1

2

A . BİTKİLER

B . MANTARLAR

C . TEK HÜCRELİLER

D . BAKTERİLER

3

4

BİTKİLER

1 . ÇİÇEKLİ BİTKİLER

2 . ÇİÇEKSİZ BİTKİLER

5

1 . ÇİÇEKLİ BİTKİLER

a. Açık Tohumlular ( Çamlar )

b. Kapalı Tohumlular ( Elma )

6

2 . ÇİÇEKSİZ BİTKİLER

a. Damar lı Çiçeksiz Bitkiler ( Eğrelti otu )

b. Damarsız Çiçeksiz Bitkiler

( Kara yosunlar ı ­ Su yosunlar ı )

7

8

ÇİÇEKLİ BİTKİLER

Çiçekli bitkiler tohumlar ını taşıyan yapıya göre açık ve kapalı tohumlu bitkiler olmak üzere iki gruba ayr ılır

1. AÇIK TOHUMLU BİTKİLER ( Kozalaklı Bitkiler )

2. KAPALI TOHUMLU BİTKİLER (Gerçek çiçekli bitkiler )

9

1. AÇIK TOHUMLU BİTKİLER ( Kozalaklı Bitkiler )

Tohum meyve içinde olmayıp,kozalak yaprakçıklar ın ( tohum pullar ının ) altında açıkta bulunur .Her zaman yeşil kalan odunsu bitkilerdir .

Örnek ; çam,sedir ,köknar ,ladin ve ardıç

10

2. KAPALI TOHUMLU BİTKİLER (Gerçek çiçekli bitkiler )

Tohumlar ı meyve içinde bulunur .Kapalı tohumlu bitkiler embr iyolar ındaki besin depolayan çenek yaprağın sayısına göre iki gruba ayr ılır ;

a. Tek çenekli bitkiler

b. İki çenekli bitkiler

11

a. Tek Çenekli Bitkiler Embr iyolar ında çenek bir parça

halindedir . Kalınlaşmayı sağlayan kambiyum ( sürgen doku ) bulunmaz. İletim demetler i gövdede dağınık olarak bulunur .Yapraklar ı sapsız,düz kenar lı, paralel damar lı otsu bitkilerdir .

Örnek ; Buğday,arpa gibi tahıllar la otlar tek çenekli bitkilerdir .

12

b. İki Çenekli Bitkiler

Embr iyolar ında iki çenek yaprağı bulunur .Yaprak damar lar ı ağ şeklindedir . İletim demetler i gövdede iç içe geçmiş halkalar şeklindedir .

Örnek; Baklagiller ,elma,kayısı,badem ceviz vb. bitkiler iki çenekli bitkilerdir .

13

1 . ÇİÇEKLİ BİTKİLER ( Tohumlu Bitkiler )

Gelişmiş kök,gövde,yaprak ve çiçeğe sahip, kara şar tlar ına en iyi uyum sağlamış olan ve en yaygın olarak bulunan bitkiler çiçekli bitkilerdir .

Çiçekli bitkiler in üreme organlar ı çiçektir . Üreme hücreler inin oluşumu ve döllenme burada olur . Tohum oluşur .Tohumlar da uygun koşullarda çimlenerek yeni bir bitki meydana getir ir .

14

ÇİÇEKLİ BİTKİLERİN TEMEL ORGANLARI

* KÖK

* GÖVDE

* YAPRAK

* ÇİÇEK

15

16

ÇİÇEKLİ BİTKİLERİN TEMEL ORGANLARI

17

18

KÖK

Kök,bitkinin toprak altında kalan ve bitkiyi toprağa bağlayan bölümdür . Bitki, topraktaki su ve suda çözünmüş madensel maddeler i kökler iyle emerek bünyesine alır .

19

KÖKÜN GÖREVLERİ

1. Bitkinin toprağa tutunmasını sağlar .

2. Suyu ve suda çözünmüş mineraller i emer .

3. Bazı bitkilerde besin depo eder .

20

KÖKÜN KISIMLARI

1. Ana kök 2. Yan kök

3. Emici tüyler 4. Yüksük

21

KÖKÜN KISIMLARI Kök,dıştan bakıldığında dör t kısma ayr ılır .

1. ANA KÖK Çok yıllık bitkilerde bir tanedir .Tek yıllık bitkiler in ise çoğunda yoktur .Tohumdan ilk gelişen köktür .İletim demetler i ana kökte bulunur . Bazı bitkilerde ana kökler ,bitkinin toprak üstü organlar ı kadar uzun ömür lü değildir .Böyle bitkilerde ana kökün yer ini ek kökler alır .

22

2. YAN KÖK

Ana k ökten çıkan yere paralel ya da k öke dik olarak uzanan k ök çü klerdir .

23

3. EMİCİ TÜYLER

Kök ucuna yakın yerde bulunur lar .Emici tüyler vasıtasıyla topraktan su ve suda çözünmüş olarak mineraller emilir . Toprakta bulunan su ve suda çözünmüş mineraller kök emici tüyler ine difüzyon yapar ve osmozla geçişir .Emici Tüyler kökün epidermasının ( koruyucu dokunun ) dışa yaptığı uzantılardır . Emici tüyler in ömür ler i kısadır ,sürekli olarak yenilenir ler .

24

UYARI : Bitkiler k ökler inden su ve suda çöz ü nm ü ş madensel tuzlar ı alır . Organik besinler i alamazlar .

25

4. YÜKSÜK ( Kaliptra )

Kökün en uç kısmında bulunan,büyüme ( sürgen doku )bölgesini koruyan yapıdır . Kökün uç kısmının zarar görmeden toprak içinde iler lemesini sağlar .Kökler bu büyüme noktasından uzayarak büyür ler .

26

KÖK ÇEŞİTLERİ

SAÇAK KÖK

27

SAÇAK KÖK

Bazı bitkilerde ana kök pek iyi gelişmemiştir .Yan kökler aynı bölgeden çıkarak saçak şeklinde uzanır lar .Bütün kökler aynı boyda ve gövdeden çıkıyorsa bu köklere Saçak kökler denir .

ÖRNEK ; Buğday,arpa, mısır ,pırasa ,ayçiçeği,soğan kökü gibi

28

KAZIK KÖK

29

KAZIK KÖK

Bazı bitkilerde ana kök çok uzamış ve kalınlaşmıştır .Bu köke bağlı yan kökler ise daha kısa ve incedir .Böyle köklere Kazık kök denir .

