Ε Χ Ρ O S i T I Ο Ν ί 5 Ρ S Υ C Η Ο Ρ Λ

TENTAMEN

Τ Η ΟΧ Ο G I JE

CUJUS

PARTUM posteriorem:

VEN, EXPERIENTISS. FACULT. MED. UPSAL.

PR^ESiDE

CAROLO ZETTERSTRÖM»i. ίϊ. M*PJCIN2E THEOR. ΕΓ PRACT, PROEßSS. REG. ET ORD.

REG. COLLEGII SANITATIS MEMBR. HONORAR,REG. ACAD. SCI EN T» STOCKH. ET REG,

SOCIET, SCIENT. UPSAL, MEMBR.

PRO GRADU MEDICÖ■< ■

P. P.

JOHAN HEDENBORGMED. LICENT. CHIRURG. .MAG. REGII COLLEGII

SAN I TAT. MEMBR. AD INSTIT, MED CHIRURG. CAROLrPENSION. OSTRO-GOTH.

IK AUDIT. HEB. DIE XIX OCT. MDCCCXXIIH. A. Sc Ρ. Μ. S.

UP SALI JE,KIVBBBAXT REGLE ACADEMtiE tVPOGRAPHI.

in

sacr am re©γα μ μα testat rm

magnje fidei viris

dominis nobilissimis

med. doct. chirurg. mag. reg. coll. sax) tat.

consil. nosocom. ph o vin c. svf.ciie diu«ct. general.

ad instit. med. chirurg. anat. et ch1r. prof. ord.

reg. a cad. scient. holm; et sodet. scient. gothob.

wembs. equit. r. o. de stella pol. et s.o. de wasa

bt

JOB. Güll, VON DÖBELNmed. doct. chir. mag. ad nosoc. mi lit. holm.

med. castä, süpkem. ad instit. med. chirurg. med.

et chirurg. prof. ord. equit. r. o. de wasa

Μ se c e η a t i b u s 5 u m m i s~\

S a c r u rn

voluit, . (JcLüa

A υ c t q i\

IN

SACIIAM REGIAM MAIESTATJEM

MAGN.-S F2DE[ VIIIO

XXPERIENTISSIMO DOMINO

LAURENT. HOLLB^,(vliUU'RG. MAG. MED. CASTR. SUI'JIEM. ASSESSOR!

S^OiJST. SOIENT. GOTHOB. MJ3MBR.

BQtfJT. Ä. O. DB WA3A

F autori s u m m ο

Sacrum

ToJuit;, üfebwÄ

Auetor,

rvrv-ru>

Ε Χ Ρ O-S I T I O Ν Ί S Ϋ 5 Y C Η O Ρ Λ T H O LOGI AB

T E NT AMEN.

-Altera fpeeles ert Erethismus fenßlis, qut a ίό!η eneephali feit£iHrffate excitaia dependens, in iubjeortis senrtlibus & infirmis, *causfis lente agentibus oritur. Port longa plerumque prodromalente inchont cum delirio, quod omnes fere maniae, monomant-sr & nulaachoUaj formas habere pottrt; ex quo igitur nequeIure fpecies dignofei potert. Anxtetas magna quidem, fed magisplaeida; infomnia nec tam perpetua, fomnus vero turbulenrus,pavoribus & fomniis terriiicis interpellatus; fenrtlitas aegri mag¬na ita ut varia vitse incommoda frigus, aliaqué irritamenfa ex¬terna molerte ferat; oculi fixi & verfus palpebram iuperioremfubducrti ve! nimis mobiles <5c quart contorti, pulfus molles, de¬biles, irreguläres, fepisrtme accelerati, cutis prsefertim extremita-tmii frigida & pailida ; indoles denique fympiomatum mex imevariabilis. Hsec omnia hujus fpeciei praefentism notant. Acceditfere femper magna altenationuin fympathiearum feries, refpiratiomolefta, fördes iinguat, anorexia, pyrofis, cardialgia, praecoY-diorura anxietas, dolores eolici aliatque organorum digeftioni di-catorum abcrrationes. Frequentes etiam funt fanguinis in ca-

pife congertioneSj quat, cum crethismo artcriofo interdum jun-Λ* funt, hane fpeciem cum praccedente confundere facile valennQuarum veto differeiitia ut rite patefiat, quippe qnse maximi ertsiionaenti in morbis menti« curandi«, plurianun refen icdulo ve-

