445
NOQUEN HIHBAAN JOI El Nuevo Testamento en el idioma capanahua

Capanahua bible new testament

Embed Size (px)

Citation preview

NOQUEN HIHBAAN JOI

El Nuevo Testamentoen el idiomacapanahua

El Nuevo Testamentoen el idiomacapanahua

Primera edición, 1978Segunda edición, 2008

Publicado por© La Liga Bíblica 2008

Usted es libre de copiar, distribuir y comunicar públicamentela obra bajo las condiciones siguientes:

· Reconocimiento. Debe reconocer los créditos de la LigaBíblica (pero no de una manera que sugiera que tiene suapoyo o apoyan el uso que hace de su obra).· No comercial. No puede utilizar esta obra para nescomerciales.· Sin obras derivadas. No se puede alterar, transformar ogenerar una obra derivada a partir de esta obra.

INDICE

· · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · 7Marcos · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · 64Lucas · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · 97Juan · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · 158Hahnibo · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · 198Romanobo · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · 2491 Corinto · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · 2782 Corinto · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · 300Galatabo · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · 315Efesiobo · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · 323Filipos · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · 333Colosas · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · 3391 Tesalonicabo · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · 3452 Tesalonicabo · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · 3501 Timoteo · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · 3532 Timoteo · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · 360Tito · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · 365Filemon · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · 368Hebreobo · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · 370Santiago · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · 3881 Pedro · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · 3942 Pedro · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · 4011 Juan · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · 4052 Juan · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · 4113 Juan · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · 412Judas · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · 414Jayaxihquibo · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · 417

PROLOGO

Este Nuevo Testamento de las Sagradas Escrituras se publica conel n de ponerlo al alcance de los hablantes del idioma capanahua.Este grupo idiomático se compone de unas cuatrocientas personas,moradoras de los ríos Buncuya y Tapiche en el oriente peruano.

7

Jesucriston xohtabo(Lc. 3.23-38)

1 1Jahuen xohtabo toponpaquexon taJesucristo David jaa xohtahi non

honanai. Jaton hepa coin ta Abrahamjanishqui.

2Abrahanen baque ta Isaaque janeyajanishqui. Isaaquen baque cahen Jacobo.Jacobon baque cahen Judá. Judapanhuetsabo rihbi jai. 3Judapan baque cahenFares betan Zara. Tamara qui janbaquejani rabe ta jaabo qui. Faresenbaque sca cahen Esrom. Esromana cahenAram. 4Aramana cahen Aminadab.Aminadabena cahen Naason. Naasomanacahen Salmon. 5Salmonena cahen Booz,Rahaba qui jan baquejani. Boozena cahenObed, Rut qui jan baquejani. Obedinacahen Isaí. 6Isainena cahen David,quiquin hapo. Davidinina cahen Salomon,Uríasnen haibo qui jan baquejani.

7Salomonena cahen Roboam.Roboamena cahen Abías. Abíasnena cahenAsa. 8Asana cahen Josafat. Josafatenacahen Joram. Joramana cahen Uzías.9Uzíasnena cahen Jotam. Jotamana cahenAcaz. Acazena cahen Ezequías.10Ezequíasena cahen Manases. Manasesenacahen Amon. Amomana cahen Josías.11Josíasena cahen Jeconías, Jeconíashuetsabo rihbi. Babilonia mai janin haponhiohah ta jano sca jihuenishqui.

12Babilonia mai janinxon sca taJeconíasnen Salatiel baquejanishqui.Salatielnin baque cahen Zorobabel.13Zorobabelnina cahen Abiud. Abiudenacahen Eliaquim. Eliaquimina cahen Azor.14Azorona cahen Sadoque. Sadoquenacahen Aquim. Aquimana cahen Eliud.15Eliudena cahen Eleazar. Eleazarnenacahen Matan. Matamana cahen Jacobo.16Jacobonena cahen José. José ta Maríanbene janishqui. María cahen Jesusenmama. Jesus cahen Cristo.

17Jaa rahsi toponpaquehah ta catorcejoni jaiqui, Abraham janinxon Davidcaman toponpaquehah. David janinxonsca Babilonia mai janin caníbo camantoponah ta catorce rihbi qui. Babiloniamai janin caníbo janinhax Cristo camancahen catorce rihbi.

Jesucristo baquexo cainai(Lc. 2.1-7)

18Jesucristo ta nescari cainnishqui.Marían papabaan ta jaton baquehihbojamanishqui, José hinanyahnoxon.Josen bihriyamahiya ta Dios YoshimanMaría baque hinannishqui. 19Josenhahcama bi jahuen haibo jan bihyaxihquima tohoyahi jisxon bihtimashinanscaquin. Bihcatsihyamascaxon biponte joni hihxon, jahuen haibojatirabinmacatsihyamaxon, tsoabiyohixonma jenebahinti shinanscaquin.

MATEO

Mateonen huishani joi siri

8

20Jascajati shinan shinanxon scanamaquen Papan yonoti jisquin.Sanarenenax jaa yonoti yohuani:—Josen. Davidi baquen. Miin haibo

María bihresscahue. Bihti quiraqueyamahue. Jahuen xahquin janinnanescai ta Dios baque qui, DiosYoshiman baquejahah. 21Bebo baque tabihyaxihquiqui. Jaa bebo baquen tajahuen jihuetahbo mahnebohanxonjihuemayaxihquiqui, jato xahbanen scajaton tiromajanicabo paquenon. Jaa copitah min jaa Jesus janeya jayaxihqui—hahquin.

22Papan jato yohiha jahuen joiyohinicabaan yohini quescabijaquinjanon ta Papan jascajanishqui.

23Jaabaan huishani ta nea qui:Jisnahue. Bebaan honanahma bi taxontaco tohoxon baquebihyaxihquiqui. Cainscaiya taEmmanuel jaa janeyaxihcanihqui.

Emmanuel ta Papa Dios ta noque betanbihihquiqui hihcatsihquiqui.

24Namacax mohi sca jaax, caxonjahuen haibo bihquin, noquen Hihbaanyonotinin yohihah quescabijaquinbihresscaquin. 25Haibo bihres sca jaax bihahbe hoxayamatahbi, jahuen baque janbihnon caman. Cainscaiya, jahuen janesca Jesus.

Huishi honanmisbo

2 1Herodes quiquin hapo jai tian taJudea mai janinxon Jesusen maman

jaa bihnishqui, Belen jema janinxon.Jaatian hocho quehax, bari cainaiquirihax, jonibo nocoti. Huishihonanmisbo Jerusalen janin nocotibecani. 2Quiquin hapon xoboho mapexonyocacanquin:—Mato judiobaan quiquin hapo

baquexo cainhoh tah non jisi jahui.¿Jahuerahnon hin? Bari cainai quirixontah non jahuen huishi jisoqui. Jaa copi

tah non hahqui raboxonentisquihahpaquehi jahui —hihcani.

3Jascaraiboya quiquin hapo Herodesrahte rahteti. Jerusalen janin jihuetaiborihbi rahte rahtecani. 4Jahuen quiquinsacerdoteboya judiobaan quirica honanboquenamaxon sca Herodesnin jatoyocaquin:—¿Jahuerahnonxon Cristo baquexo

bihti quin? Yohinahue —hahquin.5—Judea mai janin, Belen jema

janinxon rahan. Jascajaquin ta Papan joiyohinicaton huishanishqui.

6 Belen. Mia tah min Judapan maimeha jema qui. Caibo Judeajemabo mia mentan hashoan hanique bi ta mia rihbi jaabo mentanhashoan hani qui. Mia janinhax taquiquin hapo jayaxihquiqui. Jaanta heen israel jonibojihuemayaxihquiqui.

Papan joi yohinicaton ta jascajaquinhuishanishqui —hihcani.

7Nocotaibo quenabohanxon scahonaxonbi Herodesnin yocaquin,sirijaquin honancatsihquin:—¿Jahuentian man jahuen huishi

jisoquin? —hahquin. 8Honanxon sca, jatoyohiquin:—Belen janin bonahue. Nocotax,

sirijaquin honannoxonyocacahnoxahnahue, jahuerahnon hin jaabaquexo. Meraxon hea yohihi scaberibiyaxahnahue, hean rihbi hen jaabebonxon raboxonen tisquihahpaquehicanon —jato jaquin.

9Jascajaquin yohihah, boresscacani.Picoxon nai bejisahtanaibaan bi baricainai quiri janinxon jisobo huishixabarihbihi. Xabacanahi cahi, jato beboncahax, baquexo machi sca nihreneni.10Jaa huishi merarihbihax hihtijenimacani. Coin coinscacani. 11Nocotaxxoboho mapexon jahuen mama Maríayabaquexo meracanquin. Raboxonen

1 2

9

nihxon hahqui tisquihahpaquexon, jatonbohnantibo quehpenxon jaa bexonaibohinancanquin. Oro, hahan hininjatiborihbi, hininjanoxon hahan rasquitihborihbi hinancanquin. 12Jaatian scanamaquen joi nincacanquin, Herodesjanin catima sca Papan jato yohihah. Jaacopi ta jaton main caribinoxon huetsabahin sca bocannishqui.

Egipto main cahibo13Jaton main boresscaiboya sca,

noquen Hihbaan yonoti hahquisanareneni jahui namaquen Josenjisribiquin.—Catanhue. Jahuen mamayabi

baquexo botanhue, Egipto main histoncahax jano jihuehue, hen mia janohaxcati yohinon caman. Baquexo rehtenoxonta Herodesnin benanoxihquiqui—hahquin yonotinin. 14Huenixon scabaquexoya jahuen mama yamebi hioquin.Egipto main nocoti cahi cahi. 15Nocotaxjanobi jihueti, Herodes hihnon caman.Jascari ta Papan joi yohinicaton huishanijoi jai quesca jaresscanishqui: Egipto maijaninhah tah hen heen baquequenamaniqui hihqui jaa huisha.

Baquebo rehtetannahue hahxon Herodesnin jahuen sontarobo yonohi

16Egipto mai janin José cariyamahiyata hocho quehax jahuibo Herodes janincayamascanishqui. Hea yohihijoyaxahnahue Herodesnin jato jaipi bihuetsa bahin cahi jaa tecayacahini cahi.Jaton main boresscaibohi honanax sca,Herodes sina sinati. Jato yocacahtipixon,jaatihi basi sca huishi jismenonibo jaihonanxon, jahuen sontarobo scayonoquin.—Belen jema janin jai baquebo

rehtetannahue, rabe bari jaibo, hashoannaman hihquibo rihbi rehtetannahue,Belen senen jai jemabo quiha baquebo

rihbi rehtetannahue jatihibi —jatojaquin, Herodesnin. 17Jaa copi ta Papanjoi yohinica Jeremíasnen huishani joiquesca sca janishqui. Jaa joi ta nescariqui:

18 Ramá janin ta sai saihihquibo qui.Huinihibo, huaohihquibo hichahi.Raquel ta jahuen baquebo quihuinihiqui. Jenquetsahaxonsirijaquin shinanmatimascai,jahuen baquebo yamahiya,rehtenahbo quen

hihqui jaa huisha.19Baquebo jascajaquin rehtemanish ta

Herodes sca mahuanishqui. Jaamahuataiya ta Egipto mainxon namaquenPapan yonoti Josen jisnishqui.

20—Caresscatanhue. Israeli maincanoxon miin haiboya jahuen baquexohiorihbitanhue. Baquexorehtecatsihquibo ta mahuascaiqui—yonotinin jaquin.

21Mohiyahxon sca jahuen baquexoyajahuen haibo boresscaquin. Israeli maincahi cahi. 22Nocoxon sca chanihibonincaquin. Jahuen papa Herodes xohtahita Arquelao sca Judea mai quiquin hapoqui, hihqui chanihah Judea mai qui catiraquescai. Namaquen sca, Janocayamahue yohihi nincacax Galilea mainsca cahi cahi. 23Nocotax Nazaret janeyajema janin sca jihueti. Jano Jesusjihuescai copi ta Papan huishani joiquescabihi janishqui. Jaa ta Nazarenohihyaxihquiqui hihqui jaa huishani joi.

Nashimanica Juan yohuanai(Mr. 1.1-8; Lc. 3.1-9, 15-17; Jn. 1.19-28)

3 1Jascanihbo cahchiqui sca ta tsoajano yamahiton nashimanica Juan

nihpahonishqui, Judea main.Yohuancanahi cahi nihnichi.

2—Maton shinan tiromabojenebahinquin shinan siribo scabihnahue. Papan mato jihuemati nete ta

2 3

10

nea pishca sca jaonahiqui. 3Papan joiyohinica Isaíasnen huishaxon yohiniquesca ta Juan janishqui.

Jano tsoa jihuetaitonma tah henyohuancanahi. Noquen Hihbohahan jonon bahixonnahue,pontequin bahixonnahue, hih tahhen jai

hihqui jaa huisha.4Juaman ta camelo rani chopajaxon

sahuepahonishqui. Histon nihnoxon rihbiyohina bichi quexen jahuen taripishnexehti. Champobo res tapipahonishqui, champoya bonajene. 5Jaanincaqui sca ta Jerusalen janin jihuetaibobocannishqui. Judea main jihuetaibojatihibi, Jordan huean patax jihuetaiborihbi jaa nincaqui bocani. 6Juanyohuanai nincaxon, jaton yorabi yohihijaton hohchabo yohipaquescacanquin,Juaman jato jeneho hihquimatannon.

7Jano jan jato nashimahi janinfariseobo betan saduceobo rihbi hichahahqui nocohihnati. Nocohihnataibojisxon, Juaman jato yohiquin:—¡Rono baquebon! ¿Tsoan mato neno

jabaquihrani joti yohihaxquin, Papanmato casticanmis hihquish man jonon?8Maton shinan tiromabo potaxon shinansiribo sca bihnahue. Sirijaquin shinanaxres sca jihuenahue hih ca hen jahihsen.9Noque caya tah non Abrahanen baqueboqui hihyamaribinahue. ¡Man yohinanijascamis! Abraham baquebo jacatsihquinta nea man jisi macanbo Papan jonijatihahtipahiqui, Abraham baquebo scajanon. 10Jihui reranoxon hahcajaquin tajahuen yami bihxon Papan tarescaiqui.Bimiyosma jihuibo reraxon mapojaquinhahcajaquin ta tiroma shinanyahpaboPapan casticanscaiqui. Shinannahue.11Maton shinan man pontehiya tah henjenen res mato nashimahi. Huetsa jonirihbi ta joresscaiqui. Hea mentanhashoan coshi. Jaa hihti siri copi tah hen

jahuen sapato boxonti senenyamahi.Jaan ta jahuen yoshin siri matohinantihiqui. Chihi rihbi ta matomaracantihiqui. 12Bimi berobotsinquixon, chishpo potaquinhahcajaquin ta Papan xecoscaiqui.Jahuen bimi siribo rahsi tsinquixon scajahuen jano bexojati janin bexojaquinhahcajaquin ta Papan jahuen baquebotsinquihiqui. Chishpo cahen nocayosmachihin mapojayaxihquiqui —jato jaquinJuaman.

Juaman Jesus jeneho hihquimatanai(Mr. 1.9-11; Lc. 3.21-22)

13Jaatian ta Galilea mai janinhax Jesusnoconishqui. Juaman jaa nashimaquinhihquimatannon hihquish, Jordan hueanqui jahuí, jano Juaman nashimahi janin.14Hea nashimahue hahca bi Juanqueenyamahi.—Mian caya hea nashimahue. ¿Mian

hea nashimatihi bi min Hea nashimahuehah min hea jai nan? —hihqui Juan.

15—Jaabi hea nashimahue. Min heanashimati ta Papa queenih qui. Papanyohihi jatihibi hean nincanica hihnonhea nashimascahue —Jesusen jascahah,Juaman jeenhahquin. Jeenhahxon,nashimaquin. 16Hueaman nashimahaJesus mapescai. Jaatian ta nai cohinpotabohanahcamahi quehpemehtaiyabochiquihax nobex botopaquetai quescariDios Yoshin hahqui botopaqueti jahuiJesusen jisnishqui. 17Naihoh quehaxyohuanai rihbi nincacanquin.—Nea ta hahan hen queenai heen

baque qui. Hahan tah hen hihti jenimahi—hihqui.

Satanasnen Jesus tanahi(Mr. 1.12-13; Lc. 4.1-13)

4 1Jaa pecaho ta jano tsoabi yamahijanin Dios Yoshiman Jesus

hionishqui. Jordan huean janinhax

3 4

11

cahchiho jan canon, hioquin, janoxon scatiroma yoshiman jahuen shinan tananon.

2Jano cuarenta netenpiyamabahinaxon piyamashinahax hihtipicatsihscai. 3Hihti picatsihscaiya tatiroma yoshin sca joxon yohinishqui,hohchamacatsihquin:—Papa Diosen baque hihxon, toa

macan toncobo yohihue, piticahinscanon—hahquin.

4—Papan huisha janin ta nea joi jaiqui:Piti res jaax jihuetima tah man jai. Papanyohihi joi jatihibi nincaqui jihuenahuehih ta Papa janishqui —Jesusen jaquin.

5Jaatian ta Jerusalen janin sca tiromayoshiman hionishqui, Papa yocati xobojanin. Xobo mamacanya manimaxon scayohiquin:

6—Papa Diosen baque hihquish, namanpaquehue. Jahuen huisha janin ta Papanyohihiqui:

Jahuen yonotibaan ta miacoirantihiqui. Jaton mequemanbita mia bihinihnicantihiqui, macanqui min joxcorohyamanon

—hahquin yoshiman.7—Huetsa Papan quirica janin ta nea

jaiqui: Hea cahra hahxoncointihiquinhihxon miin Hihbo Dios tanayamahue—hahquin Jesusen. 8Jaatian, tiromayoshiman boribiquin, queya mahchi janinsca. Manimaxon sca hocho jismaquinjatihibi jemabo jan jisnon. Jatonjahuaborayabi jato jismaquin. Jismaxonyohiquin:

9—Min hehqui raboxonentisquihahpaquehiya tah hen jaa jatihibimia hinantihi —hahquin.

10—Catanhue, Satanas. Papan huishajanin ta nea joi jaiqui: Miin Hihbo Dioshuesti qui tah min raboxonentisquihahpaquetihi. Jaa huesti tah minnincatihi —Jesusen jaquin.

11Jascajaquin yohihah ta tiroma yoshincaresscanishqui. Jaa xahbanen cahen

Papan yonotibo nocohihnati.Nocohihnaxon, piti hinancanquin.

Galilea mainxon Jesusen jato yohimenohi(Mr. 1.14-15; Lc. 4.14-15)

12Cahchihoh quehax joxon, quiquinhapon sontarobaan Juan bichipi joinincacax, Galilea main sca Jesus cahijahui. 13Nazaret jema janinhaxCapernaum jema janinbo sca baneti cahi,hian quexa. Jano Zabulonbo betanNeftalíbo jihuetaibo janin jihuetahbahi.14Jaa copi ta Papan joi yohinica Isaíasnenyohini quescanishqui:

15 Zabulon mai janinhahbon, Neftalímai janinhahbon, jaton hian janinjaibo rihbi Jordan huean hoquequexa jihuetaibon, Galilea mainjihuetai judiomabon,

16 Bahquish chian jihuetaibaan bi tahani xaba jiscannishqui. Mahuatiqui raquetaibaanbi ta xabapaquenishqui, mahuapan jatobihpanan

hihqui jaa huisha.17Jano ta Jesusen yohimenonishqui:—Maton shinan pontemabo potaxon

shinan siribo bihnahue. Papan matojihuemati nete ta nea pishca scajaonahiqui —hahquin.

Yapa bihnicahbo Jesus betan cahi(Mr. 1.16-20; Lc. 5.1-11)

18Jaatian sca Galilea hian quetanbahinicaquin bi tarrafa pota potahi joni rabemeraquin. Huetsa, Simon. Huetsa, jahuenjochica Andres. Yapa bihnica rabe.

19—Hehbetanbi bonahue, jonibo scahen mato tsinquimanon —jato jaquin.

20Yohihah ta jaton tarrafa jenebahinicaquin chibanbahincannishqui,hahbetanbi sca nichi.

21Caribixon sca huetsa rabe rihbimeraquin. Jacobo betan jahuen jochicaJuan, Zebedeonen baque rabe. Jaton

4

12

papa betan nontinxon jaton tarrafa honahonahiton jato merabonaquin. Jaaborabe sca jascajaribiquin yohiquin. 22Janyohihah, jacahini caquin jaton papayajaton nonti jenebahinxon Jesuschibanrihbicanquin.

Jonibo Jesusen haxemahi(Lc. 6.17-19)

23Galilea mai janinbo yohihi cahi tabocannishqui. Jema qui nocotaxjudiobaan tsinquiti xoboho hihcoxonPapan joi jato honanmaquin. Papan jatojihuemati nete nea pishca sca jaonahiyohixon, hisinaibo jatihibi rohajaxon,yosmabo rohajaxon coshi jato hinanquin,Jesusen. 24Jato honanmaxon rohajahiyata hocho bi res Siria maibo janin jatihibijaya yohuanchanicannishqui, janojihuetaibo. Jaa copi ta jaa janin jatonhisinyahpabo hiocannishqui, hihti hisintenehibo, mesco hisinyahpabo, mahuahisinyahpabo, tiroma yoshimanhihbojahibo, mapo masataibo, yorahonanyamajaquetaibo rihbi. Jaa rahsiyabehiboya jato rohajaquin. 25Hihti caibosca jaa chibani becani, Galilea maimehabo, Decápolis jemabo janinhahbo,Jerusalen janinhahbo, Judea maimehabo, Jordan huean hoque quexaquehabo rihbi.

Mahchinxon Jesusen jato haxemahi

5 1Nocohihnatax hahquitsinquijaquetaibo jisish ta mahchi

janin Jesus manihihnanishqui. Janotsahotaiya sca ta jahuen haxenicabo jaapatax nincaqui behinihnacannishqui.2Jato haxemaquin ta nescajaquin jatoyohinishqui:

Hahan jenimati jaibo(Lc. 6.20-23)

3Caibo ta jahuaborajoma quescapahqui, jaton jahuabora shinanyamahi.

Jascapahbo ta hahan jenimati jaiqui, jatojihuemaxon Papan jato jahuen jihuehinanyaxihquibo.

4Caibo ta benatihqui. Jascapahbo tahahan jenimati jaiqui, Papan jatoshinanmaquin sirijatihi copi.

5Caibo ta mehcayahpa qui, hahxonnica.Jascapa ta hahan jenimati jaiqui. Papanta nai naman meha mai jatihibi jatohihbomayaxihquiqui.

6Papa queenai quescajati ta caibo hihtiqueenihqui. Papan jato jascajaquintihiquen ta jascapahbo hahan jenimatijaiqui.

7Caibo ta yanapanmisbo qui,huetsahon shinanxon hahxonnicahbo.Jascapahbo ta hahan jenimati jaiqui,jatohon shinanxon Papan rihbi jatohahxonyaxihquibo.

8Caibo ta siri shinanyahpabo qui,hohchati shinanjomabo. Jascapahbo tahahan jenimati jaiqui. Noquen Papa Diosta jisyaxihcanihqui.

9Sinataibo sirijaquin yohuanquihnxonta caibaan jato sina tantimahiqui.Jascapahbo sina tantimanicahbo ta hahanjenimati jaiqui, Mato tah man heenbaquebo qui, Papa jaiya.

10Papa queenai quescajaquin manhahcai copi mato tiromajahah tah mantiroma teneti jai. Jascajaquin tenehibo tahahan jenimati jaiqui, jato jihuemanoxonta jahuen jihue Papan jatohinanyaxihquiqui.

11Man hea nincacoinaiya quesabaanmato hichacax, mato qui tiromahiyohuan yohuanxon, mato tiromajanoxonchibanbonahiya tah man hahan jenimatishinan man jatihi. 12Jenimanahue. Mantenexonai copi Papan mato jahuenhinantibo naihoh bexojaxonai quen hihticoin coini jihuenahue. Jascajaquin rihbita Papan joi yohinicabotiromajacanpahonishqui. Jaa copi matoqui tiromabo tenenahue.

4 5

13

Non xaba quesca jai; tashi quesca rihbi(Mr. 9.50; Lc. 14.34-35)

13Jatihibi jonibaan tashi quesca tahman qui. Tashi jahuijoma sca tah nonjenquetsahaxon bi hahquirihbijahuijatimahi. Jascapa tashin tah nonjahuabi tashin hahtimahi. Potati sca tahqui, huinoquin jonibaan jama jamanon.

14Mato tah man mai mehabaan xabaqui, jatihixonbi jisti. Mahchi maracahtaijema ta hochoxon jisti qui, jenquetsahaxjonetimahi. 15Johue quetejaxon rihbi tatsoanbi quentipan mahpoyamahihqui.Jahuen tsahotinin tah non johuetsahonai, xoboho jaibo rahsichin jahuenxaba jisnon. 16Jascajaquin xabajahibojihuenahue, man sirijaquin shinanxonjoni huetsa hahxonai jisxon jatihibichinmato honannon. Man jascapahbohi jisishta maton naihoh queha Papa qui siripiyohuanyaxihcanihqui.

Moises joi honanahbo jato haxemahi17Papan huishamani joibo hean mato

potamahi jahui shinanyamanahue.Moises jan huishamani, texe jahuen joiyohinicabo jan huishamani, jaa joibomato potamahi tah hen joyamaniqui.Papan joi potamanoxonma bi tah hen janyohini quescabijanoxon jahui. 18Henmato yohicoinnon nincanahue. Naiyahpamai queyonon caman ta Papan huishaquiha ni huesti bero pishca, ni huestireshpi pishca rihbi manotimahiqui. Janyohini jatihibi janon caman ta jahuenhuisha jascabi jatihiqui,queyocahinyamahi. 19Jaa copi ta huestires Papan noque yohihi joibo potaxoncaibo rihbi potamahax mia hashoannaman sca hihyaxihqui. Jascajahax tahman Papan jihuetahbohax bi texe jahuenjihuetahbo mentan hashoan jahuama scajayaxihqui. Papan yohihi quescajaxonjaxon caibo rihbi jahuen joi haxemahax

tah min hihti siri sca min jatihi, Papanjisí. 20Fariseoboya jaton haxemanicahbomentan hashoan nincacoinnicahihyamahax tah man jahuentianbi Papanjihuemati janin nocotimahi. Jaa henmato yohihi copi Papan joiqueyotimahibo shinanbehnoyamanahue.

Sinayamati Jesusen yohihi(Lc. 12.57-59)

21Noquen xenibo ta Papan yohinishqui:Min tah min joni huetsa rehtetimahi,hahquin. Jaa copi ta rehtehi joni Papancasticanyaxihquiqui. Jaa joi tah manhonanscai. 22Man honanyamani joi scatah hen heanbi mato nincamahi: Miinhuetsa qui min sinataiya ta jaa copi miacasticanti jatiqui. Jointi xahbanen hahmin miin huetsa hichaquin jaiya tatsinquixon mia casticanti jaticaniqui.Shinanjoman hah min hichaquin jaiyatah min jaa copi chihi janin sca catijaresscai.

23Jaa copi jahuabora pishca Papahinancatsihxon shinanhue. Hinani joxonbi jano hinanti janinxon sca miin huetsanmihqui sirijaquin shinanyamahishinanrenenxon, janobi miin hinantijenebahinhue. 24Miin hinanti janobijenebahini caxon miin huetsa parisirijaquin yohuanquihnax hahbebexohue, bexohi sirixon sca miin hinantipishca hinannoxon.

25Mia demandanaiboya bahin caquin bihiston bi res hahbe bexohue, mia tinintijanin bomis. Tinintinin mia policiabihmaxon sipo xoboho mia tsahonah tahmin hohmis hohmistihi. 26Yohicoin tahhen mia jai, jan mia yohihi tihibicopijanoxon caman tah min jano hihtihi.

Tsiniyamahahbo Jesusen yohihi27Tsiniyamanahue Papan mato jai tah

man honanrihbihi. 28Hean tah hen neasca mato yohihi: Haibo jisish hahbetan

5

14

hihcatsihqui tah min miin jointi janintsini sca jai.

29Jaa copi miin mecayaho beron miahohchamahiya jaa miin bero tsecaxonpotahue. Jayajoma hihqui siri que ma bita mia chihi janin moanma potahah hihtitiroma qui. 30Miin mecayaho mequemanyometsohtax hohchamis hihxon,mextexon potahue. Jayajoma hihqui sirique ma bi ta mia chihi janin moanmapotahah hihti tiroma qui.

Haibo potatima Jesusen yohihi(Mt. 19.9; Mr. 10.11-12; Lc. 16.18)

31Huetsa yohini joi jai: Miin haibopotaxon jahuen quirica hinanhue, minqueenyamascai honanahbo.32Jascanihbaan bi tah hen hean matoyohihi: Jan tsinihi ma bi miin haibopotaxon tah min mianbi jaa tsinimahi.Huetsa jonin potahi haibo hihquihinaxtah min miabi tsiniscai, hohchaya.

Quesatima Jesusen yohihi33Huetsa noquen xenibaan yohini joi

rihbi tah man honanscai: NoquenHihbaan janen quenaxon yohiquin tahmin parantimascai. Jahuen janenquenaxon yohihi tihibi tah minhahcointihi. 34Jasca janíbaan bi tah henhean mato yohihi: Noquen Hihbaanjanen quenaxon yohitima tah man jai.Jahuabi quenaxonma yohiti tah man jai.Naihoh quehabo quenayamanahue. Jaata janoxon Papan yonohi qui. 35Maimehabo quenahaxma rihbi yohuannahue.Jaabo ta jahuen hahqui tapiti qui.Jerusalen jema rihbi quenahaxmayohuannahue. Jaa ta quiquin hapon jemaqui, Papan raanyaxihquiton jema. 36Miinmapo rihbi quenahaxma yohuanhue. Nihuesti boobi tah min joxocahinmatimahi.Huisocahinmati rihbi tah minhahtipahyamahi, ni huestibi.37Yohicatsihquin tah min yohirestihi.

Jeenhihyamahax, Hihyamahi rahanhihreshue hihcoini yohuani. Jahuaboraquenati shinanbo ta tiroma yoshimanhinanah shinanbo qui.

Copiyamanahue hihqui Jesus(Lc. 6.29-30)

38Huetsa yohini tah man honanrihbihi:Bero copiquin tah min beroposhabahintihi. Xeta copiquin tah minxeta potamatihi. 39Jascari janíbaan bi tahhen hean mato yohihi. Miatiromajahahbo bi tenereshue. Mecayahomia bepasah bi ramiho sca jismahue.40Mia demandanxon miin camiseta miabichincatsihquiboya, hinanhue. Hinanxonmiin coton rihbi hinanhue. 41Miayonoxon, Huesti hora hea papixonhuehahca, rabe hora jaa papixonhue. 42Miayocacah hinanhue. Hea hinantahhuehahca, Nea tah qui hahhue.

Maton rahuibohonshinannahue hihqui Jesus

(Lc. 6.27-28, 32-36)43Huetsa yohini joi tah man

honanrihbihi: Miin hahbe jihuetaibohonqueenxon bi tah min miin rahuibojistahihmatihi. 44Jascari janíbaan bi tahhen hean mato yohihi: Maton rahuibohonshinannahue. Mato tiromajahahbo bi jatoyocaxonnahue. 45Jascajaquin jaax tahman maton naihoh queha Papan baqueboman jatihi. Jahuen barin ta jatihibixabajaxonihqui, siriboya tiromabo. Jaanraanah ta hoi rihbi joxonihqui, siribobetan tiroma jonibaan jene bihnon.46¿Matohon queenaibohon res manshinanaiya jahua Papan matohinantihiquin? Coriqui cobrannicabaan bita jascajaquin jatohon queenaibohon resshinanihqui. 47¿Maton huetsabo res manJohue hahcaiya, man jaa copi hihti siriboquin? Nahuabo ta jascapah qui. 48Henmato yohihi nincacax

5

15

shinancoinyahpanahue, maton naihohqueha Papa shinancoinyahpa hihquiquescari.

Sirijaquin hahxoncoinhue hihqui Jesus

6 1Caibo yanapanquin hahcoinnahue.Jonibaan jisnon hihxon res man

hahmis. Man hahxoncoinyamahiya tamaton naihoh queha Papan mato jahuabihahxontimahiqui. 2Pishinaiboyanapannoxon jato pishcahinancatsihquin, tsoabi yohixonmahinancoinhue, yanapancoinquin.Shinancoinihcamahibaan hahcaiquescajayamahue. Jaabaan hinanai tatsinquiti xoboho jahuibo yohixon bahincahibo rihbi yohicaniqui, siri joni hihquishinanahbo hihxon. Nincanahue henmato yohinon: Jato qui siripi yohuanaipishca res ta jatihiqui. Papan ta jatojahuabi hinantimahiqui. 3Jaa copi tsoabiyohixonma hahxoncoinhue, miin huetsabocabi tah min yohitimahi. 4Tsoanhonanahma bi joni huetsa minyanapancoinaiya ta Papan mia jisiqui.Jaan ta mia hashoan siribo scahinanyaxihquiqui.

Papa yocati Jesusen haxemahi(Lc. 11.2-4)

5Papa yocanoxon tsinquitax,shinancoinihcamahibo quescayamanahue.Huetsabaan jato jisnon hihquish tatsinquiti xobohoxon yocati queencaniqui.Jano jonibo huinotai janin nihxon rihbita yocati costancaniqui, caibaan jatojisnon hihquish. Nincanahue hen matoyohinon: Papan ta jascapahbo jahuabihinantimahiqui. 6Papa Diosyocacatsihquish, tsoa jano yamahi janinchiqueho hihquixon, xehpoti xehpoxon,Papa yocahue. Jaan ta mia jisiqui. Mia tahahxontihiqui.

7Tsinquixon Papa yocaquin, yanca resjoi tsamanyamarihbinahue.

Nincacoinyamahibaan hahcaiquescajayamaquin. Joi tsamanxon Diosnincamati shinan ta jacanihqui, jascajatique ma bi. 8Jaa copi jaabaan yohihiquescajayamanahue. Man yocarihyamahibi ta maton Papan jahua man pishinainhihxon honanscaiqui. 9Jaa copinescajaquin yocanahue:

Noquen naihoh queha Papan, miaPapa Dios jai honanahbo jahue.

10 Miin jihuetahbo non janon, noquehihbojahue. Min nai hoque hahcaiquescajaquin neno rihbi hahhue,mia queenai quescabijaquin.

11 Nea neten piti noque hinanhue.12 Noquen hohcha rihbi sohuahue.

Noque qui tiromahibaan bi tah nonjaa shinanxonma jato sirijaquinyohuanquihnai. Jascajaquin rihbinoquen hohcha sohuaxon jaashinanyamascahue, Papan.

13 Satanasnen noquen coshi tanatihijanin noque hioyamahue, Papan.Satanas noque bihmayamahue.

14Joni huetsa mato qui tiromahi bi jaatiromahi man shinanxonma sirijaquinyohuanquihnaiya ta maton naihoh quehaPapan rihbi man tiromahishinanyamahiqui. 15Mato qui tiromahiboman shinanparihiya ta maton hohcharihbi maton Papan shinanparihiqui. Jaacopi hen mato yohihah quescajaquinyocanahue.

Piti tenehibo16Piti tenecatsihquin shinanihcamahibo

quescajayamanahue. Benati hihcamahaxta behcashcahinax huetsapahcaniqui,caibaan jato jisnon hihquish. Nincanahuehen mato yohinon: Papan ta jato jahuabihahxontimahiqui. 17Piti tenecatsihquinjaabaan hahcai quescahaxmabohuexehtax bepanohtax nihnahue.18Man piti tenescai jismaxonma matonPapa huestichin mato jisnon hihxon

5 6

16

hahnahue. Jatihibi jisnicahxon ta matonPapan mato hahxonyaxihquiqui.

Naihoh Papan bexojaxonai(Lc. 12.33-34)

19Mai meha jahuaborabo hichajanoxontsinqui tsinquiyamanahue. Mai mehabota mahsaman pihiqui, yamibo rihbi tapohihiqui, texe rihbi ta yometsohbohihquixon bohancaniqui. 20Naihoh cayabexojanahue, jano hicha jayanoxon.Jano ta mahsamanbi pitimahiqui,jahuabi rihbi pohiyamahi, jahuabi rihbitsoanbi hihquixon bichinyamaquin.21Jano man bexojahi janin tah manmaton shinan camatihi. Jaa copi tah henmato yohihi.

Noquen jointi xabajahi joi(Lc. 11.34-36)

22Noquen shinan ta noquen beroquesca qui. Noquen bero siripan jisquinhahcajaquin tah non noquen shinansiripan shinanax nichi.Yohuashihyamahi. 23Miin berotiromayaxon jiscatsihxon minjaamajaquin jisi quescajaquin rihbi tahmin tiroma shinaman shinanaxyohuashihscai. Jascapa shinanyahpahaxtah min bahquish chian baneparihi, hihtiyametai janin.

Noquen Hihbo huesti hahxonti(Lc. 16.13)

24Patoroyapascaxon tah min jaasirijaquin teexonhanan huetsa patororihbi jaatianbi sirijaquin teexontimahi.Huetsa queenxon bi tah min huetsa scajistahihmatihi. Jascayamaxon tah minhuetsa sca hahxonquin sirijaxon bihuetsa rihbi nincayamascatihi.Jascajaquin rihbi tah man jahuaborabotsamannoxon jano maton shinancamahahnan, maton Papa Diosteexontimahi.

Papan jahuen baquebo coiranai(Lc. 12.22-31)

25Jaa copi tah hen mato yohihi: Matonpiti copi masa shinanyamanahue. Jahuahen piyaxihquin jahua henxehayaxihquin hihxon masashinanyamanahue. Jahua hensahueyaxihquin hihyamaribihi. ¿Pihi resnon jihuetain? ¿Chopa sahuenoxon resnon yora jain? 26Hihsabo jaishinannahue. Jaabaan tabanayamahihqui. Tsinquiyamaquin.Piyanoxon jahuenbi rihbibexojayamaquin. Maton naihoh quehaPapan ta jato coiraniqui. Mato rihbi tahahxontihiqui. Mato tah manpehiyahpabo mentan hashoan copi qui.27Heen shinaman bi hashoanqueyanihpan hihquish bi tah min jahuabiqueyanihtimahi.

28Jascajaquin rihbi ta chopa copi masashinanah yanca res qui. Joa siribojenquetsax hanihiquin hihxonshinannahue. Jahuabi ta teeyamacaniqui.Toroxahcaxma bi ta siri chopayahpaquesca hihti siribo qui. 29Hen matoyohinon nincanahue: Quiquin hapoSalomon hicha chopa siribo japahonish bita jahuen raotiyahpahax huesti joa betansenenyamanishqui. 30Nihi naman joabohicha joconax cainipi bi tah nonhuaijaxon jato coharesai, copima copi.¿Copi que ma bi Papan jato sirijatishinannihxon mato sca jan hashoansirijaxonti shinantimahiquin? Jaan matohahxontihi honancoinnahue. 31Jaa copimasa shinanyamanahue. Hahrai, jahuanon piyaxihquin, Jahua nonxehayaxihquin, Jahua nonsahueyaxihquin hihxon masashinanyamanahue. 32Nincayosmabaan tajascajaquin masa shinanihqui. Mato tahman jascajatimahi. Man pishinai tamaton naihoh queha Papan jatihibi

6

17

honanscaiqui. 33Papan jihuetahboti parishinannahue. Jahuen jihuetahboxon jaaqueenaijatibo pari shinannahue. Jaatianta man pishinaibo jaan matohinantihiqui, jatihibi. 34Jaa copi,Bahquish jahua jayaxihquiquin hihxonmasa shinanyamanahue. Bahquishjayaxihquibo nocohihnataiya pari tahman jaa tenetihi. Man bahquishteneyaxihqui tah man rahma shinantipishinyamahi.

Joni huetsa non join namanjatimahi(Lc. 6.37-38, 41-42)

7 1Min hahcai quescajayamaquincaibaan huetsapahaquin hahcai

jisish, Jaa ta tiroma joni qui hihyamahue,min shinanai quescajaquin rihbi Papanmia jascajaribixonnon. 2Man huetsa jonijisxon shinanai shinaman ta Papan rihbimato jascajaquin rihbi yohitihiqui. Mancaibo hahxonai quescajaquin rihbi taPapan mato hahxontihiqui. 3¿Miin beroqui jihui jai bi miin huetsan bero qui jaipoto pishca min jistihin? Miin bero quijai jihui pari shinanhue. 4¿Miin bero quijihuinhhuan jaiya miin huetsa minyohitihin, Miin bero qui jai poto pishcahen tsecanon tenehue hah min jatihin?Min tah min jascatimahi. 5Jisyamaxon bijahuen poto tsecacatsihquin tah minhahcoinicamahi. Miin bero qui jaijihuinhhuan pari potahue. Jaatian tahmin jisti hahtipahscaxon jahuen beroquiha jaa poto pishca tsecatihi.

6Papa qui hinantibo hochiti quihinanyamanahue. Maton hihti copiborihbi cochi hinanyamanahue. Manhinanah, jaa jama jamaxon mato scapicanmis.

Non yocacah Papan noque hinantihi(Lc. 11.9-13; 6.31)

7Papa Dios yocanahue jan matohinannon. Manotaibo bena benaquin

quescajaquin yocanahue jan matomeramanon. Jahuen xehpoti tontonhahquin hahcajanahue yocaquin janmato hinannon. 8Yocanica rahsichin tabihtihiqui. Benanicaten ta meratihiqui.Ton tonhahnica ta Papan hinantihiqui.

9¿Miin baquen mia piti yocacah bimacan sca min jaa hinantihin? Jascapabebo ta yamahihqui. 10¿Min mishquitanaiyapa mia yocacah min rono hinantihin?11Man tah man jascapahbo hinantimahi.Jaa copi shinancoinnahue. Tiromaboxonbi maton baquebo siri jahuaborabohinanti man honanaiya, ¿maton naihohqueha Papan mato hashoan siribo rihbihinantimahiquin man yocacah?

12Jaa copi nea shinan bihnahue: Heahahxonnahue jacatsihxon jato parijascajaquin hahxonhue. Moisesninhuishani ta jascarihbi qui. Texe Papan joiyohinicabaan huishani, jascarihbihi.

Papan bahi hexti pishca(Lc. 13.24)

13Papan bahi qui hihquiti ta hextipishca qui. Jano hihquinahue.Queyonicabo janin cahi bahi ta hihquitihaniyahpa qui. Jaa bahi ta hihtihosi bahiqui, jahan cahibo rihbi hicha. 14Papanjihuetahbo janin cahi bahi ta hexti pishcacainih qui, jahuen bahi rihbi hanitahmapishca. Jahan cahibo ta hicha yamahiqui.

Bimi jisxon non jihui yora honanai(Lc. 6.43-44)

15Papan joi yohiquin bi quesajahibo quicoiramenahue. Matonhuetsabohihcamahax ta bemacanya matoquescapahbo qui. Mato paranxon ta matotiromajascatihiqui. 16Jaa copi jenquetsihjihuetihquin hihxon jaton shinanhonanquin sirijanahue. Pani moxa quihata tsoanbi xexon bimi bihtimahiqui.Bocon jihui quiha rihbi ta tsoanbi binonbimi bihyamahiqui. 17Jascarihbi ta

6 7

18

jatihibi siri jihui bimi siriyahpa qui.Xanascai jihui ta tiromabo bimiyahparihbi qui. 18Siri jihuin ta jahuen bimitiromajati hahtipahyamahiqui. Xanascaijihui rihbi ta siri bimiyahpatimahiqui.19Bimi sirijoma jihui jatihibi ta Papanreraxon cohayaxihquiqui. 20Jascajaquinjaton bimi tanaxon jihui yora honanquinhahcajaquin mato qui nocotaibohonannahue, jaton shinan honanquin.

Papa janin nocoyamahibo(Lc. 13.25-27)

21Hea Hihbon Hihbon hahcaibo tacaibo Papan jihue janinnocoyamayaxihquiqui. Heen naihohqueha Papa queenai quescajahibo res tajano nocotihiqui. 22Jato casticanti netenocotaiya ta hichaxon heaquenayaxihquiqui: Hihbon, Hihbon. Miinjanen tah non jonibo miin joi yohinihqui.Tiroma yoshinbaan joni hihbojahiya tahnon miin janen sca jaa tiroma yoshinbocamanihqui. Miin janen tah non hichahahan rahtetibojaniqui, Hihbon.23Jaatian tah hen jato yohiyaxihqui:Mato tah hen jahuentianbihonanyamanihqui. Nenohax botannahue,tiromahibaan.

Xobojahi rabe(Lc. 6.47-49; Mr. 1.22)

24Caibo jascapahbo copi tah hen neamato yohihi: Hean yohihi joi nincaxonhen yohihi quescabijaquin hahcai joni tashinanyahpa qui. Shinanyahpaton hahniquescajanica. Shinanyahpaton ta xobojihuibo nichinnoxon mixan mai camanpoquinxon xobojanishqui. 25Hoi sca taquexto paquenishqui. Jenenhuan scajahui. Nihue rihbi coshin bi res jahui.Jene betan nihuen tsahca tsahcaxon bi tajaa xobo potayamanishqui, mixan maicaman jahuen xobo jihui nichinipi quen.26Hean yohihi nincaxon bi hen yohihi

quescayama jaibo ta jascapahmabo qui.Jaabo cahen honanma joni quescapahbo.Honanmanen cahen neminma poquinxonmashin xobojanish. 27Jaatian ta hoiquexto paquenishqui. Jenenhuan jahui.Nihuenhuan rihbi jahui. Joxon jahuenxobo hueranxon poxabahinquin.Champacahinax ta xobometisihscanishqui.

28Jesusen jato jascajaquin haxemaha tatsinquijaquetaibo rahte rahtenishqui.29Jaton haxemanicahbaan haxemahiquescajayamaquin bi ta yohiti shinanPapan hinanah jaanbi honanxon jatoyohinishqui. Jaa copi rahtecani.

Sipiyah Jesusen rohajani(Mr. 1.40-45; Lc. 5.12-16)

8 1Jato haxemahax, mahchi janinhaxbotopaquetax jahuiya sca ta hicha

jonibo hahqui tsinquijaquexonchibanbenacannishqui. 2Jahuiton sca tahuesti sipiyahpa joni behchihi cahax jaabebonbi betihihpaquexon, yohinishqui:—Hihbon. Mian tah min hea rohajati

hahtipahi. Jeenhihxon res tah min hearohajatihi, Hihbon —hahquin. 3Sipiyahpamehexon, Jesusen sca yohiquin:—Jeen. Roha sca jahue —hahquin. Jan

yohihitianbi ta sipiyahparohacahinnishqui.

4—Hen mia yohinon nincahue. Tsoabiyohihaxma caxon sacerdote jismatanhue.Moisesnin yohini quescabijaquin hinantipishcaya cahue, rohascaxon hinanti.Jascajaxon tah min jato nincamatihi—hahscaquin Jesusen.

Capitanen joni Jesusen rohajahi(Lc. 7.1-10)

5Capernaum jema janin sca nococani.Jema janin nocotaiya bi ta sontarocapitan joxon hihti yocanishqui.

6—Hihbon, heen joni ta yoranhonanyamajaquetax heen xoboho

7 8

19

racatihqui. Hihti hisin ta jaiqui—hahquin.

7—Hen tah hen rohajahi cahi—hahscaquin Jesusen.

8—Hea tah hen jahuama qui, Hihbon,heen xobo janin mia mapeti tah henrabinai. Min rahma nichi janinxonbiyohihue. Min yohihah ta heen jonirohanoxihquiqui. 9Hen tah hen honanai.Heen hapon hea yohihah tah hen hahcai.Heen sontarobo rihbi tah hen jai. Cahuehean jaah ta heen sontaro cahiqui.Huetsa hen Johue hahcá ta jahuiqui.Heen joni rihbi tah hen Nescajahuehahcai. Yohihah ta hen yohihiquescajaquin hahquiqui —hahscaquincapitanen. 10Capitan yohuanai nincacaxta Jesus rahtenishqui. Chibanaibo scayohiquin:—Mato yohinon nincanahue. Nescapa

shinancoinnica tah hen mato Israelibaquebo merayamahi. 11Mato tah henyohihi, nincanahue. Hocho quehax tamaton nahuabo beyaxihcanihqui, caibobari cainai quirihax, caibo bari hihquihiquirihax. Bexon ta Papan jihuetahboxonjahuen jihue janinxon Abraham betanpiyaxihcanihqui. Isaaque betan Jacoborihbi ta estajaquin manayaxihcanihqui.12Papan jihuetahbo man hihtihi bi tabahquish chian mato potayaxihquiqui,jahuen jihuemati quihah. Jano tah mancoshin huaohihanan xeta yeresyeresahyaxihqui. 13Jato jascajaxon,capitan sca yohiquin:—Cahue. Min hihcoinjaquin shinanai

quescabijaquin tah hen hahxonai—hahquin. Jaatianbi ta jahuen jonirohacahinscanishqui.

Pedron haita Jesusen rohajahi(Mr. 1.29-31; Lc. 4.38-39)

14Jaa pecaho ta Pedron xobon scamapexon Pedron haita yona yonataiJesusen meranishqui, hisini racatai.

15Jahuen mequen qui Jesusen mehehahta yona tantiscanishqui. Rohacahinaxhuenixon jahuen haitan jatopitijaxonquin.

Hicha hisinaibo Jesusen rohajahi(Mr. 1.32-34; Lc. 4.40-41)

16Huetsa neten bepichaiya sca tayoshiman hihbojahibo hihuecannishqui,hihti caibo. Hisinai rahsi. Yohixon res tajaton tiroma yoshinbo potanishqui.Hisinaibo rihbi rohajaquin, jatihibi.17Jascajaquin ta Papan joi yohinicaIsaiasnen yohini quesca sca janishqui:Noquen hisinbo ta jaanbibichinxonnishqui. Non hahan hisinaibojaan potaxonquin hihqui Isaías joi.

Jesus chibancatsihquibo(Lc. 9.57-62)

18Jonibo hahqui tsamajaquetai jisxon:—Hoque quexa canon bonahue

—Jesusen hahquin jahuen haxenicabo.19Cahi cahiya sca, jaton huisha honanhuesti joxon Jesus pataxxon, yohiquin:—Jatihibi janin min cahi tah hen mia

manahi catihi, Maestron —hahquin.20—Mari ta mai quiniyahpa qui.

Hihsabo rihbi ta nahayahpa qui. Heacahen jascayamahi. Hea noque baquecahen jano hoxati yamahan —hahscaquinJesusen. 21Huetsa rihbi sca jahuenhaxenica jahui. Joxon:—Hihbon, mihbetan capanan tah hen

heen papa mahuataiya mihinax pari hencayaxihqui mihbetan —hahquin.

22—Hea manahi jotatahhue. Hahbemahuayaxihquibaan mahuataibomihinnon jenehue —hahquin Jesusen.

Nihueyahpa behchon Jesusen tantimahi(Mr. 4.35-41; Lc. 8.22-25)

23Jaatian sca, nontin nanetaiya, jahuenhaxenicabo rihbi hahbetan naneti.24Cahiboya sca nihuehnhuan jahui.

8

20

Behchon hanibo nihuen potajaquetananonti mahpohah nonti hihquicatsihscai.Hihcax bi Jesus racapaquetax hoxascai.25Mohinxon sca yohicanquin:—Non tah non hihquihi, Hihbon.

Noque jahueja ra jaxonhue—hahcanquin. 26Mohinahbo sca:—¿Jahua jenquetsih man raquetain?

Hihcoinai shinanxon bi tah man hichanincayamahi —jato jaquin. Huenixon scanihue yohixon hian rihbi yohiquintantiscahabo. Yohihah, tanticahinscai.Siriscai. 27Hian tantihi jisish, rahterahtecani.—¿Jahuentiho coshiyahpa cohren jaa

quin? Hianbocabi ta yohihiqui. Nihuerihbi ta jaan yohihiqui —hihcani.

Gadara janinhah yoshinyahpa(Mr. 5.1-20; Lc. 8.26-39)

28Hoque quexa sca nococani, Gadaramai janin. Mapetaiya sca jaa behchihirabe joni jahui, yoshiman hihbojahi jonirabe. Tsahon tocan mehax rabebi jahui,sinabo rabe, hihti coshi. Sinataibo copi tajano huinotai bahin tsoabi catihahtipahyamapahonishqui. 29Saisaihihxon coshin quenacanquin:—¿Jahuejahi min noque jai jahuin,

Diosen baquen? ¿Noque potati netenocorihyamahi bi min noque potahijoresscain? —hahcanquin. 30Jaa hoquetocan ta hicha cochi repinica pihinihninishqui. 31Jaa cochibo qui scahihquinoxon, yoshinbaan hihtiyocascaquin:—Noque potaxon, hoa cochibo qui

noque raanhue —hahcanquin.32—Botannahue, tahca —hahscaquin.

Jaa jonibo jenebahini sca cochi qui scabocani. Yoshin jato qui nocotah, cahi,bishquihihcanahi cahi, tirisihpaquetaxjene qui paquetax hahsacani, jatihibi.

33Jaton cochi coirannicahbo scajabacahini caxon jema janin

yohibonaquin. Jatihibi yohicanquin,yoshinyahpa hihpahoni rabe rohascaiyohirihbicanquin. 34Yohihahbopicoscacani, jano jihuetaibo jatihibi.Jesus behchihi caxon, meraxon:—Noquen maibo jenebahini

catatahtanhue —hahcanquin.

Yora honanyamajaquetai Jesusen rohajahi(Mr. 2.1-12; Lc. 5.17-26)

9 1Nanetax sca, pohquequihranaxJesus jano jihuepahoni jema qui sca

nococani. 2Jano ta yorahonanyamajaquetax racatai joni scaJesus qui hihuecannishqui. Jahuenracatininbi huaquehihnixonhihuecanquin. Jaa jan jato rohajaxontihishinancoinai jisxon, racatai joni Jesusenyohiquin:—Raqueyamahue, baquen. Miin

hohcha tah hen sohuaxonai.3Jan jascahiya, jano jai jonibo

shinamehti, jaton huisha honanbo. Jatonjointinin yohuancani. Nea joni ta Diosyohuanihcamahi yohuanihqui, hihcani.4Jahua jaton jointinin shinanihquinhonanxon, Jesusen jato yocaquin:—¿Jahua copi man maton jointinin

tiromajaquin shinanain? 5¿Jahuemehahashoan teema yohiti quin? ¿Miinhohcha tah hen sohuaxonai hahquin?¿Huenihihnatax nihaquetanhue hahquin?6Jaabi, noquebaque hihxon heanmainxonbi hohcha sohuaxonti hahtipahihonannoxon, jisnahue —hahxon sca,yoran honanyamajaquetai yohirihbiquin:—Huenihihnaxon miin cacajati

bihbahini miin xobon catanhue—hahquin. 7Jascahah, huenicahinijahuen xobon cahi. 8Jaa jisibo ta rahterahtenishqui. Rahte rahtetax bi noquenPapa qui siriresi yohuancani.—Noquen Papan coshin hahxonai tah

non jisi. ¿Yotiho coshi Papan jaahinanihquin? —hihcani.

8 9

21

Jesusen Mateo quenahi(Mr. 2.13-17; Lc. 5.27-32)

9Janohax caxon, tininti cobranxonaijoni Jesusen meraquin. Jano tsahoxoncobranti misa janin tsahotaiton meraquinMateo janeya joni. Meraxon:—Hehbe cahi johue —hahquin.

Jascahah, huenicahini jaa manahi cahi.10Jaatian, Mateon xoboho pihi cahax,

pihiboya hicha jonibo jato manahibecani, cobranxonnicabo betanhohchayahpabo. Pihi benahue hahcabecani. Jahuen haxenicabo betanJesusen pihiya jato manahi becani.11Jascapa mesco jonibo jisxon sca,fariseobaan jahuen haxenicaboyocaquin:—¿Jahua copi cobrannicaboya

hohchayahpabo betan matonhaxemanicahten pihiquin?

12Yocacaibo nincaxon, Jesusen jatoyohiquin:—Hisinyamahibo ta rahonnica

pishinyamahiqui. Hisinyahpabo caya tarahonnica pishinihqui. 13Nea huisha joijahua hihcatsihquiquin honantannahue:Man joni huetsahon shinanti tah henqueenai. Maton hohcha copi man heajahuara hinanti tah hen queenyamahi.Jaa huisha honantannahue. Ponteboquenahima bi tah hen pontemaboquenahi joníqui —jato jaquin.

Non piti tenetihin hihquibo(Mr. 2.18-22; Lc. 5.33-39)

14Jaa pecaho sca Juaman haxenicaboJesus qui nocoti. Nocoxon yocacanquin:—¿Jenquetsahpahi noquen non hicha

piti tenehi bi miin haxenicabaan pititeneyamahiquin? ¿Jenquetsahpahifariseobaan rihbi hicha piti tenehi bi miinhaxenicabaan piti teneyamahiquin?—hahcanquin.

15Jascahahbo Jesusen jato yohiquin:

—Jaton huetsa huanomahi caxon tatsoanbi huanomahanan benáyamahiqui.Huetsatian ta jaton huanomatiyamascatihiqui, Papan jato bichinah.Jaatian pari ta piti teneyaxihcanihqui.

16Chopa payo honacatsihquin tah nonhotsihahma chopa behna bihxon jayaxoncoton payo honayamahi. Jayaxonhonahah bi ta hotsiscaxon chopabehnapan payo huaxarihbiscatihiqui,hashoan hani sca jahuen huaxa janon.17Noquen xehati behna rihbi tah nonbichi borasa payo qui bochojayamahi.Non bochojaha bi ta xehati pahescaiyaborasa pohtoshihtihiqui, noquen xehatiyohyocohscanon, noquen borasa rihbitiromascanon. Behna borasa qui tah nonbehna xehati bochojahi, rabebimanoyamanon.

Chixanan hisinai haibo Jesusen rohajahi; hihresscai xontaco Jesusen teehihmahi

(Mr. 5.21-43; Lc. 8.40-56)18Jesusen jato jascajaquin yohihiya bi

huesti hapo nocoti joxon, raboxonentisquihahpaquexon yohiquin:—Heen baque haibo ta rahma hea

mahuaxonaxqui. Jaabi cahue. Miinmequeman mehexonhue. Mian mehehahta teehihribitihiqui —hahquin.

19Jan jascahah, huenicahuanaxhahbetanbi Jesus cahi. Jahuenhaxenicabaan rihbi chibanbahinquin.20Bohibaan bi huesti haibo rihbi cahi,Jesus pataxcatsihqui. Doce bari sca jimipota potahi haibo. Hahchonbi caxonjahuen coton quexa mehequin. 21Jahuencoton res mehehax tah hen rohatihihihxon, mehequin. 22Jaatianrabejaquexon jaa haibo jisxon, Jesusenyohiquin:—Raqueyamahue, baquen.

Shinancoinax copi tah min roha sca jai—hahquin. Jaatianbi ta haiborohanishqui.

9

22

23Jaatian hapon xoboho Jesus mapeti.Rehue hahcaibo betan corotaibo tsamataimeraxon:

24—Botannahue. Xontaco tamahuayamahaxqui. Hoxa res ta jaiqui—jato jaquin. Jato jascahah bi hosanhosancanquin. 25Tsamataibo picohax,chiqueho hihquixon, xontacomehuetanah, huenicahuani. 26Janjascajaquin jaa teehihmahah ta jaa maijatihibi janinyohuanchanicanacannishqui, janojihuetaibo.

Rabe benche Jesusen rohajahi27Janohax Jesus cahiya sca benche

rabechin chibanxon quenabonaquin.—Noquehon shinanhue, Davidi baquen.

28Jahuen xoboho Jesus nocotah pecahosca benche rabe rihbi nocoti.—¿Hen mato hahxonti man

shinancoinain? —jato jaquin.—Shinancoinquin rahan, Hihbon

—hahcanquin. 29Jaton bero mehexonsca:—Man shinanai quescabi janoxihnahue

—jato jaquin. 30Jato yohihah,jisresscacanquin.—Tsoabi yohiyamanahue, mato tah

hen yohihi —Jesusen jato jaquin, hihtiyohiquin. 31Yohiyamahue hahca bi tajanobo jatihibi janin caxon jan jatohahxonah yohibonacannishqui.

Joyo Jesusen rohajahi32Jaa benche rabe jahuen xobo

janinhax picotaiya bi ta joyo jonihihuecannishqui, yoshiman hihbojahijoni. 33Jahuen yoshin potamaha tayohuanscanishqui. Jaa copi tatsamajaquetaibo rahtenishqui.—Jascajaquin hahcai joni ta noquen

xenibaan jahuentianbi jisyamanishqui—hihcani. 34Jascaraibaan bi fariseobojascayamahi:

—Tiroma yoshiman yanapana tayoshinbo camahihqui —hihcani.

Jatohon Jesusen shinanai35Jano jai jemabo jatihibichin ta Jesus

nihnishqui, hani tahma jemabo janinrihbi. Jaton tsinquiti xoboho jato betantsinquixon jato honanmaquin. Papanjihuemati nete ta nea pishca scajaonahiqui jato nincamaxon jaton hisinbojatihibi rohajaquin. Jatihibi yosmahibosirijaquin rohajaquin. 36Tsamataibojisxon ta jahuen jointinin jatohonshinannishqui. Jaan jisi ta tiromajaquinrishquiha quescapahbo jacannishqui.Jaton coirannica yamahiya carnerobojabisai quescapahbo. 37Jato jisxon tajahuen haxenicabo yohinishqui:—Papa bihxonquin tsinquiti ta hicha

qui. Tsinquinica bo res tahichayamahiqui. 38Jaa copitsinquimanica yocanahue hashoan hichajan raannon, jahuen tee hahxoni behábo.

Jahuen haxematibo Jesusen caisai(Mr. 3.13-19; Lc. 6.12-16)

10 1Jaa pecaho sca jahuen docehaxenicabo quenamaxon, hahan

yoshin tiroma potati coshi jatohinanquin. Hisinaibo rohajati coshi rihbihinanxon, yosmahibo coshijati rihbihinanquin.

2Jahuen haxenicabo ta doce janishqui.Jato bebohi ta Simon janeya janishqui,Pedro ca, jahuen jane huetsa. Huetsacahen Andres, Simoman jochica. Huetsacahen Jacobo, Zebedeon baque. Huetsacahen Juan, Jacobon huetsa. 3Huetsacahen Felipe. Huetsa cahen Bartolomé.Huetsa cahen Tomás. Huetsa cahenMateo, coriqui cobrannica hihpahoni.Huetsa cahen Jacobo, Alfeon baque.Huetsa cahen Tadeo. 4Huetsa cahenSimon, Cananica hahcaibo. Huetsa cahenJudas Iscariote. Jesus paranxon bihmani.

9 10

23

Yohitannahue jan jato jai(Mr. 6.7-13; Lc. 9.1-6)

5Jaa rahsi jahuen doce haxenica taJesusen raannishqui.—Nahuabo qui cahi bahin

boyamanahue. Samaritano jemabo janinrihbi boyamanahue. 6Janoboma bi Israelibaquebo qui botannahue. Jaabo tanoquen behnotai yohinahbo qui, carnerohahcaibo. 7Jato qui caxon yohinahue,Papan jihuemati nete ta nea pishca scajaonahiqui hahquin. 8Hisinaibo jaiya,jato rohajanahue. Mahuataiboteehihmanahue. Sipiyahpabo rohajaxonsirijanahue. Yoshin tiromabo rihbipotanahue. Mato tah hen jaa coshihinanresai. Jahuabi copi yohixonmajayaxon jato hahxonresnahue.

9Jaya cati coriqui bihyamanahue.Coriquijoma tah man catihi, haniboboxonma coriqui romishinboyamaribinahue. 10Jaya cati borasarihbi tah man botimahi. Coton huetsaboyamaquin. Zapato huetsa rihbiboyamaquin. Mepiti rihbi boyamaquin.Maton tee copi ta nincacaibaan matopimatihiqui. Jaa copi tah man jaa rahsibotimahi.

11Jema qui nocoxon jaa hihyamahiyaxobo qui nocoxon tsoa jano shinanyahpajoni jaiquin hihxon jato yohinahue. Janomato Benahue jaibo janin jihuetahxonjato nincamanahue. Caribinoxon camanjaa xobohobi hoxanahue. 12Xobo quimapenoxon jano jaibo yohinahue: Papanmato hahxonnon hahquin. 13MatoMapenahue jaiboya ta Papan jatohahxontihiqui, man yohihahquescajaquin. Mato Mapenahuejayamahiboya ta Papan jatohahxontimahiqui. 14Jano matonincacatsihyamahibo janinhax caxon,jeman nihxon maton zapato qui hueotaimai poto jato qui tahabahintannahue,

jaton mai poto bocabi boyamanoxon.15Hen mato yohicoinnon nincanahue:Nete queyotaiya ta Sodon jema janinjihuepahonibo casticanxon, Gomorrajema janin jihuepahonibo casticanquin bihashoan hihtijaquin jaabo matonincacatsihyamahibo Papancasticanyaxihquiqui.

Noque tiromajayaxihquibo16Jistahi man. Hinobo tocan carnerobo

canon quesca tah hen mato raanai. Jaacopi honanbo hihnahue, ronobo honanhihqui quescari. Hihcaxbi joni piyosmanobex hihqui quescari tiromabojatimabojanahue. 17Jonibo qui coiramenahue.Mato bihxon ta jaton tinintibo qui matohinantihiqui. Jaton tsinquiti xobohoxonbita mato rishqui rishquiyaxihquiqui.18Jaton hapobo qui ta mato botihiqui,jaton quiquin hapobo qui rihbi ta matobotihiqui, man heen jihuetahbo copi.Jano tah man heen joi jato nincamaxon,nahuabo rihbi man nincamatihi, Hen tahhen honanyamanihqui, Hihbonhihyamahabo. 19Mato bihmahah, masashinani ¿jahua hen yohitihin, jenques henjatihin yohuani? jayamanoxahnahue.Papan ta mato yohuanti shinanmatihiquiman jato yohinon. 20Man jaatianyohuanyaxihqui ta matonahma qui. DiosYoshin ta maton janayayohuanyaxihquiqui.

21Heen joi nincacai copi ta huetsajahuen huetsanbi hapobo bihmatihiquirehtehahbo. Huetsa rihbi ta jahuenpapanbi jascajaribitihiqui. Caibo rihbi tajaton baquebaanbi jato rehtetihiqui, jatoqui sinaxon. 22Man heen janen cahi quenta jatihibichin mato jistahihmatihiqui.Mato jascajahibaan bi ta hen matojihuemanoxon bihtihi. Hen jonon camanman tenehiya ta hea janin sca Papanmato jihuemayaxihquiqui. 23Jaabi, matotiromahiboya huetsanco botannahue.

10

24

Yohicoin tah hen mato jai: Israeli jemabojatihibi janin man cariyamahi bi tah henjoribiyaxihqui, hea noquebaque. Jaa copitah hen mato yohihi: huesti jema janinmato tiromajahiya huetsa janin scabotannahue.

24Haxenica ta jahuen haxemanicamentan hashoan siri hihyamahiqui.Teexonnicah rihbi ta jahuen patoromentan hashoan hapo hihyamaribihiqui.25Maton haxemanica tiromajapahoniboyamato rihbi sca jascajahibaan bijenimanahue. Maton hihbotiromajapahoniboya mato rihbijascajahabaan, heen hihbo jascáhahniboquesca cahra hea jacanihquin hihquishjenimanahue. Tiroma yoshiman hah tahea jacanihqui xobo hihbo que bi. Heajascajahiboya ta mato heenteexonnicahbo hashoan rihbi scajacantihiqui.

Noquen Hihbo huesti qui raqueti(Lc. 12.2-9)

26Jaa copi jato qui raqueyamanahue.Jonexon hahcaibo jatihibi ta Papanjanibijayaxihquiqui. Jonetax yohuanai joijatihibi ta jaabo yohuanai Papanjanibijaquin nincamayaxihquiqui. 27Henmato yamebo yohihi joibo neten rihbijato yohiyaxahnahue. Hen baxexi jaijoibo rihbi coshin nincamayaxahnahue.28Rehtenoxon caman mato yoratiromajabahinti hahtipahibo quiraqueyamanahue. Maton yoshin tajahuejati hahtipahyamacaniqui. Matorehtexon bi maton yoshin rihbi chihijanin potati hahtipahi ta huesti qui.Hahqui caya raquenahue.

29¿Huesti soro copi non rabe hihsaromishin maroyamahin? Copi que mabi ta huesti res mahuataiya Papan jaashinanbehnotimahiqui. 30Maton boorihbi ta jahuentihi jaiquin hihxonPapan honanihqui. 31Jaa copi jahua

qui raqueyamanahue. Mato tah manhicha hihsa mentan hashoan hihti copiqui.

Cristonahbo(Lc. 12.8-9)

32Jonibaan nincanon hihquish Heatah hen Cristonah qui hihqui jonibojatihibi ta henabo qui. Heen naihohqueha Papa bebonxon tah hen Jaa tahena qui hahtihi. 33Jonibaan nincanonhihquish Hea tah hen Cristonahma quihihquibo rihbi ta henamabo qui. Heennaihoh queha Papa bebon tah henjaabo yohihi, jaabo ta henamabo quihen hihtihi.

Jesus qui raeyamahibo(Lc. 12.52-53; 14.26-27)

34Joni huetsa betan siripi jihuetaiborahsi janon hihquish hea jahuishinanyamanahue. Siripi jihuetaiborahsi janonma bi sinacahinaxrehtenanaibo janon tah hen joníqui.35Jahuen papa qui huetsa sinanon tahhen joníqui. Haibobo rihbi ta jatonmamabo qui sinanica qui. Jahuenhihni rihbi ta jahuen yaya quisinatihiqui. 36Huetsanah ta jahuenjenahaxbi jahuen rahuibo jatihiqui.

37Jahuen papa sinamis hihquish, jaahihyamahiya jahuen mama sinamishihquish hehon queenyamahi joni tahenama qui. Jahuen bebo baque sinamishihquish, jaa hihyamahiya jahuen baquehaibo sinamis hihquish hehonqueenyamahi joni ta henama qui. 38Hearehtehibaan bi tah hen heen Hihbaan joijenetimahi hihxon hea chibanyamahaxtah man henabo man hihtimahi. 39Noquerehtecanmis hihxon heahihbomayamahibo ta jascabiscatihiquimahuatai. Heen joni jan hihqui copirehtehibo ta hehbe jihuenica jascabi scajatihiqui.

10

25

Papan noque hinanyaxihqui(Mr. 9.41)

40Mato Benahue hahcaibaan ta heajascajaribicaniqui. Hea johue hahcaibaanta hea raanni heen papajascajaribicaniqui. 41Papan joi yohinicajan copijahi quescajaribiquin ta jahuenjoi yohinica Johue hahcaibo Papancopijayaxihquiqui. Pontejaquin shinanaijoni jan copijahi quescajaribiquin ta jaaponte joni Johue hahcaibo Papancopijayaxihquiqui. 42Heen haxenicaxoncopi man nescapa baque pishcajiricatsihquiton jene paxa xehamanixontah man Papan copijahah bihyaxihqui.Jaa man bihyaxihqui ta jenquetsahpabimanotimahiqui.

Nashimanica Juaman raanaibo(Lc. 7.18-35)

11 1Jascajaquin jahuen docehaxenicabo haxemaquin

queyohax res sca, janohax sca huetsajeman haxemahi Jesus cahi.

2Jesusen jahuen coshiyaxon hahcaiyata sipo xobohoxon joi nincaxon, jahuenhaxenicabo Juaman raannishqui yocaquibohábo. 3Nocoxon:—¿Hoa jahui joni hen yohini mia quin?

¿Jahui jatihquin huetsa, non mananon?—hahcanquin, Juan chaninoxon.

4—Man jisxon nincacai Juanyohitannahue. 5Benchebaan tajisresscaiqui. Chantobo ta nihresscaiqui.Sipiyahpabo ta rohascaiqui. Pabebaan tanincascaiqui. Mahuatahbo ta hahquirihbiteehihscaiqui. Jahuaborajomabaan ta joisiri nincaquihqui. 6Heen joi nincacoinaijoni rihbi ta hahan jenimati jaresscaiqui,jascajaquin yohitannahue —Jesusen jatojaquin.

7Boresscaiboya, Juan jahua joni hinhonanahbo hihxon jano tsinquitaiboJesusen yocaquin:

—¿Jahua jisi man jano tsoa jaitonmacaniquin? ¿Nihuen xayanai tahua jisiman catannihquin? 8¿Jahua cahra manjisi caniquin? ¿Hihti siri chopa sahuehijoni nan? Hihti siri chopa sahuehibo taquiquin hapon xoboho pari man meratihi.9¿Jahua copi man caniquin? ¿Papan joiyohinica jisi nan? Jaa rahan. Matoyohinon nincanahue. Papan joiyohinicahax bi ta yohinica mentanhashoan coshi joibo jaa jaiqui. 10Jaayohihi ta nea huisha jaiqui:

Jise. Mia bebon canon tah hen heenraanti joni raanai. Mia bahibexojaxoni ta catihiqui, min jahancanon

hihqui jaa joi. 11Nincanahue hen matoyohicoinnon. Nashimanica Juamanyohihi joi mentan hashoan siri joiyohinica ta jahuentianbi jayamanishqui.Papan jihuetah res ta hashoan siri yohitijaiqui. Caibo Papan jihuetahbo texementan hashoan namanhax bi ta hashoansiribo yohiti jaiqui.

12Nashimanica Juan jomenoni bi tarahma caman jahuen hahbe jihuetihboPapan coshin tsinquihiqui. Mohimohinihbaan ta jaa joi histon bichiqui,jahuen jihuetahbocatsihxon. 13Juanyohihi jonon caman ta Cristo jotihi Papanjoi yohinicabaan huishaxonyohipahonishqui. Moisesnin huishanijanin ta jascarihbihiqui, jaa joi rihbi. Jaacopi ta Juaman jato yohihah histon scabihcanihqui. 14Nincati shinanyahpaxonnea nincanahue. Elías janeya tajoyaxihquiqui hahquin ta Papan joiyohinicabaan huishanishqui. Juan ta jaaElías qui. 15Pabinquiyahpaxonnincanahue, hen mato yohihi.

16Rahma jihuetaibo jahua quescapahbohin hen mato nescajaquin yohinonnincanahue. Baquebo jaabo rahsi shirohinotsihi sinacananai quescapahbo ta jaaboqui. 17Man bairahnon hihxon non rehue

10 11

26

hahcai bi tah man bairahyamahi. Nonhuinihah bi tah man huaohihyamahi hihta jacanihqui notsihi. Rahma jaibo tajascarihbihiqui. 18Joxon ta piti siriboJuaman piyamanishqui. Xehati rihbi taxehayamapahonishqui. Jaa copi taYoshiman ta jaa hihbojahiquihihcanihqui. 19Hea noquebaque joxontah hen pixon xeharihbihi. Jaa copiyohuanrihbicani. Jise, jaa joni tapihanhuan qui hih ta jacanihqui.Xehanhuan tah qui. Coriqui cobrannicabota jahuen hahberabetibo qui.Hohchayahpabo ta jahuen hahberabetiboqui hihribicani, hea yohihi. Tsoa ponteshinanyahpa quin hihxon tah man jonihuetsa jisxon, jan hahcai jisxon manhonantihi —jato jaquin Jesusen.

Nincayosmabo(Lc. 10.13-15)

20Jaatian sca jano jahuen coshiyaxonjan jato hicha hahxonrahsihi jemabo scajaan yohicoinquin, jaton shinanponteyamahiya jato yohicoinquin.

21—Hahrai hih tah man jatihi,corazinobon. Hahrai hih tah man jatihibetsaidabon. Mato tocanxon heencoshiyaxon hen hahrasihiquescajaribiquin, Tiro jemanxon hahxon,Sidon jemanxon hen hahcaiya cahenneateman jaton hohcha copi benaxonhahan benati chopa sahuehax chihi mapomapocohtax tsahoxon jaton shinanpontehan. 22Jaton shinan pontehaxmamahuanihbo casticanxon bi ta mato scahashoan rihbi Papan casticanyaxihquiqui.23Capernaum janinhahbon, ¿naiho jihuetiquescarax maton jema janin jihuetaishinan man jain? Matoyabi ta matonjema panteon hihyaxihquiqui. Heencoshin mato hahxonni jai quescajaquinSodom jema janin rihbi jascajaxonahcahen rahma caman jaton jemajaquehahniqui. 24Jaabo tiromabo copi

jaton jema Papan yamajabahinni bi tajahuen casticanti neten jato casticanquinmato sca hashoan rihbicasticanyaxihquiqui.

Tantihi benahue hihqui Jesus(Lc. 10.21-22)

25Jaa pecaho sca Papa yocaxon Jesusenyohiquin.—Hahxon tah min hea jai, Papan. Mia

tah min naiyahpa mai hihbo qui.Shinamahnhuanyahpabo betanhonanbaan honancasquimanon tah minjato pantexon miin baquebo scahonanmahi. 26Mian jisi, jascajaha siriquen tah min jato jascajaxonai, Papan.

27Papan ta hea jatihibi hinanihqui.Jahuen baque tsoa quin ta tsoanbihonanyamahiqui. Heen Papa huestichinta honanihqui. Tsoa heen Papa quin tahhen jahuen baque hihxon hea huestichinhonanai. Caibaan ta honanyamahiqui.Hea nincacaibaan res ta honanihqui,hean jato honanmahah. 28Benahue,teetaibon. Benahue, hihue papihibon,jatihibi. Mato tah hen tantimatihi. 29Henmato hihbonon benahue. Hen matonincamanon benahue, man honannon.Honaxon bi hen mato yohinon. Mahhohmis hohmisai honanai tah hen qui.Benahue, hen mato shinansiricahinmanon. 30Hen mato yonohiquescahah ta teema qui. Hen matoyohihah tah man histon hahtihi. Heenjihuetahbohi benahue —jato jaquin.

Tantiti neten trigo rebox tesabonahibo(Mr. 2.23-28; Lc. 6.1-5)

12 1Jaton tantiti neten sca ta Jesusbetan bahin caquin trigo huai

nabebacahini caquin, picatsihxon jahuenhaxenicabaan huestibo beropasquebonaxon bishquihahxon pinishqui.2Jascajahibo jisxon, fariseobaan scayohiquin.

11 12

27

—Jise. Tantiti neten jascajatimahi bi tamiin haxenicabaan bero bichiqui.

3Jascahah sca:—¿Jahuen jonibo betan caxon,

picatsihxon, jahua Davidinin janishquin?¿Papan joi jisxon man honanyamahin?4Picatsihquish ta Papan xoboho hihcoxonyocacah, Papa pejanxonti paan hinanahbihxon pinishqui. Jaa ta jaan pitima pitiqui. Jahuen hahbe cahibaan pitima rihbi.Yohuanxonnicahbaan piti res ta jaa qui.5Tantiti netenbi ta Papan xoboho Papabebon yohuanxonnicahbo teetihqui. Jaanetenbi jaabo jaton tee jaah ta siri qui,Papan jisi. ¿Moisesnin huishani joi jisxonbi man jaa rihbi honanyamahin?6Nincanahue hen mato yohinon. Papanxoboho teeti joi jai copi res ta tantitinetenbi jahoxon teexoncaniqui. Rahma tajahuen xobo mentan hashoan coshijoiyahpa neno qui. 7¿Nea huisha jahuahihcatsihquiquin man honanyamarihbihin?Man joni huetsahon shinanti tah henqueenai. Maton hohcha copi man heajahuara hinanti cah hen queenyamahi.¿Jaa joi hen jahua hihti quin? Honanxoncah man ponte jonibo qui tiromahiyohuanyamahan. 8Noquebaquehax tahhen tantiti nete hihbo qui, hah tah henmato jai, man honannon —jato jaquin.

Meyosma joni(Mr. 3.1-6; Lc. 6.6-11)

9Janohax caparihax sca, jaafariseobaan tsinquiti xoboho nococani.10Mapetaibaan bi joni meyosma janotsahoti. Jesus caheti shinanxon,yocacanquin, jano jaibaan:—¿Tantiti neten non joni rohajatihin?

—hahcanquin. 11Jascajaquin yocacahbojaan sca jato yohiquin:—¿Maton carnero hina tantiti netenbi

mai quiniho paquetaiya man bihxontsecayamahin? 12Joni ta carnero mentanhashoan jihuemati qui, hah ca hen mato

jai. Jaa copi tah non tantiti neten jonihuetsa yanapantihi.

13Jato jascajaxon meyosma scayohiquin:—Miin mequen hehqui pontehue.Yohihah, hahqui jahuen mequen

pontehax rohascai. Huetsa jahuenmequen hihqui quescapi, siribehcoinscai.14Jaatian picotax, fariseobo yohinani.Jenquetsaha non jatihin jaa rehtenoxon,hihcani.

Jesus yohihi Isaiasnen huishani joi15Rehteti shinanaibohi honanax,

janohax Jesus caresscai. Cahiton sca hihticaibaan chibanbahinscaquin. Jato tocanjai hisinaibo ta jatihibirohajapaquenishqui. 16Rohajaxon ta jatohihti yohinishqui, jan jato rahonah tsoabiyohiyamahahbo. 17Isaiasnen huishaniquesca sca janon ta jato yohinishqui. Jaajoi ta nesca qui:

18 Jisnahue. Jaa ta hen caisai heen joniqui. Hahan hen hihti queenai heenjoni tah qui. Hahan hen jenimahi.Heen yoshin tah hen hinanai.Jayaxon ta jatihibi nahuaboyohiyaxihquiqui, jatohihboscanoxon.

19 Tsohbetanbi ta sinacananantimahiqui.Sai saihihima ta qui. Bahincahibaan nincacah ta jahuabiquenayamahiqui.

20 Tahua moshitai quescapahbomeraxon bi ta jaantehcayamahiqui. Lamparinhuaxmen nocahax cohinaiquescapahbo ta jaannocajayamahiqui. Quiquinhapoxon jan tiromabo casticannoncaman ta jasca jatihiqui.

21 Hahqui ta jatihibi nahuabaan jatonshinan camatihiqui, jaan jatojihuemayaxihqui copi

hihqui Isaiasnen huisha.

12

28

Yoshiman yanapanai tah qui hihquibo(Mr. 3.19-30; Lc. 11.14-23; 12.10)

22Jaatian ta yoshiman hihbojahi jonihihuecannishqui. Yoshiman hihbojahahbenche sca banetax, joyoscai. Jesusenrohajaha jisresscaquin, yohuanrihbiscai.23Rahte rahtetax sca tsamajaquetaiboyohinani.—¿Jaa tsi ra Davidi xohta

hihyamahiquin? —hihscacani.24Nincaxon sca fariseobaan jato

yohiquin:—Neatohon ta tiroma yoshiman

coshiyahpaxon yoshinbo potahiqui.Beelzebú ta jahuen hihbo qui, tiromayoshin —hahcanquin.

25Jasca jaibaan bi jaabaan shinanaihonanxon Jesusen jato yohiquin: Haponjihuetahbo jaabo rahsibi rehtenanaiya tajaton hapon yonoti queyotihiqui. Jema tajascarihbihiqui. Xobo jascarihbihi. Jaaborahsibi rehtenanax jahuabi baneyamascai.26Satanas hahbe Satanasnen potahah taSatanasbo rehtenanscaiqui.¿Jenquetsahax sca jahuen yonotibanetihiquin? 27¿Beelzebú coshiyahpaxontiroma yoshinbo hean potahiya jahuacoshiyahpaxon cahra maton baquebaanjato potahiquin? ¿Jenquetsahpa shinanyaman quin? Maton baquebaanbi ta matoyohitihiqui. 28Dios Yoshinyaxon hean jatopotahi honanscanahue: Papan jihuematinete ta mato qui noco sca jaiqui,shinanscanahue.

29Coshi jonin jahuen xobo coiranaiyajenquetsahax hihcoxon huetsan jahuenjahuaborabo bichintihiquin? Xobo hihbonexaxon pari ta jahuen jahuaborabichintihiqui. Shinanscanahue.

30Hehbetan teeyamahax tah man heenrahuibo qui. Hea tsinquixonyamaquin tahman jabisahi.

31Jaa copi tah hen mato yohihi: Papanta jatihibi tiromabo sohuati hahtipahiqui.

Jaton shinaman tiromajaquin hahcaibo,Papa qui tiromahi yohuanaibo, jatojatihibi sohuatihiqui, yocacah. JahuenYoshin siri qui tiromahi yohuanaibo res tajato sohuaxontimahiqui. 32Heanoquebaque qui tiromahi yohuanaibo taPapan sohuatihiqui. Dios Yoshin quitiromahibo ta jascayamahiqui. Jascapahbota jahuentianbi sohuatimahiqui. Rahmasohuayamarihbiquin. Nete queyotai bisohuayamarihbiquin.

Jahuen bimi jisxon honanti(Lc. 6.43-45)

33Jihui honanquin hahcajaquinhonannahue. Siri jihui tah qui hih tah manjai, siri bimiyahpahi honanax. Tiroma jihuitah qui hih tah man jaribihi, tiromabobimiyahpahi honanax. Jahuen bimihonanxon tah man jahuen yora yohihi.34Jascajaquin rihbi hea honannahue, ronojanayahpabon. ¿Jenquetsahax mantiromabohax siripi yohuantihin? Matonshinan tiroma hichahi quen tah man tiromayohuanyahpabohi. 35Siri jonibo ta sirishinan hicha qui, jaa copi siripi yohuani.Tiroma jonibo rihbi tiroma shinanhichahax jaya yohuanrihbihi. 36Hihresiyohuanaiboya ta jatihibi jaton joi tiromacopi Papan jato casticanyaxihquiqui,jahuen casticanti neten. 37Tiroma yohuanjapahonibo ta casticanyaxihquiqui. Yohuansiriyahpabo ta jaton yohuan copicasticantimahiqui —jato jaquin.

Hahan honanti jismahue hahcaibo(Mr. 8.12; Lc. 11.29-32)

38Jaatian jaton huisha honanbo betanfariseobaan yocascaquin.—Maestron. Papan shinan coshiyaxon

min hahcai tah non jiscatsihqui, miaPapan raanai joni hihqui honannoxon.

39Yocacahbo sca jato yohiquin:—Tiromaboxon tah man jascajaquin

shinanai. Tsiniti shinanyahpaboxon tah

12

29

man jascajaquin hea yocacai. Papancoshiyaxon hen hahcai man jiscatsihquibi ta Papan mato jismatimahiqui. Hahanhea honanti mato hinanquin bi ta jahuenjoi yohinica Jonas jan huinomaniquescapah res huestijaquin res Papanmato jismatihiqui. 40Yapahhuahnenxehahah, quimisha nete jahuen pocojanin Jonas hihbahinahax quimisha yamerihbi hihshinahax piconi quescarihbihitah hen noquebaque mai chicho quimishaneten quimisha yame rihbi hea jatihi.Jasca hen jaiya ta hahan hea honanti qui.41Papan casticanti neten ta Nínive jemajanin jihuepahonibaan mato metoxonyohiyaxihquiqui. Jonasen noque yohihahtah non noquen shinan pontenihqui.Jonas mentan hashoan nincati jonin matoyohihah bi tah man nincayamanihqui.Mato tah man noque mentan hashoannincayosmabo qui hih ta jayaxihcanihqui,man nincayosmabo quen. 42Etiopia maijanin japahoni quiquin hapo haibaanrihbi ta casticanti neten mato jisxonjascajaquin rihbi mato yohiyaxihquiqui.Hocho bi res hihquish bi tah henSalomon yohuanai nincaqui caniqui,Salomonen honanax yohuanainincacatsihquish. Salomon mentanhashoan honanai jonin mato yohihah bitah man nincayosmabo qui hih tajayaxihquiqui.

Catani joribihi tiroma yoshin(Lc. 11.24-26)

43Jan coiranai joni jenehax ta tiromayoshinbo nihnichiqui, jano hotati yamahijanin nihnichax bi jahuenbi tantitimahiyashinanscaquin. 44Janohax hen jahui janincaribitanpan, heen xobon, hihcahinax tacaresscaiqui jahuen xoboho. Nocoxon tahihbojoma siri merahiqui. Matsó sirimeraquin, bexojaxonah siri. 45Jaatian scacaxon, hashoan tiromabo yoshinbo rihbibenaxon, siete merahax jaya joribiscai,

jano jihuenoxon. Jaatian ta hashoantiromacanahi sca jaa joni jatihiqui, hichayoshiman sca hihbojahah. Huestichinhihbojamenoha bi hashoan tiromascai—jato jaquin.

Jesusen mama betan jahuenhuetsabo nocotai

(Mr. 3.31-35; Lc. 8.19-21)46Tsamajaquetaibo haxemahi

yohuanparihiya, jahuen mamaya jahuenhuetsabo nocoti jahuex jeman nichishhahbetan yohuancatsihqui.

47—Miin mama betan miin huetsabo tajeman nichiqui. Mia tayohuanquihncatsihcanihqui —hahquinhuetsan. 48Jascahah:—¿Tsoa hin, heen mama? ¿Tsoa hin,

heen huetsabo? —jato jaquin. 49Jatojascajaxon jahuen haxenicabo metoxon:—Jisnahue. Neabo ta heen mama qui.Neabo ta heen huetsabo qui. 50Heennaihoh queha Papa queenaiquescabijaquin hahcai joni ta heen huetsaqui. Jascapah ta heen choca qui.Jascapah ta heen mama qui —Jesusenjaquin.

Mihsahahnica joi(Mr. 4.1-9; Lc. 8.4-8)

13 1Jaatian ta hian patax tsahotiJesus canishqui, xobohoh quehax

picotax. 2Hian quetsahohtaiya sca hihticaibo hahqui tsinquijaqueti becani. Jaacopi ta nontin sca nanenishqui, nontintsahoxon quexa nichibo haxemanoxon.3Haxemaquin ta jaa patax queha joibojato hicha yohinishqui. Nescajaquin jatoyohiquin: Huesti huaijanicah ta jahuentrigo banahi canishqui. 4Huai chian scatrigo berobo mihsahahbonahi cahi.Mihsahahbonahah cahen caibo berobobahin paquecanahi. Jascapa tapehiyahpabaan topiquin queyonishqui.5Caibo berobo rihbi cahen chahoma main

12 13

30

paquenish. Bemacanya mashi jai. Maichicho hihyamahax copi cahen jascapahiston joconish. 6Bari xanascaiya scacahen joconaibo histon xanahi, maichicho jaton tapon cayamahiya. 7Caibomoxa chian paqueti. Jaabo joconai bicahen moxan rishquiquin, hashoan hanisca hihxon. 8Caibo berobo rihbi cahenmai siri janin paqueti. Jaabo cahenjoconax, hanihax bimiscai. Caibo cahenhuesti bero potahah cien beroyahpascai.Caibo cahen sesenta beroyahpascai.Caibo cahen treinta beroyahpascai.9Hahan nincati pabinquiyahpaboxonnincanahue —hahquin.

Jaa patax queha joi Jesusen yohihi(Mr. 4.10-12; Lc. 8.9-10)

10Jaa pecaho sca jahuen haxenicabojaabo rahsibi Jesus qui caxonyocacanquin:—¿Jahua copi min jaa patax queha

joibo res yohiquin jato haxemahin?—hahquin.

11Yocacahbo sca: —Papan jihuematijenquetsahpa quin man honannon hihxontah hen jaa patax queha joi yohihi. Hoacaibaan nincaxon bi honanyamanonhihxon tah hen jascajahi. 12Jaton jointijanin Papan shinan pishca jaibo tah henhashoan hinantihi, hicha bi res jan janon.Jaton jointi janin jai shinan yamahibotah hen jaa jaibo pishca rihbi jatobichintihi. 13Jaa copi tah hen jaa pataxqueha joi jato yohihi. Jaatian ta jisquin bijistimacantihiqui. Nincaquin bi tanincarestihiqui, honanyamaquin.14Isaiasnen huishani joi jai quesca sca tajaresscaiqui.

Pabinquinin nincaxon bi tah manhonantimatihi. Beron jisquin bi tahman jistimatihi.

15 Nincayosmaboxon copi tah manjascajatihi. Pabinquiyaxon bihochoxon nincacai quescajaquin.

Jistihi bi tah man bero rahcohi,jismis hihxon. Nincamis hihxonrihbi, jointinin nincaxon, shinanpontehax rohahax jihuemis hihxontah man jascajahi.

hih ta jaiqui Isaiasnen huishani joi.16Jahuerohajaquin tah man

jascajaxonma beron jisxon jiscoinai.Jahuerohajaquin tah manpabinquiyahpaboxon nincacoinai. 17Manjisibo ta hicha Papan joi yohinicabo jistiqueenpahonishqui. Pontejaquinshinanaibaan hihti jiscatsihxon bi manjisi jisyamaquin. Man nincacai joibo hihtinincacatsihquibaan bi ta Papan jatonincamayamanishqui. Jaa copi scaJahuerohajaquin ta Papan noquejismahiqui, Jahuerohajaquin ta noquenincamahiqui, hihnahue.

Mihsahahnica jahuahi jaiquinhihxon jan yohihi

(Mr. 4.13-20; Lc. 8.11-15)18Bananica joi jahua hihcatsihquiquin

mato hen yohinon nincanahue. 19Papanjihuemati joi yohihah bi honanyamahijoni ta bahinbi bero paquetai quesca qui.Jahuen jointi janin banaquin hahcajaquinnon nincamaha bi cahen joxon, nonyohiha joi tiroma yoshimanbichinbahinquin. 20Chahoma main beropaquetai ta nincamenoxon jenimaxonbichi quescapah qui. 21Jahuen taponchicho cayamahi quesca sca basiyamahi.Jaa joi jan bihcoinai copi caibaan hosanhosanquin. Hosanah sca histonjenescaquin. Masa tenetihi bi jenebahinicaresi. 22Moxa chian paquetaibo ta joibihcoinxon bi huetsa shinanboya jaxoncaijayamahibo quescascai qui.Nincacoinxon bi ta mai mehabaanshinanai quescajaquin shinanxon, jatonjahuaborabo rihbi shinanxon jaa joicaimayamahiqui, bimijoma quesca scajan janon. 23Mai siripan banaha bero ta

13

31

nincanica joni quescapah qui. Joinincaxon, jahuen shinamannincacoinxon, shinan caijaquin. Berocaichi jai quescarihbihi jahuen shinan,caibo quiha cien bero sca, caibo quihasesenta, caibo quiha treinta.

Trigo tocan huasi joconcanahi24Huetsa jaa patax quehah joi rihbi ta

nescajaquin jato yohinishqui. Papanjihuemati ta bananica jai quesca qui.Jahuen huai chian caxon cahen banaquinjahuen berobo mihsahahbonaquin.25Mihsahahquipish yame hoxahiya scajahuen rahui jahui. Joxon, jaa huai chiansca banahipibo bero tocan jahuen huasibero mihsahahbonahax caresscai. 26Trigobero joconax hani sca jaax beroyahpa scajaiya bi cahen huasi jascarihbihi,beroyahpascai. 27Trigo tocan huasi jaijisxon ta jahuen jonibaan sca yocatihiqui:—¿Siri bero rahsi min

banayamahohquin, Patoron? ¿Siri rahsipotahi shinanah bi jenquetsahpi huasi scajaiquin? 28Jaatian ta jaton patoronen jatoyohitihiqui:—Jaa ta noquen rahuin noque

jascajanhoxqui —hahquin.—¿Hoa huasibo non mexahi catimahin

—hih sca jacani.29—Mexayamaquin rahan. Huasi

mexaquin bi jayabi trigo rihbi manmexamis. 30Jatihibi haninon jenenahue.Trigo tsinquiti tian pari caxon tah nontsinquixonnicahbo yohitihi. Huasi parimexanahue. Huasi mexaxon nexaxoncohati sca tsamanhihninahue. Trigo berorahsi sca tsinquixon jano bexojati xobojanin bexojaxonnahue —hah sca jatojatihi.

Jaton moxo bero(Mr. 4.30-32; Lc. 13.18-19)

31Huetsa jaa patax queha joi rihbi tajato yohinishqui. Papan jihuemati ta

moxo bero pishca jai quescarihbihiqui.Jascapa bero pishca cahen huai chianhihbaan banahah joconi. 32Caibo beromentan hashoan hexti pishcahax bi tajoconax hani sca jaax texe banabomentan hashoan hani sca jaiqui.Jihuiscaiya ta hihsabo joxon jahuenmebibo janin sca nahajatihiqui.

Hahan paan soohihmati(Lc. 13.20-21)

33Huetsa jaa patax queha joi rihbi tanescajaquin yohinishqui. Paan hahnicahaibaan ta jahuen paan soohihmanoxonhahan soohihmati bihnicah qui. Jascapabihxon cahen huesti paniro tihopa toncojanin niaquin. Jano niahah ta toncojatihibi soohihtihiqui. Papan jihuemati tajascarihbihihqui, non honanaima bihanihi —jato jaquin.

Jaa patax queha joi rahsi(Mr. 4.33-34)

34Jascapahbo jaa patax queha joibo taJesusen jato haxemanishqui, tsinquitaxtsamajaquetaibo yohiquin. Jaa pataxjoibo rahsichin ta jato haxemanishqui.Jayajoma jahuabi jato yohiyamaquin.35Jaa copi ta Papan joi yohinicatenhuishani jai quesca janishqui.

Jaa patax queha joibo yohiquin tahhen jato haxemahi. Jahuentianbinincanihmabo joi tah hen jatonincamahi

hih ta jaiqui huishani joi.

Huasi jahua hihcatsihquiquinhihxon jan yohihi

36Tsamataibo potabahini sca Jesus cahi,xoboho hihcohi. Jano rihbi ta jahuenhaxenicabo hihconishqui, yocacatsihqui.—¿Huasi bero joi jahua hihcatsihquiquin?

Noque yohihue —hahcanquin.37—Nesca tah qui, jisnahue —jato

jaquin.— Siri berobo banahi joni ta

13

32

noquebaque qui. 38Jahuen huai ta nainaman yohihi qui. Jahuen bero siribo taPapan jihuetahbo qui. Huasibo cahentiroma yoshiman jonibo. 39Jahuen rahuicahen Satanas. Jahuen tsinquiti tian cahennea nete queyotai hihcatsihqui. Jahuentsinquixonnicahbo cahen Papan yonotibo.40Jascarihbihi, huasi mexaxon cohahijaibo quescarihbihi ta nea nete queyotaiyajayaxihquiqui. 41Noquebaque hihxon tahhen heen yonotibo raanyaxihqui. Caxon tahohchamanicahboya tiromajahibotsinquiyaxihcanihqui. Jascapahbo taPapan jihuematima janinboyaxihcanihqui. 42Jato boxon tajohuehihnatai chihi janin jatopotayaxihcanihqui. Jano ta saisaihihyaxihcanihqui. Jaton xeta yeresyeresahquin, hisin tenequin. 43Jaatian tabari coshi xaba jai quescarihbihi, Papanjihuetahbo siribo coshi shinanyahpahihyaxihcanihqui, Papan jihuemati janin.Pabinquiyahpaxon nincanahue.

Jonenihbo coriqui44Papan jihuemati ta nahue chian

tsama coriqui jonenoxon mihinnihboquescapah qui. Jaa mihinnihbo meraxoncahen huetsa jonin mahporihbihax hihtijenimahi caxon jan jai jatihibimaromatihi. Maromaxon ta coriquibihxon jahan sca jaa nahue marotihiqui,jaa mihinnihbo jahuenah sca hihnon.

Copi moro45Papan jihuemati ta marocatsihquin

moro copibo benahi maronica nihnichiquescapah rihbi qui. 46Huesti moro hihtisiri, hihti queenti siri meraxon cahencaxon jan jai jatihibi maromaxon sca jaamoro siri maroscaquin.

Mesco yapa rahcoxon caisaibo47Papan jihuemati ta tarrafa quesca

rihbi qui. Tarrafa cahen hian janin

potaxon mesco yapa rahcocanquin.48Bochoscaiya ninixon mapemaxon yapatsecapaquescacanquin. Tsecapaquexoncaispaquecanquin. Tsahoxon sca tasa quisiribo nanehihniquin, tiromabopotapaquequin. 49Nete queyotaiya tajascaja rihbi Papan jayaxihquiqui. Joxonta Papan yonotibaan tiromabobihyaxihcanihqui, siribo tocannihyamascanon. 50Johuehihnatai chihijanin ta jato potayaxihcanihqui. Jano tasai saihihyaxihcanihqui. Xeta ta yeresyeresahyaxihcanihqui, hisin tenequin.

Behnaboya xenibo jismahibo51—¿Hen mato yohihi jatihibi man

nincaxon nincacoinain? —jato jaah:—Nincaquin rahan —hihcani.52—Jaa copi tah man Papan

jihuetahbohax jahuen jihuetahbohaxescaxon caibo rihbi sca manhaxematihi. Jaatian tah man hichajahuaborayahpa hani patoro quesca manjatihi. Jascapah cahen jahuen bexojatichiqueho caxon behnaboya xenibo siribocainmatihiqui —jato jaquin.

Nazaret janin Jesus nocorihbihi(Mr. 6.1-6; Lc. 4.16-30)

53Jascajaquin jaa patax queha joibojato yohiquin queyohax, janohax Jesuscahi. 54Jahuen main cahi. Cahi nocotaxjaton tsinquiti xoboho mapexon janoxonjahuen caibo Papan joi yohiquin. Jaanjato haxemaha, rahte rahtecani.—¿Jahuerahnon haxenihxon hen

neatohon yotiho honannishquin?¿Jenquetsahaxon coshi bihxon joniborohajahiquin? 55¿Xobojahnicaten baquema hin? ¿María janeya jahuen mama maquin? ¿Jacobo, José, Simon, Judasjahuen huetsaboma quin? 56¿Jahuenchocabo jatihibi noque betanbijihueyamacaniquin? ¿Jahuen sca henjahuen shinan bihnishquin? —hihcani.

13

33

57Jaa copi nincacoinyamacanquin.Nincacoinyamahibo copi sca Jesusen jatoyohiquin:—Papan joi yohinicahon

huetsancohabo queenaibaan bi ta jahuenmai janinhahbo jahan queenyamacaniqui.Jahuen jenabo, jahuen xobo janinhahbo,jaabo jahan queenyamarihbihi —jatojaquin.

58Nincayosmabo copi ta jahuencoshiyaxon jaton jema janin jato hichahahxonyamanishqui.

Nashimanica Juan mahuatai(Mr. 6.14-29; Lc. 9.7-9)

14 1Janobo jahuen coshiyaxonJesusen jato hahxonai ta caibaan

sca quiquin hapo Herodes yohinishqui.2—Nashimanica Juan tah qui.

Yamanicahax bi ta hahquirihbiteehihscaiqui. Jaa copi ta coshiyahpa qui—hih sca Herodes jai, Jesus yohihi.Jahuen jonibo betan yohuani ta Herodesjascanishqui. 3Neateman Juan rehtehoxcopi jascari yohuani. Jasca jayanoxon parita Juan bihxon sipo xoboho Herodesnintsahonnishqui, Herodesnin huetsan haiboHerodias copi. 4Jaa ta miin haiboma qui.Min tah min hahbetan tiromahi, Juamanyohihah copi sipo xoboho tsahonquin.

5Juan rehtecatsihxon bi jonibo sinamishihxon rehteyamaquin. Jaa ta Papan joiyohinica qui hihquiboya sinacanmishihxon rehteyamaquin.

6Jahuen bari senenjahiya ta xehahiboHerodesnin xehaquihnnishqui. Jahuenhaibaan baque haibo chirinai jisxon,Herodesnin costan costanquin.7Costanxon, Dios quenaxon sca jaaxontaco yohiquin:—Min queenaibo hea yocareshue. Mia

tah hen hinantihi —hahquin. 8Juamanmapo yocahue jahuen maman jaá sca,jahuen mama queenai quescajaquinxontaconen yocaquin:

—Juaman mapo quencha qui nanexonhea bexonahbo yohihue —hahquin.

9Xontaconen yocacah sca quiquin hapobenacahinscai. Min yocacai tah hen miahinantihi hahxon bi masa shinanscaquin.Masa shinanxon bi Dios quenaxonyohixon copi jeenhahquin, hichaxonnincacaibo jai copi rihbi jeenhahquin.—Textetannahue —hahquin jato.

10Caxon sca sipo xobohoxon bi Juantextecanquin. 11Quencha qui sca jahuenmapo nanexon, bexon, xontacohinanquin. Jaan sca jahuen mamahinanquin.

12Juaman haxenicabo ta jahuen yorabichi bocannishqui. Bihxon mihinquin.Mihintani joxon, Jesus yohicanquin.

Cinco mil jonibo Jesusen pimahi(Mr. 6.30-44; Lc. 9.10-17; Jn. 6.1-14)

13Yohihahbo nontin nanetax janobihaxJesus cahi. Jano tsamataibo yamahi janinjahuen haxenicabo betan yohuani cahi.Jano tsoa yamahiton nocoti cahi. Jano taJesus cahiqui chanihibo nincacax sca,jano jai jemabo janinhax tsama jonibocahi. Hian quetanbahini sca Jesus chibanibocani. 14Taxnatax mapexon jonibotsamascai Jesusen meraquin. Jatohonhihti shinanxon, jaton hisinborohajaquin. 15Bepiscaiya joxon jahuenhaxenicabaan yohiquin:—Neno ta tsoabi jihueyamahiqui,

Hihbon. Bari rihbi ta hihquicatsihscaiqui.Nea jonibo raanscahue, honobo jaijemabo janin caxon jaton piti pishcamaroscatanahbo —hahcanquin.

16—Jahua copi catima ta jacanihqui.Piti jato hinannahue, matonbi —jatojaquin Jesusen.

17—Neno tah non pichca paan pishcares jai, rabe yapa xohi rihbi. Jahuahashoan tah non piti yamahi —hihcani.

18—Jaa hea bexonnahue —hahquinjato.

13 14

34

19—Janobi tsahopaquenahue —jonibojaxon, jaa pichca paanya rabe yapabihxon, nai bejisihnixon, Papa yohiquin.Piti tehcaxon sca jahuen haxenicabohinanpaquequin, jaabaan sca jonibohinanhihninon. 20Pihi yanicahinscacani.Texejahabo tsinquixon doce tasa bochobihcanquin. 21Jaa pihibo ta hichajanishqui. Haiboboya baquebotoponyamahah bi bebo rahsi toponah tacinco mil janishqui.

Hian benichi Jesus jahui(Mr. 6.45-52; Jn. 6.16-21)

22Jaa pecaho ta jahuen haxenicaboyohinishqui:—Hean hen nea jonibo camanon nontin

nanetax pohquejaquescanahue —hahquinjato yohiquin. 23Tsamataibo camahax sca,jano jai mahchi manihihnati cahi, jaahuesti caxon Papa yocanoxon hihquish.Yamescaiya sca jaa huesti jano baneti.24Jahuen nonti pohquejaqueti cahihochoscai. Behchoman tsahcahahhuinahahbo bi cacasquimahi. Nihuen jatobehchihah huinacasquimacanquin. 25Xabajahui hochoma sca hian benichi jato quiJesus cahi. 26Hian benichi jahui jisish,jahuen haxenicabo hihti raqueti. Yoshintah qui hihquish, raquetax sai saihihcani.

27Jaatian:—Raqueyamanahue. Hea tah hen qui.

Rahteyamanahue —hahquin jato.28—Mia hihxon hea yohihue, Hihbon,

hen jene benicanaxon mia behchihicanon —hahquin Pedronen.

29—Johue —jaáh sca picotax jenebenichi Jesus qui cahi. 30Caquin bibehchon jisish, raquerihbiscai. Jenemeran hihquicatsi sca jaax saisaihihquish:—Hihbon, hea bihhue —hih sca jai.

31Mehuetanxon huenihihnixon sca:—Hicha tahma res tah min

shinancoinai. ¿Jahua jenquetsahin min

shinancoinyamahin? —hahscaquinJesusen.

32Nontin nanexon sca nihue tantinonyohiquin. 33Jaa jisxon, hahbe cahibaanhahqui raboxonen tisquihahpaquexon:—Mia coin tah min Papa Diosen baque

qui —hahcanquin.

Genesaret janinhahbo jan rohajahi(Mr. 6.53-56)

34Hoque quexa nocotax sca Genesaretjema qui nococani. 35Janohahbaan scajaa nocotaibo jisxon, Jesus honanxonjanobo jai jemabo janinquenamacanquin, hisinyahpabo benonhihxon. Jaa copi jascapahbo becanquin.36Jesus qui caxon, hihti yocacanquin.—Miin coton quexa pishca res hea

mehemahue, hen rohanon —hahcanquin.Mehehax res sca hisinyamascai. Siricahinsca jacani.

Hahan jointi rishtajatibo(Mr. 7.1-23)

15 1Jerusalen janinhax sca caibonocoti becani. Fariseobo betan

jaton huisha honanbo. Nocoxon sca:2—Miin haxenicabaan ta

mechoquihxonma pihiqui. ¿Jahua copijascajacaniquin, noquen xenibaan yohiniquescajayamaquin? —hahcanquinyocaquin.

3—Maton caya tah man Papa Diosenyohini quescajayamanoxon huetsajaquinjonibo haxemahi. ¿Jahua copi manjascajahin? 4Papan ta yohinishqui: Miinpapahon queenhue; miin mamahon rihbiqueenhue hahquin. Huetsa rihbi janyohini: Jahuen papa qui tiromahiyohuanai joni queyocahinnon tah manrehtetihi. Jahuen mama qui tiromahiyohuanai joni jascajaribiquin. 5Papanmato jascajaquin yohinih bi tah manhuetsajaquin jonibo yohihi. Jatonmamaboya jaton papabo

14 15

35

yanapanyamahabo hihxon tah man jatoyohihi, Maton papabo manyanapanpanan Papa Dios hinantijanahuehah tah man jato jai. 6Jascajaquin tahman maton haxemati joiyaxon Papan joinincayamamahi, jonibaan nincapanan.7¡Nincacoinihcamahibon! Mato yohihi tasirijaquin Isaíasnen yohinishqui:

8 Jaton janan nea jonibo hehqui siripiyohuanih bi ta jaton jointininjahuabi nincayamahiqui.

9 Nescajaquin Papa Dios hahxonnahuehihxon bi ta jonibaan shinanaxyohuanai joi res haxemacaniqui.Jaa copi ta yanca bi res heayocacaniqui

—jato jaquin.10Tsamataibo sca Benahue hahxon:—Nincaxon nincaquin sirijanahue.

11Piquin non noquen poco janinnanehiton ta noquen jointirishtajayamahiqui. Noque jointi rishtajahita noquen jana janinhax picotaibo qui—jato jaquin. 12Jahuen haxenicabo scajaa pataxi becani. Pataxxon sca:—¿Min yohihi nincacax fariseobo

sinascai min honanyamahin? —hihcani.13—Jahuen huai janin jaan banayamani

meraxon ta heen Papan mexabahinxonpotatihiqui. 14Sinaresnon jato jenenahue.Benchexon bi ta bahi jismahibebobonacaniqui. Benchen hahbe benchehiohax ta rabebi xanquemanpaquetihiqui.

15—Min noque yohiha jaa patax quehajoi, jahua hihcatsihquiquin? Noqueyohihue —hahquin Pedronen.

16—¿Maton rihbi manhonanyamaparihin? 17¿Noquen janajanin hihquihax noquen poco janinhuinotax pohi sca jatihibi piti picotihquiman honanyamahin? 18Noquen janajaninhax cainaibo ta noquen jointijaninhax cainihqui. Jascapahbaan tanoquen jointi rishtajahiqui. 19Noquen

jointi janinhax cainai ta shinan tiromaboqui. Joni rehteti, tsiniti, haiboya shiroti,yometsohti, joni huetsa qui quesahiyohuanti, Papa qui tiromahi yohuanti.20Jascapahbo shinan ta hahan jointirishtatih qui. Mechoquihxonma piquin bitah non jascajaquin noquen jointirishtajatimahi —jato jaquin.

Jesus nincacoinai jaton nahua haibo(Mr. 7.24-30)

21Janohax picotax sca Tiro jemajaninbo sca Jesus betan bocani, Sidonjema janinbo cahi, Jesus betan. 22Jesusnocotai merahax Cananeo haibo scajahui, jano jihuetai haibo. Quenáhonahijoxon hihti yocaquin.—Hehon shinanhue, Hihbon, Davidinin

baquen. Yoshiman hihbojaha ta heenbaque haibo hihti hisinihqui —hahquin.

23Hihti yocacah bi jahua hihyamahi.Jahuen haxenicabaan sca Jesus pataxxonyohiquin:—Yohihue, jan catannon. Sai

saihihanan ta noque chibanbenahiqui—hahcanquin.

24—Noquen nahuabo qui ma bi manotaiIsraeli baquebo qui res hen jonon taPapan hea raannishqui —Jesusen jaquin.

25Jaa bebon sca joxon betihihpaquexonhaibaan yohiquin:—Jenquetsaha ra hea jaxonhue,

Hihbon.26—Baquebo bichinxon hochiti jaton

piti hinanah ta tiroma qui —Jesusenjaquin.

27—Tiroma rahan, Hihbon. Jaabi tajaton hihbaan misa janinhax paquetaiteque romishin hochitinin piti qui—hahquin haibaan.

28—Min tah min shinancoinai, haibon.Min yocacai quescabijaquin tah hen miahahxonai —Jesusen jaquin. Jaatianbi tajaa haibaan baque siricahinnishqui,rohascai.

15

36

Mesco hisinyahpabo Jesusen rohajahi29Janohax cahax sca, Galilea hian

quetanbahini cahax, mahchi manichishjano Jesus tsahoti. 30Hihti caibo jonibojahui, jaa chibanbenahi. Jatonhisinyahpabo hihuecanquin, chantobo,benchebo, meyosmabo, joyobo, mescohisinyahpabo hicha bi res becanquin.Jesus bebonbi jato taracanrenencanquin,jato jatihibi rohajascanon. 31Jatorohajahiya ta tsinquijaquetaibo rahterahtenishqui. Joyobo yohuanscai,meyosmabo siricahinscai, chantobonihresscai, benchebaan jisresscaiya,rahtetax:—Noquen Papa Diosen ta hihtijaquin

noque hahxonihqui —hihcani.

Cuatro mil bebobo Jesusen pimahi(Mr. 8.1-10)

32Jahuen haxenicabo quenabohanxonsca Jesusen jato yohiquin.—Nea tsinquijaquetaibohon tah hen

shinanai. Quimisha neten sca ta nenobibanecaniqui, pihan ta hihcanihqui.Pihaxma cati tah hen jatoyohicatsihyamahi. Bahin cahi bipihaxmahuan hihquish nocoyamacanmis.Jatohon tah hen shinanai —jato jaquin.

33—¿Jahuerahnon non tsoabi janojihueyamahi janin hicha piti marotihin?Jaabo ta hicha qui —hah sca jacanquinjahuen haxenicabaan.

34—¿Jahuentihi paan man jain? —jatojaquin.—Siete res ta qui. Yapa pishca rihbi

—hahcanquin.35Tsamajaquetaibo mihtsahohti

yohiscaquin, Jesusen. 36Yohixon jatonsiete paanya yapa pishca bihxon Papayohixon tehcapaquexon jahuenhaxenicabo hinanquin, jaabaan scajonibo hinanpaquerihbinon. 37Pihaxyanicahinaibaan bi texejaribicanquin.

Texejahabo tequebo tsinquixon siete tasabocho bihcanquin. 38Haiboboya baquebotoponyamahah bi bebo rahsi toponah tacuatro mil joni janishqui. 39Jonibocamahah cahiya sca ta nontin nanetaxMagdala jema janin taxnatibocannishqui.

Miin coshi noque jismahue jaibo(Mr. 8.11-13; Lc. 12.54-56)

16 1Fariseobo betan saduceobo scabecani. Jesus qui joxon:

—Papan coshiyaxon hahhue—hahcanquin, jan hahcai jisxon hahquichaniscanoxon sca jascajacanquin.

2—Bepichaiya tah man nai jisish, Naita joshinjaquetihqui. Bahquish ta nete sirijanoxihquiqui hih man jai. 3Xabapaquetaiya sca tah man nai jisish, Rahmata hoi nete qui, nai ta joshinihqui hihman jai. Nai jisxon tah man nete yohitihonanai. Nete joibo yohiti honanxon bitah man Papan hahxonai jisxon jahuejaPapan noque janoxihquiquin hihxon manjoni huetsa yohiti honanyamahi.4Tiromaboxon tah man hea yocacai,hahan honantijaquin Papan coshiyaxonhen mato jismati hea yocaquin. Tsinitishinanyahpa quescapahbo hihquish tahman hean mato jismati man queenai.Jahuabi hahan honanti ta Papan matojismatimahiqui. Jonas huinoni quescapahuesti ta Papan mato jismatihiqui—Jesusen jato jaquin. Jato jascajaquinyohihax caresscai.

Fariseobaan joi cachapa(Mr. 8.14-21)

5Hoque quexa sca Jesus betan jahuenhaxenicabo cahi, pohquejaqueti. Caquin bijaya cati piti shinanbehnobahincanquin.

6—Coiramenahue. Fariseobo betansaduceobaan jai hahan paan soohihmatiqui coiramenahue. Jistahin man—Jesusen jato jaquin.

15 16

37

7—Non pitijoma jahui copi rah tanoque jascajahiqui —hih sca jacani jaaborahsibi yohinani.

8Jahua yohuan jaabo jai jahuenjointinin honanxon sca:—¿Jahua copi man pitijoma non jahui

copi rah ta qui hih man jain yohinani,¿man hihcoinjaquin shinanyamahin?9Pichca paanyaxon non cinco mil jonipimahipi man shinanbehnoscain?¿Texejahabo tequebo jahuentihi tasatsinquihipixon man shinanyamascain?¿Man honanyamahin? 10¿Siete paanyaxonnon cuatro mil jonibo pimahipi manshinanbehnorihbiscain? Texejahabo manjahuentihi paniro tsinquihipi manshinanbehnoscain? 11Fariseobo betansaduceobaan jai hahan paan soohihmatiqui coiramenahue, hen mato jaáh ta matonpiti copima qui. ¿Jenquetsahpahin manhonanyamahin? —Jesusen jato jaquin.

12Jaatian pari ta honancannishqui. Hahanpaan soohihmati jan hihqui bi fariseobobetan saduceobaan haxemahi joi quicoirameti jan yohiha honancanquin. Hahanpaanjati jan yohiyamahi honanscacanquin.

Papan caisah tah min qui hihqui Pedro(Mr. 8.27-30; Lc. 9.18-21)

13Cesarea de Filipo jema janin scanococani.—¿Hea noquebaque hen jahua joni

quin, jahua jacanihquin? —Jesusen jatoyocaquin.

14—Caibaan shinanah ta mianashimanica Juan qui. Caibaan rihbishinanah cahen Elías yamanica. Caibaanacahen Jeremías yamanica. Jaahihyamahax cahen, huetsa rihbi Papanjoi yohinica japahoni —hihcani.

15—¿Maton cahran? ¿Maton shinanahhea jahua quin? —jato jaquin.

16—Mia tah min noquen Papan caisnijoni qui, mia joti neateman jan yohini—hih sca Simon Pedro jai.

17—Mia tah min hahan jenimati jai,Simoman, Jonasen baquen. Jonibaan resmia shinanmahama bi heen naihoh quehaPapan mia shinanmaha tah min honanai.18Mia tah hen Pedro janehi. Mixan mainxobojaquin hahcajaquin tah hen heenjihuetahbo rahsi huesti yorajatihi. Minyohiha join jato jihuetahbojaxon tah henjato huesti yorajatihi. Tiroma yoshimanta jato teneti hahtipahtimahiqui. 19Hahanquehpenti hinanquin hahcajaquin tah henmia yohihi, min heen jihuemati janinjonibo hihquimanon. Mainxon min joniboyohiyaxihqui ta Papan yohihah quescasca jatihiqui, jascabi sca janon. Mainxonmin nexabo pecaquin hahcajaquin yohihirihbi ta Papan yohihi quesca sca jatihiqui—Jesusen Pedro jascajaquin.

20Jaatian sca Jesusen yohiquinsirijaquin: Hea Cristo hihqui tsoabiyohiyamanahue.

Hen tah hen mahuayaxihqui hihqui Jesus(Mr. 8.31—9.1; Lc. 9.22-27)

21Jaatian pari jato yohimenoxon tahashoan sirijaquin sca jatoyohibenanishqui, jaa mahuayaxihquihonanahbo. Jerusalen janin jaa cati jai,jano jan hicha tiromabo teneti jai, judiohapobaan tiromajahah bi jan teneti jai,sacerdote hapobaan tiromajahah janteneti jai, jaton huisha honanbaantiromajahah bi jan teneti jai, tenehax bijan mahuatihi, mahuatipish bi jahuenquimisha neten sca janteehihribiyaxahnon jato yohiquin.22Nincaxon, hahmebi yohicatsihquinJesus ninibohanxon sca Pedronenyohiquin:—Jascari yohuanyamahue, Hihbon.

Papan ta mia jascajatimahiqui. Minyohihi quescaja ta mia jatimahiqui.

23Pedro bejisxon sca:—Hea jenebahini catanhue, Satanas.

Papa queenai quescajayama hen janon

16

38

hihxon tah min hea pantecatsihqui.Papan shinanai quescajaquinma bi tahmin jonibaan shinanai quescajatihonanai.

24Jascajaquin Pedro yohixon, texe rihbisca jahuen haxenicabo yohirihbiquin:—Hehchon jocatsihxon tah man matobi

man queenaima sca man hahtihi. Hearehtehibaan bi tah hen heen Hihbaan joijenetimahi hihxon tah man hen matoyohihi quescahijatihi. 25Mahuati quiraquetaibo ta mahuatihiqui. Jascapahbojihuetimahi bi ta hea copi mahuataiboqueyoyamanox manatihiqui. 26¿Nea maijatihobi hihbohax bi mahuatax jahuayasca man banetihin? ¿Jabiyahpaqueyóscaxon jahua man jatihin?¿Jabiyahpa queyoyamanoxon man jahuaPapa hinanti hahtipahin? 27Heen Papancoshi xabaya tah hen joribiyaxihqui.Jahuen yonotiboyabi tah hen jotihi.Joxon tah hen jatihibi jonibo tsinquixonjaabo hihpahonibo quescabijaquin jatohahxontihi, caibo copijaquin, caibocasticanquin. 28Hen mato yohinonnincanahue. Caibo neno nichibaan tahman mahuaxonma hea quiquin haposcaaxjahui man jisyaxihqui —jato jaquin.

Jesus huetsapahcahini(Mr. 9.2-13; Lc. 9.28-36)

17 1Jato jascahipi seis dias scaPedro, Jacobo, Jacobon huetsa

Juan, jaabo rahsi quenaxon mahchi janinJesusen jato hioquin. Jano tsoa yamahijanin mahchi queya jato maniquihnquin.2Jano sca ta jaton jisnon bi Jesushuetsapahcahinnishqui. Jahuen bemananxabati, bari xabati quesca sca jai. Jahuenchopa rihbi pehnecahini, xabaquescacahini. 3Jaabaan jisi bi yamanihboMoises betan Elías jano rihbi nihresscai.Jesus betan yohuan yohuani rabebi janonichi. Jato jisxon Pedronen sca Jesusyocaquin:

4—Hihbon. Non neno jahue ta siri qui.Mia queenaiya tah non quimisha tapastihi,mina huetsa, Moisesnina huesta, Eliasenahuetsa rihbi —hahquin Pedronen.

5Pedro yohuanparihiya xabatai naicohiman jato mahporenenquin. Jaa naicohin chicho quehax yohuanai scanincacanquin:—Nea ta hen queenai heen baque qui.

Hahan tah hen hihti jenimahi. Jaanincanahue.

6Jaa yohuanai joi nincacax, jahuenhaxenicabo hihti rahtetax betihihpaquecani.7Joxon sca jato mehexon:—Raquetaxma huenihihnanahue

—Jesusen jato jaquin.8Huenixon jisi bi tsoabi yamascai, Jesus

huesti res.9Mahchi janinhax botopaqueti caquin sca:—Man rahma jisí tsoabi

yohiyamaxahnahue. Mahuatipish henhahquirihbi teehihnon caman tsoabiyohiyamaxahnahue.

10—Mia noque jihuemanica hihqui bita noquen huisha honanbo huetsa yohuanjaiqui. Elías pari ta joribitihiqui, chini scanoque jihuemanicah hih ta jacaniqui.¿Jahua copi jascacaniquin? —Jesusyocacanquin.

11—Hihcoini. Elías ta joribixon jatihibibexoja sca jaiqui. 12Man honannon hihxontah hen mato yohiscai: Elías ta moajoribiscanishqui. Jahuiton bi ta jaa hihquihonanyamacannishqui hapobaan. Jaahonanxonma ta queenaibo quescajaquinjahancanhoxqui. Jascaja rihbi ta heajayaxihcanihqui —jato jaquin.

13Jaatian ta Elías jan hihqui binashimanica Juan jan yohihihonanscacannishqui.

Jomiyahpa Jesusen rohajahi(Mr. 9.14-29; Lc. 9.37-43)

14Botopaquetax cahax tsamamanahihtaibo qui nococani. Jesus

16 17

39

behchihax jaa bebonbi huesti joninraboxonen tisquihahpaquexon:

15—Hihbon, jenquetsaha ra heen baquehea jaxonhue. Tehquehihqui ta hihtijomihiqui. Hicha coti ta chihi janinpaquetihqui. Jeneho rihbi tapaqueresiqui. 16Miin haxenicabo qui henhihuehah bi ta rohajatihahtipahyamacanaxqui —hahquin.

17—¡Shinancoinjomabon! Shinanquinsirijayamahibo tah man qui.¿Jahuentiho basi hen mato betanhihquiya pari man pontetihin?¿Jahuentiho basi cahra hen mato tenetijain? Jaa hihuenahue —Jesusen jatojaquin.

18—Jaa jenebahinhue —Jesusen coshinjaáh sca ta jaa baque jenebahini tiromayoshin canishqui. Jaatianbirohacahinscai, siriscai, jaa baque.

19Jesus qui sca jaabo rahsibi jahuenhaxenicabo tsinquijaquexonyocacanquin:—¿Jahua jenquetsahiya non camati

hahtipahyamahaquin? —hihcani.20—Man hicha shinancoinyamahi copi,

rahan. Hen mato yohihah nincanahue:Moxo bero hexti pishca hihqui quescapimaton shinan hicha tahma pishca resjaxon cah man nea mahchi yohirestihi.Join res potati tah manhahtipahquehahnai. Catanhue man jaahcahen cahan. 21Jaatian manhahtipahyamahibo yamahan —jatojaquin.

Mahua tah hen jayaxihqui hihribihi Jesus(Mr. 9.30-32; Lc. 9.43-45)

22Galilea hian qui nocorihbixon sca:—Hea bihnon ta hapobobihmayaxihcanihqui, hea rehtehahbohihxon. 23Rehtehipibaan bi tah henquimisha neten hihquish hahquirihbiteehihyaxihqui —Jesusen jato jaquin.Yohihah benáscacani. Hihti benati.

Papan xobo bexojati copi yocacahtaibo24Janohax Capernaum jema janin sca

bocani. Nocotaiya Papan xobo bexojaticobrannicabaan Pedro yocaquin:—¿Papan xobo bexojati coriqui maton

haxemanicahten copijayamahiquin?25—Copijaquin rahan —hihcahini sca

Pedro cahi. Jano Jesus jai xobohomapetai bi Jesusen pari jaa yocaquin:—¿Min jenquetsahpa shinanain,

Simoman? Hea yohihue: ¿mai mehaquiquin hapobaan tsoabo cobraniquin?¿Jatonah bi jaton baquebo nan?¿Huetsabo nan?

26—Huetsabo rahan, Hihbon.—Hihcoini. Jaton baquebo ta

cobrantimabo qui. 27Jaabi,sinayamahahbo hiaman mishquitanhue.Mishquixon min bihmenohi yapa bihxon,jaxbaxon, jahuen jana janin jai coriquibihhue. Jaa bihxon tah min noque rabebicopijaxontihi —Jesusen jaquin.

Tsoa non hashoan yohuanhihbo quin hihquibo

(Mr. 9.33-37; Lc. 9.46-48)

18 1Jaatian jahuen haxenicabo scajoxon, Jesus yocacanquin:

—¿Papan jihuemati janin tsoa nonhashoan yohuan hihbo quin, hihbon?

2Baque pishca quenabohanxon sca jatotocanbi nichinquin. 3Naponbi nichinxonsca:—Hen mato yohinon, nincanahue.

Baque pishca quescanahue. Shinanponteyamahax tah man Papan jihuematijanin nocotimabirestihi. 4Jahuen hapoticoshi yamahi ta nea baque pishcatenhonanihqui. Jascajaquin shinanaibo taPapan jihuemati janin hashoan yohuanhihbo qui. 5Nescapa baque pishca huestires heen janen sirijaquin bihxonyanapanquin tah man hea rihbijascajahi.

17 18

40

Hohchapan man paquemis hihqui.(Mr. 9.42-48; Lc. 17.1-2)

6Nescapa hea nincacoinai baque pishcahohchamahi joni ta hihti hohcha jaiqui.Hihtihosi macan renti qui tenexxon hiannaponbi potahah jenimatihihma bi tanescapa pishca jan hohchamani copiPapan casticanah hihti tiromati qui. 7Maimehabo ta hahraai hihyaxihquiqui,huetsabo hohchamanish. Hohchati quicaibo tecayacahinti hahtipahyamahibaanbi ta jato hohchamanibo hashoan hahraaihihyaxihquiqui, Papan casticanti jato quipaquetah.

8¿Miin mequeman min hohchatain?Mextehue. ¿Miin tahen min hohcatain?Taxtehihxon potahue. Mento hihyamahaxchantohax queyoyamanox manatahcahen tiromama. Rabe mequenyahpahaxrabe taheyahpa chihi qui potahah cahenhihti tiromahan. 9¿Miin beron miahohchamahiquin? Tsecaxon potahue.Rabe beroyahpahax bi johuehihnataichihi perehihqui janin cahá ta tiroma bires qui. Benchehax bi queyoyamanoxmanatah cahen hashoan siri.

Manotai carnero(Lc. 15.3-7)

10Coiramenahue. Nescapa baque pishcajahuajoma hihqui man shinanmis.Naihohxon ta jato coiranquinjascabijaquin heen naihoh queha Papayocaxoncaniqui jahuen yonotibaan.11Manotaibo jihuemahi tah hen joníqui.

12Huesti joni cien carnerobo jai quescatah qui. Huesti jahuen carnero cahenmanotan. Noventinueve pasto janinbipotabahini ta manotai huesti benahi scacatihiqui. 13Caxon merahax ta jahan hihtijenimatihiqui. Texe behnotaxma pastochian nichi copi jenimahax bi ta manotairahma merahax hashoan jenimascaiqui.Jasca coin tah qui. 14Ni huestibi nescapa

baque pishca manotima ta maton naihohqueha Papa queenihqui.

Jascabi sca janon jenehue, non jatihi(Lc. 17.3)

15Miin huetsa mihqui hohchataiya jaabenahi caxon, jaa huesti yohuanquihnxonjan hohchatai yohihue. Mian yohihah jaannincacaiya tah min miin huetsa merarihbisca jai, jan manoquehana. 16Min yohihahbi nincacatsihyamahiya huetsa rihbi miinhuetsa benatahhue. Huesti hihyamahiyarabe meraxon, hioxon, jaton nincanonbimiin huetsa yohirihbihue. Huishani joi jaiquescaquin hahhue, Yohicoin sta jaaxquijaábo hihxon rabe hioxon man yohuanainincamaquin. 17Jaabaan rihbi yohihah binincacatsihyamaparihiya, miin huetsabojatihibi sca yohihue. Jatihixonbi scayohihah bi nincayosmaparihiya, nahuatah qui hihxon jenebahinscahue, miincaibohax bi nahuascai quescanon.

18Hen mato yohinon nincanahue.Jascabi sca janon man mainxonjascajaquin yohihi jatihibi ta naihohxonjascarihbihi yohihah sca jatihiqui. Manmainxon yohixon bexojahi jatihibi tanaihohxon rihbi bexojaha sca jatihiqui.

19Huetsa rihbi hen mato yohinon:Huesti shinanyaxon man joni huetsabetan tsinquixon yocacah ta man yocacaijatihibi heen naihoh queha Papan matohahxontihiqui. 20Jano man rabehihyamahax quimisha joni heen janentsinquitai janin tah hen hea rihbi hihtihi.Jaa copi Papan mato hahxontihiquihonannahue —jato jaquin.

21Jesus patax nihquirani joxonPedronen yocaquin:—¿Jahuentihi coti noquen huetsa

noque qui tiromahah bi non hahanshinanxon, jascabi sca janon jenehue nonjatihin, Hihbon, noque qui jan tiromahinon shinanyamascanon? ¿Hasta siete cotinon jascajatihin?

18

41

22—Siete coti res ma bi setenta cotisiete janaxon toponah, jano caman,rahan.

23Papan jihue cahen quiquin haponhahcai quescapah. Jaa quiquin haponcahqui jaton cuenta copi jahuen jonibobetan bexohah. 24Jaton cuentatoponhihnihiya bi jaton hani coriquihuesti mil ribinai joni jahui.25Jahuatohonbi jahuen ribincopijatimahiya sca:Hina sca jaábo nea joni maromanahue,

jahuen haiboya jahuen baquebo rihbimaromaxon jahuen jahuaborabo jatihibimaromanahue, jan ribinai copi hencoriqui bihnon hah ca hapon jai.26Jaatian ta raboxonen nihxon jahuenjonin hihti yocatihiqui:Hea tenehue, hihbon. Mia tah hen

jatihibi copijayaxihqui.27Hahan shinanxon sca ta Jascabi sca

janon jenehue jahuen hapon jatihiqui,ribinjoma sca jan janon. 28Ribinjomacaxon sca cahen jahuen hahbe teenicacien coriqui res jaa ribinai meratihi.Meraxon texecobahinxon, Min hea ribinaihea copijatahi tsoh hahtihi. 29Raboxonennihxon sca ta jahuen hahbe teenicatonhihti yocatihiqui: Hea tenehue. Mia tahhen copijayaxihqui. 30Jan hihti yocacahbi cahen jeenhahyamaxon bi policiabihmaxon jatihibi jan copijanon camansipo xoboho tsahontihi. 31Jan jascajahijisish texe jahuen hahbe teenicabo hihtibenati. Benatax ta jaton hapo yohihicaxon jatihibi yohicantihiqui. 32Jahuenjoni quenamaxon sca ta jahuen haponyohitihiqui: Tiroman, min hea hihtiyocacah tah hen mia Jascabi sca janonjenehue hahcaqui. 33Hen miajascajaxonah cahen mian rihbi sca miinhahbe teetai joni mian hahxontihi,hahquin. 34Sinaxon sca ta jahuen sipoxobo coirannicabo jaa joni hinantihiqui,jahuen ribin jatihibi copijanon caman.

35Maton huetsa mato qui tiromahah biman maton jointiboyaxonbi man jaahohmismayamahiya ta heen naihohqueha Papan maton hohchashinanbehnoyamarihbitihiqui —Jesusenjato jaquin.

Noquen hihquihinti non potatimahi(Mr. 10.1-12; Lc. 16.18)

19 1Jato jascajaquin yohihax scaGalilea mai janinhax cahax Judea

main sca cahi cahi. Nocotax Jordanhuean janinbo cahi, hoque quexa. 2Hihticaibo rihbi jaa chibani bocani. Hahquinocotaiboya, janoxonbi jaton hisinbojaan rohajaquin.

3Fariseobo rihbi sca jahui, Jahuenyohuan copi rehtenoxon hihxon, Jesusyocacanquin:—¿Queenxon copi res noquen haibo

potacatsihquin non potatimahin?—hahcanquin.

4—¿Jonijamenoquin haibo betan beboPapan jato jonijani man jahuen quiricajanin jisyamaniquin? 5Jaa copi ta jahuenmama jahuen papa jenebahini sca jahuenhaibo betan jihueti jahuen bene catihiqui.¿Rabehax bi huesti yora sca jaabo rabesca janon jahuen haibo bebaanhihquihinti Papan yohihi manhonanyamahin? 6Jaa copi ta rabehax bihuesti yora sca qui. Papan ta jato huestiyorajahiqui. Jaan huesti yorajaha tsoanbijenemayamanahue hih ca jaihsen—Jesusen jato jaquin.

7—¿Jascahiya jahua copi sca noquenhaibo potanoxon non jahuen jaya catiquirica huishaxon potati Moisesninyohinishquin? —hahcanquin.

8—Mato nincayosmabo copi taMoisesnin mato jascajaquin yohinishqui.Noquen haibo non potanon Papan noquejonijani que ma bi ta maton haibo manpotacatsihqui copi mato jascajanishqui.9Hean sca tah hen mato yohihi: Maton

18 19

42

haibo tsinihima bi jaa potaxon huetsa scabichish tah man jaa copihohchayahpaboscai —jato jaquin.

10—Noquen haibo non potatimahiya tahaibojoma jihuetah hashoan siri qui—hihcani jahuen haxenicabo sca.

11—Jaa man yohuanai ta jatihibijonibaan shinantimahiqui, caibaan res.Jascari jahue Papan jaah ta caibaan resjascajaquin shinantihiqui. 12Queejomabota mesco jaiqui. Caibo cahen jascapahbocaini. Caibo cahen huetsabaan jatojascapahhue hahca queejoma sca baneti.Caibo rihbi cahen Papan jihuemati joiyohinoxon queejoma banetan. Nincatihahtipahxon nincanahue —jato jaquin.

Baque romishin Jesusen yocaxonai(Mr. 10.13-16; Lc. 18.15-17)

13Jaatian baquebo sca Jesus quibecanquin. Jan jato mehexon Papayocaxonnon hihxon hihuecanquin.Hihuehibaan bi jahuen haxenicabaan jatoJaya beyamanahue hahquin.

14—Jaya behábo jato panteyamanahue.Joresnon, jotima yohiyamanahue.Jascapahbo ta heen Papan jihue janincanicahbo qui —Jesusen jato jaquin.15Jato jascajaquin yohixon baquebo scamehexon janoxonbi Papa jatoyocaxonquin.

Coriquiyahpaton Jesus yohuanquihnai(Mr. 10.17-31; Lc. 18.18-30)

16Huetsa joni sca jahui, beronan tahni.—Maestron, ¿queyoyamanox

mananoxon jahua siri shinanti henpishinain? —hahquin yocaquin.

17—¿Jenquetsahpahiya min hea sirijatijoibo yocacain? Huesti res ta siri qui.Queyoyamanox manacatsihquin Papanmia yohini quescajahue —hahquinJesusen.

18—¿Jahua jan yohini nan?—hahscaquin.

—Rehteyamahue. Tsiniyamahue.Yometsohyamahue. Quesayamahue.19Miin papaya miin mamahon queenhue.Mihmebi min queemehti hihquiquescarihbihi joni huetsahon queenhue—hahquin Jesusen.

20Jatihibi tah hen jaresscai. ¿Jahuahashoan hen pishintihin? —hahquinberonanen.

21—Jahuabi pishinyamacatsihxon miinjahuaborabo maromatanhue. Maromaxonjahuaborajomabo jaa coriqui hinanhue.Jaatian tah min naihoh hicha jahuaborajatihi. Jato hinanax, hehbetan cahi scajotanhue —Jesusen jaa jaquin.22Jascahah, benacahini beronancaresscai, jahuen jahuaborabo hicha jaaxcopi. 23Jaa benatax cahiya, jahuenhaxenicabo sca Jesusen yohiquin:—Man honannon hihxon tah hen mato

yohihi. Coriquiyahpabo Papan jihuematijanin hihquiti ta tee bi res qui. 24Henmato yohirihbinon: Xohmox bero quihahua huinomati tee que bi ta Papanjihuemati janin coriquiyahpabo catihashoan tee bi res qui.

25Jesus jascari yohuanai nincacax tajahuen haxenicabo rahte rahtenishqui.—¿Coriquiyahpabo cati tee hihquiya

tsoa non Papan jihuemati janin catihin?—hihcani.

26Jato jatihibi bejisxon sca:—Jonibo hahmebi jano nocoti

hahtipahyamahi bi ta Papan jatihibijatihahtipahiqui —Jesusen jato jaquin.

27—Noquen caya tah non noquenjahuaborabo jatihibi jenebehnanxon miachibanai, Hihbon. ¿Jahua sca nonbihyaxihquin? —hahscaquin Pedronen.

28—Nincanahue, hen mato yohinon. Heachibanaibo hihquish tah man nete behnatian sca hapobo sca man jihuetihi. Quiquinhihbo hihxon hen jatihibi hihbojahi tiantah man Papan israeli baquebo jatihibijisxontihi, hapo rahsixon. 29Hea

19

43

hahxonnoxon jaton jihuebo jenebahinaibo,jaton huetsabo jenebahinaibo, jatonchocabo jenebahinaibo, jaton papa jatonmama jenebahinaibo, jaton banabojenebahinaibo, jascapahbo tah henhashoan hicha hinantihi. Huesti janjenebahinni tah hen cien sca jaa hinantihi.Queyoyamanox manataibo rihbi ta jaabojatihiqui. 30Hen jascajaquin hahxontihi binincanahue, hen mato yohinon: Hichabebohibo ta chinibo sca hihyaxihquiqui.Hicha chini chininish tabebocahinyaxihcanihqui.

Teexonnicahbo

20 1Papan jihuemati ta huai hihbaanhahcai quescapah qui. Jaa copi tah

hen mato yohihi. Jaa huai hihbo cah henyamequiri cahan, jahuen bimitsinquixonnicahbo benahi. 2Teexonnicahbomeraxon, huesti neten teexona patorobaancopijahi tihibi copijatijaxon, jahuen huaijanin jato raanquin. 3Bari naipohahihnataiya sca caxon, huetsa teenicaborihbi meraquin, jaton nihti janin cahuancahuanresaibo. 4Jaabo rihbi quenaxon:—Heen huai chian botannahue mato

rihbi. Ponte shinanxon tah hen matocopijatihi —jato jaquin. 5Jahuen huaichian sca bocani. Barin manan tsahcahiyasca caribixon huetsabo meraxonjascajaribiquin. Bari racacahuanaiya scajascajaribiquin, caibo rihbi sca meraxon.6Bari hihquiscai cahiya sca caxon,nihresaibo merarihbixon jato yocaquin:—¿Jahua copi man jeman res

nihbahinahin?7—Tsoanbi ta noque teemayamahiqui

—hahcanquin.—Heen huai chian teeti botannahue,

mato rihbi —jato jaquin. 8Bari hiquihiyasca jahuen teemanica yohiquin:—Noquen jonibo quenahue. Chini

hihquihahbo pari copijahue, jascajaquinteemenohibo chini sca copijanoxon.

9Bari hihquicatsiscaiya cahabo jahuiyasca jato copijapaquequin, joni tihibihuesti neten teexonbahinaha patorobaancopijahi tihi copijaquin. 10Chini scateemenohibo jahui. Noque rah tahashoan hicha copijanoxihquiqui hihcani.Jascaraibaan bi jaabo rihbi jatihi rihbicopijaquin. 11Jaton coriqui bichish sca,huai hihbo qui sinati yohuancanacani.

12—Hoa chini hihquihahbo ta huestihora res teecanaxqui. Non tee teexon baritenebahinahi bi ta jatíhi res noquecopijahiqui —hihcani. 13Huai hihbaansca yohiquin:—Mia tah hen tiromajayamahi, chahin.

¿Jaatihi canannoxon huesti netenteebahinati min yohiyamahahquin?14Miin coriquiya catanhue. Hen miahinanai tihi rihbi tah hen chinihihquihahbo hinanai, queenxon copi.15Heabi hen queenai quescajaquin heencoriqui hen hinanti hahtipahyamahin?¿Hen huetsa joni hicha hinanai copi minsinatain? —hahscaquin hihbaan.16Jascajaquin rihbi ta chinitaibaanbeboyaxihquiqui, bebohibo rihbi tachiniyaxihquiqui —Jesusen jaquin.

Hen tah hen mahuayaxihqui hihqui Jesus(Mr. 10.32-34; Lc. 18.31-34)

17Jaa pecaho sca Jerusalen jema janinJesus cahi cahi. Bahin caquin, jahuendoce haxemanicahbo quenabohanxon,jato yohiquin:

18—Jerusalen janin tah non cahi. Janota sacerdote hapobaan heabihyaxihquiqui, caibaan hea jatobihmahah. Jaton huisha honanbo betanyohuanxon ta hea rehtetiyohiyaxihcanihqui. 19Hea rehtehahbohihxon ta nahuabo heahinanyaxihcanihqui. Hea hosanhosanxon, rishqui rishquixon jihuinhueonxon hea rehtenon tajascajayaxihcanihqui. Rehtehahbo bi tah

19 20

44

hen quimisha neten hihquish hahquirihbiteehihyaxihqui. Man honannon hihxontah hen mato yohihi —jato jaquin.

Jacoboya Juaman maman yocacai(Mr. 10.35-45)

20Jaatian Zebedeon baquebaan mamasca jahui. Jahuen baque rabeya joxon janqueenai yocanoxon Jesus bebonraboxonen nichi.

21—¿Jahua min queenain? —Jesusenjaquin.—Mia noquen quiquin hapo hihqui

tian, nea heen baque rabe mia namanbihapo rabe hihnon yohixonhue. Huetsanmia mecayahoxon yononon, huetsan miamemihohxon yononon yohixonhue—hahquin haibaan.

22—Min yocacai tah min honanyamahi.¿Hean xehayaxihqui mocani jaabaanxehati hahtipahiquin? —Jesusen jaquin.—Hahtipahquin rahan —hahquin.23—Hean xehahi mocani tah man

xehatihi. Man jaa tenehi bi ta heapataxxon hehbe hapoti hen mato yohitihahtipahyamahi. Heen Papan ta heajascajati yohiyamahiqui. Jaan honanaiboqui ta Papan jaa hinanyaxihquiqui, jatojascajati yohinihxon —hahquin. 24Texejahuen haxemanicahbaan sca nincaxonZebedeon baque rabe sinajacanquin.25Jato sinajahibaan bi Jesusen jatoyohiquin:—Hen mato yohinon benahue

—hahxon— nahua hapobaan jaton caiboyono yonohi tah man honanai. Jato tahihbojacaniqui jaton hapobaan. 26Matontah man jascajatimahi. Hapocatsihxontexe hahxoncoinnahue yanapanquin.27Bebonicacatsihquish, jatonyonotinahue. 28Jonibaan hea hahxonnonhihquish tah hen joyamaniqui. Jatohahxonnoxon hihquish tah hen joníqui,noquebaque hihqui bi. Hicha jonibojihuenon hihxon tah hen hehrí jato

rehtemahi. Hen jato hahxonti shinanaiquescajaquin shinannahue —jato jaquin.

Rabe benche Jesusen rohajahi(Mr. 10.46-52; Lc. 18.35-43)

29Jericó jema janin nocotax sca, janohaxJerusalen quiri jahuiton sca hihti caibo jatochibanbenahi becani. 30Jaa bahi quexabi tarabe benche janishqui, huinotaibo nincaresitsahotai. Huinotai ta Jesus qui, hihquibonincacax sca quenácahincani.—Hihbon, noquehon shinanhue,

Davidinin baquen —hihcani. 31Jascariquenataibaan bi Netenahue hahcanquin,huinotaibaan. Netenahue hahcabo bihashoan sca quenacani:—Noquehon shinanhue, Davidinin

baquen.32Nihrenenxon sca Jesusen jato

quenaquin.—¿Hen mato jenquetsahaxonti man

queenain? —hihqui.33—Non jisnon noquen bero rohajahue,

Hihbon —hahcanquin. 34Jaatian jatohonhihti shinanxon, bero qui jato mehexonjato rohajaquin. Jaton bero siricahinax,hahbetanbi sca becani, rabebi.

Jerusalen janin Jesus nocotai(Mr. 11.1-11; Lc. 19.28-40; Jn. 12.12-19)

21 1Jerusalen hochoma sca becani.Betfagé jema pishca qui nocotax,

Olivo manan qui nococani. Janoxon scajahuen haxenica rabe raannoxon yohiquin.

2—Hoa hoque jai jema janin caxon tahman caballo meraxihqui. Nexa tah manmeraxihqui, jahuen baqueyabi. Rabebipecaxon jahuen baqueyabi heabexontannahue. 3Jahueja man jainhahcá, Noquen Hihbo ta nea pishinihquihihnahue. Jaatian ta matobexonmatihiqui —jato jaquin.

4Neateman Papan joi huishanicabaanyohini quescabijaquin janon ta jatojascajanishqui.

20 21

45

5 Jerusalen janin jihuetaibonescajaquin yohinahue: Jisnahue.Maton quiquin hapo ta nocotijahuiqui. Quiquin hapobo jahuiquescarihma bi joni quescajahuiqui, caballo cahtsahotax.Caballo baque res cahtsahotax tajahuiqui, noquen jahuaborabonoque papixonnica caballo baquenta jahuiqui

hihqui jaa huisha.6Jan yohihah quesca sca caxon, nexa

sca caballo meracanquin jahuenhaxenicabaan. 7Pecaxon, jahuenbaqueyabi becanquin. Caballo baquejaton chopa cahpohenxon, jano Jesuscahtsahonbenacanquin. 8Hihti caibaanjaton cotonbo pecaxon jano Jesusjonoxihqui bahinbi mijancanquin, hahanjonon. Caibaan rihbi jepe pehi xatexonjascajaribiquin, mijanquin. 9Caibo bebohibecani, caibo rihbi hahchon becani.Quenáhonahi becani:—David xohtahi ta jahuiqui.

Hahxonhue. Papa Diosen janen tajahuiqui. Papan shinanya ta jahuiqui. Jaahahxonhue, Papan —hihcani.

10Jascahah, Jerusalen janin hihcohi. Jaajema janinhahbo jatihibi rahte rahtetax:—¿Tsoa hin? —hihcani.11—Nea ta Papan joiya jahui joni qui,

Jesus. Galilea mai mehax nocoti jahui,Nazaret jema janinhax nocoti jahui—hihcani, tsamajaquetaibo.

Papan xobo janin tiromabo jan camahi(Mr. 11.15-19; Lc. 19.45-48; Jn. 2.13-22)

12Papan xoboho sca Jesus mapeti.Mapexon, janoxon marohiton jonibomeraxon, maromahiton rihbi meraxon,jascapahbo jatihibi camaquin. Jatopicomaxon, jaton coriqui mahnenantimesabo behonxon, nobexmaromanicahbaan tsahotibohueranbohanxon, jato yohiquin:

13—Papan huishani joi janin ta neajaiqui: Heen xobo ta janoxon hea yohitixobo qui. Jascapa xobo hihqui bi tahman jano yometso tsamati jaa xobo jai—jato jaquin. 14Jaatian sca bencheboyachantobo jaa xoboho mapeti, Jesus janojai copi. Jato jisxon, jaan jato rohajaquin.15Jahuen coshi shinaman jan jatohahxonai jisxon sacerdote hapobo betanjaton huisha honanbo sinati. Papanxoboho baquebo quenatai, Davidi xohtahahxonhue hihquibo nincacax, sinasinacani. 16Sinaxon, Jesus yocacanquin:—¿Jaabo yohuanai min nincayamahin?

—hahcanquin.—Nincaquin rahan. ¿Baquebo tah min

mihqui siripi yohuanmahi, baquexoborihbi, hihqui Papan huishani joi, manjahuentianbi jaa jisyamaniquin? —jatojaquin. 17Jato jenebahini sca picoti cahaxhuetsa jema janin cahi, Betania jema.Jano sca hoxashinahi.

Jesusen jihui xanamahi(Mr. 11.12-14, 20-26)

18Xaba paquetaiya sca jahuex Jerusalenjanin nocotax picatsihscai. 19Bahiquexabi bimi jihui huesti meraxon, bimibichi caha bi yamahi. Pehi rahsi jai.—Jahuentianbi bimiyamaxihhue

—hahquin, jihui. Jan yohihah,xanacahinscai. 20Jan yohiha jihuichoshihi jisish, rahte rahtetax jahuenhaxenicabo yohuani:—¿Jenquetsahpi jaa jihui

xanacahinihquin? —hihcani.21Yohuanai nincaxon, jato yohiquin:—Man honannon hihxon tah hen mato

yohihi. Papan mato hahxoncointihihonanxon, hahxonyama rah ta heajatihiqui shinanyamaxon tah man jascapayohiti hahtipahtihi. Jascapah res ma bitah man hoa manan quescapahbo rihbiyohitihi, Huenihihnatax hoa hiamanpaquehue. Shinancoinxon man yohihah ta

21

46

man yohihi quescatihiqui. 22Papan matohahxontihi honancoinxon man yocacaijatihibi ta jaan mato hahxonyaxihquiqui.

Tsoan yohihah min jascajahin hihquibo(Mr. 11.27-33; Lc. 20.1-8)

23Jaatian sca nocotax Papan xobohomapexon jano nocohihnatai jonibohaxemaquin. Jato haxemahiya bisacerdote hapobo becani, jaton hahbehapobo betan. Joxon:—¿Tsoan mia jascajahue hahca min

neno jascajahipiquin? —hahcanquin.24—Mato rihbi tah hen huestijaquin

yocatihi. Man hea yohihiya tah hen tsoanhea jascajahue hahcai hen matoyohirihbitihi. 25¿Tsoan yohihah Juamannashimapahonishquin? ¿Papan yohihahnan? ¿Jonibaan res yohihah nan? —jatojaáh bi jahuahihyama sca jacani. Jaaborahsibi res yohinani.—Papan yohihah rahan hih non jaiya

ta noque yocaxihquiqui, Jahua copi scaman Juaman yohihah binincayamanihquin. 26Jonibaan res rahanhih tah non jatimaribihi. Tsamataibaannoque jenquetsah ra jamis. Juan Papanjoi yohinica hihpahoni ta shinancaniqui—hihcani, jaabo rahsibi yohinani.

27Yohinanxon sca:—Non tah non honanyamahi

—hahcanquin Jesus.—Hean rihbi tah hen tsoan hea

jascajahue hahcai mato yohiyamarihbihi—jato jaquin.

Rabe bebo baqueya28Man jaa shinannon tah hen mato

yohihi. Rabe bebo baqueya joni tajapahonishqui. Jahuen beboquiha baqueta yohinishqui:—Rahma noquen huai chian teetanhue,

baquen —hahquin. 29Jascahah bi:—Hen tah hen queenyamahi —hihqui.

Jascarax bi chini sca pontejaquin

shinanax, teeti cahi, huai chian. 30Jahuenchini sca jahuen papan jascajaquin rihbiyonoquin.—Teeti rahan, Papan —hahcax bi

jahuen chini baque cayamaribihi. 31Heayohinahue: ¿Jahuemehaton jahuen papanyohiha quescabijanishquin?—Jahuen baque beboquihaton rahan

—hahcanquin.—Hihcoini. Jascarihbihi ta coriqui

cobranmisboya tsini haibobo matobebohi bocanihqui Papan jihuemati janincacatsihqui. 32Papan bahin canoxonponte jihueti Juaman mato yohihah bitah man nincayamanihqui. Coriquicobranmisbaan caya ta nincanishqui.Tsini haibobaan rihbi. Jaabaannincacoinscai jisxon maton rihbi chini scapontejaquin shinanxon nincacointihi bitah man nincacoinyamahi.

Tiromabo teexonnicahbo(Mr. 12.1-12; Lc. 20.9-19)

33Huetsa jahan haxeti joi nincanahue.Huesti jonin ta hani huaijanishqui.Jahuen huai banaxon, jahuen senenjatibohonantijanoxon chiquebohanxon, hahanbishtaxmatijaxon, janoxon coirantixobojaxon, jahuen huai coirantiboyohihax joribiyanoxon cahi caresscai.34Jahuen huai tsinquiti tian sca, jahuenjonibo raanquin, jahuen coirannicahbanjahuen bimi hinannon hihxon. 35Raanahsca nococani. Nocotaiton bi jahuencoirannicahbaan jato yahtanquin. Huetsarishquixon, huetsa rehtexon, huetsa rihbimacaman tsacaquin rehtecanquin. 36Jaapecaho sca huetsa jahuen jonibo sca huaihihbaan raanrihbiquin, hashoan hichasca. Raanah nocotaiton jatojascajaribicanquin. 37Chini sca jahuenbaquebi raanquin. Heen baque tanincayaxihcanihqui hihxon jaa raanquin.38Jahuen baque nocoti jahui merahax,yohinancani:

21

47

—Nea ta huai hihbo hihyaxihquiqui,jahuen papa mahuataiya. Jaa rihbirehtenon benahue noquenah sca jahuenhuai hihnon —hihcani. 39Nocotaiton scayahtanxon, huai mapoho boxonrehtecanquin. 40¿Joxon sca jaa huaihihbaan jahua jato jati quin? —Jesusenjato jaquin.

41—Jato ta tiromajaquin rehtetihiqui.Jahuen huai rihbi ta huetsacoirannicahbo hinantahtihiqui, bimi jaitian jahuenah hinanyaxihquibo—hahcanquin.

42—¿Papan huishani joi janin man neajahuentianbi jisyamaniquin?

Tiroma tah qui hihxon xobojahibaanpotani xobo jihui ta hahquixobojati qui. Papa Diosen ta jaacaisihqui. Jan hahcai shinanax tahnon rahtetai

hihqui jaa joi.43Jaa copi tah hen mato yohihi: Papan

ta mato jahuen jihue bichinyaxihquiqui.Mato bichinxon ta maton nahuabo scahinanyaxihquiqui, jahuen joi jaiquescabijahibo. 44Jaa jihui quipaquetaibo ta tobitihiqui. Jato qui jaajihui paquetah ta moshi moshitaibojayaxihquiqui —jato jaquin. 45Hahanhaxeti joi jan yohihi nincaxon, jato quijan jayaxon yohihi jaton hapobaanhonanquin. 46Jaa bihcatsihquish bijonibo qui raquexon bihyamacanquin.Papan joi yohinica tah qui hihquibosinacahincanmis hihquish raquecani.

Huanomahi

22 1Yahtancatsihquibaan bi Jesusenjato yohipariquin hahan haxeti

joi jato nincamaquin.2Papan jihuemahi ta huesti quiquin

hapon hahní quescapi qui. Jahuen baquehuanomayanoxon ta jato hichaxonpitijati yohinishqui. 3Piti hicha jaiya sca,jan yohihipibo yohitannon, jahuen jonibo

raanscaquin. Huanomaquin pihi benahuehahca bi queenyamacani. 4Huetsabo scajaton hapon raanrihbiquin.—Hen yohihipibo yohitannahue. Piti ta

hihresscaiqui. Heen torobo rehtexon, xoatoro baquebo rehtexon, pitijaha ta jatihibihihresscaiqui. Pihihue jato jatannahue—jato jaquin. 5Caxon yohihah binincacatsihyamacani. Huetsa janin resbojaquetancani. Huetsa jahuen huai chiancahi. Huetsa jahuen tee janin cahi. 6Caibaanrihbi jahuen jonibo bihxon, jato sinajaxonrehtecanquin. 7Jaa copi ta sinaxon sca jatonquiquin hapon jahuen sontarobo scaraanxon hoa rehtemisbo rehtexon jatonxobobo mapojaribinishqui. 8Jato jascajaxonsca jahuen jonibo yohirihbiquin:—Noquen piti hihresscai bi ta non jato

yohihipibo tiromabo qui. 9Hoque cahibahin sca botannahue. Man jano merahijatihibi jato yohibonanahue, pihi behabo.10Yonohah sca bocani. Bahin caquin jonibomeraxon chanixon jahuen huanomati janinjato becanquin. Siriboya tiromabo mescojato becanquin, jahuen huanomati piti janinhihti caibo sca joni janon. 11Pihibo jisicaxon sca jayaxon huanomati chopasahuehaxma huesti joni pihi tsahotaitonhapon meraquin. 12Meraxon:—¿Jenquetsahpahi min jayaxon

huanomati chopa sahuehaxma nenohihcohin, hiconin? —hapon jaáh bijahuahihyamahi. 13Piti metexonaibo scaquenaxon:—Nea menexxon tanexnahue. Nexaxon

nenoma qui bahquish chian potanahue.Jano bahquish chian potahahbo tasaisaihihquiqui, hisinxon xeta tais taishahquin. 14Hicha quenamaha bi ta huestibores hihquinica qui —Jesusen jato jaquin.

Non hapo copijatihin hihquibo(Mr. 12.13-17; Lc. 20.20-26)

15Yohihah, yohinani fariseobocaresscai. Jahuen joi copi rehtenoxon

21 22

48

jenquetsahaxon non tiromayohuanmatihin hihcani. 16Jatonahbijaton haxenicabo sca raancanquin,herodianobo betan caxon Jesusyocacahbo. Cahi nocoxon sca,yocacanquin:—Mian tah min sirijaquin yohihi,

maestron. Non tah non honanai. Miantah min noque Papan bahi sirijaquinhonanmahi. Tsoa qui bi raquexonma tahmin jaabijaquin noque yohihi. Noquenbemanan res tah min jisyamahi; noquenshinan rihbi tah min honanai. 17Jaa copitah non mia yocacai. ¿Quiquin hapoCesaronen noque cobranah non copijatijain? ¿Non copijatimahin? Noqueyohihue —hahcanquin.

18Tiromabohi honanxon, jato yocaquin:—¿Jahuejanoxon manshinancoinihcamaxon hea tanahin?19Hahan copijati coriqui hea jismanahue—hahquin.Yohihah, jaa coriqui bexon

hinancanquin. 20Bihxon, sanahihnixonjato yocaquin:—¿Neno tsoan mapo jaiquin? ¿Tsoan

huishani neno jaiquin?21—Cesaronena rahan —hihcani.—Jahuena hihquiya, jahuena

hinannahue. Noquen Papa rihbi jahuenahinannahue —jato jaquin. 22Nincacax,rahtecani. Joihaxma sca bocani.

Non teehihribitihin hihquibo(Mr. 12.18-27; Lc. 20.27-40)

23Jaatian saduceobo rihbi yocaquibecani. Jaabaan shinanah, mahuatax nontsoabi hahquirihbi teehihtimahi. Jaabaansca yocaquin:

24—Maestron, Moisesnin ta noqueyohinishqui, noquen bochabaquejahaxma hihxonaiya non jahuenyononma bihxon hahqui sca noquenbocha non baquejaxonti. 25Neno noquenchahin baquebo ta siete janishqui, bebo

rahsi. Jahuen beboquiha baque haibobichish bi baquejahaxma hihqui. Jahuenchinipan sca jahuen yononmahihquihinquin. 26Jaa jascarihbihi;baquejahaxma mahuati. Huetsa scajascarihbihi. Huetsa sca jascarihbihi,jaton chini caman sca. Jaa jascarihbihi.27Jaton yononma sca mahuarihbiscai.28¿Papan jihue janin sca teehihribihaxjihuetaiboya, tsoan haibo jaa yononmajatihiquin? Jatihibichin jaa hihquihinishbi —hahcanquin Jesus.

29Jasca jaiboya, jato yohiquin:—Papan huishamani joi

honanyamaxon tah man honanaishinanxon bi honancoinyamahi. Papancoshi rihbi honanyamaxon tah manshinancoinyamahi. 30Papan jihue janinsca teehihribihibaan ta haibobihyamayaxihquiqui. Haibobo rihbi tabenoyamayaxihquiqui. Papan naihoh jaiyonotibo hihqui quescapi tajayaxihcanihqui. 31Mahuanihbo tahahquirihbi teehihtimahiqui hih man jaibi tah hen mato yohihi ¿nea Papanhuishamani joi man jisyamaniquin?

32 Hea tah hen Abrahanen Papa Diosqui. Isaaquen Papa Dios tah henqui. Jacobon Papa Dios tah henqui.

hihqui jaa joi. Jaa copi honannahue.Papa Dios ta mahuanihbaan Papa Dioshihpahoni ma qui. Jihuetaibaan PapaDios ta jaa qui —jato jaquin. 33Jesusenjato yohihi ta tsamajaquetaibaan rihbinincanishqui. Nincacax bi ¿jasca hin?hihquish rahte rahtecani.

Jaa pari nincati joi(Mr. 12.28-34)

34Saduceobo rihbi jan yohixon netemahichanihahbo sca fariseobo jaabo rahsi scatsinquicani. 35Yohinanax, jato quiha huestijahui, Moisesnin huishani joi honan. Jesustanacatsihquin nescajaquin yocaquin:

22

49

36—Maestron, ¿jahue meha nonMoisesnin huishani joibo jaa parihashoan nincati jain? —hahquin.

37—Miin Hihbo Diosohon tah min miinjointiboyabi queentihi, miin yoshinboyabi,miin shinanboyabi tah min jahan queentihi.Jaa pari nincati joi ta jaa qui. 38Jaa pecahota huetsa jascapah rihbi qui: Mihbejihuetaibohon tah min queenrihbitihi, mihrimin queemehti hihqui quescarihbihi. 40Jaajoi rabe janinhax ta texe Moisesnin huishanijoi jahuiqui. Texe Papan joi yohinicabaanhuishani joi rihbi janohax jahui.

Cristo tsoan baque quin Jesusen jato jai(Mr. 12.35-37; Lc. 20.41-44)

41Caibo rihbi sca fariseobonocohihnataiya Jesusen jato yocaquin.

42—Hean sca tah hen mato yocacai:¿Tsoan baque Cristo quin? ¿Jahua manshinanain? —hahquin.—Davidina rahan —hihcani.43—Davidina hihquiya,

¿jenquetsahpahiya quenaquin HihbonDavidi janishquin, Dios yoshimanhuishamahah?

44Jaa jan huishani ta nesca qui:Heen Hihbo Diosen ta heen hihboyohinishqui. Hihbonoxon heamecayaho tsahoti johue, miinrahuibo miin hinabo sca henhihmanon caman hihbohue.

45Jahuen hihbo hihqui Davidi yohuanijaiya, ¿jenquetsahpax jahuen baque hihtiquin? —jato jaquin. 46Yocacah bi jahuayohiti honanyamacanquin. Jato jascajaquinyocarihbimis hihxon rabinxon jahuabiyocayamascacanquin, jahuentianbi.

Jesusen fariseobo cahehi(Mr. 12.38-40; Lc. 11.37-54; 20.45-47)

23 1Jaa xoboho hihti caibo jaiya sca,jahuen haxenicabo rihbi jano

jaiya, jatihibixonbi nincanon Jesusenyohiquin.

2Fariseobaan ta Moisesnin huishanijoiyaxon mato haxemahiqui. Jatonhuisha haxemanicahbaan tajascajaribihiqui. 3Jaa copi jatonincanahue. Jaabaan mato yohihi jatihibijointinin nincaxon hahnahue. Jaabaanyohihi quescajaxon bi jaabaan hahcaiquescajayamahue. Janan sirijaquinyohixon bi ta jascajayamacaniqui.4Patorobaan jaton jonibo hihuenhuanpapimahi hahcajaquin ta yohiquin teejoibo tsamancaniqui, man rehborehbocanascanon. Mato jascapa hihueboyohixon bi ta ni huesti metotininbijahuabi mato yanapanyamacaniqui.5Caibaan jisnon hihxon res tahahcanihqui, siri hihqui shinanahbohihxon. Jisíbo hihxon res ta jatonbenexehtibo pextinjacaniqui, hahquihuishaxon Papan joi shinantihibi. Jatonrajoti jisibo hihxon res ta jaton cotonquexabo quenejaxon hanijacaniqui.6Huanomati hihyamahiya huetsa copihichaxon pitijahibo jai nincacax ta cahaxxobo hihbo pataxbi tsahocatsihcanihqui,huetsanco tsahocatsihyamahi. Papan joinincaqui cahax bi, jascarihbicani, hapontsahotinin res tsahocatsihqui.7Huinotaiton caibaan jato saludanxonHapon hahcá ta costancaniqui.

8Tsoabi mato Haponhahmayamanahue. Maton hapo ta huestires qui, mato haxemahi. Mato tah mannoque huetsa rahsi qui. 9Tsoabi rihbi tahman main jaibo Papan hahtimahi. Matonnaihoh queha Papa huesti res ta matonPapa qui. 10Tsoabi rihbi mato Maestronhahmayamanahue. Cristo huesti ta matonmaestro qui. 11Maton huetsabo manhashoan hahxonaiya tah hen hashoanshinanya joni mato jisyaxihqui. 12Jaacopi ta rahma caibo mahuinti shinanaijoni hean hihpaquemayaxihqui, namansca jaa janon. Naman mehabo quescaxonjoni hahxonaibo tah hen

22 23

50

hinahihnamayaxihqui, shinan siriya jaahihnon.

13Hahrai hahrai hih tah manjayaxihqui, fariseobon. Judio joi xenihonanmanicabon, hahrai hih tah manjayaxihqui, Papan casticanah.Shinancoinihcamaxon paranaibo tah manqui. Jonibo Papan jihue janin capanantah man jato bahi xehponai. Papan jihuejanin hihcocatsihquibaan bi tah man jatopantehi, mato rihbi hihcocatsihyamaxon.

14Yomanahtai yononmabo jatonjahuaborabo bichinxon bi tah man Papayocaquin joi tsamanscai.

15Hahrai hih tah man jayaxihquifariseobon. Mato judio joi xenihaxemanicabon. Man tah manjascarihbiyaxihqui, Papan casticanah.Shinancoinihcamaxon paranaibo tah manqui. Huesti joni haxemanoxon tah manmai nabebacahinax hian pohquejaquexonhaxemahi. Man haxemaha sca ta mantiromajaquin hahcai quescajaquin birabejaquin hashoan tiromaja sca jaiqui,maton tiroma shinanyaxon matomahuinquin.

16Hahrai hih tah man jayaxihqui.Benchexon bi tah man caibo hiotishinanai. Nesca tah man yohuani jai:Papan xobo hihcoinnicahton xobo hihquiquescarihbihi tah hen hihcoini yohuanaihihquish bi non quesahah ta tiroma maqui, hih tah man jai, paranquin. Papanxobo janin jai oro hihcoinnicahton orohihqui quescarihbihi tah hen hihcoiniyohuanai hihquish tah non quesatima scajai hih tah man jai. Jascari yohuanquintah man joni huetsa paranai.17Shinanjomabon. Benchebon.¿Jahuemeha hashoan coshi quin? ¿Oronan? ¿Oro hihbo nan? 18Jano Paparacanxonti ta hihcoinnica racanxonti quihihquish bi quesascaax tah non tiromayamahi hih tah man jai, parani. Jaaracanti janin racatai tah non hihcoinnica

hinanai hihquish tah non quesatimascaihih tah man jai. 19Shinanjomabon, ¿jahuemeha hashoan coshi quin: non hinanaijahuaborabo nan? ¿Racanxonti hihbonan? 20Jaa copi ta jaa racanxontiyayohuanai joni jahuen racanxontiya resyohuanyamahiqui. Jano racatai jahuenhinantiyabi ta yohuanihqui. 21Papanxoboya yohuanai joni ta jaya res ma bijaa chicho jaiboya yohuanihqui. 22Naiyayohuanai joni rihbi ta jaho jaiboyayohuanihqui: janoxon ta Papan noquejisiqui. Jaa copi ta jascari yohuanai joninoquen Papa Diosyabi yohuanihqui.

23Hahrai hih tah man jayaxihqui,fariseobon. Hahrai hih tah man jayaxihqui,judio joi xeni honanmanicahbon.Hihcoinihcamaxon tah man paranai.Maton haxé pehi tah man texe pishcajahuena noquen Papa hinanxon, cahuameso rihbi pishca hinanxon, comino pehirihbi pishca hinanxon jai. Jascajahax bitah man Papan hani joibo, non jaa parinincati jai joibo, man nincati pishinai. Nonpontejaquin shinanti jai joibo, non jonihuetsahon shinanti jai joibo, non Papan joinincacointi jai joibo. Jaa joibo caya tahman shinancointihi, hoa hanitahmabojenexonma. 24Benchexon bi tah man jonihioti shinanai. Naca pishca xehamishihxon maton xehati tohaxon bi tah manmoanman hahua xeharesai.

25Hahrai hih tah man jayaxihqui,fariseobon. Mato jascarihbihi, judio joixeni haxemanicahbon.Shinancoinihcamaxon tah man joniboparanresai. Pinoxon tah man tasonrahchoxon quenchábo rahchocai. Chichorihbi nahpantahin: jano ta yometsohtiyabihresti shinanbo bochohiqui.26Shinanjoma fariseon. Chicho pari miintasonbo nachohue, chixama rahpanah sirisca hihnon.

27Hahrai hih tah man jayaxihqui, judiohapobon. Hahrai hih tah man jayaxihqui,

23

51

fariseobon. Shinancoinihcamaxon tahman jonibo paranresai. Tsahonquescapahbo tah man qui. Tsahon tabemacanya sirijaquin bexojahah bichicho sca mahuatipi pisi bochohi qui,rahnintibo bochohi. 28Mato tah manjascapahbo rihbi qui, rahmacanya pontejoni quescapahax bi jointi janin tiromashinanbo bochohi, paranti shinanbobochohi.

29Hahrai hih tah man jayaxihqui, judiohapobon, fariseobon, shinanihcamaxonparannicabon. Papan joi yohinicabo tahman jaton tsahon xobojaxonai. SirijaquinPapan joi yohipahonihbo copi tah manjaton tsahon sirijaquin bexojahi.30Jascajahax tah man yohuanai. Noquenpapabo jihuetai tian jihuexon cah nonjaabaan rehteni quescajayamaquehahnai,Papan joi yohinicabo rehteyamaquin.31Jascari yohuanxon tah man Papan joiyohinicabo rehtepahonihbaan baqueboman hihqui man honanmahi. 32Matonpapabaan rehtequin texejanisenenjascanahue, hah ca hen matojaihsen.

33Ronobon. Toahihca baquebon. Mantah man jenquetsahaxon bi matoncasticanti mato xahbanjamatimahi.Tiromabo casticanti tian ta Papan matotiromajayaxihquiqui. 34Man jatotiromajanon tah hen heen raantibo matoqui raanai, heen joi yohinicabo hen matoqui raanai, honanbo hen mato qui raanai,heen joi huishahibo hen mato qui raanai.Caibo tah man rehtetihi. Caibo tah manjihuin hueonxon rehtetihi. Caibo tah manmaton tsinquiti xobohoxon bi rishquirishquitihi. Caibo rihbi tah man huestijema janinxon huetsa caman chibantihitiromajacatsihquin. 35Jaa copi tah henmato hihti casticanyaxihqui. Abel janeyasiri joni rehtemenonihxon texe siri joniborehtepahonihxon, Berequiasnen baqueZacarias sca man rehtenihqui. Jaa tah

man racanxonti janinhax Papan xobojanin cahiton man rehtenihqui. 36Henmato yohinon nincanahue: Jaa jatihibicopi ta Papan mato casticanyaxihquiqui—jato jaquin.

Jerusalen jonibohonJesusen masa shinanai

(Lc. 13.34-35)37Jerusalen janin jihuetaibo sca yohihi:—Jerusalen janinhahbon, Papan joi

yohinicabo tah man rehtehi. Jan matoqui raanaibo tah man macaman tsacaxonrehtehi. Hatapanen jahuen baquebopaxajaquin hahcajaquin hicha coti scahen mato tsinquihah bi tah manqueenyamahi. 38Jisnahue. Maton jihue taboncoscaiqui. Jonijoma sca ta jaiqui.39Man tah man hea jisyamascatihi. Heahahquirihbi jahui merahax tah manPapan shinanya ta joxonihqui. Papanjanen ta jorescaiqui hih tah manjayaxihqui. Hen joyaxahnon caman tahman hea jisyamascatihi —jato jaquin.

Papan xobo tiromajayaxihquibo(Mr. 13.1-2; Lc. 21.5-6)

24 1Papan xobo janinhax picotaxsca bahin cahi cahi. Hahbetan

caquin, jemanxon Papan xobobo jisxon,jahuen haxenicabaan metoxon hani xobosiribo jismacatsihquin yohicanquin.2Jishue, Hihbon jaábo bi:—Hen mato yohinon nincanahue. Nea

man jisi rahsi ta potojaquequinqueyobahinyaxihcanihqui. Nea macantsamanxon xobojanibo bi ta ni huestimacan huetsa cahchiantsahoyamascayaxihquiqui.

Nete queyoti hochomahiyanon jisyaxihquibo

(Mr. 13.3-23; Lc. 21.7-24; 17.22-24)3Jato jascajabahini cahax, Olivoya

manan manichish Jesus tsahoti. Jaabo

23 24

52

rahsibi sca jahuen haxenicabo hahquitsinquijaquexon yocacanquin:—Noque yohipishcahue. ¿Min yohiha

jahuentian jayaxihquiquin? ¿Jahuahuinotai jisxon non mia joribiti neapishca sca jai non honantihin? ¿Netequeyoti neno pishcasca jai honannoxonjahua non jistihin?

4Yocacahbo sca: —Coiramenahue.Mato parancanmis. 5Hea hihquicamahaxta hicha jonibo joyaxihquiqui. Hea tahhen Cristo qui hihxon ta hicha joniparanyaxihcanihqui. 6Rehtenanaibo tahman nincayaxihqui. Huetsa janinrehtenanaibo jai chanihi tah mannincarihbiyaxihqui. Nincaxon bi masashinanyamanahue. Netequeyorihyamanon bi ta jascapahbojatihiqui. 7Jaa rehtenanaibo janon tahuetsa nahuabo jaton nahuabo betanrehtenani boyaxihcanihqui. Jatonsontaroboya cahax ta quiquin hapobohahbe quiquin hapobo betanrehtenanyaxihcanihqui. Huetsa janinbota pihan hihquish mahuayaxihcanihqui.Huetsa janinbo rihbi ta maimihuanyaxihquiqui. 8Jaa rahsi tapehocohyaxihquiqui, netequeyoscayaxahnon.

9Jaatian ta mato bihxon matotiromajayaxihcanihqui. Mato tarehteyaxihcanihqui. Man hea hihbomahicopi ta jatihibi nahuabaan matojistahihmayaxihcanihqui. 10Jaa copi tanincapahonixon bi hihti caibaan heajenebahinyaxihquiqui. Hea jenexon taparanxon jaton hahbe nincacoinnicaborihbi polisia bihmayaxihcanihqui.Jascapah ta jistahihmahananijayaxihcanihqui. 11Papan joiyohihihcamahax ta hicha quesabojaresscatihiqui. Tsama jonibo taparanyaxihcanihqui. 12Tiromabo hashoanhicha sca jaiya ta joni huetsahonshinanyamahibo hashoan

hichayaxihquiqui. Shinanyahpabo cahenhuestibo res. 13Jabi ta maton netequeyonon caman man tenehiya Papanmato jihuecoinmayaxihquiqui. 14Papanmato jihuemayaxihqui joi siri ta jatihibijanin chanihi boyaxihcanihqui, jatihibinahuabo nincamaquin. Jaatiansca ta netequeyoscayaxihquiqui.

15Jaa copi Danielnin huishani joijisxon, honannahue. Papan joiyohinicaxon ta huishanishqui, Papan jatijanin ta non rahninai joninihyaxihquiqui, hihqui jaa huisha.Jascapa jano nichi jisxon scahonannahue. 16Jaa jisish, jabataxmahchibo janin joneyaxahnahue, Judeamai mehabon. 17Miin xobo pemacanyatsahotax, botocahintanhue histon. Miinxoboho jai jahuaborabo bichishmahishtocahintanhue. 18Miin huai chiancotonjoma teetax carestanhue, miin cotonbenahi joribiyamatanhue, carestanhue.19Jaa netebaan ta tohoyabohuaohihcanahi cayaxihquiqui. Xomahahmahibo jascarihbihi. 20Jenetianjabayamanoxon Papa yocayaxahnahue,tantiti neten rihbi jabayamanoxonyocayaxahnahue. 21Jaatian ta hihtitiromajayaxihcanihqui. Nete jamenonirahma caman tsoan jisnima tiromabo tajayaxihquiqui. Jahuentianbi jascapahbohahquirihbi yamascanon ta jaatianjayaxihquiqui. Jaa copi jascajaquin Papayocayaxahnnahue. 22Jascapa tiromanetebo hashoan hichahiya cahen tsoabijihueyamahan. Jaa copi ta jahuencaisahbohon shinanxon jascapa tiromabobasi jatima Papan yohiyaxihquiqui.

23Jaatian, Neno ta Cristo quihihquiboya jato nincayamaxahnahue.Hono tah qui hihquiboyanincayamaxahnahue. 24Hea tah henCristo qui hihqui quesahibo tajoyaxihquiqui. Papan joi yohinica tahhen qui hihquibo quesahi. Jaton

24

53

coshiyaxon hahan honantijaquinhahcajaquin ta joniborahteyaxihcanihqui, jato parannoxon.Hahtipahxon cahen nincacoinnicabo rihbibahinmahhuan nichinbohanan.25Jascapahbo jayaxihqui tah hen matoyohiscai. Jato honanyaxahnahue.26Jisnahue, Cahchiho ta Cristo nichiquihihquibaan bi jato honanax jisiboyamanoxahnahue. Xobo chicho tahqui, hihquibaan bi jatonincayamanoxahnahue. 27Bari cainaiquirihax bari hihquihi janin caman canabacahi xabatani jai quescapi tah hensanarenenyaxihqui. Jaa honanxon jatonincayamanoxahnahue. 28Jano mahuatipiracatai janin ta hishmin tsinquitihqui, hihca hen jaihsen.

Noquen Hihbo joyaxihqui(Mr. 13.24-37; Lc. 21.25-33; 17.26-30, 34-36)

29Jascapa nete tiromabo queyoscaiya tabari xehpo sca jaax xabayamascatihiqui.Hoxne rihbi ta xabayamascatihiqui.Naihoh quehax ta huishibo rihbipaqueyaxihquiqui. Naiho jai coshibo taPapan tahayaxihquiqui. 30Jaatian tahman nai bejisxon hahan honantijisyaxihqui, hea joribiscanon. Jaatian tajatihibi janin jaibohuaohihyaxihcanihqui. Naihoh quehaxbotopaqueti jahui sca ta hea noquebaquejisyaxihcanihqui, nai cohiman jahui tahea jisyaxihcanihqui, hihti xabaya hihticoshiya jahui ta jisyaxihcanihqui.31Corneta rehue coshin res corotai bi tahhen heen yonotibo raanyaxihqui, jatihibijanin jai heen caisahbo tsinquinon. Naichibechijaquetancahuanai janin cahi,ramiho jascarihbi, jatihibi janin jatotsinquixonquin.

32Xono jihui ta hahan haxeti qui,honannahue. Bochocohax pehihiscaiya tabimi bero tsinquiti netebo nocoti jahuinon honanai. 33Jascajaquin rihbi hen

mato yohihahbo jaresscai jisxon, matonxoboho hihcohi jahuicamahi henhochoma pishca jahui honannahue.34Man honannon hihxon tah hen matoyohihi: Hen mato yohihah quescabihijaresscaiya pari ta netequeyoyaxihquiqui. 35Jaatian ta naiyamaibo queyocahinyaxihquiqui. Naiyamaibo queyocahinai bi ta heen joijahuentianbi queyotimahiqui.

36¿Jahuentian nete queyoyaxihquiquin?¿Jahuen bari hihquiyaqueyoyaxihquiquin? Tsoanbi tah nonhonanyamahi. Naihohxon Papanyonotibaan honanyamarihbinon tah henhean rihbi honanyamahi. Papa huestichinta honanihqui. 37Jahuentianqueyoyaxihquiquin honanxonma bi neahonannahue: Noen jihuetai tianjapahonibo quescarihbihi ta heasanareneni jonon caman jayaxihcanihquijonibo. 38Jenen jato mahponon caman tapipi pipichi xeha xehahijihuecanpahonishqui. Jahuen nontinNoen nanenon caman ta bebaanhahuinjanon haibobo rihbi benononhuanomacanpahonishqui. 39Jahuentianjene paquexihquiquin honanxonma tajascajacanpahonishqui, paquerenenxonsca jenen jato bonon. Jascarihbihi ta heajoti jayaxihquiqui, tsoan honanaima bihiston. 40Jaatian ta jaton huai chian rabejoni teetai jayaxihquiqui, huetsa hioxontah hen huetsa jenebahintihi. 41Jatonrentin rabexon rene renehiton bi tah henhuetsa bihxon huetsa jenebahintihi.

42Coiramenahue tahca. Jahua netenbimaton hihbo mato bichi jahuiquin mantah man honanyamahi. 43Jahua netenhen jotihiquin man tah manhonanyamahi. Mato qui tanococahintihiqui. Jaa tah man honanscai.Jahua hora jahuen xoboho yometsohihquicahintihi honanxon cahen xobohihbaan coiranan. Coiranxon cahen

24

54

jahuen xoboho hihquimayamahan. 44Jaacopi coiramenahue. Rahmabi tajoyamahiqui hih man jai bi tah henjoresscatihi.

Siri betan tiroma teexonai(Lc. 12.41-48)

45Jahuen patoronen yohihiquescabijaquin hahxonai joni ta siri joniqui, shinanyahpa. Jascapa cahen jahuenpatoronen yohitihi, texe jahuen jonibojan jisxonnon. Jaton piti tian jan jatopimanon. 46Jascajaxonaiton jahuenpatoro joxon merahah ta hahan jenimatijaiqui, jahuen patoronen siri joni jisicopi. 47Jascapa joni ta jahuen patoronenyohitihqui, jatihibi jahuen xoboyabijahuen jonibo jan jisxonnon. 48Jascapahihyamahax bi tiroma joni hihquishcahen Heen patoro ta basixihquiquihihxon, 49jahuen hahbe joniborishquitihiqui. Jato rishquixon sca tapiquin sirijaxon xehahax pahenscatihiqui.50Joriyama ta jatihiqui hih jahuen jonijaitianbi ta pahenscaiton jahuenpatoronen merahi jotihiqui. 51Joxon tajaa joni caxquepaquexon jahuen tequebopotatihiqui. Jano nincacoinihcamahibojaiton potaquin. Jano ta saisaihihqui,xeta tais tais hahcaibo rahsijayaxihquiqui.

Diez xontacobo

25 1Jahuen jihuetahbo Papanjihuemahi jahui ta diez

xontaconen hahni quescatihiqui. Jatonjohue bihbahini caxon cahenhuanomanoxon jaton tsaben benejatijahui behchihi bocani. Jan huanoxihquibepi jascacani. 2Pichca xontacoshinanjoma janon cahen jatíhi rihbishinanyahpa jaribinish. 3Honanmaxontacobaan cahen jaton johuebobihbahini caxon bi jaton nachitiboyamanish. 4Shinanyabaan jaton johue

boxon bi jaton nachiti rihbi boquin.5Jaton tsaben benejati basihiya sca,manatax hoxacatsihquish racapaquecani.6Yame pochinicon sca quenatainincacanquin. Jo ta jaiqui.Behchitannahue, hahquin.7Huenicahuanxon sca jaton johuecohuasquin. Cohuasxon nachicanquin.

8—Maton nachiti noque hinannahue.Noquena ta nocahiqui —tanamabaanjaton huetsabo jaquin.

9—Noquena xabanon matonah rihbixabati rah ta noquen nachitisenentimahiqui. Jano marohibo janinmaton nachiti marotanahue, hih ca henjai ihsen —shinanyahpabaan jato jaquin.10Marohi bohiboya sca jaton patoronocoti. Jaa manatax, huanomahihahbetan hihcocani johueyahpabo.Mapescaiboya sca coirannicahbanxehpoti xehpoquin. 11Chini sca nachitimarotani jahui xontacobo nocorihbihi.Nocoxon, jemanxon quenacanquin:—Patoron, noque quehpenxonhue,

patoron.12Chichoxon sca ta jaan jato

yohitihiqui:—Mato tah hen honanyamabiresai

—hahquin. 13Jaa copi coiramenahue.Heen joti nete, heen joti hora tah manhonanyamahi.

Hinantahbahinaibo14Papan jihuemahi ta huesti joni hocho

canoxon jai quesca qui. Jaan cahenjahuen jonibo quenaxon jahuenjahuaborabo hinantahban.

15Huetsa cahen pichca borasa coriquihinanan. Huetsa cahen rabe res. Huetsacahen huesti res. Jaabo jaya teetihahtipahi tihi jato hinanpaquequin, jatonshinan tihi coriqui senenjaquin. Jatohinanbahini caresscai. 16Pichca borasabichish, jan hinanmenoha jahuencoriquiya caxon, jahuaborabo

24 25

55

maromaribinoxon maroquin. Basijascajaxon huetsa pichca borasa rihbicoriqui bochojaribiquin. 17Rabe borasahinanah jascajaribiquin. Jatíhi rihbibochojaquin maroxon maromaxoncoriqui bihxon, caíjaxon rabebochojaquin. 18Huesti borasa hinanahcahen jascayamahi. Jaan cahen jahuenborasa bichish, caxon, mai poquinxon,jano jahuen patoronen coriqui jonequin.

19Basihax sca jaton patoro joribiscai.Nocoxon, jato betan bexonoxon jatoquenamapaquequin. 20Quenamaha janpichca borasa bocho hinantahni parijahui. Jan cananxonai pichca borasabocho bexon jahuen patoro jismaxon:—Pichca tah min hea

hinantahbahinnihqui, Hihbon. Jatíhirihbi tah hen jayaxon mia cananxonai.

21—Siri tah qui. Mia tah min siri joniqui. Sirija tah min jai. Mia tah hen hichatahma hinantahbahinniqui. Rahma tahhen hicha sca mia hinanai. Hea jenimahihihqui quescari hehbetanbi jenimahue.22Rabe borasa jan hinantahbahinni scajahui.—Rabe tah min hea

hinantahbahinniqui, hapon. Jatíhi rihbitah hen mia cananxonai.

23—Siri tah qui. Mia tah min heen jonisiri qui. Sirija tah min jai. Hicha tahmatah hen mia hinantahniqui. Hicha sca tahhen mia hinanai. Hea hen jenimahihihqui quescari hehbetanbi jenimahue.24Huetsa sca jahui, huesti borasa bihnish.—Hapon, mia yonomis hihqui tah hen

honannihqui. Mianbi banahahmabo tahmin tsinquihi. Mianbi jahuen chishpopotaxonma tah min bichi. 25Jaa copi tahhen raquexon miin coriqui mihinnihqui.Nea tah qui, jise. Bihhue. 26Jaatian tajahuen patoronen jaa yohitihiqui:—Joni tiroman, chiquishin, ¿heanbi

bananihxonma hean tsinquihi minhonannihquin nan? ¿Jano heanbi jahuen

chishpo potayamahi janin hen bichi cahimin honanihquin nan? 27¿Hea jascapahhonanxon heen coriqui jaya teenicahinantahtahin min janiquin jan jayateenon? Jaatian tah hen joxon heencoriquinin cananai hashoan hichabihquehahnai. 28Heen coriqui jaabichinnahue, hah ca mato jaihsen. Jaabichinxon hoa chonga borasayahpahinannahue. 29Hicha jaibo tah henhashoan hicha rihbi hinanxihqui, jantsama sca janon. Jahuabi yamahibaanatah hen jaabo jai pishca jato bichintihi.30Hojri bahquish chian sca nea chiquishpotanahue. Jano ta saisaihihxon xeta taistais hahcaibo rahsi jatihiqui.

Jonibo casticanti nete31Heen joti neten ta heen coshi xabaya

hea noquebaque joyaxihqui. Heenyonotibo rihbi tah hen hahbeyaxihqui.Joxon ta heen quiquin hapo tsahotinintsahoxon jatihibi quenamayaxihqui.32Jaatian ta jatihibi jonibo hea bebonbitsinquiyaxihcanihqui. Carneroboya chibojai bi carnerobo rahsi jano huesti janonjaton hihbaan jato caisai hahcajaquin taramiho huesti tsama janon ramihoh rihbitexe hean nichinbohanyaxihqui. 33Heencarnerobo ta heen mecayahonihyaxihquiqui. Chibobo cahen memiho.34Mecayaho nichibo sca tah hen quiquinhapo hihxon yohiyaxihqui:Benahue. Heen Papa ta matohon hihti

queenihqui, man jenimanon. Man janojihuenon jan mato bexojaxonai janinbenahue, matonah sca jahuen jihuejanon. Naiyahpa mai jariyamahiyabi tamato jaa bexojaxonnishqui. 35Mato tahman hea pimanihbo qui. Picatsihquitontah man hea pimanihqui. Jiricatsihquitontah man hea xehamaniqui. Maton nahuahihqui bi tah man sirijaquin hea matonxoboho mapemaniqui. 36Chopanmahihquiton tah man hea sahuemaniqui.

25

56

Hen hisinaiya tah man hea jisi caniqui.Sipo xobo tsahotaiton tah man heayanapanniqui, hah tah hen jatojayaxihqui. 37Jaatian ta jahuen sirijonibaan yocayaxihquiqui:¿Jahuentian mia picatsihqui jisxon non

mia pimanihquin, Hihbon? ¿Jahuentianmia xehacatsihquiton non miaxehamaniquin? 38¿Jahuentian non mianoquen nahua quescapa mapemaniquin?¿Jahuentian non mia chopanma jaitonsahuemaniquin? 39¿Jahuentian mia hisinijai, jaa hihyamahax sipo xoboho tsahotainon mia jisi caniquin? 40Jaton quiquinhapo hihxon tah hen jato yohiyaxihqui:Man honannon tah hen mato yohihi.

Nea heen huetsabo romishinjascajaxonquin tah man hea rihbihahxonnihqui.

41Memiho quehabo sca tah hennescajayaxihqui: Botannahue, tiromabon.Satanas jahuen tiroma yoshinbo betanjano cati chihi janin botannahue. 42Henpicatsihqui bi tah man heapimayamanihqui. Hen jiricatsihqui bi tahman hea xehamayamaniqui. 43Matonnahua quesca jahuiton bi tah man heamapemayamaniqui. Chopa bocabi tahman hea sahuemayamaniqui, hisinax,sipo xoboho tsahonah racatai bi tah manhea jisi cajaquetanyamanihqui. 44Jatojascajaha ta yocaticanihqui.¿Jahuentian non mia picatsihqui

jisniquin, Hihbon? Picatsihqui,jiricatsihqui, xobojoma, chopanma,hisinai, sipo xoboho tsahotai jahuentiannon mia jascapa jisxon bi non miahahxonyamanihquin? 45Jasca jaiboya tahhen jato yohitihi:Man honannon tah hen mato yohihi.

Nescapa pishcabo maton jisí, jahuamaquescapahbo, jato hahxonyamaquin tahman hea rihbi hahxonyamanihqui.

46Jato jascajaxon tah hen jatopotascatihi, jascabijaquin casticanahbo

sca janon. Heen siri jonibo tah henqueyoyamanox manati janin hiotihi.

Jesus rehteti shinanaibo(Mr. 14.1-2; Lc. 22.1-2; Jn. 11.45-53)

26 1Jato jascajaquin haxemaquinqueyoxon sca:

2—Hoqueha bahquish ta pascua estahihyaxihquiqui. Man tah man honanscai.Jaa neten ta hea jihuin hueonxonrehtehahbo hihxon heabihmayaxihcanihqui —jahuenhaxenicabo Jesusen jaquin. 3Jaatianbi taCaifas janeya hapon xoboho sacerdotehapobo betan jaton hahbe hapobotsinquinishqui. Caifas jaton yohuan hihbocopi jano tsinquicani, yohuannoxon.4Quexexon Jesus paranxon bihxon rehtetiyohinanax, jeenhihquinannancani.5Fiesta naponbi tah bihtima qui. Jonibosinayohuanax noque potacatsihcanmishihcani.

Jesus boshnashimahi haibo(Mr. 14.3-9; Jn. 12.1-8)

6Betania jema janin sca Jesus cahi,sipiya hihpahoni jonin xoboho nocoti,jahuen jane cahen Simon, xobo hihbo.7Jato betan pihi tsahoti Jesus jaiya scahuesti haibo jahui. Hahan hininjatiyajoxon, jahuen pomo quiha xenin Jesusboshnashimaquin. Hihti copi jahuenhininjati. 8Jesus machicai jisish, sinataxyohuancani:—¿Jahua copi jaa jatihibi

yohyoquihquin? 9Maromaxon ta hichacoriqui bihquehahniqui,jahuaborajomabo yanapannoxon—hihcani. 10Jaabo yohuani jai honanxonsca:—¿Jahua copi man jaa haibo

jatsanjahin? Hea ta sirijaquinhahxonaxqui. 11Jahuaborajomabo tajascabi jatihiqui, man jato yanapannon.Hea tah man huetsatian jisyamascatihi.

25 26

57

12Hea tsahonahbo ta hea hininjahaxqui.13Nincanahue hen mato yohinon: Janoheen joi siri nincacaibo janin jatihibi taneatohon hea hahxonaiyohuanchaniyaxihcanihqui. Jaa copi tajaa shinanbehnoyamayaxihcanihqui—jato jaquin.

Judas betan bexohibo(Mr. 14.10-11; Lc. 22.3-6)

14Jaatian ta jahuen haxenica huestipicoti canishqui, Judas Iscariote.Sacerdote hapobo janin cahi. 15Jato quinocoxon: —¿Hen mato bihmanon jahuaman hea hinantihin? —jato jaquin.Coriqui toponxon sca janacanquin,treinta libra jan bihnon. 16Bichish, cahi.Caxon, jahuentian cahra bihmahahsiritihiquin hihxon shinanquin.

Posen pihibo(Mr. 14.12-25; Lc. 22.7-23; Jn. 13.21-30;

I Co. 11.23-26)17Jaton esta nocotai neten sca, jahuen

haxenicabo joxon Jesus yocaquin:—¿Jahuerahnonxon pinoxon non miaesta neten pitijaxontihin, Hihbon—hahcanquin.

18—Hoa non honanai joni yohitannahuejema janin. Heen nete ta neapishcascaiqui. Miin xobohoxon tah henheen haxenicabo betan esta pinoxihquihih ta maestro jaiqui. Jascajatannahue.

19Jesusen raanah sca, bocani. Janyohiha quescajaxon janoxon esta netenpitijacanquin.

20Bepi sca jaiya jahuen haxenicabobetan janoxon piquin. 21Piresscaiboyajato yohiquin:—Man honannon hihxon tah hen mato

yohihi: Nenohah ta huesti jaiqui, hea jatobihmaxihqui.

22Hihti benatax sca tsoanjascajatihiquin hihquish huesti huestiboyocacancani:

—¿Hea nan, Hihbon? —hihcani.23—Hehbetanbi nea quenti qui piti

bichi joni ta hea bihmanica qui. 24Papanhuishamani joi jai quesca ta noquebaquejanoxihquiqui. Hea jascajati jai bi ta heabihmahi joni Hahrai hihyaxihquiqui.Jahuen papan jaa baquejayamahah cahensiripan —jato jaquin.

25Jaa bihmanoxihqui hihxon Judasensca yocaquin:—¿Hea hin, Maestron?—Mia rahan —Jesusen jaquin.26Pihiboya sca posen bihxon, Papa

yocaxon, tehcaxon, jato hinanxon:—Bihnahue pinoxon. Nea ta heen yora

qui —jato jaquin.27Tason rihbi bihxon, Papa yocaxon,

jato hinanrihbiquin:—Nea xehanahue, jatihixonbi. 28Heen

jimi tah qui. Jonibaan hohcha copijaquintah hen heen jimi potaxihqui. Mahuaquintah hen mato hahxonbahinai. Jaashinanhahnan xehati ta nea qui. 29Matobetan huetsapahaquin xehayahnoxoncaman tah hen nea xehatihahyamascatihi. Heen Papan jihue janinmato jihuemahi tian pari tah hen matobetan huetsapahaquin xehayaxihqui—jato jaquin.

Jesus qui Pedro paranahxihqui(Mr. 14.26-31; Lc. 22.31-34; Jn. 13.36-38)30Pihax, behuahax, olivo janeya manan

qui sca bocani. 31Janoxon sca jato yohiquin:—Nea yamebi tah man jatihibichin hea

jenebahinnoxihqui, Papan huishani joi jaiquesca tah man jatihi. Carnero coirannicatah hen rehtexihqui, heen carnerobopotojahtannon hihqui jaa joi. 32Jaabi tahhen hahquirihbi teehihquish Galilea mainsca catihi, mato rihbi man jano heamerahi canon —jato jaquin.

33—Caibaan mia jatihixonbijenebahinai bi tah hen hean miajenetimahi, hihbon —Pedronen jaquin.

26

58

34—Quimisha coti hatapaqueorihyamahi bi tah min nea yamebiheen joni hihtima min yohixihqui—Jesusen jaquin.

35—Hea rehtehibaan bi tah hen miinjoni hihti ma hen yohitimabirestihi—hahscaquin Pedronen. Jatihixonbi scajascajaribiquin.

Getsemani nahue chianxon Jesusen yocacai(Mr. 14.32-42; Lc. 22.39-46)

36Getsemani janeya nahue chian scabecani, Jesus betan.—Neno tsahopaquenahue, Papa

yocaqui hen hori canon —jato jaquin.37Jato jascajaxon Pedroya Zebedeon

baque rabe hori boquin. Jano sca Jesushihti benati, hihti masa shinanquin.

38—Mahuabena tah hen jai, hihti masashinanquin. Nenoxonbi hea manahibanenahue, hea coirannoxon.

39Jato jascajabahini cahax, hori pishcabeho racaxon Papa yohiquin:—Papan. Hea janoxihquibo

jatimajahue, jatimajati hahtipahxon.Jaabi hea queenai quescayamahi bi miaqueenai quesca janon hihmahue.

40Yocacax joxon sca hoxahiton jahuenhaxenicabo meraquin.—¿Huesti hora pishca hea mananoxon

man hoxa teneti hahtipahyamahin?41Hoxa tenexon Papa yocanahue,

tiroma yoshiman matotiromamacatsihquin tanayamanon. Matonshinaman man teneti shinanai bi tah manhahan teneti coshi yamahi.

42Jascacahini sca Papa yocaquicaribihi.—Papan, hea janoxihquibo jatimajati

yamahiya mia queenai quesca janonjahue —hahquin.

43Joxon sca, hoxahiton jatomerarihbiquin. Jaton beroquextojaquetax hoxa hoxacani. 44Jatomohinaxma caribixon jahuen quimisha

sca jascajaquin yocarihbiquin. 45Joxonsca:—¿Man hoxaparihin? ¿Tanti tanti pari

man jain? Jisnahue. Hohchayahpabaanbihnon bihmahi ta beresscacanihqui.46Hueninahue. Caresscatannon benahue.Hea bihmahi jahui ta nea nocoscaiqui—Jesusen jato jaquin.

Jesus bichibo(Mr. 14.43-50; Lc. 22.47-53; Jn. 18.2-11)

47Jato yohihiyabi jahuen haxenicahuesti jahui, Judas. Hahbetan rihbi hichabecani, caibo machitoya, caibo chantiya.Sacerdote hapobaan raanah becani, judiohapobaan raanah becani. 48Jato betanjoriyamaxon ca Judasen jato yohihah:—Hen meraxon betsohahquin hicotanai

joni tah qui. Hen betsohahquin hicotanaibihtannahue.

49Nocotax sca ponte res Jesus quijahuex, Min jascabi jayamahin hahxon,betsohahxon hicotanquin. Hicotanahbi:

50—¿Jahuejahi min jahuin, amigon?—Jesusen jaa jaquin. Jaatian nihquiranijoxon bihxon Jesus menexcanquin.

51Jasca jaibaan bi huesti jahuenhaxenicaton machito tsecaxon sacerdotehapon joni marequin bi cahnexon jahuenpabinqui paxtebahinquin.

52—Miin machito bexojahue.Machitonen rehtenanaibo ta jahanbimahuatihiqui. 53¿Heen Papa heanyocacah jan jahuen yonotibo sesenta milraantihiqui min honanyamahin? 54Heanescajayaxihquibo ta Papan huishani joijaiqui. ¿Hen yocacaiya jenquetsahpax janyohini quesca jatihiquin? —Jesusen jaajaquin. 55Yahtannicabo sca yohiquin:—¿Jahua copi man rehtemis joni

yahtanquin hahcajahin, machitoyaxonchantiyaxon hea chibanbenahin?Netetihibi Papan xoboho tsahoxonhaxemahi bi tah man heabihyamahipiqui. 56Papan huishani joi jai

26

59

quesca janon tah man nescajahi—hahquin jato.Jaatianbi jahuen haxenicabo jatihibi

jabacani. Jesus yahtanahbo jenebahinibocani.

Hapobo janin Jesus bohibo(Mr. 14.53-65; Lc. 22.54-55, 63-71;

Jn. 18.12-14, 19-24)57Menexxonsca sacerdote hapo Caifas

janin Jesus bocanquin. Jaa xoboho jatonhuisha hapobo jaton hanibotsinquiquihranscai. 58Jano Jesushiohiboya hocho sca jato chibanquinPedronen. Sacerdote hapon xoboho jaabomapenon, jeman res Pedro nihnichi.Jaton sontaro tocan jano tsahoti, jahuejajanoxihcanihquin hihquish manati.

59Chicho cahen sacerdote hapoboyatexe judio hapobo yohuancani. Jaa copirehteti janon hahqui yohuanai quesaboquenamacanquin. 60Hicha quesabo janomapetai bi jahua copi rehtetimerayamacanquin. Chini sca huetsaquesa rabe nocoti.

61—Toa joni tah non yohuanainincaquipiqui. Papan xobo tah henpotojaquetanxon quimisha netenhahquirihbi jaa xahnen xobojatihahtipahi hih ta jaipishqui —hihcani.

62Jaton quiquin sacerdote scahuenicahinxon Jesus yocaquin:—¿Min jahuabi yohiyamahin? ¿Jaabo

mihqui yohuanai bi min jahuabi yohitiyamahin?

63Yocacah bi jahuahihyamahi. Jahuabiyohiyamahiya, hapon yohirihbiquin:—Quiquin Dioscoinyaxon tah hen mia

hihti yohihi quesaxonma minyohicoinnon. ¿Mia min Diosen baqueCristo quin? Noque yohihue.

64—Min yohihi quesca rahan. Hashoanrihbi tah hen mato yohihi: Papanmecayaho jahuen quiquin hapo tsahotaitah man hea noquebaque jisyaxihqui. Nai

cohiman jahui tah man hea jisyaxihqui—Jesusen jaquin sacerdote hapo.

65Nincaxon, jahuen cotonhuaxabahinxon, jato yohiquin:—Dios qui ta tiromahi yohuanihqui.

¿Jahua hashoan non nincati pishinain?Jan tiromahi yohuanai tah mannincascai. 66¿Jahua shinan man jain?—Jan yohuanai copi non rehteti jai

rahan —hahcanquin.67Jahuen bemanan qui toshbanhahxon,

copasxon beshrishquicanquin.68Rishquixon yocacanquin:—Yohihue, Criston. ¿Tsoan mia

rishquihiquin?

Jaa tah hen honanyamahi hihqui Pedro(Mr. 14.66-72; Lc. 22.56-62; Jn. 18.15-18, 25-27)

69Jasca jaabo jai bi jemanhihti janinPedro tsahoti. Jano tsahotaiton huestihaibaan joxon yohiquin:—Mia rihbi tah min hoa Galilea mai

meha Jesus betan nihrasihi.70Jano jaibaan sca jatihixonbi nincanon

jahuen joni hihtima yohiscaquin:—Min yohuanai tah hen

honanyamabiresai —Pedronen jaquin.71Nichibo tocan mehax huetsa haibo

rihbi joxon, Pedro jisquin sirijaxon, jatoyohiquin:—Nea coin ta Jesus Nazareno betan

nihcachihiqui.72Hahquirihbi jahuen joni hihtima

Pedronen yohiquin. Dios quenaxon:—Jaa joni tah hen honanyamabiresai

—hahquin.73Basiyamahax jano nichibosca joxon:—Hihcoini. Mia rihbi tah min jahuen

haxenica qui. Min yohuanai tah nonhonanai. Janoha joni quescapah tah nonmia nincacai —Pedro jacanquin.

74Dios quenaxon, hihcoinyamahax heamahuapahinon hihxon jascajaribiquin:—Jaa joni tah hen honanyamabiresai

—Pedronen jaquin. Jaatianbi sca hatapa

26

60

queoti. 75Jesusen yohiha joishinanrenenscaquin. Hatapaqueorihyama jai bi tah min quimisha cotiheen joni hihtima min yohixihqui. Jesusjascari yohuanah shinanax, picocahinicahax coshin huaohihscai.

Pilato janin Jesus bohibo(Mr. 15.1; Lc. 23.1-2; Jn. 18.28-32)

27 1Xaba paquescaiya sca sacerdotehapobo betan judio hapobo

tsinquirihbixon sesion hahxon sca Jesusrehteti yohicanquin jatihibichin.2Menexrihbixon jaton gobernador janinsca Jesus hiocanquin Pilato janeyagobernador janin.

Judas rehtehihtai3Jaan bihmahah Jesus

rehtenoxihquibohi jisxon, masashinanxon sca Judasen jahuen treintacoriqui hinanrihbihi caxon, sacerdotehapoboya judio hapobo hinanrihbiquin.

4—Hohchajoma joni mato bihmahi tahhen hohchatai —jato jaquin.—¿Min jascahah bi jahueja non noquen

jatihin? Mianbi jise —hahcanquin.5Papan xoboho jaa coriqui potaquin

potojaquetanbahini Judas caresscai.Cahax risbipan tenexentax rontamehscai.

6Jahuen coriqui topihax sca sacerdotehapobo yohuani:—Hahan mahuamati coriqui tah qui.

Papa hinanti bohnanti qui tah nonnanetimahi —hihcani.

7Jaa copi ta jahanbi mai marotiyohinannishqui. Caxon sca huestiquentijanicaton mai maroncanquin, janonahuabo mihinti janon. 8Jaa copi ta jaamai jimin mai hahcanihqui, rahmacaman. 9Jasca ta janishqui Papan joiyohinica Jeremiasnen yohini quescabi:

Joni ta jaatihi copitihqui hih Israelibohapobo jaiya ta treinta coriquibihcanihqui.