ÖRNEK;Lahana,havuç,ebegümeci,fasulye,gelinci k gibi

NOT : Havuç,şekerpancar ı gibi bazı bitkiler in kökler i besin depo edecek şekilde farklılaşmıştır .Böyle köklere Depo kazık kök denir .

30

DEPO KÖK

31

DEPO KÖK

Turp,havuç,pancar gibi bitkiler in kökler i,besin depo ederek kalınlaşıp yumrulaşmıştır .Bu tür köklere Depo kök denir .

32

NOT

Yukar ıda saydığımız kök çeşitler i dışında;

Kavun,karpuz,kabak gibi sürüngen gövdeli bitkilerde bitkiler in boyun kısmında ya da düğümler inde oluşan köklere EK KÖKLER denir

Genellikle bataklıklarda yaşayan bitkilerde HAVA KÖKLERİ bulunur .

Duvar sarmaşıklar ında TUTUNMA KÖKLERİ vardır .

Ökse otu gibi parazit yaşayan bitkilerde SÖMÜRME KÖKLERİ vardır .

33

34

GÖVDE VE YAPISI

35

GÖVDE VE YAPISI

GÖVDE

Genellikle bitkinin toprak üstünde bulunan yaprak ve çiçek gibi organlar ını taşıyan kısımdır . Köklerden gelen suyu,su kanallar ı ile yapraklara,yapraklardan gelen besini ise,besin kanallar ı ile bitkinin diğer bölümler ine iletir .

36

GÖVDENİN GÖREVLERİ

* Yaprak,çiçek ve meyveler i taşır .

* Kökün emdiği su ve madensel tuzlar ı besin yapma yer i olan yapraklara taşır .

* Yapraklarda yapılan besini ilgili organlara taşır .

* Bitkinin boyca uzamasını sağlamak,yan dallar ı oluşturmak.

* Bütün yapraklar ın güneş ışığından yarar lanmasını sağlamak.

37

UYARI

Gövde üzer inde bulunan TEPE TOMURCUĞU boyuna büyümeyi sağlar .YAN TOMURCUKLAR dal ve yapraklar ı oluşturur lar .ÇİÇEK TOMURCUKLARI ise çiçekler i meydana getir ir .

38

GÖVDE ÇEŞİTLERİ

1. OTSU GÖVDE

Tek çenekli bitkiler tek yıllık bitkilerdir ve otsu gövdeye sahiptir ler . Çoğunlukla 1 yıl yaşayan bitkiler in ince, zayıf, gövdeler ine Otsu Gövde denir .Genellikle yeşil renkli,ince ve dayanıksızdır . Kambiyum yoktur bu nedenle enine büyüme ( kalınlaşma ) görülmez.

39

GÖVDE ÇEŞİTLERİ

Otsu gövde kendi içinde iki gruba ayr ılır ;

a. Yer üstü gövdeler :

Kavun,karpuz,kabak,çilek gibi bitkiler in gövdeler i toprak üzer inde dik duramaz.Toprak üzer inde sürünerek gelişir .Bu tip gövdeye Sürünücü Gövde denir .

40

Zayıf ve ince gövdeli olan sarmaşık,asma ve fasulye gibi bitkiler ağaç ve çatallara tırmanarak yükselir ler .Bu bitkiler in gövdesine Tırmanıcı Gövde denir . Kaktüsler sıcak ve kuru yer lerde yaşar lar .Gövdeler indeki hücrelerde su depo eder ler .Su kaybının azalması için yapraklar ı diken şeklini almıştır . Bu gövdeye Etli Su Depo Ede Gövde denir .

41

b. Yer altı gövdeler i :

Marul,lahana,soğan gibi bitkilerde gövde kısalarak yassılaşmışlardır . Bu gövdeye Yassı Gövde denir . Patates ve yer elması gibi bitkiler in toprak altında oluşan ve besin depo eden gövdesine Yumru Gövde denir . Manisa lalesi,ballı baba gibi bitkilerde gövde toprak altında ve yüzeye paralel olarak uzanır . Bu gövdeye Yer altı Sürünücü Gövde denir .

42

2 . ODUNSU GÖVDE

İki çenekli bitkiler çok yıllık bitkilerdir . Odunsu gövdeye sahiptir ler . Kalın,ser t, dayanıklı gövdelerdir .Kambiyum bulunur . Enine büyüme vardır .

43

GÖVDE İÇİNDE SUYUN TAŞINMASINA YARDIMCI FAKTÖRLER :

1. Bitkiler in gövdesinde su taşıma görevini yapan borular vardır .Borular ne kadar ince ise,su seviyesi o kadar yükseğe çıkar .Buna kılcal damar etkisi denir .

2. Köklerdeki su yoğunluğunun fazlalığı nedeniyle suyun gövdeye ve yapraklara doğru çıkmasına neden olan bir basınç oluşur . Buna Kök Basıncı denir

44

3. Ter leme yoluyla yapraklar ın su kaybetmesi de köklerden yapraklara doğru suyun çıkışına yardımcı olur .

4. Su ile bitkinin gövdesindeki su borular ının iç duvar ı arasındaki çekim de suyun üst bölgelere iletilmesinde yardımcı olur .

45

46

Yaprak,bitkinin yassılaşmış, yeşil renkli organıdır .

47

Yaprak ayası denilen kısım geniş ve yassıdır .Üzer inde bir çok damar bulunur . Yaprak ayasını gövdeye bağlayan kısım yaprak sapıdır .Yaprak sapının genişleyerek ( buğday ve mısırda olduğu gibi ) gövdeye sar ıldığı yere yaprak kını denir .Yaprak kınının alt kısmında ise koltuk tomurcuğu bulunur .Bazı yaprak saplar ının ( gülde olduğu gibi ) bağlandığı yerde bulunan çıkıntılara kulakçık denir .

48

YAPRAĞIN KISIMLARI

1. Uç

2. İnce tabaka

3. Damar

4. Yaprağın or ta kısmı

5. Kılcal damar lar

6. Kenar

7. Yaprak sapı

8. Ağzın alt tarafı

9. Su taşıyan odun borular ı

10. Besin taşıyan damar lar

49

YAPRAK ÇEŞİTLERİ

50

51

52

YAPRAK ÇEŞİTLERİ

Yapraklar ,yaprak ayasının kenar lar ına, sap ve dal üzer indeki durumlar ına ve damar lar ına göre gruplandır ılır .