) i (

Aigare corporis habitum, prjccedentcs causfas, prxfertim fym.promata, totumque morbi decutium. Quo en i πι infirirvius & fen-illius fubjedlum , quo debiliores & lentiores causix, quo longiuspröd-roma, quo inolliorcs & debiliores pulfus, qUo^ uq.doii-oies carotidum ptllfationes, qat> plura fymptomata fympathica,quo magis denique (enfiiitas ssgri audla,. eo probabilior eil fenil-Ds encephali erethisinus. · ' J

Tvpum praeterca hasc fpecies reinittentem vel intermrtten-tem habere, & matutino tempore po/1 fomnum tut bulentum, quoexpergef (Aus asger fe recreatum haudquaquam i «tit, txasperatifölet. Indolem chroaicam factle asiumit & in exhauflionttnefDcaehe encephalicas dynamicam, rar.ius in encephalitidem tfelplniennideyi chionicam ejusque fequelas tandem abit.

Dein ad Torporem encephait veniendum til, qui vel re-,perjte, pracgresfo parpxysmo apopltdlico auf paralytico nafcitur,vel lente, fympmmatibus debi ii tatgm encephaii indicantibus lon.ge prasvlts, orirur. Haec vero tam lente tardeque progrediuntur,ut verum, ,mot bi inirium atgre dignofcarur. Animi acies pede-ten:rm Vnagis magisque obtundirur, donec vera adfit fnentis fun-dip t ;um indpi?; ver um etxim delirium leu imaginationis & judi-cii perveiilp morbuin raip comitantur.

Svufuum facultas debiüs til, ira ut fortiares & rudioresimpulfus Organa fenfuum defakrtnt. Animi perccptionts hebe-,res obfcusapque, Judicium debile, intelligentia tarda, imaglnatio·Dre nudla, lecordatio imminuta, ita ut eorum folummodo re-minifca'Ui»ger, .qu» fenfus forte pcxcnlerant. IuflinCbij fet ebrutales fun t ; rffeduum vero &. animi commotionum-, qu» al-t iuris fuut indaginis, ex pers Dre eil. Solots & fomntcoloiusf»pe e/1 i^gri adfpedus.; obtutus ocuioium fixus & ilupdus,n.iobi is &. dsld'a'a ί.-rpc pup,u!a-j lacits. r Aata p<*i t-tdo vel !u id?!,CKput· .peuduluus,, fine »itu v ed alm coag.iUoms iignn; vox m-

) 3 (

terdum raucn & , loquela difFicilis, indoles mu/cttlorum..laxiumcmbra algida & torpida feniij motuque, pulfus tardi # excre^tiones impeditse, infignis plurimarum funclionum torpor; mirtritio vcro pierumque viget, ita ut obeius <3t qrasius fiaf«

Hic torpor, qui varios habet gradus, ut a tenui languoread imbecillitatem, immo totam fere animi funtilionum inopiamadfcendat, ilve. e fcnte vere dynamica, prsegresfis causfis en*cephalum debiliranfibus, exoriri, ftve a congenita encephaii labe,laefionibus organicis naf-i potefl. Diuturnus ut p'urimuih foietA per omnem vitain morari, donec apopkxia, paialyfi aut ma-fasmo tandem decedat seger. }

Denique qualitativemι etiam tßicientice encephaliccs pWVerßo-nem flatüere cegimur-, licet quonxam iliius modo praetcrnaturaliefficiatur, non latis patcr. Saepe quidem erethismum encephaiivel torporem fe qui tur, quibus tunc originem fuam debet; inve-nitur tarnen absque omnibus fere illoruro ilgnis, cum aliquottantum alienationibus fympathicis conjundla. Rarisilme pnivciia^Iis eil, fed in partiali cujusdatn organi encephalici aiienationöfere femptr conififlit. Ita quidam fe cereum esfe pütat dt calo-re Jiquefcere pavet; alius cruribus infi/lere viireis liaud iu/linet;alius fe mortuum esfe fingit, ci.bumque denegaps immobili?jacct· ,

iEgritudinem hanc iequendbus encephaii aberrationibus ori.riposfe exiflimamus: a) Partis prgani cujusdam encephalici erethis-ino vel torpore. Ut fciliqet, in fide fonus pluribüs chordis exrcitatus, fi una horum nimis acuta vel gravis intenditur, ceterisconcentum fervaötibus , disfonat; ita. etiam ,· fi- pars organi cu¬jusdam encephalici nimis incitetur aut deprimatur, funtfliorfe« ejuseveniant difcordes necesfe eil; quam inacquabtlem virium in en·eephalo difpeniationem eo juftiufc fupponarmus, quod hsee in re-liquis corporis buoiani orgaois non raro occurrit, b) Antithefi