10 Jahanbi ta quentijanicaton maimarocaniqui, heen hihbaan heayohini quescabijaquin

hihqui Jeremiasnen huishani joi.11Jaatian gobernador bebon Jesus

nichi. Jano hihuehahbo Gobernadoryocacahti Jesus:—¿Mia min judiobaan quiquin hapo

quin? —hahquin.—Min yohihi quescari rahan —hahquin

Jesusen.12Judio hapobo rihbi hahqui chanihah

bi Jesus jahuabi yohuanyamascai.13Pilatonen sca yocarihbiquin:—¿Mihqui hicha chanihibo min

nincayamahin? —hahquin.14Jabi ni huesti jaton joi qui Jesus

yohuanyamahi. Jaa copi ta gobernadorrahtenishqui.

Jesus rehteti yohihibo(Mr. 15.6-20; Lc. 23.13-25; Jn. 18.38—19.16)

15Jaa esta hahqui nocotai tihibi tagobernadornen sipo xoboho tsahonnibohuesti jato picoxonpahonishqui,estajahibaan caisxon jaa jane yohihiyajaa jato picoxonquin. 16Jan jano tsahonnita tiroma shinanya joni janishquijatihixonbi honanaibo. Jahuen janecahen, Barrabas. 17Fiestajahibotsinquijaquetaiton sca Pilatonen jatoyocaquin.—¿Tsoa hen mato picoxonti man

queenain? ¿Barrabas nan? ¿Jesus, Cristohahcaibo nan? —jato jaquin.

18Notsixon copi judiobaan Jesushinanah ta Pilatonen honannishqui.Honanxon copi ta jonibo jascajaquinyocanishqui.

19Janoxon joni ponteti sca Pilatotsahoscai. Jano tsahotai bi ta joniraanxon jahuen haibaan yohinishqui:—Siri joni tah qui. Jahuabi jahua

hahyamahue. Rahma jaya namaxon tahhen hihti masa shinanai.

26 27

61

20Jascajaquin jahuen haibaan Pilatoyohinon bi ta judio hapobaantsamajaquetaibo nescajanishqui: Barrabasmato picoxonnon Jesus rehtetiyocanahue, hahcanquin. 21Quenataibonincaxon sca gobernadornen jatoyocaquin:—¿Rabe jai bi jahuemeha hen mato

picoxonti man queenain?—Barrabas rahan —hihcani.22—¿Cristo hahcaibo Jesus cahran? Jaa

hen jahuejati man queenain? —Pilatonenjato jaquin.—Jihui qui hueonhue —hahcanquin

jatihixonbi.23—¿Jahua copi nan? ¿Jahua tiroma

janishquin? —jato jaquin.Jato jascahah bi hashoan sca

quenacani:—Jihuin hueonnue.24Jan jano jahuabi hahyamahi bi

hashoan sca corocanahibo jai jisxon,jeneya benahue jaax jaton jisnon bimechoquihti.—Jahuen jimi ta hehqui

hueoyamahiqui. Mato quibi tapaquetihqui, jisnahue —jato jaquin.

25Tsinquijaquetaibo jatihibi sca nescaricoshin yohuani:—Noque qui jahuen jimi paquenon,

noquen baquebo qui rihbi jahuen jimipaquenon —hihcani.

26Jaatian Barrabas jato picoxonxon,Jesus rishquihahbo jahuen sontaroboyohixon jato hinanquin jihuinhueonahbo.

27Jahuen sontarobaan sca Jesus bihxon,gobernador xobo chicho hioxon, jatonhahbe sontarobo quenacanquin. 28Jahuenchopa potamaxon joshin coton scasahuemacanquin. 29Moxa maitijaxon,maimaxon, tahua xecomaxon, jaa bebonraboxonen nihxon hosan hosancanquin.—Jee, judiobaan quiquin hapon

—hahcanquin. 30Jascajaxon, hahqui

toshbanhahxon, jahuen tahua bichinxonhahanbi mashrishquiquin. 31Hosanhosanxon jaa joshin coton pecaxonjahuen coton sahuemaribixon, jihuinhueonnoxon sca Jesus bocanquin.

Jihuin hueonaibo(Mr. 15.21-32; Lc. 23.26-43; Jn. 19.17-27)32Jemama qui picoti caxon sca Simon

janeya joni meracanquin, Cirene maimeha joni. Jaa jahuen coroshiamacanquin.

33Manan qui nococani, Golgota janeyamanan. Golgota ta mapo xao mananhihcatsihquiqui. 34Xehati mocanixehanon hinanahbo bi tanahaxqueenyamahi.

35Jihui qui tasaxon rontanxon scajahuen chopa metisahnoxon tsoanbihtihiquin hihxon borasa qui macanbero nanexon chicohah, huetsa macanpari cainaiya huetsan bihnon, huetsamacan pari cainaiya huetsan bihquin.36Coirani sca sontarobo tsahopaqueti.37Jaa bochihori ta quiricahueoncannishqui, jaa copi rehteha joibojano janon. Nea ta Jesus qui, Judiobaanquiquin hapo, hihqui jaa quirica.

38Yometso rabe rihbi sca tasaxonrontancanquin jaa senenbi. Ramihohuetsa, ramiho huetsa. 39Janohuinotaibaan ta hosan hosancannishqui,jaton mapo bose bosehihcanaxon.

40—Papan xobo potojaquetanxonquimisha neten jaa xahnen hahquirihbixobojanica hihquish, janohax siri scajohue Papan baque hihquish, jaa jihuijaninhax botoquihranhue —hahcanquin.

41Sacerdote hapobo betan texe judiohapobaan ta jascajaquin rihbihosancannishqui.

42—Huetsabo jihuemati hahtipahxon bita hahri jihuemati hahtipahyamahiqui.Israelibaan quiquin hapo hihquish, jancoros janinhax botopaquenon. Jaatian tah

27

62

non nincacointihi. 43Papa Diosen baquehihqui ta shinannishqui. Queenxon,Papan jaa botonxon rohajascanon. Heatah hen Diosen baque qui jan jaipi hih cahen ja hisen —hihcani.

44Jascajaquin rihbi ta hahbehueonahbaan hichaquin hosannishqui.

Jesus mahuati(Mr. 15.33-41; Lc. 23.44-49; Jn. 19.28-30)45Barin manan tsahcahiya sca ta

yamecahinnishqui, jatihibi mai janin. Naipohapaque bari janon camanbahquishihpi. 46Bari nai pohapaquetaiyasca ta coshin bi res Jesus yohuannishqui:—Elí Elí lama sabactani. Papan, Papan,

¿jahua copi min hea jenebahinain?hihcatsihqui.

47Nincacax:—Elías ta quenahiqui —hihcani jano

nichibo.48Huesti bishquihihcanahi caxon, taco

quescapa bihxon, xehati cachaquimaosahxon tahua qui queonxonsananhihnixon xehamaquin. 49Caibaan sca:—Jenehue. Jaa botoni Elías jotihiquin

non tah non jiscatsihqui —hahcanquin.50Hahquirihbi coshin bi res quenatax

sca Jesus mahuati.51Jaatianbi ta Papan xoboho hahan

chiqueti chopa rontamehtaihuaxacahinnishqui, bochiquihax namancaman, rabe teque sca janon. Mai rihbi tamihuannishqui. Macamahnhuanbo rihbita caxquecahinnishqui. 52Cristohihquipish bi teehihribihi pecaho tatsahonbo rihbi quehpemehnishqui,neateman hihni Papan baquebo yorayabiteehihribihax huenihihnatax bocani.53Jaabo ta jaa jema janin nichibocannishqui, hihti caibaan jisnonbi.

54Jesus mahuataiya jascapa huinotaijisish ta jano coiranai sontaro capitanhihti raquenishqui, jahuen sontaroborihbi hihti raqueti.

—Jaa ta Papan baque coin hihnishqui—hihcani.

55Hochoxon rihbi ta hichaxon haibobaancoiranxon jisnishqui. Jaabaan ta Galileamai janinhax Jesus betan jahui haibobojanishqui, pitijaxonaibo. 56Huetsa ta MaríaMagdalena janeya janishqui. Huetsa cahenMaría Jacobon mama, Josepan mama.Huetsa cahen Zebedeon baquebaan mama.

Jesus tsahonaibo(Mr. 15.42-47; Lc. 23.50-56; Jn. 19.38-42)57Bepi sca Arimatea jema janinhax

coriquiyahpa patoro jahui, José janeya.Jesusen haxemaha nincacoinni joni.58Pilato janin caxon sca ¿Jesusen yorahean bihtimahin hahca, Pilatonen Bihhuehahquin. 59Jahuen yora botonxon scasabana pahtsacah siripan rahcoquin.60Rahcoxon boxon, tsahomehyanoxon janojan macan manan xanqueman poquinipijanin mihinquin. Heen tsahonti janinbitsahonpan hihxon jano Jesus mihinquin.Tsahon xehponoxon sca hihtihosi macantaranbohanxon xehpoquin. Macamanxehpobahini sca caresscai. 61Jaa tsahonpatax sca María Magdalena betan huetsaMaría manati tsahoti.

Tsahon coiranai sontarobo62Jaton tantiti nete janon jaa nete

queyotaiya sca sacerdote hapobo betanfariseobo Pilato janin bocani. 63Nocoxon:—Hapon, hoa paranmis bihyamaparixon

tah non yohuanai nincaquipiqui. Jaa tahnon rahma shinanai. Quimisha netenhihquipish tah hen teehihribiyaxihqui hihta jaipishqui. 64Jaa copi yohihue, jahuenquimisha neten caman jahuen tsahoncoiranahbo. Jonetax jahuen yorayometsohtax teehihrihbi ta jaipishqui—hih jahuen haxenicabo jamis, joniboparani. Jascajaquin paranah ta jan jatoparanmenopahoni mentan hashoan tiromajatihiqui —Pilato jacanquin.

27

63

65—Hoa cahisen, sontarobo. Jatoboxon, man honanai quescajaquin jatocoiranmatannahue —jato jaquin. 66Caxonsca, hahan xehpoti macan boyacanquin.Boyaxon honantijaxon coiranahbosontarobo quenimacanquin.

Jesus teehihqui(Mr. 16.1-8; Lc. 24.1-12; Jn. 20.1-10)

28 1Jascahipibo pecaho jaton tantitinete huino sca jaipi quen xaba

paqueti hochoma sca María Magdalenabetan huetsa María cahi, tsahon jisi.2Cahiboyabi naihoh quehax Papan yonotihuesti botopaqueti jahuiya coshin bi resmai mihuani. Botopaquexon hahanxehpoti macamahnhuan taranbohanaxjaa cahtsahoscai. 3Jahuen yora canabacahi quescari xabati. Jahuen chopacahen joxo bi res joxo. 4Jaa jisish ca hihtiraquetax tastahihcanahax sontaroboracareneni mahuataibo quescapahax.5Haibobo nocotaiya:—Raqueyamanahue. Rehtepibo Jesus

benahi man jahui tah hen honani.6Nenoma ta qui. Jan yohipi quescari tateehihribihaxqui. Jano racanipibo jahuentsahon jisi benahue. 7Histon caxon scajahuen haxenicabo yohitannahue.Hihquipish bi ta hahquiribi teehihquishqui.Mato bebohi ta Galilea main cahiqui. Janotah man jaa jisi catihi. Mato tah henyohiscai, jato jascajaquin yohitannahue—Papan yonotinin jato jaquin.

8Histon sca bocani. Tsahon janinhaxhishtocanahi cahi, raqueya jenimahaxjahuen haxenicabo yohihi bocani.9Cahitonbi jato behchihi Jesus jahui.—¿Man jascabi jayamahin? —jato

jaquin. Jato jascahah bi pontecahinicaxon jaa bebon betihihpaquexontaxecocanquin.

10—Raqueyamanahue. Galilea mainbohábo heen huetsabo yohitannahue.Jano ta hea jisyaxihcanihqui.

Yohihi sontarobo bocani11Jato yohihi haibobo bohiboyabi sca

tsahon janinhax sontarobo rihbi bocani.Jeman caxon rahma huinotah jatihibisacerdote hapobo yohicanquin.12Judiobaan hapobo betan tsinquixon scajahueja sca non jatihin hihquishyohinanxon sontarobo hicha coriquihinancanquin. 13Coriqui hinanxon:—Non yame hoxahiya ta jahuen

haxenicabo joxon jahuen yorabichincanaxqui hihnahue. 14Man jascariyohuani jai chanihah noquen gobernadorsinataiya tah non jaa rihbi raejatihi, matojahuejayamanon —sontarobo jacanquinsacerdotebaan.

15Jaa coriqui bichish sca jascariyohuani bocani, sacerdotebaan yohihahquescari. Jascari yohuannihbo copi tarahma caman jatihibi Judea mai janinjascari yohuanchanicaniqui.

Jahuen raantibo Jesusen raanai(Mr. 16.14-18; Lc. 24.36-49; Jn. 20.19-23)16Galilea main sca ta jahuen haxenicabo

bocanishqui, once joni. Janonocoyaxahnahue Jesusen jato yohipi mananjanin nococani. 17Jano Jesus meraxon,hahqui raboxonen tisquihahpaquehcanquin.Jesus tah qui hih caibo janon bi jaa hin Hentah hen honancoinyamahi hih caibojaribihi. 18Jato qui joxon sca:—Papan ta hea jatihibi

hihbomascaiqui, naiho jai jatihibi, mainjaibo jatihibi rihbi. 19Jaa copi jatihibimai janin caxon jano jaibohaxematannahue. Heen Papan janen,jahuen baquen janen rihbi, jahuen yoshinsiripan janen rihbi jato nashimatannahue,heen jihuetahbo. 20Jascajanahue hahquinhen mato yohipahoni joibo jatihibi jatohaxemanahue, jascajahabo. Netequeyonon caman hen mato betanjascabihi jayaxihqui honannahue.

27 28

64

Juan cahchiho yohuani cahi(Mt. 3.1-12; Lc. 3.1-9, 15-17; Jn. 1.19-28)

1 1Papan baque Jesucristo joi siri tanescari pehocohnishqui. 2Papan joi

yohinica Isaiasnen pari ta nescajaquinhuishanishqui:

Jise. Mia bahixonnon hihxon tah henheen joi yohinica pari raanai.

3 Jaa ta cahchiho jano tsoajihueyamahiton nichish coshinyohuanyaxihquiqui: Bahixonnahuejahan hihbo jonon. Jahuen bahinajisti chaibo hahxonnahue hih tajaa jayaxihquiqui

hihqui Isaiasnen huishani joi.4Isaiasnen yohini quescajaquin

nashimahi ta Juan cahchiho jano tsoajihueyamahiton canishqui. Cahax coshinyohuani:—Papan maton hohcha sohuanon

maton shinan pontenahue hen matonashimanon —hahquin. 5Jascajahiya taJudea mai mehabo, Jerusalen jemajaninhahbo rihbi Juan qui bocannishquijatihibi. Jaton hohcha Papa Diosyohihiya cahen Juaman jato nashimaquinJordan huean janinxon. 6Juaman tacamello rani chopa sahuepahonishqui.Bichi cinturonen chinexehti. Champopipahoni. Bona jaene rihbi xehapahoni.

7—Hehchon ta hea mentan hashoanshinanya noque joyaxihquiqui. Jaa hihti

siri copi tah hen chiquerehuetsahopaquexon jahuen sapato risbipecaxonti betan hea senenyamahi.8Hean hen mato jenen nashimahi bi tajahuen jonibo man jai honanahbohihxon Papan mato jahuen Yoshinhinanyaxihquiqui, nashimaquinhahcajaquin hicha hinanquin —Juamanjato jaquin.

Juaman Jesus nashimahi(Mt. 3.13-17; Lc. 3.21-22)

9Jascascaiya Galilea mai meha Nazaretjema janinhax Jesus jahui. Jahuiya taJuaman jaa nashimanishqui Jordanhuean janinxon. 10Nashimaha cahen jenejaninhax mapexon nai huisoquehpemehtai Jesusen jisquin. DiosYoshin nobex quescapah hahquibotopaquetai jisquin.

11Jaatian:—Mia tah min hen hihti queenai heen

baque qui. Mihon ta hen jenimahi—hihqui naihoh quehax yohuanai joi.

Yoshiman Jesus tanahi(Mt. 4.1-11; Lc. 4.1-13)

12Jaa pecaho ta Dios Yoshiman Jesuscahchiho camanishqui. 13Cuarenta netencahchiho Jesus nichi yohinahbo tocan.Jano nichiton ta Satanasnenhohchamacatsihquin tananishqui. Papanyonotibaan sca ta Jesus pimanishqui.

MARCOS

Marcosnen huishani joi siri

65

Galilea janin Jesus teemenohi(Mt. 4.12-17; Lc. 4.14-15)

14Jaatian sca Juan sipojahipibo pecahosca Jesus caribihi Galilea main. Papan joisiri yohibonahi cahi.

15—Papan mato hahxonti nete tanocoscaiqui. Papan jihuemahi joti ta neapishca sca jaonahiqui. Maton shinanpontenahue. Papan joi siri bihcoinnahue—jato jaquin.

Yapa bihnicahbo Jesusen caisai(Mt. 4.18-22; Lc. 5.1-11)

16Galilea hian quexa sca quetanbonahicahi. Caquin bi Simon jahuen huetsaAndres betan jisbonaquin. Tarrafapotahiton jato jisbonaquin, yapa bihnicarabe.

17—Hehbe bonahue, joni hionica scahen mato hihmanon —jato jaquin.

18Jascaha jaton tarrafa potabahini scahahbe bocani.

19Jaatian caribiquin bi Zebedeon baqueJacobo jisbonaquin. Jahuen huetsa Juanbetan nontinxon jaton tarrafa honahitonjisbonaquin. 20Jisxon jato quenaquin.Quenaha jahuen jonibo betan jaton papanontinbi banenon Jesus betan sca bocani.

Tiroma yoshinyahpa(Lc. 4.31-37)

21Capernaum jema janin sca nococani.Tantiti neten sca haho tsinquiti xobohohihcoxon Jesusen jato haxemaquin.22Haxemaha rahtecani. Huishanihonanbaan haxemahi quescajaquinma bihapon hahcai quescajaquin jatohaxemaha ta rahtecannishqui. 23Jaaxoboho rihbi cahen tiroma yoshinyahpajoni huesti jai. Jaan cahen joi coshinyocaquin:

24—¿Min noque jahuejatihin, Nazaretjaninha Jesusen? ¿Min noque queyohijahuin? Min tsoa quin hen ta hen

honanai. Diosen raanai tah min qui—hahquin yoshiman.

25Jesusen sca jaa yohiquin:—Netetax jahuen yora janinhax

picohue —hahquin. 26Jan jascaha jaa jonitastahihmahax sai saihihquish tiromayoshin picoti. 27Jatihibi sca rahtetaxyocacahanani:—¿Teeee, jahua joni hin? Honanmati

joi behna tah qui. Hapon hahcaiquescajaquin ta haxemahiqui. Yoshintiromabo ta yohihiqui. Jaan catanhuehahca ta bocanihqui —hihcani.

28Janohax cahen histon bi res Jesus quiyohuanscacani Galilea mai jatihibijaninhahbo.

Simoman haita Jesusen rohajahi(Mt. 8.14-15; Lc. 4.38-39)

29Jaatian sca haho tsinquiti xobohohquehax cainax Andres betan Simomanxoboho hihcocani Jesus, Jacobo, Juan.30Simoman haita cahen yonatax racati.Jesus yohiscacanquin, Jaa ta hisinihqui,hahquin. 31Yohihahbo metsontanxonhueniquin. Huenihah rohacahinxon jatopimascaquin.

Hisinaibo Jesusen hicha rohajahi(Mt. 8.16-17; Lc. 4.40-41)

32Jaa bepi bari hihquiscaiya sca tahisinyahpabo, tiroma yoshinyahpaborihbi jato jatihibi Jesus quihiocannishqui. 33Jaa jema janinhahbojatihibi Jesus janin xehqui pataxtsamajaqueti. 34Jano cahen mescohisinyahpabo Jesusen rohajaquin hihticaibo. Hicha tiroma yoshinbo rihbinetemaxon picoquin. Jaa honanaibo copijato netemaquin.

Galilea main caxon Jesusen haxemahi(Lc. 4.42-44)

35Mohiyahtax hihari sca xaba paquerijaima huenitax Jesus cahi jano tsoabi

1

66

yamahiton. Janoxon sca jahuen Papayocaquin. 36Jaatian sca Simon, jaabo,Jesus benahi cahi. 37Meraxonyohicanquin:—Jatihixonbi ta mia benacaniqui

—hahcanquin.38—Huetsa jemabo janin sca canon

bonahue, jano rihbi Papan joi yohinon.Jaa copi tah hen jahuequi —jato jaquin.

39Jato jascahax Galilea janin sca Jesusnihnichi jatihibinco. Haho tsinquitixobohoxon Papan joi yohibonahi cahi.Tiroma yoshinbo rihbi picoquin.

Sipiyah rohajahi(Mt. 8.1-4; Lc. 5.12-16)

40Jaatian cahen huesti sipiyahpa joniJesus qui joxon hihti yocaquin.Raboxonen tisquihahpaquexon yocaquin:—Queenxon ta mian hea rohajatihi

—hahquin.41Jahan hihti shinanxon mehancahinxon

mehexon Jesusen sca yohiquin:—Queen tah hen jai. Rohascahue

—hahquin.42Jan jascahah hisinyamascai, rohascai.

43Jaatianbi jaa catannon sca Jesusenhihti yohiquin:

44—Tsoabi yohihaxma sacerdote quicatanhue, min rohascai jismahi. Min rohahicopi Moisesnin yohini hinanti hinantanhuemin rohascai honanahbo —hahquin.

45Jesusen jascahah bi cahi. Jan rohascaiyohibonahi cahi. Yohibonahiya cahenjema janin jahuibo hichahiya jeman catiJesusen hahtipahyamascaquin, jaayocacatsihquibo hichahiya. Hueneman rescahi. Jatihibi janinhax sca Jesus quibocani.

Yora honanyamajaquetai rohajahi(Mt. 9.1-8; Lc. 5.17-26)

2 1Huetsa neten sca cahen Capernaumjanin hahquirihbi Jesus nocoti cahi.

Jahuen xobon jaa nocoscai cahen

nincacanquin janohahbaan. 2Hicha jonitsamajaquetaiya cahen xobosenenyamascai, xehqui pataxbi jahuenbinihcahuantimahi. Jaan ca Papan joi jatoyohiquin. 3Jahuen yora honanyamajaquetaijoni sca hihuehi becani, chosco joni. 4Jonitsamajaquetaiboya Jesus pataxtihahtipahyamaxon Jesus mahchi xobopemacanya tsecaquin. Quinijaxon jahuencacajatiyabi jaa joni botonpaquecanquin.Yora honanyamajaquetai joni hahan racataibi botonpaquecanquin. 5Rohajatihishinancoinaibo jisxon yorahonanyamajaquetai joni sca Jesusenyohiquin:—Miin hohcha ta sohuá scah qui,

baquen —hahquin.6Jano rihbi cahen jaton jointinin

shinani tsahocani huishani joi honanbo.7—¿Jahua jenquetsahin nea jonin

jascajaquin yohihiquin? Tiromahi tayohuanihqui. Papa huestichin ta hohchasohuati hahtipahiqui —hihcani jatonjointinin.

8Jaton jointinin jascajaquinshinanaiboya jahuen shinamanhonanscaxon Jesusen jato yohiquin:—¿Jahua jenquetsahin man jascajaquin

shinanain maton jointinin? 9¿Jahue mehajoi nea yora honanyamajaquetai joniyohiti hashoan teema quin? ¿Miinhohcha ta sohuá scah qui hihqui nan?¿Hueníhue, miin cacajati bichishcaresscatanhue hihqui nan? ¿Jahue mehahashoan yohiti teema quin nan? 10Nainequebihoxon hohcha sohuati hihbo heajai man honannon hihxon tah hen neasca yohihi —jato jaxon yorahonanyamajaquetai joni sca yohiquin:

11—Mia ta hen yohihi. Huenihue. Miincacajati bichish miin xoboncaresscatanhue —hahquin. 12Yohihahhuenixon jahuen cacajati bichish res scajaton jisnonbi caini. Jatihixonbi jisishrahtetax siripi Papa qui yohuancani:

1 2

67

—Jahuentianbi tah non jascajahijisyamaniqui —hihcani.

Leví Jesusen quenahi(Mt. 9.9-13; Lc. 5.27-32)

13Hian quexa sca cahen Jesus caribihi.Jatihibi jonibo hahqui tsamajaqueti, jaanjato haxemanon. 14Jano huinoquin biLeví sca meraquin Alfeonen baque.Janoxon coriqui cobranti janinhapobaana cobranxoni tsahotaimeraquin. Meraxon:—Hehbe cahue —hahquin. Jan

jascahah huenicahuanax hahbetan cahi.15Pihi benahue hahca Levin xoboho sca

jahuen haxenicaboyabi Jesus cahi. Jesusbetan hicha joni bocani. Nocotax pihitsahoti hicha cobranxonaiboya hichahohchayahpabo rihbi jano tsahoti.16Hohchayahpaboya cobranxonaibobetan Jesusen pihi jisxon huishani joihonan fariseobaan jahuen haxenicaboyocacanquin:—¿Jahuejanoxon cobranxonaiboya

hohchayahpabo betan pihiquin?—hahcanquin.

17Jascajaquin yocacaibo nincaxonJesusen jato yohiquin:—Hisinjomabo pishinaima bi ta

hisinyahpabo rahonica pishinihqui.Hohchajoma jonibo quenahima bi tahhen hohchayahpabo quenahi joniqui—jato jaquin.

Non piti tenetimahin hihquibo(Mt. 9.14-17; Lc. 5.33-39)

18Jaatian sca cahen Juamanhaxematibaan piti tenenish. Fariseobaanrihbi piti tenequin. Jesus qui caxonfariseobaan Jesus yocaquin:—¿Jahua jenquetsahin Juaman

haxenicabaan piti tenenon fariseobaanhaxenicabaan rihbi tenehi bi minabaanpiti teneyamahihquin? —hahcanquin.

19Jesusen jato yohiquin:

—¿Jato betan huanohi jonihihparihiya huanoquin quenamahibaanpiti tenetihiquin? Jato betan huanohijoni hihparihiya ta piti tenetimahihqui.20Huetsatian ta jatoma qui huanohi jonihionyaxihcanihqui. Jaatian pari ta pititeneyaxihcanihqui quenamahibaan.21Tsoanbi ta hotsinica chopan chopapayo honayamahihqui. Jascajaquinhonahah ta hona teresihqui hashoanhuaxascai. 22Tsoan rihbi ta homparahma nehsehihqui bichi borasa xeniqui mahneyamahihqui. Jascahah tahompa pohtoshihmatihiqui, xehatiyohyocohnon borasa rihbi masascanon.Hompa rahma nehsehihqui ta borasabehna qui mahneti qui —hahquinJesusen.

Tantiti neten bimi bihbonahi(Mt. 12.1-8; Lc. 6.1-5)

23Huesti tantiti neten sca cahen trigohuai nabebacahini cahi. Hahbetan caquinjahuen haxenicabaan trigo bimitesabonaquin. 24Fariseobaan sca Jesusyohiquin:—Jise. ¿Jahua jenquetsahin jaabaan

jascajahiquin, tantiti neten jascajatimajoi jai bi? —hahcanquin.

25Jascahahbo jato yohiquin:—¿Jahua pitimahiya hahbe cahibo

rihbi pihan hihquiya jaa rihbi pihanhihxon Davidinin hahni manjisyamaniquin huishani joi janin?26Abiatar sacerdotebaan hapo hihquitian ta Papan xoboho Davidhihconishqui. Jaa paan sacerdotebaanres piti que bi jaan piquin. Jahuenjonibo rihbi piquihinquin —jatojaquin.

27Jato jascajaxon yohirihbiquin:—Tantiti nete copi joni jaima bi ta joni

copi tantiti nete jaiqui. 28Jaa copi ta heanoque baque tantiti nete hihbo qui —jatojaquin.

2

68

Meyosma(Mt. 12.9-14; Lc. 6.6-11)

3 1Jaton haho tsinquiti xoboho cahenJesus hihcorihbihi. Meyosmahi

noque jano rihbi jai. 2Jesus jisquinsirijascacanquin.—Rohaja ra ta jatihiqui tantiti neten

hihqui bi —hihxon jiscanquin jayayohuanti janoxon cahecatsihquin.

3Jesusen sca meyosmahi yohiquin:—Noque tocanbi johue —hahquin.4Jascajaxon tsahotaibo yocaquin:—¿Tantiti neten sirijati joi jaiquin?

¿Masajati joi jaiquin? ¿Teehihmati joijaiquin? ¿Rehteti joi jaiquin? —janjascahah bi jahua hihyamacani. 5Benayabi sinaxon sca Jesusen jatobejispaquequin. Jointi chahomayabo copibenati. Meyosmahi sca yohiquin:—Miin mequen sanahihnihue

—hahquin. Sanahihnihax rohascai. 6Jaarohajahi jisish cainax herodianobo betansca fariseobo hahqui yohuancani:—¿Jenquetsahaxon non Jesus

mahuamatihin? —hihcani yohuani.

Hian quexa tsamajaquetaibo7Hian janin sca jahuen haxenicabo

betan Jesus caresscai. Hahchon bocanihicha jonibo tsama bi res. Galilea maimehax, Judea mai mehax. 8Jerusalenjaninhax, Idumea janinhax, Jordan hoquequexa quehax, Tiro janinbohax, Sidonjaninbohax. Tsama bi res hahqui cahaxtsamajaqueti. Jatihibi jan hahcaibonincacax tsamajaqueti hashoannincacatsihqui. 9Main tsamajaquetaibohahqui tsehquesihquiboya jahuenhaxenicabo sca yohiquin:—Nonti jistannahue non hahan canon

—hahquin. 10Jan hicha rohajahipi copihisinyahpabaan jatihixonbi Jesusmehecatsihquish hahqui tsamajaquetaxtsehquesihqui. 11Yoshin tiromabaan rihbi

Jesus jisish hahqui betihipaquetax joicoshin yohuani:—Mia tah min Diosen baque qui

—hihcani. 12Jonibaan yoshin jascariyohuanai nincayamanon hihxon, jatohihti yohiquin:—Yohuanyamanahue —hahquin.

Jahuen doce raantibo Jesusen caisai(Mt. 10.1-4; Lc. 6.12-16)

13Mananahbo sca cahi. Caxon jancaisaibo quenaquin. Quenahah hahquibocani. 14Doce joni cahen caisquin,hahbetan nihnon. Papan joi yohinicaboraannoxon jato caisquin. 15Tiroma yoshinpotati hihbobo hihnon jato caisquin.16Huetsa cahen Simon. Jaa cahen Pedrojanequin. 17Huetsa cahen Jacobo,Zebedeon baque. Huetsa cahen JuanJacobonen huetsa. Jabo rabe JesusenBoanerges janequin. Boanerges cahenterenhihca baquebo hihcatsihqui.18Huetsa cahen Andres, huetsa cahenFelipe, huetsa cahen Bartolomé, huetsacahen Mateo, huetsa cahen Tomas,huetsa cahen Alfeon baque Jacobo,huetsa cahen Tadeo, huetsa cahen SimonCelador, 19huetsa cahen Judas Iscariote,Jesus bihmanica. Jaa rahsi caisquin, docejoni.

Mia tah min Satanas coshiyah qui hihquibo(Mt. 12.22-32; Lc. 11.14-23; 12.10)

20Xobon sca Jesus cahi. Hahquirihbitsamajaquetaiboya pitihahtipahyamascaquin. 21Jascascainincacax jaa bichi sca jahuen jenabocahi.—Tehquehih sca ta jaiqui —hihxon jaa

bichi bocani. 22Jerusalen janinhax jahuexhuishani joi honanbo rihbi yohuani:—Tiroma yoshin hapon yanapana ta

tiroma yoshin picohihqui. Beelcebunen tajaa hihbojascaiqui —hihcani.

23Jascahiton:

3

69

—Benahue —jato jaquin. Jahuiboyasca jaa patax queha joibo sca jatoyohiquin:—¿Jenquetsahaxon Satanasnen Satanas

picotihiquin? 24Huesti mai mehax jaaborahsibi rehtenananax ta queyoscatihiqui.25Huesti xobo mehabo jaabo rahsibirehtenananax ta jaabo queyoscatihiqui.26Satanas hahbe Satanas betanrehtehahax cahen jaabo queyoscaan,hahri queyocani. 27Coshi jonin xoboho tatsoabi yometsohti hihcotihahtipahyamahiqui, hihbo nexayamahax.Hihbo nexaxon pari ta jahuenjahuaborabo bichintihiqui, jatihibiqueyobahinnoxon. 28Yohicoin ta henmato jai: jatihibi hohcha ta jonibosohuatihiqui. Papa qui tiromahiyohuanaibo rahsi rihbi ta sohuatihiqui.29Jascapahbo sohuaxon bi ta Dios Yoshinqui tiromahi yohuanaibo Papanjahuentianbi sohuatimahiqui. Jascapahohcha ta jascabihi sca banetihiqui —jatojaquin.

30Jaa ta tiroma yoshinyahpa qui jaabojai copi cahen jato jascajaquin.

Jesusen mama betan jahuen huetsabo(Mt. 12.46-50; Lc. 8.19-21)

31Jahuen mama betan jahuen huetsabosca nocoti. Jemanhihti janin nihxon Jesusquenamacanquin. 32Tsamajaquetaxtsahotaibaan sca yohixonquin:—Miin mamaya miin huetsabo ta

jeman qui. Mia ta quenamacaniqui—hahcanquin.

33Jaan sca joi bichinquin:—¿Tsoa heen mama quin? ¿Tsoa heen

huetsabo quin? —hahquin.34Tsahohahtancahuanaibo bejispaquexonsca:—Neabo ta heen mama heen huetsabo

qui. 35Papa queenai quescajanicahbo taheen huetsa, heen choca, heen mama qui—jato jaquin.

Mihsahahnica(Mt. 13. 1-9; Lc. 8. 4-8)

4 1Jaatian sca cahen hian quexaxonJesusen jato haxemaribiquin. Hicha

joni hahqui tsamajaquetaiya nontinnanetax tsahoti tsamajaquetaibo hianquexa banenon. 2Janoxon sca hicha jaapatax queha joi jato haxemaquin.

3—Nincanahue. Mihsahahnicahtoncahen jahuen bimi bero mihsahahbonahicahan. 4Jan mihsahahca can caibo berobahinbi paqueti. Jano paquetaibotopibonahi sca hihsabo cahiqueyobonahi. 5Mai chahoma janin caiborihbi paqueti. Hihquiyamahax histonjoconi. 6Joconai bi barin hahca hashoanxanahax jahuen tapon chichocayamahax pehuahax res sca xanahi.7Moxa tocan rihbi caibo bero paqueti.Moxa pari hanixon rishquihah bimiyamahi. 8Mai siri janin rihbi caibopaqueti. Hanihax bimihi siripi. Jaa berohanihax bimihi caibo quiha treinta bero,caibo quiha sesenta bero, caibo quihacien bero sca jai. 9Hahan nincatipabinquiyahpaxon nincanahue —jatojaquin.

Jaa patax joi jan haxemahi(Mt. 13.10-17; Lc. 8.9-10)

10Tsamajaquetai jonibo boresscaiyaJesus qui banejaquetax jahuen doce jaaboyocacahcani. Jan yohiha jaa patax quehajoibo honancoincatsihqui yocacahcani.11Yocaca jato yohiquin:—Papan jihuemahi jone joi mato

honanmaxon tah hen jaa patax queha joirahsi jaabo nincamahi nincayosmaboquen. 12Jis jisxon bi jisyamahabo, nincanincaxon bi nincayamahahbo, jatonshinan pontehax jaton hohcha yamamishihxon nincayamahibo copi tah hen jaapatax queha joi rahsi jato nincamahi—jato jaquin.

3 4

70

Mihsahahnica joi Jesusen honanmahi(Mt. 13.18-23; Lc. 8.11-15)

13Jato jascajaxon Jesusen yocaquin:—¿Hen rahma yohiha jaa patax queha

joi man honanyamahin?¿Jenquetsahaxon sca man jatihibi jaapatax queha joi honantihin? 14Beromihsahahquin hahcajaquin tamihsahahnicahton joi yohibonahihqui.15Bahinxon nincacaibo ta nescapah qui.Yohibonahi joi nincacaibaan bi taSatanas joresscaxon jaa joi jatobichinihqui. 16Jascajaquin rihbi ta maichahoma janinxon joi nincamahajenimarenenscacaniqui. Nincacoinax,jenimacani. 17Jenimahax bi jaton taponchicho cayamahax quescaxon basimaxonjenescacanquin. Jaa joi jaiton caibaanjato hosan hosana jenescacanquin.Nincacaibo copi caibaantiromajacatsihquin chibanajenescacanquin. 18Caibo rihbi tayohibonahi joi moxa tocanxon nincacaiboqui. 19Jahuen teebo jan shinanai ta moxaquesca qui. Coriquiyahpati shinanaxparamehti, jahuaborabo jan hashoanqueenyorahi rihbi ta moxa quesca qui.Jaan rishquihah bimiyamascai. 20Mai sirijanin joi nincamaha ta nincacoinnicaboqui. Bimihi siripi. Huesti bero joconaxcaichi, caibo quiha treinta, caibo quihasesenta, caibo quiha cien bero —jatojaquin.

Johue(Lc. 8.16-18)

21Jaatian sca jato yocaquin:—¿Jahuejahi non johueyahpa chiqueho

jotihin? ¿Quenti behonbohana namantsahonih nan? ¿Jano hoxati tapo namantsahonih nan? ¿Jano johue tsahonti janintsahoni non jaaya joyamahin?22Yohiyamayaxihqui jone joi ta yama qui.Joneha jismayamayaxihquibo

yamarihbihi. 23Hahan nincatipabinquiyahpaxon nincanahue. 24Mannincacai nincaquin sirijanahue. Manhinannoxon toponaitihi ta jatíhi rihbimato hinantihiqui. Hashoan rihbi sca tamato hinantihiqui. 25Jaibo bi ta hashoanjaan hinantihiqui. Yamahibo bi ta jaabojai pishca jato bichintihiqui —jatojaquin.

Bero joconai26Jascajaxon jato yohirihbiquin:—Papan jihuemahi ta nescapah qui.

Huesti jonin cahen bimi bero mainmihsahahbonahan. 27Hoxashinahaxmohiyahtax, jasca jan hicha neten jaiya,jan mihsahahbonahipi bero joconscaaxhanihi. Jenquetsahax hanihiquin jaanhonanyamaquin. 28Main joconaibo tahahmebi bimihihqui. Pehi pari caini,bimihax res sca bero caniscai.29Canihiton ta tsinquiscanoxonxatebonacaniqui —jato jaquin.

Moxo bero(Mt. 13.31-32; Lc. 13.18-19)

30Jascajaxon jato yohirihbiquin:—¿Papan jihuemahi ta nescapah qui

hihxon non jahua yohuan jatihin? ¿Jahuajaa patax queha joi non jatihin, Papanjihuemahi joi nincamanoxon? 31Papanjihuemahi ta moxo bero quescapah qui.Main banahah bi ta jatihibi jihui beromentan moxo bero hashoan hextiromishin qui. 32Jascapah cahen banahipijoconi. Hanihi. Jatihibi banabo mentanhashoan hanihi. Hihtihosi mebihi, hotahijoxon hihsabaan sca jano nahajanon—jato jaquin.

Jaa patax queha joi haxemahi(Mt. 13.34-35)

33Jascajaquin hicha jaa patax queha joiyohixon Papan joi jato nincamaquinjaabaan nincati hahtipahi tihi. 34Jaa

4

71

patax queha joi rahsi jato yohiquin.Huetsa jonibo jato betan hihyamascaiyacahen jahuen haxenicabo rahsi jatihibiyohiquin sirijascaquin.

Nihueyabi behchon Jesusen tantijahi(Mt. 8.23-27; Lc. 8.22-25)

35Jaa neten bari hihquiscaiya cahenjahuen haxenicabo yohiquin:—Hoque quexa pohquejaqueti bonahue

—hahquin. 36Tsamajaquetaibojenebahinax res sca hahan jan tsahotainontin Jesusyabi pohquejaquecani.Huetsa nontibo rihbi hahchonpohquejaqueti. 37Nihuehnhuan sca jahui.Behchoman nonti tsahcaquin. Nonti quinachicohti jene bochonon. 38Jascarai biJesus nonti chishqui quiri hoxahi. Nontitsahotinin racatax tepitinin tepihaxhoxahi. Mohinxon sca yocacanquin:—Maestron, ¿non mahuataiya mia

jahua hihtimahin? —hahcanquin.39Mohinah nihueyahpa hian yohiquin:—Tantiscahue. Behchonyamascahue

—jan jascahah nihue tantihi, behchonyamascai.

40—¿Jahua jenquetsi man raquetain?¿Man shinancoinyamahin? —jato jaquin.41Jan jascahah rahtetax yohinanancani:—¿Jahua hihxon yohihah nihuen

bocabi nincaquihquin? ¿Hiaman bocabinincaquihquin? —hihcani.

Gadara joni yoshinyahpa(Mt. 8.28-34; Lc. 8.26-39)

5 1Hian hoque quexa Gadara mai quisca nococani. 2Nonti janinhax

mapetaiton yoshin tiromayahpa joniJesus behchihi jahui. Tsahonnihbo janincahuan cahuani jihuetax joxonbehchiquin. 3Tsahonnihbo janin jaacahuan cahuani nihrasihi. Tsoanbi nexatihahtipahyamahi joni, cadenanen bocabinexatimahi. 4Hicha coti cadenanentanexxon menexahbaan bi jaan cadenabo

tehcaquin, hahan tanexahbotehcapaquequin. Jaa xecoti tsoabi coshiyamahi. 5Jascabi tsahon tocan nichishmahchi rihbi manichish saisaihihshinahax sai saihihbahinahaxhahmebi macaman tsehuérahsihi. 6Jaancahen hochoxon Jesus jisishhishtoquihrani jahuex hahquibetihihpaqueti.

7Picohue Jesusen jaá bibetihihpaquexon coshin bi res yohiquin:—¿Hea min jahuejatihin, Jesusen,

queya queha Diosen baquen? Diosennoque jisnon tah hen mia hihti yocacai:hea tiromajayamahue —hahquin.

8—Jahuen yora mehax picohue, yoshintiroman —Jesusen jaá jascajaquin.9Jesusen sca yocaquin:—¿Mia min jahua jane quin?

—hahquin.—Heen jane ta Legion qui, noque non

hichahi copi —hahquin. 10Jascajaxonyoshiman hihti yocaquin, huetsa mainjato camayamanon. 11Jano rihbi ta hicharepinica cochi janishqui manananpibonahibo.

12—Cochi qui sca noque camahue, jatoqui non hihquinon —hahquin yoshimanhihti yocaquin. 13Jascajaha Jesusjeenhihqui. Yoshin tiromabo picotax ressca cochi qui sca hihquihi. Hihquihiboyajaa repinica dos mil rocohihcanahaxquempe janinhax cayahax jenenencanyahihquihax hahsatax mahuati.

14Cochi coirannicahbo sca jabaxonyohibonaquin jema janinxon,huenemanxon rihbi. Jaabaan yohihahcahen jahuahi jacanaxquin hihquishhonani sca bocani jano jihuetaibo.15Jesus qui nocoxon yoshinyahpahihrasihi joni jiscanquin. Yoshimanhichaxon hihbojani bi jano siripi tsahotaijiscanquin. Chopayahpahax res scatsahotai jahuen shinan siriscai jiscanquin.Jisish raquecani. 16Jan cochi qui yoshin

4 5

72

mahnebohanxon yoshinyahpa jonirohajahi jisibaan ja to yohihah hihtiraquecani. 17Nincacax raquexon sca Jesushihti yocascacanquin. Noquen mai mehaxcatanhue hahcanquin.

18Nontin Jesus nanetaiton cahenyoshinyahpa hihrasihiton hihtiyocascaquin, hahbetan cacatsihquin.19Jan jascahah bi Jesus jeenhihyamahi.—Miin caibo yohihi miin xoboho

catanhue. Mihon shinanxon miin hihbaanmia hahxonai jatihibi yohitanhue—hahquin.

20Jan jascahah yohihi caxonyohibonaquin. Decápolis jemabojaninhahbo yohiquin. Jatihibi Jesusen jaahahxonai yohibonaquin. Jan yohibonahajatihibi rahtecani.

Jairon baque; chixanan hisinai haibo(Mt. 9.18-26; Lc. 8.40-56)

21Jaatian sca Jesus hoque quexa nontinpohquerihbihiya hicha joni hahquitsamajaqueti. Hian quexa sca cahen jaanichi. 22Hapo sca nocoti. Jairo janeya,haho tsinquiti xobo hapo. Jesus jisishjahuen tahe qui betihipaquexon hihtiyocaquin:

23—Heen baque haibo pishca tamahuacatsihquiqui, hapon. Miinmequeman mehexoni cahue. Rohahaxjihuenon —hahquin. 24Hahbetan scaJesus cahi. Cahiya hichaxon Jesuschibancanquin. Tsehquesihcanahi bocani.25Jato betan rihbi huesti haibo cahi, docebari sca jimihi hisinish. 26Hicharahonnicabaan rahonah bi rohayamahi,hohmis hohmisi, jahuen coriquiqueyoquin. Rahonahbaan bi jascabihisini, nanocohcanaribihi. 27Jesusenhahcai nincacax tsamajaquetaibo tocannichish hahchon cahi. Hahchon caquinsca jahuen chopa mehequin. 28Jahuenyora meheyamaxon bi jahuen chopapishca mehehax tah hen rohascatihi,

hihxon mehequin. 29Mehehax jimitantiscai. Jahuen hisin rohascai jahuenjointinin honanquin. 30Jesusen scajahuen yora janinhax coshi cahi jahuenjointinin honanxon tsamajaquetaibotocan rabejaquecahuanxon jano nichiboyocaquin:—¿Tsoan heen chopa mehehaxquin?

—jato jaquin.31Jahuen haxenicabaan sca yohiquin:—¿Nea tsamajaquetaibo mihqui

tsehquesihqui jisi bi min Tsoan heamehehaxquin hihqui yocacahtain?—hahcanquin. 32Jascajahibaan biJesusen jisjaquehtanquin, honannoxon.33Jan hahxonah honanax raquetaxtastahihcanahi jahuex Jesus quibetihihpaquexon hihcoinjaquin scahaibaan jatihibi yohiquin. 34Jaa cahenJesusen yohiquin:—Baquen, min shinancoinai copi tah

min rohascai. Shinanquin sirijahaxcaresscatanhue, miin hisin rohascaaxcaresscatanhue —hahquin. 35Janyohuanai betanbi hapon xobo janinhaxjahuibo nocoti. Nocoxon tsinquiti xobohapo yohicanquin:—Moa ta miin baque mahuascaaxqui.

¿Jahuejanoxon sca min maestrojatsanjahin? —hahcanquin. 36Jascajahibonincaxon Jesusen jaa hapo yohiquin:—Raquexonma shinancoinhue

—hahquin. 37Caquin sca tsoabi hahbetancamayamaquin. Pedro, Jacobo,Jacobonen huetsa Juan, jaabo rahsiJesusen boquin. 38Cahi, hapon xobohonococani, haho tsinquiti xobocoiranicahton xoboho. Nocoxon corotaibojisbonaquin, huaohihquiboya hihtihuinihibo. 39Hihcoxon Jesusen jatoyocaquin:—¿Jahua jenquetsahin man

huaohihqui coro corotain? Mahuatihmabi ta xontaco hoxahihqui —jato jaquin.40Jascajahiton hosancanquin. Hosan

5

73

hosana Jesusen jato jatihibi jemancainmaquin. Jahuen papa, jahuen mama,hahbe jahuibo, jaabo rahsicainmayamaquin. Jano xontacoracataiton sca jato betan Jesus hihcohi.41Xontaco metsonxon:—Talita, cumi —hahquin. Haibo

pishcan, mia tah hen yohihi huenihue,hihcatsihqui. 42Jan jascahah huenitaxnichi. Doce bari jai xontaco. Jisish rahterahtecani. 43Jan xontaco hahxonai tsoabiyohiyamahahbo cahen Jesusen jato hihtiyohiquin. Jascajaxon:—Xontaco piti hinannahue —jato

jaquin.

Nazaret janin Jesus nocotai(Mt. 13.53-58; Lc. 4.16-30)

6 1Janohax res sca cahen jahuen maijanin sca Jesus caribihi. Jahuen

haxenicabo rihbi hahbetan bocani.2Tantiti neten sca haho tsinquitixobohoxon jato haxemaquin. Nincacaxhicha jonibo rahte rahteti.—¿Jahuerahnohax nescapa yohuan

haxenishquin? ¿Jenquetsahpa shinanbihnishquin? ¿Jahua coshin jahuenmequeman hahquiquin? 3¿Hoacarpinteroma hin? ¿Marian baquema hin?¿Jacobo, José, Judas, Simon jahuenjochicaboma hin? ¿Jahuen chocabo nenonoque tocan jihueyamahiquin? —hihcanihahqui sinati.

4—Huetsancohabo Papan joiyohinicahon queenaibaan bi ta jahuenmai janinhahbo res jahanqueenyamahihqui. Jahuen jenabo, jahuenxobo janinhahbo rihbi jahanqueenyamacani —Jesusen jato jaquin.

5Jaa jema janinxon ta jahuen coshinjato hahxonti hahtipahyamanishqui,huestibo res hisinaibo mehexonrohajaquin. 6Hihcoinai jaabaanshinanyamahi copi Jesus rahteti. Jemabojanin sca haxemabonahi cahi.

Yohitannahue jaah bohibo(Mt. 10.5-15; Lc. 9.1-6)

7Jahuen doce quenaxon yoshintiromabo picoti jato hihbomaxon raberabebo jato raanquin. 8Raannoxon jatohihti yohiquin, mequen botanahbo,huesti hahqui paxati mepitiya resbohabo. Piti boyamanon, borasa, jayacati coriqui rihbi boyamanon. 9Sapatosahuequin bi rabe coton sahueyamanon.

10—Xoboho hihcohax janobibanenahue, jaa jema janinhax canoxoncaman. 11Mato Johue hahyamaxon matonincacatsihyamahiboya janohax caquinmaton sapato qui hueotai mai poto jatoqui tahabahini botannahue yohitimabohihonanahbo —jato jaquin.

12Jaan jascajaha boresscacani, shinanpontenahue jato jabonahi bocani.13Hicha yoshin rihbi picocanquin. Hichahisinyahpabo rihbi xeniyaxon bemanxonrohajacanquin.

Nashimanica rehtehibo(Mt. 14.1-12; Lc. 9.7-9)

14Jascajahiboya cahen Jesusen joijatihixonbi nincacanquin. Herodes janeyaquiquin hapon rihbi nincaquin. Jesusyohihi cahen caibo nescari yohuannish:—Nashimanica Juan ta mahuatipish bi

teehihribihiqui. Jaa copi ta jascajaquincoshin hahquiqui —hihcani.

15—Elías yamanica tah qui —hihquicaibo rihbi.—Papan joi yohinica tah qui.

Neateman Papan joi yohipahoniquescapah tah qui —hihqui caibo sca.16Jesusen hahcai nincacax Herodes scajascarihbihi:—Juan ta jihuerihbihihqui. Hean

rehtequin textebahinhoh bi tateehihribihiqui —hihqui.

17Jascari yohuanyahnoxon ta Herodiascopi Juan bihmaxon Herodesnen Juan

5 6

74

sipojanishqui. Herodias Felipenin haiboque bi ta Herodesnen bichinnishqui.Jahuen huetsan haibo bichinquin.18Bichinaiton cahen Juaman Herodesyohiquin:—Miin huetsan haibo bichintima joi ta

jaiqui, noquen nincati joi —hahquin.19Jan jascahah Herodesnen haibo

Herodias Juan qui rainyamahi jihuexonrehtecatsihquin bi hahtipahyamaquin,jahuen benen pantehah. 20Juan pontejihueti hohchajomahi honanax Juan quiraquequin Herodesnen coiranquin,caibaan rehtemis hihxon. Juan nincaxonjahua shinanti honanyamaquin binincaquin, coin coinxon. 21Jahuen barinocotai neten sca cahen Herodesnenestajaquin. Pihi jahuebo jahuen tinintiboquenamaquin, jahuen sontaro hapoboquenamaxon Galilea mai meha patoroborihbi quenamaquin. Fiestajahiboya jahuenhaibaan Juan copicatsihquin shinanquin:Rahma caya tah hen Juan rehtetihahtipahscai hihqui. 22Fiestajahibo quihihcohax Herodiasnen baque xontaco jatobairahxonaiya hahan Herodes hihtijenimahi, jan quenamahabo rihbi.Jenimaxon Herodesnen yohiquin:—Min queenaibo hea yocareshue, hen

mia hinannon. 23Jascajaxon Papa Diosquenaxon sca xontaco yohirihbiquin:—Min hea yocacaibo tah hen mia

hinantihi, heen yonotibo jatíhi henahihnon jatíhi rihbi mina hihnon caman—hahquin. 24Yohiha jahuen mamayocaqui sca caresscai.—¿Jahua yocapan? —hahquin.—Nashimanica Juaman mapo rahan

—hahquin jahuen maman.25Hapo qui histon caribixon sca

yohiquin:—Nashimanica Juaman mapo tah hen

queenai rahmabi. Quencha qui nanexonmin hea hinanti tah hen queenai—hahquin.

26Yocacah sca hapon masa shinanquin.Hihtijaquin masa shinanxon bi Diosquenaxon yohixon copi jahuen joihuetsajati hahtipahyamaquin. Janquenamahibaan nincacah copi rihbijeenhahscaquin. 27Jeenhihxon,rehtexonnica sontarobo sca raanquin,jahuen mapo bihtanahbo. Raanah caxoncarcel janinxonbi Juan textecanquin.28Quencha qui jahuen mapo nanehaxjaya joxon xontaco hinancanquin.Xontaconen sca jahuen mamahinanrihbiquin. 29Jascajahibo nincacax taJuaman haxenicabo jahuen yora bichicanishqui. Jahuen yora bihxontsahoncanquin.

Cinco mil Jesusen pimahi(Mt. 14.13-21; Lc. 9.10-17; Jn. 6.1-14)

30Jesusen jato raanah catanipish Jesusqui jahuen raantibo joribihi. Joxonjaabaan hahtanipi yohixon jaabaanhaxematanipi yohirihbiquin jatihibi.31Yohihiboya Jesusen jato yohiquin:—Mato rahsibi tantihi bonahue jano

tsoabi yamahiton —jato jaquin. Cahijahuibo hichahiya ta pinoxon bocabitantiti hahtipahyamacannishqui. 32Janotsoabi yamahiton sca nontin bocani jaaborahsibi. 33Jaabo cahi cahen hichaxonjiscanquin. Jato honancanquin. Jatihibijema janinhax quetanpaquebahini cahaxjaabo pari nocoti, jano nontin cahi janin.34Nocoxon hicha tsamascaibo Jesusenjisbonaquin. Coiranyamaha carnerobobehnocanahi quescapahbo jato jisquin.Jatohon shinanxon hicha jatohaxemarihbiquin. 35Bepiscaiya scahahqui joxon jahuen haxenicabaanyohiquin:—Neno ta jahua yamahihqui. Bepi

rihbi sca ta jaiqui. 36Jano huaiyahpabojaiton jato raanscahue, hochoma jemabojaninxon rihbi jaton piti marohi cahabo—hahcanquin. 37Jascahahbo:

6

75

—Piti hinannahue, matonbi —jatojaquin.—¿Non doscientos denario copi paan

marohi catihin, jato pimanoxon?—hahcanquin.

38—¿Jahuentihi paan man jain?Jistannahue —jato jaquin. Jistani jahuexsca:—Pichca rahan. Rabe yapa rihbi

—hihcani.39Jato jatihibi sca Jesusen yohiquin,

cincuenta cincuentaboya cien joni rahsijano huasi mipaxbihtaiton tsahonon.40Jascari tsinquitax tsahocani cincuentacincuentabo, cien cienbo. 41Jaton pichcapaan bihxon jaton rabe yapa rihbi bihxonnai bejisihnixon Papa yocaxon paantehcapaquexon jahuen haxenicabohinanscaquin, tsamajaquetaibohinanpaquehahbo. Yapa rabe rihbijatihibi hinanpaquemaquin. 42Hinanahjatihixonbi pihi yanicahini. 43Paantequeboya yapa tequebo tsinquirihbixonsca doce tasa bohasjacanquin. 44Paanpihibo cahen cinco mil bebobo. Hichaxonbi jatihi tasa bocho texejacanquin.

Jesus jene benichi cahi(Mt. 14.22-27; Jn. 6.16-21)

45Jaatian sca chini canoxon jahuenhaxenicabo yohiquin, nontin nanetaxBetsaida jema janin pohquejaquenon.Jaabo cahiya cahen tsamajaquetaiboJesusen yohiquin xobon caresscatannon.46Jato yohihax manan manixon Papayocaqui cahi. 47Yamescaiya cahen nonticaresscai bi Jesus huesti main baneti.48Nihuen tsahcahah huinacasquimahibobi jaan jato jisquin. Xaba paqueri jaimasca jato qui cahi, jene benicanahi. Jatohuinobahincatsihqui bi jaabaanmeraquin. 49Jene benicahinquihranaijisish, Yoshin tah qui, hihquish saisaihihcani. 50Jatihixonbi jisish hihtiraquecani.

—Jointi coshijanahue. Hea tah hen qui.Raqueyamanahue —jato jaquin. 51Jatoqui nontin nanetaiya cahen nihuetantiscai. Nihue tanticahinaiya hihtirahtescacani. 52Paan tehcapaquexonjahuen coshi jan jato jismahipi bihonanyamacanquin, jaton shinanchahomahiya.

Genesaret janinhahbo Jesusen rohajahi(Mt. 14.34-36)

53Pohquejaquetax Genesaret maintaxnati. Taxnaxon nonti nexacanquin.54Nonti mehax bototaiton janohahbaanJesus honancanquin. 55Honanaxjatihibinco hishtocahini caxonhisinyahpabo jaton cacajatinin racataihihuecanquin. Jano Jesus jai nincaxonjano becanquin. 56Jatihibinco jan cahi,hanitahma jemabo janin, hani jemabojanin, huenenaiton rihbi, hisinyahpabobexon jano maronicabo tsinquitaihueneman jato racancanquin. RacanahboJesus yocacanquin jahuen chopa quechonbocabi mehenoxon. Jaa mehehibojatihibi ta rohanishqui.

Jahan noquen jointi rishtatibo(Mt. 15.1-20)

7 1Jaatian sca huishani honanbo betanfariseobo Jesus qui tsinquicani,

Jerusalen janinhax jahui honanbo.Tsinquixon jahuen haxenicabaan pihijiscanquin. 2Mechoquihxonma jatonmequen rishtayaxon texe jahuenhaxenicabaan pihibo jiscanquin.3Mechoquihyamaxon ta fariseobaanpiyamahiqui, jatihibi judiobaan rihbijascajarihbiquin. Jaton xenibaanhahpahoni quescajaquin ta jacanihqui.4Jano piti maroti janinhax joxon tanashiyamaxon piyamacaniqui. Hichajascapahbo japahoni ta jacanihqui.Pinoxon ta posillobo, poobo, yamiquentibo qui jene jasijacanihqui.

6 7

76

5Fariseobo betan huishani joi honanbaansca Jesus yocaquin:—¿Jahua jenquetsahin miin

haxenicabaan noquen xenibaanhahpahoni quescajayamahiquin?Mechoquihxonma ta picanihqui. Jatonmequen qui hueotai hohchayabi tapicanihqui —hahcanquin.

6Jascahahbo jato yohiquin:—Ponte bi res ta mato qui yohuanquin

Isaiasnen huishanishqui:Nea jonibo jaton janan siripi hehquiyohuanai bi ta jaton shinan hochobi res qui, hehon queenyamacani.

7 Papan joi haxemahicamaxon bi tajonibaan joi honanmacanihqui.Yanca bi res ta hehquibetihipaquecanihqui

hah ta Isaiasnen janishqui. 8Jonibaanhahpahoni quescajaquin hahnoxon tahman Papan yohini joi jenehi.

9Jato jascajaxon jato yohirihbiquin:—Sirija ra tah man jai, maton xenibaan

hahpahoni quescascanoxon Papan joijenequin. 10Moisesnin ta yohinishqui:Miin papahon queenhue, miin mamahonqueenhue. Huetsa jan yohini ta nea qui:Tiromahi jahuen papa qui yohuanai jonitah man rehteti jai, jahuen mama quitiromahi yohuanai rehtequincahneyamaquin. 11Jaan jascajani que bitah man matonbi yohihi: Maton papa,maton mama yohinahue Jaa hen miahinanpanan ta Corban qui, hahquin.Corban ta Papa qui hinanahhihcatsihquiqui. 12Jascari yohuanmaxontah man jaton mama hahxontimahaxemahi, jaton papa hahxontimahaxemahi. 13Jascajaxon tah man Papanjoi pantehi, maton xenibaan hahpahoniquescajaquin tah man maton rihbi matonbaquebo haxemahi. Jascapajahi tah manjai hicha —jato jaquin.

14Jonibo quenarihbixon sca jatoyohiquin:

—Hea nincanahue, jatihixonbihonannahue. 15Jahuabi ta noque chichoquehama noque qui nanexon noquerishtajatimahiqui. Noquen jointinin nonshinanaiton ta noque rishtajahiqui.16Hahan nincati pabinquiyahpaxonnincahue —jato jaquin. 17Jatopotabahinax xobohoh hihcohiton jan jatoyohiha jahuen haxenicabaan yocaquin,min yohiha jahua hihcatsihquiquin,hahquin. 18Yocaca jato yohiquin:—¿Mato rihbi man honanti pishinain?

Noque chicho quehamabo ta noque quinanexon noque rishtajatihahtipahyamahiqui. ¿Man honanyamahin?—jato jaquin, jatihibi pitibo hahan jointirishtajatima sca janon. 19Jaatian sca:—Noquen jointi qui hihquihima bi ta

poco janin res nanetihqui. Poco janinnanetax jaroma caini —jato jaquin.

20Jato yohirihbiquin:—Noquen jointinin non shinanaiton ta

noque rishtajahiqui. 21Noquen jointinintah non shinanai: tiroma shinanbo,benejomabo betan hihti, queejomabobetan hihti, yometsohti, joni rehteti,benoyahpabo betan hihti, queeyahpbobetan hihti 22caibaan jahuequibo bichinti,tiromajati, paranti, tsiniti, notsi notsiti,joni qui tiromahi yohuanti, yohitimabohi,honanmabohi. 23Jascapa tiromabo rahsitah non noquen jointinin shinanxonhahcai rishtascanoxon —jato jaquin.

Jesus nincacoinni nahua haibo(Mt. 15.21-28)

24Jato jascahax janohax Tiro jemajaninbo sca caresscai. Nocotax bi jan janohihqui honanyamahahbo xoboho hihcocani.Hihcohax bi jenquetsahax jonetimahi.25Jesus nocotai joi nincacax huesti haibojahui, jahuen haibo baque pishca yoshimanhihbojahi. Jahuex Jesusen tahe quibetihihpaqueti. 26Jaa haibo ta judiobaannahua hihpahonishqui, sirofeniciabaan jena.

7

77

Jahuen baque janinhah yoshir picoxontijaan hihti yocaquin.

27—Baquebo pari pimanon. Baquebaanpaan pihi bichinxon tah non hochitininpinon potantimahi —hahquin Jesusen.

28—Jascari rahan, Hihbon. Jaabi tabaquebaan paquehi paan tomes misanamanxon hochitinin pihiqui —hahquinhaibaan.

29—Jascarax tah min caresscatihi.Yoshin ta miin baque janinhaxpicoscaiqui —haibo jaquin. 30Janjascahah xoboho caxon jahuen baquebachiho racatai meraquin, siri scah.

Jesusen joyobo rohajahi31Jaatian sca Tiro janinbohax cahi Sidon

jema nabebacahini, Galilea hian janincarihbihi, Decapolis maibo nabebacahinicahi. 32Cahiton bi pabe joni Jesus quihiocanquin. Pabehax bi joyorihbi. Jesusenmehenon sca yocaxoncanquin.33Tsamajaquetaiboma qui pabenihcahuancahuanquihnxon jahuen pabinquijanin jahuen metoti niaquin.Toshbanhahxon jahuen jana mehequin.34Nai bejisihnixon jointi xecahihnixon:—Efata —hahquin. Quehpemehhue

hihcatsihqui. 35Jascahiya jahuen pabinquiquehpemehscai, jahuen jana janpequehtaxyohuani siriscai. 36Jaa rohascaiya cahenJesusen jato hihti yohiquin tsoabiyohiyamanon. Jan hihti yohihah bihashoan hicha sca yohicanquin. 37Hihtirahtetax yohuancani.—Jatihibijaquin ta sirijahiqui.

Pabehibo nincamaquin. Joyoboyohuanmaquin —hihcani.

Cuatro mil Jesusen pimahi(Mt. 15.32-39)

8 1Jascasca jaiya hicha jonitsamajaquetaiya jahua pitimahiya

jahuen haxenicabo quenaxon jatoyohiquin:

2—Nea tsamajaquetaibahon tah henshinanai. Quimisha neten sca hehbetanhihxon bi ta jahuabi piyamacanihqui.3Pihaxma jaton xobon cahabo raanah tabahin mehax jaton yorayosmajaquexihcanihqui, caibo rihbihocho quehabo —jato jaquin. 4Jascahajahuen haxenicabaan:—¿Jenquetsahaxon non nea jonibo

pimatihin, neno tsoabi jihueyamahiton?—hahcanquin.

5—¿Jahuentihi paan man jain? —jatoyocaquin.—Siete rahan —hihcani.

6Tsamajaquetaibo sca jaan yohiquin,main tsahonon. Jaton siete paan bihxonPapa yocaxon tehcapaquexon jahuenhaxenicabo hinanquin, jonibo scahinannon hihxon. Bihxon sca jatohinanpaquecanquin. 7Yapa romishinhuestibo rihbi cahen jaabo jai. Jaabihxon Papa yocaxon jatohinanmarihbiquin. 8Hinanah pihiyanicahincani. Texehi tequebotsinquirihbixon siete tasa bohasjacanquin.9Cuatro mil jonibo jano hihqui bi jatopimaxon cahabo jato camascaquin.10Jaatian sca jahuen haxenicaboyabinontin nanetax Dalmanuta main sca cahi.

Hahan honanti yocacahtaibo(Mt. 16.1-4; Lc. 12.54-56)

11Fariseobo sca ta Jesus qui jonishqui.Joxon Jesus yohuanquihnquin, joibichinnanancatsihquin. Papan hinanahhahan honanti jan jato jismanon hihxonyocacanquin. 12Jascahiboya jointi hihtixecahihnixon jato yohiquin:—¿Jahua jenquetsahin nea rahma

jihuetai jonibaan hahan honantijiscatsihquiquin? Yohicoin tah hen matojai: jahuabi hahan honantibi ta matojismatimahihqui —jato jaquin. 13Jatobanescaax nontin nanerihbihax ramihoquexa sca cahi cahi.

7 8

78

Fariseobo qui coirameti yohihi(Mt. 16.5-12)

14Caquin bi piti botishinanbehnocanquin. Huesti paan resnonti janin jai. 15Coirametahbo jatoyohiquin:—Jisnahue. Fariseobaan hahan paan

soohihmati qui raquenahue. Herodesnenhahan paan soohihmati qui raquenahue—jato jaquin. 16Jaa jan yohihi jaaborahsibi sca yocacahcani:—Non paan yamahiya cahra noque

yohihihquin —hihcani. 17Jascajaquinshinanaibo honanxon Jesusen sca jatoyocaquin:—¿Jahua jenquetsahin man paan

yamahi yocacahnananain? ¿Manjiscoinyamaparihin? ¿Manhonancoinyamaparihin? ¿Maton shinanchahoma sca quin? 18¿Beroyahpaxon biman jisyamahin? ¿Pabinquiyahpaxon biman nincayamahin? ¿Cinco mil jonibopimanoxon pichca paan hentehcapaquehiya texehi tequetsinquirihbixon jahuentihi tasa manbohasjahoquin? ¿Man shinanyamahin?—jato jaquin.

19—Doce rahan —hihcani.20—¿Siete paan cahran, hahan hen

cuatro mil pimahiya texehi tequetsinquixon jahuentihi tasa manbohasjahipiquin? —jato jaquin.—Siete rahan —hihcani.21—¿Man honancoinyamaparihin?

—jato jaquin.

Betsaida benche Jesusen rohajahi22Betsaida jema janin sca nococani.

Nocotaiboya benche joni Jesus qui caibaanhiocanquin. Hioxon hihti yocacanquin,mehexonhue hahquin. 23Yocacah benchemetsonxon hiobonahi jemama qui cahi.Benchen bero qui toshbanhahxonmequeman mehexon sca yocaquin:

—¿Min jisyamabiresain? —hahquin.24Jari jisxon:—Jihui nihcahuanai quescapahbo ta hen

joni jisi —hahquin. 25Jaatian sca jahuenbero meherihbihah coshicahinxonjisribiquin. Siriscaxon jatihibi sca jisquinsirijaquin. 26Jahuen xobon sca jan catannon:—Jema janin hihquihaxma catanhue

—Jesusen jaquin.

Mia tah min Cristo qui Pedro jai(Mt. 16.13-20; Lc. 9.18-21)

27Jaatian sca jahuen haxenicaboyabiJesus cahi, Cesarea de Filipo mai mehajemabo janin sca. Caquin jato yocaquin:—¿Hea tsoa hihqui shinancaniquin?

—jato jaquin.28—Nashimanica Juan yamanica tah qui

hih ta caibo jaiqui. Elías yamanica tah quihih ta caibo rihbi jaiqui. Papan joiyohipahoni yamanica tah qui hih tahuetsabo rihbi jaiqui —hihcani jahuenhaxenicabo. 29Jaan sca jato yocarihbiquin:—¿Maton cahran? ¿Hea tsoa hihqui

shinan man jain? —jato jaquin.—Mia tah min Cristo qui —hahquin

Pedronen.30—Tsoabi jascajaquin yohiyamanahue

—jato jaquin Jesusen.

Jan mahuayaxihqui Jesusen yohihi(Mt. 16.21-28; Lc. 9.22-27)

31Jaatian sca jato sirijaquin yohiquin:—Hea noque baque ta

tiromajayaxihcanihqui. Hehon taqueenyamayaxihcanihqui hanibo,sacerdote hapobo, huishani honanbo.Hea ta rehteyaxihcanihqui. Rehtehipibobi tah hen quimisha netenax hahquirihbihueniyaxihqui —jato jaquin. 32Jahuabijoi jonexonma jato jascajaquin. Jesusquenabohanxon sca Pedronen yohiquin:—Jascari yohuanyamahue —hahquin.

33Rabejaquexon jahuen haxenicabojisxon Pedro yohiquin:

8

79

—Jascayamahue. Hea janinhaxcatanhue, Satanas. Papan shinanaiquescajaquinma bi jonin shinanaiquescajaquin tah min shinanai—hahquin.

34Jahuen haxenicaboya tsamajaquetaijonibo nincaqui jonon sca jatoquenaquin. Jato quenaxon:—Hehchon jocatsihxon tah man matobi

man queenaima sca man hahtihi. Hearehtehibaan bi tah hen heen Hihbojenetimahi hihnahue, nete tihibijascanahue. Jaatian tah man heenjihuetahbo jatihi. 35Non mahuamishihquibo ta mahuatihiqui. Hehquihinamehxon heen joi siri nincacoinaibota rehtehah bi jihuetihiqui. 36¿Maijatihobi hihbojahax bi mahuatax jahuayasca man banetihin? 37¿Hahquirihbiteehihnoxon non copijaquin jahuahinantihin? 38Rahma jaibo ta tsinitsinihibo qui, hohchapan baquebo.Hehqui hihtimahpai joni qui tah hen hearihbi hihtimahyaxihqui. Heen joi quihihtimahpai joni qui rihbi tah hen heanoquebaque hihtimahyaxihqui Papanyonotibo betan Papan shinanya jahuexjato qui hihtimahpi —jato jaquin.

9 1Jascajaxon:—Mato ta hen yohicoinai: jahuen

coshin Papan jihuemahi joresscaijisyanoxon caman ta texe neno nichibomahuayamayaxihquiqui.

Jesus xabayahpacahini(Mt. 17.1-13; Lc. 9.28-36)

2Jato jascahax seis neten sca hihxonPedro, Jacobo, Juan jaabo rahsi Jesusenboquin. Hani mahchi jato maniquihnquinjaabo rahsibi. Jatoyabi maniscaax jatonjisnonbi huetsapahcahini. 3Jahuen chopaxabareneni joxoshamani. Jascapajoxojahti ta tsoanbi main jihuetaipahtsanicaton hahtipahyamahiqui. 4Elíasyamanica betan Moises yamanica sca jato

qui cainax Jesus betan yohuan yohuani.5Yohuanaibaan bi Pedronen sca Jesusyohiquin:—Maestron, noque neno hihqui ta siri

qui. Quimisha tapasnonhue. Mina huesti,Moisesnina huesti rihbi, Eliasnena huestirihbi —hahquin. 6Jahua yohitihonanyamahax jascari yohuani. Hihtirahtecani. 7Jato bochiqui cahen nai cohinmaracahti. Nai cohin chicho quehax scayohuani jai:—Nea ta hen hihti queenai heen baque

qui. Jaa nincanahue —hihqui. 8Nincaxonjisbohanrenenxon bi tsoabijisyamacanquin. Jesus huesti jano jaimeracanquin. 9Jaa pecaho sca mahchimehax botopaquexon Jesusen jato hihtiyohiquin:—Man rahma jisí tsoabi

yohiyamanahue. Hea noquebaquehihquipish bi hahquirihbi hueninoncaman yohiyamanahue —jato jaquin.10Jan jascahah tsoabi yohiyamacanquin.Hihquipish bi hahquirihbi huenitihi janhihqui bi jahua hihcatsihquiquinhihquish jaabo rahsibi yocacahanancani.11Jesus sca yocacanquin:—¿Jahua copi Elías pari ta jotihiqui

huishani honanbaan jaiquin?—hahcanquin. 12Jaan sca:—Hihcoini. Elías pari joti jai. Jatihibi

rohajahi jahui. Hean sca hen matoyocanon: ¿Jahua yohihi nea huishani joijaiquin? Noquebaque ta hihtitiromajayaxihcanihqui, hosan hosan rihbita jayaxihcanihqui. 13Mato ta hen yohihi.Elías ta moa joresscanishqui. Jahuiton bita jaabo queenai quescajaquin jaabaanjanishqui jayaxihquibo Papan huishaniquescajaquin —jato jaquin.

Yoshinyahpa beronan rohajahi(Mt. 17.14-21; Lc. 9.37-43)

14Jahuen haxenicabo qui nocoxon scajato qui hicha tsamajaquetaibo

8 9

80

meracanquin. Huishani honanbo jatobetan joi bichinanaiton jiscanquin.15Jesus jahui jisish rahtetax jatihibitsamajaquetai jonibo sca hahquibishquihihcahinxon hicotancanquin.16Jaatian sca jaan jato yocaquin:—¿Jahua yohuan man jato betan jain?

17Yocacah sca tsamajaquetaibo mehahuestichin yohiquin:—Heen baque ta hen mihqui

hihuehahqui, Maestron, joyo yoshimanhihbojani quen. 18Jan janoxonshinanaiton bi ta hueran paquehihqui.Bacox jancharahicahini. Jahuen xetayeres yeres hahquin. Jahuen yorajestancahini. Picoxonhue hah hen miinhaxenicabo jaah bi tahahtipahyamacanaxqui —hahquin.

19—Nincayosmabon, jascapahbo tahman qui. ¿Jahuentiho basi hen mato betanjatihin? ¿Jahuentiho basi hen matotenetihin? Neno hehqui hihuenahue —jatojaquin. 20Hahqui hihuescacanquin. Jesusmeraxon cahen tiroma yoshiman beronantastahihmaquin. Tastahihquish maihitaramehcanahi, bacox jancharahiquish.21Jahuen papa Jesusen yocaquin:—¿Jahuentiho basi nescari

jihuescaiquin? —hahquin.—Baque pishcabihaxbi rahan. 22Hicha

coti ta chihi janin hueranrahsihiqui,jenenencanya rihbi hueranquinrehtecatsihquin. Hahtipahxon noqueyanapanhue noquehon shinanxon—hahquin jahuen papan.

23—¿Hahtipahxon nan? Shinancoinaijonin jisi ta jatihibi jati hahtipahti qui—hahquin Jesusen. 24Yoshinyahpatonpapa sca coshin yohuani:—Hen ta hen shinancoinai. Hen

hashoan sca nincacoinnon heayanapanhue —hahquin.

25Hicha bishquihihcahinquiranaxjahuex tsamajaquetaibo jisxon tiromayoshin Jesusen yohiquin:

—Joyo yoshiman, pabe yoshiman. Miata hen yohihi. Jahuen yora mehaxpicohue, jahuentianbi hahquijoyamascanoxon —hahquin Jesusen.26Sai saihihquish coshin tastahihmahaxpicoti. Beronan mahuati quescapi racati.Jatihibi sca yohuanquehancani:—Mahua sca ta jaiqui —hihcani.

27Jesusen sca metsonxon huenihihnihahhueniscai. 28Xoboho Jesus mapescaiyasca jahuen haxenicabaan jaabo rahsichinyocaquin:—¿Jenquetsahpahin non picoti

hahtipahyamahaquin? —hahcanquin.29—Jascapa tah man Papa yocaxon res

picotihi. Huetsajaxon tah manjenquetsahaxon bi picotimahi.

Jan mahuayaxihqui jan yohirihbihi(Mt. 17.22-23; Lc. 9.43-45)

30Janohax Galilea mai nabebacahinibocani. Jaabo jano cahitsamajaquetaibaan honanti Jesusqueenyamahi. 31Jahuen haxenicabo reshaxemabonanoxon jaabo rahsinihquihinquin. Jato nihquihinquinyohiquin:—Jaton jonibaan hea bihnon ta hea

hinanyaxihcanihqui. Bihxon sca tah hearehteyaxihcanihqui. Rehtehahbo sca tahhen quimisha neten hihquish hahquirihbihueniyaxihqui —jato jaquin. 32Janjascahah bi honancoinyamacanquin.Yocacahcatsihqui bi raquecani.

Tsoa non coshi quin hihquibo(Mt. 18.1-5; Lc. 9.46-48)

33Capernaum jeman sca nococani.Xobohoxon sca Jesusen jato yocaquin:—¿Jahua yohuan man jaonahin?

—hahquin. 34Yocacah bi jahuahihyamacani. Tsoa non hashoan coshiquin yocacahnananhonahax bi rahmajahua hihyamascai. 35Tsahoxon jahuendoce joni quenaxon sca jato yohiquin:

9

81

—Bebocatsihqui joni ta chiniti jaiqui,jatihixon bi yononica —hahquin.36Huesti baque pishca bihxon naponbinichinxon hicobehnanxon jato yohiquin:

37—Nescapa baque pishca heen janenjohue hahcai jonin ta hea rihbi johuehahquiqui. Hea johue hahcai jonin ta heaque ma bi hea raanni johue hahquiqui—jato jaquin.

Noque panteyamahibaanta noque yanapaniqui(Mt. 10.42; Lc. 9.49-50)

38Juaman sca yohiquin:—Huesti joni tah non merahipiqui,

Hihbon. Miin jane yohixon tiromayoshinbo picohi. Noque betan tanihyamahiqui. Noque chibanyamahiya tanon jascajayamahue hahquipiqui—hihscai Juan. 39Jesusen yohiquin:—Jascajaquin yohiyamanahue. Heen

jane yohixon coshin hahcai joni tahahcax res sca hehqui tiromahiyohuantimahihqui. 40Noquepanteyamahibaan ta noqueyanapanihqui.

41Yohicoin tah hen mato jai: miaCriston joni copi hahxoncatsihquin miajene pishca xehamahi joni tacopijacoinyaxihquiqui.

Huetsa joni hohchamamishihxon jan haxemahi(Mt. 18.6-9; Lc. 17.1-2)

42Nescapa hea nincacoinai baquepishca hohchamahibo ta Papan hihtitiromajayaxihquiqui. Jascapahbomacanya tenexxon jenenencanya potahahsirijaquin shinantimahi bi ta Papancasticana hihti tiromajaquinshinanyaxihquiqui. 43Miin mequemantiromajanicahax mextehihhue. Mentojihuenish bi queyoyamanox manatahtiroma que ma bi ta rabe mequenyabinocayosma chihi janin potahah hihti

tiroma bi res qui. 44Jano ta jaton xenajahuentianbi mahuayamahiqui. Jaa chihirihbi ta jahuentianbi nocayamahiqui.45Miin tahen tiromajanicahaxtaxtehihhue. Tanto jihuenish biqueyoyamanox manatah tiroma que mabi ta rabe taheya chihi janin potahah miahihti tiromascatihi. 46Jano ta jaton xenajahuentianbi mahuayamahiqui. Chihirihbi jahuentianbi nocayamahi. 47Miinberon tiromajanicaxon miin berotsecahue. Huesti beroya jihuenishqueyoyamanox manatah tiroma que mabi ta rabe beroya chihi janin potahah miahihti tiromascatihi. 48Jano ta jaton xenajahuentianbi mahuayamahiqui, chihirihbi jahuentianbi nocayamahi. 49Tashinepocah quesca ta jatihibi jonibo chihinjatiqui. 50Tashi ta siri qui. ¿Tashijahuíyamascaiton jahuínon hihxonjenquetsahaxon man hahquirihbijahuíjatihin? Tashiyahpa jihuenahue.Joni huetsa betan siripi jihuenahue.

Noquen hihquihinti potatima(Mt. 19.1-12; Lc. 16.18)

10 1Janohax caresscai Judea maijanin, Jordan hoque quexa rihbi.

Jano rihbi hahqui tsamajaquecani. Janhahrasihi quescajaquin sca jatohaxemarihbiquin.

2Hahqui joxon sca tanacatsihquinfariseobaan yocaquin:—¿Bebaan jahuen haibo potati joi

yama quin? —hahcanquin.3—¿Jahua Moisesnin huishanishquin,

man jascajanon? —jato jaquin.4—Jascajati queenaibo ta Moisesnin

yohinishqui: Bebaan ta jahan jahuenhaibo potati quirica huishaxon jahuenhaibo potatihiqui —hihcani.

5Jesusen sca:—Man jointi chahomahi copi ta

jascajaquin huishanishqui. 6Netejamenohi tian ta bebo betan haibo Papan

9 10

82

jato jonijanishqui. 7Jaa copi ta jahuenpapaya jahuen mama jenebahinax jahuenhaibo betan sca bebo jihueti canicah qui.8Jaabo rabehax bi huesti yora sca jihueti.Rabe hihyamascai, huesti yora sca jai.9Jaa copi jaabo rabe Papan huestijahatsoanbi potamayamaxahtahi man —jatojaquin. 10Xoboho sca jahuen haxenicabojaa joi hahquirihbi yocacahti. 11Jaan scajato yohiquin:—Jahuen haibo potaxon huetsa haibo

bichi joni ta jahuen haibo qui hohchatijihuetihqui, tsinihi. 12Jahuen benepotaxon huetsa bebo bichi haibo rihbi tajahuen bene qui hohchati jihuetihqui,tsinihi —jato jaquin.

Baquebo Jesusen yocaxonai(Mt. 19.13-15; Lc. 18.15-17)

13Jaatian sca Jesus qui baquebohihuecanquin jato mehexonnon.Hihuehiton jahuen haxenicabaan yohiquin:—Jascapahya joyamanahue

—hahcanquin.14Jascajahibo jisish sinaxon jato

yohiquin:—Panteyamanahue, hehqui baquebo

behabo. Jascapah ta Papan jihuemati qui.15Nincanahue hen mato yohinon: baquepishcaten Papa Dios hihbojamahiquescajayamahax tah man Papan jihuejanin jahuentianbi catimahi. 16Jatojascajaxon baquebo hicotanxon mehexonPapa yocaxonquin.

Jesusen coriquiyahpa yohuanquihnai(Mt. 19.16-30; Lc. 18.18-30)

17Carihbihi bi huesti jonibishquihihcahinxon hahqui raboxonentisquihahpaquexon yocaquin:—¿Jenquetsahax hen queyoyamanox

manatihin, maestro siripan? —hahquin.18Jesusen sca yohiquin:—¿Jahua copi min hea siripan

hahcain? Tsoabi ta sirima qui. Papa

huesti ta siri qui. 19Papan joi tah minhonanai. Rehteyamahue. Tsiniyamahue.Yometsohyamahue. Caibo qui quesahiyohuanyamahue. Paranxonbichinyamahue. Miin papa, miin mamanincacoinhue —hahquin.

20—Beronan pishcahax bi ta hen jascarijihuescai —hihqui yocanica. 21Sirijaquinbejisxon sca jahan queenxon Jesusenyohiquin:—Huesti tah min pishinparihi. Jatihibi

miin jahuequibo maromaxonjahuabijomabo coriqui hinantanhuenaihoh quehax bi sca min hicha bi resjayaxahnon. Jascajatanax joribihuehehbe canoxon —hahquin. 22Janjascajaha jahuen jahuequibo hichahi copimetsamarenenax masa shinanbahinicaresscai. 23Jato jispaquexon sca jahuenhaxenicabo Jesusen yohiquin:—Jahuequi hichayahpa joni jano

Papan jihuemahi janin hihquiti ta tee bires qui —jato jaquin Jesusen. 24Janjascajaha jahuen haxenicabo rahtecani.Rahtetaiton Jesusen jato yohirihbiquin:—Jano Papan jihuemahi janin hihquiti

ta tee bi res qui, heen baquebaan.25Hahua xohmox bero chirehuinti tee quebi ta jahuequi hichayahpa joni janoPapan jihuemahi janin hihquiti hashoantee qui —jato jaquin. 26Jan jascajahahihti rahtetax yohuancani:—¿Jascahiya tsoa non queyoyamanox

manatihin? —hihcani. 27Jato jisxonJesusen yohiquin:—Jonibaan hahtipahyamahi bi ta

Papan hahtipahiqui. Papan ta jatihibijatihahtipahiqui —jato jaquin.

28—Jise. Jatihibi jenebahinax tah nonmihbetan sca cahi —hihscai Pedro.

29—Hen mato yohinon nincanahue.Jahuen xobo, jahuen huetsabo, jahuenchocabo, jahuen mama, jahuen papa,jahuen baquebo, jahuen huaibo, jaa rahsihea copi, heen joi siri copi rihbi

10

83

jenebahinai jonin ta jan potabahinaiquescahpabo rihbi bihyaxihquiqui. 30Bihta jatihiqui xobobo, huetsabo, chocabo,mamabo, baquebo, huaibo. Huestijenebahinnixon ta cien scabihribiyaxihquiqui. Rahma tahni tajascapahbo bihyaxihquiqui, caibaan scajato tiromajacatsihquin jatsanjanon.Papan jihuemahitian rihbi taqueyoyamanox manatihiqui. 31Hichabebocanahibo ta chinijaqueyaxihquiqui.Chinitaibo ta beboyaxihquiqui —jatojaquin.

Jan mahuayaxihqui Jesusen yohirihbihi(Mt. 20.17-19; Lc. 18.31-34)

32Jaatian sca bahin cahax, Jerusalenjanin bocani. Jesus bebohi. Jano cahiyata jan honanmahibo rahtecannishqui.Chibanaibo rihbi raquecani. Hahquirihbijahuen doce joni quenabohanxon jaahuinoyaxihquibo jato yohiquin.

33—Jisnahue. Jerusalen janin tah noncahi. Jano ta sacerdote hapobo, huishanihonanbo rihbi hea hinanyaxihcanihqui.Hinanahbo ta Rehteti ta jaiqui hihxonnahuabo jaabaan sca hinanyaxihquiqui.34Hea hosanxon ta hehqui toshbanhahxonrishquixon rehteyaxihcanihqui. Rehtehipibi tah hen quimisha neten hihquishhahquirihbi hueniyaxihqui —jato jaquin.

Jacobo betan Juan yocacahtai(Mt. 20.20-28)

35Jaatian sca Zebedeon baque rabeJacobo betan Juan Jesus betanbipecantaba cahi, yohuancanahi:—Non mia yocacai noque hahxonhue,

Maestron —hahcanquin.36Jaan sca:—¿Jahueja mato jaxonti man

queenain? —jato jaquin.37—Min jihuemahi tian noque

tsahomaxahnhue, huetsa mia mecayaho,huetsa mia memiho —hahcanquin.

38Jesusen jato yohiquin:—Man yocacai tah man honanyamahi.

¿Hean xehahi mocani man maton rihbixehati hahtipahin? ¿Hahan heanashimahiton mato rihbi nashimaha manteneti hahtipahin? —jato jaquin.

39—Tenequin rahan —hihcani.—Hean xehahi mocani tah man maton

rihbi xehatihi. Hahan hea nashimahiton tamato rihbi nashimayaxihcanihqui. 40Heamecayaho tsahomati hihboma tah hen qui,hea memiho rihbi. Jano tsahonica rahsi tajano tsahotihqui —jato jaquin. 41Jacobobetan Juan jascaraiya nincaxon jahuendiez jonibo jato qui rainyamacani. 42Jatoquenaxon Jesusen yohiquin:—Nahua hapobaan ta jaton jonibo

jihuematihi bi yono yonohihqui man tahman honanai. Jaton patorobaan rihbi jatocoshin yonohi ta man honanrihbihi.43Mato tah man jascahpabo jatimahi.Maton hapocatsihqui ta maton yonotijatihiqui. 44Maton cacannicacatsihqui tajatihibichin teexonnica jatihiqui.45Jascarihbihi tah hen hahxoni joníqui,yonohima. Hicha jihuetahbo tah henmahuati joníqui, jaton ribin copijaxoniquescari.

Bartimeo benche Jesusen rohajahi(Mt. 20.29-34; Lc. 18.35-43)

46Jericó jema janin sca nococani.Jahuen haxenicaboyabi cahax hichajoniboya rihbi janohax cahiya,bahimahhuan hihquicahuanax Timeonbaque Bartimeo tsahoti. Bartimeo cahenbenche joni, coriqui yocanica joni.47Jesus jano huinotai yohihahbo coshinquenaquin:—Hehon shinanhue, Jesus, Davidinin

baquen —hahquin.48Jascaraiton:—Jascayamahue. Netehue

—hahcanquin hichaxon. Jascahahbohashoan coshin sca yohuani:

10

84

—Hehon shinanhue, Davidinin baquen—hahquin. 49Nihrenenxon Jesusenyohiquin:—Jaa quenanahue —jato jaquin.

Benche joni sca quenacanquin:—Jenimahax huenihue. Mia ta

quenamahiqui —hahcanquin. 50Jahuenrahcoti potabahinax histonhuenicahuanax Jesus qui cahi.51Nocotaiton Jesusen yocaquin:—¿Mia jahuejaxonti min queenain?

—hahquin.—Heen bero hea rohajahue, Hihbon

—hahquin benche jonin.52—Caresscatanhue. Hihcoinjaquin

shinanax tah min rohascai —hahscaquinJesusen. Rohascaxon Jesuschibanbonascaquin.

Jerusalen janin Jesus nocoti(Mt. 21.1-11; Lc. 19.28-40; Jn. 12.12-19)

11 1Jerusalen hochoma sca Betfagéjema patax Betania jema patax

rihbi Olivos mahchi janin nocoxonJesusen jahuen haxenica rabe raanquin.

2—Man jano nichi hoque jema janincatannahue. Nocoxon tah man cabachobaque nexa meraxihqui, hahan tsoabicahtsahoyamaparihi. Pecahax jayajonoxahnahue. 3Jahuejanoxon manjascajahin jaiboya, Noquen Hihbo ta neapishinihqui. Rahmabi ta mihquiraanrihbinoxihquiqui, hahnahue —jatojaquin.

4Caxon cabacho baque xehqui pataxnexa meracanquin. Janibi bahin nichimeracanquin. Meraxon pecacanquin.5Pecahiton jano nichibaan jato yocaquin:—¿Jahua man jain? ¿Jahuejanoxon

man cabacho baque pecahin?—hahcanquin. 6Hihbaan yohihaquescajaquin sca jato yohicanquin.Yohiha jeenhihscacani, jaabo jayacatannon. 7Cabacho baque sca Jesus quihihuecanquin. Cabacho jaton chopabo

cajanxon sca Jesus cahtsahoncanquin.8Caibaan rihbi jaton chopa bahinbicacajaquin. Caibaan rihbi nahue chianpehi bihtanxon bahinbi cacajaquin.

9Bebohibo betan chini cahibo coshinyohuanbonacani:—Hahxonhue, Papan. Nete Hihbaan

raanah ta jahuiqui. Miin shinan siri jaahinanhue, Papan. 10Noquen xohtaDavidinin jahuen jihuetahbojihuemapahoni quescajaribiquin tajanoxihquiqui, jahuen shinan Papanhinanah. Jaa hahxonhue, Naihoh quehan.

11Jerusalen jema janin hihquihax scaPapan xoboho Jesus hihcohi. Jatihibijispaquehax moa bepiscaiya Betania jemajanin caribihi jahuen doce joniyabi.

Bimijoma jihui qui Jesus yohuani(Mt. 21.18-19)

12Hoxashinahax mohiyahtax scaBetania janinhax cahax pihan hihqui.13Hochoxon bimi jihui pehiyahpa jisxonbimijoma hin hihquish jisi cahi. Jihui quinocoxon jahuabi merayamaquin pehirahsi, jahuen bimiti tiannocorihyamahiya.

14—Jahuentianbi sca miin bimi tsoanbipiyamanoxihnon —hahscaquin. Jihuiyohiquin jan jascajahi jahuenhaxenicabaan nincaquin.

Jesusen yometsohbo camahi(Mt. 21.12-17; Lc. 19.45-48; Jn. 2.13-22)

15Jerusalen janin nocorihbihax Papanxoboho hihcohi. Hihcoxon janoxonmarohibo cainmaquin. Maromahibopicomaquin. Coriqui mahnenanaibaanmisabo behonjanaquin. Nobexmaromahibaan tsahotibo rihbibehonjanaquin. 16Jaa xobon tsoabi jatonjahuabora papihibo huinomayamaquin.17Honanmaquin sca jato yohiquin:—Jatihibi mai mehabaan janoxon yocati

xobo ta heen xobo jayaxihquiqui. ¿Jascapa

10 11

85

huisha yama quin? Jai bi tah man janoyometsohtaibo joneti xobo man heen xobojai —jato jaquin. 18Jan jascajahi sacerdotehapobo betan huishani honanbaannincaquin. Jatihibi tsamajaquetai jonibojahuen honanmati joi qui rahtetaiyahahqui raquexon jenquetsahaxon non jaarehtetihin hihxon shinancanquin.19Bepiscaiya jema janinhax bocani.

Jihui xanahi(Mt. 21.20-22)

20Yamequirihbi huinonbahinxon taponcaman bimi jihui xanascai meracanquin.21Jan yohuanipi shinanrihbixon scaPedronen yohiquin:—Jise, Hihbon. Hoa bimi jihui min

hahqui yohuanipi ta pehua sca jaiqui—hahquin.

22Jesusen jato yohiquin:—Papahon shinancoinnahue. 23Hen

mato yohinon nincanahue: jahuenjointinin shinancoinyamaxonma bishinancoinai jonin nea mahchi nescajaquinyohihiya, Huenitax, hian janinhueramehhue, jan yohihi quescabijaquinta Papan hahxontihiqui. Jan yohihi Papanjascascajatihi shinancoinaiya ta Papanhahxontihiqui. 24Jaa copi tah hen matoyohihi. Papa yocaxon man yocacaibobiman bihtihi shinancoinnahue. Jascajaquinyocaxon ta man bihtihi. 25Nihxon Papayocaxon mato qui hohchataiboshinanyamascanahue. Maton Papan rihbinaihohxon man hohchataiboshinanyamascanon. 26Jascapa manshinanyamascatihi bi man shinanparihiyata maton Papan rihbi naihohxon manhohchataibo shinanbehnotimahihqui—jato jaquin.

Jesus hapohax yohuani(Mt. 21.23-27; Lc. 20.1-8)

27Jerusalen janin sca boribicani. Papanxoboho Jesus nichiya hahqui bocani

sacerdote hapobo, huishani honanbo,judiobaan hanibo. 28Hahqui caxonyocacanquin:—¿Jahuaxon min jascajahin? ¿Tsoan

jascajahue hahca min jascajahin?—hahcanquin.

29—Mato rihbi ta hen yocacai. Man heayohihiya tah hen jahuaxon hen nescajahihean rihbi mato yohitihi. 30¿Tsoan raanaJuaman nashimapahonishquin? ¿Papannan? ¿Jonibaan nan? Hea yohinahue—jato jaquin.

31Jaabo rahsi sca yocacahnanancani:—Papan rahan, hih non jaiya ta jaan

sca noque yocatihiqui, Papan raanaJuaman nashimahiya jahua jenquetsahinsca man jaa nincacoinyamanihquin?32¿Jonibaan rahan, hih cahra non jatihin?—hihcani tsamajaquetai jonibo quiraquetax. Papan joi yohinica Juan jaijatihixonbi shinanai copi jato quiraquecani. 33Yocacahnananxon Jesusyohicanquin:—Non tah non honanyamahi

—hihcani.—Hean rihbi ta hen mato yohiyamahi,

jahuaxon hen nescajahi —jato jaquinJesusen.

Tiromajaquin teexonnicahbo(Mt. 21.33-46; Lc. 20.9-19)

12 1Jaa patax queha joi sca Jesusenjato yohiquin:

—Huesti jonin cahen huai banahan.Banaxon chiquequin. Chiquexon macanquenchajaquin, bimibo jentsinnoxon.Janoxon huai coirannoxon scatapojascaquin.Banaquin queyoxon sca caibo jahuen

huai hinantahquin. Huai hihbo sca huetsamain cahi. 2Bimi tian jan hinantahohihbobo qui jahuen joni raanquin, bimitexe hinanahbo. 3Nocotaiton rishquixonjahuabi bimijoma raanscacanquin.4Mequen bi res nocotaiya huetsa jahuen

11 12

86

joni sca raanrihbiquin. Nocotaiton mapoqui tsehuejaxon tiromajacanquin.5Huetsa jahuen joni rihbi haponraanrihbiquin. Jaa rehtecanquin. Huetsarihbi jascajacanquin, caibo rishquixoncaibo rehtequin.

6Huesti sca jai, hahan jan shinanaijahuen baque huesti sca. Chini sca jaajato qui raanquin, heen baque tanincatihcaniqui, hihxon. 7Nocotaiyahinantaho hihbobo yohinani: Nea tajahuen papan huai hihboyaxihquiqui. Jaarehtehi canon bonahue jahuen huainoquenah sca janon, hihcani. 8Jaa bihxonrehtexon huai behro potacanquin.

9¿Jahueja jascapahbo huai hihbaanjatihiquin? Joxon ta hinantaho hihboborehteyaxihquiqui, huetsabo sca huaihinantahnoxon.

10¿Nescajaquin huishani joi manjisyamaniquin?

Tiroma ta jaiqui hihxon xobojahibaanpotabohannihbo jihui ta hahquixobojati jihui qui.

11 Papan ta jascajahiqui. Jan jascajahijisish tah non rahtetai

—jato jaquin.12Jahuen huai joi jan yohihi jatoya jan

joihi honanxon jaa xecotancatsihquibo bitsamajaquetaibo qui raquetax jaajaninhax boresscacani.

Hapo copijati jaiquin hihquibo(Mt. 22.15-22; Lc. 20.20-26)

13Yohuanquihnahbo jaamahiyohuanaiton bihnon fariseoboyaherodianobo sca raancanquin.14Raanahbo hahqui caxon yohicanquin:—Mian ta min ponte yohihi, Maestron.

Non tah non honanai. Rabinxonma tahmin honanmahi. Tsohqui raquexonmatah min jatihibi jonibo min yohihi.Jahuabi joi huetsajaxonma tah min ponteres noque yohihi. Papan joi ta minhonanmacoinai. Cesaronen noque

cobranah noquen copijati joi jaiquin?¿Yamahihquin? ¿Non copijatihin? ¿Noncopijatimahin? —hahcanquin.

15Jaabo hihcoinicamahi yohuanaihonanxon jato yohiquin:—¿Jahuejanoxon man hea tanahin?

Huesti coriquiya benahue hen jisnon—jato jaquin. 16Huesti bohiboya jatoyocaquin:—¿Tsoana hin, nea mapo? ¿Nea huisha

cahran? —jato jaquin.—Cesarona rahan —hihcani.17—Cesaronabo Cesaro

hinanrihbinahue. Papanahbo Papahinannahue —jato jaquin Jesusen.Jan jascaraiya hahqui raquecani.

Non teehihtihin hihquibo(Mt. 22.23-33; Lc. 20.27-40)

18Saduceobo sca Jesus qui bocani.Tsoabi ta hahquirihbi huenitimahiquihihquibo. Nocotax yocacahcani:

19—Moisesnin ta noquehuishaxonnishqui, Maestron. Jahuenhuetsa baquejahaxma mahuataiya tajahuen yononma jahuen chinipanbihtihiqui, jahuen bochan baque janonhahqui baquejanoxon hahquinhuishaquin. 20Siete huetsabo ta janishqui.Beboquihahnen ta haibo bihnishqui.Bichish bi mahuati, baquejahaxma.21Jahuen chinipan sca ta jahuenyononma bihnishqui. Bichish bi mahuati,baquejahaxma. Jahuen jochicajascarihbihi. 22Siete rahsi jascarimahuati, baquejahaxma. Chini sca haiborihbi mahuati. 23¿Papan noquehahquirihbi huenihi tian jahuemehatonajaa haibo hihyaxihquiquin, sietejatihixonbi haibojani? —hahcanquin.

24Jesusen jato yohiquin:—Papan huishamani joi honanyamahax

tah man jascarai, jahuen coshi rihbihonanyamahax tah man ponteyohuanyamahi. 25Mahuataibo

12

87

hahquirihbi huenihi tian ta Papanyonotibo naihoh queha jai quescapahbobebobo jayaxihquiqui huanohahmabo.Haibobo rihbi ta beneyahpatimahiqui.26¿Mahuanihbo hahquirihbihuenitimahiquin? ¿Papan Moises yohiniman jisyamaniquin, Moisesnin huishanijanin hoa jihui namantiha pishca joibojaiton? Papan ta Moises yohinishqui:Abrahanen Papa Dios tah hen qui,Isaaquen Papa Dios, Jacobon Papa Dioshahquin. 27Mahuataibaanama bijihuetaibaan Papa Dios ta jaa qui.Jaamajaquin tah man shinanai —hahquinjato.

Non hihti nincati(Mt. 22.34-40)

28Jaatian sca huishani honan huestijato pataxi jahui. Jaabo yohinanainincaquin. Jesusen jato yohiquin sirijahijisxon Jesus yocaquin:—¿Papan yohini joi non jahuemeha

hihti nincatihin? —hahquin.29Jesusen sca yohiquin:—Hihti nincati joi ta nea qui.

Nincanahue, Israelibaan. Noquen hihboPapa Dios ta jaa huesti hihbo qui. 30MiinHihbohon shinanhue miinjointiboyaxonbi, miin yoshinboyaxonbi,miin shinanboyaxonbi, miincoshiboyaxonbi. 31Jaa pecaho ta nea qui.Mihbe jihuetaibohon shinanhue, mihmebimin shinamehti hihqui quescarihbijaquin.Nea rabe joi mentan ta hashoan hani joiyama qui —hahquin.

32Jascajaha huishani honan joni scayohuani:—Ponte ta min jai, Maestron. Papa

Dios huesti tah qui. Huetsa yamahi, jaahuesti. Hihcoin tah min jai. 33Noquenjointiboyaxonbi noquen shinanboyaxonbinoquen coshiboyaxonbi noquen Papahonshinantixon, non noquebi shinamehtihihqui quescarihbijaquin noquen hahbe

jihuetaibohon shinanti ta Papa quihinanti jatihibi mentan hashoan siri qui.Jatihibi hinábo rehtexon Papa qui hinantimentan hashoan siri —hihqui.

34Jan honanax yohuanai jisxon Jesusensca jaa yohiquin:—Papan jihuemati hochoma ta mia qui

—hahquin.Jaa pecaho yocati qui raquecani

jatihibi.

Cristo yocacahtai: ¿tsoan baque hea quin?(Mt. 22.41-46; Lc. 20.41-44)

35Papan xobohoxon honanmahahnanJesusen jato yocaquin:—¿Jenquetsapahin huishani

honanbaan nescajahiquin: Cristo ta Davidxohta qui hahquin? 36Dios Yoshimanshinanmaha ta Davidininbi yohinishqui:

Papan ta heen hihbo yohinishqui: Heamecayaho tsahohue, miin rahuibohen mia namanjaxonnon caman.

37Jaa yohihi, Heen hihbo, ta Davidininbijanishqui, jaanbi. ¿Jenquetsahax scajahuen xohta hihtihiquin? —jato jaquin.Coin coinxon hicha tsamajaquetaibaan

nincacanquin.

Jaton haxemanicahbo Jesusen cahehi(Mt. 23.1-36; Lc. 11.37-54; 20.45-47)

38Honanmaquin jato yohirihbiquin:—Huishani honanbo qui raquenahue.

Chopa nenque sahuehax ta nihniticostancaniqui. Janoxon maroti janincaibaan jato hapon hahti rihbi tacostancaniqui. 39Jaho tsinquiti xoboho tahashoan siribo tsahotibo rihbiqueencaniqui. Fiesta tian ta jano hashoancacannicabo tsahotai janintsahocatsihcanihqui. 40Haiboyononmanen xobo ta jahuenjahuequiboyabi bichincaniqui. Caibaanjato jisnon hihxon res ta chaijaquin Papayocacaniqui. Jascapahbo ta hashoancasticanyaxihquiqui —jato jaquin.

12

88

Yononmanen jan jai pishca hinanai(Lc. 21.1-4)

41Jano Papa Dios hinanti coriqui nanetihoque tsahoxon jaton coriqui nanehiboJesusen jisquin. Coriquiyahpa jonibaan tahichaxon hicha coriqui nanecannishqui.42Jahuabijoma haibo yononma huestijoxon cahen nanequin, rabe coriqui pishcahuesti soro copitai. 43Jahuen haxenicaboquenaxon sca Jesusen jato yohiquin:—Nincanahue, mato yohinon. Jatihibi

coriqui nanehibo mentan ta neayononmanen hashoan nanehiqui. 44Hichajaxon ta jaabaan nanecaniqui. Jahuabijaxonma bi ta neatohon jan jai pishcaqueyobahinihqui nanequin —jato jaquin.

Papan xobo huaxeyaxihquibo(Mt. 24.1-2; Lc. 21.5-6)

13 1Papan xobohoh quehaxcainaiton sca jahuen haxenica

huestichin yohiquin:—Maestron, yotihoparahbo macanbo,

yotihoparahbo xobo jise —hahquin.2Jesusen sca jaa yohiquin:—¿Nea hihtihosi xobobo min jisin? Ni

huesti macanbi ta huetsa cahchiancahtsahoyamascatihiqui. Jatihibi tapotapaqueyaxihcanihqui —Jesusenjaquin.

Nete queyoti jaonahi honanti(Mt. 24.3-28; Lc. 21.7-24; 17.22-24)

3Picotax sca Papan xobo hoque tocanOlivos manan janin tsahotaiton Jesusyocacanquin Pedro, Jacobo, Juan,Andres, jaabo rahsichin.

4—Noque yohihue. ¿Jahuentianjascajayaxihcanihquin? ¿Jahua hahanhonanti jayaxihquiquin, min noqueyohiha quescabi janon? —hahcanquin.

5Jesusen jato yohiquin:—Jisnahue. Mato parancanmis. 6Jaa ta

hen qui hihquish ta heen janen

joyaxihcanihqui hicha. Hicha jonibo taparanyaxihcanihqui. 7Rehtenanaibonincacax, hocho rehtenanaibo joi rihbinincacax raqueyamanahue. Netequeyorihyamanon ta jascatihiqui.8Nahuabo ta hahbe nahuabo betanrehtenantihiqui. Quiquin hapon jonibo tahuetsa quiquin hapon jonibo betanrehtenantihiqui. Huetsancobo ta maimihuanyaxihquiqui. Piti tayamayaxihquiqui pihan hihquibo.Jascaraiboya ta hohmis hohmistipehocohtiqui.

9Matobi coiramenahue.Casticannicahbaan tananon ta matohinanyaxihcanihqui. Haho tsinquitixobohoxon ta mato rishquiyaxihcanihqui.Tinintibo bebon tah man nihyaxihqui,quiquin hapobo bebon rihbi. Man tahman jato yohicoinyaxihqui. 10Heen joisiri ta jatihibi jonibo pari yohiti jaiqui.11Mato yahtanxon hinanaiya, jahua nonjatihin hihxonma masashinanyamanahue. Mato jaatianbihinanai yohuan yohiyaxahnahue.Matonbi shinanaxma bi Dios Yoshimanyohuanmaha ta man yohuanyaxihqui.12Huetsa jonin ta jahuen huetsabihinanyaxihquiqui, rehtehahbo. Huetsapapan ta jahuen baquebijascajarihbiyaxihquiqui. Jaton papa,jaton mama rihbi rahuijaxon tabaquebaan jato rehtemayaxihquiqui.13Jatihixonbi ta matojistahihmayaxihcanihqui man heen janejai copi. Jascahahbo bi ta mahuanoxoncaman tenehi joni heanteehihmayaxihqui.

14Jan jano nihtima janin rahnintimasajanica nichiton merahax mahchiquiri jabayaxahnahue, Judea maimehahbon. Honanhue, nea quiricajisnican. 15Xobo pemacanya janinhaxjahuequi bihbahini xobohohihcopaqueyamayaxahnhue. 16Huai

12 13

89

chian teetax rahcoti bichijoribiyamascayaxahnhue. 17Tohoyabobetan xoma hahmahibo ta hohmishohmisyaxihquiqui. 18Matsi tianbijascayamaxahcabo Papa yocanahue.

19Papan jato jonijamenoni yamanish tarahma caman tsoan jisyamanibotiromabo netebo jayaxihquiqui. Jaax tajahuentianbi jascapa hahquirihbijaribitimahiqui. 20Jaa netebo noquenhihbaan basimayamahiya cahen tsoabibaneyamahan. Jan caisnibohonshinanxon ta jaa netebobasimayamayaxihquiqui. 21Jise, nea taCristo qui hihquiboya nincayamanahue.Jise, hoa tah qui, hihquiboya hihcoinaishinanyamanahue. 22Cristohaxma biCristohicamahi Papan joiyohihihcamahibo rihbi ta jatihiqui.Hahan honantiboya hahan rahtetibo tamato jismatihiqui, hahtipahxon Papancaisaibo parannoxon. 23Jisnahue.Jascapahbo jatihibi jariyamanon ta henmato yohiscai.

Noquebaque joyaxihqui(Mt. 24.29-35; 42-44; Lc. 21.25-36)

24Jaa hihti tiromabo pecaho tabariyahpanbi bari xabayamascatihiqui.Hoxne nete rihbi ta yamascatihiqui.25Naihoh quehax ta huishibopaqueyaxihquiqui. Hani huishmabo tabahinma sca cayaxihquiqui. 26Jaatian tanai cohin tocan hihti coshi shinanya hihtixabatai hea noquebaque jahui heajisyaxihcanihqui. 27Jaatian tah hen heenyonotibo raanyaxihqui. Raanah tareboqui caxon, chiponqui caxon baricainai quiri caxon bari hihquihi quiricaxon jano naichibechijaquehtancahuanaiton caxonjahuen caisaibo tsinquiyaxihquiqui.

28Pesto jihui jisquin hahcajaquinhonannahue. Pesto pereocotaxbochocohiya tah man jene tian rahma

jahui man honanai. 29Jascajaribiquin henmato yohihi quesca sca jai jisxon heanoquebaque neno pishca sca jaonahihonannahue. 30Man honannon hihxontah hen mato yohihi: rahma chinijihuetaibo queyorihyama jai bi ta henmato yohihi quesca sca jayaxihquiqui.31Naiya mai queyocahinai bi ta heen joijascabiyaxihquiqui.

32¿Jahuentian jascapahbojayaxihquiquin? ¿Jahua neten, jahuahora? Tsoanbi ta honanyamahiqui. Papannaihoh quehabaan yonotibaan bocabihonanyamaquin. Papan baquen rihbihonanyamarihbiquin. Papa huestichinhonanquin.

33Jisnahue. Jahuentian jaa netejotihiquin honanaxma coiramenahue.34Huesti joni hocho catani jahuicama tahhen jatihi. Jahuen xobo janinhaxcacatsihxon cahen jahuen jonibo teehihbomapaquequin. Huetsa jahuen tee,huetsa rihbi jahuen tee, jatihibi jaton teejato hihbomapaquequin. Xehpoticoirannicah rihbi yohiquin coiranhue,hahquin. 35¿Jahuentian xobo hihbojoyaxihquiquin? ¿Yamescaiya, yamepochinicon, hatapa queotaiya, xabapaquetaiya? Man tan man honanyamahi.Jaa copi coramenahue. 36Manshinanyamahi tianbi joxon hoxahitonmato meramis. 37Jatihibi jonibo henyohihi quescajaquin tah hen mato jai:coiramenahue.

Jesus bihti yohinanaibo(Mt. 26.1-5; Lc. 22.1-2; Jn. 11.45-53)

14 1Pascua estaya chahoma paanesta rihbi nocoti rabe nete

pishinaiya cahen sacerdote hapobo betanhuishani honanbo yohinani:—¿Jenquetsahaxon non Jesus paranxon

bihtihin rehtenoxon? 2Fiesta jai tianbihtima ta jaiqui, hoa estajahi joniborehtenanmis —hihcani yohuani.

13 14

90

Haibaan Jesus hininjahi(Mt. 26.6-13; Jn. 12.1-8)

3Jaabo jascarai bi Betania jema janinJesus pihi tsahoti Simoman xoboho.Simon ta sipi paheyahpa japahonishqui.Pihi tsahotaiya huesti haibo jahui, hahanhininti nardo xeniyahpa pomoya, hihticopi bi res hahan hininti. Jahuen pomoretequebahinxon Jesusen mapo qui nardoxeni machiquin. 4Machicaiya caiborainyamahi:—¿Jahuejanoxon nea hahan hininti

xeni jascajaquin yohyoquihquin? 5Jaanardo xeni maromaxon ta trescientosdenarios, hashoan rihbi, bihquehaniquijahuabijomabo sca coriqui pishcahinannoxon —hihcani, haibo quirainyamahi.

6Jesusen jato yohiquin:—Jenenahue. ¿Jahua jenquetsahin man

jaa jatsanjain? Jan hea jascajaxonah tasiri bi res qui. 7Mato tocan tajahuabijomabo jascabihi jatihiqui. Manqueenai tianbi tah man jato yanapantihahtipahi. Huetsa tian ta mato tocan heahihyamascatihi. 8Jan hahtipahi quescajata haibaan jaxonaxqui. Heatsahonyahnoxon ta heen yora heahininjahiqui. 9Yohicoin ta hen mato jai:jatihibi mai janinxon heen joi siriyohixon ta jaan hea jascajaxonniyohiyaxihcanihqui, jaa haibo shinanxon.

Judasen Jesus paranxon bihmahi(Mt. 26.14-16; Lc. 22.3-6)

10Jaatian sca Judas Iscariote cahi. Jaacahen Jesusen haxemati huesti, sacerdotehapobo qui cahax jato Jesushinanyahnoxon jato betan bexohi. 11Janjascacatsihqui nincacax coincoinxonyohicanquin:—Mia tah non coriqui hinantihi

—hahcanquin. Jenquetsahaxon henhinantihin hihxon Judasen shinanscaquin.

Cristo shinanhahnan piti(Mt. 26.17-29; Lc. 22.7-23; Jn. 13.21-30;

1 Co 11.23-26)12Chahoma paan esta pehocohti neten

sca pascua carnero baque rehtehiboyaJesusen haxenicabaan yocaquin:—¿Jahuerahnon non catihin, pascuaesta mia pitijaxonnoxon? —hahcanquin.13Yocacah cahen rabe jahuen

haxenicabo raanquin yohixon:—Jema janin botannahue. Janoxon ta

jeneyahpa poo maibehnani jahui joninmato behchixihquiqui. Hahbebotannahue. 14Jan hihcohi janin xobohihbo yocanahue: Noquen maestron tamia yohihiqui, Jahuerahnon hin, janoxonpiti chique, janoxon heen haxenicabobetan hen pascua esta pinon.15Bochiquiha hani chique ta matojismaxihquiqui, misayahpa, tsahotiyahpa,moa hihrescai. Janoxon noquepitijaxontannahue —jato jaquin.

16Raana jema janin nocoti bocani. Janyohihi quescabijaquin meracanquin.Pascua esta sca pitijaxoncanquin.

17Bepiscaiya jahuen doceyabi Jesusnocoti. 18Pihi tsahoxon jato yohiquin:—Man honannon hihxon tah hen mato

yohihi: mato quiha huestichin ta heabihmatihiqui, hehbetan pihi huestichin.

19Masa shinanxon jatihixonbiyocapaquecanquin:—¿Hea hen quin? —hahcanquin.20—Heen doce quiha huesti tah qui.

Hen poseman netinai tason qui ta jaanrihbi hehbetanbi jahuen posemannetinihqui. 21Hea yohihi huishani joi jaiquescari tah hen mahuanoxihqui. Hahraaihih ta jatihiqui, hea bihmahi joni.Jahuentianbi jonijayamaha ta jaa hashoansiribiresquehanihqui —jato jaquin.

22Pihanan sca posen bihxon Papayocaxon tehcapaquexon jatohinanpaquequin.

14

91

—Bihnahue. Nea ta heen yora qui—hahquin. 23Tason rihbi sca bihxonPapa yocaxon jato hinanquin. Hinanajatihixonbi hahqui xehaquin.

24—Nea ta heen jimi qui. Hichajonibaan hohcha copijaquin tah hen heenjimi potaxihqui. Mahuaquin tah henmato hahxonbahinai. 25Yohicoin tah henmato jai: nea xehati tah hen hahquirihbixehayamascatihi. Janoxon Papanjihuemahi janinxon pari ta hen behna scaxehayaxihqui —jato jaquin.

Pedro paranahxihqui(Mt. 26.30-35; Lc. 22.31-34; Jn. 13.36-38)26Papa qui behuahax sca Olivos manan

janin boribicani. 27Janoxon sca jatoyohiquin:—Jatihixonbi tah man hea

potabahinnoxihqui, huishani joi jaiquescajaquin: Carnero coirannicah ta henrehtetihi carnerobo potojahtanijabisihcani. 28Hihquipi bi hahquirihbihuenihah tah hen hea pari Galilea maincayaxihqui, man chini canon —jatojaquin.

29Pedronen sca yohiquin:—Jaabaan jatihixonbi mia potahi que

bi tah hen hean mia potatimahi—hahquin.

30—Yohicoin ta hen mia jai: hataparabe coti queori jaima tah min heen jonihihtima min quimisha coti yohinoxihquinea yamebi —Jesusen jaquin. 31Jascajahacoshin sca yohuani:—Hea miayabi rehtehibaan bi tah hen

miin joni hihtima hen yohitimahi—hihqui.Jatihibi sca jascarih.

Getsemaní huai chianxon Jesusen yocacai(Mt. 26.36-46; Lc. 22.39-46)

32Getsemaní janeya huai janin scabocani. Nocoxon sca jahuen haxenicaboyohiquin:

—Nenobi tsahopaquenahue, hen Papayocatannon.

33Jascajaxon Pedro, Jacobo, Juan,jaabo rahsi boquin. Hihti masashinanscaquin Jesusen. Rahte rahteti.

34—Heen jointiboyabi tah hen benabenatai, hahan mahuati bena tah hen jai.Nenobi banexon coirannahue —jatojaquin.

35Hoque pishca cahax beho racaxonPapa yocaquin, janoxihquibo jatimajatiyocaquin.

36—Papan, hea janoxihquibojayamanoxahnon jahue, jatimajatihahtipahxon. Mian tah min jatihibi hahtihahtipahi. Jaabi hea queenaiquescayamahi bi mia queenai quescahue—hahquin.

37Joribixon jaabo hoxahiton meraquin.Hoxahiton meraxon Pedro yohiquin:—¿Min hoxayamahin, Simoman?

¿Huesti hora pishca min coirantihahtipahyamahin? 38Coiranhanan Papayocanahue mato hohchatiqueenmayamahabo. Maton shinamanman coshiti shinanai bi tah man shinancoshi yamahi —jato jaquin.

39Hahquirihbi caxon Papayocarihbiquin. Jan yocacah quescajaquinyocarihbiquin. 40Joribixon sca jatohoxahiton merarihbiquin, jaton beroquextojaqueti. Yocacah bi jahua yohitihonanyamacanquin. 41Jahuen quimishacoti sca catani joribixon jato yohiquin:—¿Man tanti tantihi hoxaparihin?

Senen ta jaiqui. Hora ta nocoscaiqui. Heanoquebaque ta hohchayahpabo jonibohinannoxihquiqui, bichíbo hihxon.42Huenitax canon bonahue. Jisnahue, heabihmanica ta jahuiqui.

Jesus menexxon bohibo(Mt. 26.47-56; Lc. 22.47-53; Jn. 18.2-11)

43Jan jascajahi betanbi Judas nocoti,jahuen doce quiha huesti. Hicha joni

14

92

machitoyahpabo huinoyahpabo rihbihahbetan becani. Sacerdote hapobaanraanah becani. Huishani honanbo betanjudiobaan hanibaan rihbi raanah becani.44Jato betan bexohax bihmanica jatobebohi jahui. Hahan Jesus honanahbojato yohibenanai:—Hen hicotannoxihqui joni tah qui.

Jaa bihxon coiranxon hiotannoxahnahue—jato yohibenani jahui. 45Nocotax ressca Jesus qui joxon:—Hihbon —hahxon hicotanquin.

46Hicotanaiya Jesus bihcanquin.47Jesus bichiboya jaa patax nichi

huestichin jahuen machito tsecaxonsacerdote hapon yonoti reraquin bijahuen pabinqui res paxtebahinquin.48Jesusen sca jato yocaquin:—¿Yometso bihquin hahcajaquin man

hea bichin, machitoyahpa joxon,huinoyahpa rihbi joxon? 49NetetihibiPapan xobohoxon honanmahanan henmato betan hihrasihi bi tah man heabihyamahipiqui. Jaabi huishani joi jaiquescabi janon tah man nescajahi —jatojaquin.

50Jato jascajanon jatihixonbi jaapotabahini jahuen haxenicabo jabati.

Jabatai beronan51Huesti beronanen cahen jahuen

rahcoti res sahuexon Jesus chibanquin.52Jaa rihbi sca bichibaan bi jahuenrahcoti potabahinax chopanma scahishtocanahi jabati cahi.

Tsinquixon Jesus cahehibo(Mt. 26.57-68; Lc. 22.54-55, 63-71;

Jn. 18.12-14, 19-24)53Sacerdote hapo janin sca Jesus

hiocanquin. Sacerdote hapobo, judiobaanhanibo, huishani honanbo jatihibi janotsinquicani. 54Hiohibo bi hochoxonPedronen jato chibanbonaquin sacerdotehapon xobo jemanhihti janin hihconoxon

caman. Jemanhihtin sca sacerdote haponyonotibo betan pehchihi tsahoti.

55Xobohoxon cahen sacerdote hapobobetan tsinquitaibaan jatihixonbi Jesus quiyohuancointi joi benacanquin, cahexonrehtemanoxon. Benaxon bimerayamacanquin. 56Hahquiyohuancoinihcamahi quesahi yohuanaibohichahi. Jaa joiya huestiyohuancoinyamacani. 57Caibo nihinahtaxhahqui yohuancoini quescari quesahiyohuani.

58—Nea mequeman xobojanihbo Papanxobo tah hen potapaqueyaxihqui.Quimisha neten potahipixon tah henhuetsa rihbi sca xobojayaxihqui,mequeman hahcahma sca, hih tajaipishqui noquen nincanonbi —hihcani.

59Jascaraibaan bi jaa joiya huestiyohuancoinyamacani.

60Naponbi nihxon sca sacerdote haponJesus yocaquin:—¿Min jahua yohiti yamahin? ¿Jahua

yohuan neabo mihqui jaiquin? —hahquin.61Jascahah bi jahua hihyamahi. Neteti.

Sacerdote hapon yocarihbiquin:—¿Mia min Cristo quin? ¿Mia min

noquen Papan siripan baque quin?—hahquin.

62—Jaa tah hen qui. Coshiyahpatonmecayaho hea noquebaque tsahotai tahman jisyaxihqui. Nai cohin tocan jahuirihbi ta man hea jisyaxihqui —jato jaquinJesusen.

63Jan jascajahiya sacerdote hapon scajahuenahbi jahuen chopa huaxabahinxonyocaquin:—¿Jahua copi non hashoan rihbi hahqui

yohuanti benaparitihin? 64Jan tiromahiPapa qui yohuanai ta man nincascai.¿Jahuejati man shinanain? —hahquin.—Rehteti ta jaiqui —hihcani jatihibi.65Caibo hahqui toshbanhihcahini.

Jahuen bemanan beracohxon rishquixonyocacanquin:

14

93

—¿Tsoan mia rishquihiquin? Noqueyohihue —hahcanquin.Sacerdote yonotibaan sca bihxon

rishqui rishquirihbiquin.

Pedro paranahti(Mt. 26.69-75; Lc. 22.56-62;

Jn. 18.15-18, 25-29)66Naman jemanhihti janin Pedro

nichiya sacerdote hapon yonoti haibojano cahi. 67Pedro pehchihi jisxonbejisquin sirijaxon yohiquin:—Mia rihbi tah min Nazaret janinha

Jesus manahi nihrasihi —hahquin.68Jascajaha jeenhihyamahi:—Jahua rah tah min jai. Min yohuanai

ta hen honanyamahi —hihqui.Jemanhihti xehpoti janin sca Pedro nichicahiya hatapa queoscai. 69Jan cahi jisxonyonoti haibaan jano nichibo sca yohiquin:—Jaa ta jato betan nihnicah qui

—hahquin. 70Haibaan jascajahi bi Pedrojeenhihyamahi. Jascama ta qui hihresi.Jaa pecaho pishca jano nichibaan scaPedro yohirihbiquin:—Hihcoini tah min jato betan nihnicah

qui. Mia ta min Galilea mai meha qui—hahquin.

71—Hen yohuancoinyamahiya Papanhea rehtenon. Papan hea jiscoina tah henyohuancoinai. Man yohihi joni tah henhonanyamabiresai —jato jaquin.72Jahuen rabe coti sca hatapa queoti.Queotaiya cahen Jesusen yohiha joiPedronen shinanscaquin: Hatapa rabecoti queori jaima tah min heen jonihihtima min quimisha coti yohinoxihqui.Jaa joi shinanax hihti benataxhuaohihscai.

Pilatonen Jesus yocacai(Mt. 27.1-2, 11-14; Lc. 23.1-5; Jn. 18.28-38)

15 1Xaba paquescaiya sacerdotehapobo, judiobaan hanibo,

huishani honanbo, jaabo rahsibi

tsinquitax yohinani. Jesus menexxonhioxon Pilato hinancanquin. 2Pilatonensca yocaquin:—¿Mia min judiobaan quiquin hapo

quin? —hahquin.—Min yohihi quesca rahan —hahquin.3Hahqui tiromahi yohuanquin sca

cahen sacerdote hapobaan joitsamanscaquin. 4Pilatonen sca jaayocarihbiquin:—¿Min jahua yohiti yamahin? ¿Mihqui

hicha yohuanquin joi tsamanaibo minnincayamahin? —hahquin. 5Yocacah biJesus jahua hihyamascaiya Pilato rahteti.

Jesus rehtetijahibo(Mt. 27.15-31; Lc. 23.13-25; Jn. 18.38-19.16)

6Pascua esta tian ta jan sipojani huestiPilatonen jato picoxonpahonishqui,jaabaan yocacai huesti picoxonquin.7Jaton quiquin hapo potacatsihquin,rehtenanxon huetsa jonibo rehtehiton jansipojanibo jai. Huesti cahen Barrabasjaneya. 8Tsamajaquetai jonibo mapexonsca, jan jato hahxonpahoni quescajaquinPilatonen jato hahxonnon yocacanquin.9Yocacatsihquibo bi jaan pari yocaquin:—¿Judiobaan quiquin hapo hen mato

picoxonti man queenyamahin?—hahquin. 10Sacerdote hapobo notsinotsixon hinanai honanscaxonjascajaquin. 11Jascahah bi cahensacerdote hapobaan tsamajaquetaiboyohuanquihnquin sinamaquin, Jesusyocatima shinanahbo. Sinaxon scaJesusma bi Barrabas jan jato picoxonnonyocacanquin. 12Jascajahiton Pilatonenjato yocarihbiquin:—¿Barrabas picoxonti man queenaiya

maton quiquin hapo hahcaibo joni cahran?¿Jaa hean jahuejatihin? —jato jaquin.

13—Jihuin hueonhue —hahcanquincoshin bi res.

14—¿Jahua copi nan? ¿Jahua tiromajaiquin? —jato jaquin Pilatonen. Jan

14 15

94

jascahah bi hashoan coshin scayohuancani:—Jihuin hueonhue —hahcanquin.

15Jenimahabo sca Pilatonen Barrabas jatopicoxonquin. Jesus rishquimaxon, jihuinhueonnon hihxon, bihnahue jato jaquin.

16Bihnahue hahca hapon xobo chichosca sontarobaan Jesus hioquin, pretoriojaneya xoboho. Jano hioxon sca hahbesontarobo jatihibi quenacanquin.17Yancon chopa sahuemaxon moxamaitijaxon maimacanquin.

18—Jihuehue, judiobaan quiquin hapon—hahcanquin hapojahicamaxon.19Jascajaxon jihui taxonmarishquicanquin. Hahquitoshbanhihcani. Hapojahicamaxonhahqui raboxonentisquihahpaquecanquin. 20Hosanquinqueyoscaxon yancon chopa pecaxonjahuen chopa sahuemacanquin.Sahuemaxon jihuin hueonnoxon scahiocanquin.

Jihuin hueonaibo(Mt. 27.32-44; Lc. 23.26-43; Jn. 19.17-27)21Simon janeya joni cahchihoh quehax

jahuex jano huinotaiton jahuen coroshiamacanquin. Jaa ta Alejandro betanRufo jaton papa hihpahonishqui, Cirenemai janinhah.

22Jano Gólgota jane jaiton hiocanquin.Gólgota cahen mapo xaoya mananhihcatsihqui. 23Mirra rahoya vinomescoxon xehamacatsihquibaan biqueenyamahi. 24Jihuin hueonscacanquin.Jahuen chopabo metisahcanquin. Tsoanabanetihiquin hihxon macan bero borasaqui nanexon chicoha huetsa pari cainaiyahuetsan bihnon, huetsa macan paricainaiya huetsan sca bihnon.

25Bari hihinahtaiya hueoncanquin.26Jahua copi rehtehiquin honanahbohihxon quirica sca hueoncanquin.Judiobaan quiquin hapo, hihqui jaa

quirica. 27Rabe yometsoh rihbihueoncanquin, huetsa jahuen mecayaho,huetsa jahuen memiho. 28Jaatianbi tahuishani joi quesca sca janishqui:Hohchataibo betan hihqui shinanxonrehtehah ta qui, hihqui jaa joi.

29Jano huinotaibaan sca jaton mapobose bosehihcahinxon hosanquin.—Heeeen. Papan xobo

potapaquehipixon tah hen quimishaneten hihxon jaa xahnen henhuenirihbiyaxihqui hih ta min jaipiqui.30Coros janinhax bototax mihmebi scateehihhue —hihcani.

31Sacerdote hapobo, huishani honanbobetan jascarihbihi yohuani.Hosancanquin.—Caibo teehihmaxon bi ta hahmebi

teehihti hahtipahyamahiqui. 32Criston,Israelibaan quiquin hapon, corosjaninhax rahmabi botopaquequihranhue,botoquihranai mia jisxon non mianincacoinnon —hihcani. Hahbehueonahbaan rihbi hosanquin.

Jesus mahuascai(Mt. 27.45-56; Lc. 23.44-49; Jn. 19.28-30)33Barin manan tsacahiya sca jatihibi

mai bahquishihcahinscai, bariracapaquenon caman. 34Bariracapaquetaiya sca Jesus coshin yohuani:—Eloi, Eloi, ¿lama sabactani?

—hahquin. Papan Dios, Papan Dios,¿jahua jenquetsahin min hea jenescain?hihcatsihqui. 35Jan jascahi nincaxon:—Jisnahue, Elías ta quenahiqui

—hahcanquin jano nichibaan.36Hishtocahinxon huesti jonin xehaticachani qui taco quescapah maosahxonjihui taxo qui queonxon sananhihnixonxehamaquin. Xehamaxon:—Mananahue. Jaa botonnoxon Elías

jahui non jisnon.37Jaatian sca saisaihihquish Jesus

mahuascai. 38Jaatianbi ta Papan xobo janin

15

95

rontamehtai chopa chiquehuaxacahinnishqui, bochiqui janinhaxnaman caman. 39Jesus bebon nihxon janjascari mahuatai jisish capitan sca yohuani:—Hihcoini, nea ta Diosen baque qui

—hahquin.40Haibobaan rihbi ta hochoxon

jisnishqui. Huetsa cahen María Magdalena,huetsa cahen María, hoa chinitai JacoboyaJosé jaton mama, huetsa cahen Salomé.Jano nihxon ta jiscannishqui. 41Galileajanin Jesus nichiya cahen jaabaan jaachibanpahonish. Jaa pimarihbipahonish.Jesus betan Jerusalen janin jahuipihaibobo rihbi ta jano nihxon jiscannishqui,hichaxon.

Jesus tsahonaibo(Mt. 27.57-61; Lc. 23.50-56; Jn. 19.38-42)42Yantanscaiya cahen bahquish tantiti

neten piyanoxon pitijacanquin, jatonpitijati neten. 43Jaa copi jahuen raquepotahax Pilato janin caxon Jesusen yoraJosepan yocaquin. Jaa José ta Arimateajaninhah hihpahonishqui hahbe hapobotsinquinica, shinanyahpa joni. Papanjihuemahi jiscatsihqui jaan rihbi manaquin.44Jesus mahuascai nincacax Pilato rahteti.Capitan quenaxon sca yocaquin:—¿Mahua sca jaiquin? —hahquin.45—Mahua sca ta jaaxqui —capitan

jaiya jeenhihscai, Josepan jahuen yorabihnon. 46Sábana maroxon Jesusbotonpaquexon sabananen rahcoxonmacan xanquen poquinipibo tsahonchicho racanquin. Macan taranxon scatsahon quini behpoquin. 47Jan janotsahonai ta María Magdalena betanJosepan mama Marian jisnishqui.

Jesus teehihribihi(Mt. 28.1-10; Lc. 24.1-12; Jn. 20.1-10)

16 1Tantiti nete huinoscaiyahininjahi canoxon hahan hininti

marocanquin, María Magdalena, Jacobon

mama María, Salomé, jaabo rahsibichin.2Hahan semana pehocohtai neten scaxaba honanax yamequiribi tsahon janinbocani. 3Yohuanbonacani:—¿Hahan tsahon behpohipi macan

tsoan noque taranbohanxontihiquin?—hihcanahi.

4Jaa macan cahen hihtihosi. Jari jisxonmoa taranbohanah meracanquin.5Tsahon chicho hihcoxon joxo tariyahpaberonan mecayaho tsahotai meracanquin.Merahax rahte rahtecani. 6Jaan jatoyohiquin:—Rahteyamanahue. Man tah man Jesus

benahi Nazaret janinha Jesus hueonipibo.Jaa ta huenitaxqui. Nenoma sca tah qui.Neno racanipi jisi benahue. 7Yohihi scabotannahue: Mato rihbi canon ta Galileamain Jesus caresscaiqui. Janoxon tah manjaa jistihi, jan mato yohihipiquescabijaquin. Jahuen haxenicabo,Pedro rihbi yohitannahue —jato jaquin.

8Yohihah rahte rahtetax tastahihquishtsahon janinhax picotax bishquihihcanahibocani. Raquetax tsoabi yohibonahaxmabocani.

María qui sanareneni(Jn. 20.11-18)

9Hihquipish bi hahan semanapehocohtai neten hihari huenitax roquiMaría Magdalena qui pari Jesus cainnish.Jaa haibo janinhah roqui siete tiromayoshin jaan piconish. 10Caxon qui jaaMarian Jesus betan nihcahchihibo huinihihuaohihquiton meraxon yohiquin:

11—Hahquirihbi ta teehihquiqui. Henta hen jistanai —hah qui jan jai bi quihihcoinai shinanyamacanquin.

Jahuen haxenica rabe qui caini(Lc. 24.13-35)

12Jaa pecaho roqui huetsapahax scahuetsa rabe qui caini, jemama quicahiton. Jahuen haxenica rabe. 13Jaabo

15 16

96

rabechin qui caxon texe yohihahbaan bihihcoinai shinanyamarihbicanquin.

Jesusen raantibo raanai(Mt. 28.16-20; Lc. 24.36-49; Jn. 20.19-23)14Jaa pecaho sca roqui jahuen once qui

cainrihbihi pihi tsahotaiton. Hihquipishbi hahquirihbi teehihscai jisxonyohihahbaan bi hihcoinaishinanyamahiboya roqui jato hihtiyohiquin, hihcoinai shinanyamahibocopi, jaton jointi chahomahi copi rihbi.

15—Jatihibi main caxon jatihibi joniboheen joi siri yohihi botannahue.16Nincacoinaiton man nashimahibo tahhen teehihmatihi. Nincacoinyamahibotah hen casticanyaxihqui. 17Heen janentah man caibaan tiroma yoshinbo

picoyaxihqui. Joi behnapan ta caiboyohuanyaxihquiqui. 18Ronobo bichish bita hisinyamayaxihcanihqui. Hahanmahuati paheyahpabo xehahax bi tahisinyamayaxihcanihqui. Hisinaibo tamequeman meheyaxihcanihquirohahahbo.

Jesus hinahihnascai(Lc. 24.50-53)

19Jato yohi sca jan jaiya qui noquenhihbo Jesus naihohxon Papanbihinihninish, jahuen mecayaho scatsahonon. 20Jaabo sca ta jatihibincocaxon Papan joi haxemacannishqui.Noquen Hihbaan ta jato yanapanquinhahan honantijaxonnishqui, jaabohihcoinai yohuanai honanahbo.

16

97

Teo lon honannon jan yohihi

1 1Mihqui tah hen nea joi raanai, señorTeo lon. Neno jenques

japahonishquin hihxon hichaxon huishatishinannihbaan bi tah hen hean scahuishaxon mia yohicatsihqui. 2Cristojomenoni jisnicahboxon ta jahuen joiyohinicabaan noque jaa joihonanmascanishqui, jaabaan jisnixon.3Min honannon hihxon tah hen heanrihbi huishapaqueti shinanai. Neatemanpehocohnish rahma caman jenquesjaiquin jatihibi honanquin sirijaxon tahhen huishaxon mia yohihi.4Jenquetsahpa yohuan jacoinnishquinmin mian rihbi honancoinnon tah hennea huishahi.

Nashimanica baquexo picoyaxihqui5Judea main Herodes quiquin hapo

japarihiya ta Zacarías janeya jonijanishqui. Noquen Papa noqueyocaxonnicah, jahuen joi haxemanicah.Abías baquebo betan teenica. Jahuenhaibo ta Elisabet janeya janishqui,yocaxonnica Aaroman chiní baque. 6Jaahaibo betan bebo cahen rabebipontejaquin shinanaibo, Papan yohinijoibo nincacoinaibo. Papan yononiquescabijaquin hahcaibo. Jascajati tajaiqui hihxon Papan yohihiquescabijaxon rabebichin jahua joibi

pishinmayamaquin. 7Jascapahbohax bibaquejomabo. Jahuen haibo baqueyosma,yoxaboscai, jaa rihbi yosiboscai.

8-9Hen mia yohihi quescari jatoncoiranti nete nocotaiya cahen Abíasbaquebo Papan xobo coirani jaax bocani.Jaton tee hahqui jano Zacarías cahi.Papan xoboho hahan hininjatiquetejatanhue hahca jano mapescai.10Chichoxon Zacarías huestichinquetejahiya bi ta jemanhihti janin texejonibo tsamajaquenishqui. Quetejati horanocotai quen jemanhihtinintsinquijaquexon Papa yocacanquin.11Janoxon quetejati janin nihxon sca,Papan yonoti hahqui sanareneni jahuiZacaríasnen jisquin. Jahuen hininjatipataxbi nihrenenai jisquin. 12Jisish rahterahteti. Hihti raqueti.

13—Raqueyamahue, Zacarian. Minyocacai ta Papan nincaquihqui. Minhahqui baquejaha ta miin haibaantohoscaxon baque bihyaxihquiqui. Jaapishca tah min Juan janeyaxihqui. 14Jaabaque copi tah min jenimayaxihqui, hihticoincoini. Jan cainaiya ta hicha joniborihbi jenimayaxihcanihqui. 15Papan jisí tahaniscaax shinanya joni scajayaxihquiqui. Pahe xehayosma. Mae,hompa, jascapa pahebo xehayamaquin.Cainrihyamahiton bi ta Dios Yoshimanjaa hihbojayaxihquiqui. 16Jaa copi tahaniscaxon jaan yohihah miin caibaan

LUCAS

Lucasen huishani joi siri

98

hichaxon jaton shinan ponteyaxihquiqui,jaton Papa Dios qui hinamehxon.17Jahuen hihbo bebohi ta miin baquenihyaxihquiqui. Elías yamanicaton coshishinanya ta nihyaxihquiqui. Jahuenyoshin siri Papan Elías hinanniquescajaquin rihbi ta jaa rihbi hinanahjaaya nihyaxihquiqui, jonibo shinanhinanbonahi nichi. Jaton baquebohonshinanahbo jato shinan hinanquin. Hihtisirijaquin shinan sca jaábo nincayosmaboyohibonaquin. Jaton Hihbonincacatsihquibo jaábo hihxon ta jatoyohibonayaxihquiqui —hahquin Papanyonotinin.

18Jascari Papan yonoti yohuani jaiya:—¿Min hihcoinai hen honannon, jahua

min hea jismatihin? Jise. Hea tah henyosiboscai. Heen haibo rihbi yoxaboscai—hahquin Zacaríasnen.

19Jaatian sca:—Hea tah hen Gabriel qui, noquen

Papa Dios bebon nihnicah. Yohitanhuehea Papan jaah tah hen mia yohihi jahui.Jaa copi tah hen mia joi siri yohihi.20Hen mia yohihah nincahue. Joyo scatah min jatihi. Hen mia yohihinocoyaxahnon caman tah minyohuantimacahinscatihi, hen yohihah bihihcoinai shinanyamahax. Hen miayohihi quescabi ta jayaxihquiqui, jahuennete nocotaiya —hihqui Papan yonoti.

21Zacarías piconon caman jaa manatijemanhihtinin jonibo nichi. Papanxoboho jan basihiya rahtecani. 22Jaatiansca picoscai. Picotax bi joyoscai, Jascabiyohuantimacahinxon behantanresquin.Jan behantan behantanaiya ta chichoxonPapan jismaha jan jahuara jisbenanaihonanscacannishqui.

23Jaa pecaho sca jahuen xobon catinete nocoscaiya jahuen xobon caresscai.24Jahuen xobon jan nocotipi pecahohahbetan hihquish jahuen haibo Elisabettohoscai. Tohoxon bi pichca hoxne

jahuen toho paxajaquin jisyamahabo.Tsoabi yohiyamaquin. 25Papan ta heahahxonihqui. Jonibo tocan henhihtimahyamascanon ta jaa queenaitianbi hea hahxonihqui, hihqui.

Jesus cainyaxihqui26Jan Elisabet yohiho seis hoxne sca ta

Nazaret janeya jema janin sca Papanyonoti canishqui, Papan raanah. Gabrieljaneya, Papan yonoti. 27Jano cahaxhuesti haibo qui nocoti cahi. Maríajaneya haibo. Bebaan honanahma. Jaabihyaxihqui joni ta José janishqui,Davidinin chini baque. 28Nocoxon scaPapan yonotinin yohiquin:—¿Min jascabi jayamahin, haibon? Mia

ta noquen Hihbaan shinanihqui.Mihbetanbi ta hihquiqui —hahquin.

29Jan jascahah, haibo rahte rahteti. Janjascarai jahua hihcatsihquiquin hihqui,jahuen jointi chicho res. 30Rahtetaitonsca:—Raqueyamahue, Marian, noquen

Papa ta mihon jenimahiqui. 31Jise. Mintah min tohoscayaxihqui. Bebo baquebihxon sca tah min jaa Jesusjaneyaxihqui. 32Jaa ta shinanya jonihihyaxihquiqui. Papa naihoh quehatonbaque tah qui hih ta jayaxihcanihqui.Jahuen xohta yamanica Davidininjihuetahbo ta Papa Diosen jaahinanyaxihquiqui, 33queyotaxma janjascabi sca judiobaan quiquin hapohihnon —hahquin Papan yonotinin.

34Jascahah Marian yocaquin:—¿Jenquetsahaxon hen heen bene

yamahi bi hen baque bihtihin?—hahquin.

35Jaatian sca:—Dios Yoshiman ta mia hihbojahiqui.

Papan coshi shinaman ta mia coiraniqui.Jaa copi ta min bihyaxihqui baqueyohihi, Jaa ta Papan baque qui, Diosenbaque, hihyaxihcanihqui. 36Jise. Miin

1

99

tsabe Elisabet rihbi ta yoxabohax bitohoyascai qui. Baquejoma hihpahonishbi ta jahuen seis hoxne tohoya sca jaiqui.37Papan ta jatihibijati hahtipahiqui—María jaquin Papan yonotinin.

38Jascahah:—Hea tah hen qui, hih ca hen jai sen,

heen Hihbaan jihuetah. Min hea yohihahquescajaquin jan hea janon —hahquinMarian. Jaatian Papan yonoti caresscai.

Elisabet jisi María cahi39Papan yonoti jascaripi pecaho Judea

main sca histon cacatsihquish Maríacaresscai. Mahchibo jano jaiton cahi, janhonanai jema janin nocoti cahi.40Nocotax sca Zacarían xoboho mapeti.Min jascabi jayamahin, tsaben hahquinElisabet hicotanquin. 41Min jascabijayamahin tsaben hahcai betan bi jahuenxahquin janin jahuen baquexotehquexihtani Elisabetnin honanquin.Dios yoshiman hihbojaha sca Elisabetcoshin yohuani:

42—Hihti hahxon ta noquen Papan miajaiqui. Miin xahquin janin jai baquexo tajaan mia hahxoniqui. 43¿Hea jahua quema bi min heen hihbaan mama hihquishmin hehqui jahuin? 44Hihcoin tah hen jai.Jise, min hea yohihi hen nincacai betanbi ta coincoinax heen xahquinhoh quehaxheen baquexo tehquexihtanaxqui.45Noquen Papan mia hinantijaxonyohihipi nincacoinax tah min hihtijenimascatihi —hahquin Elisabetnin.

46María sca noquen Papa qui siripiyohuani:

Mia tah min hihti siri qui, Papan, hihtah hen jai, heen jointiboyabi.

47 Noquen Papa ta hea jihuemanicahqui. Jahan tah hen hihti jenimahihih tah hen jai noquen Papayohihi.

48 Jahuen hina pishca res hen hihqui bita hehon shinanihqui. Hehon

shinanxon jan hahxonai copi tajayaxihquibo yohuancoinscajayaxihcanihqui. Papan ta jaahahxonnishqui hih tajayaxihcanihqui hea yohihi.

49 Jahuen coshi shinaman ta hea hihtihahxonihqui. Jaa ta Papa Dios coinqui.

50 Jan yohihi quescabijaquin nonhahcaiboya ta noquehonjascabijaquin Papan shinanihqui.

51 Jahuen mequen siripan hahxonquinta jahuen coshi noque jismahiqui.Nincayosmabo ta jaanrabinmahiqui.

52 Hani quiquin hapobo namanjaxon tajaton yohuanbo jatojenebahinmahiqui.Jahuaborabojomabo rihbi tamehehiqui, hihti meyayahpaquescapahbo sca jaábo.

53 Pihan hihquibo rohahihriscanon jatopiti siribo pimaxon bi ta hichajahuequiyahpabo picatsihcanahabojato camahiqui.

54 Israeli baquebo hahxontijanixon tajan yohini quescabijaquin noqueyanapaniqui, noque jahuen joniboquen.

55 Abraham yohinixon ta noquenxohtabo rihbi sca hahxontijanixonjan yohini quescabijaquinhahxonscaiqui, jascabi sca janon

hihqui María.56Elisabet janin cahen quimisha

hoxnebo sca María jihueti. Janohax ressca jahuen xobon caribiscai.

Nashimanica caini57Jan cahipi cahchiqui sca jahuen

tsaben jahuen baque bihresscaquin, bebobaque pishca. Bichish, hihti jenimahi.58Hahbe jihuetaibo betan jahuen jenaborihbi jenimacani. Hahan shinanxon tanoquen Hihbaan hihti hahxonihqui,

1

100

hihcani. 59Huesti semana huinoscaax jayajahuen mama, jahuen papa cahi, jahuenjane huishamahi. Janoxon honantijatijanin caxon, hahan judiobaanhonantijahahbo hihxon jaton baquexojismaquin. Janohahbaan sca:—¿Jahuen papan janeya janon non

Zacarías huishatihin? —hahcanquin.60—Hahyamaquin rahan. Jahuen jane

ta Juan qui —hihqui jahuen mama.61—Jaa janeya ta miin jenabo

yamahihqui, tsoabi —hahscacanquin.62Jaatian sca jahuen papa

cohantanquin yocacanquin:—¿Mian min jahua janecatsihquin?63Jahuen papan sca huishaquin

hahcajaquin tabla pishca yocaxon bihxon,hahqui huishaquin. Jahuen jane ta Juanqui hahquin huishaquin. Rahterahtescacani, jan huishahi jane jisish.64Jaatianbi jahuen jana choyocahinaxZacarías yohuanscai.—Hahxon tah min hea jai, Papan

—hihscai. 65Jan yohuanscai nincacax,jaton hahbe jihuetaibo rahte rahtescai.Jenquetsahax jahuen baquexojaresscaiquin hihquish janohahbo yohuanchanicanahiboya sca Judea mahchijaninbo jihuetaibo jaya res yohuanyohuancani. 66Chanihibo nincaxonshinancanquin: Hahan Papan shinanaibaque tah qui, Jenquetsahpa joni jaajayaxihquiquin, hihxon shinanshinancanquin.

Zacarías yohuanni67Dios Yoshiman hihbojaha jahuen

papa yohuanai joi rihbi nincascacanquin.Jaa Zacarías yohuanni ta nesca qui:

68 Hahxon tah min noque jai, Papan.Non tiromabohi copi noquecasticanquin mahuamatihi bi tahmin noquehon shinanxon hahquipaxacahuanti joni noquehinanscai.

69-70 Neateman miin joi yohinicatonjanan min yohuanni quescabihitah min rahma jai. Davidinin chinibaque tah min noque hinanai,quiquin hapoxon noque jihuemahijan jayaxahnnon tah min noquehinanai.

71 Noquen rahuibaan noquehihbojapanan ta jaan noquexahbanjamayaxihquiqui. Noquejistahihmahibo jatihibi ta jaanpantetihiqui, noquejahuejayamascaábo.

72 Noquen xohtabohon shinanxon minjato hahxontijani quescabijaquintah min noque hahxonscai, Papan.Min jato yohini quescabijaquin tahmin noque hahxonscai.

73-74 Jaton rahuibo qui hen jatoxahbanjamahah ta raquexonma scamiin chini baquebaan heateexonyaxihquiqui hah tah minnoquen xohta Abraham janiqui,Papan, noque yohiquin.

75 Jaa yohicoinnixon tah min noquehahxoncoinscai, Papan. Sirijaquinshinanhahnan sca non janon.Tiroma shinanjomabo non jihuetihahtipahscanon. Mahuanoxoncaman non jascabi sca miashinanhahnan jihuenon tah minnoque hahxonai, Papan

Papa Dios jaxon, jahuen baquexo rihbisca Zacaríasnen yohiquin:

76 Naihoh queha Papan joi yohinica tamia hihtihi, baquexon. NoquenHihbo beboxoni tah minnihyaxihqui, jonibo yohiquinshinan hinanbonaquin. NoquenHihbo nincati shinan jatohinanbonaquin.

77 Jatohon shinanxon noquen Papanjaton hohcha sohuaxona jahuenbaquebo sca jihuenon tah min jatohonanmabonayaxihqui.

1

101

78 Noque jisí noque qui botopaquexonta Xaba Hihbaan noquexabajayaxihquiqui.

79 Bahquish chian jihuetaibo taxabajaxonyaxihquiqui. Mahuatiqui raqueti jihuetaibo taxabajaxontihiqui, hahan jihuetibahin sca nichíbo

hihqui Zacarías.80Jascapa cainnish cahen jahuen baque

hanicahuani. Jahuen shinan caícanahi.Jahuen Hihbaan joi yohiti nete janoncaman cahchiho res nichi jihueti.

Jesus cainai(Mt. 1.18-25)

2 1Jaatian ta Cesaro Agostonen jahuenjonibo yohinishqui, jatihibi jonibaan

jane huishapaquehahbo. 2Jascajati janyohimenoni tah qui, Siria main Cirinojaton tininti hihpahoni tian. 3Cesaronenjascajaquin yonohah ta jaton jemabojanin jatihibi jonibo bocannishqui, jatonjane huishahahbo. 4Galilea mai janinhaxJosé rihbi cahi, Nazaret jema janinhaxbi.Judea main cahax, jahuen xohtaDavidinin jema janin nocoti cahi. Jaajema ta Belen janeya qui. Davidinin chinibaquehax copi ta jano canishqui.5Tohoyascai jahuen haibo hihyaxihqui taMaría hahbetanbi canishqui. Jaan jaabihyaxihqui copi jahuen jane rihbijahuen benenahyabi huishahbo. 6Janonocoxon Marian jahuen baque janbihnoxihqui honanscaquin. 7Jano jaixobo bocho rahsi jaiya jahuenrahnonhoxatimahiya ganado xobohoxon scajahuen bihmenohi baquexo bihxon,chopan rahcoxon, vacan piti racanxontijanin racanquin.

Carnero coirannicahbo quiPapan yonotibo cainai

8Jaatian rihbi ta jaa maibo janincarnero coirannicahbo janishqui. Jaton

xobo hochó copi ta pastochianxon jatoncarnerobo coiranshinacannishqui. 9Yamecoiranaiton jato qui Papan yonoticainquihrani. Papan xaba rihbi jato janinxabarenenaiya rahte rahtecani.

10—Raqueyamanahue. Joi siri matoyohihi tah hen jahui, jatihibichinnincacax jenimahabo. 11Nea netenbi taDavidinin jema janinxon huesti haibaanjahuen baque bichishqui, matojihuemanica coin noquen Hihbo Cristo.12Hahan honanti sca tah hen mato yohihi:chopan rahcohah vacan piti racanxontijanin racatai tah man jaa meratihi.Jistannahue —hahquin Papan yonotinin.

13Jaatian sca hahchonquihrani hichaPapan yonotibo sanareneni. Papa quiyohuani siricani.

14 Noquen naihoh queha Papa ta hihticoshi shinanya qui. Nainequebihahbohon hihti shinanxonta hahan sirijaquin shinanti shinanjato hinanihqui, hihcani.

15Papan yonotibo naihoh boresscaiboyasca carnero coirannicahbo yohinancani:—Noquen Hihbaan noque honanmaha

jisnon bonahue. Belen janin canonbonahue —hihcani.

16Bishquihihcanahax sca nocoxonMaríaya José meracanquin. Jisíbo bivacan piti racanxonti janin baquexoracati. 17Honanscaax janohax joquin scaPapan yonotinin noque yohihah tah nonjistanai, hihxon sca jatihibi joniboyohibenacanquin. 18Yohihahbo jatihibirahtecani. Coirannicahbo yohuanai joijahua hihcatsihquiquin hihcani, rahtetax.19Rahtetaibaan bi María rahteyamahi.Jaan cahen jahuen jointininshinanresquin, chanihibo joiboshinanquin. 20Jaatian sca coirannicahbojaton pasto janin nocorihbicani. NoquenHihbo ta coshi shinanya qui hihcani.—Min noque yohihipi jatihibi tah non

jistanahqui, Papan. Min noque yohihipi

1 2

102

quescabi tah qui. Hahxon tah min noquejai —hihcani.

Jesus baquexo jismahibo21Jan cainipi huesti semanan sca

honantijamaxon Jesus janecanquin.Jahuen maman xahquinho jahuabinanéyamaparihiya, Jaa tah man Jesusjaneyaxihqui, Papan yonotinin jato jahoquescabijaquin janescacanquin, Jesusjaneya janon.

22Man baquexo janeho huesti hoxnesenennon caman tah man Papan xobo quisamatihi hahquin ta Moisesninhuishanishqui. Jaa copi jascajacanquin.Jahuen hoxne senenscaiya Papa hinanisca baquexoya bocani, Jerusalen janin.23Papan joi janin ta jascajati huishajaiqui: Jahuen maman bihmenoho bebobaque jatihibi yohihi tah man Papanah taqui hih man jatihi, Papa hinani. 24Huetsarihbi ta jaiqui, Papan huishamani:Haibaan baquexo bichipi copi rabe nobexhinanyamaxon rabe coma pishcamohitahpa noquen Papa Dios hinanxonrehtexonquin, hihqui jaa huisha.

25Jascajati joi copi Jerusalen janin bocani.Jaatian rihbi ta Jerusalen janin Simonjaneya joni janishqui. Pontejaquin shinanaijoni. Noquen Papahon shinanai joni. Noquejahuen jonibohon shinanxon noquejihuemanica Papan raantihi honancoinaxmanatai joni. Jaa hihbojaxon ta DiosYoshiman honanmanishqui. 26Papan raanaijoni jisishma mahuati tah min jatimahi,hahquin Dios Yoshiman. 27Papan xobohosca Dios Yoshiman hihuehah Simon nocoti.Jaatianbi jano Papan huishamani joi jaiquescabijahi Jesusen papa betan jahuenmama rihbi jahui, Jesus hihuehi. 28Jayamapetaiton sca jaton baquexo bichinxonSimoman hicotanquin. Chihtoxon noquenPapa yohiquin.

29 Hihti sirijaquin sca tah hen shinanai,Hihbon. Hea yohinihxon tah min

jaabijahi. Mihquicaresscanoxahnpan.

30 Min raanai noque jihuemanicah tahhen jisresscai, Papan.

31 Jatihixonbi jisíbo hihxon tah minraanscai.

32 Mia honanyamapahonihxon bi ta neabaque copi noquen nahuabaanrihbi mia honanscatihiqui. Noquencaibo rihbi ta miin joniboxon neajisish hihti siribohiyohuanyaxihcanihqui, Papan

hihqui Simon.33Jaton baquexo yohihi Simon

jascaraiya jahuen papa betan jahuenmama rahteti. Rahtetaiboya:

34—Noquen Papan ta matohonshinanihqui —hihxon, baquexon mamabejisahnan sca, jahuen baquexo yohihiyohuani— Jise. Nea copi ta hicha noquencaibo jascabi behnoti sca jaticaniqui.Hicha rihbi ta nea copi jascabi scajihuetihiqui. Hahqui ta caibo rihbitiromahi yohuanyaxihquiqui. NoquenPapa hahan honantihi bi tiromabohiyohuani. 35Jonibo jenquetsahpashinanyahpabohin non honannon taneatohon noque yohiyaxihquiqui. Mianrihbi tan min jointi machexehxon masashinanyaxihqui —hihqui Simon.

36Jano rihbi ta huesti haibo janishqui,Ana janeya. Fanuelnin baque, Aserinchini baque. Papan shinanmahahyohuannica haibo. Xontacohax jahuenbene betan siete bari jihuenish bi jahuenbene mahuataiya yononma sca banenishyoxaboscai. 37Ochenta y cuatro bari jai bisca yoxabohax bi Papan xoboho nihxonbariyahpan, yame rihbi piti tenehahnanPapa yocaquin. 38Simon betan nichibomerahax:—Hahxon tah min noque jai, Papan.

Jaa jisish tah hen hihti jenimahi —hihquihaibo. Jerusalen janin jihuetaibo scayohihi cahi. Papan jihuemanica jopahinon

2

103

hihquish manataibo jatihibi sca tayohinishqui, Jaa ta jaresscaiqui, hahquin.

Nazaret janin boribihibo39Jaatian sca Papan yohinih

quescabijaquin queyohax Galilea mainsca cahi Jesusen mama betan jahuenpapa caribihi. Cahipish Nazaret jemajanin jaton xobon nocorihbiscacani.40Jano jihuenish sca jaton baquehaniscaax coshiscai. Hihti honan. HahanPapan hihti shinanai joni.

Papan xoboho Jesus nocotai41Jatihibi bari tian ta Jerusalen janin

jahuen mama betan jahuen papacapahonishqui. Pascua esta tian janoesta huinoti bocani. 42Doce bari Jesusjaiya sca jaabo hihpahoni quescari estahuinoti jano bocani. Jaa rihbi jato betancahi. 43Fiesta queyoscaiya sca jatonxoboho jonoxon beribicani. Jema janinjaton baque banetai bi honanaxmajahuen papabo joribicani. 44Jahuenchahibo betan jaa rihbi jahui shinanaxnihbahinahi becani. Bepi sca jaton baqueyamajaxon jato betan jahuibo janin scabenacanquin. Jaton jenabo yocacah biyamahi. 45Benacasquimahax scaJerusalen janin benahi boribicani, rabebi.

46Jano quimisha netenbenacasquimacanquin. Benabonaxon scaPapan xoboho haxemanicahbo betan jaatsahotai meracanquin. Haxemanicahboyohuanai nincanoxon, jano jaa tsahotaimerascacanquin. Hashoanhonancatsihquin jato yocarihbiquin. Jatobetan yohinani tsahotai. 47Jan honanxonyohuanquihna haxemanicahbo rahteti.Nincaqui jano tsahotaibo rihbi rahteti.48Papan xobo janin jahuenhaxemanicahbo yohuanquihnaitonmerahax jaabo rabe rihbi rahte rahteti.—¿Jenquetsahpahin min noque betan

cayamahipiquin, baquen? ¿Min

honanyamahin? Masa shinanhahnan tahnon mia benacasquimahipiqui —hahquinjahuen maman.

49—¿Jahua copi man hea benarahsihin,maman? ¿Heen Papan teebo jisti hea jaiman honanyamahin? —jato jaquin.50Jascajaha bi jan yohihi jahuahihcatsihquiquin honanyamacanquin.

51Jaatian sca Nazaret janin jato betancaresscai. Nococani. Jano jihuescacani.Jahuen papan, jahuen maman yohihahquescabijaquin hahquin. Hicha barihuinoscai bi hen huishaxon mia yohihijatihibi jahuen maman shinanpariquin.52Jano jihuetax ta Jesus haninishqui.Jahuen shinan rihbi caicanahi. Janojaibaan jisí ta siri joni jaa janishqui.Papan jisí siririhbihi.

Nihi naman mehax Juan yohuanai(Mt. 3.1-12; Mr. 1.1-8; Jn. 1.19-28)

3 1Jasca sca janíbaan ta huetsaquiquin hapo jaresscanishqui,

Tiberio janeya. Quince bari sca jaa jatonhapo jaiya cahen jonibo jisxonnicah rihbijai, jahuen gobernadorbo. Judea mainjahuen gobernador ta Poncio Pilatojaneya janishqui. Jaatian rihbi ta Galileamain Herodes haponishqui. Herodesninhuetsa Felipe ta Iturea main scahaponishqui. Traconite janinbo rihbijahuen mai, jaa hihboti. Janohax taAbilinia janinbo Lisaniasnen hihbotijanishqui. 2Anas betan Caifas rihbi tajudiobaan quiquin yohuan hihbobojanishqui. Jaabo rahsi hapobo jaiya scata jano tsoa jihueyamahi janin jihuexonnoquen Papa yohuanai Juamannincanishqui. Jaa Juan cahenZacaríasnen baque. Papa yohuanainincacax jaa joi yohihi sca nichi. 3Jordanhuean janinbo sca nihnichi.Quetanhihnibahinxonquetanpaquebahinrihbiquin. Yohibonahinichi.

2 3

104

—Noquen Papan maton hohchasohuanon shinan siri sca bihnahue.Shinan behnayahpa man jaiya hen matonashimanon benahue —Juaman jaquinyohibonaquin. 4Isaíasnen rihbi ta Papanjoi yohinicaxon jaa yohihi neatemanhuishanishqui.

Jano tsoa jihueyamahi janin tah henquenahi: Noquen Hihbo hahanjonon bahixonnahue. Pontequinbahixonquin.

5 Mai xanquen jatihibi tah manbochojabonatihi. Mahchi jatihibirihbi tah man mapaquinmispanjabahintihi. Mayabo rihbitah man pontetihi. Xanquenxanquenaibo rihbi sirijabonaquin.

6 Jaatian ta Papan raanah jihuemanicajoresscai jatihibi jonibaanjisyaxihquiqui

hah ta Isaíasnen janishqui huishaquin.7Isaíasnen jascajani copi ta

nashimamahi behibo Juamanyohinishqui:—Papan ta mato casticantihiqui.

¿Tsoan mato Papan mato castanmisyohihah man neno jabaquihrani jahuin,rono papayahpabon? 8Maton shinanpontejacoinax siri shinanya scajihuenahue hih ca hen jai sen, matonshinan honanahbo. Noquen Papa taAbraham qui hihyamarihbinahue. Neamacanbo ta Papan jonijati hahtipahiqui,Abrahanen baquebo sca janon, hahanPapa jenimahibo sca janon. 9Jihuireranoxon hahcajaquin ta jahuen yamibihxon Papan tarescaiqui. Siribimijomabo tarexon cohaquinhahcajaquin ta tiroma shinanyahpaboPapan casticanscaiqui. Shinannahue—jato jaquin. 10Jascahahyocascacanquin.—¿Hicon nan? ¿Jahueja sca non

jatihin?11Yocacahbo sca jato yohiquin:

—Rabe cotonyahpaxon cotonjoma jonihuesti hinannahue. Pitiyahpaxon,jascajaquin rihbi pitijoma jonihinannahue jan pinon —jato jaquin.

12Jaatian sca coriqui cobranaibo rihbibecani. Jaan jato hihquimatanquinnashimanon hihquish becani. Nocoxonsca yocacanquin:—¿Noquen non jahuejatihin?

—hahcanquin.13—Hapon mato yohihi tihi res

cobrannahue. Man mahuinmamis —jatojaquin.

14Sontarobaan rihbi sca yocaquin.—Noque rihbi sca yohihue. Sontaroxon

non jenquetsahatihin —hahcanquin.—Man tah man tsoabi tahtijaxon jahuabibichintimahi. Quesaxon bichintimarihbihi.Maton hapobaan mato copijahi res bihxonjaa res bihti shinannahue —jato jaquin.

15Juaman jascajahiya manahihtiquenichibo shinamehti:—Jaa tsi ra Papan caisai joni quin

—hihcani, Juan yohihi jaton jointininshinamehti. 16Jascaraiboya:—Hean hen mato jenen nashimahi bi ta

hea mentan hashoan coshi joni jahuiqui.Ni jahuen sapato risbi pecaxonti tah hensenenyamahi jaa hihti siri copi. Jaan tajahuen yoshin siri mato hinantihiquichihi rihbi mato maracanquin. 17Chishponihuen potanon hihxon bero romishinpotaquin hahcajaquin ta Papanxecoscaiqui. Bero rahsi tsamataitsinquixon sca jahuen bexojati janinniaxon bi ta nocayosma chihin chishpomapojayaxihquiqui —jato jaquin.

18Jascapahbo joibo ta jato hichayohinishqui, nincacoinahbo. Joi siri jatonincamaquin. 19Siri joibo jan yohihi quebi ta quiquin hapoxon Herodesninbihmaxon sipo xoboho Juantsahonnishqui. Jascatimahi bi tah minmiin huetsan haibo betanbi hihqui,Juaman jaho copi Herodesnin jaa sipo

3

105

xoboho tsahonquin. Jatihibi jantiromajaquin hahni Juaman yohiho copirihbi sipo xoboho tsahonquin. 20Hihtitiromaxon bi ta hashoan sca tiromajaquinHerodesnin Juan bihnishqui.

Juaman Jesus nashimahi(Mt. 3.13-17; Mr. 1.9-11)

21Jaabi, sipo xoboho Herodesnin jaatsahonyaxahnon ta Juaman jatonashimapahonishqui, jato nashimanonhihquish hahqui nocotaibo. Jascapahbonashimaxon ta Jesus rihbinashimanishqui. Nashimaha ta noquenPapa yocanishqui. Yocacahnan, naiquehpemehtai jisquin. 22Jaton jisnonbisca naihoh quehax nobex quescapahbotopaqueti jahui jisquin. Naihoh quehaxyohuanairihbi nincacanquin. —Mia tahmin jahan hen queenai heen baque qui.Mihon tah hen hihti jenimahi —hihqui.

Jesucriston xohtabo(Mt. 1.1-17)

23Jaa pecaho ta joi siri yohibonahi scaJesus nihnishqui, treinta bari jaax.Jonibaan jisí cahen jaa Josepan baque.Jahuen chahita cahen Helí. 24Helí scacahen Mataten baque. Matat cahen Levinbaque. Leví cahen Melquin baque. Melquicahen Janan baque. Jana cahen Josepanbaque. 25José cahen Matatiasnen baque.Matatias cahen Amosen baque. Amoscahen Nahuman baque. Nahum cahen Eslinbaque. Esli cahen Nagainin baque. 26Nagaícahen Maaten baque. Maat cahenMatatiasnen baque. Matatias cahenSemeinin baque. Semei cahen Josepanbaque. José cahen Judapan baque. 27Judácahen Joananen baque. Joana cahen Resanbaque. Resa cahen Zorobabelnin baque.Zorobabel cahen Salatielnin baque. Salatielcahen Nerin baque. 28Neri cahen Melquinbaque. Melqui cahen Adin baque. Adicahen Cosamam baque. Cosam cahen

Elmodamen baque. Elmodam cahen Erinbaque. 29Er cahen Josuepan baque. Josuécahen Eliezernin baque. Eliezer cahenJoriman baque. Jorim cahen Matatininbaque. Matat cahen Levin baque. 30Levícahen Simeonen baque. Simeon cahenJudapan baque. Judá cahen Josepan baque.José cahen Jonaman baque. Jonan cahenEliaquim baque. 31Eliaquim cahenMeleanen baque. Melea cahen Mainanenbaque. Mainan cahen Matatanen baque.Matata cahen Nataman baque. Natancahen Davidinin baque. 32David cahenIsaipan baque. Isaí cahen Obedin baque.Obed cahen Boozen baque. Booz cahenSalmonen baque. Salmon cahen Naasonenbaque. 33Naason cahen Aminadab baque.Aminadab cahen Adminen baque. Admincahen Arnin baque. Arni cahen Esromanbaque. Esrom cahen Faresen baque. Farescahen Judapan baque. 34Judá cahenJacobon baque. Jacobo cahen Isaaquenbaque. Isaaque cahen Abrahanen baque.Abraham cahen Tarepan baque. Taré cahenNacoren baque. 35Nacor cahen Seruquenbaque. Seruque cahen Ragaunen baque.Ragau cahen Peleg baque. Peleg cahenEberin baque. Eber cahen Salan baque.36Sala cahen Cainanen baque. Cainancahen Arfaxad baque. Arfaxad cahenSeemin baque. Seem cahen Noeman baque.Noem cahen Lamequen baque. 37Lameccahen Matusalenen baque. Matusalé cahenEnoquen baque. Enoc cahen Jaretan baque.Jaret cahen Mahalalelnin baque. Mahalalelcahen Cainanen baque. 38Cainan cahenEnosen baque. Enos cahen Setin baque. Setcahen Adaman baque. Adam cahen PapaDiosen baque.

Tiroma yoshiman Jesus tanahi(Mt. 4.1-11; Mr. 1.12-13)

4 1Dios Yoshiman shinanyahpahax scaJordan huean janinhax Jesus cahi.

Cahi, Dios Yoshiman jano cahue hahca,

3 4

106

jano tsoa jaitonma sca cahi. 2Cuarentaneten jano nihnixon bi ta jahuabipiyamanishqui. Tiroma yoshiman sca tahohchamacatsihquin tana tananishqui.Jahuen cuarenta neten sca hihti picatsihsca jaiya sca Satanasnen tanarihbiquin.

3—Papa Diosen baquexon, toa macanyohihue, piticahinscanon —hahquin.

4Jascajaha:—Piti res jaax jihuetima tah man jai

hah ta Papan janishqui huishamaquin—hahquin Jesusen.

5Jaatian sca queya maniquihnxonbochiquixon sca jatihibi mai janin jaijemabo Satanasnen jismarenenquin.

6—Hoa jatihibi ta Papan heahinannishqui. Queenxon tah hen miahinantihi, mian sca jato hihbojanon.Jaton jahuabora jatihibi mina sca hihnon.7Hea bebon min miin raboxonen nichishbetihihpaquexon yocacah tah hen miahinantihi —hahquin Satanasnen.

8Jascahah:—Miin Papa Dios huesti tah min

yocatihi, jaa huesti qui tah minbetihihpaquetihi hih ta Papa jaiqui jahuenhuisha joi janin —hahquin Jesusen sca.

9Jaatian Jerusalen janin sca Satanasnenhioquin. Jano sca Papan xobo pemacanyaJesus penimaxon:—Papa Diosen baque hihquish nenohax

cayahue. 10Jahuen yonotibo ta Papanyohitihiqui, mia coiranabo hih ta jaiquiPapan huishani janin. Cayahue. 11Jahuenmequeman ta mia bihtihiqui, macan quimin joxcorohyamanon hih tajaribinishqui jahuen quirica janin—hahquin Satanasnen.

12Jascahah bi:—Hea cahra hahxoncointihiquin,

tanapan hihxon, Miin Hihbo Diostanayamahue hah ta Papan janishqui—hahscaquin Jesusen.

13Satanasnen hohchamacatsihquin bijenquetsahaxon bi hohchamatimahiya

sca Jesus jenebahini caresscai,joribiyaxahpan hihquish.

Galilea mainxon Jesusen yohimenohi(Mt. 4.12-17; Mr. 1.14-15)

14Jaatian Jesus rihbi joresscai. DiosYoshiman coshi hinanah, Galilea mainsca cahi jahui. Nocotaiya, Papancoshiyahpa ta jaa qui hihqui janojihuetaibo sca yohuan chanicanahibocani jatihibi janin. 15Jaton tsinquitixoboho mapexon ta jatohaxemapahonishqui. Jan yohihi nincacax,nea ta Papan raanai joni qui hihscacani.

Nazaret jema janin Jesus nocotai(Mt. 13.53-58; Mr. 6.1-6)

16Jaa pecaho Nazaret jema janin scaJesus nocoti cahi, janohax jan haninijanin sca nocoti. Jan japahoni quesca scatantiti neten jaton tsinquiti xobo janinjato betan tsinquiti cahi. 17Tsinquitaibaansca noque nincamarohahue hahxonIsaiasnen huishani quirica hinancanquin.Jato nincamanoxon sca nihxon quiricaquehpenxon jano nea joi jai benaxon jatonincamaquin.

18 Dios yoshiman ta hea hihquihiniqui.Jahuajomabo joi siri hen yohinonta hea caisnishqui. Caisnixon tahea raannishqui, hinábo henpiconon hináboma sca jaábo.Benchebo rihbi hen yohinon ta hearaannishqui hahquirihbi jistihahtipahabo. Tiromahihboyahpabo hen piconon ta hearaanishqui, hinábomascanon.

19 Papan jisí ta rahma jahuen joi sirinincamaha hihti siri qui

hahquin jato nincamaquin.20Jascajaquin nincamaxon jahuen

quirica xehpoxon quirica coiranxonnicahinanrihbihax tsahopaque sca jai.Tsahotaiya jaa bejisi manacani. 21Jaatiansca:

4

107

—Nea hen mato nincamaha joi tarahma maton nincanonbijascacoinscaiqui, Papan yohini quescasca —jato jaquin.

22Jan yohihah nincaquin sirijahax rahterahtescacani. Papan noque hahxoncoinaijoi ta noque nincamahaxqui hihquishrahte rahtecani. Jaatian sca shinanax:—Nea Josepan baquema quin

—hihscacani.23Jascari yohuananaiboya:—Hea rah tah man jatihixonbi hea

nescajaquin yohiyaxihqui. Rahomehhue,rahonnican hah ra tah man heajayaxihqui. Capernaum jema janinxonroqui miin coshiyaxon min jatojenquetsaja ra jaxonipi. Neno miinmainxon sca noque jascajaxonhue hahtah man hea jaribitihi —jato jaquin.

24Jato jascajaxon jato hihtiyohiscaquin:—Jaabi tah hen mato yohicoinai.

Jahuen main cahiton ta Papan joiyohinica jahuen caibaan sirijaquinbihtimahiqui. 25Hihcoinja tah hen matojai. Elías yamanica jihueni tian ta basihoi paqueyamanishqui, quimisha bariseis hoxnerihbi hoi yamanon. Jatihibijanin ta hihti pihaxmahnhuan scahihcannishqui. 26Hicha maton caiboyononmabo jaatian rihbi janí que bi tajato qui Papan Elías raanyamanishqui.Jato qui ma bi ta Sarepta jema janinPapan raannishqui, huesti sidonoyononma haibo qui caxon piticaijaxonnon. 27Jascajaquin rihbi ta Eliseojihuenitian sca hicha maton caibosipiyahpabo janí que bi jatoma bi Siriamai janinha huesti res Papanrohajanishqui —jato jaquin.

28Jaton nahua Papan hahxonainincacax sinacahincani, tsinquiti xobohojaibo rahsibi sina sinati. 29Bihtanxon scajemama qui Jesus bocanquin. Jano jaihani xanquen janin boxon rehtenoxon

naman potacatsihquibo.30Rehtecatsihquibaan bi jatonabebacahini cahax Jesus caresscai.

Yoshiman hihbojahi joni(Mr. 1.21-28)

31Capernaum jema janin sca cahi,Galilea mai janin. Nocotipixon jatontantiti neten jato haxemaquin. 32Janyohihah nincacax ta rahtecanishqui,shinan hihboxon jaan jato honanmahacopi.

33Jaton tsinquiti xoboho rihbi ta tiromayoshinyahpa joni mapenishqui. Jesusyohuanai nincacax coshin sai saihihscai.

34—¡Hahrai! ¿Noque jahuejahi minjahuin, Jesus Nazarenon? ¿Noquequeyohi min joresscain? Mia tah nonhonanai. Mia tah min Diosen baque qui—hahquin yoshinyahpaton.

35Jascahah bi:—Jascaraxma netetax jaa jenebahini

catanhue —hahquin Jesusen. Catanhuehahca yoshiman jaa joni taponhueranbohanquin, jato tocan racanon.Jahuabi tiromajaxonma sca jaa jonijenebahinquin. 36Jaa jisish raqueya scahihcani jaa xoboho jaibo rahsi. Raquetaxyohinanancani.—¿Jenquetsahpa coshi shinanya jaa

jaiquin? ¡Jistan! Jahuen coshiyaxon tacatanhue hahquiqui. Jaan yohihah tatiroma yoshinbo boresscaiqui —hihcani.

37Jaa copi ta jaya joihi hichabocannishqui, janobo jaibochanicatsihqui xobo tihibi mapecanahi.

Pedronen haita Jesusen rohajahi(Mt. 8.14-15; Mr. 1.29-31)

38Jaton tsinquiti xobo janinhax scaSimoman xobon Jesus cahi. Nocotaiya biSimoman haita yona yonati racati. Jaacopi, Rohajaxonhue, hahcanquin,nocoscaiton. 39Hihcohax jaa racatai pataxnihrenenxon sca jahuen hisin Jesusen

4

108

yonoquin jenebahinhue, hahquin.Yonohah, yonayamascacahini. Rohascaaxhuenitax jato pitijaxoni mehcamehcascai.

Hicha hisinaibo Jesusen rohajahi(Mt. 8.16-17; Mr. 1.32-34)

40Bari hihquiscaiya sca jatonhisinyahpabo hihuecanquin. Hihuehibomehexon sca jato rohajapaquequin.41Hicha tiroma yoshinbo rihbi ta jaancamanishqui. Jenebahini catanhue janjaah sai saihihcani. Mia tah min Diosenbaque qui hihcahini boresscacani. Jaabohashoan coshin yohuanpanan ta jatonetemanishqui. Jaa Cristo hihquihonanax yohuanaibo copi jatonetemaquin.

Galilea main sca Jesus cahi yohihi(Mr. 1.35-39)

42Xaba paque sca jaiya sca jano tsoajaitonma sca Jesus cahi. Tsamajaquetaibocaxon jaa benabonaxon merahax hahquinocohihnati.—Noque jenebahini cayamascahue,

hihbon. Noque qui banejaquerohahue—hahcanquin. 43Noque quibanejaquerohahue hahcabo bi:—Huetsa jemabo janin rihbi tah hen

Papan joi yohibonahi cati jai, Papanjihuemati joi honanahbo. Jaa copi tahhen jahui —jato jaquin. 44Jaa pecaho scajudiobaan tsinquiti xobobohomapecanaxon Papan joi siri jatoyohibonaquin.

Jahuen coshiyaxon jan yapa bihmahi(Mt. 4.18-22; Mr. 1.16-20)

5 1Jaatian sca Genesaret hian quexasca cahax, nihxon jano jaibo

honanmaquin. Nincacatsihquish scatsama jonibo hahqui tsinquijaqueti.2Nincacatsihquibo tsehquesihquinhueranbonaha jisí bi nonti rabe quexa

racatai. Nonti racatai bi yaparahconicabo yamahi, yapa rahcotanijahuex jaton tarrafa pahtsaquimapescaibo. Huetsa nonti ta Simomanajanishqui, huetsa nonti cahen jahuencompanihrobaana. 3Simoman nontinnanéxon sca:—Napon hori noque hueranbohanhue

—hahquin Simon yohiquin. Jaatian scanontin tsahoxon sca quexa nichibohaxemaquin. 4Yohuanquin janquenjaxonsca Simon yohiquin.—Nemin janin sca noque hioxon maton

tarrafa potanahue, yapa bihnoxon—hahquin.

5—Pota potashinaxon bi tah nonjahuabi bihyamahaqui, maestron. Jaabi,mian yohihah tah hen potahi —hahquinSimoman.

6Potaxon sca hicha yapa rahcoquin.Yapa hashoan hichahiya jaton tarrafahuaxacatsihscai. 7Mapo behuebehuehahxon sca jaton companihroboquenacanquin, huetsa nontin joxon jatoyanapanabo. Joxon rabebi jaton nontibochojabahincanquinhihquicatsihscanon caman. 8Yotihi rajisish raquescaax Jesus bebonxonraboxonen tisquihahpaquexon:—Hea jenebahinhue, Hihbon. Hea tah

hen hohchayahpa joni qui —hahquin,Simon Pedronen.

9Huestijaquin potaxon bi yotihi rayapa bichish Pedro raquescai, hahbeyapa bihnicahbo rihbi. 10Zebedeonbaque rabe rihbi ta jascarihbihiraquenishqui, Jacobo betan Juan,Simoman companihrobo rabe.Raquescaiboya:—Raqueyamahue, Simoman. Rahma

tah min joni bihnicah sca jatihi—hahquin Jesusen.

11Taxnaxon sca cahen jaton nontibojatihibi jenebahini sca Jesus manahi scabocanni.

4 5

109

Sipiyahpa Jesusen rohajahi(Mt. 8.1-4; Mr. 1.40-45)

12Jaa pecaho sca ta janobo jai jemaboqui nocoti canishqui. Huesti jema quinocoxon sca sipiyahpa joni behchiquin.Sipiyahpaton sca Jesus merahaxtaracahpaquexon Jesus hihti yocaquin.—Jeen hihxon res tah min hea

rohajatihi, Hihbon. Mian tah minhahtipahi —hahquin.

13Jascajaha, mehexon sca:—Queen ta jai. Rohascahue —hahquin.

Jaatianbi jahuen bichi siricahinscai,behna sca.

14—Hen mia rohajaha tsoabiyohiyamaxahtahi min. Min yohimis.Tsoabi yohixonma, sacerdotejismatanhue, Moisesnin yohiniquescabijaquin hinanti pishcayacatanhue, rohascaxon hinanti pishca.Jascajaquin tah min jato nincamatihi,jonibo tocan hahquirihbi jihuetihahtipahnoxon —hahscaquin Jesusen.

15Yohiyamahue hahca bi hashoan scajonibo yohibonaquin, Jaan ta hearohajahaxqui hahquin. Jaa copi hihticaibo sca becani. Jesus yohuanainincanoxon rahomehti becani. 16Jan cahácahchiqui nocotahbo jaa huesti Jesuscahi. Jano tsoa jaitonma cahax basihi,Papa yocaqui basihi.

Yora honanyamajaquetai Jesusen rohajahi(Mt. 9.1-8; Mr. 2.1-12)

17Huetsa neten sca ta jatohaxemaribinishqui. Jato yohihi bi tafariseoboya jaton haxemanicahbonocohihnatax nincaquitsahopaquecannishqui. Galilea maimehax jahuibo, Judea mai mehax jahuiborihbi, Jerusalen jema janinhax jahuiborihbi nincaqui tsahocani. Papancoshiyaxon jan rohajahi sca jiscanquin.18Tsinquijaquetaiboya sca jahuen yora

honanyamajaquetai joni becanquin.Jahuen cacajatiyaxonbi hihuexon Jesusbebonbi janacatsihquibaan bi jonihichahiya jenquetsahax hihcotimahi.19Jenquetsahaxonbi mapematimahiya scajayabi xobo pemacanya hinaxon xehuaboxecabohanxon jahuen cacajatinin scarontanpaquebohanxon Jesus bebonbi scaracanpaquecanquin. 20Jan jatorohajaxontihi shinancoinaibohi jisxon,racatai joni Jesusen yohiquin:—Miin hohcha tah hen mia

sohuaxonai, hiconin.21Jaatian jano tsahotai fariseoboya

jaton haxemanicahbo jaabo rahsibiyohinancani.—¿Jahua hihqui shinanax

Diosihcamahi yohuanihquin? Papa Dioshuestichin ta hohcha sohuatihahtipahiqui. ¿Neatohon rihbihahtipahiquin? —hihcani.

22Jaya baxexaibo honanxon Jesusenjato yocaquin:—¿Jahua yohuan man maton jointinin

jain? 23¿Jahuemeha hashoan teemayohitihquin? ¿Miin hohcha tah hensohuaxonai hihqui nan? ¿Huenihihnataxnihaquetanhue hihqui nan? 24Jaabi,noquebaque hihxon hen mainxonbihohcha sohuaxonti hahtipahihonannoxon jisnahue —hahxon sca yorahonanyamajaquetai yohirihbiquin:—Mia tah hen yohihi. Huenihihnaxon

miin cacajati bihbahini caresscatanhue,miin xobon —hahquin.

25Yohihah sca jaton jisnonbihuenicahuanxon jahuen cacajati bichishjaya cahi caresscai. Jahuen xobon cahi.—Papa Diosen ta hea rohajahaxqui

—hihcanahi cahi. 26Nincacax rahterahtecani.—Papan ta hahxoncoiniqui —hihcani.

Caibo rihbi hihti raquetax:—Tsoan jisníma tah non rahma jisiqui

—hihcani.

5

110

Jesusen Leví quenahi(Mt. 9.9-13; Mr. 2.13-17)

27Jaa pecaho sca caxon, tininticobranxonai joni Jesusen meraquin, Levíjaneya. Jahuen janoxon cobranti misajanin tsahotaiton meraquin. Meraxon:—Hehbe cahi johue —hahquin.28Jascajaha huenixon jatihibi

potabahini cahi, Jesus manahi sca.29Jaatian sca jahuen xobo janin sca

hani esta hahqui jonon Levin Jesusquenamaquin. Jaan quenamaha hahbecobrannicabo rihbi hicha jano jai, jatonhahberabetibo rihbi. 30Jaabo rahsi jaamanahi tsahotaiya sca fariseobo betanjaton haxemanicahbo reren rerenxon,Jesusen haxematibo cahecanquin.—¿Jahua copi man cobranmisboya

hohchayahpabo betan man pihitsahotain? ¿Jahua copi man jascapabetan xehahin? —hahcanquin.

31Jesusen sca jato joi bichinquin.—Hisinjomabo ta rahonnica

pishinyamahihqui. Hisinyahpabo cayarahonnica pishinih. 32Ponteboquenahima bi ta pontemabo quenahi heajoníqui, shinanquin pontejahabo —jatojaquin.

Non piti tenetihin yocacahtaibo(Mt. 9.14-17; Mr. 2.18-22)

33Jaatian:—Juaman haxenicabaan ta hicha piti

tenehiqui. Hicha rihbi ta Papa yocayocacaniqui. Fariseobaan haxematibaanta jascajaribicaniqui. Minabaan tajascajayamacaniqui. Minabaan ta pipipipixon xeha xehacaniqui —hahcanquin.

34—Jaton huetsa huanomahi caxon tahuanomahanan piti tenetima jacanihqui.35Huetsa tian ta jaton huanomatiyamascatihiqui, Papan jato bichinah.Jaatian pari ta benáxon pititeneyaxihcanihqui —hahxon, honanahbo

hihxon sca jaa patax queha joi jatoyohiquin. 36Nescajaquin jato yohiquin:—Chopa payo honacatsihquin tah non

hahan honanoxon hotsihahma chopabehna non teque huaxayamahi. Behnachopayaxon honanoxon non huaxahah tabehna chopa tiromascatihiqui. Payohonahah bi ta behna hotsihax chopapayo betan senenyamarihbiscatihiqui.37Noquen xehati behna rihbi tah nonxeni bichi borasa qui nonbochojayamahi. Non bochojaha bi tapahescaxon borasa pohtoshihmahaxnoquen xehati yohyocohtihiqui, noquenborasa rihbi tiromascanon. 38Xehatibehna tah non hestenica borasa behnaboqui bochojati jai. 39Xehati pahe xehahaxtah non bata queenyamarihbihi. Pahe tanohuepihqui hihquish —hahquinJesusen.

Tantiti neten bero pibonahibo(Mt. 12.1-8; Mr. 2.23-28)

6 1Jaatian sca tantiti neten sca bahincahax trigo huai nabebacahini cahi.

Hahbetan caquin, jahuen haxenicabaanhuestibo bero tesabonaxon, bishquibishquihahxon xocaxon picanquin.2Jascajahiton fariseobaan jato yocaquin:—¿Jahua copi man jascajahin, tantiti

neten non piti tsinquitimahi bi?—hahcanquin.

3Jesusen sca jato yohiquin:—¿Papan joi jisquin man Davidinin

hahní honanyamahin? Hahbetan cahibopicatsihquiya jaa rihbi picatsihquish,4Papan xobo janin hihcoxon Papajismanoxon pejanxonti paan hinanahbihxon, pixon, hahbe nichibo rihbi janhinanni man honanyamahin? Jascapa tatsoanbi pitimahiqui, Papa yohixonnicahuestichin ta jaa piti hahtipahiqui—hahquin Jesusen.

5Sirijaquin yohiquin sca jatoyohirihbiquin:

5 6

111

—Hea ta hen noquebaque qui, tantitinete hihbo —jato jaquin.

Meyosmahi(Mt. 12.9-14; Mr. 3.1-6)

6Huetsa tantiti neten rihbi sca jatontsinquiti xoboho mapexon jatohaxemaribiquin. Huesti meyosma jonirihbi jano tsahoti, mecayaho jahuenmequen yosmahi. 7Tantiti neten tarahonnicabaan tsoabi rahontimahihqui,tantiti netenbi jaa rohajatihiquin hihxonta jaton haxemanicahbo betanfariseobaan jisisnishqui. Hahancahenoxon jisiscanquin. 8Jahua yohuanjaabo rahsi jaiquin jahuen jointininhonanxon ta jaton nincanonbi meyosmajoni sca yohinishqui:—Huenihihnatax naponbi nihhue

—hahquin. Jascajaha huenihihnatax jatotocanbi nihrenenscai. 9Reren rerenaibosca Jesusen yocaquin:—¿Tantiti neten non

siribojaxontimahin? ¿Tantiti neten nontiromajatihin? ¿Joni huetsa non tantitineten jihuematihin? ¿Non mahuamatihin?Hea yohinahue —hahquin Jesusen. 10Jatojispaquexon meyosma sca yohiquin:—Miin mequen sanahihnihue

—hahquin. Yohihah mehanscaaxrohacahinscai. 11Roha sca jaa jai bi janotsahotaibo sina sinati. Jesus qui yohuanyohuanscacani, jahueja non jaa jatihin,hihqui.

Doce haxenicabo Jesusen caisai(Mt. 10.1-4; Mr. 3.13-19)

12Jascaripish noquen Papa yohihi scamahchi manichi Jesus cahi. Yametai bijanoxonbi Papa Dios yoca yocashinaquin.13Xabacoscaiya cahen jahuen haxenicaboquenascaquin. Hahqui jahuiton doce rescaisxon:—Mato tah man heen raantibo qui

—hahquin. 14Jan caisni ta neabo qui:

Simon, jahuen jane huetsa cahen Pedro.Jahuen huetsa Andres rihbi, JacoboyaJuan jaabo rabe rihbi, Felipe, Bartolomé.15Mateo, Tomas, Santiago Alfeon baque,Simon Zelotes hahcaibo 16JudasSantiagonen baque, Judas Iscariote, jaaborahsi. Judas Iscariote cahen Jesusparanxon judiobo

Hicha jonibo Jesusen haxemahi(Mt. 4.23-25)

17Jato betan botoquihrani jahuex scamai mispani janin nihrenenai bi hichahaxehibo becani. Nincaqui becani, hihticaibo. Jaabo cahen Judea mai mehaxbehibo, Jerusalen janinhax behibo. Tirojema janinhahbo, Sidon jema janinhahbo,quebijistima hian quexa jihuetaibo.18Jesus nincacatsihqui jahuibo,rahomehti jahuibo. Caibo rihbi tiromayoshinbaan hihbojani bi becani.Jascapahbo rihbi ta Jesusenrohajanishqui. 19Jesus mehehax jahuencoshin rohahibo rahsibo quen jano jaiborahsichin jaa mehecatsihscacani.

Hahan jenimatiboya hahan benatibo(Mt. 5.1-12)

20Jato honanmaxon bejisquin sca jatoyohiquin:Jenimanahue jahuaborajomabon.

Papan ta mato jihuematihiqui. Mato cahman jahuen jihuetahbo.

21Jenimanahue pihan hihquibon. Mantah man yaniyaxihqui, rohahihrichi.Jenimanahue huinihibon. Man tah man

coin coini bitsayaxihqui.22Jonibaan mato jistahihmaha

jenimanahue. Matoyohuanquihnyamascaxon bi mato roaroahahbo bi jenimanahue. Man heanincacoinai copi maton janeya tiromahiyohuanaiboya jenimarihbinahue. 23Matojascahibaan bi hihti coincoinnahue.Jaton xohtabaan ta Papan joi chaninicabo

6

112

jascajaribinishqui. Naihoh sca ta janoxonmato hinantibo Papan mato hichabexojaxonihqui. Jaa copi jenimanahue.

24Jascapahbo hahan jenimati jaibo bita hicha coriquiyahpahax man ¡Hahrai!hihyaxihqui. Maton jahuaboraya jenimatishinanxon bi tah man jahuabi hashoanbihtimahi.

25Rahma yanitax bi tah man Hahraihihyaxihqui hihti pihaxmahhuanhihquish.Rahma bitsatax bi tah man Hahrai

hihyaxihqui bena benatax huaohihquish.26Jatihibi jonibo mato qui siripi

yohuanaiya Hahrai hihnahue. Papan joiyohihihcamahi quesahiboya ta matonpapabo jato qui jascarihbihi siripiyohuanpahonishqui.

Rahuibohon non shinantihi(Mt. 5.38-48; 7.12)

27Mato tah hen yohihi, nincanahue.Maton rahuibohon shinannahue. Matojistahihmahibaan bi jato sirijaquinhahxoncoinnahue. 28Mato roahibaan bijato qui Papa yocaxonnahue. Matotahtijahibaan bi jato yocaxonnahue.29Mia copasah bi copixonma ramiqui scajismahue. Miin coton miabichincatsihquiya jaa hinanax miincamiseta rihbi yohuashihyamahue. 30Miayocacaibo jatihibi hinanhue. Mia bichinaibi bichinyamascahue. 31Heahahxoncanpahinon hih min jain, jato parihahxonhue, min jato hahxonaiquescajaribiquin mia hahxonnon.

32Matohon queenaibohon tah mancopinani queenai. ¿Jaa copi manshinanyahpabo hihqui man shinanain?Nincayosmabo rihbi ta jascanica qui,jatohon queenaibohon queeni copinani.33¿Caibaan rihbi mato siribojaxonah,copinanquin sca jato siribojaxonquin biman jaa copi hicha shinanyahpabo manjihuetai man shinanain?

Nincayosmabaan rihbi ta jascajanica qui.34¿Jan mato hinanrihbitihi honanxonman joni huetsa coriqui hinantahbax manjaa copi shinanyahpa sca jain?Nincayosmabaan rihbi ta hahbenincayosmabo hinantahbahiqui, jatihibibihribiyanoxon. 35Jaabo jascahi bi tahman maton rahuibohon man shinantihi.Jascapahbo siribojaxonnahue.Hinantahxon bihribiti masashinanyamanahue. Naihohxon sca taPapan mato hinanrihbiyaxihquiqui,hashoan hicha sca. Bihribiti shinanxonmahinantahbax tah man noquen naihohqueha Papan baquebo jihuetihi. Jaanrihbi ta jahuen sinatahbohon shinanihqui,jahuen tiromabohon bi shinanquin.36Yomanahtaibohon shinannahue, matonnaihoh queha Papan hahcaiquescajaquin. Hohmis hohmisaibohon bimaton naihoh queha Papan jatohonshinanquin hahcai quescajarihbinahue.

Joni huetsa qui tiromahi yohuantima(Mt. 7.1-5)

37Min hahcai quescajayamaquin bi jaanhahcai quescajaquin joni huetsanjahuaborajahi jisish, Jahuejanoxonjascajahiquin, tiroma joni tah quihihyamanahue. Jaatian ta mato rihbiPapan jascajayamayaxihquiqui. Caibaanmato tiromajanih bi jaa tiromanishinanyamanahue, maton Papan rihbiman tiromani shinanyamanon.38Pishinaibo hinannahue, maton papan tamato hinanrihbiyaxihquiqui.Yohuashihxonma ta tasa bochojaxonbishtaxpaquexon tsahonpaquexonshaconxon hahquirihbi matsanhihnixonmato hinanrihbiyaxihcanihqui.Hinannoxon man toponai quescabijaquinta maton Papan matohinanrihbiyaxihquiqui —hahquin Jesusen.

39Jato jascajaxon jaa patax queha joisca jato nincamaquin. Benchen ta hahbe

6

113

benche bahi jismatimahiqui.Jismacatsihqui bi ta mai xanquen quirabebi paquetihiqui. 40Haxenica tajahuen haxemanicah mentan hashoanhonan hihyamahiqui. Sirijaquinhaxemaha pari ta jahuen haxemanicahquesca sca jatihiqui.

41¿Jenquetsahaxon min miin bero janinjihuihhuan jaxon bi miin huetsan beroqui jai poto pishca min yohitihin? 42Miinbero janin jihui jaxon jenquetsahaxon scamin miin huetsa yohitihin, Miin berojanin jai poto pishca hean tsecanontenehue huetsan, hah min jatihin?¡Quesan! Miin bero qui jai jihui pari tahmin potatihi. Jaatian pari tah min jisquinsirijaxon miin huetsa bejistihi, jahuenpoto bero pishca tsecanoxon.

Bimibo jisxon non jihui honanai(Mt. 7.17-20; 12.34-35)

43Jihui siribo ta bimi tiromayahpayamatihiqui. Jihui payo rihbi ta bimisiriboya jatimahiqui. 44Jenquetsahpajihui hin hihxon tah non jahuen bimijisxon jatihibi jihui honanai. Moxayahpajihui queha tah non pama tsinquitimahi.Moxayahpa yora quiha rihbi tah nonxexon bihtimahi. 45Noquen jointi janinsiri shinanbo jaiya tah non siri yohuannoque jai. Jascarihbihi tah non tiromajonihax noquen jointi janin tiromashinanboya tiroma yohuan rihbi jai.Noquen jointi janin jai shinanboya tahnon yohuanai.

Xobojahibo rabe(Mt. 7.24-27)

46¿Hen jahuejanon hihxon man heaHihbon Hihbon hahcain, hen matoyohihah hea nincaxonma bi heaquenaquin? 47Hehqui joxon hen yohihinincaxon jaabijaquin hahcaibo rahsijenquetsahpabo hin hihxon tah hen matoyohihi. 48Jascapa hihquish tah min

xobojahi joni quesca qui. Xobo jihuibonichinnoxon ta nincacoinnicaton neminpari mai poquinihqui, minquex mai quinocoxon xobo jihui nichinnoxon. Jaatianta jenehhuan joxon mai mahpobahinxonbahiquin xobo bocatsihquin bihahtipahyamahiqui, sirijaquin jan xobojihui nichinai copi. 49Hen yohihahnincaxon bi hahyamahi joni ta mashinxobojanoxon bemacanya poquinxon jihuinichinai quescapah qui. Jenehhuan joxonmaimahah ta xobo paquerestihiqui, jenenhuaxa huaxascanon —jato jaquinJesusen.

Capitanen joni Jesusen rohajahi(Mt. 8.5-13)

7 1Jato nincamaquin queyohax scaCapernaum jema janin cahi. 2Jano ta

huesti sontaro capitan rihbi jihuenishqui.Hahan jan hihti shinanai jahuen joni jaibi jaa jahuen joni hisini. Mahuati hisiniracati. 3Jesus nocoscai chanihi nincaxonjahuen joni rohajaxoni Jesus jononhihxon judio hapobo sca raanquinyohitannahue hahxon. Raanah bocani.4Jesus qui nocoxon sca hihtiyocacanquin.—Jaa hahxonrohahue, Hihbon.

Nahuahax bi ta siri joni qui. 5Noquencaibohon ta queenihqui. Noquen tsinquitixobo rihbi ta jaanbi noquehahxonnishqui —hahcanquin.

6Jascajaha jato betan Jesus cahi.Capitanen xobo qui nocoti cahiboya scacapitanen raanah caibo sca jato behchihijahui. Behchixon yohicanquin:—Hehon shinanax bi paxquini hocho

joyamahue, Hihbon, hih ta jaiqui,Hihbon. Hea ta hen jahuama qui. Heenxobo janin mia hihquiti tah hensenenyamahi. 7Jaa copi tah hen heabimihqui cayamahaqui. Jano xonbiyohireshue. Min yohihah ta heen jonirohaxihquiqui. 8Hen tah hen honanai.

6 7

114

Hean rihbi tah hen heen hapon yohihahhen hahcai, heen sontarobo rihbi tah henjai, hean yonohibo. Hean cahue hahcá tacatihiqui. Huetsa rihbi cahen johue hahcajahui. Nescajahue hahca cahen heanyohihi quescajaquin, hih ta jaiqui,Hihbon —hahcanquin yohixonquin.

9Capitan yohuanai chanihahbo Jesusrahteti. Janobi rabejaquexon chibanaibosca yohiquin:—Mato yohinon nincacoinnahue.

Jascapa nincacoinnica tah hen ni huestibiIsraeli baquebo merayamanihqui—hahquin.

10Jesusen yohihah sca ta capitan janinboribixon jahuen joni rohascaimeracannishqui.

Yononmanen baque Jesusen teehihmahi11Hoxashinahax mohiyahtax res sca ta

Nain hahcaibo jema janin Jesus cahicanishqui. Jahuen haxenicabo betanhicha jonibo rihbi Jesus manahi bocani.12Jema xehqui qui nocoti caquin scatsahoni jahuibo behchicanquin.Mahuatipi hiabenahibo behchicanquin.Jaa huesti jahuen baque mahuatipi quencajon hiacaibo jahuen mamanchibanbenaquin. Jahuen bene yamahi,yononma. Jema mehabo rihbi hicha jaamanahi becani. 13Yononma jisxon hahanshinanxon:—Huaohihyamahue —hahquin noquen

Hihbaan.14Yohixon caxon sca cajon mehequin.

Jan mehehiya hiacaibo janobi nihreneni.—Beronan. Mia tah hen yohihi,

huenihue —hahquin.15Jan yohihah mahuatipi

tsahohihnascai. Tsahohihnataxyohuanscaiya jahuen maman bihnon:—Miin baque bihhue —hahquin.

16Hihti rahte sca jacani.—Papan ta noque hahxoniqui. Jahuen

joi nincamanica janon ta noque quiha

huesti Papan caisnishqui —hahcanquin,Jesus yohihi.—Noque jahuen jonibohon ta Papan

shinanihqui —hihcanahi boribicani.17Yohuanchanicanahiboya sca ta Judea

mai janinhahbaan jatihixonbinincanishqui, chanihahbo, jaa senenbijihuetaibaan rihbi nincaquin.

Nashimanicahten raanaibo(Mt. 11.2-19)

18Juaman haxenicabaan rihbi Juanyohiquin. Nincaxon rabe jahuen haxenicaJuaman raanscaquin. 19Noquen Hihboyocaqui cahábo hihxon jato raanquin.—¿Hoa jahui joni Papan noque yohini

mia quin? ¿Jo hen jatiquin huetsa, nonmananon? hahquin yocatannahue—hahquin. 20Jaan raanah cahax nocoxonyohicanquin.—Nashimanica Juaman ta noque

raanaxqui non mia yocanon. ¿Hoa jahuijoni Papan noque yohini mia quin? ¿Johen jatiquin huetsa, non mananon?—hahcanquin.

21Jaton jisnonbi sca hicha hisinaibojaan rohajaquin. Hohmis hohmisaiborihbi rohajaxon tiroma yoshimanjatsanjahibo rihbi rohajaquin. Hichabenchebo rihbi rohajaquin, jisíbo sca.22Jaatian yocacaibo sca jaan yohiquin:—Man jisxon nincacah Juan

yohitannahue. Benchebaan tajisresscaiqui. Chantobo ta nihresscaiqui.Sipiyahpabo ta siricahinscaiqui.Pabebaan ta nincascaiqui. Mahuatipibo tajihuerihbiscaiqui. Jahuaborajomabaan tajoi siri nincaquihqui, hahquinyohitannahue. 23Hen yohihinincacoinaibo ta hahan jenimati jaiqui—jato jaquin.

24Juan yohihi boressca jaiboya scaJuan tsoa quin honanahbo hihxontsinquijaquetaibo noquen Hihbaanyocaquin:

7

115

—¿Jahua jisí man jano tsoajihuetaitonma caniquin? 25¿Tahua huestinihuen xayanai nan? ¿Jahua cahran manjisi caniquin? ¿Chopa siri sahuehi joninan? Hihti siri chopayahpabo tah manhapobaan xoboho pari man meratihi.26¿Jahua cahran man jisi caniquin?¿Papan joi yohinica nan? Jaa rahan. Matoyohinon nincanahue. Yohinica res ma bita yohinica mentan hashoan coshi joibojaa jaiqui. 27Hahqui ta huishacannishqui:

Jise: Mia bebon canon tah hen heenraanti joni raanai. Mia ta bahibexojaxoni catihiqui mia hahancanon

hih ta jaa yohihi Papan joi janin jaiqui.28Nincanahue, hen mato yohinon.Juaman yohihi joi mentan hashoan sirijoi yohiti ta tsoabi yamahihqui. Papanjihuetahbo res ta jahuamahax bi Papanjihuemaha hashoan siri joi yohiti jaiqui—jato jaquin.

29Jan yohihi nincacax Juamannashimanibo sca:—Papan ta noque hihti hahxonihqui

—hihscai. Coriqui cobranxonaibo betantsinquijaquetaibo jascacani. 30Fariseobobetan jaton haxemanicahbo jascayamahi.Juaman jato nashimati queenyamanish,rahma Papa queenai quescajati rihbiqueenyamarihbicani.

31—Rahma jihuetaibo ¿jenquetsahpaboquin? Jahua quescapahbo hin hen matoyohinon nincanahue. 32Mato tah manbaquebo jaabo rahsibi shirohiquescapahbo qui, notsi notsihi nescariyohinanaibo: Man bairahnon hihxon nonrehue hahcai bi tah man bairahyamahi.Non huinihah bi tah man noque betanhuaohihyamahi hihqui ta notsihiquenananiqui. Jascapahbo tah man qui,rahma jaibo. 33Joxon ta piti siriboJuaman piyamanishqui, xehati rihbixehayamaquin. Jan piyamahiya tah manhahqui yohuanpahonihqui, tiroma

yoshinyahpa tah qui, hihqui. 34Hea scajoxon tah hen pixon xeharihbihi. Henjascajahiya tah man Hoa pihanhuanjisnahue. Xehanhuan tah qui. Coriquicobranxonnicahbo ta jahuenhahberabetibo qui. Hohchamisbo tajahuen hahberabetibo qui hih tah manjaniqui, hea yohihi. 35Tsoa ponteshinanyahpa quin hihxon ta jenquesjihuetihquin hihxon jisxon pari nonhonantihi hih ta jacanihqui. Jascatihi bitah man hehqui yohuanresai —jatojaquin.