A. Yaprak kenar lar ına göre :

Düz,dişli ve oymalı kenar lı

53

B. Yaprak sapındaki durumuna göre :

1. Yaprak ayası tek bir parça ise basit yaprak ( elma,armut,kayısı yaprağı ) denir . Basit yapraklarda aya şekiller ine göre oval ( kayısı ) ,yuvar lak ( ayva ),iğne biçiminde ( çam ),şer it şeklinde ( buğday mısır ) olabilir ler . 2. Yaprak ayası birden fazla ise bileşik yaprak denir . ( akasya,at kestanesi yaprağı )

54

C . Dallardaki dizilme durumuna göre:

Sarmal,halka ve karşılıklı dizilme gibi.Bütün yapraklar güneş ışığından yarar lanmak için birbir ler ini ör tmeyecek biçimde dizilir ler .

55

D. Damar lar ına göre:

Telek ( er ik ),elsi ( asma ), paralel damar lı ( buğdaygiller )

Ayr ıca böcekler i yakalamak için kapanan yapraklarda vardır . ( sinek kapan bitkisinde olduğu gibi )

56

Bazı bitkilerde yapraklar etlenerek yedek besin depo eder ler .Bunlara besleyici yapraklar denir .Soğanın etli yapraklar ı, bitki için gıda deposudur .Sıcak yer lerde, özellikle çöllerde yetişen bitkilerde ( kaktüs ) yapraklar , su kaybını önlemek için diken yaprak şeklini almıştır .

NOT

57

YAPRAĞIN GÖREVLERİ

A. SOLUNUM YAPMAK

B. FOTOSENTEZ YAPMAK

C. TERLEME YAPMAK

D . BOŞALTIM YAPMAK

E. ÇİÇEĞİ OLUŞTURMA

58

SOLUNUM OLAYI

Besinler in oksijen ile yakılarak parçalanması ve ener ji (ATP) üretilmesi olayıdır .

BESİN + OKSİJEN KARBONDİOKSİT+SU+ATP(ENERJİ)

C 6 H 12 O 6 + 6O 2 6CO 2 + H 2 O + 38 ATP

59

SOLUNUM OLAYI

Oksijenli solunum hücrenin mitokondr isinde gerçekleşir . Bütün canlılarda görülür . (bir hücreli, mantar lar , bitki ve hayvan) Üretilen ATP (adenozin tr ifosfat) canlının

tüm faaliyetler inde kullanılır . Oksijenli solunumda organik moleküller

yapıtaşlar ı olan inorganik maddelere kadar parçalanır .

60

B ­ FOTOSENTEZ (KARBON ÖZÜMLEMESİ)

Canlılar ın kullandığı organik besinler in kaynağı Fotosentez Olayıdır . Canlılar ın kullandığı organik besin maddeler i güneş ener jisiyle sağlanır . Yeşil bitkiler güneş ener jisi kullanarak su ve karbondioksitten besin üretir ler . Besin üretirken oksijende elde edilir . Yani fotosentez, güneş ışığı ener jisi, canlılar ın kullanacağı ener jiye dönüştürme işidir .

61

Fotosentez olayı hücrenin kloroplastlar ında geçer . Kloroplastta en önemli yapı KLOROFİLDİR.

KLOROFİL: Fotosentez olayının gerçekleşmesi klorofil pigmentler inin katalizör lüğünde olur . Bitkilerde görülen klorofil, klorofil a ve klorofil b olmak üzere iki tiptir .

62

Klorofil molekülü alyuvar lardaki taşıyıcı pigment olan hemoglobin molekülüne benzer . Tek fark hemoglobinde bulunan demir (Fe) klorofilde magnezyum (Mg) bulunmasıdır . Magnezyum yeşil renk ver ir .

Üretici (klorofili ) canlılar güneş ışığı, su ve karbondioksit gibi inorganik maddelerden, organik maddeler oluşturma işine FOTOSENTEZ denir .

63

B ­ FOTOSENTEZ (KARBON ÖZÜMLEMESİ)

KARBONDİOKSİT + SU klorofil

BESİN+OKSİJEN Güneş ışığı

6CO 2 + 6H 2 O C 6 H 12 O 6 +6O 2

Güneş ışığı

klorofil

64

65

C. TERLEME YAPMAK

Bitkinin yapraklar ındaki gözenekler i sayesinde havaya su buhar ı vermesi olayıdır .Sıcak havalarda gözeneklerden çıkan su,bitki yüzeyini ser in tutarak sıcaktan kurumasını önler .Ayr ıca bitki ter leme ile kaybettiği suyu,kök yoluyla topraktan emerek dengeler .Böylece topraktan su ve suda çözünmüş madensel maddeler i alır lar .

66

DENEY .

Bir saksı bitkisinin üzer ine bir cam kavanoz veya naylon torba geçirerek bir gün gözleyiniz.Cam kavanoz ya da torbanın iç yüzeyinde su damlacıklar ını görürsünüz.

Bunu sebebi yaprağın ter leme yapmasıdır .

67

D. BOŞALTIM YAPMAK

Çoğunlukla bitkilerde metabolizma ar tığı zarar lı ürünler suda çözünmeyen kr istaller şeklinde depolanır .Yaprak dökümü boşaltımı sağlar

E . ÇİÇEĞİ OLUŞTURMA

Yapraklar ın farklılaşmasıyla çiçek ve çiçeğin kısımlar ı meydana gelir .

68

69

70

71

ÇİÇEKLER BİTKİLERİN EŞEYLİ ÜREME ORGANIDIR.

72

73

1. TAÇ YAPRAK ­ 2. DİŞİ ORGAN ­ 3. ERKEK ORGAN ­ 4. ÇANAK YAPRAK ­ 5. TOHUM İÇEREN MEYVE YAPRAKLARI ­ 6. YUMURTALIK ­ 7. ÇİÇEK SAPI

74

ÇİÇEĞİN YAPISI

Çiçek yaprakar ının her bir i yapacağı işe göre değişik biçimde oluşmuştur :

75

ÇİÇEĞİN YAPISI

1. Çanak Yapraklar : En dışta bulunur .Çiçek tomurcuk haldeyken,dış etkilerden korur .Yeşil r enkli olup yaprağa benzer ler .

2. Taç Yapraklar : Çanak yapraklardan büyüktür .Değişik renkler i vardır .Taç yapraklar ın dip kısmında tatlı,güzel kokular salgılayan hücreler bulunur .Göz alıcı renk ve koku böcekler i çiçeğe çeker .

76

Erkek organ iki temel bölümden oluşmuştur : İPÇİK ve BAŞÇIK

İpçikler erkek organı çiçeğe bağlar . Başçıktaki keseler ise çiçek tozu üretir .

