voorbehoud heeft gemaakt voor wat betreft terbeschikkingstelling, moet hij hierop tegen marktconforme voorwaarden een licentie beschikbaar stellen aan de andere consortiumpartners die daarom vragen, echter slechts voor zover noodzakelijk voor de commerciële exploitatie van de voorgrondkennis van die partij en voor zover niet aantoonbaar schadelijk voor of onmogelijk door andere (commerciële)

2 NWO en FOM zijn qualitate qua eigenaar van onderzoeksresultaten van personeel in dienst van NWO resp. FOM. STW in zijn geheel is een voorbeeld van een op valorisatie gericht instrument.

29

Hoofdstuk 6: Bijlagen / Basisprogramma

belangen en overeenkomsten van die partij.3 Tevens dienen afspraken gemaakt

te worden over het gebruik van achtergrond-IP ten behoeve van wetenschappelijke onderzoeksdoeleinden, relevant voor het project, en afspraken over geheimhouding hiervan.

Vergoeding 11. Een belangstellende partij betaalt een marktconforme vergoeding voor het

gebruik of de eigendom van de onderzoeksresultaten4. 12. Bij de bepaling van de marktconforme vergoeding wordt rekening gehouden met

de geleverde bijdrage aan het onderzoek. Dit kan de financiële bijdrage in cash zijn, maar ook bijvoorbeeld de in-kind bijdrage, de grootte van de partij, meerdere uitvindingen, het percentage dat een vinding bijdraagt aan een product e.d. De betrokken partijen stellen in onderhandeling de prijs vast.

13. Bij exclusieve rechten worden de octrooikosten door de belangstellende partij gedragen. Voor niet-exclusieve rechten geldt dat de partij een gedeelte van de octrooikosten betaalt.

14. De te betalen vergoeding wordt bepaald in onderhandeling. 15. Inkomsten verkregen uit kennisexploitatie worden geïnd door de partij die de

lead heeft. 16. Indien het consortium de onderzoeksresultaten overdraagt, vergoedt zij uit de

marktconforme vergoeding de universiteit(en) waar de uitvinder(s) werkt/werken, per overgedragen octrooiaanvraag 50% van de inkomsten verkregen uit kennisexploitatie als vergoeding. De interne verdeling en aanwending van deze vergoeding is een zaak van de universiteit.5

17. De andere 50% blijft in het consortium (wordt dus niet uitbetaald aan de uitvinder(s)) en wordt aangewend voor (nieuw) onderzoek.

18. Vooropgesteld dat aan de staatssteuneisen wordt voldaan, kan voor MKB met andere voorwaarden dan hetgeen hierboven beschreven is (bijvoorbeeld royalties in plaats van lump-sum betalingen) aansluiting worden gezocht bij de fase waarin de onderneming zich bevindt.6

19. De partij die het eigendom of het recht op gebruik van de onderzoeksresultaten verwerft, vrijwaart het consortium van aanspraken van derden wegens schade door het gebruik van de onderzoeksresultaten.

3 Het kan ook zijn dat een partij de kennis niet ter beschikking wil stellen. Dit is mogelijk vooropgesteld dat dit vooraf wordt aangegeven. 4 Tenzij een bedrijf of kennisinstelling op voorhand eigendom verkrijgt omdat bijv. de hoogte van de bijdrage dit rechtvaardigt 5 De 3 TU’s verdelen de opbrengst in drie gelijke delen over het universitaire niveau, een tussenniveau (bijvoorbeeld faculteit of onderzoeksinstituut) en de uitvinder. STW heeft hierover afspraken op maat met universiteiten. FOM heeft als werkgever van haar promovendi en postdocs een eigen vergoedingsregeling 6 Alle terms and conditions werken (in)direct door in de prijs.