Fariseon xoboho Jesus nocotai36Jaatian sca:—Heen xobo janin pihi canoxahnhue

—hah huesti fariseo jonin sca jaah, janocahax mapetax Jesus hisquen racati,pinoxon. 37Jaa jema janin rihbi huestihahresti haibo jai. Fariseonen xobohoxonJesusen pihi honanax jahui, pomoxecobenahi. Jahuen hahan hininjatirahoya pomo. 38Mapetax Jesus cahchiquinihrenenax jahuen tahe quiricahcopaquetax huaohihqui. Huaohihquibi jahuen bero jenen jahuen tahe quitoisihqui. Jahuen boon sca tasoxon, tahequi tatsohahxon jahuen hinintinin jahuentahe hininjaquin. 39Jaa jisish, jahuenjointi chicho fariseo yohuanscai:—Papan joi chaninicaxon ta neatohon

honanquehanihqui. Hoa haibojenquetsahpa quin, jenquetsahpatonmehehiquin hihxon cahen honanquehan,hohchayahpa haibo can —hihqui jahuenjointinin. 40Fariseo jascaraiton sca:—Mia ta pishca yohicatsihqui,

Simoman —hahquin Jesusen.—¿Jahua hin, maestron? Hea

yohiroahahue —hahscaquin.41—Coriqui jan jato hinantahni cahen

rabe jonibaan jaton patoro ribinnish.Huetsan cahen rabe bari teexon copijatiribinish. Huetsan cahen rabe hoxne

7

116

teexon copijati ribinnish. 42Copijatihahtipahyamahiboya cahen jatonpatoronen jato Jascabi sca janon,jenenahue hahcan. Jato jascajaquinhahxonah sca jahuemeha hashoan jahuenpatorohon queennishquin? Yohihue—hahquin Jesusen.

43—Hean shinanah ta hoa hashoanribinpahoni hashoan rihbi sca jahuenpatorohon queennishqui —hahquinSimoman.—Hihcoini. Pontejaquin tah min

shinanai —hih sca Jesus jai. 44Haibojisxon sca Simon yohirihbiquin:—Nea haibo jise. Miin xoboho

mapetaiton tah min hea tachoquitihinanyamahahqui. Neatohon caya jahuenbero jenen hea tacho tachoxon jahuenboon sca hea tasohihqui. Mapetaiton tahmin hea mehuetanyamahaquin.45Neatohon ta hihcoxon tahe qui heatatsohahquin jeneyamahiqui. 46Hahan boomasquiti min hea jahuabi hinanyamahahbi ta neatohon hea hahan hinintinintasquihiqui. 47Jaa copi tah hen mia yohihi,jahuen hohcha hichahi bi tah hen jatihibisohuahi, jan hihti queenscanon. Nonhichatahma sohuaxonah ta hichatahmarihbi noquehon queencaniqui —hahquin.48Haibo sca yohiquin:—Miin hohcha tah hen sohuaxonai

—hahquin. 49Hahbetan pihi tsahotaibosca jaton jointi chicho yohuani.—¿Jahua hihxon hohcha sohuaxonti

jaan shinanihquin? —hihcani.50Jascaraiboya bi haibo yohirihbiquin.—Hen mia hahxontihi min

shinancoinai copi ta miin hohcha yamasca qui. Sirijaquin shinani sca cahue—hahquin.

Jesus yanapanaibo haibobo

8 1Janohax cahax res sca janobo jaijemabo janin caxon joi siri Jesusen

jato yohiquin. Hani jemabo, hanitahma

jemabo, jatihibi janin Papan jihuematijoi jato nincamaquin. Jahuen docehaxenicabo rihbi jaa manahi bocani.2Haibobo rihbi jan rohajaho jato betanbocani. Tiroma yoshiman jispahonihaibobo rihbi jan rohajaho jato manahibocani. Huetsa cahen María Magdalena,siete tiroma yoshiman hihbojani bi jaanrohajaha rohascai. 3Huetsa cahenJuana, Cusan haibo. Jaa Cusa taHerodesnin tininti hihpahonnishqui.Huetsa rihbi cahen Susana. Huetsahaibobo rihbi cahen hicha.Huaiyahpaxon jato pitijaxonai haibobo.

Mihsahahbonanicah(Mt. 13.1-9; Mr. 4.1-9)

4Jemabo janinhax jonibo hahquitsinquijaqueti nocoscaax hichascaiton scata jaa patax queha joi jatonincamanishqui. Nescajaquin jatoyohiquin:

5Jahuen huai banahi cahen huestijoni canish. Jahuen huai chianxon scabero romishin banaquinmihsahahbonaquin. Mihsahahbonahahcahen caibo bero bahinbi paqueti,jahuibaan jamabonascanon. Hihsabaanrihbi joxon topibonaquin queyoquin.6Caibo bero rihbi cahen chahoma mainpaqueti. Jaabo cahen joconax bibemacanya hihquish xanahipehuacanascai. 7Caibo bero rihbi moxabero tocan paqueti. Moxa bero betanbijoconax bi hanihiton moxan scarishquiquin. 8Caibo bero rihbi siri mainpaqueti. Jaabo cahen joconax, hanihaxbimihi, hichahi. Huesti bero potahojoconax bimiyahpascaax cienberoyahpascai. Berotihibi jascari—hahquin.Jaa joi jato nincamaxon coshin sca

yohiquin:—Hahan nincati pabinquiyahpaxon

nincanahue —hahquin.

7 8

117

Honanyamahiboya pontejaquin jan yohihi(Mt. 13.10-17; Mr. 4.10-12)

9Jaatian jahuen haxenicabaan scayocaquin:—¿Jahua noque haxemacatsihquin min

jascarain, Hihbon? —hahcanquin.10—Papan jihuemati jenquetsahpa quin

man honannon hihxon tah hen jaa pataxqueha joi yohihi, caibaan honannonmahihxon. Jisxon bi jisyamahabo hihxon.Nincaxon bi nincayamahahbo hihxon tahhen jascapa yohihi.

Mihsahahnica jahuahi jaiquinhihxon jan yohihi

(Mt. 13.18-23; Mr. 4.13-20)11-12Nea tah qui. Jaa bero ta Papan joi

qui. Jonibo cahen bahinxon nincacaibo.Nincascaibaan bi ta nincacoinax Papanbaquebo sca jamis hihxon tiromayoshiman jato jaa joi bichinihqui jatonjointi janin yamascanon. 13Chahomamain paquetaibo ta joi siri nincacax coincoinxon bichibo qui. Bemacanya jatontapon jai quescaxon ta basima tahnibichipixon jenebahinaibo qui. 14Moxachian paquetaibo ta nincacoinaibo qui.Nincacoinxon bi ta huetsa shinanbo rihbisca bihcaniqui, masa shinantibo,jahuabora tsamanti shinanbo, maimehabo costan costanti shinanbo.Jascapa shinanbo jointi qui bochohax tashinan siri caitimahiqui, jahuama quescasca jai. 15Siri main paquetaibo tasirijaquin bihxon nincacoinxonjeneyamahibo qui. Jascapah ta bimihichayahpa qui.

Johue(Mr. 4.21-25)

16Tsoanbi tah non johue quetejaxonquentipan sca mahpobahinyamahi.Quetejaxon tah non tapo naman rihbitsahonyamahi. Jahuen tsahonti janin

caya tah non johue tsahonai, jahuibaansca jahuen xaba jisnon hihxon. 17Manjonexon hahcai ta janibi sca Papanyohipaqueyaxihquiqui. Janyohiyamaxihqui ta yama qui, jonexonhahcaibaan bi. Jaan honantima jonexonhahcai ta yama bi res qui. Jatihixonbihonanahbo sca ta jonexon hahcaibo jaanyohipaqueyaxihqui, jahuabi joneyamascanon.

18Jaa copi nincacoinnahue. Netequeyoscaiya ta nescajayaxihquiqui:Papan hinanah min jaiya ta hashoan scajaan mia hinanyaxihquiqui. Jaan hinanahbi min yamahiya ta min jai pishca rihbimia bichintihiqui —hahquin.

Jesusen mama jahuenhuetsabo betan nocotai

(Mt. 12.46-50; Mr. 3.31-35)19Jaatian jahuen mama betan jahuen

huetsabo nocoti jahui. Joxon bi jonibotsamataiya Jesus yohuanquihntihahtipahyamacanquin. 20Caibo scachanihi jahui.—Miin mama betan miin huetsabo ta

jemanhihtinin nichiqui. Mia tajiscatsihcanihqui —hahcanquin. 21Jascajaiboya sca:—Hean yohihi nincaxon hahcoinaibo ta

heen mamaya heen huetsabo qui—hahquin.

Nihueya behchon tantijahi(Mt. 8.23-27; Mr. 4.35-41)

22Huetsa neten sca ta jahuenhaxenicabo betan nontin naneticanishqui. Nanexon sca:—Hian pohquejaquenahue —jato

jaquin. Pohqueti caquin hoque quexa scachibibonacanquin. 23Nihuen xotonah scapohquecanahi cahi, pohquecanahi cahi,nontinbi sca Jesus hoxascanon. Hiannaponbi sca nihuehhuan jato qui paqueti.Behchoman bochojaha nonti

8

118

hihquicatsihscai. 24Jesus qui caxon scamohinxon:—Hihbon. ¡Non tah non hihquiscai,

Hihbon! —hahcanquin. Huenicahuanxonsca nihueya behchonbo yohiquin.Tantinahue jan jaiya tanticahinscai.Jahua nescascai. Jaatian hahbe cahibosca:

25—¿Man nincacoinyamabiresain?—hahquin. Jaabo rahte rahtetax yohuanyohuanaiton jato jascajaquin.—¿Jahua joni cohren jaa quin? Jaan

yohihah ta nihuen rihbi nincaquihqui.Jaan yohihah ta behchoman rihbinincaquihqui —hihcani.

Gadra joni yoshinyahpa(Mt. 8.28-34; Mr. 5.1-20)

26Jaatian sca nocotax Gadara main scataxnacani, Galilea mai hoque quexa.27Bototax mapescaiton sca jaa behchihiyoshinyahpa joni jahui, janohahbaancaibo. Tiroma yoshiman hihbojani cahenbasi sca chopanma nihpahonish. Jahuenxobon jihueyamahi. Tsahon tocanbocahuan cahuanresi. 28Jesus nocotaimerahax bishquihihanan sai saihihonahijahuex raboxonen nichish betihihpaqueti.Coshin sai saihihqui.—¿Hea jahuejahi min jahuin, Jesusen?

Mia tah min naihoh queha Diosen baquequi. Mia tah hen hihtí yocacai. Heatiromajayamahue —hahquin.

29—Jaa joni jenebahini catanhue,tiroma yoshiman —Jesusen jaah scayoshin jascari sai saihihqui. Hicha cotijahuen yoshiman yahtanxon bohá cahenbasi sca jaa joni hohmis hohmispahoni.Cadenanen menexxon tanexxoncoiranabaan bi cahen cadena tesabahinaxjano tsoa jaitonma jabapahonnish,yoshiman jatsanjahah. 30Jascapa hihquibi Jesusen yocaquin.—¿Mia min jahua jane quin?

—hahquin.

—Hea ta legión qui —hihqui. Jaa janinhicha yoshin nocohihnaxon hichaxonhihbojani cahen jaa janeya janish.31Picotax botannahue hahcá sca hihtiyohiscacanquin yoshinbaan:—Noquen quininhuan janin, jano

Diosen noque potayaxihqui janin noquepotayamahue —hahcanquin. 32Jano rihbicochi repinica jai, pihi manichi hichahi.—Hoa cochi qui non canon

yohirohahue —hahcanquin yoshinbaan.33—Botannahue —hahca sca jaa joni

jenebahini bohax cochi qui sca hihquihibocani. Yoshin jato qui hihquihah scamapoho rocohihcanahi cahi, jene quipaquetax hahsacani cochibo.

34Jascahibo jisish cochi coirannicahbojacahini caresscai. Caxon jema janinjihuetaibo yohi yohixon hochojihuetaibo rihbi nincamacanquin.35Yohihah sca jisi becani. Jahua jaaxquinhihquish becani. Jesus qui nocoxon scajaa patax tsahotai jaa joni meracanquin,jahuen yoshin tiroma yamascai.Chopayahpahax res sca sirijaquin shinanitsahotaiton meracanquin. Jaa jisish rahterahtecani. 36Raqueya sca jaibo bicaibaan sca jan rohajahi jisxonyohirihbicanquin:—Jascajaquin ta yoshinyahpa joni

rohajahaxqui —hahcanquin. 37Jaatiantsinquijaquexon Gadara janinbojihuetaibaan sca Jesus yohiquin, Noquejenebahini catanhue, hahcanquin. Hihtiraquexon Jesus camati shinanxonjascajacanquin. 38Jaatian nanetaxcacatsihqui bi yoshin tiroma potamahajoni rihbi hahbetan cacatsihqui. —Hearihbi hiohue —hahca bijeenhahyamaquin.

39—Miin xobon caxon Papan miahahxona jato yohihue —hahquin.Jascajaha jatihibi janin sca yohibonahicahi, Jesusen ta hea rohajahaxqui,hihcanahi.

8

119

Jairon baque; chixanan hisinai haibo(Mt. 9.18-26; Mr. 5.21-43)

40Hoque quexa Jesus nocotaiton scajanohahbaan johue hahquin sirijaquin.Jaa joti manarahsihibaan jaa bihquinsirijaquin. 41Jaatian jaton tsinquiti xobohihbo jahui, Jairo janeya. Jesus bebonmiracahpaquexon, Heen xoboho johue,hihxon hihti yocaquin. 42Jaa huestijahuen baque haibo hisinai quen hihtiyocaquin. Doce bari jahuen baque jaimahuacatsihscai. Jeenhihquish hahbetancaresscai bi jonibo hichahi. Tsinquitaxhueranhahnanax Jesus quitsehquesihcanahi bocani.

43Jaatian jano rihbi huesti haibo jai,hisinax jahui. Doce bari sca jimi pota potahihaibo. Tsoanbi jaa rohajatihahtipahyamahiya, hahchon nihxonJesusen coton quexa mehequin. 44Mehehaxrohacahin sca jai, jimi tanticahinscai.

45—¿Tsoan man hea mehehahquin?—hahscaquin Jesusen.—Hen tah hen hahyamahaqui —hahcaibo

rahsi jaiya sca Pedronen yohiquin:—Hichaxon ta mia tejabohanxon mia

tsahca tsahcahahbonacaniqui, maestron—hahquin.

46—Tsoan rah ta hea mehehaxqui.Heen coshi hahqui cainai tah henhonanahqui —hahquin.

47Joneti hahtipahyamahax, raqueyahaxsaqui saquihihquish, jahuex jaa bebonraboxonen nihxon sca, Hisinnixon tahhean mia mehehahqui, Hihbon, hahquinhaibaan yohiquin sirijaquin. Jatihixonbinincanon sca yohiquin, jan rahmarohacahinscai yohiquin sirijaquin.

48—Shinancoinax copi tah min roha scajai, baquen. Jascabi roha sca jahue—hahquin Jesusen sca.

49Jaa jan jascajaquin yohiparihiya bitsinquiti xobo hihbo yohihi jahuen joninocoti jahui.

—Miin baque ta mahuascaaxqui.Noquen haxemanica jatsanjayamascahue—hahquin.

50Jaa yohihi nincaxon tsinquiti xobohihbo jisanan:—Masa shinanyamahue.

Shinancoinreshue. Roha ta jatihiqui—hahquin Jesusen. 51Jahuen xobohomapexon sca hahbe nichibo Jesusenmapemayamaquin. Pedro, Juan, Jacobo,xontaconen papa, jahuen mama, jaaborahsi res hahbetan hihcomaquin. 52Texejano tsamataibo cahen jaya huinihi. Jayahuaohihqui.—Huaohihyamanahue. Mahuatihma bi

ta hoxaresiqui —hahquin Jesusen.53Jascajaha bi xontaco mahua sca jaihonanxon Jesus hosancanquin. 54Xontacomehuetanxon sca coshin yohiquin:—Huenihue, baquen —hahquin

Jesusen. 55Jahuen yoshin joribiscaaxxontaco huenicahuanscai.—Piti hinanhue, jan pinon

—hahscaquin Jesusen. 56Jahuen papabetan jahuen mama rahte rahteti.Jenquetsahaquin rohajahaxquinyohiyamahahbo sca jahuen papayajahuen mama hihti yohiquin:—Tsoabi yohiyamanahue —hahquin

Jesusen.

Jahuen haxenicabo Jesusen raanai(Mt. 10.5-15; Mr. 6.7-13)

9 1Jahuen doce raantibo scaquenamaxon cahen coshi shinan jato

hinanquin. Jatihibi tiromayoshinyahpabo rohajati, jatihibi hisinrihbi rohajati coshi hinanquin.2Hinanxon Papan jihuemati joiyohihahnan hisinaibo rohajabonanonhihxon jato raanquin.

3—Jaya catibo bichishma botannahue.Mepiti tah man botimahi, borasaboyamaribiquin. Ni piti ni coriquiboyamaribiquin. Rabe cotonya rihbi tah

8 9

120

man catimahi. 4Xobon mato mapemahajanobinahue. Caribinoxon caman tahman jaa xoboho hoxatihi. 5Matomapenahue hahyamahiboya tah manjaton jema potabahini caquin sca matonsapato qui hueotai jaton mai poto jatoqui tahabahintihi, nincayosmabohihonanahbo hihxon —jato jaquin. 6Cahaxsca jema tihibi qui nocoxon Papan joi siriyohihahnan hisinaibo rohajacanquin.

Juan rehtehox yohuanaibo(Mt. 14.1-12; Mr. 6.14-29)

7Herodes janeya quiquin hapo scacaibaan yohiquin, Jasca roqui Jesusjaiqui hahquin, jatihibi yohixon.—Caibaan shinanah ta Juan mahuanish

bi jihuerihbiscaiqui —hihquiboya caibo sca:8—Elías yamanica rah ta noque qui

caini joribiscaiqui —hihcani, Jesus jaahihqui shinanax.—Neateman jihuepahonish bi

teehihribiscai Papan joi yohixonnicah ratah qui —hihqui caibo rihbi sca. Jascapanincaxon Herodesnin masa shinanquin.

9—Juan tah hen textenihqui. ¿Neayohihibo Jesus jahua joni jatihiquin?¿Jenquetsahaxon hen jaa jistihin?—hihxon shinanquin.

Cinco mil Jesusen pimahi(Mt. 14.13-21; Mr. 6.30-44; Jn. 6.1-14)

10Jesusen raanipi hahqui beribixon scajaabaan caxon hahtanipi jatihibiyohicanquin. Jato canon benahue hahxonsca jaabo rahsibi sca hahbetan canonBetsaida jema janin jato hioquin. 11Jahuenbocanaxquin honanax texe rihbi janobocani. Nocotaiton jato Benahue hahxonPapan jihuemati joi Jesusen jatohonanmaquin. Hisinaibo rihbi rohajaquinjatihibi. 12Bepiscaiya jahuen raantibo joxonyohicanquin:—Nea jonibo camahue, Hihbon,

nenobo jai jemabo janin caxon

huaiyahpabo janin rihbi caxon janohoxati sca benahahbo. Jano jaton pitibenahahbo. Neno ta jahuabi yamahihqui—hahcanquin. 13Jascajahahbo bi:—Maton caya jato piti hinannahue

—hahquin.—Noque tah non piti yamahi. Pichca

paan pishca, rabe yapa rihbi, jaa res.Jahua hashoan tah non yamahi.¿Yotihixon piti marohi non catihin?—hahcanquin. Cinco mil bebobo jano jaiquen jascajacanquin.

14—Cincuentabo rahsitsahojaquetannon jato mitsahohmanahue—hahquin jahuen haxenicabo. 15Yohihahsca jascajacanquin mitsahohmaquin.16Jaton pichca paanya rabe yapa bihxonsca nai bejisihnixon Papa yohixontehcaxon jahuen haxenicabometisahpaquequin. Hinanah, jaabi rihbijonibo sca hinanpaquecanquin. 17Bihxonyaninoxon caman jatihixonbi picanquin.Pixon bi texejaribicanquin. Yapaya paantequebo piquin texejahiboya sca docetasa bocho tsinquirihbicanquin.

Mia tah min Cristo qui Pedro jai(Mt. 16.13-19; Mr. 8.27-29)

18Jaa pecaho sca Papa yohihi jaa huesticahiya jahuen haxenicabo sca hahquibocani. Noco sca jaiboya sca jatoyocaquin:—¿Hea jahua joni hihqui

shinancaniquin? —hahquin.19—Mia roqui Juan yamanica qui, hoa

nashimapahoni. Caibaan shinanah cahmin mia Elías yamanica. Caibaan rihbijisí cah min neateman japahoni Papan joinincamanicah, hahquirihbi teehihqui—hihcani.

20—¿Maton shinanah cahran? ¿Heatsoa quin? —jato jaquin.—Mia tah min Papan raanai qui, min

jotihi jan neateman yohini tah min qui—hahquin Pedronen sca.

9

121

Jan mahuayaxihqui Jesusen yohihi(Mt. 16.20-28; Mr. 8.30—9.1)

21—Tsoabi jascajaquinhonanmayamanahue. 22Hicha pari tahhen teneti jai, noquebaque hen jai copi.Hapobo rihbi ta Jaa ta tiroma quihihyaxihquiqui, hea yohihi. Jatonhaxemanicahbaan rihbi tajascajaribiyaxihquiqui. Jascajaxon ta hearehtescayaxihcanihqui. Rehtehipibaan bitah hen quimisha neten hihquishhahquirihbi teehihtihi —jahuenhaxemanicabo jaquin.

23Jano jaibo rahsi sca yohirihbiquin:—Hehchon jocatsihxon tah man matobi

man queenaima sca man hahtihi. Hearehtehibaan bi tah hen heen Hihbojenetimahi hihnahue nete tihibi. Jaatiantah man heen jihuetahbo jatihi.24Mahuati qui raquetaibo tamahuatihiqui. Jascapa jihuetimahi bi tahea copi mahuataibo queyoyamanoxmanatihiqui. 25¿Nea mai jatihobihihbojahax bi mahuatax sca jahuaya manbanetihin? ¿Jaabiyahpa queyoscaxonman jahua jatihin? 26Heahihbomacatsihyamahibo tah hennoquebaque hihxon Mia tah min henamarihbi qui hah hen jatihi. Heen joi quihihtimahpaibo rihbi tah hen jascajatihi.Coshi shinanya joxon tah hen jascajatihi,noquebaque hihxon. Papan xabaya joxon,hicha naihoh queha yonotibo rihbiyajoxon tah hen jascapa jascajatihi.27Hihcoinja tah hen mato jai. Caibo nenonichibaan tah man mahuaxonma Papanjihuemati man jistihi —hahquin.

Jesus xabayahpacahinai(Mt. 17.1-8; Mr. 9.2-8)

28Jato jascahipixon ocho netebo hihxonPedro, Juan, Jacobo jaabo quimishahioquin. Papa yohinoxon mahchi janincahi. 29Janoxon Papa yohihahnan sca

jahuen bemanan huetsapahcahini.Jahuen chopa rihbi pehnecahini, canabacahi quescapi. 30Jaatian rabe jonihahbetan yohuani sanareneni jahui,huetsa cahen Moises yamanica, huetsacahen Elías yamanica. 31Jaabo rabe rihbixabayahpahax hahbetan yohuani.Jerusalen janin jan mahuayaxihquiyohuancani. 32Yohuan yohuanaiboya biPedro jaabaan hoxan hihxon bi tenexonjahuen xaba jisquin. Hahbe yohuanaixabayahpa rabe rihbi jiscanquin.33Yamanica rabe caresscacatsihquiya scaPedronen Jesus yohiquin.—Noque neno jaah ta siri qui,

maestron. Quimisha tapasnonhue, minahuesti, Moisesnina huesti rihbi, Eliasnenahuesti rihbi —hahquin, jahua yohuantihonanxonma jascajaquin. 34Pedro jascariyohuanaiya bi nai cohiman jatomahporenenquin. Cohimanmahpobahinah raquecani. 35Jaatiancohiman mehax yohuanai scanincacanquin:—Nea ta hen caisni heen baque qui.

Jaa nincanahue.36Jascari yohuanai nincaxon jisibaan bi

Jesus huesti sca jai. Jascapa jisipixon bita tsoabi yohiyamacannishqui.Jisyamahicamacani. Chiní sca tayohicannishqui.

Yoshiman hihbojani Jesusen rohajahi(Mt. 17.14-21; Mr. 9.14-29)

37Jaa mahchi janinhax bototipishhoxashinahax mohiyahtax cahiton scajato behchihi tsama jonibo becani. 38Jatotocan huesti joni coshin yohuanhonahijahui.—Maestron, mia tah hen hihti yocacai.

Heen baque jisxonhue. Jaa huesti heenbaque tah qui. 39Yoshiman hihbojaha tasai saihihcahinax jomi jomihax bacoxjancharahihquiqui, hihbon. Jenexonmata yoshiman rishqui rishquihihqui.

9

122

40Jahuen tiroma yoshin potamaxonnahuehen jaah bi ta miin haxenicabaanhahtipahyamahipicanaxqui —hahquin.

41—¡Nincacoinyosmabon!¿Jenquetsahpahi man shinancoinyamahin?¿Jahuentiho basi hen mato betan hihquiyapari man pontetihin? ¿Jahuentiho basicahran hen mato teneti jain? Miinbaqueya johue —hahscaquin Jesusen.42Jan jaya jahuiyabi yoshiman sca mainhueranbohanxon jomimaribiquin.Jascaraiton sca yohixon tiroma yoshinjenemabahinxon:—Nea ta miin baque qui, bihhue

—hahscaquin Jesusen. 43Jan jascajaxonaijisish rahte rahtecani jano jaibo jatihibi.—¿Jahuentiho coshi Papan shinanyaxon

noque hahxonihquin? —hihcani.

Jan mahuayaxihqui Jesusen yohirihbihi(Mt. 17.22-23; Mr. 9.30-32)

Jan jato hahxonai jatihibi jisish rahterahtetaibo rahsi. Jaatian sca jahuenhaxenicabo jaan yohiquin.

44—Hen mato yohinon nincaquinsirijanahue. Jaabaan hea jahuejara janonta jonibaan hea bihmayaxihcanihqui.Jaabaan hea bihti ta hochomascaiqui—jato jaquin. 45Jan yohihah jahuahihcatsihquiquin cahenhonanyamacannish. Jaton jointixehpotaiya cahen honancasquimacannish.Jahua hihcatsihquiquin hihxon hihboyocatihi bi yocati qui raquecani.

Tsoa hashoan hapo quin hihquibo(Mt. 18.1-5; Mr. 9.33-37)

46Jaa pecaho sca jaabo rahsibiyocacahanani. Tsoa non hashoan hapotihinhihcani. 47Jaton jointi chicho yohuanaibojoi honanxon, jano nichi baque pishcabihxon jaa pataxxon jato yohiquin:

48—Nea baque pishca heen janen bichijonin ta jascajaquin hea bichiqui. Heabichi jonin ta hea raanni rihbi bichiqui.

Mato tocan hashoan hahxonnica joni tahihti shinanya joni qui —hahquin.

Noque panteyamahibaan noque yanapanai(Mr. 9.38-40)

49—Maestron, tiroma yoshinbo miinjane yohixon camahi joni tah non jisiqui.Jaa tah non Jascajayamahue hahbenanai,jan noque betanbi nihyamahi copi—hahscaquin Juaman. 50Jascajaha:—Jascapa panteyamanahue. Mato

panteyamahibaan ta mato yanapaniqui—hahquin Jesusen.

Jacoboya Juan Jesusen hihti yohihi51Jahuen Papa qui cati hochoma sca

jaonahiya sca Jerusalen janin catishinanax, jano res cahi cahi. 52Jano jannihnoxihqui janin pari canon, joniboraanquin. Jaan raanah bocani.Samaritano jema qui nocoscaxon noquenhihbo jano hoxati benaxonabo bi janohoxati hinancatsihyamacani,samaritanobo. 53Jerusalen janin jan cahihonanax jano hoxamati queenyamacani.54Jano nocoscaxon jascapahbohi jisxonrabe jahuen haxenicabaan yocaquin:—¿Naihoh quehax jato qui chihi

paquexon jato queyobahinti non Papayocatimahin, hihbon? —hahquin Jacobobetan Juaman. 55Jato qui rabejaquexon:—Hahyamaquin rahan —hahxon

pontequin jato hihti yohiquin. 56Yohiquinsirijaxon jaa jema huinobahini caresscaaxcahi. Huetsa jema qui sca nococani.

Jesus betan nihcatsihquibo(Mt. 8.19-22)

57Janohax boribicani. Huinotaiton scahuesti jonin Jesus yohiquin:—Jano mia cahi tihibi tah hen mia

manahi catihi, miin joi yohinicanoxon—hahquin. 58Jascahiya:—Caman hinobo ta jaton mai quini

jaiqui. Pehiyahpabo rihbi ta nahayahpa

9

123

qui. Hea noquebaque tah henjascayamahi. Hea noquebaque tah henjahuenbi hoxati yamahi —hahxon,huetsa sca yohiquin:

59—Heen joi yohinicanoxon hehbejohue —hahquin. Hehbe johue hahcá bi:—Heen papa pari hen

mihintahyaxahnnon, hihbon —hahquin.60—Mahuataibaan hahbe mahuataibo

mihinnon jenehue. Papan jihuemahi joiyohibonahi cahi johue mia —hahscaquinnoquen Hihbaan. 61Huetsa sca yohuani:—Mihbetan tah hen catihi, hihbon.

Heen jenabo pari hen yohitannonmanatahhue —hahquin. 62Jaa scayohiquin:—Miin tee queyoyamaxon bi min

japahoni janin sca miin shinan camahaxtah min Papan teexonnicah mia jatimahi—hahquin.

Setenta Jesusen raanai

10 1Jasca jaipixon sca huetsa jonibosca joi yohibonatannahue

hahquin. Jascajaxon setenta raanquin,rabe rabe bohábo hihxon. Jano jaabinocoyaxihqui xobo jatihibi qui canon jatoraanquin, jano jan nocoyaxihqui jematihibi. 2Jato raannoxon yohiquin:—Banaho huai johuescaax tsinquiti

hicha jai bi ta teexonnicahbohuestibohiqui. Jaa copi huai hihboyocanahue, tsinquixonnicahbo jahuenhuai chian jan raannon. 3Jistahi man.Hinobo tocan man carnerobo canonquesca tah hen mato coiranhanan raanai.4Coriqui boyamanahue. Ni borasabi, nisapatobi, boyamanahue. Bahin caxonjonibo behchixon yohuanquihnxonmahuinóbahintannahue. 5Xobo qui nocoxontihibi, Papan hahxonah man nenojascabihi jayamahin, hahnahue sirijaquin.6Mato sirijaquin bichiboya ta manyohihah quesca sca Papan jatohahxonyaxihquiqui. Mato sirijaquin

johue hahyamahiboya ta man jatosirijaquin yohiyamahah quescatihiqui.7Mapetax tah man jaa xoboho scajihuetahtihi. Jano jihuetahxon jaton pitimato hinanahbo pinahue. Jaton xehatixehaquin. Teexonnicah copijaha tah qui.Jaa copi jatona pinahue. Xobo tihibi tahman piquin betsatimahi. 8Jemabo janinrihbi nocotaiton mato sirijaquin benahuehahca jaa xoboho hoxanahue. Matohinanai pitibo pinahue. 9Jano jaiborohajaxon, Papan mato jihuemati tanocoscaiqui, jato janahue. 10Jemabo quinocotaiton bi mato benahuehahyamahiboya tah man jatonjemanhihtibo janin nihxon man yohitihi:11Noquen tahe qui hueotai mai poto tahnon mato qui tahabahinai manjascapahbo copi. Jaabi honannahue.Papan jihuemati ta hochoma scajaonahiqui. 12Mato tah hen yohihi.Casticanti neten ta sodomitobo Papancasticanai mentan hashoan coshin jatonjema jaan casticanyaxihquiqui.

Nincayosmabo(Mt. 11.20-24)

13¡Hahrai hih tah man jayaxihqui,corazino jonibon! Jascarihbi tah manjayaxihqui, Betsaida jonibon. Matotocanxon heen coshiyaxon hen hahníquescajaribiquin hen Tiro jema janinxonhahcaiya cahen neateman jaton hohchacopi benaxon hahan benati chopasahuehax chihi mapo mapocohtaxtsahoxon jaton shinan pontehan. 14Tirojoniboya Sidono jonibo jancasticanyaxihqui bi ta hashoan hihtijaquinsca Papan mato casticanyaxihquiqui.15¡Capernaum jonibon! ¿Naihoh jihuetaxquescari man maton jema janin siripijihueti shinanain? Maton jema ta matontsahon baneyaxihquiqui —jato jaquin.

16Jascajaxon jahuen raantiboyohirihbiquin:

9 10

124

—Man yohihah nincacaibaan ta heanincaquihqui. Man yohihah binincacatsihyamahibo ta hea rihbinincacatsihyamahiqui. Heanincacatsihyamahibo ta hea raanni heenpapa rihbi nincacatsihyamacaniqui—hahquin.

Jahuen setenta beribiscai17Raanah, botanipish, jahuen setentabo

jenimahonahi beribicani. Nocoxon:—Yoshinbobi tah non miin janen

yonohipiqui, Hihbon —hahcanquin.18—Naihoh quehax cana

bacahihcamahi tah hen Satanas potahahpaquetai jisniqui. 19Nincanahue. Heanraanah caquin man rono jamabahinticoshi tah hen mato hinanipiqui. Nibojamabahinti rihbi. Satanasnenyoshinbaan mato jahuejatihahtipahyamanon tah hen mato coshihinanipiqui. Ni jahuatohonbi ta matotiromajatimahiqui. 20Tiroma yoshinboman camati hahtipahi bi tah man jaa copijenimatimahi. Naihohxon maton janehuishá sca jai copi jenimanahue —jatojaquin.

Jahuen Papa betan jahuen baque(Mt. 11.25-27; 13.16-17)

21Jato jascajaxon Dios Yoshiman hahanjenimati hinanah hihti jenimaxon noquenPapa sca yohiquin:—Hahxon tah min hea jai, Papan. Mia

tah min naiyahpa mai Hihbo qui.Shinamanhuanyahpabo betan honanbaanhonancasquimanon tah min jatopantexon, miin baquebaan sca honannonmin jato honanmahi, Papan. Mian jisíjascapa siri quen tah min jascajaxonai,Papan.

22Papan ta hea jatihibi hinanihqui.Jahuen baque tsoa hin ta tsoanbihonanyamahihqui. Papa huestichin tahonanihqui. Tsoa heen Papa quin tah hen

jahuen baque hihxon hea huestichin henhonanai. Caibaan ta honanyamahihqui.Hean yohihah res ta caibaan rihbihonanscaiqui —hahquin. 23Jascaxonjahuen haxenicabo rahsi scayohirihbiquin:—Man jisibo jisish jenimanahue. 24Man

rahma jisi ta Papan joi yohixonnicahbobetan quiquin hapobo hichaxonjiscatsihxon bi hahtipahyamacannishqui.Man nincacai ta nincacatsihxon binincayamacanpahonishqui —jato jaquin.

Samaritano25Jaatian nihxon judiobaan

haxemanicahton jenquetsahaxon yocaxonnon Jesus tiromahi yohuanmatihinhihxon yocascaquin:—Maestron, ¿jenquetsahax hen

queyoyamanox manatihin? —hahquin.26—¿Papan joi janin jahua huisha

jaiquin? ¿Jahua min jano jisin?—hahscaquin Jesusen. 27Jaan yocacahsca:—Miin Hihbo Diosohon tah min miin

jointiboyabi queentihi, miinyoshinboyabi, miin coshiboyabi, miinshinanboyabi tah min jahan queentihi.Mihbe jihuetaibohon tah minqueenrihbitihi, miabi min queemehtihihqui quescarih —hahquin.

28—Hihcoini. Jihuenox hihqui jascahue—hahscaquin. 29Jascajanicah sca janhihqui Jesus shinanmacatsihxon sca Jesusyocarihbiquin:—¿Tsoa heen hahbe jihuetahbo quin

nan? —hahquin.30—Nesca tah qui. Huesti joni cahen

Jerusalen janinhax Jericó jema janin cahicahpaquehti. Cahiton sca cahentiromabaan bihxon jahuen chopabichinxon, rishqui rishquixon hahanmahuati tsehueya sca potabahincanquin.31Sacerdote huesti sca jano huinoti jahui.Bahin joxon jahuen caibo jano miracahtai

10

125

merahax tecayacahini caresscai. 32Levitobaquebo huesti sca jascarihbihi, jahuencaibo. Jano nocoxon merahaxtecayacahini caresscai. 33Samaritanohuesti sca hocho quehax jahui, jahuennahua sca. Hahqui nocoxon jahanshinanxon bihtanxon, rahonquin. 34Olivobimi xeniya vino rahojaxon jayaxonjahuen tsehue rahonquin. Jahuen cabachocahracanxon sca jano hoxati xobo janinsca hioquin. Janoxon sca rahonxoncoiranshinarihbiquin. 35Xaba paque scajaiya sca rabe neten teexon cananai tihicoriqui hinanxon sca xobo hihbo yohiquin:Jaa hea coiranxonhue. Jaa coiranquin minhashoan sca coriqui castanaiya tah henjoribixon mia copijatihi. 36Jascajaquinyohixon sca Jesusen yocaquin:—Yometsohbaan tsehuejaha racatai qui

cahen quimisha joni nocoti. Mianshinanah, jahuemeha jahuen hahbejihuetah quesca janishquin? Hea yohihue—hahquin haxemanica yocaquin.

37—Hoa jahan shinanxon hahxonairahan —hahscaquin.—Mian rihbi jascajatanhue

—hahscaquin Jesusen.

Martaya Maria janin Jesus nocoti38Janohax Jesus, jaabo, boresscaax

huetsa jema janin nococani. Jano cahenMarta janeya haibo jihuenish. JaanMapehue hahquin jahuen xobon Jesusmapenon. 39Jahuen shara rihbi cahenjano jihuepahonish, María janeya.Jesusen haxemahi nincacatsihqui cahenjaa patax tatsahoxon jan yohihi Mariannincaquin sirijaquin. 40Jahuen teehichahiya Marta tee teeti. Piti qui jaamehca mehcatai bi Marian nincaresquin.Martan sca yocaquin:—¿Hea huesti hen tee teenon heen

sharan hea yanapanyamahi minjisyamahin, Hihbon? Yohihue, jan heayanapannon —hahquin Martan.

41—Hicha tah min masa shinanai,baquen. Miin tee hichahi tah minjatsanai. 42Huesti shinanyati ta jaiqui,Papan joi nincati res. Marian ta sirijaquinshinanax nincati queenihqui. Jan queenaita tsoanbi bichintimahiqui —hahquin.

Papa yocati Jesusen haxemahi(Mt. 6.9-15; 7.7-11)

11 1Huetsa neten sca cahen huetsajanin caxon janoxon Papa

yocanish. Papa yocaquin queyoscaiyahuesti jahuen haxenicaton yohiquin:—Juaman ta jahuen haxenicabo Papa

yocati haxemanishqui, Hihbon.Jascajaquin rihbi noque haxemahue, nonPapa yocanon.

2Haxemahue hahcá jato haxemaquinnescajaquin:—Papa yocacatsihquin nescajanahue.Papan, mia Papa Dios jai honanahbojahue. Miin jihuetahbo non janonnoque hihbojahue. Min naihohhahcai quescajaribiquin neno rihbihahhue.

3 Nea neten piti noque hinanhue,Hihbon.

4 Noquen hohcha sohuahue. Mihquinon hohchani min shinanyamascaiquescajaribiquin tah non jonihuetsa tenexon noque quitiromahibaan bi jato sirijaquinyohuanquihnai. Jascajaquin rihbinoquen hohcha sohuaxon jaashinanyamascahue, Papan.Satanasnen noquen coshi tanatihijanin noque hioyamahue, Papan.Satanas noque bihmayamahue

hahquin yocanahue —jato jaquin.5Jascajaquin haxemaxon sca jato

yohiscaquin:—Mihqui nocotaibo pimacatsihquish rah

tah min yame pochinicon miin huetsanxobo janin caxon min yocatihi: Huetsan,quimisha pichanti pishca hea hinanhue,

10 11

126

huetsan. 6Noquen jenabo ta hocho quehaxjahuex hehqui nocotaxqui. Jahuabi tahhen jato pimati yamahi. 7Chichoxon scacahen mia yohihan: Hea jatsanjayamahue.Heen xehpoti tah hen moa xehposcai.Heen baquebo rihbi ta moa hoxascaiqui.Mia hinantihi bi tah hen picotimahi ¿hahmia jatihiquin? 8Nincatahi man. Miajahuen huetsa que bi hinantiqueenyamaxon bi ta min hihti yocacai copimia hinantihiqui, min yocacai tihi. 9Manhonannon hihxon tah hen mato yohihi.Papa yocanahue. Mato ta hinantihiqui.Benanahue. Papan ta mato meramatihiqui.Xehpoti ton ton hahnahue. Papan ta matoquehpenxontihiqui. 10Yocacai tihibichin tabihtihiqui. Benahi tihibichin tameratihiqui. Ton ton hahcai tihibi tamapetihiqui. 11¿Miin baquebo mihquicaxon min mishquitanai yapa pishca miayocacah bi min rono hinantihin?12¿Hatapa bachi yocacah bi min nibohinantihin? 13Honannahue. Tiromaboxonbi tah man maton baquebo qui siribohinanti honanai. ¿Man yocacah matonnaihoh queha Papan hashoan rihbi scajahuen yoshin siri mato hinantimahiquin?—jato jaquin.

Yoshinyahpa tah qui hihquibo(Mt. 12.22-30; Mr. 3.19-27)

14Huetsa tian sca ta yoshiman bihnijoni rihbi jahuen tiroma yoshin camaxonrohajanishqui. Tiroma yoshimanhihbojaha joyo sca banenish. Joyobanenish bi jahuen tiroma yoshin camahayohuanscai. Jan yohuanai jisish rahterahtecani tsamajaquetaibo. 15Caibo rihbihahqui yohuani:—Quiquin yoshin Beelzebunen coshi

hinanah ta tiroma yoshinbo camahiqui—hihcani. 16Caibaan rihbi sca jahuencoshi tanacatsihquin:—Miin naihoh queha coshin hahxon

noque jismahue —hahcanquin.

17Yocacahbo bi jaton shinan honanxonJesusen jato yohiquin:—Jahuen jihuetahbo jaabo rahsi bi

rehtenanaiya ta hapon yonotiqueyotihiqui. Jaton caibo betanrehtenancanahibo ta queyonicabo qui,jahuabi yamascanon. Jaa copihonannahue. Satanasnen ta jahuentianbijahuen hahbe yoshin tiromabopicotimahiqui. 18Satanas hahbe Satanasbetan rehtenanxon cahen jenquetsahxonbi sca jahuen yonotibo yonoyamahan.Jascama ta qui. Satanasnen coshiyaxonhen tiroma yoshinbo camahi hih man jaicopi tah hen mato yohihi. 19¿Tiromayoshiman coshiyaxon hean tiromayoshinbo camahi man jaiya, jahuatohoncahran maton baquebaan jatocamahiquin? ¿Jenquetsahpa shinanyaman quin? Jaabaanbi ta matoyohiyaxihquiqui. 20Papan coshiyaxon tahhen hean yoshinbo camahi. Jaa copihonannahue: Papan jihuemati nete tamato qui noco sca jaiqui. 21Nesca tah qui,jisnahue. Coshi jonin cahen jahuentoohahtiyahpaxon jahuen xobo coiranan.Coiranah cahen jaho jaibo tsoanbimeheyamahan. 22Hashoan coshi joni parijoxon ta xobo hihbo bihxon jahuentoohahti bichinnica qui, jayaxon coirantijaa xobo hihbaan shinanah bi. Jahuenjahuaborabo rihbi bichinxon tajahuenahbi jahuen jonibo qui sca jaanmetisahpaquenica qui. Jascapah tah henqui. 23Hehbe hihyamahax tah manhenaboma qui. Hea tsinquixonyamaquintah man jabismahi.

Joribinica yoshin(Mt. 12.43-45)

24Tiroma yoshin ta joni jenebahinicahax jano jahuabi jaitonma cahax janojihueti benahi cahuan cahuani caxon bimerayamahax janohax hen jahui janincaribitanpan hihcahini cahiqui. 25Caxon

11

127

ta matso siri sca jahuen xobomerascaiqui, bexojaxonah sca. 26Jaatianta caxon hashoan tiromabo hahbe yoshinrihbi benatihiqui, siete hahbe yoshinbo.Jatihibi sca jahuex ta jaa jonin jointijanin sca jihuetihiqui. Jaa copi ta jaa jonihashoan tiromacanahi sca jatihiqui, hichayoshiman hihbojaha sca.

Jenimacointi27Jato jascajaquin yohi yohihiya sca ta

tsinquijaquetaibo tocanxon huestihaibaan coshin yohinishqui:—Mia baquexo bihni haibo ta hihti

jenimati jaiqui. Mia chocho hahmani tahihti jenimati jaiqui —hahquin.28Jascajaha sca:—Jaama bi ta Papan joi nincaxon

bihcoinaibo caya, hahan jenimati jaiqui—hahquin.

Jahuen coshi jisti yocacaibo(Mt. 12.38-42; Mr. 8.12)

29Hihti caibo sca nocohihnataiya jatoyohiquin nescajaquin:—Rahma ta jonibo shinan

tiromayahpabo qui. Non mia nincanonhahan honanti noque jismahue hah tahman jai. Man jascarai bi ta huestijaquinres hahan honanti Papan matojismatihiqui, Jonas janí quescapah restah man jistihi, jaa jisxon honanti.30Jonas jisxon ta ninevitobaanhonannishqui. Jaa Jonasbi ta hahanhonanti janishqui. Jascapahribihi tah henhea noquebaque hahan honanti qui.31Jonibo casticanpaqueti nete noco scajaiya ta chiponquiha quiquin hapoyamanica nihxon rahma jai joniboyohiyaxihquiqui: Mato tah mannincayosmabo qui hahquin. Jaa ta hochoquehax jonishqui, shinanyahpahaxSalomon yohuanai nincaqui jahui.Salomon hihpahoni mentan hashoancoshi shinanya rahma neno jai bi tah

man nincacatsihyamahi. 32Papancasticanti neten ta Níneve jema janinjihuepahonihbaan matometoyaxihquiqui, Jonasen yohihah jatonshinan pontenihxon. Mato tah man noquementan hashoan nincayosmabo qui.Jonas mentan hashoan nincati jonin matoyohihah bi tah man nincayamanihquihah ta jayaxihcanihqui, mato yohiquin.

Non johue quescapahi(Mt. 5.15; 6.22-23)

33Tsoanbi tah non johue quetejaxonjoneyamahi. Quetejaxon tah nonquentipan mahpoyamarihbihi.Quetejaxon tah non jahuen tsahotinintsahonai mapetaibo rahsichin jahuenxaba jisnon. 34Noquen yoran johue tanoquen bero qui. Miin bero siripaiya tahmin xabapan nichi. Miin bero tiromahiyatah min bahquish chian nichi. 35Jistahiman. Maton shinan janin xaba jai manshinanah bi bahquishcahinmis. 36Miinshinan xabayahpa hihquish, jahuabi miinshinan bahquishihyamaha tah minsirijaquin xabajaxonah sca min jatihi,johuepan xabajaha quescapi —hahquin.

Jaton haxenicaboyabiJesusen fariseobo cahehi

(Mt. 23.1-36; Mr. 12.38-40; Lc. 20.45-47)37Jascajaquin jan yohihiya, fariseo

jonin sca:—Heen xobon pihi cahue —hahquin.

Jascahah hahbetan cahax mapetax pihitsahopaqueti. 38Piríyamahax janmechoquihyamahi quen fariseo rahteti.39Rahtetaiton:—Mato fariseobaan tah man chichoma

maton tasonbo rahchoxon maton platoborahchocai. Maton jointi nahpamehtan;jano tah man tiroma shinanbo bochohi,yometsohti shinanya hihti tiromaboshinanbo. 40¿Maton mequen matohinanxon maton jointi rihbi Papan mato

11

128

hinanyamanishquin, honanmabon?41Maton jointiboyaxonbijahuaborajomabo yanapancoinnahue.Jaatian tah man jahuabi sca rishtayahihqui man shinanyamascatihi.42¡Hahrai! hih tah man jatihi, fariseobon.Maton haxe pehi romishin tah man texePapa jahuena hinanxon, cahua meso rihbitexe pishca hinanxon, huai bimi rihbitexe hinanxon bi Papan yohihi quescajatiman pishinmahi. Joni huetsa yanapantihibi tah man tiromajahi. Joni huetsahonshinanti Papan mato yohihah bi tah manhahyamahi. Man hinanaibo Papahinanquin jenebahinxonma caibo rihbiyanapantihi bi tah man hahyamahi.43¡Hahrai! hih tah man jayaxihqui,fariseobon. Tsinquiti xobo janin tah manhapobo tsahotai janin tsahotiqueenbiresai. Jemanhihti janintsinquijaquetaibaan mato saludanti rihbitah man queenyorahi. 44¡Hahrai, hahrai!hih tah man jayaxihqui. Mato tah mantsahonipibo quescapahbo qui. Tsahonipimaníxon bi tah non jenquetsahpa pisichicho jaiquin non honanyamahi —jatojaquin.

45Noquen Hihbaan jascajaquinyohihiya sca Moisesnin joi haxemanicahuesti jano tsahoxon yohiquin:—Maestron, jascajaquin yohiquin tah

min noque rihbi cahehi —hahquin.46—¡Hahrai! hih tah man mato rihbi

jayaxihqui, haxemanicahbon. Jonibohihuehhuan papima papimaquinhahcajaquin tah man joi tsamanxon jatoyohihi. Yohixon bi tah man matonmetotinin bocabi mehexon jatoyanapanyamahi. 47¡Hahrai!hihnoxihnahue. Maton papabaan taPapan joi yohinicabo rehtepahonishqui,maton sca man Papan joi yohinicabaantsahon qui tsahonxobojanon.48Jascajaquin tah man maton shinanbonoque jismahi. Maton papabaan

hahpahoni quescajaribiquin tah manshinanai. Jaabaan rehtenihbo tah manmaton sca man tsahonxobojaxonai, hahberehtemisboxon. 49Jaa copi ta honanxonPapan yohihiqui: Jato qui tah hen heenjoi yohixonnicaboya heen raantibo heanraanai. Hen raanah cahiton ta texerehtexon texe rihbitiromajayaxihcanihqui, hahquin.50Rahma jihuetaibo yohihi sca ta Papannescajaquin yohihiqui: Maton tah manheen joi yohixonnicahbo rehtennihqui.Hen raanmenoni rehtennixon tah manrahma caman jato jatihibi rehtenpaquehi,hahquin. 51Abel rehtennixon tah mancaibo sca rehtexon, jato rehtepaquehi.Janoxon Papa yocaxonti janin jan nichique bi Zacarías sca rehtenoxon camantah man jato rehtenpaquehi. Mato taPapan casticanyaxihqui, hih ca hen jaisen, jaton jimi man potamani copi.52¡Hahrai! hih tah man jayaxihqui,haxemanicahbon. Jayaxon Papa honantihuisha joiyahpaxon bi tah manhonancatsihyamahi. Jascaxon tah mancaibo rihbi sca man pantehi, honanpanan—jato jaquin.

53Jascajabahini caressca jan jaiyacahen jaton haxemanicahbo betan jatonfariseobo sina sinati. 54Hashoan scayocacanquin. Jahuemeha jahuen yohuancopi non rehteti hahtipahtihin hihxonhicha yocacanquin.

Hahcointi Jesusen yohihi

12 1Quexehibaan bi hicha bi resjonibo jano tsinquijaqueti. Hihti

caibo tsamatax, joni huetsa quitsehquesihcanahi bohiboya jahuenhaxenicabo Jesusen yohiquin, behna joisca:—Coirametahi man. Fariseobaan coro

pahe mato qui mahnemis —hahquin,fariseobaan hahcoinicamati shinanyohiquin.

11 12

129

2—Rahma jonexon hahcaibo jatihibi taPapan janibijaquin yohiyaxihquiqui.Jonetax hihquibo jatihibi ta jaanyohipaqueyaxihquiqui jatihixonbinincacahbo. 3Tsoanbi nincayamanonhihquish man bahquish chian yohuannijoibo ta xaba chianxon jaan jatonincamayaxihquiqui. Maton xobo chichobaxexai joibo ta xobo manixon coshinnincamaquin hahcajaquin jatihibinincamayaxihquiqui.

Tsohqui raqueti(Mt. 10.28-31)

4Caibaan ta mato rehtexon bi jahuahashoan mato tiromajatihahtipahyamahiqui, hea huetsabaan.Jascapahbo qui raqueyamanahue.5Huetsan ta mato rehtexon matocasticanti rihbi hahtipahiqui. Hahquiraquenahue, bihxon chihi janin matopotamis. Hahqui caya raquenahue.6¿Rabe soro copi non pichca hihsaromishin maroyamahin? Copi que ma bita jascapa mahuataiya mi huestibi Papanjato shinanbehnoyamahihqui. 7Matonboo rihbi ta jahuentihi jaiquin Papanhonanihqui. Raqueyamanahue hah cahen mato jai sen. Mato tah man hichahihsa mentan hashoan copi qui.

Cristonahbo(Mt. 10.32-33; 12.32; 10.19-20)

8Jonibaan nincanon hihquish Hea taCristonah qui hihquibo jatihibi tah henhean rihbi Papan yonotibo tocanxon rihbiJaabo ta hena qui, hen jatihi, jaaboyohihi. 9Jonibaan nincanon hihquish Heata Cristonahma qui hihquibo rihbi tahhen Papan yonotibaan nincanonbi Jaabota henama qui hen jatihi. 10Man hehquitiromahi yohuanai bi tah hen jaa matosohuaxonti hahtipahtihi. Dios Yoshin quiman tiromahi yohuanai ta jascayamahiqui. Jaa ta hen mato sohuaxontimahi.

11Jaton tsinquiti xobo janin mato hiohax,jaton hapobaan mato casticannonhihquish quesahiboya, jahua yohuanjapan, jahua hen yohitihinhihyamayaxahnnahue. 12Jaatianbi taDios Yoshiman mato yohuan hinantihiqui—jato jaquin.

Masa shinantima13Jaatian, tsinquijaquetaibo tocan

nihxon, huesti jonin yohiquin:—Maestron, heen bocha yohihue,

noquen papa yamanicaton jahuaborabojan hea texe hinannon —hahquin.

14—Maton jahuaborabo hinannicamatah hen qui. Mato jascajaquin ponteti taPapan hea yohiyamahiqui —jaajascajaxon tsamataibo sca yohirihbiquin:

15—Jistahi man. Coiramenahue,jahuaborabo tsinquiti shinan man bihmis.Maton jahuaborabo hichahax jihueti siritishinanyamanahue —hahquin.

16Jahan haxeti joi sca jato yohiquin:—Huesti jonin cahen huai banahoxon

tsama bi res bimibo tsinquiscaan.17Tsinqui tsinquihax ¿Jahuejascapan?Heen bimibo hichahi copi tah henjahuerahnon bexojatimascai, hihqui.18Shinanax sca, Heen jano bexojati xobobohuaxepaquexon hihtihosi xoboja scajanoxahpan. Jascajati ta jaiqui. Jano scaheen beroboya heen bimibo tsamanquinbochojascaax tah hen jenimatihi. 19Hichabari jihuexon piti tah hen tsinqui sca jai.Tanti tantihahnan pipi pipixon xehaxehascapan, coin coini, hih tah hen jatihi,hihqui shinamehti. 20Jahuen jointinin janjascari yohuanaiya bi ta Papanyohinishqui: Shinanjoman, nea yamebitah hen mia mahuamanoxihqui. Minbexojahibo tsoa sca hihbotihiquin?hahquin. 21Man jascapa honanma jamis,main jihuexon, hahan jihuexahpan hihxontsinqui tsinquixon bi Papa janin hichatsinquiyamahi —jato jaquin Jesusen.

12

130

Papan coiranaibo(Mt. 6.25-34)

22Jahuen haxenicabo sca yohiquin:—Masa shinanyamanahue, hih ca hen

jai sen. Jahua pitima ta jaiqui, jahuapipan hihyamanahue. Chopa tah henyamahi, jahua hen sahuetihinhihyamarihbinahue. 23¿Pinoxon res nonjihuetain? ¿Chopa sahuenoxon res nonyora jain? 24Hihsabaan hahcaishinannahue. Jaabaan tabanayamahihqui. Bimi tatsinquiyamarihbicaniqui. Piyanoxonbexojacatsihxon bi cahen jahuerahnobibexojati yamahi. Jaton bexojati xoboyamahi bi ta Papan jato pitipishinmayamahiqui. Mato tah manhihsabo mentan hashoan copi qui, hah cahen mato jai sen. Papan ta matojistihiqui. 25Heen shinaman bi hashoanqueyanihpan hihquish bi tah min minqueyanihtimahi. 26¿Jascatihahtipahyamaxon jahuejanoxon man texecopi man masa shinantihin?

27Joabo rihbi jenquetsahpabo hinhihxon shinannahue. Jaabaan tayomenjayamahiqui. Chopa rihbihahyamahax bi ta hihti siri rajotiyahpaqui. Salomon hicha chopa siribojapahonish bi cahen huesti joa betansenenyamanish. 28Joa ta nihi naman hichajaiqui. Siripi hanihi bi tah non huaijaxonjato mapojahi, copima quen. Copi que mabi ta Papan jato hihti siri rajotibohinanihqui. ¿Hashoan sca jan matocoirantihi man shinanyamahin?Shinancoinnahue. 29Jaa copi, Jahua pipan,jahua xehapan jayamanahue. Jahua copibi masa shinanyamanahue. 30Man jascapapishinai ta Papan jisiqui, hah ca hen matojai sen. Piti benahi, chopa rihbi benahi tajatihibi nahuabo nihnichiqui. 31Maton tahman Papa queenai quescajaquin hahtihi,pitiya chopabo jaan mato hinannon.

Non naihoh queha bexojatibo(Mt. 6.19-21)

32Masa shinanyamanahue, baquebon.Mato man hicha jihuetaima bi ta Papanmato jahuen jihue hinanihqui. 33Matonjahuaborabo maromaxon yomanahtaiboyanapannahue. Queyoyosma coriquiquescapa bihquin hahcajaquin Papa janinqueyoyosma jahuaborabo bexojanahue.Jano ta yometsohtimahiqui. Champonrihbi ta jano pihantimahiqui. 34Jahua rahihti queenxon cah man jano res shinanah.

Noquen Hihbo non manatihi35Maton Hihbo manati shinan bihnahue.

Chopa sahuexon johue quetejahaxmanatihcamahi quescanahue.36Huanomahi catani jaton patoro yamejonoxihqui honanax ta jan nocoxonquenahi nincaxon manataibaan histonjahuen xobo xehpotiquehpenbohanxontihiqui. 37Hoxahaxmamanataiton jaton patoronen jato merahahta hihti jenimacantihiqui. Jaton hihbaanbita jato hahxonquin pitijaxonquin jatopimatihiqui, jaanbi jatometexpaquexonquin. 38Yame pochiniconjoyamahax xaba paqueti hochoma scajoxon jato jascari manataiton merahah tahihti jenimati jaabo jatihiqui, jahuerohahitah non hoxayamahahqui hihqui. 39Manhonannon hihxon tah hen huetsa sca matoyohihi: Jahua hora yometso jotihiquinhonanxon cahen coiranxon xobo hihbaanyometso hihquimayamahan. 40Jascapahoxan hihtima shinanya janahue. Heanocotihi man shinanyamahi tianbi tah henhea noquebaque mato qui nocotihi —jatojaquin.

Siri betan tiroma(Mt. 24.45-51)

41—¿Jaa jaa patax queha joi yohuanimin hihqui bi min noquebi yohihin,

12

131

Hihbon? ¿Caibo rihbi min yohihin?—hahscaquin Pedronen.

42Jascahah Jesusen yohiquin:—Shinanyahpa ta jahuen hihbaan

yohihi quescabijaquin hahxonai joni qui.Jascapah ta jahuen hihbaan yohitihiqui,jahuen jonibo jisxonti. Jato jisxonquinjaton pitibo jato hinanxonnon hihxon tajato jisxonnahue hahbahintihiqui.43Jahuen hihbo joxon sca jascajahitonmerahah ta hahan jenimatijaresscatihiqui. 44Jascapa ta jahuenhihbaan yohitihiqui, jatihibi jahuenjoniboya jahuen jahuabora janjisxonscanon. 45Shinanyahpahihyamahax ta heen hihbo ta basihicahiqui hihxon jahuen hihbaan joniborishqui rishquixon jahuen teexonnicahhaibobo rihbi rishquixon, pixon, xehahaxpahenscaiton sca jahuen hihbaanjisbenatihiqui. 46Joriyama ta jatihiquihih jan jai tianbi ta hihbosanarenentihiqui, hihbo nocorihtimahijan shinanah bi. Joxon sca cahencaxquepaquexon nincayosmabo janin jaapotatihiqui. 47Jahuen hihbaan yohiniquescabijati honanxon bi hahxonyamahiquen ta jahuen hihbaan hihticasticantihiqui. 48Honanyamaxontiromajahibo ta hashoan hichama rishquirishquiyaxihquiqui, hihti hahtihi bi.Hicha mia hinannixon ta hicha rihbi miahahquirihbi yocayaxihquiqui. Hicha miahinantahnixon ta hicha rihbi miabichinyaxihcanihqui.

Jesus copi join hihquinanai(Mt. 10.34-36)

49Chihi potahi tah hen main joniqui.Quetetax perehihna sca japahinon hih tahhen jai. 50Hihti tiromabo hen tenetihi tahhen honanai. Histon huinopahinon hihxontah hen tene tenehi. 51¿Huesti shinanyahaxsiripi jihuetaibo rahsi sca janon hea joníshinan man jain? Huetsajaquin shinanaibo

qui huetsa shinanyabo rainyamanon tahhen joníqui. 52Huesti xoboho pichca jonijihuetax bi ta texe qui raberainyamatihiqui. Jascayamahiya ta rabequi texe rainyamatihiqui. 53Huetsa tajahuen baque qui rainyamatihiqui. Huetsarihbi ta jahuen papa qui rainyamatihiqui.Huetsa haibo ta jahuen baque quirainyamatihiqui. Huetsa rihbi jahuenmama qui rainyamahi. Yaya rihbi jahuenhihni qui rainyamahi. Hihni rihbi jahuenyaya qui rainyamahi —hahquin noquenhihbaan.

Hahan honantibo(Mt. 16.1-4; Mr. 8.11-13)

54Jahuen haxenicabo jascajaxon,tsinquijaquetaibo sca yohirihbiquin:—Jano bari hihquihi quiri jisxon nai

cohin hanicanahi merahax tah man Hoi tajahuiqui hihqui. Hihcoini. Jasca tajatihiqui. 55Chiponquihax nihue jahuiyatah man Rahma ta barinoxihquiqui hihqui.Jascacoinrihbihi. 56Honanihcamahibon,¿nihueya cohinbo jisxon jahua jatihiquinhonanxon jahua copi sca man Papanyohihah jahua jatihiquin manhonanyamahin, jan mato yohihah bi?

Noquen Hihbo betan non bexotihi(Mt. 5.25-26)

57¿Jahua jenquetsahaxon man matonbishinanxon ponte res jihuetishinanyamahin? 58Mia demandana juezjanin caquin bahinxon bi mia demandanaibetan bexohue. ¡Juez janin mia ninitanajuezin sca jahuen porisia yohixon mia sipoxoboho rehuinmamis! 59Chicho tsahonahtah min copijabahinquin queyoyamahaxjanohax picotimahi —jato jaquin.

Shinan pontehax jihuenicabo

13 1Jaatian Pilatonen hahni scacaibaan yohiquin. Galilea mai

mehabaan roqui jaton yohinahbo

12 13

132

rehtexonquin Papa mapojaxoncannish,Papa Dios hinancatsihquin. Jatonyohinahbo mapojahiton bi roquiPilatonen jato rehtenish. Rehtexon quijaton jimin qui jaton yohinahbonashimaquin, jonin jimiya sca maponon.2Jaa chanihibo sca Jesusen yocaquin:—¿Jatihibi jonibo mentan hashoan

hohchayahpabo quen Papan jatojascajani shinan man jain? 3Jascayama tajaiqui. Maton shinan ponteyamahax tahman mato rihbi jascapahbo rihbijayaxihqui, queyocahinscaibo rahsi.4¿Hoa dieciocho jonibo, jato qui jatonxobohhuanen paquequin bishtaxnicahran? Jatihibi ta mahuacannishqui.¿Jatihibi Jerusalen janin jihuetaibomentan jaabo hashoan hohchayahpabo hishinan man jain? 5Jascayamahi rahan.Maton shinan ponteyamahax tah manmato rihbi queyocahinyaxihqui.

Bimijoma jihui6Jato jascajaxon jaa patax queha joi sca

jato nincamaribiquin:—Huesti jonin cahen bimi jihui

bananish. Bananish, bimiyahpa sca rah taqui hihquish, cari carixon jisi bi jahuenbimi yamahi. 7Bimi yamahiya sca jahuenhuai teexonnica yohiquin: Jise. Quimishabari sca tah hen bimi bihcatsihquish jorijorichai. Jahuabi ta yamahihqui, rahmacaman. Rerascahue. ¿Jahua janon jaanihtihiquin? hahquin. 8Huesti bari parijenetahhue, hihbon, maicahuenbohanxon hen jaa naman tarapayobo tsamanbohantannon. 9Jascajahabimihiya jascabiscanon. Jascajahah bibimiyamahiya tah non rerascatihihahquin jahuen huai teexonnicahton—hahquin.

Cahcoya haibo Jesusen rohajahi10Jato jascajahipish huetsa neten sca

jaton tsinquiti xoboho Jesus mapexon

jato haxemarihbiquin, jaton tantiti neten.11Jano tiroma yoshinyahpa haibo rihbimapeti. Yoshiman hihbojaha dieciochobari sca hisini. Cahcopaquecanahinihnica. Jenquetsahax bi pontetimahi.12Jaa meraxon mequeman mehehax Jesuscoshin yohuani:—Rohascahue, chocan —hahquin.

13Jan yohihah, pontecahin sca jai. Jascarirohacahinscaax Hahxon tah min hea jai,Papan, hihqui Papa Dios yohihi. 14Jatontantiti netenbi Jesusen jaa rohajahiyajaton tsinquiti hihbo rainyamacahini.Rainyamaxon jano tsinquitaibosinajaquin:—Seis nete ta hahan teeti netebo qui.

Jaa netebaan rahomehti benahue. Tantitineten tah man rahomehtimahi—hahquin. 15Jato jascajahiton Jesusensca pontejaquin yohiquin:—Quesan, ¿xehpohipixon tantiti

netenbi man maton vaca pecaxon, jaahihyamahiya maton cabacho pishcapecaxon, hioxon man jenexehamayamahin? 16¿Satanasnen neahaibo jisxon nexahah dieciocho bari nexásca nichi quen non tantiti neten jaarohajatimahin? ¿Maton caibo que bi nexábi res janon manrohajamacatsihyamahin? 17Jato jascajahajano tsahobehcoinaibohihtimahcahinscai. Jaabo hihtimanon bitexe tsinquijaquetaibo jenimahi. Jahuencoshi shinaman jan jato hahxonah quenhihti jenimacani.

Moxo bero(Mt. 13.31-32; Mr. 4.30-32)

18Jaa copi ta jato yohinishqui:—Papan jihuemati jenquetsahpa quin,

Jenquetsahpa hin hihxon tah hen matoyohihi. 19Huesti moxo bero pishca quescatah qui. Jascapah non noquen huai chianbanahah cahen hanicahuanscaaxjihuiscai. Jihui tihopa sca jaiya cahen

13

133

jahuen mebibo romishin janin hihsabaannahajaquin.

Hahan paan soohihmati(Mt. 13.33)

20Hahquirihbi sca jato yohiquin:—¿Papan jihuemati jenquetsahpa quin?

21Jaa ta hahan paan soohihmati quescapaqui. Jascapa bihxon cahen tasa bochomisi janin haibobaan niahan. Janoniahah ta tasa bocho jatihobisoohihcahuaniqui —hahquin.

Hanitahma xehqui(Mt. 7.13-14, 21-23)

22Jaatian sca cahi. Jerusalen janin cahicaquin janobo jai jemabo janinbanehuanax caribihiton sca:

23—Hihbon, ¿Papan jihuemahibohichatahmabo quin? —hahquin huetsan.

24—Papan hani tahma xehqui huestijanin hihcoti shinannahue. Hicha taHihcopan hihxon bi hihcotishinanyamahiqui. 25Xobo hihbaan jahuenxehqui xehpobohanscai bi tah man jemannihxon sca xehpoti ton ton hahxon Noquequehpenxonhue Hihbon man jatihi. Manjascaraiton ta Mato tah henhonanyamahi, jahuerahnohahbo ra tahman qui hah ta mato jatihiqui. 26Jaatiantah man Mihbetan tah non pipahoniqui,mihbetan rihbi tah non xehapahonihqui,noquen jemabo janinxon tah minhaxemapahonihqui hah man jatihi.27Jaatian ta mato yohiyaxihquiqui:¿Jahuerahnohahbo mato quin? Hen tahhen mato honanyamahi. Nenohaxbotannahue, tiromabon. 28Jascajaha tahman huaohihyaxihqui. Abraham, Isaaque,Jacobo, Papan joi yohixonnicahbojatihibi rihbi, jaabo jatihibi Papanjihuetahbohax jaa janin jihuetai jisxontah man hihti masa shinanbahinscatihi.Jato qui tah man hihcotimahi. Jatomaqui ta mato potayaxihquiqui. 29Caibo

caya ta hocho quehaxnocohihnayaxihcanihqui. Bari cainaiquirihax, bari hihquihi quirihax,reboquihax, chiponquihax, janobohaxnocohihnaxon ta Papan jihuetahboxonjaa janinxon estajayaxihcanihqui,benahue Papan jato jaah. 30Jaatian tarahma chini chinitaibo bebonicabo scajatihiqui. Caibo rihbi rahma bebonicabota chinitaibo sca jayaxihquiqui —jatojaquin.

Jerusalen copi Jesus benatai(Mt. 23.37-39)

31Jato jascajahiya bi fariseobo scanocoxon:—Nenohax catanhue. Herodesnin ta

mia rehtecatsihquiqui —hahcanquin.32—Hoa quexenica yohitannahue.

Tiroma yoshinbo camaxon tah henhisinaibo rahma rohajaxon, bahquishrihbi rohajaxon hoqueha bahquish scahen janquenjayaxihqui. 33Jaabi tah henrahma jari caparihi. Bahquish rihbi tahhen caparinoxihqui, hoqueha bahquishrihbi tah hen capariyaxihqui. Matonquiquin jema janinbi tah mantiromaboxon Papan joi yohinicarehtematihi.

34Jerusalen janinhahbon. Man heanincacoinpahinon, Jerusalenjaninhahbon. Papan joi yohinicaborehtemisboxon tah man mato qui Papanraannihbo rihbi macaman tsacaquinrehtepahoniqui. Jahuentihi coti sca henmato tsinquímaha bi tah manqueenyamahi. Hatapanen jahuen baqueromishin tsinquixon jahuen pehi namanjato paxajaquin hahcajaquin hen matotsinquímaha bi tah man queenyamahi.35Jistahi man. Jahuen baquemabo scaman janon ta Papan mato jenehihqui.Man tah man hea jisyamascatihi, henjoribinon caman. Jaatian pari tah manyohuanyaxihqui, Papan baque ta hihti

13

134

shinanya nete hihbo jahuiqui hihqui—jato jaquin.

Tahsóhihqui Jesusen rohajahi

14 1Jaa pecaho sca quenamahahuesti fariseo hapon xoboho pihi

cahi, jaton tantiti neten. Jaa piquihinxonjahua hahxon non cahetihin hihxon jisjiscanquin. 2Jascapa tocanxon pihananjisi bi huesti tahsóhihqui joni rihbi jaabebon tsahotai jai. 3Jaton joi xenihaxemanicahboya jano jai fariseobo scaJesusen yocaquin:—¿Tantiti neten non rohajatihin? ¿Non

rohajatimahin? Hea yohinahue —jatojaquin. 4Yocacah bi jahua hihyamacani.Jahua hihyamahiboya sca tahsóhihquimehexon rohajaxon, caresscahue hahquinJesusen. 5Tsahohahtanaibo sca yohiquin:—¿Maton baque mai poquin chicho

paquetaiya, jaa hihyamahiya matonganado mai poquin chicho paquetaiyatantiti neten que bi man histonbihtimahin? 6Yocacah bi jahua yohitihonanyamacanquin.

Huanomahi canon quenamahibo7Quenamahabo ta pihi tsahocatsihquin

hapobaan tsahotibo bihcatsihquibo rahsijano janishqui. Jascapahbo rahsihi jisxon,jaa patax queha joi sca jato yohiquin:

8—Heen xobo janin pihi cahue hahcacahax jano jahuen hanibo tsahotihi janintsahopaqueyamanahue. Mia mentanhashoan hapo rihbi quenamaxon mihquisca caxon, Hori cahue, jaa nenotsahonon, hah mia jamis. 9Jan miajascahah tah min hihtimahpax chini chinisca tsahoti catihi. 10Jaa copi quenamahacahax jano chinibo jaiton tsahopaquehue.Jaatian rah ta piti hihbo joxon sca miaJari hapobo quiri tsahohihnarohahue miajatihiqui. Jan jascajahiya ta mihbequenamahabo jatihibichin mia shinanyahihqui mia jistihiqui. 11Hea rah tah hen

caibo mentan hashoan shinanyahpa quihihquibo jatihibi ta hihtimahyaxihquiqui.Hea rah tah hen caibo mentan hashoanjahuama qui hihquibo ta shinan siriPapan hinanyaxihquiqui —jato jaquin.

12Jaatian sca jaton piti hihbo scayohiquin:—Pihi benahue hahnoxon pitijaxon

miin hamicobo quenamayamahue. Miinhuetsabo rihbi quenaxonma, miin jenaborihbi quenaxonma, mihbecoriquiyahpabo rihbi quenamayamahue.Mia pimanoxon copiquin sca miaquenamaribicanmis. 13Hichaxonpitijacatsihquin, jahuaborajomabo, tobipishcabo, chantobo, benchebo,jascapahbo quenamanoxahnhue.14Jaabaan mia pimaquin copitihahtipahyamahi quen tah min hahanjenimati jaresscatihi. Jahuen baqueboPapan huenihihnixon ta mia hahanjenimati hinanyaxihquiqui —hahquin.

Hichaxon pihi benahue hahca joyamahibo15Jato tocan pihi tsahotax huetsa joni

sca yohuani:—Papan jihue janinxon pihibo ta hihti

jenimatihiqui —hihqui.16Jascahah:—Piti estajayanoxon cahen huesti

jonin hicha jonibo quenamahan.17Jahuen piti hihres sca jaiya sca jahuenjoni raanquin, jan quenamahipiboyohinon hihxon. Raanah, Benahue hih tajaiqui, Ma ta hihresscaiqui hahquin jatoyohibonaquin. 18Yohihah bi huesticacatsihyamahi. Jaa cacatsihyamahiyajatihibi sca cacatsihyamascacani. Janyohimenohah cacatsihyamaxon joibichinscaquin: Huai tah hen marohipiqui.Pihi catahin tah hen heen huai jisi cahi.Pihi cati tah hen hahtipahyamascaihahquin hea yohixontanhue hahquin.19Huetsan sca: Hean tah hen diez toromarohipiqui, rabexon nininicabo. Pihi

13 14

135

catahin tah hen rahma jato tanahi cahi.Pihi cati hen hahtipahyamascai piti hihboyohixonhue hahquin. 20Huetsan rihbi sca:Hen tah hen haibo bichipiqui. Jaa copitah hen cati hahtipahyamascai hahquin.21Jato yohitani nocoxon sca, jaaboyohuanai jahuen patoro yohiquin. Yohihajahuen patoro rainyamascai: Rahmabicaribitanhue. Bahin nichibo janin scacaxon jano jaibo, jema quexabi nichiborihbi yohitanhue. Jahuaborajomabo, tobipishcabo, benchebo, chantobo jaabo scayohixon hihuetanhue hahquin.22Jascajatani joxon sca: Min yohihahquescajaquin non hihuehah bi ta pitihicha pari jaiqui, hihbon, hahquin jahuenjonin. 23Jemama qui sca caxon, minbahinxon behchihibo sca bihxontapasoho jihuetaibo rihbi hihuetanhueheen xobo bochoscanon. 24Nonquenamamenohibaan ta jahuabi noquenpiti tanatimabiresiqui hihca hen jai senhahquin.

Shinanquin sirijahax hinamehcointi25Jascajaquin jano tsahotaibo Jesusen

yohihiya hihti caibo sca hahquinocohihnati. Nocotaibo sca jaanyohiquin:

26—Maton papabo jistahihmahaxmahehqui jahuibo ta heen haxenicabojatimahiqui. Maton papa, maton mama,maton haibo, maton baquebo, matonhuetsabo, maton chocabojistahihmahaxma, maton yoshin rihbijistahihmahaxma tah man heenhaxenicabo jatimabiresai. 27Hearehtehibaan bi tah hen heen Hihbojenetimahi hihnahue. Jascaxonnincacoinnahue. Jascajayamaxon tahman heen haxetibo jatimahi. Manshinannon hihxon tah hen yohihi.28¿Xobojacatsihxon, jahuentihicopitihiquin, heen coriqui senentihiquinhihxon man shinanquin sirijaxon pari

xobojayamahin? 29Shinanquinsirijayamaxon xobo jihuibo nichinxon bijanquenjati min hahtipahyamahiya tajisibaan sca mia hosantihiqui. 30Hoajonin ta xobojacatsihxon bi janquenjatihahtipahyamahiqui hih ta jaticaniqui.31¿Quiquin hapobo rihbi hahbe quiquinhapo betan rehtenani canoxontsahotahxon veinte mil sontaroyahpahahqui jahui bi diez mil pishcayaxon jaatenetihin hihxon sirijaquinshinanyamaparihiquin? 32Tenetimahishinanxon ta hoa huetsa hocho pari jahuibi comision hahqui raantihiquijenquetsahax non bexotihin hihxon.33Jascajaquin rihbi shinanquin sirijaxonmaton jihue jatihibi jenebahinyamahaxtah man heen haxetibo jatimabirestihi.

Tashi jahuijoma(Mt. 5.13; Mr. 9.50)

34Tashi ta siri qui. ¿Hahan nonpitijacatsihqui bi noquen tashijahuiyamascaiya, jahuatohon sca nonnoquen piti jahuijatihin. Non tah nonhahtipahyamascatihi. 35Jascapa tashi tahnon hahquiribi mai sca hihnon hihxonnoquen banabo janin minchintimahi. Nonpayomacatsihquin piti huecax potahijanin rihbi tah non jascapa tashitsamantimahi. Jascapa tashi tah nonpotaresai. Hahan nincatipabinquiyahpaxon nincanahue.

Manónica carnerobo(Mr. 18.10-14)

15 1Jaatian sca cobranmisbo betanhohchayahpabo rahsi sca becani.

Jesus yohuanai nincaqui becani. 2Jascapahahqui nocotaiya fariseobo betan jatonxenibaan joi haxemanicahbo hahquiyohuanscai. Hohchayahpabo sirijaquinbihxon ta jascapa betan pihiqui, hihcani.

3Jaa copi ta jaa patax queha joi jatoyohinishqui:

14 15

136

4—¿Cien carnero jaax bi huestimanotaiya, jaa manotai huesti benahicanoxon man texe noventinueve janobijenebahini caquin, man benahi scacayamahin? 5¿Meranoxon caman manbenahi cayamahin? ¿Meraxon manjenimahanan papibehnantimahin?6¿Xoboho nocoxon sca maton jenaboyamahbe jihuetaibo quenaxon,Jahuerohajaquin tah hen heen carnerobaque manotai bi merahahqui,Jenimanonhue hah man jatimahin?7Jascarihbihi ta naihoh quehaxjenimacaniqui. Huesti hohchaya joninmainxon jahuen shinan pontehiya tajenimacaniqui. Noventinueve jatonshinan ponteti pishinyamahishinanaibohon jenimayamahax bihuestichin jahuen shinan pontehiyajenimacani.

Coriqui manotai8¿Jascarihbihi ta huesti haibaan diez

libra jaxon bi huesti manomaxon, johuequetejaxon xobo matsoquin sirijaxonmeranoxon caman benabonatimahiquin?9Meraxon sca jahuen jenaboya jahuenhahbe jihuetaibo quenaxonJahuerohajaquin tah hen hen manomahacoriqui hen merahahqui, janjatimahiquin? 10Jascarihbihi ta mainxonhuesti hohchaya jonin jahuen shinanpontehiya Papan yonotibo jenimacaniqui—jato jaquin.

Bexnanya haibo copicoriqui potaresai beronan

11Huetsa rihbi sca jato yohiquin:—Huesti joni cahen rabe bebo baque

janish. 12Haniscaxon cahen jahuen chinibaquen jahuen papa yohiquin: Papan,texe hena hihnon min mahuaquinpotabahinyaxihquibo hea rahmabihinanscahue. Jascajaha jahuen baquebohinantijaxon jaa sca jahuena

hinanscaquin. 13Jahuenahbo jatihibibichipish jaabiyahpa caresscai, hocho scahuetsa main cahi cahi. Cahi nocoxon scabexnanbo maroquin. Haibobo copi rihbijahuen coriqui potaquin queyobahinquin,jahuabi yamascanon. 14Jaa maibo janinpiti pishin sca jaiboya, jaa rihbi pihanhihscai. 15Pihan hihxon janoha jonipatorojascaquin. Jahuen patoronen scajaan jahuen cochibo pimahi canonjahuen pasto chian sca raanquin, cochicoirantanhue hahxon. 16Tsoanbi pitihinanyamahah, pihan hihquish cochinpiti bimi romishin piti shinanbahinquin.Jascapah que bi yanicahinnoxon camanpiti shinanquin. 17Jaatian sca shinanquinsirijahax, Heen papan jonibo hichahi bita jaton piti pishinyamahiqui. Neno cahen pitin mahuacatsih sca jai. 18Rahmaran heen papa janin hea caresscatihi.Nocoxon tah hen yohitihi: Papan, noquenPapa Dios qui hohchatax tah hen mihquirihbi hohchatai. 19Tiroma copi tah minhea Baquen hahtimascai. Miin joniquesca sca hea jahue. 20Jascatanpanhihcahini sca caresscai, jahuen papajanin cahi cahi.Nocoti jahui bi hocho pari hihquiya

manan huinoquihrani jahuiton jahuenpapan meraquin. Jointi xecahihnixonhahan hihti shinanax bishquihihcanahicaxon jahuen baque hicotanxonbetsohahquin. 21Hicotanah sca: Papan,noquen Papa Dios qui hohchatax tah henmihqui rihbi hohchanihqui. Hea tiromaquen tah min hea Baquen jatimascaihahscaquin jahuen baquen. 22Jascahah biyosibaan jahuen jonibo yohiquin:Sahuemanoxon tari siriya berinahue.Mehesehtiya joxon mehesennahue.Sapato rihbi bexonnahue jan sahuenon.23Non xoamarasihi toro baquebihtannahue rehtenoxon. Hicha pitijaxonpihi non coin coinnon. 24Nea heen baqueta mahuanish bi jihuerihbiscaiqui.

15

137

Manonish hen shinanah bi tah hen heenbaque merahahqui, jato jaquin.Jenimascai, jahuen papa.

25Jahuen baque bebo quihah teeti.Huai chian teetanax joresscaquin bi xobohochomaxon sca rehuen behuabehuáhibo nincaquin. 26Jahuen papanjoni huesti quenaxon sca yocaquin:¿Jahua copi jascacaniquin? hahquin.27Jochica ta nocotaxqui. Jaa copi ta toroxoa pishca papan rehtehaxqui, jaa siripinocotai quen hahquin. 28Honanscaaxjahuen bocha rainyamahax xobohohihcocatsihyamascai. Picoxon jahuenpapan Johue, Johue hahca bi joibichinquin: 29Jahuentihi bari sca hen miateexonai bi tah min heen hahbe rabetibobetan hen jenimanon jahuentianbi heachibo baque bocabi hinanyamanihqui.Basi teexonquin bi tah hen jahuentianbimia nincayama yamanihqui. Hea teemisque bi tah min hea jahuabirehtexonyamaniqui. 30Hoa miin baquejahuen hahresti haibobo janin caxonmiin coriqui queyontanax jahuiya cahmin noquen toro xoa rehtexonah,hahquin. 31Jaatian sca: Mia tah minjascabihi hehbetan jihuetai, baquen. Heajai jatihibi rihbi ta mina qui. 32Jan jahuiquen non coin coinax jenimaha ta siriqui. Miin jochica ta mahuanish bijihuerihbiscaiqui. Manonish bi ta rahmahahquirihbi merahah sca qui.

Patoronen joni tiroma

16 1Jascajaxon jahuen haxenicabosca Jesusen yohirihbiquin:

—Huesti coriquiyahpa joni cahenjanish, jahuaborayahpa joni. Huestineten sca ta chanicannishqui: Miinjahuabora coirannicahton ta miin coriquimia queyonihqui. 2Jascaraiboya jahuencoirannica quenamaxon jahuen hihbaancahescaquin. ¿Hihcoini yohuancaniquin?Hen mia hinantahni coriqui

toponpaquehue non jisnon. Heencoiranxonnica tah min jatimascaihahquin. 3Jascahah shinamehti:¿Jahuejascapan? Heen patoronen ta heaheen tee hea bichinihqui. Yosmaxon tahhen horo horoti hahtipahyamahi.Yocamis sca hihtihi bi tah hen yocatihihtimahpai. 4Hen honanai quescajaquinhahpan, heen tee jan hea bichinai bicaibaan sca sirijaquin jaton xoboho heajihuemahabo hihcahini sca caxon jahuenpatoro ribinai jonibo sca quenamaquin.5Jahuen patoro ribinaiboquenamapaquexon sca: ¿Jahuentihi minheen patoro ribinain? hahquin, janquenamamenohi. 6Cinco mil botella olivoxeni tah hen ribinai hahquin. Tsahohue,miin hahan huishati bihxon tres milbotella min copijascai huishahuehahquin. 7Huetsa rihbi sca yocaquin:¿Mian cahran? ¿Jahuentihi min ribinain?hahquin. Hean tah hen mil tasa trigoribinai hahquin. Miin huishati bihxonochenta res min ribinai huishahuehahscaquin. 8Jan jascajahi chanihibonincacax sca jahuen patoro yohuani: Jaata yometsohti honan qui hihqui,coirannica yohihi jascari. Jascapahborihbi ta mai mehabo qui. Jaton caibojatohon queennon hihxon ta nea maimehabaan hahquiqui, xaba baquebomentan hashoan honan ta jacaniqui.

9Maton rihbi rah tah manyometsohxon, jaa coriquinin sca jonibohesetihi, maton coriqui queyo sca jaiyajaabaan sca jaton queyoyosma jihuejanin mato jihuemanon —hahquinfariseobo yohiquin.

10Hicha tahma hinanah, jayaxonsirijaquin hahxon tah man hicha hinanahjayaxon sca sirijaquin hahtihi. Hichatahma hinanah bi jayaxon tiromajaquinhahxon tah man hicha hinanah scajayaxon rihbi tiromajatihi. 11¿Nea maimeha jahuaborayaxon man sirijaquin

15 16

138

hahyamahiya tsoan sca mato naihohqueha jahuaborabo hinantahtihiquin?12¿Caibaana man jaton jahuaborabocoiranxonquin sirijayamahiya tsoan scamato matonah hinantihiquin?

13Patoroyahpaxon tah man jaasirijaquin teexonhanan huetsa patororihbi sirijaquin teexontimahi. Huetsaqueenxon tah man huetsa scajistahihmatihi. Huetsa hahxonquinsirijaxon tah man huetsa scanincayamascatihi. Maton Papa Dioshahxonquin tah man jahuaborabo rihbitsinqui tsinquiti hahtipahyamascatihi—jato jaquin.

14Jan yohihi jatihibi nincaxon biyohuashihboxon hosancanquinfariseobaan. 15Hosanaibo sca jaanyohiquin:—Man siribo hihqui jonibaan

shinanahbo hihquish tah mansiripihcamahi yohuanai. Siripiyohuanihcama man jai bi ta matonshinanbo Papan honanihqui. Hihti siritah qui hih jonibo jai que bi tajascapahbo shinanyabo Papanjistahihmahiqui.

Papan jihuemati16Juan jonon caman ta Moisesnin

huishani joibo janishqui, Papan joiyohixonnicahbaan yohini joibo rihbi.Juan joní pecaho tah non Papanjihuetahboti joi siri sca non yohihi. Jaacopi ta histon sca jahuen jihuetahbo scajacahincaniqui. Nincati queenaibo rahsi.17Papan joi ta queyotimahiqui. Naiya maiqueyócahinyaxihqui bi ta ni huesti tequepishcabi jahuen joi manotimahiqui.

Haibo potatima Jesusen yohihi.(Mt. 19.1-12; Mr. 10.1-2)

18Miin haibo potaxon huetsa scabichish tah min hohchayahpa sca jai,noquen Papa qui tiromahi. Huetsa jonin

potahah haibo bichish tah minjascarihbihi, noquen Papa quihohchayahpa sca jai.

Lázaro betan hani patoro19Huesti joni cahen coriqui hicha bi res

janish. Yanconihboya joxonihbo jahuenquiquin chopabo sahuexon cahen jatihibineten hihti nohuenihbo pipipahonish.Jenimahanan jihueti can. 20Jahuenxoboho jaa jascari jihuenon cahenjemanhihti hoque huesti yocamis janish.Patoronen xobo xehqui janin cahi bahinpotahahbo racati, jahuen yora nobepanrahbojocotax hisini racati. 21Racatax sca:Haitara, jahuen misa janinhax paquetaiteque romishin hea hinanpahinnon,hahan hen pihi yanicahinnon, hihquipihan hihquish. 22Jascari jaax mahuascai.Papan yonotibo sca joxon jano Abrahamsiripi jihuetai janin jaa hioscaquin, janosca siripi jihuenon. Coriquiyahpa rihbisca mahuati. Mahuatai mihincanquinjonibaan. 23Jano jascapa bexojatijaninxon sca hihti hisin hisinxon hoquejisxon hocho Abraham meraquin. Lázarorihbi hahbetan pihi tsahoti. 24Abrahamquenaxon sca: Hehon shinanhue, Papan.Lázaro raanrohahue, jahuen metoti rebopishca jenen mehchajaxon jan heen janamatsijaxonnon. Nea chihin ta heajeneyamahiqui. Hihti tiroma hisin tahhen jai, hahquin. 25Shinanhue, baquen.Jihueparihax tah min siriboyahpa janiqui.Lázaro cahen tiromabo rahsi. Rahmacahen pihihue hahca nenoxon pihijihueti. Mia cah min hisin jaroma tenetijai. 26Hono naponbi rihbi ta hihtihosixanquen jaiqui, jenquetsahax bi nenohaxjari tsoabi botopaquetimahi. Jarihaxrihbi tsoabi neno pohquequihranijotimahi, hahquin Abrahanen. 27Jaatianhihti yocaribiscaquin: ¡Hahrai, Papan!Jascahiya heen papan xobo janin jaaraanrohahue. 28Pichca ta heen huetsabo

16

139

jaiqui. Raanrohahue, caxon jan jato yohiyohinon, nea hihti tiroma janinjoyamahabo, hahquin coriquiyahpahihpahoniton. 29Moisesnin huishani joibota jaabo jaiqui, Papan joi yohinicabaanhuishani joi rihbi. Jaa joibo jaabaannincacoinnon, hahquin Abrahanen.30Jascahah: Jaa joi ta nincayamacaniqui,Papan. Mahuatipish bi jato qui huesticahiya pari ta nincacointicaniqui,hahquin. 31Moises nincayamaxon, Papanjoi yohinicabo rihbi nincayosmaboxon tahuesti mahuatipish bi hahquirihbijihuexon jato yohihah binincatimarihbicaniqui, hah scaAbrahanen jaa janon —jato jaquin.

Hohchati shinanbo non bihmis(Mt. 18.6-7, 21-22; Mr. 9.42)

17 1Jascajaxon jato yohirihbiquin:—Hahan hohchati shinanya ta

jotihiqui. Man jaa jotimajatihahtipahyamahi bi ta jaa jomahi jonihihti sai saihihyaxihquiqui, casticannah.2Hohchati shinan hinanyamanon macanrenti tenexxon jenenencanya potahahcahen hashoan siriquehahni.3Coiramenahue. Miin huetsa hohchataiyapontejaquin yohihue. Shinanquinsirijahiya sca sirijaquin yohuanquihnhue.4Mia tiromajaxon bi Hen tah hentiromajahahqui, huetsan. Pontejaquin scatah hen shinanai mia jaah tah minsirijaquin yohuanquihntihi, jan mihquitiromahah tah min shinanyamascatihi.Huesti neten mia siete coti jascajaha bitah min hahxontihi —jato jaquin.

Nincacointi shinan5Jascahah:—Hahan nincacointi shinan noque

hashoan hichajaxonhue, Hihbon—hahcanquin.

6—Moxo berotihopa shinanpishcayahpaxon man nea huishtinanti

jihui yohixon Mexecahinax hian janincayacahintanhue man jaah cah manyohihah quesca sca jaquehahni.

Noquen Hihbo non hahxoncointi7Patoroboxon man yonohah, maton

joni huai chian teebahinahaxjascayamaxon maton hinabo pimaxonaxxobon sca jahuiton sca man Johue,mapexon piresscahue ¿hah man jatihin?8Hea pitijaxoni sca johue, hahqui mehcamehcaxon hea bexonhue, hen pixonxehanon. Jascajaxon pari mian scaPinoxahnhue, xehanoxahnhue, ¿hah manpatoroboxon jatimahin? 9Man yonoha janhahcaiya, Hahxon tah min hea jai, ¿hahman jatihin? 10Maton jonin matohahxonai quescajaribiquin maton Hihbohahxonnahue. Maton hihbaan matoyohiha jatihibi hahcax Noque tah nontiromabo teexonnicahbo qui. Jan noqueyohihah res tah non hahcai, hihnahue—jato jaquin.

Diez sipiyahpabo Jesusen rohajahi11Jaatian sca Jerusalen janin sca cahi

cahi. Galilea mai senenbi cahi,samaritanobaan mai quetanpaquebahinicahi. 12Jaton jema huesti qui nocoxonsca sipiyahpabo jahuibo behchiquin.Diez joni, sipiyahpabo rahsi. Jesusmerahax, hocho nihxon coshinquenacanquin:

13—¡Maestron, Jesusen, noquehonshinanrohahue! —hahcanquin.

14Jato jisxon:—Man rohahi sacerdotenin jisnon

jismatannahue —jato jaquin. Jascahahboresscacani. Bahin caquin jisi bi jatonsipi rohacahinscai. 15Rohahipibo bihuesti res joribihi.—Papan ta hea hihti hahxonihqui

—hihonahi jahui. Nincacahbo hihquishcoshin yohuani. 16Jesus qui nocoxon scahahqui betihihpaquexon:

16 17

140

—Hihti hahxon tah min hea jai,Hihbon —hahquin. Jaa joni cahensamaritano.

17—¿Rohascaibo diezhihyamahipishquin? ¿Texe cahran?18¿Caibo jononma nea nahua huestiHahxon tah min hea jai, Papan hihonahijahuiquin? —hahscaquin Jesusen.19Jascajaxon jaa yohiquin:—Huenitax caresscatanhue.

Hihcoinjaquin shina nax copi tah min sirisca jai —hahquin.

Hihbo joti hochomahiya jayaxihquibo(Mt. 24.23-28, 36-41)

20Jaa pecaho sca ta fariseobaanyocannishqui:—¿Papan jihuemati jahuentian

jotihiquin? —hahcanquin. Yocacahbosca:—Papan jihuemati ta jistimahiqui.

Maton beron tah man jaa jistimahi.21Neabi tah qui, Hoa tah qui hih tah manjatimaribihi. Papan ta mato tocanxonmato jihuematihiqui. 22Fariseobojascajaxon jahuen haxetibo sca yohiquin:—Huetsa tian tah man Noquen Hihbo

noque betan hihpahinon, huesti netepishca res jan hahquirihbi noque betannihpahinon, hih tah man jayaxihqui. Heajiscatsihxon bi tah man heajisyamayaxihqui. 23Hoa tah quihihyamahax ta Neno tah quihihyaxihcanihqui. Jascahahbo bi janoyohihibo janin boyamayaxahnahue. Jatochibanyamayaxahnahue. 24Naihohramihoh quehax ramihoh queha canabacatanicamahi ta hea naihoh quehaxjahuiya jatihiqui. 25Jascayahnoxon paritah hen hicha teneti jai. Heaqueenyamahax ta mai mehabo heayohihi, Tiroma tah qui hihtihiqui.26Neateman Noen jihueni tian japahoniquescarihbihi ta jayaxihcanihqui heanaihoh quehax hahquirihbi joresscanon.

27Jaatian ta pixon xehacanpahonishqui.Bebobaan haibo bihquin. Haibobaanrihbi bebo bihquin, jahuen xobo nontinNoen nanenon caman. Jaatian tajenehhuahnen joxon jato queyonishqui.28Lot jihueni tian janíbo quescarihbihi tajayaxihcanihqui. Picanquin, xehacanquin,marocanquin, maromacanquin,huaijacanquin, xobojacanquin. 29Sodonjema janinhax Lot picotai betanbi tanaihoh quehax johuehihnacahinai chihijato qui paquetah queyocahincannishqui,sodomobo. 30Jascarihbihi tajayaxihquiqui, naihoh quehax heanoquebaque sanarenenaiya.

31Jaatian maton xobo cahchian tsahoxonbi maton xobo chicho jai jahuaborabo bichicati shinanyamanahue. Huai chian teetaxjascarihbihi, xobon cayamascai. 32Lotonhaibo hihni shinannahue. 33Noquerehtecanmis hihxon hea hihbomayamahibota queyocahinyaxihquiqui. Heajenebahinyamahibo ta rehtehah bijihuecoinyaxihquiqui.

34Jaa yamebi huesti bachiho rabe jonihoxahi bi tah hen huetsa bihxon huetsarihbi hean jenebahinyaxihqui. 35Rabexonrene renehiboya tah hen huetsa bihxonhuetsa rihbi hen potabahinyaxihqui.36Huai chian teetaibo jascajaribiquin.Huetsa bihxon bi huetsa jenebahinquin.

37Jato jascajaha:—¿Jahuerahonon nan, Hihbon?

—hahscacanquin.—Jano nami racatai bi ta hishmin

tsinquitihiqui —jato jaquin.

Yononmanen tininti yoca yocacai

18 1Jaatian sca Papa yocatijenebahinyamahahbo hihxon jaa

patax queha joi sca jato haxemaquin.Jaayocaqui paxquinyamahahbo hihxonjato haxemaquin.

2—Huesti tininti cahen jahuen jemanjihuetan, Papahon shinanyosma, jonihon

17 18

141

shinanyosma. 3Jano rihbi cahen huestiyononma haibo janish. Jahuen tinintiyohihi sca yononma cari carichi. Heatiromajahi joni hea casticanxonhuehahqui cari carichi. 4-5Basi jascacahchihibi tininti queenyamahi. Basihax res scahahmebi shinamehti: Dios quiraquexonma tah hen jonibo qui rihbiraqueyamaxon bi nea haibaan heajaajatsanjaha jan demandanai heancasticanxontihi, hea jatsanjayamascanon,hihqui.

6Jaa joi jato nincamaxon Jesusen jatoyohiscaquin:—Jaa tiroma tininti yohuanai

shinannahue. 7¿Man yocabahinaxonyocashinahah noquen Papantiromajahibo pontequin mato hashoanhiston hahxontimahiquin? ¿Man yocacaitenexon jaan manarestihiquin? 8Histon bires ta mato hahxontihiqui. Jan histonmato hahxonai bi ¿naihoh quehax joquinman nincacoinai hen matojisbenayaxihquin?

Fariseo betan cobrannicaPapa yocaqui nichi

9Jato jascajaxon huetsa jaa pataxqueha joi sca jato yohiquin. Hea caya tahhen hohchajoma qui hihxon bi caibo scajistahihmahiboya nescajaquin jatonincamaquin:

10—Rabe bebo cahen janoxon Papayocati xoboho mapexon Papa yocanish.Huetsa cahen fariseo joni, huetsa cahencoriqui cobranxonnica. 11Nichish cahenfariseo nescari hahri horahi: Hahxon tahmin hea jai, Papan. Hea tah hen caibojonibo quescapahma qui. Jaabo tayometsohbo qui, tiromabo, tsinibo. Hoacoriqui cobrannica quescayamarihbi tahea qui. 12Semanan tihibi tah hen rabecoti samacai. Hen teexon cananai tihibitah hen texe mia hinanai. 13Jaa jascariyohuannon bi hocho nichish nai

bejisihniti hihtimahpax hahri xohtíhihquinihxon cobrannicaton yohiquin: PapanDios, hea tah hen hohchayahpa qui.Tenexon hea sohuahue, Papan, hahquin.14Man honannon hihxon tah hen matoyohihi. Papan jisí ta hoa fariseo jahuenhohchaya jascabi janishqui, hoacobranxonnica ta hohchajoma sca jahuenxobon caresscanishqui. Hea caya ta siriqui, hihquibo jatihibi ta Papanrabinmayaxihquiqui. Hea ta jahuama quihihquibo ta caibo mentan hashoan siriqui, Papan jisi —jato jaquin.

Baquebo Jesusen yocaxonai(Mt. 19.13-15; Mr. 10.13-16)

15Baquexobo rihbi ta hihuecannishqui,jan jato mehenon. Jaya jahuibo jisxon,jahuen haxenicabaan jato yohiquin,jascapahya beyamanahue, hahquin.16Pantehibo jisxon jato quenaxon:—Baquebo hehqui jonon jenenahue.

Jato panteyamanahue. Jascapa ta Papanjihuetahbo qui. 17Hen mato yohinonnincanahue: Baquebaan Papan joinincacoinai quescajayamaquinnincaresaibaan ta Papan jihuetahbotihahtipahyamahiqui —jato jaquin.

Coriquiyahpa betan Jesus yohuani(Mt. 19.16-30; Mr. 10.17-31)

18Huesti hapon sca yocaquin:—Siri Maestron, ¿jenquetsahax hen hea

queyoyamanox manatihin?19—¿Jahua copi min hea siri yohihin?

Tsoabi siri ta yama qui, Papa huesti res.20Papan yohini joibo tah min honanai.Tsiniyamahue. Joni huetsarehteyamahue. Yometsohyamahue.Quesayamahue. Miin papan yohihahnincahue, miin maman rihbi yohihahnincaquin —hahquin Jesusen.

21—Baque pishcaxon nincanixon tahhen rahma caman jaa min yohihiquescabijaquin hahcai —hahquin.

18

142

22—Huestijati sca tah min pishinai.Miin jahuaborabo jatihibimaromabahinxon jahuajomabo jaacoriqui hinanreshue. Jaatian tah minnaihoh sca siri jahuabora jatihi.Jascajatanax hehbe johue —hahquinJesusen.

23Nincaxon masa shinanscaquin,jahuen jahuabora hichahiya.

24—Coriquiyahpabo Papan jihuetahbojaah ta hihti tee qui. 25Xohmox quinijanin hahua huinomaha ta tee qui. Teeque bi ta coriquiyahpahhuan Papan jihuejanin hihquiti hashoan tee qui —jatojaquin Jesusen.

26Jan jascahiya: —¿CoriquiyahpaboPapan jihuetahbotimahiya tsoabo sca nonPapan jihuetahbo jatihin?—hahscacanquin.

27—Jonibaan jisí jenquetsahaxonhahtimahi bi ta Papan hahtipahiqui—jato jaquin.

28—Jise. Noquen tah non jatihibijenebahinxon mia chibanai, Hihbon.¿Non queyoyamanox jihuetimahin?—hahscaquin Pedronen.

29-30—Papan jihuemati joi bihcoinnoxontah man maton xobo potabahinai. Matonxobo, maton haibo, maton huetsabo, matonpapabo, maton baquebo rihbi, jaabo jatihibijenebahinxon tah man nea mainxon bihashoan hihti caibo rihbi man bihtihi.Naihoh sca tah man queyoyamanoxjihuerihbitihi. Jatihibi potabahinax bi tahman hashoan sca jatihi —jato jaquin.

Jan mahuanoxihqui Jesusen yohirihbihi(Mt. 20.17-19; Mr. 10.32-34)

31Jahuen doce joni sca quenaxon:—Nincanahue. Jerusalen janin tah non

cahi cahi. Jano sca ta Papan joiyohinicabaan huishani joibo jai quescasca jatihibi jaresscatihiqui, noquebaquehihqui bi hea yohihi joibo. 32Hea tanahuabo bihmayaxihcanihqui. Hosan

hosanxon ta hea hicháyaxihcanihqui.33Hea betoshbanhahxon ta rishquitininrishqui rishquixon hearehtescayaxihcanihqui. Hea rehtehipibobi quimisha neten hihquish tah henhahquirihbi hueníyaxihqui —jato jaquin.34Yohihah bi nincayamacanquin. Jaabaannincacah cahen honantima joi. Jahuahihcatsihquiquin honanyamacanquin.

Jericó benche Jesusen rohajahi(Mt. 20.29-34; Mr. 10.46-52)

35Jaatian sca Jericó jema janin sca nocotibocani. Jema hihcoti bahin bocani. Jaa bahiquexabi benche joni tsahoti. Coriqui yocaquitsahoti. 36Huinojaquetai nincacax yocacahti:—¿Tsoabo man huinotain? —hihqui.37—Nazaret janinhah Jesus ta

huinotihqui —hahcanquin.38—Jesusen, Davidi baquen, hehon

shinanhue —hahquin, coshin. 39Hahbehuinotaibaan sca: —Netehue. Netehue—hahcabo bi hashoan sca sai saihihqui:—Davidi baquen, hehon shinanrohahue

—hahquin. 40Nihrenenxon sca:—Jaa neno hihuenahue —hahquin

Jesusen. Hihuehah, jaa senenbi nichitonsca benche yocaquin:

41—¿Hen mia jahuejaxonti minqueenain? —hahquin.—Heen bero hea rohajaxonhue, Hihbon

—hahquin.42—Jisresscahue. Hen mia rohajati min

shinancoinai quen tah hen mia rohajascajai —hahquin. 43Jaatian jahuen berosiricahin sca jai. Bero siricahinxon Jesuschibanbonahi caquin, Papa Diosen ta heahihti hahxonihqui hihcanahi. Jaa jisishjatihibi sca jascarihbihi; Papa Dios tahihti siri qui hihcanacani.

Jesus betan Zaqueo

19 1Jericó jema nabebacahini cahisca bocani. 2Jano Zaqueo janeya

joni jai, cobrannicabaan hapo.

18 19

143

Coriquiyahpa joni. 3Jenquetsahpa hinhihxon Jesus jiscatsihqui bi jonibotsamajaquetaiya jenquetsahaxonjistimahi. Queyanihmaxon jistihahtipahyamaquin. 4Bishquihihcanahicahi. Jari Jesus huinoxihqui quiri cahi,jihuin hinacahini. Jesus jiscatsihquihinacahinxon manaquin. 5Hinataxmanatai bi jaa jihui ponte sca nocoxonbejisihnixon bototi Jesusen yohiquin:—Botopaquehue, Zaqueon, histon.

Rahma tah hen miin xoboho tantihicacatsihqui.

6Botocahinax res sca hahbetan caxonjenimahanan jahuen xobon mapemaquin.7Jan jano mapetai jisish, jatihibi rerenrerenscacani.—Hohchayahpa jonin xoboho mapetax

ta janobi tantihiqui —hihcani. 8Rerenrerenaibaan bi nihinaxon:—Hihbon, texe heen coriqui hena

hihnon tah hen jatíhi rihbi jahuajomabohinannoxihqui. Paranxon henbichinnihbo rihbi tah hen chosco cotijatíhi rihbi tsamanxon jatohinanrihbitihi, hihbon —hahquinZaqueonen.

9—Nea netenbi ta nea xoboho jihuetaijoni Papan jihuemahiqui, queyoyamanoxmanascanon. Nea rihbi Abrahanen baque,can. 10Manonihbo benahi tah hen naihohquehax joníqui, jato jihuemanoxon. Jaacopi tah hen queyoyamanox manatiyohihahqui —jato jaquin, Jesusen.

Patoronen coriqui hinanai11Jato jascajahax Jerusalen hochoma

sca nichiya sca:—Jaa rah ta quiquin hapo sca Papan

hihmanoxihquiqui. Jaa rah tah nonrahmabi jisnoxihqui —hihcani.Jascajaquin shinanaibo quen jaa pataxqueha joi sca jato yohiscaquin.

12—Huesti hani patoro cahen hochocanish, janoxon quiquin hapo sca

hihmahahbo. Quiquin haposcaaxjoribiyanoxon cahi. 13Cariyamaxon diezjahuen jonibo quenaxon joni tihibicoriqui hinantahquin, joni tihibi diez milsoles. Hinanxon jato yohiquin: Henjoribinon caman jayaxon maroxonmaromanahue hichajanoxon, jato jaquin.14Jan caresscaipi cahchiqui sca texejahuen jihuetahbaan jaa jistahihmaxoncomision raanquin. Jano jaton patorocahi janinbi cahax nocoxon Jaa patoronoquen quiquin hapo hihti tah nonqueenyamahi yohihi cahabo hihxoncomision raancanquin. 15Jaabi, quiquinhaposcaax joribixon sca jan coriquihinantahnihbo quenamaquin. Jonitihibichin jahuentihi cananihquin hihxonjato quenamaquin. 16Huesti joxon:Hihbon, min hea hinantahbahinni tahhen diez coti rihbi jatíhi rihbi hahcai,hahquin. 17Min tah min sirijahi. Mia tahmin siri joni qui. Hicha tahma hinanah bitah min sirijaquin hahcai. Jaa copi tahmin diez hani jemabo sca min hihbotihihahquin jahuen hapon. 18Huetsa scajahui. Min hea hinanbahinni coriqui tahhen pichca coti rihbi jatíhiribi hahcai,Hihbon, hahquin. 19Mia rihbi tah henpichca hani jemabo sca hinanai, minhihbonon, hahscaquin. 20Huetsa rihbi scajahui. Joxon: Nea ta min heahinantahbahinni coriqui qui, Hihbon.Chopan rahcoxon tah hen sirijaquin miabexojaxonnihqui. 21Mihqui raquexon tahhen bexojaniqui, Hihbon. Mia tah minsina qui. Mian jananihma tah minbichinai. Min banayamanih tah mintsinquirihbihi, hahquin. 22Min yohuanaiquescabija tah hen mia jatihi, tiroman.¿Hea sina hihqui min honanihquin? ¿Henjananihmabo hean bichinain? ¿Heanbibanayamanihbo tsinquinica min heahonanain? 23¿Jahua copi sca min heencoriqui jaya teenica hinanyamanihquinjan jaya teenon? Joxon cah hen heen

19

144

coriquinin cananai hashoan hichabihribiquehahnai. 24Jano nichibo scayohiquin: Jahuen coriqui bichinxon, dieztsama jai joni hinannahue. 25Jaatian: Mata diez jaresscaiqui, Hihbon, hahcanquin.26Jaa jaibo rahsi tah hen hashoan scahinantihi. Jahuajomabo rihbi tah hen janjai pishca hean bichintihi, hih ca hen jaisen. 27Hoa hea jaton quiquin hapotiqueenyamahibo sca neno hihuenahue.Heen rahuibo tah qui. Heen jisnon bi jatorehtepaquenahue. —Jascajaquin tahaxehahbo Jesusen jato jaa patax quehajoi yohinishqui.

Jerusalen janin Jesus nocotai(Mt. 21.1-11; Mr. 11.1-11; Jn. 12.12-19)

28Jaa joi jato nincamahax Jerusalenjanin sca cahi caribihi. 29BetfagéyaBetania jemabo hochoma sca Olivojaneyahpa mahchi ponte nococani.Janoxon sca rabe joni raanquin.

30—Hoque racatai jema janinbotannahue. Nocoxon tah man cabachobaque nexá meratihi, tsoabi jaacahtsahonima. Pecaxon hahbenahue.31¿Jahuejanoxon man pecahin? yocacahsca, Noquen hihbo ta pishinihquihihnahue —jato jaquin.

32Raanah boresscacani. Cahi nocoxonjan yohiha quescabi meracanquin.33Cabacho baque pecahiton sca cabachohihbaan jato yocaquin:—¿Jahuejanoxon man pecahin? —jato

jaquin.34—Noquen Hihbo ta nea pishinihqui

—hahscacanquin. 35Jascajaxonbecanquin. Jaya noco sca jaiya sca, jatonchopa hahan pohenxon tsahotijacanquin.36Jaa cahtsahotax cahiya sca caibaanrihbi jaton taribo pecaxon bahinmijanquin, hahan nihnon hihxon.37Olivoya mahchi naman sca nocotaiyajahuen haxenicabo jatihibi jenimacanahiyohuancanahi, coshin bi res:

—Papan shinanyaxon ta hihtihahxonihqui —hihcani. Papancoshiyaxon Jesusen jato hahxonrahsihijisipish jascacani.

38—Quiquin hapo ta jahuiqui, PapaDiosen janen ta jahuiqui. Shinanya siritah qui. Papan ta noquehon shinanxonhahxonihqui. Noquen naihoh queha Papata hihti siri bi res qui —hihcani. 39Caibofariseobo rihbi jato tocan nihxon Jesusyohiquin:—Jascayamanon miin haxenicabo

netemahue, maestron —hahcanquin.40—Jaabo netetaiya ta toa minchihi

macanbo coshin yohuanquehanihqui—jato jaquin.

41Mahchi cahpaquehxon hori Jerusalenjema racatai jisish Jesus jaya huaohihqui.

42—¡Rahmabi Papa betan siripi jihuetiman honanpahinon, Jerusalenjaninhahbon! Jaa honantihi bi tah manbenchebo qui. 43Tiromabo netebo tamato qui nocoti jahuiqui. Mato quitsequeti joxon ta mai tsamanxon matochiquehahtanbohanxon matotejatanbohanxon jatihibi janinxon matotiromajayaxihcanihqui. 44Maton xobobopotojaquetanxon ta maton baqueborehteyaxihcanihqui. Hahan xobojaquinman tsamanni macan ta ni huestibihuetsa macan cahchiantsahoyamascatihiqui. Matojascajayaxahnnon bi tah man Papan matorahma sirijacatsihqui man honanyamahi—jato jaquin.

Papan xobo janin tiromahibo jan camahi(Mt. 21.12-17; Mr. 11.15-19; Jn. 2.13-22)

45Jema janin hihcohax sca Papanxoboho mapeti. Mapexon janoxonmaromahibo cainmabahinquin.

46—Heen xobo ta jahoxon hea yocatixobo qui hih ta Papan joi janin jaiqui.Nenoxon Papa yocatihi bi tah man janoyometsohbo tsinquitijahi —hahxon jato

19

145

jabamaquin. 47Jatihibi neten sca ta jaaxobohoxon jonibo haxemanishqui. Janhaxemahiya cahen judiobaan hapobobetan jaton haxemanicahbaan jaa rehtetishinannish. Judio patorobo betan rihbijascajaquin shinanxon bi jenquetsahaxonrehteti merayamacanquin. 48Janhaxemahi nincacatsihqui jonibo hashoanhicha tsinquijaquetaiya cahenjenquetsahxon rehtenoxon bihtimahi.

Tsoan yohihah min jascajahin hihquibo(Mt. 21.23-27; Mr. 11.27-33)

20 1Huetsa neten sca Papanxobohoxon jonibo haxemahanan

jan joi siri yohihiya sca judiobaanhapobo mapeti jahui. Jaton hapobo,jaton haxemanicahbo, jaton yohuanhihbobo, jaabo rahsi jano mapeti jahui.2Mapexon yocacanquin:—¿Tsoan janen min jascajahin? ¿Tsoan

jascajahue hahca min jascajahin? Noqueyohihue —hahcanquin.

3—Hean rihbi tah hen mato huestiyocatihi, maton pari hea yohinon.4¿Tsoan yohiha Juamannashimapahonnishquin? ¿Jonibaanyohihah nan, Papan yohihah nan? —jatojaquin. 5Jascajaquin yocacah jaaborahsibi yocacahanannancani:—¿Jahua non yohitihin? Papan yohihah

rahan hah non jaiya ta jahua copi scaman jaa nincayamanihquin hah noquejatihiqui. 6Jonibaan res yohihah rahanhih non jaiya ta nea tsamajaquetaibaannoque macaman tsacaxon rehtetihiquin.Papan joi yohinica ta Juan janishqui hahta jacanihqui jatihixonbi, hih ca henjaihsen —hihcani, jaabo rahsibi yohuani.7Jascahahnanxon sca:—Tsoan yohiha jaan nashimanishquin,

non tah non honanyamahi —hihcani.8—Man hea yohiyamahi quen tah hen

tsoan yohihah hean nescajahin hean rihbihen mato yohiyamahi —jato jaquin.

Huai teexonnicahbo(Mt. 21.33-44; Mr. 12.1-11)

9Jaatian sca jaa patax queha joi scajonibo yohirihbiquin:—Huesti jonin cahen bimi huai

bananish. Huaijaxon ta teexonnicahbojahuen huai hinantahnishqui, canoxon.Hinantahbahini cahi, hocho cahicaresscai. 10Basixon sca texe jahuen bimibihxonnon hihxon hochoxon jahuen joniraanquin. Raanah nocotaiton scahinantahnibaan rishquixon mequen scacamarihbicanquin. 11Huetsa rihbi jahuenjoni sca raanrihbiquin. Jaa rihbi rishquirishquixon roaxon mequen bi rescamarihbicanquin. 12Huetsa rihbi scaraanquin, jahuen quimisha sca. Jaa rihbitsehue tsehuejaxon potacanquin.

13¿Jahuejascapan. Hahan hen queenaiheen baque sca raanpan. Jaa rah tanincayaxihcanihqui, hahxon raanquin.14Jaa sca nocoti jahui jisish, yohinancanijahuen hinantahnibo. Jahuen papa yamasca jaiya ta nea sca huai hihbohihyaxihquiqui. Rehtenonhue, jahuen huainoquena sca hinon hihcani. 15Jascaxonhuaima qui hioxon sca rehtecanquin.¿Huai hihbobi joxon sca jahueja jaan jatojatihiquin? 16Joxon ta jahuenhinantahnibo rehtepaqueyaxihquiqui. Jatoqueyobahinxon sca ta huetsabo sca jahuenhuai hinantihiqui —jato jaquin.—Jascajayama jacanpahinon

—hihscacani, nincacax.17Jato bejispaquequin sca:—¿Nea huishani jahua

hihcatsihquiquin? Jaa nahuita jihui tatiroma qui hihxon xobojahibaanpotahibaan bi ta jaabaan potahi jihui quihean xobojacoinai hih ta jaiqui huishanijoi. 18Jaa nahuita jihui qui paquetaibo tatobicahintihiqui, jatihibi. Caibo quipaquequin ta jaa jihuin jatochampajabahintihiqui —jato jaquin.

19 20

146

Hapon cobranah non copijati(Mt. 21.45-46; 22.15-22; Mr. 12.12-17)

19Jato qui jan jaa joi yohihi honanxonta jenquetsahaxon non jaa bihtihinhihxon jaton haxemanicahbo betan jatonhapobaan tanaxon bi bihtihahtipahyamacannishqui, jonibo quiraquexon. 20Noquen Hihbonincacoinihcamahax manahihti cahabosca caibo copijacanquin. Jaama joiyohuanmatannahue hahxoncopijacanquin. Jaama yohihiton bihxontah non noquen hapo hinanscatihi,noquen gobernador rihbi hinanquinhahcanquin. 21Nincacoinihcamaxon scaJesus yocacanquin:—Mian tah min sirijaquin yohihi,

maestron. Pontejaquin tah min haxemahi.Tsohquibi raquexonma tah minjaabijaquin jatihibi jonibo yohihi. Papaqui cahi bahi tah min honanmacoinai.22Noque yohihue: ¿Quiquin hapoCesaronen noque cobranah noncopijatihin? ¿Non copijatimahin?—hahcanquin. 23Paranxon yocacaibohihonanxon:

24—Coriqui huesti hea jismanahue.¿Tsoan mapo jano jaiquin? ¿Tsoan huishajano jaiquin? —jato jaquin.—Cesaronena rahan —hahcanquin.25—Jahuena hihquiya jaa hinannahue.

Papana hihquiya tah man noquen Papahinanrihbitihi —jato jaquin.26Tsinquitaibaan jisiya ta jenquetsahaxonyohuanquihnxon bihtima jacannishqui.Jato joi bichinah neteresscani, rahtetax.

Jonibo hahquirihbi teehihtihiquin hihquibo

(Mt. 22.23-33; Mr. 12.18-27)27Saduceobo sca jahui, tsoabi ta

mahuatax hahquirihbi huenitimahiquihihnicabo. Jaabaan sca tanaquinyocaquin.

28—Maestron, Moisesnin tahuishanishqui, noquen bochabaquejahaxma hihxonaiya non jahuenyononma bihxon hahqui noquen huetsayamanica non baquejaxonti. 29Siete jonita janishqui, jaa mama quiha rahsi. Beboquihaton ta haibo bichish bibaquejahaxma mahuanishqui. 30Jahuenchini jaa bichish bi jascarihbihi. 31Huetsarihbi sca jahuen chini, jascarihbihi.Jatihibi sca jascarihbihi, baquejahaxmaqueyocani. 32Hahchon sca ta jaton haiborihbi mahuanishqui. 33Papan noquehahquirihbi huenihiya sca, ¿tsoan haibojaa jatihiquin? Jatihibichin jaahahuinjani —hahcanquin.

34—Rahma jihuetaibo ta haibobihmahahnaniqui. 35Papan caisxonhahquirihbi jihuemahibo tahuanoyamascayaxihcanihqui.Huanomayamaribiquin. 36Jaabo tamahuayosmaboyaxihquiqui. Papanyonotibo hihqui quescarihbihi tajayaxihcanihqui. Papan jato jihuemaha tajahuen baquebo rahsi scajayaxihcanihqui. 37Mahuanicabohahquirihbi hueníyosmabohi manshinanah bi ta huenínicabohi Moisesninyohinishqui, nescajaquin: Hea tah henAbrahanen Papa Dios qui, Isaaquenarihbi, Jacobona rihbi. 38Papa Dios tamahuanihbaan Diosma qui. Jaa tajihuetaibaan Papa Dios qui, Jaan jisijatihibi japarihi quen —jato jaquin.

39—Hihcoini rahan —hih sca jatonhaxemanica huesti jai. 40Hashoan yocatiqui raquescaax jascari.

Cristo yocacahtai: ¿tsoan baque hea quin?(Mt. 22.41-46; Mr. 12.35-37)

41Netetaiton sca:—¿Jahua jisxon Cristo ta Davidin

baque hihyaxihquiqui jacanihquin?42Man jisyamahin, behua huishaquin tajaa yohihi Davidinin yohinishqui:

20

147

Xaba hihbaan ta heen hihboyohinishqui, Hea mecayahohihbohi tsahohihnahuea

43 Miin rahuibo miin hinabo sca hihnonhen jato namanjanon caman nenotsahotihue

hah cahen Davidinin janish huishaquin.44Heen hihbo jan hihquiya ¿jenquetsahaxres sca jahuen hihbohax bi jahuenbaquetihiquin?

Judiobaan haxemanicahboquescapahbo non jamis

(Mt. 23.1-36; Mr. 12.38-40; Lc. 11.37-54)45Jato jascajaxon jatihixonbi jonibaan

nincanon sca jahuen haxenicaboyohiquin:

46—Jaton haxemanicahbo hihquiquesca man jamis. Coiramenahue. Jatonchopa siribo sahuehax jano jonibotsinquijaquetai nihti ta costancaniqui,jisibo hihquish jano nichi. Caibaan jatoHapon hahnon hihxon ta costancaniqui.Tsinquiti xoboho ta hapobaan tsahotibojanin tsahocatsihcanihqui. Pihi johuehahca ta xobo hihbo patax bi restsahoxon picatsihcanihqui. 47Yononmameraxon ta tahtijaxon jahuenjahuaborabo jatihibi bichincaniqui.Paranquin ta Papa basi yocacaniqui,jatihixonbi nincanon hihxon. Jascapa taPapan hihti casticanyaxihquiqui —jatojaquin.

Yononmanen coriqui pishinxon bi hinanai(Mr. 12.41-44)

21 1Jaatian sca coriquiyahpabo janonichi jisquin. Papa qui

hinancatsihquin coriqui naneti bohnantijanin coriqui nanehi nichibo jisquin,hicha coriqui nanehibo. 2Huesti yononmasca joxon jahuen coriqui yamahi bijahuen rabe coriqui romishin nanequin.Jaan nanehi jisxon sca Jesusen jatoyohiquin:

3—Hoa jahuaborajoma yononmanen tacaibo mentan hashoan hicha nanehiqui.4Hoabaan ta hicha bi res jaxon texehinanihqui. Hoa yononmanen ta jatihibipishinxon bi jan jai jatihibi hinanihqui—jato jaquin.

Papan xobo potojaquetanyaxihquibo(Mt. 24.1-2; Mr. 13.1-2)

5Jaatian Papan xobo yohihi caiboyohuani.—Macanbo hihti siribo tah qui. Jise.

Sirijaquin ta hahcannishqui, xobo siri—hihcani.

6—Nea man jisi xobo tapotojaquetanyaxihcanihqui. Ni huestimacanbi ta huetsacahtsahotimascatihiqui. Potaquin ta nihuestibi pishinmayamayaxihcanihqui—jato jaquin.

Noquen Hihbo jahui hahan honanti(Mt. 24.3-28; Mr. 13.3-23)

7—¿Jahuentian jascajayaxihcanihquin,maestron? ¿Jahua jisxon non min yohihiquesca sca jacatsihqui non honantihin?—hahcanquin.

8—Coiramenahue, mato parancanmis.Hea tah hen qui hihqui ta heen janenhicha joyaxihquiqui. Nete taqueyocatsihscaiqui hih tajaribiyaxihcanihqui. Jascascaibaan bi jatonincayamaxahnnahue. 9Rehtenanaibo joinincacax bi rahteyamayaxahnnahue. Maihihbocatsihxon rehtehibo joi nincacaxrahteyamarihbiyaxahnnahue. Jascapahbopari ta jatihiqui. Jascapa jai bi ta netequeyorihyamatihiqui —jato jaquin.

10Jascajaxon jato yohirihbiquin:—Huetsa jonibo ta jaton nahuabo

betan rehtenanyaxihcanihqui. Quiquinhapobo ta hahbe quiquin hapobo betanrehtenantihiqui. 11Mai rihbi ta coshin bires mihuanyaxihquiqui. Nahuan pahen tahisinyaxihcanihqui, mahuati hisini. Hicha

20 21

148

janin ta jascayaxihquiqui. Hahquiraquetibo ta jatihiqui. Naihoh rihbi tahahan honantibo jayaxihquiqui.

12Jaabi ta jascapahbo jariyamahi bimato tiromajanoxon matoyahtanyaxihcanihqui. Tsinquixon matotiromajanoxon ta jaton tsinquiti xobohomato boyaxihcanihqui. Jaton sipo xobohorihbi ta mato tsahonyaxihcanihqui. Manheen janen yohihi copi ta jatongobernadorbo janinxon matodemandanyaxihcanihqui. Jaton quiquinhapobo janinxon jascajaribiquin.13Hioxon ta mato Hihcoini scayohuanhue hahxon mato tanatanayaxihcanihqui. 14Mato jascajahabo birahtexonma maton jointinin shinanquinsirijanahue. Jahua yohipanhihyamanahue. 15Jaatianbi tah hen matoshinan hinantihi, hahan yohuantihinanquin. Man hahan yohuanaiya tamato joi bichintihahtipahyamayaxihcanihqui. Mato joibichincatsihquibo rahsichin ta Jascama taqui hahti hahtipahtimahiqui. 16Hahanyohuanti shinan hen mato hinanah bi tamato qui yohuanxon caibo matonpapabaan, maton mamabaan, matonhuetsabaan, maton jenabaan, matonhahbe rabetibaan maton tinintibo matobihmayaxihcanihqui. Caibo rihbi ta matorehteyaxihcanihqui. 17Man heanincacoinai quen ta matojistahihmayaxihcanihqui. 18Jaabi tahman manotimahi, ni huestibi ta matonboo queyocahintimahiqui. 19Heajenebahinyamahax tah manqueyoyamanox manatihi.

20Mato jascajayaxihquibo bi nahuansontarobo nea Jerusalenmayahahtanbohanai jisxon, nea jematiromajabahinti nea pishca sca jaihonannahue. 21Jaa jisish Judea mainjihuetax mahchi janinjabacahintannahue. Jerusalen janin

hihquish rihbi picocahintannahue.Jemama qui nichibo rihbi jema janinjoyamascanon. 22Huishani joibo jaiquesca sca janon ta hihti tiromabo netebojatihiqui. 23Jascapa hahqui nocotah tatohoyabo hohmis hohmisyaxihquiqui.Xoma hahmahibo rihbi jascarihbihi. Neamain jihuetaibo ta hihti tiromabohuinoyaxihquiqui, Papan jato casticanah.24Sontarobaan ta hicha joniborehteyaxihquiqui. Jato bihxon rihbi tajatihibi nahuabaan main jatoborestihiqui. Nea Jerusalen rihbi tanahuabaan hihbojayaxihquiqui, jatonnete senennon caman.

Noquebaque joyaxihqui(Mt. 24.29-35, 42-44; Mr. 13.24-37)

25Hahan honanti rihbi ta jayaxihquiqui,bari huetsapahi. Hoxne rihbihuetsahpacahini, huishibo jascarihbihi.Quebijistima nian coshin behchonbehchonax tsahca tsahcajaquetaiya tajatihibi janin jihuetaibaan rihbi hihtimasa shinanyaxihcanihqui. 26Jahua scanoque huinomatihiquin hihquish taraqueya jihuetax jaton jointimasacahinax jonibo mahuayaxihquiqui.Naihoh queha coshibo ta Papan shaconshaconyaxihquiqui. 27Jaatian ta naihohquehax hea noquebaque botopaquetaijisyaxihcanihqui, nai cohiman hihti coshixabaya hea jahuiya. 28Hen mato yohihiquescari jacatsihscaiya yobacahinnahue.Hen mato bichi joti nea pishca sca jaihonanax, bejisihnibahinquin hahcajahijihuenahue.

29Jato jascajaquin yohixon, jaa pataxqueha joi jato yohiquin:—Banabo jihuibo jisnahue, jatihibi

jihui rihbi jisnahue. 30Bochocohi jisishtah man Bari tian sca ta jatihiqui hih manjai. 31Jascajaquin rihbi hen mato yohihahquescari jaresscai jisxon, mato bichi heajoti nea pishca sca jai honannahue.

21

149

32Hen mato yohihah quescari jatihibijascascaiya pari ta netequeyoyaxihquiqui. 33Naiya maiqueyoyaxihqui bi ta heen joibojahuentianbi queyotimahiqui.

34Coiramenahue. Pahen pahenax manjointi xehpomis. Tiroma netebo huinotax,Hahrai jahueja sca non jatihin hihquishman jointi xehpomis. Huetsa janin manmaton shinan camahiya hahan hea jahuinete mato qui nocorenenmis. 35Jatihibimain jihuetaibo qui ta jaa nete histonnocorenenyaxihquiqui. 36Hen matoyohihah quesca jaresscacatsihquiboyamato cahnehahbo hihxon jatihibi tianhoxa tenexon jaayocanahue. Hea naihohquehax jahuiya, hea bebonnihnicahnoxon hihxon, jaayocanahue—jato jaquin.

37Jato jaa joibo yohinoxon tabariyahpan Papan xobohoxon jonibohaxemahax yamebo sca Olivoya mananjanin hoxahi capahonishqui. 38Xabapaquescaiya ta Papan xoboho jonibohahquirihbi tsinquijaquepahonishqui, janhaxemahi nincaqui jahuex tsinquicani.

Rehtecatsihqui yohinani(Mt. 26.1-5, 14-16; Mr. 14.1-2, 10-11;

Jn. 11.45-53)

22 1Jaatian pascua esta hochomasca jai, chahoma paan piti esta.

2Jesus yohihi, Jenquetsahaxon non jaamahuamatihin hih sca jacani, judiohapobo betan jaton haxemanicahbo.Jonibo qui raquetax jascacani.

3Jaatian Judas Iscariote Satanasnenhihbojaquin. Jaa Judas ta Jesusenhaxenica hihpahonishqui, jahuen docejoni huesti. 4Caxon judio hapoboyohuanquihnxon jaton tinintibo rihbijaan yohuanquihnquin. JenquetsahaxonJesus bihmatihin honanscaxon jatoyohiscaquin. 5Jan jato yohiha jenimacani.Jenimahanan:

—Mia tah non copijatihi—hahcanquin.

6—Mato tah hen bihmacointihi—hihquish, Jahua hora joniboyamahiquin, Jaatianbi bihmahah ta siriqui hihscai Judas, shinamehti.

Hihbo shinanhahnan piti(Mt. 26.17-29; Mr. 14.12-25; Jn. 13.21-30;

1 Co. 11.23-26)7-8Fiesta hani neten sca jaton paan

pinon jaton carnero baque rehteti netenbiJuanya Pedro Jesusen yohiquin:—Noquen esta piti hahxontannahue

non pinon —hahquin.9—¿Jahuerahnoxon piti non hahtihin,

Hihbon —hahcanquin.10—Jema janin caxon tah man jene

bihtanax poo hiabenahi jahui jonibehchinoxihqui. Jaa tah man chibantihi.Jano jaa mapetai janin rihbi tah man jaaxoboho mapetihi. 11Mapexon xobo hihboyohinahue: Jahoxon heen haxenicabobetan hen pascua piti pinon jahoxon pitichique jahuen hin hah ta maestronenjaiqui hahquin yohitannahue. 12Manjascahah ta bochiquiha chique hani matojismanoxihquiqui bexojaha siriscai bi.Janoxon pitija noque jaxontannahue—jato jaquin. 13Caxon sca jan jatoyohihah quescabi meracanquin. Janoxonsca pascua pitijaxoncanquin.

14Ma hihresscaiya pihi tsahopaquecani,Jesus jahuen haxenicabo betan.

15—Janin hea tiromajacanmis tah henmato betan nea pascua piti hihtiqueenahqui. 16Papan jihuetahbo janonhen jaton hohcha queyobahinnon camantah hen pascua piti piyamascatihi —jatojaquin. 17Hahqui xehati sca bihxon:—Nea bihxon hinanpaquenahue. 18Nea

hompa tah hen xehatimascai, matojihuemahi jonoxon caman.

19Jato jascaxon, posen sca bihxon Papayohixon tehcaxon jato hinanrihbiquin.

21 22

150

—Nea ta heen yora qui, man jihuenonhihxon tah hen hehrí jato rehtemahi.Mahuaquin tah hen mato hahxonai. Jaashinanhahnan piti ta nea qui. Hen matohahxonai shinanhahnan pinahue —jatojaquin.

20Pixon xehati sca bihxon jan pitiyohihah quescajaribiquin:—Nea xehati hahnahue.

Hahxontijanixon mato hahxonscaxon tahhen behna sca hahquirihbi hahxontijahi.Hahxontijaxon hen jahuentianbihuetsajatimahi honanahbo tah hen heenjimi potahi. Jaa shinanhahnanxehanahue. 21Jaa hen mato jascajaquinyohihi que bi ta hea bihmahi joninhehbetanbi piti bichiqui. 22Papan yohiniquescabihi ta hea tiromahabo jatihiqui.Hea tiromajayaxihquibo bi ta hea jatobihmanoxihqui joni Papan hihticasticanyaxihquiqui —jato jaquin. 23Jatojascahah, yohinancani. Tsoan cahrajascajatihiquin hihquishyocacahanancani, jaabo rahsibi.

Tsoa hashoan hapo quin hihquinanaibo24Caibo sca yohinani, Tsoa non

hashoan hapo hihyaxihquiquin hihquish.Jascaraibaan bi Jesusen jato yohiquin:

25—Nahuabaan quiquin hapobaan tajato hihti hihbojahiqui. Jato yonoyonohah bi ta Jaa ta hapo siri quihihcanihqui. 26Mato tah man jascapahbojatimahi. Cacannicahax bi tah manjatihibichin yonoti quesca man jatihi,jato hahxonnicah. Mato bebonica tamaton chini quesca jatihiqui, matohahxonnicah. 27Huetsan pinon ta huetsanrihbi metexoniqui. ¿Jahuemeha hashoanhapo quin? ¿Pinica hashoan hapomaquin? Maton hihbo hihxon bi tah henmato tocan jihuexon mato hihtihahxonai. 28Caibaan hea tiromajahah bitah man jenebahinyamarahsihi. 29-30Heaquiquin hapo hihnon heen Papan hea

yohini quescajaribiquin tah hen hean scamato rihbi yohihi, hapobo sca man janon,hea quiquin hapo quen man hea janinhehbetanbi pixon xehayaxahnnon. Henmato hinanah tsahoxon tah man quiquinhapoboscaxon israelibaan doce jenaboman yonoyaxihqui.

Pedro paranahxihqui(Mt. 26.31-35; Mr. 14.27-31; Jn. 13.36-38)31—Simoman, nincahue, Simoman.

Bimi bero rahsi bihcatsihquin tohaquinhahcajaquin mato tana tananoxon hihxonta Satanasnen coshin yocacaxqui. 32Jaabitah hen mia yocaxonaqui, minnincacoinquin jeneyamanon. Hahquirihbimiin shinan pontexon sca miin huetsabocoshi hinanyaxahnhue.

33—Sipo xoboho hea tsahonahbaan bitah hen mia jahuentianbijenebahintimahi, hihbon. Hearehtehibaan bi tah hen miajenebahintimahi —hahscaquin Simoman.

34—Yohicoin tah hen mia jai, Pedron.Nea yamebi ta hatapa queori jaimaquimisha coti min Hea tah hen jahuenjonima qui hih min jatihi hea yohihi.

Jesus rehteti hochomahi35Pedro jascajaxon jatihibi sca

yohiquin:—Coriquijoma tah hen mato

raannihqui, borasajoma rihbi, sapatojomarihbi. Jascapa raanah bi ¿jahua manpishinnihquin?—Jahuabima rahan, hihbon

—hahcanquin.36—Rahma tah hen mato yohihi.

Borasayahpahax jaya cahue.Coriquiyahpahax jascarihbihi. Hahanrehtenanti machitojomaxon miin cotonmaromaxon machito marohue. 37Heayohihi, Hahbe yometsohbo betan tahihquiqui hih ta hea yohihi jacanihqui,hehqui huishani joi jai quescajaquin ta

22

151

hea janoxihcanihqui. Jaa copi tah henyometsoh yohuanihcamaquin matoyohihahqui. Neateman huishaxon yohiniquescabi sca ta jaresscatihiqui, hea yohihijoibo —jato jaquin.

38—Jise, Hihbon. Neno tah nonmachito rabe jai —hihcani.—Jascabi sca janon jenenahue

—hahquin.

Getsemaní huai chianxon Jesusen yocacai(Mt. 26.36-46; Mr. 14.32-42)

39Xobo janinhax cahax, jan hihcachihiquescari Olivoya manan manichi cahi.Hahchon bi jahuen haxenicabo rihbimanahi cahi. 40Nocoxon:—Tiroma yoshiman mato tanayamanon

Papa yocanahue —hahquin. 41Jatojascajahax hori pishca non macan pishcapotahi tihixon jaa huesti cahi. Cahax,raboxonen nihxon, Papa yocascaquin:

42—Papan, rahma janoxihquibo heacahnemahue, queenxon. Jaabi, heaqueenai quescarihma bi mia queenaiquesca janoxihnon —hahquin.

43Jaatian Papan yonoti naihoh quehaxhahqui botopaquexon coshi hinanaijiscanquin. 44Jaatian bená benaxon Papahihti yocascaquin. Yocahahnan niscani, jimitoisihquicamahi niscani. Mai qui toisihquiyamai mehchascai. 45Yocati queyohax res scahuenicahuanax jahuen haxenicabo quijoxon benaya hoxahiton jato meraquin.

46—¿Jahua jenquetsahax man hoxahoxahin? Huenixon Papa yocanahue;tiroma yoshiman mato tanamis.

Jesus bihxon nexahibo(Mt. 26.47-56; Mr. 14.43-50; Jn. 18.2-11)

47Jan jato yohihi betanbi jonibo nocoti.Jato betan jahuen haxenica Judas rihbi jatobeboxoni jahui. Jesus qui joxonbetsohahquin saludanquin.

48—¿Betsohahquin min hea jatobihmahin, Judasen? —hahscaquin

Jesusen. 49Jaatian Jesus tejabohanaibohijisxon sca:—¿Non jato rerascatihin, hihbon?

—hahcanquin jahuen haxenicabaan.50Judio hapon yonoti sca huestichinreraquin. Reraquin bi jahuen pabinquinmecayaho paxtebahinquin.

51—Jenenahue —hahxon jahuenpabinqui Jesusen mehexon rohajaquin.52Jaya tejacahuanaibo cahen porisiabo,sacerdotebo, mesco hapobo. Jato jatihibiyocaquin:—¿Yometsoh yahtanquin hahcajahi

man machitoya jahuin? ¿Matonhuinoboya man jahuin? 53Nete tihibiPapan xobohoxon honanmahanan henmato betan hihrasihi bi tah man heabihyamahipiqui. Yame bihnicahbo tahman qui, yame baqueboxon.

Pedro paranahti(Mt. 26.57-58; 69-75; Mr. 14.53-54, 66-72;

Jn. 18.12-18, 25-27)54Jato jascahah bi bihxon judio hapon

xobon Jesus bocanquin. Hocho tahni cahenPedronen jato chibanbonaquin. 55Jesusyabicaibo mapenon, caibaan jemanhihtianchihi requenjaquin. Pehchihi tsahotaiboyasca Pedro rihbi jato tocan pehchihi tsahoti.56Pehchihi tsahotai jisxon, Pedro bejisxonhuesti haibaan sca yohiquin:—Nea rihbi ta hahbetan nihrasihiqui

—hahquin.57—Quesahi. Jaa tah hen honanyamahi

joni qui —hihscai Pedro. 58Jahuen hihbojan hihbomayamahah basima sca huetsanrihbi bejisahnan yohiquin:—Mia rihbi tah min jahuen joni qui

—hahquin.—Jaama tah hen qui —hihribiscai.

59Basima huesti hora tihixonpahax huetsarihbi yohuani:—Hihcoini ta jato betan nea

nihcachihiqui, Galilea mai meha joni can—hihqui. 60Jan jascarai bi:

22

152

—Min yohihi tah henhonanyamabiresai —hihribihi Pedro. Janyohuanai betan bi hatapa queoscai.61Xobohoxon sca rabejaquexon JesusenPedro bejisquin. Jaatianbi ta Jesusenyohihah joibo Pedronenshinanscanishqui, janin hatapa queonontah min quimisha coti hehquiparanahxihqui jan yohihahshinanscaquin. 62Shinanax, picotaxhuaohihscai. Hihti huaohihqui, Pedro.

Jesus hosanaibo(Mt. 26.67-68; Mr. 14.65)

63Xobohoxon sca Jesus xecoxonhosanhahnan rishquicanquin.64Bebepoxon beshrishquixonyocacanquin:—Jisxonma yohihue. ¿Tsoan mia

beshrishquihiquin? —hahcanquin.65Hicha jascapa join hosan hosancanquin.

Tsinquitai hapobo janin Jesus nihmahibo(Mt. 26.59-66; Mr. 14.55-64; Jn. 18.19-24)66Xaba paque sca jaiya sca, jaton hani

hapobo tsinquiti becani. Sacerdotehapobo betan jaton huisha honanbotsinquicani. 67Bexon, jato tocan sca Jesusnihmacanquin. Nihmaxon:—¿Mia min noquen Cristo quin? Noque

yohihue —hahcanquin.—Hen mato yohihah bi tah man

nincatimahi. 68Hen mato yocacah bi tahman yohitimarihbihi. 69Rahma tah henhea noquebaque Papa mecayahotsahonoxihqui, janoxon sca jahuencoshiyaxon yononoxon.

70Jato jascaha, joi bichincanquin:—¿Mia min Papa Diosen baque quin

nan?—Jaa tah hen qui. Man yohihi quescabi

rahan —hahquin.71—¿Jahua hashoan nincati non

pishinain? Jan jascari yohuanai tah nonnoquenbi nincacai —hahscacanquin.

Pilato janin Jesus hiohibo(Mt. 27.1-2, 11-14; Mr. 15.1-5; Jn. 18.28-38)

23 1Canon benahue hahxon scaPilato janin sca Jesus hiocanquin

jatihixonbi. 2Janoxon sca quesacahecanquin.—Nea tah non noquen caibo

hihbojacatsihquiton merahahquin.Quiquin hapo Cesaro copijayamahabo tajato haxemahiqui. Quiquin hapo Cristojan hihqui ta yohirihbihiqui—hahcanquin.

3—¿Mia min judiobaan quiquin hapoquin? —hahscaquin Pilatonen.—Min yohihi quesca rahan —hahquin

Jesusen.4—Hean jisi ta jahua copi nea joni

demandanti yamahihqui —judiohapoboya jano tsamajaquetaiboPilatonen jaquin. 5Coshi coshixon sca:—Neatohon ta jonibo sinamaxon

coromahiqui. Judea mai janinjatihibincon nihxon ta jato jascatihaxemahiqui. Reboqui Galilea janinpehocohnish ta neno caman sca jahuiqui,jascati honanmabenahi —hahcanquin.

Herodes janin sca Jesus hiohibo6—¿Galilea mai meha joni hin?

—Pilatonen jato yocaquin. 7Herodesninmai meha joni Jesus hihqui honanxon,Herodes janin sca jaya bohabo jatoraanscaquin. Herodes rihbi Jerusalenjanin jaatian jai quen hahqui sca jatoraanquin. 8Jaatian Jesus jisish, Herodescoin coinscai. Jaya joihibo nincanish basisca jaa jiscatsihquish jenimascai. Jahuencoshiyaxon hahcai jiscatsihquishjenimahi. 9Jahuen coshi jiscatsihxon scayoca yocaquin. Yocacah bi jahuahihyamahi. 10Jan jahua hihyamahi bi tajano rihbi nihxon judio hapobo betanjaton haxemanicahbaan quesajaquincoshin bi res cahe cahecannishqui.

22 23

153

11Jahuen sontarobo betan HerodesninJesus tiromajaquin yohixon hosanhosanscaquin. Quiquin hapon tarisahuemaxon sca Pilato janinraanrihbiquin. 12Pilato betan Herodesrainyamapahonish bi jaatianbi raescairabebi.

Jesus rehteti yohihibo(Mt. 27.15-26; Mr. 15.6-15; Jn. 18.39—19.16)

13Pilatonen sca judio hapoboya jatonmeyayahpabo quenamaxon, jaton joniborihbi quenamaxon jato yohiquin:

14—Noquen jonibo noquebichincatsihqui joni tah qui hahxon tahman nea joni hihuehahqui. Matonnincanonbi tah hen sirijaquin jaayocacahqui. Honanquin sirijaxon tah henjahua copi caheti merayamahi.15Herodesnin ta merayamarihbihaxqui.Hen hahqui raanah bi ta noque quiraanrihbihaxqui. Jahua copi rehteti tayamahihqui, jan tiromani yamahi. 16Jaacopi tah hen rishqui rishquimaxonpicoxihqui —jato jaquin Pilatonen.

17Jaton esta tian cah qui huesti jonijato picoxonpahonnish, hahpahoniboquescajaquin. 18Pilatonen jato yohihah bicoshin bi res sai saihihcani jatihibi.—Jaama rahan. Barrabas caya noque

picoxonhue —hahcanquin. 19Barrabasnenta jaton jema janinhahbo sinamaxonrehtenanmanishqui. Jaa copi ta sipoxoboho jaa tsahoncannishqui, jan jonirehteni copi rihbi. 20Sai saihihquiboyacoshin sca Pilatonen jato yohirihbiquin:—Jesus tah hen mato picoxontihi.

21Pilato coshin yohuanai bi sai saihihquinmahuincanquin.—Jihui qui hueonhue. Jihui qui

hueonhue, mahuanon —hihcani. 22Jatoyohirihbiquin, quimisha coti sca:—¿Jahua tiroma hen janishquin nan?

Hean jisi ta jahua copi rehtetiyamahihqui. Jaa copi tah hen

rishquimaxon jenebahintihi —hahquinPilatonen. 23Hashoan sca coshicahinxoncoshin bi res yohicanquin.—Jihui qui hueonxon rehtehue

—coshin yohiquin Pilato mahuincanquin,sai saihihxon. 24Jaabaan yohihiquescajati ta jaiqui hihxon sca 25hoa jonirehtenica sca jato picoxonquin, jaaboqueenai quescajaquin. Rehtenanmanicajoni picoxonxon bi Jesus jato hinanquin,jaabo queenai quescajahabo.

Jihuin hueonaibo(Mt. 27.32-44; Mr. 15.21-32; Jn. 19.17-27)26Jesus boxon sca jemama quirihax

jahui joni behchixon bihxon jaa jahuencoros hiamacanquin. Simon janeya jonita jaa janishqui, Cirene mai meha. Jesuschibanbonanon hiamacanquin.

27Hicha jonibo rihbi hahchon bocani.Haibobo rihbi hahchon bocani, huinihuinicanahi. Jaya huaohihcanacani.28Jato qui rabejaquexon sca Jesusen jatoyohiquin:—Heya huaohihyamanahue, Jerusalen

haibobon. Maton yoraya huaohihnahue,maton baqueya rihbi huaohihnahue.29Tiromabo netebo ta mato qui nocotijahuiqui. Jaatian tah man masashinanyaxihqui: Hea rihbi baquejomajapahinon, baquexo jahuentianbibihyamaha cahen hashoan siripan.Jahuentianbi baquexo xomahahmayamani cahen siripan hih tah manjayaxihqui. 30Noque qui paquenahuemananbon. Noque mahpobahinnahue,mahchibon, hah tah man jatihi. 31Xoopari jihui jai bi nescajahibo jaiya ¿jihuixanascaiya jenquetsahpabo jatihiquin?—jato jaquin.

32Huetsa joni rabe rihbi tabocannishqui, tiroma rabe. Jesushueonxon jaabo rabe rihbi jihuinhueonnoxon bocanquin. 33Mapo xaojaneya mahchi manixon sca janoxonbi

23

154

jihuin hueoncanquin. Jesus naponbijanon, jaa patax tiroma joni huestihueonxon nichinxon, ramiho sca huetsajoni tiroma.

34—Jaton hohcha jato sohuaxonhue,Papan. Hea honanyamaxon ta heanescajacanihqui —hihqui Jesus.Jihuin Jesus hueonxon sca tsoan

jahuen chopa bihtihiquin hihxon macanbero pishca borasa qui nanexon chicohahhuetsa macan pari cainaiya huetsanjahuen chopa bihnon, huetsa macan paricainaiya huetsan sca jahuen chopabihnon hihxon, jascajaquin jahuen chopabihcanquin. 35Jano tsinquijaquecahuaninihxon, jonibaan jis jisquin. Hosanhosancanquin, jaton hapobaan.—Caibo ta rohajapahonishqui. Papan

Cristohax hahrí sca rohajahanon, Papancaisah jonihax hahri rohajahanon—hihcani jaton hapobo. 36Sontarobaanrihbi sca jano nihxon hosan hosanquin.Mae cachani bexon, hinanquin.

37—Judiobaan quiquin hapohax mihrirohajahahue —hahcanquin.

38Jahuen mapo bochiqui quirica rihbihueoncanquin. Nea ta judiobaan quiquinhapo qui hihqui jaa quirica.

39Jaa patax hueonahbo huesti scayohuani, yometsoh huesti:—¿Mia min Cristo quin? Mihri

rohajahatax botoxon noque rihbihahxonhue —hihqui hosani. 40Ramihoquehaton sca joi bichinxon jahuen hahbetiroma joni qui rainyamascai:—¿Mia min Dios qui raqueyamahin?

Mia rihbi tah min mahuanoxihqui.41Noque rabe non tiromajani copi tahnon rahma mahuatai. Non caibo hahniquescaja ta noque jacanihqui. Noquequescayamahi ta nea jahuatiromayamanishqui —hahxon, Jesus scayohiquin:

42—Quiquin haposcaxon, hehonshinanyaxahnhue, Jesusen —hahquin.

43—Nea netenbi tah min hehbetanbiheen jihue janin jacoinnoxihqui—hahscaquin Jesusen.

Jesus mahuascai(Mt. 27.45-56; Mr. 15.33-41; Jn. 19.28-30)44Barin manan tsacahiya sca, jatihibi

janin bahquishihcahini, bari mahpohahyamecahini, bari racapaquescanon camanbahquishihcahini. 45Papa yocati xobohorihbi chopa chique naponbi huaxacahini,quexe rabe sca janon. 46Coshin bi res scaJesus yohuani:—Hea bihhue, Papan. Mihqui tah hen

hinamehtai —hihquish mahuascai.47Jatihibi jisish jano nichi sontaro

capitan sca yohuani:—Papa Diosen ta jisiqui. Nea joni ta

siri joni hihquishqui —hihqui. 48Jisijahuibo rihbi hen mia yohihibo jisishrahte rahteti. Masa shinanaxxohpatsihtax sca boribicani. 49Hahbetannihpahonibaan rihbi hocho nihxonjatihibi jisquin. Galilea mai janinhax jaamanahi jahuipi haibobaan rihbi jatihibijisquin, hochoxon.

Jesus mihinaibo(Mt. 27.57-61; Mr. 15.42-47; Jn. 19.38-42)50-51Jaatian ta Jerusalen janin José

janeya joni japahonishqui, Arimateajema janinha joni. Arimatea ta judiobaanjema rihbi qui. Jaa José ta jatoncacannica rihbi janishqui, hihcax bi sirijoni, pontejaquin shinanai joni. Noquejihuemanica Papan raanpahinonhihnicah. Jaan jisí cahen jahuen hahbehapobaan tiromajaquin shinanrahsihi.Jesus rehtecatsihquibo quescayamahi tajaa janishqui, jaabaan hahcachihiquescajayamaquin. 52Jaa José sca Pilatojanin caxon Jesusen yora yocaquin.53Jesusen yora bihpaxon sca, sabananenrahcoquin sirijaxon, mai xanquemanpoquin quiniho sca mihinquin, jano

23

155

tsoabi tsahonnihma. 54Tantiti netenpiyanoxon ta jaton pitijati neten jaatsahonnishqui, tantiti nete nea pishca scajaiya. 55Galilea mai mehax Jesus betanjahuipi haibobo ta José chibanbonahicanishqui, jan tsahoni cahiya. Tsahonhonanxon, jan jascajaquin racanai jisish,boresscacani. 56Hahan yora hininjatimescohi bocani. Mirra janeya hahanhininjati rihbi bichi bocani. Tantiti netensca tanticani, Moisesnin yohini quescari.

Hihquipish bi Jesus teehihribiscai(Mt. 28.1-10; Mr. 16.1-8; Jn. 20.1-10)

24 1Tantiti nete huinoscaipish xabahonanax sca tsahon janin

boribicani. Jaton hininjatiborahojahipixon papibahini bocani.2Nocoxon, hahan xehpohipibo macantaranbohana sca meracanquin. 3Tsahonjanin hihcoxon bi noquen Hihbo Jesusenyora merayamacanquin. 4Jahuen heabohancanaxquin hihquiboya sca rabe jonijano sanareneni. Jaton chopa cahen bahribahrichi. 5Hihti raquetax, jato quibetihihpaquecani haibobo.Betihihpaquetaiton:—Mohitahpa joni tah man benahi.

¿Jahuajanoxon man neno tsahonnihbojanin man benahi jahui nan? 6Nenoma taqui. Ma ta hueniscaaxqui. Galileamainxon jan mato yohiho shinannahue.7Hohchayahpabo qui tah hen heanoquebaque hinamehti jai, jihuinhueonxon rehtescaabo. Jaa pecaho tahhen jahuen quimisha neten scahahquirihbi teehihtihi hah ta matojahoxqui —hahcanquin, sanarenenijahuibaan.

8Yohihah, Hihcoini, jasca ta jahoxquihihcani. 9Jacahini sca tsahon janinhaxboribicani. Jahuen once haxenicaboyohitannon benahue, jato jatihibiyohinon benahue. Texe rihbi jano jaiboyohinon benahue hihcahini bocani. 10Jaa

ta María Magdalena qui, Juana, Jacobonmama María rihbi. Caibo haibobo rihbijato betan bocani. Nocoxon jahuenhaxenicabo yohicanquin. 11Yohihah biyohuanresaibo shinanxon jatonincayamacanquin.

12Pedro sca picotax bishquihihcanahaxtsahon janin nocotax cahcopaquexon jisibi jano jahuen sabana jano huestitsamati. Jahua jenquetsaxquin hihquish,rahtetax, xobon sca caribihi.

Emaus jema janin cahibo(Mr. 16.12-13)

13Jaa neten bi sca jato quiha rabe jonicahi, huetsa jema janin cahi bocani.Emaus janeya jema janin cahi bocani,Jerusalen janinhax tahen cahá cahen rabehora. 14Yohuan yohuancanahi bocani.Jisipiboya rahma nincabehnanaibo rahsishinanax yohuan yohuancanahi cahi.15Yohinancanahi bohiboya sca, jatochibanbonahi caxon jato huinonquin bijato manahi sca Jesus nichi. 16Jaa hihquibi bebepohah quescaxon jaahonanyamacanquin.

17—¿Jahua yohuan man jain, manyohinani nihcanahin? —jato jaah,nihrenencani jaton bemananhuetsapahcahini. 18Cleopas janeya scayohuani:—¿Jerusalen janin jihuetahxon bi min

mia huestichin jano jaipibo joi minhonanyamahin? —hahquin.

19—¿Jahua jaipishqui nan? —hahquin.—Jesus nazareno jaipibo rahan. Jaa ta

Papan joi yohinica hihpahonishqui.Jatihibichin jisnon bi ta Papan coshiyaxonhahpahonishqui. Papan shinanyaxon tanoque haxemapahonishqui. 20Noquenhapobo betan noquen cacannicabaanrehtenon ta hinanipicanaxqui, jihuinhueonxon rehtehahbo. 21Noque israelibojihuemanicah tah qui hih non jarasihi quebi ta rehtehipicanaxqui. Neayanish ta

23 24

156

quimisha netescaiqui, rehtepibo. 22Rahmarihbi ta noquen chocabaan noquerahtehaxqui. Hihari tsahon janin caxonroqui jahuen yora xahbanjacanax.23Merayamahax qui joquin sca Papanyonotibo jato qui cainai qui jiscanquin.Jihue ta jaiqui qui jaa yonotibo jai,yohuani. 24Jaatian ta noque janinhaxcaibo rihbi sca jahuen tsahon janinbocanaxqui. Haibobo yohuanah quescabiroqui meracanax, jahuen yora yamascai—hihcani.

25—Honanyamahibon. ¿Yotiho chahomamaton jointi quin? Papan joi yohinicabaanyohini joibo jatihibi man nincapanan.26¿Jascapa tiromabo huinoti Criston jaiyohiyamacannishquin? ¿Jaa pecaho scanaihoh queha quiquin hihbo jaa jatihiyohiyamacannishquin? —jato jaquin.

27Jato jascajaxon, Moisesnin huishanijoibo jato honanmaquin sirijaxon, texePapan joi yohinicabaan huishani joibosca jato honanmapaquequin, Cristoyohihi joi rahsi.

28Jano jaabo cahi jema qui scanococani. Hojno caparihi quesca jaa jai bihihti yocacanquin:

29—Noque qui banetahhue. Bepi sca tajaiqui. Bari ta hihquicatsihscaiqui.Jeenhihquish mapeti. 30Jaabaan Pihue

hahcá piti bihxon Papa yocaxon tehcaxonjato hinanquin. 31Jaatian pari jaton beroquehpemehxon quescaxon jisxon jaahihqui honanscacanquin. Jaatian jaabaanjisi bi jaa yamacahin sca jai.

32—Bahinxon noque yohixon huishanijoibo noque honanmaxon ¿noquenjointibo xecahihnimayamahaxquin?—hihcani. 33Jaatianbi cahax, Jerusalenjanin boribicani. Nocoxon jahuen oncehaxenicabo tsinquitaiton meracanquin.Texe rihbi jato betan tsinquiti.

34—Noquen Hihbo ta teehihrihbihiqui.Hueni coin ta jaaxqui. Pedronen tajisishqui —hihqui tsinquitaibo.

35Jaatian jaabo rabechin bahinxonjisxon nincatanah yohixon, jan paantehcaxonaiya jaa hihqui honanaiboyohicanquin.

Jahuen haxenicabo qui Jesus sanareneni(Mt. 28.16-20; Mr. 16.14-18; Jn. 20.19-23)36Jato yohiparihiya bi jato tocan jaa

sanareneni jahui. 37Rahte rahtetax, yoshintah qui hihquish, raquepahhuancani.38¿Jahua jenquetsain man rahtetain?¿Jahuejahi man maton jointi janinraqueya yohuanain? 39Heen mequenjisnahue. Heen tahe jisnahue. Hea tah henqui. Mehexon jisnahue. Yoshinma tah henqui: yoshin ta nami yamahihqui, xaoboyamarihbihi. Hea ta jascapahma qui.

40Jato jascajaxon, jahuen mequen jatojismaquin. Jahuen tahe jato jismaquin.41Hihti jenimaya rahte rahtexon jaa hihquishinanyamaparihiboya sca jato yocaquin:—¿Man piti yamahin? —jato jaquin.

42Yapa xohi teque pishca hinancanquin.43Bihxon jaton jisnon bi sca piquin.

44Pixon jato yohiquin:—Mato betan jihueparixon tah hen

mato yohinihqui, hea yohihi Moisesninhuishani jatihibi jai quesca ta jatihiqui.Huetsa Papan joi yohinicabaan huishanijoibo, Davidinin behua janin rihbi jaiboquesca sca ta jatihibi jatihiqui.

45Jascajaquin yohixon jaton jointiquehpenxonquin Papan huishani joibohonancoinahbo jato yohiquin.

46—Tiromahabo bi Cristo mahuatihi, janhihquipish bi quimisha neten hihquishhahquirihbi teehihti ta huishacannishqui.47Maton shinan pontenahue jan matonhohcha sohuaxonnon hahquin Jerusalenjanin yohimenohax janohax jatihibi jonibojanin sca jahuen janen jascajaquinyohiyaxihcani, jaa jatihibi ta huishaxonyohicannishqui. 48Yohinihbo jai quesca scajai jisxon tah man honanquin sirijahi.49Papan mato hinantijani tah hen mato qui

24

157

raanyaxihqui. Nea jema janinbanetahnahue, heen naihoh queha coshimato qui noconon caman—jato jaquin.

Jesus naihoh hinahihnati(Mr. 16.19-20)

50Jato jascajaxon Betania jema janincaman jato hioquin. Janoxon sca jahuen

mequen sanahihnixon siri shinanyajanoxihquibo sca jato yohiquin. 51Jatoyohihahnan sca caresscai, naihohhinahihnati. 52Jaabo sca hihtijenimahanan Jerusalen janin boribicani.53Papa yocati xoboho res mapexon Papayocacanquin, Hahxon tah min noque jai,Papan, hahquin.

24

158

Papan joi hihbo jonihi

1 1Jahuabi jaríyamanon ta Papan joihihbo janishqui. Papa Dios betan

jihueti. Papan joi hihbo ta Papanshinanyahpa qui. Dios bi res ta jaa joiqui. 2Naiyahpa mai jaríyamanon ta PapaDios betan jaa joi hihbo janishqui.Jahuen jane cahen Jesus. 3Jaan ta jatihibijanishqui. Jaan hahyamani quen tajahuabi yamaquehanihqui. 4Jaan tajatihibi yoshinyahpabojaquinjihuemanishqui. Jaa noquenjihuemanicah ta noquen xaba qui.5Bahquish chian xabatai bi cahenyamepan bahquishjayamaquin.

6Noquen xaba hihbo ta jahuiqui hihquijonon ta Juan janeya joni Papanraannishqui. 7Jaa ta xaba hihbo quihihxon yohicoini jonon. Joxon,jatihixonbi nincacoinahbo hihxon jatoyohicoinquin. 8Jaa Juan cahen xabahihquishma bi xaba hihbo qui yohicoinijahui. 9Jaa xaba hihbo ta jatihibi jonixabajanicah qui. Xaba hihbo hihquish bicahen noque janin jaa jahui.

10Jan hahni nete janin jaabi jahue quebi cahen jano jihuetaibaanhuetsapahascaquin, jaabi que bi. 11Jatoncaibo que bi Johue hahyamacanquin,jaanbi hahni nete janin nocotai bi.12Caibaan res Johue hahquin. Jaa Johuehahcaibo cahen: Diosen baquebo sca

janahue, mato rahsibi, heanincacoinaibo rahsi, xabapan jatojaquin. 13Jaa Johue hahcaibo PapaDiosen baquebo hihnon, jimiyahpa papajanonma bi queeyahpa papajomabohihnon, bebaan baquejaha hihnonma bi:Papan baquebo janahue xabapan jatojaquin.

14Yorayahpahax ta noque betan jaaPapan joi hihbo jihuenishqui. Jan hihticoshin hahcai tah non jisniqui. Jaa huestijahuen papa xohtahi, nete hihbohi.Yohuani hihcoinai. Shinanyahpa siri.15Hahqui chanicoini cahen Juan coshinyohuani, nescari:—Hoa ta hen mato yohipi noque qui,

hea pari jomenoni que bi ta hehchonjahui noquen hea mahuinihqui, jaa parijihue hihbonixon —hihqui. 16Jahuenshinan hihti caibohi tah non jatihixonbibihniqui, jaan hinanresah. 17Xabapanshinan non bihnon hihxon ta PapanMoises yononishqui, noquen nincati joiMoisesnin huishanon. Jaa pecaho taJesucriston sca jahuen shinan noquehinanresiqui, hihcoinai joi nonhonannon, noquehon Papan shinanai nonhonannon. 18Tsoanbi ta noquen PapaDios jisyamanishqui, jahuentianbi. Nonjisyamani bi ta hahan jan shinanaijahuen baquen noque yohiha,jenquetsahpa noquen Papa Dios quin nonhonanscai.

JUAN

Juaman huishani joi siri

159

Jesucristo ta Papan baque qui(Mt. 3.11-12; Mr. 1.7-8; Lc. 3.15-17)

19Yocacahbo hihxon ta Jerusalenjaninha judiobaan jaton sacerdoteboyalevitobo Juan qui raannishqui.—¿Mia min tsoa quin? —Juan

yocacahbo. Yocacahbo ta jatoyohicoinnishqui. 20Paranxonma jatoyohicoinquin:—Hea ta hen Cristoma qui —hahquin.

21Jasca jan jaiya, yocarihbicanquin:—¿Tsoa min quin? ¿Mia min Elías

yamanica quin? —hahcanquin.Jascahahbo bi:—Hea ta jaama qui —hahquin.—¿Hoa Dios joi yohinica nan?

—hahscacanquin.—Hea ta jaama rihbi qui —hahquin.

22Jaatian yocarihbicanquin:—¿Tsoa min quin? Noque

Yocatannahue hahcaibo non yohihi scacanon, Jaa ta hen qui noque jahue,mianbi —hahcanquin.

23—Cahchihoxon quenahi ta hea qui,Hihbo hahan jonon bahi najisti chaijaxonnahue hahnicah. Papan joi yohinicahihxon Isaiasnen noque yohiniquescabijaquin tah hean jai —jato jaquin.24Yohihahbaan bi fariseobaan scahahquirihbi raanah, yocarihbicanquin:

25—¿Jahua copi min Cristo hihxonmabi min jato nashimahin, Elías rihbihihxonma bi, hoa Dios joi yohinica rihbihihxonma bi min nashimahi nan?—hahcanquin Juan yocaquin.

26—Hean ta hen jenen res nashimahi.Mato tocan ta man honanyamahi joninichiqui. 27Hehchon jahui que bi tah henjahuen sapato risbi pecaxontisenenyamahi, jaa hihti siri copi—Juaman jato jaquin. 28Jordan hueanhoque quexaxon, janoxon Juaman jatonashimahi janinxon bi ta jascajaquinyocacannishqui, Betania jema janinxon.

Jesus ta Papan carnero qui29Huetsa bahquish sca jari Jesus jahui

qui jisxon, Juaman jato yohiquin:—Jisnahue. Hoa ta Papan carnero joni

qui, main jihuetaibaan hohcha copimahuayaxihqui joni. 30Hen mato yohihipitah qui, Hehchon jahui jonin ta heamahuinihqui, jaa pari jihue hihbonixonhahquin. 31Hean rihbi jaa honannixonmabi tah hen israelibaan jaa jisxonhonannon hihxon hean jenen nashimahijoníqui —Juaman jato jaquin. 32Jatojascajaxon yohirihbicoinquin:—Naihoh quehax Dios Yoshin

botopaquetax, nobex quescapa hahquibototi manahi jahui tah hen hean jisoqui.33Jaa tsoa quin tah hen hean rihbihonanyamanihqui. Hen honanyamahi bita Papan hea yononishqui, jenennashimahi hea jonon. Botopaquetax heenyoshin siri jaa manahi jahui minjisyaxihqui ta heen yoshin siri bichibonashimaquin hahcajanicah qui, heenyoshin siri jato hinanquin, hih ta Papajahoxqui. 34Jan jascajahi jisoxon ta henmato yohicoinai: Papa Diosen baque tahqui —Juaman jato jaquin.

Jesusen caismenonibo35Huetsa bahquish sca, jahuen haxenica

rabe betan nihribixon, 36Jesus nichijisxon:—Jisnahue. Jaa ta Papa Diosen carnero

qui —jato jaquin. 37Jan jascarai nincacaxrabebi jahuen haxenica cahi, Jesuschibani sca. 38Rabejaquexon, chibanaijato meraxon Jesusen jato yocaquin:—¿Jahuejahi man behin? —jato jaquin.

Yocacah:—¿Jahuen min jihuetain, Rabin?

—hahcanquin. Rabin ta maestronhihcatsihquiqui.

39—Jisi benahue —hahscaquin. Jaatianboresscaxon, jan jano jihuetai jisish,

1

160

bepiscaiya jaa netenbi jahuen xobohobanecani. 40Huesti ta Andres janishqui,Simon Pedro huetsa. Huetsa joni betannihxon, Juan yohuanai nincaxon, Jesusres sca chibanquin. 41Jahuen huetsaSimon benaxon meraxon:—Mesías tah non merascai —hahquin.

Mesías cahen Papan raanah jonihihcatsihqui, Cristo, jaton join.42Jascajaxon, Jesus janin Simon hioquin.Nocotaiya bejisxon Jesusen yohiquin:—Mia tah min Simon qui, Juaman

baque. Cefas janeya sca tah minjayaxihqui —hahquin. Cefas ta macanhihcatsihquiqui.

Felipeya Natanael Jesusen quenahi43Huetsa bahquish sca Galilea main

cacatsihquin Felipe meraxon:—Hehbe cahue —hahquin Jesusen.

44Betsaida jema janin ta Felipejihuepahonishqui, Andres betan Pedrojano jihuepahoni janin. 45Natanaelmeraxon, Felipenin yohiquin:—Papan joi huishaquin Moisesnin

yohini joni tah non meratanai. Papan joiyohinicabaan rihbi hahqui huishaxonyohini. Josepan baque Jesus tah qui,Nazaret janinhah —hahquin.

46—¿Nazaret janinha jahua sirijatihiquin? —hihqui Natanael.—Jisihue —hahscaquin Felipenin.

47Natanael hahqui nocoti jahui jisishJesus yohuani:—Jisnahue. Jaa ta israeli baque coin

qui, paranyosma joni —hihqui.48—¿Jenquetsahaxon min hea

honanain? —hahquin Natanaelnin.—Higo jihui naman tsahotai ta hen mia

jisiqui, Felipenin mia quenarihyamanon—hahquin Jesusen.

49—Mia tah min Papa Diosen baquequi, Maestron. Mia tah min israelibaanquiquin hapo qui —hihscai Natanael.50Jesusen sca Natanael yohiquin:

—¿Higo jihui naman tsahotai ta henmia jisiqui hen mia jaiya minnincacoinain? Heen coshiyaxon hahcaitah qui. Hashoan rihbi heen coshiyaxonhen hahcai tah min jisyaxihqui.51Yohicoin ta hen mato jai: nai huisoquehpemehtaiya hea janinhaxhinahihnatax hea noquebaque qui nocotibotopaquetai tah man Papan yonotiboman jisyaxihqui —jato jaquin.

Caná jema janinxon huanomahibo

2 1Jan jascahipi quimisha neten scaGalilea main huanomahibo jai, Caná

jema janin. Quenamaha jano rihbiJesusen mama cahi. 2Jahuenhaxenicaboyabi canon Jesus rihbiquenamacanquin, huanohihbo jisi canon.3Jaton xehati queyoscaiya:—Hompa ta yamascaiqui, baquen

—hihqui jahuen mama.4—¿Min jascaraiya bi jahueja hen

jatihin, maman? Heen coshiya teeti neteta nocorihyamahiqui —hahquin Jesusen.5Xehamanicahbo sca:—Jaan mato yohihi quescabijanahue

—jahuen maman jaquin.6Janobi rihbi cahen seis macan poo

tsahoti jene paxa hahqui bexojatibo.Hanibo poo can, huesti cuñetehihyamahax rabe cuñete betan senenaitihopabo, hahan judiobo mechoquiti,tachoquiti, jaton hihti quescari.

7—Poo qui jene bohasaxonnahue —jatojaquin Jesusen. Jaatianbohasabahincanquin.

8—Huehaxon, esta hihbonomimatannahue —Jesusen jaah sca,huehaxon nomimacanquin. 9Jaa jenehompacahinscai bi esta hihbaantanaquin. Tanaxon bi jahuerahnohah hinhonanyamaquin. Jene bihtanaibaanhonanai bi esta hihbaanhonanyamaquin. Tanaxon jahuen huanoniquenaxon sca esta hihbaan yohiquin:

1 2

161

10—Pahenscaiton jato tiroma xehatixehamanoxon tah non siri pari jatohahmanica qui. Mian tah min rahma parihompa siri cainmahi —hahquin. 11Galileamai janinhah Caná jema janinxon taJesusen jascajamenoquin hahanhonantijanishqui. Jahuen coshi jatojismahah cahen jahuen haxenicabaannincacoinscaquin, Papan caisai jonihihqui honancoincanquin.

12Jaa pecaho jahuen mama, jahuenjochicabo rihbi, jahuen haxenicabo rihbiCapernaum janin hahbetan cahaxnocotax jahuentihi ra netebo jano baneti,basima tahni.

Papan xobo tiromajahibo Jesusen jabamahi(Mt. 21.12-13; Mr. 11.15-18; Lc. 19.45-46)13Judiobaan pascua esta nea

pishcascaiya Jerusalen janin Jesus cahi.14Nocoxon Papan xobohoxon jatonganadoya carnero maromahiton jascapamaromanicahbo meraquin. Nobexmaromanica joniboya coriquimahnenannica jonibo rihbi jano tsahotaimerarihbiquin. 15Jascajahiton meraxonrisbipan hahan rishquitijaxon jeman jatopotaquin. Jatihibi potaquin, jatonganadaboya jaton carneroboya bi. Jatoncoriqui napabohanxon coriqui misa rihbibehonjanquin. 16Nobex maromanicahbosca yohiquin:—Nescapahbo botannahue. Heen

papan xobohoxon jascajayamanahue.Janoxon marotima tah qui —jato jaquin.17Jato potahi jisxon, Hea tah hen miinxobo hihti jenipahichai jaa jiscatsihqui,hihqui neateman huishani joi jahuenhaxenicabaan shinanscaquin. 18Jahuenhaxenicabaan sirijaquin shinanai bijudiobaan sca joi bichinquin:—¿Jahua hahan honanti min noque

jismahin, nescajanoxon? —hahcanquin.19—Nea xobo potojaquetannahue,

quimisha nete huinoxon hen jaa

xahnenenbi hahribinon —Jesusen jatojaquin.

20—¿Cuarenta y seis bari teexonjanquenjanibo xobo min quimisha netenxobojaquin queyotihin? —hahcanquin.21Jahuen yora yohihi jan hihqui bijanoxon Papa Dios yocati xobo yohihishinancanquin. 22Hihquipish biteehihrihbihiya pari ta jan jascajaquinjato yohiho jahuen haxenicabaanshinanscanishqui. Shinanax, HihcoiniPapan huishamani joi ta jaa yohihi jaiqui,noquen Hihbo Jesusen rihbi ta noquejascajaquin yohinishqui, hihcani.

Jatihibi jonibo Jesusen honanai23Pascua esta tian Jerusalen janinxon

hahan honantibo Jesusen hahcai jisxon:—Papan caisai noque tah qui

—hahcanquin hicha jonibaan.24Jascaraibaan bi jato jatihibi honanaxjato tocan Jesus nihresyamahi. 25Jatihibijonibaan shinanai jaanbi jahuen jointininhonanscai copi, Jasca ta shinancaniquihihnica pishinyamahi.

Jesus qui Nicodemo nocoti

3 1Huesti fariseo joni ta judiobaancacannica hihpahonishqui, Nicodemo

janeya joni. 2Jesus qui yame caxonyohiquin:—Noque honanmahi mia jonon ta mia

Papan raannishqui, Maestron. Non tahnon honanai. Mian tah min hahanhonantibojahi. Mihbetan Papa Dioshihyamahiya cahen min jascajatihahtipahyamahan —hahquin. 3Jaatian:—Mia tah hen yohicoinai. Behnajaquin

jonijahama jonin ta Papan jihuejistimabiresiqui —Jesusen jaa jaquin.

4—¿Yosibohax non jenquetsahaxhahquirihbi jonitihin? Noquen mamanxahquin janin non hahquirihbihihquitihin, jonirihbinoxon?—Nicodemonen Jesus jaquin.

2 3

162

5—Mia tah hen yohicoinai: DiosYoshiman jonijahama joni ta Papan jihuejanin hihcotimabiresihqui. Jenen rihbijonijahama joni ta janohihcotimabiresihqui. 6Namin jonijaha tayorayahpa qui. Dios Yoshiman jonijahata yoshin rihbi qui. 7Hahquirihbi jonititah min jai hen mia jaah birahteyamahue. 8Jano jan queenaiton tanihue cahiqui. Jahuerahnohax cainaxjahuen cahiquin tah min honanyamahi,xoo hihqui nincaxon bi. Dios Yoshimanjonijaha jatihibi ta jascarihbi qui—Jesusen jaquin.

9—¿Jaa min yohihi jenquetsahatihiquinnan? —hihqui Nicodemo. 10Jesusen scayohiquin:—¿Israelibaan honanmanicahxon bi

min hean mia yohihah minhonanyamahin? 11Yohicoin tah hen miajai: Honanxon non mato yohihah bi tahman nincayamahi. Jisxon non yohihah bitah man nincayamahi non hihcoinai bi.12Nea mai meha joi yohihah binincacoinyamaxon tah manjenquetsahaxon bi naihoh queha henmato yohihi joi nincacointimahi.

13Tsoabi naihoh catanni que ma bi tahhen janohax botopaquetai hea huesti janocanicah qui, hea noquebaque.14Nincacoinaibo queyoyamanox mananonta cahchihoxon Moisesnin rononichinhihninoxon jihuin hueonniquescajaquin hea noquebaquenichinhihninoxon hueonyaxihcanihqui.15Hea noquebaque qui hinamehxonnincacoinaibo jatihibi ta queyoyamanoxmanatihiqui.

Main jihuetaibohon Papa Dios hihti queenai

16Nai nequebihabo hihti queenxon tajahuen baque hea huesti Papanraannishqui, hinamehxon nincacoinaibojatihibi queyoyamanox mananon, tsoabi

mehtexehtaxma jihuenon. 17Mainjihuetaibo casticani jonon hihxonma bihen jato jihuemahi jonon hihxon taPapan hea raannishqui.

18Nincacoinai jonibo ta jahua copicasticantimabo qui. Nincayosma jonibo tacasticanscatihiqui, Papan baquenyohihah bi jahua nincayamahibo. 19Maijanin xaba jahue que bi ta xabajenipahiyamacaniqui. Yame caya tajenipahicaniqui tiromabohax. Jaa copi tajato casticanyaxihquiqui. 20Nenoxontiromajahibo rahsi ta johuejiscatsihyamahax xaba quiri cayosmaboqui, tiromajahibo caibaan jismis hihquishxaba quiri cayamahi. 21Hihcoinaibo taxaba quiri canicah qui. Papan jisi hah tajaan jaiqui caibo hihnon hihquish—Jesusen Nicodemo jaquin.

Juan Jesus qui yohuani22Jaa pecaho ta jahuen haxenicabo

betan Jesus canishqui Judea mai janin.Jano jato betan banexon nincacoinaibohihquimatanquin nashimaquin. 23Enonjema janinxon Juaman rihbi nashimaquinSalim hochoma jano noayahpa hueanjaiton. Juaman jato nashimanon caibojano cahi. 24Sipo xoboho Juantsahonrihyamahiboya jano jonibo bocani.

25Jascascahiya Juaman haxenicabobetan judiobo yohinani:—¿Jenquetsahaxon non noquen

hohcha potatihin? —hihqui yohinanirainyamahi. 26Juan qui caxon scayohicanquin:—Jordan hoque quexa mia manatipi

jonin rihbi ta nashimahiqui, maestron.Min noque yohicoinipi joni tah qui. Jise.Hahqui sca ta jatihibi bocanihqui—hahcanquin. 27Jascahahbo jatoyohiquin:—Papan noque hinanyamahah tah non

tsoanbi jenquetsahpabi bihtihahtipahtimahi. 28Hea ta hen Cristoma

3

163

qui. Hean pari yohixoni jonon hihxon resta Papan hea yononishqui. Hen jascahipitah man matonbi honancoinai. 29Nescatah qui, jisnahue. Jahuen haibo hihnoncahen bebo huanocatsihqui. Jan yohuanaita jano rihbi nihxon jahuenhahberabetinin nincatihiqui. Jan yohuanainincacax coincoini. Jascarihbi ta hen heacoin coini jai. 30Caiti ta jaa jaiqui. Jahuahihtima ta hea jai —jato jaquin.

Bochiquihax jahui joni31Bochiquihax jahui jonin ta jatihibi

joni hihbojahiqui. Mainxon jonijahabo tamainxon jisish jan jisiboya yohuanihqui.Naihoh quehax jahui joni ta jatihibijonibaan hihbo qui. 32Naihohxon jisniboyohuancoin jan jai bi ta tsoanbinincacoinyamahihqui. Jan nincanihboyohuancoin rihbi jan jai bi ta tsoanbinincacoinyamarihbihihqui. 33Janyohicoinah nincacoinaibo ta Papa Dios tahihcoinnicah qui hihquiqui. 34Papanraannica joni hihxon ta Papan joiboyohihiqui. Hahqui ta jahuen yoshin siriPapa Dios yohuashihyamahiqui. 35Jaajahuen baquehon queenxon ta Papanjatihibi jaa hinannishqui, jaan scahihbojanon. 36Jaa Papan baque quihinamehxon nincacoinai joni taqueyoyamanox manatihiqui. Jahuenbaquen yohihah bi nincayamahi joni tajihuetimahiqui. Jascapa ta Papan hihtijistahihmahiqui, hahquin.

Samaritano haibo Jesusen yohuanquihnai

4 1Juaman honanmaxon nashimahimentan hashoan hihti caibo Jesusen

honanmaxon nashimahi cahenfariseobaan nincascaquin. 2JaanbiJesusen nashimayamahi bi ta jahuenhaxenicabaan res nashimanishqui.3Jahuen nashimatibo caichai fariseobaanjoi nincacai honanxon Judea mai Jesusenpotabahinquin, Galilea main caribinoxon.

4Galilea main canoxon cahen Samariamai nabebacahinti jai. 5Cahi, Samariamai meha jema janin nocoti, Sicar janeyajeman. Jacobonen jahuen baque Joséhinanni mai hochomahi. 6Jene bihnoxonta janobi Jacobonen mai poquinnishqui.Poquinxon chiquerihbiquin. Jano sca taJesus noconishqui. Bahin nihnichipaxquinax, barin manan tsacahiya jaamai poquin quexa Jesus tsahopaqueti.7-8Jahuen haxenicabo jema janin pitibenahi canon cahen jano manati.Manahahnan, samaritano haibo jenebichi jahuiton, yocaquin:—Hen nominon jene pishca hea

bihxonhue, haibon —hahquin Jesusen.9Jaatian:—¿Jenquetsahaxon min mia judio

hihxon bi hea samaritano haibo jeneyocacain? —samaritano haibaan Jesusyocaquin. Judiobaan samaritanobojistahihmahi copi haibaan jascajaquin.

10—Tsoan mia jene yocacai honanxoncah min mianbi jaa yocacan. Papan miahinanai rihbi honanxon cah min yocacan.Jaatian ta mia jene mohinihinanquehanihqui —Jesusen jaquin.

11—Mai poquin ta nemin qui, bebon.Hahan tsecati rihbi tah min yamahi.¿Jahuen min jascapa jene mohinibihtihin? 12Noquen xeni Jacobonen tanea noa xehanishqui. Jahuenbaqueboyaxonbi jahuen yohinabaan rihbinea jene xehaquin. Nea noa noque jaanhinannih que bi cahran min jaa mentanhashoan coshi quin? —hahquin haibaan.13Jaatian Jesusen sca:—Nea jene hahcaibo ta hahquirihbi

nomicatsihnoxihquiqui. 14Hean jenehinanah xehahax ta jahuentianbijiricatsihyamascatihiqui. Jaa chicho quehaxta hen hinanai jene mohini jahuentianbitaraxaxma jabascatihiqui —haibo jaquin.

15—Jaa jene hea hinanhue, bebon,jiricatsihyamascaax hen neno jene bichi

3 4

164

jori joriyamascanon —haibaan Jesusjaquin. 16Jesusen sca:—Miin bene quenatanhue, joribinoxon

—jaa haibo jaquin. 17Jascahah:—Heen bene ta yamahihqui —hahquin

haibaan.—Yohiquin sirija tah min jai, miin bene

yamahi. 18Pichca miin bene janish bi cahmin rahma huetsa betan hihrihbihi, miinbenema rihbi. Hihcoin tah min jai—hahquin Jesusen.

19—Papan joi yohinica mia quin hen tahen honanscai, bebon. 20Nea machinxonta noquen xenibaan betihihpaquexonPapahon shinanpahonishqui, Jerusalenjaninxon non Papahon shinanti jai manmaton jai bi —hihqui haibo. 21Jesusensca:—Hen mia yohihah nincacoinhue,

haibon. Papahon shinanaibaan ta neamahchinxonma bi Jerusalen janinxonmarihbi noquen Papahon manshinanyaxihqui. 22Man honanyamahinaman tah man betihihpaquetai,Papahon shinancatsihqui. Non honanainaman betihihpaquexon tah non noquenshinanai. Jihuemanicah ta judio xohtaqui. 23Hahan Papahon shinanti netejahuex bi ta nocoscaiqui, Papa quibetihihpaquexon shinancoinaibaanjahuen yoshin siriyaxonbi Papahonshinanbiresnon, hahan shinancoinquin.Jascapa shinanaibohon ta noquen Papaqueenihqui. 24Noquen Papa ta yoshin qui.Jahan shinanai noquebo ta jahuenyoshinyaxonbi shinancointi jaiqui—haibo Jesusen jaquin.

25—Papa Diosen caisai joni, Cristohahcaibo, joyaxihqui ta hen honanai.Joxon ta jatihibi joi noqueyohiyaxihquiqui —hihqui haibo.

26—Hea tah hen jaa qui, mia yohihijoni —hahquin Jesusen.

27Jasca jan jaiya bi jahuen haxenicabonocoti. Haibo betan yohuanaiton

merahax rahtecani. Rahtexon bi¿Jahuejahi min hahbe yohuanahquin,jahua yohuan min jain, hahbetan? Jesusyocacatsihquin bi yocayamacanquin.28Jaatian jahuen poo tsahonbahini jemajanin haibo cahi cahi. Cahi nocoxonjonibo yohiquin:

29—Jatihibi hean janíbo hea yohihi jonijistannahue. ¿Jaa Cristoma hin? —jatojaquin. 30Jaatian jema janinhax cainaxJesus jisi bocani. 31Jasca sca jaiboya:—Pihue, maestron —jahuen

haxenicabaan Jesus jaquin. 32Pihuejaibaan bi:—Man honanyamahi piti ta hea jai

—Jesusen jaquin. 33Jasca jan jaiyajahuen haxenicabo jaabo rahsibiyohuani:—¿Tsoan cahra piti bexonaxquin?

—hihcani yohuani. 34Jascahibo bi:—Hea yononi queenai quescajaxonti ta

heen piti qui. Jahuen tee queyoxonti rihbita heen piti qui. 35¿Chosco hoxnehihquish pari ta banabo tsinquiti siri scajatihiqui hih man jayamahin? Manjascarai bi ta hen mato yohihi. Huai chianbana johuescai jisnahue. Tsinquiti siri scata jaiqui hah ta hen mato jai.36Cananhahnan ta tsinquinicaton jascabijihuetai bimi tsinquihihqui. Bananicabetan tsinquinica jenimascanon ta jatontsinquitibo queyoyamanox manatihqui.37Huetsan tsinquixonyaxahnon ta huetsanbanahihqui hih ta jacanihqui. Hihcoini.38Man bananixonma bi tsinquitannon tahhen mato yononihqui. Caibaan hahni teetah man tsinquitihi —jato Jesusen jaquin.

39Jaa jema janinha samaritanobaan tahichaxon Jesus nincacoinnishqui. Jatihibihean janíbo ta hea yohihaxqui hahquinhaibaan jato yohicoinai copinincacoincanquin. 40Jesus qui caxonyocaquin:—Noque qui banehue. Cayama sca

jahue —hahcanquin. Jascahahbo jato

4

165

betan rabe neten baneti. 41Jaanbi jatoyohihiya nincacoincanquin hashoantsamaxon sca. 42Nincacoinxon haiboyohicanquin:—Mian noque yohihah nincacoinipixon

bi tah non jaa yohuanai noquenbinincaxon non hashoan sca nincacoinscai.Jaa coin ta nai nequebihabojihuemanicah qui, honancoin sca tah nonjai —hahcanquin.

Hapon baque Jesusen rohajahi43Rabe neten jato betan banetax

janohax Galilea main sca cahi caresscai.44Caquin sca ta jato yohinishqui:—Jahuen main jihuetai bi ta jahuen

caibaan Papan joi yohinicanincacatsihyamahihqui —hahquin.45Jascahi bi jatihibi jan Jerusalen janinhaesta janinxon hahcai jistanipixonGalilea main jihuetaibaan Johue hahquinjaton main nocotaiton.

46Janoxon jan jato jene hompajaxonnijema janin nocorihbihi, Caná janeyajema, Galilea main. Capernaum jemajanin cahen huesti tinintinin baque hisinijai. 47Judea mai mehax Galilea mai janinJesus joresscai chanihah jaa yocaquitininti jahui.—Heen baque hea rahonxoni cahue.

Hihcatsih sca ta jaiqui —hahquin.48—Hahan honanti jisyamaxon tah man

nincacoinyamahi, hahqui rahtetibo rihbijisyamaxon —tininti Jesusen jaquin.49Jan jascarai bi:—Jani heen baque mahuanon carihue,

hihbon —hahquin tinintinin.50—Careshue. Miin baque ta

jihuetihiqui —tininti Jesusen jaquin. Minyohihi quescabi ta jacointihiqui hihquishtininti cahi caresscai. 51Cahipishcabahinahi bi jahuen jonibaanbehchibenaquin.—Miin baque ta rohscaipishqui

—hihcani. 52Jascaraiton jato yocaquin:

—¿Jahuerahnon bari racataiya jahuenyona tantihipishquin?—Bahquish bari hihpaquescaiya ta

yona tantihipishqui —hihcani. 53Janobari racatai bi Miin baque ta jihuetihiquiJesusen jaipi jahuen papan honanscaquin.Jaatian sca jahuen xobo janinhahbobetan jatihixonbi Jesus nincacoinscaquin.

54Jaa ta Judea mai mehax Galilea janinjoribixon sca jahuen rabe sca jahuenhahan honanti Jesusen jatohahxonnishqui.

Yora honanyamajaquetai Jesusen rohajahi

5 1Jaa pecaho judiobaan esta jaiyaJerusalen janin Jesus caribihi.

2Jerusalen janin ta jema xehpoti jaiqui,carnero janeya xehpoti. Jema xehpotihochoma cahen noa pishca racatah Betesdahahcaibo, judiobaan join. Jaa hian quexa tapichca xobo tsahotihqui. 3Jaa xobohocahen hicha hisinaibo racati, benchebo,tobi pishcabo, yora honanyamajaquetaibo.Noa pishca bahinon jaabo manati. 4Jaa noajanin roqui Papan yonoti paquepahonish.Paquexon qui jene bahimaquin. Bahihiyaqui jenenencanya paquemenohi joni rohahisiripi. Jahuen hisin jatihibi rohacahini.5Jano cahen huesti joni racati, treinta yocho bari jascabi hisini. 6Racataiton jisxonhicha bari sca hisinai honanscaxon:—¿Min rohacatsihyamahin? —hahquin

Jesusen.7—Jene bahihiya hea jenenencanya

potanica ta yama qui, hihbon. Hea cahiyabi huetsa pari hihquihi —hihqui hisinai.

8—Huenihue. Huenixon miin cacajatibichish caresscatanhue —Jesusen jaquin.9Jaatianbi rohacahinxon jahuen cacajatibichish caresscai. Jaton tantiti neten taJesusen jascajanishqui. 10Jaa copi ta janrohajahi joni judiobaan yohinishqui:—Rahma ta tantiti nete qui. Tantiti

neten tah min miin cacajati botimahi—hahcanquin. 11Jascahahbo bi:

4 5

166

—Miin cacajati bichish caresscatanhuehah ta hea rohajahi jonin jaaxqui —jatojaquin.

12—¿Jahua joni jaa quin, mia Miincacajati bichish jaya catanhue hahcai?—hahcanquin. 13Yocacahbo bi Jesusenjane honanyamaquin, jano jonibo hichanichiton Jesus rebesohtai copi. 14Jaapecaho Papan xobohoxon jaamerarihbixon:—Jise. Mia tah min siriscai.

Hohchayamascahue hashoan tiromamis—Jesusen jaquin. 15Jaatian caresscaxonjudiobo yohiquin:—Hea rohajahi joni ta Jesus qui

—hahquin. 16Tantiti neten jan rohajahicopi judiobo Jesus qui rainyamahitonjaan jato joi bichinquin:

17—Heen papa ta rahma camanteetihqui. Hea rihbi ta hen teetai—Jesusen jato jaquin. 18Jascajahahashoan sca Jesus rehtecatsihquibohi.Jan tantiti neten tantiyamahi copirehtecatsihquibo. Papa Dios betan jascarabe hihquish, Papa Dios ta heen papaqui jan jaiton.

Papan yohihah jahuen baquen haxemahi19Jesusen jato yohirihbiquin:—Yohicoin ta hen mato jai: Papan

baquexon bi tah hen hehmebi jahuejatihahtipahyamahi. Heen papan hahcaijisxon pari tah hen hahcai, jatihibi heenpapan hahcai quescabijaquin hean rihbihahquin. 20Hea jahuen baquehonshinanxon ta heen papan jatihibi janhahcai rihbi hea jahuen baquejismahihqui. Jahuen coshiyaxon henhahcai bi ta nea mentan hashoan coshinhen hahcai rihbi hen mato jismayaxihqui,man rahtenon. 21Mahuanihbo huenixonheen papan jihuemahi quescajaribiquintah hen jahuen baque hihxon hea henqueenaibo hean jihuemahi. 22Tsoabicasticanxonma ta Papan hea yonohihqui

hean sca jatihibi jointi honanxoncasticanyaxahnon. 23Papa Dios NeteHihbohi man honanai quescajaribiquinman jahuen baque Nete Hihbohi manjatihixonbi honannon ta jascajahiqui.Jahuen baque ta nete hihboma quihihquibo ta Jaa raanni jahuen papa rihbita nete hihboma qui hihnicahbo qui.

24Yohicoin tah hen mato jai: heen joinincaxon bi hea raanni heen papa rihbinincacoinai joni ta queyoyamanoxmanatihqui. Jaa casticanxonma ta Papanmahnescaiqui, mahuataibo janinhaxjihuetaibo qui mahnenon. 25Yohicoin tahen mato jaribihi: mahuanihbaan taPapan baquen yohihi nincascaiqui,nincacaibo jihuescanon. 26Jahuen papateehihmanicahi quescarihbihi tah henhea jahuen baque jaa xohtahi, Mia rihbijato teehihmanicahue, Papan hea janí.27Mia tah min noquebaque qui. Mian scajato casticanhue hah ta heen papanjanishqui. 28Hen mato yohihah birahteyamanahue. Hean quenahah tatsahon janinhahbaan jatihixonbinincayaxihquiqui. 29Sirijanibo ta cainaxhuenicahintihiqui, jascabi scaqueyoyamanox manati jihuenoxon.Tiromajanibo rihbi ta cainaxhuenitihiqui, jascabijaquin casticanahbojanoxon.

Hahan Jesus honanti30Hehmebi tah hen jahuejati

hahtipahyamahi. Papa nincaxon res tahhen jato casticantihi. Jaa copi tah henpontejaquin shinanxon casticanyaxihqui.Jaan hea yononixon shinanaiquescajaquin tah hen jascajatihi. Heabihen queenaijah ta hen jayamahi.31Hehqui heabi yohuanax cahen heenyohuan jahuabi hihyamahan. 32Heajahua quin honanahbo ta huetsayohuancoinihqui. Hea yohihi jan hihcoiniyohuanai tah hen honanai.

5

167

33Honancatsihquin man Juan qui raanahta hihcoini jaa yohuancoinnishqui.34Jonibo res yohuanai joi ta heannincayamahi. Papan mato teehihmanonhihxon res ta hen mato yohihi. 35Johuequetejaha xabatai janin quescari tah manJuan qui caniqui, jahuen xaba chian scabasima jenimanoxon quescapi. 36Heenpapan ta hea teebo yohinishqui heanqueyoxonnon. Jaa ta hen hahcai, heapapan raanni man honancoinnon hihxon.Hean hahcaibo ta hea yohihi joi quescaqui, hahan hea honanti. Juaman yohininincaxon hahan hea honantihi bi heanhahcai jisxon hashoan sirijaquin honanti.37Hea raanni heen papan ta hehquiyohicoinihqui. Jan yohuanai tah manjahuentianbi nincayamanihqui. Beronrihbi tah man jaa jisyamaniquijahuentianbi. 38Jaan raanni joni mannincacoinyamahiya ta maton jointi janinPapan joi yamahihqui. 39Papan huishanijoi jisquin sirijanahue. Hea yohihi joi tajaa qui, hahan hea honantihi bi tah manhahan mahuataxma jihueti man shinanai.40Hean mato teehihmanon hehqui jotihibi tah man jocatsihyamahi.

41Jonibaan res hea Yotiho coshi miaquin hahti tah hen queenyamahi. 42Matotah hen honanai. Noquen Papahon tahman queenyamahi. 43Heen papan hearaanah hen jahui bi tah man hea Johuehahyamahi. Jaabaanbi shinanax jahuibotah man Johue hahtihi.44¿Jenquetsahaxon man mato qui siripiyohuanaibo benaxon man noquen Papanjoi nincacointihin? Papa huesti noquenDios hihqui bi tah man jaa siripi mato quiyohuanti man queenyamahi. 45Heanbinoquen Papa maton hohchayohipaqueyaxihqui shinanyamanahue.Mato cahenica ta Moisesnin huisha qui,hahan jihueti man shinanai que bi.46Moisesnin huishani joi nincacoinxoncah man hea rihbi nincaquehanai.

Hehqui ta jaan huishanishqui.47¿Jenquetsahaxon man heen joinincacointihin, Moisesnin huisha rihbinincacoinxonma bi? —jato Jesusenjaquin.

Cinco mil Jesusen pimahi(Mt. 14.13-21; Mr. 6.30-44; Lc. 9.10-17)

6 1Jaa pecaho sca ta Galilea mai mehahian pohquejaqueti Jesus canishqui.

Tiberias cahen jaa hiaman jane huetsa.2Papan coshiyaxon hisinaibo Jesusenrohajahi jisxon hichaxon Jesuschibancanquin. 3Mahchi manichish janojahuen haxenicabo betan Jesustsahopaqueti. 4Judiobaan pascua estanea pishca sca jai. 5Jari jisxon hihti caibohahqui jahui meraxon Felipe yocaquin:—¿Jahuerahnon non piti marotihin

jaabaan pinon?6Felipe tananoxon ta jascajanishqui,

jaanbi piti caijanoxon bi yocaquin.7Jaatian:—Doscientos libras non jai bi ta hahan

paan marohah jato jatihixonbi pitisenentimahiqui, hexti pishca cohrenhuesti hinanah bi —Jesus Felipeninjaquin. 8Huetsa rihbi jahuen haxenicajahui, Andres, Simon Pedron huetsa.

9—Neno ta beronan jaiqui. ¿Pichcacebada paanya rabe tsatsa rihbi jan jai bihen neatihi noquebo janon bi jaajahuejatiquin? —Jesus jaquin Andresnin.

10—Jato tsahopaquemanahue—Jesusen jaquin. Hani pasto jano jaiya,jano tsahopaquecani. Bebobo rahsitoponah ta cinco mil joni janishqui.11Jaatian jaa paan pishca bihxon Papayocaxon tehcaxon tsahotaibo Jesusenhinanpaquequin. Tsatsa scajascajaribiquin jaabo queenai tihi.12Yaniscaiboya:—Texejaha teque romishin

tsinquitannahue, jahuabi yohyocohyamanon—jahuen haxenicabo Jesusen jaquin.

5 6

168

13Jascajaha tsinquicanquin. Pichca cebadapaan pihibaan texejahi tequebo tsinquixon,doce tasa bohasacanquin. 14JascajaquinPapan coshiyaxon jan hahcai jisish:—Nea coin ta Papan joi yohinica main

joyaxihqui yohicanpahonishqui —hihquipihi tsahotaibo. 15Jaton quiquin hapo scahihnon jaa bichi jocatsihquibaan bihonanscaax mahchi janin jaa huesti Jesuscaribihi.

Jesus jene benichi(Mt. 14.22-27; Mr. 6.45-52)

16Bepiscaiya jaton nonti janin jahuenhaxenicabo nihpaqueti cahi. 17-18Nontinnanetax Capernaum quiri pohquejahqueticahi. Yamescaiya jato qui Jesus joriyamahibi nihuen coshin behchonjaquin. 19Basihuina huinaxon yame jisíbaan bi hahchonhian benichi Jesus jahui, nonti hochoma sca.Hian benichai merahax rahtecani.20Rahtetaibaan bi:—Hea ta hen qui, raqueyamanahue

—hihqui Jesus. 21Jaatian nontinnanemacatsihquibo bi nococahinscacani,jano jan cahi hoque quexa.

Jesus benahibo22Xaba paquescaiya cahen hoque quexa

banetipibaan benahah bi Jesus yamascai.Jahuen haxenicabo betan ta Jesusnaneyamahipishqui. Jaabo rahsibi nontincahi tah non jisipiqui. Jaa huesti nonti res tajaipishqui, huesta yamahi. ¿JahuenrahnonJesus cahipishquin? hihxon benahahbo biyamahi. 23Janoxon jan Papa yocaxon jatopaan pimahipi hochoma sca Tiberiasjaninhax jahui nontibo nocoti. 24Jahuenhaxenicaboyabi Jesus xahbanjahax, hahanbehibo nontin sca nanetax, Capernaumjanin jahui becani, Jesus benahi.

Jesus noquen hahan jihueti piti25Pohquequihrani joxon Jesus meraxon

yocacanquin:

—¿Jahuentian min neno jahuequin,maestron? —hahcanquin.

26—Yohicoin ta hen mato jai: Papancoshiyaxon hen mato hahxonai jisipixonbi tah man jaa copima hea benahi. Paanpihi yanitipixon copi tah man hea benahi.27Queyonica piti copi teeyamanahue.Jahuentianbi queyoyamanox manatai piticopi teenahue. Noquebaque hihxon henhinanyaxihqui piti ta jascapah qui. Heajascapa hinannica man honannon hihxonta jahuen shinanyaxon hen hahnon Papanhea hinanihqui —Jesusen jato jaquin.28Jan jascahiya:—¿Jahueja non jatihin, Papan tee

hahnoxon? —hahcanquin.29—Papan raanai joni nincacointi ta jaa

tee qui —Jesusen jato jaquin.30—¿Jahua hahan honanti min

hahcain, jisxon non nincacoinnonhihxon? ¿Jahueja min jain, Papanshinanyaxon? 31Cahchihoxon ta noquenxenibaan maná piti pipahonishqui. Jaayohihi ta Naihoh queha piti ta jatohinannishqui, pihabo, hih Papan huishajanin jaiqui —Jesus jacanquin.

32—Mato tah hen yohicoinai: naihohqueha piti ta Moisesnin matohinanyamanishqui. Heen papan caya tamato naihoh queha piti coin hinanihqui.33Jaan hinanai piti ta naihoh quehaxbotopaquetihqui, jaa pihax jihuetahbo—Jesusen jato jaquin.

34—Jascapa piti noque hinanquinjeneyamaxahnhue, Hihbon—hahcanquin.

35—Hea ta hen hahan jihueti piti qui.Hehqui jahuibo tapicatsihyamascatihiqui. Heanincacoinaibo ta jiricatsihyamascatihiqui,jahuentianbi. 36Hea jisxon bi tah mannincacoinyamahi hah cah hen mato jai.37Heen papan hea hinanai tihibi tahehqui joti qui. Hehqui jahuibo tah henpotatimahi, ni huestibi. 38Hea queenai

6

169

quescajahi tah hen joyamaniqui. Hearaanni queenaijahi tah hen naihohquehax botopaquetax joníqui. 39Nihuestibi manomaxonma tah hen jan heahinanai jatihibi hean hueniyaxihqui netequeyoscanon. Hean jascajati ta hearaanni queenihqui. 40Jahuen baquejisxon jaa nincacoinaibo queyoyamanoxmanati ta heen papa queenihqui. Netequeyoscanon tah hen jato hueniyaxihqui—jato jaquin.

41Jan jascahiya judiobo hahqui renrenrenreni. Naihoh quehax botopaqueni pitita hea qui jan jaiya hahqui rainyamacani.

42—¿Nea Jesus janeya joni Josepanbaquema hin? ¿Jahuen papa, jahuenmama non honanyamahin?¿Jenquetsahaquin sca Hea tah hennaihoh quehax paquenihqui hah noquejaiquin? —hihcani.

43Jaatian:—Mato rahsibi yohuani renren

renrenyamanahue. 44Heen Papan Johuehahca ta hehqui jahuibo jahuiqui. JanJohue hahyamaha cahen jotihahtipahyamahan. Hehqui jahuibo tahhen hueniyaxihqui, nete queyoscanon.45Papan honanmahibo rahsi ta jatihiqui;jascajaquin ta Papan joi yohinicabaanhuishanishqui. Heen papa yohuanainincaxon honanaibo jatihibi ta hehquijotihiqui.

46Tsoanbi noquen Papa jisyamani quebi ta Papa janinha huestichin jaa jisnicahqui. 47Hihcoinja ta hen mato jai:nincacoinaibo ta jahuentianbiqueyoyamanox manatihqui. 48Hahanjihueti piti ta hea qui. 49Cahchihoxonmaná piti pihax bi ta maton xenibomahuanishqui. 50Naihoh queha piti pihaxtah man mahuayamascatihi. Jascapa pitita naihoh quehax botopaquetihqui.51Naihoh quehax botopaqueni pitimohitahpa ta hea qui. Jascapa piti pihaxtah man queyoyamanox manascatihi.

Hean hinanai piti ta heen yora qui. Maimehabo jihueyaxahnon tah hen jatohinanai —jato jaquin.

52—¿Jenquetsahaxon noque jahuenyora hinantihiquin, non pinon?—hihquish jaabo rahsibi judiobo joinbahchinnanscai. 53Join rehtenanaiboyaJesusen jato yohiquin:—Yohicoin tah hen mato jai.

Noquebaquen yora piyamaxon jahuenjimi rihbi xehayamahax tah manjihueyamahi. 54Heen yora pixon heenjimi rihbi xehahi noque taqueyoyamanox manatihqui. Jaabi rihbitah hen hueniyaxihqui, netequeyoscanon. 55Heen yora ta piti coinqui. Heen jimi rihbi ta xehati coin qui.56Heen yora pixon heen jimi rihbi xehahitah man heen hahberabetibo qui, hearihbi maton hahberabeti. 57Heen papa tajihuetihqui. Hea ta raannishqui. Hea jaacopi jihuetai quescarihbi ta hea pihibojihuetihiqui, hea copi. 58Jascapah tanaihoh quehax botopaquetai piti qui.Noquen xenibaan piti pihax bi mahuanihquescayamahi. Nea piti pihaxqueyoyamanox manati, jascabi scajihuenox manati, —jato jaquin.59Capernaum janin haho tsinquitixobohoxon ta Jesusen jato jascajaquinyohinishqui honanmaquin.