77

3. ERKEK ORGAN

78

Taç yapraklar ın iç kısmında bir veya iki daire üzer ine dizilidir ler . İpçik ve başçık denilen iki kısımdan meydana gelir ler .

3. ERKEK ORGAN

79

İpçik : Başçığı taşıyan küçük bir sapçıktır .

Başçık : İpçiğin ucunda bulunan şişkin bir parçadır .Başçıkta yan yana duran dör t torbacık vardır .Bu torbacıklarda erkek üreme hücreler ini taşıyan Çiçek tozlar ı ( POLEN ) vardır .Olgunlaşan torbalar çatlar ve sar ı r enkli çiçek tozlar ı etrafa dağılır .

3. ERKEK ORGAN

80

Dişi organ değişime u ğrayarak dişi organ ı olu şturan yapra ğın ad ı,MEYVE YAPRAĞ IDIR.

4. DİŞİ ORGAN

81

Dişi organın temel görevi,tohum taslağı üretmektir .

4. DİŞİ ORGAN

82

Çiçeklerde dişi organ,şekildeki bölümlerden oluşur :

83

Tohum taslaklar ının bulunduğu yer , YUMURTALIK adını alır . Yumur talığın üstündeki boruya, DİŞİCİK BORUSU veya borucuk denir . Borucuğun ucundaki yassılaşmış kısım TEPECİKTİR.

84

Dişicik tepesi

Dişicik borusu

Yumur talık

4. DİŞİ ORGAN

85

Dişi organ çiçeğin or tasında bulunur . Dişi organın şişkin olan alt kısmına Yumur talık denir .Yumur talığın boyun kısmı yukar ı doğru uzar .Boyun bölgesi yassılaşarak tepeciği meydana getir ir .Tepeciğin yüzeyi pürüzlüdür .

4. DİŞİ ORGAN

86

Olgunlaşan çiçeklerde tepecikte nemli, yapışkan bir salgı vardır .Bu salgı çiçek tozlar ının tepeciğe tutunmasını sağlar . Yumur talıktaki tohum taslağı içinde dişi organın üreme hücreler i bulunur .

87

ERKEK VE DİŞİ ORGAN

a. ERKEK ORGAN :

1. Başçık kesitinde polenler

2. Başçık

3. Sapçık

b . DİŞİ ORGAN :

1. Tepecik

2. Dişicik borusu

3. Yumur talık

88

ÇİÇEĞİN GÖREVİ 1. BİTKİNİN ÜREME ORGANIDIR.

2. MEYVA OLUŞUMUNU SAĞLAR.

89

TOZLAŞMA

90

TOZLAŞMA

Olgunlaşan erkek organın başçığındaki polenler in (çiçek tozlar ının) çeşitli aracılar la dişi organın tepeciğine taşınması olayına Tozlaşma denir . Tozlaşma olayı bitkinin türüne ve çiçeğin yapısına göre farklı yollar la ve aracılar la olur .

91

1­RÜZGARLA TOZLAŞMA: Açık tohumlu bitkilerde taç

yaprakları bulunmadığından dolayı bunlarda rüzgarla tozlaşma kolaylıkla olur. Rüzgarla tozlaşma yapan bitkilerde, bir defada binlerce polen oluşturulur.

92

2­SU YOLUYLA TOZLAŞMA: Suda yaşayan bitkilerde

görülür .

93

3­CANLILAR ARACILIĞIYLA TOZLAŞMA: En güvenilir tozlaşma böcekler le

yapılan tozlaşmadır . Çünkü çiçekler renk, koku ve şekiller iyle böcekler i kendiler ine çeker ler . Böcekler in beslenme aylar ı ve saatler i ile bitkiler in polenler ini yayma saatler i aynı zaman dilimine rastlar .

94

Bu nedenle çiçeklere konduklar ı da polenler vücutlar ına yapışır . Bu şekilde polenler i çiçekten çiçeğe taşır lar . Kuşlar ve memelilerde tozlaşmaya büyük ölçüde neden olur lar .

95

DÖLLENME

Aynı tür bitkiler arasında döllenmenin sağlanabilmesi için,bütün bireyler aynı mevsimde ve aynı günlerde çiçek açar .Polen ve yumur ta aynı zamanda oluşur .Yumur talıkta yumur ta olgunlaşınca tepecik,özel,yapışkan bir sıvı salgılar .Bu sıvı ancak kendi türünden olan bitkinin polenini uyar ır ve tepeciğe tutunmasını sağlar .Uyar ılan polen tepecikte çimlenir .

96

Polenlerde bulunan haploid iki çekirdekten bir ine tüp çekirdeği diğer ine de doğurucu çekirdek denir .Tüp çekirdeği,polenin çimlenerek dişicik borusuna doğru uzanan polen tüpünün oluşmasını sağlar .

97

Polen tüpü büyüyerek yumur ta­lığa doğru uzanırken,doğurucu çekirdek de tüp içine geçer ve burada mitoz bölünme ile iki sperm çekirdeği meydana gelir . Polen tüpünün ucu,tohum taslağının mikropil adı ver ilen bölgesine ulaştığında patlar ve sperm çekirdekler i embr iyo kesesine geçer .

98

MEYVE

Meyve tohum gelişmesini tamamlamış ovaryumlardan meydana gelir .Her meyvede ovargumdaki tohum taslağı sayısı kadar tohum bulunur .

99

Meyve sadece dişi organın yumur talık dokular ı tarafından meydana getir ir . Böyle meyvelere gerçek meyveler denir . Örneğin;er ik,kayısı,şeftali gibi.

100

Yumur talıkla bir likte çiçek tablası taç ve çanak yapraklar beraberce gelişerek meyve oluşumuna katılabilir ler . Böyle meyvelere de Yalancı meyveler denir .

Örneğin;elma,armut,çilek gibi.

101

MEYVE OLUŞUMU

BİTKİLERDE MEYVE OLUŞUMU

102

BİTKİLERDE MEYVE OLUŞUMU

Dişi organın yapısındaki tohum taslağı tohum şeklini alırken yumur talık da gelişme ve değişiklik göster ir .Tohum ve tohumu çevreleyen kısımlar ın hepsine birden MEYVE denir .

103

Şeftali ve vişne gibi tek bir yumur talığın besin depo etmesiyle oluşan meyvelere Basit Gerçek Meyveler denir .

Domates ve salatalık gibi birçok yumur talığın besin depo etmesiyle oluşan meyvelere Bileşik Meyveler denir .

104

Eğer meyve oluşumuna çiçek tablası veya çiçek sapı da katılır sa bu meyvelere Yalancı Meyveler denir . Örneğin ; elma ,armut,ayva gibi.