30

Hoofdstuk 6: Bijlagen / Basisprogramma

BIJLAGE 1: Getrapt model voor kenniseigendom en gebruiksrecht Onderzoeksprojecten met cash bijdragen. In onderzoeksprojecten met cash bijdragen van verschillende publiek en private partijen, wordt het algemeen erkend principe gevolgd dat men meer rechten verwerft naarmate men meer bijdraagt. Het startpunt van zo’n glijdende schaal, of „getrapt model‟ is de situatie waarbij een private partij 100% van de totale projectkosten financiert. In een dergelijk geval zal het eigendom bij die partij liggen. In de situatie dat een private partij tenminste 50% van de totale projectkosten financiert, ligt het eigendom van de resultaten die door de private partij worden gegenereerd en die gezamenlijk door de publieke en private partij worden gegenereerd, bij de private partij. Het eigendom van de resultaten die worden gegenereerd door de publieke partij liggen bij de publieke partij. In dit laatste geval zal de publieke partij een niet-exclusief gebruiksrecht om niet geven aan de private partij, inclusief recht op sub-licentie aan derden. In de situatie dat een private partij minder dan 25-50% van de totale projectkosten financiert, ligt het eigendom van de gezamenlijk gegenereerde resultaten bij de publieke partij. Het eigendom van alle andere resultaten ligt bij de partij die de resultaten heeft gegenereerd. De publieke partij zal een niet-exclusief gebruiksrecht geven zonder recht op sub-licentie aan derden. In de situatie dat een private partij slechts <25% levert aan de totale projectkosten, gelden dezelfde principes als in de paragraaf hierboven, met uitzondering dat een partij een vergoeding dient te betalen voor een niet-exclusief gebruiksrecht. Wanneer partijen besluiten om samen te werken in een TKI gelden dezelfde principes. In zo’n geval kunnen private partners hun cash bijdragen samenvoegen, om zo te bepalen welk regime van eigendom en gebruiksrechten van toepassing is. Daarbij is het van belang om vooraf overeenstemming te hebben over welke kosten worden gezien als projectkosten en welke niet. Onderzoeksprojecten met bijdragen in de vorm van FTEs. Partijen kunnen overeenkomen om samen te werken door FTE’s bij te dragen binnen een nader te definiëren project. In dit geval zal het eigendom van de resultaten liggen bij de partij wiens werknemer de resultaten heeft gegenereerd. In het algemeen zal eigendom van gezamenlijk gegenereerde resultaten worden gezien als gezamenlijk eigendom, tenzij anders is vastgelegd. Alle partijen hebben vrije toegang tot de resultaten die eigendom zijn van de andere partijen, zonder recht op sub-licentie aan derden. Vaak zullen de bijdragen een combinatie zijn van „cash‟ en „in kind‟. In die gevallen zullen op het daarvoor geëigende niveau afspraken gemaakt moeten worden of en zo ja hoe de „in kind‟-bijdrage meetelt binnen het hierboven beschreven getrapte model. Algemene uitgangspunten Partijen kunnen te allen tijde onderhandelen over exclusieve rechten tegen marktconforme vergoeding, waarbij rekening wordt gehouden met de bijdrage door private partijen binnen het project. Gebruiksrechten dienen fair en op redelijke voorwaarden te zijn. Niet exclusieve gebruiksrechten zijn niet-overdraagbaar, niet-exclusief, wereldwijd en zijn van toepassing op partijen en hun geaffilieerden. Partijen geven om niet een gebruiksrecht aan andere partijen in het project voor zover dat nodig is voor de uitvoering van het project. Daarenboven blijft het eigendom van achtergrondkennis („background IP‟) liggen bij de betreffende partij. Een partij geeft toegang tot achtergrondkennis op faire en redelijke voorwaarden aan andere partijen in het project voor zover dat nodig is voor de uitvoering van het project. Delen van achtergrondkennis kunnen op redelijke gronden hiervan worden uitgesloten.

Uitgave:

Nederlandse Organisatie voor

Wetenschappelijk Onderzoek

Bezoekadres:

Laan van Nieuw Oost-Indië 300

2593 CE Den Haag

mei 2014