Queyoyamanox manati60Jan yohuanai nincaxon:—Honantima tah qui, jan yohuanai.

¿Tsoan nincatihiquin? —hihqui hichajahuen haxenicabo. 61Jahuen haxenicabohahqui renren renrenai jahuen jointininhonanxon jato yocaquin:—¿Hen yohuanai nincacax man

rahtetain? 62¿Janohax hen joníton henhahquirihbi hinahihnatai jisish cahranman hihti rahtetimahin? 63DiosYoshiman ta mato jihuematihiqui. Matonyora betan res tah man jahua bihtimahi.

6

170

Hen mato yohihi joi ta yoshinyahpa qui,hahan jihueti. 64Hahan jihueti joi henmato yohihah bi tah man caibaannincacoinyamahi —jato jaquin. Jatojismenoxon ta tsoabo nincayosmabohinJesusen honannishqui. Paranxon jaabihmayaxihqui joni rihbi honanquin.

65—Jaa copi ta hen matojascajahipiqui. Papan shinanyamahiya tatsoabi hehqui jotimahiqui —hahquin.66Jan jascaraiya ta hicha jahuenhaxenicabaan jaa potabahinnishqui.Haxehi hahbetan nihyamascacani.

67—¿Maton rihbi man heapotabahincatsihquin? —jahuen docehaxenicabo Jesusen yocaquin.

68—¿Tsohqui non catihin nan, Hihbon?Mian tah min noque hahan queyoyamatijoi nincamahi. 69Mia Papan raanaijahuen caisti joni tah non miahonancoinai. Shinanquin sirijaquin tahnon honanscai —hahquin Simoman.

70—¿Mato doce hen caisyamanihquin?Mato quiha huesti ta tiroma yoshin qui—Jesusen jato jaquin. 71Jan yohihi taJudas qui, Simon Iscariotenin baque.Jahuen doce quiha hihxon bi Jesusbihmati shinanai joni.

Jahuen huetsabaan nincacoinyamahi

7 1Jascahipish Galilea mai janin resJesus nichi. Judea main

nihcatsihyamascai, judiobaanrehtecatsihquiya. 2-3Judiobaantapasohoxon estajati nete neapishcascaiya, jahuen huetsabaan Jesusyohiquin:—Nenohax Judea main carestanhue,

janoxon min hahcaibo miinhaxenicabaan rihbi jisnon. 4Sirijaquinjisíbo hihxon ta jonexon tsoanbijahuejayamahiqui. Papan coshiyaxonhahan honanti hahcatsihquin janibixonhahhue, jatihixonbi jisquin sirijahabo—hahcanquin. 5Nincacoinyamaxon copi

ta jahuen huetsabaanbi jascajanishqui.6Jesusen sca jato yohiquin:—Caritima pari tah hen jai. Mato caya

botannahue. Jahua copi hea manatimatah man jai. 7Mato jistahihmajati ta maimehabaan hahtipahyamahiqui. Jaabaantiromajahi hean hihcoinjaquin yohihiyata hea jistahihmajacanihqui. 8Fiesta janinbotannahue, mato. Caritima ta hea jai.Queenax ta hea catihi.

9Jato jascajaquin yohihax, Galilea mainbanetahbi.

Tapasax jihuetahbahibo janin Jesus cahi10Jahuen huetsabo esta janin cahipi

sca jaa rihbi cahi, caibaan jisnonma sca,janibima. 11Jonetax cahi bi estajaninxon judiobaan jaa benaquin:—¿Jahuen jaa quin? —hahcanquin.

12Hihti caibo jaya baxex baxexi.—Siri joni tah qui —hihqui caibo.—Sirima ta qui. Jonibo ta paranihqui

—hihqui caibo rihbi. 13Judiobo quiraquetax tsoabi coshin jayayohuanyamahi, honahaxbi yohuancani.

14Fiesta naexbi sca Papan xobohomapexon Papan joi Jesusen haxemaquin.15Jan jascahiya rahtetax judiobo yohuani:—¿Jenquetsahaxon neatohon huisha joi

honanishquin tsoanbi quiricahonanmanima bi? —hihcani.16Jascahiton Jesusen yohiquin:—Hen jato honanmahi ta heen joima

qui. Hea yononihton joi tah qui. 17Papanshinanaijati hahcatsihquibaan tahonantihiqui. ¿Papan shinanaiyahonanma hen jain? ¿Heanbi shinanxonhonanma hen jain? Jaabaan ta henyohuanai honantihiqui. 18Coshi jonihihqui shinanahbo hihquish ta jaabaanbishinanax yohuanaibo jaiqui. Hea raanaiheen Papa coshi hihqui honanahbohihquish tah hen hea yohuanai. Jascapayohuannica ta hihcoini yohuannica qui.Jahuabi tiroma yohuanyamahi. 19¿Maton

6 7

171

nincati joi Moisesninhinanyamanishquin? Ni huestichinbi tahman jaa joi nincayamahi, jaan hinannique bi. ¿Hean mato jahua hahca man hearehtecatsihquin? —Jesusen jato jaquin.

20—Mia rah ta yoshiman hihbojahiqui.¿Tsoan mia rehtecatsihquiquin?—hihcani. 21Jesusen jato yohirihbiquin:—Hen hahcai huesti jisish tah man

jatihibi rahtetai. 22Jaanbi shinanxonmabi noquen xenibaan pari yohihah taMoisesnin mato honantiyahpatiyohinishqui. Tantiti netenbi tah manbaquexo honantijahi. 23Moisesnin yohiniquescajacatsihquin tantiti netenbi jonihuetsa honantijanicaboxon ¿jahua copisca man tantiti neten hean huetsa jonirohajahiya man hehqui rainyamahin?24Beron jisxon res huetsa jonin shinanhonanti shinanyamanahue. Shinanquinsirijaxon pari joni huetsa honannahue—jato jaquin.

Nai janinhax Jesus joni25Jasca jan jaiya caibo Jerusalen

janinhahbo yohuanscai:—¿Neama hin, rehtecatsihquibo joni?

26Jistan. Janibi nichish yohuanai bi tajahua hihyamacanihqui. ¿Cristo hihquinoquen cacannicabaanhonancoinscaiquin? 27Janobihax nea jonijahui tah non honanai. Cristo jonijahuiya roqui tsoanbi jahuerahnohax jaajahuiquin hihxonhonanyamayaxihcanihqui —hihcani.

28Jaa copi cahen Papan xobohoxon jatohaxemahi sca Jesus coshin yohuani:—¿Hea man honanain nan? Janobihax

hea joní man honanrihbihi nan? Hehmemehax ta hen joyamaniqui.Hihcoinnicahton ta hea raannishqui. Jaatah man honanyamahi. 29Hean tah henjaa honanai. Jaan hea raanah ta hen jaajaninhax joniqui —hahquin Jesusen.30Jasca jan jaiya xecotancatsihxon bi jaa

bihxon rehteti siriyamaparihiya tsoanbimeheyamaquin. 31Rehteti shinan caibaanjai bi hicha noquebaan Jesusnincacoinquin.—Neatohon ta hahan honanti

hahquiqui, hicha. ¿Cristo joxon,neatohon hahcai quescajaxon bi hashoanhicha rihbi hahan honanti hahtihiquin?—hahcanquin

Fariseobaan Jesus bihcatsihqui32Jascari baxexaibaan bi fariseobaan

nincaquin. Nincaxon, sacerdote hapobobetan fariseobaan sca jaton porisiaboraanquin, Jesus bihtannahue hahxon.33Bihcatsihscaibo copi cahen jatoyohiquin:—Basima tahni sca tah hen mato betan

hihtihi. Hea raanni janin sca hea cati tahochoma sca qui. 34Hea benaxon bi tahman hea meratimahi. Hea cahi janin tahman cati hahtipahyamatihi —jato jaquinJesusen. 35Jaabo rahsibi sca judioboyohuani:—¿Jahuenbi cacatsihquiquin, non jaa

merayamascanon? ¿Nahuabo qui caníbojanin cacatsihquiquin, nahuabo scahonanmahi? 36¿Benaxon bi tah man heameratimahi jan hihqui bi jahuahihcatsihquiquin? Hea cahi janin tahman cati hahtipahyamahi. ¿Jan jascariyohuani hen jahua hihcatsihquiquin?—hihcani.

Jene mohini bahihi37Hahan esta queyotai neten, jaton

hani netenbi, nichish Jesus coshinyohuani:—Jiricatsihquish hehqui benahue,

xehahi. 38Hea nincacoinai joni janinhax tajene mohini huean bahihihcamaxihquiqui,jahuen jointi janinhaxbi, Papan huisha joijai quescari —hahquin. 39Jan jene yohihita Dios Yoshin qui, nincacoinaibaanbihyaxihqui Dios Yoshin. Jesus

7

172

huenihihniriyamaxon ta jahuen yoshinPapan hinanyamaparinishqui.

Join bahchinanaibo40Jan jascari yohuanai nincacax

tsinquijaquetaibo yohuanrihbihi:—Nea coin ta Papan joi yohinica qui

—hihcani.41—Noquen hapo hihnon Papan caisai

joni tah qui —hihqui caibo rihbi.—¿Galilea mai janinhax Papan caisai

joni jotihiquin? 42David xohtahax taDavid jihuepahoni janinhax Papan caisaijoni picotihiqui, Belen jema janinhaxbi.¿Jascayamahin, Papan huisha joi janin?—hahcanquin caibaan rihbi. 43Jascapamesco shinanyahpabohax joinbahchinnanscacani. 44Caibaan Jesusxecotancatsihquin bi tsoanbimeheyamaquin.

Nincayamahi hapobo45Jano sacerdote hapobo betan

fariseobo manatai janin jaton porisiabonocorihbihiton yocacanquin:—¿Jenquetsahpa hin man

hihueyamahahquin? —hahcanquin.46—Tsoabi ta jan yohuanai quesca

jayamanishqui, jahuentianbi —hihquijaton porisiabo sca.

47—¿Mato rihbi jaan paranparanaxquin? 48Maton hapobaan nihuestichin jaa nincayamahi ¿manjisyamahin? Fariseobaan rihbi ta jaanincayamahihqui. 49Nea tsamatai rahsi tayohitimabo qui, Papan huisha joihonanyamahibo —jato jacanquinfariseobaan.

50Nicodemo janeya Jesus qui johuannijoni jato betan hihxon jato yocaquin:

51—¿Huetsa joni yohuanquihnxonmabi, jan hahcai rihbi honanxonma bi nonjaa casticantihin? ¿Papan huisha joi janinjascajati joi jaiquin? —jato jaquinNicodemonen.

52—¿Mia rihbi tsi ra min Galilea maimeha quin? Papan joi jisquin sirijaxon,Galilea mai janinhax Papan joi yohinicajotima honanhue —jacanquin.

Tsinihi haibo53Janohax picotax, jatihibi jaton

xoboho bocani.

8 1Olivoyahpa mahchin sca Jesus cahi.2Hihari sca Papan xoboho cahi. Jano

sca roqui hahqui jatihibi jonitsinquitaiton tsahoxon jato yohi yohinish.3Jan jato haxemahiya qui jatonhaxemanicahbo betan sacerdotehapobaan qui huesti haibo hihuequin,joni huetsa betan hihqui qui meraxon.Jato tocan jaa nichinxon qui Jesusyocacanquin:

4—Joni huetsa betan hihqui bi tah nonnea haibo merahahqui, maestron.5Huishaxon ta Moisesnin yohinishqui,nescapa non macaman tsacaquinrehtenon. ¿Mian cahran? ¿Jahua minmian yohihin? —hah qui jacanquin.6Jaton hapobo yohinoxon qui Jesustanaquin jascajacanquin, hahqui yohuantiqui janon. Jasca jaabo jaiya quicahcopaquexon qui jahuen metotinin maihuishaquin. 7Jascabi yocacahbo quihuenixon qui jato yohiquin:—Hohchajomaxon mato janinha

huestichin macaman tsacamenonon —hahqui jato jaquin. 8Cahcopaquerihbixon quimai huisharihbiquin. 9Jan yohihinincacax qui yosibobo rahsi pari cahi. Jaapecaho qui huesti huestibo cahi, jaa xobojaninhax caini. Jesus patax haibo huestiqui banenon. 10Huenixon qui haiboJesusen yocaquin:—¿Jahuen bocanaxquin? ¿Mia tsoanbi

casticancatsihyamahiquin? —hah quijaquin.

11—Tsoanbi hihbon —hihqui haibo.—Hean rihbi ta hen mia

casticanyamahi. Caresscatanhue.

7 8

173

Jahuentianbi hohchayamascahue —hahqui jaquin Jesusen.

Jesus noquen xaba hihbo12Huetsa tian rihbi ta Jesusen jato

yohinishqui:—Jatihibi main ta hen hean jato

xabajaxonai. Hea chibanaibo ta bahquishchian nihyamahiqui. Hahan jihuetixabapan sca ta mayaxihcanihqui. 13Janjascajahiya:—Mianbi shinanax tah min

yohuanresai. Chanicoin tah minjayamahi, noquen nincatima hih—fariseobaan sca hahquin. 14Jesusen scajato pontequin:—Jahuerahnohax jahuex jahuen sca

hea catihin hen honanax yohuanai henmato yohihi ta maton nincati qui,yohicoinai joi. Heabi yohihi henyohuanai bi tah man nincacointi jai.Janohax jahuex hea jahuerahnon cahinman tah man honanyamahi. 15Beron resjisxon tah man joni huetsana jahuenshinan honanti shinanai. Jascajaquinshinanxon tah man casticannoxon Papanrahuibo yohiti shinanai. Hean ta hentsoabi jascajaquin yohiyamahi. 16Yohixontian tah hen hahcoinquin yohitihi. Hearaanni heen papa betan tah hen jatonshinan honanai, hea huestichinyohixonma bi hahbetanbi yohixon.17Maton nincati joi janin ta nescapahuisha jaiqui. Rabechin yohihah pari tayohuan coin qui, nincati. 18Rabe tah nonqui hah ca hen mato jai sen. Hea yohihiheabi hihqui bi ta hea raanni heen papanrihbi hea yohihihqui —jato jaquinJesusen. 19Jaatian:—¿Jahuen hin, miin papa?

—hahcanquin.—Hea honanyamaxon tah man heen

papa rihbi honanyamahi. Hea honanxoncah man heen papa rihbi honanan —jatojaquin. 20Janoxon Papa Dios coriqui

hinanti chiquehoxon ta Jesusen jatojascajaquin yohinishqui, Papanxobohoxon honanmaxon. Jahuenmahuati hora nocorihyamahiya tsoanbimeheyamaquin.

Jano jaa cahi janin jaabo catimahi21Jahuen Papa honanyamahibo copi

jato hahquirihbi yohiquin:—Hea tah hen cahi. Hea benahax bi

tah man maton hohchayabi mahuatihi.Jano hea cahiton tah man catimahi—hahquin. 22Nincaxon bi honanyamahaxsca:—¿Jano hea cahiton tah man catimahi

hihquish bi hahri rehtécatsihquiquin?—hihcani judiobo.

23—Mato tah man naman mehabo qui.Hea tah hen bochiquiha qui. Mato tahman nea xabapan meha qui. Hea tah hennea xabapan mehama qui. 24Jaa copi tahhen Maton hohchayabi tah manmahuatihi hah hen mato jaahqui. Heahihqui shinanyamahax tah man matonhohchayabi mahuatihi —Jesusen jatojaquin. 25Jan jascajahiya:—¿Mia min jahua quin? —hahcanquin.—Jaa yohi tah hen mato jai. 26Mato qui

yohiti ta hen hicha jai. Mato casticantirihbi tah hen hicha jai. Man tiromahibo bita hea raanni hihcoini yohuannica qui.Jan yohuanai nincaxon ta hen jaa joi rihbimain jihuetaibo yohihi —jato jaquinJesusen. 27Jahuen papa yohihi jan hihquibi ta honanyamacannishqui.28Honanyamahiton Jesusen yohiquin:—Hea noquebaque jihuin hueonxon

pari tah man hea hihqui honantihi.Hehmebi jahuejaxonma bi papan heayohini joi rahsi yohi hen jai tah manhonantihi. 29Hea raanni noque ta hehbehihquiqui. Jaa queenai quescajaquin henjai copi ta hea jeneyamahihqui.

30Jascajaquin jato yohihah hichaxonnincacoincanquin.

8

174

Papan baqueboya hina baquebo31Nincacoin ta jai hihquibo judiobo sca

Jesusen yohiquin:—Heen joi jascabijaquin nincacax tah

man heen haxenicabo jacointihi.32Hihcoin hen jani quen tah manhonantihi. Jaa honanax tah manhinabomascatihi —Jesusen jato jaquin.

33—Noque tah non Abrahanen baqueboqui. Tsoanbi ta noque hinajayamanishqui,jahuentianbi. ¿Jenquetsahpahin minnoque Hinaboma sca tah man jatihi minnoque jain? —Jesus jacanquin.34Jascaraiton jato yohirihbiquin:—Yohicoin tah hen mato jai. Jatihibi

hohchataibo ta hina qui, hohchapanhihbojahah. 35Hina ta xoboho jascabihijihue jihueyamahihqui. Xobo hihbaanbaque res ta jano jihuenica qui,queyoyamanox mana jihueti. 36Papanbaquen mato hohcha sohuaxona tah manhihcoini hinabomascatihi. 37Abrahanenbaquebo man jai tah hen honanai.Jahuen baqueboxon bi tah man hearehtecatsihqui, maton jointi janin heenjoi hihquicasquimahiya. 38Heen papanhea jismahi ta hen mato yohihi. Matonrihbi tah man maton papan yohihiquescabijaquin hahcai —jato jaquinJesusen.

39—Noquen papa xeni ta Abraham qui—hahcanquin. Jesusen sca:—Abrahanen baqueboxon tah man

jahuen tee hahquehahnai. 40Hea tah manrehtecatsihscai, Papan hea yohihi henmato yohicoinah bi. Abrahanen tajascajayamanishqui. 41Maton papan teetah man hahcai —Jesusen jato jaquin.—Noquen mama ta tsiniyamanishqui.

Huesti res ta noquen papa qui, noquenpapa Dios —hahcanquin. 42Jesusen sca:—Papa Dios maton papa hihquiya tah

man hehon queenquehanai. Papa Diosjaninhax jonish tah hen hea jahui.

Hehmebi tah hen joyamaniqui. Jaan tahea raannishqui. 43¿Jenquetsahpahinman hen mato yohihah bi manhonanyamahin? Heen joinincayosmaboxon tah man honanyamahi.44Tiroma yoshin ta maton papa qui. Jaaqueenai hahti res tah man maton rihbishinanai. Noquebo jamenohitian rehtemishihnish ta rahma caman jascabi rehtemisqui, maton papa. Jaabiyahpa quesamisax,jascabihi quesahi. Quesa hihxon ta caibosca quesamaribihiqui. Hihti quesa, matonpapa. 45Hihcoini yohuan hen jai copi tahman nincacoinyamahi. 46¿Tsoan man heaheen hohcha yohitihin?¿Jenquetsahpahin man hea hihcoiniyohuanai bi man hea nincacoinyamahin?47Papan baquebo ta jahuen joinincanicabo qui. Jahuen baquemaboxontah man nincayamahi —Jesusen jatojaquin.

Abraham jariyamahiya Cristo jihue hihboni48Jan jato jascajahiya:—Mia tah min Samaria mai meha qui.

Yoshiman ta mia hihbojahiqui.¿Hihcoinja non mia jayamahin?

49Jascahahbo jato Jesusenyohirihbiquin:—Yoshiman ta hea hihbojayamahiqui.

Heen papa qui tah hen siripi yohuanai.Mato tah man hehqui tiromahi yohuanai.50Hehqui siripi yohuanaibo benahi ta henjoyamahi. Jatihibi shinan honannica tajaiqui. Jaan ta mato yohihihqui, hehquisiripi yohuanxon. 51Hihcoinja ta henmato jai. Heen joi nincacai jonibo tamahuayamanox manatihqui —jatoJesusen jaquin.

52—Mia yoshiman hihbojahi tah nonhonanscai. Abraham ta mahuanishqui.¿Papan joi yohinicabo rihbi hihni que bimin jascarain, Heen joi nincacai noque tamahuayamanox manatihqui, hihqui?53¿Mia min noquen papa yamanica

8

175

Abraham mentan hashoan coshi quin?Papan joi yohinicabo rihbi tamahuanishqui. ¿Jahua hihqui shinanmian jain? —Jesus jacanquin. 54JatoJesusen yohiquin:—Hehqui siripi yohuanaibo benaxon

tah hen jahuabi bihtimahi. Heen papa tahehqui siripi yohuanihqui, Jaa ta noquenDios qui hih man jai que bi. 55Jaa manhonanyamahi bi tah hen hean honanai.Mato quescapa quesamis hihquish pari tahen Jaa ta hen honanyamahi hen jatihi.Jaa ta hen honanai. Jahuen joi rihbi tahen nincacoinai. 56Hea neno joyaxihquihonanax ta maton papa yamanicaAbraham jenimanishqui. Hea jahui jisishsca ta coin coinnishqui —jato Jesusenjaquin. 57Jan jascaraiya:—¿Cincuenta bari jariyamaxon bi min

noquen xohta yamanica Abrahamjisniquin? —judiobaan Jesus jaquin.

58—Hihcoinja tah hen mato jai.Abraham cainrihyamahi bi tah hen heajaníqui —jato jaquin. 59Jan jascaraiya,tsacanoxon macan bichibaan bi jonetaxPapan xobo janinhax Jesus cainscai.

Benche cainni joni Jesusen rohajahi

9 1Jano huinoxon benche joni jisquin,benche jahuen maman bihni.

2Jahuen haxenicabaan sca yocaquin:—¿Tsoa tsi ra hohchanishquin,

Maestron, benche hoa jahuen mamanbihnon? ¿Jahuen papabo nan? ¿Jaabinan? —hahcanquin.

3—Jan hohchani copima ta qui.Jahuen papabo rihbi hohchani que ma bitah qui. Papan coshiyaxon jaa rohajahijisíbo ta benche jahuen mamanbihnishqui. 4Hea raanni heen papanteebo jahti ta noque jai, bari queyaparihiya. Tsoabi teetihahtipahyamascanon ta yametihiqui.5Mai mehabo tocan jihuexon tah henjato xabajaxonai.

6Jascajaxon mai qui toshbanhahxonhuaho berojaxon benche betsamxonyohiquin:

7—Siloé janeya noaho benashitanhue—hahquin. Siloé ta raanahhihcatsihquiqui. Jascahah, cahax,benashitani joquin jisbenascaquin. 8Jancoriqui yocacahtai jispahonibaan scayocaquin:—¿Neama hin, yoca yocaqui

tsahopahoni joni?Jahuen hahbe jihuenihbaan rihbi

jascajaquin yocaquin.9—Jaabi ta qui —hihqui caibo.—Jaamahax bi ra ta jaa quescapih qui

—hihqui caibo rihbi.—Hea tah hen qui —hihqui jaabi sca.10Honancatsihquin sca:—¿Miabi hihquish jenquetsahax min

bero siriscaiquin? —hahcanquin.11—Jesus janeya jonin huaho berojaxon

heen bero qui betsamxon hea Siloé janinnashitanhue hahcah tah hen nashihi scacahaqui jisresscanoxon —hihqui.

12—¿Jahuen hin, jaa joni?—hahcanquin.—Hen ta hen honanyamahi —hahquin.

Benche yoca yocacanquin13Benche hihpahoni joni fariseobo janin

sca bocanquin. 14Tantiti neten cahenJesusen huaho berojaxon jahuen berorohajanish. 15Fariseobaan scayocarihbiquin:—¿Jenquetsahaxon miin bero

rohajaxquin? —hahcanquin.—Jaan heen bero qui huaho tsamanah

benashixon tah hen jisresscai —jatojaquin.

16—Papa Diosen raanahma tah qui.Tantiti neten jan tantibahinayamahi copitah non honanai —hihcani caibofariseobo sca.—¿Jenquetsahaxon hohchayahpa jonin

jascapa hahan honanti jatihquin?

8 9

176

—hihcani caibo rihbi. Caibo huetsashinanya hihnon caibaan rihbi huetsashinanquin. 17Benche hahquirihbiyocacanquin:—Mia ta bero rahonaxqui. ¿Mian jisi

jenquetsahpa joni quin? —hahcanquin.—Papan joi yohinica tah qui

—hahquin. 18Jan benche hihpahonixonbi rahma pari jisi judiobaannincacatsihyamahi. Hihcoinaishinanyamacanquin. Jahuen papa,jahuen mama yocarihyamaxon hihcoinijaa yohuanai shinanyamacanquin.

19—¿Nea hin, maton baque, benche tacainnishqui hih man jain?¿Jenquetsahaxon sca rahma jisiquin?—hahcanquin. 20Jascahah:—Jaa ta noquen baque qui, non tah

non honanai. Jan benche cainni tah nonhonanrihbihi. 21Jenquetsahaxon janrahma jisiquin, non tah nonhonanyamahi. Tsoan jahuen berorohajaxquin, non tah nonhonanyamarihbihi. Jaabi yocanahue.Hani sca ta jaiqui, jaanbi ta matoyohitihiqui.

22Judiobo qui raquexon jahuen papan,jahuen maman jascajaquin. Judiobaancahen jatihixonbi yohinish, Cristo tah quihihquibo jatihibi tah non potati jai,noquen tsinquiti xobohomapeyamascaábo, tsoanbi jatoyohuanquihnyamascaábo tah non jatopotatihi, hahcanquin huesti shinanyaxon.23Judiobaan jascahipi copi raquetax:—Jaa ta haniscai qui. Jaabi yocanahue

—hihresi jahuen papa. 24Jascaraiya, rabecoti sca benche jahuen maman bihní jonihahquirihbi quenamacanquin.—Papa Diosen caya ta hea

rohajahaxqui hihhue. Hoa joni tahohchamis qui, non tah non honanai—hahcanquin.

25—Jahuen hohcha yamahihquin, henta hen honanyamahi. Nea res ta hen

honanai: benchepahonixon bi ta henrahma jisi —jato jaquin.

26—¿Jahueja mia jaaxquin?¿Jenquetsahaxon mia jismahaxquin?—hahcanquin.

27—Moa ta mato yohihahqui. Henyohihah bi tah mannincacatsihyamahahqui. ¿Jahua copi manhahquirihbi nincacatsihquin? ¿Mato rihbiman jahuen haxenicabocatsihquin? —jatojaquin. 28Jaa sinajascacanquin:—Mia tah min jahuen haxenica qui.

Noque tah non Moisesnin haxenicabo qui.29Papa Diosen ta Moises yohinishqui, nontah non honanai. Jahuerahnohax hoa jonijonishquin, non tah non honanyamahi—hihcani. 30Jaabo jascaraiya:—Man jascaraiya tah hen rahtetai.

Jahuerahnohax jaa jonishquin manhonanyamahi bi ta hea berorohajahaxqui. 31Hohchamisbo ta Papannincayamahihqui. Jaa tah non honanai.Papahon shinancoinaibo, Papa queenaiquescajahibo, jascapahbo ta Papannincaquihqui. 32Tsoanbi ta benche cainnijoni bero rohajayamanishqui. Bencherohajahi ta tsoan jascajanima qui, netejamenoni tian, rahma caman. 33PapaDios betan hihyamaxon cahen Jesusenjahuejatibi hahtipahyamaquehaniqui—jato jaquin.

34—Mia tah min hohchaya bi respiconihqui. ¿Jascapahxon bi min noquehonanmacatsihquin? Catanhue —hahxonpicocanquin.

Jaton shinan xehpohibo35Catanhue hahcaibo joi nincaxon benche

hihpahoni meraxon Jesusen yocaquin:—¿Noquebaquen yohihah min

nincacoinyamahin?36—¿Tsoa jaa quin, hapon, hen

nincacoinnon? —hahquin.37—Hea min jisi tah hen qui, mihbetan

yohuanai.

9

177

38—Hean tah hen nincacoinai, hihbon—hihxon raboxonen nichishbetihihpaqueti.

39—Honanahbo tah hen naihoh quehaxjoniqui, jisyamahibaan jisíbo, jisibo rihbibenche sca banenon —hahquin Jesusen.40Jan jascajahi caibo fariseobaanhochomaxon nincaxon yocacanquin:—¿Noque rihbi non benche quin?

—hahcanquin.41—Benchehax tah man hohcha

yamaquehanai. Non tah non jisi man jaicopi ta maton hohcha banetihqui —jatojaquin.

Carnero chique

10 1—Hen mato yohinonnincanahue. Carnero chiqueho

hihquicatsihquish xehpoti janinma bihuetsanco hinatax hihconica ta yometsohqui, bichinmis joni. 2Xehqui janinhihconica ta carnero coirannicah qui.3Jan hihconon ta xehpoti coirannicahtonquehpenxoniqui. Jahuen carnerobaanrihbi ta jahuen joi nincaquihqui. Jaanrihbi ta jaton jane quenapaquexon jatocainmahiqui. 4Jahuenah rahsi jatihibicainmaxon ta jato beboxoniqui. Jatonhihbaan joi nincaxon ta carnerobaanchibanihqui. 5Huetsa joni cahenchibanyamacanquin, jahuen joihonanyamaxon. Jato bichi huetsa jahuiyacahen jabarescani —Jesusen jato jaquin.6Honanahbo jato jascajaquin yohihah binincayamacanquin. Jan yohuanaihonanyamacanquin.

Jesus noquen coirannicah siri7Jaa copi jato hahquirihbi yohiquin:—Man honannon hihxon tah hen

yohihi: hea tah hen carnero jano hihcotiquescapa qui. 8Hea joriyamanon joníbota yometsohbo qui, bichinnicabo.Carnerobaan ta jato nincayamanishqui.9Hea tah hen jano hihcoti quescapah qui.

Hea janin hihcohibo ta queyoyamanoxmananicabo qui. Hihcohax tapicorihbihihqui, jaton piti rihbipishinyamahi.

10Yometsohti res ta yometso jahuiqui.Rehtehi rihbi jahui. Masajahi rihbi jahui.Jihuetahbo tah hen hea jahui, siripijihuetahbo. 11Hea ta carnerobocoirannicah siri qui. Siri coirannicahtonta jahuen carnerobo jeneyamahihqui,rehtehibaan bi. 12Jahuenah que ma bicarnerobo coirannon hihxon copijahajonin cahen hino jahui jisish carnerobopotabahini caresi, coirannicahhihyamahax copi. Hinon sca cahenhahchixon jato jabisjaquin. 13Coriquicopi coiranhue hahca bi cahen jonijabatih, carnerohon shinanyamaquin.

14Hea tah hen carnero coirannica siriqui. Henabo tah hen hean honanai.Henabaan rihbi ta hea honanihqui.15Heen papan hea honanai quescajaquintah hen hean rihbi heen papa honanai.Carnero mahuayamanon hihxon tah henpaxajaquin hehri jaton sinatahbo heanrehtemahi. 16Hea ta huetsa carnerobojaribihi, nea chiquehoh quehama. Jaaborihbi beti tah hen jai. Heen joi tanincayaxihcanihqui, huesti repinica resjanon, coirannicah rihbi huesti res.

17Hahquirihbi teehihnoxon tah henheen jihuetahbo jihuenon hihxon jatonsinatahbo paxajaquin hehri rehtemahi.Jaa copi ta heen papan hehonshinanihqui. 18Tsoanbi ta hearehteresyamahiqui. Heanbi shinanxon tahhen hehri jato rehtemahi. Heanbishinanax ta hen hahquirihbi teehihtihi,jascahue heen papan hea janí —Jesusenjato jaquin.

19Jan jascajaquin yohihah, caibojudiobo huetsa shinanya janon caiborihbi huetsa shinanya hihqui. 20Mescoshinanya hihquibaan bi hichaxon caibaanyohiquin:

9 10

178

—¿Jahua copi man hashoannincatihin? Yoshinyahpa tah qui.Tehquehih ta jaa jaiqui.

21—Jan yohihi joi ta yoshinyahpajoninahma qui. ¿Yoshiman benchejismati hahtipahiquin? —hahcanquincaibaan rihbi.

Jesus queenyamahibo judiobo22Jene tian sca jaiya cahen Jerusalen

janin judiobaan esta jai, Papan xobojato behnajaxonnihbo copiestajacanquin. 23Jaa xoboho sca Jesusnichi, Salomon janeya chiquehoh.24Hahqui tsinqui jaquexon yocacanquin:—¿Jahuentian caman min noque

honancasquimamatihin? Cristo hihxon,Hea ta hen Cristo qui hahquin noqueyohiquin sirijahue —hahcanquin.

25—Moa hen mato yohihah bi tah manhea quesahi shinanai. Heen papan heaJascajahue hahca hen hahcaibo ta jaajisxon hahan hea honanti qui. 26Jaabi tahman nincayamahi, heen repinicajaninhahmaxon copi. 27Hean quenahahta heen carnerobaan hea nincaquihqui.Hean rihbi tah hen jato honanai. Hea tachibancaniqui. 28Hean tah hen jatoteehihmahi, queyoyamanox mananon,jahuentianbi manoyamanon. Heenmequeman hen xecohibo ta tsoanbi heabichintimahihqui. 29Heen papan ta heajato hinanihqui. Jaan ta jatihibimahuinihqui. Jaan xecohi ta tsoanbimebichintimahihqui. 30Heen papa betantah hen huesti yora qui —jato jaquinJesusen.

31Judiobaan sca ta macanbihribinishqui, Jesus rehtecatsihquinhahan tsacanoxon. 32Macan bichiton jatoyohiquin:—Hen hicha siri hahcaibo tah hen

mato jismascai, Papan hea Siribojahuehahcah. ¿Jahuemeha hen hahcai copiman hea rehtecatsihquin? —jato jaquin.

33—Min siribo hahcaima bi min PapaDios qui tiromahi yohuanai copi rahan.Mia jonihax bi Diosax quescapi yohuanaicopi —hahcanquin. 34Jesusen sca:—¿Davidinin huishani joi janin nea

huisha yamaquin? ¿Mato tah man diosboqui hah ta hen mato jai hahquinhuishayamanishquin? 35Papanhuishamani ta tsoanbi huetsajatihahtipahyamahiqui. Jato yohihi Mato tahman diosbo qui Papa janí que bi manhehqui rainyamascain? 36¿Hea ta henPapa Diosen baque qui hen jai copi manDios qui tah min tiromahi yohuanai hahman hea jain? Baquen hahxon Papan heanaihohxon raanni que bi ¿man jascarain?37Heen papan teebo hean hahyamahiyahea hihcoinai shinanyamanahue. 38Henhahcoinaiya, hean mato yohiha copi quema bi hean hahcai jisxon copi hihcoinaishinannahue. Jascajaquin tah manhonanxon nincacointihi, hea janin heenpapa hihqui, hea rihbi heen papa janinhihqui —hahquin. 39Jascahiton jaabaanhahquirihbi bihcatsihqui bi cahi, mequensca cahabo.

40Jaatian sca cahax Jordan hueanhahquirihbi pohquejaquetax, janoxonJuaman nashimamenoni janin cahi. Cahinocotax janobi sca baneti. 41Jano scahihqui honanax ta hihti caibo hahquinocoti bocannishqui.—Juaman ta hahan honanti

hahyamanishqui. Hahyamahax bi tahihcoini nea joni qui chaninishqui,jatihibi jan yohini quescabi ta nea Jesusjaiqui —hahcanquin. 42Janoxon scahichaxon nincacoincanquin.

Lázaro mahuatai

11 1Betania jema janin ta Lázarojaneya joni jihuepahonishqui,

jano María jahuen hohshi Marta betanjihuetai jeman. 2Jaa Marianen ta hahanhinintinin noquen hihbo tachixon jahuen

10 11

179

boon tasonishqui. Jahuen roha cahenLázaro. Lázaro cahen hihti hisini.3Hisinaiya ta jahuen chocabaan huetsajoni raannishqui:—Min hahan shinanai joni ta

hisinihqui, hihbon —yohihi canon.4Yohiha Jesusen yohiquin:—Mahuanoxonma bi ta hisinihqui.

Papa Dios nete hihbohi jisibo tahisinihqui. Hea Papan baque xabahihbohi honanahbo ta hisinihqui —jatojaquin Jesusen. 5Jaabo ta Jesus hihtiqueenpahonishqui, Marta, jahuen huetsa,Lázaro rihbi. 6Jan hisinai honanax bijanobi rabe neten hihribihi. 7Rabe netenhihxon sca jahuen haxenicabo yohiquin:—Judea main hahquirihbi canon

bonahue —hahquin. 8Jascahah:—¿Rahma pishca mia janohahbaan

macaman tsacaquin rehtecatsihquipi quebi min hahquirihbi caribicatsihquin,Maestron? —jahuen haxenicabaan Jesusjaquin.

9—¿Huesti neten doce horayamahiquin? Bariyahpan nichish tah nonjoxcorohyamahi, bari xaba jisish. 10Yamenichish tah non joxcorohtai, jano nihtijisyamahax —jato jaquin. 11Jatojascajaxon:—Noquen huetsa Lázaro ta hoxahihqui.

Mohini tah hen cahi —jato jaquin.12—Hoxahax ta hahquirihbi rohatihiqui,

hihbon —hahcanquin jahuenhaxenicabaan. 13Lázaro mahuatipi Jesusenyohihi bi hoxaresai shinancanquin. 14Jaacopi ta jato sirijaquin sca yohinishqui:—Lázaro ta mahuatipishqui.

15Jahuerohahi tah hen hea janohihyamahipiqui, man honancoinnon.Man nincacoinnon hihquish ta hen janocayamahipiqui. Jaabi, jisnon bonahue—Jesusen jato jaquin.

16—Noque rihbi canon bonahue,hahbetan mahuanoxon —hahquinTomasen, rabe nane hahcaibo Tomasen.

Jesus noquen teehihmanica17Nocoxon sca chosco neten sca

tsahonipibo yohihibo Jesusen nincaquin.18Betania ta Jerusalen hochoma qui,media hora tahen cahah. 19Jaa copi tajanohax hihti caibo judiobo Marianxoboho bocannishqui, jano Marta betanMaría jihuetai xoboho. Jaton rohamahuatipi quen manahi bocani. 20Jesusnocoti jahui yohiha jaa behchihi Martacahi, xoboho María banenon.21Behchixon yohiquin:—Mia neno hihquiya ta heen roha

mahuayamaquehanihqui, Hihbon. 22Janmahuatipi que bi ta min Papa yocacairahsi mia hahxontihiqui. Hen tah henhonanai —hahquin.

23—Roha ta huenirihbitihiqui—hahquin Jesusen.

24—Nete queyotaiya Papan noqueHueninahue hahca tahuenirihbiyaxihquiqui. Hen tah henhonanai —hihqui Marta. 25Jesusen sca:—Hea ta jato hueninica qui,

teehihmanicah. Hea nincacoinai joni tamahuatax bi teehihribitihiqui. 26Jihuexonhea nincacoinai joni ta queyonox jascabimahuatah jatimahiqui. ¿Mian min heahihcoinai shinanyamahin? —hahquinJesusen.

27—Hen tah hen mia hihcoinaishinanai, Hihbon. Mia tah min Cristo qui,Papan baque. Mia tah min naihoh quehaxjonicah qui. Min hihcoinai tah henshinanai —hahquin Martan.

Lazaroya Jesus huaohihqui28Jascajaquin yohihax jahuen shara

quenahi cahi. Nocoxon hexti pishca joinjahuen shara yohiquin:—Honanmanicah ta nocoscaiqui. Mia

ta quenamahiqui —hahquin. 29Nincacax,histon huenicahuanax, picotax cahi.30Jema janin cahen Jesus nocorihyamahi,

11

180

jano Martan jaa behchitana janinbanetahbahi. 31Maria histonhuenicahuanax picotai jisxon, Tsahonjanin ta huinihi cahiqui hihxon jaamanahibaan chibanquin.

32Jesus janin María nocoxon, merahax,Jesusen tahe naman betihihpaqueti.—Mia neno hihquiya ta heen roha

mahuayamaquehanihqui, hihbon—hahquin huaohihanan. 33Jaahuaohihquiya hahbe jahui judiobo rihbihuinihiya, jahuen jointi hihtixecahihniquin. Masa shinanscaquin.

34—¿Jahuen man tsahonipiquin? —jatojaquin.—Jisihue, hihbon —hahcanquin.

35Jesus huaohihscai. 36Huaohihqui jisish:—Jise. Hahan ta hihti shinanihqui

—hahquin judiobaan.37—¿Benche jismahipixon cahra nea

rihbi mahuayamanon rohajatihahtipahyamaquehahnipishquin?—hahcanquin caibaan rihbi.

Lázaro teehihribihi38Jesus sca hahquirihbi jointi hihti

xecahihnihax tsahon janin nocoti cahi.Tsahonxon macan champaninbehpohipibo janin nocoti.

39—Macan janabohannahue —jatojaquin Jesusen.—Neatian ta pisiscaiqui, hihbon.

Chosco nete sca tah qui jan hihquipi—hahquin Martan, yamanicaton chocan.

40—¿Hihcoinai shinanxon tah minnoquen Papa nete hihbohi jistihi hen miajayamahaquin? —Jesusen jaquin.41Jaatian sca macan janabohancanquin.Bochiqui sca jisxon:—Papan, hen yocacah tah min

nincacai. Hahxon tah min hea jai. 42Henyocacai tihibi tah min nincacai. Hen tahonanai. Jaabi, nea neno nichibaannincanon hihxon tah hen mia yohihi,mian min hea raanni hihcoinai

shinanahbo —hahquin. 43Jascajaxoncoshin bi res quenaquin:—Lazaron, picohue —hahquin.

44Jaatian sca hihquipi joni picoti. Jahuenmequen, jahuen tahe chopa quexen yabiyabihah, payoman rihbi bebepohipibo.—Pecanahue, jan nihtatahnon

—Jesusen jato jaquin.

Jesus bihnoxon yohinanaibo(Mt. 26.1-5; Mr. 14.1-2; Lc. 22.1-2)

45Jan Lázaro teehihmahi jisxon Maríamanahi jahui judiobaan sca hihticaiboxon nincacoinquin. 46Caibo rihbijaton hapobo yohihi bocani. Nocoxon,Jasca ta jaaxqui, hahcanquin. 47Yohihahsacerdote hapobo betan fariseobotsinquiti, hapobo rahsi.—¿Rahma can? ¿Non jahuejatihin? Hoa

jonin ta hahan honantijahiqui, hicha.48Jan jascajaresnon non jahuahahyamahiya ta jatihixonbi jaa scachibanyaxihcanihqui. Romanobo scajoxon ta noquen janoxon Papa Dios yocatixobo pohtastihiqui, noquen jihuetahborihbi ta noque bichinyaxihcanihqui—hahcanquin. 49Huesti joni sca jato tocannihinati, Caifas janeya joni. Sacerdotebaanhapo hihxon jato yohiquin:—Maton tah man jahuabi

honanyamahi. 50Huetsa jonibo jihuenonhuesti joni mahuatah ta siri qui. Noquenjihuetahbo jatihibi queyoyamanonjascatihi bi tah man honanyamahi —jatojaquin. 51Hahmebi shinanxonma tajascajanishqui. Jaa bari tian sacerdotehapo hihxon ta honanxonma bijayaxihqui joi yohinishqui. Jaton caibojihuenon Jesus mahuatihi yohihi. 52Jatoncaibo res jihuetahbo Jesus mahuayamahi.Hocho hocho jihuetai Papan baquebotsinquinoxon cahen Jesus mahuati, jatohuesti yorajanoxon. 53Caifas jascariyohuanipiya sca Jesus rehtenoxonyohinan yohinancani, jatihibi neten.

11

181

54Jaa copi ta judiobaan jisnonma scajonetax Jesus nihnishqui. Janohaxcaresscai, chiponqui. Jano tsoa yamahihochoma, Efrain janeya jeman sca nocoti.Jano baneti jahuen haxenicabo betan.55Judiobaan pascua esta hochomascaiyata hocho jihuetaibo Jerusalen janinbocannishqui. Jaton rishta sohuamahibocani, janin pascua esta nocononhihquish. 56Nocoxon Jesus benacanquin.Papan xoboho hihquihax yohinancani:—¿Fiesta janin jaa jotimahiquin?

¿Jahua min shinanain?—yohihahnancani. 57Jasca jaibaan bijaton hapobaan jato yohiquin:—Jano jan hihqui honanxon, noque

yohinahue, non porisia bihmanon —jatojaquin.

Jesus tachocai haibo(Mt. 26.6-13; Mr. 14.3-9)

12 1Pascua esta joti seis netepishinaiya cahen Betania janin

Jesus joribihi. Jano Lázaro jihuetai jema,mahuatipi que bi jan hahquirihbiteehihmahipi. 2Jesus nocoscaiyapitijacanquin, hichaxon piti. Martancahen jato piti metexxonquin. MisanxonJesus betan pihibo tocan sca Lázarotsahoti. 3Marian sca nardo hahan hinintipomo bocho bihxon Jesus tachiquin.Hihti copi, hahan hininti. Tachixon,jahuen boon sca tasoquin, jatihobi xobohinin potonon. 4Jaatian sca jahuenhaxenica Judas Iscariote, Jesus paranxonbihmayaxihquiton yocaquin:

5—¿Jenquetsahpahin jahuen hinintitres mil soles copi maromayamahaxquin,jahuaborajomabo sca hinannoxon? —jatojaquin Judasen. 6Jahuaborajomabohonshinanxon copima jaan jato jascajaquin.Yometso hihxon copi jascajaquin. Jaarihbi jaton coriqui coirannicahax ta jatoncoriqui rihbi yometsohpahonishqui.7Jesusen sca Judas yohiquin:

—Jenehue. Hea mahuataiya hahan heahininjati ta hea hininjaxonihqui, jenehue.8Mato janin ta jahuaborajomabo jascabijatihiqui. Hea tah man yamajayaxihqui—jato jaquin.

Lázaro rehtecatsihquibo9Jan jano hihqui honanax tsama bi res

judiobo jaa jisi bocani. Jesus huestima biLázaro rihbi jiscatsihqui bocani, hihquipique bi hahquirihbi huenihipi jonijiscatsihqui.

10Jaa copi ta Lázaro rihbi rehtetishinanscacannishqui, jaton hapobaan.11Lázaro copi hichaxon judiobaan jatopotabahinxon Jesus sca nincacoinaiboyata jaton hapobo sinanishqui. Jaa copi taLázaro rihbi rehtecatsihscacannishqui.

Jerusalen janin Jesus hihcohi(Mt. 21.1-11; Mr. 11.1-11; Lc. 19.28-40)

12Huetsa neten sca ta estajahi bohibotsinquihihnanishqui. Fiesta janin ta Jesusjahuiqui hahquin yohihahbonincacanquin. 13Honanax binon pehibihbahinax Jesus behchihi bocani.Quenacanahi bocani:—Hosanná. Nete hihbaan raanai joni ta

jahuiqui, israelibaan quiquin hapo.Papan shinanyahpa tah qui —hihcanahibocani.

14Jascahibaan bi cabacho baquemerahax jaa cahtsahotax Jesus jahui. Janjascanon ta huishani joi jaiqui:

15 Raqueyamanahue, Sion jemabaquebon. Maton quiquin hapo tajahuiqui, cabacho baquecahtsahotax.

16Jaa huisha joi nincamenoxon ta jahuenhaxenicabaan honanyamanishqui. Jannaihoh cahipi cahchiqui ta janjascayaxahnon huishani joi jaishinancannishqui. Jaatian pari tahonancannishqui, Jesusen hahyaxihquijaabaan huishani honanscaquin. 17Caibo

11 12

182

jascari quenacananon cahen caibaanyohibonaquin. Lázaro mahuatipi bi tapicohue hahxon jan hahquirihbiteehihmahi non jisipiqui hahbonaquin.18Papan coshiyaxon Jesusen jascajaquinhahquipi nincacax tsinquijaquetaibo jaabehchihi bocani. 19Bohiboya sca:—Jisnahue. Non tah non jahuabi

hahyamahi. Jatihixonbi ta jaachibancaniqui —hahcanquin fariseobaansca.

Jesus benahi nahuabo20Caibo esta janin bohibo ta jaton

nahua quescapahbo sca janishqui.21Felipe cahen Betsaida jema janinhah,Galilea mai meha. Felipe qui caxon, jaanahuabaan yocaquin:—Noquen tah non Jesus jiscatsihqui,

hapon —hahcanquin. 22Andres yohihi scaFelipe cahi. Yohihax, Felipe betan scacahi, Jesus yohihi. Yohihah bi:

23—Hea noquebaque Papan shinanyahihqui ta rahma jisnoxihcanihqui.24Nincanahue hen mato yohinon. Mainpaqueyamahax ta bimi bero jaa huestibanetihqui, queyoyamahi. Banahohqueyotax pari ta bimi hicha caichihqui.25Mahuapaho hihxon Papan joibihcatsihyamahibo ta mahuatihiqui. Nonmain res jihuetah ta jahuama quihihquibo ta queyoyamanox manatihqui,jihuecointi. 26Heen hahxontibo ta heachibanti jaiqui. Jano hea hihquiton tahheen jonibo rihbi hihtihiqui. Heahahxonai jonibo qui rihbi ta heen papasiripi yohuanyaxihquiqui.

Mahuanoxihqui Jesusen yohihi27Rahma tah hen masa shinanai.

¿Jahua hen yohitihin? ¿Janoxihquibotiromabo hea cahnemahue Papan, hihhen jatihin? Hihyamahi. Heajanoxihquibo copi tah hen nea nete quinoconihqui. 28Papan, mia nete hihbo

shinanahbo jahue —hahquin Jesusen.Jaatian naihoh quehax yohuanainincacanquin.—Jascajaxon tah hen hahribitihi

—hihqui. 29Hochomaxon nincacaxtsamajaquetaibo yohuani:—Terenhih ta jaiqui —hihcani.—Papan yonoti ta hahbetan

yohuanihqui —hihqui caibo rihbi.30Jesusen sca jato yohiquin:—Maton honannon hihquish ta

yohuanihqui, hean honannonhihquishma. 31Mai mehabaan hohchacasticanti hora ta nocoscaiqui. Rahma tamainxon yononica yoshin namanpotapaquenoxihquiqui. 32Hea jihuinhueonhihnipibo tah hen jatihibi jonibohehqui jomatihi —jato jaquin. 33Jihuinhueonahbaan jan mahuanoxihquihonanahbo hihxon jato jascajaquinyohiquin. Tsamajaquetaibaan scayocaquin:

34—Cristo roqui queyoyamanoxmanayaxihquiqui. Huishanihbo joi roquijascari jai. ¿Jahua copi sca minNoquebaque ta hueonhihnixihcanihquihah min noque jain? ¿Noquebaque minhihqui tsoa quin? —hahcanquin.35Jesusen jato yohiquin:—Basimaxon sca tah man xaba jisti

jenexihqui. Xaba chian nihnahue, janiyamenon. Bahquish chian nichi jonin tajahuen nihti honanyamahihqui. 36Xabajaxon jaa xaba nincacoinnahue, xabapanbaquebo janoxon —jato jaquin. Jatojascajahax, caresscai, jaabaanjisyamascanon.

Nincacoinyamahi judiobo37Jaton jisnon bi hicha hahan honanti

jan hahcai bi nincayamacanquin.38Papan joi yohinica Isaíasnen yohiniquescapahbo:

¿Non yohihah bi tsoannincaquihquin, hihbon? ¿Nete

12

183

hihbaan jahuen coshi jatojismahah bi tsoan nincaquihquin?

hihqui jaa huisha joi. 39Jascapahboxoncopi ta nincacoinyamacannishqui. Huetsajoi rihbi ta Isaíasnen huishanishqui:

40 Jaton beron jismis hihquish tabenchecahincaniqui. Jatonjointinin nincacoinmis hihquish tajaton jointi xehpocahinihqui, heanjato rohajamis hihxon ta jatonshinan huetsajacaniqui

hihqui. 41Papan xaba jisxon tajascajaquin Isaíasnen huishanishqui.Jasca ta Papa jaiqui jato japahonixonjascajaquin sca huishaquin.

42Jaabi Jesusen yohihah hichaxonnincacoincanquin. Caibo jaton jonibaanrihbi nincacoinquin. Nincacoinxon bifariseobo qui raquexon tsoabiyohiyamacanquin.—Tsoanbi noque

yohuanquihnyamascanon noquentsinquiti xoboho noquemapemayamascacanmis —hihcani.43Papan hea siri jisnon yohipan hihtihi bihapobaan hea sirijaquin yohuanquihnnontsoabi yohiyamapan hihxonyohiyamacanquin.

Nincayamahiboya Papan jato casticanyaxihqui

44Jaabo netetai bi coshin bi res Jesusyohuanai:—Hea nincacoinax hinamehtaibo ta

hehqui hinamehyamahiqui. Hea raanniqui caya ta hinamehtiqui. 45Hea jisi joninta hea raanni rihbi jisiqui. 46Jatoxabajahi tah hen nai naman joniqui,hehqui hinamehtaibo bahquish chianbaneyamanon. 47Hea nincaquin binincaresaibo tah hen heanbicasticanyamahi. Mai mehabocasticannoxonma bi tah hen jatoteehihmahi joníqui. 48Hea Johuehahyamaxon, heen joi rihbi

nincacatsihyamahibo ta honantiyahpaboqui. Hean yohihi joi ta hahan jascapahbohonanti qui, nete queyoscaiya.49Hehmebi shinanax ta henyohuanyamahi. Hea raanni heen papanbita hea yohihihqui. Jascari yohuanhue, jaayohihue hea jaquin. 50Jahuentianbiqueyoyamanox manati jato jihuemahuehih ta jaiqui. Jaa copi ta heen papan heayohihi quescabijaquin hean mato yohihi—jato jaquin Jesusen.

Jahuen haxenicabo Jesusen tachocai

13 1Pascua esta nocorihyamahi bimai jenebahini Papa qui cati sca

jan jai Jesusen honanquin. Jahuenjonibohon shinanxon mahuanoxoncaman jatohon shinanquin.

2Pascua piti piriyamahiboya cahenJudas, Simon Iscariotenin baque, tiromayoshiman bihxon tiroma shinan jahuenjointi janin niascaquin, Jesus paranxonbihmanoxahnnon. 3Pascua piti pihitsinquiscacani, Jesus jahuen haxenicabobetan. Mian sca jato jatihibi hihbojahuePapan jai cahen Jesusen honanquin.Jahuen Papa janinhax jonish bihahquirihbi hahqui cahi cahenhonanrihbiquin. 4Misa janinhax huenixonsca jahuen tari potahax hani payomanchinexehti. 5Bandeja qui jene chicoxonjahuen haxenicabo tachoquin. Tachoxonhahan jan chinexehtai payoman sca jatotasoquin. Jascajaquin jatotachopaquequin.

6Simon Pedro qui nocoquihranscai.—¿Hea rihbi min tachocatsihquin,

Hihbon? —hahquin Simoman.7—Hen mia tachoca jahua

hihcatsihquiquin, rahma honanxonma bitah min huetsa tian pari honanyaxihqui—hahquin Jesusen.

8—Hea tah min jahuentianbitachotimahi, hihbon —hahscaquinPedronen.

12 13

184

—Hen mia tachóyamahah tah minhenama sca jatihi —hahquin Jesusen.

9—Hea tachoxon mepanxonmanashimarihbihue, Hihbon—hahscaquin Simon Pedronen.

10—Nashitanax ta tsoabi nashitipishinyamascaiqui, tachoquiti huestipishini, jatihobi rishtama sca hihnoxon.Mato tah man rishtajomaboscai, hihcaxbi jatihibima —jato jaquin Jesusen.11Jesus parannoxihqui joni honanxoncopi jato jascajaquin, jatihibima jaquin.12Jato tachoquin queyoxon jahuen chopasahuerihbihax jahuen tsahotinintsahopaquexon jato yocaquin:—¿Jahua man haxenon hihxon hen

mato tachocain? ¿Man honanyamahin?13Hihbon, Honanmanican, hah tah manhea quenaquin jai. Hahcoinquin. Jaa tahhen qui. 14Maton hihbo, matohonanmanicah rihbi hihxon bi hean matotachocaiya tah man maton rihbi jonihuetsa tachotihi. 15Hen hahcai jisxonman jascajaribinon tah hen matojismahahqui. 16Mato tah hen yohicoinai.Yonoti ta jahuen hapo mentan hashoantee hihboma qui. Raana joni rihbi ta jaaraanai joni mentan hashoan yohuanhihboma qui. 17Nea hen mato yohihijoibo honanxon, hen mato yohihiquescabijahax tah man hahan jenimatijaresscayaxihqui.

18Mato jatihibi qui tah hen yohiyamahi.Heen caisaibo tah hen honanai. Papanhuishamani joi jai quescabi tajanoxihquiqui. Heen paan pihi jonin tajotsistonen hea jamaquihqui hihqui jaahuisha joi. 19Janoxihquibo jaríyamahi bitah hen mato rahmabi yohihi, jaresscajaiboya man hea hen qui man honannon.20Hen mato yohinon nincanahue: heanraanah cahax nocotaiton mato johuehahcaibaan ta hea rihbi johue hahquiqui.Johue hea jaibaan ta hea raanni rihbijohue hahquiqui.

Judasen bihmanoxihqui Jesusen yohihi(Mt. 26.20-25; Mr. 14.17-21; Lc. 22.21-23)21Jato jascajaquin yohixon masa

shinanxon jato yohicoinquin:—Man honannon hihxon tah hen mato

yohihi: mato tocan tsahotai huestichin tahea paranxon bihmanoxihquiqui —jatojaquin. 22Jahuen haxenicabobejisahtanani.—¿Tsoa yohihiquin? —shinancanquin.

23Hahan Jesus queenai jahuen haxenicacahen Jesus senenbi tsahoti. 24SimonPedron sca jaa cohan cohan hihxon:—¿Tsoa yohihiquin? Yocahue

—hahquin. 25Jesus senenbixonyocascaquin:—¿Tsoa hin, Hihbon?26—Nea paan tequen netinxon hen

hinanai joni tah qui —hahquin Jesusen.Jascaxon paaman netinxon Judashinanquin. Simon Iscariotenin baque can,Judas. 27Paan teque bichiton jahuenjointi Satanasnen hihbojaquin.—Hoa min hahcatsihqui hahtanhue,

Judasen, histon —hahquin Jesusen.28Jahua yohiquin jascahiquin misa janintsahotaibaan honanyamaquin.

29—Noquen coriqui coiranai copi rah tahahan estajati piti non pishinaimarotanhue hahquiqui —shinanquincaibaan.—Jahuaborajomabo coriqui

hinantanhue hah ra ta jaiqui—shinanquin caibaan rihbi. 30Hahtanhuehahca jahuen paan bichish Judascaresscai, yamescai bi.

Behna joi31Caresscaiya Jesusen jato yohiquin:—Hea noquebaque nete hihbo hihqui

ta rahma jisnoxihcanihqui. Jisquin tanoquen Papa rihbi nete hihbo hihquijiscantihiqui. 32Hea jisxon Papa Dios netehihbo hi honanaiboya ta nete hihbo

13

185

hihxon jato jismatihiqui, jahuen baquerihbi nete hihbo hi honanahbo. Rahmabita jascajatihiqui. 33Basima bi res tah henmato betan hihtihi, heen baquebaan.Man tah man hea benayaxihqui. Henjudiobo yohihipi quescajaquin ta henmato rahma yohihi. Hea jano cahiton tahman cati hahtipahtimahi. 34Joi behna tahen mato yohihi. Nincanahue. Jonihuetsahon shinannahue, hean henmatohon shinanai quescajaquin. Jonihuetsahon shinannahue. 35Man jonihuetsahon shinanaiya ta heen haxenicabomato qui jatihixonbi honancantihiqui—jato jaquin.

Jesus qui Pedro paramehxihqui(Mt. 26.31-35; Mr. 14.27-31; Lc. 22.31-34)36—¿Jahuerahnon min canoxihquin,

Hihbon? —hahquin Simon Pedronen.—Hen jano cahiton tah min rahma

chibantimahi. Huetsa tian tah minhehchon catihi —Jesusen jaquin.37Pedronen yocaquin:—¿Jahua copi hen mia rahmabi

chibanti hahtipahyamahin? Hearehtecatsihquibo que bi tah hen miajenetimahi —hahquin.

38—¿Mia rehtecatsihquibo que bi minhea jenetimahin? Nincahue, hen miayohinon: hatapa queorih jaima bi tah minquimisha coti heen joni hihtima minyohinoxihqui.

Jesus Papa qui cahi bahi siri

14 1Masa shinanyamanahue. Papanjoi nincacoinnahue. Hea rihbi

nincacoinnahue. 2Heen papan jihue janinta xobo hicha qui. Yamahiya cahen Matota hen jihuetijaxoni cahi hen jayamahan.3Caxon mato jihuetijaxonax tah henjoribiyaxihqui, mato bichí sca. Hea janohihquiton man mato rihbi hihnon tah henmato bichi joyaxihqui. 4Hahan hean cahibahi tah man honanai —jato jaquin.

5—¿Jahuen min cahin? Non tah nonhonanyamahi, Hihbon. ¿Jenquetsahaxonnon mia jano cahi bahi honantihin?—hahquin Tomasen.

6—Hea ta Papa qui cahi bahi qui.Yohuani hihcoinai joi tah hen qui. Hahanjihueti ta hea qui. Hea jano hihquitoncayamahax ta tsoabi Papa quinocotimahiqui. 7Hea honanxon tah manheen papa rihbi honanquehanai. Rahmatah man honanscai. Jaa tah man jisiqui—jato jaquin Jesusen.

8—Noquen Papa noque jismahue,Hihbon. Jaa res tah non queenai—hahquin Felipenin.

9—¿Yotihixonpahi hen mato betanhihqui bi min hea honanyamahin,Felipin? Hea jisi jonin ta heen papajisiqui. ¿Jahua copi min hea NoquenPapa noque jismahue hah min jain?10Jano heen papa hihquiton tah hen hearihbi hihqui. Hea janin ta heen papa rihbihihquiqui. ¿Min hihcoin shinanyamahin?Hen mato yohihi tah hen heanbishinanxon mato yohiyamahi. Hehbehihxon ta heen papan jahuen teehahquiqui. 11Heen papa betan tah henqui, hehbetan rihbi heen papa hihqui.Hea hihcoinai shinannahue. Yohihah copires shinanyamaxon, heen tee jisxon copihihcoinai shinannahue. 12Mato ta henyohicoinai: hen hahcai teebo ta heanincacoinai jonin rihbi hahtihiqui. Henhahcai hahxon bi ta hashoan hanibo rihbihahtihiqui, hea heen papa qui cahiya sca.13Jatihibi man heen janen yocacai tahhen hahxontihi. Heen papa nete hihbo hihonanahbo tah hen hahxontihi, jahuenbaque hihxon. 14Man heen janen yocacaijatihibi tah hen mato hahxontihi.

Dios Yoshin jan noque hinantihi15Hehon shinanxon tah man hen mato

yohihi man hahtihi. 16Hean rihbi tah henheen papa yocatihi, huetsa yanapannica

13 14

186

jan mato hinannon. Jaa ta jascabi scamato betan jatihiqui. 17Jaa tayohuancoinai hihbo qui, Dios Yoshin. Jaajisyamaxon ta mai mehabaan jaabihtimahiqui, jaa honanyamaxon copirihbi. Maton tah man jaa honanai. Matobetan ta hihresscaiqui. Mato chicho rihbisca ta jayaxihquiqui. 18Jaabiyahpacayama ta jai. Joribiyanoxon tah hencahi. 19Mai mehabaan hea jisyamascanoncaman ta basima sca qui. Jaabaan heajisyamascai bi tah man maton hea jistihi.Hea jihuetai copi tah man mato rihbijihuetihi. 20Jaatian tah man honantihi,hea heen papa betan hihqui, mato rihbihehbetan hihqui, hea rihbi mato betanhihqui. 21Hen yohihi honanxonnincacoinaibaan ta hehon shinannicaboqui. Hehon shinanaibohon ta heen papanrihbi jatohon shinanihqui. Hean rihbi henjatohon shinanai. Jaabaan hea honannonhihxon tah hen heen yora hean jatojismatihi —jato jaquin Jesusen.

22Judasen sca yocaquin(Iscarioteninma, huetsa Judasen):—¿Jenquetsahaxon min noque miabi

jismatihin, mai mehabaan mia jisnonma?—hahquin.

23Jesusen yohiquin:—Hehon shinanaibaan ta heen joi

bihtihiqui. Jatohon ta heen papanshinantihiqui. Jato qui cahax tah nonhahbetanbi jihuetihi. 24Hehonshinanyamahi jonin ta heen joibihyamahiqui. Hen mato yohihi joi tahenama qui. Hea raanni heen papanah taqui. 25Mato betan nihparixon tah henmato yohihi. 26Dios Yoshin sca ta matoyanapannicah qui. Jaa ta heen janenheen papan raanyaxihquiqui, jatihibi joimato honanmanon. Hen mato yohipahonijoi jatihibi ta mato shinanmayaxihquiqui.

27Hahan jihueti siri mato hinanbahinitah hen cahi. Heen hahan sirijaquinshinanti tah hen mato hinanai. Mai

mehabaan hinanai quescajayamaquin tahhen mato hinanai. Masashinanyamanahue. Raqueyamanahue.28Caresscaax ta hen jorihbiyaxihqui henmato jaah tah man nincacahqui. Heenpapan ta hea mahuinihqui. Hehonshinanax cah man jenimahan, heen papaqui hea cahiya. 29Janoxihquibo tah henmato yohiscaáqui, jaresscaiboya manhihcoinai shinannon.

30Mato betan tah hen basiyohuanyamascatihi. Mai mehabo yoshinhihbo ta jahuiqui. Hea ta jahuejatihahtipahyamahiqui. 31Jaabi tah hen heenpapahon hea queenai mai mehabaanhonannon hihxon heen papan hea yohihiquesca hean jai. Hueninahue.Caresscanon bonahue.

Bimiyahpa mebibo

15 1Hea ta bana jihui yora coinquescapah qui. Heen Papa cahen

huai hihbo. 2Jatihibi heen bimijomamebibo ta jaan mextehiqui. Bimiyahpamebi jatihibi ta boxtepaquehiqui, hashoanbimi hichanon. 3Mato tah manboxtehahscaqui. Hen mato yohiha join taPapan mato boxtehihqui. 4Jahuen jihuiyora jahuen mebin jenebahintimahi quescahehbetan jascabihi janahue. Hea rihbi tahhen mato betan jascabihi jai. Mebi tahahmebi bimiti hahtipahyamahiqui;jahuen yora qui rechihah pari bimihi.Mato jascarihbihi; hehbetan hihyamahaxcahen jahuabijomabo mebibo.

5Hea tah hen jihui yora quescahpa qui,mato cahen heen mebibo. Jahuen yorajanin jahuen mebi rechitax hichabimiyahpa hihqui quescajaquin tah manhehbetan hicha hahtihi. Hehbetanhihyamaxon cah man jahuabi hahtimahi.6Hehqui rechitaima mebibo ta huaihihbaan mextexon potatihiqui mebichoshihi quescanon. Shinannahue: mebichoshibo ta tsinquixon mapojacanihqui.

14 15

187

7Rechitax quesca man hehbetanjihuexon, heen joi rihbi maton jointijanin hihquiya tah man man queenaijatihibi yocatihi, hen mato hahxonnon.8Hicha bimiyahpabo quescaxon manhicha noquen Papa hahxonaiya ta matojisxon, heen Papa nete hihbohi jonibaanhonanyaxihcanihqui. Jascapahbo tahman heen haxenicabo jatihi. 9Heenpapan hehon shinanxon hahxonaiquescajaribiquin tah hen hean rihbimatohon shinanxon hahxonai. Hen matohahxonnon jascabijaquinnincacoinnahue. 10Heen papan heayohihi quescabijaquin tah hen jai, jaaqueenai quescabijaquin hea hahxonnon.Jascajaquin rihbi man hen mato yohihiquescabijaquin jaiya tah hen hea queenaiquescabijaquin hen mato hahxontihi.

11Hea jenimahi hihqui quescari manmato rihbi jenimanon hihxon tah henmato yohihi, man hinti jenimanon. 12Neatah hen mato yohihi: matohon heanshinanai quescajaribiquin maton rihbijoni huetsahon shinannahue. 13Noquenhahbe rabetibohon hihti shinanxon tahnon mahuanoxon caman jato hahxonquinyanapantihi. Jascapa hahxonnicah tatsoanbi hahxonquin mahuintimahiqui.14Hen mato yohihi quescajaquin hahcaibotah man heen hahbe rabetibo qui. 15Matotah hen “heen jonibon” hahyamascai.Jahuen hihbaan hahcai ta jahuen joninhonanyamahihqui. Jatihibi heen papanhea yohipahoni mato honanmaxon copitah hen mato “heen hahbe rabetibon”hahcai. 16Hea man caisnima bi tah henhean mato caisnihqui. Caisxon tah henmato janescai, man hicha hahqui canon.Man hahcai queyoyamanox mananon tahhen mato raanai. Jascapahboxon manyocacai jatihibi noquen papan matohahxonnon tah hen mato raanai. 17Jonihuetsahon man shinannon hihxon tah henjascajaquin mato yohihi.

Jesusyabi noque jistahihmajayaxihquibo18Mai mehabaan mato jistahihmahiya

honannahue: hea pari tajistahihmacanishqui, mato chini sca. 19Maimehabo man hihquiya cahen mai mehabomatohon queenquehan, jaton caibo copi.Jascapahboma tah man qui. Mai mehabohihyamascanon tah hen mato caisnihqui.Jaa copi ta mai mehabaan matojistahihmahihqui. 20Hen mato yohiha joishinanbehnoyamanahue. Yonoti ta jahuenhihbo mentan hashoan yohuan hihbohihyamahiqui. Hea tiromajacatsihquin heachibannixon ta mato rihbi scachibanyaxihcanihqui. Heen joi nincanixonta maton joi rihbi nincayaxihcanihqui.21Hea raanni heen Papa honanyamaxon tamato tiromajayaxihcanihqui heen joniboman hihqui copi.

22Hen jato yohiyamahah cahenhohchayahpaboyamahan. Hean yohihahcopi ta Honanyamahax tah henhohchanihqui jatihahtipahyamascacaniqui, hohchanihxon.23Hea jistahihmahi jonin ta heen paparihbi jistahihmahiqui. 24Tsoan jascajanique ma bi tah hen Papan coshiyaxon jatohahxonpahonihqui. Jato tocan henhihyamahiya cahenhohchayahpabohihyamahan. Hen jatohahxonai jisxon bi ta heen papayabi heajistahihmacaniqui. 25Papan huishamanijoi janin ta nea jaiqui: Jahua copima bita hea jistahihmarescaniqui. Jaa joi jaiquescabi ta jacanihqui.

26Mato yanapannicah sca tah hen heenPapa janinxon mato qui raanyaxihqui.Jaa ta yohuancoinai hihbo qui, DiosYoshin. Papa janinhax jahuex ta hehquiyohuancoinyaxihquiqui. 27Henhaxemamenoni tian hea nincanish tahman rahma caman haxehi hehbetannihnicahbo qui. Jaa copi tah man matorihbi heya joihi yohuancointi jai.

15

188

16 1Hea jeneti shinan tsoanbi matohinanyamanon hihxon tah hen

nea rahsi hen mato yohihahqui. 2Jatontsinquiti xoboma qui ta matopotayaxihcanihqui, tsoanbi matoyohuanquihnyamascanon hihxon. Matorehtehibo ta Mia rehtequin Papa Dioshahxonpan hihnicahbo rahsi jatihiqui.3Heen papa honanyamaxon ta hea rihbihonanyamaxon jascajayaxihcanihqui.4Nea hen mato yohihi quesca jaresscaiyaNoque ta yohinishqui hihyaxahnahue.Man honannon hihxon tah hen matoyohihi.

Dios yoshiman tee

Mato manati hahtipahparixon tah henmato honanmamenoxon jaa joi matoyohiyamanihqui. 5Hea raanni heen Papajanin sca tah hen canoxihqui. Hencanoxihqui bi tah man Jahuen mincanoxihquin hea jayamahi. 6Jascajaquinhen mato yohihah copi tah man jointininbenatihi. 7Man benatai bi tah hen matoyohicoinai. Hea cahah ta siri qui. Heacayamahiya cahen mato yanapannicajoyamahi. Caxon ta hen raantihi, matoqui jonon. 8Joxon ta jatihibi jonibohonancoinmatihiqui, jahua tiroma quin,jahua siri coin quin, jahua Papancasticantihiquin, jato honanmaquin. 9Heanincayamahibo copi ta jaton hohcha copiPapan jato casticanyaxihqui jatohonanmatihiqui. 10Heen papa qui heacahiya man hea jisyamascai copi ta jahuasiri coin quin hihxon jatohonanmatihiqui, jihueti honanahbo.11Mai meha hihbojanica yoshin casticantijaresscai copi ta tiromabo copi Papancasticanyaxihqui jato honanmatihiqui.

12Mato yohiti hicha pari jai bi tah manrahmabi nincati hahtipahyamahi.13Joxon ta yohuancoinai hihbaan matojatihibi hihcoinai joihonanmayaxihquiqui. Hahmebi

shinanxonma bi ta Papan yohiha jannincacai joibo matohonanmayaxihquiqui. Joyaxihquibo rihbita mato yohiyaxihquiqui. 14Hea netehihbohi honanahbo ta yohiyaxihquiqui.Hean yohihi joibo bihxon ta jaan matohonanmayaxihquiqui. 15Heen papanahbojatihibi ta henabo qui. Jaa copi tah henmato yohihahqui, hean yohihi joibobihxon ta jaan mato honanmayaxihquiquihahquin.

Benatax bi jenimacahinti shinan16Man hea jisquin jenenon ta nea

pishca sca jaiqui. Basima tahni heajisyamascaipixon tah man heahahquirihbi jisyaxihqui —Jesusen jatojaquin. 17Caibo sca jahuen haxenicaboyohinani:—¿Jan yohuanai jahua hihquiquin?

Man hea jisquin jenenon ta nea pishcasca jaiqui. Basima tahni heajisyamascaipixon tah man heahahquirihbi jisyaxihqui. Hea heen papaqui cahiya jan hihqui bi ¿jahua yohihijascarihquin? 18¿Basima sca jan hihqui bijahua hihcatsihquiquin? Jan yohihi tahnon honanyamahi —hihcani.

19Yocacatsihquibo hih honanxonJesusen jato yohiquin:—Man hea jisquin jenenon ta nea

pishca sca jaiqui. Basima tahni heajisyamascaipixon tah man heahahquirihbi jisyaxihqui hen matoyohihah copi ¿jaa jahua hihcatsihquiquinhah man yocacahanan jayamahin? 20Henmato yohinon nincanahue: man tah manhuinitihi, huaohihqui, mai mehabojenimanon. Bena benatax bi tah manhihti jenimaribitihi. 21Jahuen baquexobihti nete nocotaiya ta hisinxon jahuenbaque caincatsihquin haibaan masashinanihqui. Jahuen baquexobihresscaxon sca ta jan masa shinanahshinanbehnoscaiqui. Joni behna noquen

16

189

neten jahui copi jenimahi. 22Matojascarihbihi. Rahma masa shinanax bitah man jointinin jenimayaxihqui, henmato hahquirihbi jisiya. Man jenimahiyohuan ta tsoanbi matobichintimahihqui.

23Jaa neten tah man hea jahuabiyocayamayaxihqui. Man honannonhihxon ta hen yohihi: man queenaiboman heen janen noquen naihoh quehaPapa yocacah ta mato hinanyaxihquiqui.24Rahma caman tah man jahuabi heenjanen yocayamahi. Yocanahue.Jenimanoxon tah man bihtihi.

Mai mehabo Jesusen cahnetimahi25Papan jihuemati ta jascapah qui

hahxon tah hen mato haxemapahoniqui.Huetsa tian tah hen jaa patax queha joimato yohiyamascatihi, heen Papan joimato yohiquin sirijascaquin. 26Jaatiantah man heen janen yocayaxihqui. Matoqui tah hen noquen Papayocaxonyaxihqui hah ta hen jayamahi.27Man hehon shinanxon heen papajaninhax hea joní man shinancoinai copita matohon shinanihqui. 28Heen papajaninhax tah hen joniqui. Naihoh quehaxjonish tah hen hahquirihbi heen papa quicahi, mai mehax sca —jato jaquin.29Jahuen haxenicabaan sca yohiquin:—Rahma caya tah min yohiquin

sirijahi, jaa patax queha joima. 30Miantah min jatihibi honanai. Noquen tah nonhonanscai. Jahuabi yocacahtima sca tahnon jai. Non tah non honanscai. Jaa copitah non hihcoinai shinanai, Mia tah minPapa Dios janinhax joniqui—hahcanquin. 31Jesusen jato yocaquin:—¿Man rahma nincacoinscain? 32Hea

huesti hihnon tah man jabacahini cahaxjabisnoxihqui. Jaabi tah hen hea huestihen banetimahi, heen papa ta hehbetanhihtihiqui. 33Heen shinan bihxon manshinanquin sirijanoxahnon hihxon ta hen

mato yohihahqui. Mai mehax tah manhohmis hohmisyaxihqui. Jascarax bijenimanahue. Mai mehabo ta hennamanjasca jai.

Jahuen haxenicabo Jesusen yocaxonai

17 1Jato jascajaquin yohixon naibejisahnan sca yohiquin:

—Hen tah hen janquenjascai, Papan.Hea miin baque nete hihbohi jatohonanmascahue, mia nete hihbohihonanahbo, hean rihbi jato honanmanon.2Hen mia hinanai jatihibi teehihmanoxonjatihibi yorayahpabo hihbojahue hah tahmin hea janiqui. Jahuentianbiqueyoyamanox manati jihuetahbo tahhen jato teehihmascatihi. 3Mia huesti tahmin Papa Dios coin qui. Queyoyamanoxmanataibo ta mia honanax jihuetaibo qui.Mia honanxon, hea mian raanniJesucristo rihbi honanax tajihuecoinnicabo qui.

4Hen hahxonnon min hea hinanni teequeyoxon tah hen mainxon hen mia netehihbohi jato jismapahonihqui. 5Maitsahonrihyamahax bi tah hen mihbetannete hihbo hihquish xabanihqui. Mia janojaiton sca hea rihbi nete hihbohi jisiboheen xaba jato jismahue, Papan.

6Min hea hinanni mai meha jonibo tahhen noquen Papa jenquetsahpa quinhahxon jato honanmaniqui. Minabo tahmin hea hinannihqui. Miin joi tabihresscacanishqui. 7Min hea hinannijoibo jatihibi ta mina qui. Jaa tahonanscacanihqui. 8Min hea hinanni joihean jato hinanah ta honancaniqui. Jaabihcoinxon ta mia janinhax hea joníhonancoincaniqui. Mian min hea raannita hihcoinjaquin shinancoincaniqui.

9Jaabo ta hen yocaxonai. Mai mehaboyocaxonma bi tah hen min heahinannihbo hen yocaxonai. Jaabo tamina qui. 10Henabo jatihibi ta mina qui.Minabo jatihibi rihbi ta hena qui. Jaabo

16 17

190

heen shinanyahpabo quen ta hea netehihbohi honancantihiqui, mai mehabaan.

11Rahma tah hen mai mehabo tocanhihyamascai. Jaabo res ta mai mehabotocan hihquiqui. Mihqui tah hen cahi.Hahan min hea janeni miin janen jatocoiranhue, jaabo huesti hihnon, noquerabe non huesti hihqui quescarihbihi.12Jato betan hihxon tah hen min heahinanni miin janen jato coiranpahoniqui.Hean jato coiranah ta tsoabimanoyamahihqui. Nincayosma tiromahuesti res ta manotihqui, huishani joi jaiquescabi janon.

13Mihqui sca tah hen cahi. Mainxon tahhen nea joibo mia yohihi, hea jenimahihihqui quescarahbo. 14Miin joi tah henjato yohiscaniqui. Hea mai mehamahihqui quescarihbihi ta jaabo maimehaboma quen mai mehabaan jatojistahihmahihqui. 15Mai janinha jatotsecahue hah ta hen jayamahi. Tiromayoshiman jato jahuejayamanon jatojisxonhue hahquin tah hen jatoyocaxonai. 16Hea mai mehama hihquiquescarihbihi ta jaabo mai mehamaboqui. 17Nincacointi shinan jato hinanxonhihcoinai join jato mequexonhue. Miinjoi ta jaa joi qui, hihcoinai joi. 18Mianmin hea mai mehabo tocan raanniquescajaribiquin tah hen jato raanscaimai mehabo tocan canon. 19Hihcoinai joihonanxon mihqui hinamehxon tenetishinan bichibo tah hen jaton hohcha copihen hinamehtai.

20Jaabo res ma tah hen yocaxonai.Jaabaan sca yohihah heanincacoinyaxihquibo rihbi ta henyocaxonai. 21Jaabo jatihibi huesti yorahihnon, mia hehbetan hihqui quescari,hea rihbi mihbetan hihqui quescarihbihi,noque betan jaabo huesti yora jihuenon.Non jascaraiya ta mian min hea raannihonancoinyaxihquiqui jonibaan. 22Minhea hinanni coshi shinan tah hen jato

hinanrihbinihqui, jaabo huesti hihnon,noque non huesti hihqui quescarihbihi.23Jato betan tah hen jihuetai. Hehbetanrihbi tah min jihuetai, jaabo rihbi huestiyora siripi jihuenon. Jascaraiya ta minhehon hihti queenai quescarihbihi, hearaanax min jatohon hihti queenai maimehabaan honanyaxihquiqui.

24Jano hea jaiton min hea hinannijonibo rihbi jati tah hen queenai, Papan,nete jariyamanon hehon queenxon minhinanni coshi jisibo. 25Mai mehabaan miahonanyamahi bi tah hen hean miahonanai, Papan. Hea min raanni rihbi taheen jonibaan honanihqui. Mian tah minpontejaquin shinanai. 26Hahxonnica Papasiri min hihqui jato honanmanixon bi tahhen jato honanmarihbitihi, min hehonqueenxon hahxonni quescajaribiquinjatohon shinanxon min jato hahxonnon.Hea rihbi jato betan hihnoxon tah henjato honanmanoxihqui.

Jesus bichibo(Mt. 26.47-56; Mr. 14.43-50; Lc. 22.47-53)

18 1Jascahax jahuen haxenicabobetan cahax Cedron janeya texpa

pohquetax jano huai jaiton cahi. 2Jesusbihmacatsihqui Judasen ta jaa huaihonanrihbinishqui, jaa huai chian jahuenhaxenicabo betan Jesus cahiya cahen jaarihbi jano capahoni. 3Jano Jesus cahihonanxon sontarobo sca benaxonsacerdote hapobo janin porisiabo rihbibenaxon jaa huai chian jato hioquin.Caibo johueyahpabo, caiboramparinyapabo, jaton jashiya bocani.4Huai chian nocotaiton Jesusen jatobehchiquin. Jahuejanoxihquibo jatihibihonanax, jato behchihi cainxon yocaquin:—¿Tsoa man benahin? —hahquin.5—Nazaret janinha Jesus rahan —hihcani.—Hea ta hen qui —hihqui Jesus. Jesus

bihmanica hihquish Judas jato betannichi.

17 18

191

6Hea ta hen qui Jesus jaiya jaabochitihihrenenax paquetimiracahrenencani.

7—¿Tsoa man benahin? —jatojaribiquin.—Jesus Nazaret janinhah rahan

—hihcani.8—Hea ta hen qui hih ca hen jai sen.

Hea benaxon heen jonibo jenenahue,botanahbo —Jesusen jato jaquin. 9Minhea hinanni jonibo tah hen ni huestibimanomayamahi jan yohihah quescabijanon hihxon jascajaquin. 10SimonPedronen sca machito jaxon, tsecaxon,sacerdotenin joni reraquin bi mecayahores paxtebahinquin. Malco ta jaa joninjane qui.

11—Miin machito bexojahue. ¿Heenpapan hea jascajahue hahca henhahtimahin? —Jesusen Pedro jaquin.

Jaton hapobo janin Jesus bohibo(Mt. 26.57-58; Mr. 14.53-54; Lc. 22.54)

12Jaatian sontaro hapon yohihahporisiabo betan jahuen sontarobaan Jesusbihtanxon menexcanquin. 13MenexxonAnasen xobo janin pari bocanquin. Anascahen Caifasnen coca. Caifas cahen jaabari tian sacerdote hapo hihpahoni.14Caifas ta Huetsa jonibo jihuenon huestijoni mahuatah ta siri qui hihnicah qui.

Jesus qui Pedro paranahti(Mt. 26.69-70; Mr. 14.66-68; Lc. 22.55-57)15Anasen xobon bohiboya pari ta

huetsa jahuen hahbe haxenica betanSimon Pedronen jato chibanbonanishqui,Jesus bohiboya. Jahuen hahbe haxenicata sacerdote hapon honannishqui. Jaacopi ta sacerdote hapon xobohomapetaiboya jemanhihti janin jahuenhahbe haxenica hihconishqui. 16Jaahihcohi bi jemanhihti xehqui senenbiPedro banereneni. Jahuen hahbehaxenica sca sacerdote hapon honanai

joni hihquish picoxon xehpoti coirannicahaibo yohixon Pedro hihcomaquin,jemanhihti janin. 17Jemanhihti janinnichiton sca xehpoti coirannica haibaanPedro yocaquin:—¿Mia rihbi min jahuen haxenicama

quin? —hahquin.—Jaama ta hen qui —hihqui Pedro.

18Matsihiya sca cahen hapon jonibobetan porisiabaan chihi requenjaquin.Perehihquiya jano pehchicani. Pedrorihbi jato betan pehchihi nichi.

Hapobaan Jesus yoca yocacai(Mt. 26.59-66; Mr. 14.55-64; Lc. 22.66-71)19Xoboho cahen jaton hapo yocacahti:—¿Tsoabo miin haxenicabo quin?

¿Jahua yohiquin min jonibo haxemahin?—hahxon yocapaquequin. 20YocacahJesusen yohiquin:—Janibixon tah hen jatihibi joni

yohirahsihi. Maton tsinquiti xobohoxonhaxemaxon, Papan xobohoxonhaxemaxon, jano judiobo tsinquitaitontah hen jato honanmarasihi. Jonexon tahhen jahuabi yohiyamarahsihi. 21¿Jahuacopi sca min hea yocacain? ¿Heanincarahsihibaan jahua yohihipishquin?Jaabo caya yocahue. Jascajati ta jaiqui.Hen yohirahsihi nincaxon tahonancaniqui —hahquin. 22Jascahiton:—¿Jascajaquin min sacerdote hapo joi

bichinain? —hahxon jaa senenbi nichiporisianen Jesus copatsahquin.

23—Ponte hen yohiyamahiya Jascamata qui hahhue. ¿Hen ponte yohihiya jahuacopi sca min hea rishquihin? —hahquinJesusen. 24Jaatian hahquirihbi menextijato yohixon Caifas janin sca Anasen jatoraanquin, Caifas hashoan hapo copi.

Pedro Jesus qui paramehribihi(Mt. 26.71-75; Mr. 14.69-72; Lc. 22.58-62)25Xoboho pari jaabo jai bi jemanhihtin

Pedro nichi pehchihi.

18

192

—¿Mia rihbi min jahuen haxenicamaquin? —hahcanquin.—Jaama tah hen qui —hahquin, Jesus

qui paramehquin. 26Sacerdote hapon jonisca Pedronen paxteha jonin jenabohihxon yocaquin:—¿Huai chian min hahbetan nichi hen

mia jisyamahaquin? —hahquin.27Jascajaquin yocacah hahquirihbijahuen joni hihtima yohiquin. Jaatianbisca hatapa queoscai.

Pilato qui Jesus nocoti(Mt. 27.1-2, 11-14; Mr. 15.1-5; Lc. 23.1-5)28Caifasnen xobo janinhax picoxon

gobernador xoboho sca Jesus bocanquin.Xaba paquecatsihscai. Nahuan xobohomapetax rishtaxon non pascua esta pitihahtipahyamamis hihquish jahuenxoboho mapeyamacani. 29Jaa copi jatoqui Pilato picoti.—¿Jahua man hahqui yohuanain?

—jato jaquin.30—Tiroma joni hihyamahiya cah non

mia hinanyamahan —hahcanquin.31—Boxon, maton xenibaan

huishanihbo joi jisxon jaa joi jaiquescajaquin hahnahue matonbi—Pilatonen jato jaquin.—Noquen cah non rehteti

hahtipahyamahi. Noquen rehtetima joi tajaiqui —hahcanquin. 32Jascajaquin tahea rehteyaxihcanihqui hahxon Jesusenjato jaipi quescabijaquin janon,jascajacanquin. 33Jahuen xobohohihcorihbixon Jesus quenaxon Pilatonenyocaquin:—¿Mia min judiobaan quiquin hapo

quin? —hahquin.34—¿Mianbi shinanxon min hea

yocacain? ¿Caibo hehqui yohuanah minhea yocacain? —hahquin Jesusen.

35—¿Hea judio quin? Jaton sacerdotehapobo betan ta miin caibaan miahihuexon hea casticanmacatsihquiqui.

¿Jahuejah min jaipiquin? —Pilatonenjaquin.

36—Hean hihboti ta nea mai mehamaqui. Nea mai meha heen hihboti jaiyacahen heen jonibocoshicahinquehanihqui, judiobaan heabihyamahahbo. Nea mai mehama ta heenhihboti qui —Jesusen jaquin.

37—¿Mia min quiquin hapo qui nan?—Pilatonen yocaquin.—Quiquin hapo hea hihqui hah tah

min miabi jai. Jaamama jaabijaquinyohinoxon tah hen cainnihqui. Jaa copitah hen nai naman joniqui. Jatihibihihcoinai yohuannicaton ta heen joinincaquihqui —hahquin Jesusen.

38—¿Hihcoinai jahua quin? —hihscaiPilato.

Jesus rehteti yohihibo(Mt. 27.15-31; Mr. 15.6-20; Lc. 23.13-25)Jascahax Pilato caini judiobo qui.—Jahua hohchabi ta hen jisyamahi.

39Pascua esta tian yocanicabo tah manqui, hen sipo xoboho tsahonni huestimato picoxonnon. ¿Judiobaan quiquinhapo hen mato picoxonti manqueenyamahin? —jato jaquin.

40—Jaama bi Barrabas —hahcanquin,coshin bi res. Barrabas ta yometsohhihpahonishqui.

19 1Jaatian sca Jesus rishquihahbojahuen sontarobo Pilatonen

yohiquin. 2Sontarobaan sca rishquixonmoxa maitijaxon Jesus maimaquin.Yancon tari rihbi sahuemacanquin,hapon tari. 3Sahuemaxon hahqui jorijorixon:—Jihuehue, judiobaan quiquin hapon

—hahcanquin. Jascajaxon tihibitantashahcanquin.

4Jaatian judiobo qui Jesus hahquirihbipicoxon Pilatonen jato yohiquin:—Jisnahue. Man jisnon tah hen mato

jismahi. Hean jisi ta jahuen hohcha

18 19

193

yamahihqui. Man honannon hihxon tahhen mato yohihi.

5Jascahiya Jesus picoscai, moxamaitiya, yancon tariya.—Nea tah qui —jato jaquin Pilatonen.6Sacerdote hapobo betan porisiabaan

sca Jesus meraxon coshin yohiquin:—Jihuin hueonhue. Jihuin hueonhue

—hahcanquin.—Jihuin hueonnahue matonbi. Jahuen

hohcha ta yamahihqui, hean jisi bi —jatojaquin Pilatonen.

7—Huishani joi tah non noque jai. Heata Diosen baque qui jan jai copi tah nonjaa rehteti jai, noquen nincati joinincaxon —hahcanquin.

8Jascaraibo nincacax Pilato hashoanraquescai. 9Jahuen xoboho hihcorihbixonJesus yocarihbiquin:—¿Jahuerahnohah mia quin?

—hahquin. Yocacah bi jahua hihyamahi.10Jahua hihyamahiya Pilatonenyocaquin:—¿Min hea yohicatsihyamahin? Mia

tah hen picoti hahtipahi. Mia jihuinhueonxon rehteti tah hen hahtipahribihi¿min honanyamahin? —hahquin.

11—Naihohxon mia coshihinanyamahah tah min hea jahuejatihahtipahyamaquehanai. Jaa copi ta heabihxon mia hinanai joni hashoanhohchaya qui —Jesusen Pilato jaquin.12Jascahah Pilatonen picocatsihqui bijudiobo coshin yohuani:—Min jaa picohi tian tah min quiquin

hapo Cesaronen hamicoma sca min jatihi.Jatihibi quiquin hapocatsihquibo taCesaronen rahuibo qui —hahcanquin.

13Jascaraibo nincaxon Jesuscainmahax, casticanti yohinoxon janoxonyohiti tsahotinin tsahopaqueti. Gabatajaneya jemanhihti janin, judiobaan joincahen Gabata macan champanitapojahibo hihcatsihquiqui. 14Pascuaesta piyanoxon jaton pitijati neten barin

manan tsacahiya cahen jano tsahoxonjudiobo sca Pilatonen yohiquin:—Nea ta maton quiquin hapo qui

—hahquin. 15Jascahiya sai saihihscacani:—Rehtehue. Rehtehue. Jihuin

hueonhue —hihcani.—¿Maton quiquin hapo hen jihuin

hueontihin? —Pilatonen jato jaquin.—Cesaro huesti ta noquen quiquin

hapo qui, huetsama —hihcani sacerdotehapobo. 16Jaatian jihuin hueonahbo scajato Bihnahue hahquin. Bihnahue hahcaJesus bihcanquin.

Jihuin hueonaibo(Mt. 27.32-44; Mr. 15.21-32; Lc. 23.26-43)17Bihxon boxon jahuen coros

hiamabahincanquin. Cahax mapo xaojaneya manan qui nococani. Judiobaanjoin cahen Gólgota. 18Janoxon scatasaxon nichinxon jihuin hueoncanquin.Huetsa joni rabe rihbijascajarihbicanquin, ramiho huetsanichinxon ramihoh rihbi huetsanichincanquin. Naponbi cahen Jesus.19Quirica huishamaxon ta Jesusen corosqui Pilatonen jaa quiricahueonmanishqui: Nazaret janinha Jesus,judiobaan quiquin hapo hihqui jaaquirica. 20Hihti caiboxon ta judiobaan jaaquirica jisnishqui, jema hochomahueonaibo quen. Judiobaan joinhuishaxon bi Latin join rihbi hahxon,Griego join rihbi huishahah, jaa quirica.21Jaa quirica jisxon judiobaan hapobaansca Pilato yohicanquin:—Judiobaan quiquin hapo hahquin

huishayamahue. Judiobaan quiquin hapota hen qui jan hahcai, hahquin huishahue—hahcanquin.

22—Hen huishahah ta huisha sca qui—hahquin Pilatonen.

23Jihuin hueonxon sca ta jahuenchopabo sontarobaan bihnishqui. Choscosontaro hihquish jahuen chopa

19

194

metisihpaquecani. Jahuen tari sca cahenmetisihpanan rechijoma hihnish, jahuentepan janinhax jahuen quecato camansaya.

24—Jahuen tari huaxayamanahue.Tsoana banetihiquin hihxon macan beropishca borasa qui nanexon chicoti tajaiqui —hihcani. Jascaxon huishani joijaní quescabijacanquin.

Heen chopabo ta bihpaquecanihqui.Heen sahueti bihnoxon ta macanbero potacaniqui.

hihqui jaa joi. Jaa joi jai quescabijaquincahen sontarobaan hahquin.

25Jasca jaibaan bi Jesusen coros pataxjahuen mama, jahuen mama huetsa,María Cleofas haibo, María Magdalena,jaabo nichi. 26Jahuen mama jisxon hahanjan queenai jahuen haxenica rihbihochoma nichi jisxon jahuen mamaJesusen yohiquin:—Hoa ta miin baque qui, maman

—hahquin. 27Jahuen haxenica scayohiquin:—Nea ta miin mama qui —hahquin. Jaa

copi ta jahuen xoboho sca jaa haxenicatonJesusen mama jihuemanishqui.

Jesus mahuatai(Mt. 27.45-56; Mr. 15.33-41; Lc. 23.44-49)28Jaatian sca jatihibi janquenja sca jan

jai honanxon huishani joi jai quescanonhihquish:—Xehan tah hen hihqui —hihqui Jesus.

29Jano cahen tason bocho xehati cachanitsahoti. Jesus jascaraiya sca taco quescapahahan maosahxon mehchajaquin, jashitaxoyaxon jahuen jana janin sanancanquin.30Cachani tanahax sca:—Janquenja sca ta jai —hihqui. Jascarax

jahuen mapo betihiquish mahuati.

Sontaronen Jesus pishnacohi31Pilato janin caxon sca pitijati nete sca

jai copi, Janin yamenon mahuamati ta

jaiqui hahxon judiobaan yocaquin. Jatonhuihtax tobanon yohihue, mahua scajaiton jaton yora botonxon botanahbohahcanquin yocaquin. Tantiti neten jatonyora coros janin hueoyamanon hihxonjascajacanquin. Jaa tantiti nete jatonhani esta nete hihqui copi.32Tobatannahue hahca sontarobaancaxon jaa senenbi hueonah rabebi jahuenhuihtax tobaxon huetsanajascajaribicanquin. 33Jesus qui nocoxonsca mahuascai meraxon jahuen huihtaxtobayamascaquin.

34Tobayamaxon bi huesti sontaronenjashin Jesus pishnacoquin. Pishnacohajimiya jene caini. 35Jaa jisnixon tah henmato yohicoinai, maton rihbi mannincacoinnon. Hen tah hen hihcoinai.Honancoinax tah hen hihcoinai matonrihbi man nincacoinnon hihquish.36Huishani joi jai quescabi janon tatobayamacanishqui. Jahuen xao ta nihuestibi tobatimahiqui hihqui jaa joi.

37Jaa pishnaconixon ta jaabijisyaxihcanihqui hihqui huetsa rihbihuishani joi.

Jesus mihinaibo(Mt. 27.57-61; Mr. 15.42-47; Lc. 23.50-56)38Jaa pecaho Arimatea janinhax José

janeya joni joxon Pilato yocaquinJesusen yora botannoxon. Jaa José cahennincacoinnica. Nincacoinnicaxon bijudiobo qui raquexon tsoabiyohiyamaquin. Rahma sca jahuen yorayocaquin. Yocacah Pilato jeen hihqui.Jeen hihquiya caxon jahuen yorabotonxon boquin. 39Jesusenhaxemamenohiya hahqui yame canicahrihbi jahui, Nicodemo. Mirra, áloe jahanhinintibo mesco bequin hicha. Hahanmihinti rahobo jan behi cahen cuarentakilo hihuepai. 40Jesusen yora bihxonjudiobaan hahpahoni quescajaquinhahan hininjatiya bi joxo chopa quexen

19

195

yabi yabicanquin. 41Jano hueonahbojanin cahen jihui huai jai. Jaa huai janinrihbi mai poquin behna jai, jaho tsahontiquini, jano tsoabi tsahonrihyamahi. 42Jaatsahon hochomahi copi janobi Jesustsahonbahincanquin pitijati neten copihishtocani.

Jesus huenirihbihi(Mt. 28.1-10; Mr. 16.1-8; Lc. 24.1-12)

20 1Jahan semana pehocohtai netensca hihari xaba paqueri jaima

tsahon janin María Magdalena jahui.Nocoxon hahan tsahon behpohipibo macantaranbohanah sca jisquin. 2Bishquihihcanahicaxon Pedroya huetsa haxenica yohiquin.Jaa huetsa cahen jahan Jesus queenai joni.—Tsahon janinhah ta noquen hihbo

tsecacanaxqui. Jahuerahnon racanaxquintah non honanyamahi —hahquin.

3Yohiha jaa huetsa haxenica betan picotaxtsahon janin bishquihihcanahi Pedro cahi.4Rabebi bishquihihcanahax bi jaa huetsapari tsahon janin nocoti, hashoan coshincahax. 5Cahcopaquexon najisquin. Hahanyabihipibo joxo chopa jano tsamana jisish bihihcoyamahi. 6Hahchon sca Simon Pedronocoti. Jahuex pontecahini tsahon quinihohihcohi. Hihcoxon jisí bi jahuen chopaquexe tsamanah racati. 7Hahanbebepohipibo payon cahen huetsanco, joxochopa quexebo betan racayamahi. Jaacahen hahmebi boxca boxcahah racatan.8Huetsa sca tsahon janin hihcohi, jaa parinocotax bi chini hihcohi. Jisxon, Bohancointa jacanaxqui hihqui shinancanquin. 9Jaahihquipish bi hahquirihbi teehihtihi hihquihuishani joi honanyamaxon jascajaquinshinanquin. 10Jaatian sca jaton xobohorabebi caribihi.

María Magdalena qui Jesus sanareneni(Mr. 16.9-11)

11Tsahon patax banetax María nichi,huaohihqui. Huaohihanan

cahcopaquexon tsahon najisquin. 12Jisí biPapan yonoti rabe. Jano Jesusen yoraracanipi janin joxo chopayahpa yonotirabe tsahotai. Tsahon mapo quiri huestitsahoti, tahe quiri huetsa.

13—¿Jahua copi min huaohihquin,haibon? —yocaquin.—Heen hihbo hea bohanahbo copi,

rahan. Jahuen racancanaxquin hen ta henhonanyamahi —hihqui María. 14Jascahaxrabejaquexon jisí bi janobi Jesus nichi.Jaa que bi Marian honanyamaquin.

15—¿Jahua copi min huaohihquin,haibon? ¿Tsoa min benahin? —Jesusenyocaquin.Jaa huai hihbo hihqui shinanxon:—Huetsanco hea bohanxon jahuen min

racantanai hea yohihue, jonin, henbotannon —hahquin haibaan, jisxonma.

16—Marian —hahscaquin Jesusen.Jascahah rabejaquetax judiobaan joinyohuani:—Raboni —hihqui. Maestron

hihcatsihqui, jaton join.17—Hea xecoyamahue. Heen papa qui

tah hen hinahihnarihyamahi. Heenhuetsabo yohitanhue, hea heen papa qui,maton papa qui, heen Dios qui, matonDios qui hea hinahihnatai yohitanhue.

18Yohitanhue hahca caxon jahuenhaxenicabo María Magdalenanenyohiquin:—Noquen hihbo tah hen jistanai —jato

jaxon jan nincacah jato yohiquin.

Haxenicabo qui Jesus sanareneni(Mt. 28.16-20; Mr. 16.14-18; Lc. 24.36-49)19Jaa pecaho sca jaa neten, hahan jaton

semana pehocohtai neten, jano jaabo jaixoboho mapexon judiobo qui raquexonjahuen haxenicabaan xehqui xehpoquinsirijaquin. Bepiscaiya sca jahuex jatotocan Jesus nihreneni jahui.—¿Man siripi jayamahin? —jato

jaquin. 20Jato jascajaxon jahuen mequen

19 20

196

jato jismaquin. Jahuen pishi jatojismaquin. Noquen Hihbo jisish jahuenhaxenicabo jenimahi. 21Jatoyohirihbiquin:—¿Man siripi jayamahin? Heen papan

hea raanni quescajaribiquin tah hen matoraanai. 22Jato jascajaquin yohixon jatoxoonhahxon:—Dios Yoshin bihnahue —jato jaxon—

Man huetsa joni hohcha sohuamahiya tahhen jaa sohuaxontihi. Man huetsa jonihohcha sohuamayamahiya ta jahuenhohcha jascabi jaiqui —jato jaquin.

Teehihribihi Tomasen jisquin24Rabe nane janeya Tomas ta jahuen

doce haxenica janinha huesti janishqui.Jesus jahui bi cahen jato betan Tomashihyamahi. 25Jaa copi cahen jahuenhahbe haxenicabaan yohinish:—Noquen hihbo tah non jisiqui

—hahcanquin. Yohihahbaan bi:—Jahuen mequen janin clabon

metasipi quini jisyamaxon, jaa clabonquini janin heen metoti rihbiniayamaxon, pishnacohipibo janin heenmequen rihbi niayamaxon tah henhihcoinai shinantimabirestihi —jatojaquin.

26Jan jascahipi ocho neten sca jaaxoboho jahuen haxenicabo hahquirihbitsinquiti. Jato betan Tomas hihqui.Xehqui xehpotai bi jato tocan Jesusnihreneni jahui.—¿Man siripi jayamahin? —jato jaquin.

27Jato jascajaxon Tomas sca yohiquin:—Miin metoti niahi johue. Heen

mequen jisihue. Heen pishi janin miinmequen niahi johue. Paranaiboshinanyamahue. Hihcoinai shinanhue—hahquin.

28—Heen hihbo, heen Dios —hihscaiTomas.

29—¿Hea jisxon copi min hihcoinaishinanain? Jisxonma bi hihcoinai

shinanaibo ta hahan jenimati jaiqui—Jesusen jaquin.

Non jihuenon Juaman huishahi30Jahuen haxenicabaan jisnon bi hicha

hahan honantibo Jesusen hahní bi tahhen nea quirica huishaxon texe resyohihi; hashoan hicha jan hahnibo tahhen yohiti pishinai. 31Jaabi Jesus noquenPapa Diosen baque Cristo hi manhonancoinnon hihxon tah hen neahuishahahqui, nincacoinax Jesus quihinamehtax man jihueyaxihnon.

Sietebo qui Jesus sanareneni

21 1Jascari jato qui cainipish cahenTiberias hian quexa sca jahuen

haxenicabo qui Jesus sanarenenijoribinish. Jan sanareneni jahui tanescanishqui.

2Simon Pedro, Rabe nane janeyaTomas, Galilea mai meha Cana jemajaninha Natanael, Zebedeonen baquerabe, huetsa jahuen haxenica rabe rihbi,jaabo jano hihcani.

3—Hea tah hen tsatsa benahi cahi—Simon Pedronen jato jaquin.—Cahue non mihbetan canon

—hahcanquin. Cahax nontin nanecani.Tarrafa potashinaxon bi jahuabibihyamacanquin. 4Xaba paquescaiyaquexabi jahuex Jesus nihreneni. Jesus quebi jahuen haxenicabaan honanyamaquin.

5—¿Man tsatsa bihyamahin, heenbaquebaan? —Jesusen jato jaquin.—Bihyama tah non jai —hahcanquin.6—Mecayaho sca tarrafa potanahue.

Jano tah man meratihi —jato jaquin.Jascahah potaxon bi nanetihahtipahyamascacanquin tsatsahichahiya. 7Hahan Jesus queenai jahuenhaxenicaton sca Pedro yohiquin:—Noquen Hihbo tah qui —hahquin.

Chopanma teexon bi Noquen Hihbo tahqui hihqui nincaxon jahuen chopa

20 21

197

Pedronen sahuequin. Sahuehaxjenenencanya cayahi. 8Texe jahuenhaxenicabo nontin taxnati cahi. Tarrafatsatsa bochohi ninibonahi cahaxtaxnacani, quexa hochoma hihquish cienmetro tihixonpahi. 9Mapexon tsisterequeman tsatsa xohihi meracanquin.Paan rihbi jano racatai meracanquin.

10—Man rahma rahcohi tsatsa pishcayabenahue —Jesusen jato jaquin. 11Nanexonjaton tarrafa ninibenaxon Simon Pedronenmapemaquin. Hanibo tsatsabo tarrafabochohax bi huaxayamahi, cientocincuenta y tres tsatsa.

12—Pihi benahue —Jesusen jato jaquin.Tsoa min quin tsoanbi jahuen haxenicatonyocayamaquin, raquexon. Noquen Hihbohihqui honanscacanquin. 13Joxon paanbihxon Jesusen jato hinanquin. Tsatsarihbi jato hinanquin.

14Jaa cahen jahuen quimisha coti scajan hihquipish bi hahquirihbiteehihquipish jahuen haxenicabo qui jaasanareneni jahui.

Pedro beten Jesus yohuanai15Piquin jaabijahiboya Simon Pedro sca

Jesusen yohiquin:—Simon, Juaman baquen, ¿neabo

hehon queenai bi hashoan bi res minhehon queenain? —hahquin.—Jeen. Mihon ta hen queenai, Hihbon.

Min tah min honanai —hihqui Simon.16—Heen carnerobo pimahue —hahxon

yocarihbiquin jahuen rabe coti sca:—Simon, Juaman baquen, ¿min hehon

queenain? —hahquin.—Jeen. Mihon tah hen queenai, Hihbon.

Min tah min honanai —hihqui.—Heen carnerobo pimaxonhue

—hahscaquin Jesusen. 17Jahuen quimishacoti sca yocarihbiquin:—Simon, Juaman baquen, ¿min hehon

queenain? —hahquin. Min hehonqueenain hahquin jan quimisha coti

yocacai copi Pedronen masashinanscaquin.—Mian tah min jatihibi honanai,

Hihbon. Mihon tah hen queenai. Min tahmin honanai —hahquin Pedronen.—Heen carnerobo pimaxonhue. 18Mia tah

hen yohicoinai: beronan hihquish tah minmiin chopa sahuehax min jano queenaitonnihpahoniqui. Yosiboscaax tah min miinmequen cataxon sanatihi, huetsan miasahuemaxon jano min cacatsihyamahitonmia bonon—hahscaquin Jesusen. 19Janyohihi ta jascahahbo mahuaxon noquenPapa Dios Nete Hihbohi Pedronen jatohonanmayaxihquiqui honanahbo. Jaapecaho:—Hea chibanhue —Jesusen Pedro jaquin.

Jahan jan jenimahi haxenica20Rabejaquexon hahan Jesus queenai

jahuen haxenicanen jato chibanbenahiPedronen jisquin. Jaa cahen pihiboya Jesussenenbixon yocaquipi, Tsoan miaparannoxihquiquin, Hihbon, hihnicah.21Jaa jisxon cahen Pedronen Jesusyocaquin:—¿Hoa cahran, Hihbon?22—Hea jonon caman jaa manati hen

queenaiya, ¿mihqui jahua hihti quin? Mianhea chibanhue —Jesusen jaquin. 23Jaa copita jaa pecaho hicha noquen huetsabo jayajoihi yohuanpahonishqui:—Jaa haxenica ta

mahuayamayaxihquiqui —hihcani. Jascaque ma bi Jaa ta mahuayamayaxihquiquiJesus hihyamani. Hea jonon caman jaamanati hen queenaiya, mihqui jahua hihtiquin hihresi. 24Jaa haxenicaxon tah henhonancoinxon nea joibo huishahahqui.Honancoinax yohuana joi tah qui. Non tahnon honanai.

25Hashoan hicha rihbi ta Jesusenhahnishqui. Jatihibi huishapaquehah rahcahen mai senenyamascaan, quiricabochohi.

21

198

Jahuen yoshin noque hinantijani

1 1Mihqui huishamenoxon tah henJesusen hahni jatihibi mia yohinihqui,

señor Teó lon, jan honanmani rihbi miayohiquin. 2Hinahihnanoxon caman janhahpahoni jatihibi tah hen miayohinihqui. Hinahihnarihyamaxon ta jancaisni jahuen raantibo jaan yohinishquijascahahbo. Dios Yoshiman shinanmahajato yohiquin. 3Jihui qui hueonahbomahuatipish bi cahen jaabaan jisíbohihquish jato qui sanareneni jahui, janhahquirihbi jihuetai honanahbo. Cuarentaneten cahen jato betan hihcanahi. Jatonihquihinxon jenquetsahaquin Papannoque jihuemayaxihquin jatohonanmaquin.

4Jato betan pixon cahen jato yohiquin:—Jerusalen jema potabahinaxma

janobinahue, Papan yohininocoyaxahnon caman janobi mananahue.Jaa ta Papan hinanyaxihquiqui hah tahen mato janiqui. 5Juaman mato jenennashimani bi ta Papan mato jahuenYoshin hinanyaxihquiqui nashimaquinhahcajaquin hicha hinanresquin. Janjascajati nete ta nea pishca scajaonahiqui —jato jaquin.

Naiho Jesus hinahihnatai6Jaatian hahqui tsinquirihbixon Jesus

yocacanquin:

—¿Noquen caibobi sca hahquirihbinoquen hapo janon min rahmabi noquennahuabo camatihin, Hihbon?—hahcanquin. 7Yocacahbo jato yohiquin:—Jaabi hihbo hihxon ta jayaxihquibo

Papan yohinishqui. ¿Jahuentianjaticaniquin? ¿Jahua netenjayaxihcanihquin? Man tah manhonantimahi. 8Jaa man honantimahi bita Dios Yoshiman mato coshihinanyaxihquiqui mato quibotopaquexon. Coshi bichish tah manhehqui chanicoinyaxihqui Jerusalen jemajanin, Judea mai jatihibinco rihbi,Samaria mai janin rihbi, jano naichibechijaquehtancahuanaiton rihbi—jato jaquin.

9Jascahiton cahen Papan jaabihinihniquin jaton jisnonbi. Naicohiman pantehah cahenjisyamascacanquin. 10Jan cahiya naibejisihnihi nih nichaibaan bi joxochopaya rabe jato patax nihreneni jahui.11Nihrenenxon yocacanquin:—¿Jahua jenquetsahin man naihoh

jisichain, Galilea mai mehabaan? Matonjisnon bi jan naihoh hinahihnataiquescaquihrani ta joribiyaxihquiqui,Jesus, jaabi, huetsama —hahcanquin.

Judas xahbanen Matías caisaibo12Jasca jaabo jaiya cahen Olivo janeya

mahchin mehax Jerusalen janin

HAHNIBO

Criston raantibaan hahnibo

199

boribicani. Jaa mahchi ta Jerusalenhochoma qui noquen xobo janinhaxnoquen huai tihixon. 13Nocotax rabetapoyahpa xoboho bocani bochiquihachique janin, jano jaabo jihuetai janin.Pedro, Juan, Jacobo, Andres, Felipe,Tomas, Bartolomé, Mateo, Alfeon baqueJacobo, Simon Celador, Jacobon baqueJudas. 14Jaabo rahsichin Papajaayocacanquin jaa shinan huestiyahihxon. Jato betan haibobaan rihbiyocaquin. Jesusen jochicabaan rihbi,jahuen mama Marían rihbi yocacanquin.

15Jano cahen noque huetsabotsinquicani, ciento veinte rah. Jato tocanmehax huenihihnaxon Pedronenyohiquin:

16—Papan huishamani joi jai quescarita jahoxqui, noque huetsabaan. Judasenjascajayaxihqui ta Davidininhuishanishqui, Dios Yoshimanshinanmahah. Jesus bihmanoxon taJudasen Jesus qui jonibo hihuehoxqui.17Jaa Judas ta noque betanhihpahonishqui, jaa rihbi nea teehihbomahah. 18Jan hohchaquin cananaicoriquinin ta mai marohoxqui. Marohaxpaqueti behoracarenenipohtoshihcahinax jahuen pocobonapaquehreneni. 19Jan jascajahijatihixonbi honanxon ta Jerusalen janinjihuetaibaan jaa mai janenishquiAcéldama, jaton join. Jimiyahpa maihihcatsihqui. 20Salmos quirica janin tanea joi huishá jaiqui:

Jahuen xobo xahbanscanon tsoabijano jihueyamascanon

hihqui jaa quirica janin.Jahuen tee rihbi huetsan hihbojanon

hihqui huetsa quirica janin rihbi.21-22Jascabi sca janon huetsa sca

caisnahue. Noque betan huetsa scayohinica caisti ta jaiqui. Juaman noquenHihbo nashimani tian noque betan nihnijoni huesti. Noquen Hihbaan noque

nihquihinpahoni tian noque betan nihxonrahma caman noque manapahoni jonihuesti caisnahue, noquen jisnonbinoquen Hihbo hinahihnanon camannoque manapahoni joni. Jaan ta noquebetan noquen Hihbo Jesus rehtehahbo bihahquirihbi jihuetai yohicointihiqui—jato jaquin Pedronen.

23Jaatian cahen rabe joni naponbinihmacanquin. Huetsa cahen Matías.Huetsa cahen José, Barsabas hahcaibo.Justo jahuen jane huetsa. 24-25Jaatiancahen Papa yocacanquin:—Hihbon, mian tah min jatihibi

jonibaan shinan honanai. Cristonraantibaan tee ta Judasenpotabahinhoxqui jano jan cacatsihquitoncanoxon. Rabe joni tah non naponbinihmahi. ¿Jahuemeha min caisainJudasen tee jan hihbojanon? Noquejismahue non honannon —hahcanquin.26Jascajaquin yocaxon jahuemeha hinhonannoxon macan bero borasa quinanexon chicoxon jiscanquin. JisxonMatías honanscacanquin. Criston onceraantibo betan sca hihnon jaton hahberaanti janecanquin.

Dios yoshin jahui

2 1Pentecostes esta nete nocotaiyacahen jaabo jatihibi huesti xoboho

tsinquiti. 2Jano tsahotaibaan binihuehhuan corotihcamahi naihohquehax jahuex jaa xoboho coshin corotainincacanquin jatihibichin. 3Jascascaiyacahen chihi perehihquicamahi romishinjato qui paquereneni. Chihiperehihquicamahi joni tihibimaracahreneni. 4Dios Yoshiman sca jatojatihibi hihbojaquin. Jaan hihbojaxonshinanmaha huetsa join sca yohuancani.

5Jerusalen janin ta jatihibi maijaninhax jahuex Papahon shinanaijudiobo jihuecanishqui. 6Yohuanaibonincacax cahen jato qui hicha

1 2

200

tsinquijaqueti. Yohuanaiboya jatihixonbijahuenahbi jahuen joi nincaquin.Huetsan jahuen joi nincaquin. Huetsanrihbi jahuena nincaquin. Jascajaquinjaton joibi nincacanquin jatihixonbi.Jascascaiya jahua copi jascarihquinhonanyamacanquin. 7Rahte rahtexonyocacanquin:—¿Yohuanaibo Galilea janinhahbo

rahsima hin? 8Jascaraiboya¿jenquetsahaxon non noquen mai mehajoibi non nincacain jatihibichin? 9Nenotah non jai partobo, medobo, elamitabo,Mesopotamia janinhahbo, Judeajaninhahbo, Capadocia janinhahbo,Ponto janinhahbo, Asia janinhahbo,10Frigia janinhahbo, Pan lia janinhahbo,Egipto janinhahbo, Cirene hochomaAfrica mai janinhahbo, Roma janinhaxpasijahi jahuibo, 11noquen caibo, nahuahihpahonish bi noquen caiboscaibo rihbi,cretensebo, árabebo. Papan coshin hahcaijoi yohuanai tah non nincacai, noquenjoinbi —hahcanquin. 12Rahtetax jahuacopi jascarihquin honanyamahaxyocacahnanancani jatihibi:—¿Jahuatohon yohuanihquin non

jascajaquin nincanon? —hihcani.13Jascahibo bi yohuanxon sca caibaanhosanquin:—Pahenax ta jascari yohuancaniqui

—hahcanquin.

Pedro yohuanni14Jascaraibaan bi hahbe raantibo betan

nihrenenxon Pedronen jato coshinyohiquin:—Judea mai mehabon, Jerusalen janin

jihuetaibaan. Man honannon hihxon tahhen mato yohihi. Hea nincanahue.15Noque pahenai shinan man jai bi tahnon pahenyamahi. Bari taqueyarihyamahiqui. Nescaran ta tsoabipahenyamahihqui. 16Pahenaxma bi tahnon Papan joi yohinica Joelinin yohini

quesca noque jai. Joelinin ta nescajaquinhuishaxon yohinishqui:

17 Papan ta yohihihqui: Nete queyotihochomascaiya tah hen jatihibijonibo heen Yoshin hinanrestihi.Hinanah sca ta maton baquebebobo, maton baque haiboborihbi hean shinanmahayohuanyaxihquiqui. Matonberonanbaan ta namaquenhahcajaquin hahan honantibojisyaxihquiqui. Maton yosibobaanrihbi ta namayaxihquiqui heanjismaha jisquin.

18 Jaa neten tah hen heenteexonnicahbo bebobo, heenteexonnicahbo haibobo rihbi heenYoshin hinanrestihi. Hinanah tahean jismahah yohuanyaxihquiqui.

19 Naihohxon tah hen hahan rahtetibocainmatihi. Main rihbi hahanhonantibo sca cainmaribiquin.Jimi, chihi rihbi, chihi cohin rihbijato jismaquin.

20 Bari ta bahquishihcahinscatihiqui.Hoxne ta joshincahintihiqui, jimiquescacahini. Jascapahbo tajatihiqui Hihbo joriyamanon.Jahuen joti nete nocotaiya ta jatocasticani jotihiqui jahuen coshijato jismanoxon.

21 Hea hihbojahue Hihbon, hihquibojatihibi ta Hihbaanteehihmatihiqui.

Jascajaquin ta Joelinin huishanishqui.22Hen mato yohihi nincanahue, heen

caibaan. Jesus ta Nazaret janinha jonihihnishqui. Papan raanai joni jaa hihquiman honannon hihxon ta jahuen coshiPapan hinannishqui tsoan jascajani quema bi jaa coshiyaxon jan hahnon. Jisishhahan rahtetibojamaquin. Hahanhonantibojamaquin. Maton jisnonbi tajascajanishqui man tah man honanai.23Man rehteyaxihqui honanxon Papan

2

201

yohini quescabijaxon ta Judasen mato jaaJesus hinanhoxqui. Hinanah tah manrehtehohqui nincayosmabo jaa jihui quihueonmaquin. 24Rehtehipibaan bi taPapan huenirihbihoxqui teehihmaxon.Jaa ta jascabi mahuatai jatimahiqui.25Hahqui yohuanxon ta Davidinin rihbihuishanishqui:

Netetihibi noquen Hihbaan heamanahi ta hen honanai. Heapataxxon ta hea yanapaniqui, henmasa shinanyamanon.

26 Jaa copi tah hen coin coinax siripiyohuanai, mahuatax bi henhahquirihbi jihuetihi honanax.

27 Hea jascabihi mahuatai hihyamanontah min hea potabahintimahi.Minabi miin joni tah minpisimatimahi.

28 Hea jahuentianbi queyoyamanoxmanati tah min hea honanmahi.Hea manaxon tah min hea hihtijenimamatihi.

Jascajaquin ta Davidinin huishanishqui.29Honanquin sirijaxon tah hen mato

yohihi, heen caibaan. Neateman jihueninoquen xeni Davidi ta mahuataitsahoncannishqui. Jahuen tsahon tarahma caman jaiqui. Jatihixonbi tah nonjaa honanai. 30-31Miin jihuetahbo janyononon hihxon tah hen miin xohtaquiquin hapomayaxihqui hah ta Papanjanishqui, jahuentianbi jahuen joihuetsajayosmaxon. Jan jascani honanxonPapan jismaha yohinica rihbi hihxon taCristo hihquipi bi Papan huenirihbitihijaan honannishqui. Jaa yohihi ta janjascabihi mahuatai hihyamanonpotabahintimahi, jahuen yora rihbipisimatimahi hihnishqui David. 32JaaJesus hihquipi bi Papan huenirihbihijisoxon ta non mato yohicoinaijatihixonbi. 33Quiquin HihboscahuePapan jaah ta jaa mecayaho sca Jesustsahotihqui. Papan noque Dios Yoshin

hinantijanixon ta nea man jisxon nincacaijaan hinanresiqui. 34David ta naihohnihinahyamanishqui. Jaanbi tayohinishqui:

Noquen Hihbaan ta heen Hihboyohinishqui, Hea mecayahotsahotihue.

35Miin rahuibo hen mia namanjaxonnoncaman tsahotihue, hahquin.

36Jaa copi honanquin sirijanahue, heencaibaan jatihixonbi. Jaa man jihui quihueonmaho Jesus ta Papan yohiscaiquijaa huesti Hihbo hinon, jan caisai joni—jato jaquin Pedronen.

37Jan jascahi nincaxon masa shinanxonPedro, jahuen hahbe raantibo rihbiyocacanquin:—¿Jahueja sca non jatihin, noque

huetsabaan? —hahcanquin.38—Maton shinan pontenahue. Cristo

sca maton Hihbo hihnon hihxon non matonashimanon yohinahue maton hohcha jansohuanon. Jascajahiton ta mato DiosYoshin hinanrestihiqui. 39Mato tahinantijanishqui, jahuen yoshin matohinanti, maton baquebo rihbi, jatihibihocho quehabo rihbi, noquen Papanquenahibo rahsibi —jato jaquin Pedronen.

40Basi yohuanxon cahen jato yohiquinsirijaquin:—Nea tiromabo qui nocoyaxihqui

casticanti mato xahbanjamanahue —jatojaquin.

41Jaatian sca jan yohihah nincacoinaibonashimacanquin. Jaa netenbi ta tres miljonibaan Cristo bihnishqui. 42Cristonraantibaan honanmaha cahen nincaquinjeneyamacanquin. Jato manacanquin.Noquen hohcha copi Cristo mahuahoshinanhahnan picanquin. Papa yocaquinjeneyamacanquin.

Nincamamenonibo43Hicha hahan rahtetibo jahuen

raantibaan hahcai jisish rahtecani. Hahan

2

202

honantibo rihbi hahcaibo jisish raquecanijatihibi. 44Hahmerihbi cahen jihuecaninincacoinaibo rahsi. Jaabo jai jatonjahuaborabo jatihixonbi hihbojacanquin.45Jaton jahuaborabo, jaton mai rihbimaromaxon cahen coriquihinanpaquecanquin jaabo pishinai tihijato hinanquin. 46Jatihibi neten huestishinanyahax Papan xobohonocohihnacani. Jenimaxon shinanquinsirijaxon jaton xobohoxon sca picanquin.47Papa qui siripi yohuani jihuecani.Janohahbaan rihbi jato sirijaquinyohuanquihnquin. Jato betannocohihnataibo caicananon janteehihmahibo noquen Hihbaan rihbi jatonocohihnamaquin jatihibi neten.

Chanto rohajahibo

3 1Bari racapaquescaiya cahen jaabohihqui quescari jascaran Papa yohihi

tsinquitaiboya Pedro betan Juan Papanxoboho mapeti cahi. 2Jano rihbi cahenhuesti joni chanto jahuen maman bihnijascabi sca caibaan hioxon xehqui pataxracanquin jaa neten tihibi. Siri Xehquihahcaibo patax racaxon Papan xobohomapetaibo coriqui yocaquin chanton.3Pedro betan Juan jaa xobohomapecatsihscai jisxon jahuen mequenmehanahxon coriqui pishca jatoyocaquin. 4Yocaca jaa jisquin sirijaxonsca:—Noque jise —hahcanquin.

5Jascahahbo coriqui pishca bihtishinanxon jato jisquin.

6—Heen coriqui yamahi bi tah hen henhuetsa jai pishca mia hinanai. JesucristoNazarenon janen ta hen mia yohihi.Nihrescahue —hahquin Pedronen.7Jascajaxon mecayaho mehuetanxonhuenihihniquin. Huenihihniha jahuentahebo jahuen tapoxcobo jahuen ponobocoshicahinax cayatani nihrenenscai.8Nihaquehtanscai. Nihaquehtanax jato

betan sca Papan xoboho mapescai.Nichish cayacanahax:—Papan ta hea hahxonihqui —hihqui.

9Nichish jascari Papa qui siripi jaayohuanai jisxon cahen jano hihquiborahsichin jaa honanquin. 10Siri Xehquihahcaibo patax jaabi tsahoxon Papanxoboho mapetaibo coriqui yocarahsihihonancanquin. Jan siriscai honanax hihtirahtecani. Rahte rahtecani.

Pedro yohuanai11Pedroya Juan jaa jonin xecohiya jano

hihquibo rahsibi rahtetax Salomonenxobo hahcaiboho jato qui tsinquijaqueti,xobo rechiho. 12Tsinquijaquetaibo jisxonPedronen sca jato yohiquin:—Heen caibon. ¿Jahua copi man nea

jisish rahtetain? ¿Jahua copi man noquencoshinbi noquen shinamanbi non nea joninihmahi quesca man noque jisin?13Noquen xenibo hihpahoni ta Abrahamqui, Isaaque rihbi, Jacobo rihbi. JatonPapa Dios ta noquenah qui. Jaa noquenPapan ta jahuen joni Jesus shinanya hihmato jismahihqui, Pilato jaa Jesushinanax man queenyamahoh que bi.Pilatonen jaa picocatsiqui bi tah manqueenyamahohqui, noquejihuemanicahma tah qui hihquish. 14Jaaponte joni que bi tah manqueenyamahohqui, jaa Papan baque quebi. Queenyamaxon tah man rehtemis jonimato picoxonti man yocahohqui.15Noque jihuemanicah tah man matonbirehtemahoqui. Rehtehipibaan bi ta Papanteehihmarihbihoxqui. Jan teehihmahijisoxon tah non mato yohiscai. 16Cristohonancoinxon tah non jahuen janen neajoni rohajahaqui, nea man jisi manhonanai jonibi. Jan noque hinanaishinaman tah non nea coshijahaqui,maton jisnonbi.

17Honanyamaxon tah manrehtemahoqui, noque huetsabaan. Maton

2 3

203

tinintibaan rihbi honanyamaxonrehtequin. Hen tah hen honanai. 18Cristota hohmis hohmisyaxihquiqui hihxonPapan joi yohinicabaan jatihixonbi janíquescaja ta Papan jahoxqui jascahahbo.19Jaa copi maton shinan pontenahue,maton hohcha Papan sohuanon.20Sohuaxon hahan maton shinan behnajatinetebo Papan mato hinannon. Pontejaquinshinanax sca jihuenahue. Jan matohinanai jahuen Cristo ta Jesus qui. Jaa janraannon pontejaquin shinannahue.21Jahuen joi yohinon hihxon ta jahuen joiyohinicabo Papan caisnishqui. Jaabaanyohini jatihibi quesca janon caman tanoquen Jesus naihoh banetahbiqui.22Moisesnin ta yohinishqui: Matonhuetsabi ta joi yohinica Papa Diosen matoqui raanyaxihquiqui jaa maton huetsabihea quescapa joni. Jan yohihi jatihibi tahman nincatihi. 23Jaa joni nincayamahijatihibi tah man Papan baqueboma quipicomaxon queyobahintihi, hahquinhuishaquin.

24Samuel jaa pecaho joxon yohinicaborihbi jatihibi ta jascarihbihiyohuannishqui, nea netebo yohihi.25Mato tah man hoa yohinicabaanbaquebo qui. Main jihuetaibo jatihibi jatoshinan siri hinannon tah hen miinbaquebo sirijaquin shinanmatihi, hah taPapa Diosen Abraham janishqui. Jaanbimato hahxonnoxon ta maton xenibo rihbijascajati yohinishqui. Jaa copi ta jaa joimatonah rihbi qui, Papan jisnonbi manjascanon. 26Jahuen baque raanxon tamato qui pari Papan jaa raannishqui.Maton hohcha potamaxon mato jatihibisirijaquin shinanmahi jonon hihxon matoqui jaa raanquin —jato jaquin.

Quenamahabo Pedro betan Juan cahi

4 1Sacerdotebo betan Papan xobocoiranai sontarobaan hapo sca

becani. Saduceobo rihbi jato betan jahui.

Joxon sca tsinquitaibo yohihitonmeracanquin. 2Jan Jesus huenihoquescajaquin mahuanihbo Papanhueniyaxihqui hihxon cahen jano jaijonibo Pedro betan Juaman nincamaquin.Jato honanmahi merahax sinaxon jatobihcanquin. 3Bihxon bepiscai copibahquish pari jato casticanyaxahpanhihxon sipo xoboho jato tsahoncanquin.4Jaabi ta Criston joi siri nincacaibaanhichaxon nincacoinnishqui, cinco miljonibaan.

5Hoxashinahax mohiyahtax jatonhapobo jatihibi jaton hanibo betantsinquiscai. Huishani honanbo rihbi jatobetan Jerusalen jema janin tsinquitibecani. 6Jaton quiquin sacerdote Anas,Caifas, Juan, Alejandro, jaabo, quiquinsacerdotebaan jenabo jatihibi rihbi jatobetan tsinquiti. 7Pedro, Juan naponbinichinxon yocacanquin:—¿Jahua coshin man hahquipiquin?

¿Jahua janen man jascajahipiquin? —jatojaquin.

8Dios Yoshiman hihbojaha scaPedronen jato yohiquin:—Jema hihbobon, noquen hapobon.

9¿Jenquetsahaquin man nea chantorohajahipiquin? ¿Jahuatohon man jaarohajahipiquin? hah man noque jaiya tahhen mato yohihi, man honannon hihxon.10Jatihibi noquen caibaan honannonhihxon tah hen mato yohihi. Maton tahman Jesus Nazareno jihui quihueonmaxon rehtehohqui. Jaa manrehtehipi bi ta Papan hahquirihbiteehihmahoxqui. Jahuen janen tah nonnea rohajahipiqui, rahma siri sca matobebonbi nihnon.

11Jaa Jesus ta hahqui xobojati jihuiquescapah qui, tiroma tah qui hihxonman xobojahibaan potanih que bi. 12Jaahuestichin ta noque teehihmatihahtipahiqui. Huetsa noque teehihmanicata yamahihqui ni jahuenbi. Jaa

3 4

204

huestichin jonibo teehihmanon ta Papanjaa yohihihqui —jato jaquin.

13Raquetaxma Pedro betan Juanyohuanai jisxon, escuela janinhihpahonima bi jemama qui hanini rabejato honanax rahtecani. Jesus betannihpahonibo sca jato honancanquin.14Rohajahipi joni jato patax nichi jisxonjoi bichincatsihxon bi jahua yohitihahtipahyamacanquin. 15Tsinquitaibomaqui jato picomahax res scayohinannanscacani:

16—¿Jahueja non jato jatihin? Hahanhonanti hani ta hahquipicanaxqui.Jatihixonbi ta Jerusalen janinhahbaanhonanihqui. Hahyama ta jaipicanaxqui,hih tah non jatimahi. 17Jaabi, jaa joihuetsabo janin caícanayamanon jatoyohinon benahue. Jaa janenyohuanyamascanahue, non matorishquimis jistahi man tan, hahquin jatoyohinahue —hihcani. 18Quenamaxon scajato hihti yohicanquin:—Jesusen janen yohuanyamascanahue

tsoh. Jahuen janen tsoabiyohiyamanahue —jato jacanquin.19Jascahahbo Pedro betan Juaman jatoyohiquin:—¿Papan jisi jahuemeha ponte quin?

¿Mato noquen nincati nan? ¿NoquenPapabi non nincati nan? Shinannahue.20Noque tah non non jisnibo chaniti jai,non nincanihbo rihbi yohiti jai.21Jascaraiton jato tahtijaribicanquin.Jema janin jato nincacatsihquibo hichajai quen jenquetsahaxon casticantihonanyamaxon tahtijaribixon jatoBoresscatannahue hahrescanquin. Jaarohajahipi honanxon texe jatihixonbi,Hahxon tah min jaa jai Papan, jaiboya,casticanti hahtipahyamacanquin.22Hahan honantijaquin jaabaanrohajahipi joni ta cuarenta bari janishqui,hashoan rihbi. Jaa copi cahen jatihixonbijaa honancanquin.

Papan coshi yocacaibo23Boresscatannahue hahcabo sca jaton

hahberabetibo qui caxon jaton sacerdotehapobo betan jaton hanibaan jatotahtijahi yohicanquin. 24Yohihajatihixonbi Papa yocacanquin:—Hihbon, naiyahpa mai, hian, janobo jai

jatihibi rihbi tah min hahniqui. 25MiinYoshin siri mian hinanah ta noquen xeniboDavid miin jonixon miin joi yohinishqui:

¿Jahua copi noquen nahuabo sinasinatihquin? ¿Jahua copi noquencaibaan honanma jai joibo yohitishinanihquin?

26Mai meha quiquin hapobaan ta jatonsontarobo nichinihqui rehtemanoxon.Jaton hapobo tsinquicani, noquenPapa rehtecatsihqui, jan caisai jonirihbi rehtecatsihqui

hah ta Davidinin janishqui huishaquin.27Jascacoini. Herodes, Poncio Pilato,

nahuabo, noquen caibo, jaabo jatihibi ta neajema janin tsinquihoxqui. Minabi miin joniqui sinatax ta tsinquicanhoxqui. Min caisaimiin Jesus qui ta sinacanhoxqui. 28Mianshinanxon miin mequeman hahmahajayaxihquibo min yohini quescabija tajaabaan jahoxqui. 29Rahma jaabaan hahannoque tahtijahi joibo jise, Hihbon.Raquexonma non miin joi yohinon noquecoshi hinanhue, noque miin jonibo. 30Miinmequeman mehexon jonibo rohajahue. Miinbaque Jesusen janen non hahan honantibohahnon hahan rahtetibo rihbi non hahnonjahue —hahcanquin. 31Papa yocaquinjanquenja sca jaiboya jaabo jano tsinquitaixobo xayascai. Dios Yoshiman jato jatihibihihbojaha sca raquexonma Papan joiyohicanquin.

Jaabo jai jatihibi hinancanquin, jatihibichina sca janon

32Jaatian cahen nincacoinaibo jaashinan huestiya hihcani. Jatihixonbi jaa

4

205

huesti shinancanquin. Jan jaibo yohihi,jaa ta hena res qui, hih tsoabi jayamahi.Jatihibi jaya hihqui. 33Papan coshiyaxonhahxon cahen noquen Hihbo Jesushahquirihbi teehihscai yohicanquinjahuen raantibaan. Jato jatihibi ta hichashinan Papan hinannishqui. 34Jato tocantsoabi jahuabi pishinyamahi. Xobo jaxonmaromacanquin. Mai jaxon jaa rihbimaromacanquin. 35Maromaxon coriquibihxon caxon Criston raantibohinancanquin. Jaabaan sca pishinaibohinanpaquenon. 36José janeya huesti taCriston raantibaan Bernabé janenishqui.Bernabé cahen sirijaquin shinanaibaquebo hihcatsihqui. Jaa cahen Chiprejaninhax joní, levito joni. 37Mai hihbohihxon cahen jahuen mai maromaxoncoriqui bichish jaya caxon Cristonraantibo hinanscaquin.

Ananías betan Sa ra

5 1Ananías janeya jonin sca jahuenhaibo Sa ra betan jaton mai

maromaquin. 2Coriqui bihxon,Jascajahue jahuen haibaan rihbi jaah,texe mequecanquin. Texe mequexon texeboxon Criston raantibo taracanquin.3Pedronen sca yocaquin:—Ananin. ¿Jenquetsahaxon Satanasnen

miin jointi hihbojahaxquin, minmaromahi texe yohuashihxon DiosYoshin paranti min shinannon?4¿Maroyamaha minabihihyamahipishquin? ¿Maromaxon sca jaacoriqui hihboxon quesayamaxon minqueenai quescajati minhahtipahyamahin? ¿Jahua copi sca minjascajaquin paranain? Jonima bi tah minnoquen Papabi parancatsihqui.

5Jan yohihah nincacax Ananíasracareneni mahuascai. Jaa chanihi joinincacaibo rahsi sca hihti raquecani.6Beronanbaan sca huenixon Ananíasrahcoxon boxon tsahoncanquin.

7Quimisha horabo huinohax jahuenhaibo sca hihcohi. Jaan cahen jahuenbene jascarax mahuatah honanyamaquin.8Jaa sca Pedronen yocaquin:—Hea yohihue. ¿Man noque hinanah

tihi copitai min mai maromahaquin?—hahquin.—Jatihi copitai rahan —hahquin.

9Pedronen sca:—¿Jenquetsahpahin man rabexonbi Dios

Yoshin tanati shinanahquin? Nincahue.Miin bene tsahontanaibo ta mapescaiqui.Mia rihbi sca ta hioxihcanihqui —hahquin.

10Jaatian cahen Pedro taracahrenenaxhaibo mahuati. Hihcoxon cahen haibomahuascai meraxon beronanbaanboresscaquin. Boxon jahuen bene janintsahonscacanquin. 11Jaatian tanincacoinaibo jatihibi hihti raquenishqui.Jaa joi nincacaibo rahsi raqueti.

Papan rahtetibojahi12Jaa jema janinxon ta Criston

raantibaan hicha hahan honantibohahnishqui, hahan rahtetibo rihbi hahquin.Salomonen rechí xoboho sca jatihibitsinquicani. 13Tsinquitaiboya caibo tsoabijato betan tsinquiyamahi raquetax.Raquexon bi jema janinhahbaan jato hihtisiri jisquin. 14Nincacoinaibo cahencaícanascai. Bebobo, haibobo rihbitsamascai. 15Hihti caiboscaiya cahen jemabahinbi jaton pishinbo, jaton cacajatiboracanxonxon jaton hisinyahpabo janoracancanquin, Pedro jahuiya jahuen bariyoshiman bocabi jato huinonon hihxon.16Jerusalen hochoma jemabo janinhax scahicha jonibo jahui. Jaton hisinyahpabohihuecanquin. Tiroma yoshinyahpaborihbi hihuecanquin. Jato jatihibi ta Cristonraantibaan rohajanishqui.

Pedroya Juan bichibo17Jasca sca jaiboya jaton quiquin

sacerdote jahuen hahbe saduceobo betan

4 5

206

notsi notsiscai. 18Notsi notsixon porisiabobihmaxon Criston raantibo sipo xobohotsahoncanquin. 19Tsahonahbaan bi yamenoquen Hihbaan naihoh queha yonotijoxon sipo xobo xehpoti quehpenxonxonjato picoquin. Picoxon:

20—Botannahue. Papan xobohomapexon jonibo nea hahan jihueti joijatihibi yohitannahue —jato jaquin.21Jan yohihi quescabijascacanquin. Xabapaquetaiya bi Papan xoboho mapexonjonibo haxemascacanquin.Jaatian cahen quiquin sacerdote, jaabo,

jahuen hihti janin nocoxon hahbehapobo tsinquimaquin israelibaan haniborahsi. Jato tsinquimaxon porisia sca sipoxobo janin raancanquin jato hihuenonhihxon. 22Sipo xobo janin nocoxon scaporisiabaan jato xahbanjaquin. Joribixonsca jan xahbanjatanai yohicanquin:

23—Xehpoti jascabi xehpohah tah nonmeratanai, hihti xehpohah. Sipo xobocoirannicah rihbi tah non jahuen xehquixehnichai jistanai. Non quehpenxon jisíbi ta tsoabi yamahaxqui —hahcanquin.

24Chanihibo nincacax Papan xobocoiranai sontaro hapo betan quiquinsacerdotebo rahtecani, ¿Jahua scajanoxihquiquin? hihcani. 25Jato yohihisca huetsa jahui.—Man sipo xoboho tsahonipibaan ta

Papan xobohoxon jonibo haxemahiqui—hahquin. 26Jahuen sontarobo betancaxon jaa xobo coiranai hapon sca jatohihuequin. Jan hapo qui hihuehi copijonibaan jato macaman tsacapaho hihxoncoshixonma jato hihuequin honaxonbi.27Hihuexon hapobo tsinquitai naponbisca jato nichinquin. Quiquin sacerdoteninsca jato yohiquin:

28—Jaa janen yohiyamascanahue hahtah non mato jaipiqui, sirijaquinyohiquin. Yohihah bi tah man Jerusalenjatihobi maton honanmati joi jatonincamahi. Jaa joni rehtehoh quen tah

man jaa hohcha noque hihbomacatsihqui—jato jaquin.

29Hahbe raantibo betan Pedronen scayohiquin:—Joni mentan tah non hashoan

noquen Papa nincati non jai. 30Noquenxenibaan Papa Diosen ta Jesusteehihmarihbihoxqui, jihuin hueonxonman rehtehipi que bi. 31Jaa ta noquenPapa Diosen huenihihnihoxqui, jaamecayaho tsahonon quiquin hapo scajonibo teehihmanicah. Noque israelibaquebo ponte shinan hinanxon noquenhohcha sohuanon ta noquen Papa jaahuenihihnihoxqui. 32Noquenbi jisoxontah non yohiscai. Noque ta jahuen Yoshinsiri rihbi Papan hinanihqui jahuen joinincacoinaibo rahsibi. Noque tayanapanihqui —hihqui Pedro.

33Jascahahbo nincaxon cahen hihtisinaxon jato rehtecatsihscacani. 34Janorihbi huesti fariseo tsahoti, Moisesninhuishani joi honan, Gamaliel janeya.Jatihibi jonibaan siri jisi joni. Hapobotocan nihrenenxon Criston raantibojatoma qui picomatahtahxon jaan jatoyohiquin:

35—Heen caibaan. ¿Jahueja man jaabojacatsihquin? Sirijaquin shinannahue.36Neateman ta Teudas jonishqui.Hapohihti shinanax yohuanaiton sca tahicha tahni jonibaan jaa chibannishquihahbetan nihcatsihquibaan.Cuatrocientosbo. Jaabi hihbocatsihqui bita rehtexon jaa chibanaibo rihbijabamacannishqui, jahuabi sca yamanon.37Jaa pecaho ta Galilea janinhax Judasjonishqui jonibo toponpaquehibo tian.Caibo hiohiton bi ta jaa rihbi rehtexonhahbe cahibo rihbi jabamacannishqui.38Jaa copi tah hen mato rahma yohiscai.Jaabo jenenahue, jenebahinquin. Jaabaanbi shinanxon hahcaiya cahen jahuabijatimahi. 39Papa Diosen shinanmahahahcaiboya cah man jenquetsahaxon bi

5

207

jato pantetimahi. Dios betanbi manrehtenanai man meramis —jato jaquin.

40Nincacax jeenhihcani. Cristonraantibo quenamaxon sca rishquirishquimaxon Jesusen janenyohuanyamascaabo hihxon tahtijaxonjato camascacanquin. 41Picohahbohapobo janinhax jenimacanahi bocani.Criston jonibo copi ta matotiromajacaniqui. Tenescaibo tah man quiPapan jaiya jenimacani. 42Jatihibi netenPapan xoboho yohuanax jaton xobohorihbi yohuancani. Jesus ta Papan caisaijoni qui hihcani. Honanahbo nete tihibinincamahi tantiyamacani.

Siete hahxonnicabo

6 1Nincacoinaibo caícanahiya sca tahebreobo qui helenistabo reren

rerencanishqui. Nete tihibi pitihinanpaquehibaan jaton yononmabohinanyamahiya reren rerenscacani.2Nincacoinaibo tsinquimaxon sca Cristonraantibaan jato yohiquin:—Non Papan joi yohiquin

jenebahinxon piti metexxona ta tiromaqui. 3Jaa copi man honanai siri jonibocaisnahue. Siete caisnahue, DiosYoshiman hihbojahi rahsi. Shinan siriyarahsi caisquin, piti hinanpaqueti tee nonjato hinannon. 4Noque cah nonyocaxonxon Papan joi yohinicabo scajatihi —jato jacanquin.

5—Jascahah ta siri qui —hihxon scajatihixonbi caiscanquin. Huetsa cahenEsteban, shinanya siri, Dios Yoshimanhihbojahi joni. Huetsa cahen Felipe. Texecahen Prócoro, Nicanor, Timon,Parmenas, Nicolas, jaton nahuahihpahonish bi judioni Antioquíajaninhah. Jaa rahsi caiscanquin. 6Cristonraantibo bebon jato nichinxon mehexonjato yocaxoncanquin.

7Hashoan sca cahen Papan joicaícanascai. Jerusalen janin

nincacoinaibo rihbi hashoan caícanahi.Sacerdotebaan rihbi cahen hichaxonnincacoincanquin.

Esteban bichibo8Hicha Papan shinanyaxon sca

Estebanen hihti hahan rahtetibojaquin.Jonibo rohajaquin. Hahan honantijaquinPapan coshiyahpaxon. 9Jaatian scajudiobaan Esteban joi bichincanquin.Hinaboma sca hahcaibo, cirenobo,alejandrinobo, Cilicia janinhahbo, Asiajaninhahbo. Jaabo rahsichin Esteban joibichincanquin. 10Dios Yoshimanyanapana hashoan honanax Estebanyohuanaiya sca hahbetan yohinantihahtipahyamacanquin. 11Yohinantihahtipahyamascaxon jonexon coriquihinanxon caibo sca yohuanmacanquin,quesahahbo hihxon.—Moises qui tiromahi yohuanai tah

non jaa nincaquipiqui. Noquen Papa quitiromahi yohuanai rihbi tah non jaanincaquipiqui —hihcani quesahi.12Esteban qui sinatax coro corotahbocahen jonibo rihbi judiobaan corocoromaquin. Jaton hanibo rihbi, huishanihonanbo rihbi sinamacanquin. Jaabaansca Esteban panterenenxon bihxon jatonhapo tsinquitai janin bocanquin.13Quesamisbo sca yohuanmacanquinhahqui yohuanahbo.—Jaa joni ta nea Papan xobo qui

tiromahi yohuanihqui. Noquen Moisesninhuishani joi qui rihbi tiromahi yohuani.Tiromahi yohuani ta tantiyamahihqui.14Joxon ta nea xobo Jesus Nazarenonpotojaquetanxon noquen hihtiquescayamascai non jihuenon Moisesninjoi rihbi huetsajayaxihquiqui hah tajaipishqui noquen nincanonbi —hihcani.

15Jano tsinquitai hapobaan sca Estebanbejisquin sirijaxon jahuen bemanannaihoh queha Papan yonoti bemananquesca sca jiscanquin jatihixonbi.

5 6

208

Estebanen jato yohihi

7 1—¿Jascama hin? —hahquin quiquinsacerdotenin sca.

2Esteban sca yohuani:—Hea huetsabaan, heen papabaan, hea

nincanahue. Xaba Hihbo noquen Papa tanoquen xohta Abraham qui cainnishqui,Haran jema janin jihueti cariyamahax,Mesopotamia mai janin jihuetaiya. 3Miinmai, miin jenabo rihbi potabahinicatanhue, hen mia jismatihi main scacahi catanhue hah ca noquen xohtajanish noquen Papan. 4Papan Cahuehahca cahen Caldeo mai potabahinaxHaran janin sca jihueti. Jahuen papamahuatipi pecaho ta neno sca Papan jaahihuenishqui. Nea main man neno rahmajihuetai mai janinbi ta hihuenishqui.5Jaabi ta nea mai jaahihbomayamanishqui. Ni huestitamanehcahinti hihbomayamaquin.Hihbomayamaxon bi hinantijaquin,jahuena hihyaxahnon jahuen baqueyamahi que bi jahuen baquebaana,jahuen chini baquebaana rihbihihyaxahnon jato hinantijaquin. 6Jahuenchini baquebo sca jaton nahuabaan maincahiton jaton nahuabaan jato hihbojaxoncuatrocientos bari jato tiromajayaxihquita yohirihbinishqui. 7Jaabi ta jatohinajahi jonibo hean casticanyaxihqui.Jaatian ta picóscaxon nenoxon sca hehonshinanyaxihcanihqui hih ta Papajanishqui. 8Miin baquebo caijaxon jatojano jihueti hinanah ta heen jonibohihyaxihcanihqui hea nincacoinaibo hahta Papan janishqui, Abraham yohiquin.Jaabo honantiyahpabo jayaxahnonhihxon sca ta Honantiyahpa jahue Papanjaa janishqui. Jaa pecaho ta Abrahanenbaquejanishqui. Jahuen baquexo Isaaquecainipi huesti semanan huinoxon tajahuen ocho neten sca Abrahanen jaajahuen baquexo honantijanishqui.

Isaaquen baque sca ta Jacobo janeyajanishqui. Jacobonen baquebo rihbi scata noquen doce xohtabo janishqui,noquen xenibo. 9José qui notsi notsixonta noquen xenibaan jaa maromaxonhinancannishqui, Egipto mai janinbohábo. 10Jaabi ta noquen Papa Dioshahbetanbi nihxon janyomanahyamascanon yomanahtai tihibijaa yanapannishqui. Egipto mai janinquiquin hapon José siri joni hihquishinannon ta José honan joni hihquijismanishqui. Quiquin hapon sca taEgipto mai jatihobi jaa Joséhihbomanishqui. Jahuen xobohihbomaxon, jahuen xoboho jihuetaiborihbi jatihibi hihbomaquin.

11Jaatian ta Egipto mai janin Canaanmai janin rihbi jahuenbi piti yamascaiyapihan hihcannishqui. Hihti hohmishohmiscani. Piti merayamabirescanquinnoquen xenibaan. 12Egipto mai janintsinquinihbo bimi bero tsama jai joinincaxon ta Jacobonen noquen xeniboraannishqui marohi cahábo. 13Jatoraanhohxon raanrihbiquin. Jaatian parita Hea tah hen qui, Josepan jahuenhuetsabo janishqui. Jaatian pari taTsoabo Josepan jenabo quin jaa maimeha quiquin hapon honanscanishqui.14Jahuen huetsabo raanxon cahen jahuenpapa Jacobo, jahuen jenabo jatihibiJosepan quenamaquin jano bohábosetenta y cinco jonibo. 15Jahuen baquenquenamaha sca Egipto main Jacobo cahi.Canish cahen janohaxbi mahuati. Noquenxenibo rihbi yosibohax janohaxbimahuati. 16Mahuataiton cahen Siquemjanin jato boxon jano Abrahanen jahuencoriquinin maroni jano tsahonti main scajato tsahoncanquin Siquem janinbi.Hamoren baquebo jan maronni tsahonjaninbi.

17Papan Abraham yohini quesca scajaonahiya ta Egipto janin noquen caibo

7

209

caípahonishqui. Hichascai, jaabo.18Huetsa quiquin hapo sca tajaresscanishqui, José honannihma jonisca. 19Jaan cahen noquen caibo paranxonjato tiromajaquin. Jaton baquexobomahuanon hihxon jato nihi namanpotabahinmaquin. 20Jaatian ta Moisesbaquexo jahuen maman bihnishqui.Noquen Papa Diosen jisí, baquexo siripishca. Quimisha hoxne xobohoxon jaacoirancanquin jahuen papan jahuenmaman. 21Tahua naman scajonebahinscacanquin. Jano racanahbosca jaton quiquin hapon baque haibaanjaa meraquin. Meraxon cahen jahuenbaquebi hahcajascaquin hanijaquin.22Haniscaiton cahen Egiptobaan quiricajatihibi jaa honanmacanquin. Haniscaxonhicha honanquin. Jan hahcai hochoxonjoi nincacanquin.

23Cuarenta bari jaresscaxon ta jahuenhuetsabo pasijahi cati shinannishquijahuen caibo pasijacatsihquin. 24Jahuencaibo tiromajahiton egipto joni meraxoncahen jahuen caibo yanapanquin. Jaatiromajahi joni copiquin rehtequin.25Noque piconon Papan yanapanai jonitah qui hih ta hea yohihi janoxihcanihquihihqui shinamehti. Hihcax bijascayamahi. 26Hoxashinahaxmohiyahxon sca noquen caibo rabesinacananaiton meraxon cahen jato sinatantimacatsihquin yohiquin: ¿Jahuajenquetsahin man maton huetsabobetanbi tiromahananain? jato jaquin.27Jascahah bi jahuen caibo tiromajahijonin sca Moises hueranbohanxon:¿Tsoan yohihah min noquen hapojacatsihquin? ¿Noque pontenica hihnontsoan mia yohihiquin? 28¿Hoa egipto jonimin hahquipi quescajaquin min hea rihbisca rehtecatsihquin? hahquin. 29Jascarainincacax ta Moises jabascanishqui.Madian mai janin sca jahuen nahua tocanjihuexon rabe baquejaquin.

30Cuarenta bari huinorihbi sca jaiya taSinaí nihi namanxon sca jihui naman tihapishca mapohihcamahi janin Papanyonoti jisnishqui. 31Jascapa merahaxrahteti. Jisquin sirijacatsihquish tahochoma pishca caxon noquen Hihboyohuanai nincanishqui. 32Hea tah henmiin papabaan Papa Dios qui. Abraham,Isaaque, Jacobo jaton Papa Dios ta heaqui hihqui nincaquin. Nincacaxtastahihqui. Jisti raquescai. 33NoquenHihbo sca yohuanrihbihi: Hea janin tahmin nichi. Miin tahe xaca potascahue.34Egipto janin heen jonibo hohmishohmisai tah hen jisi. Jaabo saisaihihcanahi tah hen nincacai. Jaa copitah hen jato picohi sca botopaquetai.Johue hihcahisen hen mia Egipto maijanin raannon hahquin.

35Egipto janin jihuetahbaiton, Tsoanyohihah min noquen hapo jacatsihquin,pontenica mia hihnon tsoan miayohihiquin hah jaabaan Moises janí quebi ta jaamama jaabi Papan raannishquijaton hapo sca hihnon. Jato piconica scahihnon raanquin. Naman tiha jihuimapohi janin jahuen yonoti raanxon taPapan jascajaxon Moises sca raannishqui.36Egipto mai janinxon sca cahen hahanrahtetibojaxon hahan honantibojaxonrihbi Moisesnin jato picoquin. HianJoshini janinxon rihbi jascajaquin. Nihinamanxon sca cuarenta bari rihbijascajaribiquin hahan rahtetibojaquin.Hahan honantibojaribiquin. 37JaaMoisesnin ta noque israeli baqueboyohinishqui:Mato tocan ta hea quescapa jahuen joi

yohinica Papan cainmatihiqui matonhuetsabo janinhahbi, hahquin. 38JaaMoises ta noquen caibo xenibo tsinquitaitocan nihnishqui. Papan naihoh quehayonoti betan ta nihnishqui. Sinaí mahchijanin rihbi ta Papan yonoti betanyohuannishqui. Noquen xenibo betan

7

210

yohuanni Papan yonoti betan rihbi ta jaanihnishqui. Hahan jihueti joi ta Papan jaahinannishqui, mato sca jaan rihbinincamanon hihxon.

39Jaabi ta noquen xenibaannincacatsihyamanishqui. Jaapotabahinxon cahen jaton jointininEgipto shinanrihbicanquin. 40Aaron scayohicanquin: ¿Hoa Moises, Egipto maijaninhah noque picoho Moises, jahuencahipishquin? Non tah non honanyamahi.Noque bebon jaabo sca canon santobonoque hahxonhue jaabo sca noquendiosbo hihnon hahcanquin. 41Jascajaxontoro quescapa santojacanquin. Jascajaxonjaton hinábo jaa santo rehtexoncanquin.Jaton mequemanbi jascapahahax hahanjenimacani. 42Jaa copi ta noquen Papanjato potabahinnishqui. Jahuen joiyohinicabaan huishaxon yohiniquescajaquin jato potabahinquin, huishi,bari, jaabo jaton dios sca hihnon.

¿Man cuarenta bari nihi namanxonhinábo rehtexonxon heamapojaxonpahonihquin; israelibaquebaan?

43 Hea queenyamaxon tah manMoloquen chopa xobo bihniqui.Huishi rihbi tah manchibanpahonihqui, Renfan janeyamaton dios jai quen. Santojarihbitah man janiqui jaa sca yocanoxon.Jaa copi tah hen Babilonia hoquetocan mato potatihi

hah ta Papan jato janishqui jahuen joiyohinicabo huishamaxon.

44Noquen Papan jato yohini jahanhonanti chopa xobo ta noquen xenibotocan janishqui jaabo nihi namannihnípahoni tian. Hen mia jismahaquescapahahue hahxon ta Papan Moisesyohinishqui jascajaquin jan jaaxobojanon. Jaa copi ta Papan Moisesjismani quescapajanishqui. 45Josué betannoquen papabaan jaton mai hihbojanon

sca ta neno jihuepahoni nahuabo Papancamaxonnishqui jaton mai bichinahbo.Jan camaxona ta Papan chopa xoboyabibecannishqui nea mai hihbojahi sca.David quiquin hapo hihnon caman ta jaaxobo janishqui. 46Jaa David cahen Papanjisquin siri joni. Jascapahxon ta PapaDios xobojaxoncatsihxon Davidininnoquen Papa yocanishqui, jahuen xohtaJacobo yamanicaton Papa Dios.47Queenxon bi ta Davidinin jaaxobojayamanishqui. Salomonen ta jaahahnishqui. 48Jascapa xobo jai bi tamequeman xobojahibo janin Xaba Hihbojihueyamahihqui. Papan joi yohinicayohuanni quescari tah qui:

49 Nai ta heen tsahoti qui. Mai ta heentaracahti qui. Jatihibi janin ta heajai. ¿Jenquetsahpa xoboja sca minhea jaxontihin? ¿Hea jano hihtijahua jaiquin?

50 ¿Hoa jatihibi hean hahyamaniquin?hih ta noquen Hihbo jaiqui

hih ta Papan joi janin jaiqui.51Nincayosmabon, Papan baquebo

hihqui shinanax bi tah man jahuennahuabo res qui. Maton jointininshinanxon maton pabinquinin nincaxonbi tah man Papa nincayamabiresai. DiosYoshin tah man jaapantehi, mato jahuenshinan hinanpanan. Maton xenibo janíquescarihbi sca tah man jai. 52Papan joiyohinicabo jatihibi ta maton papabaantiromajacannishqui. Papan ponte jonijoyaxihqui yohihibo rihbi tarehtecannishqui. Maton sca tah man jaajahuen ponte joni paranxon rehtehohqui.53Hahan jihueti joi Papan yonotinin matohinanni que bi tah man bihníxon binincayamabiresai —jato jaquinEstebanen.

Esteban rehtehibo54Jascajaquin yohihah cahen sina

sinacani. Sinaxon xeta yeres

7

211

yeresahcanquin. 55Jaatian sca DiosYoshiman hihbojaha jaan naibejisihniquin. Bejisihnixon cahen Papanxaba jisquin. Papa mecayaho Jesus nichirihbi jisquin.

56—Jisnahue. Nai quehpemehtai tahhen jisi. Papa mecayaho noquebaquenichi tah hen jisi —jato jaquin.57Jascahah bi coshin sai saihihscacani.Mequeman pabepobahini caxon jaaxecotancanquin. 58Jemama qui sca boxonmacaman tsacacanquin. Jato betan nichibebo cahen jano jai, Saulo janeya,beronan tahni. Jaan coiranxonnonhihxon jaton chopa pecaxon jaataracanxon Esteban tsacacanquinrehtenoxon. 59Macaman tsacatsacahibaan bi:—Heen yoshin bihhue, heen Hihbo

Jesusen —hahquin Estebanen.60Jascajahax raboxonen nichish coshinsca yohuani:—Hea nescajahax hohchataibaan bi

jato casticanyamahue, Hihbon —hihqui.Jascahax cahen mahuascai.

Saulonen tiromajahi

8 1Saulo rihbi cahen jaa mahuatiqueeni. Jaatianbi ta Jerusalen

janinxon noquen huetsabotiromajamenocannishqui hihtitiromajaquin. Tiromajahahbo jatihibijabisi. Judea maibo janin, Samaria maibojanin rihbi jabiscani. Criston raantibo resjabayamahi. 2Papahon shinanaibaan tahihti huinixon Esteban tsahonnishqui.3Hoa Saulonen ta noquen huetsabopotojaquetannishqui. Jaton xobobohohihquicahinxon cahen jato bihquin.Bebobo, haibobo rihbi coshin bi resboxon sipo xoboho jato tsahonquin.

Samaria janin Felipe cahi4Jabisipibaan sca Papan joi

yohibonaquin jaabo jano cahiton.

5Samaria jema janin caxon ta Felipeninjato Cristo joi yohibonanishqui. 6Janyohihi nincaxon cahen jan hahanhonantibojahi jisxon huesti shinanyaxonnincacoincanquin hahquitsamajaquetaibaan. 7Jaan yohihah tahicha tiroma yoshinyahpabo janinhaxtiroma yoshinbo coshin sai saihihquishpiconishqui. Yora honanyamajaquetaibobetan chantobo hihti caibo rihbirohacahini. 8Jaa copi ta jaa jemajaninhahbo hihti jenimanishqui.

9Felipe nocorihyamahiya cahen jaajema janin huesti joni janish, Simonjaneya. Jahuen yobepan hahxon cahenSamaria mai mehabo rahtehax, Hea tahhen coshi joni qui hihcachihi. 10Jaa yobeyohuanaiya ta jatihixonbinincacanpahonishqui. Jaton jonibaan,jaton patorobaan, jatihibichin nincaquin.Nea joni ta Diosen coshi qui, jahuen hihticoshi hahcaibo, hahcanquin.

11Jahuen yobepan basi jan jato rahterahtepahoni copi jaan yohihahnincacanquin. 12Jaabi Papan jatojihuemayaxihqui joi siri Felipeninyohihah nincacoincanquin. Jesucristo joisiri yohihah nincacoinaiton Felipenin jatonashimaquin, haibobo, bebobo rihbi.13Simoman rihbi sca nincaquin. Felipeninnashimaha Felipe manati sca hahbetanbinichi. Hahan honantibo Felipenin hahcai,jan Papan coshiyaxon tsoan jascajani quema bi hihti coshin hahcai jisish Simonrahte rahtescai.

14Samaria mai mehabaan Papan joibihcoinai honanscaxon cahen Jerusalenjaninxon Criston raantibaan Pedro betanJuan jato qui raanquin. 15Raanahbocahax nocoxon sca Dios Yoshin bichibohihxon jato yocaxonquin. 16Jesusen janehuestichin Felipenin jato nashimahi quenta Dios Yoshin jato quibotopaquerihyamanishqui. Jaa copicahen jato yocaxoncanquin.

7 8

212

17Yocaxonxon mehehah Dios Yoshinbihresscacanquin.

18Criston raantibaan mehehah DiosYoshin bichibo jisxon Simon jato coriquihinancatsihscai.

19—Hea rihbi jascajatihahtipahmanahue, hean mehehahbaansca Dios Yoshin bihnon —jato jaquin.

20Pedronen sca:—¿Papan hinanresai jahuen yoshin min

coriquinin maroti shinanain? Miincoriquiyabi mia queyoyaxihnon. 21Mintah min jahuabi bihtimahi. Jahuabi tahmin bihyamayaxihqui. Papan jisí ta miinjointi tiromah qui. 22Min tiromajaquinshinanai pontescahue. Hihbo yocahue,min tiromajati shinanai jan sohuanon.23Jointi mocapaiya mia notsi notsihijihuetai tah hen jisi, hohchapan hiná tahhen mia jisi —hahquin Pedronen.

24—Maton caya hea yocaxonnahueman hea yohihi quesca jayamanon—hahquin Simoman.

25Jaatian sca jaabaan jisobo yohixonnoquen Hihbaan joi siri rihbi yohihaxJerusalen janin cahi caribihi.Samaritanobaan jemabo janin joi siriyohibonahi bocani.

Etiopía joni betan Felipe behchinani26Noquen Hihbaan yonotinin sca ta

Felipe yohinishqui:—Caresscahue. Jerusalen janinhax

Gaza janin cahi bahin picoti catanhuechiponqui —hahquin. Jaa bahin cahentsoabi jihueyamahan. 27Caresscaax janosca cahi. Picoti cahi jisí bi Jerusalen janinPapahon shinantanipish Etiopía joni jaabahin jahui. Jaa cahen hapo. Etiopíabaanquiquin haibo hapon coriqui coirannicah.Jahuen hapon jane cahen Candace.28Isaíasnen huishani joi jisanan jahuentaramehtinin tsahotax cabachonenninihah taramehquirani jahui. 29DiosYoshiman sca Felipe yohiquin:

—Behchitanhue. Jahuen taramehtijanin nanetanhue —hahquin.30Bishquihihcanahi caxon sca Isaíasjaneya Papan joi yohinicaton huishani joijisish jaa yohuanhonahi nincaquin.Nincaxon yocascaquin:—¿Min jisi joi min honanain?

—hahquin.31—¿Jenquetsahaxon hen honantihin,

huetsan hea yanapanyamahiya? Heapatax tsahoti nanehue —hahquin. 32Janjisbenahi huishani joi ta nea qui:

Carnero rehtenoxon hiohah bineteresai quescarihbihi ta jahuahihyamahiqui. Jahuen ranirahmaxcorohah bi carnero baquesai saihihyamabiresaiquescarihbihi tayohuanyamahihqui.

33 Jaa rabinmaxon ta pontejayamaquincasticancaniqui.

Rehteres ta Tsoa jahuen xohtabo quinhih tsoabi jayamascanon

hihqui jaa quirica.34Jaatian:—¿Yohinica jascarai tsoa yohihiquin?

¿Jaabi nan? ¿Huetsa joni nan? Heayohirohahue —Felipe yocaquin. 35Jaatiansca jaa quiricaya yohuanxon Jesusen joisiri Felipenin yohiquin. 36Bahintaramehcanahi cahax jano hian jaiton scanococani.—Jise. Jano ta jene jaiqui.

¿Jenquetsahpahi min heanashimatimahin, Jesusen joni sca heahihnon? —Felipe yocaquin.

37—Miin jointiboyaxonbinincacoinaiton tah hen mia nashimatihi—hahscaquin Felipenin.—Jesucristo ta Papa Diosen baque qui.

Hen tah hen shinancoinai —hahquin.38Jahuen taramehti janobi

racarenennon cahen cabacho rebinicayohiscaquin. Jaton taramehtiracarenenaiya cahen bototax rabebi jene

8

213

nenichi, Felipe betan jaa Etiopía hapo.Janoxon sca cahen Felipenin jaahihquimatanquin nashimaquin. 39Jaabomapescaiya bi Dios Yoshiman Felipebihinihniquin. Felipe jisyamascaax bi jaahuesti sca jenimahanan scacaresscaribihi. 40Azoto jema janin scasanarenenxon ta jano jai jemabo janin scajoi siri Felipenin yohibonanishqui,Cesarea jema janin noconoxon caman.

Saulo Hihbo qui hinamehti(Hahnibo 22.6-16; 26.12-18)

9 1Jasca Felipe jai bi cahen noquenHihbo qui hinamehtaibo tahtijaxon,

Hen tah hen mato rehtetihi, Saulonenjato jaquin. Jato tahtijahax quiquinsacerdote janin cahi. 2Caxon, yocaquin:Jayaxon joni bihti quirica hea hinanhuehahquin. Jascajaxon cahen Damascojema janin tsinquitai judiobo qui hinantiquirica huishamaquin. Criston joi bichibomeraxon jato nexaxon jaa quiricayaxonJerusalen janin bebobo, haibobo rihbihionoxon jascapa quirica huishamaquin.3Huishamahax jaya cahi. Damasco quinocoti hochoma nichibo sca naihohquehax xabacahinai xabapan jatoxabajaquin. 4Main paquerenenxon scayohuanai joi nincaquin.—Saulon, Saulon. ¿Jahua copi min hea

tiromajacatsihquin chibanain?5—¿Tsoa min quin, Hihbon?

—hahscaquin.—Hea ta Jesus qui, hea

tiromajacatsihquin min hea chibanai.6Huenihue. Jema janin catanhue.Jahueja min jatihin, jano ta miayohinoxihcanihqui —hahquin.7Yohuanai nincaxon bi jahuabijisyamahax hahbe nichibo rahtetaxnihreneni. 8Main racataxhuenicahuanxon jahuen berorahcoyamaquin bi Saulonen jahuabi jistihahtipahyamascaquin. Jisyamahiton sca

hahbe nichibaan mehuexon Damascojema janin sca hioquin. 9Quimisha netensca jano hihqui. Jahuabi jisyamascaquin.Jahua piyamaquin. Xehayamarihbiquin.

10Jaa Damasco jema janin cahenCriston joni jai, Ananías janeya. Jaancahen namaquen noquen Hihbaanquenahi nincaquin:—Ananin.—Neno tah hen qui, Hihbon —hihscai.11—Huenihue. Derecha janeya bahin

caxon Judasen xoboho Tarso janinha jonibenatanhue, Saulo janeya. Hea tayocaquihqui. 12Namaquen jismahah tamiin janeya joni jisishqui. Jahuen xobohohihquixon jahuen bero sirinon hihxon jaamehehi ta namaquen jisishqui —hihscainoquen Hihbo.

13—Jerusalen janinxon noquenhuetsabo jan hicha tiromajahi tah henhichaxon yohihi nincarahsihi, Hihbon.14Neno sca roqui sacerdote hapobaanquiricaya jahui, mia yocacaibo rahsibichí —hihqui Ananías.

15—Jaabi cahue. Hen caisax jaya teetitah qui. Huetsa jonibo, quiquin hapobo,israeli baquebo rihbi jan heen jane jatonincamanon hihxon tah hen jaa caisai.16Hea copi jan hihti teneyaxihquibo tahhen jaa jismayaxihqui —hihqui noquenHihbo.

17Jascahah caresscai Ananías. Jaaxoboho hihcoxon mehexon yohiquin:—Heen huetsa Saulon, min hahan jahui

bahin mihqui cainipixon ta noquenHihbo Jesusen hea raanihqui, miin berosiriscanon. Dios Yoshiman rihbi miahihbojanon —hahquin.

18Jaatianbi jahuen bero janinhax potoquescapa romishin pototani. Jahuen berosiricahinscaax hueniti. Hueniscaitoncahen Ananíasnen nashimaquin. 19PihaxSaulo tantiscai. Damasco janinha Cristonjonibo betan sca basima tahni jihueti,jahuentihi nete rah.

8 9

214

Damascobo Saulonen nincamahi20Jaatian sca judiobo tsinquiti

xoboboho mapecanaxon jaan jatoyohibonaquin, Jesus ta Papa Diosenbaque qui, hahbonaquin Saulonen. 21Jaanincacaibo rahsi rahte rahteti.—¿Jesusya yohuanaibo rahsi neatohon

Jerusalen janinxontiromajayamarahsihiquin? ¿Jatotiromajanoxon neno joyamahipishquin?¿Jato nexaxon sacerdote hapobo quihiohi joyamahipishquin? —hihcani.22Jaabo jascarai bi Saulo coshihi. Netetihibi hashoan coshicanaxon Damascojaninha judiobo netemaquin. Jesus taPapan caisai joni qui hihxon Papanhuishamani joi yohiquin jatohonanmaquin.

Saulo cahnecahini cahi23Basiscaxon cahen jaa rehteti

judiobaan shinanscaquin. 24Rehtenoxonbariyahpan yame rihbi jahuen xoboxehqui quexecanquin. Mia tarehtecatsihcanihqui Saulon, hahscaquincaibaan. 25Criston jonibaan sca yamejema macan chique huinomaxon tasa quiSaulo nanexon botonpaquecanquincatannon.

Jerusalen janin Saulo nocoti26Botonahbo cahi Jerusalen janin

nocoti. Criston jonibo janinhihquicatsihqui bi raquecani jatihibi.Criston joni hihqui shinanyamacanquin.27Mapemacatsihyamahiboya cahenBernabé janeya jonin sca Criston raantibojanin Saulo hioquin. Hiohah bahinxonbinoquen Hihbo jisxon jan nincaquipi jatoyohiquin. Damasco janinxon janraquexonma Jesusen joi siri yohirahsihijato yohiquin. 28Jato betan sca jihuexonJerusalen janin jato pasijapaquexonraquexonma noquen Hihbaan joi siri

yohiquin. 29Judiohax bi griego joiyohuanaibo judiobo sca huetsayohuani.Joi bichincatsihquibaan bi:—Jascama ta qui —jato jaquin.

Jaabaan rihbi jaa rehtecatsihscai.30Rehtecatsihquibo honanxon noquenhuetsabaan Cesarea janin sca Saulohioquin. Janohax sca Tarso jema janincanon raancanquin.

31Jaatian jatihibi janin siripih scajihuecani; Judea main, Galilea main,Samaria main rihbi noquen huetsabosiripi jihuescai. Coshijaquecani. NoquenHihbo qui hohchati qui raqueti jihueti.Dios Yoshiman rihbi jato sirijaquinshinanmaquin.

Eneas rohajahibo32Jato tocan ta jatihibi janin Pedro nih

nipahonishqui. Lida janin jihuetai Papanbaquebo qui nocorihbihi. 33Jano cahenEneas janeya joni meraquin. Ocho bariyora honanyamajaquetax jahuenracatinin racatai meraquin.

34—Enin, Jesucriston ta miarohajahiqui. Huenixon miin cacajatibihhue —hahquin Pedronen. Yohihahcahen hueniscai. 35Jaa jisxon ta Lidajema janin jihuetaibo Cristo quihinamehnishqui jatihibi. Saron jemajanin jihuetai jatihibi rihbi Cristo quihinamehti nincacoinax.

Dorcas teehihribihi36Jaatian ta Jope jema janin rihbi

Criston joni janishqui, haibo. Tabitajahuen jane. Tabita ta chaxohihcatsihquiqui. Jaa haibaan ta caibosiribojaxonpahonishqui hicha. Jatoyanapanquin jatohon shinanxon.37Jascapahax bi hisinax mahuati.Mahuascai bi nashimaxon bochiquihatapon racancanquin xoboho. 38Jope taLida hochoma qui. Lida janin Pedro jaihonanxon cahen Noque janin histon

9

215

jorihue yohihi canon, Criston jonibaanrabe joni raanquin. 39Yohihahbo cahenjato betan Pedro cahi caresscai.Nocotaiton jano haibo racanahbo chiquejanin Pedro hiocanquin bochiquiha tapojanin. Jano yononmabo rahsi tsahotimayacahuani. Huinihi tsahocani.Cotonbo, sahuetibo jan jihueparixon jatoquehxexonrasihi jismahi tsahocani. 40Jatojatihibi picomaxon raboxonen nihxonPapa yocaxonquin Pedronen. Yocaxonxonmahuatah haibo jisxon sca:—Tabitan, huenihue —hahquin.

Jascahah jahuen bero peehahtanxon Pedrojisish tsahohihnascai. 41Tsahoscai bimehuetanxon Pedronen huenihihniquin.Papan baquebo quenaxon yononmaborihbi quenaxon teehihqui jato jismaquin.42Jan jascajaha Jope janin jihuetaibojatihibi yohiscacanquin. Nincaxonhichaxon nincacoinax noquen Hihbo quihinamehti. 43Basi tahni sca Jope janinPedro jihueti, Simoman xoboho. Simon tayohina bichi poconica hihpahonishquisapatojatijaquin.

Cornelio betan Pedro

10 1Cesarea jema janin ta sontarohapo japahonishqui Cornelio

janeya. Cien sontaroboyahpa hapo.Italiano hahcaibo cahen jahuensontarobo. 2Jaa sontaro hapo cahenPapahon shinanai joni. Jahuen xobohojihuetaibo jatihibi hahbetan Papa quihohchati qui raqueti. Jema janinjahuajomabo coriqui hinanresquin. PapaDios jaayocaquin. 3Bari racapaquescaiyacahen Papan yonoti hahqui nocoti jahuijisquin namaquen jisijaquin.—Cornelion —hahquin Papan

yonotinin. 4Jaa jisish hihti raquetax:—¿Jahua min queenain, Hihbon?

—hihscai.—Min yocaxonai ta Papan

nincaquihqui. Min joni huetsa

yanapannoxon coriqui hinanresai tashinanihqui. 5Jope janin canon joniboraanscahue, jano jai Simon nenohihuehahbo. Jahuen jane huetsa ta Pedroqui. 6Huetsa Simoman xoboho tajihuetihqui, yohina bichi poconicatonxoboho, quebijistima hian quexabi—hahquin Papan yonotinin.

7Papan yonoti yamacahinscaiya rabejahuen hahxontibo quenaxon Papahonshinanai sontaro rihbi quenaquin jahuenxobohoxon teexonai jahuen sontaro. 8Janrahma jisibi jato yohixon Jope janin jatoraanscaquin.

9Raanah becani. Nichish bahinhihshinahax mohiyahtax nihnichi jemahochoma sca jaabo jahuiya jaa xobochampani pemacanyaxon Papa yocaquiPedro mapeti barin manan tsacahiya.10Pihan hihquish picatsihscai bi cahenxobohoxon pitijaquinjanquenjariyamacanquin. Jaatiannamaquen jisijaquin jisquin. 11Naiquehpemehtai jisquin. Hani sábanaquescapa hoquen panexbehcoinxon maincaman botonai jisquin. 12Jaa chichocahen jatihibi yohinahbo main ninotaiborihbi, hihsabo rihbi jai.

13—Huenihue, Pedron. Rehtexon pihue—hihqui nincascaquin.

14—Hen tah hen pitimahi, Hihbon.Jahuentianbi tah hen rishtayabopiyamaniqui, pitimabo —hahquin.15Yohuanai nincarihbiquin:—Siri sca ta qui Papa jaiya tah min

tiroma ta qui hih min jatimahi —hihqui.16Quimisha coti jascahahnani. Jaatian jisi

bi naihohxon sábana bihinihnirihbiquin.17Jan namaquen jisibi jahua jenquetsi

jascarihquin hihxon shinanscaquin.Shinan shinanaiya bi Cornelionenraanipibo xehqui janin nocoscai.Simoman xobo yocacahcani.

18—¿Simon Pedro hahcaibo nenojihueyamahiquin? —hihcani yocacahti.

9 10

216

19Jan jisíbo Pedronen shinanparihi biDios Yoshiman yohiquin:

20—Hoa ta mia benahi jahuibo qui.Huenihue tahca. Bototax basihaxma jatobetan caresscatanhue. Hean horixonraanah ta becanihqui —hahquin.

21Botoxon sca:—Hea tah hen man benahi joni qui.

¿Jahua queenax man jahuin? —jatojaquin.

22—Noquen hapo ta Cornelio qui, ciensontaroboyahpa. Sirijaquin shinanai jonitah qui. Noquen Papahon shinanai.Jatihibi judiobo ta jahan jenimahiqui.Jaa ta Papan yonotinin yohihipishqui,Jonibo raanhue, hahquin. Mian yohihi joijan nincanon hihquish tah non mia bichijahui jahuen xoboho min catannon—hahcanquin.

23—Mapenahue —hahxon sca jano jatohoxamashinaquin. Hoxashinahaxmohiyahtax sca jato betan caresscai.Caibo Jope janinha noquen huetsaborihbi ta jaa manahi bocanishqui.

24Nihbahinahipish huetsa neten scaCesarea janin nococani. Pedro nocotimanahahnan jahuen jenabo jatihibiquenamaxon, jahuen hahbe rabeti siriborihbi Cornelionen jato quenamaquin.25Pedro mapescaiya cahen behchihicahax jahuen tahe naman betihihpaqueti.26Jaa hueniquin Pedronen yohiquin:—Huenihue. Hea rihbi tah hen mia

quescapa joni qui —hahquin.27Jaa yohuanquinhanan xoboho

hihcoxon hicha jonibo nocohihnascaimeraquin.

28Jato meraxon:—Nahuabo pasijatima joi ta noque

judiobo jai. Nahuabaan xobohomapetima joi cahen noque jai. Jaa cahman honanai. Jaabi ta Papan heajismahipishqui, mehetima rishtayahi hentsoabi jayamanon. Jato yohuanquihnaxnoque rishtaya jai ta tsoabi yamahihqui.

Hen honannon hihxon ta Papan heajismahipishqui. 29Jaa copi tah henjoresscai, Caresscatanhue Papan hea jaáh.Hea yohiscanahue tahcah. ¿Jahua copiman hea quenamahipiquin? —jatojaquin.

30Cornelio sca yohuani: —Chosco netesca nescaran bari racapaque sca jaiya tahhen heen xobohoxon Papa yocaxonpehneni chopaya joni hea bebonsanarenenai hean jisipiqui. 31Hea tayohihipishqui: Cornelion, min yocaxonaita Papan nincaquihqui. Min joni huetsayanapannoxon coriqui hinanresai tashinanihqui. 32Jope janin joniboraanscahue, Simon Pedro hahcaiboquenamaquin. Yohina bichi poconicaSimoman xoboho ta jihuetihqui,quebijistima hian quexabi, hah ta heajaipishqui. 33Jaatianbi tah hen miaquenamanoxon raanipiqui. Jahuerohahitah min nocoscai. Neno tah non noquenPapan noque jisiya noque tsinquitai,noquen Hihbaan mia yohihi joinincacatsihqui —hahquin.

Cornelion xoboho Pedro yohuanai34Pedronen sca jato yohiquin:—Rahma tah hen honancoinscai. Papan

ta caibo mentan huetsabo hashoan sirijisyamahiqui. 35Papahon shinanxon pontehahcai nahuabo ta Papan siri jisiqui. Hentah hen honancoinscai. 36Noque israelibaquebo qui ta jahuen joi raannishqui.Jatihibi jonibaan Hihbo hihxon ta Papanrahuiboma sca noque janon Jesucristonennoque hihbojahiqui. 37¿Judea maijatihobi janin jahua jahoxquin? Man tahman honanai. Galilea mai mehax ta joibehna jamenonishqui, Juaman yohixonnashimahipi pecaho. 38Nazaret janinhaJesus ta Papan caisai joni qui, nonhonannon hihxon sca ta jahuen Yoshinsiri Papan jaa hinannishqui, jahuen coshirihbi hinanquin. Papan yanapana sca ta

10

217

jonibo sirijabonahi nihninishqui, tiromayoshiman hihbojaha jonibo rihbi jatojatihibi sirijabonaquin. Man tah manhonanscai. 39Neno noquen judiobaanmainxon jan hahpahoni, Jerusalen jemajaninxonbi rihbi jan hahpahoni jatihibitah non jisnixon yohinica qui. Jihuinhueonxon rehtehibo rihbi jisoxon tah nonyohihi. 40Jan hihquipi jahuen quimishaneten sca Papan huenirihbixon jisíbohihxon noque qui cainmahi jisoxon tahnon yohirihbihi. 41Jan hihquipish bihahquirihbi teehihquipi non hahbetanpixon xehacahchihi ta Papan noquecaisoxqui, Cristo jihuerihbiscai joiyohihibo sca noque janon. Jatihibichinjisnon hihxonma bi noque jan caisaibaanjisnon hihxon ta noque janin jaacainmahoxqui. 42Jahuen joi siri nonjonibo yohinon ta noque yohihoxqui.Jihuetaibo betan mahuanihbo jan siri hintiroma quin hihxon jisnon hihxon taPapan jaa yohinishqui. Jaa joi rihbi nonyohinon ta noque yohihoxqui. 43Cristonincacoinai jonibo jatihibi ta jaan jatonhohcha sohuaxoniqui. Jatihibi Papan joiyohinicabo ta jascari yohuannishqui—jato jaquin.

Dios Yoshin bichibo judiomabo44Jascari Pedro yohuanparihi bi

nincacaibo jatihibi Dios Yoshimanhihbojaquin. 45Judioxon bi nincacoinaiboPedro betan jahuex rahtescai. Jatonnahuabo que bi Dios Yoshiman jatohihbojahi jisish rahtecani. 46Huetsapahiyohuanai jato nincacanquin. Papa Diosqui jaabo hihti siripi yohuanai nincacaxrahte rahtecani. Jato sca Pedronenyohiquin:

47—Non haho quescajaribiquin taneabaan Dios Yoshin bichiqui. Non jatonashimanon. Tsoanbi ta Jatonashimayamanahue noque jatimahiqui—Pedronen jato jaquin.

48Jascajaxon Jesucriston janen jatonashimanon Pedronen yohiquin.Nashimaha sca:—Huetsa neten cayanoxon noque qui

banetahhue —Pedro jacanquin.

Jerusalen janinhahbo Pedronen yohihi

11 1Jaa pecaho cahen Judeamainxon Criston raantibo betan

janoha noquen huetsabaan nincaquin.Jaton nahuabaan rihbi Papan joi bichipinincaquin. 2Jerusalen janin nocotaitonsca Pedro pontecatsihquin, Jatohonantijati ta jaiqui hihnicabaan Pedroyocaquin:

3—¿Jahua jenquetsahin min noquennahuabo janin hihcohipiquin? ¿Jahuajenquetsahin min jato betanbipihipiquin? —hahcanquin.

4Jan jisipibo sca Pedronen jatoyohiquin sirijaquin:

5—Jope jema janinxon noquen Papayocaxon tah hen namaquen jisijaquinhihtihosi sábana quescapa jisipiqui,hoquen panexbehcoinxon naihohxonbotonai. Hea bebonbi ta botonipishqui.6Jisquin sirijaxon tah hen yohinahbo,nami pinicahbo, ninotaibo, hihsabo rihbijisipiqui. 7Yohuanai sca hean nincaquin,Huenihue, Pedron, rehtexon pihue, heajaquin. 8Hen tah hen jascajatimahi,Hihbon, jahuentianbi tah hen pitimaborishtayabo piyamaniqui, hahquin hean.9Jaabi hahquirihbi naihoh quehaxyohuani, Siri sca ta qui Papa jaiya tahmin tiroma ta qui min jatimahi, hihqui.10Quimisha coti non jascahahnanai binaihohxon jatihibi hahquirihbininihihniquin. 11Jaatianbi ta noque janohihqui xobon quimisha joni nocotipishquiCesarea jemanxon raanipi. 12Nahua tahqui hihquishma hen jato betan catannonta Dios Yoshiman hea yohihipishqui. Neaseis noquen huetsabo rihbi ta hea manahibohipicanaxqui. Jahuen xoboho tah non

10 11

218

hihcohipiqui. 13Jaan ta noqueyohihipishqui. Jan jisi bi jahuen xobohonichi Papan yonoti jahui. Nihrenenxoncahen Jope janin joni raanhue SimonPedro hahcaibo hihuenon, hahquin.14Hahan mia Papan teehihmahi joi ta miayohixihquiqui miin xobohojihuetaiboyabi, hah ta Papan yonotininjaa jaipishqui. 15Hean jato yohimenohiyabi ta Dios Yoshiman jatohihbojahipishqui non yohimenohi tianjan noque hihbojaho quescajaribiquin.16Jaatian tah hen noquen Hihbaan noqueyohini joi shinanscaipiqui, Juaman jenennashimahi bi tah hen jenen nashimaquinhahcajaquin mato Dios Yoshinhinanyaxihqui, hah jan noque janí tahhen shinanscaipiqui. 17Noquen HihboJesucristo nincacoinaiton Papan noquehinanho Yoshin jato rihbi jan hinanaiya¿jahua hihxon hen JascajayamahuePapan hen jatihin? —jato jaquin.

18Nincacax netecani. Papa qui sca siripiyohuancani:—Nahuabo rihbi ta shinan pontemaxon

jato teehihmahihqui, hicahisen—hihcani.

Antioquía janinhahbo noquen huetsabo19Hoa Esteban rehtexon jato tiromajaha

jabisaibo ta Fenicia main camanbocannishqui. Chipre mai janin,Antioquía janin rihbi ta nococannishqui.Caquin bi judiobo rahsi Papan joiyohibonacanquin. 20Caibo Chipre maijaninhahbo hihxon, caibo rihbi Cirenejaninhahbo hihxon, Antioquía janinnocoxon sca jaton nahuabo rihbi noquenHihbo Jesusen joi siri yohiquin.21Noquen Hihbaan ta jatoyanapannishqui. Jaabaan yohihah tahihti caiboxon nincacoinxon noquenHihbo bihnishqui.

22Jascajahibo nincaxon ta Jerusalenjaninxon noquen huetsabaan Bernabé

raannishqui Antioquía janin canon.23Nocoxon Papan jahuen shinan jatohinanai jisish jenimahi. Noquen Hihbojeneyamahahbo hihxon cahen jaan jatoyohiquin sirijaquin noquen Hihbaanyohihi quescabijaquin hahcabo hihxon.24Janohahbo hicha joni sca noquenHihbaan hihbojaquin. Bernabé ta siri jonijanishqui Dios Yoshiman hihbojaha joni.Papan jato hahxontihi cahen jaanshinancoinquin.

25Saulo benahi sca Tarso janin Bernabécahi sca cahi. Saulo meraxon Antioquíajanin hihuequin. 26Huesti bari Papancaisaibo betan tsinquixon cahen rabechinhicha jonibo haxemaquin. Jano pari taCriston jonibo cristianobojanemenocannishqui.

27Jaatian Jerusalen janinhax Papanjismaha yohihibo nocoti Antioquía janin.28Agabo janeya sca jato tocan nihxonjatihibi main piti pishinscaax pihanhihyaxihquibo jato Dios Yoshinyaxonyohiquin. Jan jascani cahen jascacoinscai,Claudio quiquin hapo hihqui tian. 29Jaacopi cahen Judea main jihuetai noquenhuetsabo qui coriqui raanti Cristonjonibaan shinannish. 30Jatihixonbihahtipahnoxon caman raantishinancanquin. Shinanxon jaabaanshinanai quescabijacanquin. Jatonpastorobo qui hinantannon hihxonBernabé betan Saulo jaya catannonhihxon raancanquin.

Jacobo rehtehipixon Pedro sca bichibo

12 1Jaabo cahiya ta jaton quiquinhapo Herodesnin caibo Papan joi

nincacoinaibo bihnishqui, jatotiromajanoxon bihquin. 2Juaman huetsata Jacobo janishqui. Jaa ta Herodesninrehtenishqui. 3Jaa rehtehiya judiobojenimahi jisxon Pedro rihbi bihquinchahoma paan estajahiboya. 4Bihxonsipo xoboho tsahonquin. Chahoma paan

11 12

219

esta pecaho rehteyaxahpan costanahbohihxon jahuen sontarobo Pedrocoiranmaquin. Chosco coiranti janahue,huesti coiranti cahen chosco sontaro, jatojaquin. 5Sipo xoboho Pedro tsahotaiyacahen noquen huetsabaan noquen Papahihti yocaxonquin.

Hihbaan Pedro picohi6Jisibo hihxon bahquish Pedro

rehtenoxahpan hih Herodes jai bi sipoxoboho Pedro hoxahi. Jaa yamebi rabecadenanen jato qui menexah rabe sontaronapon Pedro hoxahi. Xehqui janin rihbisontaro coirani xehqui janichi. 7Jaatiannoquen Hihbaan raanah jahuen naihohqueha yonoti sanareneni jahui. Sipo xobochicho xaba siri jaresscai. RahpasxonPedro mohinquin.—Huenihue histon —hahquin.

Huenitaiya hahan menexipi cadenamepequehti.

8—Miin chopa sahuexon tahe xacarihbi sahuehue —hahquin Papanyonotinin. Jascajaha sahuequin.—Miin tarin rahcoxon hea chibanhue

—hahquin.9Jascahah hahbe cahi picoscai. Papan

yonotinin hahcoinai honanyamaquin.Namaquen jisija tah hen jai hihqui.10Huetsa coiranai sontaro huinoxonhuetsa rihbi huinohax yami xehpoti quinococani, jano jema qui cati. Hahmebixehpoti quehpemehti. Picotax bahin scabocani. Cahiya bi Papan yonotiyamacahinscai. 11Shinanscaax:—Herodesnin hea rehteyamanon

hihxon ta jahuen yonoti Papan raanaxquiheen caibaan hea jacatsihqui jatihibirihbi hea jayamanon hihxon. Rahma tahhen honanquin sirijascai —hihqui Pedro.

12Honancoinscaax Marian xobon cahi.Jaa María ta Juaman mama qui. Juamanjane huetsa cahen Marcos. Jaa xobohotsinquixon ta Papa yocacannishqui

hichaxon Pedro yocaxonquin.13Jemanhihti xehpoti Pedronentontonhahcai nincacax Rode janeyaxontaco jisi jahui. 14Pedro joi nincaxonhonanax hihti jenimahax quehpenxontishinanaxma bishquihihcanahi caribihixobon. Hihcohax:—Pedro ta jemanhihti janin nichiqui

—hihqui.15—Min tah min tehquehihqui

—hahcanquin.—Hihyama tah hen jai. Jaa coin tah

qui —hihresi.—Jahuen yoshin rah ta qui

—hihscacani. 16Pedronen xehpotitontonhahquin jeneyamaquin.Quehpenscaxon jisish rahte rahtecani.17Netetahbo jahuen mequen sanaxon sipoxobo janinhah noquen Hihbaan jaapicohah jato yohiquin.—Jacobo, noquen huetsabo rihbi

yohiscatannahue —jato jabahini huetsaxoboho caresscai.

18Xaba paquescaiya sca rahtetaxsontarobo coro coroti, hihti corocani.¿Jahuen Pedro cahaxquin? hihcani.19Jato Benatannahue hahca bibenacasquimahiboya coirannica sontaroyocapaquexon, Nea coirannicahborehtenahue hahscaquin Herodesnin.Jascajahax Judea mai janinhax Cesareajema janin jihueti sca Herodes cahi.

Herodes mahuatai20Jaatian sca Tiro mai janinhahbo qui

Herodes sinati. Sidon janinhahbo quisinarihbihi. Jaa copi huesti shinanyahaxhahqui nococani. Nocoxon jahuen xobocoirannica Blasto yohuanquihnxonjeenhihmacanquin jan jato yanapannon.Quiquin hapo sca hihti yocacanquin janjato qui sinayamascanon hihxon. Jahuenmai janinhax jaton piti jahui copiraejacatsihcani. 21Jaa netenyohuanyaxahnpan hih jan jaipi jaa nete

12

220

nocotaiya jahuen quiquin hapo tarisahuehax, jahuen quiquin hapotsahotinin tsahoxon basi yohuanquinHerodesnin jato yohi yohiquin. 22Herodesyohuanai nincacax:—Diosax tah min yohuanai. Joni

yohuanaima ta mia qui —hihcani coshin.23Jaatianbi, Jascama ta qui, Papa Dioshuesti ta Dios qui, hih jan jayamahi copinoquen Hihbaan yonotinin Herodesrishquiquin. Rishquihah xenahaxmahuati.

24Herodes mahuataiya sca Papan joicaícanascai. Hashoan hocho scanococanahi.

25Jaatian antioquiabaan coriqui hinanaJerusalen janin noquen huetsabo qui jaacoriqui hinantanax Bernabé betan Saulojoribiscai. Juan rihbi becanquin, Marcoscahen jahuen jane huetsa.

Bernabé, Saulo canon raanaibo

13 1Antioquía janin ta Papancaisaibo tocan haxemanicahbo

betan Papan jismaha yohinicabojapahonishqui, huetsa cahen Bernabé,huetsa cahen Simon, joni huisonihahcaibo, huetsa cahen Cirene janinhahLucio, huetsa cahen Manaen jatongobernador Herodesnin yanapannicah,huetsa cahen Saulo. Jaabo rahsi. 2Pititenehahnan Papahon shinanaiton DiosYoshiman jato yohiquin:—Hen jato yohihi tee jatannon Bernabé

betan Saulo raannahue —jato jaquin.3Jascajaha piti tenehahnan Papa yocaxonjato metsoncanquin, mato tah nonyanapantihi hahxon jascajacanquin.Jascajaxon jato camacanquin.

Chipre janin Papan joi nincamahibo4Jascajaquin Dios Yoshiman camahah

Seleucia jema janin cahax Chipre maipishca caman quebijistima hian nontinpohquejaqueti. 5Salamina jema janin

mapexon judiobaan tsinquiti xobohoxonPapan joi yohicanquin. Juaman rihbi tajato yanapannishqui. 6Jaa mai pishcanabebacahini cahax Pafos jema janinnococani. Jano ta yobe jonimeracanishqui, Barjesus janeya. Judio.Papan jismaha yohinicahicamahi. 7Jaa tajanoha tininti teexonai jonihihpahonishqui. Tininti ta Sergio Paulojaneya janishqui, honan joni. Papan joinincacatsihxon jaa tinintinin BernabéyaSaulo quenamaquin. 8Jaa yobepan janehuetsa cahen Elimas, yobe hihcatsihqui.Jaan jato Jascama ta qui, hahquin,tinintinin nincacoinmis hihxon. 9JaatianPablo hahcaibo Saulo Dios Yoshimanhihbojaha jaa yobe bejisquin sirijaxonyohiquin:

10—Mia tah min tiroma yoshimanbaque qui. Jatihibi pontejaquinshinanaibaan rahui ta mia qui. Paranparanmis. Hihti tiromajaquin shinanai tamia qui. ¿Papan ponte bahibo minmayamahi tanticatsihyamahin?11Jisresscahue. Noquen Hihbaan ta miamehehihqui, benchescaxon min bari basitahni jisyamascanon —hahquin.Jan jascahiya bi jahuen bero coropax

bahquishcahinscai. Tsoan heamehuetanxon hiotihiquin, hihquish jonibenahi huea hueacanahi cahi. 12Jaajascahi jisxon noquen Hihbaan joinincacax rahtexon jaton tinintininnincacoinquin, jahuen jointiboyaxonbinincacoinquin.

Antioquía janin nocotaibo13Jaatian Pablo, jaabo, Pafos mai

potabahini nontin caresscaax Pan lia maijanin nocoti Perge jeman. Jano jatopotabahini ta Jerusalen janin sca Juancaribinishqui. 14Perge janinhax cahaxPisidia mai meha Antioquía qui nococani.Jaton tantiti neten sca janoha judiobaantsinquiti xoboho hihcohax tsahocani.

12 13

221

15Moisesnin huishani joi nincamaxonPapan joi huishaxon yohinicabaan joinincamaxon tsinquiti xobocoirannicahbaan jano tsahotai bi jatoquenaquin:—Noque huetsabaan, jonibo yohiti joi

jaxon nihhinaxon noque yohirohahue—hahcanquin.

16Jascahahbo nihhinaxon mequensanaxon Pablon jato yohiquin:—Heen caibon, noquen Papa Diosohon

shinanaibon, hea nincanahue. 17Noqueisraelibaan Papa Diosen ta noquen xenibocaisnixon Egipto main jaabo jihuetaiyajato caíjanishqui. Jahuen coshi jismaxonta janohax piconon jato hionishqui.18Cuarenta bari sca ta jato tenenishquinihi naman nih nichaiboya. 19Canaan maijanin sca siete quiquin hapobo jatonjihuetahboyabi camaxon ta jaa maiisraelibaana sca hihnon hihxon jatohinannishqui. 20Cuatrocientos cincuentabari jano jihuescanon jato jaa maihinanquin. Jahuen joi yohinica Samueljanon caman ta jato pontenicabohinannishqui. 21Quiquin hapo sca noquehinanhue, hah sca ta jacannishqui.Yocacahbo cahen Cisin baque Saulo jatohinanquin. Jaa ta Benjamin baquebojanishqui, Saulo. Cuarenta bari ta jaanjato coirannishqui. 22Jaa potascaxon taDavidinin sca jato coirannon hihxon jaasca quiquin hapomanishqui. Jaa yohihi taPapan nescajanishqui: Isaín baque Davidtah hen heen shinanya jisi. Hea queenaiquescabija ta jaan jatihiqui heahahxonquin. 23Jaa Davidinin chinibaquebo janinhah ta noque israeliboteehihmanica Papan cainmascanishqui,Jesus, jan yohini quescabijaquin. 24Jaajonon ta jaton shinan pontexon nashimatiJuaman jato yohinishqui, jatihibi noquencaibo yohiquin. 25Jato yohiquin queyotihochoma sca: ¿Hea jahua quin shinanman jain? Hea ta jaama qui. Hehchon ta

huetsa jahuiqui. Jaa hihti siri copi tahhen jahuen sapato risbi pecaxontihahtipahyamahi hahquin jaan.

26Heen huetsabaan, Abrahanenbaquebaan, Papahon shinanaibaan.Noquen nincanon hihxon ta Papan noquejaa joi raannishqui, hahan teehihti joinon nincanon. 27Jaa teehihmanica jisxonbi ta jaa honanyamacannishqui. Jatihibitantiti neten Papan yohinicabaan joinincamaha bi nincayamarihbixon taJerusalen janin jihuetaibaan jatonhapobo betan jaa rehtemacanishqui,jayaxihquibo Papan yohiniquescabijaquin. 28Jahua copi rehtetiyamahi bi Pilato yocacanquin jaarehtemanon. 29Jaa yohihi huishani joi jaiquescabijaxon jihuin hueonahbomahuascai botonxon ta tsahoncannishqui.30Hihquipi bi ta Papanteehihmarihbinishqui. 31Hahquirihbiteehihquish ta hahbetan Galilea janinhaxJerusalen janin cahipibo qui cainnishqui,jaabaan sca jan teehihribihijisnicahboxon caibo sca yohinon.

32Joi siri tah non mato yohihi, heahuetsabaan. Noquen xenibo janhahxontijani quescabija ta Papan jaiqui.33Jesus hihquipi bi hahquirihbiteehihmaquin ta jan hahxontijaniquescabijaquin Papan noquen xenibohahxonihqui, noque teehihmanica janon.Jahuen rabe behua huishaquin Davidininyohini quescabi ta qui: Mia tah min heenbaque qui. Nea neten tah hen heen baquemia hihqui jato honanmascai. 34Jaahihquipish bi jahuentianbi yorapisiyamascanon hahquirihbi teehihmahita nescajaquin rihbi yohinishqui: Henjahuentianbi huetsajatima joi siri henDavid yohini quescabijaquin tah hen miahahxonscai, hih ta jaiqui huetsa quiricajanin rihbi. 35Jaa yohihi ta huetsa behuajanin rihbi nescarihqui: Min caisai miinbaque tah min pisimatimahi hihqui.

13

222

36Jihueparixon ta Papa queenaiquescajaquin Davidinin hahnishqui.Mahuatai tsahonahbo ta jahuen yorapayoscanishqui. 37Papan hahquirihbiteehihmahi joni ta jascayamahihqui: jaata payoyamanishqui. 38Jaan ta matonhohcha sohuaxonti hahtipahiqui. Manhonannon hihxon tah non mato yohihi,hea huetsabaan. Moisesnin noque yohiniquescabijaxon bi man potatihahtipahyamahi hohcha jatihibi ta jaansohuahihqui nincacoinaibo rahsi. 39Jaanincacoinaibo jatihibi ta Papan sirijisiqui. 40Papan joi yohinicabaan tanescajaquin huishaxon yohinishqui:

41 Jisnahue, hea hosanaibaan.Rahtenahue queyoscanoxon. Manjihuetai netenbi hen hahan rahtetihahcaiya bi tah man hihcoinaishinantimabiresai. Papan tajascajaaxqui hih huetsa jai bi

hih ta jahuen huisha jaiqui. Jistahi man.Jan yohihi quescabija jan mato jamis—jato jaquin.

42Jascahax cainscaiton huetsa tantitineten rihbi noque yohirihbiyaxahnhuehihxon jato hihti yocacanquin.43Tsinquixon yohuanaibo nincaquinqueyoxon sca, jaton nahua hihpahonishbi Papahon shinanax judioscaibo betanjudiobaan hichaxon Pablo, Bernabéchibanbonaquin. Chibanahbo Papanshinanai quescari jihuetahbo hihxon jatosirijaquin yohiquin. 44Huetsa tantitineten sca Papan joi nincaqui jaa jemajaninhahbo jatihibi tsinquicani. Huestibores pishini. 45Pablo yohuanai nincacaibohihti caibohi jisish notsi notsixon:—Jascama ta qui tiroman

—hahcanquin judiobaan.46Pantecatsihquibaan bi raquexonmaBernabé betan Pablonen jato yohiquin:—Mato pari tah non Papan joi

nincamati jai. Queyoyamanoxmanataibomaxon man jaa joi potascaiya

tah non nahuabo sca yohihi. 47Nonjascajanon ta noquen Hihbaan noqueyohinishqui:

Nahuabo min xabajaxonnon tah henmia yohihi jano naichibechijaquetancahuanaitoncaman hahan teehihmati joi minjato nincamanon

hah ta noquen Hihbo janishqui —jatojaquin.

48Jan jascarai nincacax judiomabojenimacani. Papan joi hihti sirijiscanquin. Queyoyamanoxjihueyaxihquibo rahsi noquen Hihbo quihinamehti, Papan caisnibo rahsi.49Janohax sca cahen janoha maibo janinPapan joi caícanahi. 50Papahon shinanaxbi haibo patorobo sca ta jaa judiobaanPablo qui sinamanishqui, jaa jema janinjihuetaibo haibo patorobo. Janoha patororihbi sinamacanquin Pablo Bernabé rihbipicohahbo hihxon. Sinamahabo cahenjato jaa mai janinhah picocanquin.51Jaabaan picohah yohitimabohihonanahbo hihxon jaton sapato poto jatoquiri tahabahini Iconio jema janin scaboresscacani. 52Jaabi Jesusen jonibo hihtijenimahi. Dios Yoshiman hihbojahajenimahi jihuecani.

Iconio janin nococani

14 1Iconio janin sca judiobaantsinquiti xoboho mapexon jato

yohiquin nincacoinahbo. Yohihahhichaxon nincacoincanquin judiobaan,judiomabaan rihbi. 2Nincacoinaiboyacahen nincayosma judiobaan judiomabosinamaquin. Noquen huetsabojistahihmanon hihxon jato tiroma shinanhinancanquin. 3Jaabi ta janobi basi tahnijihuescacannishqui raquexonma noquenHihbaan joi jato yohihahnan. Jatohonshinanxon Papan hahxonai joinincacoinahbo hihxon ta noquenHihbaan rihbi yanapanquin hahan

13 14

223

honantiboya hahan rahtetibo jatojaxonnishqui. 4Jema janinhahbo scacaibo huetsa shinanya hihnon caibo rihbihuetsa shinanya hihqui. Judiobo rescaibaan nincaquin. Caibaan rihbi Cristonraantibo res nincaquin. 5Jasca sca jaiyacahen jato tiromajaxon macamantsacanon benahue hihcani judiomabo,judiobo, jaton hapobo rihbi. 6Macamantsacacatsihquibo honanax jabascacani.Licaonia main, Listra, Derbe, jaa jemabojanin bocani. 7Jano sca Papan joi siriyohicanquin.

Listra janin Pablo tsacahibo8Listra janin ta chanto joni

meracannishqui, jahuen ponobo yosmahicainnish jascabiscai. Jahuentianbi nihtihahtipahyamani. 9Jaan cahen Pabloyohuanai nincaquin. Jaa Pablonenbejisquin sirijaquin. Jisanan Papanmehehah rohatihi jan shinanai honanxoncoshin sca yohiquin:

10—Huenihue. Nihrenenhue —hahquin.Jascahah cayahihnatax nichi tanatanascai. 11Pablonen jascajaha jisishtsinquijaquetaibo coshin yohuanscai:—Yorayahpa quescapahax ta dios rabe

noque qui botopaquetaxqui —hihcanijaton join, Licaonicabaan join.