Yalancı meyveler in da bileşikler i vardır . Böğür tlen ve ahududu bileşik yalancı meyvelerdendir .Yalancı bileşik meyveler ise birçok çiçek sapı ve tablasının meyve oluşumuna katılmasıyla meydana gelir ler .

105

Er ik,kiraz,şeftali,üzüm,domates,kab ak Etli Sulu Meyvelerdir .

Fındık,ayçiçeği,bezelye,haşhaş Kuru Meyveye örnektir .

106

107

108

TOHUMUN ÇİMLENMESİ

Tohum, koşullar uygun olmadığı taktirde, çok yavaş metabolizma gerçekleştir erek belli bir süre canlı kalabilir . Bu süre tohum kabuğunun kalınlığına ve depoladığı besin miktar ına bağlı olarak değişir .

109

TOHUMUN ÇİMLENMESİ

Tohum içinde çok yavaş bir biçimde embr iyo gelişimin sürdürür . Tohumdaki bu gelişme, tohuma uygun şar tlar sağlandığında çimlenmeyle hızlanır . Çimlenme için yeter li su, yeter li sıcaklık ve hava(oksijen) gerekir . Bu şar tlarda embr iyo ve endosperm su alıp şişerek kabuğu çatlatır .

110

TOHUMUN ÇİMLENMESİ

Embr iyo hücreler inde metabolizma hızlanır . Embiryonik kök ve embiryonik gövdeden bitkinin organlar ı gelişir . Çimlenme tamamlandığında ilk yapraklar ın oluşumu genç bitki fotosentez ile kendi besinin üretebilir . Bu yolla üretilen besinler le de gelişme sürdürülür .

111

112

I. Oksijen II. Sıcaklık III. Karbondioksit IV. Işık V. Su

Tohumun çimlenmesi için yukar ıdakilerden hangisi ya da hangiler i gereklidir?

A ) I,II,III,IV,V B ) I,II,V

C ) II,III,IV D ) III,IV,V

SORU

113

ÇÖZÜM : Tohum çimlenme sırasında gerekli

besini endospermden sağlar . Metabolizma hızı yükselir . Bu nedenle solunum hızlanır . Bu nedenle oksijen, uygun sıcaklık, yeter i derecede nem gerekir . Fotosentez yapamayacağından ışık ve karbondioksit gerekli değildir .

114

115

ÇİÇEKSİZ BİTKİLER

Belirgin bir üreme organı olmayan bitkilere Çiçeksiz Bitkiler denir .

116

2 . ÇİÇEKSİZ ( TOHUMSUZ ) BİTKİLER

a. Damar lı Çiçeksiz Bitkiler ( Eğrelti otu )

b. Damarsız Çiçeksiz Bitkiler

( Kara yosunlar ı­ Su yosunlar ı )

117

DAMARLI ÇİÇEKSİZ BİTKİLER

EĞRELTİ OTLARI

118

EĞRELTİ OTLARI

Çiçeksiz bitkiler gurubuna giren bitkiler in en gelişmiş örneği eğrelti otlar ıdır . Çünkü iletim demetler i vardır . Bunlar nemli yer ler i seven orman altı bitkiler idir . Yurdumuzda yetişenler , toprak üstünde en çok 50­60 cm yükselebilir .

119

Eğrelti otlar ında kök, yapraklar , odun ve soymuk borular ı gelişmiştir . Fakat gövde gelişmemiştir . Gövde toprak altında bulunur ve r izom denir . Bunlara gövdeler inde iletim demetler i bulunduğu için damar lı çiçeksiz bitkide denir . Son baharda yapraklar ının arka yüzler inde kahve rengi lekeler halinde spor keseler i oluşur .

120

Spor keseler i, içler inde spor lar olgunlaşınca patlar . Spor lar çevreye yayılır . Uygun çimlenme koşullar ına düşen spor lar çimlenerek protal ( ön çim ) oluşturur .Ön çim üzer inde erkek ve dişi üreme hücreler i meydana gelir .Döllenme sonucu zigot oluşur .Zigot gelişerek genç bitkiyi oluşturur .

121

DÖL ALMAŞI

DÖL ALMAŞI : Eşeyli ve eşeysiz üreme birbir ini takip eder .Buna döl almaşı ( metagenez ) adı ver ilir .

Örnek :Eğrelti otu : Spor keseler i içinde spor olgunlaşınca patlar .Spor lar çevreye yayılır ve çimlenerek genç bitkiyi oluşturur lar .Bu iki bitkinin erkek ve dişi üreme hücreler i bir leşer ek,zigotu daha sonra zigotta yeni bir bitkinin temelini oluşturur .

Spor

Erkek organ

Dişi organ

Zigot Spor kesesi

122

DAMARSIZ ÇİÇEKSİZ BİTKİLER

A. KARA YOSUNLARI

B. SU YOSUNLARI

123

KARA YOSUNLARI

124

KARA YOSUNLARI

Kara Yosunlar ı nemli duvar lar ın üzer inde ve dipler inde,havuz ve kuyu kenar lar ı ile orman altı toprağı üzer inde yeşil kadife gibi bir ör tü meydana getir ir ler .Bu bitkilerde de kök yoktur . Su yosunlar ına göre daha gelişmiş köksü uzantılar bulunur .Kısa gövde toprağa yapışık gibi durur .Gövdenin üzer inde sık ve küçük yapraklar bulunur .Boylar ı birkaç cm kadardır .

125

Gövdeciğin üzer inde kapsül denilen spor kesesi bulunur .Spor kesesi içinde spor ana hücreler i bölünerek spor lar ı oluşturur .Spor lar uygun koşullara düşerse gelişerek genç yosunlar meydana gelir .

126

Yapraklı kara yosunlar ında eşeyli eşeysiz üreme birbir ini izler .Eğer bir bitkinin çoğalmasında eşeyli ve eşeysiz üreme birbir ini izliyorsa buna DÖL ALMAŞI şeklinde üreme denir .

127

Su yosunlar ı ve kara yosunlar ı sularda ve nemli yer lerde yaşar lar . Boylar ı fazla uzun değildir . Vücutlar ında iletim demetler i bulunmadığından damarsız çiçeksiz bitkiler denir .

128

KARA YOSUNLAR

1. Spor Kesesi ( kapsül )

2. Gövdecik

3. Yaprakçıklar

129

Ayr ıca toprak altında köksü uzantılar ( Rizoid ) mevcuttur .

130

SU YOSUNLARI ( Algler )

* Tek hücreli ve çok hücreli olanlar ı vardır .