) 4 (

sbt adfoctation«, qu* varia inter ic habenf encepkali organs, aconfilio naturse aberrantibus. Quando ciiim Organa encephali,ut reliqua organism? Organa , inter is refpedu viriuin cer t a le¬gibus natura: conve-mente ratione aut conjungöntur aut advetfan-tur, necesfe etiam eft , Γι hsec mutetirr aut fimtles rationes prae¬ter naturam formentur , iilorum quoque organorum fandionrs aconfiiio naturse aberrenf. Hujusmodi vero aberrationes, tum prse-fertim oriri, cum varia iénfuum externor um & RotvaicStfCSüffalienationes Opportunitäten! praebenf.

Hoc morborum raentis, genus femper chronicam habet in*·dolém, de fero,. femper tarnen dynamico modo in torporem ei>cephali transniutatur; ideoque feda cadavera vitis encejphaJi ra-rius, organorum vero. abdominalimn alienationes frequentius pro-dunt. Repente interdum unaque curatur pfychica tantum arte,quse segrum in aperta infania deprehendit.

Hsec de vario morborum mentis decurfu; veniamus ac) se-

diones cadavérum.- Illse vero vei nulluni riiorbi praegresfi vefti-gium oftendunt, vel varia, pro varia aioibi indoie ac durstio»-se., vitia adeaie probant.,

Quod primum cranium ipfum attinef, yaria ejus vitia nonfolum ad magnitudinem <5c formani Ted etiam ad texturani in-ventmui; calvariae icilicet totius compresfio vel obliquitas, qaaforamina, magna vafa nervosque emittentia, alterutro latere co»»rdarentur; aut ejus osfa vel nimis crasfa & injedra, vei' ipou-giofa aut eburneaj rarius tenuia, vel inferiore facie exeavata^qua corpufcula r, a Facchioni dida, turgida & dura fedent.

Meningei vti fanguine turgefcuaf, vel lymphara coagula-tain habent interfluentem vel fecum vel cum encephalo autcranii osfibus coalitas sunt. Duram meningem inveniemus finijam,ficcam, osfeis iofulie coniperfam; Piain vero fpisiam & c^uaflJärdaccatn,.

> J (

Ctiebrr ipHus iiiasf« nönutr.qaam arida eA & ju/lo levior,,vcl moliior & fere pultacea, cum fack in ventriculis coliuvic.Steatomata etiam,. hydatides» in plcxu choroideo, glandulat pitui*tarias durities, pinealis vero rurgor, congeAa fanguinea* tubercu-la , abicesfus aliscquc inflaumjationis fuccesfiones inveniumur.

Rcfpedu vikerum pe&oris variis vitiis sA*e<Aorum, ibi fdt-licet anevrismata cordis atque concretioncs cum pericardio, o-ileogenefin prsetematuralem tum in pericardio tum in magnorumvaforum vaivulis* variaque tandem pulmonum vitia Javcniuius.

Γη Abdomine deniqtie hepatis ApoAemafa <5c durities, cal-cuii biliarii, omenti & pancreari« tumöres, infignes ven» por-rarum varices, inteAinorum prsciertira ccasforum coardlatio velcxulceratio obfervantur.

Quse vero vitia form» generatim expolita, fantum abcft utfemper occurrant, ut potius raro inveniantur, nifl congenitusfuerit morbus vel per omnem vitam nioratus tandem mortemattulerat. Quid? quod in hoc cafu etiani vix quinta pars cumvitiis encephali invenitur, tertia vero circiter pars cum aliorumorganorum deflexu. Ex quibus inteliigitur mentis alienationesnon nifi in dynamico encephali deflexu verfari, vitiaque cere-.bri & aliorum vifcerum poA mortem inventa, vel fequelasipiius morbi encephali vel fortuito folummodo pr»Ao esfe.