12Bernabé ta Júpiter janecannishqui.Pablo cahen Mercurio janecanquin,yohuan hihbo hapo quen. 13Júpiter hinárehtexonnicah sca hicha jonibo betancahi. Pehi toronjaxon ganado tejomaxonjema xehqui janin jano Júpiter hahcaibojaton diosen xobo jaiton jaton ganadorehtecatsihscai, Pablo hinancatsihquin,mapojaxonnoxon. 14Jascajahibo nincaxonCriston raantibo Bernabé betan Pablonenjaton chopa huaxabahinxon tsamataijonibo tocan cayatanxon jato coshinyohiquin:

15—¿Jahueja man jacatsihquin,jonibon? Noque tah non mato quescapa

jonibo qui. Nescapa tiroma shinanpotabahinxon jihuenica Dios man bihnonhihxon tah non jahuen joi siri matoyohihi. Nai, mai, hian, jano jai jatihibi tajaan hahnishqui. 16Neatemanjihuepahonihbo ta jaabo jihueti queenaiquescari jaan jihuemanishqui. 17Jaabi tahahan honanti jato pishinmayamanishquijato yanapanquin naihohxon hoipaquemaquin, bimibo hinanquin, pitimato hinanquin, hahan jenimati matohinanquin —jato jaquin.

18Jascajaquin yohi yohihah pari tajaabaan jaton ganado jato rehtexonquinbi rohajacanishqui.

19Jaatian Antioquía janinhax judiobojahui. Iconio janinhax rihbi nocoxonjudiobaan janohahbo sinamaquin, Pablorehtehahbo hihxon. Sinaxon Pablomacaman tsacacanquin. Jemama quininibonaxon mahua sca ta jaiqui hihxonjanobi potabehnancanquin. 20Criston jonibojaa mayajaquetaiya hueniscaax jema janincaribihi. Jano hihshinahax Bernabé betancaresscai. Derbe jema janin cahi caresscai.

21Nocoxon Papan joi siri jatoyohicanquin. Yohihahbo hichaxonnincacoinquin. Janohax sca Listra janincaribihi. Janohax sca Iconio janin.Janohax sca Antioquía janin. 22Cristonjonibo coshi hinanbonahi cahi,shinancoinquin jeneyamaxahcabo hihxonjato hihti yohiquin.—Papan jihuemati janin noconoxon tah

non hicha teneti jai —hahquin. 23Pititenehahnan mequeman mehexon Papayocaxon nincacoinaibo jano jaiton tihibi sirijonibo caisxon Mia pastorohue, Mia rihbipastorohue hahcanquin. Jascajaxon jaabaannincacoinipi quen noquen Hihbaan jatocoirannon hihxon Papa yocarihbicanquin.

Antioquía janin nocorihbicani24Pisidia mai sca nabebacahinax

Pan lia mai janin nococani. 25Perge janin

14

224

sca caxon joi siri yohiscaax Atalia janincahpaquehcani. 26Janohax sca Antioquíajanin cahi nontin boribicani. Hoa chaiyohitanahbo hihxon janoxon Papa jatoyocaxonnibo janin nocorihbiscacani,janohax jaabo catanni janin. 27Nocoxonnoquen huetsabo tsinquimaxon jatobetan Papan hahrasihi jatihibiyohicanquin. Judiomabo jan jascajaquinnincamamenohi jato yohiquin. 28Basi scajano Criston jonibo betan jihuecani.

Jerusalen janin tsinquitaibo

15 1Jaatian Jerusalen janinhahbo scajoxon noquen huetsabo yohiquin:

—Moisesnin yohini quescabijaquinhonantijayamahah tah man hahquirihbiteehihtimahi —hahcanquin.2Jaamajahibo copi ta Bernabé betanPablonen jato pontequin sca yohinishqui.Yohihah bi hahbetan sca yohinanresi.Join bahchinani. Criston raantiboyocacahti ta jaiqui, hihxon sca Jerusalenjanin bohábo sca raancanquin Pablo,Bernabé, caibo rihbi. Jerusalen janincaxon Criston raantibo yocacahbo cahenraancanquin. Noquen huetsaboshinanyahpabo yocacahti canonraancanquin.

3Noquen huetsabaan sirijaquin camahahcahen bocani. Judiomabaan shinanpontexon Papan joi bichi jato yohihahnanFenicia mai nabebacahinax Samaria mairihbi nabebacanahi bocani. Yohiha janohanoquen huetsabo hihti jenimacani.

4Jerusalen janin nocotaiton sca Cristonraantibaan jato Benahue hahquin. Janohapastorobaan jatihixonbi jato Benahuehahcanquin. Benahue hahcabo jato betanPapan hahrasihi jato yohirihbicanquin.5Fariseoboxon bi nincacoinaibo scanihrenenxon yohiquin:—Jato honantijaxon Moisesnin yohini

quesca jaahbo tah non jato yohiti jai—hahcanquin.

6Jaa joi sca shinanquin sirijanoxoncahen Criston raantibo betan pastoroborihbi jano huesti tsinquiti. 7Basiyohinannan sca jaiboya nihrenenxonPedronen jato yohiquin:—Heen huetsabaan, neateman ta Papan

hea mato tocan mehax canon heayohinishqui jahuen joi siri hean yohihahnoquen nahuabaan nincacoinnon. Mantah man honanscai. 8Jonin jointihonanxon ta Papan jaabo siri hihquinoque jismanishqui, noque jahuen Yoshinsiri jan hinanai quescajaribiquin jaaborihbi hinanquin. 9Noque ta jascapa rabejisnishqui. Jaabaan nincacoinai copijaabo rihbi jaton jointi sohuaxonquin.10Non papiti hahtipahyamani bi noquenxenibaan rihbi papiti hahtipahyamanihihue papimaquin hahcajaquin tah manCriston jonibo judionahue hahcai. ¿Jahuacopi man jascajaquin noquen Papa Diostanahin? 11Noquen Hihbaan noquehonshinanxon noque teehihmatihiquescajaribiquin ta jaabo rihbiteehihmatihiqui. Jaa tah nonshinancoinai —jato jaquin.

12Jaatian pari netexon Bernabé betanPablo yohuanai nincacanquin.Nincacaiton judiobaan nahuabo janincaxon hahan honantibo hahan rahtetibojato betan Papan hahquipi jatoyohipaquequin Pablonen, Bernaben rihbi.

13Yohiquin queyoscaiya Jacobo scayohuani:—Hea nincanahue, hea huetsabaan.

14Jahuenahbi jaabo hihnon hihxonjahuen joi siri noquen nahuabo Papannincamamenoni ta Simoman noqueyohiscaaxqui. 15Papan yohinicabaan rihbita huishaxon jascajaquin yohinishqui.Nincanahue:

16 Jaa pecaho joribixon tah henDavidinin xobo poxonihuenirihbixon hahcajaquin jahuenjihuetahbo hinanrihbitihi.

14 15

225

Payonihbo hahribixon hahcajaquintah hen jahuen jihuetahbohinanrihbiyaxihqui.

17 Texe jonibaan jaton Hihbobenahahbo hihxon tah henjascajayaxihqui. Maton nahuahaxbi hehqui hinamehtaibojatihibichin hea benahahbo hihxontah hen jascajayaxihqui.

18 Nea joi neateman yohinihxon tanoquen Hihbaan jascajahiqui.

19Hean shinanah tah non jaton shinanpontexon noquen Papan joinincacoinaibo noquen nahuabo nonjatsanjatimahi. 20Jato qui raannoxonquirica huishati ta jaiqui, santoyarishtayamahahbo joni huetsa betantsiniyamahahbo, hahsataibo piyamahabo,jimi rihbi piyamahabo. 21Jatihibi jemajaninxon ta neateman Moisesnin joinincamanixon rahma camannincamacanihqui. Nincamaxon ta jaajahua hihcatsihquiquin hihxonyocarihbicaniqui, tantiti nete tihibi jatontsinquiti xobobohoxon. Jaa copi tah nonjato qui joi raantihi —jato jaquin.

22Jeenhihxon sca jonibo raanah ta siriqui hihxon Criston raantibo, janohahbopastorobo, jatihibi noquen huetsabo,jatihixonbi sca Bernabé betan Pablomanahi cahabo mananicabo caiscanquin,Antioquía janin jato raannoxon. JudasBarsabas hahcaibo, Silas rihbi,caiscanquin. Jaabo hihti shinanyanoquen huetsabo copi jato caiscanquin.23Jato betan raanti quirica scahuishamacanquin:Maton huetsabo, Criston raantibo,

pastorobo, noque rahsibixon tah nonmato qui joi raanai, man jascabijayamahin, hahquin. Antioquía, Siria,Cilicia maibaan jihuetai noquencaibohaxma bi noquen huetsabo qui tahnon raanai. 24Noquen raanahma bi noquequihax caxon yohixon mato masa

shinanmahibo joi tah non nincacai.25Nincaxon tah non jatihixonbi scashinanquin sirijaxon noque quiha jonibocaisai, Bernabé betan Pablo manahi matojanin canon. Bernabé betan Pablo tahahan non shinanai noquen huetsabo qui.26Caibaan jato rehtecatsihquibaan bi tanoquen Hihbo Jesucriston joi siri yohihicaresscahoxqui. 27Jaa copi tah non Judasbetan Silas raanai, jaabaan sca non matoyohihi joi mato yohiquin sirijanon.28Judiobaan mato jisi copi man jascajatijai joi res tah non mato yohihi, jahuabihashoan mato hihuejayamanoxon. Nonjascahah ta siri qui hihxon tah nonyohihi, Dios Yoshiman rihbi noquejascajaquin shinanmaha. 29Jaa copi tahnon mato yohihi, santo rehtexona namipiyamanahue, jimi rihbi piyamanahue,terehahxon rehtehibo rihbi piyamaquin.Joni huetsa betan tsiniyamanahue. Nonmato yohihi quescarax tah man siritihi.Jaa res tah non yohihi, hahcanquinhuishaquin.

30Raanahbo Antioquía janin bocani.Jano noquen huetsabo tsinquixon jaaquirica jato hinancanquin. 31Jaa quiricabihxon jisxon shinanquinsirijascacanquin. 32Papan jismahayohinicaboxon Judas betan Silasen jatohicha yohixon noquen huetsabo coshihinanquin. 33Jano jihuetahbaxcacatsihscaiboya jato raanipibo quicaribinon sirijaquin jato camacanquin.34Hihcax bi Silas cayamahi. Baneti janshinanaiya Judas huesti cahi. 35Antioquíajanin Pablo betan Bernabé baneti.Banexon jato honanmaquin. Hichanoquen huetsabo betan jaa joi siriyohicanquin.

Papan joi yohihi Pablo caribihi36Jahuentihi ra nete jano hihxon:—Jano non noquen Hihbaan joi non

jato yohiniton caribinon cahue jato jisi.

15

226

Jenquetsahpi jacanihquin jisnon cahuejatihibi jema janin —Bernabé Pablonenjaquin.

37Juan Marcos hahcaibo Bernabeninhiocatsihqui bi Pablo queenyamahi.38Pan lia janin jato potabahini jato betanPapan joi yohihi cayamani copi cahen jaahioti Pablonen shinanyamaquin. 39Huestishinanyamascaax cahchinanbehcoini.Chipre janin Marcos betan canoxoncahen Bernabé nontin naneti. 40Pablocahen Silas betan cahi, noquenhuetsabaan noquen Papa yocaxonah.41Siria nabebacahinax Cilicia mai rihbinabebacahini cahi noquen huetsaboshinan hinanbonaquin.

Timoteo sca jato manahi cahi

16 1Derbe janin nocotax janohaxcahax Listra janin nocorihbihi.

Jano Timoteo janeya Criston joni jai.Jahuen mama judiohax bi nincacoinnica.Jahuen papa cahen judiobaan nahua.2Jaa Timoteo qui ta Listra janinhanoquen huetsabo siripi yohuannishqui.Iconio janinhahbo jascarihbihi yohuani.3Jaa hiocatsihxon bihxon janobo judiobojai copi Pablonen jaa honantijaquin.Nahua papayahpa jaa honanaiboya jaahonantijaquin. 4Jemabo scanabebacanahi caquin jato yohibonaquin.Jerusalen janinxon Criston raantibo betanjaton pastorobaan yohihipi joibo jatoyohibonaquin. Jaa joi nincaxon jascarijihuetahbo hihxon jato yohiquin. 5Jaacopi ta noquen huetsabaan hashoan scanincacoinnishqui. Nete tihibi caícanahi.

Macedonio joni Pablonen namacai6Frigia mai sca nabebacahinax Galacia

mai rihbi nabebacahini bocani. Asia maijanin cacatsihquibo bi Dios Yoshimanjato jano yohimayamaquin. 7Misia mainnocotax, Bitinia main sca cacatsihquibobi Papan Yoshiman jato panterihbiquin.

8Misia mai huinojaquetax Troas jemajanin sca cahpaquehcani. 9Huesti yamecahen namaquen Macedonia janinha joniPablonen jisquin. Jaa bebon nihrenenxonjaa macedonio jonin hihti yocaquin:—Macedonia janin noque yanapani

johue —hahquin. 10Namayama sca janjaiya jenquetsahax non Macedonia janincaman pohquetihin hihxon hahanpohqueti benaquin noquen. Non janojahuen joi siri yohihi canon Papan noquequenahi tah non honanquin sirijaniqui.

Filipos janin nococani11Nontin nanexon Troas potabahinquin

noquen. Samotracia quiri ponte res cahi.Nihshinahax huetsa neten sca Neápolisjema janin taxnati. 12Mapetax Filiposjema janin cahi. Filipos ta romanobaantsahonni jema qui, jano jai jemabomentan hashoan hani. Jano tah nonjahuentihi ra nete hihniqui. 13Tantitineten sca tah non jema jemanhihtinincaniqui, huean quexabi. Janoxon tajudiobaan noquen Papa Dios yocaquihquihihquish tsahopaquetax non janobehchinanai haibobo betan noqueyohuani. 14Huesti haibo ta Lidia janeyajano janishqui. Papahon shinanai haibo.Yancon chopa maromanicah. Tiatira jemajaninhah haibo. Jaan cahen nincaquinsirijaquin. Pablonen yohihi joi nincatishinan noquen Hihbaan hinanahnincaquin. 15Jatihibi jahuen xobohojihuetaibo betan nashimaha sca noquehihti yohiquin:—Noquen Hihbaan joi hen nincacoinai

shinanax heen xoboho botannahue. Janosca banenahue —hahxon jano sca noquehioquin.

16Janoxon jaabaan Papa yohihi janinsca non cahi bi huesti hiná haibaannoque behchiquin. Tiroma yoshinyahpahaibo hihxon ta jayaxon joniboyohipahonishqui. Honancatsihquin

15 16

227

yocacah jaan yohiquin. Jascajaxon tajahuen hihbobo hicha coriquicananxonpahonishqui. 17Jaa haibaancahen Pablo chibanbenaquin. Noquerihbi chibanbenaquin. Noquechibanhahnan coshin yohuani:—Nea jonibo ta Xaba Hihbo Diosen

jonibo qui. Hahan teehihti joi ta matoyohicaniqui —hihqui.

18Hicha neten jascarihbihi. Jatsanscaaxmayacahuanxon Pablonen jaa yoshinyohiquin:—Jesucriston janen tah hen mia yohihi,

jaa haibo janinhax picohue —hahquin.Jan yohihah cainscai.

19Hahan coriqui cananti yamascaijisxon jahuen hihbobaan Pablo bihquin.Silas rihbi bihcanquin. Bihxon tinintininjemanhihti janin hioxon jaton hapoboquenacanquin. 20Jaton hapobo jahuiya:—Neabo ta judiobo qui. Noquen jema

ta tiromajacaniqui. 21Noque jascatima joita noque yohihihqui, jascapa noquennincatimahi bi. Noque jascatimahi joi tahqui. Noque tah non romanobo qui—hihcani.

22Jano tsamajaquetaibo rihbi jascarijato qui yohuani. Jascaraiboya jatonchopa potamaxon, jihuin jato cahrishquicahrishquinon jaton hapobaan yohiquin.23Tsehue tsehuejaxon sipo xoboho jatotsahonxon sipo xobo coirannicayohicanquin sirijaquin jan coirannon.24Jascajaquin yohihahbo chicho quehachiqueho jato niaxon hahan tabitaxtininjato tabitaxpaquequin.

25Yame pochinicon sca Pablo betanSilasen noquen Papa yocaquin. Papa quisiripi behuahi. Hahbe sipojahipibaancahen jato nincaquin. 26Jaatian maicoshin mihuanreneni. Xobo jihuibo taxcataxcahihqui. Jatihibi xehpotiquehpemehscai. Hahan jato menexipicadenabo mepequehcahini. 27Sipo xobocoirannicah sca mohixon jaa xobo

xehpoti jatihibi quehpemehtai jisishmachitonen nacocatsihscai. Hahmebirehtecatsihqui sipojahipibo jabascaishinanax. 28Nacocatsihqui bi Pablonencoshin quenaquin:—Jascari tiromayamahue. Neno tah

non qui jatihibi —hahquin.29Jascajahah:—Johué quetejanahue —hihquish sipo

xobo hihcocahinax tastahihcanahi cahiPablo betan Silas janin taracahreneni.30Hueniscaxon jemanhihti janin jatopicoxon yocaquin:—¿Queyoyamanox mananoxon hean

hen jahuejati jain, jonibon?31—Noquen Hihbo nincacoinax tah min

queyoyamanox manatihi. Miin xobohojihuetaibo jascaribihi —hahcanquin.

32Jascajaxon jahuen xoboho jihuetaiborihbi Papan joi yohiquin sirijacanquin.33Jaatianbi yamebi jato hioxon jatontsehue chocaxon:—Nincacoin tah hen jai. Hea

nashimanahue. Heen xoboho jihuetaiborihbi nashimanahue —jato jaquin.34Jahuen xoboho jato mapemaxon scajato pimaquin. Papa nincacoinax jaa,jahuen haibo, jahuen baquebo, jatihibihihti jenimahi.

35Xaba paquescaiya sca jaa jemahapobaan porisia raanquin, yohihicahabo.—Hoa jonibo picotanhue botanahbo

—hahcanquin. 36Sipo xobocoirannicahton sca jascajaquin Pabloyohiquin:—Hapobaan ta joi raanihqui hen mato

piconon. Picoscanahue tahca. Siripicatannahue.

37Jascahah bi Pablonen jato yohiquin:—Noque romano jonibo que bi ta

jatihixonbi jisnon hihxon noque rishquirishquimahipicanaxqui non jahuejahipihonanxonma bi. Jisíbo hihxon ta noquesipojahipicanaxqui. ¿Jonexon tsoan

16

228

honannonma sca noquepicocatsihcanihquin? Jascajatima tajaticaniqui. Jaabobi joxon noque piconon—hahquin.

38Hapobo yohihi sca bocani porisiabo.Romano jonibo ta qui hihqui nincacaxraquescacani. 39Jaabo sca joxon jatoraejacatsihquin jato sirijaquinyohuanquinquin:—Honanyamaxon tah non mato

jascajahipiqui —hahxon jato picoxon scaNoquen jema potabahinrohanahue—hahcanquin. 40Jascari sipo xobojaninhax picotax Lidia jisi bocani.Noquen huetsabo jisxon sca jatoyohiquin. Nincacoinquinjeneyamaxahnahue jato jaax caresscai.

Tesalonicabo corotaibo

17 1Anfípolis jema nabebacahinaxApolonia jema sca nabebacahinax

Tesalónica jema janin nococani. Janocahen judiobaan tsinquiti xobo jai.2Jahuen hihti quescarax jano Pablomapeti. Quimisha tantiti neten jato betanyohinani, tsoa noquen teehihmanicahquin hihqui yohinani. 3Papan huishamanijoiboyaxon cahen Pablonen jatohonanmaquin. Papan caisai jahuen baquehohmis hohmisax hihquipish biteehihribiti jaa janí jato jismaquinsirijaquin, Jaa Papan caisai jahuen baqueta Jesus qui, jaa hen mato yohihi,hahquin.

4Nincacoinmaha Pabloya Silasmanahi sca caibo cahi. Judiohaxma bijudiocatsihquibaan rihbi hichaxonnincacoinquin. Patoro haibobaan rihbinincacoinquin hicha tahnixon. 5Jaacopi ta notsi notsixon shinanjomatiromabo tsinquixon jema janinhahjudiobaan jato coro coromanishqui.Jasoman xoboho sca jaa corotaibomapeti, Criston raantibo benahi.Corotaibo bebonbi jato

nichincatsihquin jato benacanquin.6Criston raantibo benacasquimaxonJason sca bihxon caibo noquenhuetsabo rihbi bihxon jema hapobojanin jato ninitancanquin.—Jatihibi janin tiromajaquin jonibo

coromabenani ta neno sca neabonocotipishqui. Jasoman rihbi ta jahuenxoboho jato hoxamahiqui. 7Jatihixonbi tanoquen quiquin hapo Cesaronincacatsihyamascacanihqui, huetsaquiquin hapo Jesus jaresscai shinanxoncopi —hihcani.

8Jascajaxon jonibo coromacanquin.Nincaxon jema hapobaan masashinanscaquin. 9Jaabi Jason cobranxoncaibo rihbi cobranxon:—Boresscatannahue —jato jacanquin.

Berea janin nococani10Jaa yamebi ta Pablo, Silas rihbi

noquen huetsabaan hionishqui Bereajema janin cahábo. Berea janin nocotaxsca judiobaan tsinquiti xobohomapecani. 11Jaabo ta Tesalónicabomentan hashoan shinanya janishqui.Hihti honancatsihxon Papan joinincacanquin. Jasca coin hin hihxonjatihibi neten Papan huishamani joijisquin honancatsihquin. 12Hichaxon tanincacoinnishqui. Jaton nahua patorohaibobo rihbi hicha. Bebobo rihbihuestima. 13Papan joi Berea janinxonrihbi Pablonen yohihi honanscaaxTesalónica janinha judiobo jano rihbibocani. Nocoxon jonibo sinamaxon jatocoro coromacanquin. 14Jaa copi histonsca noquen huetsabaan Pablocamacanquin. Quebijistima hian quirihiocanquin. Jema janin sca Silas betanTimoteo baneti. 15Pablo hiohibaan taAtenas jema caman jaa nocomanishqui.Janohax jaabo caribinon ta Pablonenjato joiya raannishqui, Silas betanTimoteo hahqui histon jonon.

16 17

229

Atenas janin Pablo nocotai16Atenas janin jato manahahnan

jatihibi janin santobo jai jisxon Pablonenmasa shinanquin. 17Judiobaan tsinquitixoboho jato betan yohinanax Papahonshinanai judiomabo betan rihbi yohinani.Jatihibi neten rihbi jaton janoxon marotijemanhihti janin jano jaibo betanyohinani Papan joi nincamacatsihqui.18Jaton honan joi honanaibo rihbi ta janonihnínishqui, caibo epicúreobo, caiboestoicobo. Jaabaan ta Pabloyohuanquihnnishqui. Yohuanquihnax:—¿Jahua yohuan nea paranmis

jaiquin? —hihqui caibo.—Nahuan dios joi yohinica ra tah qui

—hihqui caibo rihbi. Jesus hihquipish bihahquirihbi teehihqui joi jan yohihiyajascacani. 19Jaatian sca jaa bihxonAreópago janeya mahchi janin hiohaxyocacahcani:—¿Nea min honanmahi joi behna min

noque yohirohatimahin? 20Min noqueyohihi nincacax tah non rahtetai. Jahuamin yohirohatimahin hih tah non jaihonancatsihqui.

21Jatihibi Atenas janinhahbo betanhuetsancohax johox jano jihuetaibo tajahuabi teeyamapahonishqui. Joi behnayohixon nincaqui jihueresi.

22Areópago mahchi naponbinihrenenax sca Pablo yohuani:—Atenas janinhahbon, hicha diosbo

man shinanai tah hen jisi. 23Jema janinhuinoxon tah hen maton diosbohuishaxon man tsahonxonni macanbojisbonaxon hen nea huishayahpa huestimerahipiqui. Non honanyamahi diosenahhihqui jaa quirica. Jaa honanyamaxon bihahan man shinanai Dios tah hen matoyohiscai.

24Nea naiyahpa mai, jano jaibo jatihibirihbi hahní Dios ta nai hihbo qui, maihihbo. Jaa ta jonin mequeman xobojahi

janin jihueyamahihqui. 25Jaa ta jonibaanhahxonti pishinyamabiresiqui. Noquenmequeman tah non jaa jahuabihahxontimahi. Jaan caya ta jatihibijihuemaxon noquen piti, jatihibi noquehinanihqui. 26Huesti jonijamenonixon tajahan sca jatihibi jonibo cainmanishquijatihibi main jato jihuemanoxon. Janobijihueyaxahnahue. Jaatian parijihueyaxahnahue hih ta jaa janishqui.27Noquen Papa Dios benahahbo tajascanishqui. Mehebonaquin meraxonhahcajaquin merahahbo ta jascanishqui,noque hochoma jan hihqui bi. 28Jaan tanoque yora jihuemahiqui. Hahanjatihibijati coshi hinanxon ta hahanjihueti shinan rihbi noque hinanihqui.Caibo maton quirica huishanicabaanrihbi ta jascajaquin huishanishqui: Noquetah non jahuen chini baquebo qui,hihqui. 29Papan chini baquebo hihxontah non noquen Papa Dios oro quescapahihqui shinantimahi. Yami pehneniquescapahma, macan quescapahma,jonibaan mequeman sirijaquin hahcaiquescapahma, jonin shinanaiquescapahma ta jaa qui. 30Honanmabojai bi ta Papan jato tenepahonishqui. Jatotenenixon bi ta rahma jatihibi jonibo scajatihibi janin jaan yohiscaiqui shinanpontehahbo hihxon. 31Jahuen hahancasticanti nete janoxahnon tayohiscanishqui. Jahuen hahancasticannicah ta jaribiscaiqui, Mia tahmin jonibo pontejaquin casticannicah quihah cahen jaa janish. Jahuencasticannicah tsoa quin non honannon tahihquipi que bi jaa hahquirihbiteehihmanishqui —jato jaquin Pablonen.

32Hihquipi bi hahquirihbi teehihmahiyohihi nincacax bitsa bitsacani.—Huetsa tian min noque yohirihbinon

tah non nincayaxihqui —hihqui caibo rihbi.33Jascahiya jato janinhax Pablo

picoscai. 34Caibaan rihbi nincacoinax

17

230

Pablo manahi bocani. Huesti cahenDionisio Areopagito, huetsa cahen haibo,Dámaris janeya. Caibobo rihbi jato betancahi.

Corinto janin Pablo nocotai

18 1Jaa pecaho ta Atenas janinhaxpicotax Corinto jema janin Pablo

canishqui. 2Jano ta huesti judiomeranishqui, Aquila janeya. Jaa ta Pontomai janinha joni hihpahonishqui, jahuenhaibo betan Italia janinhax jahuexnocotipi. Claudio quiquin hapo hihxonRoma jema janinhax jatihibi judiobopicoti jaan yohihiya janohax Aquilajahuipi. Jato jisi sca Pablo cahi. 3JaaAquila cahen chopa xobojanicah. Pablorihbi ta jascajanica janishqui. Hahbechopa xobojanicah honanax jaton xobohojihuetax hahbetanbi Pablo teescai.4Tantiti netebo nocoscaiya judiobaantsinquiti xoboho caxon jato betanyohinanxon judiobo, jaton nahuabo rihbiPapan joi nincamaquin.

5Macedonia janinhax Silas betanTimoteo nocoscaiya Papan joi yohihi scajihueti. Jesus ta Papan caisai joni quihihxon judiobo honanmaquin.6Honanmaha bi nincacatsihyamacani.Pablo qui tiromahi yohuancani.Jascaraiton jahuen chopa perenperenhahxon jato yohiquin:—Nincacatsihyamahax tah man

hohchaya mahuatihi. Min tah min noquehonanmayamaniqui hah tah man heajatimascai. Nahuabo sca tah hen yohitihi—jato jaquin.

7Jato jascajabahini cahax jaa tsinquitixobo patax jihuetai jonin xobohomapescai. Jaa joni ta Justo janeyajanishqui judiocatsihqui joni. 8Jatontsinquiti xobo coirannicahton ta noquenHihbo nincacoinnishqui, Jahuen janecahen Crispo. Jahuen xobohojihuetaibaan rihbi nincacoinquin

jatihixonbi. Hihti caibo rihbi corintojonibaan Papan joi nincaxonnincacoincanquin. Nincacoinaiton jatonashimacanquin. 9Yame namaquen scanoquen Hihbo yohuanai Pablonennincaquin:—Raquexonma yohireshue.

Neteyamahue. 10Mia tah hen manahicahi, tsoanbi mia tiromajaquinjahuejayamanon. Nea jema janin tah henhicha joni jai —hihqui.

11Huesti bari seis hoxne rihbi ta janojihuenishqui jato tocan jihuexon Papanjoi honanmaquin.

12Acaya main Galion sca gobernadorhihquiya judiobo rahsi tsinquiscai.Tsinquixon jatihixonbi Pablo bihtishinancanquin. Bihxon jaton hapo janinhiocanquin.

13—Noquen xenibaan yohiniquescajayamaquin bi ta huetsajaquinDiosohon shinanahbo hihxon neatohonjonibo yohihihqui —hahcanquin.

14Pablo sca yohuancatsihscai bi judioboGalionen yohiquin:—Huetsa joni jan tiromajahiya tah hen

jaa copi mato nincaquehanai, judiobon.Jan tiromahiya tah hen nincaquehanai.15Man yohuanresai joi tah hennincacatsihyamahi. Janebo, matonxenibaan joibo, jascapa joibo copi manyohinanai tah hen nincacatsihyamahi.Botannahue. Bexonahue, matobi. Jascapajoi copi tah hen tsoabi pontecatsihyamahi.

16Jascajaxon jahuen ponteti xobojaninxon jato cainmaquin. 17Cainmahajaton tsinquiti xobo coirannicabihcanquin, Sóstenes janeya. Bihxonhapon ponteti xobo xehqui ponte nihxonrishqui rishquicanquin. Jascajahibaan biGalion jahua hihyamahi, jisresquin.

Antioquía janin nocotax caribihi18Basi tahni jano jihuetahbax, Hen ta

hen caresscai noquen huetsabon, hah jato

17 18

231

jaax Pablo caresscai. Hen yohihipiquescabija tah hen jai hihxon honanahbohihxon Cencrea jema janinxon sca jahuenboo maxcorohamabahinquin. Siria maincaman nontin pohquejaquenoxonjanohax nanecani. Priscila betan Aquilarihbi cahi hahbetan. 19Efeso jeman paritaxnatax jato potabahini cahi, judiobaantsinquiti xoboho mapeti. Janoxon judioboyohuanquihnquin. 20Basi paribanetahhue hahcabo bi Pabloqueenyamahi.

21—Hen tah hen caresscai. NoquenPapa queenaiya tah hen joribitihi —jatojaquin.Nanerihbixon Efeso jema

potabahinquin. 22Cesarea jema janin scamapetax Jerusalen janinha noquenhuetsabo pasijatani joresscaax Antioquíajema janin cahpaquehcahini cahi. 23Janota jihuenishqui basima tahni. Janohax scacahax Galacia mai nabebacahini cahaxFrigia mai rihbi nabebacahini cahi.Noquen huetsabo shinan coshijabonahicahi.

Efeso jema janin Apolos yohuanai24Huesti Apolos janeya judio ta Efeso

janin noconishqui Alejandría janinhajoni. Joi yohinica. Papan huishani joihonanquin sirijahi. 25Criston joihonanmahabo hihti yohicatsihxon jaanjato yohiquin. Jesus joi jato yohiquinsirijaquin jaamama. Hihcax bi jatihibihonanyamaquin. Juaman nashimati joihonanxon Criston janen nashimati joihonanyamaquin. 26Raquetaxma ta jatontsinquiti xoboho yohuannishqui. Janyohuanai nincaxon jaton xoboho boxonPriscila betan Aquilanen hashoansirijaquin Papan joi honanmaquin.27Acaya main jaa cacatsihquiton,Catanhue, hahxon noquen huetsabaanquirica huishaquin, jaya cahiton Cristonjonibaan sirijaquin bihnon hihxon. Cahi

nocoxon nincacoinaibo hicha shinanhinanquin. 28Papan huishani joi jismaxonta Cristo ta Papan caisai joni qui hihxonjudiobo yohinishqui. Jatihixonbinincacahbo hihquish ta janibi nichishyohuannishqui. Sirijaquin jato yohihiyata nincacoinaibaan shinan bihnishqui.

Efeso jema qui Pablo nocotai

19 1Corinto janin Apolos jaiyamanan cahpoquetax Efeso janin

sca Pablo cahpaqueti. Jano Papan joníbohuestibo meraquin.

2—¿Nincacoinxon man Dios Yoshinbihyamahin? —jato jaquin.—Dios Yoshin joi tah non

honanyamaparihi —hihcani.3—¿Tsoan janen mato

nashimacannishquin? —jato jaquin.—Juaman nashimapahoni quescajaquin

rahan —hihcani.4—Jaa hahchon jahui joni

nincacoinahbo hihxon yohixon taJuaman nashimapahonishqui shinanpontehiton. Jaa hahchon joní joni taJesus qui —jato jaquin.

5Jaa honanscaxon cahen noquen HihboJesusen janen sca jato nashimanonyohicanquin. 6Pablonen jato mehehiyaDios Yoshin jato qui nocohihnati jahui.Jaa bichish huetsapahi yohuancani.Papan honanmaha yohuanscacani. 7Docejoni rah ta jaabo janishqui.

8Judiobaan tsinquiti xoboho mapetaxsca tsoanbi chihtehahma Pablo yohuani.Quimisha hoxne jato betan yohinani,Papan jihuemayaxihqui joi yohinani.Yohuanquihnannani. 9Jaatian tanincayosma jointi chahomayahpabonoquen Hihbaan joi qui tiromahiyohuanscanishqui, janibi sca hichaxonnincacahbo. Jaa copi ta janohax Pablopicoscaxon Criston jonibo hioxon jatihibineten Tiranno escuela xobohoxon jatoyohinishqui. 10Janoxon ta rabe bari

18 19

232

haxemanishqui. Jaan jato haxemahiyajatihibi Asia janin jihuetaibaan noquenHihbaan siri joi nincaquin. Judiobo betanjudiomabaan nincacanquin. 11Pablo tanoquen Papan hahan hihti rahtetibohahmanishqui. 12Payon bihxon, jaahihyamahiya chopa pishca bihxonjayaxon Pablo mehexon ta jatonhisinaibo sca hahan rahoncannishqui.Rahona jaton hisinbo picoti, jaton tiromayoshinbo rihbi picoti.

13Nihresai judio yobebo sca nocotijahui. Nocoxon tiroma yoshinyahpabomeraxon noquen Hihbo Jesusen janenjaton yoshinbo yohicanquin picotahbohihxon:—Hoa Pablonen yohihi Jesusen janen

tah non mia yohihi —hahcanquin.14Jaton papa ta Esceva janeya janishqui,judiobaan quiquin sacerdote. Jahuenbaquebaan siete hihxon jascajaquin.15Jascajaquin yohihiton tiroma yoshimanjato joi bichinquin:—Jesus tah hen honanai. Pablo rihbi

tah hen honanai. ¿Mato man tsoaboquin? —hahquin.

16Jato jascajaxon jaa yoshinyahpa joninjato qui cayatan cayatanxon jatobahchinquin. Jato jatihibi taponbipotaquin. Jaan huexahah chopanmatsehue tsehueya sca jaa xobo janinhaxjabascacani. 17Efeso jema janin jihuetaijudiobaan ta jaa joi nincanishquijatihixonbi. Judiomabaan rihbijatihixonbi nincaquin. Nincacax ta hihtiraquescacannishqui. Noquen Hihbo Jesushihti coshi honancanquin.

18Nincacoinaibo hicha joxontiromajaquin hahpahoniboxon jatonhohcha yohipaquecanquin, jascapajenebahinnoxon. 19Hicha yobehihpahonibaan rihbi jaton yobepanquirica bexon jatihixonbi jisnon hihxonjanibixon jaton quirica mapojacanquin.Jaabaan mapojahi quirica toponah ta

cien mil soro copinishqui. 20Jaatian tanoquen Hihbaan joi hashoan scacaícananishqui. Huetsa joi potaxon jaasca bihcanquin.

21Jaa pecabo cahen Jerusalen jemajanin cati sca Pablonen shinannish.Macedonia mai nabebacahini cahaxAcaya mai rihbi nabebacahini cahaxJerusalen jema janin nocoti shinanquin.Janohax tah hen Roma jema janin catihihihqui. 22Jaatian Macedonia janinbebotannon hihxon jahuen yanapannicarabe raanquin Timoteo betan Erasto. Jatoraanax Asia main jihuetahbihi.

Efesobo coro corotai23Jato raanipi pecaho ta noquen

Hihbaan joi copi rainyamahax hihti caibocorocahinquihrani nocohihnacannishqui.24Demetrio janeya joni ta jano janishqui,yami charajahi teenica. Jaton santoDiana xobojaxonnica. Jascajaquin tajahuen hahbe santo xobojanicahbo hichajato cananmanishqui. 25Jato quenamaxonjascapahbo hahnicahbo rihbiquenamaxon ta jato yohinishqui:—Nescapahbojaquin tah non coriqui

cananai. Man tah man honanquin sirijahi.26Hihti caibo yohixon ta Pablonen jatohonanmahiqui jaa sca chibanahbo. Efesojanin res ma bi ta jatihibi janin jatojascajaquin yohihiqui. Casi jatihibi Asia maimehabo ta jato nincamascaiqui. Jaa tahman jisxon nincarihbihi. Jonin mequemanhahcaibo ta diosmabo qui hih ta jaiqui.27Jan jascajaquin noquen tee tiromajamishihxon tah hen mato yohirihbihi.Jascajaquin yohihah ta noquen dios xobocaibaan jahuama shinanscatihiqui, noquenhihti siri haibo dios Diana xobo. Jaa rihbi tajahuama shinantihcanihqui. Asia mai janinjihuetaibaan jatihixonbi hahan shinanaique bi ta jahuama sca jatihiqui —jatojaquin. Jatihibi mai janin jihuetaibaanhahan shinanai que bi jahuama sca.

19

233

28Jan yohuanai nincacax hihtirainyamahax sai saihihcani.—Noque Efeso janin jihuetaibaan

Diana ta hihti shinanya qui —hihcani.29Jaa jema bahibo janin jatihibi coro

cororescani. Jahua nincatimascai. Pabloncompanihro rabe sca bihxon ninibonahibocani. Janoxon yohuanaibo nincati maixanqueman sca bishquihihcanahi bocani.Pablon companihro cahen Gayo, huetsacahen Aristarco, Macedonia janinha rabe.30Pablo rihbi jano hihquicatsihqui bi tacaibaan Criston jonibaanhuinómayamanishqui. 31Caibo patoroborihbi Pablon amicobo hihxon joiraanquin, jan jaton jaho tsinquiti maixanqueman cayamanon hihxon,rehtecanmis hihxon. 32Corotaibo Pabloqui chanicatsihquish caibo huetsayohuanya janon caibo rihbi huetsayohuanya sai saihihcani. Coro coroquinnincatimajacanquin. Jahuejahi nontsinquitain hihxon hichaxonhonanyamarihbicanquin. 33Mia scayohuani cahue hihxon judiobaanpehueranbonaha janohax yohuanti janinAlejandro mapeti. Jonibonincamacatsihquin jahuen mequensanaquin. 34Jahuen mequensanahihnihiya hihti sai saihihscacani.Judio tah qui hihquish saisaihihresscacani, jaa yohuanainincacatsihyamahax. Rabe horabo janocoro corocani.—Noque Efeso janin jihuetaibaan haibo

dios Diana ta hihti shinanya qui—hihcani coshin.

35Corotaibo tantimascaax jaton tinintiyohuani:—Efeso janinhahbaan, noque Efeso

janin jihuetaibaan tah non noquen hihtishinanya Diana xobo coiranxonai. Naihohquehax paqueni jahuen santo rihbi tahnon coiranxonai. Non jascajahi tajatihixonbi honancaniqui. 36Jascama ta

qui, hih ta tsoabi jatimahiqui. Jaa copitah man tantitihi. Sirijaquinshinanyamaxon jahuabijahuejayamanahue. 37Jaabaan matondiosen xobo jahua tiromajahi que ma bitah man nea rabe joni neno hihuehahqui.Maton dios qui rihbi tiromahi yohuanaique ma bi. 38Demandanaibo nincatinetebo ta jaiqui. Noquen gobernadorborihbi ta neno jaresscaiqui. Nea jonibo quichanicatsihxon jahuen hahbe teenicabetan Demetrionen jatodemandantannon. 39Huetsa joi rihbinincamacatsihxon janoxon jascajati jaijaninxon hahtannahue. 40Man rahmacoro corotai joi nincacax, noque rah tapotacatsihcanihqui romano hapobo jamis.Jaa copi tah hen mato yohihi. Jahua copiman coro corocanahi tsinquitain hahcahtah non jahua yohiti yamahi —jatojaquin jaton tinintinin.

41Jato jascajaha jaton xobohoboresscacani.

Macedonia nabebahax Grecia main cahi

20 1Coroyama sca jaiboya Cristonjonibo quenamaxon

nincacoinquin jeneyamaxahnnon hihxonjato yohihax, Hen tah hen caresscai,hihquish Macedonia mai janin cahi Pablocaresscai. 2Macedonia maibonabebacahini caquin jano jai noquenhuetsabo hicha yohiquin. Jatoyohibonahi cahi Grecia main nocoti.3Jano sca quimisha hoxne hihqui. Siriamain caman pohquenoxon nontinnanepanan ta jano sca jaa cacatsihquihonanscaxon judiobaan jaa bihtishinannishqui. Bihcatsihquibonincarihbihax Macedonia main caribihaxjanohax sca cati Pablonen shinanscaquin.4Hahbetan ta caibo rihbi canishqui.Huetsa cahen Sópater, Pirron baque,Berea janinhah. Huetsa cahentesalónicabo rabe, Aristarco betan

19 20

234

Segundo. Huetsa cahen Gayo, Derbe jemajaninhah. Huetsa cahen Timoteo. Huetsacahen Asia mai meha rabe, Tíquico betanTró mo. 5Jaabo rahsi bebotanax Troasjema janin noque manati bocani.6Chahoma paan esta huinotipish Filiposjema janinhax noque cahi. Pichca netenihxon Troas janin jato merahax jano scasiete neten rihbi noque baneti.

Troas qui Pablo nocotai7Hahan semana pehocohtai neten sca

pihi noque tsinquiti. Bahquish scacayanoxon jato betan Pablo yohuanyohuani. Yame pochinicon caman jaayohuani. 8Jano noque tsinquitai chiquehocahen hicha ramparin xabati. 9Jano taxehqui pishca janin huesti beronantsahonishqui Eutico janeya. Pablo basiyohuan yohuanaiya ta hoxateneyamascaax paquenishqui. Jatonquimisha tapoyahpa xobohoh quehaxpaqueti bochiquihax. Mahuascaibihtancanquin. 10Hahquibotopaquescaxon Pablonen jaa racataihicobahinquin.—Masa shinanyamanahue. Jihue ta

jaiqui —noque jaquin.11Jaatian sca maperihbixon posen

tehcaxon pihax, xaba paquenon camanyohuanrihbihax, caresscai. 12Jaa beronanmohitahpa mapemahiya ta sirijaquin scashinancannishqui.

Troas jenebahini Mileto jema qui nocotai13Ason jema caman Pablo main

cacatsihquiya tah non nontin bebohicaniqui. Cahax Ason jema janin Pablobichi taxnati. 14Jano noque merahijorescaiya tah non nanemahax Mitilenejema caman noconihqui. 15Janohoxashinahax mohiyahtax tah noncaribiniqui. Cahi Quío mai pishca quinocoti. Janohax caxon hian naponbiracatai mai pishca huinobahinquin,

Samos janeya mai pishca. Janohaxjahuen quimisha neten sca Mileto jemajanin nocotax taxnati. 16JaninPentecostes esta noconon hihquish taJerusalen janin Pablo histonnococatsihnishqui hahtipahax. Jaa copita Asia mai janin basiyamanoxon Efesojema huinoresti shinannishqui.

Efeso pastorobo Pablonen yohihi17Mileto janixon sca Efeso janinha

pastorobo jaan quenamaquin.18Nocotaiton jato yohiquin:—¿Asia main noconish jenquetsi hen

mato tocan jihuenihquin? Man tah manhonanquin sirijahi. 19Jahuabi hapoquescaxonma tah hen noquen Hihboteexonniqui. Heen caibaan heatiromajacatsihquin tana tanahah tah henmasa shinani jihuenihqui. 20Matosirijanoxon tah hen jahuabi matoyohiquin pishinmayamaniqui.Tsinquitaiton yohixon tah hen heenxobohoxon rihbi yohixon matohonanmaniqui. 21Papan joi nincaxonshinan pontexon noquen Hihbo Jesucristosca nincacoinnon hihxon tah hen heencaibo yohixon heen nahuabo rihbiyohicoinnihqui. 22Dios Yoshiman hiohahsca tah hen Jerusalen janin cahi.¿Janoxon hea jahuejaticaniquin? Hen tahhen honanyamahi. 23Jatihibi jema janinta Dios Yoshiman hea yohihiqui.Cadenanen nexaxon ta mia hihtitiromajayaxihcanihqui, hah ta hea jaiqui.24Jaabi hea rehtecanmis hih ta heajayamahi. Noquen Hihbo Jesusen heayohini quescabijaquin Papan jatohonshinanai joi siri yohiti res tah henqueenai. Papan hea yohihi cahue hahcatah hen cahi, jano hea raanaiton.

25Mato tocan caquin tah hen Papanmato jihuemahi joi mato yohinihqui. Heatah man jisyamascatihi. Hen tah henhonanai. 26Jaa copi tah hen mato rahma

20

235

yohihi. Maton hohchayabi mahuatax tahman Joi siri Pablonen yohiyamahah bitah non mahuatai, hih man tsoabijatimahi. 27Papan noque yohihi jatihibitah hen mato sirijaquin yohinihqui.28Coiramenahue. Criston jonibo rihbicoirannahue. Jaabo man coirannonhihxon ta Dios Yoshiman matopastorobomanishqui. Carnero pimaquinhahcajaquin man Papan caisaibo shinanhinannon hihxon ta mato jaa teehinannishqui. Jahuen jimi potaquin taCriston jahuen caisaibo bihnishquijahuen carnerobo. 29Hea caresscahopecaho ta mato tocan tiroma jonibonocoyaxihquiqui carnerobo rehteresaihinobaan hahcajaquin. 30Heachibannahue Criston jonibon hihnicahrihbi ta mato quihabo caibojayaxihquiqui. 31Jaa copi coirannahue.Quimisha bari tah hen matohon hihtishinanxon yame, bariyahpan rihbi henmato yohipaquehi tantiyamanihqui. Jaashinannahue.

32Jato coiranhue Hihbon, hahbahini tahhen cahi. Jahuen joi bihquinjeneyamanahue, hahan tah man jihuetihi,matohon shinanxon hinanai jahuen joi.Jaan ta mato shinan hinanxon jatihibijahuen baquebo tocan mato jahuen jihuehihbobo sca jaan mato hihmatihahtipahiqui. 33Maton oro, maton coriqui,maton chopa tah hen jahuentianbi matobichincatsihyamanihqui. 34Heenmequeman teexon tah hen hen pishinaibobihniqui. Heen hahberabetibaana rihbitah hen bihxonnihqui. Man tah manhonanai. 35Hea hihqui quescarihbi manjanon hihquish tah hen jihuenihqui.Jascajaquin teexon noquen Hihbo Jesusenjoi shinanxon yomanahquetaiboyanapanti tah hen mato haxemaniqui.Hinanti ta bihti mentan hashoan siri qui,hah cahen noquen Hihbaan janish —jatojaquin.

36Jatihibixonbi sca raboxonen nihxonPapa yocacanquin. 37Huaohihscacanijatihibi. Pablo mehuetanax hicotanaxhuaohihcani. 38Jan jato yohihah nincacaxjaa jisyamascatihi nincacax bena benataxnontin caman jaa manahi bocani.

Jerusalen janin Pablo cahi

21 1Jaatian tah non nanetax jatopotabahini caniqui. Cos mai

janin caman tah non ponte caniqui. Janohoxashinahax mohiyahtax cahax Rodasmai janin sca nocoti. Janohax Pátarajema janin taxnati cahi. 2Fenicia maijanin pohquejaqueti cahi, nonti janomerahax hahan sca nanetax quebijistimahiaman caribihi. 3Caquin tah non noquememiho Chipre mai jisniqui. Jaapotabahinax Siria mai janin cahax Tirojeman taxnatax mapeti. Jahuenjahuaborabo nonti hihbaan janomapemahi cahiya tah non janomapenihqui. 4Tiro janin tah non Cristonbaquebo meranihqui. Jato betan tah nonsiete neten banetahnihqui. DiosYoshiman shinanmaha Pabloyohicanquin, Jerusalen janin cayamahuehahxon. 5Jahuentihi ra neten janohihquish tah non caribiniqui. Jemajemanhihti janin ta jaabo jaton haibobojaton baquebo noque manahi canishqui.Jemanhihtinin sca tah non raboxonennihxon Papa yocanihqui. 6Papa yocacaxnontin noque naneti, jaabo xobonboribihahbo.

7Tiro potabahinax Tolemaida jemantaxnatax noque mapeti, main scacanoxon. Jano noquen huetsabo jisicaxon huesti neten rihbi jato pasijaquin.8Hoxashinahax mohiyahtax caribihaxCesarea jeman nocotax Felipen xobohomapeti. Felipe ta Papan joi sirinincamanicah hihpahonishqui hoa sietecaisnibo quihah. Jahuen xoboho tah nonbanejaquenihqui. 9Jaa ta chosco haibo

20 21

236

baqueyahpa janishqui bebohonanyamahibo rahsi. Papan shinanmahata jaabo yohuanpahonishqui.10Jahuentihi ra neten non jano jaiyaJudea mai janinhax Agabo janeya joninocoti, Papan shinanmaha yohuannica.11Nocoxon Pablon sintoron bichinaxjahan sca tanexehtax menexehtaxyohuanscai:—Dios Yoshiman ta yohihiqui:

Nescajaquin ta Jerusalen janinhajudiobaan nea sintoron hihbonexayaxihcanihqui. Nexaxon ta nahuabosca jaa hinanyaxihcanihqui —hihqui.

12Jan yohuanai nincaxon tah nonJerusalen janin jaa cayamascanon hihxonPablo noquen yohinihqui. Janohahbaanjascajaribiquin. 13Jascajahabaan biPablonen yohiquin:—¿Jahuejanoxon man huaohihxon hea

masa shinanmacatsihquin? Hea noquenHihbo Jesusen joni copi heanexayaxihquibo bi tah hen cati shinanai.Jerusalen janin hea rehteyaxihquibaan bitah hen cati shinanai —hahquin.

14Banemati hahtipahyamahax noquenetescai.—Noquen Hihbo queenai quescari

janon —hihquish.15Jaa pecaho sca non pishinaibo

bichish Jerusalen janin noque cahi.16Cesarea janinha noquen huetsabo caibonoque betan caxon Mnasoman xobohonoque hiocanquin. Mnason ta Chiprejaninha joni qui, Criston joni xeni. Jaanta noque jahuen xoboho hoxamanishqui.

Jacobo jisi Pablo cahi17Jerusalen janin noco sca non jaiya

jenimahanan noquen huetsabaan noquebihquin. 18Hoxashinahax mohiyahtax scanoque betan Pablo cahi, Jacobo jisi. Janota jatihibi jaton pastorobo tsinquinishqui.19Man jascabi jayamahin hahxon jatonnahuabo tocan Papan hahan honanti jaa

hahmatanho jato yohipaquequin. 20Janchanihi nincaxon:—Papan ta hahquiqui —hahxon

yohicanquin:—Noquen caibo nincacoinaibo ta

jahuentihi ra mil jaresscaiqui. Jatihixonbita Moisesnin joi chibancaniqui. Min tahmin honanscai. 21Mian roqui min hochójabisnihbo noquen caibo mianhonanmahi Moisesnin joi jenebahinnon.Jaton baquebo honantijayamati roquimian jato yohihi. Moisesnin yohiniquescayamascarihbihi jihuenon roquimian jato yohihi. Jascaraibo tanincacaniqui. 22¿Jahueja sca min jatihin?Min nocotai ta honannoxihcanihqui.23Jaa copi non mia yohihi quescabijahue.Neno ta chosco beronan jaiqui, Henyohihi quescabijaquin tah hen jatihihihquipibo yohuani. 24Jato hiohax jatobetan nashitanxon jaton mapomaxcorohabahinnon copijaxonhue. Minjascajahi jisxon ta jaabaan nincacaijahuama hihqui honannoxihcanihqui.Man Moisesnin joi chibanparihin tahonannoxihcanihqui. 25Santo rehtexonanami nincacoinai judiomabaanpiyamanon hihxon jimi rihbi piyamanonhihxon terehahxon rehtehibo rihbipiyamanon hihxon joni huetsa betantsiniyamanon hihxon tah non jato moahuishaxon yohinihqui. Jaa tahonanscacanihqui —hihqui Jacobo.

Papan xobohoxon Pablo bichibo26Jascaha jaa beronanbo hiohax huetsa

neten sca jato betan nashihax Papanxoboho Pablo mapeti. Mapexon:—Jatíhi neten hihquish tah non

mequejaqueti queyoscatihi. ¿Jahua netennon jatihibichina noquen hinanti nonbetihin hinannoxon? —hihqui Pablo,hapo yocacahti.

27Jahuen siete nete nocoti pishcapishinaiya Asia janinhax judiobo

21

237

nococani. Papan xoboho Pablo meraxonjonibo coro coromaxon Pablobihcanquin. 28Coshin sca quenacanquin:—Noque yanapannahue, noque caibon.

Nea ta jatihibi janin nihxon noque quitiromahi yohuanai joni qui. Nea taMoisesnin joi qui yohuanihqui. Nea xoboqui tiromahi yohuanrihbihi. Jascajahaxta Pishin pari ta jaiqui hihquish, Papanxoboho nahuabo rihbi mapemaxon neamequexonti xobo rishtajahiqui—hahcanquin.

29Efeso janiha joni betan Pablo jatonjema janin nichi jisipixon Papan xobohoPablonen jaa mapemahi shinancanquin.Tró mo cahen jaa joni.

30Jascajahiboya jema jatihobi cobinaiquescapi jonibo rainyamahax bishquibishquihihcanahax Papan xobohonocohihnati. Pablo bihxon jemanhihtijanin ninixon xehpotiboxehpobahincanquin. 31Jaa rehtehibaan bita sontaro hapo qui cahax caibochaninishqui, Jerusalen janin ta jatihibicoro corocaniqui, hihqui. 32Sontaroboquenamaxon jaton capitanbo rihbi histonquenamaxon jato betan jema janinhishtocahinquihrani sontaro tininti jahui.Jaton hapo betan sontarobo jahuihonanxon Pablo rishquiquinjenebahinscacanquin. 33Nocoxon Pablobihxon cahen rabe cadenanen nexahahbohihxon sontaro hapon jato yohiquin.Jascajaxon sca:—¿Tsoa min quin? ¿Jahuejahi meraxon

mia jascajacanihquin? —hahquin.34Corotaibo cahen mescoyohuanyahpabo. Coro corotaiboyajahuabi honanquin sirijatihahtipahyamaxon sontarobo scayohiquin: Xoboho hiotannahue —jatojaquin jaton hapon. 35Rehtenahue hihquicoro corocanahibo sina sinataiya tapitiqui Pablo nocotaibon sontarobaan jaahiascacanquin.

36—Rehtenahue —coshin hihcanacanicoro corotaibo.

Pablonen jato yohicoinai37Sontarobaan xobo xehqui qui

nocoscaxon sontaro hapo Pablonenyohiquin:—¿Hen mia pishca yohinon min hea

nincarohatimahin? —hahquin.—¿Griego join min yohuanain? 38¿Mia

min hoa Egipto mai meha jonimah quin?¿Hapobo potanon hihxon jato sinamaxoncuatro mil rehtemisbo nihi naman scahiohipi, mia min jaamah quin?—hahquin yocaquin sontaro hapon.39Jascajaha Pablonen yohiquin:—Hea ta Tarso janinha judio qui.

Cilicia main hani jema janinhah. Neajonibo hea yohimarohahue —hahquin.

40Jan jeenhihquiya tapitinin mapexonjato qui jahuen mequen Pablonensanaquin. Netecahinscacani. Jaton joinbisca Pablo yohuani, judiobaan join sca.

22 1—Hea huetsabaan, heenpapabaan, hea tsoa quin hen

mato rahma yohinon nincanahue —jatojaquin.

2Jaton joinbi jan yohuanai nincacaxhashoan sca netecani. Pabloyohuanparihi:

3—Hea ta judio qui, Cilicia mai Tarsojaninhax cainni joni. Nea jema janinxonta maton haxemanicahbaan heahaxemapahonishqui. Gamaliel ta heenhaxemanica hihxon hea haxemaquinsirijanishqui. Noquen xenibaan yohiniquescabijaquin hen hahnon ta heahaxemanishqui. Man hihquiquescarihbihi tah hen noquen Papan joihihti jenipahichai. 4Hean rahmanincacoinai joi nincacoinaibo tah henrehtenoxon caman jatochibanpahonihqui. Cadenanen nexaxontah hen haiboya bebo jatosipojapahoniqui. 5Hen jascajapahoni ta

21 22

238

sacerdotebaan hapon, jatihibi noquenhani hapobaan rihbi mato yohitihiqui.Jaabaan ta hea jayaxon jato bihti quiricahinannishqui, Damasco janinha noquenhuetsabo hen hinantannon hihxon. Jayacaxon jano jaibo cadenanen nexaxoncasticannoxon sca neno Jerusalen janinjato hihuehi tah hen caniqui.

Noquen Hihbo qui tahhinamehniqui hihqui Pablo(Hahnibo 9.1-19; 26.12-18)

6Barin manan tsacahiya ta Damascohochoma bahin cahiton naihohxon scahani xabapan hea xabajanishqui. 7Mainpaquexon sca hea yohihi joi heannincaquin: Saulon, Saulon, ¿jahua copimin hea tiromajaquin chibanain? heajaquin. 8¿Tsoa min quin, Hihbon?hahquin hean. Hea ta Jesus Nazarenoqui, min hea tiromajaquin chibanai, heajaquin. 9Hehbetan cahibaan ta jaa xabajisxon bi hehbetan yohuanai joinincayamanishqui. 10Hean hen jahuejatijain Hihbon, hean jaah ta Huenihue.Damasco janin catanhue. Jano ta mianhea hahxonti jai mia yohinoxihcanihquihah ta hea noquen Hihbaan janishqui.11Hoa xabapan bechaxah tah hen jistihahtipahyamascaax hehbe cahibaanmehuetanxon hiohah sca Damasco jemajanin noconihqui.

12Jano ta Ananías janeya joni janishqui,Moisesnin joi nincanica. Jano jihuetaijudiobaan ta jatihixonbi jahanshinannishqui. 13Hea janin nocoxon tahea pataxxon sca, Heen huetsa Saulon,jise, hea janishqui. Jaatianbi tah henjisresscaxon jaa meranihqui. 14Noquenpapabaan Papa Diosen ta mia caisihqui,mian jaa hahxonti jan shinanai minhonannon hihxon. Jahuen nincanicabaque min jisnon, jan yohuanai minnincarihbinon ta mia caisihqui. 15Minjisibo, min nincacaibo rihbi tah min

jatihibi jonibo yohiyaxihqui.16¿Jahuejahi sca min basitihin? Mianashimanon huenihue. Noquen Hihboyocaxon miin hohcha sohuamascahue,hea jaquin.

Noquen nahuabo yohinon ta noquen Hihbaan hea raannishqui hih Pablo jai

17Jerusalen janin nocorihbixon tah henPapan xobohoxon Papa yocaxonnamaquen hahcajaquin noquen Hihbojisniqui. 18Histon Jerusalen janinhaxcarihue. Hean hen jato hahxonai min jatoyohihah ta nincayamaxihcanihqui, heajaquin. 19Hihbon, noquen tsinquitixoboboho hihcoxon mia nincacoinaibomeraxon hean sipojaxon jato rishquirishquipahoni ta honancaniqui. 20Miin joiyohinica Esteban rehtehiboya rihbi tahhen jano rihbi nihxon jascajanahuehihxon jaa rehtehibaan chopa heancoiranxonnihqui, hahquin hean.21Catanhue, hocho tah hen mia raantihinahuabo janin, hea noquen Hihbaanjaquin —hihqui Pablo.

Hapon Pablo bichi22Jano caman res nincacanquin. Jaton

nahuabo yohihi Pablo catihi nincacaxcoshin sca sai saihihcani:—Jascapa joni main yamascanon

rehtenahue. Jascapah ta jihuetimahiqui—hihcani. 23Jaton chopa pecaxon maipoto rihbi bochiqui potahihnicanquin.24Jascajahibo jisxon Xoboho botannahuehapon jahuen sontarobo hahquin. Jahuacopi jonibo hahqui jatiho sinatiquinhihxon sca rishqui rishquixon hisinjanonjato yohirihbiquin. 25Yohihahrishquinoxon nexacanquin. Jano jaicapitan sca Pablonen yocaquin:—¿Jahuen hohcha honanxonma

romano joni rishquiti joi man jain? 26Janyocacai nincacax hapo janin caxoncapitanen yohiquin:

22

239

—¿Jahueja min jacatsihquin? Jaa taromano joni qui —hahquin. 27Hahquicaxon sca hapon yocaquin:—¿Mia min romano quin?—Hea rahan —hahquin.28—Hea tah hen hicha copijahax

romanoscaniqui —hahquin hapon.—Hea tah hen romano cainnihqui

—hahquin Pablonen.29Histon sca jaa hisinjacatsihquibo picoti

bocani. Romano que bi jan cadenanen jaanexahi copi hapo rihbi raquescai.

Judiobo hapobo bebon Pablo nichi30Jascajahipi huesti nete sca jahua

hahqui yohuan jacoiniquin hihxon Pablopecaxon sacerdotebaan hapobo,judiobaan hanibo jatihibi betantsinquinon yohiquin. Jato qui hioxon scajato bebonbi Pablo nichinquin.

23 1Tsinquitai hapobo jisananPablonen jato yohiquin:

—Hea huetsabaan, shinanquinsirijahax, tiromahaxma jihuepahonish tahhen rahma caman jascarai, Papan hea jisihonanax.

2Pablonen jascajahiya jaa pataxaibaanPablo copasnon sacerdotebaan hapon jatoyohiquin.

3—Papa Diosen ta miabirishquiyaxihquiqui, maoxen sicahachiquepan. ¿Jascajatima Moisesninyohinih que bi min hea jato copasmahin?¿Jascajaquin min hea Moisesnin yohiniquescajaquin min hea pontecatsihquin?—hahquin Pablonen.

4Jaa pataxaibaan sca:—¿Papa Diosen sacerdote hapo min

jascajaquin tiromajaquin yohihin?—hahcanquin.

5—Sacerdotebaan hapo tah henhonanyamahahqui, hea huetsabaan.Maton hapo tah man tiromajaquinyohitimahi hah ta huishani joi jaiqui—hahquin Pablonen.

6Jaatian caibo fariseobo caibo rihbisaduceobo honanscaxon hapobaannincacahbo coshin sca yohuani:—Hea ta fariseo qui, hea huetsabaan.

Fariseobaan baque ta hea qui.Mahuanihbo ta Papan hahquirihbiteehihmayaxihquiqui hen jai copi ta heacasticancanihqui.

7Jan jascaraiya fariseobo betansaduceobo join bahchinanscai. Jaa copicaibaan Pablo casticancatsihqui bi caiboqueenyamascai. 8Mahuanihbo ta Papanteehihmaribitimahiqui. Papan naihohqueha yonotibo ta yamahihqui, yoshinrihbi ta yamahihqui, hih saduceobo jai bita Hah ta jatihiqui, jaí rahan, jaí rahan,fariseobo jaiqui. 9Join bahchinanicorotaiboya fariseo huishani honanbonihrenenxon hani join coshin jatoyohiquin:—Noquen jisi ta nea joni hohcha

yamahihqui. Yoshiman jaayohuanquihnaiya jaa hihyamahiya Papanyonotinin jaa yohuanquihnaiya matojahua hihtihin? —hahcanquin.

10Hashoan sca rainyamacani.Nininanquin Pablo huaxabahincanmishihxon, Jato bichinnahue hapon jahuensontarobo jaquin. Mehuetani caxonbichinxon coshin ninibehnantanxon jatonxoboho sontarobaan Pablo boresscaquin.

11Jascajahipi huesti neten sca yamePablo janin noquen Hihbo sanarenenxon:—Raqueyamahue. Neno Jerusalen jema

janinxon min hehqui jato yohicoinaiquescajaribiquin tah min Roma jemajaninxon jatihi —hahquin.

Pablo rehteti shinanaibo12Xaba paquescaiya Pablo rehteti

shinancanquin judiobaan.—Non jaa rehtenoxon caman tah non

pitimahi, xehatimarihbihi. Non jaarehteyamahiya noque sca Papan rehtenon—hahcanquin. 13Cuarenta joni hihxon

22 23

240

jascajacanquin. 14Jascajahax janosacerdote hapobo betan jaton hanibojaiton bocani. Nocoxon:—Non yohihi quescabijaquin non

hahyamahiya Papan noque rehtenonhihxon tah non yohihahqui, Pablorehtenoxon caman tah non jahuabi pitinohuejatimahi. 15Tsinquitai hapoboyocaxon sontaro hapo rihbi yocanahue janneno mato janin jaa bexonnon. Pabloyohuanai man sirijaquin sca nincacatsihquijanahue. Janin noconon tah non rehtetihi,non tah non manascai —hahcanquin.

16Rehteti shinanaibo honanax Pablonpihasha pishca cahi sontarobaan xobohocaxon Pablo yohiquin. 17Jaan sca capitanquenaquin. Jahuiton:—Nea beronan miin hapo janin

hioxonhue jan nincabehnanai janyohitannon —hahquin.

18Jahuen hapo janin sca capitanenhioquin.—Non bichipi Pablonen ta hea

quenaxon nea beronan mihquihihuexonnon hea yocacaxqui. Mia roquinincamacatsihquiqui.

19Jascajaha mehuetanxon hahmebihiohax sca yocacahti:—¿Jahua min hea yohicatsihquin?20—Heen caibaan ta hashoan sirijaquin

honancatsihquin hahcajaquin mianescajaquin yocati shinanihqui. Non Pabloyocanon hapobo tsinquitai janin bahquishPablo hioxonyaxahnhue hih ta jacanihqui.21Jaabo hihcoinai shinanyamahue.Cuarenta hihxon hashoan hicharihbixon tajaa rehtenoxon caman pitimahi,xehatimahi yohicaniqui, rehteyamahiboyajaabo sca Papan rehtenon hihxon. Rahmata quexescacanihqui rehtecatsihquin. Minjeenhahnon res ta manacaniqui —hahquinberonanen.

22—Hea min jascajahi tsoabiyohiyamatahin min. Caresscatanhue—hahquin hapon.

Gobernador Félix janin sca Pablo raanaibo23Rabe capitan sca quenaxon jato

yohiquin:—Doscientos sontaro tsinquinahue.

Cabachonen nichibo rihbi setentasontaro. Jashiyahpabo rihbi doscientossontaro. Yame sca jaiya Cesarea jemajanin caman Pablo botannon jatoraannahue. 24Hahan Pablo rihbi caticabacho bexonnahue, gobernador Félixjanin caman sirijaquin hionoxon. 25Jatojascajaxon quirica sca nescajaquinhuishaquin:

26Hea Claudio Lisias hihxon tah henmia noquen gobernador Félix mihqui joiraanai. ¿Min jascabi jayamahin? 27Henmihqui raanai joni judiobaan rehtepanantah hen sontaroya nocoxon romano jonihonanxon jato bichinipiqui. 28Jahuatiroma jaiquin hihxon hen jaton hapobojano tsinquitaiton hiohipiqui. 29Jatonxenibaan joi jan nincayamarai copi resjaabaan sinajahi bi ta jahua copi rehtetiyama qui. Jahua copi sipojatiyamarihbihi tah hen honanscaipiqui.30Jaa rehtenoxon caman piyamaxihquibojai chanihah tah hen histon res mihquiraanti shinanscaipiqui. Hahquiyohuanaibo rihbi tah hen yohihipiqui,hahqui yohuanti joi jaxon mia hihbaanyohuantannon, hahquin huishaquin.

31Hapon yohiha quescabijaquin cahenPablo bihxon nihshinaxon Antípatrisjema janin caman sontarobaan hioquin.32Bariyahpan sca cabachonen nichibohahbetan catannon texe sontarobo jatonxobon caribihi. 33Hiotanxon Cesareajema janin nocoxon cabachonennichibaan janoha gobernador qui jaaquirica hinanquin. Hinanxon Pablo rihbihahqui hihuecanquin. 34Jaa quiricajisxon jahuerahnoha mai meha mia quinhihxon Pablo yocascaquin. Cilicia maimeha rahan jan hihnon:

23

241

35—Min yohihi tah hen nincatihimihqui yohuanaibo nocotaiya —hahxonHerodesnin quiquin hapo xobohoxoncoiranahbo hihxon jahuen sontaroboyohiquin.

Felixnin quenamaha Pablo yohuanai

24 1Jan jano nocotipi pichca netensca sacerdotebaan hapo Ananías

nocoti jahui. Hahbetan rihbi caibo jatonhanibo. Yohuanxon yanapannicah rihbiTértulo janeya. Jaa rahsi jahui. Pablo quijaabo yohuanti jai joi jaton gobernadornincamacanquin. 2Pablo quenamahanoco sca jaiya hahqui yohuani Tértulopari yohuani:

3—Mia copi ta noquen caibo siripijihuetihqui, Félix hapon. Mia tah min hihtisiri qui. Mian yohihah ta pontejaquin scashinanxon nea noquen caibocoirancaniqui. Jatihibi janinxon tah nonjatihibijaquin, Min tah min noquehahxonai, hahcai, mia yohiquin. 4Jaabi tahhen mia hashoan jatsanjacatsihyamaxonhen mia pishca yohicatsihqui. Siri jonihihxon min hahcai quescajaquin heanincarohahue, hen mia yohinon. 5Nea jonita hisin pahe quescapah qui. Non tah nonhonanscai. Jatihibi main jihuetai noquencaibo ta jaan rainyamamahiqui, noquenquiquin hapobo non potanon hihxon. Jaata nazareno joi chibanaibaan hapo qui.6Noquen Papa Diosen xobo rishtajahitontah non jaa bichipiqui. 7Noquen xenibaanyohini quescajaquin non jaa japanan tasontaro hapo Lisias joxon coshin noquebichinipishqui. Mia hihbaan sca nondemandani jonon ta noque yohihipishqui.8Queenax miabi jaa yocacahhue. Jascaxontah min non mia yohihi joibo jaayohuanmaribitihi —hihqui.

9—Jascacoin tah qui —hihcanihahbetan jahui judiobo.

10Jaa sca yohuannon gobernadornenmequen sanahiya Pablo yohuani:

—Hicha bari sca min noquen caibopontehi honanxon tah hen sirijaquinshinanhahnan mia yohihi, jahueja henjain min honannon hihxon. 11Doce neteres sca tah qui, hen Jerusalen janinPapahon shinani cahipi. Yocacahxon tahmin hea hihcoinai hea honantihi.12Jahuenbi ta hea jonibo betanyohinanaiton merayamahipicanaxqui niPapa Diosen xoboho, ni jaton tsinquitixoboboho, ni jema bahinbi. Jonibosinamaxon coromahiton ta hea jahuenbimerayamahipicanaxqui. 13Hehqui rahmayohuanai joi rihbi ta jenquetsahaxon bijan hihcoinai mia honanmatimahiqui.14Min honannon hihxon tah hen miayohihi. Heen papabaan Papa Dios tahhen shinancoinai. Moisesnin huishani joijatihibi, Papan joi yohinicabaan huishanijoi jatihibi rihbi tah hen nincacoinai.Criston bahin caxon tah hen nincacoinai,jaa bahi cahen nazareno joi neabaanyohihi. 15Siriboya tiromabo Papanhuenirihbiyaxihqui jaabaan shinanaiquescajaquin tah hen shinanai. 16Jaa copitah hen hea tiromayamahi Papan jisnonhihxon, jonibaan rihbi jascajaquin jisnonhihxon, pontejaquin shinanax heajihuetai.

17Hicha bari cayamanish tah henjahuajomabo heen caibo yanapannoxoncoriquiya cahipiqui, Papa Dios rihbipishca hinani tah hen cahipiqui.18Jaatian ta nashihax Papa Diosenxoboho nichiton hea merahipicanaxqui,noque janin tsamajaquetaibo yama,noque jahuabi coroyamahi. 19Asia maimehax jahui judiobaan ta neno jahuexhehqui yohuanti jaiqui, hehqui yohuantijaax. 20¿Jaabo joyamahiya, jaton hapobotsinquitai tocan hea nichiton jahua hentiromajahi jaton hapobaanmerahipishquin? Neabobi yohimahue.21Nea res tah hen jato tocanxon coshinyohihipiqui: Mahuanihbo Papan

23 24

242

huenirihbiyaxihqui hen shinanai copi tahea casticancatsihcaniqui. Jascajaresquin—hahquin Pablonen.

22Jan yohihi bahi ta Felixninhonanquin sirijanishqui. Honanxon bi tajaa netenbi jato nincacatsihyamanishqui.—Sontaro hapo Lisias jahuiya pari tah

hen mato jisyaxihqui —jato jaquin.23Jascajaxon capitan sca yohiquin

Pablo coirannon. Jan xoboho nihnon,jahuen amicobo rihbi pitibo hinanihihcocatsihquiya jato hihcomanoncapitan yohiquin.

24Felixnin haibo cahen judio, Drusilajaneya. Jato jascajahipish jahuentihi netera jahuen haibo betan joxon Pabloquenamaquin. Quenamaxon non Cristonincacoinai joi Pablo yohimaquin. 25Nonponte jihueti jai, non coirameti jai, Papancasticanyaxihqui joibo rihbi Pablonenyohihiya Félix rahte rahteti. Nincaxon:—Caresscahue. Hen tee hichayamahiya

tah hen mia hahquirihbi quenamatihi—hahquin.

26Jaa pecaho coriqui Pablonenhinannon hihxon quenamaricahtixonyohuanquihnquin. 27Rabe barihuinoscaiya Porcio Festo sca Félixxahbanen haposcai. Judiobo jenimanonhihxon jaan rihbi haho sipojati xobohoPablo banemaquin.

Feston Pablo quenamahi

25 1Jaa mai janin Festo nocoscai.Nocotipish quimisha neten

hihquish Cesarea janinhax Jerusalenjanin cahi. 2Janoxon sca sacerdotehapobo betan judiobaan hanibaan Pabloqui yohuanti joi jaa yohiquin. 3Bahinjahuiton quexexon rehteti shinanxonJerusalen janin Pablo hihuexonnon Festoyocacanquin.

4—Jaa ta Cesarea janinbi xehpó qui.Hea rihbi tah hen jano caresscatihibasihaxma. 5Jaa copi hahqui yohuanti

jaax maton hanibo hehbetanbi canonjanohax yohuannoxon —jato jaquinFeston.

6Ocho neten hihyamahiya choncaneten jato janin hihquish Cesarea janincaresscai. Nocotipish mohiyahxonjanoxon jonibo ponteti xoboho tsahoxonPablo quenamaquin. 7Quenamahanocotaiya Jerusalen janinhax nocotipijudiobo jaa nihaquehtancahuani. Hichahahqui yohuancani. Jaa ta hihti tiromaqui, hihcani. Jascaxon bi hihcoinaibojismati hahtipahyamacanquin. 8Jaatian:—Noquen xenibaan joi qui tah hen

hohchayamahi. Papa Diosen xobo quirihbi tah hen hohchayamahi. Cesaro quirihbi tah hen tiromayamabiresai—Pablonen jaa jaquin.

9Judiobo jenimanon hihxon sca FestonPablo yocaquin:—¿Jaabo mihqui yohuanai jatihibi hen

nincaquin sirijanon min Jerusalen janincacatsihyamahin? Janoxon hen nincanon—hahquin.

10—Quiquin hapon pontexonnicabebon tah hen nichi. Nenoxonbi heapontehue. Judiobo qui tah hen jahuabitiromayamahi. Min tah min honanai.11Hen tiromahi copi hea rehteti jaiya tahhen Hen tah hen mahuacatsihyamahi,hen hihtimahi. Huetsa joni hentiromajani copi hea rehteti jaiya tah henjascarihbitimahi. Hehqui yohuanaiboquesahiya ta tsoanbi jato heahinantimahiqui. Cesaronen sca hea jisnonhahqui hea raanhue —Pablonen jaquin.

12Feston sca jahuen yanapannicahbobetan yohuantahxon:—Cesaro qui hea raanhue hah tah min

jai. Hahqui sca tah min catihi —hahquinFeston.

Quiquin hapo Agripanen Pablo quenamahi13Jan jascajahipi pecaho Berenice betan

quiquin hapo Agripa jano nocoti jahui

24 25

243

Festo jisi Cesarea jema janin. 14Janojahuentihi ra neten hih jan jaresscaiyaPablo cahehipibo Feston yohiscaquin:—Felixnin xehpobahinni joni ta neno

jaiqui. 15Jerusalen janin hea cahiya tasacerdote hapobo betan judiobaanhanibaan hahqui yohuanxon Pablorehteti yocaquipicanaxqui. 16Hahquiyohuanaibaan nincanon bi jan jato joibichinon hihxon yohimayamaxon tah nonnoque romanobaan hahqui yohuanaiboyajascajaquin rehteresyamahi, hah ta henjato jaipiqui. 17Jaa copi ta hehbetanbehipicanaxqui. Non nocotipimohiyahtax tah hen janoxon joniboponteti janin tsahoscaxon jaa joniquenamahipiqui. 18Hahqui yohuanaibonincaxon bi tah hen hean shinanipiquescapa tiroma hean merayamahipiqui.19Jaton dios hahxonti joibo copi res tayohinanipicanaxqui. Huesti Jesusyamanicaton joi copi rihbi. Jihue tajaiqui, hih ta Pablo jaiqui, jaa yohihi.20Jenquetsahaxon jato sirijaquinnincatihin, honanyamaxon tah hen Pabloyocaquipiqui: ¿Jerusalen janinxon henmia jisnon min jano cacatsihyamahin?21Hen jascajaha bi taqueenyamahipishqui. Cesaronen sca jaajisnon hihxon hen xehpotahxonraanyaxahnnon hea yocacah tah henxehpomahipiqui Cesaro qui raantihahtipahnoxon caman —hahquin Feston.

22—Jaa joni tah hen nincacatsihquiheanbi —Festo jaquin Agripanen.—Bahquish tah min jaa nincanoxihqui

—hahquin.23Hoxashinahax mohiyahtax sca Agripa

betan Berenice jaton quiquin hapo chopasahuehax jaton joniboya joribihi. Jatonsontaro hapobo betan jaa jema janinhahapobo betan rihbi janoxon nincatixoboho mapecani. Janoxon sca FestonPablo quenamaquin. 24Quenamahanocotaiya sca Festo yohuani:

—Agripa quiquin hapon, noque betantsinquitaibaan, nea tah qui. Jerusalenjaninxon hea yocaxon ta nenoxon rihbijatihibi judiobaan hea coshinyocaquipishqui nea hen mahuamascanon.25Jaabi tah hen jahua copi casticanxonrehteti merayamahipiqui. Cesaro janinhen raannon hihxon hea yocacah tah henraanti sca shinanipiqui. 26Huishaxon joiraantihi bi tah hen hahqui hihcoiniyohuanaibo shinanyamahipiqui. Jaa copitah hen man nincanon hihxonquenamaribihaqui. Mian nincaxonhashoan honanxon min hea yohiha jaasca huishanoxon tah hen mia jaanincamahi, Agripa quiquin hapon.27Hahan caheti joi huishaxonma bisipojaxon joni raanah ta tiroma qui heanjisi —jato jaquin.

Hapo Agripa janin Pablo yohuani

26 1—Queenxon jato joi bichinhue—Pablo jaquin Agripanen.

Jaatian nincacahbo mequensanahihnixon:

2—Jahuerohajaquin tah hen mianincamati hahtipahi, Agripa quiquinhapon. Heen caibo hehqui yohuanai joibichinquin tah hen mia nincamahi.3Jenquetsih noque judiobo jihuetain,mian tah min honanquin sirijahi. Nonyohinanai joi tah min hashoan honanai.Jaa copi hea tenexon hen mia yohihinincarohahue.

Noquen Hihbo qui hinamehriyamaxon tah hen jato hihti tiromajapahonihqui hih

Pablo jai4Beronanax tah hen Jerusalen janin

haninihqui heen caibo tocan. Jatihixonbita heen caibaan jaa honanihqui. 5Hihcoiniyohuancatsihxon ta mia yohixihcanihqui.Fariseohax tah hen fariseobaan shinanaiquescari hen basi jihuenihqui. Moisesninyohini quescari caibo judiobo jihuetai bi

25 26

244

ta fariseobaan hihti nincacoinaxjihuenicabo qui. 6Noquen Papa Diosennoquen xenibo hahxontijanixon jan jatohahxoncoinscai hen shinanai copi ta heademandancaniqui. 7Jan noque hahxonnonta noquen caibaan bariyahpan yame rihbihahan shinanihqui. Jaa ta hihtimanacaniqui. Jan noque hahxonscai henshinanai copi ta hea demandancaniqui,quiquin hapon. 8¿Mahuanihbo PapaDiosen huenicointima shinan man jain?

Noquen huetsabo Pablonen tiromajapahoni9Jesus Nazareno joi nincayamahahbo

hihxon hen jato hihti tiromajati ta Papaqueenihqui hihxon tah hen Jerusalenjaninxon jascajapahoniqui. 10Jano tahhen hicha jahuen baquebo sipo xobohotsahonnihqui. Hen jascajati joi ta noquenhapobaan, noquen quiquin sacerdotebaanrihbi hea huishaxon hinancannishqui. Jaajonibo rehtehiboya tah hen Jascajanahuehihpahoniqui. 11Jatihibi tsinquitixoboboho hihquixon tah hen hichabihxon Cristo qui jato tiromahiyohuanmanoxon hihxon jato rishquirishquipahonihqui. Jato qui hihtirainyamahi tehquehihxon tah hen hochoqueha nahuabaan jemabo janin camanhen jato chibanpahonihqui.

Noquen Hihbo qui jan hinamehni Pablonen yohirihbihi

(Hahnibo 9.1-19; 22.6-16)12Jato jascajanoxon tah hen noquen

hapobaan quirica hinanah Damasco jemajanin cahi caniqui. 13Barin manantsacahiya tah hen bahin caquin naihohquehax xabatai jisniqui, quiquin hapon.Bari mentan hashoan coshin xabatai. Hea,hehbetan cahibo rihbi xabajaquin.14Noque jascajaquin xabajaha jatihibiracareneni. Noquen join yohuanai sca heaquenahi hean nincaquin: Saulon, Saulon,¿jahua copi min hea tiromajaquin

chibanain? Hahan toro chichachiti tahuacahchihohri jamaquihcamahi tah minhisinai. 15Jaatian: Tsoa min quin Hihbon,hahquin hean. Hea ta hen Jesus qui, minhea tiromajaquin chibanai. 16Huenitaxnihresscahue. Mia caisnoxon tah henmihqui cainai. Min hea teexonnon tah henmia caisai. Min hea jisresscai tah minjonibo yohiyaxihqui, hen miajismayaxihquibo min yohicoinnon hihxontah hen mia caisai. 17Miin caibaan miarehtecatsihqui bi tah hen miarehtematimahi. Jato qui tah hen miaraanyaxihqui. Miin caibomabaan rihbimia rehtecatsihqui bi tah hen miarehtemayamayaxihqui. 18Min jatoxabajaxonnon hihxon tah hen mia raantihibahquish chian jaabo nichish bi xabapansca nihnon hihxon. Satanasnen jatohihbojani bi Papa sca jato hihbojamanonhihxon tah hen mia raantihi. Papan jatonhohcha sohuaxonah hea nincacoinaibotocan jaabo jihueyaxihnon hihxon ta henmia raantihi hea jaquin.

Noquen Hihbaan yohini Pablonen nincacoinai

19Papan hea jismaxon yohiniquescabijaquin tah hen yohiquinpishinmayamaniqui, Agripa quiquin hapon.20Damasco janinxon pari yohixon Jerusalenjaninhahbo sca yohixon Judea mai mehabojatihibi yohixon judiomabo rihbi sca tahhen jato yohinihqui. Shinan pontexon PapaDios sca nincaxon behnajaquin shinanxonquescabijaquin sca hahcabo hihxon tahhean jato yohinihqui. 21Jaa copi res taPapan xoboho hea bihxon heen caibaanbihea rehtecatsihquipicanaxqui. 22Papanyanapana tah hen rahma caman jaa joiyohiquin jeneyamahi, hanibo yohixonjahuaborajomabo rihbi yohiquin. Papanyohinicabo betan Moisesnin ta jayaxihquiboyohinishqui. Jaa joi res tah hen jatohonanmahi huetsa joima. 23Papan caisai

26

245

joni tiromajayaxihquibo ta yohicannishquiMoises, jaabaan. Hihquipish bi jaa parihuenixon noquen caibo janxabajaxonyaxihqui noquen nahuabo rihbijan xabajaxonyaxihqui ta yohicannishqui.Jaa joibi tah hen yohihi, huetsama —jatojaquin Pablonen.

Noquen Hihbo qui Agripa hinamehnon hihquish Pablo yohuanai

24Jascajaquin joi bichinaiton Festoncoshin yohiquin:—Min tah min tehquehihqui, Pablon.

Hashoan hicha quirica honanax tah minmapo masascai —hahquin.

25—Tehquehihyama tah hen jai, Festohapon. Hen yohihi ta hihcoinai yohuantiqui, shinanquin sirijahax yohuanti.26Noquen quiquin hapo hihxon tah minhen yohuanai min honanquin sirijahi. Jaacopi tah hen shinanquin sirijahananyohuanai. Hen yohuanai tah minhonanscai. Hen tah hen honanai. Henmia rahma yohihi tah hen jonéxonhahyamaniqui. 27¿Papan yohinicabaanhuishaxon yohini joi min nincacain,Agripa quiquin hapon? Ninca tah min jai.Hen tah hen honanai —hahquinPablonen.

28—Hicha tahma res ta pishinihqui,min hea Cristo qui hinamehmati —Pablojaquin Agripanen.

29—Hicha tahma pishinyamahax hichapishinai bi tah hen Miannincacoinpahinon hen jai. Mia huestimabi hea rahma nincacaibo jatihibi heahihqui quescari japahinon. Nea cadenabores man yamanon —hahquin Pablonen.

30Pablo jascaraiya quiquin hapo,gobernador, Berenice, jato betantsahotaibo jatihibi nihrenenscai, canoxon.31Picoscaibo yohinani:—Nea jonin ta jahua copi casticanxon

rehteti hahyamahiqui, jahuabi. Jahuacopi sipojatima ta jaiqui —hihcani.

32—Cesaro qui raanti yocayamahipiyatah non jaa picoquehahnai —Festo jaquinAgripanen.

Roma qui Pablo raanahbo cahi

27 1Italia mai janin sca non nontincanon ta hapobaan yohinishqui.

Yohihiya ta Pablo, jahuen hahbe sipojaniborihbi Julio janeya capitanen jatocoirannishqui, jato coirani cahue haponjaah. Jaa capitan cahen Augusto janeyatsama quiha. 2Adramitio mai meha nontintah non nanenihqui Asia mai meha jemabojanin nihuen xotonah taxnati cahiya. HuestiMacedonia mai meha joni tah nonhionihqui, Aristarco, Tesalónica janinhajoni. 3Janohax cahax nihshinahaxnihbahinahax Sidon jema janin taxnati.Hahan shinanxon ta Julionen Pablomapemanishqui jano jan honanai janjistannon, jato jisxon jan pishinaibo rihbijan maronon. 4Janohax cahax tah nonnihuen noque behchihiya Chipre mai quexacaniqui, jano jaa main nihue pantehiton.5Cilicia, Pan lia, jaa maibo ponte scaquebijistima hian pohquejaquetax Licia maiquiri Mira jema janin taxnati.

6Jano ta Alejandría janinha nonti noquensontaro capitanen meranishqui. Italia maijanin jaa nonti cacatsihquiya hahqui scanoque nanebohanquin. 7Janohax cahax tahnon jahuentihi ra neten honahax bicaniqui. Huina huinabonahax Gnido pontenocoscai. Nihuen noque behchirihbihiyacahen janohax Creta main cahi Salmonhochoma. 8Jano honahaxbi quexa cahaxPuerto Bueno hahcaibo janin nocoti. Jaahochoma ta Lasea jema jaiqui.

9Non basihi jisxon bari tian huinoscaibi nontin cahax reocohtax non jenemeran camis hihxon Pablonen jatoyohiquin:

10—Jisnahue, amicobaan. Nontin cahaxnon querabequemis. Behchoman ta noquetsahcatihiqui, man bohi jahuabora

26 27

246

manoscanon, nea nonti rihbi manoscanon,noque rihbi hihquiscanon —jato jaquin.

11Pablonen yohihah bi ta capitanennincayamanishqui. Jaabi canon cahuenonti hihbo jaiya, nonti chibinica rihbijascaraiya ta capitanen jato nincanishqui.12Behchoman nonti tiromajatihi hihxoncahen janoxon jene tian huinomatimanonti hihbaan shinanquin. Janohax catishinancanquin, hashoan hichaxon. Fenicejema janin nocoxon pari jene tianhuinomati shinancanquin. Fenice ta noahani qui, ramiho quexa bari hihquihichipon hori, ramiho quexa bari hihquihirebo hori naxba qui.

Quebijistima hiaman caxonnihuenhuan behchihibo

13Jaatian hian reboquihax nihue siripishca jahuiya, cati siri sca ta jaiquihihquiboya, mai potabahinax Creta maiquexa cahi. 14Non quexa cahi bi jari baricainai chiponhohrihax nihue coshinnocoreneni. 15Mai quirihax joxon jaanihuen noquen nonti hueranbohanquin. Jaabehchihahnan huinacasquimaxon, noquexotonresnon noquen jenequin. 16Claudajaneya mai pishcaton nihue pantehiton scacaxon tee teexon noquen nonti pishcanoquen hani nontin nanequin noquen.17Hahan nihuen xotonti chiarihbixon nonticaxquemis hihxon noquen nontirahnexcanquin. Jaatian sca Sirte janin maichahchimis hihxon, hahan nihuen xotontisebixon sca, nihuen noque xotonnonjenerihbiquin. 18Jascajahipish nihshinahaxcahi bi behchoman noque coshin tsahcatsahcahiya nonti hihueyamanon hihxontexe jaton jahuabora jenenencanyapotascacanquin. 19Jahuen quimisha netensca jaabaanbi jaton nonti jahuabora scapotacanquin. 20Jahuentihi ra neten barijisyamascaxon, huishi jisyamascaxon,nihuen rihbi jascabi coshin tsahcahajihuetima shinanscaquin noquen.

21Basi piyamahipiboya jato qui caxonPablonen jato yohiquin. Hen yohihipi mannincacax tah man hashoan siri jaquehahnai,amicobaan. Creta nonpotabehnanyamahipish tah non nescaritiromayamaquehahnai. Non tah non jahuabimanomayamaquehahnai. 22Jaabi raquepotanahue. Nonti huesti ta tiromatihiqui.Tsoabi tah non mahuatimahi. 23Hea ta PapaDiosen joni qui. Hean tah hen jaa teexonai.Nea yamebi tah hen jahuen naihoh quehayonoti jisiqui. 24Raqueyamahue, Pablon.Cesaro janin tah min nihyaxihqui. Mihbetancahibo jatihibi ta Papan mia hinanihqui, hahta hea jaaxqui. 25Jaa copi raqueyamanahue,amicobaan. Papan hea yohihi quescabi tajatihiqui. Hen tah hen honanai. 26Maipishca janin rah tah non nocoti cahi —jatojaquin.

27Rabe semana huinotax yame sca Adriaquebijistima hian janin nihuen noquejascabi nontan nontanaiya yamepochinicon sca mai hochoma sca jaishinancanquin nonti mehax teenicabaan.28Jahuentiho nemin hin hihxon toponahta veinte brasa janishqui. Caribixontoponrihbicanquin. Quince brasa sca jai.29Jene bemacanya macan chahchimishihxon nonti chishqui quiri chosco hahanmai mespoti nexaxon potacanquin. Xabapaquepahinon hihxon manaquin. 30Nontipotabahinti shinanxon nonti rexo quihuetsa hahan mai mespotinexahihcamaxon nontin teenicabaan jatonnonti pishca jenenencanya paquequin.

31—Hoa jonibo nea hani nontinbaneyamahiya tah man jihuetimahi—sontaroboya capitan Pablonen jaquin.

32Jascajaha ta sontarobaan risbiboxatenishqui, nonti pishca jabascanon.

33Xaba paquescai bi piti pinon hihxonPablonen jatihibi yohiquin:—Rabe semanan sca tenehahnan tah

non pihaxma nonotai. Jahuabi tah nonpiyamarasihi. 34Piti piresscanahue hah

27

247

tah hen mato jai, hahan coshihax manjihuenon. Tsoabi tah man mahuatimahi,jahuabi tiromayamahi.

35Jato jascajaxon jatihixonbi nincanonbiPapa yocaxon piti tehcaxon piresscaquin.36Piti shinanscaxon jatihibichin scapicanquin. 37Noque jaa nontin cahibo rahsicahen doscientos setenta y seis. 38Pihiyaniscaxon nonti hihueyamanon hihxontrigo sca jenenencanya potacanquin.

Jaton nonti hihquihi39Xaba paque sca jaiya mai meraxon bi

jahua mai hin honanyamacanquin.Mashiyahpa hani noa jisxon hahtipahxonjano nonti taxnacatsihcani.40Jenenencanya banenon hahan maimespotibo pecacanquin. Hahan chibitinexahipibo pecaxon jahan nihuen xotontichiahihnicanquin. Nihuen xotonah scamashihohri cahi. 41Caquin bi bemacanyamashi chachihax nonti peracahti. Jahuenrexo mashi peracahrenenax tsequetimahibi jahuen chishqui behchoman caxquecaxquequin. 42Nonahax jabacanmishihxon sontarobaan jaton sipojaniborehtecatsihscai. 43Rehtecatsihscaibaan biPablo jihuemacatsihxon capitanenjeenhahyamaquin. Nonati honanaibo parijenenencanya cayahax nona nonahi maiqui canon sca jaan yohiquin. 44Caibo scajihui caxque xecoyamaxon nonti quexexecohax canon yohiquin. Jascahax maiqui nococani jatihibi.

Malta mai pishca qui Pablo nocotai

28 1Main sca nihxon tah non jaamai jane Malta honannihqui.

2Janohahbaan ta noque sirijaquinbihnishqui. Hoiyahpa matsi jahuiya scachihi requenjaxon non jatihibi pehchihicanon noque quenacanquin. 3Pablonen tacaro bihxon chihi janin tsamanhihni bixanahax caro mehax rono picoxonmequen qui jaa pinishqui. 4Jahuen

mequen qui rono hueotai jisishjanohahbo yohuani:—Jaa rah ta joni rehtemis qui. Hiaman

rehtequin bi cahnehah bi ta ponteyoshiman jihuematimahiqui —hihcani.

5Mequen qui ronon piha hueotai bicahen meshbishcohquin chihi quipotaquin. Jahuabi hisinyamahi.

6—Rahmabi ta soohihquish mahuatisca paquexihquiqui —hihcani. Basimanaxon jahuabi yamahi jisxon shinanhuetsajascacanquin.—Jaa rah ta dios qui —hihscacani.7Jaa hochoma ta jaa mai patoronen

maibo janishqui Publio janeya patoro.Noque bihquin sirijaxon quimisha netenjahuen xoboho noque jihuemaquin.8Publion papa bachiho hisinax racatiyonati, chixoti. Hahqui caxon Papa yocaxonPablonen mehequin. Jascajaha rohascai.9Jaa jisish jaa mai janinha hisinaibo scabecani. Jaabo rihbi rohajaquin. 10Jaabaanrihbi sca noque hicha hinanresquin. Noquejanohax caresscacatsihquiya non pishinaibojatihibi noque hinancanquin.

Roma jema qui Pablo nocotai11Quimisha hoxne huinohax tah non

Alejandría janinhax joho nontin noquenanenihqui. Jaa nonti cahen jene tianhuinonon caman jano taxnani. Jahuen janecahen Rabe nane. Jahuen rexo janin jaajane jai, hahan jaa nonti honanti. 12CahaxSiracusa jema janin taxnatax jano scaquimisha neten hihqui. 13Janohax cahiquexa cahax Regio jeman nocoti.Nocotipish mohiyahxon jisi bi reboquihaxnihue siri jaresscai. Jaan xotonah tah nonjahuen rabe neten sca Puteoli jema janinnocotax mapenihqui. 14Jano tah non noquehuetsabo meranihqui. Banenahue hahcabotah non jato betan siete neten rihbihihniqui. Janohax Roma jeman sca cahicahi, main sca. 15Non cahi joi honanax taRoma meha noque huetsabaan noque

27 28

248

behchihi becannishqui, Foro de Apiohahcaibo jema janin noque behchinoxon.Tres Tabernas hahcaibo jema janin scacaibaan rihbi noque behchiquin. Jatomeraxon, Hahxon tah min hea jai Papan,hahxon sirijaquin sca Pablonen shinanquin.16Roma janin non nocotaiya ta hahmebiPablo jihuemacannishqui jahuen coirannicasontaro betan.

Roma janinxon Pablonen yohihi17Jan nocotipi quimisha neten sca

judiobaan hanibo Pablonen quenamaquin.Tsinquitaiton sca jato yohiquin:—Noquen caibo qui tah hen jahuabi

tiromajayamaniqui, hea huetsabaan.Noquen papabaan joi qui tah hen jahuabitiromajayamarihbihi. 18Jerusalen janinhea bihxon ta nahua hea hinancannishqui.Jaabaan sca ta hea yoca yocaxon jahuacopi hea rehteti merayamaxon hencatannon hea jeneti shinannishqui.19Jaabaan hea jenecatsihqui bi ta noquencaibo queenyamanishqui. Jaa copi tah henCesaronen sca hea jisnon hea hahquiraanmaniqui. Heen caibo qui tah henjahuabi demandanti yamahi. 20Jaa copitah hen mato jiscatsihquipiqui, matoyohuanquihncatsihquin. Noquen caibo janyohini quescabijaquin Papan noquehahxonai hen shinanai copi res tah hennea cadenayahpa qui —jato jaquin.

21—Judea mai mehax mihqui yohuanaita noque qui joi nocoyamahihqui. Mihquiyohuanai noquen huetsabo rihbi ta tsoabinocoyamahihqui. 22Jaa Jesusya joihiboqui ta jatihibi janin tiromahiyohuancaniqui. Jaa tah non honanai. Jaacopi tah non miabi yohuanmacatsihqui—hahcanquin.

23Jaa netenbi tah non joribiyaxihquihihquish bocani. Cahipish hicha sca

jahuen xoboho mapeti becani. Papannoque jihuemayaxihqui joi ta Pablonenjato yohinishqui. Yamequiribi yohixon,yohibahinaxon yame caman Moisesninjoi jismaxon Papan joi yohinicabaanhuishani joi rihbi jismaxon Jesus joi jatohonanmaquin. 24Jan yohihi caibaannincacoinquin. Caibo nincacatsihyamahi.25Jan shinanai quescajayamaquinshinanax boresscacani. CahitonPablonen jato yohiquin:—Hihcoinjaquin ta Papan joi yohinica

betan Dios Yoshiman noquen papaboyohihi nescajanishqui:

26 Nea jonibo yohitanhue: Matonpabinquinin tah man nincaxon bihonanyamayaxihqui. Jisquin tahman jisxon bi meratimahi.

27 Nea jonibaan jointi ta xehpo qui.Jaton pabinquinin nincapanan tanincayosmabo qui. Jaton bero taberacocanihqui, jisxon honanmishihxon, pabinquinin nincamishihxon, jointinin honanmishihxon. Shinan pontehiton heanjato rohajamis hihxon tajascajacaniqui

hih ta jaiqui huishani joi.28Jaa copi honannahue. Noquen

caibomabo qui ta nea hahan Papan noqueteehihmahi joi Papan raanscaiqui.Jaabaan ta nincatihiqui.

29Jato jascajahiya judiobo sca bocani.Joi bichinnannani bocani.

30Copijaha hinantahni xoboho taPablo jihuenishqui rabe bari. Janojihuexon ta jaa jisi jahuibo jaanjisnishqui. 31Jato jisanan Papanjihuemahi joi yohixon tsoanbichihtehahma jato honanmaquin.Jahuatohonbi pantehahma noquenHihbo Jesucristo joi honanmaquin.

28

249

Roma janin jihuetaiboqui Pablonen joi raanai

1 1Hea Pablo Jesucriston joni hihxontah hen mato qui raannoxon nea joi

huishahi, hea huetsabaan. Heen tee heahinanquin ta Jesucristonen heayohinishqui, Papan joi siri heanyohibonascanon. Jaa copi tah henhuishahi.

2Jahuen joi yohinicabo huishamaquinta neateman bi res Papan yohinishqui,noquen Hihbo Cristo jan raanyaxihquiyohiquin. 3Jan raanscai ta jahuen baquequi, Cristo. Tsoa jahuen xohtabo quinhihxon ta toponpaquexon quiquin hapoyamanica David jahuen xohta coinhihpahonishqui, non honanah. 4Noquennaihoh queha Papan ta jahuencoshiyaxon noque jismanishqui,jahuenahbi jahuen baque Cristo hihquinon honannon. Jan hihquipi bihahquirihbi teehihmaxon huenixon taPapan noque jismanishqui. Jaa jahuenbaque Jesucristo ta noquen Hihbo qui.5Jaan ta heen tee hea hinannishqui,jahuen raanti sca hea janon. Jatihibijonibo yohinon ta hea raanihqui. Jaaboqueyoyamanox mananon tah hen jatonincacointi yohihi, Criston jihuetahbojaábo. 6Mato rihbi tah man jascapahboqui, hea huetsabaan. Jesucriston caisahbotah man qui. Man Roma jema janin

jihuetai noque huetsabohon ta Papanhihti shinanihqui.

7Mato tah man caisahbo scah qui,jahuenahbi man janon. Noquen HihboJesucristo betanbi ta Papan matomehehiqui. ¿Jahuen yoshin siripan matomehehah man sirijaquin shinanyamahin,hea huetsabaan?

Roma janin Pablo cacatsihqui8Hahxon tah min noque jai, Papan, hah

tah hen Jesusen janen jai, mato jatihibiyocaxonquin. Tiromahahbo bi mantenehi ta jatihibi janinxon honancaniqui.9Mato yocaxonnixon tah hen Hahxon tahmin hea jai, Papan, hahscai. Hicha bi reshen mato yocaxonai ta Papanhonanihqui. Heen jointiboyaxonbi jahuenbaquen joi yohinihxon tah henshinanbehnoxonma mato yocaxonai.10Papa yocaxon tihibi tah hen matoyocaxonai, hea huetsabaan. Mian jisí,texe maibo janin catanish Roma janin scahea cahá siripaiya, jano sca hea camahue,Papan, hah tah hen jai yocaquin. 11Matojisi tah hen hihti cacatsihqui, heahuetsabaan. Hahan coshiti shinan tah henmato yohicatsihqui. 12Non tah nonhinanhahnantihi. Hea jai shinan matohinanah tah man matona jai shinan rihbiman hea hinantihi, jatihixonbi nonCriston shinanyaxon sirijaquinshinannon.

ROMANOBO

Romanobo qui Pablonen raanni joi

250

13Hicha coti tah hen mato janincacatsihquish bi tee hichahiya hen rahmacaman cati hahtipahyamahi. Caibo jonibohen yohihi quescajaribiquin tah hen matorihbi Papan joi siri yohicatsihqui, manPapan shinanyahpahax shinancaicanascanon. Man honannon hihxontah hen mato yohihi, hea huetsabaan.14Jatihibi jonibo hean yohiti ta noquenHihbo queenihqui, hea huetsabaan. Jemajanin jihuetaibo, cahchiho jihuetaibo,hicha quirica honanaibo, quiricahonanyosmabo, jatihibi tah hen yohitijai. 15Jaa copi tah hen caxon mato rihbijaa joi siri yohicatsihqui.

Papan joi ta coshi qui hihqui16Jaa joi yohiti qui tah hen

rabinyamabiresai, hea huetsabaan. Papancoshi joi tah qui. Jayaxon tanincacoinaibo rahsi jaan jihuemahiqui.Nincacoinaiton ta jato bichiqui,queyoyamanox manatahbo. Jato quinocoxon tah hen judiobo pari yohihi. Jaapecaho sca judiomabo rihbi yohiquin.17Jaa joiyaxon ta Papan noquehonanmahiqui, nincacoinaiton jaannoque bichi non honannon. Nonnincacoinaiton ta noque bichiqui. Jahuata hashoan pishinyamahihqui, nincacointires. Huishani joi jai quesca tah qui.Nincacoinaiton Papan bichibo taqueyoyamanox manatihiqui hihqui.

Jaton hohchabo jan hihbomahibo18Tsoabo jan casticanyaxihquiquin

hihxon ta noquen naihoh queha Papannoque honanmaribihiqui, jahuen rahuiborahsi jan casticantihi non honannon,nincayosmabo rahsi. Jahuen joipantecatsiquin tiromajahibo rahsi.Jascapahbo jatihibi tacasticanyaxihquiqui. 19Noquen naihohqueha Papa jenquetsahpa quin tahonantihbires qui. Jaabaan rihbi ta

honanihqui, Papan jato jismahah.20¿Noquen Papa jenquetsahpa shinanyaquin? ¿Jahuen coshi jenquetsahpaqueyoyosma quin? ¿Jaa huesti jatihibihihboyamahiquin? Honantih bi res ta jaajaiqui, jan jonijanibo jisxon honanquin.Jaa copi ta Honanyamaxon tah nontiromajanihqui, Papan, tsoanbi jatihahtipahyamahiqui. 21Tsoa noquennaihoh queha Papa quin honanax bi taMia tah min noquen naihoh queha Papaqui hahyamacannishqui. Papan jatohahxonah bi ta Hahxon tah min noquejai, Papan, hahyamarihbicannishqui.Jascahaxma ta honanmabo scabanecannishqui, shinanjomabo.Pontejaquin shinanyosmabo sca. 22Heatah hen honan qui hihquish bi ta hihtihonanmabo sca banecannishqui.23Jascapahax ta noquen Papahonqueenyamacannishqui, queyoyosmanoquen Papa hihqui que bi jahanqueenyamacanni. Papan shinan siriqueenyamaxon ta jaton mequemanbisantobo jacannishqui, joni quescapahbosantobo, caibo rihbi hihsaboquescapahbo, caibo ninotaiboquescapahbo. Mahuanica rahsiquescapahbo santojacanquin. Jatonmequemanbi jascapahbo jacanquin,hahqui sca yocanoxon.

24Jaa copi ta Papan rihbi jatojenebahinnishqui, jaabo queenai quescarisca hashoan sca tiroma sca jaahbo. Janjenehah ta jaton yoraquibi hohchanoxonsca tiromacannishqui. 25Noquen Papacoin queenyamaxon ta dios que ma bidios romishin sca bihcannishqui. Papanhahnibo qui sca tisquihahpaquexon tajascapahbo qui sca yocacannishqui.Noquen Papan jatihibi jonijani que bijahan queenyamacani. Noquen Papa tahihti siri qui. Hahqui jascabihi siripiyohuantihi bi ta huetsa shinanbihcannishqui.

1

251

26Jaabo jascanica copi ta Papan jatojenebahinnishqui, tiroma bi res tiromaborahsi sca jaábo. Jaton haibobaan ta jatonbebobo jenebahinxon hahbe haibobo scabenejacannishqui. 27Jascajaribiquin tajaton bebobaan haibo hihquihintishinanyamascannishqui. Haibobo jenexonta hahbe bebobo sca hahcannishqui,hahbe bebobo hihti hahcatsihquihahcannani. Hahbe bebo betan ta hihtijaroma sca jacannishqui. Jaa copi ta jatonshinan hihti tiroma sca janishqui. Shinansirijomabo sca ta banecannishqui.

28Noquen Papa shinancatsihyamahiboquen ta Papan jato jenebahinnishqui,jaton shinan masascanon. Jaa copi tajascacannishqui. 29Jahuabi siri tajayamacannishqui, tiromati resshinancanquin. Caibo tiromajatishinancanquin. Caibaan jahuabora jatobichincatsihcani. Yohuashihtaxsinacahanani. Rehteti res shinanquin.Rehtenanti res shinanquin. Paranparanquin. Jistahihmahanannani. Caiboqui yohuan yohuani. 30Caibo qui quesahi.Noquen Papa jistahihmacanquin. Jatoncaibo hichaquin. Siribohihcamaxon bicaibo rahninquin. Hahmebi siripihcamahiyohuani, coshihihcamahi. Jaton huetsabotiromajati shinancanquin. Jaton papabaanyohihah bi nincayosmabohi.31Shinanjomabohi. Yanapanyosmabohi.Mia hahxonxahnpan hihquinanax biyanapannanyamarihbihi. Caiboyomanahmarescanquin. 32Jascapahbo tajascabi sca mahuatahbo jayaxihquiquiPapan yohihah honanax bi tahihrescannishqui. Rahma caman rihbi tajascacaniqui. Hahresquinma bi caibo rihbihesequin, tiromajati queenahbo hihxon.

Sirijaquin shinanxon Papan casticanai

2 1Caibaan tiromajahi honanax copitah min Honanyamahax tah hen

jascanihqui, Papan, min jatimahi. Caibo

yohihi, Jaa ta tiroma qui hihquish bi tahmin jascari miin yora qui bi minyohuanai. Jaabo tiromahi hihquiquescarihbihi tah min mia qui. 2Jascapatiromahibo ta Papan hihticasticanyaxihquiqui. Tsoabi tacahnetimahiqui. Jahuen quirica jisxon tahnon jaa honanai. 3Jascapahbo ta tiromaqui hihquish bi mia rihbi jascapahax,¿Papan mia casticanyamanon hihquishmin cahneti shinanain? 4Papan ta miahicha hahxonihqui. Tiromahi quen miahiston casticantihi bi ta basi sca miatenehiqui. Papan mia jascajaxonah biJahuama tah qui ¿hih min jain?Pontejaquin sca min shinannon hihxon tajaan tenehiqui. ¿Honanxon bi minjaamahi nan? 5Min pontenon hihxon miatenexonai bi tah min nincayosmahi.Shinan coinjoma tah min qui. Jaa copi tahashoan sca mia casticanyaxihquiqui.Siribo hihqui jisxon sirijaquin jahuenjonibo bihxon sca ta tiromabo scacasticanyaxihquiqui. Jaatianbi tahihtijaquin mia casticanyaxihquiqui.6Noquen shinanbo honancoinxon tatiromabo jaan tiromajayaxihquiqui. Siriborihbi ta sirijaquin bihyaxihquiqui.7Queyoyamanox manati queenxonsirijahibo ta Papan yohiyaxihquiqui: Matotah man siribo qui. Maton tah mansirijapahoniqui. Queyoyamanoxmanataibo sca janoxihnahue hah ta noquejayaxihquiqui. 8Papa nincayosmaboxon tajan yohihi nincacatsihyamaxon bitiromati caibaan hesehah parinincaquihqui. Jascapa ta Papansinajayaxihquiqui. Mato tah hen hihtitiromajanoxihqui, heen rahuibaan, hah tajato jayaxihquiqui. 9Jascajaxon ta jatohihti casticanyaxihquiqui. Jaancasticanah ta tiromapahonibo rahsi hihtihohmis hohmisyaxihquiqui. Judiobo paricasticanxon ta judiobomabo scajascajaribiyaxihquiqui. 10Sirijapahonibo

1 2

252

caya ta jascajayamayaxihquiqui. Mato tahman siribo qui. Man tah mansirijapahoniqui. Queyoyamanoxmanataibo sca hehbetan jihuenahue hahta jato jayaxihquiqui. Judiobo parijascajaxon ta judiomabo scajascajaribitihiqui, siribo rahsibi.

11Non jenquetsahpabohin ta Papanhonanquin sirijahiqui, hea huetsabaan.Jaa copi ta tsoabi cahnetimahihqui,tiromabo casticanxon siribo bihquin.12Tiromabo ta jenquetsahax bicahnetimahiqui. Papan huishamanihonanaxma hohchanihbo ta jascabi scacasticana jatihiqui. Papan huishamanihonanax bi hohchanihbo rihbi ta Papanjascajaquin casticanyaxihquiqui, janMoises huishamani jai quescajaquin.13Moisesnin huishani joi nincaresaibo tasirima qui, Papan jisí. Jaan jisí taMoisesnin huishani jai quescabijaquinhahcaibo siribo qui. 14¿Moisesninhuishani joijomaxon copi judiomabaanponte jihueti honanyamahihquin? Honanta jacanihqui. Papan huishamanijoijomaxon bi ta hahmebi shinanxon, janhuishamani jai quescari jihuetiyohicaniqui, Papan huishamani jaiquescabijaquin yohiquin. 15Ponte jihuetihonannon ta jaton jointi janin jaa honanPapan nianishqui. Jaa copi ta jascarijihueti yohinancanihqui. Jaa copi rihbi tajaton jointinin shinani, Tiroma ra tah henjai, hihyamahax Sirija rah tah hen jaihihcanihqui. Caibo betan yohinani tacahenannancaniqui. Caibo rihbi sca, Jaanta hea jascamahaxqui hihqui, hohchamatiyohihi. 16Papan shinanyaxon hean yohihiquesca ta jayaxihquiqui, hea huetsabaan.Jonetax japahonibo ta Papanyohiyaxihquiqui, Man tah man jascarijaniqui hahquin. Jan jaa copi jatocasticantihi honantih bi res sca janon tajonibo jascajayaxihquiqui, casticanti netenocotaiya.

Moisesnin huishani joiyahpabo17¿Hea tah hen judio qui hih man jain?

¿Moisesnin yohini joiyahpa tah non quihih man jain? ¿Noque tah non PapaDiosen jonibo qui, hih man jain,judiobon? 18¿Non jenquetsahpi jihuetiPapa queenihquin? ¿Noque judiobaan tahnon honanai hih man jain?¿Jenquetsahpabo siribo quin Papan joihonanxon tah non honanai hih manyohuani jain? 19Hean caya tah henbenchebo bahi honanmaquinhahcajaquin Papan joi honanyamahibohaxematihi, hih tah min jai. Xabajaquinhahcajaquin tah hen Papan joijomabohonanmacointihi, hih tah min jai.20Shinanjomabo tah non honanmatihi hihtah man jaribihi. Baquebo hanijaquinhahcajaquin tah hen jato haxematihi hihtah man jaribihi. Moisesnin huishani joitah non jai. Jaa copi tah nonshinancoinyahpabo qui. Non yohihi taquesa joima qui hihnica rihbi tah manqui. 21Jascanicaxon tah man huetsajonibo haxemahi. ¿Siripi jihueti jatohaxemahax bi mianbi min yohihiquescaraxma min jihuetain?Yometsohyamanahue hihnicahax bi ¿minyometsohtain? 22Tsiniyamanahue jaax bi¿min miabi tsinihin? Santobojistahihmahihax bi tah min Papahonshinanihcamahax jahuen xoboho cahaxPapahon shinanaxma tsahoresai. 23Heacaya tah hen Papan joiya qui jaax bi tahmin Papan joi jai quescama jihuetai. Mintah min jaamahi, judiobon. 24Mian tahmin tiromajaquin caibo shinanmahi,noquen Papa sirima hihquishinanmaquin. Papan jato caheni jaiquescapahbo tah man qui. Man tiromahijihuetai jisish ta nahuabo tiromahihehqui yohuancaniqui hah ta Papan jatojanishqui cahequin. Mato rihbi sca tahman jascapahbo qui, judiobon.

2

253

25¿Jahan judiobo honantiyahpa minquin? Min jaya hihqui bi ta Papan miacasticanyaxihquiqui. Jaahonantiyahpahax Moisesnin yohini jaiquescari min jihuerihbihiya pari ta Papanmia yanapantihiqui. Jaa honantiyapahaxmin jascari jihueyamahiya ta Papan jisímia jayajoma quescapah qui,jahuenahma. 26Jahan judiohonantijomahax bi Moisesnin huishani jaiquescari jihuetaibo ta Papan jisí jahuenjoni coin qui, jahuen shinanyahpabo.27Jahan judiobo honanti yamahax biMoisesnin yohini jai quescapa tahni tacaibo jihuetihqui. ¿Mia cahran, judion?Jaa honantiyahpahax bi tah minjascayamahi jihuetai. Jaa copi ta Papancasticanti neten maton nahuabaan matoyohiyaxihquiqui, Mato caya tah mannoque mentan hashoan nincayosma quihahquin. 28Bemacanya res judioquescapahbo hihquibo ta judioboma qui.Hahan judiobo honantiyahpahax bihihresaibo ta judiomabo rihbi qui.29Judion ta jahuen jointiboyaxon biPapahon shinanihqui. Caibaan jisnonhihxon res hahcaiboma bi ta hahcoinaiboPapan judiobo qui. Hea siri hihquicaibaan shinanahbo japan hihquibo taPapan judioma qui. Papan hea siri jisnonjaa queenai quescari jihuecoinpanhihquibo ta jahuen judio qui, jahuencaisahbo.

3 1¿Papan noque jascajaquin jisiya tsira noque judio baquebo jahuamabo

non quin? hih sca rah tah min jai. Jascariyocacahyamahax rah tah min ¿yanca bires non honantiyahpabo quin? hih minjai. Min jascarai bi tah hen Yancamarahan hih hen jatihi. 2Jascapahbo nonjanon ta jahuen joi huishamaxon Papannoque hinannishqui, non jaya hihnon.3¿Noque hinanah bi caibonincayosmabohi copi Papan noquehahxonti hahtipahyamascaiquin?

4Hahtipahi rahan. Hen mia yohinonnincahue: Papa ta hihcoiniqui. Noquejonibo res tah non jaamajanicahbo qui.Papan huishamani quescabi tah qui:

Mian tah min pontejaquin casticanai,Papan, hah ta caibaan jatihiqui.Caibaan rihbi ta Jenquetsahaquinmin casticanain, Papan jacatsihxonbi Ponte bi res tah min qui Papanhah jayaxihcaniqui, yohicoinquin.

Jascá ta jaa huishani joi janin jai qui.5Non hohchataiya ta noque

quescapahma Papa hashoan ponte hihquijisyaxihcannihqui jonibaan. Jaa copi tanoque casticanah pontema qui ¿hih nonjatihin? Hihyamahi rahan. Noquenahbinoquen tiroma shinaman pari tah nonjascatihi. 6Jaan pontemabo casticanasiriyamahiya ta jenquetsahxon bi jatihibitiromabo casticantihahtipahyamaquehahniqui. 7Jan yohiniquescajaquin hahtihi bi non quesajahiyata Papan hahcoinai jiscantihiqui. NoquenPapa siri hihqui jiscanquin. ¿Jascacoinaiyajahua copi sca noque casticantihiquin hahnon jatihin? Hahyamabiresquin rahan.8Caibo ta hehqui quesahihqui. Papa huestisiri banenon tiromanonhue hih roqui heajai. Quesa ta jacanihqui. Jascapashinanyahpabo quen ta Papan jatocasticancoinyaxihquiqui.

Non hohchayahpabo rahsi jai9¿Papan joiyahpabohax copi noque

judiobo hashoan siribo quin?Hihyamabiresi. Jascapa rabe tah non qui,hohchayahpabo rahsi, judiobo,judiomabo rihbi. Ma tah non jaayohiscahaqui. 10Papan huishamani joi jaiquescabi tah qui:

Ponte joni ta yamahihqui, ni huestibi.11 Ponte shinanya jonibo yamabiresi.

Papahon shinancoinaibo yamahi.12 Papan bahin nihyamahibo rahsi tah

qui, tiromahibo rahsi.

2 3

254

Siribojanicabo ta yamabiresihqui,ni huestibi yamahi.

13 Jaton yohuan ta rishtaya qui.Mahuatipi tsecaxon quehpenxonxetehah pisi hihqui quesca ta jatonjana jai qui. Jaton jana rebo tahahan paranti res qui. Rononshinanyahpa ta jacanihqui, jonitiromajati res.

14 Roa roati, hichá hichati res tashinancaniqui.

15 Joni huetsa rehte rehtehi cacatsihquita hishto hishtocaniqui.

16 Jano jaabo huinotah quen tamasataibo sca jaiqui, hihti hohmishohmisaibo.

17 Caibo betan siripi jihueti tahonanyamacaniqui.

18 Jaton Papa Dios ta ni pishcabishinanyamacaniqui.

Jaabo yohihi ta Papa jascarihqui, jahuenjoi janin.

19¿Tsoabo yohihi jascanishquin nan?Jatihibi jonibo rahan. Jahuen jonibo tajahuen joi Papan hinannishqui, jaa joi jaijatihibichin sca nincacahbo. Jaa copi taneteti jacanihqui jatihibi. Nincayosmatah hen qui hihquish, neteti. 20Papanyohihi quescari jihuetaibo ta yama qui,Papan jisí. Jahuen joi jaxon tah non jaahonanai. Hohchamisbo rahsi non hihquihonanquin. Honanax copi tah nonneteyaxihqui.

Noquen Hihbo qui hinamehtax queyoyamanox manati

21Hohchayahpa rahsi non hihqui bi taPapan jahuen bahi noque jismahihqui,siribo sca non nihnon. Huishaxon taMoisesnin noque yohinishqui, non Cristoqui hinamehtax jihueti jai. Jascapa taPapan jisí siri qui. Hahqui hinamehtaxnon siribo sca jai ta neateman Papanhuishamanishqui, Moises, texe jahuen joiyohinicabo rihbi jaa joi huishamaquin.

22Cristo nincacoinax hahquihinamehtaibo rahsi res ta siribo qui,Papan jisí. 23Jatihibi jonibo hohchamisbocopi ta jascapa rahsi noque jisiqui, hahbejihueti hahtipahyamahibo. 24Noquejascapa rahsi que bi ta Papan noque hihtihahxonnishqui, Cristo raanxonquin.Mahuaquin ta Criston noque bihnishqui,hohchapan hinábo non jayamascanon.Criston noque hahxonah ta Papan noquesiribo sca jisiqui. 25Neateman ta hicha bires noquen xenibo tiromapahonishqui.Tiromahibo que bi ta Papan jato tenexonjato queyobahinyamanishqui. Jaa pontehihxon jato teneni non jatihixonbihonannon hihxon ta janibi sca Jesucristoraannishqui. Noque copi jan mahuaniquen tah non hahqui hinamehtax noquenhohcha copi non mahuatimascai.26Noquen Papa ponte bi res hihqui nonhonanscanon hihxon ta jascajaquin Cristoraanxonnishqui. Jaa copi honannahue:Papa ta ponte bi res qui. Jaan jisí ta Jesusqui hinamehtaibo pontebo qui, jahuacopi chihi janin catimascai.

27Papan noque jascajaxonah tah nonHea caya tah hen siri qui hihtimabiresai.¿Jahua copi non jascatimahin? ¿Nonjahuabi hahyamabiresai copi nan? Jaacopi ma. Non hahqui hinamehtaiyaPapan noque sirijaquin bichi copi tah nonjascari yohuantimahi. 28Non sirijaquinhahni copima ta Papan noque bichiqui.Non hinamehtai copi res ta noquebichiqui. 29¿Papa Dios tsoabaan Papaquin? ¿Judiobaana res nan? Jatonah resma rahan. Caibaana rihbi rahan.30Noquen Papa Dios ta jaa huesti PapaDios qui. Nincacoinax hinamehtaijudiobo ta sirijaquin bichiqui. Caibo rihbijascajaribiquin: nincacoinaiya jatosirijaquin bihquin. 31Cristo nincacoinxontah non Moisesnin huishani joi sca tiromahihqui shinantimabiresai. Hashoan scatah non siri hihqui shinanai.

3

255

Abraham janí quescajati non jai

4 1Shinanscanahue. Abraham tanoquen xohta qui, noque cah non

jahuen chini baquebo qui. ¿Jahua copiPapan jaa siri jisnishquin? 2¿Minsirijaquin hahcai copi tah hen mia siri jisihah Papan jaa janishquin? Hahyamaquinrahan. Jascajaha ta Abraham jaya joitijaquehahnishqui. Hea caya tah hen siriqui hih ta jaquehahnishqui. Hihcaxbijascayamahi. Papa Dios bebon nichishtah non jenquetsahax jascatimahi. 3Papanhuishamani joi ta nescari qui: PapaDiosen yohihah ta hihcoinjaquinAbrahanen shinannishqui. Jaa copi taAbraham siri hihqui Papan jisnishqui,hihqui jaa huishamani joi.4Teexonnicahton cananai quescama tahqui. Teexonnica copijaquin tah noncopijacoinai, noque teexonai copi. Miatah hen hinanresai hah tah noncopijaquin jatimahi. 5Papan noquehahxonai ta jascayamahiqui. Hensirijaquin hahcai copi hea siri jise Papan,hihnica ta tiroma qui, Papan jisí. Papansiri jisi joni ta nescanica qui: Minhihcoinai tah hen shinanai, Papan. Minyohihi quescabihi ta jacointihiqui. Mintah min hea sirijaquin bihtihi, hihqui.Papa hihcoinai non shinanaiya ta sirihihqui noque jisiqui. 6Non hahcai copimabi ta hahxonresquin Papan siri hihquinoque jisiqui. Jaa copi tah non hihtijenimati jai. Davidinin rihbi tajascajaquin yohinishqui, jahuen behuahuishaquin.

7 Papan noquen hohcha sohuaxona tahnon hihti jenimati jai. Noquenhohcha yamascaiya tah nonjenimati jai.

8 Hen hohchani Papan heacaheyamahah tah hen hihticoincointi jai

hih ta Davidinin huishaquin janishqui.

9¿Papan hahxonah, tsoabo sca hahanjenimati jaiquin? ¿Judiobo res nan?¿Caibo rihbi nan? Jatihibi rahan. Henyohihah quesca tah qui: HihcoinaiAbrahanen shinanni quen ta jaa siriPapan jisnishqui. 10¿Papan jaa siri jisiyajenquetsahpa Abraham janishquin?¿Judiobo honantiyahpa sca janishquin?Jayajoma pari janishquin? Jayajoma parirahan. 11Hahan honantijoma pari xon taMia jascaraiya ta jacointi qui PapanAbrahanen janishqui. Jaa pecaho sca tajaa siri hihqui jisxon, Honantiyahpa scajahue, Papan janishqui. Papan siri joni jaahihqui honanahbo hihxon jascajaquin,Jaa copi ta jatihibi nincacoinaiboAbrahanen xohtabo qui, jahuenhonantijomahax bi Papa qui hihcoinaibo.Jan jaa jisní quescajaribiquin ta noquesiribohi jisiqui, Papa hihcoinai nonshinanai quen. 12Hahan honantiyahpaxonnincacoinaibo rihbi ta jahuen xohtaboqui. Jahuen honantijoma pari xonAbrahanen Papa Dios nincacoiniquescarihbihi jaabo jai, jahuen xohtabohi.Jaa cahen jaton quiquin xohta.

Hahqui hinamehtaibo Papan hahxontijahi13Papan ta Abraham nescajaquin

yohinishqui: Minabo hihnon tah hen miajatihibi jonibo hinanrestihi, miinxohtabaana rihbi hihnon, hahquin. Janhahni copima bi jan hihcoinjaquinshinanni copi ta siri hihqui jisxon Papanjascajaquin hinantijanishqui. 14Abrahamponte res jihueni copi hinantijanixon tahinanresquin hinanahjayamascaquehahniqui. Jaatian ta Papahihcoinai non shinanai rihbi jahuama scajaquehahniqui. 15Papan noque jahuabiyohiyamahah tah non jahuabi rihbinincati yamaquehanai. Jaan noqueyohihah tah non nincati jai. Nincati jaxonbi tah non jaamajaresai. Jaa copi tanoque casticanti jaiqui.

4

256

16Jaa copi ta jan hihcoinai nonshinanaiya noque hahxonresiqui.Queenxon res hahxonti hahtipahnoxon tanincacoinaibo hahxontijanishqui.Hahxoncatsihxon copi res hahxontiyohinihxon ta jan yohini quescabijaquinjaan hahxontihiqui, Abraham xohtabohinanquin. Jahuen honantiyahpabo resma bi jaa xohtahi nincacoinaibo rahsibijahuen xohtabo sca janon ta Abrahamhinantijanishqui. Jaa copi ta Abrahamnoquen xohta qui, jatihibichina. 17Papanhuishamani jai quesca tah qui: Mescojonibo tah hen mia hichaxohtamayaxihqui hihqui jaa joi. Papanjascajaha ta Abrahanen yohinishqui: Minyohihi quescabi ta jacointihiqui, Papan,hahquin. Non mahuatai bi Papan noquejihuematihi ta Abrahanen honannishqui.Jayaxihquibo jaríyamahi bi ta jaresscaiquescapahbo jato Papan yohihiqui. Jaarihbi ta Abrahanen honannishqui.

18Jatihi ta miin xohtabo jayaxihquiquiPapan jaáh, hihcoinjaquin shinanquin.Yamayaxihqui shinantihi bi hichaxohtaboyahpa sca jayanoxonnincacoinquin. 19Cien baribo nocotaiya,yosiboscaax mahuati hochomaquescapahxon, jahuen haibo Sara jisi bibaque bihyosma janish rahma hihtiyoxaboscai, jenquetsahaxon baquebihtimascai. Non nescapah jai bi tanoquen baque jayaxihquiqui, hihqui.20Papan yohini quesca rah tajatimascaiqui shinanyamaquin. Hea rahta baque hinanyamayaxihquiquihihyamahi. Jascaxonma bi hashoan scanincacoinquin. Min tah min heahahxonyaxihqui, Papan. 21Hen tah henhonanai. Min yohini quescabijati tah minhahtipahi. Min hea baque hinantihi tahhen honanai, hahquin. 22Jan jascajaquinshinanni copi ta jaa siri Papan jisnishqui.

23Jaa siri jisnixon ta jaa joibi Papanhuishamanishqui. Abraham jascabihi copi

Moises huishamaquin. 24Abrahamjascabihi copi res ma bi ta jascarihbi nonjanon hihxon huishamanishqui, heahuetsabaan. Noquen hohcha nonyamascanon ta noquen hihbomahuanishqui, Jascahue Papan jaáh.25Hihquipish bi ta hahquirihbiteehihnishqui, Papan huenihah. Noquerihbi hahxonquin ta jascajanishqui. Janhuenicoinni non jointinin shinancoinaiyata noque rihbi siri jisiqui.

Papan sirijaquin bichibo hahan jenimati jai

5 1Jaa copi ta non nincacoinaiya siribosca noque Papan jisiqui hea

huetsabaan. Noquen Hihbo Jesucristonnoque hahxonah ta Papan noquesirijaquin bichiqui, siriresi non hahbetanjihuenon. 2Noquen Hihbaan noquehahxonni quen tah non noquen Papabetansca non nichi. Hahbetan nichibo scatah non qui, jahuen jihuetahbo hahanhihti shinanai. Non hahbetanbijihueyaxihqui honanax tah non hihtijenimascai. 3Jaa copi jenimaxon bi tahnon tiromabo tenehax hashoan rihbijenimahi. Tiromabo tenequin tah noncoshi shinan bichi. Jascapa non bihtihihonanax tah non tiromajahabo bi hihtijenimahi. 4Hahan teneti coshiyahpascaaxtah non shinanyahpa sca non jatihi.Shinanyahpahax res sca tah nonhonanyahpa sca non jai, Papa janin nonjihuetihi honanax sca. 5Noque ta jahuenyoshin siri noquen jointi janinniaxoniqui. Jaan sca ta noquen jointininnon honannon noque hihtihonanmahiqui, noquehon jahuentihoqueen noquen Papa jaiquin hihxon nonhonannon. Jaa honanxon tah non noquenPapa betanbi non hihcoini jihueyaxihquinon honancoinrihbihi.

6Shinanscanahue. Nincayosmabohaxnon mahuatihi bi ta noque jihuemanoxonCristo mahuanishqui, yosmabo non jai bi.

4 5

257

Jahuen joti neten jonish ta noquenhohcha copi mahuanishqui. 7Noquen jisí,huetsa ponte jihuetai joni jai bi tah nonjaa jihuenon hihxon nohri jato rehtematihahtipahyamahi, mahuacatsihyamaquin.Jahuen siri amico jihuenon hihxon parirah ta caibaan hahri jato rehtematishinantihiqui. 8Papan ta noquejascajaxonihqui. Hohchayahpabo nonhihqui que bi ta noque copi mahuatijonon Papan jaa raanxonnishqui. Jaacopi tah non honanai: Jahuentiho queenjan noquehon jaiquin ta Papan noquejismanishqui, noquen Hihbo Cristoraanxonquin. 9Noque copi Cristomahuani quen Papan noque siri jisiyacahen non Cristonahbo jaiya noquexahbanen noquen casticantipaqueyaxihquiqui. 10Papan rahuibo nonjaní que bi ta jahuen baque noque copimahuani copi noque sirijaquin bichiqui,jahuen jihuetahbo sca non janon. Cristojihuerihbiscai quen ta hashoan rihbi scanoque jahuen jihuetahbo Papan sirijaquinjihuemayaxihquiqui. 11Jaa copi tah nonsirijaquin shinanai. Sirijaquin shinani resma bi hihti jenimaribihi. Noquen HihboJesusen noque hahxonah tah non Papanbaqueboscaax hihti jenimaribitihi.

Adan betan Cristo12Jaan noque hahxonah quen tah non

honanai, hea huetsabaan. Jamenoni jonihuesti ta hohchamenonishqui. Hohchataxta mahuanica sca janishqui. Jaa xohtahita jatihibi sca hohchayahpa scajacannishqui. Jaa copi tah nonmahuanicabo sca non jai. 13Papan Moiseshuishamariyamahi bi ta hohchayahpaborahsi jaresscanishqui. Hohchataibohi bita Man tiromahibo copi tah hen matocasticanpaqueyaxihqui Moiseshuishamaquin jato yohirihyamanishqui.14Jaa bi ta Adan pecaho Moises janoncaman mahuanicabo rahsi japahonishqui.

Rahma caman rihbi tah non jascapahborahsi jai. Adaman hahniquescajayamahax bi ta mescohohchayahax mahuanicabo rahsi non jai.Adan bebonica janí quescarihbi ta Cristosca noquen quiquin bebonica scah qui.

15Hihcax bi jascapa rabe hihyamanish.Adaman ta noque mahuamanishqui.Criston sca ta noque queyoyamanoxjihuemahiqui. Hohchatax Adanmahuanica hihni quescarihbihi tah nonnoque jai, hohchatax mahuanicabo sca.Hohchanish bi jihuenicabo sca non janonta hihti sirijaquin Criston noquehahxonnishqui, noquehon hihtishinanxon. 16Adaman noque mahuamanique bi ta Criston noque jihuemahiqui.Hohcha hohchayahpa rahsi non hihqui bita Cristo copi Papan noque sirijaquinbichiqui. 17Noquehon ta Papan hihtishinanihqui. Non nincacoinaiton ta hihtihahxonquin siribo sca noque jisiqui. Jaacopi honanquin sirijanahue, heahuetsabaan: Adan hohchani quen nonmahuacoren mahuanicabo qui,cahnetima quescapahbo non hihpahoni bitah non jascayamascai. Hihti huetsapahsca tah non jai, Criston noque hahxonahtah non queyosyosma jihue hihbotihi.

18Jasca tah qui. Bebonica jonihohchamenoni quen tah non jatihibi scahohchamisbo qui, casticantibo. Huetsansca sirijaquin hahxonni copi sca tah nonsiribo sca qui, jihue hihbobo.19Hohchamenoxon Adaman noquehohchayahpabo rahsi hihmaniquescajayamaquin ta nincanicaxonCriston noque Papan shinanyahpabohihmahihqui, jahuen caisahbo sca.

20Noquen hohcha hihti jaroma hihquihonanahbo hihxon ta Papan Moiseshuishamanishqui. Hashoan jaroma nonhihqui bi ta hashoan sirijaquin rihbiPapan noque hahxonrihbihiqui.21Hohchapan hinábo rahsi tah non

5

258

hihpahoniqui, jenquetsahaxhohchajomatimahi. Mahuanicabo rahsitah non janíqui. Rahma tah nonjascayamascai. Papan ta noque hihtihahxonihqui, Cristo noque raanxonnixon.Honanscanahue: Noquen HihboJesucristo copi res tah nonqueyoyamanox jihuescai.

Hohcha qui mahuataibo,Cristo qui jihuetaibo

6 1¿Papan noque hihti hahxonah nonhashoan hohchacanatihin? ¿Noque

hohcha sohuanon hohchahohcharesnonhue hih non jatihin?2Jascayamahi rahan. Mahuatahbo tatiroma yoshiman hohchamayamascaiqui.Mahuatahbo sca tah non qui, jaanhohchamatimascai. ¿Jahua copi nonhashoan hohcha benabonatihin?Hahyamaquin rahan. 3Hahanhonantijaquin ta mato jenehohihquimatannishqui, hea huetsabaan,Jesucristo maton Hihbo hihquihonanahbo. Mihinquin hahcajaquin jenechicho mato hihquimatanah tah manmahuascaibo quescanihqui, Cristo betanmahuanihbo sca. Jaa tah man honanscai.4Jaa copi tah man hihquimatanah hahbemihinahbo qui. Jaa hihquipi bi Papanjahuen coshiyaxon hahquirihbiteehihmahah quesca tah man behnabosca jihuetai.

5Hahbe mahuatahbohax tah non hahbeteehihribihibo sca qui. Behna jihue scatah non bichi. 6Cristoyabi mato rehtenihquesca tah man qui, hea huetsabaan,maton shinan xeni man jenescanon. Mantiromati queenpahoniquescayamascanahue. Hohchapanyonotimabo sca janahue. 7Mahuanixonsca tah non jahuentianbi hahquirihbihohchati shinantimascai. 8Cristo betannon mahuani quen tah non hahbetanbijihuescai. Jaa tah non honanai. 9Noquen

Papan hahquirihbi teehihmahah ta Cristohahquirihbi mahuatimascaiqui.Mahuatima jihuescai. 10Noquen hohchacopi mahuaquin ta huestijaquin resnoque sohuaxonnishqui, jahuentianbimahuatimascai. Jihue hihbo sca jaax taPapa queenai quescari jihuetihqui,hahbetanbi. 11Matobo scajascarihbinahue. Tiromahax tah henmahuanihqui hihnahue. Mahuanish bitah hen Cristonah sca qui, Papan ta heajihuemahiqui hihnahue.

12Jaa copi hohchati qui raquescanahue.Man tiromajati res ta Satanas hihtiqueenihqui. Jahuen shinan tiromabo manbihmis. 13Mato tiromamanoxon ta matobihcatsihquiqui. Bihmayamanahue.Hahqui hinamehtaxma noquen Papa Diosqui caya hinamehnahue. Mahuatipish birahma hahquirihbi teehihnicabaqueboscaax Papa qui hinamehnahue.Ponteres jihuenahue. 14Maton shinamanres tah man Moisesnin yohiniquescacatsihqui. Jan yohini quescatihahtipahyamahax bi tah man Papa quihinamehtax sca man jihuetihi,Satanasnen yono yonohahma sca.

Joni hina quescapahbo15¿Jahua sca non shinanti jain?

Moisesnin yohini quescatima sca tajaiqui. Hohcharesnonhue, Papan noquesohuaxonresnon ¿hih non jatihin?Jahuentianbi tah non jascajaquinshinantimahi. 16Nincanahue matoyohinon: Jahuen joni sca hihnoxonpatoro qui hinamehtax tah man jahuenyonoti sca qui. Jaan yonohah tah mannincatihi. Jascarihbihi: Hohchati quihinamehtax tah man Satanasnen yonotisca man jatihi, nincayosmascaaxmahuanoxon. Papa qui hinamehtax tahman jahuen jihuetahbo man jatihi.Rahma rah tah man jaa honanscai.17Neateman tah man hohchapan hinabo

5 6

259

hihpahoniqui, hea huetsabaan. Rahmatah man jascapahbomascai. Matonjointiboyaxonbi tah man Cristo bihniqui,caibaan mato yohihah. 18Hohchatishinanbo man jai ta Papan matosohuaxonnishqui. Papa qui hinamehtaxtah man pontejaquin shinani sca manjihuetai. Jaa copi tah hen matoyocaxonquin Hahxon tah min jato jai,Papan, hahcai. 19Jaabi, hahquirihbitiromamis hihxon tah hen mato yohihi,man nincanon hihxon. Tiromati qui tahman hinamehpahoniqui, hea huetsabaan.Hohchapan hinabo sca tah man janiqui.Jahuen patoronen yonohah jahuenyonotinin nincati jai hahcajahi tah manhohchapan hinabo hihpahoniqui.Tiromabi res nincayosmahi jihueti.Jascayamascanoxon Papa qui scahinamehnahue, jaa queenai quescari scasiri bi res jihuenoxon.

20Hohchapan masajaha tah man pontejihueyosmabo man japahoniqui.21Jascapahboxon tah man siri shinanbobihyamaniqui. Man japahoni shinanaxtah man hihtimahscai. Tiromahahcaibohax tah man mahuanicabo manjapahoniqui. 22Rahma man hinabohihyamascai honannahue. Papan matohahxonah tah man jahuen jihuetahbo scajai. Jaa copi tah man hashoan ponte scajihueti jai. Papa betan queyoyamanoxmanatibo sca tah man qui. 23Jaton ribinjismaquin hahcajaquin ta hohchataiboPapan jismapaqueyaxihquiqui, jato masamasamascanoxon. Jato masajaxon bi tanoque hahxonrestihiqui. Noquen HihboJesucristonen noque hahxonni quen tahnon queyoyama sca janoxihqui nonmanatihi.

Hahan haxeti joi

7 1Caibaan tah man honanai, Papanhuishamani joi. Mato sca tah hen

yohihi, hea huetsabaan. Moises

huishamani jai quescari jihuetaibo tajihueparihax Moisesnin yohini quescarijihueti jaiqui. 2Jahuen bene mahuanoncaman ta jahuen haibo jascabihihahbetan jihueti jaiqui hih ta jaiqui jaajoi janin. 3Jaa copi ta jahuen benejihueparihi bi jaa haibaan huetsa bebobichiya hahqui yohuancantihiqui, jaahaibo ta tsini qui hihcani yohuani.Moisesnin yohini jai quescayamahijihuetai quen jascacani. Hihcax bi jahuenbene mahuani pecaho huetsa sca jaahaibaan bichiya Tsini tah quihihyamacani. 4Mato tah manjascarihbihi. Maton hohcha copi Cristomahuani quen tah man Moisesnin huishajanin jai casticanti qui man cahnescatihi.Mahuani copi sca tah man huetsanah scaqui, Cristonah sca. Jaa mahuatipi bi taPapan hahquirihbi teehihmanishqui.Jahuenah sca tah man qui. Papa queenaiquesca sca man siri sca jihuenon. 5Papanshinanjomaboxon tah non hicha tiromabohahpahoniqui. Jascayamanahue hahca,hashoan bi res tiromacatsihscai. Jaa copitah non mahuanicabo hihpahoniqui.6Hohchanish bi tah non mahuanicabohihyamasca jai. Cristo bichish tah nonnoquen hohcha copi mahuascanibo scaqui. Behna shinanyahpabo sca tah nonqui. Papan jihuetahboxon tah non jaaqueenai quescajaquin noquen jointininnon jaa hahxonai. Noquen shinan xeniyajihueyamascai.

Hohchapan noque pantehi7¿Behnaboxon sca shinanah, Moisesnin

joi jenquetsahpa hin? Moisesnin joi tatiroma qui hih tah non jatimabiresai, nijahuentianbi. Jaa quirica yamaxon tahhen heen hohcha hihti jaroma hihqui henhonanyamaquehanai. Caibaan jahuaboranon bichincatsihqui ta tiroma qui.Jascahah tiroma hihqui tah henMoisesnin quiricajomaxon hen

6 7

260

honanyamaquehanai. 8Tiromashinanyahpahax tah hen tiromayamahuehahca bi hohchacatsih sca janiqui.Jascapa hohcha hohchamis hea hihquitah hen honanyamaquehanai, Moisesninhuishanijomaxon. 9Huetsa tian tah henjahuabi Papan joi honanyamapahoniqui.Tiromayamahue Papan hea jaah bi tahhen hihti tiromati res queenpahonihqui.10Jaa copi ta hea mahuatihi henhonannihqui. Papan joi nincayosmahaxta mahuacoin sca hea janiqui. Papan joihahan ponte jihueti hihqui bi tah hennincayosmahax mahuanica sca janiqui.11Hohchayamahue hahca bi tah hen hihtitiromati res sca queennihqui. Hen tahhen hihti tiromatimahi hihquishparamehscai. Paramehtax tah henhohchatax mahuanica sca janiqui. 12Jaacopi honannahue, hea huetsabaan.Moisesnin huishani ta Papan joi qui.Papan noque honanmani joibo ta siri bires qui. Ponte bi res hihcoinaibo rahsican. 13Papan huishamani joi ponte que bitah hen jan huishamani copi mahuati jai¿hih hen yohuani jatihin? Hihyamabiresirahan. Hohchatax caya tah henmahuatihi. Hihti nincayosma hea hihquihen honanscanon ta jaa joi Papanhuishamanishqui. 14Papan huisha tajahuen yoshin siriyahxonhuishacannishqui. Jaa huesti nincatihi bitah hen tiroma yoshiman shinanmahajaamajaquin sca shinanai. 15Jascajati tajaiqui hihxon bi tah hen hahyamahi,sirijati honanxon bi. Jascajatima ta jaiquihihxon bi tah hen jaabi hahcai.Tiromascaax tah hen shinamehtai, Jahuacopi hen jascajaquin hahcain hihqui.16Queencoinyamahax bi tah hentiromahi, hih tah hen jai. Hen jascariyohuanah ta hahan honanti qui, Papanjoi siri hihqui hen mato yohihi. 17Jascatah qui. Queencoinxonma bi tah hentiromajaquin hahcai. Jenquetsahax bi tah

hen pontetimahi. Hohchapan heen jointitiromajaquemahah tah hen hihrescahinihohchatai. 18Heanbi shinanax tah hensiripi jihuetimahi, hohchapan heenshinan tiromajaquemahah. Sirijaquinshinanax bi tah hen yosmajaquetai. Henshinanai quescabijaquin hahcatsihquin bitah hen hahtipahyamahi. 19Jascati ta jaiqui hihnicahax bi hahcoinyosmahi can.Jascatima ta jaiqui hihquish bi jascabihi.20Queencoinyamahax bi tah hen jointichicho hohchapan tiromajaquemahahjascabihi tiromahi. 21Jascanica tah heaqui. Sirijaquin shinanai bi ta tiromati resteema qui. 22Moisesnin huishani joi jaiquescabihi tah non jihueti jai hihquin tahhen pontejaquin shinanai. 23Jaa huishajoi siri hihqui honanxon bi ta jaamajamisjoni hea qui hen honanrihbihi. Sirijatishinanax bi tah hen sirijayosma hea qui.Hohchapan tiromajaquemahah tah henjascapahi. 24Jaa copi tah hen hihti masashinanai. Mahuacatsihbahinaxonshinanquin hahcaja tah hen jai. Henhihpahoni quescayama sca jihuenoxontah hen hea yanapannica sca queenai.25Jaa hea yanapannica ta Cristo qui.Hahxon tah min hea jai, Papan.Jesucristo raanxonquin tah min heayanapanai hah sca tah hen jai. Jascá tahqui, hea huetsabaan. Papan joi ta siri quihah tah hen jai, heen shinamanshinanxon. Jascajaquin shinanxon bi tahhen jaan yohini quescari jihueyamahi.

Dios Yoshiman noque jihuemahi

8 1Hashoan sca hen mato yohinonnincanahue, hea huetsabaan. Non

Cristo qui hinamehtaibo yohihi ta Jascabicasticanabo sca banenahue hah Papannoque jatimahiqui. 2Min Cristo quihinamehtaiya ta jahuen Yoshiman miajihuemahiqui, hohchapan hináhihyamascanon. Jaa copi ta mia mahuatiPapan yohiyamascaiqui. 3Noquen yora

7 8

261

quescapahya jan jonon ta jahuen baquebiPapan raannishqui. Jonish ta noquenhohcha copi mahuanishqui. Jaamahuamaquin ta noquen hohcha Papannoque queyoxonnishqui. Jan yohiniquescabihi non jihueti hahtipahyamahi bita noquen hohcha sohuaxonnishqui,jascabi casticana non banequehanai.4Noquebi non queenai quescayamascai bijan yohini quescari non jihuenon sca tajascajanishqui. Dios Yoshiman jahuenshinan noque hinanah tah nonjihuecoinscai. Papan shinanyahpabo sca.5Noquenbi non shinanai quescajihuecatsihxon tah non Satanas queenaiquescajaquin shinanai. Dios Yoshimanshinanyahpaxon tah non Papa queenaiquescajaquin shinanai. 6Hahmebishinanax jihuecatsihquibo ta masamasanoxon mahuatihiqui. Dios Yoshimanshinan hinanah ta jascapahma qui.Jascapahmabo ta queyoyamanoxmananica qui, siri shinanya sca jihuenica.7Hahmebi shinanax jihuetaibo ta Papanrahuibo qui, jahuen joi nincayamahaxcopi. Hohchapan pantehah ta nincatihahtipahyamacanihqui. 8Jascapah taPapan jenimayohuanquihnyamabiresiqui.

9Mato tah man mahmebi shinanaxjihuetaiboma qui. Maton jointi janinjahuen yoshin siri Criston niahah tahman jahuen shinanyahpabo sca qui.Criston yoshinjomabo ta Cristonahmaboqui. 10Maton jointi janin Cristo jihuetaiquen tah man jihuecointihi, Papan matosiribo jisi copi jihuecoini. Maton yorahohchapan mahuamaha bi tah man jihuehihbobo sca jacoinyaxihqui. 11NoquenHihbo Jesus huenihihnixon ta mato rihbiyora behnaya Papanhuenihihniyaxihquiqui. Jahuen yoshinsiri maton jointi janin jai quen ta jayaxonmato behnajaxon scahuenihihniyaxihquiqui. 12Jaa copi tahnon noquenbi shinanax quescayamahi

non jihueti jai, hea huetsabaan. Behnabojihueti sca tah non jai. 13Matonbi manshinanai quescari jihuetax tah manjascabi sca mahuatahbo man jatihi. DiosYoshin queenai quescajaquin tah manman japahoni shinanbo jenebahinti jai.Jaatian tah man noquen Papa betanjihuetihi, jahuen baqueboscaax.

14Jahuen yoshin siripan shinanmahiborahsi tah non jahuen baquebo qui. 15DiosYoshin tah man bihniqui, heahuetsabaan, hohchati quihinamehyamascanoxon. Papan baquebosca janoxon tah man jahuen yoshin siribihniqui, hea huetsabaan, jahua copiraquetimascai. 16Jaan shinamaha tah nonnoquen Papa Dios yohiquin Papan hahnon jai. 17Noque jahuen baquebo quen tajahuen jihue hihbobo noquehihmayaxihquiqui. Cristo jaa hinanquinta noque rihbi jaabi rihbihinanyaxihquiqui. Cristo betan tiromabotenehax tah non hahbetan rihbi Papanjihueti janin hihboyaxihqui.

18Hean shinanah ta Cristo betan scahihboscaxon non tenepahoni nonjahuama sca jisyaxihqui. 19CristoyaPapan noque hihbomayaxihquijenquetsahpa hin hihxon ta manacaniqui,hea huetsabaan. Papan jonijanijahuaborabo jatihibichin ta hihtijiscatsihquin manacaniqui. 20Jahuenjahuaborabo queenai copima bi taqueenxon res Papan jato yohinishqui:Hen mato behnajanon camanmanaresnahue, hahquin. Jaa copi tarahma caman manácaniqui. 21Payonicabojayamascanon ta Papan jatobehnajayaxihquiqui. Jaan jahuenbaquebo jato hihbomahi tian ta jatihibirihbi behnajayaxihquiqui. 22Jan jonijanijatihibi ta payomisbonish rahma camanjascapah rahsi qui. Jascapahboxon tatene tenecaniqui, Papan jato behnajanoncaman. 23Jahuen jahuaborabo

8

262

behnacahincatsihqui hihqui quescarihbihitah non jato betanbi noque rihbijascarihbihi. Noquen yora behnaboPapan noque hinanti tah non queenai.Texe rihbi jan noque hinantijani nonbihcointihi tah non honanrihbihi.24Noquen hohcha noque sohuaxonxon taPapan yohinishqui, Hen maton yorabehnajayaxihnon mananahue hahquin.Jaa copi tah non manatai, noquen yorabehnabo jisriyamaxon bi bihcatsihqui.Jisríyamahibo ta manánicabo qui.Jisresscaax cah non jistimanayamascaquehanai. Jisresscaax tahnon jisyanoxon manatahpan hih nonjayamahi. 25Jaa copi tah nonjisyamaparixon bi non jisyaxihquimanáhahnan non tenehi.

26Non coshi pishinaiya ta DiosYoshiman noque yanapaniqui, coshishinan hinanquin. Jayaxon tah non tenetijai, noquenahbi noquen coshin tenetihahtipahyamaxon. Yocati honanyamaxontah non Papa queenai quescajayamaquintexe yocacai. Jaa copi ta Dios Yoshimannoque yocaxoniqui. Joinma bi ta jahuenshinaman noque hihti yocaxoniqui.27Papa queenai quescabijaquin ta DiosYoshiman noque yocaxoniqui. Jaanshinanai ta Papan honanihqui.Jatihibichin shinanai honannicaxonhonanquin. Jaa copi ta Dios Yoshimannoque yocaxona jaan yocaxonaiquescabijaquin noque hahxonihqui.

Tenecoinaibo28Mesco tah non masa tenehi, hea

huetsabaan. Jaabi tah non tenexonai.Noquen jisi jascapahbo tiroma que bi tasiri sca noque hihmanoxon Papan noquejascapahbo huinomahiqui. Jaa copi tanoque hahan jan queenai noquebo quijascapahbo noque huinomahiqui, heahuetsabaan. Non tah non honanai: heenbaquecoin janoxihnahue noque janixon

ta jascapa masa noque tenemahiqui.29Jahuenahbo non jayaxihquihonannihxon ta yohinishqui: Heenbaquecoin hihqui quesca sca tah manjayaxihqui hahquin noque yohiquin. Jaajahuen baque noquen huetsahax binoquen Hihbo rihbi hihnon ta jascajaquinyohinishqui. 30Jascajaxon ta Heenbaquebo sca janoxihnahue hah sca noquejanishqui. Jascajaxon sca Heen siribaquebo sca janahue hahscaquin.Jascajaxon sca Heen baque betanbihahbe hapobo sca hihnahue hahquin.

31Hen mato yohihah nincaxon,honannahue, hea huetsabaan. Papan tonoque hihti hahxonihqui. Jaa copi tanoquen rahuibo qui nonraquetimabiresai. 32Noquen hohcha copijahuen baque mahuati jahui bi ta Papanjaa panteyamanishqui. Pantexonma tahashoan sca jomanishqui. Jahuen baqueyohuashihxonma ta noque hinanxon jayajatihibi rihbi noquehinanrihbiyaxihquiqui. 33Papan noquecaisah ta tsoanbi sca noque cahetihahtipahyamahiqui. Siribo Papan noquejisiya cahen tsoanbi noque non japahonicahetimascai. 34Cristo ta mahuatipish bihahquirihbi teehihnishqui, Papamecayaho sca hihti hihboscaitsahonoxon. Jaan ta noqueyohuanxoniqui. Jaa copi ta Tiromabonhah tsoanbi noque jatimahiqui. 35Cristonoquehon shinanyamascanon hihxonnoque jenemacatsihquin bi ta tsoanbijahuejati hahtipahyamahiqui, heahuetsabaan. Jaa ta jascabihi noquehonshinanihqui. Non yomanahtaiton tanoquehon shinanihqui. Non masashinanai bi noquehon shinanquin.Caibaan noque tiromajahi bi noquehonshinanquin. Non pihan hihquiya bi rihbi,non chopanma hihquiya rihbi. Noquetiromajacanmis hih non jai bi. Noquerehtecanmis hih non jai bi. Criston noque

8

263

jenenon hihxon hahquin bi ta tsoanbinoque Cristo jenematihahtipahyamahiqui. 36Papan huishamanijoi jai quescari jaiboya bi ta noquehonjaashinanihqui.

Minabo non hihqui copi ta noquerehtebahinacaniqui, Papan.Yohinahbo rehteresquinhahcajaquin ta noquequeyocaniqui

hihqui jaa huisha joi. 37Jascapahbo nontenehi bi ta noquen Hihbaan noqueshinanbehnoyamahiqui. Noquehon hihtishinanxon ta hashoan sca non tenetihahtipahnon noque coshijahiqui.38Noquehon shinanxon ta noquen HihboJesucristo Papan raanxonnishqui.Noquehon shinanquin ta jahuentianbiPapan noque jenebahintimahiqui, nijenquetsahpabi. Non mahuatai bi noquejeneyamaquin. Non jihuetaiyajeneyamarihbiquin. Yoshimansontarobaan bocabi ta jaa noquejenematimahiqui. Main jai tinintibaanjenemayamaribiquin. Rahma jaibaanrihbi jenemati hahtipahyamaquin.Jayaxihquibaan rihbihahtipahyamaribiquin. Quiquin tiromayoshiman bocabi hahtipahyamaquin. 39Ninaihoh jaibaanbi, ni nai naman jaibaanrihbi. Ni jahuatohonbi ta noquen Papajenemati hahtipahyamahiqui.

Jahuen baquebo Papan caisni

9 1Cristo queenai quescajaquin tah henmato yohicoinai, heen huetsabaan.

Hen tah hen mato paranyamahi. DiosYoshiman hea shinanmaha tah hen heenjointiboyaxonbi mato yohiscai. 2Hen tahhen hihti benatai. Heen caibo shinanxontah hen heen jointi xecahihnihi. 3Heencaibaan Cristo nincacoinpahinon. Heencaibobi heen caibo hean nincamahanincacoincanpahinon. Jaabo bihnoxonCriston hea potahah que bi cahen jaabo

jahuenahbo sca hihquiya heajenimaquehanai. 4Israelito ta Papancaisahbo janish qui. Heen baquebojanahue hah ta Papan jato janishqui.Jahuen xaba rihbi ta jato machixabacananishqui. Hen mato hahxonnonhen mato yohihi quescabijaquinhahnahue jato jaquin. Jascajaxon tajahuen joi siri rihbi huishamaxonhinannishqui, jihueti honanahbo.Huishaxon ta jato honanmanishqui, Papayocati honanahbo. Jaa huishapan rihbi tajato hahxonquin jihuemanica janraanxontihi jato yohirihbinishqui. 5Jatonxohta xenibo ta Papan caisnihbo rahsijanishqui. Caisxon ta jato yohinishqui,jaton chinibaquebo jan hahxontihiyohiquin. Cristo rihbi ta jaton caibo qui,Quiquin Hihbo. Jaa ta noquen Dios qui.Jaa yohihi tah non Mia tah min XabaHihbo qui, Hihbon, hihqui. Jascacoinirahan.

6¿Heen caibo nincayosmabohiya jahuayohuan sca hen jatihin? ¿Papan ta jatoyohinihxon bi jan yohiniquescajamaquinma jahuen jonibohahxonyamascaiqui hih hen jatihin?Jahuentianbi tah hen jascatimahi. Papancaisahbo ta judio rahsima qui. 7Abrahanenchini baquebo jaabo hihqui que bi ta Matojatihibi tah man Abrahanen xohtabo quihah Papan jato jayamahihqui.Jascanoxonma bi ta Abraham Papanyohinishqui: Isaaquen chini baquebo scahihnon hean mia hinanyaxihquibo miinxohtabo ta jayaxihquiqui. 8Abrahanenchiní baque copi jaa jimi jahuen jenabohihqui que bi ta jaa rahsiboma Papanbaquebo qui. Jaan Abraham hinantijanijonibo caya ta Abrahanen xohtabo qui,Papan jisí. 9Papan yohini quesca tah qui:Mihqui joribiyanoxon tah hen mia yohihi,min hahqui baquejaha ta miin haibo Sarabaquexoyahpa sca jayaxihquiqui hah taPapan janishqui Abraham yohiquin.

8 9

264

10Yosiboscaax noquen xohta Isaaqueyamanica janí quescarihbi ta jai qui.Jahuen haibo Rebeca baque bihyosmaque bi ta Papan yohihah jahuen benenhahqui baquejati hahtipahscanishqui,rabe nane sca jahuen baque janon. 11Jaarabe nane cainrihyamahi bi ta Papanyohinishqui: Miin bihmeno baquen tajahuen chini teexontihiqui, hahquin.Jaabo rabe cainrihyamaxon jahuabisiribojaquin hahriyamahi bi ta Papanyohinishqui, jan shinanai quescabi scajanoxihnon. Jahuabi rihbi tiromahahriyamahibaan bi Papa jascariyohuani. 12Jaabaan hahcai copima bi tahahmebi queenxon Papan Jacobocaisnishqui. Jaa copi ta Rebecayohinishqui. Miin bihmeno baquen tajahuen huetsa teexontihiqui hahquin.13Jahuen joi huishamaxon Papan yohiniquesca ta janishqui: Jacobonenhonjenimaxon bi tah hen Esauqueenyamabiresai hihqui noquen Papa.

14¿Jan jascani honanax jahuahih scanon jatihin? Papan ta tiromajahiqui hihtah non jatimabirestihi. 15Jaan Moiseshuishamani quesca ta jai qui. Heabiqueenxon tah hen caisai. Jahuen chinihonqueenax copi res tah hen jahan shinanaihih ta jai qui, Moisesnin huishani joi.16¿Jahua copi Papan noquejihuemahiquin? ¿Non jihuecatsihqui copinan? ¿Non coshi coshicahinai copi nan?Jaa copima bi ta noque caisnixon copinoque jihuemahiqui. 17Jan Faraon yohiniquesca tah qui: Heen coshi jatojismanoxon tah hen mia quiquinhapomaniqui, Faraonen. Hea coshi hihquijatihibi janin jihuetaibaan honanahbohihxon tah hen mia nea maihihbomaniqui. Jasca ta Papan huishamanijoi jaiqui. 18Jaa copi honannahue:Queenxon copi res ta noquehonshinanihqui. Queenxon copi rihbi tahuetsa rihbi jahuen jointi xehponihqui.

19Jaa copi rah tah man hea yocatihi:¿Jahua copi sca Papan noquen hohchanoque hihbomahiquin? Jan queenaiquescajaquin ta Papan hahquiqui, tsoanbitah non jaa jascayamahue hahtihahtipahyamahi hih sca rah tah manjatihi. 20Man hea jascahah bi tah henyocatihi, ¿Jahua hihxon man noquen PapaDios joi bichincatsihquin? hahquin. Hihbohihxon ta jaa queenai quescabijaquinPapan hahquiqui. Quentijanicatonquentijaquin hahcai quesca tah qui.Yohuanti hahtipahxon Jahua copi min heapoo hahyamahaquin hah quentipanjatihiquin? Jascayamabiresi. 21Jaaqueenai quescajaquin ta quentijahnicatonquentijahiqui. Queenxon ta jahuen mapotonco bihxon quenti huestijaxon quenequeneya poojascatihiqui.

22Jaa queenai quescajanicaxon taPapan jascajaribihiqui. Caibo jonibo tatiromabo picotihqui, chacabahinti res.Tiromabo casticannica Papa hihqui nonhonannon jato casticantihi bi ta Papanjato tenetenehiqui. Jahuentiho coshinoquen Papa quin non honannon tatiromacahinaibo tenehihqui. 23Caiborihbi ta hahan jan shinanaibo qui. Jahuenhihti siri shinan noque hinannoxon tanoque jonijanishqui. Jahuentiho siriboshinan jaan noque hinantihiquin nonhonannon ta jato tenerihbihiqui.24Jahuen caisahbo tah non qui, heahuetsabaan. Caibo judiobo, caibo rihbijudiomabo ta noque caisnishqui. 25OseasPapan huishamani jai quesca tah qui:

Jahuen joni hihyamapahonibo taHeen jonibon Papan matojatihiqui. Jan queenyamapahonibota Heen siribon mato jatihiqui.

26 Huetsa janin jaibo yohihi sca Matotah man heen joniboma qui jatojanixon ta Mato tah man heenbaquebo sca qui, jihuemanicahtonbaquebo, hah jato jatihiqui.

9

265

Jasca ta Oseasnen quirica janin jaiqui.27Isaías ta jascapa joi rihbi Papanhuishamanishqui: Israel baquebohichahax huean quexa mashi bero hichajai quescarai bi tah hen texe pishca resjato jihuemayaxihqui, texe scaqueyoquin, hih ta noquen Hihbo jaiqui.28Jan yohini quescabijaquin ta noquenHihbaan jaiqui, hahcoinquin. Histon bires ta hahtihiqui jatihibi janin. Jasca taIsaíasnen huishani joi jaiqui. 29Isaíasnenta nea joi rihbi huishanishqui:

Noquen naihoh queha Papan noquepishca texejayamaha tah nonSodon jema quesca queyónihbonon jaquehahnai. Gomorra jemajanin queyonihbo quesca tah nonjaquehahnai, queyobahinah.

Judiobo yohihi ta Isaías jascanishqui.

Nincacoinaibo betan judiobo30Judiobo casticanxon bi ta jahuen

jonibo Papan bichiqui. Jaa copihonannahue, hea huetsabaan. Judiobaannahuabaan ta Moisesnin joihonanyamapahonishqui. Papan siribo jatita shinanyamacanpahonishqui.Jascapahbo que bi ta Cristo quihinamehtaiton Papan jato sirijaquinbichiqui. 31Judiobo ta hinamehyosmabojanishqui. Papan yohihi quescabijati tajaiqui hihquish ta tee teepahonishqui.Non sirijaquin hahcai copi tah non Papansiribo qui hihquish ta coshicoshicannishqui. Jascahax bi ta Papanyohini quescayamacannishqui.Huetsapahaquin. Jaa copi ta Papan jatobihyamanishqui. 32Papa hihcoinaishinanax bi ta hahqui hinamehxonmajaton coshinbi Papa qui nocohihnatishinancannishqui. Bahin naracataimacamahhuan qui joxcorohtaihahcajaquin ta hahcannishqui,jaamajaquin. 33Jascapahbo ta Papanhuishamanishqui:

Jistahi man. Maton hani jeman tahhen macamahhuan janahi, bahixehpoquin. Man hahquijoxcorohmis. Jaa merahax manbahinma sca camis. Jaa hen janahiqui hinamehtaibo tah hen henyohihi quescabijaquinhahxoncointihi.

Jascá ta Isaíasnen huishani joi jaiqui.

10 1Jan jato jihuemanon noquenPapa qui heen caibo

hinamehpahinon hih tah hen jai, heahuetsabaan. Hinamehtahbo hihxon tahhen jato yocaxonai. 2Papan bahin nihtishinanax ta coshi coshicaniqui, heencaibo. Jascapahbohax bi ta honanaxmanihcanihqui caresi. 3Papan siribojenquetsahpabo jihueti jaiquin tahonancatsihyamacaniqui. Jaahonanxonma bi ta jaabaanbi shinanaiquescajaquin tanatanacaniqui. Jascajaxonta Papa nincacatsihyamacaniqui.4Nincacoinax ta Cristo quihinamehcanquehanihqui. Papanhuishamani joi ta Cristo yohihi joi qui.Papan jisí ta Cristo qui hinamehtaiborahsi jahuen siribo qui. Non honannon tajaan jaa joi huishamanishqui.

5Moisesnin ta jaa rihbi huishanishqui:Jaan jato siribo jisnon hihxon Papanyohini quescajaquin hahcaibaan tahahrestimahiqui. Hahcoincatsihquibohaxtah man jan yohihi quescabihi jihueti jai,jahuabi nincati pishinmahaxma, hah taMoisesnin janishqui. 6Cristo quihinamehtai jahuen siribo ta huetsapahboqui. Huetsa shinanyahpabohi yohihi tahuetsa quirica huishaquin Moisesninyohirihbinishqui. Miin jointinin yohuanitah min Tsoa cahra naihoh catihiquin hihmin jatimahi. Tsoan Cristobotomatihiquin hih ta jacatsihquiqui jaajoi. 7Tsoa cahra mahuanihbo janinbotopaquetax joti hahtipahiquin hah tahman jatimaribihi. Mahuanihbo janin

9 10

266

caxon tsoan Cristo bexontihiquinhihyamanahue hih ta jacatsihquiquijascari. Cristo ta hocho qui, jaan yohihitah non hahtipahyamahi hihyamanahue.8Papan huishamani joi jai quescabi tahqui: Heen joi ta mia hochoma qui. Miinjana janinbi tah qui, miin shinan janinbitah qui, hih ta jaa huisha jaiqui. Janyohihi ta Cristo joi qui, non hahquihinamehtaibo Papan noque sirijaquin scabihtihi jai. 9Noquen Hihbo Jesus taPapan hahquirihbi huenicoinnishquihihxon, jointinin hihcoinai shinanxon,miin janan rihbi Jesus ta heen Hihbo quihihquish tah min jihue hihbo sca minjatihi, Papan jihuemahah. 10Noquenjointinin hinamehxon, noquen jananrihbi non Papa yohihiya ta jaan noquesiri jisiqui, noque jihuemanoxon.

11Papan huishamani jai quesca tah qui.Hihcoinai shinanax hehqui hinamehtaibojatihibi tah hen hean yohihiquescabijaquin hahxoncointihi hihqui.12Mesco jonibo rahsi noque jonijanixonta judiobo jascajaquin yohixonjudiomabo rihbi jascajaquin rihbi Papanyohihiqui. Hea hihbojahue Papan hihnon jaah ta jaabahinxon noque hihtihahxonihqui. 13Jaa yohihi ta Papannescajaquin huishamanishqui. Heahihbojahue Papan hihquibo rahsi tah henjihuemayaxihqui, hihqui. 14Hihcoinaishinanyamaxon ta jenquetsahaxon biHea hihbojahue Papan jatihahtipahtimahiqui tsoanbi. Jahuen joinincayamanihxon ta hihcoinjaquinshinanti hahtipahyamarihbicaniqui.15Tsoanbi raanyamahah ta tsoanbi rihbiPapan joi jato yohiyamahihqui. Tsoanbiyohiyamahah ta tsoanbi rihbinincayamahiqui. Jahuen joinincayamanixon ta hihcoinaishinanyamaribicaniqui. Hihcoinaishinanyamaxon ta jenquetsahxon bi Heahihbojahue Papan jatimaribicaniqui

tsoanbi. Jaa copi ta non raanah hihti siriqui, huishani joi jai quescari. Siri joibonoque yohinoxon nocotaiya tah non hihtijenimatihi hih ta jaiqui jaa huishani joi.16Joi siri nincamaha bi ta jatihixonbimanincacaniqui, caibaan res. Isaíasnen tanescajaquin jaa yohinishqui: Miin joi henyohihah bi ta nincayamacaniqui Hihbonhahquin. 17Hen yohihah quesca tah qui,hea huetsabaan. Jaa joi siri ta Criston joiqui. Jaa joi siri nincamaha pari tahihcoinjaquin shinancantihiqui.

18¿Tsoanbi jato nincamayamanishquin?Noque yocacah tah non nincamaquinrahan hah non jatihi. Huishani behua jaiquesca tah qui:

Jatihibi janin ta yohihibocannishqui. Jonibo yama scajaiton caman ta yohihibocannishqui

hihqui jaa behua. 19Yohihah bi tsi rajudiobaan honanyamapahonishquin hihsca rah tah non jatihi yocacahti.Honanquin rahan hihxon ta Moisesninnescajaquin sca huishanishqui, Papanhuishamaha:

Maton nahuabohon shinanxon jatosirijaquin hahxonquin tah henmato notsimayaxihqui. Honanmanahuabohon shinanxon tah henmato sinamayaxihqui

hah ta Moisesnin huishaquin janishqui.20Isaíasnen ta hashoan sirijaquin scayohinishqui, nescajaquin:

Maton nahuabaan ta benayamaxon bihea meranishqui. Jaabaanquenahahma bi tah hen jato quicaniqui

hihqui. 21Judiobo sca yohiquin tanescajanishqui Heen mequen rabesanaxon tah hen jato Benahue Benahuejabahinahi. Hen jato quenabahinaha bi tanincayosmaboxon joi bichinrescaniqui.Papa jascari yohuanai ta Isaíasnenhuishanishqui.

10

267

Nincacoinaibo Papan baquebo

11 1Jahuen jonibo Papanpotabahinyamanishquin yocacah

bi tah hen Hahyamaquin rahan hahcai.Hea rihbi tah hen judiobo qui,Abrahanen chiní baquebo can, jahuenxohta Benjamin baquebo. 2Papan tajahuen caisahbo potabahinyamahiqui.Papan huishamani joi jisxon tah non jaahonanai. Papa yohiquin ta Elíasnennescajanishqui, israelibo cahequin:3Papan Dios. Miin joi yohinicabo tarehtecanhoxqui. Tsoanbi miashinanyamascanon hihxon ta janoxonmia yocatibo potojaquetancanhoxqui.Hea huesti banetaiya sca ta rehtequin bicahnexon hea benacaniqui, hearehtenoxon, hihqui. 4Elíasnen jascahah bita Papan yohinishqui: Jascama tah qui.Siete mil bebo tah hen paxajahoqui.Jaabaan ta santo qui raboxonentisquihahpaqueyamahiqui hahquin.5Rahma ta jascarihbihiqui, heahuetsabaan. Texe judiobo nincayosmaque bi ta noquehon shinanxon texepishca huestibo sca Papan noquecaisihqui. 6Jaan noque caisah ta nonhahcai copima qui. Jaan noquehonshinanxon copi res. Non hahcai copi resnoque caisti jaxon ta noquehonshinanxon res caistiyamascaquehahniqui.

7Jaa copi nincanahue, hea huetsabaan,hen mato yohinon: judiobo ta Papansiribo hihcatsihquish bihihyamacannishqui. Papan caisahbo resta jahuen siribo qui. Texe ta nincatimashinan sca Papan hinannishqui.8Huishani joi jai quesca tah qui.Honanyosmati shinan ta Papan jatohinannishqui. Beroyahpaxon bijisyamahabo ta jato mehenishqui,pabinquiyahpaxon bi nincayamahahbojato mehequin. Rahma caman ta

jascapahbo qui hihqui jaa joi. 9Davidyamanica ta jascarihbihi yohuannishqui,nincayosmabo yohiquin:

Papan baquehihcamaxon pipipipichaiton bi Papan jatoyahtanpahinnon. Jaton pitinparanquin hahcajaquin jan jatoyahtanxon tiromajapahinon. Sirisiri tah non jai hihquibaan bi jantiroma bi res jato quipaquepahinon. Rohahihritishinanaiboya bi jatocasticanpahinon. Jaan jatotiromajabahinnon.

10 Benchecahinxon quescajaquinjahuabi scahonanyamacanpahinon. Jascabisca huehro huehrocana quesca scajaahbo jato hihuejapahinon

hihqui jaa huishani joi.

Judiomabo Papan jihuemahi11Jaa copi tah hen yocacahtai: ¿Cristo

jenebahinax jascabi sca Papan rahuibojayamayaxihcanihquin? Hihyamahirahan. Jaabo bahinma cahiya ta jatonnahuabo sca Papan sirijaquin bichiqui.Jan mato sirijaquin bichi jisish ta jaaborihbi Papan bahin sca nihribinoxonPapahon queenrihbiyaxihcanihqui.12Jaabaan noquen Hihbo potabahinaiyata jatihibi janin sca Papan joi sirinocotihqui. Judiobo jahuen shinan siribobichinxon ta mato sca jaa shinan Papansirijaquin hinanihqui. Jaa copi tajudiobaan hahquirihbi jaton shinanpontehax Cristo qui hinamehtaiyahashoan sca Papan mato hihtihahxontihiqui.

13Hen mato yohinon nincanahuejudiomabon. Jahuen joi siri hen matoyohinon ta Papan hea mato quiraannishqui. Jaa copi tah hen coshin bires teetai. 14Hihti queentsain, huestibotahni hehbe judio Cristo qui hinamehnon

11

268

hihquish tah hen coshin bi res teetai,Papan joi siri yohihi. Jaabo rihbi Cristobetan jihueti tah hen hihti queenai.15Jahuen judiobo potabahinxon ta jahuensinatahbo hihpahoni mato Papansirijaquin bihnishqui. Hahquirihbi scajahuen judiobo Papan sirijaquin bichiyatah non jatihibi hihti jenimayaxihqui,noquen huetsa mahuatax bi hahquirihbiteehihqui merahax quescari. 16NoquenPapa qui jahuabora hinancatsihxon tahnon sirimahin hihxon tehcaxon sirijisxon, jatihibi siriscanon nonhonanrihbihi. Jihui ta jascarihbihi qui.Jahuen tapon siri hihquiya ta jahuenmebibo rihbi siri qui. Judiobo tajascarihbihi qui: texe Papan hahquirihbisirijaquin bichiya ta jatihibi rihbi bihtisiri qui.

17Jahuen bana jihui coiranquinhahcajaquin ta Papan noque jisiqui.Xanahiton texe mebibo tsecaxon ta miabosca nihi naman meha mebi que bi janomia rechihiqui. Texe jahuen yora quihamebi tocan mia joconnon jano miarechiquin. Jano rechihah sca tah minjahuen coshin hanihi, texe mebibo hihquiquescari. 18Papan mia jano rechihah biHea ta hashoan siri qui, Siri copi tahuetsa mebibo tsecaxon hea scarechihiqui hihyamahue. Jascacatsihquinhonanscahue: Mebixon tah min jihui yoraqui coshi hinantimahi. Jihui yoran cayata jahuen mebi coshi hinanihqui.

19Hea tah hen hashoan siri quihihyamahue hen mia jaah bi Hearechinoxon ta huetsa mebi tsecanishquihah rah tah min jatihi joi bichinquin.20Hihcoini. Hihcaxbi mia hashoan siricopima. Nincacoinyamahi copi ta jatotsecanishqui. Min hinamehtai copi res tamia bihnishqui. Jaa copi tah min Hea tahhen caibo mentan hashoan siri qui minjatimahi. Shinanquin tiromajahiton matorihbi potarihbimis. 21Jahuen mebi coinbo

yohuashihxonma potanixon tahinamehyamahiton mato rihbi scajascajarihbitihiqui. 22Honannahue. Papanta mato sirijaquin bichiqui. Heen caibo tapotaresnishqui. Nincacatsihyamahibo copijato potaresquin. Jaabo potanihxon bi tamatobo sca sirijaquin hahxontijahiqui.Man jascabihi hinamehtaiya ta jascabijaquin mato sirijaquin hahxontihiqui.Man nincayosma hihquiton ta reraquinhahcajaquin mato potatihiqui. 23Heencaibo potanihxon bi ta jaton chinibaquebo hahquirihbi hinamehtaiton jatobihribitihiqui. Rechiquin hahcajaquin tajato hahquirihbi sirijaquin bihtihiqui.Heen xenibo potanihxon bi ta Papan jatonbaquebo hahquirihbi rechiti hahtipahiqui.24Nihi naman meha mebi bihxon banáyora qui rechixon hahcajaquin ta Papanmia sirijaquin bichiqui. Hashoan sca tabaná mebibo rechiquin hahcajaquinjahuen judiobo jaan sirijaquinbihribitihiqui.

Israeli baquebo Papan jihuemayaxihqui25Hen mato yohinon nincanahue, hen

huetsabaan. Hashoan siribo copi Papanmato sirijaquin bichi man shinanmishihxon tah hen tsoan honanihma joi matorahma yohihi. Hashoan hicha ta heencaibo jointi xehpotihqui. Jaton nahuabojanin sca jahuen jonibo jatihibi Papancaisquin queyonon caman ta jointixehpóyahpa judiobo jayaxihquiqui.26Jascajaquin judiobo notsimaxon tajahuen jonibo rahsi Papan caisyaxihquiquijan huishamani jai quescabijaquin. Jaahuishamani ta nesca qui:

Judiobo janinhax ta quiquinjihuemanica joyaxihquiqui. Joxonta judiobo jaton hohchati shinanbosohuayaxihquiqui.

27 Hinamehtaiton tah hen hean yohiniquescabijaquin jaton hohchasohuaxontihi

11

269

hihqui jaa quirica.28Matohon shinanxon jahuen joi siri

mato qui nocomanoxon ta judiobo Papanrahuijanishqui. Jato rahuijanixon bi tajaton xohtabo hahxontijanixon jatocaisnixon rihbi Papan jatohonshinanrihbihiqui. 29Hahxonti yohixon tahuetsajati sca Papan shinanyamahiqui.Jahuen joniboscanon noque caisnixon taPapan shinanquin huetsajayamahiqui.Jaa copi ta judiobo Papan jascabijaquinpotatimahiqui. 30Nincayosmapahonixonbi tah man rahma Papan joi siribihcoinai, jan mato sirijaquin bihnon.Judiobaan rahma nincayamahi bi tahman maton nincacoinai. 31Jascajaquinrihbi ta jaabaan rahma nincayamaxon biman hahcai quescajaquin Papan joi siribihcoinyaxihcaniqui. Man nincacoinquinhahcai quescajaquin rihbi ta jaabaannincacoinyaxihquiqui.

32Nincayosmabo rahsi non hihqui nonhonannon ta Nincayosmabon hahquinnoque janenishqui. Jascapahbo rahsi nonhihpahoni bi ta noquehon shinanxonnoque hicha caisihqui jahuen jonibo scanon janon. 33Noquen Papa ta hihti siriqui. Sirijaquin ta noquehon shinanihqui.Jahuejati sca non jain non jai bi ta jaanhonanquin sirijahiqui. Hihti sirishinanyahpa ta jaa qui. Jahuen shinan tahihti coshi qui, noquen honantimahi.Jahuen honan betan tah non senentimahijahuentianbi. 34Papan shinanai ta tsoanbihonanyamanishqui. Jahuentianbi rihbi tatsoanbi noquen Papahaxemayamanishqui. 35Papan jato copihinanrihbinon hihxon bi ta tsoanbi jaapari jahuabi hinanyamanishqui. 36Papanta jatihibi shinan siriyahpaxon noquejihuemahiqui. Jahuenahbi jahuenjihuetahbo rahsi non janon ta noquehahxonihqui. Hahxon tah min noque jaiPapan. Mia tah min hihti siri qui hih tahhen jascabihi jai.

Noquen Hihbaan jihuetahbo

12 1Jaa copi tah hen mato hihtiyohihi, heen huetsabaan. Noquen

Papa Dios qui yohuashihjaquetanaxmahinamehnahue. Matohon jaan hihtishinanai copi hahan queenax copi rihbihinamehnahue. Jahuenahbo scajihuenoxon, hohchajoma siri janoxon,hahan jan jenimahibo janoxonhinamehnahue. Jascajaxon tah nonHahxon tah min noque jai Papan nonjacointihi. 2Nincayosmabo jihuetaiquescayamahi jihuenahue. Jaabo hihquiquescaxonma behnabo hihnoxon matonshinan pontejaquin shinan behnabobihnahue. Papa queenai quescajaquinshinannoxon, shinan behnabo bihnahue.Shinan behnabo bihxon tah manhonantihi, jahua siri quin, jahua Papaqueentihiquin, jahua ponte quin. Man tahman honantihi.

3Papan hea raanah tah hen matoyohihi, hea huetsabaan. Shinan behnabobihnahue, jatihixonbi. Papan ta mescoshinanbo hinanpaquehiqui.Hinanpaquehah bihxon jayaxon manjahua jaa hahxontihin honanquinsirijanahue. Man hashoan coshi hihquishinanmis. Sirijaquin shinanxon, jahuejatishinanyahpa min quin honanquinsirijahue, paramehxonma. 4Papan tamesco shinanbo mato hinanpaquehihqui,man mesco teebo rihbi hahxonnon.Noquen yora hihqui quesca tah non qui.Non tah non hahan jisti jaax, hahanxecoti jaax, hahan nihti jaax, hahannincati jai. Jascapahbo mesco mebibojaax bi ta noquen yora huesti qui. 5NoqueCriston baquebo tah non hichahax bijascarihbihi. Hichahax bi tah non huestiyoraya qui. Criston yora tah non qui.Noquen Hihbo nincacoinax huestiyorahax bi mesco jonibo, jahuenahborahsi, yanapanhananaibo rahsi.

11 12

270

6Mesco jonibo man hihquiquescarihbihi ta Papan mato hinanaimesco teebo jaiqui. Mesco teebo matohinanpaquexon ta hahan hahxontishinanbo rihbi mato hinanpaquehihqui,mesco shinanbo. Jaa copi jayaxon sca jaahahxonnahue. Heen joi siri yohinicahuemia jaah, honanquin sirijaxon yohihue.7Miin huetsabo yanapannicahue mia jaahjato hahxoncoinquin yanapanhue. Caibohaxemanicahhue jan mia jaah, jatohaxemahue. 8Hahan jenimati shinanhinannicahue mia jaah hahan jenimatishinan jato hinanhue. Pishinaiboyanapannicahue mia jaah, jaa pishinaibohinanreshue, bichinrihbiti shinanxonma.Jonibo teemanicahhue mia jaahchiquishxonma hihti teexon jatoteequihnhue. Yomanahtaiboyanapannicahhue mia jaah jenimahananjato yanapanhue.

Shinancoini non jihueti jai9Caibohon shinanihcamaxonma jato

yanapanquin hahxoncoinhue. Tiromajoibo rahninxon bi siri joibojeneyamahue. 10Joni huetsahonshinanquin jato sirijaquinyohuanquihnhue. Sirijaquin shinanaxjoni huetsa qui siriresi yohuanhue.

11Coshin noquen Hihbo teexonhue.Chiquishaxma tee teeti. Dios Yoshimanyanapana jenimahue. Jenimahanannoquen Hihbo teexonquin.

12Papan mia hahxonyaxihqui honanaxcoincoini jaa joti manahue. Masátenehue. Papa yocaquin rihbijeneyamahue.

13Mihbe nincacoinaibo yomanahtaitonjaa pishinai hinanhue. Mihqui noquenhuetsabo nocotaiya jato pimaxon jatojano hoxati rihbi hinanhue.

14Caibaan mato tiromajahah bi jatoyocaxonnahue. Jato joinbahchinnanxonma bi Papa jato

yocaxonnahue, jan jato shinan sirihinannon hihxon.

15Hahan jenimati jaax copi caibojenimahiya jato jenimaquinhue. Caiborihbi benataiya benáquin bi jatotenequinhhue.

16Caibo betan siripi yohinanijihuenahue. Caibo mentan mia hashoansiri hihqui shinanyamahue. Jascajaxonmabi jahuaborajomabo yohuanquinhquinsirijaquin. Jaabaan mia yohihah bi caibomentan mia hashoan honan hihquishinanxon min jato nincayamamis.

17Caibaan mia tiromajahah bi jatocopiyamahue. Jatihibi joniboyohuanquihnoxon siri yohuanyahue.18Hahtipahax, jatihibi jonibo betan siripijihuehue. Caibo sinatai bi hahtipahxonjato siri shinan hinanhue, siri scajihuenoxon. 19Tsoabi tah min jahuacopibi copitimahi, noque huetsan. Papanta mia copixontihiqui. Jaa copi tenehue.Jaa copi ta huishani joi jaiqui: Heanbitah hen copitihi. Jaabo tiromahibojihuetai copi tah hen jatomasajabahintihi hih ta noquen Hihboyohuani jaiqui. 20Jaa copi miin rahuicopixonma bi picatsihquiton pimahue.Jiricatsihquiton xehamahue. Jascajaquintah min jaa jahuen shinan pontexontihi.21Caibaan mia tiromajahah, mian rihbisca min tiromajamis. Jaton tiromashinanbo potamanoxon sirijaquin jatohahxonnahue.

13 1Gobierno hapobo nincanahuejatihixonbi. Jascapa hapo jatihibi

ta Papan mato hinanah qui. Papanhinanahma ta yamahiqui; jaan hinanahrahsi ta jaiqui. 2¿Hapon yohihah bi minnincacatsiyamahin? Papan hinanah hapotah min nincayamahi. Min nincanonhihxon tah hen mia yohihi.Nincayosmabo ta hapobaan casticantiqui. 3Sirijahibo ta casticanyamacaniqui.Tiromajahibo caya ta casticanti qui. Jaa

12 13

271

copi tah min siripi jihuecatsihxon jatonincatihi. Min sirijaquin hahcaiya ta miayohiyaxihquiqui, Mia tah min siri joniqui hahquin. 4Min siripi jihuenon tahapobaan tiromabo casticaniqui. Noquennaihoh queha Papan jascajahue hahca tatiromabo casticanquin noquen Papahahxonihqui. Jaa copi tah min tiromahaxmin raquetihi. Policia ta hahan casticantiqui. Yancaresma ta jaa jaiqui. Tiromaboqui noquen Papa sinataiya ta jascapahbonoquen hapobaan casticaniqui, Papahahxonquin. 5Tinintinin mia casticanmishihxon tah min Papa queenaiquescayamahi hea japaho hihxon rihbimia tinintinin yohihah min nincatihi.6Jaa copi rihbi tah min gobiernobocopijati jai. Coriquinin ta gobiernobaanjaton tee hahquiqui, sontarobocopijaquin. Jascajaquin ta Papahahxoncaniqui. Jaa copi tah min jatocopijati jai. Copijanahue hahcacopijaquin.

7Huetsa joni ribinax tah min hahquimiin coriqui min yohuashihtimahi.Ribinyahpaxon tah min miin ribinqueyobahintihi. Coriqui cobranahcopijaquin. Teeti yohihah teexonquin.Hapobaan yohihah, nincaquin. Jaabaanyohihi quescabijaquin hahxonquin, joibichinxonma. Hapobaan yohihah, can.8Man ribinai jatihibi tah mancopijacointihi. Copijaquinqueyobahinquin. Joni huetsa yanapantishinan hashoan sca bihbonanahue. Jonihuetsahon shinanquin tah nonhahxoncoinquin Papan yohini quescabijasca non jai. 9Tsiniyamahue. Joni huetsarehteyamahue. Yometsohyamahue.Caibaan jahuabora bichintishinanyamahue. Nincayosmayamaxontah min joni huetsahon shinanxon, miabimin queemehtai quescajaribiquin jonihuetsahon shinantihi. 10Joni huetsahonshinanxon tah min jahuentianbi jaa

tiromajatimahi. Joni huetsahon shinanijihuetahbo hihxon ta jascapa joibojatihibi Papan noque yohinishqui.

11Noquen Hihbo tah man hahxonti jai,hea huetsabaan, coshin hahxonquin. Minhihti hoxahax mohixon jisi bi bariqueyasca jaiya tah min coshin sca teeteetai, tee hichahi copi. Jascajaquin rihbinoquen Hihbo coshin teexonnahue.Noque bichi jaa joribiti hochomatahniscai honanxon coshin scateexonquin. Non nincamenoni tian jaajoribiti hochoma tahni hihnish bi tarahma nea pishcasca jaiqui.12Hihshinahax xaba paqueti neapishcascai quescarihbi tah qui. Cristo jotihochomahi copi man tiromahijihuepahoni quescayamanahue.Sirijaquin hahxonti shinanyabo scajanahue. 13Papahon shinanaibaan hahcaiquescajanahue. Pahen pahentimascai.Paheni coro corotimascai. Tsinitimascai.Haibo mehehax jaya yohuani jayamascai.Sinacanantimascai. Caibaan noquemahuinah bi notsi notsitimascai.14Noquen Hihbo Jesucriston shinanbichish jihuenahue. Nincayosmabo jaiquescayamanahue, jaabo jascarai biqueenyamabiresnahue.

Caibo qui yohuanyamahue hihqui

14 1Caibaan ta Cristo quihinamehxon bi man honanai

jatihibi honanyamaparihiqui. Janhonanyamaparihi bi tah man jaapontecatsihquin join hihquinantimahi.Jahuabo non pitimahin hihquishjoinannoxonma nocotaiton bihquinsirijanahue. 2Jatihibi piti tah non pitihihih huetsa jai bi ta non tah non namipitimahi hihxon huetsan namipiyamahiqui. 3Nami pinicahxon, namipiyosma yohiquin Honanmanhahyamahue. Nami piyosmaxon tah minmiin huetsan nami pihiya Pitima tah min

13 14

272

pihi, hohchayahpan, hah minjatimaribihi. Nami pinicaboya namipiyosmabo ta Papan jato rabebi sirijaquinbichiqui, Cristo qui hinamehtaiton jatorabebi sirijaquin bihquin. 4¿Mia jahuaxonhuetsa joni teexonnica min sinajatihin?Jahuen patoro jan teexonai bi jan teetaimian costanyamaxon tah min jahuenpatoro hihyamaxon jaa sinajatimahi.Jahuenahbi jahuen patoronen ta jaayohitihiqui jan sirijaquin hahcai jisxonsirijaquin yohiquin. Jan tiromajaquinhahcai jisxon sinajascaquin. Jahuenahbijahuen patoronen ta yohitihiqui.Jascajaquin rihbi tah min noquenHihbaan joni huetsa mihbe honanyahpahihyamahiya mian jaa sinajatimahi.Noquen Hihbaan ta shinan hinantihahtipahxon jaa hinantihiqui, jan hahcaisca noquen Papan siri sca jisnon.

5Jaa copi mianbi min hahcai jisxonshinanquin sirijahue, noquen Hihbaanmia Sirijaquin tah min hahcai hah miajanon. Huesti nete ta tantiti nete qui,Papa shinanti nete hih huetsa jai bi tahuetsa sca Jatihibi nete ta jascapah rahsiqui Papa shinanti nete rahsi hihribihiqui.Jascapa mesco honanyahpa hihqui bihahbetan join hihquinanyamanahue.6Huesti nete ta tantiti nete qui hihquishta jaa neten noquen Hihbohon shinanicaibo tantihiqui. Noquen Hihbo hihti siricopi jascacani. Nami pinicabaan rihbi taMia copi tah hen pihi Papan hahxon,nami pihiqui. Noquen Hihbo hihti siricopi jascajacanquin. Nami piyosmabaanrihbi ta Mia copi tah hen pihi Papanhahxon, jaton huai mehabo pihiqui.Noquen Hihbo hihti siri copi rihbijascajacanquin.

7Papan noque jisima tah nonjihueyamahi. Papan noque jisima tah nonmahuayamaribihi. 8Jihuetaibohax tahnon noquen Hihbo queenai quescari nonjihuetai. Noquen Hihbaan noque johue

hahca tah non jaa queenai tian nonmahuarihbihi. Jaa copi tah nonjihueparihax non noquen Hihbaan joniboqui. Mahuatax rihbi jascabihi noquenHihbaan jonibo. 9Noquen Hihbo ta noquejatihibi hihbohi qui, jihuetaibo,mahuataibo rihbi. Noque jatihibihihbonoxon ta mahuatipishteehihribinishqui.

10Papan ta noque jatihibijispaqueyaxihquiqui, non hahpahonibosiri quin tiroma quin hihxon noquejispaquequin. Jaa copi ta min hahcaiquescajayamaquin miin huetsan pihi bimian jaa sinajatimahi. Jaan rihbi ta miayohiquin honanman hahtimahiqui.11Papan huishamani jai quescabihi tajayaxihquiqui:

Tsoabi cahnexonma tah hen heanaman jatotisquihahpaquemayaxihqui. Heaquiquin Hihbo hihqui tayohiyaxihcanihqui. Mia tah minPapa Dios coin qui hah ta heajayaxihcanihqui

hihqui jaa huishani joi. 12Jaa copihonannahue. Mianbi min hahcai ta Papanmia yohiyaxihquiqui, Min tah minsirijaniqui hahyamaxon Min tah mintiromajaniqui hahquin.

Miin huetsa hohchamayamahue hihqui13Jaa copi joni huetsa betan join

hihquinannanyamascanahue. Joinhihquinannanxonma bi miin huetsa minhohchamamis hihxon shinanquinsirijahue. Hohcha qui min paquemamis.Noquen Hihbo min jenemamis. 14Pitimapihax copi non hohchayahpa sca jaicaibaan shinanah bi ta jascapa pitimayamahihqui, hea huetsabaan. NoquenHihbaan hea shinanmaha tah henhonanquin sirijahi. Jascapa pitimaboyamahi bi ta jascapa jai shinanxon jaabipipan hihxon pihax, non hohchayahpa

14

273

sca jai, pitimahi shinanxon bi pihaxhohchayahpa sca jai. 15Mian pitihi bipitimahi miin huetsan shinanaiya ta janpinon Jaabi pihue mian jaah tiroma qui.Hahan shinanyamaxon pari tah minjascajaquehahnai. Miin huetsa copi rihbita Cristo mahuanishqui, noque huetsan.Jaa copi miin huetsahon shinanhue.Pitimahi jan shinanaiya Jaabi pihuehahyamahue. Miin huetsa minmasajamis. 16Miin piti mian piha siri quebi jaa hohchamaxon miin piti qui min jaatiromahi yohuanmamis. 17Papanjihuetahboxon tah non jahuabo pitimaquin, jahuabo xehatima quin hihxonshinantimahi. Papan jihuetahboxon tahnon ponte jihueti shinantihi, noquenhuetsabo betan siripi jihueti, coin coinijihueti, Jascati caya tah non shinantihijahuen yoshin siriyahpaxon.18Jascajaquin caibohon shinani jihuexontah min sirijaquin noquen Hihbo Cristoteexontihi. Min jascapa hihquiya tanoquen Papa mihon jenimahiqui.Jonibaan rihbi ta mia siri jisiqui.

19Jaa copi joni huetsa betan siripijihueti shinan bihcoinnahue. Joni huetsacoshi hinanhahnannahue, hashoan scanoquen Hihbo betan nihnon hihquish.20Jaan pitimahi bi mian pihue pihuehahca, pihax, masa shinani sca noquenHihbo betan jan siripi nihyamascamis.Jatihibi piti ta siri qui, noquen Hihbaanjisí. Siri que bi pitimahi shinanxon miinhuetsan picatsihyamahi bi mian Pihuehahca piresax, tiroma hi. 21Jaan pitimashinanxon jaan pimis hihxon miin huetsanami piquihinyamahue. Jascajaquin rihbita pahe xehati xehayamahah, siri qui,miin huetsa min hohchamamis hihxonxehayamahah. Jahuabi tah non noquenhuetsa non hohchamatimahi, hahanshinanxon. 22Jaa copi joinhihquinanyamanahue. Miin Hihbaan miajisi honanxon mihmebixon sca min

honanai quescajaquin pihue. Shinanquinsirijahax tah min pitima tah quihihxonma pihax min coin cointihi.23Pitima ta qui hihxon bi pihax tah minHohcha tah hen jai hihscatihi. Jaatiantah min masa shinantihi. Pitima ta quihihxon bi pihax hohchayahpa sca jai.Jatihibi ta jascari qui. Jascatimahihihquish bi jascarax hohchayahpascai.

Miin huetsa coshinon jahue hihqui

15 1Jascajaquin tah non nonhonanai betan senenyamahibo

non teneti jai, hea huetsabaan. Noquebinon queenai quescajaquinma bi tah nonjatohon shinanti jai. 2Jatihibijaquin tahnon jascajati jai. Noquen huetsanhashoan sca nincacoinnon hihxon res tahnon hahan shinanax noquebi non queenaiquescatimahi. 3Noquen Hihbo Cristorihbi ta jaabi queenai quescayamahi binoquen naihoh queha Papa queenaiquescanishqui. Jaa copi ta hahquirainyamacannishqui, jonibo. Jaa yohihita huishani joi jaiqui: Mia hichacaibaanta hea sca hichaquiqui hihqui jaa joi.4Papan huishamani joibo jatihibi ta nonhaxenon hihxon huishamanishqui.Tiromabo tenehahnan, jahuen joi sirijisxon, jaa noquehon shinanai honanxon,jahuen shinan bichish, noque bichi jaajoti non jenimahanan mananon ta jaajoibo huishamanishqui. 5Noquen naihohqueha Papan ta siri shinan hinanihqui,noque sirijaquin shinanmaquin. Hahanjenimati shinan hinanquin ta noquejenimamahiqui. Jahuen shinan sirihinanah man siripi joni huetsa betanjihuenon tah hen mato yocaxonai, heahuetsabaan, man jaa shinanyahpa rahsijihuenon hihxon, Cristo queenai quescariman jihuenon. 6Jaa shinan huestiyahparahsihax man jaa yohuan huestiyanoquen Papa qui siribiresi yohuannonhihxon tah hen noquen Papa Dios mato

14 15

274

yocaxonai. Noquen Hihbo Jesus CristonPapa qui bi man siribiresi yohuannonhihxon tah hen yocaxonai mato.

Judiomabo joi siri yohihi7Jaa copi sirijaquin joni huetsa Johue

hahnahue. Noquen Hihbo Criston matosirijaquin Johue hahni quen maton rihbijoni huetsahon shinanxon sirijaquinJohue hahnahue. Jaatian ta Papa Dios tahihti siri qui hihyaxihcanihqui, matojisish. 8Papan raanah ta judiobo hahxoniCristo jonishqui. Noquen xenibohahxontijanixon Papan yohiniquescabijaquin hahxoni jahui.9Judiomabohon rihbi shinanxon ta Papanjato sirijaquin bichiqui. Mato judiomabojahuen jihuetahbohax sca Hahxon tahmin noque jai, Papan, jaahbo hihquish tahahxoni Cristo jonishqui. Papanhuishamani jai quesca ta jatihiqui.

Judiobaan nahuabo ta siripiyohuanyaxihquiqui. Jato tocan tahhen mihqui siriresi yohuanyaxihqui.Jano tah hen mihqui behuayaxihqui

hihqui jan huishani. 10Huetsa janhuishamani ta jascarihbihiqui:

Papan jonibo betan jenimanahuejudiomabon

hihqui. 11Huetsa rihbi sca:Hahxon tah min noque jai, Papan,hihnahue judiomabon. Mia tahmin Quiquin Hihbo qui, Papan,hahnahue jatihibi jonibon

hihqui jan huishani. 12Isaíasnen rihbi tajascajaribiquin huishanishqui:

Isaínen chini baque ta jayaxihquiqui.Jaa ta jatihibichin Quiquin Hapohihyaxihquiqui. Jaan jatohahxonah ta sirijaquin shinanaxmanayaxihcanihqui, jato bichijonon caman,

hihqui Isaíasnen huishani joi janin.13Papa Dios mato yocaxonquin tah hen

Jaton jointi janin miin shinan hicha

niaxonhue Papan hen jai. Hahan jenimatishinan hinanxonhue. Miin hahansirijaquin shinanmati shinanbo jatohinanhue, hihti jenimahabo. Miin yoshinsiripan jato hihbocahinhue, min jononcaman manati tenenon, hah tah hen jai,mato yocaxonquin.

14Man sirijaquin shinanxon jonihuetsahon shinanai tah hen honanai, heahuetsabaan. Papan joi man hichahonanscai tah hen honanrihbihi. Jonihuetsa yanapannoxon yohinanti manhahtipahi tah hen honanrihbihi. 15Manhonanscai bi tah hen texe noquenHihbaan joi rihbi mato shinanmanoxonhen hihtimahxonma nea joibo huishahi.Jesucriston joi mato yohinon ta Papanhea yohinishqui, judimabo jatihibi henyohinon. Jaa copi tah hen nea huishahi.16Papan joi mato yohihah, DiosYoshiman rihbi mato shinan siri hinanah,noquen Hihbo qui hinamehtah matohonnoquen Papa jenimanon hihxon tah henmato jaa joi siri yohihi, heen huetsabaan.

17Jesucristonen hea yanapana tah henPapan joi siri yohiquin sirijahi.Jascajahue Papan jaah tah hen jascajahi.18Judiomabaan nincacoinnon hihxonheyaxon Criston hahcai tah hen matoyohitihi. Heanbi shinanxon hahcai tahhen yohitimahi. 19Jahuen shinanyaxonyohixon jahuen coshiyaxon hahxon tahhen yohibonanihqui. Jahuen coshiyaxontah hen hahan honantibojaniqui. Jahuencoshiyaxon rihbi tah hen hahanrahtetibojaniqui. Jascajaquin tah henDios Yoshiman coshiyaxon jahuen joi sirinincamabonaniqui. Jerusalen janinhaxyohibonahi cahax, mayátani cahax tahhen Ilirico mai janin caman noconihqui,Criston joi siri yohijaquetancahuanaxjahuex jano nocoti. 20Jano tsoanbiCriston joi yohiyamahi janin yohitanpanhihquish tah hen jascanihqui, heahuetsabaan. Caibaan jato yohiscai janin

15

275

tah hen yohicatsihyamahi, behnayohicatsihqui. 21Huishani joi jai quescajanon hihquish tah hen jascahi:

Tsoanbi jato yohiyamapahonih bi tahonanscayaxihcanihqui. Tsoanyohinih que ma bi tanincacoinyaxihcanihqui

hihqui jaa huishani joi.

Roma jema janin cayaxahpan hihqui22Nenobi heen tee hashoan hichahiya tah

hen mato qui cati hahtipahyamaniqui, heahuetsabaan. 23Cati hahtipahyamapahonishbi neno yohiti pishinyamascaax tah henmato sca jisi cacatsihscai. Mato jisijahuentihi ra baritian cacatsihpahonish tahhen España janin cahi caquin mato quibanejaquetahyaxihqui,huinocahinscanoxon. 24Huinonoxon matoqui banejaquetahxon tah hen matosirijaquin yohuanquinhyaxihqui. Jaapecaho sca tah man hea yanapantihi, hencaribiscanon. 25Jascayahnoxon tah henrahma Jerusalen janin pari catatahbahi.Jano tah hen noquen huetsabo coriquipishca hinani cahi. 26Jerusalen janin tatexe noquen huetsabo yomanahtiqui. Jaacopi ta Macedonia janinhahbo betanAcaiya janinhahbaan jato yanapantishinanxon coriqui tsinquicanhoxqui, jatoqui raannoxon. 27Hen yohihah ta jaabaanbi shinanxon raancaniqui. Jerusalenjaninhahbaan pari jaton caibo jato quiraanah ta judiomabaan Papan shinan siribihcannishqui. Jaa copi ta jaabaan scacopiquin sca jaton coriqui pishca raantijaiqui. 28Jaa pishca tah hen jato hinanicahi. Jato hinantanax tah hen España janinsca cahi caquin mato jisbahinyaxihqui.29Nocoxon, hen honanai joibo yohiquin tahhen hicha Criston shinan matohinanyaxihqui, man hihti sirijaquin scashinannon.

30Noque jatihibi tah nonJesucristonahbo qui, hea huetsabaan.

Dios Yoshiman ta noque shinanmahiqui,non joni huetsahon shinannon.Jascahananxon noquen Papa heayocaxonnahue. 31Judea mai janin cahitonjanohah nincayosmabaan heatiromajayamanon hea yocaxonnahue.Coriqui hinanah sca noquen huetsabaanrihbi sirijaquin bihnon hihxon heayocaxonribiquin. 32Jaa pishca jatohinantanax Papa queenaiya sca hen matoqui sca canon hea yocaxonnahue. Jaatiantah non shinan hinanhananax non matobetan jenimatihi. 33Mato rihbi tah henyocaxonai, noquen naihoh queha Papanmato shinan hinannon mato yanapannon.Jascari rahan.

Jato shinanpaquexon yohihi

16 1Noquen choca Febe ta mato quinocoti cahiqui, hea huetsabaan.

Cencrea jema janin jihuexon ta janohanoquen huetsabo yanapancahchihiqui.2Criston joniboxon non Criston jonibobihti jai quescabijaquin jaa noquen chocasirijaquin bihnahue. Jan jahuapishinihquin honanxon hinannahue,hahxonresquin. Jaan rihbi ta hichanoquen huetsabo yanapanxon hea rihbihahxonnishqui.

3Priscilaya Aquila yohixonnahue, manjascabi jayamahin hahquin. Rabechinbi tahehbetanbi Jesucristo teexonpahonishqui.4Tiromabaan jato rehtequin bi cahnenonta hea hihti yanapancannishqui. Jaaborabe copi tah hen jihueparihi. Jaa copitah hen Maton tah man hea hahxonnihquihahcai. Jatihibi nenobo jai noquenhuetsabaan ta jascajaquin rihbi yohihiquijudioxonma bi nincacoinaiboxon. 5Jatonxobo janin tsinquijaquetai noquenhuetsabo rihbi yohixonnahue Man jascabijayamahin hahquin. Heen huetsa Epenetorihbi yohixonnahue. Jahan tah hen hihtishinanai. Jaan pari ta Acaya mainjihuexon nincacoinnishqui, chiní sca

15 16

276

jahuen caibaan. 6María rihbiyohixonnahue. Jaan ta mato hichayanapannishqui. 7Andrónicoya Juniasrihbi yohixonnahue. Jaabo rabe ta heencaibo qui. Heyabi tsahonahbo tahehbetanbi sipo xoboho rabebitsahopahonishqui. Criston raantibaan tajato honanquin sirijahiqui, hihtinincacoinaibo copi. Jaabo Cristo quihinamehni pecaho ta hea scahinamehniqui, jaton chiniscanon.