* Yeter li güneş ışığı alan kar ve buz kaplı alanlarda,su bir ikintiler inde,tatlı ve tuzlu sularda yaşayabilir ler .

131

* Bütün algler kloroplast taşır lar ,bu sayede fotosentez yaparak organik besinler ini üretir ler .Fotosentezin büyük bir kısmı su yosunlar ı tarafından yapılmaktadır .

* Rizoid adı ver ilen köksü uzantılar ı vardır . ( Gerçek kök yoktur . )

132

* Kırmızı,sar ı­yeşil,altın­kahverengi, esmer ve yeşil algler en çok bilinen örneklerdir .

* Eşeyli ve eşeysiz üreme görülür .Çoğunlukla spor la üreyen bitkilerdir .

133

Bu çiçeksiz bitkilerde kök ile yapraklar arasında su ve organik besin taşınmasını sağlayan iletim sisteminin ( damar lar ın )bulunup bulunmamasına göre ikiye ayr ılır lar .

134

135

Mantar lar ,hücreler inde klorofil bulunmadığından fotosentez yapamazlar .Hayatlar ını devam ettirebilmek için gerekli besini dışardan alır lar .Ayr ışmakta olan organizma ar tıklar ı üzer inde çürükçül olarak veya parazit olarak yaşar lar .Bazılar ı da başka canlılar la or tak yaşar lar .

136

Üzer inde şapka gibi yapılar ı olan mantar lara ŞAPKALI MANTARLAR adı ver ilir . Ekmek ya da meyveler in üzer inde küf oluşturanlara ise KÜF MANTARI denir .

137

Mantar lar ın yapılar ı,düzgün dizilmiş hücre iplikler iyle( hif ) ör ülmüştür . Hifler in oluşturduğu örgüye MİSELYUM denir .İpliksi yapılar ın ucunda esmer küre biçiminde spor keseler i bulunur .Bunlar hava ile etrafa yayılabilecek kadar küçüktür .

138

Mantar lar ın kök,gövde ve yaprak kısımlar ı bulunmaz.Eşeyli ve eşeysiz olarak çoğalır lar .Spor lar yardımıyla eşeysiz üreme olur .

139

MANTARLAR

Mantar larda şemsiye biçimi şapkanın alt yüzünde Lamel denilen yerde spor taşıyıcılar ı bulunur .Bunlar çomak biçimli hücrelerdir .Olgunlaştıklar ında bulunduklar ı kıvr ımdan düşer ler veya r üzgar başka yer lere götür ür .

140

Mantar lar yaşamımızı etkiler .Parazit olan tür ler i hayvan ve insanlarda hastalıklar meydana getir ir ler .Bazılar ında ise hastalıklara sebep olan bakter iler i yok eden maddeler in üretiminde yarar lanılır .

141

Penisilyum grubu mantar lar ın ürettikler i bazı maddeler bakter iler üzer inde öldür ücü etki yapmaktadır .PENİSİLİN denilen antibiyotik de mantar lardan elde edilen maddelerden yapılır .

142

Bazı mantar lar insanlar tarafından besin olarak kullanılır .Oldukça lezzetli ve besleyicidir .Yapılar ında da glikojen ve yağ vardır .Zehir li ve zehirsiz mantar lar ı ayır t etmek çok güçtür .

143

MANTARLAR

1. Şapka 2. Perde 3. Sap 4. Miselyum

144

MANTARLAR VE ÇEŞİTLERİ

145

MANTARLAR VE ÇEŞİTLERİ

Mantar lar özellikler ine göre iki gruba ayr ılır :

1. İLKEL MANTARLAR

2. YÜKSEK MANTARLAR :

146

Suda veya nemli yer lerde yaşar lar .Çoğunlukla parazittir ler .Bazılar ı çürükçül yaşar lar .Peynir küfü,ekmek küfü ayr ıca insan ve hayvanlar üzer inde parazit olarak yaşayan,insanlarda saçkırana sebep olan,elde ve ayakta oluşan mantar lar bu gruba girer .

1. İLKEL MANTARLAR

147

2. YÜKSEK MANTARLAR :

Spor lar ı bir kese içinde gelişir .Spor kesesinin şekline göre iki çeşittir :

a . ASKILI MANTARLAR

b. BAZİTLİ MANTARLAR :

148

a . ASKILI MANTARLAR Örnek olarak bira mayası ile şarap mantar ını verebilir iz.Solunum yaparken oksijene gerek duymaz.Çıkardıklar ı enzimler le maddeler i parçalar lar .Şeker i parçalayarak alkol ve karbondioksite dönüştürür ler . Bu olaya MAYALANMA adı ver ilir . ( Oksijensiz solunum )

149

b. BAZİTLİ MANTARLAR :

Yenilebilen mantar lar yanında,çok zehir li mantar lar da vardır . Zehir li mantar lar genelde çok renkli ve pis kokuludur lar .Zehir li ve zehir siz mantar lar ı birbir ler inden ayır t etmek çok zordur .

150

Bu nedenle toplanırken çok dikkat edilmesi gerekir . Ancak kültür mantar ı diye bilinen özel or tamlarda yetiştir ilen mantar lar yenilmelidir . Mantar zehir lenmeler inde en yakın hastahanelere gidilmelidir .

151

Örneğin;;tar la mantar ı,orman ve çayır larda gördüğümüz şapkalı mantar lar ,gübrelik yer lerde ve ağaçlar ın üzer inde yaşar lar .

152

153

154

LİKENLER

Su yosunu ile mantar lar ın oluşturduğu,karşılıklı faydaya esasına dayalı or tak yaşama bir liğidir .Beraber lik bozulduğunda tek başlar ına canlılıklar ını sürdüremezler .Likene şeklini veren mantar hifler idir .

155

Algler mantar hifler i arasına yer leşmişlerdir .Mantar yeşil üretici olan algle fotosentezde kullanacağı su,madensel tuzlar ve karbondioksiti ver ir .Ayr ıca mantar algi korur ,besin ve oksijenden yarar lanır . ( Mantar heterotrof,alg ototroftur )

156

LİKEN

Su

Karbondioksit

Alg

Besin

Oksijen

Mantar

MANTAR VE SUYOSUNUNUN ( Alg ) ORTAK YAŞAMI

157

158

BİR HÜCRELİ CANLILAR

Bir hücreli canlılar amip, kamçılı (öğlena ),ter liksi hayvan,sıtma paraziti örnek olarak ver ilebilir .