8Amplias jascajaribiquin yohixonnahue.Jahan hen shinanai tah qui, noquenHihbaan shinanyaxon hen shinanai joni.9Urbano rihbi salud yohixonnahue. Jaanrihbi ta hehbetanbi Cristo teeteexonpahonishqui. Estaquis rihbisaludanxonnahue. Hahan tah hen hihtishinanai. 10Apeles rihbi saludyohixonnahue. Criston shinancoinyahpatah qui. Aristóbulo jenábo rihbi saludhinanxonquin. 11Heen caibo Herodionjascajaribiquin yohinahue. Noquen Hihboqui hinamehtaibo Narciso baquebo rihbiyohixonnahue. 12Noquen choca rabeTrifenaya Trifosa saludhinanxonrihbinahue. Rabebichin ta teeteexon noquen huetsabo hichayanapannishqui. Heen choca Pérsida rihbiyohixonquin. Hahan tah hen shinanai.Jaan rihbi ta noquen Hihbo hihti teeteexonnishqui. 13Rufo rihbi yohixonquin.Jaa ta teemis qui, noquen Hihboteexonnica. Jahuen mama rihbisaludanxonquin. Jaa tah hen hean rihbiMaman hahcai. 14Asíncrito rihbiyohixonnahue. Flegonte rihbi. Hermasrihbi. Patrobas rihbi. Hermes rihbi. Jatobetan hihqui noquen huetsabo rihbi.15Filólogo rihbi yohixonquin. Julia rihbi.Nereo rihbi. Jahuen choca rihbi. Olimpasrihbi. Jato betan hihqui noquen huetsaborihbi, jatihibi.

16Noquen Hihbaan shinanyaxon jatihibinoquen huetsabo hicotannannahue.

Nenobo tsinquijaquetanai noquenhuetsabaan rihbi ta mato saludanihqui,Criston joniboxon.

17Nea tah hen matohon shinanxon hihtiyohiscai, heen huetsabaan: Man joinbahchinannon hihxon ta caibaan matohuetsa shinan hinanti tanayaxihquiqui.Cristo joi haxenihxon bi man huetsa joisca bihnon hihxon ta mato caibaanhuetsajaquin sca shinanmatitanayaxihcanihqui. Jascapahbo honanquinsirijanahue. Jascapahbohi honanxon jatoyohuanquihnyamascanahue.18Jascapahbaan ta noquen Hihboteexonyamahiqui. Jahua mato bichinpanhihxon ta mato hihbojacatsihcanihqui. Jaacopi ta siripihcamahi yohuanxonparancaniqui. Hihcoinaibohi shinanxoncaibaan jato chibannon hihxon ta paranparancaniqui. Jascapahbo quicoiramenahue. 19Noquen Hihbo manhiston nincacoinai ta chanihahbo jatihibijaninxon honancaniqui, heen huetsabaan.Hen huishaxon mato yohihah manjascajaribiquin nincatihi tah henhonanrihbihi. Jaa copi tah hen jenimahi.Honanbohax man siripi jihuenon hihxontah hen jenimahanan nea huishahi,tiromayosmabo man jihuenon.20Sirijaquin jihuemanicahxon ta Papanmato coshi hinannoxihquiqui,jamabahinquin hahcaja man janon,Satanas yosmajaquin. Noquen HihboJesusen mato hicha shinan hinannon tahhen mato yocaxonai,heen huetsabaan.

21Nenoxon ta hehbe teenicaTimoteonen Man jascabi jayamahinhahquiqui. Lucionen rihbi. Jasomanrihbi. Sosípatronen rihbi. Jaabo quimishata heen caibo qui, mato salud raanaibo.

22Pablo nea huishaxonquin tah henhean Tercio mato salud raanai, mahbeCriston shinanyahpaxon.

23Gayon rihbi ta salud raanihqui. Jaa taxobo hihbo qui, jahuen xobohoxon tah

16

277

non huishahi. Haho rihbi tah non nenobehuahi tsinquijaquetai.

24Erastonen rihbi ta jahuen salud matoqui raanihqui. Jaa ta nenohah agentemunicipal qui. Noquen huetsa Cuartonenrihbi ta salud raanihqui.

Hahxon tah min jai hihqui25-26Noquen Papa ta Quiquin Hihbo

qui, heen huetsabaan. Jesucristo tajihuemanicah qui hihbonahi non canonta Papan jahuen joi siri noquehinannishqui. Neateman ta jaa joi siriPapan tsoabihonanmayamapahonishqui. Nea rahmatahni ta noque honanmanishqui, nonhonannon hihxon. Jahuenbihaxpiconihma bi jascabihi janíxon ta Papan

rahma tahni jahuen joi huishanicaboyohinishqui, huishahabo. Jaahuishanihbo jisxon, Papan rihbi noquehonanmaha honanxon tah nonhonanquin sirijascai. Jatihibi jonibaannincacoinax hinamehtax queyoyamanoxsca jihuenon hihxon ta noquehonanmahiqui, noquen Papan. Jaa joisiri tah hen jaayohihi. Jaa joi sirinincacoinxon man jahuentianbipotayamanon ta Papan mato coshijatihahtipahiqui, heen huetsabaan.

27Jaa huesti ta shinan Hihbo qui,honan Hihbo. Jesucristo raanxonquin tanoque hihti hahxonnishqui. Mia tah minQuiquin Hihbo qui, Papan. Hahxon tahmin noque jai hahnahue jascabi sca.Jascacoin sca janon rahan.

16

278

Corinto qui Pablonen joi raanai

1 1¿Papan shinanya man jascabijayamahin, corinto jonibon? Hea tah

hen Pablo qui. Jesucriston raanti joni miajahue Papan hea janí. Noquen huetsaSóstenes betan tah hen nea joi huishahi.2Papan ta mato quenanishqui Jesucristobetan ta Papan mato Heen baquebaanhahquiqui. Jatihibi janinxon noquenHihbo Jesucristo yocacaibo ta jahuenbaquebo qui, jaa rihbi jaton Hihbo,noquenah rihbi. 3¿Jahuen shinanya manjihueyamahin? Noquen Papa Dios betannoquen Hihbo Jesucristonen shinanmaha¿man jointi siripax jihueyamahin?

Criston noque hahxonai4Jesucristo qui man hinamehni copi ta

Papan matohon shinanxon mato hihtihahxonihqui. Jaa copi tah non Hahxontah min noque jai, Papan, hahcai.Noquen Papa yocaxon tihibi tah nonjascajahi. 5Mato ta hicha jahuen shinanhinanihqui, sirijaquin honanax man siripiyohuannon hihxon. Jaa copi tah henHahxon tah min jato jai, Papan, hahcai.6Cristo ta noquen Hihbo qui hih manjanon hihxon ta jahuen shinan matohinanihqui. 7Dios Yoshiman ta matojatihibijahti coshi hinanihqui, noquenHihbo Jesucristo sanareneni jonon camanman mananon. 8Jonoxon caman ta

noquen Hihbo Jesucriston matocoshijatihiqui, nete queyotaiya mato quijahua yohuan yamanon. 9Noquen Papanta mato jenetimahiqui. Mato tacaisnishqui, noquen Hihbo Jesucristoyaman janon hihxon. Jaa jahuen baque tanoquen Hihbo qui.

Mesco shinanyahpa10Jahuen janen tah hen mato hihti

yohihi, hea huetsabaan; huesti joiyahihnahue jatihibi. Joinbahchinnanyamanahue. Huesti shinanyarihbi janahue, jaa huesti yohuanyahpabo.11Man sinacanananai ta Cloen jonibaanhea yohihipishqui, hea huetsabaan. Jaacopi tah hen mato yohihi. 12Hean tah henPablo chibanai hih huetsa janon ta Heantah hen Apolo chibanai hihquiqui huetsa.Hean tah hen Cefas chibanai hihquihuetsa rihbi. Hean tah hen Cristochibanai hihqui huetsa rihbi sca.Jascapahbo tah man qui. 13¿Cristohuestima hin? ¿Hea Pablo maton hohchacopi jihuin hueoncannishquin? ¿Hea scaman chibannon matonashimacannishquin? 14Jahuerohajaquintah hen heanbi mato tsoabinashimayamaniqui. Crispo huesti, Gayorihbi, jaa res. 15Jaabi hen chibannon taPablon hea nashimanishqui hih manjamis. 16Estefana jaabo rihbi tah hennashimaniqui. Tsoa rihbi hen

1 CORINTO

Corinto janinhahbo qui Pablonen raanni joi

279

nashimaniquin hen honanai tayamahihqui. 17Hen nashimanonhihxonma bi joi siri hen yohinon hihxonta Criston hea raannishqui. Hihtiyohuanti honannihcamahaxma henyohiresi canon hihxon hea raanquin,rehtehahbo noquen hohcha copi Cristomahuani hean yohihah nincacoinaxjihuetahbo.

Criston joi Papan coshi joi18Queyoyaxihquibaan jisi ta Cristo

mahuani joi nincatima joi qui. Papannoque teehihmahibaan jisi ta jaa joinjahuen shinan noque hinanihqui. 19Papanta huishamanishqui:

Honanaibaan honan tah henqueyobahintihi. Jaton joi honanhihqui jaabaan shinanai bi tah henjascapa joi tiromahi jismatihi.

20¿Honan jonibo cahran? ¿Moisesninquirica honanbo cahran? ¿Mai meha joibichinmisbo cahran, jahuerahnon hin?Jascapahbaan ta quesajaquinhonanmahiqui. Papan noque jismahahtah non honanai. 21Noquen Papa tahonan qui. Honan hihxon ta Matonshinaman res hea honannahue noquejayamanishqui. Jaa copi ta jatonshinaman res mai mehabaan noquenPapa honanyamahiqui. Jaton shinamanhonanyamahibaan bi ta Criston joinincacoinaibo Papan teehihmahiqui,Honanma joi tah qui honanquinhahcajahibo jai que bi.

22Hahan honanti noque jismahue hahta judiobaan jaiqui. Hashoan honan joitah non queenai hah ta jaton nahuabaanjaiqui. 23Jascahibaan bi tah non jihuinhueonahbo Cristo mahuani joi nonyohihi. Judiobaan shinanah, rahninti joi.Jaton nahuabaan shinanah, nincatima joi.24Papan quenahibaan shinanah ta jaa joinoque nincamaxon jahuen coshiyaxonPapan noque hahxonihqui. Jan hihti

honanai ta noque honanmahiqui. Judiohihxon, jaa hihyamahax jaton nahuabohihxon tah non nincacoinxon nonhonanai. 25Papan joi ta hihti honan joiqui, jahuama hih mai mehabaan shinanaibi. Mai mehabaan shinan shinanaxyohuanah cahen tiroma, honanma. Papanta coshinma pishca hahxon mai mehabohihti mahuinihqui. 26¿Manjenquetsahpabo jaiya Papan mato jahuenjoi nincamanishquin, hea huetsabaan?Honannahue. Mai mehabaan jisi tah manhonan joni hichayamahi. Patorobo rihbitah man hichayamahi. Patoro baqueborihbi tah man nincacoinaibohichayamahi. 27Mai meha honanborabinmanoxon ta Papan noquecaisnishqui, noquen non honanyamahimai mehabaan shinanah bi. Mai mehacoshibo rabinmanoxon ta coshijomaborihbi noque caisnishqui, coshijomabohimai mehabaan shinanah bi. 28Mai mehahanibo jahuamaboscanon hihxon tanoque jahuamabo caisnishqui. Noquejistahihmahibaan bi ta Papan noquecaisnishqui, non jahuamabo que bi noquecaisquin. 29Jaa copi ta Papa Diosbebonxon, non coshi hihxonhahpahonibo non tsoanbi yohitihahtipahyamayaxihqui. 30Papan yohihahta Criston mato hihbojanishqui.Hihbojaxon ta noque jatihibi shinanhinannishqui. Noquen hohcha rihbi taqueyoxonnishqui, jahuen baquebo scanon janon. Non jihueyaxihnon ta jaahinamehnishqui, Jascahue Papan jaah.31Jaa copi ta huishani joi jai quescari qui:Yohicatsihxon mianbi shinanxon minhahcaima bi Papan mia hahxonaiyohihue hihqui jaa huishani joi.

Noquen hohcha copi mahuani yohiti jai

2 1Mato janin nocoxon tah hen Papanjoi mato yohicoinnihqui. 2Criston joi

res yohiti ta jaiqui hihxon tah hen noque

1 1 2

280

copi jan jihuin hueonahbo mahuani matoyohinihqui. Huetsa yohuan tah henjayamaniqui. 3Yora yosmahax raquetaxtastahihqui cah hen mato tocannihpahoni. 4Jonibaan shinanax yohuanijai quescapa joi tah hen matoyohiyamanihqui. Hahan parantiyohiquinma bi tah hen Papan coshijismaxon mato yohinihqui. Dios Yoshimanhahcai man jisnon hihxon tah hen matoyohinihqui. 5Honanax yohuanaibonincaxon man nincacoinnonma bi Papancoshin hahcai man jisxon nincacoinnonhihxon mato yohiquin.

Dios Yoshiman honanmahanon noquen Papa honanai

6Yohixon tah non nincati hahtipahibonon honanmahi, hashoan honan scajaábo. Non hinanai shinan ta maimehabaanama qui. Jatonhapobaanamarihbihi. Jaabo ta queyoticahiqui. 7Tsoan honannihma joi tah nonyohihi. Papan jone joi tah qui. Jahuabijariyamanon jaan yohini joi. Jaa joiyacahen tsoabi yamani. Jahuen shinanyanon jihuenon hihxon ta Papan noqueyohinishqui. 8Jaa joi ta rahma jihuetaihapobaan honanyamahiqui. Honanxoncahen noquen xaba hihbo rehteyamahan.9Huishani joi jai quesca tah qui.

Beron tsoanbi jisyamanibo,pabinquinin nincayamanihbo,jointinin shinanyamanihbo,jascapahbo ta Papan noquehahxonnishqui. Noquen Papahonnon queenaibo ta noquejascapahbo hinanyaxihquiqui

hih ta jahuen huishani joi jaiqui.10Jascapa joibo non honannon hihxon taDios Yoshiman noque honanmahiqui,Jascajahue, Papan jaah. Dios Yoshimanta jatihibi honanihqui. Noquen shinamannon honantimahi bi ta jaan honanihqui,noquen Papan shinanyaxon.

11Noquen jointinin non shinanai tahuetsa jonin honantimahiqui. Noquen restah non jaa honanai, noquen jointininhonanquin. Papan shinanai tajascarihbihiqui, tsoanbi ta jaahonanyamahihqui, Dios Yoshiman res.12Papan ta jahuen Yoshin siri noquehinanihqui. Mai meha yoshinma bijahuenahbi. Jan noque yohihi nonhonannon hihxon cahen noque jahuenyoshin hinanquin. 13Jan noque hinanaijoibo tah non yohihi. Jaanbi shinanaxjonibo yohuanai quescajaquinma biPapan yoshinyaxon yohiquin. JahuenYoshinyahpabaan honannon hihxon tahnon honanmahi, Papan joi honanahbo.

14Jonin shinanyahpaxon res tah nonDios Yoshiman hinanai joibohonantimahi. Dios Yoshinjomaxonshinanah ta jaa joi tiroma qui. Nincatimajoi. Dios Yoshinyaxon honantihi bijayajomaxon nincacah cahen nincatima.15Dios Yoshiman noque hinanah tah nonjahuen shinanyaxon jatihibi honanai, jannoque yohihi jatihibi. Jahuenshinanyahpabo non hihqui copi ta maimehabaan noquen shinanhonanyamahihqui. 16Tsoanbi ta noquenHihbo honanmati hahtipahyamahiqui.Noquen Hihbaan shinanai ta tsoanbihonanyamanishqui. Tsoan honannih quema bi tah non Criston shinanya nonjihuescai, jaan hinanah.

Papa hahxonaibo rahsi

3 1Papan shinanyahpabo haxemaquinquescajaquin hen mato yohipanan tah

hen hahtipahyamaniqui, hea huetsabaan.Jonin shinanya quescapahbo tah manjaniqui. Cristo qui hinamehtipi baquexoquescapahbo cah man jahuen shinanhichayamaparini. 2Piti pimaquinhahcajaquinma bi tah hen chocho jenexehamaquin hahcajaquin matohonanmaniqui. Chahoma pitibo tah man

1 2 3

281

piti hahtipahyamaniqui. Rahma camanrihbi tah man hahtipahyamahi. 3Joninshinanyahpabo tah man qui. Joinbahchinnanaibo tah man qui,sinacananaibo. Jascapahbo man joninshinanyahpahax res jihueyamahin? ¿Cristoqui hinamehyamahi jonibo jai quesca manjayamahin? 4Hean tah hen Pablo chibanaihih huetsa janon, Hean tah hen Apolochibanai hih man huetsa jai. ¿Jascahaxjonibaan shinanai quesca man jayamahin?

5¿Apolo jahua quin? ¿Hea Pablo jahuaquin? Papan joni tah non qui, rabebi. Jatoyohitannahue Papan jaah tah non rabechinmato yohinihqui, man nincacoinnon.Papan noque yohini quescaja tah non jai.6Joi banaquin hahcajaquin tah hen matoyohinihqui. Joconscaibo jenenmehchajaquin hahcajaquin ta Apolonensca mato yohinishqui. Banabo hanijaquinhahcajaquin ta Papan matonincacoinmanishqui. 7Jaa copi ta bananicajahuama qui. Mehchajanicah rihbijahuama. Papa huestichin ta hahquiqui,hanijaquin. 8Bananica betanmehchajanicah ta jascapah rabe qui,hahxonnica rabe. Noquen tee jisxon taPapan noque copijayaxihquiqui. Sirijaquinhen hahxonaiya, sirijaquin heahahxonquin, sirijaquin huetsanhahxonaiya, jaa rihbi sirijaquinhahxonquin. 9Papan hahxonnica rabe tahnon qui. Mato cah man jahuen huaiquescapahbo, jan xobojahi quescapahbo.

10Papan hea yohini quescabijaquin tahhen xobojati honanxon xobo jihuinichinquin hahcajaxon matoyohimenonihqui. Huetsan sca ta hahquixobojaquin hahcajaquin haxemahiqui.Hahqui xobojaquin hahcajaquin jisnahue,sirijanoxon. 11Jesucristo huesti ta hahquixobojati quescapah qui. Xobojaquinhahcajaquin ta huetsa xobo jihui tsoanbinichinti hahtipahyamahihqui.12Xobojaquin hahcajaquin sca Cristo

hahxonquin, ¿jahuatohon man hahquixobojahin, mapoyosma xobo hahcatsihxonjahuatohon man hahtihin, oron, yamin,copi macaman, jihuin, pehin, huasin?13Noquen Hihbo noque bichi jahuiya scata non hahxonnihbo jenquetsahpa hinhonanahbo Papan mapojayaxihquiqui.Chihin ta non hahqui xobojahi jaantanayaxihquiqui, jenquetsahpa hin hihxon.14Non hahqui xobojahi mapoyamahiya taPapan noque copijayaxihquiqui. 15Noquentee mapohiya tah non mequen sca hihtihi,noquen tee yamacahini, Papa bebonbimequen bi res noque nichi.

16Mato tah man Papan xobo qui ¿manhonanyamahin? Jahuen Yoshin ta matonjointi janin jihuetihqui ¿manhonanyamahin? Papan xobo nontiromajahiya ta jaan rihbi noquetiromajatihiqui. 17Mato tah man jaa xoboqui. Jahuen xobo janin ta tiromajatimahiqui.

18Paramehyamahue. ¿Mai meha shinanmin hicha jai shinan min jain? Jayajomahihresscahue, honancoinscanoxon. 19Neamai mehabaan shinan ta honanma qui,Papan jisi. Huishani joi jai quescari:Shinanihcamahibo ta jaton shinamanbijaan masajahiqui. 20Huetsa huishani tajaribihiqui: Honan jonibaan shinan tajahuama qui. Papan ta jaton jointihonanihqui. 21Jaa copi mai mehabaanshinanai yohuan jayamanahue: jaa huestitah hen chibanai hihyamanahue. Papanjoi yohinica jatihibi tah man nincatihi.22Hea Pablo, Apolo, Cefas, mai namanjaibo, jihueti, mahuati, rahma jaibo,jayaxihquibo, jatihibi ta matonah qui.23Mato rihbi tah man Cristonah qui.Cristo rihbi cahan Papanah.

Criston raantibaan hahxonai

4 1¿Noque quescapahbohaxemanicahbo non jahua quin?

Criston hahxontibo can. Tsoan

1 3 4

282

nincanihma Papan joi yohixonnicahbo.Jascapahbo tah non qui, honannahue.2Yohixonnicah ta yohiresquinma bijahuen hihbaan yohihi quescabijaquinpontejaquin shinanti jaiqui. 3Jaa copi tahhen masa shinanyamahi. Siri hin, tiromaquin hihxon man hea jisí bi ta jahuamaqui. Huetsa jonibaan hea jascajaquin jisíbi ta hea jahuama rihbi qui. 4Henhonanai heen tiroma ta yama qui. Jaayamahi bi tah hen jaa copi ta Papan heasiri jisiqui hen jatimahi. Jaanbi ta sirihin, tiroma quin hihxon hea jisiqui. 5Jaacopi siri hin, tiroma quin hihxonma scahea jisnahue, noquen Hihbo jononcaman. Joxon ta bahquish chianxabajaquin hahcajaxon rahma jonehibojaan jismayaxihquiqui. Jaton jointininjonibaan shinanai shinanbo rihbi tayohipaqueyaxihquiqui. Jaatian pari tajatihibi non siribojanihbo quen jaanyohiyaxihquiqui: Sirija tah min janiqui,hahquin.

6Hehqui bi tah hen yohuanai, heahuetsabaan, Apolo qui rihbi, manhaxenon. Papan huishani joi jai quescariman jihueti haxenon hihxon tah hen neahuishaxon mato yohihi. Huetsahaxemanicah nincacatsihyamaquin mantiromabojaquin shinanax Jaa caya taquiquin haxemanicah qui hih man jamis.7Mato yohihi tah non tsoanbi non Miacaya tah min caibo mentan hashoanhonan bi res qui non jayamahi. Papanmia hinanyamahah cah min jahuabijayamahan. ¿Miabi coshixon shinan bichiquescaax sca min yohuanain, Papan miahinanresai bi?

8Rahma rah tah man jahuabipishinyamascai. Rahma rah tah manjatihibi jaresscai. Quiquin hapobo sca rahtah man jai, noque non janohihyamahiya. Quiquin hapobo matojacoinpahinon, mato betan hihxon nonnoquen rihbi yononon. 9Hean shinanah

ta noque jan raanaibo Papan chinipicohihqui, noque jisxon costanahbo.Quiquin hapobo rehtenani catanxon jatonrehtetibo picoquin hahcajaquin.Jascapahbo noque. Jonibo hahquimanahihtabo picohah quesca ta noquequi. Papan yonotibaan jisnon, jonibaanrihbi jisnon. 10Noquen Cristo joi nonyohihi copi tah non honanmabo qui,maton jisí. Mato cahen honanbo, Cristonshinanyahpabo copi. Noque cahenyosmabo, mato cahen coshiyahpabo,maton jisi. Noque jahuamabo, matonshinanah. Mato siribo, maton shinanah.11Rahma caman tah non pihan hihqui.Xehan hihqui. Chopanma nichi. Rishquirishquihahbaan bi tah non tenehi. Noquejahuerahnon hoxati yamahi. 12Noquenmequeman noque tee teeti. Noque quitiromahi rainyamahibo bi noquentenexon jato yocaxonquin. Noquetiromajahibaan bi noquen tenequin.13Noque qui tiromahi yohuanaiboyanoquen sirijaquin jato yohuanquihnquin.Rishtaya quescapahbo ta noquejiscanihqui. Jatihibi jonibo mentanhashoan tiromabo quescapahbo ta noquejiscanihqui.

14Mato rabinmanoxonma bi tah henmatohon shinanxon mato pontenoxonmato jascajaquin yohihi, heenbaquebaan. 15Criston joi haxemanicahboman hicha jai que bi tah man papa hichayamahi. Criston jonibo sca man hihnonhihxon cahen hea huestichin mato joi siriyohinih. 16Jaa copi tah hen mato hihtiyohihi, hen hahcai quescajanahue.

17Man jascajanon hihxon tah hen matoqui Timoteo raannihqui. Heen baque tahqui, hahan hen hihti queenai, noquenHihbaan joi hean yohini copi cahen heenbaque. Noquen Hihbaan yohihiquescajaquin ta jaan hahquiqui. Cristonjoi nincaxon hen hahcai joi matoyohinon hihxon tah hen raanihqui.

1 4

283

Jatihibi janin noquen huetsabo heanyohihi quescajaribiquin jaan rihbi matoyohirihbinon hihxon tah hen raannihqui.18Hea jari catimascai shinanax tah mancaibo coshi coshihax yohuan yohuanscai.19Noquen Hihbo queenaiya tah henhiston mato qui catihi. Nocoxon tah henmaton yohuan tanaxonma bi maton coshihean honantihi. 20Jahuen jihuetahbo nonnincamanon ta Yohuanresnahue Papannoque jayamahiqui. Noque ta jahuencoshi rihbi hinanihqui. 21Shinannahue.¿Hean mato jahuejati man queenain?¿Caxon mato rishquiti? ¿Caxon matohonshinanxon honaxonbi yohiti? ¿Jahua manqueenain?

Tsinihiton casticanti

5 1Caibo man joni huetsa betan tsinihitah hen nincascai hea chanihahbo.

Nincayosmabo jascaraima bi ta matotocan jahuen mama betan huesti jonihihquiqui. 2Jatihibi honanquinhahcajahax bi tah man honanmabojihuetai. Benatihi bi tah manbenayamahi. Mato tocan jascapahohchamis hihyamascanon potanahue.3Mato janin hihyamaxon bi tah hen matobetan hihxon quescaxon mato yohiscai.4Hoa jascanica copi: Noquen HihboJesucristohon shinanax tsinquixon,jahuen coshiyahpaxon, hea rihbi janohihqui hahcajaquin shinanxon, hahnahue.5Satanas res sca jaa joni hinannahue,jahuen yora rehtenon hihxon. NoquenHihbo Jesus jahuiya jaa jonin yoshinteehihyaxahnon hihxon Satanashinanscanahue rehtenon.

6Man shinanquin hahcajahax yohuanaita tiroma qui. Hahan paan soohihmatipishca niahah ta tonco jatihobi scasoohihtihiqui. Hohcha ta jascarihbihiqui.¿Man honanyamahin? 7Hahansoohihmati tiroma potaquin hahcajaquinjanahue, soohihmahahma tonco siri

quescapa sca janoxon. Hohchatijihuetaibo mato tocan jayamanonjascajanahue. Noquen hohcha copi taCristo mahuanishqui, non hohchajomabosca janon. 8Hohchajomabo jihuenahue.Maton shinan tiromabo potanahue,behnabo sca bihnoxon. Hihcointishinanbo bihnahue, parantima shinanbo.

9Joni huetsa betan hohchataiboyohuanquihnyamanahue hah tah henmato janiqui, quirica huishaxon.10Jascapahbo man yohuanquihnyamanonhen hihqui bi tah hen noquen Hihbo quihinamehyamaparihibo yohiyamanihqui,joni huetsa betan jan hohchati hihresaibi, yohuashihtai bi, yometsohtai bi, santoqui betihihpaquetai bi. Jascapanincayosmabo yohihi tah henyohuanquihnyamanahue jayamanihqui.Jaabo yohuanquihnyamanoxon cah mannea mai potabahini cahan. 11Tiromahibonoquen huetsabo yohuanquihntima tahhen mato yohinihqui. Joni huetsa betanhihqui noquen huetsaboyohuanquihnyamanahue.Yohuashihtaibo, santoyahpabo,rainyamahi jihuetaibo, pahen pahenaibo,yometsohtaibo, jascapa noquen huetsaboyohuanquihnyamanahue. Jascapahbopiquihnyamanahue.12Nincacoinyamahibo casticanti tah henmato yohiyamahi. Noquen huetsabocaya, jato pontequin casticannahue.13Nincacoinyamahibo ta Papanbicasticanyaxihquiqui. Mato tocanhihquiton maton huetsa nincayosmabocamanahue hah ta Papan noquejanishqui.

Noquen huetsabo non demandantimahi

6 1Noquen huetsabo betan rainyamahiyohinanxon tah man nincayosmabo

janin demandandi cahi.¿Jenquetsahaquin shinanxon manjascajahin? Noquen huetsabaan noque

1 4–6

284

yohinon jato tsinquinonhue hahtihi bitah man tininti janin demandani cahi,nincacoinai tininti que ma bi. 2¿Papanjihuetahboxon man jatihibi janin jaibopontequin jihuemayaxihqui manhonanyamahin? ¿Jascapahbo manponteyaxihqui bi man rahma nincacaiteemabo man ponteti hahtipahyamahin?3¿Papan yonotibo rihbi man pontejaquinyohiyaxihqui man honanyamahin?¿Jascapahbo pontequinyohiyaxihquiboxon non rahma nete mehateemabo non pontequin yohitihahtipahyamahin? 4Noquen huetsabaannoque jistihi bi tah man jascapahbo joiromishin copi sinacananxonnincayosmabo janin demandani cahi.5Hen mato yohihah rabinnahue. ¿Noquenhuetsabo maanhihquinannanaiya, jatoyohiti shinanya joni mato tocanyamahihquin? 6Jascatihi bi ta huetsanjahuen huetsabi demandaniqui,nincayosmabo janinxoncabi.

7Demandahanannanax tah mantiromascai. ¿Huetsan bichinnonjenquetsahpahi man demandanxonmasca jascabi sca banenon jeneyamahin?¿Jenquetsahpahi man teneyamahin?8Matobi tah man tiromahi. Man tah manyometsohtai, maton huetsanahbi.

9Hohchayahpabo Papanjihuemayamayaxihqui ¿manhonanyamahin? Paramehyamanahue.Joni huetsa betan hihquibo,santoyahpabo, queeyahpa betanhihquibo, benoyahpa haibo betanhihquibo, hahbe bebo hahmahibo, hahbebebo hahcaibo, 10yometsohbo,yohuashihtaibo, pahenmisbo, tiromahiyohuanaibo, raquejaxon bichinaibo.Jascapahbo ta Papanjihuemayamayaxihquiqui. 11Jascapahbotah man hihpahonihqui. Jascapahbo taPapan mato sohuaxonnishqui. Mato tayohinishqui, Mato tah man heen baquebo

sca qui, hahquin. Noquen HihboJesucristonen jahuen jimin maton hohchacopijani quen ta mato yohinishqui:Hohchajomabo sca tah man qui, hahquin.Dios Yoshiman rihbi jascajaquin. Jaa copitah man huetsabo sca qui.

Non coirameti jai12Hea queenai quescajati tah hen

hahtipahi. Hahtipahxon bi tah hen texehahyamahi, jaa texe hahan noquenshinan tiromati copi. Hen queenaiquescajaquin hahtipahax bi tah henjahuatohon bi hea hihbojati heaqueenyamahi. 13Piti ta piti qui. Noquenpoco rihbi ta hahqui piti naneti qui.Rabebi ta Papan queyoyaxihquiqui.Noquen yora ta joni huetsa betan hahantsinitima qui. Noquen Hihbaanah sca tahqui, jaan hihbojati. Noquen Hihbo cahennoquen yora hihbo. 14Noquen Hihbohuenihihninixon ta noquen yora rihbijahuen shinaman Papanhueniyaxihquiqui.

15Maton yora ta Cristonah qui. ¿Manhonanyamahin? ¿Criston yora bihxonhahresti haibo hen hinantihin?Jahuentianbi. 16Hahresti haibo betanhihqui joni ta hahbetan huesti yora scaqui. ¿Man honanyamahin? Jaabo rabe tahuesti yora sca qui, hih ta huishani joijaiqui. 17Noquen Hihbo betan hihqui jonita hahbetan huesti yoshin sca jaiqui.

18Tsiniti qui raquenahue. Huetsahohcha jatihibi ta noquen yora quihahcama qui. Tsini joni ta jahuen yoraqui bi hohchatihqui. 19Mato ta jahuenyoshin Papan hinannishqui. Maton yorachicho ta jahuen yoshin matomanahihqui. Maton yora ta jahuen xoboqui ¿man honanyamahin? Matonahmasca ta maton yora qui. 20Copijaxon tamato bihnishqui. Jaa copi noquen Papaqueenai quesca man jihuetai honanahbohihquish jihuenahue, ponte res.

1 6

285

Noquen hihquihinti betan jihueti

7 1Quirica huishaquin man hea yocahojoi sca tah hen mato yohihi. Bebaan

haibo bihyamaha ta siri qui. 2Jaabiqueejomahax man hohchati queenmiscopi queeyahpascanahue. Jatihibi haiborihbi beneyahpascanahue.3Haiboyahpahax miin haibo quihinamehhue, huetsan. Mia rihbi miinbene qui hinamehhue, chocan.4Beneyahpahax tah min mihri miin yorahihboyamahi. Miin benen ta miin yorahihbojahiqui. Mia rihbi tah min mihrimiin yora hihboyamahi, huetsan. Miinhaibo ta miin yora hihbohiqui. 5Miinbene haibo queenaiya, Hen taqueenyamahi, hihyamahue, chocan. Miinhaibo bebo queenaiya, Hen taqueenyamahi hihyamahue, huetsan. Papahihti yocanoxon jatíhi netehihyamaparinonhue hihqui rabexonbishinanax pari jascanahue, basima. Jaapecaho rabebi hihresscaribihi. Matonhihquihinti betan hihyamahitonSatanasnen mato hohchamamis hihquish,jascanahue.

6Maton hihquihintihoxaquihnyamanahue hah ta hen matojayamahi. Hen mato yohihi quescajatiqueenaibo res jascanon. 7Hea hihquiquesca man jatihibi japahinon. Jaabi taPapan hinanihqui, hihquihintiyahpabojanon, jayajomabo jaribinon. Huetsan tajahuena bichiqui. Huetsan rihbijahuenah.

8Queejomaboya yononmabo sca tahhen yohihi: hea hihqui quescari hihquishtah man siripi jihuetihi. 9Jaabi, tenetihahtipahyamaxon maton haibobenanahue heen huetsabaan, maton benerihbi heen chocabaan. Hisinaxcamahihaibo hihti queenah ta tiroma qui. Jaatiromahi bi ta matonahbi maton haibobichí siri qui.

10Queeyahpaboya beneyahpabo sca tahhen yohihi, heen joima bi Papan joiyohiquin. Beneyahpaxon miin benepotayamahue, chocan. 11Miin benepotahax huetsa bebo betanhihyamascahue. Bebo queenax miin benexeni betan hihribihue. Mian rihbi miinhaibo potayamahue, huetsan.

12Texe tah hen yohihi. NoquenHihbaanma bi hean. Nincacoinyamahaxbi mihbetan jihuetaiton miin haibopotayamahue, noque huetsan. 13Miinbene rihbi nincacoinyamahax bimihbetan jihuetaiton potayamahue,chocan. 14Min nincacoinai copi ta Papanmiin bene shinan hinantihiqui. Minnincacoinai copi rihbi ta miinnincacoinyamahi haibo Papan shinanhinantihiqui, noque huetsan. Jasca copita maton baquebo rihbi shinan sirihinantihiqui. Jascayamahah cahen matonbaquebaan Papan shinan siribihyamahah. 15¿Nincayosma bebanjahuen haibo potabahinaiya cahran?Cacatsihquish jan catannon. Jascapahtonpotahah ta jahuen haibaan chibantimasca jaiqui, queenyamaxon. Jasca rihbinincayosma haibaan noquen huetsapotahax cacatsihquish, jan catannon,jahuen benen chibantimascai. Nonmaanhihquinanaxma jihuenon ta noquePapan yohinishqui. 16Mia copi rah tamiin benen nincacointihiqui, chocan. Miacopi rihbi rah ta miin haibaannincacointihiqui, huetsan.

17Noquen Hihbaan mia hinanai betanjihuehue. Hahbetan jihuexonnincacoinscaax hahbetanbi jihuehue.Jascaja tah hen jai, jatihibi janin Papanbaquebo jihueti yohiquin. 18¿Hahan judiohonantiyahpa hihxon min nincacoin scajaniquin? Jaa hahan judio honantipotaquin tanayamahue. ¿Jaahonantiyahpajomaxon min nincacoin scajaniquin? Jaa honantiyahpati

1 7

286

queenyamahue. 19Jaya hihqui ta jahuamaqui. Jayajoma hihqui jahuamaribihi.Papan joi res tah non nincati jai. 20¿Jahuajonixon min nincacoinnihquin? Jaanoquebo rihbi jascabi jahue. 21¿Patoronenjoni hihxon min nincacoin sca janiquin?Jasca rihbi jahue. Jascapa jonihax bi miincuenta copijati hahtipahax patorojomasca jihuehue. 22Hina hihxon bi noquenHihbo nincacoinscaax tah min hinahihyama sca jai, noquen Hihbaanpicohah. Jasca rihbi patorojomaxon binincacoinax tah min Criston joni sca qui.23Copijaxon ta mato bihnishqui. Jonibaanmato hihbojayamanon jato quihinamehyamanahue. 24Nincacoinax manjani quescari janahue, heen huetsabaan,Papan yanapanah.

25Benejomabo sca tah hen yohihi.Noquen Hihbaan yohini joi mato yohitiyamahi bi tah hen noquen Hihbaanyanapana shinanquin sirijaxon hean matoyohihi. 26Noque rahmatiromajacatsihquibo copi ta man rahmajai quescari jascabi jaah siri qui. 27¿Miaqueeyahpa hin? Miin haibo jenetishinanyamahue. ¿Mia queejoma hin?Haibo benayamahue. 28Jaabi tah minhaibo bichish hohchayamahi. Haibo rihbijahuen bene betan hihquishhohchayamahi. Hohchataxma bi tah manhohmis hohmistihi. Jaa copi tah henmato yohihi.

29Basimahax res sca ta tiroma netebonocotihiqui hih ta hen jai, heahuetsabaan. Jaa copi haiboyahpahax bihaibojoma quescapahax jihuenahue.30Benataibo benayamahax quescapijihuenahue. Coin coinaibo coincoinyamahax quescapi jihuenahue.Marohibo maton jahuaborayamahihcamahi jihuenahue.31Teeyahpabo tee yamahi quescapijihuenahue. Noquen hihti quescayamasca tah non jatihi.

32Man masa shinanyamanon hihxon tahhen mato yohihi. Queejoma jonin tanoquen Hihbaan joi shinanihqui. NoquenHihbaan yohihi quescabijati shinanquin.33Queeyahpa jonin ta jahuen teebo rahmahahti shinanihqui, bihxona jahuen haibojenimanon hihxon. 34Noquen Hihbo huestijanin ta jahuen shinan camayamahihqui.Xontaconen ta noquen Hihbaan yohihiquescabijati shinanihqui. Benejomahaibaan jascajaribiquin. Jaton yora jatonshinan rihbi mequejaquehcatsihqui.Beneyahpa haibaan ta jahuen teebo hahtishinanihqui, jahuen bene jenimanonhihxon.

35Maton hihquihintibo man jenenonmabi man honannon hihxon tah hen matoyohihi. Man sirijaquin shinannon hihxontah hen yohihi, noquen Hihbo huesti manshinannon hihxon.

36Min hinanah bi jahuen benejahtininbihyamatatahbahi miin haibo baqueyoxabocatsihscai jisxon hinancatsihquinhinanhue queenxon. Hinanah ta tiromamaqui. 37Jahua copi hinanti yamahiya,shinanquin sirijaxon hinanyamatiqueenxon rihbi haibo rihbi huanotiqueenyamahiya miin baque xontacohinanyamahue. Hinanyamahah ta hashoansiri qui. 38Miin haibo baque hinanah siri.Hinanyamahah hashoan siri rihbi.

39Jahuen bene mahuanon caman tajahuen haibo hahbetan hihti jaiqui.Jahuen bene mahuataiya huetsa bebobihtiscai. Nincacoinai bebo res tabihtihiqui. 40Jaabi ta yononma banetahhashoan siri qui, hen mato yohihahquesca. Dios Yoshiman hea shinanmahatah hen yohihi, hih tah hen jai.

Santo rehtexona nami non pitihin

8 1¿Santo rehtexona hina namicahran? ¿Non pitihin? Non tah non

honanai, hih tah non jai jatihibi. Non tahnon honanai hihxon tah non shinan

1 7 8

287

hichajaquin bi quesajahi. Huetsa jonihonshinanxon hahxonquin tah non noquenshinan hichajacoinai. 2Honan tah henqui, hihxon tah min honanyamatahbahi,honantihi bi. 3Papahon min shinanaitonta jaan mia honanscaiqui.

4Jaa copi tah hen mato yohihi: ¿Santorehtexonai nami non pitihin? Santo tajahuabima qui. Papa huesti ta Dios qui.Non tah non honanai. 5Dios hahcaibo tajaiqui, naihoh, main rihbi. Jascapadiosbo hichahi. Hihbo hahcaibo rihbi tajascari qui, hichahi. 6Noquenah ta huestires qui, Dios, noquen Papa. Jaanshinanah cahen jatihibi jai. Jatihibi tahnon jahuenahbo qui. Noquen Hihbo rihbicahen huesti res, Jesucristo. Jaanyohihah cahen jatihibi janish. Jaanjihuemaha cahen noque jihueti.

7Jaa hen mato yohihi ta caibaanhonanyamahihqui. Jano santo jaitonhaninihxon ta Santo rehtexonaibo namitah qui, hihxon bi caibaan pihiqui.Pitimahi shinanax, Hohcha ta hen jai,hihresscai, pihax sca. 8Pitimabo pihax tahman hohchayahpa qui hah ta Papannoque jayamahiqui. Pitimabo piyamahaxtah man siribo qui hah ta Papan noquejayamaribihiqui. Jascapa namipiyamahax bi tah non jascabi jai. Pihaxcahen jascarihbihi. 9Queenxon piquin.Queenyamaxon piyamaquin. Pixon bicoirannahue, noquen huetsa mantiromamamis. Man pihi jisxon ta jaanrihbi sca pihax jaan shinana pitima quebi pihax hohcha tah hen jai hihquishnoquen Hihbo betan siripinihyamascatihiqui. Pixon cahen masashinanscaquin. 10Santobo ta jahuama quihihxon mian santo xoboho pihi tsahotaibi mia jano meraxon ¿santo rehtexonaibopitima hean rihbi pipan jan jatimahiquin?11Jascahax ta mian pihi jisxon jahuenpitima pihax noquen huetsa masatihiqui,jahuen hohcha copi Cristo mahuani que

bi. 12Jascajati que ma bi tah minjascajaquin miin huetsa jahuen pitimaqueenmatihi, rishquihah quescajaquin janmasa shinanscanon. Jaan pitima que bipiti shinan hinani tah min hahquihohchatai. Cristo qui rihbi hohchatai.13Jaa copi tah hen Hea jisxon ta heenhuetsan noquen Hihbo jenebahintihiquihihxon hean jahuentianbi nami piyamahi.Jascapahbo piti hahtipahxon bi cahenhean piyamaquin, heen huetsa heanhohchamamis hihxon.

Papan raantibaan yocati hahtipahibo

9 1Hahtipahxon bi tah hen piyamahi.Shinannahue: hea tah hen Criston

raanti joni qui. Noquen Hihbo Jesus tahhen heanbi jisniqui. Hean yohihah tahman noquen Hihbo qui hinamehniqui,jahuen baquebo sca. 2Hea jahuen raantiman honanai bi ta caibaanhonanyamahiqui. Mato tah man hahanhonanti qui, noquen Hihbaan raanti heahihqui honanahbo.

3Jaama tah min qui hihnicahbo tah henyohihi, nescajaquin: 4Nincacaibaan matopimanon, mato xehamanon, ¿heen joijato yohitannahue noquen Hihbaan heajayamanishquin? 5Huetsa jahuenraantibo hihqui quescari, noquenHihbaan jochicabo hihqui quescarihbihi,Cefas rihbi hihqui quescarihbihi ¿nonnoquen haibo betan nihtihahtipahyamahin? 6¿Hea, Bernabe,noque rabe res non tee teexon pari pitinoquen Hihbaan noque yohinishquin?¿Man jascajaquin shinanain? 7¿Copijahama bi tsoa sontarohi catihiquin? ¿Jahuenbimi piyanoxonma bi tsoan huaijahiquin?¿Jaton xoma jene pishca bihyamahuehahca tsoan sca ganado coirantihiquin?8Heanbi shinanax yohuanai shinan rahtah man jai. ¿Noquen Moisesnin joi janinjascapa yohuan yamahihquin?9Moisesnin ta huishanishqui:

1 8 9

288

Xehmemanoxon bana bero jamamaquinmiin toro cotaneyamahue, hahquin.¿Torohon shinanxon Papanjascajanishquin? 10¿Noquen nonhonannon hihxon res yohiyamanishquin?Non honannon hihxon tahuishamanishqui. Huai bananica tayohinishqui, bimi piyanoxon janhuaijanon. Bimi tsinquinica rihbi tayohinishqui texe piyanoxon jantsinquinon. 11Banaquin hahcajaquin nonmato Papan joi hinannihxon ¿bimitsinquiquin hahcajaxon sca texe matontee non bihtimahin? 12Jascajati ta jaiqui.Texe maton tee bihti caibo jaiya ¿noquensca non hashoan sca bihtimahin?Noquen bihti jai bi tah non maton tee

bihyamahi. Bihti hahtipahxon bi tah nonnon bichiya caibaan nincacoinyamamishihxon non jatihibi teneresai. 13Papanxoboho teexonaibaan ta janoha pitipihiqui ¿man honanyamahin? Papahinanquin hinabo rehtexonquinyanapanaibaan rihbi ta jaa hina namipihiqui ¿man honanyamahin?14Jascajaribiquin ta jahuen joi siri nonmato yohihah man jai romishin mannoque hinanti noquen Hihbaanyohinishqui, non hahan jihuenon.15Papan joi mato yohinixon bi tah henmato cobranyamahi. Jahuabicobranyamanoxon rihbi tah hen rahmahuishahi. Mahuanoxon caman tah henjahuabi copi yocayamahi, Papan joi matoyohiquin tah hen matocobranyamanihqui mato jayanoxon.

16Papan joi siri yohinish bi tah henPapa bebon sca jahua copi yohuanyohuanti yamatihi, hen hahniboyohicatsihquin. Papan yonohah tah henjoi siri yohihi. Jaa copi tah hen Papan joisiri yohiyamahax Hahraai hih henjatihihi. 17Heabi yohiti queenxon joi sirihen yohihiya ta Papan hea copijatihiqui.Yohiti queenyamaxon bi cahen jaabi

yohihan, yonohah copi. Papan yonohahcan. 18¿Yohihax res sca hen jahua jain?Yohixon tah hen nea honan jai.Cobrantihi bi cobranxonma hean yohihitah hen honanai.

19Mato jatihibi cobranti hahtipahxon bitah hen jatihibi joni hahxonresai.Hashoan hicha jonibo nincamanoxonhahxonresquin. 20Judiobo nincamanoxontah hen jato tocan judiobo quesca sca jai.Moisesnin huishani joiyahpabonincamanoxon jato tocan jaa joi hahnicaquesca sca jai, hean nincati joi que ma bi.21Moisesnin huishani joi honanyamahibonincamanoxon cahen jato tocan jaajoijoma quesca sca jai, noquen nincatiPapan joi hahnicah hihquish, Criston joihahnicah rihbi hihquish. 22Coshijomabonincamanoxon tah hen jato tocancoshijoma quesca sca jai. Jatihibi jonibonincamanon cahen jaabo hihquiquescarihbihi hea rihbi jai. Caiboteehihmanoxon tah hen jascajahi.23Criston joi siri nincamanoxon copi restah hen caibo hihqui quesca hea jai,Cristo betan teenica sca janoxon.

24Tsoa pari non nocotihin hihquish tabishquihihnicahbo hishtohihqui. Jatihibihishtocanahax bi huesti res nocomenohi,nocomenonicaton maiti bihnoxon. ¿Manhonanyamahin? Nocomenonoxonhahcajaquin janahue. 25Jaton coshitananannicahbo ta yobacahinxon jatihibiteneti haxehihqui. Payonica jahuaborabihnoxon ta teneti haxecaniqui. Noquencah non payoyosma jahuabora bihnoxonnon tenetihi. 26Ponte reshishtocanahihcama tah hen jai. Nihue resrishquiquin hahcajayama tah hen jai.27Teneti haxenoxon tah hen heabirishquitai, hean shinanai quescajatihahtipahnoxon. Caibo hean Papan joi sirinincamanish bi potabohanah sca henjamis hihquish tah hen jascaquin tenetihaxehi.

1 9

289

Santo qui non coirameti jai

10 1Honannahue, hea huetsabaan.Noquen xenibo ta jatihibi hoa nai

cohin naman nihpahonishqui. Hianjoshini rihbi ta jatihibipohquejaquenishqui. 2Moises chibanahbohihxon ta Papan jato nashimaquinhahcajaquin nai cohin naman jascajaquinhuinomanishqui. Jascajahabo jaa hiamanjato pohquenquin. 3Papan hinana piti tajatihixonbi picannishqui. 4Jaan hinanahcahen jene nomicanquin. Papanbahimahah macaman mehax jabatai jenexehacanquin. Cristo ta jaa macanhihnishqui. 5Jato xehamaxon bi ta Papanjato tiromabohi jisnishqui. Jaa copi tajato mahuamabahinnishqui nihi naman.

6Noquen non honannon hihxon tajascajaxon Papan huishamascanishqui,jaabo tiromajati jenipahihniquescayamahi non tiromajatijenipahihyamanon hihxon. 7Jato yohihita nescajaquin huishanishqui: Pihi tajonibo tsahopaquetihqui, xehahitsahocani. Pihax ta shirohi scahuenicahuancaniqui hahquin. Jaabojascari santoyahpa japahoniquescayamanahue. 8Joni huetsa betantsinihi hihnibo quescayamanahue. Jonihuetsa betan hihquish ta huesti neten resveintitres mil mahuanishqui. 9Hihcoincahra jaiquin hihxon noquen Hihbotanahax ta mahuarihbicanishqui, rononpihah. Noquen Hihbo tananihboquescayamanahue hih ca hen jai sen.10Reren rerenaiton ta queyonicaton jatoqueyonishqui. Reren rerennihboquescayamanahue.

11Non jascari hohchayamanon hihxonta Papan jato jascajaquin casticannishqui.Nete queyoti hochoma noque chinijihuetaibaan honannon hihxon ta jaa joihuishamanishqui. 12Jaa copi coiramehue:ponte min nichi shinanax bi min hohcha

qui paquemis. 13Jatihibi jonibo jan tanahiquescajaribiquin ta tiroma yoshimanmato hohchamaquin tanahihqui. Janmato jascajahi bi ta tsoan tenenihmaPapan mato huinomatimahiqui. Jaanyohini quescabijaquin ta matohahxonihqui, mato paxajaquin. Mantenecasquimati ta matohuinomayamahiqui. Tanahah bi mantantiribiti ta mato hinantihiqui, manteneti hahtipahnon hihxon.

14Jaa honanax sca santo yocati nishinanti bocabi queenyama sca janahue,hea huetsabaan. Hihti queenyamanahue.Matohon shinanxon tah hen yohihi.15Mato tah man shinancoinaibo qui. Henyohihi ¿jenquetsahpa quin? shinannahue.16Criston noque haxemani quescajaquintah non Mia copi tah non xehahi, Hihbonhahxon non xehahi. ¿Noque copi Cristomahuanih shinanaibo rahsixon nonjascajaquin xehayamahin? Non tehcaxonhinanpaquehi paan ta jascapah rihbi qui.Noque copi jan yorayahpahax mahuatijoní honancoinaibo rahsixon tah nonjascapa pihi. 17Huesti toncotehcapaquexon tah non jatihixonbi pihi.Jascarihbihi ta noque hichahax bi huestiyora qui, huesti piti tonco jaiquescarihbihi.

18Moisesnin yohihah israelibaan hahcaisca shinannahue: Papa Dios hinanquin tajaton hina pishca rehtexon picanihqui.Jaton hohcha copi jaton hina mahuataihihxon cahen picanquin, jaton hina betanhuesti yora hihnoxon. 19Hen yohihi jahuahihcatsihquiquin honannahue. Santobo tajahuama qui. Santo rehtexonaibo tajahuama rihbi qui, nami res.20Jascapahbo jahuamabo que bi ta tiromayoshinbo rehtexonquin hihxon Cristo quihinamehyamahibaan jaa nami pihiqui.Jascapa piti ta noquen Papanahma qui.Tiroma yoshinbaan jonibo quescapahboman hihyamanon hihxon tah hen mato

1 10

290

yohihi. 21Papan xehati xehaxon tah mantiroma yoshinbaana rihbi xehatimascai.Papan piti pixon tah man tiromayoshinbaana rihbi pitima sca jai.22¿Noquen Hihbo non sinamacatsihquin?¿Noque non jaa mentan hashoan coshiquin? Shinannahue.

Joni huetsahon shinanax coirameti23Queenxon piti hahtipahxon bi tah

non caibo piti non piyamahi, jaa pihásiriyamahi quen. Non queenaijatihahtipahxon bi cah non joni huetsatiromajati queentimahi. 24Mia res siripijihuenoxonma bi caibo sirinon hihxonjise.

25Nami maroxon yocacahxonmapireshue, santo rehtexonaibo hinhihxonma. 26Noquen nete jatihibi tanoquen Hihbaanah qui. Jatihibi mainjaibo rihbi jahuenah.

27Nincacoinyamahibaan mato Pihibenahue hahca picatsihquish botannahue,mato hinanai piti jatihibi yocacahxonmapiresquin. Santo rehtexonaiboma hinhihxonma. 28Nea ta santo rehtexona namiqui, noque huetsan, jaiboyapiyamascaquin. Jaa noquen huetsa copipiyamaquin, jan masa shinanmis hihxon.29Mianbi min jaa nami pixon masashinanyamahi bi mian piquihina noquenhuetsan masa shinanmis hihxonpiyamaquin.Jascapa nami jaan pitimahi copi tah

non piquin jeneyamahi. Non piquihinajascapa pihax jaa hohchatai copi tah nonjenetihi, piyamascaquin. 30Mia copi tahhen pihi Papan hihxon hean res pihiya tajahua copibi huetsa hehquiyohuantimascatihiqui, Papan hea hinanaipiti quen. 31Jaa copi piquin, xehaquin,man hahcai jatihibi jaquin, noquen Papahihti shinanyahpa hi honanahbo janahue,jatihibi. 32Jahua copi bi mato cahetiyamanon janahue, judiobaan jisí hahqui

yohuantimabo. Jaton nahuabaan jisíjasca rihbi. Papan caisai noquenhuetsabaan jisí jasca rihbi.33Jatihibijaquin tah hen jatihibi jonibaansirijaquin shinanahbo hihxon hen hahcai.Hea res siripi jihuenoxonma bi caibosiripi jihuenon hihxon tah hen hahcai,hicha jonibo Papan teehihmanon hihxon.

11 1Criston hahcai quescajaquin tahhen jascajahi. Jascajaribiquin

hean hahcai quescajanahue.

Tsinquitaibo tocan jenquetsi haibobo jai2Hen mato yohini joi tah man

shinanbehnoyamahi. Jaa copi tah henjenimahi. Hean mato honanmapahoniquescaja tah man jai rahma caman. 3Manjascajahi bi tah hen nea yohiscai, manhonannon hihxon: jatihibi bebo yononicata Cristo qui. Haibaan yononica ta jahuenbene qui. Criston yononica ta noquenPapa qui. 4Rabinnoxon pari ta bebaanmaiti maihahnan Papa yocatihiqui,jahuen mapo qui hihtimahscai,haibocatsihqui quescari. 5Haibaan cahenjahuen mapo mahpoxonma bi Papayocacax jahuen mapo qui rabiniti jai,bebaan hahcajaquin yocacax.Mahpoxonma Papan joi yohihax cahenhaibo hahqui rabinti jaresscai,mamapoxonma yohihax. Maxcorohaquinmancojabahina quescaha tah qui.6Mahpocatsihyamaxon min boomaxcorohabahinmahue, haibon. ¿Haibomancoyati hihtimahtimahiquin? ¿Haibomaxcoroyati hihtimatimahiquin?Mancoya quescayamanoxon mahpóhue,haibon. 7Bebo ta mahpotimahiqui. Bebota jaa jisxon Papa Dios jahuen hihbo jaishinanti qui. Jaa jisxon tah non Papanshinan noquen honanai. Haibo ta jaajisxon jahuen benen jaa hihbojahi nonhonanti qui. 8Haibaan pishi xao ta Papanbebojayamanishqui. Bebaan pishi xaocahen haibojanish. 9Haibaan bihnon

1 10 11

291

cahen bebojayamanish. Bebaan bihnoncaya haibojaquin. 10Jaa copi ta haibomahpoti jaiqui, hihboyahpahihonanahbo. Papan yonotibaan rihbi sirijisnon. 11Haibo mahpónica hihquish bi tabebo hihqui quescari qui, hahbeshinanyahpa. Bebo jascarihbihi, haibohihqui quescari, hahbe shinanyahpa.12Bebaan pishi xao ta haibojanishqui.Jascarihbihi cahen haibo quehax scabebo cainscai. Jatihibi caini, Papanshinanaiya.

13Yocacahananscanahue joni huetsashinanmanoxon hihxon ¿Mahpoxonmahaibaan noquen Papa yocacah siri quin?14-15Boo chaiya bebo rabintihi bi haiboboo chaiya siri, ¿maton shinamanbi manhonanyamahin? Jahuen boo ta jahuenmahpoti qui, Papan hinanah. 16Huetsashinanyaxon honanhue: huetsa noquenhihti joi tah non yamahi. Huetsa jatonhihti ta noquen huetsabo rihbiyamahihqui.

Piquin bi tiromajahibo17Huetsa joi sca hen mato yohinon.

Sirija tah man jai hah ta hen matojayamahi. Shinan bihnoxonma tah mantsinquitai. Tiromacananoxon can.18Noquen Hihbohon shinanax mantsinquitax caibo huetsa shinanya hihnoncaibo rihbi huetsa shinanya man jai tahhen nincacai. Jasca coin rah tah man jai.19Jahuemehabaan sirijaquin shinanihquinhonanahbo rah tah man jascari joibichinnanai. 20Jaa copi tah man piquin binoquen Hihbaan noque yohiniquescajaquinma man pihi, tsinquixon.21Picatsihxon tah man joni huetsamanaxonma matonahbi man piresai.Huetsa pihan hihnon ta huetsapahenihqui. 22¿Jiricatsihxon picatsihxonhahoxon piti xobo man yamahin? ¿Papancaisaibo jistahihmaxon man pitijomaborabinmahin? ¿Jahua hen mato yohitihin:

Sirija tah man jai hah hen jatihin?Hahyamabiresquin.

Noquen Hihbaan noque yohini piti(Mt. 26.26-29; Mr. 14.22-25; Lc. 22.14-20)23Noquen Hihbaan yohihah ta hean sca

mato yohinihqui, jaabi rihbi. Judasen jaaparanxon porisia bihmanoxihqui yame tanoquen Hihbo Jesusen jahuen haxenicaboyohinishqui. 24Posen pari bihxon Papayohixon tehcaxon, Nea ta heen yora qui.Man jihuenon hihxon tah hen hehri jatorehtemahi. Hea shinanxon pinahue, hahcahen jato janish. 25Jaabijahiboya sca tasonbihxon jascajarihbiquin. Behna sca tah henmato hahxontijaquin yohihi. Jahuentianbihen huetsajatimahi honanahbo tah henheen jimi potahi. Heen jimi shinanti ta neaxehati qui, xehanahue. Man xehahi tiantihibi jascajanahue, hea shinanxon, jatojaquin. 26Jahuen piti pixon jahuen xehatirihbi xehaxon tihibi tah man jismahi, matocopi maton Hihbo mahuani jisíbo. Janjonon caman jascajaquin jismanahue.

Jenquetsahaquin non pitihin27Jaa copi ta shinanyamaxon man

noquen Hihbaan piti piresxon jahuenxehati rihbi man xeharesah tiroma qui,noque huetsan. Noquen Hihbaan yorajahuen jimi rihbi cah man jahuamaquescajahi. 28Shinanquin sirijaxon jaa pitipihue, jaa xehati rihbi xehaquin. 29Pixonxehaxon bi Criston yora copi man pihishinanyamaxon tah man Papan matotiromajanon man jai. 30Jaa copi tah manhicha yora yosmahi, caibo rihbi hisini.Caibo rihbi cahen mahuascaibo.31Noquebi non pontejananaiya cahennoquen Hihbaan noque casticanyamahan.32Noque pontequin ta noquen Hihbaannoque casticaniqui, mai mehaboyabinoque casticanyamayaxahnnoxon.

33Jaa copi pihi tsinquitaxmanahahnannahue, heen huetsabaan.

1 11

292

34Pihan hihxon maton xobohoxon paripihi yaninahue. Tsinquixon sca piquinsirijaquin. Tiromahiton noquen Hihbaanmato casticanmis hihxon tah hen matoyohihi, hea huetsabaan. Texe man heayocahoh tah hen mato qui nocoxon scayohitihi.

Dios Yoshiman noque hinanai shinan

12 1Dios Yoshiman noque hinanresaisca tah hen mato yohicatsihqui,

heen huetsabaan, man honannon hihxon.2Maton tah man noquen Papa

honanyamapahonihqui. Jenquetsaha rajaquin mato paranquin ta maton caibaanmato haxemacanishqui, yohuanyosmasantobo man yocanon. 3Jaa copi tah henmato yohihi: Jesus Diosen queyopahinonhih ta tsoabi jatimahiqui, Dios Yoshimanshinanmahah. Man honannon hihxon tahhen mato yohihi. Dios Yoshimanshinanmayamahah ta Jesus ta noquenHihbo qui hih tsoabi rihbi jatimahiqui.

4Jaa huesti Dios Yoshin hihxon tamesco shinan siribo noquehinanpaquehihqui. 5Mesco tee rihbi nonjai bi tah non jatihibi jaa Hihbo huestiyaqui. 6Mesco teebo non hahnon ta jaahuestichin noquen Papan noque mescocoshi hinanpaquehihqui, nonjatihibijanon. 7Non joni huetsacoshijanon ta jahuen shinan DiosYoshiman noque hinanpaquehihqui.8Shinanyahpahax yohuannon ta caiborihbi jaa shinan hinanihqui. Honan joiyohinon ta caibo rihbi jaa honanhinanihqui, jaanbi. 9Shinancoinxon PapaDios yocanon cahen caibo scashinancoinxon yocati shinanbo rihbihinanquin. Caibo rihbi sca joni huetsarohajati hinanquin. 10Caibo rihbi scahinanquin, tsoan jascajani que ma biPapan coshiyaxon hahti. Caibo rihbi scahinanquin, Papan yohihi joi chaniti.Caibo rihbi sca honan hinanquin, jan

merahi jenquetsahpa yoshin hin honanti.Caibo rihbi sca hinanquin, huetsa joinyohuanti. Caibo rihbi sca hinanquin,nincacahbo yohuanxon mahnexontihonanti. 11Jascapahbo mesco hahxontibota jaanbi noque shinanmahiqui, DiosYoshin huestichin. Jaanbi shinanxon tanoque hinanpaquehihqui.

Jahuenahbo rahsi non hihqui12Noquen yora huestihax bi ta noquen

mequenbo, noquen tahebo huestima qui.Jascarihbihi cahen noquen tahebo noquenmequenbo hichahax bi noquenah rahsihihqui quescarihbihi noque jai, Cristonahborahsi. Noque cahen jahuen tahebo, jahuenmequenbo quesca, jahuenahbo. 13Noquejatihibi hichahax bi huesti yora janon taDios Yoshin huestichin noquenashimahiqui, Noquen caibo, noquennahuabo, patoroyahpabo, patorojomabo,noque nomimapaquequin hahcajaquin tanoque coshi hinanihqui, Dios Yoshiman.

14Noquen yoran mehabo mesco hihquibi cahen jascapahbo rahsima. 15Hea tamequenma qui. Jaa copi tah hen yoranmehama qui hih noquen tahe jai que bicahen jascabi noquen yoran mehajaquehahna. 16Hea ta beroma qui. Jaacopi tah hen yoran mehama qui hihnoquen pabinqui jai que bi cahen jascabinoquen yoran meha jaquehahna. 17¿Berorahsi noquen yora hihxon cahranjahuatohon nincatihquin? ¿Pabinqui rahsinoquen yora hihxon cahran jahuatohonxehatihquin? 18Shinanquin sirijaxon tanoquen yora Papan niahihninishqui,noquen berobo noquen pabinquibo noquehinanquin. 19¿Poyan rahsihax cahranjahuen noquen yora jatihiquin? 20Jaacopi ta noquen tahebo, noquen mequenbohichahax bi jatihibi jaa yora huesti qui.

21Hea tah hen miama qui. Jaa copi tahhen jahuama qui hah cahen noquen beronnoquen mequen jatimahi. Hea ta matoma

1 11 12

293

qui. Jaa copi tah hen hea jahua hihtimahihah cahen noquen mapon noquen tahejatimaribihi. 22Jascayamabiresi. Noquencoshimabo cah non hashoan pishinai.23Non siriyamahi shinanai noquen yoramehabo tah non siri hihnon chopasahuehi. Noquen jistimabo rihbi cah nonchopan mahpohi. 24Noquen jistibo tamahpoti pishinyamahihqui. Papan tanoque niahihninishqui, noquen yoranmeha coshiyamahibo siribo jaquin. 25Jaacopi ta huesti yoran mehabo jaabo rahsibirehtenantimahiqui. Jatihixonbi jatonhahbe yoran mehabaan shinanquin. 26Jaayoran meha huesti yomanahtaiya tajatihibi hahbetan yomanahtiqui. Jaa yoranmeha huetsa qui siripi yohuanaiya cahenjatihibi hahbetan jenimaribihi.

27Criston yora sca tah man qui,mescohax bi jaa yoran meha rahsi. 28Mescotee ta Papan yohihihqui, caibo cahenjahuen raantibo janon. Jaatian sca cahenjahuen joi yohixonnicahbo janon. Caibocahen honanmanicahbo janon. Caibo cahentsoan jascajanima hahnicahbo. Caibo cahenrohajanicahbo. Caibo cahenyanapannicahbo. Caibo cahenteemanicahbo. Caibo cahen huetsa joinyohuannicabo. 29¿Jahuen raantibo rahsinon quin? ¿Jahuen joibo yohinica rahsinon quin? ¿Honanmanicahbo rahsi nonquin? ¿Tsoan jascajanihma hahnicahborahsibo non quin? 30¿Rohajanicahbo rahsihihnon Papan noque hinanihquin? ¿Huetsajoin yohuannicabo rahsi noque quin? ¿Joimahnexonnicahbo rahsi noque quin?31Hihyamahi. Jascayamahi bi Hihbohahxonnoxon jahuen hashoan sirihinantibo queennahue. Hashoan sirijahtirihbi tah hen mato rahma yohiscanoxihqui.

Joni huetsahon shinanti

13 1Joni huetsahon shinanaxma bijonibo jai quescarax yohuanax

cah hen cororesan. Joni huetsahon

shinanyamahax bi Papan yonotibo jaiquescari yohuanah cah hencorotihcamahan. Jihui behmanrishquihah peenhahcacamahi.2Jayaxihquibo yohiti honan jaxon,jatihibi jone joi rihbi honanxon, jatihibihonan rihbi jaxon, mahchibopotahahtanti hahtipahnoxon camanshinanxon bi joni huetsahonshinanyamahax cah hen jahuamascan.3Hena jatihibi hinanresax, heen yorarihbi mapojahabo hen hinamehxon bijoni huetsahon shinanyamaxon cah henjahuabi bihyamahan.

4Joni huetsahon shinanxon tah nonjatsanti tenetihi. Joni huetsahonshinanxon cah non jato hahxonan. Notsinotsiyamarihbitihi. Caibo mahuinax jayajoihi nihyamahi. Joni huetsahonshinanxon cah non yohiresyamahan;nincarihbihan. 5Joni huetsahon shinanxoncah non jato sirijaquin yohuanquihntihi.Noquenahbi res benayamarihbiquin.Histon rainyamayamahi. Copitishinanyamarihbiquin. 6Tiromahiboyajenimayamahi. Sirijahiboya jenimahi.7Joni huetsahon shinanax cah non hahquijatsanyamahi. Jaan ta jahuentianbishinanquin sirijatimahiqui hihyamahi.Sirija ta jatihiqui hihqui. Jascaxonteneresquin, jatihibi noquen huetsabotenequin.

8Joni huetsahon shinanxon hahxontishinanbo ta queyoyosmabo shinanbo qui.Caibo shinanbo cahen jascayamahi.Jayaxihquibo yohiti tayamascayaxihquiqui. Huetsa joinyohuanti yamascai. Haxeti honanyamascatihi. 9Rahma tah non honanquinbi pishinmahi. Yohiquin bi tah nonpishinmaribihi. 10Noquen Hihbo janintah non pishinyamascatihi. Honancoinaxjahuabi haxeti pishinyamascai. Jaa copita non rahma hahquin bi pishinmahishinanbo yamacahinscayaxihquiqui.

1 12 13

294

11Baquehax tah hen baque quescariyohuannihqui. Baquen hahcaiquescarihbijaquin tah henshinanpahonihqui. Baquen hahcaiquescajaquin rihbi yohiquin. Beboscaxoncahen baquebaan hahcai quescapahbojenebahinscai. 12Rahma tah nonbahquishjaquin jisquin hahcajaquinhonanai. Noquen Hihbo janin sca tah nonbejisquin honanquin sirijayaxihqui.Rahma texe res honanxon bi tah henjaatian sirijaquin honanyaxihqui, jaanhea honanquin hahcai quescajaribiquin.13Jaa copi ta quimisha res banetihqui:Noquen Papa non nincacointi, Papannoque hahxonyaxihquibo honanti, jonihuetsahon shinanti. Jaabo quimisha jai bita joni huetsahon shinanti hashoan siriqui.

Honantima join yohuanaibo

14 1Joni huetsahon shinanxonhahxonti hihti queennahue.

Papan joi jato nincamanoxon DiosYoshiman hinanai shinanboqueenrihbinahue. 2Honantima join nonnoquen yoshiman yohuanaiya ta tsoanbinoque nincatimahiqui, Papa Dioshuestichin. 3Papan joi yohiquin tah nonjascajayamahi. Jaa joi yohiquin tah nonjoni huetsa shinan hinanai, jan coshibihnon, jan teeti rihbi shinannon, janmasa shinanyamarihbinon. 4Huetsapahiyohuanax tah non noque res coshihi.Papan joi yohixon tah non jascajayamahi.Jahuen joi yohixon tah non Papancaisaibo coshijahi. Jascajaha ta siri qui.

5Honantima join yohuanti manjatihixonbi hahtipahti queenxon bi tahhen mato yohihi, noquen huetsabocoshijanoxon Papan joi jatonincamanahue. Papan joi nincamaha tahihti siri qui. Honantima join yohuanahcahen jahuama tahni. Yohuanxonmahnexonyamahiya cahen noquen

huetsabaan jahuabi nincayamahan.Jahuabi shinan bihyamahan. 6Manhonannon hihxon tah hen mato yohihi,hea huetsabaan. Mato qui nocoxonhuetsapahi yohuanxon ¿jahua shinan henmato hinantihin? Dios Yoshiman heayohihi mato yohixon pari tah hen shinanhinantihi. Jaan hea honanmaha matoyohixon Papan joi mato yohixon, Papaqueenaijati mato haxemaxon, jascajaxonpari tah hen mato shinan hinantihi.

7Jahuaborabo ta jasca rihbi qui, rehue,tampora, jaabo. Sirijaquin rehuehahyamahiboya ¿jenquetsahaxon nonjaton jee honantihin? 8Sontaroboquenaquin non haco jaamajaquinchinchinaiya ta jaton tahuaya jatonjashiya tsoabi becantimahiqui. 9Matojascarihbihi. Nincacahbo honantima joinman yohuanaiya ¿man yohuanai joi tsoannincatihiquin? Jascajaquin tah man nihueres yohitihi. Honantima join yohiquincah man tsoan nincanonma man yohitihi.10Nai naman ta hicha joi jaiqui. Jatihibijonibo jaton joiyahpa. 11¿Jaabo yohuanaijahua hihcatsihquiquin? Honanyamahaxtah hen jahuen nahuascai. Jaa rihbi heennahua. 12Jasca copi nincati joiboyohinahue, hea huetsabaan. DiosYoshiman hinanai shinanbo tah manhihti queenai. Jascahax noquen huetsaboshinan hinanti queenbiresnahue.

13Jaa copi huetsapahi yohuanyahpaxonPapa yocahue, mahnexon sca yohinoxon.14Honantima yohuanyahpaxon tah henyohuanxon noquen Papa heen yoshimanyohihi, jahua hihcatsihquiquin henhonanyamaxon bi. 15Jascahiya, ¿henjahuejatihin? Heen yoshiman Papayohixon tah hen heen shinaman rihbiPapa yohitihi. Heen yoshiman behuahaxtah heen shinaman rihbi behuatihi.16Miin yoshiman yohuanai Hahxon tahmin hea jai Papan hih min jaiya¿jenquetsahax jano rihbi tsahotaibo

1 13 14

295

Jascajaquin rahan hihtihiquin, minyohuanai honanyamahax? 17Hahxon tahmin hea jai hah min sirijaquin jaiya bi tajano tsahoxon nincacaibaan jahuabishinan bihtimahiqui. 18Mato tah henjatihibi mahuinai, huetsapahiyohuanquin. Jaa copi tah hen Hahxontah min hea jai, Papan, hahcai. 19Hichanincatima joibo yohiti hahtipahxon bi tahhen noquen huetsabo betan tsinquixonnincati joibo rahsi nincamahi. Huestibores nincati joibo rahsi jato nincamaha tasiri qui. Nincatima joibo tsamanah bicahen tiroma, jahuabi shinanhinanyamaquin.

20Baquen shinanya jayamanahue, heahuetsabaan. Baquexo tiromayamahiquescanahue, hani joninshinanyaribinahue. 21Isaíasnen huishanijoi jai quesca tah qui: Nahuan join tahhen nea jonibo yohiyaxihqui, nahuanjanan jato yohiquin. Jascahah bi ta heanincacatsihyamayaxihcanihqui hih tanoquen Hihbo janishqui hihqui Isaías.22Nincayosmabaan nincacahbo hihxon tarahtequin sca honantima joi Papan jatonincamahiqui. Jaa copi ta Isaías jascariyohuannishqui. Nincacoinscaibo tarahteti pishinyamahiqui. Nincacoinscaiboquen. Papan joi ta hahan rahtetima qui,hahan shinan bihti. Jascapa tanincacatsihquibo nincamati qui. 23Jaacopi honannahue. Papan caisaibo rahsitsinquitax jatihibi huetsapahiyohuanaiboya bi haxerihyamahi jonibosca jano mapexon ¿jahua shinantihiquin?Nincacoinyamahi jonibo jano rihbimapexon ¿jahua yohitihiquin? ¿Man tahman tehquehihqui mato jatimahiquin?24Papan haxemati yohuan man jatihibijaiya ta jascayamatihiqui. Haxerihyamahijoni jano rihbi mapetaiton, jaahihyamahax nincacoinyamahi joni janorihbi mapetaiton tah man jatihixonbi jaajoni jointinin shinanmatihi, jahuen

hohcha copi. Jatihixonbi tah man jaahonantihi. 25Jahuen jointinin janshinanaibo man yohihah ta Mato tocan taPapa Dios jaiqui hihxon betihihpaquexonPapa yocascatihiqui.

Huesti yohuannon caibaan nincaquin26Jaa copi hen mato yohinon

nincanahue, heen huetsabaan. Tsinquitaxcah man huetsa jahuen behua jai. Huetsajoni rihbi cahen jahuen honanmati joi jai.Huetsa joni rihbi cahen Papan joi yohitijai. Huetsa joni rihbi cahen huetsapayohuan jai. Huetsa rihbi cahen jahuenmahnexon yohiti joi jai. Jaa copi tah henmato yohihi: Joni huetsa coshihinannoxon res janahue. 27Huetsapa joinyohuancatsihquiboya rabe resyohuanmanahue. Yohuanmaquinquimisha huinomayamaquin. Huesti rahsiyohuannon texe netemanahue. Huetsarihbi mahnexonmanahue, nincacahbo.28Mahnexonnica yamahiya tsinquitaibotocan huetsapa joibo yohuanyamahahbojascapa netemanahue, jatihibi. Jatonjointinin res yohuannon Papa huesti resyohihahbo. 29Dios Yoshiman ta heashinanmahiqui, hen mato yohipanhihnicahbo yohuancatsihquiboya rabe resyohuanmanahue. Quimishahuinomayamaquin. Jan yohuanainincaxon, Dios Yoshiman shinanmahayohuanihquin hihxon jaa honannahue.30-31Dios Yoshiman shinanmaha tah manhuesti huestibo jatihibi yohuantihi.Huesti yohuanmenohi bi huetsa rihbijano tsahoxon Dios Yoshimanshinanmaha joi merahaxyohuancatsihquiya jaa yohuanmenohanetescanon, hoa huetsa sca yohuannon.32Dios Yoshiman shinanmahayohuancatsihqui jonin ta yohuanti tenetihahtipahiqui, jahuen yoshimanyohuancatsihxon bi. 33Noquen Papa tanincatimahi yohuani coro corotaibo

1 14

296

queenyamahiqui. Jointi siripax hihquibota queenihqui.Jatihibi janinbo noquen huetsabo

tsinquitax jai quescanahue.34Tsinquitaibo tocan yohuanaitonhaibobo netemanahue. Jatoyohuanmayamanahue. Jaabaan ta nincatijaiqui, Papan huishamani joi jaiquescajarihbiquin. 35Honancatsihxonxobohoxon sca jaton bene yocanon.Papan caisaibo tocan haibo yohuanah tatiroma qui.

36¿Mato janinhax bi Papan joipehocohnishqui shinan man jain? ¿Matoqui res Papan joi noconishquin? 37Neahen mato huishaquin yohihi joi ta Papanmato yonohi joi qui. Dios Yoshimanshinanmaha yohinicabo man hihquishinanxon honannahue. Dios Yoshimanshinanyahpa jonibo man hihquishinanxon hen huishaxon yohihi joinoquen Hihbaan mato yohihihonannahue. 38Jascama ta qui hihnicahta honanma qui. Jascapanincayamanahue.

39Jaa copi Papan joi yohitiqueencoinnahue. Huetsapahi yohuanyajayamabiresnahue hahquinyohiyamarihbinahue. 40Corotaxmayohuannahue, huetsa yohuannon caibaannincaquin.

Cristo teehihribini

15 1Hen mato yohini joi siri sca tahhen shinanmaquin mato

yohirihbihi, heen huetsabaan. Manbihnixon rahma caman jeneyamahi joisiri. 2Noquen Hihbaan hea yohini joibitah hen mato nincamaniqui. Jaa copi tajaa joi man jeneyamahiya Papan hahanmato teehihmahihqui.

3Jaan hea yohini joi tah hen mato quinocoxon mato yohinihqui. Nescajaquintah hen mato yohinihqui: Huishani joi jaiquescari ta noquen hohcha copi Cristo

mahuanishqui. 4Tsahonipibaan bi tajahuen quimisha neten Papan jaahuenirihbinishqui, huishani joi jaiquescajaquin. 5Hahquirihbi teehihquishta Cefas janin sanareneni cainnishqui.Jaa pecaho ta jahuen doce jonibo janincainnishqui. 6Jaa pecaho sca quinientosnoquen huetsabo, hashoan rihbi, janohuesti tsinquitaibo janin caini. Jaabo tarahma caman hicha jihuetihiqui. Jihuetaibi ta caibo hihnicahchihiqui. 7Jaa pecahosca ta Santiago janin cainnishqui. Hahquicainipish, jatihibi jahuen raantibo qui scacainrihbihi.

8Chini sca ta hehqui cainrihbinishqui.Baquexo jahuen hoxne huinomahaxcainai quescajaquin tah hen hean chinijisniqui. 9Papan nincacoinaiboqueyocatsihquin tah hen jatotiromajapahonihqui. Jaa copi tah henPapan raantihax bi hen rabinti jai, henjapahoni shinanax. Jascapa hen japahonicopi tah hen texe Papan raantibo mentanhea hashoan naman qui, hean shinanah.10Papan hehon shinanai copi res tah henhea jahuen raanti qui. Jahuen raanti janhea janehah ta yancama qui. Texemahuinbahini tah hen hea hashoancoshin teetai. Hihcax bi heabi teeyamahi.Jahuen shinaman ta Papa teetihqui,heyabi. 11Jaa copi ta hea teetah, jaaboteetah, jasca rabe qui. Jaa joi huesti tahnon jatihixonbi yohihi. Jaa joibi rihbi tahman nincacoinnihqui.

Mahuanihbo teehihribiyaxihquibo12Cristo hihquipi bi ta Papan jaa

huenirihbinishqui. Jasca tah non jai, joisiri yohiquin. ¿Jenquetsahax sca manMahuanihbo ta tsoabi huenitimascaiquihih man caibo jain? 13Hueniyosmaborahsi mahuanihbo jaiya cahen Cristorihbi hahquirihbi hueniyamahan. 14Cristohahquirihbi hueniyamaniya cah non joisiri yanca res yohihan. Yanca res cah

1 14 15

297

man nincacoinan. 15Hahquirihbiteehihcoinyamahiya cah non quesascan,noquen Papa qui quesahi. Cristo ta Papanhueninishqui hihqui quesahan,huenicoinni que ma bi. Tsoabi Papanhuenicointimahiya cahen Cristo rihbihueniyamahan. 16Mahuanihbo Papanhueniyamahiya cahen Cristo rihbihuenirihbiyamahan hih cah hen jai sen.17Cristo huenirihbiyamahiya cah manyanca res nincacoinan. Maton hohchayarihbi cah man jascabihi banetan. 18Cristonincacoinax bi hoxanihbo rihbi cahenqueyonihboscan. 19Rahma res mainjihuenoxon res Cristo non nincacoinaxcah non jatihibi jonibo mentan hashoanhomisbatibo non jaquehahnai.

20Papan ta Cristo huenicoinnishqui.Hashoan hicha sca biminon jihuibimimenohi quescapi ta hoxanihbojaninhax jaa huenimenonishqui. 21Huestijoni hohchani copi jatihibi jonibomahuanicabo sca jai quescarihbihi tahuetsa huesti copi noque hueninicabojaribihi. 22Adaman baquebohax nonmahuanicabo rahsi jai quesca rihbi tahnon Criston baquebohaxhuenirihbinicabo rahsi qui. 23Jatihibi tahnon noquen cati tian huenihihnayaxihqui.Jaa pari hihquipish bi teehihribinixon taCriston noque beboxonnishqui. Jaajoribiscaiya ta jahuenahbo scahuenihihnayaxihquiqui. 24Jaatian pari tajatihibi hapobo, jatihibi yono yonohibo,jatihibi hihbohibo, jascapahbo jatihibiqueyobahinxon Papa Dios sca jahuenjihuetahbo Criston hinanyaxihquiqui,nete queyoscanon. 25Jatihibi miinrahuibo namanjaxon queyohue Papanjaah ta Criston jatoqueyobahinyaxihquiqui, jatonamanjaquin. 26Jan chini queyoyaxihquijahuen rahui ta hahan jonibo mahuatiqui. 27Jatihibi namanjaxon jato queyohuehah ta Papan janishqui, jaa yohiquin.

Jatihibi hihbojahue jan hihqui bi ta jaayohihi jahuen Papa jan hihbojatiyohiyamahiqui. Jaa ta honantihbiresiqui.28Jatihibi hihboja sca jan jaiya ta jaajatihibi hihbomahi jahuen Papan scajayabi jatihibi rihbi hihbojayaxihquiqui,jaa sca jatihibichina hihti bi res hihbohihnon, jatihibi jahuenahbo rahsi.

29Noquen yamanica ta noquen Hihboqui hinamehtax bi nashimahamamahuatipishqui, nincacoinnica hihhonanahbo hihxon jaa xahbanen hea scanashimahue hih ta jacaniqui.¿Mahuanihbo tsoabi Papanhueniyamabiresaiya jahua copi scajascacaniquin?

30¿Jahua copi rihbi jatihibi netennoque rehteti jaibo non tenetihin?31Noquen Hihbo Jesucriston noquehahxonah copi tah hen matohon hihtijenimaxon mato yohihi, heenhuetsabaan: nete tihibi ta hea rehtequinbi cahnecaniqui. 32Jonibaan hahcaiquescayanoxon res hen Efeso janin sinayohinahbo tenenixon ¿jahua henbihtihin? Mahuataibo Papanhuenicoinyamahiya tah non Pinonhue,xehanonhue, bahquish tah nonmahuayaxihqui hih sca non jatihi.

33Mato paranmayamanahue. Tiromabomanahax tah man tiromaborihbiscatihihih ta huishani joi jaiqui. 34Maton shinanpontehax hohchayamascanahue. Caibaantah man noquen Papa honanyamabiresai.Hen mato yohihah rabinnahue.

Jenquetsahpa yorayah hueniyaxihcani35¿Jenquetsahaxon mahuanihbo

hueniyaxihquiquin? ¿Jenquetsahpayorayabo hueniyaxihcanihquin? hah ratah man caibaan jai yocaquin.36Honanman. Mian banaha bero taqueyonox joconihqui. 37Xequihihyamahax huetsa bero rah. Jayaxihquiyora rihbi tah min banayamahi, jahuen

1 15

298

bero res. 38Jaanbi caisai yora ta Papanjaa bero hinanihqui, jatihibi bero jahuenyora hinanquin. 39Jatihibi nami tajascapa rahsima qui. Jonibaana cahenhuetsapah, yohinahbaana cahenhuetsapah, hihsapana cahen huetsapah,tsatsanah cahen huetsapah. 40Naihohqueha yorabo ta jaiqui. Mai meha yorabojaribihi. Naihoh queha yorabaan coshi tahuetsapah qui. Mai mehabaanahuetsapah rihbi. 41Bari huetsapa xabajanon, hoxne huetsapa xabaya, huishiborihbi huetsa xabayahpa. Huetsa huishijahuena janon, huetsa rihbi jahuena jai.42Mahuanihbo huenihah ta jascarihbi qui.Queyonica yora banaquin hahcajaquintah non tsahonai, queyoyosma yora scaPapan hueniyaxahnon. 43Yora tiroma nonbanahi bi ta xabayahpa Papanhuenirihbiyaxihquiqui. Coshijoma nonbanahi bi ta coshiyahpa Papanhuenirihbiyaxihquiqui. 44Mai meha yoranon banahi bi ta naihoh queha yoraPapan huenirihbiyaxihquiqui. Nea netemeha yora jaiya cahen naihoh quehayora jaribihi.

45Jascapa yohihi ta huishani joi jaiqui:Jan jonijamenoni Adan ta mohitahpa joniPapan janishqui, hihqui. Chini Adan tajascapahma qui, teehihmanica can. 46Nonyoramenohi ta naihoh quehama qui, maimeha can. Mai meha yorayahpajamenohax cah non naihoh quehayorayahpa sca jatihi. 47Papan jonijamenonijoni ta mai meha hihpahonishqui, mai janjonijani. Noque jihuemanicah ta naihohqueha qui. 48Mai mehabo ta jan maijonijani quescapahbo qui. Jascarihbihi tanaihoh quehabo yorabo naihoh queha jaiquescapahbo qui. 49Mai meha joniquescapahbohax tah non naihoh queha jaijoni quescapahbo rihbi jatihi.

50Nea tah hen mato yohihi, heahuetsabaan: namiya jimiyahpabo tajanoxon Papan jihuemahi janin

nocotimabiresihqui. Queyonicayorayahpaxon tah non queyoyosmabobihtimahi. 51Jisnahue. Tsoanhonannihma joi tah hen mato yohihi.Non tah non jatihibi hoxayamayaxihqui,caibo res. Jaabi tah non jatihibi yorahuetsacahinyaxihqui. 52Histon res,naihoh queha rehue hahan queyoti scahahcaiya ta non bextihihtanai quescahiston res Papan noque yorahuetsajarenenyaxihquiqui. Jahuen rehuecorotaiya bi ta mahuayosmaboscanonmahuanihbo Papan hueniyaxihquiqui.Jaabo huenixon noque rihbi scahuetsajarenenquin. 53Nea payonica yorata payoyosma yorayacahinti jaiqui. Neamahuanica yora mahuayosmacahinti jai.54Noquen payonica yora payoyosma scajaiya, mahuayosma rihbi sca jaa noquenmahuanica yora jaiya ta huishani joi jaiquescabi jatihiqui. Noquen Hihbaan tanoquen mahua queyoxonihqui, noquenrahui queyoquin, non mahuayamascanon.55Hea tah min jahuejatimascai,Mahuanican. ¿Jahuen hin, miin pahe?hihqui jaa huishani joi. 56Jahuen pahe tahohcha qui. Non nincayosmabo copi tahohchapan noque rehtehihqui.57Hohchapan noque rehtepanan tanoquen Hihbo Jesucristo raanxon Papannoque mahuayosmabomajahiqui, jahuenjihuetahbo sca. Jaa copi Hahxon tah minnoque jai, Papan hahnahue.

58Jaa honanxon shinancoinquinjeneyamaxahnnahue, hea huetsabaan.Jahuabi matoshinanbehnomayamanahue. Man noquenHihbo teexonai ta yancama qui. Jaahonanxon jascabi jaa hahxonnahuehicha.

Coriquinin noquen huetsabo yanapanti

16 1Noquen huetsabo yanapanticoriqui sca tah hen mato yohihi,

hea huetsabaan. Galacia mai janin

1 15 16

299

noquen huetsabo hen yohiniquescajaribiquin tah hen mato rihbiyohihi, man coriqui tsinquinon. 2Hahansemana pehocohtai neten man cananipicoriqui texe mequexon bexojanahue.Hicha tahma cananipixon texebexojaquin, hashoan hicha tahnicananipixon hashoan hicha tahni rihbibexojaquin. Jascajanahue jatihixonbi,hea jano nocotaiya moa bexojarasihixonhinanti hahtipahscanoxon. 3Janonocoxon tah hen man caisaibo raantihi,quiricaya jaa coriqui Jerusalen janinbohabo. 4Hea rihbi cati siripaiya ta heamanahi boyaxihcanihqui.

Pablonen cati shinanai5Jari caquin tah hen Macedonia

nabebacahinyaxihqui. Jaa nabebacahinaxtah hen mato sca jisi catihi. 6Jaatian rahtah hen mato betan basi tahni hihtihi,jene tian huinonon caman rah, janohaxhen caribicatsihquiton man hea catiyanapanyaxahnon, hea janocacatsihquiton hen noconon. 7Huinoquinres mato yohuanquihnbahinti tah henqueenyamahi, hea huetsabaan. NoquenHihbo queenaiya tah hen mato betanbasitihi. 8Efeso jema janin pari tah henbanetihi, pentecostes esta caman. 9Janota hicha jonibo nincamati siriscaiqui,heen rahuibo rihbi hicha jai bi heanyohihah nincayaxihquibo rihbi hichahi.

10Timoteo mato qui nocotaitonsirijaquin bihnahue, jahua quiraquetaxma jan mato janin hihnon. Jaanrihbi ta Papa teexonihqui, hen hahcaiquescajaquin. 11Jaa ta beronan res quihihyamanahue, tsoabi. Jan siripi hehquijoribinon yanapanyaxahnnahue. Noquenhuetsabo betan jaa joti tah hen manatai.

12Noquen huetsa Apolo tah hen hihtiyohihipiqui, texe noquen huetsabo betan

mato pasijahi cati. Yohihah bi ta rahmacati queenyamabiresipishqui. Hahtipahaxtian ta catihiqui.

Huishaquin queyohi joibo13Coiramenahue. Papan joi

jeneyamanahue. Yobacahinax coshinteenahue. Maton jointi rihbicoshijanahue. 14Joni huetsahonshinanxon man hahcai jatihibihahnahue.

15Estéfanas, jaabo tah man honanscai,hea huetsabaan. Jaabo ta Acaya maijanin nincacoinmenonihbo qui. Noquenhuetsabo yanapanti tee sca tabihcannishqui. Jaa copi tah hen matohihti yocacai. 16Jato nincanahue. Hahbeteenicabo, hahbe yanapannicahbo jatihibirihbi nincanahue. 17Estéfanas betanFortunato, Acaico rihbi nocotipi quen tahhen jenimahi, mato xahbanjaxon bi jatonincacax jenimahi. 18Mato shinanhinanxon ta hea rihbi hinancaniqui.Jascapahbo honannahue.

19Asia janinha noquen huetsabaan tamato Man jascabi jayamahin hahquiqui.Aquila betan Priscilanen rihbi ta matoqui hicha joi siri raanihqui, Man jascabijayamahin noquen huetsabaan hahquin.Jaton xoboho tsinquitaibaanjascajaribiquin. 20Jatihixonbi ta noquenhuetsabaan jascajaquin joi raanihqui.Noquen huetsabo hicocanannahue,noquen huetsa copi.

21Heen mequemanbi tah hen neahuishahi, hea Pablon.

22Noquen Hihbohon queenyamahibojaiya Papan jato queyobahinnon. Johue,Hihbon hih tah hen jai.

23Noquen Hihbo Jesusen mato shinanhinannon tah hen mato yocaxonai.24Noquen Hihbo Jesucristonen noquehahxonah tah hen matohon shinanai.

1 16

300

Noquen huetsabo qui Pablonen joi raanai

1 1¿Man Papan shinanya jascabihijihueyamahin, hea huetsabaan?

Jesucriston raanti joni jahue, Papan heajaah tah hen hea Pablo jahuen raantihihxon nea joi raanai. Noquen huetsaTimoteo betan tah hen huishahi, manCorinto jema janin jihuetaibo quiraannoxon, Acaya maibo janin jihuetaibonoquen huetsabo qui rihbi raannoxon.2Noquen Papa Dios betan noquen HihboJesucriston shinanmaha ¿man jointisiripax jihueyamahin? ¿Jahuen shinanyaman jihueyamahin?

Pablonen hisin tenenih3Noquen Papa Dios ta noquen Hihbo

Jesucriston Papa Dios qui. Noquehonhihti shinanai noquen Papa tah qui. Jaanta noque jointi hihti sirijahiqui. Jaa copitah hen Hahxon tah min noque jai Papanhen jai. 4-5Non tiromabo tenehi tian tihibita jaan noque jointi sirijahiqui. Cristonteneni quescapahbo tiromabo tah nontenehi, hicha. Non hicha tenexonaiquescajaribiquin cahen hicha bi res jaannoque jahuen teneti shinan siri noquehinanah. Yomanajaquehtaibo jatihibinoquen sca non jato jointi sirijanon tanoque jointi sirijahiqui, jaa shinamanbinon noquen rihbi jato jointi sirijanon.6Jaa copi tah non tenehi, man jointi

siripax jihuecoinnon. Non tenehiquescapahbo tiromabo man maton rihbitenehiton mato jointi sirijabahinnoncahen Papan jahuen teneti shinan sirinoque hinanquin. 7¿Hehbetanbiyomanajaquehtaibohax man hea hihquiquescari man jointi sirijaquetaxjihueyamahin? Hen ta hen honanai. Mantenetihi tah hen honanquin sirijahi.

8Asia mai janinhax tah non hohmishohmisnihqui, hea huetsabaan. Manhonannon hihxon tah non mato yohihi.Hihti hohmis hohmisajahahbo tah nonnoquen coshi senenyamascaxon jihuetishinanyamascaniqui. 9Mahuati shinan scatah non janiqui. Noquen coshiyaxonbiteneti non shinanyamanon ta Papannoque jascajamanishqui, yamanicabohuenihihninicaxon Papan noqueyanapantihi non honannon. 10Asia maijaninhahbaan ta noque rehtequin birohajanishqui, Papan noque jatoxahbanjamahah. Noquexahbanjamanixon ta hahquirihbixahbanjamayaxihquiqui, noquen Papan.Noque hahquirihbi xahbanjamaxihquihonanxon tah non shinanquin sirijahi.11Maton rihbi Papa yocaxonnahue, noqueyanapanquin. Noque copi Papa qui hichasiripi yohuanahbo yocaxonnahue.Hahxon tah min jaa jai Papan, hichaxonyocacah tah min sirijaxonai Papan, jaábonoque yocaxonnahue.

2 CORINTO

Corinto janinhahbo qui Pablonen raanni joi, jahuen rabe sca

301

Corinto janin Pablo cayamaho12Mai mehabo tocan jihuehahnan tah

non jaabaan honanquin hahcajayamahi.Papan yanapana tah non hinamehtijihuetai, jan shinanai quescajaquinshinanax jihueti. Mato tocan hashoanrihbi jascari jihueti. Noquen jointinin tahnon honanquin sirijahi. Jaa copi tah nonjointi siripax yohuanscai. 13Man jisnixonhonanscai joibo res tah non huishaxonmato yohihi, huetsama. Noquen Hihboqui canoxon caman tah man jaa joibohonanti jai. 14Man noque honantahniscaiquescajaribiquin honanbonanahue.Noquen Hihbo Jesus jahuiya non matocopi siripi yohuantihi quescarihbihi tahman noque copi man siripi yohuantihi.

15Rabejaquin sca mato shinanhinannoxon tah hen sirijaquin shinanaxmato janin caribicatsihoqui. 16Macedoniajanin caquin mato jisbahinax joribixonsca mato jisribiti tah hen shinanhohqui,maton yanapanah sca hen Judea mainsca cayaxahnon. 17Jascari cati tah henhihresyamahohqui. Mai mehabaanshinanquin hahcai quescajayamaquin tahhen yohihi. Cayamahi rahanhihresyamahi. Cahi rahanhihresyamarihbihi. 18Cahi rahan hahxontah hen chini sca cayamahi rahanjatimahi. Papan ta honanihqui. Jaan tayohicointihiqui. 19Silvano, Timoteo,jaabo rabe betan tah hen Jesucristo joimato yohinihqui, Papan baquen matomanascanon. Criston ta Jeen hahxonHatimahi rahan yohiyamascatihiqui. Jeenhahresquin. 20Noque hahxontijaxonPapan noque yohini jatihibi non yocacahta Criston jeen hahtihiqui. Jaa Cristo copitah non Jascari rahan hahcai, noquenPapa shinan siriya hihqui honanahbo.21Jaa noquen Papan ta Cristonincacoinquin jeneyamati shinan noquehinanihqui. Mato ta hinanihqui. Noque

rihbi hinanquin. Noque ta caisihqui.22Noque honantijaxon ta jahuen coshirihbi noque hinanihqui. Noquebihinihniyahnoxon ta noquen jointi janinjahuen yoshin hihquimascaiqui.

23Honannahue, mato tah hen yohihi.Mato casticanyamanoxon tah hen Corintojanin cayamascahohqui. Hen ta henhihcoinai. Papan ta honanihqui. 24Matoyono yononoxonma bi matojenimaquihihnnoxon tah hen matoyohihi. Man noquen Hihbo quihinamehcoinni quen tah hen mato yonotipishinyamahi.

2 1Mato jisi caribixon tah henhahquirihbi mato benámamis

hihquish hen cayamascahohqui, heahuetsabaan. 2¿Hen mato benámahiyatsoan sca hea jenimamatihiquin? ¿Heanmato benámahoh man hea jenimamatihibi tsoan sca hea jenimamatihiquin?3Mato qui nocotax matohon heajenimatihi bi benámis hihxon tah henhuishaxon mato yohihohqui. Hahan heajenimahi man mato rihbi jatihibi hahanjenimatihi honanxon tah henhuishahohqui. 4Benatax jointi tiromahaxbero jene manontamecahinxon tah henhuishaxon mato yohihohqui. Manbenánon hihxonma bi matohon hen hihtishinanai man honannon hihxon tah henhuishahohqui.

Hohchaya hihpahoni joni yohuanquihinti5¿Hoa jonin hea benámahoxquin? Hea

res ma bi ta mato jatihibibenámatahnihoxqui. Hashoan joihichajacatsihyamahi ta hen jascaresiyohuanai. 6Tsinquixon casticanquin tahman senenjahoqui. 7Jaa copi jahuenhohcha shinanyamascanahue. Jahuenhohcha shinanyamascaxon sirijaquin scayohuanquihnnahue, hihti masashinanxon jihuetima shinanbahin janjamis hihxon. 8Jaa jonihon man shinanai

2 1 2

302

honanahbo hihxon tah hen mato yohihi.9¿Hen yohihi tihibija man jain?Honancatsihquin tah hen mato quihuishahi, maton shinan honannoxonhihxon. 10Huetsana man shinanyamascaijahuen hohcha tah hen hean rihbishinanyamascai. Heanshinanbehnomaxonaibo tah hen Cristobebonxon shinanbehnomaxonai, manshinan bihnon. 11Satanasnen noquetiromajayamanon hihxon tah henshinanbehnomaxonai. Jaan noquejahuejacatsihquin tah non honanai.

Troas janinxon Pablonen masa shinanai12Troas jema janin Criston joi siri

yohihi nocoxon tah hen yohiti siribiresijisoqui, hea huetsabaan, noquen Hihbaanjato nincati siri shinan hinanxonah.13Yohiti siri que bi tah hen heen huetsaTito jano merayamaxon shinanquinsirijayamahoqui. Jaa copi tah hen Ca ressca tah hen jai, hihcahinax Macedoniamai janin sca cahi cahoqui.

Criston hahxonah sirijaquin shinanaibo14Yanca res tah hen mato copi masa

shinanhohqui, hea huetsabaan. Jahuenrahuibo queyohax jahuen sontarobobebohi hahcajahi ta noquen Papan noquebeboxoniqui. Jaa copi tah hen Hahxontah min noque jai Papan hahcai. Jatihibijanin hininjaquin hahcajaquin ta Papanjato noque honanmamahihqui, Cristohonanahbo hihxon. 15Papanteehihmahihbo tocan, mahuanicabotocan rihbi tah non Criston hininquescapahbo qui, Papan xetenon.16Mahuanicabo tocan tah non hahanmahuataibo hininjati qui. Papanteehihmahibo tocan hahan jihuetaibohininjati. ¿Jaa nincati tsoanhahtipahiquin? 17Coriqui bihnoxonPapan joi maromabonahi quescapahbotah non hahyamahi. Yohitannahue Papan

jaah cahen yoninicabo noque. Hihcoiniyohuannicabo. Papan noque jisihonanxon tah non yohihi, Criston janen.

Papan hahxontijahi joi behnabo

3 1Hea ta hen jascapa quihihcatsihxonma sca tah hen

jascajahi. Hea honanscanish tah manhahan hea honanti quirica pishinyamahi.Maton huishati cahen hea rihbipishinyamahan. 2Matobi tah man hahanhea honanti qui, hea huetsabaan. Nonmatohon hihti shinanai tah non noquenjointi qui bi huishaquin hahcajahi,jatihixonbi jisxon honanahbo. Noquenshinan honanahbo can. 3Nonjenquetsahpabo shinanya quin hihxon tamato jisxon honanti bi res qui. Cristonhuishaxon heyabi raanah joiboquescapahbo tah man qui. Tintanhuishahahma bi Dios Yoshimanhuishahah quescapahbo. Macanchampani qui huishahah quescapahboma.Huishaquin hahcajaquin ta noquen jointijanin jahuen shinan janahihqui. Jaashinan jenquetsahpa quin hihxon jistibotah man qui, hea huetsabaan.

4Papan jahuen shinan noquejascajaquin hinanai tah hen honanai, heahuetsabaan. Noquen Hihbaan noquehonhihti shinanai copi tah hen honanai.5Noquenbi shinanxon tah non jahuejatihahtipahyamahi. Papan res ta noquecoshi hinanihqui. 6Jaan ta noquehahxontijaxon bi noquen rihbi hahnonhihxon noque joi behna yohihihqui. Jaajoi behna non yohinon hihxon cahennoque caisnish. Huishani joi jisxon nonnoquen coshiyaxon hahtima joi tah qui.Noquen coshiyaxon hahti joi ta hahanmahuati joi qui. Noquen Hihbaana tajahuen yoshinyaxon hahti qui, hahanjihueti joi.

7Macan qui huishaxon ta hahanmahuati joi Papan hinannishqui. Xaba

2 2 3

303

shinanyahpaxon Papan jaa joi hinanah taMoisesnin bemanan xabanishqui.Israelibaan ta jaa bejistiteneyamanishqui, xabatai copi.Queyonica xaba que bi jaa jistihahtipahyamacanquin, jaan bechaxah.8¿Jascapa coshiyahpa joi hinannixonjahuen yoshinyaxon hahti joi sca Papanhinanah, non hashoan sca coshijatimahin? 9Hohchayahpabo tah man quihihqui joi xabaya hinannixon cahenjahuen siribo sca hahan jihueti joi noquehinanxon hashoan rihbi noque hihtixabaya hihmayaxihqui. 10Rahma taxabaya hinanni joi xabayaquescayamascaiqui, hashoan coshixabapan sca xabajahah. 11Queyónica joixabaya jahuiya cahen queyotima joi scahashoan coshi xabaya joti jai.

12Jascapa coshi xabaya joi non jaihonanxon tah non jahua qui biraquexonma yohihi. 13Moisesnin hahniquescayama tah non jai. Jaa ta jahuenbemanan beracohnishqui, jahuen xabaqueyotai israelibaan jisyamanonhihquish. 14Jahuabi jonexonma nonyohihah bi ta jaton jointibochahomacannishqui. Rahma caman rihbita beracohxon Moisesnin joi jiscanihqui.Moises hahan beracohni beracohxonhahcajaquin cahen jaa quirica jiscanquin.Cristo bihxon res non hahan beracohtaipotaxon non jiscoinai tahonanyamacaniqui. 15Jasca tah qui.Rahma caman ta jaton shinan mahpoxonhahcajaquin Moisesnin huishani joijiscanihqui. 16Noquen Hihbo quihinamehtaiton pari ta jaan jatonbebepohti jato bichinihqui,honancoinahbo. 17Noquen Hihbo quihinamehtaibo ta jahuen yoshinyahpaboqui. Jahuen yoshinyahpabo cahenhinamabo sca. 18Noque rihbibebepohxonma sca ta bejisihti jisquinhahcajaxon noquen Hihbaan xaba jisish,

jan hihqui quescarihbi noque jatihibijatihi, hashoan xaba shinan hanicanahi.Noquen Hihbaan Yoshin noquen jointijanin teetaiya ta jahuen xaba noque quimahnecanahihqui.

4 1Heen shinan tiroma tenexon taPapan hea yohinishqui, jahuen joi

siri hen yohixonnon. Jaa copi tah henjointi sirijaquescai. 2Hahqui rabintinoxonta jonexon caibaan jaiqui. Noquen Hihboqui hinamehxon jascapa jenebahinscanishtah hen paran parani nihtimahi. Papanjoi rihbi yohiquin quesajayamaquin.Hihcoini yohuanxon tah hen jatonincamahi, jatihixonbi jaton jointinin heahonanahbo. Noquen Papa bebon nihxonhahcaja tah hen jai. 3¿Hen yohihi joi sirinincaxon bi beracohxonhonancasquimacanihquin? Jascapahbo taqueyónicabo qui. Queyónicaboxon tahonancasquimacanihqui. 4Nea mai mehadiosen ta nincayosmabo jato shinanchihtehihqui honanyamahahbo. NoquenPapa jenquetsahpa quin hihxon tah nonCriston joi nincaxon non honanscai.Jahuen joi ta xaba quesca siri qui.Jahuen xaba jisyamanon hihxon tatiroma yoshiman jato chihtehihqui. 5Heamaton hapo copi hea nincanahue hah tahhen jayamahi, joi siri yohiquin. NoquenHihbo ta Jesucristo qui, hih ta hen jai.Noque cahen maton jonibo, Jesusteexonai noquebo. 6Bahquish chian xabajahue, hah noquen Papan janíxon ta jaanrihbi noquen jointibo xabajahiqui,xabapan jismahah Cristo bejisquinhahcajaquin non noquen Papa XabaHihbo honannon.

Shinancoinax jihueti7Jahuen hahxontibo res non hihqui que

bi ta jahuen coshi shinan Papan noquehinanihqui. Mai meha yorayahpabo reshihquish bi Papan coshi shinanyahpa.Noquenahma bi Papanah, jaa coshi.

2 3 4

304

Noquen honannon hihxon cahen noquenjointi janin jaa shinan siri janaquin.8Jatihibijaquin hea tiromajahibaan bi tahhen shinan yosmayamahi. Jatsanhah heajaábaan bi hean tiromajaquinshinanyamahi. 9Hea rehtecatsihquinchibanaibaan bi ta Papan heajenebahinyamahihqui. Main heapotahahbaan bi hea mahuayamahi.10Rehtehahbo Jesus mahuani quescaritah hen jascabi jai, nete tihibi heen yorarehtecatsihquibaan bi. Heen yora janinhahan Jesus jihueni jai jisíbo cahenPapan hea tenemahah. 11Noquejihuetaibo ta Cristo noquen Hihbo copiPapan noque jascabijaquin mahuamaquinbi rohajahiqui, noquen mahuanica yorajanin Jesus jai jisíbo. 12Jasca tah qui, heahuetsabaan: non noque mahuatai bi tahman mato jihuetihi.

13Nincacoinxon tah hen jaa joi rihbiyohihi, hih ta huishani joi jaiqui.Nincacointi shinanyahpaxon tajascajanishqui. Noquen rihbi tah non jaashinan bihxon nincacoinxon jascajaquinrihbi yohihi. 14Noquen Hihbo Jesushuenihihninixon ta noque rihbihuenihihniyaxihquiqui, noquen Papan.Noque huenixon ta matoyabi noquehioyaxihquiqui, jaa jano jaiton. Jaahonanxon tah non mato yohihi. 15Manshinan bihnon hihxon ta Papanjatihibijahiqui. Hashoan hichaxon scashinan bichish tah non hashoan hicharihbi noquen Papa qui siripiyohuanyaxihqui, Nete Hihbo jisibo.

16Jaa copi tah non jointi yosmayamahi.Noquen yora pechohi bi ta jatihibi netennoquen shinan behnatihqui. 17Non rahmahahan yomanahtai hisin romishintenexon tah non jahuentianbi queyotimaxaba bihyaxihqui, jahuentihopah ra tsoanshinannihma xaba bihquin, noquen.18Non jisi ta queyónicabo qui. Nonjisyamahibo ta queyoyamahihqui,

jahuentianbi. Jaa copi tah non jisibo nonshinanyamahi. Non jisyamahibo caya tahnon shinanai noquen.

5 1Noquen yora ta nea mai meha tapasquesca qui. Non haho jihuetahbahi bi

basima tahni sca payoti. Jascapahton nonjihuetai bi cahen noquen yoramahuataiya naihoh sca noquen Papannoque hahxonah haho jihueti jai.Mequeman xobojahama. Jahuentianbiqueyotima haho jihueti. Jaa tah nonhonanai. 2Neno tah non Hea tsi hinanhuehi sen hihresai, noquen naihoh quehaxobo bihcatsihqui. 3Bichish cah nonchopanma quescapahbo jayamascaan.4Nea tapasoho jihuehahnan tah nonmahneti hihti queenxon jointixecahihnihi, noquen yorapotacatsihyamahi bi hahquibi hashoansiri yora sca bihcatsihqui. Jascabijihuenicaton sca queyónicamahpobahinnon jaa bihcatsihquin,sahuequin hahcajaquin. 5Non jascapabihyaxahnnon noque sirijahi ta noquenPapa qui. Noque jascapa hinanyahnoxonta noque jahuen Yoshin hinan sca jaiqui.

6Jaa copi tah non jascabi sirijaquinshinanai. Noquen yoraya jihuehahnan tahnon noquen Hihbo janin jayamahi. 7Jaajisishma tah non jihuetai, jahuen joinincacax res jihueti. 8Jascaxon bi cahnon shinanquin sirijascai. Noquen Hihbojano jaiton jihuenoxon tah non noquenyora potabahinti queenscai, neno manatiqueenyamatahnihi. 9Jaa copi tah nonyorayahpahax jihuetax, jascayamahax jaajanin jihuetax, jan queenaijati resqueenyorahi. 10Siri hin, tiroma quinhihxon janoxon jan noque jisi janin tahnon jatihibi nihyaxihqui. Yorayahpaxonnon hahcai quescabijaquin noqueyohinon tah non jano nihti jai. Nonsirijaquin hahnibo cahen noque sirijaquinyohiquin. Non tiromajaquin janíbo cahensinajaquin noque tiromajaquin.

2 4 5

305

Hihbo qui hinamehtax jahuen baque sca11Jaa copi tah non noquen Hihbo qui

raqueti honanxon non mato hihti yohihi.¿Jenquetsahpa shinanya non quin? Papanta honanihqui. Maton jointinin matonrihbi honanti tah hen queenai. 12Noquetah non jascapa shinanya qui, noquehonannahue hihribixonma tah non matoyohihi. Man noquehon jenimahax jayayohuanti janon hihxon tah non matoyohihi. Caibo ta bemacanya res jisishjenimanicah qui. Jenquetsahpa shinanyaquin hihyamacani. Man jascapahbo joibichinti hahtipahnon cahen mato yohihi.13¿Hea tehquehihqui joni quin? NoquenPapa queenaiya tah hen jascapa jatihi.¿Hea siri shinanya joni quin? Man Papanshinanya janon tah hen jascapa jatihi.14Cristohon hihti queenxon tah henjascajahi. Jatihibichina ta noquen hohchacopi jaa huesti mahuanishqui. Jaamahuayamahiya cahen noque jatihibimahuatan. Jaa tah non honanquinsirijahi. 15Non queenai quescayamascaaxsca non jihuenon cahen jaa mahuanish.Noque copi mahuatipi bi hahquirihbihueniha queenai quescari sca cah nonjihueti jai, noque jihuetaibo. 16Jaa copitah hen ¿Jenquetsahpa hin? hihxonjisxon res joni huetsa honantishinanyamascai. Jenquetsahpa hinhihxon Cristo jisxon res honantishinannixon bi tah hen jascajatima scajai. 17Cristo qui hinamehtax tah min miabehna noque sca qui. Mia queenpahoniquescayamascai, jatihobi behna.

18Papa queenai jatihibi sca tah minqueenti jai. Cristo raanquin ta noquenrahuiti shinan Papan noquesohuaxonnishqui. Jahuen rahuibo que binoque raejaquin. Noquen sca nonhuetsabo jaton rahuiti shinanpontexonnon ta noque yohihihqui.19Noquen hohcha copi noque

casticanxonma ta Cristo betan noquehohcha sohuaxoniqui, jahuen rahui nonhihpahoni que bi jahuen hahberabetibosca non janon. Non jaa joi yohihi scacanon ta noque raanihqui. 20Jaa copi tahnon Criston yohixonnicahbo qui. Nonyohihi join Papa yohuanai quescapi.Maton hohcha potahax jahuen rahuiboque bi Papan hahberabetiboscanahue,hah tah non jai. 21Noque hohchajomabojanon ta Papan jaa noquen hohchahinannishqui, jan hohcha honanyamanihbi. Hahqui hinamehtax non noquen Papaponte siri hihqui quescarihbihi non pontesiribo janon hihxon ta noquen hohcha jaahinannishqui.

6 1Papa betan teenicaxon sca tah henmato hihti yohihi. Matohon

shinanxon ta jaan mato hihtihahxonihqui. Nincaquin biquesajayamanahue.

2 Nincati siripai tian bi tah hen matonincascai. Mato teehihmati netenbitah hen mato yanapanai

hah cahen jaan janish. Rahma tanincacah siri qui. Mato teehihmati neteta nocoscaiqui.

3Nincacoinyamacanmis hihquish tahnon hihti coirametai. Non siriresi jihuetaihonanax jahua copibi noque qui tiromayohuanti tsoabi yamanon tah non Papanjoi yohinicahax ponte res jihuetai.4Papan yonotiboxon tah nonjatihibijaquin jato jismati jai, jahuenteexonnicahbo non hihqui honanahbo.Hihti tenexon tah non jato jismahi.Hisinbo tenequin. Yomanahxon bitenequin. Tiromabo tenequin. Tiromanetebo tenequin. 5Tsehuejahabo bitenequin. Sipo xoboho tsahonahbo bitenequin. Rehtenannanaiboya tenequin.Tee teexon tenequin. Hoxa tenequin. Pititenequin. Papan teexonaibo non hihquihonanahbo jaa rahsi tenequin. 6Jascapanoque honanahbo siriboxon

2 5 6

306

jatihibijaquin. Papan joi rihbi honanxon,caibo teneresquin. Jato yanapanquin.Dios Yoshinyaxon yohiquin. Jatohonshinancoinquin. 7Hihcoinai join res jatoyohiquin Papan coshiyaxon hahxonquin.Ponte shinanyahpaxon yohiquin tah nonnoque cahehihbo pontexon noque joinbahchincatsihquibo rihbi sirijaquinyohixon non pontehi. 8Caibaan noquenincacai bi caibaan rihbi noquehosanquin. Caibo noque qui siripiyohuani. Caibo tiromahi yohuani.Hihcoinjaquin non yohihi bi ta Man tahman paranai caibaan jaiqui. 9Caibaan tanoque honanquin sirijaxon bi noquehonanyamaquin hahcajahiqui.Mahuacatsihquish bi teehihscai quescatah non jai. Casticanquin ta noquerehtequin bi rohajacanihqui. 10Benátihibi tah non jenimahi. Jahuabijomaxon bitah non hicha noquebo hicha shinanhinanai, hicha shinan jaábo.Jahuabijomahax bi jatihibiyahpaquescapi. Jasca tah non jai, Papan noquehahxonai honanahbo.

11Noquen jointinin matohon shinanxontah non mato yohihi, corinto jonibaan.12Hean tah hen mato panteyamahi.Hehon man shinanpanan tah man matonjointininbi man pantetai. 13Copiquin scahen hahcai quescajaquin matonjointiboyaxon hehon shinannahue. Heenbaquebo yohiquin hahcaja tah hen jai.

Non Papan xobo quescapahbo jai14Pontejaquin shinanaibo ta

tiromajaquin shinanaibo betanmescotimahihqui. Jano xaba jaiton tayame jatimahiqui. Jaa copinincacoinyamahi hihquihintibihyamanahue. 15Tiroma yoshin betan taCristo nihtimabiresiqui. Nincacoinaibobetan ta nincayamahibaan jasca rabeshinanyamahihqui. 16Tiroma yoshimanhahan parantibo jahuen santobo ta Papan

xoboho jatimabiresiqui. Noque tah nonjihuenica Papan xobo qui, jan yohiniquescari:

Jato chicho tah hen jihuetihi jatotocan nichi. Hea tah hen jatonPapa Dios hihtihi, jaabo rihbi heenjihuetahbo.

17 Jaa copi jato janinhax piconahue.Matobi res jihuenahue. Jahua bitiromabo meheyamaquin. Jaatiantah hen mato bihtihi.

18 Hea tah hen maton Papabi hihtihi,mato rihbi heen bebo baquebo,heen haibo baquebo. Jasca tajatihibijati hahtipahnica noquenHihbo jaiqui.

7 1Jascajaquin ta noque hahxontiyohinishqui, hahan hen

shinanaibaan. Jaa copi hahan yoratiromati, hahan shinan tiromati rihbipotabahinnahue. Noquen Papa Dios hihtishinanya hihqui honanax, jatihibimequejaquenahue, jahuenahbo rahsihihnoxon.

Jaton shinan ponteti jai2Noque shinannahue. Tsoa qui bi tah

non mato qui tiromayamaniqui. Tsoabitiromajayamaquin. Tsoabiparanyamaquin. 3Mato tah man tiromaboqui hahquinma tah hen mato yohihi.Mato tah hen jaashinanai hah ca henmato jai sen. Mato betan jihueti, matobetan mahuati, jascabi mato betanhihqui. 4Noquen Papa man nincatihi tahhen honanai. Jaa copi tah hen sirijaquinshinanax jointi siripai, hicha cahen matoqui siripi yohuanti jai. Hicha tenehax bitah hen hihti jenimahi.

5Tenehax bi cah non jenimahi. Noquetiromajaquin jeneyamahahbo tah nonMacedonia janin rihbi nocoxon yoratantiti hahtipahyamahohqui. Jatihibijanin rehtenancatsihquibohi. Noque hihtiraqueti jihueti. 6Jasca non jaiya bi cahen

2 6 7

307

masa shinanaibo siri shinan hinannicahihxon Papan noque siri shinanhinannish. Tito rihbi jano nocomaxonPapan noque shinan siri hinanquin. 7Manjaa raanah joxon ta noque shinan sirihinanipishqui. Man jaa hinanipi shinansiri ca hea sca jaan rihbi hinanipish, henjaa copi rihbi sirijaquin shinannon. Manbena benatai, man huinihi, man noquenyohihi quescabijaquin hihti hahcatsihquijan yohihipi tah hen hashoan scajenimahi.

8Huishaxon mato benámahoxon bi cahhen masa shinanyamahi. Jaatian masashinanhohxon bi tah hen jascajayamascai,basima tahni res heen quiricanen matobenámaho honanxon. 9Rahma tah henjenimascai. Man benataiya heajenimayamahi bi tah hen man benaxonshinan pontehiya hea jenimahi. Papanbenámaha tah man benáhohqui, heanmato jahuejayamanon. 10Papanbenámaha cah non shinan pontehi, jaannoque teehihmanon. Jascaxon shinanpontexon cah non masa shinanyamascai.Mai mehabaan benámaha cahen hahanmahuati. 11Papan benámaha benatax tahman jahuen joi nincati hihti queenscai.Man cah man hihti yohicatsihscai, manponte sca jai hen honannon hihxon. Hihtirainyama cah man joni huetsa qui jai.Hihti raque rihbi. Hihti jenipahichi,Papan joi nincaxon hihti jacatsihquin.Hihti castican cah man jai. Hen matoyohiho maton hohcha man yamabirescaicah man jismahi. 12Hoa hohchataicopima tah hen mato yohihohqui, quiricaraanxon. Hahqui hohchatai copima rihbi.Noquen yohihah quescabijaquin manhihti hahcatsihqui Papan mato jismanonhihxon tah hen jaa quirica raanhohqui.13Jaa copi tah hen shinanquin sirijascai.Mato jisxon ta Titon rihbi shinanquin

sirijahiqui. Jaa jenimahiya tah nonhashoan rihbi shinanquin sirijahax

jenimahi. 14Mato qui siripi yohuanxonhen Tito yohihiya tah man heahihtimahmayamahohqui. Jatihibihihcoinjaquin non mato yohiniquescajaribiquin tah non hihcoinjaquinTito yohihohqui, Ninca ta jatihcanihquihahquin. Man nincacoinai tahonanscaiqui. 15Honanxon ta hashoansca mato shinanihqui. Man raquetaxtastahihxon, Johue man jatihixonbi jaajaho ta shinanihqui. 16Noquen yohihahquescabijaquin man hahcoinai honanxontah hen shinanquin sirijahi.

Yohuashihxonma non Papa hinanti

8 1Papan ta jahuen shinan noquenhuetsabo hicha hinanhoxqui, hea

huetsabaan. Macedonia mai janinhahbojahuen shinan jato hinanquin,yanapanquin jaton coriqui hinanahbo. Manhonannon hihxon tah hen jaa matoyohiscai. 2Hihti tiromajahahbaan bi ta hihtijenimacanihqui. Jahuabijomaxon bi tahicha hinancanhoxqui, jaabo jai pishcahinanresquin. 3Heen jisnonbi ta shinancaman hahtanxon hinancanhoxqui,hashoan rihbi. Jaabobi queenxon reshinancanquin. 4Noquen huetsabo hichapishinaiboya ta Non jato yanapannonnoque rihbi jato hinanmarohahuehahcanhoxqui, noque hihti yocaquin.5Jaabaan hinanrestihi non shinanah bi tanoquen Hihbo qui hinamehtax noque quirihbi sca hinamehcannishqui, noquen Papaqueenai quescari. 6Jaa copi tah non Titoyohihohqui, jan mato hinanmamenoniquescajaribiquin mato jaa tee siri janjanquenjamanon hihxon. 7Jatihibijaquintah man hichajahi: hicha shinanquin, hichayohiquin, hicha honanquin, hicha coshinteequin, noquehon hicha shinanquin. Jonihuetsahon shinanxon hinanquin scajascajaribinahue, hichajaquin.

8Mato yonoquinma bi caibo coshinteetaiboya tah hen mato yohihi, maton

2 7 8

308

rihbi man joni huetsahon shinancoinaijismanahue hahquin. 9Noquen HihboJesucristonen matohon shinanai tah manhonanscai. Jatihibi hihbohax bi tajahuabijomanishqui, matohon shinanax.Jan jahuabi yamahiya man hicha bihnonhihquish ta jahuabijomanishqui.

10Man nescajaha ta siri qui hihxon tahhen mato yohiscai: huetsa bari tian manhinanti shinanxon texe tsinquinixonjanquenjascanahue. 11Yanapanti manhiston jenipahini quescajaribiquin manjaibo hinanquin queyoscanahue.12Hinancatsihquin non hinanah ta siriqui, Papan jisi. Jahuara jaxonhinancatsihxon hinannahue, hah taPapan noque jaiqui. Yamaxon bihinannahue hah ta noque jayamahiqui.

13Caibo hicha janon, pishinnoxoncaman hinannahue, hih tajayamaribihiqui. 14Jasca rabejayaxahnnon hihxon man hicha jaibotexe hinannahue, pishinaibo, manpishinaibo sca jaabo rihbi hicha jaxonmato hinanyaxahnnon. Jascapahbo rabejaábo jascajanahue. 15Huishani joi jaiquescari: Hicha tsinquihahbaan bijahuabi texeyamahi. Hicha tahmatsinquihahbaan bi jahuabipishinyamarihbihi.

Tito, jahuen hahberabetibo16Non matohon shinanai

quescajaribiquin Titon rihbi matohonshinannon ta jahuen shinan Papanhinanihqui. 17Non benahah ta jeenhihquish jaa bi queenax mato janincahiqui, Papan joi jai quescabi hihtijacatsihqui. Jaa copi tah hen Hahxon tahmin jato jai, Papan, hen jai.

18Hahbetan canon tah non noquenhuetsa rihbi raanai. Jaa noquen huetsa taPapan baquebaan honancaniquijatihixonbi, Papan joi siri jaan jatoyohihah. 19Jaa honanxon ta

yohicannishqui, noque betan jan nihnon.Jaa copi cahen noquen huetsabo coriquiboxonquin noque betan nichi, noquenHihbo Shinan Hihbo jisíbo, nonyanapanhananai rihbi jisíbo. 20Hichacoriqui tsinquixon sca tah non coiranquinsirijascai, tsoabi noque qui tiromahiyohuanyamahahbo. 21Papan noque sirijisnon hihxon tah non hahcai, jonibaanrihbi siri jisnon hihxon.

22Jato betan tah non huetsa rihbinoquen huetsa raanai. Jaa tah non hichacoti tanaxon jan noquen Papa hihtihahxoncatsihqui non honanscai. Mannincacai honancoinxon sca ta hashoanrihbi hahxoncatsihquiqui. 23Tito rihbi taheen hahberabetixon hehbetanbi matohahxonihqui. Noquen huetsabo rabe taPapan baquebaan raanahbo qui, jatojisxon Criston shinanya hihquibohonanahbo. 24Jaa copi Papan baquebaanjisnon hihxon noquen huetsabohon manshinanai jismanahue. Man hinancointihitah non nea noquen huetsaboyohirahsihi. Jasca coin sca janon jatojismaxon maton coriqui hinannahue.

Noquen huetsabo yanapannoxoncoriqui tsinquihibo

9 1Noquen huetsabo yanapannoxoncoriqui hinannahue hahquin hen

mato yohirihbiti tah man pishinyamahi.2Man hinancatsihscai tah hen honanai.Macedonia janinhahbo tah hen moayohihohqui: Acaya janinhahbaan tahinanti jaresscaiqui, huetsa barintsinquinihbo, hahquin. Manhinancatsihqui nincacax ta jaabo rihbiqueenscaiqui, hinanti. 3Man hinantijaresscai hen jato yohiho quescayamaman jaiya cahen hea rabinan. Jaa copicahen noquen huetsabo raanscai. Henyohiho quescabi jacoinnon hihxon cahenjato raanai. 4Man tsinquiscai nonshinanah bi caibo macedoniobo hehbetan

2 8 9

309

cahi nocoxon man tsinquiyamahitonmato merahiya tah non hihtimahtihi.Non hihtimahmis hihxon tah non matoyohihi. Man hahcointihi non shinanah biman hahyamahiya cahen mato rihbi manhihtimahpan. 5Jaa copi tah hen noquenhuetsabo yohihipiqui, jaabo pari matojanin nocoxon man hinancatsihquicoriqui tsinquimahabo. Tsinquiscaxon tahman hinanti res pishinyaxihqui.Copijanahue hahcama bi queenxon copiman hinanyaxahnon.

6Banaquin hahcajaquin hinannahue.Hicha tahma huai chian banahoxon cahnon hicha tahma rihbi bimi tsinquitihi.Hicha banahoxon hicha rihbitsinquiscaquin. 7Shinanquin sirijaxonhinannahue, man hinancatsihqui tihihinannoxon. Hinancatsihyamaxonhinanyamaquin. Queenxon res.Hinanyamahax rabinpaho hihyamahi.Jenimahanan hinanai jonihon ta noquenPapa hihti jenimahiqui. 8Man pishinaibojatihibi ta Papan mato hicha hinantihahtipahiqui. Jaan hinanah tah manjahuabi pishinyamascaxon jatihibisiribojaxonquin hahtipahscatihi.9Huishani joi jai quescari:

Jabisaquin ta Papan hinanresiqui,jahuabijomabo hinanresquin.Pontejaquin shinanxon hahcaibo taPapan jahuentianbishinanbehnotimahihqui

hihqui jaa joi. 10Papan ta berohinanihqui, bananicaton bananon. Pitirihbi ta hinanihqui, pihabo hihxon. Matorihbi ta hinantihiqui, man jaibo rihbihichajaquin. Man pontejaquin shinanxonhahcai rihbi ta hichajaxihquiqui, bimihichajaquin hahcajaquin. 11Jatihibijaquinta mato hicha hinantihiqui, man hicharihbi hinanrihbinon. Man hinanah tahnon bihxon boxontihi, Hahxon tah minnoque jai Papan hihquibo. 12Jaa coriquihinanquin tah man noquen huetsabo

hihti yanapanai, pishini jihuetax bi sirisca jaábo. Hinanquin tah man jato hichayohuanmarihbihi, Hahxon tah min noquejai Papan hihquibo. 13Jascajaquin hihtisirijaquin yanapanxon tah man Cristonjoi siri man nincacoinai man jatojismatihi, noquen Papa qui siripiyohuanahbo. Yohuashihxonma man jatohinanxon texe jonibo rihbi hinanah taHahxon tah min noque jai Papanhihyaxihcanihqui. 14Noquen Papa quisiripi yohuanxon ta matohon shinanxonmato yocaxonyaxihcanihqui. Hichashinan siri tah min jato hinanhohquiPapan, hahxon tah min jai, hih tajayaxihcanihqui. 15¿Papan noque hinanaijahuentiho siri quin? Hihti siri copi tahnon mato yohiti hahtipahyamahi.

Papan raantixon Pablonen yohiti hahtipahi

10 1Heanbi Pablon tah hen matohihti yocascai. Mato tocan

hihtimahpax bi hocho sca hencoshicahinscai hih roqui man jai, heayohihi. Cristo ta hihti siri qui. Noque tahonaxonbi yohihiqui. 2Jaa copi tah henmato hihti yocacai, mato tocanxon scahihtimahxonma bi mato raquejaxonyohiyamayanoxon. Mai mehabaanshinanai quescajaquin noquen rihbi jaiman caibaan shinanah bi tah henhihtimahxonma mato yohiti shinanai,hen yohiti honanai quescajaquin. Matotocanxon sca jascajati jayamanoxon tahhen mato rahma yohihi. 3Yorayahpahaxbi tah non yoran rehtenanyamahi. Noquetah non huetsarihbihi rehtenanai. 4Hahanmai mehabo rehtenanai cah non yamahi.Noquen hahan rehtenanti ta huetsapahqui, Papan coshiyahpa. Jayaxon tah nonSatanasnen coshi shinanbopotojaquetanai. Jahuen coshiyaxonnoque pantecatsihquibo cah non joibichinai, jahuabi yohuantishinanyamascaábo. 5Noquen Papa Dios

2 9 10

310

honancanmis hihxon pantehibo cah nonjaton coshi jato bichinai. Cristohuestichin mato shinan hihboxonjahuenah sca mato hinanah mannincacoinnon tah non Papancoshiyahpahax yohuanai. 6Matonnincayosmabo man matonbi pontenontah non manatahbahi. Man pontequintexejahiya can non jato casticantijaresscai.

7Criston raantibo ta honantih bi res qui.Shinannahue. ¿Cristona min quin minhonanquin sirija sca jain? Cristona miahihqui quescaribihi ta non noque jai,honanhue. 8Jahuen joi yohinicaxon nonmato coshi hinannon ta noquen Hihbaannoque caisnishqui. Mato tiromajanonma.Hea janexon ta jahuen coshi heahinanihqui, hicha coti mato yohihax bitah hen hihtimahtimahi, honanxon matoyohicoinax. 9Quirica huishaquin henmato rahtecatsihqui shinanyamanahue.10Quirica huishaquin ta coshin yohixonnoque rahtehihqui. Nocotax sca tajahuama quesca sca qui, jan yohuanairihbi jahuama, hih roqui man caibo jai,hea yohihi. 11Jascapahxon honanhue:hochoxon quirica huishaxon non yohihiquescajaribiquin tah non mato tocanxonrihbi yohiti jai.

12Shinanyahpa joni tah qui hihquibo tacaibo yohuanihqui. Hea tah henhahbetan senenai. Hean tah hen jaamahuinai, hih ta jacanihqui, hahbehonanma yohuanmis betan merananax.Hea cahen jascayamahi. Tsohbetanbisenenti shinanyamaquin. Jascapayohuanai mentan tah hen hashoan siriqui, hih tah hen jatimaribihi. 13Noquetah non jaa qui hihxon tah non Papannoque yohiti hinanai non huinonyamahi.Mato qui non jahuen joiya canon noqueyohini quescabijaquin tah non matoyohihi. 14Non mato qui nocoyamanihahcajayama tah non jai. Papan hea

yohini tah hen huinonyamahi: Noquepari tah non Criston joi siriya mato quinoconihqui. 15Caibaan Papan joinincamaha nincacoinaibo jaiya tah nonnoquen jato nincamaha hahcajayamahi.Hashoan hicha tah hen yohuanyamahi.Man hashoan sca nincacoinaiya tah nonmato janin noquen tee caicanahi quescarihashoan hichaxon man nincacointi nonqueenai. 16Jaatian tah non mato hoquepacho sca huetsa maibo janin joi siriyohihi catihi. Caibaan yohihi janinxonhean rihbi yohihax bi tah hen Heanyohihah ta nincacoincaniqui hihyamahi.

17Jaabo tah hen nincamatanaihihcatsihquish bi Noquen Hihbaan tanoque hahxonihqui hihnahue. 18Hea tahhen siri qui, mia tah hen hahxonai Papan,hah non jaiya cahen Papan noque sirijisyamahan. Noque yohihi, jaa ta siri qui,hih noquen Hihbo jaiya cahen Papannoque siri jisiqui.

Papan raantibocamahibo Pablonen yohihi

11 1-2Bebaan honanahma xontacojahuen Papan hinanquin

hahcajaquin tah hen Cristo matohinannihqui, jaa huestichin matohihbojanon. Noquen Papa Dios queenaiquescaquin mato nincamati tah hen jai.Jaa copi tah hen mato yohihi.Shinanyahpa joni hihqui man shinannonhihquish caibo yohuanah bi ta jatonyohuan honanma qui. Jascapa yohuanbonincanicaboxon hea sca nincanahue,jascapah hen mato nincamanon. 3Rononjahuen honaman Eva paranniquescajaribiquin mato sca tiromayoshiman paranxon tiroma shinanhinanmis, hih tah hen jai. Jaan paranah,man mesco shinanyahpahax res sca Cristohuesti queenyamascamis. 4Non matoyohinihma bi huetsa Jesus joi matoyohihi jahuibo cah man jato nincacai.Non mato yohinihma bi huetsa Dios

2 10 11

311

Yoshin caibaan mato bihmahah cah manbihresai. Non mato yohini joi sirima bihuetsa joi yohihahbaan cah mannincarihbiscai. 5Mato qui noconihboquiquin raantibo hihqui man shinanah bita hea huinonyamacaniqui. Honanxoncopi tah hen mato yohihi. 6Yohuanisirixonma bi tah hen honanquin sirijahi.Jaa tah non jatihibijaquin matojaajismanihqui.

7Papan joi siri tah hen jahuabicobranxonma mato yohinihqui. Heajahuama quescaxon mato jahuabiyocayamaquin, mato siribo quescapa.¿Hen jascani tiroma quin? 8Matoyanapannoxon tah hen noquenhuetsabaan coriquinin mato janin noquejihuenihqui. Jaabaan hinanah tah nonjaa coriquinin jihuexon non matoyohinihqui. 9Mato tocan jihuetaxpishinxon cah hen tsoabijatsanjayamanih. Macedonia janinhaxnocotai noquen huetsabaan ta heapishinaibo hea hinannishqui. Matojahuentianbi jatsanjayamanixon tah henjenquetsahaxonbi matojatsanjayamaribiyaxihqui. 10Hen matojahuabi yocayamahi tashinanbehnotimacaniqui, Acaya mainjihuetaibaan. Jaa hen hihcoini yohuanaita Criston honanihqui. 11¿Matohonshinanyamaxon hen jascajaniquin?Matohon shinanxon hen jascajani taPapan honanihqui.

12-13Hea Papan raanti hihqui quescarita mato qui noconihbo jacatsihquiqui.Jaabo ta quesahihqui. Paranxon tayohicaniqui. Raantihicamahibo can.Papan yohihahma bi ta hehbe raantibojacatsihquish yohuancaniqui. Jahuayohuanti yamahahbo hihxon tah hen henhahcai quescajaquin jascabijaquin henhahtihi, maton coriqui matobichinyamabiresquin. 14Jaabo jascarai bitah hen rahteyamahi. Satanas ta

jascarihbiqui, Papan xabayahpayonotihicamahi. 15Satanas hihquiquescari jahuen hahxontibo rihbi sirihahxontibocamahiboya tah nonrahtetimahi. Jaabo tiroma hihquiquescajarihbiquin ta Papan jatotiromajayaxihquiqui, casticanquin.

Papan yonotixon Pablonen tenenih16Mato tah hen yohirihbihi: hea

honanma hihqui shinanyamanahue. Heahonanma hihqui shinanxon bi tenexonhea nincanahue, hea jahua quin henmato joi pishca yohinon. 17Nea hen matoyohicatsihqui tah hen noquen Hihbaanyonohahma sca mato yohihi. Honanmayohuanihcamahax tah hen yohuanscai,caibo mahuinax hahqui scayohuannoxon. 18Hicha ta yohuancaniqui,nea nete mehabo mahuinax. Maimehabohax ta jascacaniqui. Jascaraiboyahea rihbi jascapan. 19Honanquinhahcajaxon man jascapa nincacatsihquicopi tah hen hea rihbi jascascai, matonincamanoxon. 20Jaabaan matohihbojaha bi cah man jato tenehi. Matojatihibi bichinah cah man teneresai.Paran paranah cah man tenehi.Shinanyahicamahax yohuanaibo cah mannincacai. Bepasah bi tenexon tah mannincacai. 21Coshijomaxon rah tah nonjaabaan hahcai quescajayamaniqui.Hihtimah sca rah tah hen jai.¿Jahuajahax jaabo yohuanihquin?

Jaabo jai yohuan tah hen hea rihbi jaajai, Honanma joni jaicamahax yohuansca tah hen jai. 22¿Jaabo hebreobo quin?Hea rihbi tah hen jaa qui. ¿Jaaboisraelitobo quin? Hea rihbi tah hen jaaqui. ¿Abrahanen baquebo jaabo quin?Hea rihbi tah hen jaa qui. 23¿JaaboCriston yonotibo quin? Hea hashoani.Tehquehihticamahax quesca tah henyohuanai. Jato ta hen mahuinai, hashoancoshin teequin. Hashoan hichajaquin ta

2 11

312

hea sipojacannishqui. Topontimajaquinta hea rishqui rishquicannishqui.Hichajaquin hea tsehue tsehuejahabo bitah hen mahuatihi bi rohánihqui.24Rishquitiyaxon ta judiobaan hearishquicannishqui, huestijaquinma.Hichajaquin cuarenta qui nocoti huestirishquiti pishinmaquin. Pichca coti heajascajacanquin. 25Quimisha coti heajihuin rihbi rishqui rishquicanquinhichajaquin. Macaman rihbi ta heatsacacannishqui rehtecatsihquin.Quebijistima hian janin nontin cahi bi tabehchoman tsahcahah noquen nontihihquinishqui, quimisha coti rihbi.Quebijistima hiaman noquen nontihihquiya cahen nonabahinahaxnonashinarihbinih. 26Hicha bi res tah hennihninihqui. Hueaman nichish rihbi jenemeran cahi bi rohati. Tiromabaan ta heaheen jahuaborabo bichincatsihxonrehtequin bi rohajanishqui. Heen caibaanrihbi ta hea rehtequin bi rohajanishqui.Heen nahuabaan rihbi sca hea rehtequinbi rohajaquin. Jemabo janinxon caibaanrihbi hea bihquin bi rohajaquin. Nihinaman cahax mahuatih bi rohati.Quebijistima hiaman cahax hihquihi birohati. Nincaquin bi quesajahibaan heabihquin bi rohajaquin. 27Tee teeti hea,yomanahti. Yame teeshinahi. Pihanhihqui. Xehan hihqui. Piti tenequin.Matsi tenequin. Jahuatohonbi rahcotiyamahi.

28Hashoan hicha rihbi tiromabotenexon tah hen nete tihibi noquenhuetsabohon shinanai, Jenquetsajacanihquin hihxon. 29Noquen huetsahuesti yosmahiya tah hen hahbeyosmaxon quescaxon jaayanapancatsihqui. Noquen huetsahohchamahiboya tah hen hahbetanbihihti benatai. 30¿Hea tah hen coshi quihih non jatihin? Hihyamahi rahan. Heencoshi yamahi jisibo hihquish tah hen

yohuantihi. 31Noquen Hihbo JesucristonPapa ta Papa Dios qui. Hahqui tah nonjascabi yohuani siritihi. Jahuentianbiyohuanquin queyoyamaquin. Heaquesayamahi ta jaan honanihqui.32Damasco janin ta quiquin hapon joniAretasnen hea bihti shinanxon jaa jemajahuen sontarobo coiranmanishqui.33Hea bihcatsihquibaan bi ta jaton jemachique xehqui pishcaten noquenhuetsabaan hea cainmaxon tasa quinanexon rontanpaquexon botonah heacahnenihqui.

Jismaxon Papan yohinih

12 1¿Hea caya ta honan qui hihcahra non jatihquin? Jascari

yohuanxon jahuabi bihtimaxon bi tahhen noquen Hihbaan hea jismanihbo, janhea yohinihbo rihbi mato yohiscai.2Criston hea jismaha tah hen hea naihohcahi jisniqui. Catorce baritian sca tah qui,hen jisni, naihoh hea cahi. 3¿Yorayahpahen caniquin? ¿Yorajoma hen caniquin?Hen tah hen honanyamahi. Papan tahonanihqui. 4Janoxon sca tah hen tsoanyohitima joi nincanihqui, joniyohuantima joi. 5Papan hea jascajaquinjismani copi tah hen jaya joiti jai. Heanbihahxon mahuinax hahcajayama tah henjai. Heabi coshijoma jisíbo res yohuani.6Hea tah hen honan qui hihquish bicahen honanma yohuanai quescayamahiyohuani. Hihcoini yohuani. Jascariyohuanti hahtipahax bi tah henhihyamahi. Hea jisxon, nincaxon resjascapa hea hihqui shinanahbo hihquishtah hen yohuanai. Hea jahua hashoanquin shinanyamahahbo ta hen jascarai.

7Hicha jan hea jismaha jisish, Hea tahhen hihti siri qui, hen jamis hihxon taPapan hea moxan chahchiquinhahcajaquin hahan jatsanti hisin heahinannishqui. Hea tah hen hashoan siriqui hen jayamanon hihxon ta hea jaa

2 11 12

313

hisin hinannishqui, Satanasnen hisinjahatenequin hahcajaquin hen tenenon. 8-9Jaahea potamahue Hihbon, hen quimishacoti jaá bi ta hea yohinishqui: Heenshinanyaxon tah min tenetihi. Miincoshiyaxon bi tah min tenetimahi. Heencoshiyaxon min tenehiya ta heenshinanyaxon min tenehi sirijaquinhonantihcanihqui, hahquin. Jaa copi tahhen hihti jenimahanan, Henabi tah hencoshi yamahi, hih hen jatihi, Cristonshinan bihnoxon. 10Cristo shinanxon tahhen yosmahihti tenexon, tiromajaquinyohihahbo bi tenexon, yomanahtitenexon, hea tiromajacatsihquibo bitenexon, tiroma netebo tenexon,sirijaquin hean shinanai. Heen coshiyamahax bi tah hen coshihi, jaancoshijahah.

Jatohon Pablonen hihti shinanai11Honanma yohuanai quesca tah hen

huishahahqui, maton hea yohuanmahah.Mia caya tah min Papan raanti qui manhea jatihi bi tah man jayamahi. Heajahuama man shinanai bi ta matonshinanah maton siri shama raantibaanhea mahuinyamahihqui, ni pishcabi.12Maton jisnonbi tah hen hahan Papanraantibo honanti hahniqui. Tiromabotenexon tah hen hahan honanti hahxon,hahan rahtetibo jaxon, tsoan jascajanique ma bi Papan coshiyaxon heanhahniqui. 13Texe noquen huetsaboyohiquin quescabijaquin tah hen matoyohinihqui, jaabijaquin. Maton coriquires tah hen bihyamaniqui, huetsajaninhah noquen huetsabaan heahinannon bi. Matonah cah henyocayamanih. Hen mato cobranyamahahbi rainyamayamanahue.14Shinanscanahue. Rabe coti canish tahhen hahquirihbi mato qui cacatsihscai.Mato tah hen jahuabi yocayamayaxihqui.Maton jahuaborabo tah hen

queenyamahi. Matobi tah hen queenai.Jaton papaya jaton mama jahanjihueyaxahnon tsinquixonti cahenbaquebaan jayamahi. Jaton Papabaancahen jaton baquena tsinquixonti jai.15Criston shinan man bihnon hihxon tahhen jenimahanan hena jatihibi queyotihi,heabi queyócahinnoxon caman. Manhehon hashoan hichama sca shinanai quebi tah hen matohon hashoan rihbishinantihi.

16Jahuabi yocayamaxon matojatsanjayamaxon bi tah hen honanhihxon mato bihniqui. 17Caibo mato quiraanxon rihbi tah hen jahuabi matobichinyamanihqui. 18Tito canon hihxontah hen jaa yohihohqui. Hahbetan rihbitah hen noquen huetsa raanhohqui.¿Jahua Titon mato bichinhoxquin? ¿Jaashinan huestiya non noque rabebijayamahin? ¿Jascapa rabe nonjayamahin?

19¿Jenquetsahpa shinanyahpabo nonquin, man honannon hihxon nonhahquirihbi huishahi shinan man jain?Jascama ta qui. Papan noque nincacaihonanax tah non Criston janen yohuanai.Criston shinanya man janon hihxon restah non yohuanai, noque huetsabon.Matohon shinanxon tah non yohihi.20Mato qui nocoxon hea queenaiquescapahboma hen mato meramis hihtah hen jai, maton rihbi man queenaiquescapahma man hea meramis.Sinacananaiton mato meramis. Notsinotsihiton, sinajahiton, rehtenanaiton,tiromahi yohuanaiton, caibo quibaxexaiton, caibo mentan hashoan sirihihqui shinanaiton, cahchinannininanaiton hen mato meramis. 21Papanhea jascapahbo meramaxon heahihtimahmamis hih tah hen jai. Caibo tahman rishtaya qui. Caibo tah man tsinihi,joni huetsa betan hihqui. Caibo haiboyajoihi. Jascari hohchahohxon bi man

2 12

314

rahma caman maton shinanponteyamahiton merahax heahuaohihtihi jamis hih tah hen jai.

Quirica queyonoxon hihti yohihi

13 1Mato qui rabe coti canish tahhen hahquirihbi mato qui

cacatsihscai. Noquen huetsa hohchataiyahahqui chanicatsihxon jan hohchatairabexon jisish pari chaninahue. Rabehihyamahax quimisha hihxon jisishchaninon. 2Neateman hohchanihbo tahhen hihti yohinihqui, jano jaibaanjatihixonbi nincacahbo. Jano hihxonmasca tah hen nocorihyamaxon matoyohirihbihi, huetsa coti caribixon henmato yohini quescajaribiquin. Mato quinocorihbixon tah hen matocahnetimascai. 3Heen janayabi Cristoyohuanai man honancoincatsihqui copitah hen jascajahi. Jaan ta tanamaxonhahcajayamaquin mato pontehihqui.Coshin bi res ta mato chicho teetihqui.4Coshijoma quesca jihui qui hueonxonrehtenihbaan bi ta Papan coshiya scajihuetihqui. Jaa bebon nichish noquecoshijoma bi tah non jahuen coshi Papanhinanah hahbetan jihuetai, mato shinanhinannoxon.

5Cristo man nincacoinain hihxon manjihuetai shinannahue. Matobishinamehnahue. ¿Mato chicho Jesucristojihuetai man honanyamahin?Nincayosmabo man hihyamahiya ta janojihuetihqui. 6Non quesayamahi tah manhonanyaxihqui. Hen tah hen honanai.

7Man jahuabi tiromayamanon hihxon tahnon noquen Papa mato yocaxonai.Honanxon non yohihi man honannonhihxonma bi ta man pontejaquin hahnonhihxon res non yocacai, noque honanmahihqui man shinanai bi. 8Hihcoinai joicah non panteti hahtipahyamahi. Caijatires tah non yanapanti hahtipahi. 9Noquecoshijomabo hihqui bi mato coshi jonibojaiya tah non jenimahi. Man hashoancoshinon hihxon ta mato yocaxonai.10Hahan hen jato tiromajanonma bi tahahan hen jonibo coshimanon hihxonnoquen Hihbaan hea shinanhinannishqui. Mato qui nocoxon hahanmato tiromajayamanoxon tah henhochoxon pari nea quirica huishahi.

11Jahua yohiti tah hen yamascai, heahuetsabaan. Jenimanahue. Cristonshinan bihnahue. Joni huetsa yohinahue.Jaa shinan huestiya jihuenahue. Texenoquen huetsabo betan siripiyohuannahue. Jaatian ta matohonshinannica noquen Papan matoyanapantihiqui, noquen jointi sirijanicanoquen Papan. 12Noquen huetsabohicotanxonnahue, noquen Papashinanhahnan. 13Nenoxon ta noquenhuetsabaan jatihixonbi mato qui joi siriraanihqui.

14Jahuen shinan noquen Hihbaan matohinannon hihxon tah non matoyocaxonai. Noquen Papan matohonshinannon hihxon yocaxonxon tah nonDios Yoshin mato betan jihuenon hihxonrihbi non mato yocaxonai.

2 12 13

315

Galacia mehabo qui Pablonen joi raanai

1 1Hea Pablo tah hen Papan raanti joniqui. Jaabaanbi shinanxon ta hea

jahuen raanti hihti tsoanbiyohiyamanishqui. Papan jato shinanmahayohiyamarihbiquin. Noquen Papa Diosbetan noquen Hihbo Jesucristonenyohihah tah hen jahuen raanti qui.Hihquipi bi Papan teehihmaribihah tajaanbi hea yohinishqui. 2Hea manahinoquen huetsabo betan tah hen matoyohihi, Galacia mai meha noquenhuetsabon. 3¿Papan shinanya man siripijihueyamahin? Noquen HihboJesucristonen shinan hinanah man siripijihueyamahin? 4Nea tiroma nete quehanoque bihinihniyanoxon ta noquenhohcha copi mahuanishqui, Jascahuenoquen Papa Diosen jaah. 5Hahxon tahmin noque jai Papan hahqui jihuenahue.

Huetsa hahan hohcha potati joiyamahi, Cristona huesti

6Papan ta matohon shinanxon Cristoraanxon Heen baquebo sca hihnahuejanishqui. Jan jascajaquin hahxonah bitah man histon jaa jenehax huetsa joi quimahnejaquescai. Rahte tah hen jai, manjascaraiya. 7Man hahqui mahnetai taCriston joi ma qui. Caibaan ta matotiromajahiqui. Criston joi siri ta matohuetsa shinanmacatsihcaniqui. 8Non

mato yohini joi huetsajacatsihquin huetsajoi sca non mato yohihi jaiya, noque hanichihi perehihnatai qui noque potanon.Papan yonotinin que bi huetsajaquin janyohihiya, hani chihi perehihnatai qui jaapotanon. 9Mato yohixon bi tah henhahquirihbi yohihi: Non mato yohini joihuetsajacatsihquin huetsa joi sca matoyohihibo jaiya, hani chihi perehihnataiqui Papan jato potanon.

10¿Jascajaquin hen mato yohihi tsoaqueenaiya hen yohihin? ¿Jonibo queenaihin? ¿Papa queenai nan? ¿Jonibaancostanai quescari hea yohuanai nan?Jonibaan costanai joi yohinicahax cahenCristo hahxonnica jayamahan.

Criston Pablo jahuen raanti jani11Hen mato yohinon, nincanahue, hea

huetsabaan. Hen mato yohini joi siri tajaabaanbi shinanax jonibo yohuanai maqui. 12Noquen xenibo yohuanai ma taqui, tsoanbi ta hea jaa joihaxemayamanishqui. Jesucristonbi ta heayohinishqui, hea jahuen yohinica hihnon.

13Judio joi nincanica hihparixon henhahpahoni tah man chanihahnincanihqui. Jato hihti tiromajanoxontah hen Papan baquebochibanpahonihqui. Tiromaja tah hen jatojapahoniqui, Papan joi nincacaiboqueyocatsihquin. 14Heen xenibaan joihihti nincanicacatsihxon tah hen coshin

GALATABO

Galatabo qui Pablonen raanni joi

316

teexon hehbe haxehibo heanmahuinbahinnihqui, jatoyohinicascanoxon. 15Jascapahax bi tahhen pontenihqui. Heen maman heabihnon ta Papa Diosen hea janenishqui,jahuen raanti hen janon. Hani sca henjaiya ta hehon shinanxon heayohinishqui, jahuen baque hehquiraanxon. Jaatian sca tah hen pontenihqui.16Hehqui cainxon ta hea yohinishquijudiomabo hean jahuen joi siri yohihicanon. Hea yohihah tah hen manataxmacaniqui, tsoabi yohuanquihnoxonmanayamaquin. 17Caibo jahuen raantiborihbi neateman jan yohini tah henJerusalen janin jisi cayamaniqui. Arabiamain tah hen caniqui. Jano canish tahhen Damasco jema janin joribiniqui.

18Noquen Hihbaan hea yohini pecahoquimisha bari hihquish tah hen Jerusalenjanin sca caniqui, Pedro jisi. Rabesemanan tah hen hahbetan janiqui.19Papan raanti huetsa tah henjisyamaniqui, Jacobo huesti, noquenHihbaan jochica. 20Huishaxon hen matoyohihi ta hihcoinai siri qui. Hen tah henquesayamahi. Papan ta honanihqui.

21Jaa pecaho tah hen Siria mai janincaniqui, Cilicia mai janin rihbi. 22Judeamai janinha noquen huetsabaan ta heajisyamanishqui. 23Hea jisxonma ta joi resnincacannishqui, Noquetiromajapahonixon bi ta rahma Papan joiyohiscaiqui, jaa joiqueyocatsihpahonixon. Hea pontéscaiyohihah ta nincanishqui. 24Hea noquenHihbaan teemascai honanax ta Hihti siribi res tah min qui Papan, hihcannishqui.

Jahuen hahbe raantibo

2 1Catorce bari jano nichish tah henJerusalen janin caribiniqui. Bernabé

rihbi ta hehbetan canishqui, Tito rihbi.2Jano cahue noquen Hihbaan jaah tahhen caniqui. Nocoxon tah hen hean

yohihi joi siri jato nincamaniqui,judiomabo hean yohipahoni joi sirijenquetsahpa hin hihxon janohahboyohiquin. ¿Yanca tee tee hen jain?Jaamajaquin hean coshicahinxonyohipahonihquin hihxon tah hen jatonxenibo sca hahme rihbi yohinihqui.3Hehbetan Tito cahi bi ta jaton nahuahihqui bi judiocahinax noquenhonantiyapahue hahyamacannishqui.4Moisesnin yohini quescajati ta jaiqui,Papan jihuetahbo janon tah non jatohonantijati jai hih quesabo jai bi tah nonjeen hahyamaniqui, ni pishcabi. Jaaquesabo ta noquen huetsabohicamahaxhihcoxon noque quexenishqui, hahanhonanti yamahiquin hihxon. Non tah nonjato yohinihqui: Criston jihuetahbojanoxon tah non Moises nincatipishinyamahi, Cristo qui hinamehxon jaahuesti sca nincaquin, hahquin. 5Cristonjoi coin huetsajayamahahbo hihxon tahnon jato honantijati jeen hahyamaniqui.Criston joi siriya res man banenon,huetsa joi mato yohiyamahahbo.

6Jerusalen janinhahbaan ta noquemahuinyamahiqui, hapo quescapahboxonbi. Papan jisí ta jatihibi jascapah rahsiqui. Hea nincaxon ta jahua hashoanyohiti pishinyamahiya Jasca tah quihahxon, hean haxemahi joi qui jahuabihashoan tsamanyamacannishqui. 7Jahuahashoan yohiti yohiyamacanquin.Judiobo yohinica Pedro hihnonquescajaribiquin Judiomabo yohinica heahihnon Papan noque caisni jisxon, Manhaxemahi quescajaquin haxemanahuehahcanquin. 8Judiobo nincamaquinsirijanoxon ta Pedroyaxon noquenHihbaan jato nincamahiqui. Jascajaquinrihbi ta judiomabo nincamanoxonheyaxon judiomabo nincamahiqui.

9Hea rihbi Criston raanti joni hihquijisxon ta Jacobo, Pedro, Juan, jaabo rahsihapo quescapahboxon, Jascanonbonahue,

1 2

317

judiomabo yohitannahue, noquen nonjudiobo yohinon hahcannishqui. Noquejascajaxon ta noque jomaquin scahehbetan Bernabé jaton hahbe teenicabocopi noque mehuetannishqui. 10Jerusalenjaninha yomanahtaibo nonshinanbehnoyamanon ta noqueyohicannishqui, jaa res. Noquen rihbi tahnon yanapanti queenxon jascajatiyohinihqui.

Pablonen Pedro ponteni11Jaa pecaho ta Antioquía janin Pedro

jonishqui. Jan janoxon jaamajahiya tahhen ponte res yohinihqui caibaannincanonbi. 12Jacobo janinhax huetsahahbe judiobo nocorihyamahiya tajudiomabo noquen huetsabo betanbiPedronen pinishqui. Nocoscaiboya tajudiobo hahqui yohuanmis hihxon jatopiquihnyama sca janishqui, huetsa shinanhahcajaquin. 13Texe judiobo rihbi tahahbetanbi huetsapahcahinnishqui, jatonnahua betan pitimahicamahi. Bernabérihbi jascari, shinan cahcoya sca.14Cahcotax ponteyamascaibo jisxon tahhen jatihibichin nincanon Pedroyohinihqui: Mia tah min judio hihquishbi judio quescayamahi jihuetai. Judioquescapahmaxon ¿jahua copi sca minjudiomabo judionon jato yohihin?

Jascapah rahsi queyoyamanox manatai15Rabebi tah non judio qui. Noquen

papabo cahen nincayosma nahuabohihyamanish. 16Moisesnin yohiniquescabijaquin hahxon bi cah nonjascaquin noquen hohcha potatimahi,Papan noque siri jisnon. Jesus Cristo quihinamehxon non nincacoinaiya pari taPapan noque siri jisiqui. Jaa copi tah nonnon rabebi hinamehniqui, jaan noquenhohcha sohuahiya Papan noque sirijisnon, Moisesnin joi nincacoinaxjihuexon tah non hohcha

potatimabiresai, tsoanbi. Judioxon bi tahnon rabexonbi honanai.

17Cristo huestichin ta noque hohchasohuati hahtipahiqui, Papan noque sirijisnon. Judiomabo hohchayahpa hihquiquesca rihbi tah non hohchayahpabo qui,noque rihbi. ¿Jaa copi non Criston tanoque hohchamahiqui non hihtihin?Hihyamabiresi rahan. 18¿Non jeneni joinon bihtihin? Joi siri jenenihxon pari,nincati joi copi. 19Moisesnin joi tanoquen nincati joima sca qui. Jaa joinincaqui jaxon tah hen hea hohchayahpahihqui hen honannihqui. Hahquimahuatah quescaxon tah hen jaanincayamascai. Noquen Papa Dios qui scatah hen jihuetai. 20Cristo betanbi tah henmahuanihqui. Hen queenai quescayamasca tah hen jai. Cristo queenai quescascai,hahbetanbi jihueti. Papan baquenincacoini tah hen jihuescai, jan hehonshinanax hea copi hinamehni honanaxtah hen nincacoini jihuescai. 21Noquenhohcha copi Cristo mahuani ta hanishinan qui. Papan noque hahxonaijahuama quescapi tah hen jayamahi.Moisesnin yohini quescajaquin hahxonnoquen hohcha potati non hahtipahiyacahen Cristo yanca res mahuatan.

Cristo huesti qui hinamehti

3 1Honanmabo tah man qui, Galaciamehabon. Jatihixonbi nincacahbo

tah non sirijaquin mato yohinihqui.Jesucristo noquen hohcha copi jihuinhueonah mahuani mato yohiquin. ¿Tsoanparanah man huetsa joi sca bichin? 2Neares hea honanmanahue: ¿Jenquetsahaxonman Papan yoshin siri bihniquin?¿Moisesnin yohini quescajaxon nan?¿Noquen Hihbo qui hinamehxon manbihyamaniquin? 3¿Yotiho honanyamaman jain? ¿Papan yoshinya pehocohxonnon mai mehabaan shinanaiquescajaquin sca noquen shinan

2 3

318

caíjatihin? 4¿Papan mato yanca res hihtihahxonihquin? Yanca hahyamapahinon.5¿Jahuen yoshin siri mato hinanxonhahan rahtetijaquin Papan matohahxonai cahran? ¿Man jahuejahiyamato hahxoniquin? ¿Man Moisesnin joichibanaiya nan? ¿Man nincacoinaxnoquen Hihbo qui hinamehtaiya nan?Hinamehti rahan.

6Papan Abraham yohini quesca tah qui.Abrahanen nincacoinaiya ta Papan sirijisnishqui. 7Nincacoinaibo ta Abrahanenbaquebo qui. Jaa cah man honanai.8Nincacoinaiya jatihibi jonibo Papansiribo jisyaxihqui ta neateman jaanyohinishqui. Abraham yohiquin: Minnincacoinai quescapahiya tah hen jatihibinahuabo hahxoncoinyaxihqui hihqui janhuishani joi. 9Jaa copi honannahue:nincacoinaiya Abraham hahxonquin tatexe jonibo rihbi Papan hahxonihqui,nincacoinaiboya.

10Papan jato siribo jisnon hihxonMoisesnin joi chibanaibo ta jaanhahxonaiboma qui; jaabo ta jaancasticanaibo qui. Huishani joi jai quescatah qui. Nea quirica janin jai joi jatihibitah man nincatihi, hahnoxon. Nincatipishinaibo jatihibi tah hen casticantihihihqui jahuen huisha. 11Moisesnin yohiniquescajahibo tsoabi Papan siri jisyamahita huetsa huisha joi janin jaiqui, hahanhonanti bi res: Papan siri jisi joni tanincacoinax hinamehtax jihuetai qui,hihqui. 12Moisesnin ta hinamehtiyohiyamanishqui. Nea joi nincaquin tahman hahqui jihuetihi hih ta janishqui.

13Moisesnin yohini casticanti noque quipaquepanan ta noquen casticanti bihxonCriston noque paxajanishqui. Huishani joijai quesca: Jihuin hueonah ta casticanarahsi qui, hihqui. 14Jesucristonen noquehahxonni copi sca ta jan Abraham yohiniquescajaquin judiomabo Papan siribo scajisiqui. Jaa copi tah non nincacoinax

hinamehxon jahuen yoshin siribihresscai, jan hinantijani.

Cristoyahpabo res Papan hahxonai15Non hinantijaquin hahcai quesca tah

qui, heen huetsabaan. Mahuaquin noquehinantijahax noquen huetsa mahuatipipecaho tah non tsoanbi jan hinantijaquinyohihipi joi huetsajayamahi, jahuabi tahnon jaa joi qui rechiyamarihbihi. 16Papanta Abraham jahuen baqueyabihinantijanishqui. Hinantijaquin jan yohihita Miin baqueyabi tah hen jaa rahsi miahinanyaxihqui, hahnishqui. Miinbaqueboyabi hih ta jayamanishqui, hichayohiyamaquin. Huesti res, Miin baqueyabi,hihqui, Cristo yohihi. 17Hinantijanixon tacuatrocientos treinta bari pecaho Moisessca huishamaxon jaa huisha join janhinantijani joi Papan huetsajatihahtipahyamanishqui. 18Moisesnin joicananquin hahcajaquin jonibaan jahuenjihueti bichiya cahen jan hinantijaniquescayama sca jaquehahna. Jascabihinanresti cahen jan Abrahan yohinish.

19¿Jascaraiya jahua copi sca Moiseshuishamanishquin? hih ra tah man jai. Jaajoi ta hahan honanti qui, jenquetsahpatiromanicahbo non quin non honannon.Jahuen quiquin baque jonon caman res jaajoi nincacahbo ta Moises huishamanishqui,jan hinantijani jahuen baque nocononcaman. Jahuen yonotiboyaxon ta Moisesnincamanishqui, yohinicahxon Moisesninsca jahuen caibo yohinon. Hicha yohihibojaiya ta yohuanxonnica hihquitihiqui.20Huestichin yohihiya cahenyohuanxonnica pishinyamascan.Hinantijaquin ta Papa huestichinyohinishqui, jaa copi tah nonyohuanxonnica Moises pishinyamascai.

Jato haxemanoxon Moisesnin yohini21Papan hinantijati joiya Moisesnin joi

bahi cahchinanicama jayamahiquin hih

3

319

sca rah tah man jai. Hihyamahi rahan hihsca tah hen jatihi. Moisesnin huishani joihahan jihueti joi hihquiya cah non jaa joinincaquin noquen hohcha potatihahtipahan. 22Jaa join tah non honanai,hohchayahpabo rahsi non hihqui. Jaacopi ta Jesucristo qui hinamehtaibo rahsiqui jan hinantijani Papanhinanyaxihquiqui, jaa nincacoinaiboya.

23Jesucristo qui hinamehti noqueyohiyamaparixon ta Moises pari Papanhuishamanishqui, jaa joi jai quescabijahinon jihuenon. Jasca tah non japahoniqui,noquen Hihbo qui hinamehti noqueyohiscanon. 24Jaa copi ta Moisesnin joinoque hanijaquin hahcajaquinquescanishqui, non Cristo sca bihnon.Hahqui hinamehtax hohchajomabo scaPapan noque siri jisnon hanijaquinhahcajaquin noque honanmaquin. 25Mahinamehscaax tah non hanijanicahpishinyamascai.

26Jesucristo qui hinamehtax tah manPapan baquebo rahsi qui. 27Cristo quinashimaha tah man Criston sahuemahajahuenahbo rahsi sca qui. 28Judioboyanahuabo tah non hihyamascai.Patoroyahpaboya patorojomabo hihyamasca jai. Haiboboya bebobo hihyamascai.Jatihibi scah tah man Criston yoraya qui,jaa huesti. 29Cristonah hihquish tah manAbrahanen baquebo sca qui. Abrahanenbaquebo man jaiya cahen matohinantijanixon Papan mato hinantihi.

4 1Non japahoni ta patoronen jahuenbaque hanijati yohihi quesca qui.

Baque pishca parihax ta jahuen papanjoni quescapah qui, jahuabihihboyamahi. Jahuen papan jahuaborabojatihibi hihboyahnoxihqui bi jahuabihihboyamaparihi. 2Haxemanicahtonhaxemahah ta haxehiqui. Hanijanicahtonyohihah, nincaquin, jahuen papan yohininete noconon caman. 3Jascapahbo tahnon japahoniqui. Cristo qui

hinamehyamaparixon tah non baquepishca hahcajaquin noquen nincati joibonincapahonihqui, haxehax noquen xenibohihni quescari jihueyahnoxon. 4Nonjascapahbo jihuetai bi ta jahuen raantinete nocoscaiya jahuen baque Papanraannishqui. Jaan raanah ta haibaanbaquexo sca cainnishqui. Moisesninyohini quesca ta jaxonnishqui. 5Noque tahahxonnishqui, Moisesnin joi nincaquinon jihueyamascanon, Papan baquebosca.

6Jahuen yoshin siri ta noquen jointijanin Papan jananishqui, jaanyohuanmaha non Papan hihnon, noquenjoinbi. Jaa copi honannahue, Papanbaquebo man hihqui. 7Hinabo tah manhihyamascai, Papan baquebo sca. Jahuenbaquebo jaan mato hihmahah cah manjahuen baqueboxon jan hinantijani manbihtihi.

Shinan rabeyahpabo quiPablonen masa shinanai

8Noquen Papa Dios honanyamaparixontah man huetsajaquin shinanpahonihqui,huetsabo dios hihqui man shinanah bitah man jaamajapahonihqui. 9Papa Diostah man honanscaniqui. Hashoan ponteyohuani tah hen Papan ta matohonannishqui, hih hen jatihi.Jascapahboscaxon, jenquetsahpahi manjapahoni quesca sca hahan hanitimashinanbo man bihribicatsihquin?¿Jenquetsahpahi man yanca res yohuanaijoi chibanrihbicatsihquin? 10Netebo,hoxnebo, baritianbo, jenetianbo,jascapahbohiya tsinquinicabo tah manqui Papan noque siri jisnon hihquishtsinquiti. 11Jaa copi tah hen tiromajaquinshinanai. Yanca bi res cahran hen Papanjoi mato nincamaniquin hih tah hen jai.

12Mato tah hen hihti yohihi, heenhuetsabaan. Hea hihqui quescanahue.Mato quescapah tah hen janiqui. Hea

3 4

320

jano cahiya tah man nincanihqui.13Hisinax copi tah hen mato quibanenihqui. Hisinax banexon cah henPapan joi siri mato nincamani. 14Heahisinyahpa que bi tah man hearahninxonma Johue hahniqui. Heatenexon tah man Papan yonoti yohiquinhahcajaxon hea Johue hahniqui.Jesucristo yohiquin hahcajaxon heasirijaquin bihquin. 15Hen yohihah tahman hihti jenimaniqui. Hahtipahxon tahman maton bero tsecaxon heahinanquehannihqui. ¿Jahua copi sca manshinan huetsajahin? 16¿Hen matopontejaquin yohihah man maton rahuisca hea jisin?

17Mato tiromajanoxon ta Maton tahman sirijahi hihcaniqui. Bahi xehpoquinhahcajaquin ta matomayamacatsihcaniqui, huetsa bahi manchibannon hihxon. 18Sirijahiton yohihahta siri qui, Mian tah min sirijahi hahquin.Jaa ta jatihibi tian yohihah siri qui, heenbaquebaan, hea mato janin hihquiya, henjano hihyamahiya, jascarihbihi. 19ManCriston shinan bihnon tah hen hihtiqueenai, heen baquebaan, hisini quescatah hen jai. 20Jenquetsahpa shinanyaman quin hihxon tah hen masa shinanai,heen jananbi sca mato yohinoxon heajano rahmabi hihpahinon.

Agarya Sara21Moisesnin yohini joi chibancatsihxon

hea yohinahue. ¿Nea jahuen huishani joiman honanyamahin? 22Abrahanen tarabe baque janishqui, huetsa cahenjahuen xobohoxon teexonnicah haiboquihah, huetsa cahen jahuen haiboquihah. 23Huesti cahen jaanbi jahuenhina haibo qui baquejanish. Huetsacahen jahuen haibo quihah, jaajayaxihqui Papan yohinih. 24Jaa haiborabe janí quesca ta rahma jaibo qui.Rabejaquin Papan yohini quesca tah qui.

Jan yohimenoni ta Sinaí mahchi janinxonnoquen xenibo yohinishqui, hinapanbaquebo sca jaábo. Agar ta jaa hiná qui,jahuen jane. 25Agar ta jaa Arabia maijanin Sinaí mahchixon yohini joi quescaqui, rahma jai Jerusalen quesca. Jahuenbaquebo ta hinabo qui, jaton mamaquescapahbo. 26Huetsa ta quiquinJerusalen qui, hinama, jaa cahen noquenmama. 27Huishani joi jai quesca tah qui:

Baqueyosma ta baque bihyamanish bihihti jenimascaiqui. Jahuentianbicamitaxma bi ta jenimabehuahihqui. Baquejoma hihnishbi ta hicha baqueyahpascaiqui,beneyahpa haibomahuinbahinquin

hihqui jaa huisha joi.28Mato tah man Papan hinanni baquebo

qui, jan hinantijani. Isaac quesca tah manqui, hea huetsabaan. 29Jaa hina haibaanbaquebaan neateman Dios Yoshimanbaquebo tiromajapahoni quescajaribiquinta rahma jacanihqui. 30¿Jaabo yohiquinjahuaja hen Papan janishquin? Jaabaqueyabi hina haibo potahue, hinapanbaquen ta hinantijani baque betanbi heenhinanti bihtimahiqui, hahquin. 31Jaa copihonannahue, hea huetsabaan. Hinapanbaquebo tah non hihyamahi. Quiquinhaibaan baquebo tah non qui.

Man queenai quescari jihuenahue

5 1Hinabo non hihyamascanon taCriston noque piconishqui. Papan

noque siribo jisnon tah non Moisesninyohini quescajatihi hihxon matohihboyahpabo hihmarihbicanmis. Hinátejoquin hahcajaquin mato bihcanmis.Jato nincayamanahue.

2Hea Pablonen tah hen mato hihtiyohihi: Papan mato siri jisnon hihxonhahan judio honantiyahpajaquin matonyora man honantijahiya ta Criston matojahuabi hahxontimahiqui. 3Jascajaquin

4 5

321

hahan honanti bichibo jatihibi tah hensirijaquin mato yohihi: honantiyahpaxontah min Moisesnin yohini jatihibi sca minhahtihi, jahuabi pishinmayamaquin.4Papan mato siri jisnon hihxon Moisesninjoi chibanax tah man Cristojomabo sca qui,Papan mato hahxonni tah man yamascai.5Noquen tah non hinamehxon jan noquesiri jisi non honanai. Jahuen yoshin siripannoque manahah tah non tenehi, jan noquehahxontijani hihti jiscatsihquin. 6Jesucristoqui hinamehtaiboxon tah non nincacoinxonjoni huetsahon shinanti jai, jato betanyanapanhanani. Judio honantiyahpa jaahta jahuajoma qui. Jaa honantijoma jaahjahuajoma rihbi.

7Siripi tah man nihpahoniqui. ¿Tsoanpantehah man joi coin nincayamascain?8Jaa nincacointi shinanyama man jai tanoquen hihbaan mato hinanyamahihqui.Mato quenanixon ta jascapahhinanyamahihqui. 9Hichatahma hahanpaan soohihmati niahah tonco moanmansoohihqui quesca tah man jai. 10Henmato yohihi quescabijaquin tah manshinanxihqui. Honan tah hen jai. Cristonta mato yanapantihiqui. Matojatsanjahibo ta Papancasticanyaxihquiqui. Tsoabo rah ta qui.

11Judio honantiyahpati ta jai qui hihroqui hea jai. Jascari yohuanpahonish bitah hen jascayamascai. Jaa copi ta heatiromajacaniqui. Honantijati yohixon tahhen Cristo qui hinamehtiyohiyamaquehanai. Tsoabi ta hehquisinayamaquehanihqui. 12Matohonantijacatsihquin jatsanjahibo jaabobixatehihtax jobojomascapahinon hih tahhen jai.

13Moisesnin joi nincaqui jihueti taPapan mato yohiyamahihqui. Manqueenai quesca jihueti ta yohihihqui,heen huetsabaan. Man queenai quescaraxjihuetax bi man hihpahoniquescayamanahue, mai mehabaan

shinanai quescayamahi. Joni huetsahonhihti shinanxon, joni huetsa yanapanquinhahxoncoinnahue. 14Papan huishani hanijoi ta nea qui: Miin hahbe jihuetaijonihon shinanhue, min miabishinamehtai quescajaquin, hihqui. Jaa joihuesti nincaxon hahxoncoinquin tah nonMoisesnin yohini jatihibi hahresscai.15Yohinahnen hahcajaquin man jonihuetsa jamis joni huetsa piquinxehahihnihax man queyocahinmis.

Rabe shinan:Dios Yoshimana,mai mehabaana

16Papan yoshin siripan mato shinanmahiquescanahue. Jaatian tah man maimehabo queenai quescayamascatihi. 17Maimehabo queenai quescati ta huetsa qui,neaho jahui. Dios Yoshin queenai quescatita huetsarihbiqui, jaho cahi. Noquenininanbehcoinai shinanbo tah qui.Huetsa, jonibaana. Huetsa, DiosYoshimana. Jaa copi tah man manshinanai quescajacatsihqui bi huetsanninihah man hahyamascai. 18Jaa copi taDios Yoshiman mato shinamaha manMoisesnin huishani nincatipishinyamascai.

19Mai mehabaan shinanbo ta honantihbi res qui: tsiniti, rishtaya yohuanti,huetsa haibo betan hihresti, 20yoshinboqui samati, yobeti, sinati, rehtenanti,yohuashihti, sinajati, notsiti, huestishinanya hihtima, joni huetsa quirainyamati, 21caibaan jahuaborabobichinti, joni rehteti, pahenti, pahenaxcahtimahti, texe jascapa shinanbo rihbi.Hen mato yohini quescajaquin tah henmato yohirihbiscai, jascapahbo shinanyata Papan jihue janin hihcotimabiresihqui.

22Dios Yoshiman hinanai shinanbo tanescapahbo qui: joni huetsahon shinanti,jenimahi jihueti, joni huetsa betancoincoini jihueti, teneti, sirijaquinyohuanquihnti, caibo hahxonti, nincacointi,

5

322

23sinaxonma honaxonbi yohiti,yobacahinti. Jascapah ta siri qui. Jascatimajoi ca jahuenbi yamahi. 24Cristonjoniboxon tah non rehtequin hahcajaquinnoquen mai meha shinanbo potanihqui,mai mehabo queenai quescayamascai, maimehabaan shinanai quescayamascai. 25DiosYoshiman noque jihuemaha, jaa queenaiquescari sca jihuenahue.

26Shinanihcamaxon paranaibohihyamascanahue, joni huetsa quirainyamayamascai, huetsa joninjahuabora jisish jahuena heanbihpahinon hihyamascai.

Yanapanhanannahue jato jai

6 1Jaamajahax hohchataiton noquenhuetsa meraxon, Dios Yoshiman

shinanmahiboxon honaxonbi yohixonpontenahue, sirijaquin yohixon.Coiramexon yohinahue, mato rihbi manpaquemis. 2Hiacaibo yanapanquinhahcajaquin noquen huetsabo tenetiyanapannahue, tenehahbo. Jascajaquintah man Criston yohihi quescajatihi.

3Jahuabi hihyamahax bi hihtishinanyahpa hihqui shinanax tah nonparamehscai. 4Jenquetsahpa hin hihxonmiin jihue jise. Jaatian tah min hichatahni sca shinan jaax, hen tiromapahoniquescayama sca tah hen jai hih min jatihi.Caibo tah hen mahuinai hih tah minjatimahi. 5Jatihibichin papiquinhahcajaquin tah non tenetihi noquenahbi.

6Papan joi mato yohihi joniyanapannahue, piti siriboya jahuaborabojatihibi hinanquin.

7Paramehyamanahue. Jan yohiniquescabijaquin ta noquen Papan jaiqui:man nincayosmamis, Non bananih quescatah non jai. 8Non queenai quescajaquinmai meha shinanbo bananixon tah nontiromabo bihtihi. Dios Yoshin queenaiquescajaquin jahuen shinan siri bananixontah non queyoyamanox manati bihtihi.

9Caibo sirijaquin hahxonijatsanyamanahue. Non yosmayamahiya tajaa queenai tianbi copiquin sca noquenPapan noque sirijaquinhahxonrihbiyaxihquiqui. 10Jaa copihahtipahxon tihibi joni huetsa hahxonquinyanapannahue. Noquen huetsabo hashoanhahxonquin yanapanquin.

Queyonoxon jan hihti yohihi11Heanbi tah hen nea huishahi.

Hanibojaquin hen huishahi jisnahue.12Jaton jonibo man janon ta mai mehabaanmato hahan judio honantiyahpatiyohicanniqui. Papan noque siribo jisnon tamahuaquin Criston hahxonnishqui hihtihibi ta judiobo jato qui sinamis hihxon,honantiyahpati yohicaniqui. 13Jaahonantiyahpabaan ta Moisesnin yohiniquescajayamacaniqui. Jaabo tah nonhonantijatanai hihnoxon res ta mato yorahonantijacaniqui. 14Mahuaquin ta noquenHihbo Jesucriston hea hahxonnishqui. Jaahuesti copi ta Papan hea siri jisiqui. Huetsajoi ta yamabiresi qui. Criston heahahxonah tah hen mai mehabaan shinanqueenyamabiresai, mahuatahbo quescari.Hea rihbi jascapa shinan qui mahuatahquesca, hehqui jotimascai. 15Papan jisi tajudio honantiyahpabo jahuen siriboma qui.Jaa honantijomabo rihbi jahuen siriboma.Behna shinanyahpa jonibo res ta jaan siribojisiqui. 16Behna shinanyahpahaxjihuetaibohon Papan shinannon, jan jatohohcha sohuanon, hih tah hen jai, jahuenquiquin israelibo yohihi.

17Moisesnin huishani joi copi heayocayamascanahue, hih tah hen jai. Heenyora janinbi tah hen hahan honanti hichajai. Jesusen joi hen yohihi copi hearishquinihbo nabaya tah hen qui.

18Noquen hihbo Jesucriston shinanmaton jointi janin janon tah henyocaxonai, hea huetsabaan. Jascarirahan.

5 6

323

Efeso janin jihuetaibo qui raanti

1 1Noquen Papa Dios queenaiya taJesucristonen hea yohinishqui,

jahuen raanti hea Pablo janon. Jahuenraantixon sca tah hen mato yohihi, ¿Manjascabijaquin Cristo chibanyamahin,Criston baquebon? 2Hashoan sca noquenPapa betanxon noquen HihboJesucristonen matohahxonrohayamahiquin hih tah hen jai,hea huetsabaan. Jaan mato sirijaquinshinanmayamahiquin hihxon tah hen neajoi pishca raanai.

Criston noque hahxoncoinai3Noquen Hihbo Jesucristonen Papa ta

hihti siri qui hihnahue, heen huetsabaan.Jahuen naihoh queha shinanyahpabo scanon janon hihxon ta noque hihtihahxonnishqui. Noque hahxonquin tajahuabi cahneyamahihqui, non Cristonbaquebo quen. 4Naiyahpa maihahriyamaxon bi ta noque caisnishqui,non Cristo bihyaxihqui honanxon. Pontesiribo non janon hihxon ta noquecaisnishqui, jaan jisi jahuabi tiroma nonyamanon. 5Non jariyamahi bi tanoquehon hihti shinanxon yohinishquijahuen baquebo sca non jayaxihnon.Hahmebi shinanax queenxon copi tajascajanishqui. Jesucristo bichish jahuenbaquebo sca non janoxihnon. 6Non

Cristoyahpa quen jan noque hihtihahxonai jisish ta Papa Diosen ta hihticoshi shinanyaxon jato hahxonresiquijayaxihcanihqui. Jascari jaahbo hihxon taPapan noque caisnishqui, heahuetsabaan. 7Noque copi ta jahuen jimipotanishqui, noquen hohcha sohuanoxon.Non tiromani que bi ta Cristo non bihniquen Papan noque siri jisiqui. Cristonnoque jascajaxonai copi ta noquehonshinanxon non tiromani Papanshinanyamascaiqui. 8Jatihibi honanyaxonta jan honanai quescajaquinjascapahbojaquin noquen Papan noquehihti hahxoniqui. 9Jascajati queenxon jannoque huesti yoraja sca jayaxihqui tatsoabi nincamayamanishqui. Tsoabinincamayamanixon bi ta noque sca jaannincama sca jaiqui, jan shinannihbo nonnincascanon hihxon. 10Hen jato caisnixonhaxemabonanixon sca jaton hohchasohuaxona sca ta huesti yora scajaticaniqui. Naihoh quehaboya nainaman mehabo huesti yora sca janon hihta janishqui, Cristo huesti scajatihibichina janon noquen hihbo.

11Non jarí janonma bi ta Papanshinannishqui, jaanbi jan shinanaiquescabijanicaxon noqueyaxon jahuencoshi shinan jismati shinanquin. 12Nonjascahiya ta Papan yohinishqui,noqueyaxon jahuen coshi shinan jismati.13Maton rihbi sca tah man Cristo betan

EFESIOBO

Efesiobo qui Pablonen raanni joi

324

jihuenoxon nincacoinnihqui. Matonhohcha copi ta Cristo mahuanishquihihcoinai nincaxon tah man Cristobihcoinnihqui. Man nincacoinaiton tajahuen yoshin siri rihbi mato hinanxonmato honantijanishqui, Cristonahbo manhihqui man honanscanon. Janjascajaquin noque qui Dios Yoshinhinantihi ta neateman noque yohinishqui,joi huishamaquin. 14Jahuen yoshin sirijan noque hinanscai quen tah nonnoquen Papa betanbi non jihueyaxihquinon honanrihbihi. Tsoanbi noque jahuenyoshin bichintimahi honannahue. Cristonoque bichi joyaxahnon caman tah nonjaaya hihtihi. Nea hen mato yohihi joibohonanax, noquen Hihbo ta hihti siri quihihqui jihuenahue.

Shinan jato hinanxonhue Papan,Pablonen jai

15Jan noque hahxonai copi tah henmato yocaxonai, heen huetsabaan. Mannoquen Hihbo Jesus nincacoinxon jahuenjonibo jatihibi man siribojaxonai yohihipitah hen Hahxon tah min jato jai Papanhih hen jai. 16Jascabihi jascaxon tah henmato jaayocaxonai, hea huetsabaan.17Papan Dios, mia tah min noquen HihboJesucristonen Papa Dios qui. Mia tah minShinan Hihbo qui. Miin coshi shinan jatohinanxonhue, Papan. Shinancoinyajaahbo jato hinanpaquehue. Hashoan scamia honanbonahahbo jaton jointi janinmiin shinan siri niaxonhue. Miahonanbonahi jihuetahbo jatohinanxonhue Papan, hih tah hen jai,mato yocaxoni. 18Papan matocaispaqueni quen jenquetsahpabo scaman jaa janin jayaxihquin man honannonhihxon tah hen mato yocaxonai, heahuetsabaan. ¿Nai hoque jahuen baquebojano janon hihxon Papan matobexojaxonai jahuentiho siri quin, heenhuetsabaan? Man honannon hihxon tah

hen mato yocaxonai. 19¿Noquen Papajahuentiho coshi quin? Jahuen shinanjahan jan rahma mato hahxonai¿jahuentiho coshi quin? Man honannonhihxon tah hen yocaxonai. 20Jahuencoshin ta Cristo teehihmaribinishqui. Jaahuenihihniribixon ta naihoh sca jaamecayahoh, janoxon jatihibi hihbojatijanin jan tsahonon, jano jaatsahomaribinishqui. 21Jaa huestichin scata jatihibi yohuan hihbo, jatihibi quiquinyoshin, jatihibi hapohhuan, jatihibiyonomis, jatihibi res jaan jatohuinonihqui hashoan hihbojaquin.Jatihibi ta mahuinihqui, naihoh quehabo,nai nequebihahbo rihbi. Rahma jaibo,jayaxihquibo rihbi. Jaa mahuinnica tayamahihqui. 22Jatihibichin hihbo jahuehah ta Papan jaa janishqui. Noque jahuenbaquebo rihbi sca janon ta yohinishqui,Cristo sca noquen hihbo hihnon. 23Noquetah non Criston yora sca qui. Jatihibi tianjatihibi janin hihnicahax bi ta yorayahparihbi qui, noque cah non jahuen yora.

Noquehon shinanxon Papan jihuemahi

2 1Man tah man jirijomabojapahoniqui, hea huetsabaan, maton

hohchapan mato rehtehahmohitahpamabo Papan mato jisquin.2Texe hihqui quescari tah man tiromahijaniqui. Quiquin yoshiman jihuetahbohaxtah man jan queenai quescari manjapahoniqui. Tiroma shinanbohinanpaquenicaxon ta nincayosmabo quihinanquin mato qui rihbi jascapahinannishqui, man bihresnon. 3Noquerihbi tah non jascapabo rahsi japahoniquinincayosmabohax honanmabohax yohinaquescapahbo japahonihqui. Queenaxquescari tah non tiromapahoniqui.Shinanquin bi tiromajaquinshinanrihbiquin. Texe hihqui quescari tahnon jascapahbohax non Papan sinatahbojaníqui, jan casticanyaxihquibo. 4Non

1 2

325

jascapahbo hihqui bi ta shinanyahpaxonnoquehon hihtí shinanxon hahxonquinPapan noque hahquirihbiteéhihmanishqui. 5Noqueyabihahquirihbi Cristo teehihmanixon tanoque mohitahpabo sca janishqui, Cristobetanbi non jihuenon. Jahua copi matohahxontimahi bi ta queenxon res matoqueyóyamanox sca manataibojahiqui,heen huetsabaan, man jirijomabojapahoni que bi. 6Noqueyabi Jesucristoteehihmanixon ta noque yohinishqui:Naihoh sca cahax hahbetanbitsahopaquenahue. Jahuenahbo sca tahman qui hahquin noque yohiquin. 7Jannoquehon hihti shinanai ta jatihibijayaxihquibo rahsichin honanahbohihxon noque jascajaxonihqui. NonJesucristonahbo copi ta jascajaquin jannoque hahxonihqui. Jatihixonbihonanahbo hihxon rihbi ta jascajaquinnoque jihuemanishqui. 8Jahua copihahxontimahi bi ta queenxon res matoqueyoyosmabo hahxonihqui. Mannincacoinaiton ta jascajaxonihqui, heahuetsabaan, man siripi janí que ma bi.9Man sirijaquin hahcai copima ta matoqueyoyosmajahiqui, heen huetsabaan.Jaa copi tah man Hen sirijaquin hahcaicopi ta hea queyoyosmajahiqui hih mantsoabi jatimahi. 10Papan jonijanibo tahnon qui, hea huetsabaan. Joni huetsahonshinanxon yanapanmisbo non janonhihxon ta jascapa shinan noqueneateman hinantijanishqui. Jayaxon nonjoni huetsa hahxoni jihuenon sca taJesucristonahbo janahue hahquin noquejonijanishqui.

Criston hahxona jahuen jihuetahbo sca11Shinannahue, hea huetsabaan. Noque

judiobaan xohta yamanica Israel ta PapaDiosen yohinishqui, jahuen chini baquebocaixon jahuen joi sca chibannicabo scanon janon, jahuen honantiyahpahax

noque rahsibi non jihuerihbinon. Jatonmequeman sca noquen papabaan noquehonantijahah tah non jaahonantiyahpaboxon mato yohihinahuabon non mato japahoniqui, matonyora janin jaa honanti yamanih quen.12Cristojomabo tah man japahoniqui.Noquen caibomahax tah man noquenhihquihintima japahonihqui. Jahuencaisai joni jan noque qui raanxonti Papanyohinih bi tah manshinanyamapahonihqui. Ni jenquetsahaxbi Papa qui catimabo tah manjapahoniqui, Papa Dios honanyamahibo.13Hocho jihuetaibo quescapahbonish bitah man jascayamascai. MahuaxonCriston mato jihuemani quen tah man neapishca sca jai, Papa janin sca. 14Criston tanoque rabebi raejanishqui. Moisesninnoque yohini quescajayama man janiquen tah non mato jistahihmapahonihqui.Non jascapahbo jani que bi ta Moisesninyohini quescajaquin Criston sirijaquinhahxonnishqui, non hahtipahyamahi bi,hea huetsabaan. Yorayahpahax mainjihuexon ta hahxonnishqui, nonhahyamascanon. Non rabe jonibojapahoni que bi ta noque huesti yorajasca janishqui. Jema naponbi chique jaipotojaquin hahcajaquin ta non jano huestijihuenon Moisesnin noque yohini joinoque hahxonquin jaa joiqueyoxonnishqui noquen hahtima sca jaajoi janon. 15Behnabohax huesti yora scanon janon hihxon ta hahxonnishqui,rabebi yorabo noque huestijaquin,jahuenah sca. Jaa copi tah non sirijaquinsca shinanai. 16Noquen shinan noquerabebi pontequin ta jahuen Papa janinnoque rabebi hioyahnoxon noque copimahuanishqui. Mahuaquin ta hahannincayosmati shinan jaan noquesohuaxonnishqui, hea huetsabaan.

17Jascajaxon ta mato hocho hihquibonincamahiqui man shinanquin

2

326

sirijabahinnon. Hochoma hihquibo rihbita nincamarohahiqui, noquen rihbi nonshinanquin sirijabahinnon. 18DiosYoshinyaxon ta noque hiohihqui, rabebijonibo non Papa janin sca hihnon. 19Jaacopi tah man noquen nahuaboma sca qui,hea huetsabaan. Noque rihbi matonnahuaboma. Papan jihuetahbo sca tahman qui. Mahbe nincacoinaiboxon tahnon mato yohihi, noquen caibonhahquin. 20Shinan hihboxon taxobojaquin hahcajaquin Jesucristonennoque huesti yorajahiqui, heahuetsabaan. Noque ta bihresyamahihqui.Jahuen joi yohinicaboya jahuen raantiboraanxon ta joi nincamaxon noquetsinquihihqui. Hahqui xobojatihahcajaquin hahqui pehi pohentibo,hahan xehuatibo hahcajaquin noquetsinquiquin. 21Jaya sca sirijaquinxehuahihnibahinquin hahcajaquin tahuesti yorajahiqui. Non hichahi bi huestiyora janin noque jatihibi niaquin, jahuenjihuetahbo sca. Jaa rihbi noquen Hihbohih. 22Mato rihbi ta jano niahihqui, heahuetsabaan. Jahuen yoshin siri janojihuenon ta mato jano jihuetijahiqui.

Judiomabo yohinica Pablo jai

3 1Jaa copi tah hen mato yocaxonai,hea huetsabaan. Mato heen

caibomabo hen Jesucriston joi nincamaniquen ta sipo xoboho heatsahoncannishqui. Tsahonnihbo ta rahmacaman hea Pablo neno tsahotai.2Matohon jan hihti shinanai yohinica henjanon ta Papan hea yohinishqui. Jaa rahtah man honanscai, caibaan yohini.3Neateman jato janibijaquinyohiyamanihxon bi ta Dios Yoshiman heahonanmascaiqui. Jaa tah hen pishca yohisca jaahqui, nea huishaquin. 4¿Papanraanah jahuejahi Cristo jonishquin henhonanyamahi shinan man jain? Nea henhuishahi jisxon tah man hen honanbiresai

man honanbonatihi. 5Noque jahuenraantiboya jahuen joi chaninicabo tarahma tahni honanmascanishqui. JahuenYoshin siriyaxon noque honanmaquin.Neateman ta jascajayamanishqui.Neateman ta jihuepahonihbo texe reshonanmapahonishqui, hea huetsabaan.6Papan jihuetahboxon ta jahuen jihuetijanin jihueti judiobaan shinannishqui.Shinanxon bi ta jaton caibomabo rihbijaton hahbe jihuetahbo jatihishinanyamacanpahonishqui. Jaton PapaDios maton Papa rihbi jatihishinanyamacanquin. Papan jatohahxontihi shinanxon bi jan matohahxontimahi shinancanquin. Jesucristonjoi nincacoinax man hahqui hinamehtaicopi mato rihbi man Papan baquebohihtihi ta shinanyamacanpahonnishqui.

7Jahuen joi nincamanica hen janonhihxon ta noquen Hihbaan heayohinishqui. Jatohon shinanxon Papanjato hihti hahxonai yohinica mia jahuehahquin ta hea tee hinannishqui. Heanbishinanxon hen jahuejati hahtipahyamahibi ta jahuen coshi shinanyaxon jaan heateemahiqui. 8Hean shinanah texenincacoinaibo hashoan siri que bi tahehon shinanxon jaa tee heahinannishqui. Jahuen shinan hihticaibohiya tah non shinanhahtannoxoncaman toponxon bi jahuentihi shinanyahin hihxon non toponquin queyotimahi.Hea jahuama que bi ta heen caibomaboyohiti tee hea hinannishqui, jahua Papanshinanihquin honanahbo. 9Nai, mai, nenojaibo rihbi jonijariyamaxon ta janhahyaxihquibo jatihibi Papanshinannishqui, Cristoyaxon matoya noquehuesti jonijati shinanquin. Jascajatishinanihxon ta jato yohipahonishqui.Yohiquin bi ta texejanishqui. Rahma parita jaa jone joi noque sirijaquin yohixonhonanmascanishqui, hen sirijaquinyohiscanon hihxon. 10Noque jahuen

2 3

327

caisahbo ta naihoh queha yoshin coimanjisiqui, jahuen sontaro hapobo betanxon.Jaabaan jisxon honan sca jaahbo hihxonta Papan hea joni huetsa yohimahiqui.Jatihibi jahuen joi nincamayamanihxonbi ta rahma Papan noque nincamahiqui.Noquen Papa jahuentihi honanya quinhonanahbo tah hen yohiti jai.11Neateman bi res jascajati shinanihxonquescabijaquin ta noquen HihboJesucristoyaxon noque bihxon jahuenshinan jenquetsahpa quin non honannonhihxon jaan jismascaiqui. 12NoquenHihbaan noque hahxonni copi tah nonraquexonma hihtimahxonma rihbinoquen Papa non yocacai. Non yocacahta Papan nincatihqui. Jesucristo quihinamehxon tah non Papan noquenincatihi non honanai. 13Hen matoyohihi honanxon tenenahue, heahuetsabaan. Hen mato nincamahi copinahuabaan hea sipo xobohotsahonyaxihquibo que bi ta hean matonincamati noquen Hihbaan yohinishqui.Jaa honanxon masa shinanxonmatenenahue.

Noquehon Criston hihti shinanai14Mato tah hen yocaxonai, hea

huetsabaan. 15Noquen Papa Dios tajatihibichin papa qui, naihohquehabaana, nai naman mehabaana rihbi.Nescajaquin tah hen yocaxonai: 16Miincoshi shinan jato hinanxonhue, Papan.Hani shinan hihboxon jatomehepaquehue. Miin yoshin siripan jatonjointi coshijamahue. 17Jaton shinanbohihbojanoxon hahan nincati shinanbojato hinanpaquehue, Hihbon. Jonihuetsahon shinanhahnani jihuexonjahuentianbi mia jenebahintima shinanhinanxonhue jato. 18Miin jointiboyaxonbimin jatohon shinanai honanahbo, miinshinan siri jato hinanhue. Jahuentihoqueen min jatohon jain honanahbo jato

jascajaxonhue, Hihbon. Nincacoinaiborahsibichin honanahbo jato mehexonhue,Hihbon. 19Min hicha hahpahoni nonjatihibi honantimahi bi jatohonshinanxon min hahxonai jatohonanmahue. Jaton jointi, jaton shinan,jato jatihobi hihbojabahinhue, Hihbon.Jatihobi sca mina jaahbo miin shinansiribo jato hinanxonhue hah tah hen jaimato yocaxonquin. 20Jahuen coshiyaxonta jaan noque shinan hinanihqui, heenhuetsabaan. Yocacatsihquin non shinanaiquesca res ma bi ta tsoan shinannihmahashoan hihtijaquin jaan noque hahxontihahtipahiqui. 21Jaa copi Hahxon tah minnoque jai Papan hahnahue, Cristonjonibon. Criston noque hahxonai copijascabijaquin Hahxon tah min noque jaiPapan hahnahue, jaayohiquin. Jascarirahan.

Dios Yoshiman noque huestijahi

4 1Noquen Hihbaan joi siri yohininicaquen neno sipo xoboho tsahonnihbo

tah hen nenoxon huishaquin mato yohihi,hea huetsabaan. Noquen Hihbaanjihuetahbohax sca jaa queenai quescarijihuenahue. 2Caibo mentan matohashoan honan hihqui shinanyamanahue.Sinayosmabonahue. Shinancoinyajanahue. Caibaan jatsanjaha bisinayamahi. Sirijaquin shinanax jonihuetsahon tenehahnannahue. Jascapashinanyahpaboxon joni huetsahonshinancoinnahue. 3Jahua copisinacananaxma bi hahan jenimati shinanhinanhahnannahue. Dios Yoshimanhinanai shinanbo hinanhahnanax tahman huesti shinanya rahsi man jihuetihi.4Mescó jonibo non japahonish bi tah nonjaa yora huestiya sca jai, huesti yora sca.Papan hinanai jahuen yoshin ta huestiqui. Papan noque johue hahca tah nonjatihibi catihi, noquen Hihbo huesti qui.5Cristo huesti nincaxon bihcoinaibo res ta

3 4

328

queyoyamanox manatiqui. Criston janehuestichin ta noque jeneho hihquimatantijaiqui. 6Noquen Papa Dios ta jaa huestiqui. Jaan ta noque jatihibi hihbojahiqui.Jatihibiyaxon ta jaan hahquiqui, janqueenai quescajaquin jatihibiya jaahihqui. 7Jan queenai quescabijaquin tanoque jatihibi mesco tee Cristonhinanpaquehihqui. 8Jaa copi ta Davidininhuishani joi janin nea jaiqui: Jahuenrahuibo bihtanax ta hinahihnatax bebohicaxon jahuen jonibo jahuen hinantibohinanpaquehihqui, hihqui. 9Hinahihnataijan hihqui bi ta nai naman main camanbototax res sca hinatai yohihiqui. 10Jaabototai ta jaa hinatai joni qui, huetsama.Naihoh sca hinatax ta jatihibi hihbo jaanhihbojahiqui, jatihibi janin sca jaa jai.11Jan hinanai teebo ta nescapa qui: caibojahuen raantibo, caibo sca jahuen joiyohinicabo, caibo rihbi sca jahuen joinincacoinmahi nihnicahbo, caibo rihbisca pastorbo, caibo rihbi sca jahuen joihaxemanicahbo. 12Nincoinaibo jahuenteexonnihcabo rahsi janon ta jayaxonteexonti shinan noque hinanihqui.Jahuen teexonnicahbohax res sca nonyohinani, shinan hinanhahnanax, noncoshinon. Jahuen jonibo coshi shinanyahihnon ta jascapa noque hinanihqui.13Cristo chibancoinaibo rahsi non janoncaman tah non shinan hinanhahnanti jai,jatihixonbi non Papan baquehonancoinnon caman. Shinancoinaiborahsi rihbi non janon, Criston coshishinanyahpabo rahsi. 14Baquen shinanyanon jayamascanon. Pehi pishca nihuenpotojaquetanxon boresai quescapahbo tabaquen shinanyahpabo qui. Joi coinyohihicamaxon bi quesa join paranparanah sca nihnichi bahinma sca nichi,neri jahui, hori cahi, behnoti.15Jascapahboma bi hihcoini yohuanaibojanahue. Joni huetsahon shinanxonyohiquin sirijahahnan Cristo queenai

quesca japan hihnahue, jatihibi tianjahuen shinanya sca nihnoxon. Jaa huestinoquen Hihbo quen jascanahue. 16Mescotee noque hinanxon ta mesco shinan rihbinoque hinanpaquehihqui, siripax res scanon joni huetsa yanapanhananon. Nonjascari siripi jihuetaiya ta jaan noquecoshi shinan hinanihqui. Jaatian tah nonjoni huetsahon shinanxon hahxonquinshinan hichajabonahi.

Shinan behnaya jihuetaibo17Criston shinanyaxon tah hen mato

yohicoin sca jai, hea huetsabaan. Papanjoijomabo jihuetai quescayamanahue.Tiroma shinanya ta jaabo jihuetihqui.18Shinan siribo camabahinxon tatiromabo res bihcanihqui. Tiromatiqueenax ta honanmabo sca banecaniqui,jahuen nahuabohax ta Papan jihuetijanin jaabo nocotimahiqui.19Rabinyamascaax ta jonetax res scatiromayamascaax janibi sca jacanihqui,hochiti quescascai. Tiromajaquin jonihuetsa hahcatsihxon ta hahrescaniqui.Jaton shinan tiromabohuinomabahinrihbicanquin.20Jascapahbonoxonma tah manJesucristo bihniqui, hea huetsabaan.21Jahuen joi coin yohihah tah manbihniqui. 22Cristo bihriyamahax mantiromapahoni quescayamascanoxon tahman Cristo bihniqui, hea huetsabaan.Tiromati jenipahichish tah manparamehtax hashoan sca tiromatishinanya japahoniqui. Jascapa shinanjenebahinquin behnábo sca bihnahue.23Coton payo potabahinquin hahcajaquinshinan xenibo potabahinxon shinanbehnabo sca bihnahue. 24Dios Yoshimanmato shinan behnabo hinannonhinamehnahue. Joni behnascaax Papanshinanai quesca sca janahue, pontebo sca,Papahon shinancoinaibo. 25Jaa copi jonihuetsa betan yohuani

4

329

quesayamascanahue. Hihcoinjaquinyohiquin. Jatihibi tah non huesti yoraqui. Jaa copi paranyamascanahue.26Caibaan sinamaha bihohchayamanahue. Sinatax bi tah manhiston siricahintihi. Sinayabepiyamanahue. 27Ni jenquetsahpayoshimanbi mato hohchamayamanonjanahue. Sinataiton mato hohchamamis.28Yometso hihxon min Cristo bihniquin?Min tah min yometsohtima sca jai.Yometsohtaxma tah min teemis sca jatihi.Noquen huetsabo yomanahtaiton jahuarapishca jato bihxonnoxon tah min miinmequeman siripi teetihi. 29Yohuanitiromabohi jayamabiresnahue. Siripiyohuannahue. Masa shinanaibo meraxonhahan jenimati shinanbo hinannoxonsirijaquin yohinahue. 30Criston matobichi jonon caman tah manhonantiyahpabo qui, Dios Yoshimanmato honantijahah. Jaabenámayamanahue. Tiromahiyohuanquin man benámamis. 31Jointimocayahpa jayamanahue. Joni huetsahichaquin shinan jayamanahue. Jonihuetsa qui rainyamatima. Joinbahchintima. Huetsa joni qui tiromahiyohuantima. Joni huetsa tiromajatima.Jascapa yohuantibo jenebahinscanahue.32Jascapahma bi joni huetsa yanapanti,joni huetsa hahxonti, jascapabo shinanbocaya bihnahue. Min tiromani Papanshinanyamascai quescajaquin rihbi,huetsan mia tiromajahah bi jaashinanyamascahue.

Shinancoinaibo Papan baquebo jihueti

5 1Jahan jan queenai jahuenbaqueboxon tah man Papan shinanai

quescajaquin man shinantihi. 2Matohonta Criston hihti shinannishqui, heahuetsabaan. Noquehon jenimaxon Papanbihrohanon ta noque copi jaahinamehnishqui, noquehon hihti

shinanax. Jascari joni huetsahon shinanijihuenahue.

3Miin haiboma betan hihtimashinanhue, huetsan. Miin benema betanhihtima shinanhue, chocan. Jahuentianbijascari jihueti shinanyamanahue.Rishtaya joibo jatihibi rihbi tah manjatima sca jai. Minamahbo mehetishinanyamahue. Jascapabo shinanbo taPapan caisaibo jatimahiqui. 4Haiboyayohuanti, honanma yohuanti, hosanyohuanti, jascapa yanca yohuanbojayamanahue, hea huetsabaan.Jascapahma bi hahxon tah min hea jaiPapan janahue. 5Jano noquen Papa jaitonta noquen Hihbo Jesucristonen noquejihuemayaxihquiqui. Jano ta tiromabonocotimahiqui. Jano nocotimahibo tanescapabo qui: jatihibi joni huetsa betanhohchati hihquibo, rishta yohuanya jaiborihbi, jahuenahmabi bihcatsihquibo rihbi.Jascapa ta noquen hihbohonma binoquen hihbaan hahcai res queenih qui.Jascapahbo noque betan jihuetimahihonanquin sirijanahue. 6Jascapahbo tatiromama qui hihxon quesa joiyohuanquin mato parancanmis hihxontah hen yohihi, hea huetsabaan.Nincayosmahax tiromahibo copi tajascapa Papan hihti casticanyaxihquiqui.7Jaa copi jascapa tiromahibojayamanahue.

8Bahquish chian jihuetax quescari tahman honanmabo jihueti japahoniqui.Rahma tah man jascapahbo yamascai.Xaba chian jihuetaibo tah man qui,noquen Hihbaan mato honanmahah.9Xabayahpabo ta siribo qui, pontebo,hihcoinaibo can. Xabayahpabo scajihuenahue. 10Noquen Hihbaan jisijahuejaha siri quin hihxon, matonshinaman jatihibi tanapaquenahue.11Yamebaquebaan hahcai ta tiroma qui,jahuabi siri yamahi. Jatohihquihinyamanahue. Jato

4 5

330

yanapanquinma bi hihtimahaboxabajaquin quescajaquin jato yohinahue.Tiromahi honanahbo hihxon yohinahue.12Jonexon jaabaan hahcai ta tiroma qui,jaya joitimahi. 13Non johuepan xabajahata janibi sca jatihiqui. Janibiscaiyahonantihbiresi. Yame chianxon non xabajisi quescarihbihi honantih bi resi. 14Jaacopi ta behua jaiqui.