159

Suda yaşayarak çoğalır lar .Bir hücresi olan canlı var lıklardır .Çoğunlukla renksizdir ler ,ancak mikroskopla görülebilir ler .Pek çok tür ler i vardır . Bazı tür ler i insan ve hayvanlarda hastalık meydana getir ir .

Örneğin;sıtma hastalığı,şark çıbanı,uyku hastalığı gibi.

160

161

AMİP

1. Zar

2. Yalancı ayak

3.Besin kofulu

4. Çekirdek

5. Sitoplazma

162

AMİP

163

AMİP (KÖK AYAKLI)

Tatlı sularda yaşar lar . Hareketini yalancı ayağıyla sağlar . Yalancı ayaklar ı ile besinler ini sararak koful içinde (besin kofulu) sitoplazmaya alır . (fagositoz olayı).

164

Oksijenin alınması karbondioksitin ver ilmesi hücre zar ı aracılığıyla olur . Kontraktil kofullar arcılığıyla fazla su dışar ı boşaltılır . Belirgin bir hücre şekiller i yoktur . Bu nedenle üremeler i her yönde olabilen ikiye bölünme şeklinde eşeysiz olarak gerçekleşir .

Amiplerden parazit olarak yaşayanlar ı amipli dizanter i hastalığına neden olur .

165

KAMÇILI ( ÖĞLENA )

1. Kamçı

2. Çekirdek

3. Kloroplast

4. Boşaltım kofulu

5. Zar

166

ÖĞLENA

167

ÖĞLENA (KAMÇILI)

Tatlı sularda yaşar . Hareketini kamçısı ile sağlar . Kloroplast taşır . Bu nedenle ışıklı or tamda fotosentez yapabilir . Işıksız or tamda heterotrof canlılar gibi besinler ini dışar ıdan hazır olarak alır lar .

168

Bu nedenle hayvansal ve bitkisel özellikler i bir arda taşır lar . Vücut pelikla ile ör tülü olduğundan iğ biçiminde belli bir şekle sahiptir . Boşaltımlar ı ve solunumlar ı amiplerde olduğu gibidir . Üremeler i boluna ikiye bölünme şeklinde eşeysiz olarak gerçekleşir .

169

TERLİKSİ ( PARAMESYUM )

1. Anüs

2. Boşaltım kofulu

3. Titrek tüy

4. Çekirdek zar ı

170

TERLİKSİ

171

TERLİKSİ (PARAMESYUM)

Tatlı sularda yaşar lar . Pelikula ile ör tülü vücut ter liğe benzer . Siller aktif hareketi sağlar .

172

Hetetrof olup, hücre ağzı ile alınan besinler besin kofullar ında sindir ilir (Fagositoz) sindir ilmeyen besinler boşaltım kofullar ı ile hücre anüsünden dışar ı boşaltılır . Suyun fazlası kotraktil kofullar ından dışar ı boşaltılır .

173

Oksijenin alınması, karbondioksit ve amonyağın boşaltımı hücre zar ı ile gerçekleşir . Büyük ve küçük olmak üzere iki tane çekirdekler i vardır . Büyük çekirdek canlılık olaylar ında, küçük çekirdek üremeden sorumludur . Enine ikiye bölünerek eşeysiz çoğalır . Aynı zamanda konjugasyon şeklinde eşeyli üremede görülür .

174

PLAZMODYUM (SITMA PARAZİTİ)

• Sıtma parazitinin asıl konağı anofel cinsi sivr isineğin dişisi, ara konağı insanı vb. memelilerdir . • Sıtma parazitler i insan kanında eşeysiz olarak, sivr isineğin vücudunda eşeyli olarak ürer .

175

•Anofel insanı soktuğunda tükürük bezler indeki sıtma parazitler i kana geçerek alyuvar lara girer . • Alyuvar larda çok sayıda spor oluşturur lar . (merozoit veyaşizont) • Alyuvar lar ın parçalanmasıyla spor lar kan sıvısına dağılıp her bir i yeni yeni alyuvar lara girerek aynı olaylar tekrar lanır .(Spor lar kana kar ıştığında sıtma nöbeti olur )

176

•Bu arada spor lar erkek ve dişi gametlere (üreme hücreler ine) dönüşür ler . • Bu durumdaki insanı sivr i sinek soktuğunda spor lar sivr isineğin sindir im sistemine geçer .burada gametler bir leşerek zigotu oluşturur .(eşeyli üreme) • Zigotun mitoz bölünmeler le oluşturduğu spor lar tükürük bezler ine geçerek bir ikir . • Buradan da tekrar insana geçerek hayat devr i tamamlanır .

177

178

BAKTERİLER

Bakter iler çok küçük ve bir hücreli canlılardır .Ancak mikroskopla görülebilir ler .Bakter iler in bir çok çeşidi vardır .Tek tek veya topluluklar halinde,her yerde çok sayıda bulunur .Bakter iler hücre şekiller ine göre gruplandır ılır :

179

BAKTERİLER

1. Küre şeklinde olanlara KOKÜS

180

BAKTERİLER

2. Çubuk şeklinde olanlara BASİL

181

BAKTERİLER

3. Sarmal şeklinde olanlara SPİRAL

182

BAKTERİLER

Bakter iler çok değişik hayat şar tlar ına dayanabilir ler .Şar tlar bozulursa,bakter inin içinde kalın bir zar la çevr ili olan spor meydana gelir .Bakter i spor lar ı çevre değişiklikler ine karşı çok dayanıklıdır lar .Şar tlar düzelince sporun koruyucu zar ı açılır ve bakter i bölünmeye başlar .Bir bakter iden bir spor oluştuğu için spor lanma bakter i için üreme sayılmaz.

183

Bakter iler kaynar suda ( 100 O C ) ölür ler .Fakat spor lar ı ancak 121 0 C de 15 dakika kalır sa ölür .Çeşitli ilaçlar bakter i öldürdükler i halde spor lara etki etmez.Bakter iler ,toprağın 5 metre der inliğinden atmosfer in belli bir yüksekliğine kadar her yerde bulunur lar .

184

Bakter ilerde organize çekirdek bulunmaz. Ancak çekirdek alanı denilen bölgede serbest halde çekirdek maddesi olan DNA bulunur . Nükleotid denilen bu yapı çekirdekli hücrelerdeki kromozomlar ın görevini yapar .Mitekondr i,kloroplast,endoplazmik redikulum gibi zar gerektiren organeller bulunmaz. ( r ibozom bulunur )

185

BESLENMELERİNE GÖRE BAKTERİLER

1. OTOTROF ( Besin Üretici ) BAKTERİLER

2.HETEROTROF ( Besin Tüketici ) BAKTERİLER

186

1. OTOTROF ( Besin Üretici ) BAKTERİLER

Bunlar gerekli olan organik besinler ini fotosentez olayı ile üretir ler .Bunlarda kloroplast olmadığı için klorofil pigmenti sitoplazmada dağınık olarak bulunur .