Mohihue hoxahhuan, Criston miaxabajanon jirijomabo janinhaxhuenihue

hihqui jaa behua.15Man honancoinnon hihxon tah hen

mato yohirihbihi, hea huetsabaan: Janoman nichi jisquin sirijanahue, Papanbahinbi nihnoxon. Honanmabo nichiquescayamahax bi honanscaax nihnahue.16Hashoan tiromabocanaxon matonoquen Hihbo teexontimajacanmishihxon chiquishxonma siribojanahuenoquen Hihbo hahxonquin. 17Jaabotiromacanahi bi tah hen mato yohihi, heahuetsabaan. Non jahuejati noquen Hihboqueenihquin shinannahue.18Pahenyamanahue. Pahe xehahaxpahenax tah non noquen shinanbotiromahi. Pahenti qui hinamehtaxma DiosYoshin qui caya hinamehnahue.19Hinamehti behuanahue, Papan joinbehuahi, noquen Hihbo qui behuahi,matonbi shinanax joni huetsa yohiquinsirijahi behuahi. Maton jointinin noquenHihbo qui jenimaribihaxbehuarihbinahue. 20Papan hahxonaitihibi yohihi Hahxon tah min noque jai,Papan, hihqui janahue noquen HihboJesucriston janen. Jascabihi jascanahuehea huetsabaan.

Haibo betan bebo siri res jihueti jai21Criston baquebohax nincacahahnani

janahue.22Noquen Hihbo queenai quescajaquin

maton benebo nincanahue, chocabaan.

23Noque jihuemanica Cristo noquehihbohi quescajaribiquin ta jahuen benenjahuen haibo hihbojatihiqui. 24Cristonnoque yohihah non nincatihiquescajaribiquin ta jahuen benenyohihah jahuen haibaan jatihibinincatihiqui.

25Maton haibohon queennahue, heahuetsabaan, jan caisaibohon queenaxnoque jihuemanoxon noquen Hihbohinamehni quescarihbihi janahue.26-27Shinannahue. Tiromajoma ponte siribonon janon ta jaa hinamehnishqui.Rishtajomabo non hihnon, jahuabitiromajomabo non janon. Hihti siribo scanoque bihyanoxon ta noque pontenishqui.Chocaquin hahcajaquin ta jahuen joinnoquen rishta potanishqui. Potanoxon tahahmebi hinamehnishqui, noquehon hihtishinanax. 28Jascarihbihi maton haibohonqueennahue, maton yorahon man queenaiquescapi. Jahuen haibohon queenai joni tajahuenahbi jahuen yorahon queenihqui.29Tsoabi tah non noquen yorabi nonrahnimehyamahi, jahuentianbi.Picatsihxon tah non pihi. Hiquinax tah nonrahcotai. Jascari tah non noquebiqueemehtax coirametai. 30Jascajaribiquinta Criston noque coiraniqui, noque jahuenyora quen. 31Moisesnin huishaniquescapah tah qui: Jaa copi ta bebaanjahuen papaya jahuen mama jenebahinxonjahuen haibo sca hihquihintihiqui, jaaborabehax bi huesti yora sca janon hihquiMoisesnin huishani joi. 32Jaabo rabehax bihuesti yora hihqui quescarihbihi tanoqueya Cristo huesti yora qui. Jaa tahonanyamacanpahonishqui, Papan jatoyohirihyamahah. Rahma pari ta noquenincamanishqui. Honanquin sirijanahue.33Mato jatihibi tah hen yohihi: miinhaibohon queenhue, huetsan, mihri minqueemehtai quescari. Joi bichinxonmamiin benen mia yohihah nincahue,chocan.

5

331

6 1Baquebo sca tah hen yohihi. Matonpapan, maton maman mato yohihah

nincanahue, baquebon. Noquen Hihbonincacoinnicaxon jaabo rihbi nincatahiman. Man jato nincacah ta siri qui.2Papan yohini diez joi quiha ta huestijaiqui, non nincacaiya jan noquehahxonti yohimenoni: Miin papa miinmama nincaquin sirijahue. 3Nincacoinaxtah min siripi jihuetihi, basi rihbi tah minmain jihuetihi, hah ta noque Papanjanishqui. Jaa shinannahue, baquebon.

4Maton baqueborainyamamayamanahue, baqueyahpabon.Sinamaxonma bi noquen Hihbaanshinanyaxon sirijaquin yohixon,pontejaxon jato hanijaquin sirijanahue.

5Patoro teexonnicahbon. Matonpatoronen yohihah sirijaquin nincanahue.Paranxonma bi hahcoinquin jatohahxonnahue. Man Cristo nincacoinaiquescajaribiquin jato hahxoncoinnahue.

6Patoronen jisiya res hahxonquinma bihahcoinquin. Jascajaquin man Cristohahxonai honanxon matonjointiboyaxonbi jato teexonnahue. Nonjascajati ta noquen Papa queenihqui.7Noquen Hihbo tah man hahxonai,joniboresma. Jaa copi matonshinanboyaxon bi teexonnahue.8Patoroyahpaxon, jascapa hihyamahaxpatorojomaxon man sirijaquinhahxoncoinai tihibi ta noquen Hihbaanhonanihqui. Man hahcoinai quen tanoquen Hihbaan mato hinanah jahuaborasiribo sca man bihyaxihqui. Jaahonanscaxon hahcoinnahue.

9Patorobo sca hen yohinon: Matonjonibaan naihoh queha Hihbo tamatonah rihbi qui. Jaan jisi tah manmaton joniboya man jascapa rabe qui,patorobon. Huetsabo patoro hihqui,huetsabo rihbi jaton jonibo hihqui jaanjisyamaquin. Jaa copi maton jonibotahtijayamascanahue, patorobon.

Tahtijaxonma bi hen jato rahma yohihahquescajaribiquin jato hahxoncoinnahuematon.

Hahqui paxatibo10Huetsa joi sca hen mato yohinon.

Jaya hihnoxon sca noquen Hihbaancoshi bihnahue, jahuen hihti coshishinan bihquin. 11Tiroma yoshin matoqui nocotaiya, tenenoxon hahquipaxatibo bihnahue, Papan matohinanah hahqui paxatibo. 12Jonibobetan tah non rehtenanyamahi, heahuetsabaan. Quiquin yoshinbaan tanoque rehteti shinanihqui. Jaabo tahahbe yoshin tinintiyahpabo qui, nainamanxon yonohi yoshinbo, tiromashinanyahpa yoshimahhuanbo. 13Jaacopi Papan hinanaibo bihnahue hahquipaxatibo. Yoshinbo mato tiromajahijahuiton sca hahqui paxatiyaxontenexon bihnahue. Yoshiman tsacahahbi hihquiyamahi quesca ta jatihiqui.Man tah man yobatihi. 14Sontaronen tarehtenannoxon jahuen hahqui paxatibosahuehihqui. Jahuen yami chinexehtipari bihquin, hahqui chipaxti. Jaatiansca jahuen xohpaxti sca sahuequin.Jaatian sca ta jahuen hahqui tapaxtibosca bihxon sahuehihqui. Jaatian sca tajahuen hahqui rahpaxti sca bihxon,jahuen boxpaxti rihbi maixon, jahuenmachito sca bichiqui. Jatihibiyaxon tatenescaiqui. Jascajaquin rihbitenenahue, Papan hinanai shinanbobihxon. 15Quesatima shinanbo bihxonponte res jihueti shinanbo rihbi scabihxon, Criston noque sirijaquinjihuequihnti joi yohiti shinan rihbibihquin. 16Jaatian sca Cristonincacointi shinan sca bihquin. Jahancaya tah man tiroma yoshincahnematihi, jahuen chihiyahpa tahuanjan mato tehpishaha bi jahuen tahuanocajahanquin. 17Mato xahbanen

6

332

tiroma yoshin paquenon Papan matobihbohantihi shinan sca bihnahue.Papan joi maton jointi janin bexojatishinan rihbi sca bihnahue, jayaxon DiosYoshiman mato haxemanon. 18Jascapashinanbo bihxon, jatihibi tian noquenPapa yocanahue hicha. Dios Yoshin quihinamehxon yocaxonnahue. Tiromayoshin quexequin hahcajaquincoiranhanan yocaxontijenebahinyamanahue. Yocaxonnahue,Papan baquebo jatihibi yocaxonquin.19Hea rihbi yocaxonnahue.Raquexonma Cristo joi sirinincamanoxon hen yohuanti honannonhea yocaxonnahue, heen jananbinoquen Hihbo yohuannon. 20Jaa joi sirihen yohini quen ta hea neno sipoxobohoh tsahoncannishqui. Jaabiraquexonma hashoan sca yohiquinsirijanon hea yocaxonnahue, Papaqueenai quescarih sca hen yohuannon.

Hahan quirica queyoti21Hea jenquetsahpi jain jan mato

nincamanon hihxon tah hen Tíquicomato qui raanai, hea huetsabaan. Jaan tamato jatihibi yohitihiqui. Hahan henqueenai noquen huetsa tah qui, heahuetsabaan. 22Sirijaquin ta noquenHihbaan joi yohihiqui. Jaa copi tah henjaa raanai, noque neno jai joibo janyohihah honanxon man sirijaquinshinannon hihxon. 23Janohah noquenhuetsabo tah hen yocaxonai, noquenPapa betanxon noquen HihboJesucristonen mato mehenon. Matonjointi siricahinnon hihxon, jonihuetsahon shinanhahnan hashoan scanincacoinnon hihxon rihbi tah henyocaxonai. 24Noquen HihboJesucristohon shinancoinaibo jatihibinoquen Hihbaan hahxonnon tah henyocaxonai.

6

333

Filipos janinhahbo qui Pablonen raanai

1 1Jesucriston joni hihxon tah nonnenoxon Timoteo betan Pablonen

mato qui joi pishca raanai, noquehuetsabaan. Man Jesucristo quihinamehtax Filipos jema janin jihuetaibojatihibi qui tah non raanai, matonpastorobo qui, jaton yanapannicabo quirihbi man jascabi jayamahin hahquin.2Papan shinanyahpahax man jahuenxabapan jihueyamahin hah tah hen matojai. Noquen Hihbo Jesucristonshinanyahpa rihbi man jatihi honanaxtah hen jascahi.

Pablonen jato yocaxonai3Noquen Papa Dios yocaxonquin tah hen

mato shinanxon tihibi Hahxon tah minjato jai Papan hahcai. 4Mato yocaxonquintah hen jenimahanan mato yocaxonai.5Papan joi hen yohihi canon tah man heayanapanai. Hea honanmenonixonyanapanxon tah man hea rahma camanrihbi yanapanai. Jaa copi tah hen Hahxontah min jai Papan hahcai, mato shinanxon.6Maton jointi janin jahuen shinan siriPapan nianihxon ta mato shinanhinanbonayaxihquiqui, hihti siribo scanoquen Hihbaan mato merahi jonon. Jaatah hen honanquin sirijahi. 7Hehon tahman shinanai. Sipo xoboho hen tsahotai bitah man hea yanapanai. Papan joi hen

yohihi cahiya tah man hea jascajaribihi.Papan joi siri hean honanmahi copicaibaan hea demandanaiya tah man heayanapanrihbihi. Hehbe teenicabo tah manqui. Jaa copi tah hen honanquin sirijahi:Maton jointi janin ta jahuen shinan siriPapan hicha janaxontihiqui. 8Hean rihbi taheen jointiboyaxonbi matohon shinanai,hea huetsabaan. Papan ta honanihqui.Matohon shinanxon copi tah hen matoyocaxonai. 9Joni huetsahon man hashoansca hihti shinanhahnannon tah hen matoyocaxonai. Man shinanhahnanxon jatihibihonanbonahax hihti shinanyahpa manjanon hihxon tah hen mato yocaxonai.10Jaatian tah man jahue mehabo manhahnon noquen Hihbo hashoanqueenihquin man honantihi. Hihti bi resshinan siriboyahpa sca tah man jatihi,jahuabi tiromabo yamascai. Noquen HihboJesucristo joribixon sca ta jascapahbo manhihqui merabenayaxihquiqui. 11Sirishinanbo Jesucristonen mato hinanah,man jaya hihxon sca pontejaquin shinanaxjihue man jaiya ta caibaan scahonantihiqui. Hihcoin ta Papan shinanyajihuecaniqui hih ta jayaxihcanihqui,noquen Hihbo qui siripi yohuani. Manjascanon hihxon tah hen mato yocaxonai.

Cristo hahxoni tah hen jihuetai hihqui12Man honannon hihxon tah hen mato

yohiscai, hea huetsabaan: Hea sipo

FILIPOS

Filipos janinhahbo qui Pablonen raanni joi

334

xoboho tsahonxon bi ta Papan joi pantetihahtipahyamacaniqui. Hashoan sca tacaícanahiqui. 13Criston joi siri heannincamahi copi hea neno tsahonni quenta hean yohihah quiquin haponsontarobaan nincacaniqui, jatihixonbi.Texe jonibaan rihbi ta nincascacaniqui.14Sipo xoboho noque tsahonahbojenquetsi non jatihin hihxon ta hea jisishhihti caibo noquen huetsabo shinancoshicanahihqui. Hashoan sca ta noquenHihbo qui jaton shinan camacaniqui.Hashoan rihbi sca ta raquemenohax biraquetaxma sca coshin sca Papan joi siriyohihi jatihibi janin bocanihqui.

15Caibaan rihbi ta hashoan sca heatiromajahahbo hihxon Criston joinincamahiqui, hehqui sinaxon.Huetsabaan ta shinancoinxon Criston joinincamahiqui, jahan shinanxon. 16Jahuenjoi siri hen nenoxon bi sirijaquin yohinonPapan hea jomani honanxon ta jaa joi sirinincamascacaniqui. 17Hoa jonibaan taCristo joi pantecatsihquiqui.Pantecatsihxon ta nincamacaniqui.Honanyamaxonma bi hea hashoanhohmis hohmismanoxon hihxontiromajacatsihquin nincamacanquin.18¿Jascapahbo noque qui jahuiya cahrajahua hi non jatihin? ¿Non benatihin?Hihyamahi rahan. Jatihibi janin taCriston joi nincamacaniqui. Caibaannoque tiromajati shinanxon nincamanon,caibaan rihbi pontejaquin shinanxonyohiquin. Nincamanicahbo jaiya tah henjenimahi. Rahma jenimahax bi tah henhashoan sca jatihi. 19Rahma sipo xobohohen tsahotai bi ta man hea yocaxonaPapan hea manatihiqui. Jahuen yoshinsiripan rihbi hea coshijaha tah hentenetihi. Hahan jenimati sca tah hen jai.20Criston hea coirantihi honanquinsirijaxon tah hen jaabo queenaiquescajaquin hea jaahbaan bi hensirijaquin shinanai. Raquexonma tah hen

yohipahonihqui. Jascajaribiquin tah henrahma rihbi coshihihnatai, Cristo heenhihbo hihqui honanahbo. Hearehtehahbo bi tah hen tenetihi.Rehteyamahah cahen jihueparixonjascajaribiquin tenetihi, Cristo heenhihbo hihqui honanahbo. 21Hearehteyamahiboya cah hen Cristo teexonijihuetihi. Rehtehah cahen hashoan siririhbi jatihi. 22Hea jihueparixon tah hennoquen Hihbo teexoni jatihi. Jenquetsihen jatihin, jihueti, mahuati, hen tah henhonanyamahi. 23Jahue meha hashoan siriquin hihxon tah hen caiscasquimahi.Mahuatax noquen Hihbo Cristo janinpontecahincatsih sca tah hen jai. Jaa tahashoan siri qui. 24Jaa siri que bi cahenhea mohitahpa pari baneti man hashoanpishinai. 25Jaa copi tah hen honanscai.Banetahxon tah hen mato jatihibiyanapantihi man hashoan sca sirijaquinnincanon, man hashoan jenimahanan scaCriston shinan bihbonanon. 26Papan heapicomaha hen mato qui hahquirihbinocotaiya tah man noquen Jesucristo quisiripi yohuantihi, Noquen Hihbaan tanoque hihti hahxonihqui hih tah manjayaxihqui.

27Criston joi siri nincaqui jihuenahue,hea huetsabaan. Hen jano caxon jisxon,cayamahax rihbi banexon joi nincaxon,man jenquetsahpa shinanyabo sca manjain hen honannon. Man huestishinanyaxon tenehi, huesti shinanyahaxman teetai hen honanyaxahnon. 28Matoraquejahabaan bi raqueyamanahue.Jahua qui bi raqueyamahi. Mato masatenemahibo ta hahan honanti qui. Matojascajaxon tiroma janin jaabocayaxihquibohi honancanquin. Mantenehi rihbi ta hahan honanti qui, manqueyoyamanox manatihi man honannon.Papan ta jascajaquin yohihiqui.29Matohon shinanxon ta mato yohihiqui:Cristo qui hinamehtax man hahbetan

1

335

jihuescatihi yohiquin. Cristo quihinamehnixon bi masa tenexonribitihi.30Maton jema janinxon hean tenehijisnixon tah man rahma rihbi hean tenehijoi nincaxon maton rihbi sca masatenexonai.

Jahuen quiquin jati jenebehnaniCristo jahui

2 1Criston jonibohax tah non yohinantijai, shinan hinanhahnani. Joni

huetsahon tah non hihti shinanti jai.Jahuen yoshin noquen jointi janin jaiquen tah non nincacahananti jai.Yomanahtaibohon shinanti tah non jai.Jaa copi hen mato yohihi nincanahue.2Hen hihti jenimascanon huesti shinanyajihuenahue. Criston matohon shinanniquescajanahue, joni huestahonshinanhahnani. Huesti shinanyahpabo resjanahue, huetsajaquin shinanyamaquin.3Jahuabi sinataxma teenahue.Hihcoinicamayamanahue. Noquen huetsayohuanquihnnoxon mia mentan hashoanshinanya siri jaa hihqui shinanhue. 4Minares shinanyamahue. Mina resshinanxonma bi caibaana rihbihahxonhue. 5Noquen HihboJesucristonen hahni quescajanahue.6Papa quescapahax bi ta jeenhihquishjonishqui, jahuen coshi jenebehnani.7Jahuen coshi xaba jenebehnani jonishcahen jonin yorayahpa sca janish.Yorayahpahax bi jonibo hahxonnica resquescascai. Joniscaax, caibo mentanhashoan jahuama quesca sca jai. 8Jaabojihuemanoxon mahuahue Papan jaahmahuati. Jihui qui hueonahbo binincanicaxon mahuanoxon camantenequin. 9Jaa copi ta Papan jaayohinishqui: Mia tah min jatihibichinhihbo sca qui. Miin jane ta jatihibi janementan hashoan hani qui. 10Jatihibijonibaan sca raboxonen nihxon jahuenjanen yocayaxihnon ta jascajanishqui,

naihoh quehabaan, nai namanjihuetaibaan rihbi, mai chichoquehabaan rihbi. Jaabo yohihi tajascanishqui. 11Mia tah min noquenHihbo Jesucristo qui hih tajayaxihcanihqui, jatihibi. Jaatian ta PapaDios hihti coshi shinanya hihquihonanyaxihcanihqui.

Xabayahpabo non jai12Jaa copi hea nincanahue, hea

huetsabaan. Hea jano hihqui tian res ma bihea jano hihyamahiya hashoan scanincaquin sirijaxon, Cristonshinanyahpaboxon mato janin jahuenshinan hichajanahue. Heen Hihbo queenaiquescayama japaho hihquish jihuenahue.13Maton jointi janin teetai ta Papan coshiqui. Teeti shinan mato hinanxon ta hahanteeti coshi rihbi Papan mato hinanihqui, jancostanai quesca sca man teexonnon. 14Manhahcai jatihibi tah man joinhihquinanxonma man hahtihi, tsohquibiyohuanxonma hahquin. 15Ponteshinanyahpabo sca jihuenahue, jahuabitiroma shinanaxma. Papan siri baquebo tahman nincayosmabo tocan man jihuetihi,tiromabo tocan hihquish bi ponte res jihueti.Mai mehabo tocan tah man huishi xabataiquesca man jatihi, Papan xabayahpabo scajai. 16Johuepan xabajaquin hahcajaquinPapan joi honanmanahue. Jaatian ta Cristojahuiya hen jenimayaxihqui, yanca res henteeyamani hihquish copi. Mato copi tah henCristo bebon mequen nihyamayaxihqui.17Hean joi yohihah man noquen Hihbonincacoinscai copi hea nenoxonrehtenoxihquibaan bi tah hen jenimaresai.Mato betanbi tah hen jenimahi.18Jascarihbihi jenimanahue, hea hihquiquescari jenimanahue.

Timoteo betan Epafrodito19Histon tahni tah hen mato qui

Timoteo raanti shinanai, jenquetsi man

1 2

336

jihuetain honannoxon. Noquen Hihboqueenaiya tah hen basima tahni raantihi,joiya joribiscaiya sca hen jointisiricahinnon. 20Timoteo quescapah tahhen neno huetsa yamahi, matohonshinancoinxon mato sirijaquincoirannicah. 21Texen ta jatona rescoiraniqui, Cristona jisxonyamaquin.22Timoteo tah man honanscai. Jahuenpapa betanbi teeti quesca ta hehbetanPapan joi yohihi tee teenishqui, matonjisnonbi. Jenquetsahpa shinanya hinhihxon tah man honanscai. 23Jaa copi tahhen jaa raanti shinanai. Jenquetsajacahra hea janoxihcanihquin, rehtequin,rehteyamaquin, honanxon sca tah hen jaaraanscatihi. 24Jaabi ta heabi mato janinhiston tahni catihi, Criston hea picohah.Jan hea jascajaxontihi tah hen shinanai.

25Epafrodito pari raanti ta jaiquihihxon tah hen jaa pari raantihi. Jaa taheen huetsa qui, hea yanapannicah.Hehbe sontaro can. Man raanah ta joxonhea hihti yanapancachihiqui, sirijaquinhahxonquin. 26Jaa hihti hisinai joi mannincaho honanxon ta masa tenehax matojisi hihti cacatsihscaiqui. Jaa copi tahhen raanti shinanai. 27Mahua hisin tajahoxqui. Mahuatihi bi ta rohatipishqui,Papan rohajahah. Jahan shinanxon,hehon rihbi shinanxon ta Papan jaarohajahipishqui, tiroma honanyahihquish hashoan bena sca henjayamanon. 28Jaa copi tah hen rahmabijaa raanti shinanai, jaa jisish manjenimascanon. Jano caxon mato yohihahtah man jenimatihi, nenohax ta hea rihbijointi siricahintihi. 29Jaa copi jenimaxonbihnahue mato qui nocotaiton. Hahxontah min noque jai, Papan, jaaxjenimanahue. Papan joi yohinica jatihibiJohue hahxon, jaabo pishinaibo jatohinannahue, yanapanquin. 30Cristoteexonquin ta mahuatihi bi rohatipishqui.Hea yanapanquin tah man jaa neno

raanhohqui. Joxon ta Hahrai mahuapahohihxonma bi tenexon Cristohahxonnoxon hea yanapancachihiqui.

Ponte jihuecointi

3 1Huetsa joibo sca hen mato yohinon,hea huetsabaan. Noquen Hihbo qui

jenimanahue. Mato yohixon bihahquirihbi yohihi tah hen jatsanyamahi.Hen mato yohihah ta hihti siri qui. 2Matojudio honantiyahpa hihmacatsihquiboqui coiramenahue. Tiromabo quicoiramenahue, honantiyahpajacatsiquinnoquen nami tiromajahibo quicoiramenahue. 3Noque cah non Papanhonantiyahpabo sca. Jahuen yoshinsiriyaxon cah non jaa hahxonai.Jahuerohahi ta Cristo noquenjihuemanicah qui hih tah non jai.Jahuerohahi ta Cristo noquen hocha copimahuanishqui, Papan noque hihti sirijisnon, hih tah non jai. Jonibaan resshinanxon hahcai ta jahuabisiriyamahihqui, Papan jisi, non tah nonhonanai. 4Jonibaan res shinanxon hahcaiPapan jisí siripaiya tah hen yohuantijaquehahnai. Caibo mentan hashoanyohuanti jaquehahnai. 5Ocho nete henjaiya cah hen hea honantijacannish. Heacahen israeli baquebo, Benjamin cahenheen xohta xeni. Hea tah hihti judiohihpahoniqui. Moisesnin joichibannicahax cahen fariseo sca hen janí.6Hihti nincati shinanxon tah hen Cristojoi nincacaibo hean tiromajapahonihqui.Moisesnin joi chibanquin cahen jahuabipishinmayamani. 7Hen japahoniboshinanhihtixon sca tah hen sirí hihquishinanyamascaniqui. Jaamajaquin reshen hahpahoni honanscaquin. Cristonincatihi bi tah hen jaamajaresniqui.8Jaamajaquin rahan. Yanca bi res hen teeteeni tah hen honanscaniqui. Heen hihboJesucristo betan nichi caya hihti siri. Jaabihnoxon tah hen hen japahoni jatihibi

2 3

337

jenenihqui. Hen japahonibo ta pohitsamanah quesca tiroma qui. Cristonshinan caya tah hen hashoanhonancatsihqui. 9Jaan hea jihuemati tahhen queenai. Papan hea siri jisnonMoisesnin yohini quescajati tah henshinanyamascai. Cristo qui hinamehxonnincacoin sca tah hen jai, Cristo copiPapan hea siri hihqui jisnon. 10Cristonshinan tah hen honanbonacatsihqui.Hahan jan huenirihbini coshi rihbi tahhen honancatsihqui. Hahbetanbi rihbinihni nihnixon tah hen tiromabotenecatsihqui, mahuatax jan janí quescajayanoxon. 11Cristo huenini hihquiquescarihbi sca jayanoxon tah henjascajahi, hahtipahyamaquin bihahtipahxon.

Coshin hahxoncointi12Pishinyama ta jai hih tah hen

jayamahi. Pishin ta jai, haxeti. Hashoansca Criston hea haxemabonati tah henqueenai. Jaa copi tah hen coshin hahcai,Criston pari hea bihni quen. 13Honan scatah hen jai, honanbonayamascapan hihtah hen jayamahi, hea huetsabaan.Nescaja tah hen jai: Hen hahxonihboshinanxonma tah hen noquen Hihbo hencoshin hahxonnoxihquibo hen shinanai.14Jan yohini quesca tah hen jacatsihqui,jan hea bochiquixon bihinihnon caman.15Baquen shinanya hihyamaxon tah manhen mato yohihah quescajatihi. Hen matoyohihi quescayama man shinanaiya taPapan mato jaa rihbihonanmayaxihquiqui. 16Non matohinanni shinanbo jenebahinyamanahue.

17Hen hahcai quescajanahue, heahuetsabaan. Hen mato tocan jihuepahoniquescapi jihuetaibo honannahue, jascarijihuenoxon. 18Mato tocan jascacanmishihxon hen hicha coti mato yohiniquesca sca ta jaiqui. Criston baquebotocan ta jahuen rahuibo jaresscaiqui,

hicha. Heen jointi janin huaohihanan tahhen mato yohihi. 19Jascapahbo ta Papanqueyoyaxihquiqui. Jaton pocobo ta jatondios qui pahenaibo. Jaton shinan tahahqui hihtimati qui, hihti siri hihquijaabaan shinanah bi. Jaton shinan ta maimeha res qui. 20Noquen jihue ta nenohahquescapahma qui, noquenah ta naihohqueha qui. Janohax noque jihuemanicanoquen Hihbo Jesucristo jonon camantah non manatihi. 21Noquen mahuanicayorabo ta jaan huetsajaxonyaxihquiqui,jahuenahbi quesca hihnon, hihti siri.Hahan jatihibi hihbojati coshiyahpaxonta jaa coshiyaxon noquen yorabehnajaxonyaxihquiqui.

Noquen Hihbo qui jenimati

4 1Jaa copi tenenahue, huetsabaan.Noquen Hihbo betanbi tenenahue.

Mato tah man jahan hen hihti queenaiheen huetsabo qui, heen jointiboyaxonbihen matohon shinanai. Matohon tah henhihti jenimahi. Mato copi tah henshinanquin sirijahi. 2Mato betan jai haiborabe sca tah hen hihti yohihi: EvodiayaSíntique. Noquen Hihbohonshinanbehcoinax huesti shinanya scajanahue. 3Jascari rahan. Mia rihbi tahhen jascajaquin yocacai, huetsan, miacah min hehbetanbi teecoinni. Jatorabebi yanapanhue, jaa huesti shinanyajaahbo. Rabebi ta hehbetanbi teeteenishqui. Clemente, texe noque betanteenihbo rihbi betan ta tee teecannishqui.Jaabo rahsichina ta Papan quirica janinjaton jane jaresscaiqui, Papa betanbijihueyaxihquibo huisha sca.

4Jascabihi noquen Hihbo qui jenimahijihuenahue. Jascari jenimahi jihuenahuehih tah hen jai. 5Jatihibi jonibaan matosiri hihqui honanahbo tenehahnannahue.Noquen Hihbo ta nea pishca qui,hochoma. 6Jahua copibi masashinanyamanahue. Man hahan

3 4

338

tiromajaquin shinanai jai jatihibi Papayohinahue. Noquen Papa yocaxon, janmato hahxonai rihbi Hahxon tah minnoque jai Papan, hahxon man hahanmasa shinanaibo yocanahue. 7Jaatian tamato coiranhanan jahuen jenimati shinanPapan mato hinantihiqui. Jonibaanhonanti hahtipahyamahi shinan siribo tamato hinantihiqui, man jointisiricahinnon, noquen Hihbo Jesucristobetan hihxon man sirijaquin scashinannon.

Non bihcointi shinanbo8Nescapa joibo tah man nincaxon

bihtihi, hea huetsabaan: hihcoinai joibo,shinanyahpaxon honanti siri joibo, pontesiri joibo, rishtajoma siri joibo, costantisiri joibo, nincati siri joibo, jatihibichinshinanah hihti siribo joibo, hahqui siripiyohuanti joibo. Jascapa siribo rahsibihnahue. 9Hen mato honanmaniquescabijanahue, hen mato haxemaniquescabijaquin. Hean hahcainincanihxon, hean hahcai jisnixon,jascajaribinahue. Jaatian ta sirijaquinshinanmanicaton mato manatihiqui,noquen Papan.

Coriquinin yanapanaibo10Rahma man hehon shinanxon

hahquirihbi hehqui coriqui raan sca jaiyatah hen noquen Hihbaan shinanyahaxhihti jenimahi. Hehon shinancachihixonbi tah man raanti hahtipahyamahohqui.11Pishincachihixon bi tah hen jaa copimamato yohihi. Jatihibi tian jenimati haxetah hen janiqui. 12Pishinxon bi cahensirijaquin shinanti honanai. Hicha jaxonbi cahen sirijaquin shinanti honanrihbihi.Jatihibi janin, jatihibijaquin tah henyanixon sirijaquin shinanti haxenihqui,pihan hihxon bi sirijaquinshinanrihbiquin. Hicha jaxon bi

jascajaribiquin, pishinxon bijascajaribiquin. 13Coshi hinannicatoncoshijaha tah hen sirijaquin shinantihahtipahi. 14Jaabi tah man heayanapanquin hahxonbiresai. 15Matonincamamenohax Macedonia maijaninhax hen caribihiya tah man heayanapanribiniqui. Caibaan ta heayanapanyamanishqui, mato huestichintah man raanxonniqui, man honanaiquesca, Filipobaan. 16Tesalonica janinhen hihquiton cah man hehqui raanih.Jaa pecaho cah man hahribihoxonraanrihbinih, hean bihnon. 17Matoncoriqui jenipahixonma bi tah hen manhea hinanah copi Papan mato hashoanhicha sca hinanrihbinon hihxon henbihniqui. 18Man Epafrodito betan raanipibichish tah hen hicha sca jai. Hen tahhen pishinyama sca jai. Man raanah taPapan jisi hihti siri qui. Man hahquiraanah quesca tah qui, jaa copi tamatohon jenimahiqui. 19Jaan ta manpishinaibo jatihibi matohinanyaxihquiqui. Nete hihbo hihxon tatsama bi res mato hinanti jaxonJesucriston mato hinanrestihiqui.20Noquen Papa Dios ta queyoyosmaxabayahpa qui, jascabihi hahqui siripiyohuannahue hah tah hen jai. Jascarirahan.

Hahan quirica queyoti joi21Min jascabi jayamahin hahxon,

jatihibi noquen huetsabo heayohixonnahue, noquen Hihbo Jesucristonjanen. Neno jai noquen huetsabaan rihbita mato jascajaribicaniqui. 22Texe noquenhuetsabo jatihibichin rihbi ta matojascajahiqui. Quiquin hapon xobohoteetai noquen huetsabaan rihbi tajaabaanbi shinanxon mato jascajaquinraanihqui. 23Noquen Hihbo Jesucristonxabapan jihuenahue.

4

339

Noquen huetsabo qui Pablonen raanai

1 1Noquen Papa Dios queenaiya taJesucristonen hea yohinishqui jahuen

raanti hea Pablo janon. Noquen huetsaTimoteo betan tah hen nea quiricahuishahi. 2Man Cristo jeneyamahibo quiraannoxon tah non huishahi, heenhuetsabaan. Man Colosas jema janinjihuetaibo qui tah non nea joi raanai.¿Papan shinanya man jayamahin? ¿PapaDiosen sirijaha man jointi siripaxjihueyamahin?

Noquen huetsabo Pablonen yocaxonai3Noquen Hihbaan Papa tah non

jascabijaquin yohihi, Hahxon tah minjato jai Papan Dios, hahquin. Non matoyocaxonai tihibi tah non jascajahi. 4Mannoquen Hihbo Jesucristo nincacoinxonjatihibi noquen huetsabohon manshinanai yohihah tah non jascajaquinnoquen Papa yohihi. 5Noquen naihohqueha Papan mato jihuemayaxihquihonanxon tah man noquen huetsabohonshinanxon jato hahxonai. Papan joi coinnincanihxon tah man jan matojihuemayaxihqui joibo man honanscai.6Jaa joi coin ta Criston joi siri qui, matoqui noconih. Jatihibi janin nocoxon janojihuetaibo shinan hinanax ta jaa joicaicanahihqui. Mato tocan tajascarihbihihqui. Papan matohon

shinanai tah man yohihahnincamenonihxon honanrihbihi. Jaanmato hahxoncoinai tah man nincanihxonhonanrihbihi. 7Jaa joi siri ta Epafrasnenmato nincamanishqui. Jaa ta hahan nonqueenai noque betan teenica qui. Cristonteexonnicah, hehbe teexonnicah.Sirijaquin ta Criston joi matoyohixonnishqui jano caxon. 8Nenonocoxon sca ta Dios Yoshimanshinanmaha man noquehon shinanai jaannoque yohihipishqui.

9Jaa copi tah non nincamenohipixonmato yocaxonquin jeneyamahi noquenrihbi. ¿Man jenquetsahpabo jihueti Papaqueenihquin? Man honancoinnon hihxontah non mato yocaxonai. Dios Yoshimanmato jatihibi shinan hinanquin matohonanmanon hihxon rihbi tah nonyocaxonai. 10Papa queenai quesca scaman jihuenon. Man hahcai jatihibi jaquinhahan jan jenimahibo man janon hihxontah non mato yocaxonai. Jascapahboxontah man Papan shinanai quescajaquinjatihibi sirijatihi. Jaatian tah manhashoan sirijaquin sca noquen Papahonanbonayaxihqui. 11Jatihibi shinanhinanquin Papan mato coshijanon hihxontah non yocarihbihi, jahuen hihti sirishinan bichish man coshinon hihxon. Jaashinanyaxon tah man jatihibi tenetihi,yosmayamahi, sinayamarihbihi.Jenimaresi. 12Noquen Papan ta mato

COLOSAS

Colosas janin jihuetaibo qui Pablonen raanni joi

340

yohihihqui, Heen baquebo jano jihuenonhihxon hen hahxonai xabapan sca tahman jihuetihi, hahquin. Jaa copi tah manHahxon tah min noque jai Papan, hahman jatihi. 13Tiroma yoshiman noquehihbojani bi ta Papan noque bichinxonnoque mahnebohanihqui jahuen baquenjihuetahbo sca non janon hahan janqueenai jahuen baquen sca noquejihuemanon. 14Jaa jahuen baquen tanoquen hohcha sohuanihxon nonhohchanihbo shinanyamascaiqui.

Cristo mahuani quennoque jahuen jihuetahbo

15Noquen Papa jisyamaxon bi tah nonjaa jahuen baque honanxon noquen Papajenquetsahpa quin hihxon honanscai. JaaPapan baque ta jatihibi hahnicahax jatihibihihbo rihbi qui. 16Jaan ta jatihibijanishqui, naihoh quehabo, main jaiborihbi. Non jisibo, non jisyamahibo rihbijaan jaquin. Meyayahpa yoshinbo, hapoyoshinbo, yonohi yoshinbo, sontaroyahpayoshinbo rihbi, jatihibija ta jaan jatojanishqui jahuena jaábo. 17Jahuabijariyamahi bi ta jaa janishqui. Jaan rihbita jatihibi jaxon jatihibi manamahiqui.Jaan manamayamaha cahen jatihibiqueyoquehanai. 18Noquen Hihbo ta jaaqui, noque jihuemanicah. Hihquipish bihuenimenonish jihué hihboscai jatihibihihbohi. Noque jan caisai tah non huestiyora qui, jahuenah. 19Queenxon copi ta jaahuesti Papan hihbomanishqui, jaa huestijatihibichin quiquin hihbo janon. 20Jaamahuamaquin ta jatihibi noquen rahuitishinan potamanishqui noque jahuenjihuetahboscanon. Naihoh quehabo, nainaman mehabo, noque jatihibi hahbetansiripi yohuannon ta jihuin hueonmaxonjahuen Papanbi noquen hohcha copi Cristojimi potamanishqui mahuamaquin.

21Mato rihbi tah man Papan nahuabohihpahoniqui. Jahuen rahuibohax tah

man tiromajaquin shinanax tiromahijapahoniqui. 22Jahuen sinatahbo que bita mato sirijaquin bichiqui jahuenbaquebo sca man janon. Noquen yoraquescapahax noque copi mahuanihxon bita mato sirijaquin Criston bichiqui.Jahuenahbo rahsi Papa bebonbi sca matonihmanoxon mato sirijaquin bihquin.Hohchajoma siribo sca tah man jatihi.Papa mato hinanyahnoxon cahen matosirijaquin bihquin. 23Criston joijascabijaquin nincacoinaibo tah man janonihyaxihqui jaa joi jeneyamahihbo, jaamato yohimenoni yohuanhuetsajayamahibo, huetsa joi quimahnejaqueyamahihbo jano nichi. Jaa joihuesti tah hen jatihibi noquebo yohihi,Jaa yohinica sca mia jahue Pablon, Papanhea janí.

Papan joi nincamanicah, Pablo24Papan shinan man bihnon hihxon

jahuen joi siri hen mato yohini copi tahea rahma tiromajacaniqui. Tiroma heajaábo bi tah hen tenehax jenimahi.Noquen Cristo ta tiromajacannishqui. Jaatiromajaquin pishinmanixon ta hea scatiromajacaniqui. Heen yora jaabaantiromajahah bi tah hen Cristo tenexonai.Jahuen caisaibo ta jahuen yora qui.Jaabaan jahuen shinan bihnon hihxontah hen tenehi. 25Matohon shinanxon tamato jahuen caisaibo yohinica hea janonhihxon Papan hea yohinishqui, jahuen joihen nincamaquin sirijanon. 26Neatemanjapahonibo honanmayamapahonixon bita rahma jaa jone joi jahuen caisaibohonanmati jaan yohihihqui. 27Mato tocanCristo jihuetihi tahonanyamacanpahonishqui Papan jatohonanmayamahah. Maton manhonanscanon ta mato judiomabohonanmati noque yohinishqui. Matochicho Cristo jihuetaiya man jahuentihosiri shinanyahpa jaa jaiquin man

1

341

honannon hihxon ta mato honanmahiqui.Jaa Cristo huesti ta noque jihuemanicahqui.

28Hahqui hinamehhue hahquin tah nonjatihibi joni sirijaquin yohihi. Jatihibijoni sirijaquin honanmaquin honanahbo.Jatihibi joni shinanyahpa siri sca Cristobebon nihmanoxon hihxon tah henyohihi. 29Jascapahbo janon hihquish tahhen shinan caman hahtanax tee teetai.Jan hea hinanai coshin tah hen coshin bires tee teetai jato yocaxoni.

2 1Hicha bi res hen mato yocaxonaiman honannon hihxon tah hen mato

yohihi. Laodicea janinhabo rihbi, jatihibihea jisyamanibo rihbi tah henjaayocaxonai. 2Joni huetsahon shinanxonhonanmahananax maton jointi sirinonhihxon tah hen mato yocaxonai. Jaatiantah man Papan honanya jacointihi.Jahuen jone joi tah man honanquinsirijascatihi, Cristo honancoinquin.3Cristo ta jatihibi honan siri jaiqui,jatihibi siri shinan rihbi. 4Siripiyohuanihcama jaibaan matoparanyamanon hihxon tah hen matoyohihi. 5Hocho jaax bi tah hen matobetanbi hihquish quesca hea jai. Jaashinan huestiya man jihueti siripainincacax tah hen jenimahi. Cristo quihinamehxon man jeneyamabiresaiyohihah tah hen hihti jenimahi.

6Noquen Hihbo Jesucristo bihnish ressca jaa shinanya sca jihuenahue. 7NoquenHihbo honanquin sirijanahue. Jahuenshinanya rihbi haninahue hen matohaxemani quescajaquin hashoan scajahuen joi bihbonaquin. Hahxon tah minnoque jai Papan, hahquin hichabihbonanahue.

Criston shinanyahpa non behna jihuetai8Mato hihbojanoxon honanihcama

jaxon quesa joibo mato nincamacanmiscoiramenahue. Honancoinxonma bi

jonibaan shinanai joi res ta matohonanmacatsihcanihqui. Cristonahma bihuetsa joi mato haxemacanmis yoshimanjoi.

9Cristo ta Papan shinanya qui, Papancoshiyahpa. 10Jaa ta hihbo qui, jatihibiquiquin yoshimana, jatihibi hapoyoshimana rihbi. Jatihibichin hihboxonta mato shinan hinancoinihqui. 11Mato tahonantijanishqui Papan jihuetahbo manhihqui honanahbo. Jonin mequemanhonantijahahma bi Cristonhonantijahahbo tah man qui jahuenhonantiyahpabo. Mai mehabo queenaiquescajaquinma bi Cristo queenaiquescaja non jai ta jaa honanti qui.12Jeneho hihquimaha tah man Cristoyabitsahonni quesca janiqui. Jene chichoqueha huenihihnihah sca tah manCristoyabi huenihihnini quesca jai.13Hohcha hohchayahpabohax tah manmahuascaibo japahonihqui. Maton yorajanin jahuen honanti yamanijahuenahmabo quen. Man jascapahboque bi ta Cristoyabi Papan matojihuemanishqui maton hohcha jatihibimato sohuaxon, noquenah rihbi. 14Nontiromajapahoni copi ta noque casticantijoi janishqui. Noquen hohcha copi hihquibi ta Cristo jato rehtemaquin noquencasticanti Papan queyonishqui,yamascanon. 15Jascajaquin ta hihtitiroma yoshinbo Papan jaton yohuanbobichinishqui netetahbo. Jaton tiromasontaro yoshinbo rihbi jascajaquin jatonyohuanbo bichinquin. Janibi ta jatohihtimahmanishqui. Cristo mahuamaquinta jato netemanishqui.

Naihoh quehabo shinannahue hihqui16Jaa copi nescapa joibo

nincayamanahue. Noquen pitibo,pitimabo, xehatibo, xehatimabo, nonnescajaquin esta netebo huinomatibo,jascajaquin huinomatimahibo, hoxne xoo

1 2

342

hihquiya non jascajaxonma nescajatijaibo, tantiti neten non jascajaxonmanescajati jaibo. Jascapahbo joibo matoyohihahbo bi nincayamanahue. 17Pitibo,xehatibo, estabo, hoxne xoo netebo,tantiti netebo, jaa joibo ta janishqui.Jahua jan noque hahxonyaxihquiquinhonanahbo hihxon res ta jaa joibo Papanyohinishqui. Cristoyahpaxon tah non jaajoi xenibo jenescai. 18Caibo ta namaquenjahua ra jisish, shinancoinihcama scajaiqui. Jahua copi jascatimahi bi jascari.Papan shinanjomahax res sca yanca bi resyohuani. Jascapahboxon ta matohaxemacanihqui man piti tenenon hihxonmato haxemaquin. Papan naihoh quehayoshinbo qui sca man horanon hihxonmato haxemaquin. Jato nincayamanahue.Papan shinan mato bichincanmis.19Jascapahbaan ta noquen Hihbobihcoinyamahiqui. Noquen Hihbohuestichin ta noque coshi hinanihquihuesti yora sca jaax non haninon. Cristonshinanyahpa rahsi jaax tah nonyanapanhanani jihuetax coshihinanhahnanax hashoan sca Papanshinan bihbonahi.

20Cristo betan mahuanihbo tah manqui, mai meha shinan potanihbo. ¿Jahuacopi sca man mai mehabaan hahcaiquescajaquin man mai mehabo nincacainjaabaan mato haxemanon?21Xecoyamahue, piyamahue,meheyamahue, hah ta jacanihqui.22Jaaban yohihibo ta non piquinqueyobahinaibo rahsi qui. Jaton yohuanta jonibaan shinanax yohuanresai qui,Papan jascahue hahcama. 23Honanquescapa hihquish bi honancoinaima joitah qui. Noquen Hihbo queenaiquescajaquinma bi ta hahmebi shinanxonnoquen Hihbo hahxonti jacanihqui.Noquen Hihbaan yohinihquescajayamaquin. Piti jaxon bi pititenequin. Jascajaxon tah non mai

mehabo shinanbo non potatimahijahuentianbi.

3 1Cristo betanbi ta mato hahquirihbihuenihihninishqui. Jaa copi jaan

hinanaibo shinan benanahue. Noquennaihoh queha Papa patax tsahoxon tanoque hinanihqui. Jahuen shinanbenabonanahue. 2Jaa janin res matonshinan hahnahue. Mai mehabo janinhahyamaquin. 3Man tah manmahuascaniqui. Cristo betanbi sca tahman jihuetai, Papanahbo sca. Mahuatiqui raquetimascai. 4Noque jihuemanicaCristo sanareneni jahuiya tah man matorihbi hahbetanbi janibi sca nihyaxihquixabayahpabo sca.

Tiromapahonish bi behna shinanyahpa5Jaa copi maton shinan tiromabo

jenebahinnahue, Cristojomaxon manbihnibo shinanbo. Joni huetsa betanhihqui hohchati. Haiboya yohuanti.Tsiniti. Tiromahihti queenti. Caibaanjahuabora jato bichinti shinanai.Jascaxon bichinah ta santo chibanahjasca rabe qui. 6Jascapahbo copi tanincayosmabo Papancasticanpaqueyaxihquiqui. 7Mato rihbitah man jascapahbo hihpahoniqui,jascapa shinanya jaax. 8Jascapahbohihníxon bi jenebahinscanahue neajatihibi: rainyamati, sinati, tiromajati,huetsa joni qui yohuanti, rishtayayohuanti. Jascapa yohuanbojenebahinscanahue. 9Man shinanpahonijenebahinax res sca joni huetsa betanyohuani quesayamanahue. 10Shinanbehna sca tah man bichi. Papan rihbi tamato honanmabonaquin shinanbehnajaxonihqui. Mato jonijanicahtonshinanai quescajaquin sca man shinannonmaton shinan behnajabonaquin. 11Noquebehnabo tah non judiobaan nahuabomasca jai. Judioboma rihbi sca jai. Judiohonantiyahpaboma sca jai. Jaa

2 3

343

honantijomaboma sca jai. Nahuabohihyamascai. Nahua bi res nahuabohihyamascai. Hinabo hihyamascai.Hinaboma hihyamascai. Jascapahbomasca jaax bi Cristoyahpabo rahsi. Cristonjonibo rahsi.

12Papan ta mato caisihqui, jahuenahbijahuen baquebo man janon matoyohiquin. Matohon shinanquin. Behnashinanyahpaboxon sca, Papancaisaiboxon rihbi sca joni huetsayanapanti shinan bihnahue. Jonihuetsahon shinanxon hahxonti shinanbobihquin. Huetsan yohihah nincatishinanbo, honaxonbi yohiti shinanbo.Jatsanjaha bi copitima shinanbo. Jascapashinanbo bihnahue. 13Tiromahibotenenannahue. Heen huetsa ta hehquitiromahiqui hih min jacatsihxon bi janmihqui tiromahibo shinanyamahue.Maton Hihbaan maton hohchashinanyamascai quescajanahue. 14Jaashinanbo jatihibi bihxon bi noquenhuetsabohon shinanti shinanbo hashoanbihbonanahue. Noquen huetsabohonshinanquin tah man texe maton shinansirijabahinai shinanyahpa siri scajanoxon. 15Criston maton jointibosirijanon hihxon rihbi janahue caibobetan siripi sca jihuenoxon. Man jascarijihuenon hihxon ta mato huestiyorajanishqui. Hahxon tah min noque jaiPapan, hahribinahue.

16Criston joi rihbi maton jointi janinbexojanahue hicha. Shinanquin sirijahaxhonanmahanannahue pontejaquinyohinani. Behuarihbinahue. Papanhuishani behuahi. Matonbi shinanaxbehuarihbinahue noquen Hihbo quibehuahi. Maton jointinin shinanaxHahxon tah min noque jai Papan hihquibehuahi. 17Man hahcai jatihibi noquenHihbo Jesusen janen hahnahue. Matonjanan yohuanquin, maton mequemanteequin rihbi jahuen janen hahquin.

Jahuen janen rihbi yohiquin, Hahxon tahmin noque jai Papan, hahnahue.

Papa nincaxon jonibo yanapanti18Maton benebaan yohihah

nincanahue, haibobon. Man jato nincatita noquen queenihqui. 19Maton haibohonqueennahue, bebobon. Jatorainyamahaxma jihuenahue. 20Matonpapan, maton maman mato yohihajatihibi nincanahue, baquebon. Mannincati ta noquen Hihbo hihtiqueenihqui. 21Baqueyahpabon, matonbaquebo yohiquin sirijaxon jatosinamayamanahue. Tiromajaquinshinancanmis. 22Maton patoronen matoyohiha jatihibi nincanahue,patoroyahpabon. Sirijaquin jatohahxonnahue jaabaan jisnon hihxon resma bi hahcoinquin noquen Hihboshinanhahnan. Patorobaan jisnonhihquish hihquibo quescayamanahue.23Jonima bi noquen Hihbo man teexonaihonanxon man hahcai jatihibicoshicahinxon hahcoinnahue. 24NoquenHihbo Cristo tah man teexonai. Jaan tamato copijaquin sca jan matobexojaxonai mato hinanyaxihquiqui.25Tiromajanicabo rihbi tacopiyaxihquiqui jan tiromajahi copi.Casticanquin ta tsoabi cahnetimahiqui.

4 1Sirijaquin maton jonibocopijanahue, joniyahpabon.

Sirijaquin honanxon jato copijacoinquin.Naihoh maton Hihbo rihbi jai honanxonsirijaquin jato copijaquin.

2Papa yocaquin jeneyamanahue. Jaayocacahnan coiramenahue huetsa janinmaton shinan camayamaquin. Hahxontah min noque jai Papan hahtishinanbehnoyamarihbinahue. 3Criston joisiri hen nenoxonbi yohiti hahtipahnonhea yocaxonnahue. Papannincamayamanixon bi rahmanincamascai joi siri tah qui hen jato

3 4

344

yohihi. Jaa copi tah hen nea sipo xobohotsahotai hea tsahonhohbo. 4Hensirijaquin jato jaa joi nincamanon hihxonPapa hea yocaxonnahue, hean yohiti jaiquescajaquin hen yohinon.

5Shinanquin sirijaxon Cristojomaboyohuanquihnnahue. Yohiti siripai tihibijato nincamanahue. 6Nincati queenahbohihxon shinanya yohuantiyaxon jatoyohuanquihnquin. Jahua min shinanainhahca tah man jascapa yohuantiyaxonjatihibi joni yohiti honanscatihi.

Hahan quirica queyoti7Tíquiconen ta jatihibi hen huinotaibo

mato yohiyaxihquiqui. Hahan henshinanai noquen huetsa tah qui.Sirijaquin ta hea yanapaniqui, hehbeCriston yonotixon. 8Non jenquetsahpijihuetain hihxon tah hen mato qui jaaraanai man honannon hihxon. Jaan matoyohihah man sirijaquin sca shinannonhihxon tah hen jaa raanai. 9Onésimorihbi ta hahbetan cahiqui. Jaa rihbi tahahan non shinanai noquen huetsa qui,Papan joi nincanica. Maton caibo rihbitah qui. Nenoha joibo jatihibi ta matoyohiyaxihcanihqui rabexon.

10Bernaben chahi Marcos mato quicahiya sirijaquin bihnahue. Nocotaiya jaayanapanyaxahnnahue, hah tah hen matojaniqui. Aristarco ta heyabi sipo xobohotsahoncanhoxqui. Aristarco, Marcos,Jesus Justo hahcaibo, jaabo rahsichin tamato qui joi raanihqui man jascabijayamahin, hahquin. 11Jaabo quimisha

res ta heen caibo qui, heayanapannicahbo. Papan jihuetahbohichanon hihxon ta yanapanquin heasirijaquin shinanmacanihqui. 12Matoncaibo Epafras rihbi ta Criston yonotixonnenoxon mato qui joi siri raanihqui.Noquen Papa yocaxonquin ta matojascabijaquin shinanxon matoyocaxoniqui. Papan coshiyahpahax scaman hohchati queenyamabiresnon. Manjahuejati Papa queenihquin manhonanquin sirijaribinon ta mato hihtiyocaxoniqui. 13Mato hihti yocaxonxon taLaodicea janinhahbo rihbi hahxonxonHierápolis janinhahbo rihbi jatohahxonihqui. Man honannon hihxon tahhen mato yohihi. 14Noquen rahonnicaLucasen ta mato qui joi raanihqui.Demasen rihbi ta mato qui joi raanihqui,man jascabi jayamahin, hahquin.

15Laodicea jema janinha noquenhuetsabo yohixonnahue, man jascabijayamahin, hahquin. Ninfas, jahuenxoboho tsinquitai noquen huetsabo rihbijascajaquin yohixonquin. 16Nea quiricajisxon, Laodicea jema janinha noquenhuetsabo sca jismanahue. Hen jato quiraanho quirica rihbi jisnahue, maton.17Arquipo yohinahue, noquen Hihbaantee hen hinanni hahxonquin sirijanoxonjan jisnon.

18Heanbi huishaxon tah hen mato manjascabi jayamahin, hahcai. Hea sipoxoboho tsahotai shinanbehnoyamanahue.Noquen Hihbaan mato shinan hinannonhihxon tah hen mato yocaxonai.

4

345

Raannoxon Pablo betan huishahibo

1 1Pablo, Silvano, Timoteo, noquerahsibi hihxon tah non mato qui joi

raanai, noque huetsabon. Man Papa Diosbetan hihquibo, man noquen HihboJesucristo betan hihquibo qui tah nonnea joi raanai Tesalónica jema janin.¿Jahuen shinanya man jihueyamahin?¿Man shinanquin sirijahax scajihueyamahin?

Ponte res jihuexon nincacoinaibo2Noquen Papa Dios yocaxon tihibi tah

non Hahxon tah min jai Papan, hahcai,matohon jatihibi shinanxon. Jascajaquintah non cahnexonma mato yocaxonai.3Nincacoinxon man noquen Hihbohahxonai, joni huetsahon shinanxon manteexonai, noquen Hihbo joyaxihquihonanxon man tenehi, man jascajahihonanxon tah non mato yocaxonai.4Matohon ta noquen Papa queenihqui.Papan caisaibo tah non mato honanai,noquen huetsabaan. 5Yohuanquin res tahnon joi siri mato yohiyamanihqui. Papancoshi jisxon, Dios Yoshiman coshinhahcai rihbi jisxon, Papan joiya nonhihqui honancoinxon tah mannincacoinnihqui. ¿Mato qui nocoxon,matohon shinanxon, non tenexon matohahxonyamanihquin? Man tah manhonanai.

6Caibaan mato tiromajanon bi DiosYoshiman mato hihti jenimamanon tahman Papan joi bihcoinniqui, noquenhahcai quescajanicahbo sca janoxon,noquen Hihbaan hahni quescajanicahborihbi sca janoxon. 7Man tenexonaihonanxon ta Macedonia mai janinjihuetai nincacoinaibaan jatihixonbi scajascajaribicannishqui, Acaya maijaninhahbaan rihbi jascajanon. 8Matojaninhax ta noquen Hihbaan joiyohuanchanicanacaniqui. Macedoniajanin res ma, Acaya janin res ma.Jatihibinco ta jahuen joi nocotihqui. ManPapan joi nincacoinai ta jatihibincoxonnincacaniqui, jahua yohiti nonpishinyamascanon. 9Man noque Johuehahxon maton santobo potaxon jihuenicaPapa Dios coin man hihbojamahi tayohicaniqui jatihibi janinxon. 10Jahuenbaque naihoh quehax jonon tah manmanascai. Jaa jahuen baque ta Jesus qui,hihquipi bi Papan hahquirihbi huenini.Jayaxihqui casticanti ta jaan noquexahbanjamatihiqui.

Janoxon Pablonen hahní

2 1Yanca res ma tah non mato quinoconihqui, heen huetsabaan.

Matonbi tah man honanai. 2Filipos jemajaninxon noque hihti tiromajahipibaan bitah non tenexon, noquen Papa shinanxon,raque potaxon, Papan joi siri mato

1 TESALONICABO

Tesalonicabo qui Pablonen raanni joi

346

yohinihqui, hihti pantehibaan bi.3Yohuan rishtaya tah non jayamahi.Sirijaquin honanxon tah non yohihi,paranxonma. 4Noque honanxon nonyohiti siriscai jisxon Joi siriyohiscatannahue Papan noque jaah tahnon jaa joibi yohihi. Jonibo queenaiquescajaquinma bi noquen Papa queenaiquescajaquin tah non yohihi. Jaan tanoquen shinan honanihqui. 5Siripiyohuanihcama tah non jayamahi. Hahanparanti joi tah non jahuentianbiyohiyamanihqui. Man tah man honanai.Jahuabi paranxonma jahua maton coriquibichinnoxonma tah non joi siri matoyohinihqui. Papan ta honanihqui.6Jonibo noque qui siripi yohuannonhihxonma tah non yohihi ni matobi nihuetsabo noque qui siripi yohuannonhihxonma. 7Criston raantixon tah nonpishinxon mato yocati hahtipahi. Coshinyocati hahtipahxon bi tah non honaxonbires mato yohinihqui. Jahuen mamanjahuen baquebo coiranquin hahcaiquescajaquin honaxonbi mato yohiquin.8Jascajaquin matohon shinanxon tah nonjenimahanan Papan joi siri mato hinanaxnoquebi rihbi mato qui hinamehniqui,matohon hihti shinanxon. 9Yobacahininon tee teeni tah man honanai, noquehuetsabaan. Mato jatsanjayamanoxon tahnon mato jahuabi yocayamanihqui.Papan joi siri mato yohihahnan jahuabipitibo mato yocayamanoxon tah nonteebahinahax tee teeshinapahonihqui.

10Mato nincacoinaibo tocan tah nonnoquen Papa qui mequejaquetaxjihuenihqui ponte res. Noque quitiromahi yohuanti ta yamanishqui. Mantah man honancoinai. Papan rihbi tahonancoinihqui. 11Noquen baquebosirijaquin yohiquin hahcajaquin tah nonmato huesti huestibo sirijaquinyohipaquenihqui. 12Janoxon janjihuemahi janin man canon hihxon ta

Papan mato quenahihqui, jano jahuenxaba jaiton man canon. Jaa queenaiquescari man jihuenon hihxon tah nonmato yohinihqui. Hihti yohi tah nonmato janiqui, hea huetsabaan, jascarijihueti man honannon hihxon. Man tahman honanai.

13Non mato yohihi joi nincaxon tahman Jonin joimah ta qui, Papan joi tanoque yohicoinihqui hihxon manbihcoinniqui. Papan joi coin tah qui. Mannincacoinaibaan jointi janin ta jahuen joiteetihqui. Man sirijaquin bihni copi tahnon jascabijaquin noquen Papa yohihi,Hahxon tah min jai Papan, hahquin.14Judea mainxon Papan joi nincacoinaxJesucristo qui hinamehtaibaan hahniquescajanicahbo tah man qui, noquehuetsabon. Jaton caibaan jato tiromajaniquescajaribiquin ta maton caibaan matotiromajarihbinishqui. 15Papan joiyohinicabo rehtexon ta noquen HihboJesus rihbi sca rehtexon noque sca jaajudiobaan rehtecatsihcaniqui, Papan joinincayosmabaan. 16Jaton nahuabo scaPapan teehihmanon non yohicatsihqui bita nincayosmaboxon jaabaan noquepantehihqui, jatihibi jonibaan rahuixon.Jascajaquin ta jaton hohchasenenjacanihqui. Pantehibaan bi tasinaxon Papan jato jascabijaquin scacasticanyaxihquiqui.

Tesalonicabo Pablonen jiscatsihqui17Basima tahni sca tah non mato betan

hihyamascaxon mato jisyamascaxon bimatohon hihti shinanax mato hihtijiscatsihquish mato qui cati nonqueenbiresai, heen huetsabaan. 18Matojisi hea Pablo cacatsihquish cahi bi tahea cahi tihibi Satanasnen heapantehihqui. 19Noquen Hihbo Jesusjahuiya tah non jaa bebonxon mato hihtijiscatsihyaxihqui. Jaa bebon tah nonmatohon hihti jenimatihi. Jaa jahuiya tah

1 2

347

non hihti jenimatihi, nincacoinnish manjano rihbi hihquiya. 20Man nincacoinaiyatah non jenimahi, hihti jenimahi.

3 1Basi mato jisyamascaxon tah hen joihihti nincacatsihxon Atenas janin

hea banenoxon hihxon noquen huetsaTimoteo mato qui raanhohqui. 2Jaan taCriston joi siri yohiquin noqueyanapaniqui, Papa hahxonquin. Jaanyohihah man coshixon hashoannincacoinnon hihxon tah nonraanhohqui. 3Mato tiromajacatsihquibaanbi man nincacoinquin jeneyamanonhihxon mato coshi hinannon jaaraanquin. Tiromabo non tenenon tanoquen Hihbaan noque yohihihqui. Mantah man honanscai. 4Mato betanhihparixon tah non jayaxihquibo matoyohinihqui, Noque tajascajayaxihcanihqui, hahquin. Henyohini quesca sca ta jaiqui. Man tah manhonanai. 5Jaa copi tah henhonancatsihquin teneyamascaxon, mannincacoinparihin hihxon honannoxonmato qui jaa raanhohqui.Jenquetsahaxon ra tiroma yoshimanmato tanahah noquen tee yamacahinmishihxon tah hen raanhohquihonancatsihquin.

6Mato jistani joxon sca ta noqueyohihipishqui. Man nincacoinai, jonihuetsahon man shinanai, jascabijaquinman noque shinanai, mato jiscatsihquinon hihqui quescarihbihi man mato jai,noque ta sirijaquin yohihihqui. 7Manshinancoinai yohihah tah nonjenimarenenipiqui, heen huetsabaan.Nenoxon noque tiromajaxon hohmishohmisjahibaan bi tah non jenimascai.8Man noquen Hihbo nincacoinquinjeneyamahi joi nincacax tah nonsirijaquin sca shinanai. 9-10Mato quinocoxon man honanti pishinaibo matoyohinoxon tah non yame yocaxonbariyahpan rihbi noquen Papa hihti

yocacai. Jascajaquin yocaxon bi tah nonmato shinanxon Hahxon tah min noquejai Papan hah non jai, matohon shinanaxhihti jenimahanan.

11Noquen Papa Dios betan noquenHihbo Jesusen noque bahi jismanon tahnon yocacai mato qui canoxon. 12Nonmatohon shinanxon hahxonaiquescajaribiquin man hashoan sca jonihuetsahon shinanxon hahxonnon tah nonmato yocaxonai. Papan mato jahuenshinan hinannon, jatihibi jonibohonshinanxon man jato yanapannon matoyocaxonai. 13Jatihibi noquen huetsaboyanoquen Hihbo Jesus jahuiya noquen PapaDios bebon man rishtajoma jatihobimequexona nihyaxahnon, jan matoshinan coshijanon, tah non matoyocaxonai.

Noquen Papa queenai quescajati

4 1Nea quirica janquenjanoxon sca tahhen mato hihti yohihi, hea

huetsabon. Mato tah hen hihti yocacai.Non mato haxemani quesca jihuenahue.Noquen Papa queenai quescari jihuetihaxenish jascabihi jihuenahue. Manrahma jihuetai quescahax bi hashoanrihbi sca jihuenahue.

2Noquen Hihbo Jesusen janen nonmato yohini joi honanax jascabihijihuenahue. 3Papan baquebo manjihuecointi ta Papa queenihqui, mantsinihaxma jihuenon. 4Shinancoinax manmaton haibo betan man jihueti sirinon.5Papa Dios honanyamahibaan haiboyatires shinanai quescajayamaquin.6Jascajaquinma tiromahaxma matonhuetsa qui hohchayamanon. NoquenHihbaan ta jascapa jatihibi copinica qui.Non tah non mato sirijaquin yohi scajaniqui. 7Non rishtanonma bi jahuenbaque siribo non janon ta Papan noquequenanishqui. 8Jaa copi honannahue: neahen mato yohihi joi nincayosmabaan ta

1 2–4

348

joni yohuanaima bi Papa Dios yohuanaijoi nincayamahihqui. Jahuen yoshin sirimato hinannica ta noquen Papa Dios qui.Jaa ta yohuanihqui.

9Papanbi honanmaha tah man matonhuetsabohon shinanai. Noquenhuetsabohon shinannahue hen mato yohiyohihahma bi tah man Papanshinanyaxon jatohon shinanscai.10Macedonia mai janin jihuetai noquenhuetsabohon shinanxon tah man jatojatihibi yanapanscai. Man jatohahxonscai bi tah non mato yohihi,noquen huetsabaan, hashoan rihbi manhahxonbonanon. 11Siripi jihueti shinanqueennahue. Tsoabi jatsanjayamanahue.Maton mequeman teenahue, non matoyohini quescabihi. 12Man jascapahbohijisxon ta yohitimabaan matohonantihiqui. Jascajahax tah man jahuabipishintimahi.

Noquen Hihbo joribiyaxihqui13Jenquetsahax hoxanihbo

jihuerihbiyaxihquiquin. Hen tah henmato yohiscai, heen huetsabaan,nincayosmabaan hahcai quescajaquinmaman masa shinanyamanon hihxon.14Jesus hihquipish bi hahquirihbi hueninitah non honanai. Jascarihbihi huenitahbota hoxanihbo Papan hahbeyaxihquiqui,Jesus betan.

15Noquen Hihbaan yohihah tah nonnea joi mato yohihi. Noquen Hihbo jononcaman jihueti banexon tah nonhoxanihbo beboxontimahi. 16NoquenHihbobi ta coshin quenataxbotopaqueyaxihquiqui. Jahuen quiquinyonotinin rihbi ta coshinquenayaxihquiqui. Huetsan rihbi tajahuen corneta rehue hahyaxihquiqui.Jaatian ta noquen Hihbobibotopaquequihranyaxihquiqui. Joxon tanoquen huetsabo mahuanihbo parihueniyaxihquiqui. 17Jaatian ta noque

jihuetax banetaibo jaaboyabi jaanbihinihniyaxihquiqui, jato betan naicohin tocan noquen Hihbo nonbehchinon naihohxon sca. Jaa pecaho tahnon jascabihi sca noquen Hihbo betanhihtihi. 18Jaa copi nea joi yohiquin jonihuetsa sirijaquin shinanmahanannahue.

5 1Jenquetsahpabo netebojayaxihquiquin. Jenquetsahpabo bari

tian jayaxihquiquin. Man tah manhonanscai. Jaa copi tah non jahuabi matohuishati pishinyamahi. 2Yame yometsosanareneni jahuicamahi ta noquen Hihbojoti nete nocorenentihiqui. Man tah manhonanquin sirijascai. 3Tsoabi tarehtenanyamascaiqui, jahua qui raquetimata jaiqui jaibaan bi ta histon bi res Papanjato queyoyaxihquiqui. Haibo tohoyabaque bihcatsihquish hisinrenenihcamahihiston jahui. Tsoabi ta cahnetimahiqui.4Mato tah man jaabo quescayamahibahquish chian jihueyamahi, noquenhuetsabaan, yometso quescayamahi ta jaanete mato qui nocoyaxihquiqui. 5Xababaquebo rahsi tah man qui, nete baquebo.Noque tah non yame baqueboma qui,bahquish baqueboma. 6Jaa copi caibohihqui quescayamahi hoxanhihyamanahue. Mohinahue,pahenihcamayamahi. 7Hoxanicabo cahenyame hoxahi. Pahenicabo cahen yamepahencani. 8Nete mehabo hihquishcoiramenahue. Hahan xohpaxti sahuexonhahcajaxon nincacoinnahue, jonihuetsahon shinanxon. Boxpaxti maixonhahcajaxon man teehihribitihihonannahue. 9Noque rainyamanoxonma bita noquen Hihbo Jesucristonen noqueteehihmanon Papan yohinishqui. 10NoquenHihbo ta noque copi mahuanishqui,mohiyamahax mahuatax non hahbetanhihnon. 11Jaa copi coshijahanannahue,sirijaquin shinanahbo. Yohiquin joni huetsashinan hinanhahnannahue, man hahcaiquescajaquin.

1 4 5

349

Noquen huetsabo jihueti Pablonen yohihi12Maton pastorobaan ta mato

beboxoniqui. Beboxonquin matosirijaquin yohihah nincanahue, noquehuetsabon. Jaa tah non mato hihti yohihi.13Jaton tee copi man jatohon hihtishinannon tah non mato yohihi. Matonhuetsabo betan rihbi siripi jihuenahue.

14Chiquishaibo teetahbo jato sirijaquinyohinahue, noquen huetsabaan. Manjascajati tah non hihti queenai.Yobacahinyamahibo coshihahbo jatoshinan hinannahue. Yosmahiboyanapannahue. Noquen huetsabo jatihibitenexon honaxonbi yohinahue.

15Caibaan mato tiromajahah bicopiyamanahue. Copixonma matonhuetsabo hahxonnahue, jatihibi joniborihbi hahxonquin.

16Jenimahi jihuenahue. 17Noquen Papajaayocanahue. 18Hahxon tah min noquejai Papan hahnahue, jatihibi copi. ManJesucriston jonibo jascati ta noquen Papaqueenihqui.

19Dios Yoshiman mato shinanmahiyajointi chahomayamanahue. 20Papan joiyohihiboya nincanahue.

21Hihresyamanahue: jatihibihonannahue, siriti caisnoxon. 22Jahuabitiromahi quescapajatishinanyamabiresnahue.

23Mato tah hen yocaxonai, sirijaquinshinanmanica hihxon Papanbi matojatihobi mequexonnon noquen HihboJesucristo jonon caman. Maton yoshin,maton shinan, maton yora, jatihobi matohohchajoma bexojanon, mato qui jahuatiroma yohuanti yamanon. 24Matoquenanicaton ta jan yohiniquescabijaquin matohahxonyaxihquiqui. Jaan tapishinmatimahiqui.

Quirica janquenjahi25Noque rihbi yocaxonnahue, noque

huetsabon.26Jatihibi noquen huetsabo noque

yohixonnahue, Man jascabi jayamahin,hahquin.

27Noquen Hihbaan yonohah tah henmato hihti yohihi, nea quirica manjatihibi noquen huetsabo nincamanon.

28Noquen Hihbo Jesucristonen jahuenshinan siri mato hinana jihuenahue hahtah hen jai.

1 5

350

Raannoxon Pablo betan huishahibo

1 1Pablo, Silvano, Timoteo noquerahsibi hihxon tah non mato qui joi

raanai, noque huetsabon. Man noquenPapa Dios betan hihquibo, man noquenHihbo Jesucristo betan hihquibo qui tahnon joi raanai, Tesalónica jema janin.2¿Noquen Hihbo Jesucristo betan PapaDiosen jahuen shinan matohinanyamahihquin? ¿Jahuen shinanbichish man sirijaquin shinanax scajihueyamahin?

Tiromabo Papan casticanyaxihqui3Papan joi nincacoinquin tah man

shinan hihti caibojahi, noque huetsabon.Jatihixonbi tah man joni huetsahonshinanax hahxonnannanai yanapanhanani.Jaa copi tah hen jascabijaquin Hahxon tahmin jai Papan hahcai, mato yocaxonxon.Hahxoncoinquin ta mato coshi hinanihqui.4Tiromabaan mato hohmis hohmisjaxontiromajahibaan bi man tenexonjenexonma shinancoinai tah non noquenhuetsabo tocanxon noquenbi jato yohihi.5Mato tiromajahiboya honannahue. Papanta ponte shinanihqui. Janoxon janjihuemahi janin man hihyaxahnon tamato sirijahiqui. Jaa copi tah manyomanahaquehtai.

6Mato tiromajahibo copixonquin taPapan jato hihti tiromajayaxihquiqui,

jascajaha ta ponte qui hihxon. 7Hihtiperehihnatai chihiyahpa ta naihohquehax noquen Hihbo Jesussanarenenyaxihquiqui, jahuen coshiyonotibo betan. Joxon ta matoyabi noquetantimayaxihquiqui, man rahmatenehibo. 8Noque tantimaxon bi tacopixonquin noquen Papa Dioshonancatsihyamahibo, noquen HihboJesucristo joi siri nincayosmabo jaancasticanyaxihquiqui. 9Jaan casticana tajascabi sca queyonihbo hihyaxihcanihqui.Noquen Hihbo janin ta jaabojahuentianbi jatimahiqui. Jahuenxabapan xabataima qui ta jatopotayaxihquiqui. 10Jaa noquen Hihbojahuiya tah non noque huetsabo rahsixonjaa hihti coshi non jisyaxihqui, netehihbo. Hihti coshihiya tah non rahterahteyaxihqui, jahuen joi nincacoinnihbo.Mato rihbi tah man janobi hihtihi, nonyohihah nincacoinnish.

11Jaa copi tah non mato jascabijaquinyocaxonai: Min jato yohini betanbisenenahbo jato sirijahue Papan,pishinyamahahbo. Sirijaquin shinanxonhahcatsihquibo jatihibi hahcábo miincoshin jato jascajamahue, shinancoinaxteetai tihibi rihbi hahcábo jato coshihinanhue Papan, hah tah non jai matoyocaxonquin. 12Jascapahboxon tah manjato noquen Hihbo Jesucristo hihtishinanyahi man jismatihi, mato rihbi

2 TESALONICABO

Tesalonicabo qui Pablonen raanni joi, jahuen rabe sca

351

jahuen shinanyahpabo jisíbo. NoquenPapan ta mato jascajaxonihqui, noquenHihbo Jesucristonen rihbi.

Jayaxihqui yohitima joni

2 1Noquen Hihbo Jesucristo jahuitonbehchinoxon non

tsinquijaqueyaxihqui joi sca ta hen matoyohihi, noquen huetsabaan. 2NoquenHihbo ta johuanhoxqui jaibaan bi jatonincayamanahue. Yoshiman jascajaquinyohihah bi nincayamanahue. Jonin rihbijascajaquin yohihah bi nincayamaquin.Noquen huishahahcamaha joi rihbi matoqui nocotaiya bi nincayamaquin. Jascajaibaan bi rahteyamanahue. 3Nijenquetsahpabi matoparanmayamanahue. Papa Diospotacatsihquibo pari ta jotihiqui. Hoayohitima yoshin pari rihbi ta caintihiqui,hihti tiroma yoshin. 4Jatihibi Dioshahcaibo potacatsihquin ta hahqui jonibobetihihpaquetai jatihibi rihbi potaquintanayaxihquiqui, jaabi sca dioscatsihqui.Janoxon Papa yohiti xoboho tsahotax taHea ta hen dios qui, hihtihiqui parani.

5¿Mato betan hihxon pari hen jaa joi matoyohini man shinanyamahin? 6¿Jahuen netenocotaiya pari jaa yoshin cainyaxahnonjahuatohon rahma jaa pantehihquin? Mantah man honanai. 7Jaa yoshin jotihi tsoanhonannih que ma bi ta teescaiqui. Hashoanteepanan ta pantenicaton jaa pantehihqui,jahuen pantetima nete noconon caman.8Jaan panteyamascaiya ta yohitima yoshincainscatihiqui. Jaa ta noquen Hihbo Jesusenyohuanxon res rehteyaxihquiqui.Sanareneni joquin jaa queyobahinquin.9Noquen Hihbaan jaa queyoyaxihqui tacainxon yohitimaton jatihibi hahtihahtipahahcamayaxihquiqui, Satanasnenyanapanah. Hahan honanti quescapahbohahxon ta hahan rahteti quescapahbohahtihiqui, hahcoinquinma bi paranquin.10Papan jato teehihmapanan ta hihcoinai joi

nincacatsihyamahibo hihti tiromajaquin jaayohitima yoshiman paranyaxihquiqui,queyonicabo. 11Nincacatsihyamahibo copita paramehti shinan Papan jatohinanyaxihquiqui, yoshin quesahi bihihcoinai shinanahbo. 12Hihcoinai joinincacatsihyamaxon bi tiromajatijenipahichaibo jatihibi hihti casticannoxonta jascapa shinan Papan jatohinanyaxihquiqui.

Papan caisai jahuen jihuetahbo13Jato jascajayaxihqui bi ta matohon

noquen Hihbo queenihqui. Maijamenoxonta Papan mato caisnishqui, matoteehihmayahnoxon, Dios Yoshiman matosirijaha hihcoinai joi man shinancoinaitonmato teehihmanoxon. Jaa copi tah nonnoquen Papa Dios jascabi yohiti jai: Miacopi ta teehihcanihqui Papan, hahquin.14Mato teehihmanoxon ta Papan matoquenanishqui, noquen HihboJesucristonen xaba man bihyaxahnonhihxon. Non mato yohini joi siripan tamato quenanishqui. 15Jaa honanxonshinancoinquin jeneyamaxahnahue,noquen huetsabaan. Non matohonanmahi joi bihquin sirijanahue,noquen janan non mato yohini joi bihxon,huishaxon rihbi non mato yohini bihquin.16Noquehon shinanxon ta Papa Diosennoque jahuentianbi queyotimahi hahansirijaquin shinanti noque hinanihqui.Hahan jointi sirijahti noque hinanquin.17Noquen Papa Dios betan noquen HihboJesucristonen mato jointi sirijanon tahhen mato yocaxonai. Jahuen shinan sirimaton jointi janin nianon, man siribojanon, sirijaquin shinanax yohuanaiboman janon.

Noque yocaxonnahue hih Pablo jai

3 1Nea quirica janquenjanoxon sca tahnon mato yohihi, noquen

huetsabaan. Noque yocaxonnahue, mato

1 1–3

352

tocan noquen Hihbaan joi janíquescajarihbihi neno rihbi scacaicananon hichaxon nincacahbo.2Nincayosmabo ta jaiqui tiroma jonibo.Jaabaan noque bihyamanon noqueyocaxonnahue. Nincacoinnica rahsima tajacanihqui hihxon tah non mato yohihi.3Noquen Hihbaan ta matojenebahintimahihqui. Mato ta coshihinantihiqui. Tiroma yoshiman matojahuejayamanon ta mato jistihiqui. 4Nonmato yohihi quescabijaquin tah manhahtihi. Hahxon bi tah manhahribiyaxihqui, noquen Hihboshinanxon tah non honanai. 5NoquenHihbaan mato honanmati tah hen matoyocaxonai, matohon noquen Papa hihtiqueenai man honannon, Criston matotenexonni quescajaquin man tenetihahtipahnon.

Teeti ta jaiqui6Noquen Hihbo Jesucriston janen tah

non huetsa joi rihbi sca mato yohihi,noquen huetsabaan. Non mato yohiniquescayamahax bi chiquishax noquenhuetsabo jihuetaiya hahbetanhihyamabiresnahue. 7Mato tocan tah nonchiquishax jihueyamapahonihqui. Mantah man honanai. Non coshin teepahoniquescarihbinahue, non teeni manhonanai quescarihbihi. 8Copijaxonma tahnon tsoanahbi piti pihanyamanihqui.Bariyahpan teebahinahax tah non yamerihbi niscan niscanax tee teexon

hahpahonihqui, pishinxon mato yocaxonjatsanjamis hihxon. 9Mato yocaxon respiti hahtipahxon bi tah non noquencoriquinin maronihqui, non hahcaiquescajaquin maton rihbi janon hihxon.10Mato betan hihxon cah non matoyohinih, teecatsihyamahibo manpimayamanon. 11Caibo man chiquishaxteeyamahi yanca res yohuanyohuanaibohi cah non nincacai.12Jascapa jonibo tah non hihti yohihi,noquen Hihbo Jesucristonen janenyonoquin. Siripi teenahue, matonahbimaton piti pinoxon.

13Caibo yanapanquin hahxonquinjeneyamanahue, noque huetsabon. 14Neahuishaquin non mato yohihi joinincacatsihyamahibo honannahue.Hihtimahpax jan pontenon hihxonjascapa manayamascanahue. 15Jascapatah man maton rahui quescama bi matonhuetsa quesca pontequin yohitihi.

Janquenjanoxon yohihi16Jahuen shinan siri hinanquin noquen

Hihbaan mato jointi sirijanon tah henmato yocaxonai, jatihibi tenehax manjointi hihti sirinon hihxon. Mato betanbijaa jihuenon tah non yocaxonai.

17Heen mequemanbi huishaxon tah henhahan queyoti joi huishascai. Jasca tahen jai, hean raanai joi jatihibi ta heenhuishaya qui. 18Noquen HihboJesucristonen jahuen shinan siri matohinanah jaya jihuenahue.

1 3

353

Timoteo qui Pablonen raanai

1 1Jesucriston raanti joni jahue hah taPapan hea janishqui, noque

teehihmanicaxon. Jesucriston rihbi tahea jascajaquin yohinishqui. Jahuenraanti joni sca tah hen qui. Jaan noquenhohcha sohuaxona hahbetan sca nonqueyoyamanox manayaxihqui tah nonhonancoinai. 2Hea Pablon tah henmihqui nea joi raanai, heen baqueTimoteon. Heen baque coin tah min qui,hean yohihah min Papa Dios quihinamehni. ¿Papan shinanya minjihueyamahin? ¿Mihon shinanxonnoquen Hihbo Jesucristo betan Papansirijaha min jointi siripaxjihueyamahin?

Hihcoinicamajaquin haxemahiboqui coirametahbo

3Macedonia main cacatsihxon hen miayohini quescabihi Efeso jema janinbanehue jaamajaquin honanmahibopontenoxon. 4Judiobaan shinanaxyohuanai joibo nincayamascahabo jatoyohihue. Tsoabo noquen xenibo quinhihxon ta jaton xohtabo caibaantoponpaquehihqui, tantixonma. Jascapajoibo ta yanca qui, hahan jahua bihtima.Jascapa join tah non noquen Hihbonincacointi haxeyamahi. Jascapa joibonincayamahahbo jato yohihue.

5Jaabaan jascapa joi haxemahi bi tahnon joni huetsahon shinanahbo hihxonnon jato haxemahi noquen. Noquen Papanincacoinxon ponte jihueti honanaxjascari jihuexon hohchataxma jihuexonjoni huetsahon shinanscanon hihxon tahnon jahuen joi siri yohihi. 6Papan joijenebahinax ta caibo yanca res yohuanyohuanscaiqui. 7Honanxonma bi taMoisesnin huishani joihonanmacatsihcanihqui. Yohuanax taJasca tah qui hihcanihqui, yanca res.Jaabaan haxemahi joi honanxonma bi tahonanmacatsihcanihqui.

8Pontejaquin haxemaha ta Moisesninhuishani joi siri qui. Non tah nonhonanai. 9Ponte jihuetaibopontenoxonma bi ta siripijihueyamahibo pontenoxon PapanMoises huishamanishqui. Jaahonanxon tah non jaamajaquinhahyamahi. Pontema jihuetaibo;yohitimabo; Papahon shinanyosmabo;hohchataibo; tiromabo; Papanshinanjomabo; jaton papa, jaton mamarishquihibo; joni rehtemisbo;10tsinihibo; hahbe bebo betanhihcatsihquibo; joni yometsohbo;quesamisbo; paranmisbo; ponte joinincayamahibo. Jascapahbo copi taPapan Moises huishamanishqui.11Criston joi siri ta ponte joi qui,hahan Papan shinan honanti. Jaa hihti

1 TIMOTEO

Timoteo qui Pablonen raanni joi

354

siri noquen Papan ta hea yohinishqui,jaa joi siri hen honanmahi scajihuenon.

Hahxon tah min jai hahti12-13Mian hea coshijaha tah hen miin

joi siri jato honanmahi, Hihbon, hih tahhen jai. Hea tah hen tiromahi noquenHihbo qui yohuanpahonihqui. Jaatiromajacatsihquin tah hen noquenhuetsabo hean tiromajapahonihqui. Jaahichaqui tah hen jihuepahonihqui. Heajascapa jihuetai bi ta hea caisnishqui,hen sirijayaxihqui honanxon. Cristonnoque hahxoncoinai honanyamahax tahhen jascapa jihuepahonihqui. Jaa copi tahehon hihti shinanxon hea caisnishqui.Hahxon tah min jai Hihbon hih sca tahhen jai. 14Jahuen shinanyohuashihxonma ta hea hinanresnishqui,jahan hen shinannon hihxon, jahuen joihen shinancoinnon hihxon rihbi.

15Hohchataibo teehihmahi ta Jesucristomain jonishqui. Jaa ta bihcointi joi qui,jatihixonbi bihti. Jatihibi jonibohohchayahpabo hihqui bi tah hen heahashoan hihti hohchaya hihpahoniqui.16Hea jascapa hihqui bi ta hehon hihtishinanxon hea tenexon jaan heen hohchasohuaxonnishqui. Jahuentiho tiromabojaan tenehi honanahbo ta heatenenishqui. Nincacoinax queyoyamanoxjihueyaxihquibaan honannon hihxon tahea tenehihqui. 17Noquen Papa tajatihibichina noquen quiquin hapo qui,japahonibaana, jayaxihquibaana rihbi.Mahuayosma, noquen Papa. Noquenjistimahi. Jaa huesti ta noquen Papa qui.Jaa yohinahue: Mia tah min QuiquinHihbo qui Papan. Shinancoinya siri tahmin qui, hahquin jascabijaquinyohinahue.

18Mia tah hen hihti yohihi, heen baqueTimoteon, Papan shinanyaxon miayohinihbo quescajahue. Jaabaan yohini

joi shinanhahnan hihti shinancoinxonPapan joi nincamahue. 19Shinancoinquinjenexonma ponte jihueti shinanjenexonma rihbi jato nincamahue. Pontejihueti shinan jenexon ta caibaanshinancoinyamascaiqui. Tiromabo sca jai.20Jascapahbo ta Himeneo betanAlejandro qui. Jaabo rabe tah henSatanas hinanscai, Papa qui tiromahiyohuantima honanahbo hihxon.

Noquen Papa yocaxonti

2 1Jaa copi tah hen nea pari matoyohihi. Papa yocanahue. Pishinaibo

yocaxonnahue, Papan jato hahxontipishinaibo rihbi yocaxonquin. Janhahxonai copi Hahxon tah min jato jaiPapan hihnahue, jatihibichina. 2Quiquinhapobo yocaxonxon texe hapobo rihbiyocaxonnahue, non raquetaxma scajihuenon hihxon, rehtenanaibo jayamanonhihxon rihbi, shinan siriyabo non jihuenonhihxon rihbi. Papahon shinanhahnan nonsiripi jihuenon hihxon rihbi yocaxonquin.3Non jascajaquin Papa yocaxona ta siriqui. Non jascajati cahen noquejihuemanica noquen Papa queenih. 4Jaanta jatihibi jonibo teehihmacatsihquiqui,hahan jihuemati joi jato nincacoinmaquin.5Jaa huesti ta naihoh queha Papa qui.Noquen Papa janinxon noque yocaxonaita huesti rihbi qui, jonihax bi Jesucristo.Jaan ta noque noquen Papan joiyohihiqui. 6Jatihibi noqueboqueyoyamanox manatahbo hihquish tahinamehnishqui noquen hohcha copimahuanoxon. Jonibo nincamati siriscaiyata jaa joi Papan nincamascanishqui. 7Henjascajanon hihxon ta hea caisnishqui,jahuen joi yohicoinnon hihxon, jahuenraanti joni rihbi hea janon hihxon.Hihcoin tah hen jai. Quesayamahi.Judiomabo honanmanica hea janonhihxon ta hea caisnishqui, Papan joi coinyohixon hean jato nincacoinmanon.

1 1 2

355

8Jatihibi janinxon bebobaan noquenPapa yocati jato honanmahue.Sinaxonma, join bahchinnanxonma,hohchajomaxon, jatihixonbi noquen Papayocacahbo tah hen yohihi. 9-10Haiboborihbi yohihue. Chopa siribosahueresnahue, haibobon. Chopa sirihaxbi hahan tsinitima. Hahan tsinitibohuexetijoma janahue. Oro morobo,copi joxo morobo, copi chopaboshinanyamanahue. Jascapahboshinanquinma bi jato yanapannoxoncaibo hahxonti shinannahue. Papahonshinanai haibobaan ta jascajanicah quihahquin jato yohihue. 11Tsinquitaibotocan haibobo netexon nincacahbo jatohaxemahue. 12Haibobaan ta bebobohonanmatimahiqui. Beboyonoyamarihbiquin. Netexonnincacoinahbo jato yohihue. 13Adan parita Papan jonijanishqui. Jaa pecaho cahenEva. 14Adan ta Satanasnenparanyamanishqui. Jahuen haibo caya taparannishqui. Paranah hohchayahpascai.15Jaabi ta haibobo Papanteehihmayaxihquiqui, baquebo bihxonhanijahanan shinancoinquinjeneyamahiboya, joni huetsahonshinanquin jeneyamahiboya, tsinixonmaPapahon shinanquin jeneyamahiboya.

Pastoroyaxihquibo honantijati

3 1Nincacointi ta nea joi qui.Pastorocatsihquibo ta siri tee

queenihqui. 2Pastorobo janonnescapahbo jonibo caishue. Jahua hahquiyohuanti yama. Huesti haiboyahpa.Tiromati qui hinamehyamahi. Hahricoirametai honan. Sirijaquin shinanaxyohuannica. Jahuen xoboho nocotaibojato sirijaquin bihnica. Papan joinincamati shinanya. 3Pahenyamahi. Joicoshin yohuanaima. Sinayamahi. Joinbahchinanti shinanyamahi. Coriquibihmisma. 4Jahuen xoboho jihuetaibo

sirijaquin jihuemanicah. Jaan yohihahjahuen baquebaan joi bichinxonmanincacai. 5Jahuen baquebo jihuematihonanyamaxon ta jenquetsahaxonbi jaanPapan caisaibo nincamatimahiqui.6Rahma Papa qui hinamehtipibo tapastorotimahiqui. Hea ta hen hashoanshinanya qui hih jan jamis, paramehtax.Jascani copi ta Papan tiroma yoshincasticanyaxihquiqui. Jascapa tiromashinan bihmis hihxon behnabopastoromayamahue. 7Nincacoinyamahibosiripi hahqui yohuanai nincaxon paripastoromahue. Tiromahi hahquiyohuanaiboya Satanasnen jaa tiromashinan hinanmis.

Pastor yanapanyaxihquibo honantijati8Pastorobaan yanapannicahbo rihbi ta

shinanya jonibo hihtihiqui.Yohuanresaima. Pahenyosma. Coriquibihmisma. 9Papan yohinihxonma birahma nincamahi joi ta Criston joi qui.Jaa joi ta jaton jointininyanapannicahbaan bihtihiqui, pontejihueti honanax jascabihi sca jihueti.10Jato tanatahhue. Siribohi honanscaxonjato caishue, yanapannicahbo hihnonhihxon. 11Jaton haibobo rihbi tashinanya hihtihiqui. Tsoa qui biyohuanyamahi. Pahenyosma. Shinanquinsirijaxon hahcai. 12Yanapannica cahenhuesti haiboyahpa. Jaton baquebo, jatonxobon jihuetaibo sirijaquin jatojihuemaquin. 13Sirijaquin yanapanaiboyata jato qui siripi yohuancantihiqui.Sirijaquin yanapanax sca ta Jesucristonjoi yohiti qui hihtimahtimahi qui.

Yohinihxonma bi Papan nincamascai14Mihqui histon cacatsihxon bi tah hen

huishaxon mia yohihi. 15Hea basi scajaiya tah min honantihi, Papan baquebojenquetsahpi jihuetihiquin hihxon. Papanbaquebo rahsi ta jan caisaibo qui,

1 2 3

356

jihuenicaxon jan caisai. Jaabo ta Cristonjoi coin bihnicahbo qui, Cristo quihihcoini yohuanaibo. 16Papanyohinihxonma bi rahma noquenincamahi joi ta hahan rahteti qui, tsoannincanihma joi. Jasca coin tah qui.

Yorayahpahax ta Cristo cainnishqui.Ponte shinanya jan hihqui ta DiosYoshiman sca noque jismanishqui.Jan main nichi ta Papanyonotibaan jisnishqui. Judiomabosca ta jahuen joi yohicaniquijahuen jihuetahbaan. Nainamanxon ta nincacoincaniqui.Naihohxon sca ta Papanbihinihninishqui.

Papan joi jenebahinyaxihquibo

4 1Dios Yoshiman sirijaquin yohihi joisca tah hen mato yohihi. Noquen

Hihbo joti hochoma sca jaiya ta caibaanCristo jenebahinyaxihquiqui. Tiromayoshiman joi nincaxon Cristojenebahinquin, parannica yoshinnincaxon. 2Jenebahinahbo hihxon taCriston joi yohicoinihcamaxon yoshimanjoi honanmayaxihcanihquiparannicabaan. Ponte jihuetihonanpahoni que bi jaton shinanmasascai, ponte jihueti shinanyosmabosca. 3Queeyahpatima joi ta yohicaniqui.Bebo rihbi haibaan bihtima sca tajacanihqui. Samati ta jatojayaxihcanihqui. Jascaja ta jacanihqui,jahuen haibo betan bebo jihuenon Papanjaní que bi. Piti rihbi ta Papanhinannishqui, nincacoinnicabaan bihnon.Bihxon Criston joi honancoinxon, Hahxontah min noque jai Papan, hahcabo noquehinanquin. 4Papan hahní jatihibi ta siriqui. Mia copi tah non jaresscai Papan hihnon jaiya ta non bihtimabo yamahihqui.5Non jascahiya ta noquen piti Papanhinanah pitibo sca jatihiqui, jahuen joiyohixon non Papa yocacai copi.

Jesucriston joni siri6Hen mia yohihi joibo rahsi noquen

huetsabo honanmahax tah minJesucriston teexonnica siri sca jatihi.Jascapahax Criston joi nincacoinax henmia nincamani joi siri rihbi honanquinsirijahax tah min miin shinan coshi scajatihi. 7Honanma yohuanbonincayamayaxahnhue. Quesahi yohuanbonincayamabireshue. Papahon shinanticaya shinan shinanhue. 8Tee teequin tahnon noquen yora coshijahi, hicha tahma.Jascajaquin hicha tahma coshi bihxon bitah non Papahon shinanquin jatihibishinan sca non bichi. Rahma jascapashinaman jihuetax tah non jahan rihbinoquen Hihbo betan sca nonjihueyaxihqui. 9Jasca coin tah qui.Jatihibichin jaa honancoinpahinon.10Honanahbo hihquish tah non tee teetai,coshi coshihi. Noquen Papa tajihuetihqui. Jatihibi jonibaanjihuemanicahxon bi ta nincacoinaxhahqui hinamehtaibo rahsi jaanjihuematihiqui. Jaan noquejihuemayaxihqui honanxon tah nonsirijaquin sca shinanai.

11Hen mia yohihi joibo honanmaquinjato yohihue jascahahbo. 12Beronanxonbi hihtimahxonma jatihibi jonibonincamahue. Mia ponte res yohuanaiquescari noquen huetsabo rihbiyohuanahbo hihquish yohuanhue. Miaponte res jihuetai quescari jihuetahbohihquish jihuehue. Mian joni huetsahonshinanai quescajaquin hahcabo hihxonjahue. Noquen Papa mian nincacaiquescajaquin nincacahbo jahue. Mianpontejaquin shinanai quescajaquinshinanahbo hihxon jahue. 13Hea nocononcaman tsinquitaibo Papan huishani joijato nincamahue. Jaa nincamaxon siripijihuetahbo jato yohirihbihuehonanmaquin. 14Noquen Papa yocaxon ta

1 3 4

357

jahuen pastorobaan Papa hahxonti teemia hinannishqui. Papan shinanyaxon tamia yohicannishqui, Papan joinincamanica mia janon. Jaa joiya teetishinanbehnoyamayaxahtahi min.

15Hen mia yohihi quescabijahijihuehue. Jaa res shinani jihueti. Minhashoan shinan hichacanahi jisibohihquish jascahue. 16Coiramehue.Honanmaquin rihbi coiranquin. Hen miayohiha joibo bihcoinhue. Jascajaquin tahmin Papan jihuemati bahin nihxon mianincacaibo rihbi min nihquihinyaxihqui.

Noquen huetsabo yohiti haxemahi

5 1Yosibobo pontequin coshinyohiyamahue. Miin papa yohiquin

hahcajaquin tah min jato sirijaquinyohitihi. Yosibomabo rihbi miin huetsabohahcajaquin yohuanquihnhue.2Yoxabobo rihbi miin mama hahcajaquinyohuanquihnhue. Yoxabomabo rihbi miinchocabo hahcajaquin yohuanquihnhue,sirijaquin shinanxon.

3Yononmacoinai haibobo yanapanhuejaabo pishinaibo hinanquin.4Baqueyahpa yononma jaiya, jahuenbaque yamahi bi jahuen bababo jaiya,jaabo pari yohihue yanapanabo, jatonmaman jato hanijani copiquin scayanapanabo. Nincacoinnicaxon tajaabaan pari jaton papa jaton mamaboyanapantihiqui. Jascajati haxehahbohihxon jato honanmahue. Papan jisi tajascajaha siri qui. 5Yononmacoinaihaibaan ta jaa huesti sca jihuexon Papares shinanihqui. Jascapahton ta Papayocabahinaxon yocashinaxon joni huetsayoca yocaxoniqui. 6Jahuen bohuexehtibojahuen rajotibo jahuen chopa siriboshinani nichi yononma tajascajayamahiqui. Jascapa tamohitahpahax bi shinan yamahi qui,mahuatax quescapi. 7Nea hen mia yohihajoibo jato sirijaquin yohihue, jato qui

yohuanti yamanon. 8Nincacoinnicaton tajahuen baquebo, jahuen haibo, jahuenhuetsabo, jahuen papa, jahuen mama,jaabo pari bihxontihiqui, piti,jahuaborabo rihbi. Jaatian sca jahuenjenabo rihbi bihxonquin. Jatobihxonyamahibaan ta Criston joipotascaiqui. Nincayosma mentanhashoan tiromascai.

9Noquen huetsabo tsinquixon noquenchoca yononmabaan jane huishapaquehue.Nescapahbo rahsi huishahue: sesenta barihuinoscaibo. Huesti bebo betan hihníbo.10Jan yanapanquin siribojaxonpahonihichaxon honanaibo haibo. Jahuenbaquebo sirijaquin hanijapahoni. Jahuenxobohoxon nincacoinaibo pimapahoni.Jahuen baque hahcajaquinnincacoinnicabo yanapanpahoni.Nincacoinaibo yomanahtaitonyanapanpahoni. Jatihibijaquin sirijaxontishinanya jihuepahoni.

11Yoxabohaxma bi yononmabaan janehuishayamahue. Jascapahbaan ta Cristoshinanyamascaxon bebobihribicatsihcanihqui. 12Jascapahbo taPapan jato siri jisyamahiqui, noquenhuetsabo yocaxonnica japahonixon bijenescaiton. 13Chiquishaibo sca tajatihiqui. Xobo tihibi betseti. Chiquishaxyohuan yohuanresi. Jahuen caibo quiyohuanrihbihi. Honanihma yohuanresi.14Jaa copi tah hen mato yohihi.Yoxabohaxma bi yononmaxon ta bebobihtihiqui. Jahuen baquebo hanijaquinsirijaquin. Jahuen xobon jihuetaibocoiranquin. Jascajahiya ta maton rahuimato qui yohuantimahiqui. 15Caibaan taSatanas sca chibanihqui, bahinma scabocani.

16Jenaboyahpa yononma jaiya tajahuen nincacoinai jenabaan jaayanapantihiqui, noque huetsabaan jaayanapanyamanon. Noque huetsabaan tajenajoma yononmabo yanapantihiqui.

1 4 5

358

17Sirijaquin nincamahi pastoroborabejaquin copijati shinannahuehinanxon tian tihibi. Papan joi yohixonhonanmahi nincamanicahbo hashoan scahinanhihtiquin. 18Huishani joi tanescapah qui: Trigo bero xehmequinjamacai vaca tah min conextimahi,hihqui. Teenicaton ta jan cananaibihtihiqui hihqui huetsa huishani joirihbi.

19Pastorobo qui tiromahi yohuanainincayamahue. Rabe hihyamahaxquimisha chanicoinnica jaiya parinincaquin. 20Hohchaquinjenecatsihyamahibo jato pontejaquinyohihue tiromati qui raquetahbo.Jatihixonbi nincanon bi jato hihtiyohihue. 21Papan noque jisnon biJesucriston rihbi noque jisnon bi jancaisai jahuen naihoh queha yonotibaanrihbi noque jisnon bi tah hen mia yohihi.Hen mia yohihi joibo bihcoinhue caibomentan huetsahon hashoan shinanxonmabi jascapahbo rahsi hahquin hahanshinanxon. 22Pastorobo janon hihxon jatohonanquin sirijaxon pari jato caishue.Huetsa joni hohchaya hihquiya hahbehohchaya jayamahue. Hohchajoma sirijihuehue.

23Jene paxa rahsima bi hompa pishcarihbi xehascahue, miin poco hisinrahsihirohanoxon.

24Noquen jisnon bi ta caibohohchatihqui, Papan jatocasticanyaxihqui non honannon.Huetsabo cahen hohcharihbihi, chini scanon honanyaxahnnon. 25Yanapanquinhahxonaibo ta honantih bi res qui. Nonrahma honanyamahi bi ta Papancopiquin jato hahxonaiya nonhonanyaxihqui.

6 1Jatihibi patoroyahpabo yohihue,jaton patorobaan yonohah hahcabo.

Jato nincati ta jaiqui hahxon, noquenPapa qui jaton patorobo tiromahi

yohuanyamahahbo jaton jonibojascajahue. Papan joi qui rihbi tiromahiyohuanyamahahbo. 2Nincacoinnicapatoroyahpabo rihbi yohihue. Jatonhuetsascaxon yonohah bi nincayamascatishinanyamahahbo jato honanmahue.Hashoan sca nincati ta jaiqui, jaabaanteexonai joni nincacoinnica sca copi.Jahan shinanxon copi hashoan rihbiteexonquin. Jascajahabo jato yohiyohihue honanmaquin.

Nincacoinax siri jihueti3Jaamajaquin yohihibo honanhue.

Jaabo ta noquen Hihbo Jesucriston pontejoi bihyamahibo qui. Hahan Papahonanti joibo rihbi bihyamahibo,honanmabo. 4Jascapahbaan ta honanhihqui shinanxon bi jahuabihonanyamahihqui. Join bahchinanti resshinanquin. Yohuanai nincaxon joibichinti res shinanquin. Jascapashinanyabaan ta jonibo notsinotsimaresihqui. Sinacanannatishinanmaresquin. Noquen huetsa quiyohuanti shinanmaresquin. Huetsahontiromajaquin shinanmaquin. 5Jascapa joibichish ta tiroma shinanyabo joinrehtenanscaiqui Papan joijomabohax.Noquen Hihbo bihxon ta jayaxon coriquibihti shinancaniqui honanyamaxon.6Noquen Hihbo bihxon tah non jayaxoncoriqui bihti shinantimahi. Huetsa cayatah non hicha bihcoinai, coriquitsamancatsihxonma bi shinanquinsirijaxon. 7Jahuajomabi tah non nea netequi cainnihqui. Jahuabi rihbi tah noncaquin sca boti hahtipahyamahi. 8Pitijaxon chopa rihbi jaxon tah non jayaxonshinanquin sirijascatihi jahua hashoanqueenyamahi. 9Coriquiyahpacatsihquibota tiroma yoshiman paranihqui. Jatobihnoxon cahen jato shinan hinanquin.Jonibo tiromajanoxon ta jato mai mehashinanbo queenmahiqui jato

1 5 6

359

queyobahinnoxon. Hicha tiroma queentishinan cahen jato hinanquin. Masataibosca janon cahen jato jascapahbo shinanbohinanquin. 10Coriqui queenyoraxon tajatihibi tiroma shinan bihresscacanihqui.Coriqui queenxon rihbi ta Criston joijenebahinscacanihqui caibaan. Criston joijenebahinxon sca masa shinanscacanquinhicha.

Hihcoinjaquin Cristo jenetima11Jascapahbo queenyamabireshue,

Papan baquen. Ponte hihti shinanhue,Papa shinanquin. Jan noque hahxonaihonanrihbiquin. Joni huetsahonshinanrihbiquin. Noquen Hihbojenexonma tenequin Honaxonbi rihbicaibo yohiquin. 12Shinan camahahtanxonCristo hahxonhue jaa chibanquin.Hichaxon jisibo tah min Cristo bihniqui.Jaatianbi ta mia queyoyamanoxmananica sca Criston mia yohinishqui.Min queyoyamanox manascai honanquinsirijahue. 13Noquen Papan ta jatihibimohitahpabo jonijanishqui. Jahuennincanon bi tah hen mia yohihi.Jesucriston nincanon bi rihbi. Jaan taPoncio Pilato yohinishqui: Hea tahjihuemanicah qui, hahquin. 14NoquenHihbo Jesucristo jonon caman jahuen joijascabijaquin nincahue rishtaxonma.Mihqui jahuabi yohuan jayamanonsiriresi jihuehue. 15Noquen Hihbo jotitianbi ta Papan jaa raanyaxihquiqui, jaahuesti noquen quiquin hapo siri hihxon.

Jaa ta jatihibi quiquin hapobaan quiquinhapo qui. Jatihibi hihbobaan hihbo rihbi.16Jaa huesti ta mahuayosma qui.Jonibaan teneyosma xabapan ta jaajihuetihqui. Tsoanbi ta jaajisyamanishqui. Tsoanbi rihbi tah non jaajisti hahtipahyamahi. Mia tah min XabaHihbo qui Papan, Noque jascabijaquinhihbojahue hahnahue, jascajaquin rahanhih hen janon.

17Coriquiyahpabo sca sirijaquinyohihue, coriquiyahpahax tah hen heahashoan shinanyahpa qui hihyamahuehahquin yohiquin. Jaton coriqui tayamacahintihiqui. Jaton coriquishinanyamahahbo jato yohihue.Coriquima bi noquen Papa Diosshinanahbo jato honanmaquin. NoquenPapan ta noque jatihibi hinanihqui nonjenimanon. 18Jaa coriquiyahpaboyohihue caibo rihbi yanapannon.Siribojaxonnon jato yohiquin. Pishinaibojato hinannon yohuashihxonma.19Jascajaquin ta jaya jihuecointitsinquicaniqui jihuecoinyahnoxon.

Quirica queyonoxon yohihi20Papan mia hinanni tee jisquin

sirijahue, Timoteon. Rishtaya yohuanyohuanaibo nincayamayaxahnhue.Honanihcamaxon mia joi bichinaibo rihbinincayamaquin. 21Honanihcamaxon taPapan joi bihquin bi cahnecaniquicaibaan.Papan shinanya jihuenahue, mato.

1 6

360

Timoteo qui Pablonen raanai

1 1Hea Pablo tah hen Jesucristonraanti joni qui, jascajahue Papan hea

janí. Non jihuenon Papan yohiniquescabijaquin ta Jesucriston noqueteehihmahihqui. Jaa joi yohinica tah henqui. 2Mihon shinanxon tah hen neaquirica huishaxon mihqui raanai, heenbaque Timoteon. ¿Papan shinanya minjihueyamahin? ¿Mihon shinanxonnoquen Hihbo Jesucristo betan Papansirijaha min jointi siripax jihueyamahin?

Cristo qui hinamehxon caibo sca yohiti3Ponte jihueti honanax jascarihbi

jihuehahnan tah hen heen xohtabaanhahpahoni quescajaquin noquen Papahonshinancoinai. Hahxon tah min jaa jaiPapan, hih tah hen jai, miayocaxonbahinaxon miayocaxonshinaquin. 4Hea jahuiya minbenani shinanrihbixon tah hen mia hihtijiscatsihqui, hihti jenimanoxon. 5Papanjoi min nincacoinai tah henshinanrihbihi. Miin chichi Loidanen parinincacoinni quescabijaquin tah minnincacoinai. Miin mama Eunicinin rihbinincacoinni quescabijaquin tah min mianrihbi nincacoinscai. Honancoin tah henjai.

6Jaa copi tah hen mia yohirihbihi, minshinanbehnoyamanon hihxon. Noquen

Papa hen yocacaiya ta Papan mia teehinannishqui jahuen joi yohiti shinanmin bihnon. Jaa shinan behnajahue.7Raqueti shinan ta Papan noquehinanyamahihqui. Coshiti shinan caya tanoque hinannihqui, joni huetsahonshinanti shinanbo rihbi, teneti shinanrihbi. Jascapahbo shinanbo ta noquehinanihqui. 8Noquen Hihbaan joi yohitiqui hihtimahyamahue. Noquen Hihbocopi hen sipo xoboho tsahoxonai bi heashinanax hihtimahyamahue. NoquenHihbaan joi copi mia tiromajahibaan bitenehue, Papan mia coshijahah. 9Papanta noque teehihmanishqui. Nonjihuecoinscanon ta noque quenanishqui.Non sirijaquin hahcai copima bi jaabiqueenxon noque teehihmaquin. Jahuenshinanya non jihueyaxahnon hihxonCriston noque teehihmanon ta Papanyohinishqui, neateman bi res. 10Janjascajahi non honanscanon hihxon tanoque teehihmanica Jesucristo mainjomanishqui. Non mahuayamascanon biqueyoyamanox mananon hihxon tajahuen joi siri noque honanmanishqui.

11Jaa joi siri yohinica hea janon hihxonta hea caisnishqui. Jahuen raanti jonirihbi hea janon. Jahuen joi sirinincamanicah rihbi hea janon. 12Jaa copitah hen nescari hohmis hohmisai.Hohmis hohmisax bi tah henhihtimahyamahi. Jaa hen shinancoinai

2 TIMOTEO

Timoteo qui Pablonen raanni joi, jahuen rabe sca

361

tsoa quin tah hen honanai. Jahuen joi sirihen yohinon ta hea raannishqui.Casticani sca jonoxon caman jan yohiniquescabijati jan hahtipahi tah henhonanai.

13Jesucriston mia joni huetsahonshinanti shinan hinanah bihnixon janyohini rihbi nincacoinax jihuehue. Miatah hen joi coinbo yohinihqui. Jaa joiboshinani jihuehue. 14Dios Yoshin ta noquebetan hihquiqui. Jaan ta mia yohinishqui,noquen Hihbaan joi min yohinon hihxon.Jaa joi huetsajaxonmajeneyamanoxihhue.

15Hea yanapancatsihyamaxon ta Asiajaninhahbaan jatihibichin heajenebahinhoxqui. Min tah min honanscai.Figelonen bocabi hea potabahinquin.Hermogenesnen bocabi heapotabahinquin. 16Onesíforo, jaabo tahhen Papa yocaxonai, jatohon jan hihtishinannon. Hicha coti ta Onesíforonenhea yanapanpahonishqui, hen sirijaquinsca shinannon. Hea sipo xoboho tsahotaibi ta hea jisi joti quihihtimahyamanishqui. 17Hihtimahxonmabi Roma jema janin nocoxon, hea benabenaquin, hea meranoxon caman. 18Efesojema janinxon rihbi ta hea hihtiyanapannishqui. Jaa tah min sirijaquinhonanai. Noque bichi joxon tian noquenHihbaan hahan hihti shinanxon hahxontitah hen yocaxonai.

Jesucriston sontaro siri

2 1Mia rihbi Jesucriston shinanyajihuehahnan coshiscahue, heen

baquen. 2Hichaxon nincanon bi hen miahaxemani joibo shinanyahpa jonibohaxemaribihue, jaabaan sca caibo rihbihaxemanon hihxon.

3Jesucriston siri sontaroxon yobaxonsca tenehue. 4Sontarohax tah non noquesontarohihmahiton yohihi quescabijaquinhahnoxon tsoabi non huetsa tee janin

cayamascai. 5Jaton coshitanacatsihquibaan rihbi ta bishquihihtihihbaan yohihi quescabihibishquihihyamaxon jahuabibihtimahiqui. 6Teemis huaijanicahtenpari ta jahuen huai bimihi bihtihiqui.7Hen mia yohihi joibo sirijaquinshinanhue. Noquen Hihbaan ta miajatihibi sirijaquin honanmatihiqui.

8Jesucristo shinanbehnoyamahue.Jahuen joi siri yohiquin hen chanicoinaiquescabihi ta jaa mahuatipish bihuenirihbinishqui. David ta jahuen papaxeni japahonishqui. 9Jaa joi siri henyohicoinni copi tah hen sipo xobohotsahotai, tiroma joni sipo xoboho tsahonaquesca. Hea jascajahibaan bi ta Papan joipantehahma caichihqui. 10Jaa copi tahhen jatihibi tenehi, Papan caisaibonincamanoxon hihxon. Jaabaan rihbiJesucristo bihcoinax queyoyamanoxmananon hihxon tah hen tenehi, jahuenqueyoyosma xabapan jihuetahbo hihxon.

11 Hihcointi ta nea yohuanbo qui.Hahbetanbi mahuatax tah nonhahbetanbi rihbi scajihueyaxihqui.

12 Tiromajahahbaan bi tenexon tah nonhahbetan rihbi jonibojihuemayaxihqui. Jaa ta heenjahuama qui hih non jaiya ta jaarihbi noque quijascarihbiyaxihquiqui, jaabo taheen jahuamabo qui, hihqui.

13 Jan yohihi quescabija non jayamahibi ta jaan hahquiqui, jan yohihiquescabijaquin. Jahuen joi yohihita Henama ta qui, jaa jatimahiqui.

Hahcoinai teexonnicah14Jascapa joibo jato yohihue,

shinanbehnoyamahahbo. NoquenHihbaan jisnon bi tah hen mato yohihihihxon jato yohihue, yohuanaibo joibichinnannanyamahahbo. Join

2 1 2

362

bahchinnannanxon tah non nincacaiboshinan hinanyamahi. Jatotiromajaresquin. 15Siri teexonnica miaPapan jisnon hihxon min hahtipahi tihihahhue, jahua copi hihtimahti yamanon.Jato pontequin jahuen joi jatohonanmacoinhue. 16Papan rahninaiyohuanbo nincayamahue. Jascapayohuanbo nincacax ta hashoan sca Papanshinanjomabo jaticaniqui. 17Shomonhanihihcamahi ta jaton yohuancaitihiqui. Jascapa yohuanya rabe taHimeneo betan Fileto qui. 18Papan joicoin jenebahinax ta yohuancaniqui:mahuataibo ta Papan hueniscahoxqui,hihqui. Jascapahbo yohuanquin ta caibonincacointi jenemacanihqui.19Jascajahibaan bi ta Papan joi coinjascabi sca banetihqui, huetsajahama.Papan ta honantijaquin nescajaquinhuishamanishqui: Jahuenahbo taHihbaan honanihqui hihqui. NoquenHihbo hihbomahibaan ta hohchati jenetijaiqui hihqui huetsa jahuen huisha rihbi.

20Hapon xoboho ta horo quentiboyacopi yami quentibo jatihiqui. Jascaparahsima bi jihui xaxobo rihbi, maiquentibo rihbi jatihi. Caibo quenti tahahqui pitibo naneti qui. Caibo rihbi tahahqui huecaxbo naneti qui. 21Jahuenrishta choquitai joni ta siriscaiqui,rishtajoma quenti quescapah, hahqui pitinaneti quescapah can, siri. Xobo hihbojaya teeti sca. Jayaxon siri teebo hahtisca jai.

22Jascapahue: mai meha beronanbohihqui quescari rishta shinanyahpabojaiya jato tecayacahinhue. Pontehihtishinanhue. Noquen Hihbaan noquehahxonai honanrihbiquin. Jonihuetsahon shinanrihbiquin. Jointi siripaxjihuehue. Rishtajomaxon noquen Hihbohihbomahibo betan tah min jascarijihueti jai. 23Honanmabo hihresi yohuanyohuanax join bahchinanaibo betan

hihyamahue. Jascapa yohuaman tajonibo sinamahiqui. Min tah minhonanai. 24Rainyamaxonma bi tah minjatohon shinanxon Papan jonixon jatihibijonibo yohitihi. Sirijaquin jatohonanmaquin. Jato tenequin. 25Mianincacatsihyamahibo honahax biyohuanxon pontejaquin yohihue. Huetsashinan rah ta Papan jato hinantihiqui,jahuen joi nincoinahbo hihxon. 26Tiromayoshin queenai quescabijaquin jaabaanhahnon hihxon ta tiroma yoshiman jatohihbojanishqui. Jan jato bihni que bi taPapan joi honanxon yoshin tenetihiqui.

Nete queyoti hochoma jayaxihquibo

3 1Nea honanhue: nete queyoti neapishcascaiya ta hohmis

hohmisyaxihcanihqui. 2Nescapahbo tajayaxihquiqui. Hahmebi jahuen yoraqueemehtaibo. Coriqui hihti queenaibo.Hea tah hen siri bi res qui, hihquibo. Heatah hen joni huetsa mentan hashoanshinanya qui hihquibo. Rishtayayohuanmisbo. Jaton mama, jaton papanincayosmabo. Hahxonah bi Hahxon tahmin hea jai hihcatsihyamahibo. NoquenPapahon shinanyosmabo. 3Jonibohonshinanti shinanjomabo. Rainyamatijeneyosmabo. Joni qui tiromahiyohuanmisbo. Jaton yora coirametihonanyosmabo. Sinabo. Siritiqueenyosmabo. 4Paranmisbo.Shinanjomaxon hahresaibo. Jaton jointisoohihquicamahax Hea tah hen shinanyaqui hihqui paramehtaibo. Papahonshinanihma bi mai mehabo jai quescajatijenipahichaibo. 5Papahon shinanihcamajaax bi Papan coshijoma jihuetaibo.Jascapahbo tecayacahinhue. Jato

nincayamahue. 6-7Jascapa jonibo ta xobohihbo paranax xoboho hihcohihqui.Hihcoxon ta honanma haibobonincamaxon huetsa joi jato yohihihqui.Yohihah ta jascapa honanma haibobaan

2 2 3

363

jaabo hohchani shinanax rabeshinanyahax haxe haxexon bijahuentianbi Papan joi coin honantimahiqui. 8Janes betan Jambresnen Moises joibichinni quescajaquin ta jaa jonibo jatonshinan masascaxon Papan joinincacoinihcama jaxon sca Papan joi coinhuetsajacatsihquiqui. 9Basima ta jaabaanjonibo nincamayaxihquiqui. Moises joibichinnihbo quescapahbo jaabohonanmabo hihqui ta jisyaxihcanihqui,jatihixonbi.

Jan Timoteo yohicoinai10-11Heen honanmati joi tah min

sirijaquin honanscai. Jenquetsahpi henjihuetain tah min honanrihbihi. Jahuacopi hen honanmahin tah minhonanrihbihi. Noquen Hihbaan hahtihihen shinancoinai. Noquen Hihbo henjeneyamahi. Joni huetsahon henshinanai. Hea tiromajahibaan bi hentenehi. Hea hisinjahibaan bi hen tenehi.Jaa rahsi tah min honanscai. Antioquíajaninxon hea tiromajanihbo tah minhonanrihbihi. Iconio janinxon heatiromajanihbo rihbi. Listra janinxon rihbi.Janoxon hea hihtijaquin tiromajahibaanbi ta hea jato noquen Hihbaanxahbanjamanishqui. 12Jesucriston joinincacoinax Papahon shinanhahnan siripijihuecatsihquibo jatihibi ta caibaantiromajayaxihquiqui. 13Jasca ta tiromajonibo hashoan tiromabahin sca jatihiqui.Siripihcamahibo rihbi hashoantiromacanascai. Caibo paranquin.Caibaan rihbi jato paranquin.

14Jaabaan jascajahi bi jascajayamahue,mian. Hean mia honanmapahoniquescajaquin jeneyamahue. Hen miasirijaquin haxemani quescabijaquin.15Baque pishcahax tah min Papanhuishamani joi haxepahonihqui. Jaashinanhue. Jaa joi honanxon tah minJesucristo nincacoinscaax queyoyamanox

manati min honanrihbihi. 16Papanhuishamani joi jatihibi ta Papanshinanmaxon huishamanishqui. Jaahuisha jisxon ta honanmati siri qui.Hohchataibo yohiti siri. Hahan pontetisiri. Hahan jihuecointi. 17Jaa joi honanaxta Papan joi honanmanica jahuabipishinyamascatihiqui. Jatihibi hahtisiriscai.

4 1Papan noque jisnon bi tah hen miayohihi. Siri hin, tiroma quin hihxon

ta jihuetaibo jisxon mahuataibo rihbiJesucriston jisyaxihquiqui. Jahuenjisnonbi rihbi tah hen mia yohihi. Janhahquirihbi joyaxihqui honanxon janjihuemayaxihqui rihbi honanxon tah henmia yohihi. 2Jahuen joi yohihue.Tantixonma yohi yohihue, yohitisiripaiya yohixon siripaima bi rihbiyohirihbiquin. Jaabo hohchatai jatonincamahue. Jato yohihue, hohchayamasca jaábo. Siripi jihuetahbo sirijaquin jatoyohihue. Tenexon jato honanmaquinjeneyamahue. 3Ponte joibonincacatsihyama bi res ta jaticaniqui.Huetsa joibo nincacatsihxon ta jaaqueenai joibo res nincanoxon scahonanmanicahbo hichajayaxihcanihqui.4Papan joi coin nincati jenebahinxon tahihcoinaima joibo sca nincaticaniqui.5Jascaraibaan bi mihri miin yoracoirameti jihuehue. Hohmis hohmisquinbi tenehue. Papan joi siri yohinicahaxteehue. Noquen Hihbo queenaiquescabijaquin noquen Hihbohahxonhue.

6Noquen Papan joi hean yohihi copihea rehteti ta nea pishcascaiqui. Heahuetsa main cati ta nocoscaiqui. 7Shinancamahahtanax tah hen teenihqui. Hentah hen queyo sca jai. Cristo chibanquintah hen jeneyamanihqui. 8Mia tah minheen siri baque qui hihxon jan heahinanyaxihqui jahuen hinanti ta Papanhea bexoja sca jaxonihqui. Pontejaquin

2 3 4

364

siri hin tiroma quin hihnicaxon ta jaahinanti hea hinanyaxihquiqui, jahuenbaquebo bichi joxon. Hea huestima bi jaajoti jenipahichaibo jatihibi ta jascapahinanyaxihquiqui.

Hea hahxonhue hahquin jan yohihi9Hehqui joriyaxahnhue, histon. 10Hea

yanapancatsihyamascaax bi maimehabohon queenax ta Demas heapotabahini cahoxqui, Tesalónica janin scacanoxon. Galacia janin ta Crescentecahoxqui. Tito ta Dalmacia janincahoxqui. 11Lucas huesti ta hehbetanbihihquiqui. Marcos benaxahnhue,hihueyahnoxon. Jaan ta hea sirijaquinyanapaniqui. 12Efeso janin tah henTíquico raanhohqui. 13Joquin heen tarihea bexonyaxahnhue. Troas janin tah henCarpon xoboho jaa potabehnanhohqui.Heen quiricabo rihbi hea bexonhue. Heendocumentobo rihbi tah hen hashoanqueenai. 14Yami charajanicaAlejandronen ta hea hihtijaquintiromajahoxqui. Jan jascaho quen taPapan jaa copiyaxihquiqui. 15Hahquicoiramexahtahi min. Coshin bi res ta jaanhea pantenishqui, hen yohicatsihqui bi.

16Hea demandamenohi tian tayohuanxonquin tsoanbi heayanapanyamahoxqui. Jatihibichin heajenebahinquin. Jaabaan hea jascahi bi

Papan jato casticanyamapahinnon.17Hea jenehiboya bi ta Papan heayanapanhoxqui. Jatihibi judiomabaanjahuen joi nincanon ta hea coshihinanhoxqui, jahuen joi hen sirijaquinyohi yohinon. Tiroma hapon hearehtepanan ta Papan hea hihtiyanapanhoxqui. 18Jatihibi tiromaboquiha ta noquen Hihbaan heaxahbanjamatihiqui, jano jan naihohxonjihuemayaxihqui janin heajihuemanoxon. Jascabijaquin sca tahnon Hahxon tah min noque jai Hihbon,hah non jatihi, jahuentianbi tantixonma.Jascari rahan.

Raannoxon quirica queyoscai19Priscaya Aquila hea yohixonhue

man jascabi jayamahin hahquin.Onesíforo jaabo jascajaribiquin.20Corinto janin ta Erasto banehoxqui.Mileto janin tah hen Tró mo hisinaipotabehnanhohqui. 21Janin matsi tiannoconon joriyaxahnhue, histon.Eubulonen ta mihqui salud raanihqui.Pudente, Lino, Claudia, noque huetsabojatihibichin ta jascajaribiquin mihquijoi raanihqui.

22Noquen Hihbaan mia sirijaquinmananon yocaxonxon tah hen jan matoshinan rihbi hinannon hen matoyocaxonai.

2 4

365

Tito qui Pablonen huishahi

1 1Hea Pablo ta hen Papan yonoti qui,Jesucriston raanti. Hea ta

raannishqui, Papan caisaibo hen hashoansca nincacoinmanon. Papan shinanaiquesca jaahbo ta hihcoinai joi hen jatoyohihi jonon hea raannishqui. 2Papa Diosta jahuentianbi quesayamahihqui.Naiyahpa mai jariyamahi bi ta neatemannoque hahxontijanishqui, nonqueyoyamanoxihnon. Jaa honanxon tahhen hahqui heen shinan camahi.3Neateman hahxontijanixon ta jonibohonanmati siripai tian sca Papanhonanmascaiqui. Noque teehihmanicaxonta Jesucriston joi jato yohitanhue heajaxon jahuen joi honanmahiqui. Jascahahtah hen jato queyoyamanoxihqui joi heanyohihi. 4Mia tah min heen baque coinqui, Titon, hean yohihah min noquenHihbo qui hinamehni copi. Mihqui tahhen nea joi raanai. ¿Noquen Papa Diosbetan noquen Hihbo Jesucristonen miajointi sirijaha min jahuen shinanyajihueyamahin?

Creta main teeti Pablonen yohihi5Hen mia yohipi quescajaquin jema

tihibi janin jaton pastorobo caisxahnhuehahxon tah hen jaabo pishinaibo mianpontenon hihxon Creta mai janin miapotabehnanhohqui. 6Nescapahbo

pastorobo caishue: hahqui jahuayohuanti yamahi, huesti haiboyahpa,jaton baque nincacoinnica, yohitimajaton baque yamahi, jaton nincayosmabaque yamahi. 7Pastoro ta Papahahxonnica qui. Papan baquebojisxonnica copi ta hahqui yohuantiyamatihiqui, jaabi queenaiquescajanicahma bi noquen Hihboqueenai quescajanicah, histonsinayamahi, pahenyosma,rainyamayosma, coriqui bihcatsihquintiromajatimahi. 8Jahuen xobohoxonnoquen huetsabo pimaxon hoxamanicah.Sirijati costannica. Shinanyahpa.Pontejaquin shinannica. Noquen Hihboqui hinamehti jihueti, hahri coirameti.9Papan joi siri haxemaha bihxonjeneyamanica. Jaa joiyaxon caibo rihbisca pontejaquin yohixon jascajaquinrahan jascajahue yohiquin janicah, joibichinaibo rihbi netemanicah.Jascapahbo caishue pastornon.

10Nincayosmabo ta hicha qui, yanca resyohuanresaibo, paranmisbo. Judiobo tahashoan rihbi jascapahbo qui. 11Jatonetemati ta jaiqui. Tiromajaquin coriquibihnoxon ta jascajatima joi honanmaxoncaibo masajacanihqui, jaton jenaboyabijato masajaquin.

12Cretanobo ta jascabi quesabo qui,yohina tiromabo, pihanhuan chiquishbohah ta janishqui jaton joi huishanicaton.

TITO

Tito qui Pablonen raanni joi

366

13Jan yohini ta hihcoinihqui. Jaa copijato sirijaquin pontehue, ponte joi rahsinincacoinahbo. 14Judiobaan hihresaiyohuan xeni nincayamahahbo jatopontehue. Ponte joi potabahinti caibaanjato yohihah bi jeneyamahabo jatohonanmahue.

15Hohchajomabaan yohuan ta jatihibisiripihqui. Nincacoinyamahirishtayahpabaan jai ta jahuabi siriyamahihqui. Jaton shinan, jaton jointirihbi rishta bi res. 16Papa Dios tah henhonanai hih jan jai bi tah non jan hahcaijisxon jan Papa Dios honanyamahi nonhonanai. Rahnintibo tah qui, yohitimabo,Papan jisí jaabaan jahuabisiribojaxontimahi.

Nincati joi siribo

2 1Mia tah min jascapahma qui. Pontejoi rahsi nincacax jihuetahbo jato

yohihue, mian. 2Yosibobo yohihue,pahenyamahahbo, pontejaquin shinanaxjihuetahbo, shinanyahpaxon tenehijihuetahbo, ponte joi rahsi bihcoinabo,sirijaquin noque huetsabohonshinanahbo, yobaxon tenehahbo.3Yoxabobo rihbi jascajaquin yohihue,noquen Hihbo qui hinamehtaxjihuetahbo, caibo qui yohuanyamahahbo,pahenyosma jaahbo, siri joibohonanmahabo. 4Siri joibo honanmaxon tayoxabobaan texe haibobo jaton benehonqueenti haxemarihbitihiqui, jatonbaquehon rihbi queenti haxemaquin.5Shinanyahpa haibobo jihuenon tayoxabobaan jato haxematihiqui,tsiniyamahahbo, jaton xobo coiranabo,siri haibobo janon, jaton benen yohihahnincanicabo. Nincacoinyamahibo Papanjoi qui tiromahi yohuanyamanon jatojascajaquin yohihue.

6Bebobo rihbi jascajaquin yohiquinsirijahue, shinanyahpahax jihuetahbo.7Mia jihuetai jisish jascarihbihi

jihuetahbo jatihibi sirijaquin shinanaxjihuehue. Ponte joi res honanmahue.Noquen Hihbo qui min hinamehtai jatojismahue. 8Jahua tiroma yohuanaxmasiri join res yohuanhue, noque qui jahuayohuanti yamajahax noquen rahuiborabinnon.

9Patoroyahpabo yohihue, jatonpatoronen yonohah nincacahbo,patoronen yohihi quescabijaquin jaahbo,jaton patoronen yohiha joibichinyamahahbo. 10Jahuabiyometsohyamahabo. Jatihibijaquin pontebi res sirijahabo jato yohihue. Noqueteehihmanica Papan noque yohihi joi hihtisiri jisíbo hihquish jihueti jato haxemahue.

11Noquehon shinanxon ta hahan janjatihibi jonibo teehihmahi joi Papan noquehinanihqui. 12Noquen Hihbo shinanaxmajihueti tah hen shinanyamascai, maimehabaan jenipahichai tah henjenipahihyamascai hih non janon jahuenjoi siri noque hinanquin. Nonshinanyahpahax jihuenon, ponte res Papanshinanai quescari non main jihuenonjahuen joi siri noque hinanquin. 13Hihticoshi noquen Papa ta noque teehihmanicaJesucristo betan xabaya joyaxihquiqui. Jaahonanax manati jihueti ta noqueyohihihqui. 14Hohchapan noquehihbojaquehahna ta noquen Hihbohinamehnishqui, noquen rishta noquesohuanoxon, jahuenahbo sca non hihnon.Caibo sirijaxonti jenipahichaibo sca noquejanon jaabi hinamehti.

15Hen mia yohihi jato yohiquinsirijahue. Sirijaquin jato hihti yohihue,min jascajanon Papan mia yonohihonanxon. Jatonincayosmabomayamahue, tsoabi.

Nincaquin sirijahax jihueti

3 1Jato shinanmahue, jatongobernadorbaan yohihah

nincacahbo, tinintinin rihbi yohihah

1–3

367

nincacahbo, jatihibi siribojahtiqueenahbo. 2Tsohquibi tiromahiyohuanyamahahbo,sinacananyamahahbo, sinataxma siripijihuetahbo. Jatihibi joni sirijaquinyohuanquihnabo jato shinanmaquin.

3Noque rihbi tah non honanmahihpahoniqui, yohitima, paramehtah,Haitara hihquish jaa shinani nihresai.Tiromajaquin shinanax jihuetai. Notsinotsihi jihuetai. Huetsabaan noquejistahihmajaquin. Noque rihbijistahihmahanani. 4Non jascapahbojihuepahoni que bi ta noque jihuemanicanoquen Papan noque hahxonnishqui,noquehon shinanai noquen Papa hihtisiri. 5Non pontejaquin hahcai copima bita noquehon hihti shinanxon res noqueteehihmahihqui. Hahquirihbi noquejonijanoxon noque chocaxon jahuenYoshin siripan noque behnajaxon noqueteehihmaquin. 6Noque teehihmanicaJesucriston jihuetahbo non hihqui copi tanoque jahuen Yoshin siri hinanihqui.Jahuabi yohuashihxonma noquehinanresquin. 7Jan noque jascajoxonahtah non jahuen ponte siribo qui, jahuenjihuetahbo, jan yohini quesca nonqueyoyamanoxihnon non jihuenon.

8Jasca coin tah qui. Jascajaquinyohiquin jeneyamahue, mian. Papan joinincacoinaibaan siribojaxonti haxexonshinanbehnoyamahahbo. Hen mia yohihijoi ta siri qui. Haxehax jascari jihuetah,siri. 9Hihresai yohuanyahpabo betan joinbahchinnanyamahue. Tsoabo miinxenibo quin hahxon Papan baquebohonanti shinanaibaan bi jato joibichinyamaquin. Sinacanancatsihquibo

bi jato sinamayamaquin. Moisesninhuishani joi copi joinbahchincatsihquibaan bi jato betan joinbahchinnanyamahi. Yohuani ta hihreshihrescaniqui, jahua honantimahi.

10Huesti shinanyahpabo noquenhuetsabo japanan huetsa jonin huetsajoibo sca jato nincamacatsihqui jaibohuestijaquin hihti yohihue. Huestijaquinhahyamaxon rabejaquin yohiquinsirijaxon jascapa joni potabahinscahue.11Jascapa joni jahuen shinan tiromahicahcoyahax hohchatai honanscaxonjenehue. Jaanbi ta jahuen jananbi jahuenhohcha yohihihqui, Papancasticanyaxahnon.

Pishinaibo hahxonti12Artemas hen mihqui raanaiya, jaa

raanyamaxon hen Tíquico mihquiraanaiya, Nicópolis jema janin heabehchihi joyaxahnhue histon. Janoxontah hen jene tian huinomacatsihqui.13Yohuanxonnica Zenas betan Apolosmihqui nocotaiya shinanquin sirijaxonjaabo pishinaibo hinanhue, jahuabipishinaxma caribihabo. 14Pishincoinaiboyanapanabo jatihibi hahxonti noquenjonibo honanmahue, hicha bimiyahpaquesca hicha shinan jaahbo.

Jahan quirica queyoti15Hea manahibaan ta Min jascabi

jayamahin huetsan hahquin mihqui joiraanihqui jatihixonbi. Noquehonshinanaibo yohixonhue, noquenHihbaan shinanya man jayamahinhahquin, Papan shinanya janahuejatihibi.

3

368

Filemon qui Pablonen joi raanai1¿Noquen Hihbaan shinanya man siripi

jihueyamahin, noque huetsabaan? Sipoxoboho hea tsahonihbaan tah hen sipojaninxon noquen huetsa Timoteo betannea quirica huishahi, mato quiraannoxon. Noquen Hihbo Jesucristo copita hea tsahoncannishqui. 2Mia Filemonhehbe teenica, noquen choca A a,noquen Hihbaan hehbe sontaro Arquipo,miin xoboho tsinquitai noquen huetsaborihbi, mato jatihibi qui tah hen nearaanai. 3¿Noquen Papa betan noquenHihbo Jesucristonen mato xabajahahman jenimahi siripi jihueyamahin?

Filemonen noquen Hihbo nincacoinai4Papa Dios yocaxon tihibi tah hen mia

rihbi yocaxonai, noque huetsan. 5NoquenHihbo jenexonma min jaa hahxonai,noquen huetsabohon rihbi shinanxon minjato hahxonai joi nincaxon tah henHahxon tah min jato jai, Papan, hahcai.6Noquen Hihbohon shinancoinxon minjoni huetsabo hahxona jaabaan scanincacoinnon tah hen mia yocaxonai.Criston noque hinanai jahuentiho siriquin jonibaan honanxon mia jai quescapashinan bichíbo hihxon tah hen miayocaxonai. 7Pishinaibo min jato hinanahta noquen huetsabo jointi siricahinihqui,noquen huetsan. Min jato hahxonai joi

nincaxon tah hen shinanquin sirijahihihti jenimahi.

Onésimo bihrohahue Pablonen jai8Jaa copi tah hen mia yocascai, noquen

huetsan. Criston raanti hihxon miayonotihi bi tah hen mia yonoyamahi. Miatah hen yocaresai, min hea hahxonnon.9Yonohahma bi joni huetsahon shinanaxmiabi queenxon copi min hahxonnonhihxon tah hen mia yocaresai.Jesucriston raanti hihxon bi tah henjahuen sipojahacamaxon mia yocaresai.10Heen baque Onésimo copi tah hen miayocacai. Sipo janin jihuexon hean Cristojoi nincamaxon bihmaho ta heen baquecoin qui. 11Neateman miin joninincayosma hihpahonish bi ta rahmasiriscaiqui, mia hahxonnica, heahahxonnica rihbi. 12Mihqui caribinon tahhen jaa raanscai. Jahan hen shinanaiheen baque tah qui. 13Mian yohihahquesca jan hea yanapannon hen jaabanepanan tah hen baneyamahi. Sipoxoboho tsahoxon Papan joi hen yohinonhea manatihi bi tah hen baneyamahi.14Jaa banehue min hea jayamaha copitah hen jaa banecatsihyamahi. Minqueenxonma hahti tah hen queenyamahi.Queenbochibi min hahxonnon tah henraanscai. 15Miin jonima bi miinhuetsascaax mihqui caribiyaxahnon rahtah min jaa xahbanjaniqui. Poyan

FILEMON

Filemon qui Pablonen raanni joi

369

tihixonpajaquin min jaa yamajani que bijascabi sca mia mananon. 16Rahma tamiin joni mentan hashoan hihti siri qui,miin huetsabi sca. Jahan min hihtiqueenai. Hean jisí ta jascapah qui. Mianjisí rah ta jascapahax bi hashoan siririhbi qui. Miin jonihax bi ta noquenHihbo copi miin huetsa coin sca qui.17Hean raanah sca sirijaxon sca bihhue.Heen huetsa hihxon min hehonshinanxon hea Johue hahcai quescajaxon,jaa rihbi jascajahue.

18Mia tiromajahi jan janí tian, hea scacopi yocahue. Ribin jan mia janí tian heasca copi yocahue. 19Mia tah hencopijatihi. Hea Pablonen tah hen heenmequemanbi huishaquin mia yohihi.Miin jointinin min hea ribinai que bi tahhen mia jascahi. 20Hihcoini. Ribin tahmin hea jai. Noquen Hihbaan noquerabebi jihuemahi honanxon hea pishca

hahxonscahue. Cristo queenaiquescajaquin hea jenimamahue.

Jan quirica queyohi21Hen yohihah min hahxoncointihi

honanxon tah hen mihqui jascajaquinhuishahi. Hen yocacai quescajaquinma bihashoan rihbi min hea hahxontihi tahhen honanai. 22Hea jaho hoxati chiquehea mequexonhue. Man hea yocaxonacopi Papan hea picohah tah hen mato quicatihi. Hean shinanah ta hea picotipishcascai. 23Min jascabi jihueyamahinhahxon Epafras yohixonnahue noquenHihbaan janen. Noquen Hihbaan joiyohihi copi ta sipo xoboho tsahotihqui,hea hihqui quescari. 24Hehbe teenicaborihbi jascajaquin yohixonnahue, Marcos,Aristarco, Demas, Lucas.

25Noquen Hihbo Jesucriston xabapanjihuenahue.

FILEMON

370

Jahuen baqueyabixon Papan yohihi

1 1Noquen xenibo nincamanoxon tahicha coti jahuen joi Papan jato

nincamanishqui, mesco yonotiyahpaxon.Jahuen joi yohinicaboyaxon jato yohiquin.2Noquen xohtabo nincamanixon ta netequeyoyaxahnon jahuen baqueyabixon scanoque nincamanishqui. Jaa jahuenbaqueyaxon jatihibi hahmenonixon tajatihibi rihbi jaan hihbojanon Papanyohinishqui. 3Jahuen xaba jenquetsahpaquin hihxon xaba jisxon non honanaiquescajaribiquin ta Papan shinanjenquetsahpa quin hihxon jahuen baqueyohuanai nincaxon non honanscai.Noquen Papa jenquetsahpa quin hihxontah non jahuen baque jisxon non honansca jai. Jascapahxon ta jahuen coshishinaman yohixon jahuen baquen jatihibihihmahiqui. Jaan hihmayamahah cahenqueyotan. Noquen hohcha sohuahax taquiquin hihbo sca Papa pataxtsahoscaiqui, jatihibichin hihbo sca.

Papan baque hihti shinanyahpa4Jascapahax ta Papan yonotibo mentan

hashoan coshi qui. Papan yonotibo taPapa betan hahbe shinanyahpa ma qui,yonoti cahron. Papan baque ca hahbeshinanyahpa. Jaa copi ta Baquenhahquiqui. 5Papan huishani joi tajascarihbiqui:

Mia tah min heen baque qui. Baquenhah sca tah hen mia jai

hihqui jaa huisha. Jahuen yonotibo taquenaquin jascajayamanishqui, jahuenbaque huesti. Huetsa jahuen huisha tanesca qui:

Hea tah hen jahuen Papa hihtihi, jaarihbi heen baque hihnon

hihqui jaa huisha. 6Huetsa janin rihbi tajahuen baque beboquiha yohihi neahuisha jaiqui:

Jaa bebon ta Papan yonotibo jatihibiraboxonentisquihahpaqueyaxihquiqui

hihqui. 7Jahuen yonotibo yohihi tanescari yohuannishqui:

Jahuen yonotibo ta Mia nihuetanhueyohihiqui. Jahuen hahxontibo cahenchihi perehihmatanhue hahcan.

8Jahuen baque yohihi cahen nescari:Jascabi sca tah min jatihi, Diosenquiquin hihbo. Miin hihboti tajahuentianbi queyotimahiqui.Hahan ponteti shinaman tah minmiin jihuetahbo jihuemahi.

9 Sirijahibo tah min siri jisi.Tiromajahibo tah min casticanai.Jaa copi ta Papa Dios miin Papahihxon, mia hihti jenimamahiqui,caibo jenimaribinon bi mia rihbisca hihti jenimahi

hihqui jaa huisha. 10Huetsa huishani joirihbi:

HEBREOBO

Hebreobo qui raanni joi

371

Mian tsahonah ta mai jamenonishqui,Hihbon. Miin mequemanbi tah minnaijaniqui.

11 Coton payocanahi hihquiquescarihbihi ta jatihibipayotihiqui. Jaaboqueyocahinyaxihqui bi miaqueyoyamanox manatai.

12 Rahcoti hahcajaquin tah min jatosebibahinyaxihqui, cotoncahtoquin hahcajaquin. Jascajahata huetsapahcahinyaxihcanihqui.Jaabo huetsapahi bi ta miajascabiyaxihqui huetsapahyamahi.Mia tah min queyoyosma qui

hihqui jaa huisha joi. 13Huetsa jascapahuisha rihbi ta jaiqui, jahuen yonotibojan yohiyamahi bi jahuen baque janyohihi nescari:

Hea mecayaho tsahotihue, nenohaxjatihibi hihbonoxon. Miin rahuibotah hen mia bihxontihi,namanjaquin miin hinabo scajaahbo

hihqui jaa huisha joi, jahuen baqueyohihi. 14Jahuen yonotibo ta huetsaboqui. Jaabo jatihibi ta jahuenhahxonnicabo qui. Jahuen jihuetahboyanapannon hihxon ta jato raanihqui.

Non hinamehcoinxon nincati

2 1Jahuen baquen noque nincamanicopi tah non hihti nincati jai,

nincaquin sirijaquin. Nincayamahaxhuaca noqueya tejabahcahini quescapijano jahuen jihuetahbo yamahiton noncamis. 2Noquen xenibonincamamenonoxon ta jahuen yonotiboraanxon jayaxon Papan jato jahuen joiyohinishqui. Jaa joi nincamanixon ta janyohini quescabijaquin noquen xenibocasticannishqui. Jascajahue hahca binincayamahibo copi casticanquin.Jascajayamahue hahca binincayamahiboya jato casticanquin.

3Hihti sirijaquin jahuen jihuetahbojihuetijaxonxon ta jahuen baqueyaxonsca noque jahuen joi siri nincamanishqui.Jahuen joi siri nincamamenoquin tajaanbi yohinishqui noquen Hihbaan. Jaanincanihbaan sca ta noque sirijaquinyohirihbinishqui. Nincacatsihyamaxontah non jenquetsahaxon bi jahuencasticanti noque xahbanenpaquematimahi. 4Yohicoinnicabohi nonhonannon hihxon ta Papanyanapannishqui. Yanapanquin ta hahanhonantibo jismaxon, hahan rahtetibojismaxon jahuen coshi jismaxon, nonjahuen yoshin siriyaxon hahxonti teebonoque hinanpaquenishqui. Jaabiqueenxon ta jascajanishqui, nincacahbohihxon.

Noque quescapa yoraya Cristo jahui5Papan noque jihuetijaxonai tah hen

mato yohihi. Jahuen yonotibo tajihuetijaxonyamahiqui; noquenah ta qui.6Huetsa huisha joi ta jascari qui:

¿Jahua copi min noquehon shinanain,Hihbon? ¿Jahua copi min jonibosirijaxonain?

7 Miin yonotibo mentan hashoannaman hihtatahnon tah min jonijananihqui. Hihti hapo sca tah minhuenihihninihqui.

8 Jatihibi sca jaan hihbojanon tah minhueninihqui

hihqui jaa joi. Jatihibi jan hihbojanon janhihqui ta jahuabi hihbojahama yamahi qui.Jan jascari yohuanai bi tah non jan jatihibihihbojahi non jisyamaparihi. 9Jatihibihihbojahi jisyamaparixon bi tah non Jesusjisniqui, basima tahni Papan yonotibomentan hashoan naman hihquish binoquen hohcha copi mahuanish rahmaquiquin hihboscai, hihti shinanya hihticoshi hihboscai. Jascahue Papan jaah tajatihibi noquen hohcha copi mahuanishqui,noquehon shinanxon Papan yohihah.

1 2

372

10Jascapabojapan hihxon ta queenxoncopi Papan jatihibijanishqui. Jatihibihihboxon ta queenxon copi rihbi hichabaquebo jahuen jihue janin hihuehahnanjato beboxonnica hihti jihuemanicahihnon tiromabo tenemanishqui. Jaa copita yonotibo mentan hashoan namanPapan jaa hihmanishqui, basima tahni.11Papan baquebo rahsi non janon tanoque beboxonnicahton noque hiohiqui.Jahuen Papa ta noquena qui, jaapapayahpabo rahsi. Jaa copi ta noqueyohihi, Heen huetsabo tah man qui hihtijaa hihtimahyamahiqui. 12Papanhuishani joi ta jascarihbihiqui:

Mia tah min jascanica qui.Honanahbo hihxon tah hen heenhuetsabo yohitihi. Tsinquitaibotocan rihbi tah hen mihquibehuatihi

hihqui jaa joi. 13Huetsa huishani joi rihbita nescari qui:

Jan yohihi quescabijaquin heahahxontihi tah hen shinancoinai.

Huetsa huishani joi jascarihbihi:Neno tah hen qui. Papan hea hinanaibaquebo betan tah hen qui

hihqui jaa joi.14Noque huetsa copi ta jonibo

yorayahpabo hihqui quescarihbihi jaajanishqui, yorayahpa sca. Tiromayoshiman ta mahuati jonibohihbojanishqui. Noquen Hihbo sca tamahuaquin tiroma yoshin jahuen coshibichinnoxon yorayahpanishqui. 15Nonmahuamis hihquish raqueya jihuetaiboSatanasnen hinabo hihquibo bi ta Satanasyosmajaxon noquen Hihbaan noquepicohiqui, non Satanasnen hinabohihyamascanon. 16Jahuen yonotibojascajaxonnoxonma bi ta Abrahanenchini baquebo jascajaxonnoxonyorayahpanishqui. 17Jaa copi ta jahuenhuetsabo hihqui quescaribiti janishqui,noque quescapahxon ca jaamajaquin

jaibohon jaan shinanai. Papa bebonxonsca noque sirijaquin yohuanxonai.Jascapahxon noquen hohchasohuaxonquin. 18Tiroma yoshimanhohchamacatsihquin tanahah bitenenixon ta rahma tenehibo rihbi jaanyanapanti hahtipahiqui.

Jesusen Moises mahuinquin

3 1Jaa copi noquen Jesus shinanquinsirijanahue, hea huetsabaan. Hehbe

Papan baquebo hihxon, Papan noquejatihibi quenahi honanxon rihbi noquenJesus shinannahue. Papan ta jaaraannishqui. Noquen yohuanxonnicahihnon rihbi ta jaa janenishqui. Jaa tahnon jatihixonbi honanai. 2Papanjihuetahbo jisxonquin Moisesnin jatihibisirijaquin hahxonni quescajaribiquin tanoquen Hihbaan jaiqui. 3Xobojanicahtonsirijaquin xobojahiya tah non jahuenxobo siri jisi. Jascarax bi cah non xobohihbo qui hashoan rihbi siripi yohuanai,xobojati honanai copi. Jascarihbihi tahnon Moises siri jisxon, noquen Hihbohashoan sca siri jisi. 4Xobojanicahtonxobojaha copi noquen xobobo jai quescarihbi ta noquen Papan Jahue hahcajatihibi sca jaiqui. 5Papan noquenincamayaxihqui joi non nincacoinnon taMoisesnin sirijaquin teexonnishqui,Papan xobohoxon teexonai joni hihxon.6Jahuen teexonai jonima bi Papan baquehihxon ta Criston sca Papan baquebojisxonihqui. Papan baquebo hen hihquibi tah hen noquebi yohihi. Jointininhonanax, jonibo qui hihtimahpaxma nonnoquen Hihbo jenehaxma, jaya nonjoihibo tah non jahuen siri baquebo qui.

Haho tantiti Papan hahxonai7Jaa copi Dios Yoshin Siripan yohini joi

nincacoinnahue:Rahma jahuen joi nincacaxnincayosmayamanahue.

2 3

373

8 Papan jato teneresnon hihxon nihinaman cahuan cahuanainincayosmabo janíquescayamanahue.

9 Jahuentiho tene Papan jaiquinhihxon ta maton papabaan heajanoxon tana tanacannishqui.Coshixon hen jato hahxonhahxonai jisxon bi ta cuarenta barihea tanarescannishqui.

10 Jaa copi tah hen jato qui sinaxonyohinihqui: Huetsajaquin shinanaxta jascabihi paramehcaniqui. Heenbahibo honanaiboma ta qui.

11 Sina sinaxon tah hen hihtiyohinihqui: Heen jihue janin tajaabo jahuentianbihihquiyamayaxihcanihqui.

12Coiramenahue, hea huetsabaan.Nincatima tiromabo shinanbo matonjointi janin jamis, tiromahi. Jascapashinanbaan ta mato noquen jihuemanicaPapa Dios nincamatimajahiqui. 13Tsoabihohchapan paramehtaxnincayosmayamanon hihquish jatihibineten joni huetsa betan yohinannahue.Rahmabi nincacoinhue Dios Yoshimanyohihah histon nincacoinahboyohinannahue. 14Nincacoinmenoxon nonmahuanoxon caman jascabijaquinsirijaquin nincacaibo tah non Cristonhahbe jihuetibo qui.

15 Rahma sca jahuen joi nincacaxnincayosmayamanahue. Papan jatoteneresnon hihxon nihi namancahuan cahuanai nincayosmabojaní quescayamanahue.

hih ta janishqui. 16Papan jato nincamahabi ta noquen papabonincacatsihyamanishqui. Egipto maijaninhax Moises betan joníbo jatihibi tajascapahbo janishqui. 17Papan tacuarenta bari jato qui sina tenenishqui.Hohchanish copi ta nihi naman mehaxmahuatah sca racarenencannishqui.

18Nincayosmabo copi ta jaabo yohihi,Heen jihue janin ta jahuentianbihihquiyamayaxihcanihqui, Papanjanishqui. 19Jan yohini quescabi tajanishqui: nincayosmabo copi janohihquiti hahtipahyamahibo.

4 1Jaa copi coiramenahue. Jahuenjihue janin hihquiti mato yohiparihi

bi jano hihquitima quescapahbo manjamis. 2Jahuen joi siri jan jato nincamaniquescajaribiquin ta noque rihbinincamahiqui. Nincaquin bi nincaresaibocopi ta yanca bi res jato nincamanishqui.

3Nete jamenonon ta jahuen jihue noquehahxonnishqui. Jaa jahuen jihue yohihita

Sina sinaxon tah hen yohinihqui,Heen tantiti janin ta jaabojahuentianbihihcoyamayaxihcanihqui

Papan janishqui, caibo sca janohihcoyaxahnon. Non nincacoinaxhinamehtaibo tah non jano hihconica qui.4Jahuen tantiti yohihi ta huishani joinescapa jaiqui:

Jan hahrasihi jahuen teebo jatihibiqueyohax sca ta jahuen siete netenPapa tantiscanishqui.

5Jahuen jihue yohihi ta hen yohiscaihuisha jaiqui:

Heen tantiti janin ta jaabojahuentianbihihcoyamayaxihcanihqui

hihqui. 6Jan nincamamenonibo tanincayosmabohax janohihcoyamanishqui, caibo sca janohihcoxihnon. 7Huetsa huisha janin rihbita David yohuanni joi jaiqui, Papa tantinipecaho basihax sca jahuen nete yohihijan nescari yohuanni:

Rahma sca jahuen joi nincacaxnincayosmayamanahue

hihqui. 8Papan tantiti ta nai naman mehama qui. Papan tantiti janin Josuepan jatohihcomaha jano hihresscaibaan cahen

3 4

374

Papan tantiti janin hihconahue jatojayamahan. 9Jaa copi ta Papan tantitijanin jahuen jonibo hihcoti japarihi nonhonanai. 10Jahuen teebo queyohax PapaDios teeyamascai quescarihbihi ta Papanjihue janin hihquihibo jihue jihuetihqui,tee teeyamascai. 11Nincayosmabohihquihaxma quescayamanoxon scaPapan jihue janin hihquinoxon histonhinamehxon hihti nincacoinnahue.

12Papa Dios yohuanaiya tah non nincatijai. Jahuen joi ta jahuen yoshinyahpaqui. Noquen jointi janin ta jaa jointeetihqui. Hoquenbehcoinbi quehshomachitonen non histon nacoti hahtipahiquescahax bi ta hashoan rihbihi jahuenjoi noquen jointi janin hihquihiqui.Noquen yoshin, noquen shinan, noquenxao rechi, noquen xao napo caxquexonjisxon hahcajaquin ta noquen jointi janinnon yohuanaibo, non shinanaibo jaanhonanihqui. 13Jaan jisi ta jonetai jahuabiyamahihqui. Mahpohahbo tamahpohahma qui, janibi racataiquescapahbo, jaan jisí. Noque jascajaquinjisi yohuanai tah non nincati jai.

Jesus noquen quiquin yohuanxonnicah14Naihoh huinocahini cahax ta Papa

bebon noquen quiquin yohuanxonnicajaiqui, Jesus, Papa Diosen baque. Jaa copijascabi jahan shinannahue.15Paquemacatsihquin tiroma yoshimannoque tanahi quescajaribiquin ta noquenyohuanxonnicah rihbi tananishqui. Tanahahbi ta hohchayamanishqui. Jascapahbotenenixon ta noquehon shinanihqui. Nonhohchataiya ta noque yohuanxoniqui. 16Jaacopi jenimahanan Papa yocanahue.Noquehon shinanxon jan noque yanapantihihonanxon, yocaresnahue. Non pishinai tianta noque hahxontihiqui.

5 1Mainxon Papa bebonxonyohuanxonnicahbo ta Papan caisah

joni rahsi janishqui. Yohuanxonnica

meraxon ta jato janepahonishqui, jaabebonxon sca caibo yohuanxonnon.Hohcha copijaxonquin hahcajaxon tahohchataibo jaiya jaton hinantihinanxonquin jato yohuanxoniqui.2Hahbe joni hihxon ta honanyamahaxtiromahiboya jato teneti hahtipahiqui.Papan bahin catihi bi bahinma cahiboyata jaton hahbe joni hihxon jato tenetihahtipahiqui. 3Hahbe coshijoma hihxonta jonibaan hohcha copi hiná rehtexonPapa hinannoxon jahuenahbi jahuenhohcha copi jascajaribiti jaiqui.

4Noquenbi shinanax tah nonyohuanxonnicahtimahi, tsoabi. Papanjanehah pari tah non jascatihi, jan Aaronjaneni quescapi. 5Cristo ta jascarihbihiqui. Jaabi hapocatsihqui ma bi ta Papanyohihah pari noquen yohuanxonnica jaajai qui. Jaa yohihi ta nea huisha joi jaiqui:

Mia tah min heen baque qui. Baquenhah sca tah hen mia jai.

6Huetsa rihbi ta jaa yohihi jaiqui:Jascabi yohuanxonnicah ta mia qui,Melquisedec japahoni quesca.

7Main pari hihxon ta Papa hihtiyocanishqui, hicha. Coshin quenaxonhuaohihxon ta Papa yocanishqui,mahuatimajati Papan hahtipahi copi.Jaabi Papa queenai quesca janon hihxonjan yocacah ta nincaxon Papanhahxonnishqui. 8Papan baque hihxon bi taPapa queenai quesca jati haxenoxontiromabo tenenishqui. 9Jatihibi huinoscajaax ta jihuemanicah sca jaa qui. Jaanincacoinaibo jatihibi queyoyamanoxmananon ta jato hihbohiqui.10Melquisedec japahoni quescapa quiquinyohuanxonnica hihnon ta noquejihuemanica janon Papan jaa janenishqui.

Nincacoinyamamis, nincanahue11Jaa yohihi non hicha yohiti jai bi tah

man pabe sca jai. Jaa joibo matonincamati ta tee qui. 12Neateman

4 5

375

nincanixon man haxemanicahboscatihi bitah man honanyamahi. Haxemanicahbosca man hihtihi bi ta Papan joihaxemenotibo mato yohirihbiti manpishinai. Xoma hahmatibo tah man qui;chahomabo piti hahtipahyamaparihibo.13Xoma hahcaibo ta baquexobo hihxon,pontejaquin shinanax jihuetihonanyamaparihiqui. 14Chahomabo tahanibaan piti qui. Hanibaan ta jahuaPapan costanihquin, jahua jancostanyamahiquin hihxon haxexonhonanscaiqui, Papa queenaiquescascajanoxon.

6 1Mato hanijanoxon sca tah henhahan pehocohti joi yohirihbixonma

hahan haniti Criston joi sca matonincamacatsihqui. Non nincamenoti joiman honanscai quen tah hen jaa joi matohahquirihbi yohiti queenyamahi. Jaa joitah man honanscai: Papa noquehonjenimanon hihquish non quesahihihrespahoni tah non jenebahinscatihi,Papa nincacoinxon. 2Nashimati joibo,mamanjaxon tee hinanti joibo,jenquetsahax mahuanihbo hueniyaxihquijoibo, Papan jascabijaquincasticanyaxihqui joibo. Jaa joibo manhonanscai quen hahan haniti joibo scahen mato yohinon. 3Papa queenaiya tahhen jascatihi.

4Hinamehnixon bi noquen Hihbojenebahinscaibo tah non jenquetsahaxonbi jato hahquirihbi hinamehmatimahi.Jaa copi tah hen mato hahquirihbihinamehti yohicatsihyamahi. 5Nonjenimanon ta siri joibo Papan yohihiqui.Jayaxihqui coshi ta noque hinanihquijaya non jihuenon. 6Jascajaquin noquehahxonah bi tah non jenebahinibahimahhuan cahax jenquetsahax bihahquirihbi hinamehtimascai. Papan jisita jascapahbaan jahuen baque hosanxonhahquirihbi jihuin hueonaibo qui.7Noquen jointi ta huai quescapah qui.

Bexon hoin mehchajaha ta bana siribojoconihqui, huai hihbaan piti siri bihnon.Jascapa huai ta Papan hicha bimijahiqui.8Moxaya mohue boncohi huai ta tiromaqui, casticanti res pishini. Jascapa tahnon mapojahi, jan jabiyahpa queyonon.

Hahan teneti shinan9Jascari yohuanxon bi tah hen

jascapahboma mato honanai, heahuetsabaan. Papan mato jihuemayaxihquitah hen mato honanai. 10Jatohonshinanxon tah man Papan joiya cahiboyanapanniqui. Nincacoinaibo tah mansirijaquin hahxonpahonixon rahmacaman jato hahxonai. Jaa ta Papanshinanbehnotimahiqui. 11Jascajaxontihihti queennahue. Jatihibi man jascanontah hen queenai. Mahuanoxon camanjato hahxonti hihti queenxonhahxoncoinquin man Papa quihinamehtai jismanahue. 12Jascajatishinan jaax tah man pabebo hihtimascai.Jan yohini quescajaquin ta Papan noquehahxoncointihiqui hihxon jaa honanjeneyamahibo ta Papan jihuetahbo scaqui. Jan yohini quescabijaquin ta jatohahxonihqui.

13Abraham hahxonti yohiquin ta tsoaquenati yamahiya jahuen yorayabi Papayohuannishqui. 14Hihcoini. Mia tah henhihti hahxontihi. Mia tah hen hihticaijatihi, hahquin. 15Jaa honanyaxontene sca Abrahanen jaiya ta Papan jaahahxoncoinnishqui. 16Non hihcoinyohuanain honanahbo hihxon tah nonhashoan coshi joni quenanica qui, nonhihcoinyamahiya noque mahuamanon.Joni huetsa betan join bahchinanxon tahnon jascapa quenaxon coshi joitantimahi. Sinacananyamascanon.17Jascajaquin rihbi ta Papan yohinishqui.Jahuen jihuetahbo jahuen jihue janinjihueti catihi ta yohicoinnishqui.Jahuentianbi jan shinan huetsajatimatihi

5 6

376

non hihti honannon hihxon ta jahuenyorayabixon jato yohinishqui. 18Yohuanita Papa jahuentianbi quesatimahiqui.Quesayosmaxon ta rabejaquinyohicoinnishqui. Jahuentianbihuetsatima joi rabe nincaxon, hahquihinamehtax jahuen baqueboscaxon nonsirijaquin shinanxon jahuen joi bihnonhihxon ta jascajanishqui. 19Jaa joi copitah non hihti honanax jaa honanyajihuetai, jahuatohonbi noque botihahtipahyamascaquin. Jano Papa Dios jaijanin tah non hihcoti hahtipahscai, Papayocanoxon. 20Jano cahi ta Jesusbebonishqui, Melquisedec janí quescapayohuanxonnicah tah qui, jascabi scanoquen yohuanxonnicah.

Melquisedec quescapayohuanxonnica Jesus

7 1Melquisedec ta Salem jema janinjaton quiquin hapo hihpahonishqui.

Quiquin hapohax bi noquen naihoh quehaPapa bebonxon yohuanxonnicah. Nahuahapoboya jaton sontarobo rehtetanijahuiton ta Abraham behchihi caxonMelquisedecnen noquen Papa jaayocaxonnishqui. 2Abrahanen rihbi ta janbihtanai jatihibi tsamanxon chonga tsamajaxon Melquisedec huesti tsamahinannishqui, Papa bebonxonyohuanxonnicah quen. Melquisedec taponte hapo hihcatsihquiqui. Jaa ta jahuenquiquin jane qui. Huetsa jahuen janecahen Salem hapo. Jaa jane ta siri hapohihcatsihquiqui, shinanyahpa joni. 3JaaMelquisedec ta papajoma, mamajomajanishqui. Jahuen xohtabo rihbi tatsoanbi honanyamahiqui. Jahuentiancainnishquin jahuentian mahuanishquinta tsoanbi honanyamarihbihiqui. Jascacopi ta Papa Diosen baque quescajanishqui, jascabihi yohuanxonnicah.

4Noquen quiquin xohta Abrahanen tahihti siribo rahsi caisxon jahuaborabo jaa

hinannishqui, Papan yohuanxonnicahcopi. Jaa shinannahue. Abraham mentanMelquisedec hashoan hapo hihquihonannahue. 5Leví baquebo ta texeAbrahanen xohtabo quescapahbo qui,jahuen jenabo. Jaabi ta jaaboyohuanxonnicahbo jati Papanyohinishqui. Yohuanxonnicahbo copi taPapa Dios hinanquin jaton caibaan jatotexe bihmati jaiqui, jascajanahue Papanjaah. 6Melquisedec ta levitobaan caibohihyamanishqui. Jaton caibo que ma bita jahuen metoti tihibichinatsamanpaquexon jahuen jahuaboraboPapa Dios hinanquin MelquisedecAbrahanen bihmanishqui. Mia tah henhahxonyaxihqui Papan Abraham yohiniquen tah non Abraham shinanyahihpahoni non honanai. Jaabi ta Papanjato hahxonti yohuanyahpaxonMelquisedecnen jayaxon Abrahamyohinishqui Papan jaa hahxonnon.7Hashoan coshi yohuanyahpaxon tajascajaquin huetsa joni yohinica qui. Jaatah non jatihixonbi honanai. 8Rahmajaibaan ta mahuanicaboxon bi noquenhinanti bihcaniqui, Papa hinanquin nonjato bihmahi. Melquisedec ta huetsapahqui: jaa jihuetai ta yohihihqui Papanhuishani janin. 9-10Abraham behchihiMelquisedec cahiya ta Papa Dioshinanquin Abrahanen Melquisedecjahuen jahuaborabo bimanishqui. Jaabihmahi tian ta levitoboyamaparinishqui, Abraham xohtaboyamaparinon. Chini sca ta jaa xohtahilevitobo janishqui. Jaa xohtanicaxon tahahbe bihmanicabo qui, Papa hinanquinMelquisedec bihmanica.

11Moises yohixon ta jahuen joi Papannoque hinannishqui, jaa joiyateenicabohax sca levitobo noqueyohuanxonnicahbo janon. Jaa levitobaannoque yohuanxona non Papa bebonjahuabi pishinyamahiya cahen

6 7

377

Melquisedec quescapa yohuanxonnicahsca Papan janeyamahan. Aaron baquebocahen janehan. 12Noquen yohuanxonnicahuetsajaxon ta jaa yohuanxonnicahton joirihbi Papan huetsajati jaiqui. 13Levitoborahsi noque yohuanxonnicahbo hihpahonibi ta huetsa sca jatihiqui, Jaa huetsa janyohihi ta levitomabo qui, judabo sca,levitobaan tee hahyamapahonibo.14Noquen Hihbo ta judabo qui. Jaa joniboyohuanxonnica jati ta Moisesninyohiyamanishqui, jahuentianbi. 15Huetsajoiyahpa huetsa joni sca janyohuanxonnica hihmati ta sirijaquinyohihiqui, Melquisedec quescapah scayohuanxonnica jati. 16Yohuanxonnicahbomahuataiya huetsa levitobo sca jatoxohtati ta Moisesnin yohinishqui. Neahuetsa ta jascayamahiqui; nea tacoshiyahpa qui, mahuayosma. 17Jaayohihi ta nea huisha joi jai qui:

Mia tah min jascabi yohuanxonnicajatihi, Melquisedec japohoniquescapah.

18Moisesnin yohini joi res nincacax bi tahnon hohchayahpabo banenica qui, jaajoin noque sirijati hahtipahyamahiya. Jaajoi coshima copi ta Papan noque jaapotamascaiqui, hahan jahuejatimahiya.19Huetsa sca ta noque yohihihqui, jaanincacax noquen Papa Dios qui cati.

20Non honancoinnon hihxon ta jahuenyorayabi Papa yohuannishqui. Levitojonibo yohuanxonnicahbo hihnon tajascari yohuanxonma Papan jatojanenishqui. 21Noquen quiquinyohuanxonnicah sca janon ta jahuenyoraya yohuanxon janenishqui. Jahuenhuisha joi janin ta jaa yohihiqui:

Mia tah min jascabi scayohuanxonnicah qui. Papan tayohixon jahuen joi jahuentianbihuetsajatimahiqui. Honanahbohihquish ta jahuen yorayabiyohuannishqui

hihqui jaa huisha joi. 22Jascaxon janyohini honanxon sca hashoan siri joi jannoque hinanai honanrihbinahue. Jesusjaa yohuanxonnica hihqui quen hashoansirijaquin Papan noque hahxoncointihihonancoinnahue, hihti honanquin. 23Maimeha yohuanxonnicahbo jascabihiyohuanxonnica japanan ta mahuataxqueyocanacaniqui. Jaa copi ta hichajaiqui, huetsa mahuataiya jaa xahbanenhuetsa hihquinon. 24Noque quiquinyohuanxonnicah ta queyoyamanoxjihuetihqui. Jaa copi ta jascabijaquinnoquen yohuanxonnicah qui.25Queyóyosmaxon ta jahuen joinincacoinax Papa qui jahuibo jaanjascabijaquin yohuanxonti hahtipahiqui.Jaa copi ta jascabijaquin jato jihuematihahtipahiqui.

26Queyoyosma yohuanxonnicah tahnon hihti pishinpahonihqui. Jaa ta jonisiri qui, hohchajoma, jahuabi jahuentiroma yamahi, tiromabo manayamahi,naihoh hihti hapo sca jaa jai. 27Levitoyohuanxonnicahbo jati jai quescayama tajaa jaiqui. Levitobaan ta jatihibi netenjaton hohcha copi hinabo rehteti jaiqui,jatonahbi jaton hohcha copi rehtexon,jaton caibaana sca huetsa rehterihbiquin.Jascajaquinma bi ta noquen quiquinyohuanxonnicahton huestijaquin noquenhohcha queyonishqui, jaabi hinamehtaxmahuaquin noquen hohcha copijaxoni.28Moisesnin ta hohchayahpabo janetiyohinishqui, yohuanxonnicahbo janon.Jan jaa yohini pecaho ta Papan jahuenbaque sca noque yohuanxonnicajanenishqui, jascabi hohcha yosma.

Behna hahxontijaxon Jesusennoque yohuanxonai

8 1Hashoan nincati joi sca tah henmato yohihi: Hen mato yohiha

quescapa quiquin yohuanxonnicah tahnon jaresscai. Papa Dios janin caníxon ta

7 8

378

Papa Dios betanbi quiquin hapoxonjatihibi hihbojahiqui. 2Papan quiquin jatijanin tah qui. Jaa jahuen jati ta jonibaanxobojahi quescapahma qui. Papanbihahni tah qui. Janoxon ta noquenHihbaan noque yohuanxoniqui. 3Jatihibiquiquin yohuanxonnicah ta jonibaanhohcha copi jahuabora hinanxonnicahqui. Jascapahbo hinanxonti ta jahuen teequi, Jascajahue Papan janí. Jaa copi tanoquen quiquin yohuanxonnicah rihbijahuara hinanxonnicah qui, noquenhohcha copi. 4Moisesnin yohihah talevitobaan hiná rehtexon hinanxoniqui,hinanxonnicahboxon. Jaa copi cahenrahma caman noquen Hihbo mainjihueparihax yohuanxonnica jaahihyamahan. 5Levitobaan tahahcoinyamacaniqui. Papan xobohahxoncatsihquiton ta Papan Moisesyohinishqui: Jatihibi hen mia mahchijanin jismahipi quescabijaquin hahhue,hahquin. Naiho jascapa jahoxon hinantijai non honannon hihxon ta jascajaquinMoises xobojamanishqui. Jahoxonlevitobaan hinábo rehtexon hinanxonai tajascapahax bi jaamah qui. 6Hashoan scanoque sirijaxontijaxon ta hashoan sirijoibo sca Papan yohihiqui, jahuenjihuetahbo coin sca non janon. Jaa sirijoibo nincamanicah ta noquen Hihbo qui.Jahuen noque nincamati joibo hihtisiribo hihqui quescarihbihi ta hihtisirijaquin sca noque hahxontihi qui.

7Jahuen jihuetahbo jati ta noquenxenibo Papan yohinishqui. Jaa huestijaton Papa Dios hihnon, jaabo rihbi siripijihuetaiya jato hahxonnoxon jatoyohiquin. Jaabo jihueti siripaiya cahenhuetsa joi sca jato yohiyamahan.8Tiromahi jihuetaiboya ta huetsajaquinsca jato yohinishqui:

Huetsajaquin sca tah hen heenisraelibo yohiyaxihqui: Heen Judeamain jihuetaibo tah hen

huetsajascaquin behna joi scayohiyaxihqui. Heen jihuetahbo jatitah hen jato yohiyaxihqui hih taPapa Dios jaiqui.

9 Jaton xenibo hen yohiniquescajayamaquin tah hen behnasca jato yohiyaxihqui.Mehuetanxon tah hen jato Egiptomai janinhah hihuenihqui. Heenjihuetahboxon bi ta heen joijenebahincannishqui. Jaa copi tahhen jato nincayamascaniqui hih taPapa Dios jaiqui.

10 Heen jihuetahbo jaabo janon taisraeli baquebo hean yohiyaxihquihih ta Papa Dios jaiqui. Heaqueenai quescati shinan tah henjaton jointi janin niatihi. Jointininhonanahbo tah hen jascajatihi.Hea ta jaton Papa Dios hihtihi,jaabo rihbi heen jonibo.

11 Jaatian ta jaton caibo betan yohinani,jaton huetsabo betan yohinani,Noquen Papa Dios honannahuehihquinanyamascatihiqui.Jatihixonbi ta hea honanscatihiqui.Baquebaan, xenibaan, jatihixonbi.

12 Jaton shinan tiromabo tah hensohuaxonyaxihqui. Jaton hohchatah hen shinanyamascatihi,hahquin.

13Behna joi jan yohihi ta jan yohimenonijoi xeniscaiqui hihcatsihquiqui. Xenijahuabora cahen payotaxqueyocahinnicah, jahua yohitimascai.

Papan jihue jenquetsahpa quinhonanahbo hihxon mainxon xobojanibo

9 1Jahuen jihuetahboti jatoyohimenoxon ta xobojati yohixon,

hea yocacatsihquin jahoxon nescajanahuejato janishqui. 2Jaa copi taxobojacannishqui. Jaho sca ta misatsahonxon, johuebo pejanxon paanjanacannishqui. Jaa xobo yohihi ta Papan

8 9

379

xobo hihcaniqui. 3Chicho sca taxohpesahca qui rontamehtai chopajanishqui, hahan chiqueti. Hahanchichoxon chiquecai yohihi ta Papan jatihihcanihqui. 4Hahan hininjatibo janoquetejanoxon cahen oro quencha janojanish. Oron rahco bohnanti jano jai, ororahsi. Jaa cahen Papan jihuetahboti joibohnanti. Jaa chicho cahen oro quenchamaná pitiya. Aaroman jihui taxo rihbi,joconnica taxo. Papan jihuetahboti joimacan champani qui huishá, jaa rihbi jaabohnanti chicho bexojahah. 5Bohnanticahchian sca cahen Papa jisxonai yoshinquescapahbo rabe hahxon bohnanticahnimahah. Joni huetsabehchinanbecoinai rabe, jaa rihbi oro bires. Hohcha sohuamati jimi potohahtanijanin jisi cahen cahnichi. Jaabo yohitihicha jaibi tah hen rahmabi yohitimahi.

6Jascajaquin xobojahax ta neri xoboxehqui janin jano teetaibo jatihibi netenhihconicabo qui, jaton tee hahquihihcohi. 7Hihcax bi hoa chicho quehachiqueho boyamacani. Jano cahenyohuanxonnica huesti, hihcoti. Jimiyacaxon cahen jahuen hohcha copi, texejonibaan hohcha copi rihbi, jimi hinanihihcohi, jatihibi bari huesti coti res, jaahuesti jano hihconicah. 8Jato jascajatiyohixon ta Dios Yoshiman noquehonanmahiqui, jaa xobo yamascaiya parinon Papan jati janin hihconica. 9Noquenhohcha copi hinabo rehtexon jaa xobohoPapa Dios hinanxon bi tah nonjascajaquin jahuentianbi noquen hohchapotatimahi. Potacointi non haxenonhihxon res ta jascajati Dios Yoshimanyohinishqui. 10Pitimabo piyamaxon,xehatimabo xehayamaxon, jahuaborabonashimaxon jai joibo ta basima tahnijanishqui: joi coin nocoscaiya tajamenohi joi yamascatihiqui.

11Nea ta jaa joi coin qui: Cristo taquiquin yohuanxonnicah qui. Hihti

sirijaquin noque hahxonnoxon tajonishqui. Hashoan siri xobo janin sca tacanishqui. Xobo non hihqui bi tah nonmequeman xobojahi yohiyamahi, neaneten mehama. 12Chibon jimi ta Cristonboyamanishqui. Toro baque jimi rihbiboyamaquin. Jahuenahbi jahuen jimi tabonishqui. Jascabi queyohah noquenhohcha janon ta huesti coti res hihcoxonjahuen jiminbi noquen hohchacopijanishqui. 13Caibo betan tsinquitihahtipahyamahibo qui ta jimi potojahatsinquiti hahtipahscaiqui. Jato qui chibojimi potojaxon toro jimi potojaxon, vacamapojaxon jahuen chihi mapo jato quipotojaha ta tsinquinicabo japahonishqui.14Jascajaha hihconica jaa jaiya ta Cristonjimin nashimaha hashoan sca noquePapa janin tsinquinicabo qui. Dios Yoshinta queyoyosma qui. Jaan yanapana tajihuetai Papa qui Cristo hinamehnishqui.Jahuabi tiroma yamaxon copi ta jahuenjimin noquen hohcha copijatihahtipahxon noquen hohchaqueyobahinnishqui. Jaa copi tah nonnoquen Papa yocati non hahtipahscai.

15Moisesnin yohini quescabijahax bijascabihi noquen hohchaya non banetaiquen ta mahuaquin noquen Hihbaanjahuen jimin copijaxonnishqui. Jaa copita behna joi noque yohinica qui. Papanjihue janin non jascabi sca hahbetanjihuenon ta Papan noque jano huinomatiyohinishqui. Noque janohuinomanicahxon ta Criston noque behnajoi yohinica qui. 16-17Jihueparixonnoquen papabaan jaton jahuaborabonoque hinanrihyamacatsihquin bi hihxonsca noque hihbomayanoxon ta noquehinantijacaniqui, jaa hinantijati joi copisca non bihyaxihqui. Jaa mahuascaiyapari tah non bihtihi. Jihueparihiya cahenbihyamahan. 18Jaa copi ta hinantijaquinnoquen xenibo nincamamenoquin Papanjato hina rehtemanishqui, mahua janon.

9

380

19Jascajati jai copi ta noquen xenibotsinquixon, Papan huisha joi jatihibi jatonincamaxon, chibo jimi bihxon, jaahihyamahiya toro baque jimi bihxon,jeneya hichajaxon, carnero ranijoshinjaxon toncojaxon, tahua quiqueonxon, jimi qui maosahxon, jaaquirica qui huishcohahtanxon, jatihibijonibo qui rihbi huishcohahtannishqui.20Jato mehchajaxon ta jato yohinishqui:Mato hinantijaxon ta jaa queenaiquescari man jihuenon Papan matonincamahiqui. Nea jimi ta hahan matojahuen jihuetahbojati qui. 21Jato quihuishcohahtanxon sca ta jaa Papan xoboqui rihbi jascajaxon, jano jai jahuaboraboqui rihbi jascajapaquenishqui. 22Jahuenjati janin jahuabi tiroma nonhuinomayamanon ta jimin sirijati Papanyohinishqui, Moises huishamaquin. Jaanyohihah ta hina rehtexon pari hohchasohuamatiqui.

Hinamehquin Cristonnoquen hohcha copijaxoni

23Papan quiquin jati janin catijenquetsahpa hin non honannon hihxonta noquen xenibo xobojamanishqui.Yohina jimin jano jaibo jaabaan sirijatijaiya cahen Papan naihoh jati sirijanoxonhashoan siri rehtexon pari sirijatihi.24Mainxon xobojanibo ta hahan haxetires qui, naihoh noquen Papan quiquinjihue janin cati non haxenon. Cristo tamequeman xobojanibaanhihcoyamahiqui. Naihohbi hihcoxon taPapa janinxon sca noque yohuanxoniqui.25Mai meha yohuanxonnica jonibo ta jaachicho queha chiqueho yohina jimiboxoni jatihibi bari hihcohihqui. Cristo tajascayamahiqui. Jascanicahax cahenhinamehti cari carichin. 26Huesti coti resnoque copi mahuayamahax cahennetejamenoni pecaho hicha coti mahuatijaquehan. Hicha coti ta hihyamanishqui.

Nete queyoti hochoma ta huesti coti resjahuex hinamehxon huestijaquin noquenhohchabo queyobahinnishqui. 27Noquejonibo rihbi ta huesti coti resmahuanicabo qui. Jaa pecaho cahenhohchayabo Papan casticanyaxihqui.28Jascarihbihi ta huesti coti hichajonibaan hohcha copi hinamehtax,noquen hohcha queyoxonnishjoribiyaxihquiqui, jaa joti manataibojihuemanoxon.

10 1Noquen bari yoshin res jisxonnoquen bemanan jenquetsahpa

quin non honanyamahi quescarihbihi taMoisesnin huishani joi qui. Jaa jisxon tahnon Papan noque hahxonyaxihqui nonshoco res honanai, honanhihtiyamaquin.Moisesnin yohini quescabijaquin jatihibibari jaton hinanti hinani cari carixon bita jascapa hinanxon jahuentianbi jatonhohcha queyobahintimahiqui. 2Jascapahinanxon jaton hohcha queyobahinxoncahen hinanyamascan. Huestijaquin jatonhohcha queyobahinti hahtipahxon cahenjaton hohcha shinanyamascan. 3Jatihibibari hinani caxon ta hinanxon, jahanbijaton hohcha shinanrihbicaniqui. 4Torojimi, jaa hihyamahiya chibo jimi,jascapahbaan tah non jahuentianbinoquen hohcha potatimahi.

5Jaa copi ta noquen neten jahuex jannescari yohuanni joi jaiqui:

Hinantibo tah min queenyamanihqui.Jaa queenxonma bi tah min heayorajaxonai.

6 Jaton hohcha copi yohina rehtexonmapojati tah min costanyamahi.

7 Neno tah hen qui, Papan Dios. Minhuishani joi hea yohihi jai quesca,Min queenai quescajati tah henjahui

hihqui jaa huisha. 8Hohcha potanoxonMoisesnin yohini quescabijaquin jaibaanbi ta jascapa hinanti Papaqueenyamahiqui, non yohihi quesca:

9 10

381

Hinantibo tah min queenyamanihqui.Hohcha copi yohina rehtexon mapojatitah min costanyamahi, hihqui. 9Jascaxoncahen nea rihbi yohinish: Neno tah henqui, Papan Dios, hea yohihi miin huishajoi jai quesca Min queenai quescajati tahhen jahui, hihqui. Jan yohimenohahyamascanon ta chini joi janishqui. 10PapaDios queenai quescajaquin ta jahuen yorahinamehxon huestijaquin Jesucristonennoque sirijahiqui, non Papa qui catihahtipahscanon.

11Jonibaan hohcha copi hina rehtexonjimi hinanxonquin ta jatihibihinanxonnicahton jaahinanihqui. Jatihibineten nihxon ta jascapa rahsihinanxoncaniqui. Hinanxon bi tajascajaquin jahuentianbi hohcha potatihahtipahyamahiqui. 12Criston caya, jaabihinamehxon ta huestijaquin noquenhohcha queyobahinnishqui.Queyobahinax ta Papan mecayahoquiquin hapo sca tsahonishqui. 13Papanjahuen rahuibo namanjanon caman tajano manatihqui. 14Jascabi sca siribojahuen caisahbo janon ta huestijaquinhinamehxon noquen hohchaqueyobahinnishqui. Jaa copi ta manatires jaa jaiqui. 15Dios Yoshiman rihbi taPapan joi huishamaquin jaa yohinishqui.

16 Hinantijaquin tah hen huetsa tiannea joibo jato nincamayaxihquihih ta Hihbo jaiqui. Hea queenaiquescati tah hen jaton jointi janinniatihi. Jointinin honanahbo tahhen huishaquin hahcajaquin heenshinanbo jaton jointi janinhihquimatihi.

17Jato jascahax nesca sca janish:Jaatian tah hen jaton hohchabo,jaton tiromabo heanshinanyamascatihi

hihqui. 18Noque jascajaquin sohuaxonhohcha shinanyamascai copi tah nonhina rehtexon jimi hinanti yamascai.

Papa pataxti19-21Papan jati janinbi non hihconon ta

chique janin xehqui behnaquehpenxonquin hahcajaquin jahuenyora hinamehnishqui. Xehqui quiri nonpontecahini cahi quescarihbihi tah nonnoquen jihuetai hihbo qui cahi, Papa quibi nocoti cahi. Papan jihue janin jahuenjihuetahbaan quiquin yohuanxonnicajaresscai quen raque potahax hihcononbonahue, hea huetsabaan. 22Papan noqueBenahue jaiquin honancoinax hihcononbonahue. Shinanihcamahaxma bishinancoinax hihconahue. Non hihcononta noquen jointibo huishcohahtaniqui,non tiromapahoni nonshinanyamascanon. Noquen yora ta jenenexnanin nashimaquin hahcajahiqui.23Noque hinantijanicahton noquehinancoinyaxihqui honanquin sirijaxoncaibo nincamaquin jeneyamanahue.24Hashoan sca joni huetsahon shinanxonyanapanhananahbo hihxon noquenhuetsabo yohuanquihnnahue. Caibohahxonti jato shinanmanahue.25Tsinquitaibo betan behuahitsinquinahue. Caibo tsinquiyamahiquesca man jamis. Papan casticanti netenocoti jahui jisish hashoan sca jonihuetsa yohinannahue, jaton shinancoshijanoxon.

26Noquen hohcha copi Cristomahuanishquin honanquin sirijahax bijaabi queenax copi non tiromahijihuetaiya tah non huetsa hahan hohchapotati yamascai. 27Hahqui raquetijaquinPapan casticanyaxihqui honanax, jaashinanya jihuenahue. Johuehihnataichihin nincayosmabo Papanqueyoyaxihqui honanax, jaa shinanyajihueti. 28Jascatimahi Moisesnin yohinihbi nincacatsihyamaxon hahresai jonitiromahi jisish chanihahbo ta jaarehtecanpahonishqui. Rabexon jisxon,

10

382

rabe hihyamaxon quimisha jonixonjisxon yohihah ta jaa tiromahirehtecanpahonishqui, homisbaxonmarehterescanquin. 29¿Jahuentiho casticancahra Cristo jama jamacaibo jatihiquin?Jato jihuemanoxon jahuen jimi Cristonpotanih bi ¿Criston jimi jahuama hihquiquescajahibo copi Papan jatotiromajatimahiquin? ¿Jahan shinanxonDios Yoshiman jato hihti hahxonah bihosanaibo copi Papan jatocasticancointimahiquin? 30Nea noqueyohini tah non honanai: Heanbi tah henjato copitihi. Hean tah hen jatocasticanyaxihqui, hihqui. Huetsa rihbi jaayohuanai ta nesca qui: Papan ta jahuenjonibo casticanyaxihquiqui, hihqui.31Hihcoini Papan queyoyosma mequen tahahqui raqueti qui.

32Criston joi nincacoinxon mantenepahoni shinannahue. Hihti tiromajamato jaahbo bi tah man tenenihqui.33Caibaan ta mato hicha hichanishqui.Caibaan rihbi ta janibijaquin matohosanhahnan tiromajanishqui, costanahbo.Jascapa tenehibo rihbi tah manyanapanniqui, hahbe tenehibo sca janoxon.34Sipo xoboho tsahonah tenehibo rihbi tahman yanapanniqui. Tiromajaquin matonjahuaborabo mato bichinahbaan bi tahman jenimahanan tenenihqui. Naihoh manhashoan siribo queyotimabo jai honanxontah man jenimahanan tenenihqui.35Jascapahonihboxon jaa teneti shinanpotayamanahue. Man tenehiya ta Papanmato hihti hahxonyaxihquiqui. 36Jaaqueenai quescaja man jai quen matohahxontijani jai bihyanoxon, tenenahue.

37 Basima sca ta hihtihiqui. Jonicah tajoyaxihquiqui, basiyamahi.

38 Heen siri joni ta nincacoinaxjihuetihiqui. Bahinbi jahuex bibanejaquetax jarihax jan jahui quicaribihiya tah hen jahanjenimatimahi

hih ta Papa jaiqui. 39Jahan janjenimayamahi yohihi ta noquenahmaqui, hea huetsabaan. Bahin banetaxqueyotaiboma tah non qui, jointininnincacoini queyoyamanox manataibo tahnon qui.

Nincacoinpahonihbo

11 1Papa yohuanainincacoinnicaxon tah non

nincaxon jan noque hahxonyaxihqui nonhonanquin sirijahi. Jan noque hahxonaijisxonma bi tah non honancoinai.2Jascapa honanya japahonibo copi tanoquen xohtabo qui Papa Dios siripiyohuannishqui siri yohiquin.

3Jistimahiboya ta jistibo sca janonyohuanxon res Papan nea netejanishqui.Papa hihcoini yohuanai honanyaxon tahnon jan netejani non honanai.

4Jascapa nincacoinnicaxon ta PapaDios hinanquin Cain mentan hashoansirijaquin Abelnin jahuen hinantihinannishqui. Nincacoinnicaxon hinanaicopi ta siri joni Papan jaa jisnishqui. Sirijoni jisxon, jahuen hinanti bihquin. Abelneateman mahuanih bi tah non jaashinanxon, jascapa nincacoinnica nonhihquiya noquehon Papa Dios jenimahinon honanrihbihi.

5Jascapa nincacoinnica hihqui copi taEnoc Papa Diosen bihinihninishqui. Jaacopi ta yamacahinnishqui.Bihinihniyahnoxon ta jaa yohihi jahuenhahan jenimati joni jaa hihqui Papanyohinishqui. Mohitahpa bihinihnini copita mahuayamanishqui. 6Jascapanincacoinnica non hihyamahiya tajahuentianbi noque siri jisyamahiqui.Papa qui canicahton ta Papa Dios jaishinantihiqui. Non Papa Diosbenabonaha jaan noque meramatihi tahnon shinantihi.

7Tsoan jisníma paqueyaxihqui Papanyohihah ta nincacoinxon Noeman

10 11

383

nontijanishqui. Nincacoinax ta jahuenhaiboya jahuen baqueboya nanetaxjihuenishqui. Caibo ta jascapa honanyahihyamahax jene meran cahaxqueyocahincannishqui. Jascapahonanyahpabo rahsi res siribohi jisxon taNoen rihbi Papan siri joni jisnishqui.

8Hen mia jismayaxihqui mai janincatanhue mina sca jaa mai hihnon Papanjaah ta nincacoinax Abraham canishqui,jahuen hen nocoti cahin hihcanahaxmabi honanaxma jabiyahpa caresscai.9Papan hinanyaxihqui main nocotax scata janohahbibaan nahuahax bi janojihuenishqui. Jahuen baque Isaaque,jahuen xohta Jacobo rihbi ta hahbetanjaa xoboho jihuenishqui, jaa maihahbetan hihboyaxihquibo. 10Papan jatojemajaxonxihqui ta manaquin tapasax resjano jihuecannishqui. Xoboyahpaqueyoyosma jema manacani.

11Abrahanen haibo cahen Sara. Baquebihyosmaxon bi ta nincacoin sca jaaxbaqueti coshi bihresscaxon, yoxabohax bitoho sca hihxon, baque bihnishqui.Hihcoini yohuanxon Papanhahxoncointihi honanxon copi ta jahuenbaqueti queyoscanixon bi jaa baquebihnishqui. 12Jaa copi ta mahuascaiquescapi huesti joni janish bicaicanacannishqui, huishi hicha jaiquescarihbi caichi, huean quexa mashibero jai quescarihbihi, topontimahi.

13Nea hen yohiha jonibo ta nincacoinaxbi jatihibi mahuacannishqui. Papan jatohinantijani bichishma mahuacani. Hochojisi quescarax ta jenimacannishqui.Noque tah non mai mehabaan nahuaboqui, nai naman tah non pasijaresai hih tajacannishqui. 14Jatonahbi hihnon jatonmai manáparihibo ta jascanicabo qui. Jaacopi jascacani. 15Janohax piconihbo maita shinanyamascacannishqui.Shinanparihax cahen jano boribicanan,queenax tian. 16Hashoan siri mai queenax

ta boribiyamanishqui, naihoh queha maiqueenax. Jaa copi ta Papa Dios jatonPapa hihti hihtimahyamahiqui, huetsajema jato bexojaxonnish.

17Miin baque hea hinanquin rehtehuePapan jaah ta nincacoinxon Abrahanenhinannishqui, jaa huesti jahuen baqueque bi. Papan hinantijani mai jahuenbaquen bihtihi bi jahuen baque Papa Dioshinanquin. 18Miin baque Isaaque tah hencaijayaxihqui, hicha sca miin chinibaquebo janon hah ca Papan janish.19Isaaque mahuascai bi ta Papanhahquirihbi teehihmati hahtipahiquihihxon ta Abrahanen hinannishqui. Jaacopi ta rehteyamahue Papan hahcarehtexonma bihribixon sca hahquirihbiteehihqui quesca jahuen baque jisnishqui.

20Nincacoinnicaxon rihbi ta Isaaquensca jahuen yohuanyaxon jahuen baquerabe yohinishqui, Papan jatohahxonyaxihnon yohiquin, jahuen baqueJacoboya Esaú. 21Papa yohuanainincacoinnicaxon rihbi tamahuacatsihscaxon Jacobon sca Josepanbaque rabe yohinishqui, Papan jatohahxonyaxihnon jato yohiquin. Jatoyohixon, jahuen mepitinin betihihxonHahxon tah min jai, Papan, hahquin.22Nincacoinnicahax rihbi ta José scamahuacatsihxon, Egipto mai janinhaxjahuen caibo picoyaxihqui hihxon huetsamai janin jahuen xao mihinti jatoyohinishqui.

23Nincacoinnicaboxon ta Moisesninpapabaan rihbi sca Moises siri pishcajisxon, quimisha hoxne jaton baquexopishca jonenishqui quiquin haponrehteyamanon. Nincacoinnicabohax tahapo qui raqueyamacannishqui.24Nincacoinnicahax ta haniscaax Moisessca quiquin hapon haibo baquen baquehihyamascanoxon jahuen caibo betan scacanishqui. 25Neno pari hohchaquincostantahpan hihxonma bi ta Papan

11

384

jonibo betan tiroma tenetanpan hihxonjato tenequihnnishqui. 26Egiptobaanquiquin hapon xoboho jahuabipishinyamahi, siri siripi jihuetihahtipahxon bi ta Criston tenehiquescajaquin tenehah ta hashoan siri quihihxon tiromabo Moisesnin tenenishqui.Papan hinanyaxihqui bihyanoxon hihxonta tenenishqui. 27Jistimabo jisxonquescajaquin ta Egipto maipotabahinnishqui, noquen Papanincacoinxon. Nincacoinnicahax tasinatai quiquin hapo quiraqueyamarihbinishqui.

28Nincacoinnicaxon rihbi ta pascua pitipitijamanishqui, rehtenica yoshimanjaton beboquiha baquebo meheyamanonhihxon rihbi ta nincacoinnicaxon jatonxobo xehqui janin jimin sicanishqui.29Non mai potoni nabebacahini cahiquescarihbihi ta nincacoinax joshin hiannabebacahini pohquejaquecannishquiMoises betan. Jato chibani sca taEgiptobo rihbi nincayosmabohaxpohquejaquecatsihquish bi jenen jatomahponishqui, hahsascanon.

30Nincacoinax rihbi ta Jericó jemamayaconatani siete neten nihcannishqui,jaa jema chiquebo poxoscanon.31Nincacoinscaxon copi ta hahresti haiboRahabanen jahuen jema jisi jahuibosirijaquin mapemanishqui, jahuen jemajanin jihuetai nincayosmabo betanmahuayamanoxon.

32Hicha jascapa nincacoinnicabo yohitijai bi tah hen yohihi hashoan basitihi,Gedeon, Barac, Sanson, Jefté, David,Samuel, Papan joi yohinicabo. 33Jaabaanta nincacoinnicaboxon jaton quiquinrahuibo jaton sontaroboyabi camaxon,pontejaquin jaton jonibo jihuemaxon,Papan jato hahxontijanixon hahxonahbihxon, hinon jana xehponishqui.34Johuehihnatai chihi nocajahax tanoque reramis sontarobo quihax jabatax,

yosmahax bi coshicahini, coshisontaroscaxon jaton rahui sontarobocamacannishqui. 35Jaton haibobaan tajaton baquebo mahuatax bi hahquirihbiteehihqui hicotancannishqui.Caibaan rihbi ta Papan joi jato

jenemacatsihquin tiromabaan hisinjahahbi tenenishqui, rehtehah bi Papan joijeneyamabiresquin, hashoan siri jihuejayanoxon teneresquin. 36Caibaan rihbita hosan hosanah bi tenenishqui, jihuinrishqui rishquihah bi tenequin,cadenanen nexahahbo bi tenequin, sipoxoboho tsahonahbo bi tenequin.37Rehtecatsihquin macaman tsacahahbobi mahuanoxon caman tenequin. Caibaancahen siran naxtehahbaan bi Papan joijeneyamaquin. Machitonen rehtehahbobi jeneyamaquin. Chopa pishinxoncarnero bichi chopajaxon sahuehaxcahuan cahuani. Chibo bichi chopajaxonsahuequin. Pihan hihcani. Yomanahcani.Tiromajahah bi teneresquin. 38Texejonibaan jisí jaabo tiromabohi, hashoansiribo que bi. Jano tsoa jaitonma tametisihcanahi cahuan cahuanishqui,mahchi janinbo jonecani, maixanqueman jonecani. 39Jaabo jatihibichinta nincacoinnicaboxon bi Papan jatohahxontijani bihyamacannishqui. 40Jaabores siribo hihnonma bi ta jato betannoque rihbi sirijayanoxon Papanneateman yohinishqui, hihti siri noquehahxontijaquin.

Jesusen teneni quescajati

12 1Jaa hen yohihah nincacoinaibota hicha qui, nai cohin tsamati

quescapi. Jaabaan teneni quescajati tajaiqui. Coshin bishquihihcananoxonjatihibi hihuebo potabahinquinhahcajaquin noque rahhuehihtaibohohchabo potabahinahue. Jatopotabahini coshin bi res canon bonahue,noquen Hihbaan noque hinanah bahin

11 12

385

canoxon yobacahinnahue. 2NoquenHihbo Jesus qui noquen shinancamahahnan coshin caquin hahcajaquintenenahue. Teneti shinan hihbo hihxon tajaan noque hinanxon non hihtishinanyahpa hihnon caman noquehinanbonahiqui. Jaan noque hahxonnishinannahue: jihuin hueonxon rehtehahbi ta noquehon jenímaxon jaantenenishqui. Tiromajaquinrabinmahahbaan bi ta noquehonjenimaxon jaa rabinmahi hen jahuamaquescaxon jaan tenenishqui. Rahma taPapa Dios patax hihbohi tsahoscaiqui,Quiquin Hihbo sca.

3Jaan jascapa tiromabo tenenishinannahue. Teneyosmayamanahue Manyobacahinyamamis. 4Hohchapan matobihti tenequin bi tah man maton jimipotanoxon caman teneyamaparihi. 5Matojahuen baquebo jan yohicoinai huishatah man shinanbehnohi. Jaa huishani joita nea qui:

Miin Hihbaan mia pontehahnincayosmayamahue, baquen.Jaan mia casticana biyosmayamahue.

6 Hahan queenxon copi ta miinHihbaan jahuen baquebopontehihqui. Nincayamahiton tajahuen baquebo jatihibi jaanrishquihiqui

hihqui jan huishani joi.7Jaan mato haxemanon tenenahue.

Jahuen baquebo copi ta Papan matopontehiqui, mato hanijaquin. ¿Jatihibibaquebo jaton papabaan hanijaquinponteyamahihquin? 8Caibo pontexon bimato jaan ponteyama hah tah manjahuen baquema qui. Jahuenahma sca.9Noquen papabaan noque hanijaquinpontehah tah non jato nincanihqui.¿Hashoan sca non noquen naihoh quehaPapa non nincatimahin jihuenoxon?10Jaabaan bi shinanai quescajaquin res ta

noquen papabaan noque pontenishqui.Noquen naihoh queha Papan ta nonhashoan siri hihnon noque pontehiqui,jaa naihoh hihqui quescari non noquerihbi jihuenon, ponte. 11Noque pontehahtah non bitsayamahi. Pontehah tenequin.Tenehax haxescaax, ponteboscai,jenimascai.

Noquen Hihbo man nincayamamis hihqui12Jaa copi coshinahue. Meyosmahax bi

mecoshinahue. Maton raboxoboyosmascai bi tacoshcahinnahue.13Nihnoxon bahi pontebo hahnahuecojocanahibo cahax xao rechibotsequecahinyamanon. Tarabehquetaxmaman rohacananon.

14Jatihibi jonibo sirijaquinyohuanquihnahue. Hohchaya jatimaqueenyoranahue. Hohchatimaqueenyamahibaan ta noquen Hihbojisyamayaxihquiqui. 15Noquen Papanmatohon shinanxon mato jihuemahi bicaibo nincayamahax camis hihxon jonihuetsa coirannahue. Mato tocan tiromashinanyahpa jonin mato jahuen shinanhinanah man jaa chibanmis.16Tsiniyamabiresnahue. Esaunen hahniquesca man jamis. Jaan ta huesti cotipinoxon Papan hinantijani jenenishqui,beboquiha baque hihxon jaan bihtihi bi.17Jaa pecaho jan jeneni bihribicatsihquincahen huaohihxon yocaxon bibihyamascanish. Huetsa hihbomascaxonhahquirihbi bichintihahtipahyamascaquin.

18Mequeman meheti mahchi qui cahennoquen xenibo noconish, jano chihiperehihqui, cohiman mahpohahyamecahini, hihti bahquishihpi,raqueticahini. Jascapah qui tah mannocoyamahi. 19Jaabaan ta corneta rehuecorotai nincaxon, Papa yohuanainincaxon, nincati teneyamascaxon Noqueyohipahiyamahue hahcannishqui.

12

386

20Huesti yohina bocabi joxon nea mananmehehiton tah man macaman jaarehtetihi Papan jato jaah cahen raqueteneti hahtipahyamacannish. 21Hahquiraqueti jisish ta Hea tah hen hihtiraquetai, raquepahhuani tah hen jai hihMoises janishqui.

22Jascapa mahchi qui tah mannocoyamahi. Man hahqui nocotai taPapan manan qui, jahuen jati, jano jaanjihuemahi jahuen naihoh quehaJerusalen, jano jahuen yonotibo tsamajai, topontimahi jano jenimahitsinquijaquetaibo hichahi. 23Naiho jatonjanebo huishapaquenixon jaantsinquihah, jano Papan beboquihabaquebo tsinquitai, janoxon jatihibijisxon Papan caibo hahxonxon caibocasticanai, jano yamanicabo siribo jai,hahqui tah man nocotai. 24Noquehahxontijanixon jayaxon Papan noquehahxonscai joni jano jai, Jesus; hahansirijati jimi jano jai, Abelnin potani jimiquescayamahi jaa jimi copi Papan noquesirijaquin hahxonai. Jascapah qui tahman nocotai.

25Jaan mato yohihah,nincayamayamanahue: mannincayosmamis. Jaan jato hihti yohihahbi nincacatsihyamahibo copi tacahnexonma Papan noquen xenibomahuamanishqui. Jaton casticantijaabaan xahbanjamati hahtipahyamahiyatah non jan naihohxon noque hihti yohihihashoan sca noquen casticanti nonxahbanjamati hahtipahyamahi. 26Jan jatoyohihah ta mai mihuannishqui, xayati.Rahma ta jan yohini quesca sca jatihiqui:Huestijaquin sca tah hen mai res ma binai rihbi xayanyaxihqui, hihqui janyohini joi. 27Huestijaquin jan hihqui bi tanon rahma jisibo naiyahpa maiqueyobahinti yohihiqui, xayayosmabosca janon. 28Xayayosma jihuemati tanoque hinantijanishqui. Jaa copi Hahxon

tah min noque jai Papan hahxon, jaan sirijisi quescajaxon, raquetax bi jahanqueenxon, jaa yocanahue. 29Noquen PapaDios ta queyomanica chihiyahpa qui.

Papa queenai quescajati

13 1Maton huetsabohon shinannahue.2Huetsa janinhax nocotaibo

sirijaquin johue hahnahue. Jascajatipishinyamanahue. Jascajanicahxon ta jatoqui Papan yonotibo nocotaiyajascapahbohi honanxonma bi caibaan jatosirijaquin bihnicah qui.

3Hahbe sipojahabo quescaxon sipoxoboho tsahotaibo yanapantishinanbehnoyamanahue. Tiromajahahtenehi joni yanapannahue, hahbeyorayahpaxon copi jatoshinanbehnoyamaquin.

4Jatihibijaquin maton haibo matonbene sirijaquin jihuequihnahue, jaahuesti betan hihqui, huetsa betanhihyamabiresi. Tsinihi haibo, tsinihibebo, jascapa haibobo, jascapa bebobo taPapan casticanyaxihquiqui.

5Coriqui queenaxma jihuenahue. Man jaipishca senenscai hihquish jihuenahue,Papan yohini honanax. Jan yohini ta nescaqui: Mia tah hen jenetimahi. Jahuentianbitah hen mia potabahintimahi, hihqui.6Noque yohihi jan jascari yohuanni copitah non jointi siriscai:

Hea yanapannicah ta heen Hihbo qui.Jaa copi tah hen raqueyamahi.¿Jahueja hea jatihiquin jonibaan,heen hihbaan hea yanapanaiya?

hih tah non jai.7Mato Papan joi nincamani

shinannahue. Nincacoinnicabohaxjenquetsahpabo jaabo jacannishquinhihxon jaabaan hahni quescajaquinhahnahue nincacoinquin. 8Jesus Cristo tajascabi qui, jan hihní jascabihi, janrahma hihqui jascabihi, jan hihyaxihqui,jascabihi. 9Mesco joibo yohiquin caibaan

12 13

387

mato nincamamis hihxon huetsa joibobihyamanahue noquen Hihbaana res.Noquen Hihbaan hahxonah tah nonnoquen shinan coshihi. Nea pihue, jaapiyamahue jaibaan bi tah non jascapajoibaan noquen shinan coshiyamahi.Yanca bi res ta jascapa joibo yohicaniqui.

10Noquen hohcha copijaxonnica tahnon noque jai. Jaan hahan copijaxonai taMoisesnin yohini quescajacatsihquibaanpiti hahtipahyamahiqui. 11Jaabaan tahohcha copijacatsihxon, yohina rehtexonPapan xobo janin jahuen jati chiquehojaton yohuanxonnica jaa jimiya caxon,hoque jemama qui sca jaa yohinahbopotaxon mapojacanihqui. 12Jascajaquinrihbi ta Jesusen jahuen jiminbi noquenhohcha copijaxonnoxon Jerusalenjemama qui cahax mahuanishqui. 13Jaacopi jano Jesus hihqui janin res canonbenahue, judiobaan jemama qui. NoquenJesusen teneni quescabijaquin jaatenexonnahue, caibaan noquetiromajahah bi tenequin. 14Neno tah nonqueyoyosma jano jihueti yamahi.Noquena ta jayaxihquiqui. Jaa caya tahnon manatai. 15Hinamehxon noquenHihbaan noque jascajaxon hihti hahxonnicopi sca jascabijaquin noquen Papa Diosyohinahue, Hahxon tah min noque jaiPapan, hahquin. Jascajaquin noquenHihbaan janen yohinonhue. 16Matonhuetsabo hahxonquin jeneyamanahue.Pishinax yomanahtaibo jaiya jatohinanresnahue. Jascajaquin tah mannoquen Papa Dios hahxonai. Jascahiya tajenimahiqui.