187

2.HETEROTROF ( Besin Tüketici ) BAKTERİLER

Gerekli olan organik besinler ini dışardan hazır alan bakter ilerdir .Doğadaki bakter iler in çoğunluğu Heterotroftur .

188

ÇÜRÜKÇÜL BAKTERİLER ( SAPROFİTLER )

Bitki ve hayvan kalıntılar ını veya ar tıklar ını parçalayarak elementler ine ayr ıştır ırken kendi besinler ini de elde eder ler .Bakter iler in bu faaliyeti maddeler in doğal çevr imi için son derece önemlidir .

189

Eğer çürükçül bakter iler olmasaydı dünyada yaşam sona erebilirdi.Çünkü oksijen,karbon,azot ve fosfor gibi elementler in doğada çevr imi gerçekleşmezdi.Toprak madensel maddeler yönünden zenginleşemezdi.

190

Ayr ıca yoğur t,peynir ,tur şu üretimi, ekmek yapılması,alkol gibi bazı kimyasal maddeler in elde edilmesi çürükçül bakter iler in yardımıyla olmaktadır .

191

Bazı çürükçül bakter iler bitkiler in yapısındaki selüloz maddesini sindirmeyi başarabilir ler .Bu bakter iler otçul beslenen hayvanlar ın mide veya bağır saklar ına yer leşerek selülozu sindir ir ler .

192

Böylece hayvanlar ın bitkisel besinlerden daha iyi yarar lanmasına yardım etmiş olur lar . Aynı bakter iler insanlar ın bağır saklar ında da bulunabilir ler .

Ancak bazı çürükçül bakter iler de besinler imizi bozarak bize zarar ver ir ler .

193

PARAZİT BAKTERİLER ( Asalaklar )

İnsanlarda, hayvanlarda ve bazı bitkilerde hastalık yapar lar . Bu yüzden yaşadığımız çevrede bulunmalar ı zarar lıdır .

194

Hastalık yapıcı bakter iler vücudumuzun bazı bölümler ine yer leşerek bizi hasta eder ler . Örnek; tetanos basili vücuda girdiği yaranın çevresinde,difter i basili yutak ve gır tlak çevresinde, kolera vibr ionu bağırsak boşluğunda, verem basili akciğer , kemik, der i ve bağırsaklarda, hatta eklemlere yer leşebilir .. Parazitler vücudun belli bölgeler ine yer leşseler de ürettikler i toksin denilen zehir le tüm vücutta etkili olur lar .hatta insanı öldürebilir ler .

195

MUTUALİST BAKTERİLER

Bir başka canlının vücudunda yaşayan, bu sırada kendiler i yarar lanırken üzer inde yaşadığı canlıya da yarar sağlayan bakter ilerdir . Örneğin insanın kalınbağır sağını yaşama or tamı olarak kullanan bazı bakter iler K vitamini sentezinde görev alır lar .

196

197

198

Çevremizde pek çok canlı çeşidi vardır . Bunlar ın her ne kadar ı birbir ine benzemiyorsa da aralar ına önemli derecede besin beslenme bağıntısı vardır . Canlılığın üreticiler üretmesine, tüketiciler in üreticiler le beslenmesine, ayr ıştır ıcılar ın ise bunlar ın parçalanmasına bağlıdır .

CANLILAR ARASINDAKİ ETKİLEŞİM

199

Bir doğal çevrede bir çok canlı bir arada bulunur . Bu canlılardan bir kısmı besin üreticisi (ototrof) bir kısmı besin tüketicisi (heterotrof) bir kısmı ise ayr ıştır ıcı (saprofit) yaşama özelliği göster ir .

200

Ototrof canlılar besin üreterek heterotroflara besin sağlar . Ototroflar ın iyi gelişmesi çevredeki su ve madensel madde oranına bağlıdır . Bir çevrenin doğal koşullara ve

çevrede yaşayan canlılar ın birbir iyle ilişkiler ine EKOSİSTEM denir .

201

Ekosistemlerde üretici , tüketici ve ayr ıştır ıcı canlılar ın oluşturduğu toplam kütleye biyokütle denir . Bu biyokütlenin en büyük bölümünü ototroflar oluşturur . ikinci sır ayı otçullar , üçüncü sırayı etçiller , dördüncü ve beşinci sırayı ise ikincil ve üçüncül etçiller oluşturur .

202

BİR ORMAN EKOSİSTEMİ

Bir orman ekosisteminde besin üreticisi ototroflar ın sayısı ve kütle olarak en fazla olması gerekir . Çünkü,ekosistemlerdeki heterotrof canlılar ın hepsinin esas besin kaynağı ototroflardır .Ototroflar la beslenen otçul heterotroflar da etçil heterotroflara besin olur lar .Ototroflardan etçil heterotroflara doğru gidildikçe sayı ve kütlece azalma görülür .

203

Orman ekosistemler inde canlılar üretici ,tüketici ve ayr ıştır ıcı olarak üç ana grupta toplanabilir .Orman ekosisteminde bitkiler üretici canlılardır .Fotosentezle besin üretir ler .Üretilen besinler i çekirge,kuş,tavşan ve fare gibi canlılar tüketir .Bu canlılar bir inci derecede tüketicilerdir .

204

Bir inci derecede tüketici canlılar ker tenkele,yılan gibi ikinci derecede tüketiciler besin olarak kullanır .Bir inci derecede tüketiciler in bazılar ıyla ikinci derecede de üçüncü derecede tüketiciler olan atmaca,kur t ve tilki besin olarak kullanır .

205

Bütün canlılar öldükler inde vücutlar ı ayr ıştır ıcı canlılar tarafından parçalanır .Yapılar ındaki maddeler tekrar doğaya döner .Başka canlılar tarafından bu maddeler tekrar kullanılır .

206

Üretici,tüketici ve ayr ıştır ıcı canlılar ekosistemin canlı kısmını oluşturur . Ekosistemin su,karbondioksit ve madensel tuzlar gibi maddeler i ekosistemin cansız ve organik yapısını oluşturur .

Bir ekosistemde yaşayan canlılar ın sayı ve çeşitler ine ekosistemin cansız kısmının özellikler i de etki eder .