17Maton pastorobaan mato Papan joinincamaha, jato nincaquin sirijaxon janyohihi quescajanahue. Jaabo ta matoncoirannicahbo qui, noquen Hihbohahxonquin. Man jato nincamaquinsirijayamaniquin hah ta Papan jatojayaxihquiqui. Jaa copi jato nincanahue,jenimahanan mato nincamanon. Man

nincayamahiya ta benáxon matonincamatihiqui. Benáxon matonincamahiboya cahen Papan mato sirijisyamahan.

18Hen honanai hen hohcha ta yama bires qui. Jatihibijaquin tah hen pontejacatsihquin hean jai. Hea yocaxonnahue,hen hahnon. 19Hashoan histon sca henmato janin hihnon, hea yocaxonnahue.Jaa tah hen hihti queenai.

Jato yocaxonquin jahuen quirica queyohi20Noquen Papa Dios ta noque sirijaquin

shinanmanicah qui. Jaan ta noquenquiquin coirannica teehihmaribinishqui,noquen Hihbo Jesus, hihquipi que bi.Papan ta jahuentianbi queyotimajaquinnoque hahxontijanishqui, noquenHihbaan jimi copi noque hahxontijaquin.Jahuen jimi copi ta jaa noquen quiquincoirannicah qui. 21Jatihibi hahxonti coshiPapan mato hinannon tah hen matoyocaxonai, jaa queenai quescajaquin manhahnon. Jahan jaa jenimahibo sca manjanon jan maton jointi janin Jesucristobetan teexon mato sirijaxonnon tah henyocaxonai. Mia tah min Shinan Hihbo quiHihbon, hihqui non jascabi yohuannon.Jascari rahan.

22Huishaquin hen mato yohihanincanahue, hea huetsabaan. Hashoanyohiti hahtipahxon bi tah hen joitsamanxonma mato yohihahqui.23Noquen huetsa Timoteo ta sipoxobohoh queha cainmahipicanaxqui.Man honannon hihxon tah hen matoyohihi. Histon jaa jahuiya tah henhahbetanbi caxon mato jisi cayaxihqui.

24Maton pastorobo jatihibi heayohixonnahue, man jascabi jayamahinhahquin, noquen huetsabo jatihibi rihbi.Neno Italia mai janin jaibaan ta mato quisalud raanihqui nea huishayaxon.

25Papan shinanya jihuenahue. Jascarirahan.

13

388

Jabisnibo qui Santiagon huishahi

1 1Hea Santiago tah hen Papan jonihihxon, noquen Hihbo Jesucriston

joni hihxon, hen mato jatihibi jabisnijudiobo yohihi, man jascabi jayamahin,hahquin.

Papan hinanai shinan2Mesco tiromabo tenehahnan hihti

jenimati shinannahue, hea huetsabon.3Mato yosmajacatsihquin maton shinantanahah bi tenexon man hahan teneticoshi bihtihi honanax jenimanahue.4Coshinoxon jatihibi shinanya sirijanoxon tenequin jeneyamaxahnahue,jahuabi pishinyamascanoxon.

5Shinan pishinxon noquen naihohqueha Papa yocahue. Mia ta hinantihiqui.Yohuashihxonma ta jatihibi joni jaanhinanresiqui, jahua copi min yocacainhihxonma. 6Bihti shinancoinhue.Hinanyama rah ta jatihiqui hihxonmayocahue. Hinan ra jaquin, hinanyama rajaquin hihnicah ta hian behchonihcamahiqui, nihuen xotonquinpotajaquehacamahi. 7Jascapa joni hihxonnoquen Hihbaan mia hinantihishinanyamahue. 8Jascapa rabeshinanyahpaton ta shinan mitisahaquiqui,jan hahcatsihqui jatihibi.

9Jahuaborabojomahax siribo Papanmia hinanyaxihqui honanax jenimahue.

10Coriquiyahpahax jahuabi minyamacoinai Papan mia jismahajenimahue, barin hahca huasi joa histonxanahihcamahi miin coriquiqueyóyaxihqui honanax jenimahue.11Bari queyascaax xana sca jaiya ta huasixanahihqui. Jahuen joa reocohti.Siriyamascai. Jascarihbihi tacoriquiyahpa queyotihiqui jahuenteeboyabi.

Noque tiromajahahbaan bi teneti12Tenehax tah min hahan jenimati jai.

Tanahah bi tenehax tah min jihuecointihi,Papan jihuemahah. Hahan shinanaibocahen Papan jascajaquin hahxontijanish.13Hohchamaquin tanahah, Papan ta heahohchamacatsihquin tanahihqui,hihyamahue. Tsoanbi ta Papa Dioshohchamati hahtipahyamahiqui. Jaanrihbi ta tsoabi hohchamajaquintanayamahihqui. 14Miabi queenax tahmin hohchacatsihqui, miin queemanbimia ninihah. Mihmebi paramehtaxqueenscai. 15Queen sca jaax jascatishinanax hohcha sca jai. Hohchapan scata queyoquin noque mahuamahiqui.

16Paramehyamanahue, hea huetsabaan.17Non bichi siribo jatihibi ta Papan noquehinanihqui, jaan noque hinanah siribojatihibi. Xaba Hihbo hihxon ta noquehinanresiqui. Jaan ta huetsahuetsajayamahiqui. Mayáxon

SANTIAGO

Santiagonen huishani joi

389

bahquishjayamaquin. 18Jaabi queenxonta jahuen hihcoinai join noquejonijahiqui, jahuen beboquiha baqueboquesca noque janon.

Nincacoinaibaan shinancoinai19Haxecoinnahue, hea huetsabaan:

histon nincati, honaxonbi yohiti, histonrainyamacahintima haxenahue jatihibi.20Sinaxon tah non Papan ponte shinanaiquescajahti hahtipahyamahi. 21Jaa copijatihibi rishtaya yohuan potaxon, boncohuenenjaquin hahcajaquin jatihibitiromahibo potaxon, shinan man pishinaihonanxon, mato qui niaha joi bihnahue,hahan mato teehihmahi jahuen joi.

22Paramehxon nincaresquinma bi jaa joinincacoinxon hahnahue. 23Jaa joi nincaxonbi hahyamaxon tah non espejonenbejisihticamaxon jai quescajahi. 24Noquenbemanan jisish tah non caresscaxonjenquetsahpa hin hihxon bi shinanbehno scajai histon res. 25Papan joi coin siri jisish tahnon hinabo hihyamascatihi. Jaa joi jisquinjeneyamaxon nincaxon shinanbehnoxonmabi jan yohihi quescabijaxon jaax tah nonhicha hahan jenimati jai, jan yohihiquescabijaquin jaax jenimahi.

26Papa Dios queenai quescaja tah hen jaihihquish bi noquen janan tiromahiyohuanparihax tah non yanca bi res jaashinan jai. 27Papa Dios queenaiquescajaquin hahcaibaan ta yononmaboyomanahtaiton yanapanxon, papajomabomamajomabo baquebo yomanahtaitonyanapanax, mai mehabaan rishta shinanbichishma jihuetihqui. Jascapahbo ta PapaDiosen jisí noquen Hihbo queenaiquescajahibo qui, hihti siri, tiromayamahi.

Coriquiyahpabo hashoan sirihihqui non shinantimahi

2 1Noquen Hihbo Jesucristo ta NeteHihbo qui. Jaa nincacoinxon

coriquiyahpabo hashoan siri hihqui

shinanyamanahue, hea huetsabaan. 2Mantsinquijaquetai xoboho rah ta oromehesehtiyahpa siri chopaya jonihihcotihiqui. Chopa payoyahpajahuabijoma joni rihbi rah ta janohihcorihbitihiqui. 3Jaa siri chopayahpajisxon, Neno tsahohihnarohahue, hahxonbi jahuaborajoma joni sca, Janobi nihhuehahyamaxon, Taponbi mitsahohhue hahra tah man jai. 4¿Jascajaquin man matotocanbi caibo hashoan siri hihqui manjayamahin? ¿Jascajaxon man matontiroma shinanyahpaxon man joni honantishinanyamahin?

5Hea nincanahue, hea huetsabaan.¿Hicha shinanyahpa jaahbo mai mehajahuaborajomabo Papancaisyamanishquin? Papahon shinanaibojahuen quiquin jihuetahbo janon ta jaanyohinishqui. ¿Janoxon jan jihuemahihihbobo hihnon jaan jatocaisyamanishquin? 6Jahuaborajomabojahuen jihue hihbobo janon jaan jatocaisni bi tah man jato shinanjomaboquesca jai. ¿Tsoabaan mato matoncoriqui bichinihquin?¿Coriquiyahpaboma hin? ¿Tsoabaan matodemandaniquin? ¿Coriquiyahpabomahin? 7Noquen Hihbo siripan ta matoquenahihqui. ¿Hahqui tsoabo tiromahiyohuanihquin? ¿Coriquiyahpaboma hin?

8Noquen Hihbaan huishani joi jaiquescajahax man jaiya cahen siri. Miabimin shinamehtai jai quescajaquin mihbejihuetaibohon shinanhue hah cahenjanish. 9Jascajacatsihquin bi caibo jonihashoan siri hihqui quescajaquin jaax cahman hohchayahpa sca jai, Papanhuishamani joi jai quescajayamahax copi.10Huesti res noquen Hihbaan joinincayamahax hohchayahpa sca jai,jatihibi jan yohini nincayamahax quescasca noquen Hihbo qui hohchayahpa scajai. 11Tsiniyamanahue hah noque jaxonta Joni huetsa rehteyamanahue noque

1 2

390

jaribinishqui, noquen Hihbaan. Jaahuestichin rabebi joi yohiquin. Mian cahmin tsinixonma bi joni huetsa rehtehan.Hohchayahpa sca tah min jatihi, noquenHihbo qui hohchati. Jatihibi jan yohiniquescabijaxon bi huesti jan yohininincayamahax tah min hahquihohchayahpa sca jai, nincayamahax.12Hahan jan noque hinaboma scahihmahi jahuen joi nincacax non jihuetaita Papan jisiqui. Siri hin tiroma quinhihxon ta noque yohiyaxihquiqui. Jaacopi yohuani coiramenahue. Jihueticoiramenahue jan yohihi quescabinoxon.13Huetsa yomanahtai bi non hahanshinanxon hahxonyamahiya ta jascajaxonrihbi Papan noque casticanyaxihquiqui,siri hin tiroma quin hihxon. Huetsahonshinanxon hahxonquin tah non noquencasticanti xahbanjamahi.

Nincacoinaibaan hahxonti jai14¿Hen tah hen hihcoinai shinanai

hihxon bi jahuabi hahyamaxon jahua nonbihtihin? ¿Jan hihcoinai non shinanai copires Papan noque hahquirihbiteehihmatihiquin? 15Chopanma jihuetaxpiti rihbi yamahax mato janin noquehuetsa jaiya, jaa hihyamahiya noquenchoca jascari jaiya cah manyanapanyamahan. 16Piti hinanxonma,sahueti hinanxonma, pishinaibohinanxonma bi man Yora xanahax yanihue,siripax cahue hah man jaah ¿siritihiquin?17Jascarihbihi tah man hihcoinaishinanxon bi yanapanquin hahxonyamahaxman jahuabi shinanjoma quesca sca jai.Mahuatax quesca sca tah man jai.

18¿Mian min noquen Hihbo hihcoinaishinanain? hah ta caibaan jatihiqui. Heantah hen jato hahxonai. Jahuabihahxonxonma min hihcoinai shinanaihea jismahue. Jahuabi hahxonxonma minhea jismacatsihqui bi tah henyanapanquin hahxonquin hean hen

hihcoinai shinanai hean mia jismatihimin honannon. 19Papa Dios ta huesti quihah rah tah min jai. Huesti coin tah qui,min tah min hihcoinjaquin shinanai.Tiroma yoshinbaan rihbi ta jaahonanihqui. Jaa honanya jaax tatastahihcanihqui. 20Noquen Hihbo tahihcoiniqui hihxon bi joni huetsahahxonyamahah ta tiroma bi res qui.¿Hicon nan hihxon min hen mia jismatimin queenain, honanman? 21Jishue.Noquen Papa Dios hinanquin ta jahuenbaque Isaac janoxon mapojati janinAbrahanen racannishqui, hinanquinmapojanoxon. Papan yohihi quescabijajan jaiya ta Mia tah min siri qui Papanjanishqui. 22Hihcoinai shinanxon janhahní tah min jisi. Shinanxon janshinanai quescabijaquin jaan jaiya tahnon jahuen shinan honanai. 23Janjascajahiya ta Papan huishani joiquescabi jaresscanishqui, hihcoinaiAbrahanen shinanaiton ta siri joni hihquiPapan jisnishqui hihqui jaa joi. Mia tahmin heen hahberabeti sca qui hah canPapan janish Abraham yohiquin.

24Jaa copi honannahue: non hihcoinaishinanai copi res ma bi jan yohihiquescabijahi non jaiya ta Mia tah min siriqui hah Papan noque jaiqui. Jaahonannahue. 25Hahresti haibo Rahaborihbi ta jascapa shinan siri jaiton Papansiri jisnishqui. Jaton mai jisi jahuibohihcomaxon ta paxajaxonquin huetsancojato camanishqui. Jan jato jascajaxonaiyata siri haibo tah qui hih Papa janishqui.26Yoshinjoma yora ta mahuascaiqui.Jascarihbihi ta non shinanai quescabijanon jayamahiya noquen shinan mahuataiquesca qui.

Non tiroma yohuantima

3 1Honanmanicahbo hichayamanahue,hea huetsabon. Honanmanicahbo ta

hashoan sirijaquin Papan jisyaxihquiqui

2 3

391

non hahnibo siri hin tiroma quin hihxon.2Jatihixonbi tah non jaamajahi hicha.Hihti shinanyahpaxon pari tah nonyohuanquin jaamajayamahi. Jascapahxonpari tah non jatihibijaquin sirijatihi,jaamajayamaquin. 3Non queenai janinnoquen cabacho camanoxon tah nonjaton jana janin hahan mayati jarehuinai,jaton mapo mayaxon cabacho yorajatihobi rebibohannoxon. 4Hani nonticahen jascarihbihi. Hani nonti que bi cahnon nonti chibicai. Coshin nihuenxotonai bi tah non hanitahma chibitininchibicai, non jano cacatsihquiton.5Noquen jana jascarihbihi. Hextipishcahax bi hanibo qui yohuani. ¿Hextipishca chihi requeman non jahuentihopachihi perehihnanon requenjatihin, hanitaxabo maponon? 6Noquen jana ta chihiqui. Nai tana tiromaboya. Noquen yorameha que bi tah non jahan noquen jointijatihobi tiromajahi. Hihti tiroma chihinquetejaha quesca ta noquetiromajahihqui, non hahcai jatihobimapojaquin hahcajaquin noquetiromajaquin. 7Jatihibi yohinahbo,hihsabo, ninotaibo, hiaman cahibo, jatojatihibi ta jonibaan raejatihahtipahtihiqui. Jato raeja sca tajacanishqui. 8Jonin jana tajascayamahihqui. Noquen jana tah nontsoanbi raejati hahtipahyamahi. Noquenjana ta tiromahi tantiyamahihqui. Hahanmahuati pahe bochohi. 9Hahan tah nonnoquen Hihbo sirijaquin yohihi, hahantah non noquen Papa rihbi sirijaquinyohihi. Hahan rihbi tah non jonibo rihbitiromajaquin yohihi, Papa Diosquescapahbo jan jato jonijani que bi.10Jaa jana huesti janinhax ta yohuansiriya yohuan tiromabo cainihqui.Jascajatima ta jaiqui, hea huetsabaan.11¿Huesti mai quini chicho quehax jenesiriya jene cachani bahihihquin?12¿Xebon nohue bohro pama sca

bimitihiquin? ¿Huaran nishin xebonnohue sca bimitihiquin? Hihyamahi. Jenejahuini janinhax rihbi ta jene siribahitimahihqui.

Shinanquin sirijahibo13¿Mato tocan tsoabo shinanyahpabo

jaiquin? ¿Tsoabo honanbo jaiquin?Jascapahboxon siripi jihuexonsinayosmaxon pishinaibo minhahxoncoinai jismahue. 14Caibo quiyohuanax notsi notsihax sina sinatax,Shinanya ta hen qui, hihyamahue.Quesayamahue. Shinancoin tah minyamahi. 15Jascapa shinan ta Papanhinanahma qui. Jascapa ta mai meha qui,Dios Yoshimanama bi tiromayoshimanah. 16Notsi notsiti shinanboyaqueemehtax jaa huesti hihbocatsihquishinan jano jaiton ta rehtenanti jatihiqui.Jatihibi tiromabo rihbi ta jano jatihiqui.17Naihoh quehax jahui shinan bihxon tahnon hohchatima shinanscai.Rainyamatima rihbi, honaxonbi yohiti,caibaan yohihah nincati, hihti yanapanti,caibo hahxoncointi, caibo res hahxonpanjatima, hihcoinicamatima. Jascapahbo tanaihoh queha shinan jaiqui.18Rainyamahiboya jato tantimanicahtenta sina tantimahiqui, bimi banaquinhahcajabonaquin sirijaquinyohibonaquin.

Mai meha shinanya non jatimahi

4 1¿Jahua copi man caiborehtenanain? ¿Jahua copi man join

bahchinnanain? Man jahuaborabobichincatsihquibo copi, mantsinicatsihquibo copi, jahuabora manhihbocatsihquibo copi, jascapahbohaxtah man rehtenanai. 2Costancatsihquintah man hihti queenax bi man yamahi.Yamaxon tah man rehtehi. Caibaanajenipahixon bi tah man bihcasquimahi.Bihcasquimahax tah man rehtenanscai,

3 4

392

bahchinnanscai. Papa Dios yocayamahaxcopi tah man yamahi. 3Yocaxon bi tahman bihyamahi, jaamajaquin yocaxoncopi. Matonbi noitahnoxon res tah manyocacai. Nohuejacatsihxon,hihbocatsihxon rihbi tah man yocacai.4¡Tsinibon! ¿Mai mehabaan shinanaiquescati ta Papan rahuiti qui, manhonanyamahin? Mai mehabo quescajapan hihquish tah man Papan rahuibosca qui. 5Nea huishani joi ta jaiqui.Noque chicho jan jihuemahi jahuenyoshinhon ta hihti jenipahichihquihihqui. ¿Yanca res jaa joi jai shinan manjain? 6Yanca res ma, rahan. Noque tayanapaniqui hicha. Jaa copi ta neahuishani joi jaiqui: Jaton shinanpishinyamahi shinanaibo pantexon bi tajaton shinan pishinai honanaibo Papanyanapaniqui. 7Jaa copi noquen naihohqueha Papan yohihi quescanahue. Tiromayoshin tenenahue. Man tenehiya ta matojaninhax jabascatihiqui. 8Papa Diospataxnahue. Jaatian ta jaan rihbi matopataxtihiqui. Maton mequen rishtapotanahue, hohchayahpabon. Matonjointi rishta potanahue, rabeshinanyahpabon. 9Huiniscanahue.Huaohihscanahue. Jiihihscanahue.Bitsapahonish bi benascanahue.Coincoinpahonixon bi masashinanscanahue. 10Papa bebon manshinan hihti pishinai honannahue, jaanmato hicha shinanya hueniyaxahnon.

Noquen huetsa qui tiromahi yohuantima11Joni huetsa qui tiromahi

yohuanyamanahue, hea huetsabaan.Noquen huetsa qui tiromahi yohuani tahmin noquen Hihbaan joi qui tiromahiyohuanai. Noquen huetsa jisquin Jaa tatiroma qui hihnicahax tah min noquenHihbaan joi yohihi Jaa ta joi tiroma quihihnicah qui. Jascajaquin tah minnoquen Hihbaan yohihi quescajayosma

qui, jahuen joi qui tiromahi yohuanai.12Noquen nincati joi hinannica ta huestires qui. Noque jisxon Tiromayamahax siriquin hahxon jisnicah ta jaa huesti rihbiqui. Jaan ta noque teehihmatihahtipahiqui. Noque queyoti rihbi tahahtipahiqui. ¿Jahuaxon sca min miinhuetsa jisxon tiromayamahax siri quinhah min jatihin?

Non janoxihquibo non honanyamahi13Caibo tah man nescari yohuanai:

Rahma cayamahax tah non bahquish hoajeman catihi, huesti bari janoxonmaroxon maromaxon tah non coriquitsamantihi hih tah man jai. Hen matoyohinon hea nincanahue, heahuetsabaan. 14¿Jahua bahquishjatihiquin? ¿Jahua mato huinotihiquin?Man tah man honanyamahi. Nete coroquescapahbo tah man qui, basima tahnihihquish yamacahinscai, jihueyamascai.15Man yohuanai quescahaxmajihuenahue: Noquen Hihbo queenaiyatah non jihuetihi, hihnahue. Jaaqueenaiya tah non nescajatihi, hihnahue.Jaa queenaiya tah non jascajatihi,hihnahue. 16Jascajayamaquin tah manhonanquin hahcajahi yohuanai. 17Hohmishohmisaibo yanapanti honanxon bihahyamahax tah man hohchascai,hahxonyamahax.

Coriquiyahpabo yohiti

5 1Mato sca, coriquiyahpabon.Huaohihnahue. Tiromabo mato qui

nocoti jahui honanax saisaihihnahue.2Maton jahuequibo ta payoscaiqui,maton chopabo ta mahsaman pihatiromascaiqui. 3Maton coriqui tahanitahmaboya hanibo pohiscaiqui.Jaton pohi ta mato qui chanicoinai joiquescapah qui. Hahan ta chihinqueyohahcamahi maton yoraqueyotihiqui. 4Netebo queyotaiya

4 5

393

pishinmis hihxon tah man coriqui tsinquitsinquihi. Maton huai horoxonnicahboman copijaquin pishinmani ta joi quescaqui, saisaihihqui. Matonhoroxonnicahbaan noquen Papa yocayocacah ta nincaquihqui. 5Main jihuetaxtah man noitahpahoniqui,jatihibiyahpahax. Caibo rehtehibaan bitah man pihi yani yanitijihuepahonihqui. 6Ponte joni matonhohcha hihbomaxon tah man jaabahchinai, jan matocahnemacatsihnonma bi.

Tenexon Papa yocati7Hen mato yohihi quesca noquen

Hihbo jonon caman mananahue, heenhuetsabaan. Bero banahax bimi siri janoncaman huai hihbo mana manataishinannahue. Hoi jomenonon manatipishta chini rihbi hoi benon manatihqui.8Jascajaribiquin mananahue.Yobacahinnahue. Noquen Hihbo joti tahochoma qui. 9Joni huetsa qui rerenrerenyamanahue, heen huetsabaan, matojisxon ¿tiromayamahax siri quin? hihxonnoquen Hihbaan mato casticanyamanon.Jahuen xehqui janin ta nihresscaiqui,jocatsihqui. 10Papan joi yohinicabaanteneni quescajanahue, hea huetsabaan.Hohmis hohmisxon bi jaabaan teneniquescajanahue. 11Tenequinjeneyamanihbo ta hahan jenimati jaiquihih tah non jai. Shinannahue. Joobanteneni tah man nincanihqui. Jaa pecahota hahxonnicaxon hahan shinannicaxonnoquen Hihbaan jaa hihti hahxonnishqui.Jaa tah man honanscai.

12Nea hen mato yohihi ta hihti nincatiqui, hea huetsabon. Man hihcoiniyohuanai honanahbo jahuabiquenayamanahue. Naihoh quehaquenaxonma mai mehabo quenaxonmarihbi honanahbo jahuabi quenayamaquin.Jeenhihcatsihquish jeenhihresnahue.Hihyamahi rahan hihcatsihquishhihyamahi rahan hihresnahue, jahua copimato casticanti yamanon.

13¿Min hohmis hohmisain? Papayocahue. ¿Min jenimahin? Noquen Hihboqui behuahue. 14¿Min hisinain? Pastoroyanapannicahbo quenamahue. Jaabaansca noquen Hihbaan janen mia xeninbesquixon mia yocaxonnon.15Shinancoinxon mia yocaxonah tah minhisinax bi rohatihi. Noquen Hihbaan tamia huenitihiqui. Miin hohcha jaiya tamia sohuaxonrihbitihiqui. 16Jaa copimaton hohcha yohinannahue. Manrohascanon yocaxonnanannahue.Hohchajomaxon yocaxon tah non hichahahcai. 17Elías ta noque quescapa jonihihpahonishqui, noquen shinanya. Hoibeyamanon jaan yocacah ta quimishabari seis hoxne main hoipaqueyamanishqui. 18Hahquirihbi janyocacah cahen naihoh quehax hoi quextopaquenish, bimibo jaribiyaxahnon.

19Heen huetsabaan, mato meha huestibahinma sca cahi quescajaquin Papan joijenehi bi bahin sca huetsannihmarihbihiya jaa pontenica sirihonannahue. 20Hohchatai joni pontexonbahin sca nihmahi jonin ta jahuen huetsateehihmahihqui, jan mahuaquehana.Hicha hohcha rihbi ta mahpohiqui.

5

394

Jabisnibo qui Pedronen joi raanai

1 1Hea Pedro tah hen Jesucristonraanti joni qui. Jahuen raantixon tah

hen huishahi, man jabisnibo quiraannoxon. Ponto mai janin, Galaciamain, Capadocia main, Asia main, Bitiniamain. Man janobo jabisnish Papanbaquescaax bi janobo jihuetahbahibo quitah hen nea raanai. 2Papan ta matocaisnishqui. Mato caisxon ta yohinishqui,Heen baque Jesucristo nincacoinaibojanoxihnahue. Jahuen jimin jan matochocanon heen baquebo janoxihnahue,hahquin. Jascapahbo man janon tajahuen yoshin siripan rihbi sca matojahuen shinan siri hinanihqui.

Jenimahi jihueti3Hahxon tah min noque jai Papan

hahnahue, noquen Hihbo JesucristonPapa Dios yohiquin. Noquehon hihtishinanxon ta behnajaquin noquejonijahiqui. Jesucristo hihquipi bihahquirihbi teehihmaxon ta noquehonanmahiqui, noque jihuemanicajihuerihbiscai non joni behnaxon scahonannon. 4Behnaboxon sca tah nonqueyóyosma siribo sca bihyaxihqui,payoyosmabo. Jascapa tiromayosmasiribo ta Papan mato naihohxonbexojaxonihqui. 5Man nincacoinaiya tajahuen coshiyaxon mato coiraniqui. Nete

queyó sca jaiya ta jahuen jihue matojismayaxihquiqui, man janohaxqueyoyamanox mananon. Rahma jismatisiri sca jai bi ta jaatian pari matojismayaxihquiqui.

6Jaa copi jenimanahue. Rahma basimatahni mesco tenetibo jaax bijenimanahue. 7Maton teneti shinan taoro mentan hashoan hihti copi qui. Orohashoan mapojaha queyótihi bi ta chihinjaa tanacaniqui, siri hin hihxon.Jascajaribiquin ta maton shinantanacaniqui. Tana tanahah bi mannincacoinaiya ta noquen Hihbo jahuiyasca hahqui sirijaquetaxyohuanyaxihcanihqui, jaa siri quen, NeteHihbo quen, Shinan Hihbo quen.

8Jaa jisnixonma bi tah man hahanshinanai. Rahma jaa jisxonma bi tah mannincacoinai. Nincacoinax res sca tah manhihti jenimahi. Hihti coin coin sca jai.9Nincacoinax tah man queyoyamanoxmanati sca jai.

10Papan matohon jascajaquinshinayaxihqui ta jahuen joi yohinicabaanyohinishqui. Jaa huishaxon sca tajenquetsahaxon Papan noqueteehihmatihiquin hihxon shinanshinancanpahonishqui. Jaton quirica jisjisxon bi jisribicanquin. 11Cristonyoshinyaxon ta huishaxonyohicannishqui, Cristo tiromajatibo, jaapecaho hihti shinan hihbo sca jaa

PEDRO

Pedronen raanni joi

395

hihtihiqui yohicanquin. Dios Yoshimanyohihah bi ta Tsoa jaa quin, jahuentianPapan jascajatihiquin jacanishquihonanyamahax. 12Jaatian ta Papan jatohonanmanishqui. Jaabo jihuetai tian mabi man cain sca jaiya pari jan matohahxonquin jihuematihi jatohonanmaquin. Chini sca ta naihohxonjahuen Yoshin raannishqui, jayaxon scajahuen joi siri yohihahbo. Papan matohahxonai ta jahuen Yoshinyaxon scamato yohicaniqui. Jan noque hahxonaihihti jiscatsihquish ta jenquetsahpajatihiquin hihcanihqui Papan yonotibo.

Non ponte res jihueti jai13Jaa copi shinan coshijanahue.

Shinancoinnahue, Jesucristo jahuiyanoquen Papan matohon shinanxon matohahxontihi honanquin sirijahaxjihuenahue manati. 14Jahuensiribaquebonahue. Man honanyamahaxtiromabopahoni quescayamascanahue.15Man japahoni quescayamascanahue,jatihibi ponte res sca. Jaa mato hihbohiquescarihbinahue, ponte res. 16Hea pontehihqui quescari tah man mato rihbipontebo hihtihi hih ta Papan huishani joijaiqui. Jaa copi jascanahue.

17Noquen Papan ta jahua copi jahuenshinan huetsajatimaxon jatihibi jonijisiqui, non hahcai siri hin tiroma quinhihxon. Jaa Papan hahxon, heacasticanpaho hihxon shinanquin sirijahaxjihuenahue, hahqui noconoxon caman.18Maton xenibo yanca bi res japahoniquescabihi tah man janiqui, jato chibani.Man jascapahbo que bi ta Criston matobihnishqui. Jaan ta oron matobihyamanishqui, ni coriquinin bibihyamaquin. Jaan ta queyonicabohinanquin mato bihyamanishqui.19Jahuen jimin caya ta mato bihnishqui.Jaton hohcha copi mahuanon ta noquenxenibaan hihti siri carnero

caispahonishqui, jahuen yora janinjahuabi cahcoya yamahi, jahuenbijahuabi tiroma yamahi. Siriresi.Jascarihbihi ta Cristo janishqui, hihtishinanya, jahuabi hohcha yamahi.Jascapahxon ta mato jahuen jiminbibihnishqui. 20Naiyahpa maihahriyamaxon ta Papan jaamahuayaxihnon yohinishqui. Yohinixonbi ta rahma noquen nete queyotihochoma sca Papan jaa raannishqui,matohon hihti shinanxon. 21Jaa Cristonincacoinxon tah man noquen Papa rihbinincacoinai. Jaa ta Papan hahquirihbihueninishqui, hihquipi que bi. Jaahuenihihnixon yohiquin, netehihboscanon. Jaa copi tah man Papa Diosnincaxon jan mato hahxontihihonanrihbihi.

22Papan joi nincacoinquin tah manmaton jointi rishta potasca jai. Noquenhuetsabohon shinancoinpan hihnicabosca janahue. Jascajaxon matonjointiboyaxonbi joni huetsahonshinannahue. 23Papan ta matohahquirihbi jonijascaiqui, mahuanicamabi mahuayosma Papayahpabo sca.Jahuen join mato jonijaribiquin. Jaajahuen joi ta hahan jihueti qui,queyoyamanoxihqui jihueti. 24Papanhuishamani joi jai quesca tah qui:

Jatihibi yorayahpabo ta huasiquescapi qui jaton rajotibo huasijoa quescapi. Huasi tapehuahihqui, jahuen joa rihbipaqueti.

25 Papan joi ta jascapahma qui: jaajahuen joi ta queyoyamanoxmanatihqui

hihqui Papan huishamani joi. Jaa joi tanon mato yohini joi qui.

2 1Jaa joi nincacaxtiromayamascanahue.

Paranyamascanahue, ni pishcabi.Hahxonquin quesajayamascanahue, notsi

1 1 2

396

notsihax joni huetsa qui yohuanyamascai.2Rahma cainipish baquexo xoma jenequeenihcamahi hahan haniti joiqueennahue, Criston jihuetahbo scahanicananoxon. 3Matohon jaan hihtishinanai tah man honanquinsirijaribiscai.

Cristo noquen hahqui xobojati4Hahqui xobojati jihuibo caisxon

tiromabo potaquin hahcajaquin Cristopotanihbo que bi ta siri bi res Papan jaacaisihqui, mohitahpa jihui. Hahquibi scanocóhihnanahue. 5Mohitahpa hahan janxobojahi quescapahbo janahue, jahuenxobo sca. Jahuen xobohoxonshinanmanicabo jai quescarihbihi jahuenjoi yohinicabo janahue. Hahan Papa Diosjenimatibo hinanquin hahcajaquin Papaqueenai quescajaquin hahxonnahueJesucristo betan. 6Papan huishamani joijanin ta nea jaiqui:

Jise, heen jonibo tocan tah hen heancaisai jihui nichinhihni sca jai, siribi res hahqui xobojati siri. Jaanincacoinaibo ta tsoanbihihtimahmatimahihqui

hihqui jaa joi. 7Jaa copi ta jaa hihti siriqui, man nincacoinaibaan jisi.Nincayosmabo yohihi ta huetsa huishanijoi jaribihiqui:

Xobojahibaan queenyamaxon potanijihui ta hahqui xobojati sca jaiqui

hihqui. 8Huetsa rihbi:Jonibo hahqui joxcorohti jihui tahqui, hahqui jonibo joxcorohti tobitijihui

hihqui. Papan joi nincacatsihyamahaxjoxcorohtax paquetihcamajaquinjaamajaquin. Jaabaan jascajayaxihqui taPapan yohinishqui.

Papan baquebo9Jaabo jascapahbo que bi ta Papan

caisaibo mato qui. Quiquin hapo

bebonxon yohuanxonnicahbo sca tahman qui, Papa Dios qui jonibonocomanoxon. Papan jonibo sca tah manqui, jahuen baquecoinbo sca. Bahquishchian man jihuetai bi ta matoquenanishqui, jahuen siri xabapan manjihuenon. Noque ta sirijaquinhahxonihqui, hih man janon yohihi.10Jahuama hihpahonish bi tah manPapan baqueboscai. Mato bihyamanixonbi ta rahma Papan mato sirijaquin scabichiqui.

Papan shinanya non jihueti jai11Matohon shinanxon tah hen mato

yohihi: Maton main tah man jihueyamahi.Mai mehabaan nahuabo sca tah man qui.Jascapahbohax tah man mai meha shinanboman queentimascai. Jascapa shinaman tatiroma yoshiman mato bichiqui, matohahbetan hiocatsihquin. 12Nahua tocanjihuetaibohax sirijaquin shinanaxjihuenahue. Jaatian ta mato qui jaabotiromahi yohuanax bi noquen Hihbo joressca jaiya sca man joni huetsa yanapanaijisnish, Papa Diosen ta jato jahuen shinanhinannishqui, hihyaxihcanihqui.

13Noquen Hihbaan joniboxon jatihibihapobo nincanahue. 14Quiquin haporihbi nincaquin. Jaan raanai tinintiborihbi nincarihbiquin. Tiromajahibocasticannon ta jaabo raanihqui. Siriborihbi yohihi, Jaa ta siribo qui jaahbohihxon jato raanquin. 15Honanyamahaxyohuanresaiboxon bi ta honanmajonibaan mato shinancoinyabohi jisishnetetihiqui. Jascati ta Papa queenihqui.

16Hiná quescapahboma sca janahue.Hinabo hihyamascaxon bi tah mantiromajatimahi. Papan hahxontibo scajihuenahue. 17Jatihibi joniboyohuanquihnxon nincanahue. Noquenhuetsabohon shinannahue, Papa quitiromati qui raquexon. Noquen quiquinhapo rihbi shinannahue.

1 2

397

Criston teneni quescajaquin non tenetihi18Patoroyahpaxon maton patoronen

yohihah nincanahue, jato shinanquin.Maton patoro siri jaiya jaa shinanquinsirijaquin. Tiroma patoro jaiyashinanrihbiquin. 19Man siripi jihuetai bitiromajaquin shinanxon caibaan matocasticana bi noquen Papahon shinanxonman teneresaiya ta Papan mato sirijisiqui. 20Man tiromahiboya mato rishquirishquihahbo ta man tenehi que binoquen Papan mato siri jistimahiqui.Man ponte res jihuetai copi caibaan scamato tiromajahah bi man shinanquinsirijaxon teneresaiya pari ta Papan matosiri jisiqui. 21Matohon shinanxon tatiromabo Criston tenenishqui. Jaanteneni quescajaribiti ta Papan matoyohihihqui. 22Cristo tahohchayamanishqui. Jaan ta jahuentianbiparanyamanishqui. 23Tiromajaquinjoinjahabo bi joi bichinyamaquin.Tiromajahahbaan bi jatotahtijayamaquin. Sirijaquin shinanxoncasticannica noquen Papa jai honanxonjaan teneresquin, Papan jato jisnon.24Jihuin hueonahbo hueoxon ta jaanbinoquen hohcha bihnishqui, jahuen yorajanin. Mahuascaibo hohchayosma hihquiquescapahbo non hohchayamascanon tajaa mahuanishqui, sirijahibo sca nonjihuenon. Jahuen tsehueyaxon ta matosohuaxon jihuemahiqui. 25Carneroboquescapahbo tah man janiqui, behnoti.Behnonish bi rahma maton coirannicahqui nocorihbiscai, maton jihuemanicahqui nocoscai.

Haibo betan bebo jihueti

3 1Jascajaribinahue, haibobon. Matonbenen yohihah quescajaquin

hahnahue. Jaatian ta caibaan Criston joinincacatsihyamaxon bi jaton haibojascapa shinanyahpa sca jisxon

nincascatihiqui, jaton haibaanyohihahma bi. 2Man tsiniyamabiresijihuetai jisxon, man jato nincacai jisxonrihbi ta nincascatihiqui. 3Caibo haibo tabemacanya res siripihqui, raotiyahpa,hahan tsiniti bohuexetiya, bebobaanjisnon res oro paronohtiya, beboboqueenmati chopayahpa.Jascapahboyamanahue. 4Shinan siri tamaton hahan siriti qui, haibobon. Mansinaxonma bi sirijaquin shinanai, mansirijaquin teneresai, jascapah ta Papan jisihihti siri qui. Jascapah ta queyoyosmahahan siriti qui. 5Jascapah ta Papahonshinanai haibobo japahonishqui, Papahihcoinai shinanai haibobo. Jaton benenyohihah nincacanquin. 6Saran ta jahuenbene Abraham nincanishqui, jaaquenaquin Hihbon hahquin. Caibaanmato raquejacatsihqui bi tah manraqueyamahax jihuecoinax Saranbaquebo sca qui.

7Jascarihbinahue, queeyahpabon.Maton haibohon shinani jihuenahue.Haibo betan bebo man jihuenon ta Papanmato rabebi jihuemahiqui. Haibohashoan coshijoma copi hahan hihtishinannahue. Man Papa yocacaiyajahuatohonbi maton yocatipanteyamanon jascajanahue.

Sirijahibaan teneti jai8Mato jatihibi sca tah hen yohihi:

huesti shinanya janahue. Hahxonnani.Noquen huetsabohon shinanhahnani.Yanapanhanani. Caibo mentan miahashoan shinanya hihquishinanyamaquin. 9Caibaan matotiromajahah bi copiyamanahue, matotiromajaquin yohihahbaan bi jatocopiyamarihbiquin. Copixonma Papa jatoyocaxonnahue. Man jato yocaxonti taPapan yohihiqui, mato shinan sirihinannoxon. 10Papan huishamani joi jaiquescari:

1 2 3

398

Basi jihuecatsihquish siririhbihijihuecatsihquish tiromahiyohuanyamabiresnahue, tsoabiparanyamanahue.

11 Man tiromapahoni jenebahinax pontesca janahue. Rehtenantima shinanbichish hahan jihuenahue.

12 Papan ta pontebo jisiqui. Jaabaanyocacah ta nincaquihqui.Tiromajahibo jaanjascajayamaquin; jato casticanquin

hihqui jaa huishani joi.13¿Man sirijati hihti jenipahichaiya

tsoan mato casticantihiquin? 14Manjihuecoinaiya caibaan mato tiromajahique bi ta Papan mato jaa copi shinanhinantihiqui. Jato qui raqueyamanahue.Masa shinanyamaquin. 15Cristo noquenHihbo jai sirijaquin honannahue, matonjointi janin. Jahua copi min Cristo joinincacain hahquin yocacaibo jatihibiyohinoxon shinannahue, man jaa copinincacoinai yohiquin. 16Shinanquinsirijaxon tah man jato honaxonbiyohitihi. Jihuecoinxon jato yohiquin.Jaatian ta man siripi jihuetai bi tiromahijihuetai quesca yohuanax mato quiquesahibo hihtimahscatihiqui. 17NoquenPapa queenaiya ta non jihuecoinxontenehah siri qui. Tiromahax hohmishohmisah ta sirima qui.

18Cristo rihbi ta hohchayabo copihuesti coti mahuanishqui. Jaa pontehihquish bi noque pontemabo copimahuati, noquen Papa qui noquehionoxon. Jahuen yora rehtehipibaan bita Dios Yoshiman teehihmahajihuerihbiscaiqui. 19Dios Yoshimanteehihmahah sca ta mahuanihboyoshinbo jaan yohitannishqui, Papanxehponihbo. Jato ta joi siri yohinishqui.20Jaabaan ta Noen jihuepahoni tiannincayamapahonishqui. Papan jatoteneparinon ta Noeman nontijanishqui,hahan sca hicha tahma joni jihueti

piconon. Jenen jato casticanaiya ochojoni res jaa nontin nanetax jihueni.21Jascarihbihi tah man jenehohhihquimatanah sca jaa jene copi manjihuerihbihi. Maton yora rishta chocahahcopima bi ta Jesucristo noquejihuerihbixona man hohcha yamascaicopi jihuerihbihi. Jesucristo copi res scajihueti. 22Jascahue Papan jaah ta Papanyonotibo hihbohax jato yonoxonaiborihbi hihbohax, coshiyahpabo rihbihihbohax, naihoh cahax res sca Papa jatojisxoni sca tsahoscaiqui.

Papan shinanyaxon non hahxonti jai

4 1Yorayahpaxon ta tiromajahahboCriston tenenishqui. Jan teneni

quescajaribiquin shinan coshinahue,tenenoxon. Noquen yora tiromajahah bitenexon tah non hohchatishinanyamascai. 2Hohchayabo queenaiquescajayamahi bi Papa queenaiquescajahi jihueti shinanscaquin.3Neateman tah man nahuabaan costanaiquescajaquin hicha hahpahoniqui. Jonihuetsa betan hohchati res tah manjihuepahonihqui. Tsiniti shinani resjihueti. Pahen paheni. Cahtimahti. Corocoroti. Papan joi jenebahini tiromabiresi.Jascatima sca ta jaiqui. 4Jato betan manjascabi honanma hihyamascai jisish tarahtecaniqui. Rahtetax ta mato quitiromahi yohuancaniqui. 5Jatocasticanscanoxon ta noquen Hihbaan jatoyocayaxihquiqui: Jahua copi manjascanihquin hahquin. Jihuetaiboyamahuataibo casticannicahxon ta siri hintiroma quin hihxon jato jisresscaiqui,noquen Hihbaan. 6Jaa copi tamahuanihbo rihbi joi siribo jaanyohinishqui. Jonibo hihqui quescayorayahpahax jihuetaiton casticanahhihquibo bi ta Papa hihqui quesca scajaton yoshin jihueti janon hihxon joi sirijato yohinishqui.

1 3 4

399

7Jatihibi queyoti ta nea pishcascaiqui.Jaa copi Papa yocanoxon shinanquinsirijahax jihuenahue. Hahan hihti shinanijihuenahue. 8Nea joi ta hashoan hihtinincati qui: Maton huetsabohonshinanquin hahxonquin jeneyamanahue.Joni huetsahon shinanquin hahxonaiboyatah non jaton hohcha hicha jai bi jaashinanyamascai. 9Yohuani rerenrerenaxma yanapanhanannahue, hochoquehax jahuibo piti hinanxon, xobo rihbihinanquin. 10Papan ta mato shinanhinanpaquehihqui. Papan hinanah mescoshinanyabohax jaa shinaman scayanapanhanannahue. 11Yohitishinanyahpaxon Papan joi man yohixonaihonanxon yohinahue. Yanapanquinhahxonti shinanyahpaxon Papan matohinanai coshin hahxonnahue. Man hahcaijatihibi tah man Criston joniboxonhahtihi, noquen Papa shinan hihbohihonanahbo. Jaa ta shinan hihbo coin qui,jatihibi joiya. Jaa ta jascabi qui, jahuenshinan queyoyamahi, jahuentianbijahuen yohuan queyotima.

Papan baqueboxon non teneti jai12Chihin mapojaquin hahcajahabo bi

rahteyamanahue, heen huetsabaan.Jascapa tiromabo ta hahan maton shinantanati qui. Rahteyamanahue.13Jascapahbo tah man Cristo tenexonai.Man Cristo tenexonai honanaxjenimanahue. Jaatian tah man janibishinanya jaa jahuiya man hihtijenimatihi, coin coinscai. 14Man Cristonbaquebo copi mato sinajahabo bishinanquin sirijanahue. Papan yoshimanmanahah sirijaquin shinanquin, Papanyoshiman mato manahiya sirijaquinshinanquin. 15Joni rehteti shinan tah manjatimahi, tsoanbi. Tsoanbi tah manyometsohti shinantimahi. Tiromajatishinantimahi. Coro coromamis jatimahi.Jascapaboxonma tenenahue. 16Man

Criston joni copi mato tiromajahahbaanbi hihtimahyamanahue. HihtimahpaxmaCriston jonihax siripi jihuenahue, noquenPapa maton hihbo jai honanahbo.

17Noque pontecatsihquin ta siri hintiroma quin hihxon rahma Papan jahuenbaquebo jisresscaiqui. ¿Noque parijascajaxon, jahuen joi nincayosmabo scajan jahuentiho tiromajatihiquin? 18¿Sirijonibo queyoquin bi rohajaxonshinanyosma hohchataibo jahuentihojaPapan jatihiquin? 19Jaa copihonannahue. Man teneti Papa queenaiyasiri res jihuenahue. Noque jonijanicahtonta jan yohini quescabijaquin matohahxonyaxihquiqui. Jan mato hahbetanjihuemayaxihqui sca honannahue.

Noque huetsabo yohiti joi non jai

5 1Jaa copi tah hen mato janin jaipastorobo hen hihti yohihi, hahbe

pastoroxon. Tiromajahahbaan bi Cristontenehi jisnixon, jano Papanjihuemayaxihqui janin hea rihbi hihtihihihxon rihbi, mato hihti yohiquin.2Papan mato coiranmahi jahuen baquebocoirannahue. Yonohahma bi queenxonres coiranquin, Papa queenaiquescajaquin. Coriqui bihnoxonma bihihti hahxoncatsihquin jato coiranquin.3Jato yononicaxonma bi man jihuetaiquescapi jaahbo hihxon Papan baquebocoirannahue. 4Noquen quiquin coirannicajoxon sca ta mato queyoyosma xababohinanyaxihquiqui.

5Chini baquebo sca tah hen yohihi:Maton pastorobo nincanahue. Caibohihqui quescari man mato rihbi shinanpishinai honanax shinanhahnannahuejatihibi sca. Shinanya tah hen quihihquibo pantexon bi ta jaton shinanpishinai honanaibo Papan jahuen shinanhinanihqui. 6Jaa copi jan mato coshinmehemis hihxon man pishincoinaihonannahue, hihti shinancoinya sca jan

1 4 5

400

mato hueniyaxahnon. 7Man hahan masashinanai jatihibi jaa yocanahue. Matohonta shinanihqui.

8Pahenaxma coirameti jihuenahue.Maton sinatah yoshin ta hinonotsihihcamahi nichiqui, tsoa sca pipanhihqui. 9Jaan mato tiromamacatsihquiyajahuen shinan bihyamanahue, Cristojeneyamaquin. Man tenehiquescajaribiquin ta maton huetsabaanrihbi tenehihqui jatihibi janinxon. Jaanincaxon tenenahue. 10Man basimatahni jascapa tenehiya ta Papan matocoshijatihiqui. Jaa ta jatihibi shinanhihbo qui. Man Criston jihuetahbohaxhahbetan sca jahuen shinanya manjascabi sca jihueyaxihqui hihxon matoquenanixon ta Papanbi matocoshijatihiqui, coshi shinan hinanquin.11Jaa ta jascabi Hihbo qui. Jahuentianbi

queyotima jahuen yohuan. Jascarirahan.

Hahan quirica queyoti12Silvano ta noquen huetsa siri qui,

hean shinanah. Hahbetan tah hen neaquirica pishca mato qui raanai. Papanshinanai joi coin mato sirijaquinyohinoxon tah hen huishahi. Papanshinanai quescabijanahue.

13Babilonia jema janinhah noquenhuetsabaan ta Papan caisaiboribixonmato qui joi raanihqui, Man jascabijayamahin hahquin. Heen baqueMarcosnen rihbi ta mato qui jascajaquinjoi raanihqui. 14Noquen huetsabobehchinani hicocananannahue, jatohonshinani.Mato Cristonahbo jatihibi man jointi

sirinon hihxon tah hen Papa yocacai.

1 5

401

Noquen huetsabo qui Pedronen raanai

1 1Hea Simon Pedro tah henJesucriston raanti jonixon jahuen

yonoti rihbi hihxon mato qui nea joiraanai. Mato man hehbe shinancoinaiboqui tah hen raanai. Noque teehihmanicaJesucriston ta ponte hihxon noque jahuenshinanyahpabo sca noque jisiqui. Papanrihbi ta noque jascajaxonihqui. 2NoquenPapa honanbonaxon noquen Hihbo Jesusrihbi honanbonaxon jahuen shinanbihbonanahue. Hahan jointi sirijaquetishinan bihbonaquin.

Papan hinanai shinanbo3Jahuen coshi shinanyaxon ta noquen

Hihbaan noque hahan jihuetibo jatihibihinanscaiqui. Jahuen hihti sirishinanyahpaxon cahen noque yohiquin,jahuen baquebo non janon jahuen hihticoshi shinanyaxon noque yohiquin. Jaanoquen Hihbo non honanaiton ta noquejatihibi hahan jihuetibohinanbonahihqui. Noquen Papahonshinanti noque hinanquin. 4Jahuen coshishinaman ta hihti siri joibo noqueyohinishqui, jan noque hahxontibo noqueyohiquin. Hicha jan noquehahxonyaxihquibo. Jan noquehahxontihibo honanxon tah man jayaxoncoshixon tenetihi, neno main jai rishtashinanbo mato qui mahnejaqueyamanon.

Jaton shinanbo ta tiromabo qui, tiromatiqueenaibo quen. Jascapa bihxonma tahman Papan shinan bihtihi, jan noqueyohihi nincaxon. 5Jascaparishtajomabonoxon sca nincacoinnixonponte hihti shinanbo sca bihnahue. Pontejihueti shinanxon honanbo sca janoxonhonanti shinan bihbonanahue. 6Honantishinanbo bihbonaxon jatihibi quicoirameti shinan sca bihnahue. Jascapashinanbo bihxon shinanquin sirijahananteneti shinan sca bihnahue. Jascapabihxon sca Papan shinanai quescajatibosca bihnahue. 7Jascapa bihxon scanoquen huetsabo yanapanti shinanbobihnahue. Jascapa bihxon sca jonihuetsahon shinanti shinanbo scabihnahue.

8Jascapa shinanbo hicha jaax tah mannoquen Hihbo betan nichishyosmabotimahi, jahuabi hahyamahiboma.9Jascapa shinanjomabo ta benchebo qui.Hocho jisyamaquin hahcajaquin ta jaabohohchanibo Papan jato sohuaxonaishinanbehnoscacaniqui. 10Jahuenahbo scaman janon Papan mato yohini honanquinsirijanoxon sca hihti nincanahue, heahuetsabaan. Jascajahax tah manjahuentianbi tiromatimahi. 11Jaatian scatah man siri bi res noquen Hihbo Jesucristoqui catihi. Noque jihuemanicahton matojano jascabi sca jihuemayaxihqui janin tahman siri bi res hahqui nocotihi.

2 PEDRO

Pedronen raanni joi, jahuen rabe coti

402

12Jaa copi tah hen jascabijaquin matojascapa jati shinanmacatsihqui. Manjascapa jati honanscai bi tah henshinanmahi, man Papan joi texe honanscaibi. 13Jihuetahxon tah hen shinanmaquinmato siriti queenmatihi. Jascajati ta jaiqui,hean jisí. 14Noquen Hihbo Jesucristonenhea yohini quescabihi hea mahuati neapishca jaonahi tah hen honanai. Jaahonanxon tah hen mato shinanmahi.15Shinan siribo bihti manshinanbehnoyamanon hihxon tah henhuishaxon mato yohihi, hea mahuascajaiya man jaa joi shinanyaxahnon.

Criston coshi jisnibo16Noquen Hihbo Jesucriston coshi mato

jismaxon tah non jaa joribiyaxihqui matoyohinihqui. Jasca coin ta jaiqui hihxontah non honanquin sirijahi. Jahuen xabajisnixon tah non mato yohinihqui.Paranyamabiresquin. 17Jaa hihtishinanya jai noque jismahahnan ta xabacoin janinhax Papa hahqui yohuanishqui:Nea ta heen hahan hen queenai heenbaque qui. Hahan tah hen hihti jenimahi,hihqui. 18Jaa tah non naihoh quehaxyohuanai nincanihqui, noquen Hihbobetan Papan manan manixon nincaquin.

19Jaa copi tah non Papan joiyohinicabaan huishani joibo hashoansirijaquin sca honanai. Yame chian hahanxabajati quesca tah qui. Jaa joi jisquinsirijanahue, maton jointi janin xabapaquenon caman. Jointininhonancoinnoxon caman jisquinsirijanahue. 20Papan huishani joi jisquinbi nea pari honannahue: Papan huishanijoi jisquin tah min mia huestichinshinanxon jan yohihi mian honanquinsirijatimahi. Papan yoshinyaxon pari.21Hahmebi shinanxon ta jonibaan jaa joihuishayamanishqui. Dios Yoshimanshinanmaha ta Papan joihuishacannishqui.

Quesa honanmahibo(Judas 4-13)

2 1Papan joi yohihihcamahibo tajonibo tocan janishqui, mato tocan

honanmahicamahibo jaresscatihiquescari. Jonexon ta jaamajaquinyohiyaxihcanihqui, hahan shinantiromati joibo. Noquen Hihbaan jatohohcha copijaxonni que bi ta jaa yohihiHeen jahuama tah qui jaticaniqui.Jascahibo ta histon bi res Papantiromajabahintihiqui. 2Tiromahihihresaiboya ta jaabo hihqui quescaricaibo rihbi hicha jatihiqui. Jascaraiboyata Papan joi qui caibo rihbi tiromahiyohuanyaxihquiqui. 3Maton coriquibichincatsihqui ta quesaquesayaxihcanihqui. Mato paranparanquin. Jascaraibo ta Papan jatocasticanyanoxon jato jisquin sirijascaiqui.Hahan jato queyoti ta jaresscaiqui.

4Jahuen yonotibo tiromahiton ta Papanjato cahneyamanishqui. Hihti yame chianta jato potanishqui, quinihhuan neminihojato xehpoquin, jato casticanti netenoconon caman. 5Neatemanjihuepahonihbo rihbi ta Papancahneyamanishqui. Ponte res jihuetiyohinica Noen huesti, siete joniboya jaanxahbanjamaquin. Jene mai mahpomaxonta texe nincayosmabo rehtenishqui.6Sodoma betan Gomorra jema rabe rihbiqueyocahinscanon ta jato mapojanishqui.Nincayosmabaan honannon hihxon jatoqueyoquin. 7Jano siri jihuepahoni Lotohuesti ta Papan xahbanjamanishqui.Nincayosma tiromabo hihti tiromahijisish ta Loto rahte rahtenishqui. 8Jaasirihax bi jato tocan jihuexon, jaabaanhahcai jisxon nincaxon nete tihibi jahuenjointinin tiromajaquin shinanscaquin,hihti tiromahiboya. 9Jascapa tiromabocasticanquin bi ta siribo xahbanjamatiPapan honanihqui. Tiromabo casticanti

2 1 2

403

nete noconon caman hahan jatocasticanti Papan bexojaxonaihonannahue.

10Jaton tiroma shinaman tiromahihohchati hihresaibo ta hashoan sca jaancasticanyaxihquiqui. Jaabaan ta jatonhapobo jistahihmahihqui. Shinanquinsirijahaxma ta hihrescaniqui. Papan coshiyonotibo japahoni ta hichá hichacaniqui.11Hihti coshiyahpaxon, hihti shinanyaxonque bi ta Papan yonotibaan bocabitiroma joi yohiquin jato caheyamahiqui,Papa bebonxon jato yohiquin.

12Hoa hihresaibo ta jascayamahihqui.Honanma yohinahbo quescapahbo tahqui, bihxon rehteti yohina quescapahbo.Jaabaan honanyamahi joiboya tiromahiyohuancani. Jaaboyabi ta texe Papanqueyobahinyaxihquiqui. 13Tiromabojaniquen ta Papan jatotiromajarihbiyaxihquiqui. Bariyahpanbocabi ta hihtimahpaxmatiromacanihqui. Jascapah ta rishtajaromabo qui. Tiromajati jenipahixon tamato betanbi picanihqui.

14Haibo betan hihrescatsihxon tahaibobo jiscaniqui. Hashoan restiromacatsihquibo. Shinanjomaboparanmisbo. Coriqui bichinquintsamancatsihquish jaa shinanya nichibo.Tiroma yoshiman baquebo. 15Ponte bahipotabahinax ta bahinma sca bocanihqui.Beornen baque Balaam sca tachibancaniqui, jan tiromajaquin coriquicanancatsihqui hihní quescari. 16Balaamtiromahiya ta Papan pontequinyohinishqui. Yohinoxon ta yohuanyosmacaballo yohuanmanishqui, jonin joinyohuanxon jaa tehquehihqui yohinicapontenon.

17Hoa hihresaibo ta texpa taraxihcamajaibo qui. Nihuen hueranai nete coroquescapah. Bahquishihpahhuan yamechian jato potayahnoxon ta jascapayamepahhuan Papan bexojascanishqui.

18Honanihcamahax ta honanma joibocoshin yohuancaniqui. Jaamajahi birohataibo sca ta jaton yohuamanparanxon haiboya hihresti jatoshinanmacaniqui. 19Tiroma yoshimanhinábohax bi ta Hináboma sca tah manjatihi, hihcanihqui quesahi. Hihbojanijoni ta hiná qui, hihbojaha copi. 20Noqueteehihmanica noquen Hihbo honanxon tamai mehabaan rishtabo bihquin bicaibaan rohajacanihqui. Jaatian sca ta jaarishtabo bihribiha, hahan hihbojaribiha,jaabo hihmenohi mentan hashoan tiromasca jaticaniqui. 21Papan joi sirihonanyamahah siri que ma bi tahonanxon bi jenebahinah hihtitiromascatihiqui. 22Hihcoini yohuani janíquesca ta jaabo jaiqui. Jananxon ta jaabirihbi hochitinin pihiqui. Cochinashimaha bi ta huaho chian caribihiqui,hihqui jaa joi.

Noquen Hihbo joti nete

3 1Neayanish ta rabe sca hen mato quiraanai quirica qui, heen huetsabaan.

Rabebichin tah hen mato shinanmahi,man shinanquin sirijanon. 2Papan joiyohinicabaan huishaquin jayaxihquiboyohini joi shinannahue. Noqueteehihmanica noquen Hihbaanraantiboxon non mato yohini joi rihbishinanquin sirijanahue.

3Nea pari honannahue: nete queyotinea pishca sca jaiya ta hosanmisbojotihiqui. Tiromati jenipahixon ta matohosan hosanyaxihcanihqui. 4¿Janjoribiyaxihqui jan yohini cahran?Noquen xenibo mahuani tian ta rahmacaman jatihibi jascabi jaiqui, Diosen jatojonijani quescapahbo, hih tajayaxihcanihqui. 5Nea hen matoyohixihqui ta honancatsihyamacaniqui.Jahuen join ta Papan naijanishqui,neateman bi res. Jahuen join rihbimaijaquin, jene chicho quehax cainnon,

2 2 3

404

jene naponbi sca mai janon maijaquin.6Jahuen join rihbi ta jene maimahpomanishqui, jaatian jihuetaibomahuanon. 7Jaa join rihbi ta rahmacaman jai naiyahpa mai manamahiquijato mapojayanoxon. Casticanquin jannincayosmabo queyobahinyaxihqui netencaman ta naiyahpa mai manamahiqui.

8Nea shinanbehnoyamanahue, heenhuetsabaan. Huesti nete ta huesti mil bariquesca rihbi qui, Papan jisí. Huesti milbari rihbi huesti nete quesca. 9Jan yohiniquescabijaquin ta noquen Hihbaanchiquishbochi bi hahyamahiqui,chiquishbochi bi hahcai caibaan shinanaibi. Matohon shinanih bi tajoriyamahihqui. Tsoabi queyotima bi tanon jatihixonbi noquen shinan pontetijaa queenihqui.

10Yometso sanareneni jahuicamarenenita histon res jaa joti netenocoyaxihquiqui. Jaatian ta nai coshincorotax queyocahinyaxihquiqui. Nainaman mehabo rihbi mapohiqueyocahini. Jonibaan teeboyabi maimapohi queyocahini.

11¿Jaabo jatihibi queyotihi honanxonman siri jihueti shinanyamahin? ¿Papashinani jihuetai siribo man jatimahin?12Papan tiromajati nete nocotaiya tanaibo mapojahaqueyocahinyaxihquiqui. Maiboyajenebo rihbi mapohi cohincahini. Jaa

nete noconon mananahue. Jaa jotimanati jihuenahue. 13Jan yohiniquescabijaquin tah non nai behna scabihyaxihqui, mai behna rihbi scabihquin, jano tsoabi tiroma yamascai.Jaa tah non manatai.

14Jaa manahahnan sca rishtajoma siripijihuetaibo jan mato merahi jonon, jascarijihueti hihti shinannahue, heahuetsabaan. 15Jahuerohahi ta noquenHihbo joriyamahiqui, hea hihbohue hahnon janon, hihnahue. Hahan non queenainoquen huetsa Pablonen rihbi tajascajaquin mato qui joi raannishqui,Papan shinan hinanah. 16Raannoxonhuishaxon tihibi ta jascajaquin jaanyohihiqui. Jan yohihi ta caibo joi histonhonantima qui. Shinanjomabaan ta jaahuisha jisxon bi honanyamaxonjaamajaquin yohihiqui. Texe Papanhuishamani joibo jascajaribiquin. Jaacopi ta Papan jato queyoyaxihquiqui.

17Hen yohihah tah man honanscai,heen huetsabaan. Coiramescanahue,jaamajaquin tiromabaan mato paranahman Cristo joi bihquin bi jenebahinjenebahinmis. 18Jascapahxonma binoquen Hihbaan shinanyahichajabonanahue. Jaa noqueteehihmanica Jesucristo hashoan scahonanbonaquin. Jaa ta Nete Hihbo quihihnahue, rahma, jascabihi sca jascari.Jascari rahan.

2 3

405

Hahan jihueti joi

1 1Jihuemanican joi mato yohinoxontah non nea joi huishahi.

Jihuemanicah ta janishqui, naiyahpa maisca jamenonon. Jan jahuex yohuanai scatah non nincanihqui. Noquen beron rihbijaa jisquin. Jan hahcaibo noquenbijisquin. Noquen mequeman rihbi jaamehequin. 2Jaa jihuemanicah tah nonjisniqui. Jisnixon tah non matoyohicoinai. Noquen jihuemanicah tanoquen Papa betan hihquish bi noquejanin sca yorayahpa picoti jonishqui. Jaatah non jisniqui, queyoyamanoxjihuemanicah. Mato tah henyohicoinscai. 3Jaan hahnibo jisníxonmato yohicoinxon tah non jaan yohihahnon nincani joibo rihbi mato yohicoinai.Man noque betan yohuani jihuenonhihxon tah non yohihi. Noquen Papabetan yohuani tah non jihuecoinai,jahuen baque Jesucristo betan rihbi.4Shinanquin sirijahax hihti jenimanoxontah non huishaquin mato yohihi.

Noquen Papa Xaba Hihbo5Criston ta noque yohinishqui, noquen

sca jaa joi rihbi yohinon hihxon. Jaa tahnon mato yohihi. Noquen Papa ta XabaHihbo qui. Jaa janin ta yameyamahihqui. 6Hahbetan tah non yohuanijihuetai hihanan bahquish chian

jihuetahbax tah non quesa sca jai.Hihcoinyamahi jihuescai. 7Noquen Papahihqui quescari xaba chian nichish tahnon hahbetan yohuani nihresscai. Jaatianta jahuen jimi noque copi potanixonjahuen baque Jesusen noquen hohchajatihibi sohuaxoniqui.

8Heen hohcha ta yamahihqui hihquishtah non paramehscai. Noquen jointi janinjahuen joi yamahi. 9Hohcha tah hen jaiPapan hih non jaiya ta jaan noquenhohcha noque sohuaxoniqui. Pontehihxon jan yohihi quescabijaquin noquesohuaxonquin. Noquen rishta jatihibisohuaxonquin. 10Papa ta quesa quihihnicahax pari tah non Hen tah henhohchayamanihqui hihtihi, noquen jointijanin jahuen joi yamahiya.

Cristo noquen yohuanxonnicah

2 1Man hohchayamanon hihxon tahhen nea huishaquin mato yohihi,

heen baquebaan. Non hohchataiya bi tanoquen Papa janin noque yohuanxonnicajaiqui. Jesucristo ta jaa qui, hohchajomajoni. 2Jaabi hinamehquin ta noquenhohcha copijanishqui. Noquena huestimajatihibichina jaan copijaquin.

3Jan noque yohihi quescabijanicahaxtah non noquen Hihbo tah hen honanaihih non jatihi. 4Jaa tah hen honanaihihxon bi noquen Hihbaan yohihiquescajayamanicah ta quesa qui. Jahuen

1 JUAN

Juaman raanni joi

406

jointi janin ta Papan joi yamahihqui.5Noquen Hihbaan noque yohihiquescabijaquin hahcaibo ta noquenPapahon shinancoinnica qui. Jasca cointah qui. Jascajaquin tah non nonhahbetan hihqui non honanai. 6Hahbetantah hen hihqui hihquish tah non jaajihueti hihni quescarihbiti jai.

Joi behna7Nea hen mato yohihi tah hen mato

yohimenoyamahi, heen huetsabaan. Matoyohini joi tah hen mato yohirihbihi, matonincamamenoquin non mato yohini joibi.Man nincapahoni joi tah qui, manhahnon hihxon non rahma huishahi.8Jaabi ta behna qui, huishaquin henmato yohihi. Criston raanai joi behna tahqui, maton rihbi man nincacoinscai joi.Bahquishihyama sca ta jatihiqui. Xabacoin ta paquescaiqui.

9Xabapan tah hen jihuetai hihxon bijaton huetsa jistahihmahibo ta bahquishchian jihuetihqui. 10Jaton huetsahonshinanaibo ta xabapan jihuetihqui. Jaaxabapan nichibo ta jahuabi hohchayamahihqui. 11Jaton huetsajistahihmahibo ta bahquish chianjihuetihqui. Yame chian nichi. Janojaabo cahi honanyamahibo, yamepanjaton bero jistimajabahinah.

12Huishaxon tah hen mato yohihi,baquebon, noquen Hihbaan matonhohcha sohuascaibo. 13Huishaxon tahhen mato yohihi, papabon, noquen Hihboman honanai quen. Jahuabi jariyamanonta jaa janishqui. Huishaxon tah hen matoyohihi, beronanbon, tiroma yoshin mancamahi quen.Huishaxon tah hen mato yohihahqui,

baquebon, noquen Papa man honanscaiquen. 14Huishaxon tah hen matoyohihahqui, papabon, jahuabijariyamanon bi janí noquen Hihbo manhonanai quen. Huishaxon tah hen mato

yohihahqui, beronanbon, man coshiscaicopi. Papan joi rihbi maton jointi janinjai quen. Tiroma yoshin rihbi mancamahi.

15Nea mai queenyamanahue. Nea maimehabo rihbi queenyamanahue. Nea maiqueenaibo ta noquen Papahonqueenyamahihqui. 16Nea mai mehashinanbo ta Papanahma rahsi qui. Maimehabaan costanai quescajati, jahuaborajisxon bihti sca, jahuabora hichahaxshinanya hihqui shinanti, jascapashinanbo ta Papanahma bi nea maimehabo qui. 17Nea mai taqueyocahinyaxihquiqui, jahuenqueenboyabi. Jascapayamacahinyaxihqui bi ta noquen Papaqueenai quescajahibo queyoyamanoxmanatihiqui.

Paramehtaibo betan hihcoinaibo18Noquen Hihbo joti nete ta jaonahiqui,

baquebon. Criston sinatah ta jahuiquiyohihibo tah man nincanihqui. Moa tajahuen sinatahbo hichanocohihnascaiqui. Jaa copi ta netequeyoti nea pishcascaiqui non honanai.19Noque janinhax ta bocannishquinoquen huetsabomahax. Noquenhuetsabohax ta banequehancannishqui.Noquen huetsaboma rahsihax tabocannishqui, jascapahbo non honannon.

20Jaabo jascapahbo bi ta noquenHihbaan mato caisnishqui. Jahuen yoshinsiri rihbi mato hinanquin. Jatihibichintah man honanai. 21Papan joi manhonanyamahi copima bi manhonanscaiya tah hen huishaxon matoyohihi. Quesa joi ta Papanahma qui. Jaatah man honanrihbihi.

22Jesus ta Papan caisai jonima quihihnica ta quesa bi res qui. Jascapah taCriston sinatah qui. Jaa ta noquenPapama qui, jaa ta jahuen baquema qui,hih ta jahuen rahui jaiqui. 23Jesus ta

1 2

407

Papan baquema qui hihnicabo taPapanahma rahsi qui. Jesus ta Papanbaque qui hihnica ta Papan baque rihbiqui.

24Man nincamenoni joi jascabijaquinbihnahue. Jaa joi maton jointi janinjascabihi jaiya tah man jascabihi Papanbaque betan jihuetihi, Papa betan rihbijascabihi jihueti. 25Jaan ta noqueyohinishqui, non queyoyamanoxjihueyaxihnon.

26Mato parancatsihquiboya ta henjascajaquin huishahi. 27Hen matoyohihibo tah man honanscaax tsoanbimato honanmati pishinyamahi. JahuenYoshin siri maton jointi janin hihquinishjanobi jaiya tah man honanscai. Jahuensiri yoshiman sca ta mato jatihibihonanmahiqui. Jaa ta hihcoiniqui,quesayamahi. Jaan mato honanmaniquesca jascabihi noquen Hihbo betanjanahue.

28Jascabihi sca hahbetan janahue,baquebon. Jaatian ta jancainquihranscaiya non shinanquinsirijascatihi. Jaa joresscaiya tah non jaabebon nichish hihtimahpax jahómahorabejaquetimahi. 29Ponte jan hihquihonanxon pontejaquin hahcaibo jatihibijahuen baquebo hihqui honanrihbinahue.

Papan baquebo

3 1Noquehon hihti queenxon ta Papannoque Heen baquebaan hahquiqui.

Jaa coin tah non qui. Noquen Papahonanyamaxon copi ta noque rihbihonanyamacaniqui, Papanahmabaan.2Rahma tah non Papan baquebo qui,heen huetsabaan. ¿Jenquetsahpabo nonjayaxihquin? Noque tayohiyamaparihiqui. Jaa honanyamaxonbi tah non nea honanai: noque qui jaacainquihranaiya tah non jaa hihquiquescarihbihi noque jatihi. Jan rahmahihqui quescapahbi tah non jaa

jisyaxihqui. Jaa copi tah non honanai.3Jaa jopahinon hih non jaibo jatihibi tahnon hinamehtax coirametai, Papanahrahsi, jaa hihqui quescari.

4Hohcharesaibo jatihibi ta noquennincati joi nincayosmabo qui. Hohchatita nincayamati qui, jasca rabe. 5Noquenhohcha queyohi ta Cristo jonishqui. Jaatah non honanai. Jahuen hohcha ta yamabi res qui. 6Hahbetan jihuetaibo tahohchati jihueyamahihqui. Jatihibihohchataibaan ta jaa jisyamanishqui. Jaahonanyamarihbiquin. 7Mato tsoabiparanmayamanahue, heen baquebaan.Pontejaquin hahcai joni ta ponte joni qui,noquen Hihbo ponte hihquiquescarihbihi. 8Hohchati jihuetaibojatihibi ta tiroma yoshimana qui. Jaatiroma yoshin ta hohchamenonish,jascabihi hohchatihqui. Tiroma yoshimanhahcai jatihibi queyohi ta Papan baquejonishqui.

9Papan jonijahibo jatihibi ta hohchatijihueyamahihqui, hahan jihueti Papanhinanah. Behnajaquin Papan jonijaha tahnon tiromati shinani jihueyamascai.10Pontema jihuetaibo ta Papanbaqueboma qui. Noquen huetsahonshinanyamahibo jahuen baquebomarihbi. Jaa joi honanxon tah non Papanbaquebo honanscai. Tiroma yoshimanbaquebo honanrihbiquin.

Joni huetsahon shinanti11Noquen huetsabohon tah non

shinantihi. Joi siri nincamenoquin tahman jaa joi rihbi nincanihqui. 12Caimanhahni quescajatima tah non noque jai.Tiroma yoshiman baquexon ta jaanjahuen huetsa rehtenishqui. Jahuenhuetsa siri hihqui bi ta jaabi tiromaxonjahuen huetsabi rehtenishqui.

13Nincayosmabaan mato jistahihmahahbi rahteyamanahue, heen huetsabaan.14Noquen huetsabohon shinanaiboxon

1 2 3

408

tah non noque mahuayaxihquibo hihnishbi jihueyaxihquibo sca non jai nonhonanai. Noquen huetsahonshinanyamahibo ta mahuayaxihquibojaiqui. 15Jaton huetsa jistahihmahibo tajoni rehtemisbo qui. Rehtemisbo taqueyonox manatihqui. Jaa tah manhonanscai. 16Noque jihuenon hihxon tanoquen Hihbaan hahrí jatorehtemanishqui, noque paxajahi. Jaannoque jascajaxoni honanxon tah non jonihuetsahon shinanti honanrihbiscai.Jihuetahbo hihxon tah non noquen rihbinoquen huetsabo paxajati sca jai,nincayosmabaan noque rehtehi que bi.17¿Jahuaborayahpaxon bi noquen huetsapishinai jisxon bi non yanapanyamahiyacahran? Jascapahbaan ta noquenPapahon shinanyamahiqui. 18Join res tahnon noquen huetsahon shinantimahi,janan res hahxonti yohiquin.Hahcoinquin jato hahxonnahue, heenbaquebaan, shinancoinxon.

Papa bebon mehax hihtimahtima19Noquen huetsabo hahxoncoinnicaxon

tah non Papan baque coin non jai nonhonantihi. Noquen hohcha jai noquenjointinin honanxon bi tah non noquenPapa yocacatsihxon non masashinantimahi. 20Jahuen baque coin nonjai honanxon tah non sirijaquin scashinantihi. Noquen jointinin non hichatahma res honanai bi ta Papan jatihibihonanihqui. 21Jaan sohuaxona noquenhohcha yamascai noquen jointininhonanax tah non noquen Papa yocati quihihtimahyama sca jai, heen huetsabaan.22Jahua copi hihtimahtima sca jaxon, jannoque yohihi quescabijaquin hahxon, jaaqueenai quescajaquin hahxon nonyocacah ta non yocacaibo jaan noquehinanscaiqui. 23Noque ta nincacointiyohihiqui, jahuen baque Jesucristo nonnincacoinnon, jan noque yohini

quescajaquin non noquen huetsahonshinannon. 24Jan noque yohiniquescajaquin hahcaibo jatihibi tahahbetan hihquiqui, jaa rihbi jato betanhihqui. Jan noque hinanni jahuen yoshinnoque betan hihqui copi tah non noquenHihbo rihbi noque betan hihqui nonhonanai.

Dios Yoshin siri betan Papan rahui yoshin

4 1Dios Yoshiman ta heashinanmahaxqui hihquish

yohuanaibo bi hihcoinaibo rahsihishinanyamanahue, heen huetsabaan. DiosYoshiman jato shinanmahaxquin hihxonjato honanquin sirijanahue. TiromaYoshiman shinanmaha yohuanaibo tahicha jaiqui, jaan raanah. 2Jesus ta Papanraanni joni qui, yorayahpahax tajoresscanishqui hihnica ta Dios Yoshimanshinanmaha yohuanihqui. Jaa yohuan tahahan yoshin honanti qui. 3Jesus tajaama qui hihnica ta Dios Yoshimanshinanmahama bi huetsa yoshimanshinanmaha yohuanihqui. Jascapa yoshinta Criston sinatah qui. Criston sinatah tajahuiqui chanihibo tah man ninca scajaniqui. Nocotax ta nihniscaiqui.

4Mato tah man Papanah qui, heenbaquebaan. Tiroma yoshiman shinanmahayohuanaibo tah man honanai, matoparanpanan. Nincayosmabo betan hihquiyoshin coshihi bi ta mato betan hihqui DiosYoshin hashoan hihti coshi qui. 5Jaabo tatiroma yoshimana qui. Jaa copi ta tiromayoshiman shinanmaha yohuancaniqui.Jaabo yohuanaiya ta tiroma yoshimanjonixon jato nincarihbihihqui. 6Noque tahnon Papan baquebo qui. Noquen Papahonanaibaan ta noque nincaquihqui nonyohuanai. Papanahmabaan ta noquenincayamahihqui. Tsoa nincaquihquinhihxon tah non jato honanscai, caibo cahenDios Yoshinyahpabo, caibo cahen tiromayoshinyahpabo.

1 3 4

409

Noquen Papa noquehon hihti queeni7Noquen huetsabohon shinannahue,

heen huetsabaan. Jascapa shinan taPapan hinana shinan qui. Noquenhuetsabohon shinanaibo ta Papanbaquebo qui. Jascapahbo ta noquen Papahonanaibo qui. 8Noquen huetsabohonshinanyamahibaan ta noquen Papahonanyamabiresihqui. Noquen Papa tajonihon shinanti hihbo qui. 9Non jaa copijihuenon hihxon ta jahuen baque jaahuesti Papan raannishqui, yorayahpahaxjonon. Jaa raanquin ta jan noquehonshinanai noque honanmanishqui.10Noquen Papahon tah non hihtishinanyamahi. Jaan caya ta noquehonhihti shinanihqui. Noquehon hihtishinanxon ta jahuen baque raannishqui,noquen hohcha copi mahuati jonon. Janjascajaquin shinanni ta shinan coin qui.

11Jascajaquin jan noquehon shinanniquen tah non noquen rihbishinanhahnantihi, heen huetsabaan.12Tsoanbi ta noquen Papajisyamanishqui. Non shinanhahnanaiyata noque betanbi noquen Papa hihquiqui.Non sirijaquin noquen huetsahonshinannon ta noque hicha bi reshinanihqui. 13Hahbetan tah non hihqui,jaa rihbi noque betan hihqui. JahuenYoshin jan noque hinanni quen tah nonjan noque betan hihqui non honanai.14Nai naman jihuetaibo teehihmanicahihnon hihxon ta jahuen baque Papanraannishqui. Jaa jisnixon tah nonyohicoinscai. 15Jesus ta Papan baque quihihnicah ta hahbetan noquen Papahihquiqui, jaa rihbi noquen Papa betanhihqui.

16Noquen Papan noquehon shinanaitah non honanai, shinancoinquin.Noquen Papa ta huetsahon shinantishinan hihbo qui. Jaton huetsahonshinani jihuetaibo ta Papa betan hihquibo

qui, Papa rihbi jato betan hihqui.17Noquen huetsahon shinanti shinanhicha hinanah tah non jointi siriyaxihqui,hohchayahpabo casticani noquen Hihbojahuiya. Jaa hihqui quescarax tah nonjaa bebon mehax sca jointi siriyaxihqui.18Noquen huetsabohon shinanax tah nonraquetimascai. Noquen huetsabohonshinanquin sirijaquin tah non raquepotahi. Noque casticanyaxihqui shinanaxtah non raquetihi. Jascari raquetaibo tajoni huetsahon shinanxon hahxontipishinihqui.

19Noquen Papan noquehon shinanni quentah non noquen sca jahan shinanrihbiscai.20Heen Papahon tah hen shinanai hihxon binoquen huetsa jistahihmahihquish tah nonquesa sca jai. Non jisi noquen huetsahonshinanyamanicaxon tah non non jisyamahinoquen Papahon non shinantimarihbihi.21Noque ta yohinishqui, Papahonshinanaibaan non noquen huetsahonshinannon.

Mai mehabaan noque hihbojati hahtipahyamahi

5 1Jesus ta Papan raanni joni qui. Jaajai nincacoinaibo jatihibi ta Papan

baquebo qui. Jahuen Papahonshinanaibaan ta jahuen baquehonshinanrihbihiqui. 2Papahon shinanxonjan noque yohini quescajaquin hahxontah non jahuen baquebohon non shinanainon honanrihbihi. 3Papahon shinanquintah non jan yohihi quescabijaquinhahtihi. Jan noque yohihi ta teema qui.4Papan baquebo jatihibi ta tiroma yoshinhihbocatsihqui bi hahtipahyamahiqui.Noquen Papa non nincacoinaiya ta noquehihbojacasquimahihqui. Noquehihbojacasquimahiton tah non jahuenyohuan bichinai. 5Jesus noquen Papanbaque jai non honancoinai copi ta noquehihboti tiroma yoshimanhahtipahyamahiqui.

1 4 5

410

Hahan Papan baque honanti6Jesucristo ta jeneya jimin jonishqui.

Jenen res ma. Jenen, jimin rihbi. Jaa copitah non tsoa Jesus quin hihxon honanai.Dios Yoshiman rihbi ta noque yohihihqui,hihcoinnicaxon. 7Hahan Jesus honanti taquimisha qui. 8Jahuen Yoshin, jahuenjene, jahuen jimi. Jaa quimishajatihibichin ta hahan jaa honanti qui.9Jonibaan yohihah nincaxon tah nonnoquen Papan noque yohihah hashoanrihbi non nincatihi. Jahuen baque nonhonannon hihxon ta noqueyohicoinnishqui, jaa ta heen baque quihahquin. 10Papan baque nincacoinxontah non noquen jointinin honancoinscai,Dios Yoshiman honanmahah. NoquenPapa nincayamahi joni ta Quesa ta jaiquihihquiqui, noquen Papa yohihi. Jahuenbaque non honannon Papan yohihah binincayamaxon paranai shinanquin.11Papan ta yohicoinihqui, jan noquequeyoyamanox jihuemahi non honannonhihxon. Jahuen baquen noque jihuemahinon honannon hihxon noqueyohicoinquin. 12Jahuen baque bichishtah non queyoyamascanox manatai.Jahuen baque bihyamahax tah nonqueyonox manatai.

Quirica queyonoxon jan yohihi13Maton tah man jahuen baque

nincacoinscai. Man queyoyama sca janox

manascai man honannon hihxon tah henmato yohihi.

14Noquen Papa nonanscaax tah non jaayocati qui hihtimahyamahi. Jaa queenaiquescapahbo non yocacah ta noquenincaquihqui. Non tah non honanai.15Non yocacai tihibi jaan nincacaihonanxon tah non non yocacaibo nonbihtihi non honanrihbihi.

16Hahan mahuatima que bi noquenhuetsa hohchatai meraxon tah non Papayocaxonquin jaa joni jihuematihi. Hahanmahuatima hohchataibo yocaxonquinjato jihuemaquin. Hahan mahuatihohcha ta jaribihiqui. Man jascapayocaxonti tah hen yohiyamahi. 17Jatihibitiroma ta hohcha qui. Hihcax bi hahanmahuatima hohcha jai.

18Papan behnajaquin jonijahibo tahohcha hohchayamahihqui, Papanbaquen jato coiranah. Tiroma yoshimanta jato mehetimascaiqui. Non tah nonhonanai. 19Papan baquebo noque jai tahnon honanscai. Nai naman mehabo tatiroma yoshiman hihbojahiqui.

20Noquen Papa coin non honannon tajahuen baque jonishqui, shinan noquehinani. Jaa noquen quiquin Papa betantah non hihqui. Jahuen baque Jesucristobetan rihbi tah non hihqui. Non tah nonhonanai. Noquen Papa ta Dios coin qui.Jaan jihuemaha tah non queyoyamanoxmanascai. 21Santobo qui coiramenahue,heen baquebaan.

1 5

411

Noquen huetsahon shinanaibo1Pastoro hihxon tah hen mato qui nea

quirica raanai, Papan caisai baquebon.Maton baquebo rihbi qui tah hen neahahxonai. Matohon tah hen shinancoinai.Hea huestichinma bi Papan joi honanaiborahsichin ta matohon shinancoinihqui.2Papan joi coin ta noque betan hihquishjascabihi sca noque betanhihyaxihquiqui. Jaa copi tah nonmatohon hihti shinanai. 3Papan ta noquejahuen shinan hinantihiqui. Noquenjointi rihbi ta sirijabahintihiqui,noquehon shinanxon. Jahuen joi janyohini quescabijaquin ta noquehonshinanihqui. Jahuen baque Jesucristobetan ta Papan noque jascajaxontihiqui.

4Papan noque yohihi quescabihi caibomaton baquebo jihuetaiton merahax tahhen hihti jenimahi. Papan noque yohiniquescabija ta jacanihqui. 5Mato tah henyohiscai, hea huetsabon. Joi behna matoyohiquin hahcajaxonma bi tah hen nonnincamenoni joibi hen mato yohihi:Noquen huetsahon shinannahue.6Noquen Hihbaan noque yohiniquescabijaquin hahnicahboxon tah nonjoni huetsahon shinanscai. Mannincamenoni quescabihi ta jan noqueyohini joi qui, non joni huetsahonshinani jihuenon.

Parannicabo7Hicha paranmisbo ta nihresscaiqui.

Jaabo ta Jesucristo ta yorayahpahaxjonishqui hihyamahiqui. Jascapahbo taparanmis qui, Criston sinatahbo.8Coiramenahue. Maton tee manyohyomis. Jaa yohyoxonma bi noquenHihbaan mato hinanyaxihqui jatihibibihyanoxon coiramenahue.

9Criston noque honanmani joiyabanexonma bi jaa potabahini caresaibota noquen Papajomabo qui. Cristonhonanmani joiya banetaibo ta noquenPapayahpabo qui, jahuen baqueyahpaborihbi ta jaabo qui. 10Mato qui nocoxonbi jaa joi yohiyamahibo maton xobohomapemayamanahue. Jascapahbometsonyamarihbiquin. 11Jascapahbometsonxon tah non tiromajatiyanapanai.

Jahuen quirica queyonoxon jan yohihi12Hicha hen mato huishaxon yohiti jai

bi tah hen quirica raanxon yohitiqueenyamahi. Mato qui nocoti caxonmato yohuanquihnxon yohiti tah henqueenai. Jaatian tah henjenimacointihi.

13Papan caisai maton huetsabaan tanenoxon mato man jascabi jayamahin,noque huetsabaan, hahquiqui.

2 JUAN

Juaman raanni joi, jahuen rabe sca

412

Gayo qui jan siripi yohuanai1Pastoro hihxon tah hen mihqui nea joi

raanai, heen huetsa Gayon. Mihon tahhen shinancoinai.

2Min siripi jihuenon tah hen mihquiyocaxonai, heen huetsan. Minhisinyamanon tah hen yocarihbihi, miinshinan coshiscai quescarihbihi miin yorajascarihbinon. 3Neno nocoxon ta noquenhuetsabaan hea yohirahsihiqui. Minjihuecoinxon sirijaquin shinanxon hahcaihea yohiquin. Papan joi min nincacoinaihea yohicanquin. Jaa nincacax tah henhihti jenimahipiqui. 4Papan joi heenbaquebaan nincacoinai honanax tah henhihti jenimahi, heen jointiboyabi hihtijenimahi.

5Noquen huetsabo mihqui nocotaiyamin jato yanapana ta hihti siri qui, heenhuetsan. Min jisnima noquen huetsaborihbi mihqui nocotaiya yanapana ta siriqui. Jascajacoin tah min jai. 6Minjatohon shinanai ta neno joxon noquenhuetsabo rihbi yohihipicanaxqui.Jascapahbo mihqui nocorihbihiya jayacati sca jato hinanrohayaxahnhue,noquen Papa hahxonaibo copi. 7Cristonjoi yohihi ta bocanihqui.Nincayosmabaan hinanah bi jahuabibichintima ta shinancaniqui. 8Jaa copitah non jato hinanti jai, hahbeyohinicabonoxon.

Diótrefes tiromahi jihuetai9Papahon shinani jano tsinquitaibo qui

tah hen quirica raanhohqui. Hen raanhohbi ta Diótrefes jato tocan yohuanhihbocatsihxon jato nincamayamahiqui.10Jaa copi tah hen jano caxon jantiromahi hean shinanyaxihqui. Janhehqui tiroma bi res yohuan yohuanaitah hen jaa shinanmayaxihqui. Tiromahiyohuanax bi ta yohuanti resqueenyamahihqui. Noquen huetsabo janonocotaibo bi ta jato mapemayamahiqui,janohahbo jaanbi Mapemayamanahuehahxon. Tsinquihihnataiboma qui ta jatocamahihqui.

11Tiromabo jai quescayamahue, heenhuetsan. Sirijaquin shinanax jihuehue.Sirijaquin shinanxon hahcaibo ta Papanbaquebo qui. Tiromajaquin shinanxonhahcaibaan ta noquen Papajisyamanishqui.

Demetrio siripi jihuetai12Demetrio qui ta jatihibi siripi

yohuanihqui. Jan Papan joiya hihqui tahonantihbiresi qui. Hea rihbi tah henhahqui siripi yohuanai. Hen yohuanihihcoinai tah min honanrihbihi.

Hahan quirica queyoti13Hicha mia yohiti shinanax bi tah hen

quirica huishaxon yohiti queenyamahi.

3 JUAN

Juaman raanni joi, jahuen quimisha sca

413

14Mia jisi tah hen histon cacatsihqui.Jaatian tah hen mihbetan yohuantihi.

15Min jointi siripax jihuenon tah henPapa yocacai. Nenoha noquen

huetsabaan ta mihqui joi raanihqui, minjascabihi jayamahin noquen huetsanhahquin. Janoha noquen huetsabojascajaquin rihbi yohixonhue jatihibi.

3 JUAN

414

Papan caisaibo qui Judasen joi raanai1Jesucriston joni hihxon tah hen hea

Judasen nea joi huishaxon mato quiraanai, noque huetsabaan. Santiagonenhuetsa hihxon tah hen mato qui raanai.Noquen Papa matohon hihti queenaibotah man qui, Jesucristonen quenaxonbexojahabo tah man qui, jahuenah sca.2Matohon shinanxon Papan matoyanapannon, jahuen shinan siri jan matohicha hinannon, jan matohon hihtisiribojaxonnon, hih tah hen jai.

Quesajaquin yohihibo2 Pedro 2.1-17

3Noquen Hihbaan noque jihuemahijenquetsahpaquin hihxon mato quihuishati shinanrahsihixon bi tah henhuetsa joi man hashoan pishinaiya jaahuetsa joi huishati hen shinanscai, heenhuetsabaan. Jaa copi tah hen mato hihtiyohihi, hahan jihueti joi Papan noquehuestijaquin yohihah bihxon tenexontsoabi mato paranmayamanahue, heenhuetsabaan. 4Caibo ta nincayosmahax binoquen huetsahihcamahax mato tocanhihquiqui. Jan jato tiromajayaxihqui taneateman Papan huishanishqui. Noquenhohcha sohuaxon ta Papan noquecasticanyamascatihiqui, hohchatihihresnonhue hih ta jacanihqui, Papanshinanjomahax. Jascajaquin ta Papan joi

huetsajacanihqui. Jascajaquin rihbi tanoquen Hihbo Jesucristo potacaniqui, jaahuesti noquen Hihbo que bi.

5Hen mato yohihi jatihibi mansirijaquin honanpahonih bi tah henbehnajaquin sca mato shinamacatsihqui.Egipto mai janin hohmis hohmisaiton tanoquen Hihbaan jahuen jonibopicomanishqui, huetsa main jatojihuemanoxon. Hiohah binincayosmahiton sca ta jatomahuamanishqui. 6Papan yonotibaanrihbi ta jaton hihboti jenebahini caquinjaton jati jenebahinnishqui. Jaabo taPapan xehponishqui, pequetima nexácahen bahquish chian jatopotapaquenish, jahuen quiquin casticantinete noconon caman jato janobexojaquin. 7Sodoma, Gomorra, jano jaijemabo rihbi ta jascanishqui. Tsinihaxcahen cahco shinanya jaax hahbe bebohihti queenpahonish. Jaton tsiste resbanetai ta hahan honanti qui, nocayosmachihi jato manascai nonshinanbehnoyamanon.

8Hen yohihah mato janin jaibo tajascapahbo qui. Namaquen hohchataibojisish ta jascacatsi sca jaax jaton yora quibi sca hohchacaniqui. Tsoabinincacatsihyamahax ta xabayahpabo quitiromahi yohuanrihbicaniqui. 9Papanquiquin yonoti Miguel ta coshihax bijascayamanishqui. Moisesnin yora

JUDAS

Judasen huishani joi

415

Satanasnen bichincatsihquiya tahahbetan join hihquinannanxon Satanashichayamanishqui. Heen Hihbaan mianetemanon hahresquin. 10Mato tocanjaibo ta jascayama qui. Jaabaanhonanyamahibo ta hichacaniqui.Shinanjoma yohinahboxon hahcajaquinjaibo copi ta Papan jato hihtitiromajayaxihquiqui.

11Caiman hahní quescapahboja tajacanihqui, Papan hihti cascantibo sca,Balaaman hahni quescajaquin rihbi tacoriqui queenyoraxon Papan jonibohohchamacaniqui. Coré hihní quesca tanincayosmabohaxqueyocahinyaxihcanihqui. 12Manpinoxon tsinquitaiya ta rabinxonma matobetanbi picanihqui, hahan masati scamato tocan janon. Jaton yora res tajiscanihqui, caibo hahxonquinma.Hoijoma nai cohin quescapahbo ta jaaboqui, nihuen hueranah caresi. Bimiti tianbimiyosma jihuibo quescapahbo tah qui.Jihui xanascai, mexabahinahquescapahbo, jabiyahpa mahuanicabo.13Jaabo ta nihuen potajaquehah hianbehchonax bacox potohahtanaiquescapahbo qui, jaton hahqui rabintishinanbo potohi. Huishi paquetaiquescapahbo tah qui. Jascabi scabahquish chian baneti cahi.

14Adaman chini xohtabo toponah,jahuen siete ta Enoc qui. Jaan ta jascapatiromabo jayaxihqui yohinishqui,nescajaquin: Jise. Non topontimahijahuen yonotiboya ta noquen Hihbojahuiqui. 15Jatihibi casticani joxon tanincayosmabo jatihibi jaan yohihihqui,nincayamaxon jaabaan tiromajapahonijatihibi jato cahepaquequin. Hahquitiromahi yohuanpahonihbo joi jatihibi tajato cahepaquehihqui, hihqui. 16Rerenrereni yohuanaibo tah qui, jahua pishcacostanyamahax sinati tiromahiyohuanaibo, mai mehabaan costanai

quescajacatsihquibo coshi pari pahichaxyohuani, paranxon coriqui bichinnoxonpari noque sirijaquin yohuanquihnquin.

Nincacaibo jan hihti yohihi17Noquen Hihbo Jesucriston raantibaan

yohini joibo shinanbehnoyamanahue,heen huetsabaan. 18Nete queyotihochoma ta hosanaibo jayaxihquiqui.Papan costanyamahi shinanbo qui tahinamehyaxihcanihqui, tiromatiqueenyorascai. 19Huetsa joibo yohixon tamato shinan mitisahmacaniqui. Maimeha shinanyahpabo tah qui, Papanyoshin siri jaton jointi janin yamahi.

20Mato tah man jascatimahi, noquehuetsabo coshijanahue, hashoan scanoquen Hihbo nincacoinahbo. DiosYoshinyaxon noque huetsaboyocaxonnahue. 21Papa Dios queenaiquesca jihuenahue, matohon queenaiquescajaquin jan mato hahxonnon.Noquen Hihbo Jesucristonen matohonshinanxon mato queyoyamanoxmanamahi jonon caman mananahue.

22Rabe shinanyabo yanapannahue,shinancoinahbo. 23Caibo rihbi chihiquiha bihquin hahcajaquin hihtiyohinahue, hohchapan jato queyomishihxon. Caibo rihbi maposcaitonraquexon chihima qui bihbohannahue.Rahninti rishta chopa potamaquinhahcajaquin jaton mai meha shinanbopotamanahue, mato qui mahnemis.

Noquen Hihbo jan yocascai24Papan ta mato tenemati

hahtipahiqui, man paqueyamanon.Rishtajoma jaa bebonbi man jahuenxabapan jenimahanan nihnon ta matobexojati hahtipahiqui. 25Jaa huesti taPapa Dios qui, noque jihuemanica.Noquen Hihbo Jesucristo betan ta noquejihuemahiqui. Jaa copi tah non Mia tahmin xaba hihbo qui, Papan, non jai.

JUDAS

416

Quiquin shinan hihbo tah min qui. Minhihbohi ta jatihibi qui. Min hihboyamahiyamahi. Mia huesti tah min noqueyohinica qui. Nete jariyamahi bi tah min

jascapa janíqui, rahma jascarihbihi.Jascarihbihi tah min queyoyamanoxmanatai hih tah non mia yohihi jai,Papan. Jascari rahan.

JUDAS

417

Jayaxihquibo Jesusen yohi yohihi

1 1Jahua janoxihquiquin noquenjonibo yohihue noquen Papa Diosen

jaah ta Jesucristonen hea yohihipishqui.Jahuen yonoti hehqui raanxon ta heayohihipishqui, hea Juan, jahuen joni.2Papan joi jan hea yohihah tah henhuishaxon mato yohihi. Jismaxon jaanhea honanmahah tah hen Jesucriston joimato yohiscai.

3Janoxihquibo ta neno pishca scajaonahiqui. Jaa copi ta nea Papan quiricajisxon caibo sca nincamahax man hahanjenimati shinan jaresscai. Nea henhuishahi joibo nincaquin sirijahax tamato nincacaibo rihbi jahan jenimatijaresscaiqui.

Siete jemabo qui Juaman joi raanai4Asia mai janin jihuetai noquen

huetsabo pari tah hen yohihi, jano sietejemabo jai janin jihuetaibo. Papa Dios tarahma jihuetihqui, neateman rihbijapahonish bi jascabihi jihueti.Hahquirihbi ta jahuiqui. ¿Jahuen shinansiriya man jihueyamahin? ¿Jaanhahxonah man sirijaquin shinanyamahin?Jano jan tsahoxon yonohi bebonbi tasiete yoshinbo jaiqui, jahuenhahxonnicabo. Jaabaan rihbi ta neaquiricayaxon man jascabi jayamahinmato jaiqui. 5Jesucriston ta ponte

yohinica qui, Papan joi noquenincamaxon ponte yohiquin. Jaa pari tayamanicahax teehihribinishqui. Main jaiquiquin hapobo jatihibi sca tahihbojahiqui. Jaan ta noquehonshinanxon jahuen jimin noquen hohchasohuaxoniqui. Hihboxon ta nea quiricahuishamaxon mato yohihiqui, Man Papanshinanya jihueyamahin hahquin, Mansiripi jihueyamahin hihxon. 6Noquenhohcha sohuaxon ta noque jahuenjihuetahbo hihmahihqui, jahuen PapaDios yocanicabo sca non janon. Hahxontah min noque jai, Hihbon. Mia tah minXaba Hihbo qui hahquin jascabijahijihuenahue. Jascari rahan.

7Jistahi man. Nai cohiman ta jahuiqui.Jatihixonbi ta jaa jisyaxihcanihqui. Jaanaconihbaan rihbi ta jisyaxihquiqui.Jatihibi mai mehabo ta hihti benataxhuaohihyaxihquiqui. Jasca tajayaxihquiqui. Jascari rahan.

8Hea tah hen jatihibi Hihbo qui,jatihibi janon tah hen hean hihmahi,queyotahbo tah hen hean queyohi, hih tanoquen Hihbo Dios jaiqui. Jascabihi tajaa jaiqui, rahma jai, neateman japahoni,joyaxihqui, jatihibi hihbo.

Cristo Xaba Hihbo Juaman jisi9Hea Juan tah hen maton huetsa

hihxon, mato betan tenenica hihxon,mahbe jihuetai hihxon, mahbe Cristo

JAYAXIHQUIBO

Jayaxihquibo Juaman huishani

418

tenexonnica hihquish, Patmos janeya maitonco pishca janin tsahotai. Papan joiyohixon raquexonma Jesusen joiyohiquin sirijahiton ta nea main heatsahoncannishqui. Tsoabi hennincamayamascanon hihxon ta hea nenosipo xoboho tsahoncannishqui.10Papahon shinani non tsinquitai neten taDios Yoshin siripan hea hihbojahanamaquen hahcajaquin heannincaquipiqui, hehchon coshin yohuanaihean nincaquin, corneta rehue coshincorotai quesca coshin yohuanai.

11—Min jisibo huishahue, siete jemajaninhahbo qui jaa quirica raannoxon,Efeso, Esmirna, Pérgamo, Tiatira, Sardis,Filadel a, Laodicea, jaa jemabojaninhahbo noquen huetsabo quiraannoxon huishahue —hahquin hea.

12Hea yohihi nincacax, tsoayohuanihquin hihquish rabejaquexon jisí bisiete johue jai, oro johuebo, jaton orotsahontibo janin tsahotai. 13Jaa johuequetehi tocan cahen noquebaque quescapahnichi, tari chaiya, oro cinturon pextimanpishnexehtax jano nichi. 14Jahuen mapo tajoxo bi res hihquishqui, carnero ranijoxojaha hihqui quesca cahen jahuen boojoxo bi res joxo. Chihi perehihquicamahijahuen bero. 15Jahuen tahe cahen broncequesca, pehneni. Chihin pehnejaha quesca.Jahuen joi cahen coshin yohuani, hanihuaca coshin paquetihcamahi. 16Jahuenmecayaho mequeman xecohah cahen sietehuishi jai. Jan yohuanaiya cahen jahuenjana janinhax hoquen behcoin bi quenoyamachito bahritan bahritani. Jahuenbemanan cahen xabati, bari coshinxabatihcamahi.

17Jascapa jisish tah hen jaataracahrenenipiqui, mahuatax quescapi.Jahuen mecayaho mequeman hea mehexonsca, hea yohiquin:—Raqueyamahue. Jatihibi janon tah

hen hean jananihqui. Queyónicabo

queyonon tah hen heanbi jato queyohi.18Jihuenica tah hen qui. Hihquipish bihahquirihbi teehihquish tah henqueyoyamanox manascai, jascabi scajihueti. Hea ta hen jatihibichin jatoqueyonica qui. Mahuataibo tah hen janojascapahbo potaxon hean xehpohi. 19Minjisibo huishascahue. Rahma jaiboyajayaxihquibo hen mia jismahahhuishahue. 20Nea min jisi heen mecayahomequeman hen siete huishi xecohi tahhen mia yohiparihi. Nea siete orojohuebo rihbi jahua quin tah hen miayohiscai. Nea siete huishi ta siete yoshinqui, heen yonotibo, hoa siete jema janinjai noquen huetsabo coirannicah, jematihibichina huesti. Nea siete johuebo tatsinquitaibo qui, tsinquitaibo tihibichinahuesti.

Efeso jema janin Juaman raanai joi

2 1Efeso jema janinha nincacoinaibocoirannicah qui raannoxon pari

nescajaquin huishahue. Jahuen siete orojohue tocan nihnicahxon jahuenmecayaho mequeman siete huishixecohiton ta mato yohihihqui.2Jenquetsahpabo man jihuetain tah henhonanai. Jenques man tee teetainhonanxon tah hen jenquetsahaxon mantenehin honanrihbihi. Tiroma jonibo manhihquihinyamarihbihi tah hen honanai.Hea tah hen Papan raanti qui hihquish biquesahibo tah man tanaxon jatohonanscai. 3Mato tiromajahahbo bi tahman heen joniboxon hea tenexonai.Yobacahinax tah man paxquinyamahi.4Man jascajaxonai bi tah hen nea matoyohihi: man hehon queenmenoniquescayama sca tah man jai.5Paquerihyamahax man siripijihuepahoni shinannahue,jascarihbinoxon. Pontejaquin scashinanxon man hahmenoniquescajanahue. Man hahyamahiya tah

1 2

419

hen histon mato qui nocoxon matonjohue bichintihi, jahuen tsahonti janinyamascanon. Man pontejaquinshinanyamahiya tah hen mato jascajatihi.6Jaabi tah man nicolaitobaan hahcairahninai. Hean rihbi tah hen jascapahborahninai. 7Nincacoinaibaan neahonannon hihquish ta Dios Yoshinyohuanihqui. Hahan nincatipabinquiyahpaxon nincacoinnahue. Maimeha shinanyahpabo tenehaxchitíhihyamanahue. Man tenehiya tahhen Papan huai janin jai bimi matopimatihi. Hahan jihueti jihui quihaqueyoyamanox mananon piti tah henmato pimatihi.

Esmirna jema janin jan raanai8Esmirna jema janinha nincacoinnicabo

coirannicah qui raannoxon scanescajaquin huishahue. Jahuabijaríyamahi bi janish jatihibi queyotaiyajanicah tah hen qui, hihquipish bihahquirihbi teehihnicahxon tah hen matoyohihi. 9Mato tiromajahibo tah henhonanai. Man jahuabi yamahi tah henhonanrihbihi. Jahuaborajomabohax bitah man hichayahpa qui. Hea tah henjudio qui hihquish bi quesahibo ta matojanin jaiqui, hehqui tiromahiyohuanaibo. Satanasnen tsinquitaibo tajaabo qui, henamahbo. 10Matotiromajayaxihquibo qui raqueyamanahue.Caibo ta tiroma yoshiman mato sipoxoboho tsahonyaxihquiqui, maton shinanjenquetshpa hin honancatsihquin.Chonca neten tah man tiromaboteneyaxihqui. Mato rehtehibaan bitenenahue. Man hea tenexonaiya tah henmato hahan jihueti sca hinanyaxihqui,man queyoyamanox mananon.11Nincacoinaibaan nea honannonhihquish ta Dios Yoshin yohuanihqui.Hahan nincati pabinquiyahpaxonnincacoinnahue. Mainxon man Cristo

tenexonaiya ta mato hahquirihbimahuamatimahiqui. Quiquin mahuapansca tiromabo hahquirihbi mahuamaquinbi ta mato hahquirihbimahuamatimahiqui.

Pérgamo jema janin jan raanai12Pérgamo jema janinha nincacoinaibo

coirannicah qui raannoxon sca nescajaquinhuishaxon yohihue: Hoquen behcoin biquenoya machitoyahpaton ta matoyohihiqui. 13Jano man jihuetai tah henhonanai. Janoxon ta Satanasnenjahuenahbo yonohihqui. Jascapa jano jai bitah man tenexon hea jenebahinyamahi.Jano Satanas jihuetai bi heen joniAntipasnen jato heen joi sirijaquinyohihiton jaa rehtehibaan bi tah man heenjoi jeneyamahi. 14Man jascajaquin sirijahibi tah hen nea costanyamahi: Balaamanhaxemani quescajaquin haxemahibo tamato tocan jaiqui. Balaaman ta Balacyohinishqui, israeli baquebo janhohchamanon, yoshin rehtexona pitipihábo, tsinibo rihbi jaábo. 15Nicolaitobaanta jascajati yohihihqui. Jascapahbo que bitah man jato hihquihinai. 16Maton shinanpontenahue hih ca hen jai sen. Manponteyamahiya tah hen mato qui histonnocoxon heen jana janin jai machitonenmato hahtihi. 17Nincacoinaibaan neahonannon hihquish ta Dios Yoshinyohuanihqui. Hahan nincatipabinquiyahpaxon nincacoinnahue. Jaabomato chitíhihmayamanahue. Man tenehaxchitíhihyamahiya tah hen tsoanhonannihma maná piti mato hinanyaxihqui.Macan bero joxoni pishca rihbi tah henhinanyaxihqui, maton jane behnayamacanbo, tsoanbi jaa jane honanahma, jaamacan bichi huestichin honannon.

Tiatira jema janin jan raanai18Tiatira janinha nincacoinaibo

coirannicah qui raannoxon sca

2

420

nescajaquin huishahue. Papan baquen tamato yohihihqui. Chihi perehihquiberoyahpaxon, bronce pehnenitaheyahpaxon ta jaan mato yohihihqui.19Jenquetsahpabo man jihuetain tah henhonanai. Joni huetsahon tah manshinanai. Papan joi tah man nincacoinai.Nincacoinxon tah man hahxonai. Mantah man tenexonai. Man chini hahxonaita man hahmenoni mentan hashoanhicha qui. 20Man jascajaquin sirijaxonahbi tah hen man mato janin jai haibotiroma man potayamahi copi hen matonjati costanyamahi. Jaa Jezabel haibo taPapan joi chanihihcamahi yohuanihqui.Paranxon ta heen jonibo tiromajaquinhaxemahiqui. Tsinihahbo hihxonhaxemaxon ta yoshin rehtexona nami pitirihbi jato haxemahiqui. 21Miin shinanpontehue hahcax hen manatah bi tajahuen shinan pontecatsihyamahihqui.Jahuen tsiniti ta jenecatsihyamahihqui.22Hani hisiman ta hen jahuen bachiho jaapotayaxihqui. Hahbetan tsinixon bishinan ponteyamahiboya tah hen jahuenhahbe tsinihibo rihbi jayabipotayaxihqui. 23Jahuen baquebo rihbitah hen mahuamaquinqueyobahinyaxihqui. Jaatian ta jatihibijanin tsinquitai nincacoinaibaanhonanyaxihquiqui. Noquen Hihbaan tanoquen shinanboya noquen jointibohonanihqui hih ta jayaxihcanihqui. Jascatah min janiqui hihxon tah hen siribohahxoncoinquin bi caibo rihbi scarishquipaqueyaxihqui. 24Man Tiatirajanin jaa haibo betan hihyamahibo scatah hen yohihi. Jaan haxemahiquescajayamahiboxon, nincanahue.Jaabaan jisi jahuen yohuan hihti honanjoi hihqui bi ta Satanasnena qui. Jascapajoi tiroma bihyosmaboxon hean yohihinincacoinnahue. Mato tah hen jahuabihashoan joi tsamanyamahi. 25Nea res tahhen mato yohihi: man jai quescabinahue,

hen mato qui canon caman. 26Tenexonman queyónoxon caman chitíhihxonmaman hean yohihi quesca man jaiya tahhen mato yohiyaxihqui, maton nahuaboman yonoscanon. 27Chantiyaxonnincamaquin hahcajaquin tah man jatonincamatihi. Quentijanicahtonquentijaquin jahuen mai quenti tiromahijisxon hahribinoxon moshabahinaiquescajaquin tah man jato hahtihi.28Papan ta hea jascajati yohinishqui.Yamequiri xabanica huishi rihbi tah henmato hinanpaqueyaxihqui.29Nincacoinaibaan nea nincanon ta DiosYoshin yohuanihqui. Hahan nincatipabinquiyahpaxon jan yohuanainincacoinnahue.

Sardis jema janin jan raanai

3 1Sardis janinha nincacoinaibocoirannicah qui raannoxon sca

nescajaquin huishahue: Papan sieteyonotiyahpa ta yohuanihqui. Jahuensiete huishi xecoxon ta mato yohihihqui.Jenquetsahpabo man jihuetain, hen tahhen honanai. Mohi mohinihcamahax bitah man jirijomabo qui, mahuatahbo.2Mohinahue. Mohixon, maton shinanqueyocahincatsihqui bi coshicahinnahue,mohitahpabo sca jihuenoxon. Jihuetiman shinancoinaxma hihresai tah henmato jisi. Heen Papa Dios bebonxonjisxon tah hen hihresaibo mato jisi.3Papan mato hahxonnishinanbehnoyamanahue. Jahuen joi janmato nincamani shinannahue.Shinanbehnoxonma bihquin sirijaxonmaton shinan pontenahue. Manmohiyamahiya tah hen yometsohnocorenenihcamahi mato quinocorenentihi. ¿Jahuentian hen mato quinocotihin? Man tah manhonantimabirestihi. 4Man Sardis janinjascapahbo hicha hihqui bi ta mato tocanhuestibo res jaiqui, jaton tari

2 3

421

rishtajayamahibo. Jaabo caya ta sirichopa joxoni hean sahuemaha scahehbetan nihyaxihquiqui, siribo copi.5Jascajaquin tenehibo tah hen joxo chopasahuemayaxihqui. Jihuenoxihquibo copitah hen jaton jane huishaxonjahuentianbi heen quirica janinha jatonjane tsecatimahi. Heen Papan nincanon,jahuen yonotibaan rihbi nincanon tahhen Jaa ta hena qui hahxon jaton janeyohipaqueyaxihqui. 6Nincacoinaibaannea honannon hihquish ta Dios Yoshinyohuanihqui. Hahan nincatipabinquiyahpaxon nincacoinnahue.

Filadel a jema janin jan raanai7Filadel a jema janinha nincacoinaibo

coirannicah qui raannoxon scanescajaquin huishahue. Hihcoinxon tamaton Papan mato yohihihqui. Davidininjihuetahbo queyotimajati ta Papanyohinishqui, jato jihuemanicahhinantijaxon. Jaa jihuemanicahxon tahhen johue hahcai. Hean johue hahcaiyata tsoanbi pantetimahihqui. Hean johuehahyamahiya ta tsoanbi hihcomatihahtipahyamarihbihiqui.8Jenquetsahpabo man jihuetain hen tahhen honanai. Mato tah hen bahixonai.Hean bahixona ta tsoanbi xehpontihahtipahyamahiqui. Man hicha tahma rescoshi jai honanxon tah hen mato yohihi.Heen joi tah man bihxon jeneyamahi.Hea maton hihbo hihtima tah manjahuentianbi yohiyamanihqui. 9Matonjema janin ta Hea tah hen judio quiPapan baque coin tah hen qui hihquibojaiqui, quesahibo. Jaabo ta Satanasnenbaquebo qui. Jaabo tah hen huetsashinan hinanyaxihqui, mato qui caxonmato tah man noque mentan hashoanshinanya qui mato jaahbo. Matohon heanshinanai ta jaabaan honanyaxihcanihqui.Man honannon hihxon tah hen matoyohihi. 10Tenexonnahue hen mato jaah

tah man tenexonniqui. Hean rihbi tahhen mato paxajaxonyaxihqui. Jatihibimai janin jihuetaibo qui tah hentiromabo paqueyaxihqui. Jato quitiromabo paquexon bi tah hen mato jaatiromabo qui paxajayaxihqui. 11Histontah hen mato qui canoxihqui. Man hahcaiquescajaquin jeneyamaxahnahue, henmato hinanyaxihquibo tsoanbi matobichinyamanon. 12Hen mato bihnoncaman tenexonaibo tah hen heen Papanxoboho jihuemayaxihqui. Siri bi res tahman jano hihyaxihqui. Tsoanbi tapotatimahihqui. Xobo janinhax jahuenxobo jihui picoyamahi quescari tah manjanobi siri bi res Papa Dios betanhihyaxihqui. Mato behuishquin tah henheen Papa Diosen jane huishayaxihqui,Papa Diosen jeman jane rihbi tah henmato qui huishayaxihqui, naihohxonPapan mato botomaxonai jahuenJerusalen jema behna. Heen jane behnarihbi tah hen mato behuishyaxihqui.13Nincacoinaibaan nincanon hihquish taDios Yoshin yohuanihqui. Jahan nincatipabinquiyahpaxon jan mato yohihinincanahue.

Laodicea jema janin jan raanai14Laodicea jema janinha nincacoinaibo

coirannicah qui raannoxon scanescajaquin sca huishahue. Hihcoinxontah hen mato yohihi. Hen yohihiquescabi ta jatihiqui. Papan hahní jatihibihihboxon ta hen yohihi.15Jenquetsahpabo man jihuetain hen tahhen mato honanai. Jene yoho quesca tahman qui. Matsihaxma bi tah manxanayamarihbihi. Matsi hihyamahax manxanapahinon. 16Yoho pishca res tah manqui, matsima, xanayamarihbihi. Jaa copitah hen toshbanhahxon quemo potaquinhahcajaquin mato potatihi. 17Noque tahnon coriqui hichahi hih tah man jai.Tsama bi res tah non jai, jahuabi tah non

3

422

pishinyamahi, hih tah man jai.Huaohihtihi bi tah man jascarai.Homisbati tah man jai, hihtijahuajomabo, benchebo. Chopanmahihquibo tah man qui. 18Chihin tana oromarohi benahue, coriquiyahpanoxon.Chopa joxoni marohi benahue,sahuenoxon, hahqui rabintibo chopanmanichibo hihyamascanoxon. Bero rahonbesquínahue, jisti hahtipahnoxon. 19Heancostanaibo tah hen hean pontehi. Baquehanijaquin hahcajaquin tah hen jatopontehi. Jaa copi maton shinan pontetiqueenbiresnahue, pontenoxon. 20Matonxehqui janin nihxon tah hen quenahi.Hen quenahi nincaxon manquehpenxonaiya tah hen hihcoxon matobetan pinoxihqui, maton rihbi manhehbetan pinon. 21Hen mato bihnoncaman man tenehiya tah hen quiquinhapobo sca mato hihmayaxihqui, hehbequiquin hapobo man hihnon. Tenenixonheen Papa betan hen hihbojahiquescajaribiquin tah man tenenixonhehbetan hihbojayaxihqui.22Nincacoinaibo honannon hihquish taDios Yoshin yohuanihqui. Hahan nincatipabinquiyahpaxon nea jan yohihinincanahue.

Naihoh quehax betihihpaquetaibo

4 1Jaatian sca hen jisí bi nai janinxehqui xecabohanah quehpemehti.

Hen nincamenoha joi sca tah hennincarihbihipiqui, corneta rehue coshinhahcai quesca.—Hinahihnaquihranhue. Janoxihquibo

sca tah hen mia jismanoxihqui —heajaquin.

2Jan yohihiya sca cahen heen yoshinhinahihnati. Hinahihnaxon jisí bi naihohsca janoxon yonoti jai, quiquin jati. Henjisí bi Papa Dios jano tsahoti, jahuenjanoxon yonoti janin. 3Jahuen jati cahenpehneni, jasper macan pashini hihqui

quescari, cornalina macan joshini hihquiquescari. Jano jan hihquiton cahenxabahahtancahuanai jai, yoshin bahiquescapa, esmeralda macan joshinipehneni hihqui quescapi. 4Jahuenquiquin jati mayahahtancahuanai cahenhuetsa tsahotibo jaribihi, veinticuatrotsahoti. Hahan tsahotaibo cahen joxochopa sahuehax tsahohahtancahuanai jai,jahuen yonoxonnicahbo. Oromaitiyahpabo rahsi. 5Jahuen jati coinjaninhax cahen cana bacatanbacatanihcamahi. Terenhihqui, coshin bires toshiti. Jaa bebon cahen siete johuexabati. Jaa siete johue ta Papan sieteyonoti yoshinbo qui. 6Hoque jahuen jatibebon rihbi cahen hian quescapa jai,nexnani siri.Jahuen jati tocan cahen chosco

noyanica yoshin quescapahbo jai, jahuenquiquin jati mayahahtancahuanaiboyoshinbo. Bero sahuetaibohi, caibo berocahen bebo quiri, caibo cahen hahchonquiri, hahan jisti berobo bochohi rahsi.7Bebo quiha yoshin cahen hino quescapah.Jaa hahchon sca cahen toro quescapah.Jaa chini sca cahen jonin bemananyahpaquescapa. Jaton chini sca cahen chiquinoyahi quescapah. 8Seis pehiyahpaborahsi ta jaa noyanica yoshinbo qui.Bemacanya bero sahuenon cahen chichorihbi bero hichahi. Tantihaxmayohuanbahinahax yohuanshinacani:

Hihti shinanya xaba hihbo,hihti shinanya xaba hihbo,hihti shinanya xaba hihbo,hihbo bi res tah min quinoquen Papa Dios.Jatihibi hihbo,rahma jacoinai,neateman japahoni,joyaxihqui tah min qui

hihcani.9Papa Dios qui jascari siripi

yohuancani, jaa hihti xabayahpa copi,

3 4

423

hihti shinanyahpa, hihti siri. Papa Diosqueyoyamanox mananica copi jahuenchosco yoshin hahqui siripi yohuanaiyacahen jahuen veinticuatroyonoxonnicahbo hahqui betihihpaqueti.10Jascari yohuanaiboya quiquin Hihboqui betihihpaquecani. Raboxonentisquihahpaquehax jaa bebonbetihihpaquexon jaton oro maitibomabiquihnxon jaa taracancanquin. Jatonmaitibo janaxon:

11 Hihcoini,Mia tah min xaba hihbo qui, noquenHihbon.

Hihti shinanyahpa tah min qui,Hihti coshi noquen Papa Dios.Jatihibi tah min mian hahniqui.Shinanxon res tah min Jahuehahniqui,

jatihibi sca janonhahcanquin jaton maitibo taracanxon.

Carnero huestichin quehpentihahtipahi quirica

5 1Hen jisribiha bi Papa Diosquiricayahpa qui, jahuen mecayaho

mequeman jan xecohah. Jahuen quiricacahen chicho huisha janon ramiho huishajaribihi. Huishaxon xehpoxon boipanbesmiha quirica, siete boi toncontaxnahah. 2Hen jisí bi hihti coshi jahuenyonoti coshin bi res yohuani:—¿Tsoan jaa quirica quehpenti

hahtipahiquin? ¿Tsoan jahuen boipasqueti hahtipahiquin? —hihqui.

3Jan quenahah bi tsoanbi jaa quiricaquehpenti hahtipahyamaquin. Naihohjaibaanbi, main jaibaanbi, mai chichojaibaanbi, tsoabi jaa quirica jisnicayamahi. 4Tsoanbi jaa quiricaquehpentimahiya tah henhuaohihquipiqui, tsoanbi jaa jistiyamahiya, huaohihscai, hicha.

5—Huaohihyamahue. Judá baquebohihxon ta Davidin xohtan noquen

rahuibo namanjapaquexon jaa boipasquexon jahuen quirica quehpentihahtipahiqui —huesti yononicaton heajaquin.

6Jaatian hen jisí bi jaton tsahoti tocanhuesti carnero nichi, nacoxon rehtehahquescapa. Jaa mayahahtancahuanai cahenjaa yonoxonnicahboya hoa chosconoyanica yoshinbo. Jaa carnero cahen sietemachanyahpahi, siete beroyahparihbihi.Jahuen siete bero ta Papan siete yoshinboqui, jatihibi mai janin raanti jahuenyoshinbo. 7Papa qui caxon sca jan xecohiquirica jaa carneronen bihquin. 8Jahuenquirica jan bichiya cahen hoa chosconoyanica yoshinbo raboxonen nichish jaacarnero qui betíhihpaqueti. Hoaveinticuatro yonoxonnicahbo rihbi jascarih.Hahan chimati arpayahpabo rahsi hihxonchimacanquin. Jaton oro tasonbo rihbixecohax, raboxonen nihcani, hahan hinintijaton tason bochohi. Jaa hahan hininticohini ta nincacoinaibaan joibo qui, PapaDios yocacaibo. 9Behua behna scabehuacani.

Mian tah min jaa quirica bihtihahtipahi.

Bihxon tah min quehpentihi.Papa Dios bihxonquin tah min miinjimin jatihibi janinhahbo jonibobihniqui.

Jatihibi joiyahpabo, jatihibi huacaquiha, jatihibi mai quiha tah minjonibo bihniqui,

miin jimin copijaquin.10 Min tah min jato janenihqui, Papan

jihuetahbo jaabo janon, jaabebonxon yohuanxonnicahbojaahbo.

Mainxon ta jano jaiboyonoxonyaxihcanihqui, Papa Dioshahxonquin

hihcani, behuahi.11Hen jisribiha bi tsama bi res Papan

yonotibo sca jahuen quiquin jati

4 5

424

mayahahtancahuani. Jaabo hichabiresaxbehuahi sca hean nincaquin. Papa betanjahuen noyanica yoshinbo naponbihihnon, jahuen yonoxonnicahbo rihbijano hihnon, jaya mayahahtancahuanaxPapan yonotibo behuahi. Topontimabiresijaabo tsama bi res tsama.

12 Naconihbo ta Papan carnero qui.Hihti siri hihbo,coshi hihbo,jatihibi jahuabora hihbo,honan hihbo,yonotibo hihbo,shinan hihbo,xaba hihbo,hahqui behuati hihbo siri

hihcani, coshin bi res.13Naihoh jai jatihibichin jato nincanon,

main jai jatihibichin nincarihbinon, maichicho jai jatihibichin nincarihbinon,quebíjistima hiaman cahibaannincarihbinon, jeneho cahibaan rihbijatihixonbi nincacanquin. Nincacax:

Jahuen jati janinxon noquejihuemahi ta hihti siri qui,

jahuen carnero ta hihti siri qui.Jaabo rabe ta shinan hihbo qui, xabahihbo,

jatihibi yonoti hihbo.Jascabi sca quiquin hihbo tah qui

hihcani, behuahibo nincacax.14Jaabo jascaraiya, hoa chosco

noyanica yoshin sca:—Jascari rahan —hihqui. Jaabo

jascanon sca jahuen yonoxonnicahboraboxonen nichish quiquin Hihbo quibetihihpaquecani.

Jahuen siete boi toncobo

6 1Jaatian hen jisí bi carneronen huestiboi tonco pasquescaquin, siete tonco

pishca jai bi huesti pasquequin. Jaatian,terenhihqui coshin corotai quesca scajahuen noyanica yoshin huestichinquenahi hean nincaquin.

—Johue —hahquin.2Jan quenahi quiri hen jisí bi cabacho

joxoni jahui. Jaa cahtsahotai joni rihbijai, pihayahpa. Hapon maiti maimaha scacahi caresscai, main jaibo namanjaquinhihbojanoxon.

3Huetsa rihbi sca jahuen rabe sca boitonco pishca jan pasquehiya cahen yonotichinin jahuen noyanica quenahi sca heannincaquin:—Johue —hahquin.4Jan quenahah huetsa cabacho sca

picoti, cabacho joshini sca. Mainjihuetaibo rainyamahi rehtenanijihuescanon cahen joni huetsa betanrehtenanti shinan jato hinannon jaacabacho cahtsahotai sca hahan jonirehteti machito hinanquin.

5Jahuen quimisha jahuen boi toncopishca sca jan pasquehiya cahen chinitaihuetsa noyanica yoshiman quenahi heannincarihbiquin.—Johue —hahquin.Hen jisí bi cabacho huisoni sca jahui.

Jaa cahtsahotaiton hahan hihue topontixecobenaquin. 6Jaa noyanica yoshinbotocan yohuanai quesca sca jai:—Trigo ta huesti neten teexon jaa

neten piti res jonin canantihiqui. Huestineten teebahinaxon ta quimisha netencebada piti cananti qui. Xehatibo tah mintiromajatimahi, hahan pitijati xeni rihbitiromajayamahue —hihqui.

7Jahuen chosco jahuen boi tonco scajan pasquehiya, chinitai huetsa noyanicayoshin yohuanscai:—Johue —hahquin.8Hen jisí bi pehi quescapa yanconi

cabacho sca jahui. Jaa cahtsahotai cahenmahuá janeya. Mahuataibocoirannicahbo rihbi hahbetan becani.Sontarobaan jonibo rehtenon, pihanhihquish caibo mahuanon, nahuan pahenhihquish caibo mahuanon, mai mehayohinahbaan piha caibo mahuanon, main

5 6

425

sca jato raanquin, hicha mahuatahbo.Quimisha joni cahnexon huestimahuamaquin, quimisha cahnexon huestimahuamaquin, jascajabonaxon jatomahuamaquin. Jatihibi jonibotoponpaquenon jaa pehi quescapa yanconcabacho cahtsahotai carneronenraanquin.

9Jahuen pichca jahuen boi tonco janpasquehiya sca cahen jisí bi jano PapaDios janaxonti naman yamanicabohichahi, Papan joi jeneyamahitonrehterahsihibo. Cristo joi yohihitonrehterasihibo yamanicabo sca jai.10Coshin yohuanai sca hean nincaquin:—¿Jahuentiho basi pari min copiquin

sca noque rehtehohbo copiyaxihquin,Quiquin Hihbon? Mian tah min sirijaquinshinanai, pontejaquin tah min hahcoinai.¿Jahuentian min noque rehtehohbocasticanyaxihquin? —hahcanquinyocaquin.

11Jato tari joxoni hinanpaquexon sca:—Manátahnahue, mahbe

teexonnicahbo pari rehtehahbo, matonhuetsabo rihbi rehtehahbo, matorehterahsi quescajaquin senenjahabomanátahnahue —jato jaquin.

12Hen jisí bi jahuen seis sca jahuen boitonco pishca jan pasquehi. Janquehpenaiya cahen mai coshin bi resmihuani, bari rihbi huisojaquecahinscai,chopa huison beracoha quescapi. Hoxnerihbi joshinjaquecahinscai, jimiquescacahini joshini. 13Naihoh quehaxcahen huishi rihbi reocohpaquetax mainpaqueti, jihui bimibo nihuen xayanahreocohticamahi. 14Nai rihbi sebibahinahyamascai, non papira sebibahinahcamahi.Main rihbi cahen jatihibi mahchixequecahuani, quebíjistima hiaman jaimai toncobo rihbi hihcahuani, jano jantsahopahoni tsahoyamascai. 15Maimehabo quiquin hapobo betan jatonsontaro hapobo joneti. Patorobo, coshi

jonibo, patoro teexonaibo, patorojomabo,jaabo jatihibi jonecani. Mai quinihohihcocahincani, macan mahchi janinquexba janin hihquicahinax jonecani.

16—Noque qui paquéhue, mahchin.Noque mahpohue, macaman. Noque quipaquéhue. Noque mahpohue. QuiquinHihboxon Diosen noque jisyamascanonnoque mahpohue. Jahuen carneronennoque sinajayamascanon noquemahponahue, mananbon. 17Sinaxon tanoque casticanscaiqui. ¿Tsoan jascapatenetihiquin? —hihcani.

Israeli baquebo honantijahibo

7 1Jaa pecaho sca hen jisí bi choscoyonoti jai, Papan yonotibo.

Cahchinancahini cahibo. Huetsa cahenreboqui cahi, huetsa cahen chiponqui,huetsa cahen cahchiho, huetsa cahenramiho. Jano nihxon sca jahuenbihaxnihue joyamascanon nihue pantecanquin.Hian janin xoó hihyamascanon, main xoóhihyamascanon, nihi rihbi xoopanxayanyamascanon nihue pantecanquin.2Maiboya quebíjistima hianbo tiromajaticarneronen jato yohihah cahen maiyahianbo tiromajati jaabaan hahtipahquin.Jaatian hen jisí bi bari cainai quirihaxhuetsa yonoti sca sanarenenex jaonahi.Jayaxon huishaxon honantijatixecobenahax, jahuen hahbe choscoyonotibaan nincanon coshin bi res nincatiyohuani:

3—Jaton bemanan qui non noquenPapa Diosen jonibo honantijanon camanmai tiromajayamanahue; hianbo, nihirihbi tiromajayamapariquin —hahquin.

4Jaatian hen nincacah bi jahuentihinon honantijahin hihxon toponah caciento cuarenta y cuatro milhonantiyahpabo jai, Israeli baquetihibichina doce mil jonibo. 5Judábocahen doce mil honantiyahpabo.Rubenbo cahen doce mil, Gadabo cahen

6 7

426

doce mil, 6Aserbo cahen doce mil,Neftalibo cahen doce mil, Manasésbocahen doce mil, 7Simeonbo cahen docemil, Levíbo cahen doce mil, Isacarabocahen doce mil, 8Zabulonbo cahen docemil, Josébo cahen doce mil, Benjaminbocahen doce mil.

Joxo chopayahpabo9Toponaibo nincaxon hen jisí bi tsamá

jonibo sca jai, hihti caibo, tsoantoponquin queyonihma. Jatihibi maimehabo, jatihibi jonibaanahbo, jatihibihuean mehabo, jatihibi joiyahpabo.Noquen Papa Dios bebon nichibo sca,jahuen carnero bebon nichibo. Joxochopa sahuehibo rahsi. Jepe pehixecohibo rahsi. 10Coshin bi resquenacani:

Jatihibi hihbohi ta noquejihuemanicah qui,

jahuen carnero rihbi ta noquejihuemanicah qui

hihcani. 11Papan yonotibo sca jahuex,Papa Dios, jahuen yonoxonnicahbo,jahuen noyanica yoshinbo, hahquimayahahtancahuanxon raboxonennichish jahuen yonotibo jatihibi PapaDios qui betihihpaquecani.12Betihihpaquetax:

Hihcoini. Jascabihi hihti shinanyahpatah min qui, Papan.

Xaba Hihbo tah min qui, ShinanHihbo.

Noque quiquin hahxonnica. Sirishinanyahpa.

Coshi shinanyahpa.Jatihibi Hihbo tah min qui, jascabihi,queyotimahi.

Jascari rahanhihcani.

13Jascaraiboya huesti yonoxonnicahtonsca hea yocaquin:—¿Nea joxo chopayahpabo tsoabo hin?

¿Jahuerahnohahbo hin?

14—Mian caya tah min honanai, hapon—hahquin hean.—Nea ta hihti tiromabo netebo

huinoquihrani jahuibo qui. Jaton chopaPapan carneronen jimin chocaxonjoxojahibo ta qui. 15Jaa copi ta Papa Diosbebon nihti hahtipahcanihqui. Jahuenxobohoxon ta jaabaan jaa yocatihahtipahiqui, bariyahpan, yame rihbi.Papa Diosen ta jatojihuequihnyaxihquiqui. 16Jahuabi ta pitinpahiyamascanoxihcanihqui. Xehatininpahiyamascai. Bari teneyamascaquin.Jahuabi xana teneyamascaquin.17Janoxon Papan yonohi janinxon tajahuen carneronen jatocoirannoxihquiqui. Hahan jihueti noabojanin xehahahbo ta hionox manatihqui.Papan jato hahxonah ta jahuabibenayamascanoxihcanihqui.

Jahuen siete tonco pasquehiya hinintiyahpa jahui

8 1Jahuen siete jahuen boi toncopishca carneronen pasquehiya cahen

naihoh jatihibi netecahinscai. Poyantihixonpa jahua nescapi. 2Hen jisí bi Papabebon nichi jahuen siete yonotibocorneta rehue Papan hinanpaquequin,huesti huestibo jato hinanpaquequin,yonoti tihibichina huesti rehue. 3PapaDios bebonbi jano racanxonti jai, oro bires. Hininjati hahqui nanenoxon oroquenti pishca xecobenahi huetsa jahuenyonoti sca jahuex, jano racanxonti pataxnihreneni. Jahuen baquebo rahsichinPapa yocati joiboya jahuen hininticohinya mesconon cahen hicha hinintijaa yonoti Papan hinanquin. Quetejaxonjano racanah cahen jaton joibo jahuenhininti cohinya mescoti. 4Papa bebonxonjahuen quenti qui nanexon jan mapojahacahen jaton joiya cohinhihnati. 5Jahuenquenti pishca bihxon sca jano racanxontiquiha chihi bihxon quenti qui

7 8

427

bochojaxon, naihohxon Papan yonotininmai qui chicopaquequin. Jan potahiyacahen terenhihqui, coshin coroti, canabacahi, mai mihuani.

Jaton rehue hahcaibo6Jahuen siete rehueyahpa yonotibaan

sca jaton rehue hahnoxon sanahihnixontoconcanquin.

7Bebohihton pari jahuen rehuehahresscaquin. Jan hahcaiya cahennaihoh quehax matsi toncobaan mairahtsaquin. Jimiya chihi rihbi mescohahreocohti, main paqueti. Jahan cahenhicha mai mapohi, quimisha maitihibichina rabe mai banenon huesti maimapohi tsistecahini. Nihi jascarihbihi,texe banenon texe cohoti. Jatihibi huasipaxahax cohocahini.

8Huetsan jahuen rehue hahresscaquin.Jan hahcaiya cahen mahchi tihopa chihitonco quebíjistima hian qui paqueti.Quebíjistima hian qui paquetaiya cahenjene jimicahinscai. Rabebo hian siribanenon huestibo jimiyahpahiancanascai. 9Jascahiya cahen jaajeneho cahi yapabo mahuati. Jano cahinontibo rihbi jene meran cahaxqueyocahini. Rabe banenon huetsahihquihi, rabe banenon huetsa hihquihi,jascacanahi hicha queyoti. Yapajascarihbihi.

10Huetsan sca jahuen rehue hahquin.Jan hahcaiya cahen naihoh quehaxhihtihosi huishi cohocanahi huacabo quipaqueti. Huetsa janin rabe texpa banenonhuetsa qui paqueti, huetsa janin rabebanenon huetsa qui paqueti, huetsa janinjascarihbihi, huetsa janin jascarihbihi,jatihibi janin. Texpabo jascarihbihi. 11Jaahuishin jane cahen mocani. Hahquihuishi paquetai cahen jene mocanihborahsihi. Jaton jene mocascaiya cahenjano jihuetaibo hicha mahuati. Jaa jenexehahax mahuati.

12Huetsan sca jahuen rehue hahquin,jahuen chosco sca. Jan hahcaiya cahenberishquiha ramiho bari nocascai.Ramiho rabe xabanon ramihohque huestinocahi. Hoxne rihbi ramiho rabesiriparinon ramihohque huestiberishquiha nocahi. Huishibo jascarihbi,caibo xabanon caibo rishquihah nocahi.Non toponpaquexon quimisha huishitoponai tihibichina huesti nocahi. Texeneten bari xabanon texe xabayamahi.Yame jascarihbihi, texe yame hoxneyahuishi janon, texe yame jayajoma.

13Jaatian sca hen jisí bi noquehuinobohani huesti chiquihhuan noyahi.Coshin bi res queocanahi noyahi:—Hahrai. Hahrai. Hahrai.

Quimishachin pari ta jaton rehuehahnoxihquiqui. Main jihuetaibo ta hihtitiromabo sca huinonoxihquiqui—hihcanahi cahi, chanihi.

9 1Huetsa yonotinin sca jahuen rehuehahquin, jahuen pichca sca. Jahuen

rehue jan hahcaiya cahen naihoh quehaxhuesti huishi paquetai quescapah heanjisquin. Nemini mai quinihhuan jai bixehpotiyahpa. Jaa huishi cahen hahanquehpenti hinanah, jaa xehpotiquehpenscaquin. 2Jaan quehpenah cahenquinihoh quehax cohin potohi,boyomahhuan janinhax cohincainihcamahi. Cohiman mahpohah barihuisojaquecahinscai. Huee rihbihuisojaquecahinscai. 3Cohin mehaxpicotax sca champobo michabahcanascai.Nibo pahenihbo hihqui quescaripaheyahpa champobo, Papan jato jaapahe hinanah.

4—Huasibo tiromajayamanahue,champon. Pehiyahpabotiromajayamanahue, jahuabi nihitiromajayamaquin. Papanhonantijahahmabo rahsi tah man hahtihi,jaton bemanan janin jahuen honantiyamahibo rahsi hahnahue. 5Jato rehteti

8 9

428

tah hen mato hinanyamahi. Pichca hoxnejaa hisin tenehahbo tah hen mato jatíhihoxne hisinjati mato hinanai. Jatohahtannahue —hahcá, jonibo hahquibecani. Hahca, nibon hahca quescapihisincani. 6Jaa champon hahca ta Hahrai,teneyama ta jai, hea mahuamahuehihyaxihcanihqui. Mahuati queenxon bita hahtipahyamayaxihcanihqui. Hisintenecasquimahax ta hihtimahuacatsihquish bimahuayamayaxihcanihqui.

7Rehtenani canoxon sontarobaan jatoncabacho bepaxti sahuemaxon xohpaxtisahuemaha quescapahbo ta jaa champoboqui. Oro maitiyahpabo quescapahbo.Jonin bemananya quescapahbo. 8Haibaanbooyabo, boo chaiyabo. Hino xetayaquescapahbo. 9Yami xohpaxti quescapasahuehibo. Noyahiboya cahen cabachonenninihah tsama bi res sontarobo coshin bires jaton taramehtinin bocanihcamahicoshin bi res corocanahi, jaton pehinpayanah. Sontarobo rehtenanicahicamacanahi coro coroti. 10Jaton jinacahen nibon jina quescapahbo,chahchitiyahpabo. Hahan chahchihahcahen pichca hoxne hisintiyahpa. 11Jatonquiquin hapo cahen jaa quinihhuan chichoquehax picotai yoshin. Abadon cahenjahuen jane, hebreobaan jointiromajanicah hihcatsihqui. Griegobaanjoin cahen Apolión, jahuen jane.

12Jano ta chiqui quenatah hahrai huestiqueyóscaiqui, huetsa hahrai jahuen rabesca jaresscanon.

13Huetsa yonotinin sca jahuen rehuehahcaiya cahen Papan racanxonti pataxjahuen yonoti quenatai hean nincaquin:

14—Jaton Eufrates janeya paro janinnexá jai yoshinbo pecascanahue jatihibicanon, chosco —jahuen siete jahuenhahbe rehueyahpa jaquin.

15Jaa baritian, jaa hoxnepan, jaa neten,jaa horabi cayaxahnon mequeni jahuen

chosco yoshin sca bocani, pecahahbo. Boxonjatihibi jonibo toponxon quimisha toponxontihibi huesti rehtexon rabe texejacanquin.Rabe jihuenon huesti mahuati, rabejihuenon huesti mahuati, jascacanahi.16Cabachonen cahi sontarobo toponxonyohihah cahen doscientos millones jai heannincaquin. Toponaibo nincacah jatíhi.

17Hen jisí bi cabacho cahtsahotaibo.Cabacho tihibi jaton hihbo hihqui quescari,chihiyahpa xohpaxtiyahpabo rahsi,yanconibo xohpaxtiyahpabo, polvora coshinmapohi quescapahbo xohpaxtibo.Cabachobo cahen hino mapoyabo. Jatonjana janinhax chihi cainihcama jaibo. Cohinpototani pototani. Toohahtitoohihquicamahibo. 18Jaton pahe taquimisha qui. Huetsa cahen chihi, huetsacahen cohin, huetsa cahen pishiti, jaton janajaninhax chihitan chihitanai pahebo. Jaaquimisha pahen tsama jonibo rehtecanquin,huesti rehtexon tihibi rabe texejabonahibo.19Jaa cabachon pahe ta jaton jana janin qui,jaton jina janin rihbi. Jaton jina cahen ronoquescapahbo, ronon mapoya jinayatibohahan piha joni mahuanon.

20Jaton pahen rehtequin bi texejahibaanbi jascabi nincayosmabo jonibo jai. Jatonmequemanbi jaton diosbo hahcanquin,caibo oro, caibo plata, caibo bronce, caibomacan, caibo jihui. Jisti hahtipahyamahibo,nincati hahtipahyamahibo, nihtihahtipahyamahibo. Jascapahbo diosbohahxon raboxonen tisquihahpaquexon jatoyocacanquin. Jascapahbojaxon jaton shinanponteyamacanquin. 21Jonibo rehtexon bijaton shinan ponteyamacanquin. Yobejaxon, tsini jaxon, yometso jaxon,jascapahboxon bi jaton shinanponteyamacanquin.

Quirica pishca xecohi joni

10 1Hen jisí bi huetsa sca Papanyonoti naihoh quehax

botopaqueti, hihti coshi jahuen yonoti.

9 10

429

Nai cohiman rahcotax bototi. Jahuenmapo machibi yoshin bahijoyotihcamahi. Jahuen bemanan cahenbari quescapai. Jahuen tahe cahen chihiperehihnatai quescapi. 2Jan xecohi cahenquirica pishca, quehpenah sca. Bototaxjahuen mecayaho tahen quebíjistimahian benichi, memiho tahen main nichí.3Nichish res sca coshin bi res quenati,hinobo sinatax coshin queoti quescari.Jan quenataiya, terenhihscai siete cotiterenhihqui. 4Terenhihqui tantiscaiya henhuishacatsihqui bi:—Jaa siete coti terenhihqui yohuanai

huishayamahue. Tsoabi jaa yohiyamahue—naihoh quehax yohuanaiton heajaquin.

5Jeneya mai benichi yonotinin scajahuen mecayaho mequen bochiquirisanahihnixon:

6—Jahuentianbi queyoyamanoxmananicaxon ta naibo jatihibinaijanicahxon, maiyabi jano jai jatihibijonijanicahxon, hianbo jatihibi jano jaibojonijanicahxon Papan yohicoinihqui.Hashoan ta basitima sca jaiqui. 7Jahuensiete jahuen yonotinin ta jahuen rehuehahresscanoxihquiqui. Jahuen rehue janhahmenohiya ta Papan joi yohinicabaanyohini quesca sca jaresscatihiqui, Papanjato yohini jayaxihquibo jaresscanon—hahquin jeneya mai benichiton.

8Hean nincacah naihoh quehaxyohuanrihbihi:—Hoa jeneya mai benichi yonotinin

xecohi bihtanhue, quehpenah quiricapishca —hea jaquin.

9Caxon sca:—Miin quirica pishca hea hinanhue

—hean jaa yonoti jaquin.—Bihhue. Bihxon piquin

queyobahinhue. Miin poco janin cachapihihnon bi ta min piha hihti batatihiqui,bonajene tiho batapi —hahxon jahuenquirica pishca hea hinanquin.

10Hinanah, bihxon pihá bi hihcoinibonajene tiho batapi. Piquinqueyobahinah sca cahen heen poco janincachascai.

11—Hicha jonibo, huetsa mai mehabo,huetsa joiyahpabo, jaton quiquinhapoboyabi tah min hicha jonibo parijato yohiti jai —hea jaquin.

Papan joi yohinica rabe

11 1Hahan hen toponnon hahantoponti jihui taxo quescapa hea

hinanxon sca:—Jahuentihopa hin hihxon Papan xobo

topontanhue. Jahuen jano racanxontiyabitopontanhue, Papahon shinanax jahotsinquitaiboyabi. 2Jaabo toponxon bijahuen xobo jemanhihtitoponyamatanhue. Jaa ta cuarenta y doshoxne pari nahuabaan jamajamayaxihquiqui, Papan jato hinanah.Jerusalen jemarihbi ta jamajamayaxihcanihqui, jato hinanah.3Jaatian tah hen heen joi yohinica raberaanyaxihqui. Hean raanah ta hahanbenáti chopa sahuexon mil doscientossesenta neten heen joi jatonincamayaxihquiqui, rabebichin.

4Jaabo rabe ta mai Hihbo bebon nichiolivo jihui rabe qui, Hihbo bebon tsahonajohue rabe ta jaabo qui. 5Tiromabaanjato tiromajacatsihquiton ta jaton janajaninhax chihitan chihitanxon jatonrahuibo queyobahinyaxihquiqui. Jatotiromajati shinanaibo jatihibi tajascajaquin queyoyaxihquiqui, chihin.6Hoi paquetimajati coshi ta Papan jatohinanyaxihquiqui, jaabaan yocacah hoipaqueyamascanon, Papan joi yohiquinqueyonon caman. Texpaboya hianborihbi jimicahinscanon ta jascajati coshijato hinanyaxihquiqui. Queenxon tian resmesco pahen mai rishquinon mesco coshijato hinanquin. 7Rabebichin Papan joiyohiquin queyoscaiya sca ta quinihhuan

10 11

430

janinhax picotai yohina jato betanrehtenanyaxihquiqui. Jato betanrehtenanxon ta jato rehteyaxihquiqui,rabebi. Jato namanjaxon rehtequin.8Noquen hani jema janinxon jatorehtexon ta bahinbi jaton yora janibiminchinon tsahonmayamayaxihquiqui.Jaa jema ta janoxon noquen Hihborehteni jema qui, Sodoma hahcaibo jema,caibaan cahen Egipto hahquin,tiromaboyahpa copi jascajaquin. 9Jatihibimai mehabaan ta jaton yora racataijisyaxihcanihqui, jatihibi nahuabaan,jatihibi joiyahpabaan, jatihibi texpa janinjihuetaibaan jato jisquin, rehteha racatairabe. Quimisha nete racabahinahaxracashinahax jahuen chosco sca barinmanan tsacanon caman jano racanon tatsoabi jato tsahonmayamayaxihquiqui.10Jaton yora racatai jisish ta mai mehabocoincoinyaxihquiqui, jenimahi. Jaa copita bexnanboya piti joni huetsahinanyaxihcanihqui. Jaa joi yohinicarabechin jato tiromajapahonish bimahuascai copi ta jascajaquin joni huetsapiquihinyaxihcanihqui, jenimaxon. 11Henjisí bi cahen jaton chosco neten barinmanan tsacascaiya sca jaton yoshinPapan hahquirihbi hinanxon Huenínahuejato jaah huenicahuani, rabebi.Nihresscaiton merahax hihtiraquepahnhuanax tastahihcani, jaa jisibojatihibi. 12Bochiquihax yohuanai scanincacanquin, coshin bi res yohuanai joi:—Neno hinahihnaquihrannahue —jato

jaah naihoh rabebi cahi. Nai cohimancahiton jaton rahuibaan namanxon jisnonbi naihoh bocani. 13Jaabo rabe cahiyacahen coshin bi res mai mihuani. Maimihuanah cahen jaa jema janin xayanahhicha xobo paqueti. Jaton xobonbi jatobishtaxah cahen siete mil jonibo mahuati.Texe jatihibi hihti raqueti. Naihoh quehaDiosen ta noque casticaniqui, hihcaniraquetax.

14Janobi ta jahuen rabe sca jahuenhahrai queyóscaiqui. Huesti sca pishini.Jaa sca ta jahuiqui.

Jahuen siete jahuen rehue15Huetsa yonotinin sca jahuen rehue

hahquin, jahuen siete sca. Jan hahcaiya,coshin bi res naihoh quehax yohuanai jai.

Noquen Hihbaan jihuemati nete tanocoscaiqui,

jahuen baque Cristo betan jahuenjihuetahbo jan jihuemascanon.

Queyoyamanox manatahbo tajascabijaquin jatojihuemascatihiqui

hihqui yohuani. 16Jascari coshin yohuanajoi jaiya cahen Papa Dios bebon tsahoxonyonoxonai jahuen veinticuatroyonoxonnicahbo raboxonen nichishbetíhihpaquecani, Papa Dios quiri jisishjaa Nete Hihbo copi jaa namanbetihihpaquecani.

17 Papan, noquen Hihbon,Mia tah min jatihibi hihbohi,Neateman japahonish bi tah minjascabihi jai.

Hahxon tah min noque jai, Hihbon.Miin hani coshiyaxon tah min jatihibihihbojahi.

18 Noquen nahuabo sina sinatai bi tahmin jato sinajaxon mahuanihbocasticanscai.

Mia hahxonnicabo tah min mianbosca copiquin hahxoncoinscai.

Miin joi yohinicabo,miin jonibo,mia nincacoinnicabo,haniboya hanitahmabotah min jato hahxoncoinscai.Mai tiromajanicabo rihbi tah mintiromajascai

hahcanquin.19Hen jisí bi noquen Papan naihoh jati

quehpemehscai, janibi sca jahuenbohnanti jano racanon, jahuen

11

431

jihuetahbo hahxontijaxon huishani joijaa bohnanti chicho jan bexojani. Jaatiancana bacatan bacatanah terenhihqui.Coshin bi res toshi toshiti. Hani matsitoncobaan rihbi mai tsacaquin.

Haibaan baque xehancatsihqui capepahnhuan

12 1Hen jisí bi naihoh quehax scahaibo sanareneni, jaa jisxon

honanti, non jahueja Papan jaiquinhihxon non honannon. Bari xabapanrahcotax hoxne jamacax nichi. Docehuishiyahpa maiti maihax. 2Tohoyahaxbaque bihcatsihquish huaohihscai,camicasquimahax hisini. 3Hoque sca henjisí bi naihoh huetsa hahan honantijaribiscai, capepahhuan sca. Chihiyahpaquesca capepahhuan joshini. Sietemapoyahpa, chonca machanyahpa.Quiquin hapon maiti maihi, mapo tihibijai jahuen maiti. 4Jahuen jina huinquinhuinquin hahxon nai behuasxon hichahuishi potaquin main paquenon. Rabejanin huishi janon huetsanco huishiyamascai, jan nai behuasah. Haibaanjahuen baque bihcatsihqui bi jaa bebonbicapepahhuan nichi manati, cainscaitonjahuen baque pihannoxon. 5Baquexocainah bi bebo baque, jatihibi nahuabaanquiquin hapo hihxon jato cahnexonmayono yonoyaxihqui bebo baque pishca.Cainaiton bi bochiquixon Papanbihinihniquin, Papa janin hihnon,janoxon jan yonohi janinbi. 6Jahuenbaquexo cain sca jaax, haibo jabati, janotsoa yamahiton cahi nihi naman joneti.Jano jati ta Papan jaa bexojaxonnishqui,mil doscientos sesenta neten janopimaxon coiranabo.

7Naihoh hen jisribiha birehtenannanscacani. Papan quiquinyonoti Miguel jahuen hahbe yonotiboyajahuex jaa capepahhuan betan rehtenani.Jahuen hahbe yoshinboyahpahax

capepahhuan coshin rehtenani,Miguelninabo betan. 8Miguelnin coshibetan capepahhuan senenyamahi.Miguelnin jabamaha bi naihoh jahuenbicatimahi. 9Miguelnin potahah main scajahuen hahbe yoshinbo betan jaacapepahhuan paqueti. Jahuen jane huetsacahen rono xeni, huetsa jahuen janecahen diablo, huetsa jahuen jane cahenSatanas, main jihuetaibo rahsi parannica.

10Naihoh sca coshin yohuanai heannincaquin:—Papan ta noque hihti hahxonscaiqui.

Jahuen coshi jismaxon ta jahuenjihuetahbo jihuemascanoxihquiqui.Jahuen baque Cristo betan ta jahuenjihuetahbo jihuemascanoxihquiqui.Noquen huetsabo cahenica tapotascaiqui, Papa bebonxon noquenhuetsabo cahebahinaxon caheshinahiyoshin. 11Noquen carneronen jimin tajahuen jonibaan jaa yoshinnamanjahiqui, Papan joi yohixon rihbijaa namanjaquin. Mahuanoxon caman taPapan joi jeneyamacannishqui. 12Jaa copijenimanahue naibon. Jenimanahuenaihoh quehabon. Huaohihnahuemaibon, hianbon. Mato qui ta tiromayoshin paquetihqui. Sina sina ta jaiqui.Jaa casticanti nea pishca jaonahiquihonanax ta sinatihqui —hihqui.

13Main potahah bochiqui jenquetsahaxcatima sca jaax, jaa baquexon mama scabenahi cahi, jaa sca rehtecatsihquin.14Jaan rehteyamanon hihxonchiquihhuan pehi rabe hinanscacanquin.Pehiyahpa sca jaax noyacahini cahaxPapan jaa bexojaxonai janin cahi. Tiromayoshiman merayamascanon jano scacoirancanquin. Quimisha bari huinotaxhuetsa bari pochinicon sca nocononcaman piti hinancanquin. 15Jaa haiborehtecatsihquin cahen jaa yoshin jananjanani, jahuen jana janinhax jenebahihax huacacahinax haibo quiri bahihi.

11 12

432

Haiboya jene tejabahti canon hihquishjascari. 16Janan jananxon tiromayoshiman potahi jene haibo quiri coshinbahihi bi nocoyamahi. Nocoti pishinai bimai sca quehpemehtanxon jaa huacaxehaquin. Main jascajaquin yanapanahcahen haibo mahuayamahi. 17Haibo quitiroma yoshin hashoan sina sinataxhaibaan baque texebo betan scarehtenani cahi. Papan joi nincacoinaibobetan rehtenani, Jesus joi bihcoinaibobetan rehtenani cahi, jatoqueyocatsihqui. 18Cahax, quebíjistimahian quexa sca nihreneni.

Yoshin yohina rabe

13 1Hen jisí bi quebíjistima hianmehax yohina huesti mapeti,

siete mapoyahpa, chonca machanyahpa.Jahuen machan janin chonca quiquinhapon maiti jai, machan tihibi maiti jai.Jahuen mapo qui huishá cahen janebojai, Papa Diosen jistahihmahi janebo.2Jahuen yora cahen hahua hinoquescapah. Jahuen tahe cahen xahe tahequescapah. Jahuen jana cahen hinon janaquescapah.—Heen coshi tah hen mia hinanai, heen

yonotibo rihbi mia hinanxon tah hen miayohihi, min queenai quesca sca jahuejonibo hihbojaquin —capepahhuanenhino jaquin. 3Jaatian hinon mapo huestisca tsehueyahpa sca jai, hahan mahuatitsehueyahpa. Hahan mahuatihi bi rohahi.Rohahi jisish cahen jatihibi mai mehaborahtexon hahqui sca jaton shinancamacanquin. 4Jahuen coshi jan hinohinanai copi sca raboxonen nichishcapepahhuan qui jonibo betíhihpaqueti,jaa sca jaton dios quen. Hino quijascarihbicani. Tsoa jaa hino quescapahquin, tsoan jaa teneti hahtipahiquinhihquish hahqui betíhihpaquecani.

5Tiroma yoshiman yohuanmaha scahihti tiromabo hino yohuanscai. Hanibo

yohuanbo. Cuarenta y dos hoxne janjascanon cahen tiroma yoshiman jahuencoshi hinanquin. 6Papa Dios qui tiromahiyohuani, Papan xobo qui tiromahiyohuanrihbihi, naihoh jihuetaibo quitiromahi yohuanrihbihi. 7Tiromayoshiman coshi hinanah sca Papanbaquebo betan rehtenanxon jatorehtescaquin. Jascajahax jatihibi maimehabo, jatihibi texpa janinhahbo,jatihibi joiyahpabo, jatihibi jonibo,jatihibi main jihuetaibaan quiquin haposca hihqui, jaa hino. 8Hahquibetíhihpaquenoxon cahen jatihibi mainjihuetaibo raboxonen nihpaqueyaxihqui,Papan baquen quirica janin jaton janehuishayamahihbo rahsi. Jahuen baquenquirica janin jaton jane huishá jaibo tajihuenicabo qui. Papan jihuetahbo ta jaahino qui betíhihpaqueyamayaxihquiqui,capepahhuan quibetíhihpaqueyamarihbihi. Naiyahpa maijariyamahi bi ta carnero rehtequinhahcajaquin rehtehahbo jahuen baquemahuayaxihqui Papan honannishqui,noquen hohcha copi hihqui bi.

9Hahan nincati pabinquiyahpaxonnincanahue. 10Sipo xoboho tsahotibo tasipo xoboho Papan tsahonyaxihquiqui.Nacoxon rehtetibo ta nacoxon Papanrehteyaxihquiqui. Jaa honanxon ta Papanbaquebaan teneti hahtipahiqui,nincacoinquin jeneyamaquin.

11Hen jisí bi mai chicho quehax scahuetsa yohina caini. Rabe machanyahpayohinah, chaxo machan quescapah. Janyohuanaiya cahen capepahhuanyohuanai quescapi. 12Hiaman mehahinon jascahue hahcá, jaan rihbi scajahuen coshin hahquin, hiaman mehahino hahxonquin. Hiaman meha hino quibetíhihpaquenahue hahquin cahenjatihibi mai janin jihuetaibo raboxonennihti jaan yohiquin. Mahuatsehueyahpahax bi rohahi hino qui

12 13

433

betihihpaquenahue jato jaquin. 13Jatonincamanoxon jahuen coshin jaanhahquin, jato rahtequin. Jaton jisnon bicahen naihoh quehax chihi paquenonjaan paquequin. 14Jahuen hahbeyohinahnen jascajahue hahcá, jahanrahtetibojaxon main jihuetaibo jaanparanquin. Jato paranxon:—Hiaman meha hino quescapahbo

santojanahue, rerahah bi jihuetaiyohinahbojaquin —jato jaquin.15Jascapah yohina santo yohuanscanoncahen jaan jato yoshin hinanquin,Jascajahue tiroma yoshiman jaah.Yohuanxon cahen joni rehteti jatonsantobaan jato yohiquin.—Raboxonen nichish hino santo qui

betíhihpaqueyamahibo jatihibirehtenahue —jato janon santoboyohuanmaquin, mai meha yohinahnen.16Jascajaxon jonibo honantijati jatoyohiquin. Jatihibi jonibo honantijanahue,hanitahmaboya hanibo,coriquiyahpaboya jahuaborabojomabo,patorojomaboya patoroyahpabo, jatihibijonibo mequen qui honantijayamaxonbemanan qui honantijanahue hahquin.17Jaa honantijomaxon cahen marotihahtipahyamascacanquin. Jayajomaxonmaromati hahtipahyamascaribicanquin.Honantijaquin cahen jaa hinon janehuishacanquin, jaayahpabonon. Jahuenjane huishayamaxon cahen jahuennumero sca huishacanquin, caibomequen qui, caibo cahen bemanan qui.18Honanquin sirijanahue. Shinanxon jaahinon numero toponnahue. Jonin numerotah qui, seiscientos sesenta y seis.

144,000 behuahibo

14 1Hen hahquirihbi jisí bi Papanmahchi janin jahuen baque nichí.

Hahbetan ciento cuarenta y cuatro miljonibo jano nichí, jaton bemanan quicarneronen jane huisha jaibo rahsi,

jahuen Papan jane rihbi jaton bemananqui huishá. 2Naihoh quehax yohuanai scahean nincaquin, coshin bi res hani joinyohuani. Hicha jene tejabahtipaquetihcamahi hean nincaquin. Coshinterenhihqui quescapi. Hichaxon jatonchimati chimahibo quescapi, siri bi res.3Behua behna behuahibo hean nincaquin,Papa Dios bebon nichish behuahibo,jahuen chosco noyanica yoshin bebonnichish, jahuen yonoxonnicahbo bebonnichish behuahibo. Jaabo behuahi tatsoabi haxeti hahtipahyamahiqui, jano jaiciento cuarenta y cuatro mil jonibo resjaa behua haxenicabo. Jaabo tamaroquin hahcajaquin Papan bichiqui,jahuen baque copi jato bihquin, mainjihuetaibo. 4Jaabo ta haiboyarishtayamahibo qui, haibohonanyamahibo rahsi. Jano carneronenjato hiohi janin canicahbo rahsi. Maimehabo tocan jihuetaibo ta jahuen jimincopijaquin Papan baquen jato bihnishqui,Papanahbo sca jaábo, carneronahbojaábo. 5Quesayosmabo ta qui,rishtajomabo.

Quimisha yonotibo yohuanai6Bejisihnixon hen jisí bi huetsa yonoti

noyahi huinobohani cahi. Mainjihuetaibo yohihi cahi, jatihibi maimehabo, jatihibi texpa quehabo, jatihibijoiyahpabo, jatihibi nahuabo yohihi cahi,jatihibi tian yohiti joi siri jato yohihicahi. 7Cahi coshin bi res chanicanahi:—Papa Dios qui raquenahue.

Hohchayahpabo ta casticanscaiqui. Jaacopi Mian tah min pontejaquin hahcaiPapan, hahnahue. Jaan ta naibohahnishqui. Maibo, hianbo, texpabo, jaanta jatihibi janishqui. Jatihibi hahnicahuesti qui raboxonen nichishbetihihpaquenahue —hihquiyohuancanahi cahi. 8Huetsa yonoti scahahchon cahi, yohuancanahi cahi:

13 14

434

—Babilonia jema ta paquescaiqui.Paque ta Babilonia jaiqui. Hani jema tapoxotihqui. Haibo tsinixon jatihibi maimehabo hahmaxon ta jahuen hohchaBabilonianen jato hinanpahonishqui—hihqui yohuancanahi. 9Huetsa yonotisca jaabo rabe chibani cahi coshinyohuancanahi:—Jaa yohina yocacaibo, jahuen santo

yocacaibo, jahuen honanti jaton bemananqui jaibo, jano hihyamahibo jaton mequenqui jaa jaibo. 10Jascapahbaan ta Papanmocani xehati xehanoxihquiqui, sinasinaxon huehaxon jahuen hahan casticantitason qui bochojaxon ta jaan jatoxehamaquin texejamayamanoxihquiqui.Carneronen jisnon bi, Papan yonotibaanjisnonbi rihbi ta perehihnatai chihi quijato potahah hisin tenenoxihcanihqui.11Jaabaan tenehi ta jascabi sca cohinpotohihnayaxihquiqui, queyóyamahi.Tenebahinaxon teneshinahitantiyamacani. Jaa hino yocanihbaan,jahuen santo yocanihbaan, jahuenhonantiyahpabaan, jahuen janeyahpabaanjaabo jatihibichin ta jascapa coshi hisinteneti jaiqui. 12Papan jato jascajatihihonanxon ta tiroma jonibo Papannincacoinaibaan teneti hahtipahiqui.Jahuen joi bihcoinxon jahuen baquebihnixon jeneyamahibaan ta tenetihiqui.

13Naihoh quehax yohuanai sca heannincarihbiquin:—Huishahue. Jaton Hihbo qui

hinamehtax mahuataibo ta hahan jenimatijaresscaiqui. Jahuabi teneti tayamascatihiqui, jahuabi tee teeti yamascai.Papa Dios jaabaan hahxonni quen ta jatonteebo jato betanbi cayaxihquiqui. Jascarirahan hih ta Dios Yoshin siri jaiqui—hihqui bochiquihax yohuani.

Tsinquiquin hahcajaxon casticanaibo14Jaatian hen jisí bi nai cohin joxoni.

Jaa nai cohin cahtsahotai cahen

noquebaque quescapah. Oro maitiyahpa,quiquin hapon maiti. Jan xecohi cahentsinquinoxon hahan arroz xatetiquescapah, hihti queno. 15Papan jatijaninhax sca huetsa yonoti picoquihranijahui coshin yohuanjonahi:—Miin xateti niascahue hoh.

Tsinquiscahue hoh. Tsinquiti sca tajaiqui, main jaibo. Noquen tsinquiti tachoshiscaiqui hoh —yonotinin nai cohincahtsahotai jaquin.

16Yohihah cahen jahuen xateti mainpotaquin. Jan main potahah cahen maimehabo tsinquí sca jai.

17Papan naihoh queha jati janinhaxhuetsa rihbi sca jahuen yonoti picoti, jaarihbi tsinquinoxon hahan xatetiquenoyahpa. 18Huetsa rihbi sca Paparacanxonti janinhax picoquihrani jahui,chihi hihbomaha joxon, coshin yohuani:—Miin xateti queno niascahue hoh.

Xatexon mai meha bimibo tsinquiscahuehoh. Johue sca ta jaiqui hoh.

19Jascajaha, jahuen xateti mainniascaquin. Mai meha bimibo tsinquixonPapan bishtaxmati janin jato potaquin,sinaxon casticanquin Papanbishtaxmanon. 20Jemama qui caxonbishtaxmatinin bishtaxquin jamá jamacajahuen bishtaxmati janinhax jimibahiscai, nemin. Joni masohi tiho neminbahihi, trescientos kilometros camanbahihi.

Papan siete pahe xecohibo

15 1Hen jisí bi naihoh sca huetsahahan honanti jai, hani, hahqui

raqueti. Siete yonoti, paheyahpa rahsi,maibo Papan casticanquin queyonoxonhahan casticanti paheyahpa rahsi. Jaapahen casticanquin jaabijaxon Papancasticanyamascanon.

2Jascapahbo jisnoxon cahen hori parijisí bi hian quescapah sca jai, nexnanihaxbi bahrini, chihi quescapi. Jaa hian quexa

14 15

435

nichibo hicha jonibo jai, hiaman mehahino tenenihbo, jahuen santo yocaxonmatenenihbo, jahuen jane númerobihyamanibo, jaabo jaa hian nexnaniquenichi, Papan jato hinanah hahanchimati arpayahpabo rahsi. 3Jaa hianquenichi Moises behuaya behuacani,Papa Diosen joi yohinicaxon Moisesninhuishani behua. Carnero qui behuacaninescari:

Mian hahcai ta hanibo qui, Hihbon.Hahqui raquetibo tah min hahcai.Mia tah min noquen Hihbo Dios qui,jatihibi hihbo.

Miin bahibo ta pontebo bahi coinboqui.

Jatihibi jonibaan quiquin hihbo tahmin qui.

4 ¿Tsoa mihqui raqueyamahihquin,Hihbon?

Mihqui ta jatihibi jonibo ponte bi ressiripi yohuanti jaiqui.

Mia huesti tah min jascapa hihti siriqui.

Ponte bi res min hahcai copi tajahuex jatihibi nahuabo raboxonennichish mihquibetihihpaquexihquiqui

hihcani behuahibo.5Jaa pecaho sca hen jisí bi Papan

naihoh queha xobo janin jahuen jatiquehpemehti. Moises huishamaxon janhahxontijani joiyahpa bohnanti jano janbexojani chique quehpemehti. 6Jaachique quehpemehtaiya jahuen sieteyonotibo picoti, jahuen siete paheyahpahihnoxihquibo. Pehneni siri joxo chopasahuehax oro cinturonen pishnexehtaxpicocani. 7Jahuen noyanica yoshinhuestichin sca jato oro tasonhinanpaquequin. Papan hahan casticantibochohi rahsi. Jayaxon noquenqueyoyosma Papan nincayosmabocasticanti bochohi. 8Papan xaba hihticoshi copi jahuen jati janin cohin

quextoti, jahuen coshin jan jatocasticannoxihqui copi. Jaa copi cahenjahuen yonotibaan jaton siete pahechicoquin queyonon caman Papan jatijanin tsoabi hihquiti hahtipahyamanish.

Jaton tason chicohibo

16 1Papan jati chicho quehaxyohuanai sca hean nincaquin:

—Botannahue. Maton tason mai quichicotannahue. Papan jato hahancasticanti jahuen siete pahebo mai quichicotannahue —hahquin.

2Bebo quiha yonoti caxon sca cahenjahuen tason mai quiri chicoquin. Hahquichicohah cahen main jihuetaibo nobescai.Hihtihosi tiroma nobebo. Capepahhuanenhonantiyahpabo, jahuen santo yocacaibo,jaabo rahsi nobeti.

3Huetsa sca caxon quebíjistima hianqui jahuen tason chicoquin. Hahquichicohah cahen hian jimicahinscai,mahuatipi jimi pisihi. Jaa copi cahenjeneho cahibo jatihibi mahuati.

4Huetsa rihbi sca cahi jahuen quimishasca. Caxon huacabo qui jahuen tasonchicoquin. Texpabo qui. Jaabo rihbi scajimicahinscai. 5Jene coirannica Papanyonoti yohuanai sca hean nincaquin:—Sirijaquin tah min jato casticanai,

Papan. Min tah min rahma jai, neatemanrihbi tah min japahonihqui. 6Miinjihuetahbo ta jimi potamacanpahonishqui.Miin joi yohinicabo rihbi ta jimipotamacanpahonishqui. Jimi sca tah minjato xehamahi. Sirijaquin tah min jatocasticanai, ponte bi res —hihqui Papanyonoti.

7Papa racanxonti janinhax huetsa scayohuanai hean nincarihbiquin:—Jascari rahan, Papan. Mia tah min

jatihibi hihbo qui. Hahcoinquin tah minjato casticanai, ponte bi res —hihqui.

8Huetsa sca cahi, jahuen chosco sca.Caxon bari qui jahuen tason chicoquin.

15 16

436

Jan hahqui chicohah sca bari xanascaijonibo mapojati tiho xanapi. 9Barinhahca cahen mapohax jonibo hihti hisini.Barin hahca Papa Dios qui hihti tiromahiyohuancani, jahuen pahe jan jato quichicohah copi. Casticana bi jaton shinanponteyamacanquin. Papan ta noquecasticanihqui, pontejaquin shinanscapan,hihyamacani.

10Huetsa sca cahi, jahuen pichca sca.Caxon, janoxon capepahhuanen yonohijaninbi jahuen tason chicoquin. Hahquichicohah tiroma yoshimanshinanyahpabo jaton shinanxehpocahinscai. Hihti hisincani, hisintenecasquimascaax hahri jaton jana rebopihatax hashoan sca hisincani. 11Jatonhisin copi noquen naihoh queha PapaDios hichacanquin. Jaton nobebo copi jaaroacanquin. Casticana bi jascabihitiromacani, jaton shinanponteyamacanquin.

12Huetsa rihbi sca cahi, jahuen seis sca.Caxon Eufrates janeya jaton paro quijahuen tason chicoquin. Jascajahataraxcahinscai. Taraxcahinaiya cahenbari cainai quirihax jahui hapobo jatonsontaroyabi histon pohqueti sca jai.

13Hen jisí bi capepahhuanen janajaninhax jirí quescapah yoshin tiromacaini, hihti jaroma. Jaa hinon janajaninhax sca huetsa rihbi caini,jascapahribi. Hoa huetsa yohinahnenjana janinhax huetsa rihbi jascapa caini.Quimisha yoshin tiromabo caini, jiríquescapahbo. 14Yoshin hihxon, hahanrahtetibo hahxon jonibo rahtexon jatojahuen shinan hinanquin. Jatihibi maijanin caxon, jano jai meyayahpaborehtenanti shinan hinanquin, Papa Diosbetan rehtenannoxon sca jaton hahbesontarobo betan tsinquitahbo jato shinanhinanquin. Jatihibi hihbo hihxon Papanjato casticanscanon Papa betan rehtenanibocani.

15—Rahma tah hen yometso sanarenenicahi quescapi hen mato qui sanarenenicanoxihqui, jisnahue. Hoxa tenexonmaton chopa coiranax tah man hahanjenimati jatihi. Chopanma nihyamanoxoncoirannahue, chopanma nichiton matomerayamahahbo coirannahue —Papanjaiya bi rehtenani bocatsihcani.

16Jaatian yoshiman hiohah tsinquitibocani. Armagedon janeya main tsinquitibocani, hebreobaan join janehah cahenArmagedon mai.

17Huetsa yonoti sca cahi, jahuen sietesca. Caxon hueé qui jahuen tasonchicoquin. Jan chicohiya, Papan jatijaninhax coshin yohuani jai:—Hen tah hen hahresscai —hihqui.18Cana bacatan bacatanscai. Coshin

rihbi terenhihqui, toshiti. Mai hihtimihuani. Jahuentianbi jatího coshinmihuanyamani, tsoan jisníma mihuani.19Mai mihuanaiya jaton hani jemacaxque caxqueti, quimisha teque scabanenon. Nahuabaan jemabo cahenpoxocahincani. Jaton Babilonia jemacasticanti cahen Papanshinanbehnoyamaquin. Jahuen hahancasticanti mocani jato xehamaquin, sinasinaxon jahan jato casticanti. 20Maicoshin mihuanaiya cahen hiaman racataimai toncobo yamacahinscai, queyocahinijene meran cahi. Mahchibo rihbi xayanahyamacahinscai, mispancahini. 21Matsitoncobo rihbi hanibo paqueti. Naihohquehax paquexon jonibo tsahcaquin,tsoan jisnímabo, hanibo toncochahomabo. Papan tsacahah tenetihahtipahyamaxon bi Papa Dioshichárescanquin.

Hahresti haibo casticanti

17 1Jaa siete paheyahpa yonotiquiha huesti sca joxon:

—Hehbetan cahi johue. Jan tsinihi copihani hahresti haibo Papan casticanscai

16 17

437

hen mia jismahi canon johue. Hichatexpa janin nichi haibo tah qui. 2Maimeha hapobaan hahcá tah qui. Maimehabo ta hahbetan hihquish pahenpahennishqui —hea jaquin jaa yonotinin.

3Hea jascajaxon cahen jemama quihocho sca heen yoshin boquin. Hahbetancaxon hen jisí bi haibo, yohina joshinicahtsahotai haibo. Jaa yohina cahenjahuen yora janin jane tiromabo huisháhicha jai. Papan jistahihmahi janebo.Siete mapoyahpa, chonca machanyahpayohinah. 4Haibo cahen joshiniya yanconichopayahpa. Oro tejotiyahpa, hihti copimacan bero romishin morojahaxtejotiyahpa, moro copibo joxonihbojaribihi. Jan xecohi cahen oro tason.Jahuen tason cahen rahnintibo bochohi,jahuen tsini hohchabo nanehah jahuentason qui bochohi. 5Jahuen bemanan quihuishá cahen jahuen jane jai, tsoanhonanyamapahoni jane. Hani Babiloniajema, jaa cahen jahuen jane, tsinibaanmama, mai meha rahnintibaan mama.6Hen jisí bi Papan jihuetahbaan jimixehahax jaa haibo paheni, Jesusen joijeneyamahibaan jimi xehahax jaa haibopahen paheni. Jascapa haibo jisish cahenhea rahte rahtetah.

7—¿Jahua copi min rahtetain? Jaahaibo jahua quin tah hen mia yohixihqui.Jan cahtsahotai siete mapoyahpa, choncamachanyahpa yohina jahua quin hen miayohinon nincahue. 8Hoa min jisi yohinata japahonish bi yamascaiqui. Maiquinihhuan janinhax ta hahquirihbipicoyaxihquiqui. Jaa pecaho ta Papan jaarehteyaxihquiqui. Main jihuetaibo tarahte rahteyaxihquiqui. Naiyahpa maijananoxon ta jahuen quirica janin jahuenjihuetahbaan janebo Papanhuishanishqui jatihibi. Jaa quirica janinjan jaton jane huishayamanihbo rahsi tanea yohina jisish rahteyaxihquiqui. Jaayohina japahonish bi queyonish,

queyonish bi hahquirihbi jaresscai quenrahte rahtecani. 9Honannoxon nincahuehen mia yohinon. Jahuen siete mapo tasiete mai qui. Jano jaa haibo jihuetaimaibo siete quiquin hapo jai. 10Jaahapobo ta pichca mahuascanishqui,huetsa ta rahma jaiqui. Huetsa rihbi tajoriyamahiqui. Jahuextian rihbi tabasimatahni baneyaxihquiqui. 11Jaajapahonish bi yamascai yohina ta huetsaquiquin hapo rihbi qui, jayanish ocho sca.Jaa ta texe jahuen hahbe hapoboxohtayaxihquiqui. Jaa pecaho cahenPapan jaa rehteyaxihqui.

12Hoa min jisi chonca machan tachonca quiquin hapo qui, jayaxihquiborahsi. Jaa yohina joribiscaiya ta basimatahni res huesti hora reshapoyaxihcanihqui, yohinahnen jatohapomahah. 13Jaa chonca hapobo tahuesti shinanyaxon jaa yohina huesti scajaton quiquin hapo hihnonhapomayaxihquiqui, jatihixonbi jaayanapanquin. 14Carnero betan tarehtenanyaxihcanihqui. Carnero betanrehtenanax bi ta hahbetansenenyamayaxihcanihqui. Jaan ta jatorehteyaxihquiqui. Quiquin hapobaanhapo hihxon jatihibi hihbo hihxon jatonamanjaquin. Jaa carnero manahibo tajahuen quenahahbo qui, jahuen caisahbo,jahuen joi nincacoinaibo —hea jaayonotinin jaquin.

15Jaatian sca hea yohirihbiquin:—Hoa min jisí texpabo ta jonibo qui,

jano jaa haibo tsini nichi. Jahuen jonibocan, mesco mai meha jonibo, mescotexpa quehabo, mesco nahuabo, mescojoiyahpabo. 16Jaa yohina, jahuen choncamachanbo min jisí, jaabaan ta jaahahresti haibo jistahihmayaxihcanihqui.Jistahihmaxon ta potayaxihcanihqui,benejoma sca hihnon, chopanma scanihnon. Jahuen yora nami tapiyaxihcanihqui. Piquin texejaxon ta

17

438

chihin sca mapojayaxihcanihqui.17Jascajati shinan jaton jointi janin Papanjanahah ta jascajayaxihcanihqui. Jaanshinanmaha ta huesti shinanyaxon jaayohina jaton quiquin hapo sca hihnonjascajati yohiyaxihcanihqui. Jasca tajayaxihquiqui hihxon Papan yohiniquescabi janon ta jascayaxihcanihqui.18Jaa hahresti haibo min jisi ta jaton hanijema qui. Janoxon ta jahuen hapobaanhuetsa mai mehabo yonoyonoyaxihquiqui —hea jaquin.

Babilonia potojaquetanaibo

18 1Jaatian hen jisí bi naihohquehax botopaqueti huetsa yonoti

jahui, Papan coshi hinanah hihti coshi.Coshiyahpahax jahui nihrenenxon cahenmai xabajarenenquin. 2Hihti coshin jaayohuani, coshin bi res:—Babilonia janeya quiquin jema ta

paquescaiqui. Poxocahin sca ta jaiqui.Tiroma yoshinbo jano jihueti sca tah qui,Satanasnen yoshinbaan jati sca tah qui.Jano rishta hihsabo paichi, rahnintibojano paiti tah qui. 3Hea nohuejahue, Heanohuejahue, hahxon ta jatihibi maimehabo hahmanishqui, jahuenhahmatibo sca jaabo hihnon, hahbetiromabo. Mai meha quiquin hapobo tahahbetan tsininishqui. Hicha patorobaanta jaa tsini haibo rajisti shama copi hichajonibo hahan queenmaxon tsama coriquibihcannishqui —hihqui jaa coshi yonoti.

4Hen nincacah bi naihoh quehaxyohuanai jaribihi:—Jaa janinhax piconahue, heen

jonibaan. Hahbehohchayahpayamanoxon janohaxpiconahue. Jaa casticanquin henmatoyabi casticanyamanon piconahue.5Jahuen hohcha ta nai queya tihatsamatihqui. Jan tiromani copi ta Papancasticancatsihscaiqui. 6Jaa jemamehabaan tiromajapahoni quescabijaquin

jato hahnahue, copiquin. Jaabaan hahniquescabijaquin hahxon bi rabejaquin scahahribinahue. Jaa jema mehabaan huetsajonibo tiromajapahoni quescabijaxon birabejaquin sca jaa jema tiromajanahue.7Hea ta rajisti siri qui, jahuabi tah henpahiyamahi hih ta japahonishqui. Janhicha janí quescarihbihi sca tsama hisintenemanahue. Hihti benamanahue. Heata quiquin hapo haibo qui, yononma tahhen hihyamahi, jahuentianbi tah henbenatimahi hih ta japahonishqui. 8Jaacopi ta jaa huesti netenbi non rishquihahmahuanoxihcanihqui,benanoxihcanihqui, pihan hihquishmahuanoxihcanihqui, cohahah taqueyocahinyaxihcanihqui. Jascapahbocasticannicah ta Hihbo Dios qui, hihticoshi —hihqui.

9-10Hahbetan hihresax hohchapahonihapobo ta jaya huaohihnoxihquiqui, jayajiihihqui. Mapohax hani cohinxohtóhihnatai hochoxon jisish tahuaohihquish jahuen casticanti quiraquetax hocho resnihrenennoxihcanihqui.—Hahrai, noquen hani jema, noquen

coshi Babilonia jema. Jaatian huesti tajatihibi pahen mia merahihqui, Diosenraanah —hih ta janoxihcanihqui, hapobo.

11Jaton nontin napocohtaibo tsoanbijato maronyamascaiya ta patorobo rihbibenatax jaya huaohihnoxihcanihqui.12Maromacatsihquin jaabaan bohi orobero romishin, yami pehneniyahpa mai,poquinxon nanehah macan copibo, hahanparonohtijati quescapahbo, morobo, joxochopabo, chopa yanconihbo, sedachopabo, joshin chopabo, hinini jihuibo,yohina xeta jahuaborabo, quenchaboquescapahbo siribo jihuibo, bronce, yami,macan pehnenibo, 13hahan pitijaticanela, yochi, hahan hininjati, yorapayotima raho, rasquitax hinintibo,xehatibo, xeni, hatsapoto quescapahbo,

17 18

439

trigobo, ganado haniboya hanitahmabo,cabachobo, carrobo, hina jonibo rihbi.Jascapahbo tsoanbi jatomaronyamascaah:

14—Min hihti picatsihpahoni bimibo tamia janin yamascaiqui. Xoapahonish bitah min jascayamascai, xaba shamahihpahonish bi tah min jascayamascai,jascapa hihpahonish bi tah minjahuentianbi jascayamascatihi —hihcani.

15Jaa jema janinxon hicha coriquicananpahonibo ta jan mapohi copiraquetax hocho manahihtax, benataxhuaohihyaxihquiqui.

16—Hahrai, noquen hani jema, joxochopa sahuehi haibo quesca tah minsiripahonihqui, yanconiboya joshinirajotiboyahpa quescapah hihpahonish bitah min jascayamascai. Ororajotiboyahpa quescapahax, siri macanberoya joxoni moroyahpa hihpahonish bitah min jascayamascai. 17Hihtisiripahonish bi tah min huestijaquinrishquihah tiromacahinscai —hihquishhuaohihscacani.Nonti hihbobo jatihibi, nontin cahibo

jatihibi, nontin teetaibo, hiaman teetaibojatihibi, 18jaabo jatihibichin cahen hochonihxon jahuen cohin naihohxohtóhihnatai jisish:—Jascapa jema hani ta jahuenbi

yamanishqui —hihcani huaohihhanan.19Bena benatax mai poto hahrí

mapocohtax huaohihcani:—Hahrai, jano tah non quebíjistima

hiaman cahi nontiyahpabo jatihibichinhicha coriqui bihniqui, jano hicha coriquijanish bi ta histon res tiromacahinaxqui—hihcani huaohihqui.

20Jaa jemahhuan tiromacahinaiyajenimanahue, naihoh quehabon.Jenimanahue, Papan jihuetahbon.Jenimanahue, Papan raantibon, jahuenjoi yohinicabon. Mato copixonquin taPapan jaa casticanaxqui.

21Jaatian hihti coshi yonotinin hanimacan bihxon hian janin potahi heanjisquin. Hani renti tihopa macan. Hiamanpotaxon:—Nescajaquin potahah quesca tah min

queyocahinnoxihqui, Babiloniajemahhuan, jahuentianbi jistima sca miajanon. 22Chimataibo, rehue hahcaibo,behuahibo, musica hahcaibo jatihibi tamia janin yamascatihiqui. Nijenquetsahpabo mequeman teetaibo tamia janin yamascatihiqui. Mia janinxonrentin renehibo ta tsoanbinincayamascatihiqui. 23Tsoanbi ta miajaninxon johue quetejayamascatihiqui.Haibo bichish huanohi ta mia janintsoanbi nincayamascatihiqui, benohiyohuanai haibobo rihbi ta mia janinjahuentianbi yamascatihiqui. Mia janinjihuepahoni patorobo ta hanibo patorobojanishqui, caibo mahuinquin. Miinyobebaan ta jatihibi mai mehaboparanpahonishqui.

24Jaa jema janinxon ta rehtequin Papanjoi yohinicabo jimi potamacannishqui.Janoxon ta Papan jihuetahbo rihbi jimipotamacannishqui. Main jaibo jatihibirehtehah ta jaa jema janin jaa hohchabanetihqui —hihqui jaa coshi yonoti.

19 1Jaa pecaho sca hen nincacah binaihoh tsama joni tsinquitax

behuahi quescapi, coshin behuahibo.¡Aleluya! Noquen Papa Dios ta noquejihuemanicah qui.

Jahuen shinan ta hihti siri qui.Jahuen coshin ta hahcoiniqui.

2 Casticanquin ta ponte hahquiqui.Casticanquin ta sirijacoinihqui.Jaa tsinipahhuan haibahhuan tacasticancoinaxqui, tsinixon jan maimehabo tiromajani copicasticancoinquin.

Papan jonibo jaa haibaan rehteni tacopiquin sca jaa scatiromajahaxqui

18 19

440

hihcani behuahi.3Jascari behuahax, hihribicani:—¡Aleluya! Cohoti ta jascabi sca

jahuen cohin xohtóhihnayaxihquiqui.4Jaatian sca jaa veinticuatro

yonoxonnicahbo betan jahuen noyanicayoshinbo raboxonen nichish Papa Diosqui betihihpaquetax:—Jascari rahan. ¡Aleluya! —hihcani.5Jaatian janoxon Papan jisi janinhax

yohuanai hean nincaquin:Noquen Papa Dios qui behuanahue,Papan jonibon, jaa nincacoinaibon,hanibo betan hanitahmabo

hahqui behuanahue.

Carnero huanomahibo6Jascaraibo nincaxon, tsamatax

behuahibo sca hean nincarihbiquin. Coshinbi res behuahibo, hani huaca mahchijaninhax tejabahticamahi coroti, coshin bires terenhihqui quescari behuahibo:

¡Aleluya! Jatihibi hihbo hihxon tanoquen Papan hihboja sca jaiqui.

7 Jenimanon benahue,coin coinnon benahue,hahqui behuanon benahue.Carnero ta huanoscanoxihquiqui.Jahuen haibo ta jaya huanoti chopasahuehax nihresscaiqui.

8 Pehneni joxo chopa siri hinanah tajaayahpahax manatihqui

hihcani. Jaa pehneni joxo chopa ta Papanjihuetahbaan sirijaquin shinanxon jonihuetsa yanapanpahonibo qui.

9Jaatian:—Huishahue —hea jaxon— Carnero

huanohiya piti pihi benahue hihquiboyata hahan hihti jenimati jaiqui —heajaquin. Jaa hea huishamaxon:—Jaa joibo ta Papan joi coin qui

—hahquin hea.10Hea jascajaha cahen raboxonen

nichish jaa yohuanai quibetíhihpaquecatsihqui bi:

—Jascayamahue. Mihbe Papan joni tahhen hea qui, miin huetsabaan hahbe jonirihbi tah hen hea qui, Jesusen joiyohihibaan huetsa. Papa huesti quibetihihpaquehue. Papan joi yohihibojatihibi ta Jesusen joi yohinicabo qui—hea jaquin.

Cabacho joxoni cahtsahotax jahui joni11Jaatian nai quehpemehtaiya hen jisí

bi cabacho joxoni. Cabacho joxonicahtsahohtax jahui cahen Papa queenaiquescabijanica hahcoinnicah. Pontehahxon jonibo yononica, ponte hahxontiromabo namanjanoxon jato betanrehtenannicah. 12Jahuen bero cahenchihi quescapi. Jahuen mapo cahenquiquin hapon maitiyahpa. Jahuen maitijanin cahen jahuen jane jai, huishá.Tsoan honanaima jane, jaa huestichinhonanah. 13Jahuen chopa cahen jimi bires, jimi qui maosahca. Jahuen janecahen Papan Joi. 14Hahchon sca Papansontarobo cabacho joxonihbocahtsahohtax becani. Joxo chopayahpaborahsi, rishtajoma joxoni siri jaton chopa.15Jahuen jana janinhax cahen hahanrehtenanti machito quenoya picotanpicotani, hahan nahuabo rerati. Coshin bires ta jato hihbojaxihquiqui. Jato quisinaxon jatihibi hihbo hihxon jato hihticasticannoxon noquen Papa Diosenraanah cahen jato rehtehi cahi. 16Jahuenchopa qui huishá cahen jane jai, jahuenquishi qui jascarihbihi. Jaa jane cahenhapobaan quiquin hapo, hihbobaanquiquin hihbo.

17Jaatian hen jisí bi bari namanbihuesti yonoti nihxon coshin quenaquin.Jatihibi hishminbo quenaquin:—Pihi benahue, Papan mato hichaxon

pitijaxonah pihi benahue. 18Man pinon tarehtexoniqui, quiquin hapobo, sontarohapobo, coshi jonibo, cabachobo, jatocahtsahotaibo, patorojomabo jatihibi,

19

441

patoroyahpabo jatihibi, hanitahmaboyahanibo, nami hichahi pihi benahue —jatojaquin.

19Hen jisí bi jaa hen jismenoha hino,mai meha quiquin hapobo, jatonsontaroboya hichahi, jaabo jatihibitsinquiti. Naihoh quehax jahuibo betanrehtenannoxon tsinquicani. Cabachocahtsahotax jahui rehtenoxon tsinquicani.Jahuen sontarobo rihbi rehtecatsihquishtsinquicani. 20Rehtenoxon tsinquitaitonbi jaan pari jaton hino yoshin bihquin.Hinon quesa joi yohixonnicah rihbibihquin rabebi. Jaa quesa joiyohixonnicahton cahen jahuen coshinhahxon, rahtexon, hinon janeyahpaboparanpahonish, jahuen santo yocacaibojaan paranpahoni. Mohitahpa jato rabebibihxon, chihi hianencanya sca jato rabebipotaquin. 21Texebo cahen jahuen janajaninhax picotan picotanaiton reraxonjato rehtepaquequin. Jato pihi scajatihibi hishminbo yani yanicahini cahi.

Mil bari yonohibo

20 1Jaatian hen jisí bi naihohquehax Papan yonoti huesti

botopaqueti. Hihtihosi cadenaya jahuí,hahan xehpoti llave rihbi xecohax.2Joxon cahen jaa capepahhuanyahtanquin. Jaa capepan jane huetsacahen rono xeni, huetsa jahuen janecahen Tiroma Yoshin, huetsa jahuen janecahen Satanas. Mil bari jaa tiroma yoshinnexáscanon cahen jahuen cadenanen jaanexaquin. 3Nexaxon nemimahhuan quipotaquin. Potaxon jahuen xehpotininxehpoxon boyaquin, jahuen mil barisenennon caman. Jaa pecaho ta basimatahni nihnon hahquirihbi quehpentihiqui.

4Jaatian hen jisí bi hahan tsahoxonjonibo yonoti tsahotibo hichahi. Janocahen tsahotaibo jai, jonibo yononoxonhaponahue Papan jato jaah janotsahocani. Jesusen joi jeneyamahibo copi

textenihbo yamanicabo jano jaribihi,Papan joi jeneyamahi copi textenihbo,hino qui betíhihyamanibo, jahuen santoqui betíhihyamanibo, jaton bemanan quitiroma yoshiman janehuishamayamanibo, jaton mequen quijahuen jane huishamayamanibo jaaborihbi jano jai, textexon rehtenihboyamanicabo. Hahquirihbi jihuexon cahenCristo betan mil bari yonocanquin. 5Texeyamanicabo jascayamahi: jaabo cahenmil bari senennon caman jihueyamahi.Hen yohihi Cristo betan yonohibo tajahuen huenimenonicabo qui. 6Cristonhuenimenonicabo ta jahuenahbo qui,jaan hahxonah hihti jenimahibo. Jaabocahen mahuayosmabo sca, jenquetsahaxhahquirihbi mahuatimabo, Papa Diosbetan yohuanyaxihquibo, Cristo betanyohuanyaxihquibo. Mil bari ta Cristobetan yonoyaxihcanihqui.

7Jahuen mil bari queyoscaiya sca taquehpenxon cainmaha jahuen sipoquinihoh quehax Satanaspicoyaxihquiqui. 8Picoxon ta jatihibi maijanin jihuetaibo jaan paranyaxihquiqui,jatihibi texpa janin jihuetaibo paranquin.Gog janeya mai mehaboya Magog janeyamai mehabo. Paranxon ta jatohioyaxihquiqui, Papa Dios betanrehtenani bohábo. Jaan paranxontsinquihah cahen hichahi topontimahi,texpa quexa mashi bero jai tihi. 9Hen jisíbi mai mehabo tsinqui tsinquixon Papanjihuetahbo rehtecatsihquin jano jaabo jaijato bahi xehpohahtanbohancanquin.Papan jihuetahbaan jema janin jaibojatihibi rehtenoxon cahen hichaxonxehpohahtanbohancanquin. Papanjihuetahbo rehtecatsihscaibaan bi naihohquehax chihi paqueti. Satanas chibanaiboqui paquexon jato queyobahinquin.10Jato parannica yoshin bihxon sca chihihianencanya Papan potaquin. Jano janyoshin hinoya jahuen quesa yoshin

19 20

442

potani janin Satanas sca potarihbiquin.Jano potahah cahen jascabi mapohi.Chihi tenebahinaxon teneshinaxonjascabijaquin teneti jai, chihi nocayosma.

Yamanicabo tsinquixon noquenHihbaan jato casticanai

11Jaatian hen jisí bi haaani tsahoti,hihtihosi tsahoti joxoni. Hahan tsahoxonjonibo casticanti. Noquen Hihbo hahantsahoscai bi hean jisquin. Jaan yohihahcahen naiyahpa mai yamacahinscai,jahuenbi yamascai. 12Yamanicabo scahicha hean jisquin, patoroboya jatonjonibo hihpahonibo, Papa Dios bebonnichinah manataibo rahsi. Jatocasticannoxon cahen hicha huishayahpaquiricabo caxquexon huetsa rihbi noquenHihbaan caxquehah. Jaa quirica huesticahen jihuenicabaana. Jano nichiyamanicabo tiromabo quen jaabotiromahi jihuepahoni huishapaquenihxonjaa joi jato nincamapaquexon sca jatocasticanscaquin. 13Noquen Hihbo bebonnichibo cahen caibo jene meran canish bijaa bebon sca nichibo, caibo cahenmahuanish bi jaa bebon sca nichibo jaanjato quenahah. Jaabo tiromapahonibotihojaquin jato casticanquin: hihtitiromanibo hihti casticanxon, hashoanhicha tahma tiromanibo hashoan hichatahmabojaquin casticanquin.14Casticanquin ta jato jatihibi chihi quipotahihqui. Jaa hian quescapah chihijanin potahihnihahbo ta hahquirihbimahuataibo qui, rabejaquin mahuamahajano sca banetaibo. 15Jihuenicabaanquirica janin jaton jane yamahi quenchihi janin canicahbo rahsi, Papan jatojano potahah.

Naiyabi mai behna

21 1Jaatian hen jisí bi nai behnajaresscai, mai behna rihbi

jaresscai. Jamenoni naiyahpa mai cahen

yamascai, queyoni. Quebíjistima hianrihbi yamascai. 2Bochiqui sca hen jisí biPapan jema naihoh quehax botopaquetijahui. Jahuen Jerusalen behna, jaanraanah botopaqueti jahui. Hihti siri,huanomaha jahuen benen bihnonhaibaan hihti siri rajotibo sahuehiquescari hahan hihti siritiboya Papanjema botopaqueti. 3Hen nincacah biPapan janoxon yonoti janinhaxcoshinyohuani:—Jisnahue. Jonibo tocan ta Papan jati

qui. Jato betanbi ta jihuenoxihquiqui.Jaabo rihbi ta jahuen jihuetahbohihnoxihquiqui. Papa Diosen ta jatojihuequihnnoxihquiqui. 4Jaan jihuemahata tsoabi benayamascatihiqui, tsoabimahuayamascai, tsoabihuaohihyamascai, huiniyamascai,hisinyamascai. Jascápahonish bijascayamascai —hihqui.

5Noquen Hihbo sca yohuani:—Jisnahue. Behna sca tah hen jatihibi

hahquirihbi janahi —hihqui. Jascaxonhea sca yohiquin:—Huishahue. Nea hen mia yohihi ta

hihcoinai joibo qui. Hen yohihi quescabita jatihiqui. Huishahue.

6Hen huishascanon sca yohuanrihbihi:—Hen tah hen queyoscai. Hea tah hen

jatihibi hihbo qui. Jatihibi jananixon tahhen hean queyohi. Jiricatsihquibo tahhen hahan jihueti jene hean xehamatihi,hinanresquin. 7Jascapa tah hen heatenexonnibo hean hinanai. Hea ta jatonPapa Dios qui, jaabo rihbi heenbaquebo. 8Caibo cahen jascapahmabo:teneti qui raquetaibo,nincacatsihyamahibo, rahnintirishtayahpabo, joni rehtehibo, tsinihibo,yobebo, santo yocacaibo, jatihibiquesabo, jascapahbo tah hen chihi janinpotahi, rabejaquin hean mahuamahirahsi ta chihi janin canicahbo qui —heajaquin.

20 21

443

Papan Jerusalen jema behna9Jaatian, hen jisí bi jaton siete tasonya

canicahbo huesti hehqui jahuí, Papanjayaxon mai casticanai pahe boxonnica.Joxon sca:—Johue. Carneronen bihnoxihqui

jahuen haibo mia jismanon johue.10Hea jascajaxon, hani mahchi queya

janin heen yoshin boxon, noquenHihbaan Jerusalen jema hea jismaquin.Papan raanah jaa jema naihoh quehaxbotopaquetai hea jismaquin.11Xabayahpa jema, Papan xabapanxabati. Copi macanbo pehnetihcamahi,jaspe macan non jisquin hoquepecabahinquin jai quescari. 12Hanichiqueyahpa, queyani. Jahuen chiquecahen doce xehquiyahpa. Xehqui tihibijanin cahen Papan yonoti huestiquenichi, jatihibiyanish doce yonotiboquenichi. Jahuen xehquibo cahenjaneyahpa rahsi, xehqui janinbi huisharahsi. Jaton jane ta Israeli docebaquebaan jane qui. 13Bari cainai quiriquimisha xehqui janon, chiponquiriquimisha rihbi, reboquiri quimisha rihbi,jari bari cahi quiri quimisha rihbi.14Chiquequin macan tsamanhihninoxoncahen hahqui tsamantibo macanbojaribihi, doce queco hahqui tsamantibo.Hahqui tsamantibo macan quecobo cahenjaneyahpabo rahsi, carneronenraantibaan janeyahpa.

15Hehbetan yohuanai yonotinin scahahan toponti oro taxo xecoxon jaa jematoponscai hean jisquin. Jahuentihopa hinhihxon jema toponxon, jahuen xehquibotoponrihbixon jahuen chiquebotoponpaquequin. 16Jaan toponah cahenjahuen nenque jatíhi janon, jahuen queyajatíhi rihbi janon, jahuen naxba jatíhirihbi. Jahuen nenque hihquiquescarihbihi ta jahuen naxba qui,jahuen topontinin jaan toponah dos mil

doscientos kilómetros. Jahuen nenque,jahuen naxba, jahuen queya, jatíhixonparahsi. 17Jahuen chique toponah cahenjahuen queya sesenticuatro metro,jonibaan toponai quescajaquin jaantoponah.

18Jaspe macaman chiquecah cahenyancon shama. Jema cahen oro bi res,oro pionihax bi non jene nexnani jisquinhoque pecabahinai quescapi. 19Hahanchique tsahontibo cahen hihti siribomacan berobo copibo hueonah, hihti sirihihnon. Naman meha queco cahen jaspe.Jaa cahchian tsahotai cahen za ro. Jaacahchian tsahotai sca cahen ágata. Jaacahchian tsahotai sca cahen esmeralda.20Jaa cahchian tsahotai sca cahen ónice.Jaa cahchian tsahotai sca cahencornalina. Jaa cahchian tsahotai scacahen crisólito. Jaa cahchian tsahotai scacahen berilo. Jaa cahchian tsahotai scacahen topacio. Jaa cahchian tsahotai scacahen crisopasa. Jaa cahchian tsahotaisca cahen jacinto. Jaa cahchian sca cahenamatista. 21Jahuen xehquibo ta moro qui,xehqui tihibi huesti moropahhuanenxehquijaha, jatihibiyanish doce xehqui.Jema chicho cahen oro bi res, oro que bijisquin hoque pecabahinquin, hihti siri.

22Hen jisí bi jema janin jano tsinquixonPapahon shinanti xobo yamahi. Carnerobetan Papa Dios janobi hihqui copijascapa xobo pishinyamahi. Jatihibihihbohax bi noquen Papa Dios janobihihqui. 23Bari rihbi jano pishinyamahi,hoxne rihbi pishinyamahi. Papan xabajano xabatai copi bari xabatipishinyamascai. Carnero ta jahuen xabaqui. 24Jahuen xabapan ta jatihibi jonibonihyaxihquiqui. Mai meha quiquinhapobo ta shinanquin sirijahax Papa quisiripi yohuani hihcoyaxihquiqui. 25Janoyame yamascai copi ta jahuen xehquibojahuentianbi xehpoyamayaxihcanihqui.26Noquen quiquin Hihbo qui hihti siripi

21

444

yohuancatsihquish ta mesco jonibo, hichamai mehabo jano hihcoyaxihquiqui.27Papan jihuetahmabo ta janohihcotimahiqui. Papan jihuetahmabo,rishtayahpabo, quesabo, jascapahbo tajahuentianbi hihcotimahiqui. Carneronenjahuen quirica janin jahuen jihuetahbaanjane huishá cahen jaabo rahsi janohihconicabo.

22 1Papan yonotinin hea jismahahcahen janoxon Carnero betan

Papa Diosen jihuemahi janinhax huacatejabahtai hean jisquin. Jahuen jene cahennexnani siri, jaa jene xehahax nonjihuescatihi. 2Jema naponbi bahi naxbajanon, jaa bahi naponbi sca jaa huacatejabahti. Huaca quexa nihbecoinai cahenhahan jihueti jihuibo. Doce bimiboyahpajihui, hoxne tihibi huetsa bimiyahpa.Jahuen pehi rihbi cahen hahan rahomehti,nahuabo hahan rahomehti. 3Jahuabitiromabo ta yamascatihiqui. Jaa jemajaninbi ta Papa Dios betan Carneronenjato jihuemayaxihquiqui. Jahuenjihuetahbaan ta hahbetanbi hihxonhahqui jaton shinan camayaxihquiqui.4Jaton bemanan qui huishá ta Carneronenjane jayaxihquiqui. Carnero bejisaibo tajayaxihcanihqui jahuen jihuetahbo. 5Janota yame rihbi yamascatihiqui. Johuequetejati pishinyamascai. Bari xabati rihbipishinyamascai. Noquen Hihbo Diosenbijato xabajaha huetsa xaba pishinyamascai.Jahuen jihuetahboxon ta queyoyamanoxmanaquin jascabijaquin scayonoxonyaxihcanihqui.

Jesucristo nea pishca sca jaonahi6—Hihcoin tah hen jai. Hen mia yohihi

quescabi ta jayaxihquiqui. Papan tajahuen yoshin jato hinanxon jahuen joichaninicabo yohuanmanishqui, jahuen joiyohihahbo. Hea sca ta raanaxqui, jahuenyonotixon hen jahuen jonibo yohinon,janoxihquibo hen jato yohinon.

7Histon tah hen mato qui catihi hih tajaiqui. Nea hen mia huishamahi joibobihcoinax ta nincacoinaibo hahan jenimatijaresscaiqui —hea jaquin Papan yonotinin.

8Jaan jismahah tah hen nincaxonjisiqui, hea Juaman. Nincaxon jisish tahhen hea yohihi yonoti naman raboxonennichiqui, hahqui betihihpaquenoxon.

9—Jascayamahue. Mihbe hahxonnicatah hen qui. Papan joi yohinicabo, jahuenhahxonnicabo hihqui quescarihbinica tahhen qui, hen mia huishamahi joinincacoinaibo Papan hahxonnicabohihqui quescarihbinica. Papa huesti quibetihihpaquehue —hea jaquin,raboxonen nichiton.

10Jascajaxon:—Hen mia huishamaha jatihibi jato

yohipaquehue. Hen mia yohihi quescatita nea pishca sca jaonahiqui.11Tiromaparihibo jascabi tiroma janon.Rishtayabo jascabi rishtayabo janon,sirijaquin hahcaibaan jascabijaquinsirijahi jan janon, Papanahbo jascabiPapanahbo janon —hihqui.

12—Coiramenahue. Histon tah henmato qui catihi. Hea teexonaibo copijahitah hen catihi. Hea hahxonpahoniboquescabijaquin tah hen jato hahxontihi,jan hahxonni betan senenjaquin. 13Heatah hen jatihibi hihbo qui. Jatihibijananixon tah hen hean queyohi. Heanhihmahah ta jatihibi jaiqui. Heanbi tahhen queyorihbihi.

14Jaton chopa pahtsacaibo ta hahanjenimati jaiqui. Jaabaan ta hahan jihuetijihui quiha piti hahtipahiqui. Jaabo tajema xehquibo janin hihconicabo qui.15Hihcoyosmabo cahen hochiti quescapajonibo, yobebo, joni rehtehibo, santoyocacaibo, quesahibo, quesajaquinparanaibo, jascapahbo ta hihcoyosmaboqui.

16—Hea Jesusen tah hen heen yonotimato qui raanai, hen mato yohihi joibo

21 22

445

man Papan baquebo nincamanon tah henraanai. Hea tah hen Davidi xohta qui,hean hihmahah ta jaa janishqui, jahuenchini rihbi sca tah hen joníqui. Quiquinxabaya tah hen qui, Xaba Hihbo.

17Johue hih ta Dios Yoshin jaiqui.Johue hah ta Criston bihtibaan jaiqui.Nincaxon Johue hahnahue maton rihbi.Jiricatsihquish benahue. Queenxonhahan jihueti jene bihresnahue,hinanresa tah qui —hah sca noquenHihbaan hea jaquin.

18Nea hen huishahi joi nincaxonhuetsajayamanahue. Man honannonhihxon ta hen mato yohihi. Hean

huishahi qui huetsa joi sca rechihibo taPapan rishquiyaxihquiqui, nea quiricajanin jai quescabijaquin. 19Nea joi mantexe potahiya ta Papan rihbi matojahuen hahan jihueti jihuibichinyaxihquiqui. Huishaxon hen matoyohiha jema janin rihbi ta jascapahbohihcomatimahiqui.

20Nea joibo huishamanicah tayohuanihqui. Mato qui tah hen histoncatihi hihqui yohuani. Jaa copi tah henJascari rahan. Johue Hihbo Jesusen, henjai.

21Noquen Hihbaan shinanya scajihuenahue.

22