ίη cnusils inveAigandis primo loeo nominenda eA oppor-tunitas, qnse hsereditate accepta esfe poteA, vel r.cqnifita iis o-mnibus, qtise excitationum encephali debilitafem aut in»quabi-lem virium illius dispenfationem causfantur. Mine Varia corpo¬ris conAitutiones, temperamenta varia, »råtes & fexus. difpofi-tioöem hane gignunr. Hinc parfus prstgresfi, debiliras e fan-guints fhixibus aut feminis profufione orta, veneha narcorica; po<-tuum fpirituoforum & ciboruin dyspeptoium abufus difpofitionetn:

) 6 (ad illos morbos g'gnir. Hinc qui varils vifcerum thoracis,. ab-'dominis, uteri ovariorumque viriis laborant, his morbis in/er-dum obnoxii funt. ' Hinc dénique fenfuum externorum & fen-,ius organici alienatiönes. hane diathefiu gignunt; quamquairi e-nim asfentiri non posfumus philofophoram quorundam diétis"nihil esfe in intelleffiu, ni/t priuf fnerit in fenju" eas tarnen iniuntfliones menfis magnam vim eificere, negare non fuftinemus.Coenaeßhefis ve o organon eft rnaxime diftribimim & cum fyfte-mate nervofo multimodis conjundhim, quare etiam alienatio il-Jius per adfociationem cum fenfibus exterpis internisque morbisfmentis facile faveat ι).

Specierum morbi diveriarum refpedu vulgo ftatitere aude-mus: omriia, quibus fanguinis in .capite accelerafur circulatio;omniaque, quibus fy Λema nervofum animale excitatur, ganglio-'forum vero nervorum vis deprimitur, ad erethismum rerminare;ad torporem vero ömnia, quibus totum nervörum fyilema to-tumque corpus debiiitetur, & ad qualitativam denique viriumencephalicarum perverfionem omnia, quibus gangliofi fyftcmatiVeflicacia exalfetur & coerfaeflhefeos fenfuumque extérnorum alie¬nationes oriuntur.

Occafionem prasbent quaecumque efficaciam encephali proxi·mum excitare, deprimere aut pervertere valeant. Huc pertinentcausfse fic diél* poral.es, varif praefertim affe&us <5c aniini per-sturbationes, ut Jaetitia, ira, indignatio, invidia, metus, terror,pavor, pudor, triftitia, variseque aprumnae atque defideria inex-plcta. Huc etiam pertinent varix encephali Isefianes vitiaque or—ganica, quaj tamen rarius & folummodo vigeiima in parte in-faniorum circiter occurrunt. His denique adnumerare volueruat'

l) Hane phyfice · deteriorum partium alienationem nuper praecle-re traétayh Celeberrimus Nasf® in Zeitfchrift für pfyeh. Aertxte *82$.

;) 7-■ c

au&ores, meniVs, hämorrhoides j aiiaequc fécretidnef fuppresf» r

uIccra; riicumafjsmi variaque. ejcanthemata repulfa, cachexiac va¬ri» & aivefiisiima denique quse in cadaveribus fe&is inveniunturvariorum viicerum vitia. ·. ' · '

Quando amem ex arttecedente mentis morborum hiHo! ia pa-tet initium iüorum in mentis fundHonum aberrationibus fem perconfiftere, aiioruui vtro . organorum aiicnationes dein paullafimaccederé iterumque temporis fpatjo evanefeerc; quando vitia of«g?.n i ca rarisiiuie in iis, qui prim# morbi eruptione a causfa qua·dam fortuiia mortui fuerint, fed in iis, qui d-iutisiime infanic-runt i, eoque tempore multis poteptiis nocentibus obnoxii fuerunr,foluinmodo feré inveniutnur; quando denique, quie in inianien»tibus occurrunt vitia, aliis nec delirium quoddani ne minimamquandam fundHoniim mentis aberratiorfcm adferre folent, oinnirationé conciudere posfumus, vitia organis petfloris, abdominis;ovaiiis uteroque, inhaerentia, quae produnt fediiones cadaverum,ut & meniiutn, hacmorrhotdum , laeflis aliarumque fecretionumiuppresflones, ulcerum, fcabiei aliarumque exanthematum repul-flones, qujc partim morbi invailonem anfecedum, partim con-lcquuntur, hucusque femper ut causfae morbi excitantés habit»fuerint; revera non ηϊΠ vel ut causf» praedisponentes, vel ut c m«n-.tis mor bo ipfo ejusque causiis orr», vel deniqu* ut inianiam com-piicantes vel mere decidentes esfe exinimandas.

Ea ex fis quas fupra de jnorbis mentis propofuimus varia fluuntcorc)[.«ria. & qubdem memoratu dignisiiina:

i:o) Morbi mentales alienationem eiiicientiarum encephali-fupponunt. · ·,- . ' .

2:0) Alienafio h»c e causiis orifur, qu» vires encephali,qu bus furdHones faai perficit animus, idiopathico modo afliciunt:nec a'iud n.^uimus: dHcrmien inter mentis morbos & deliriumquod al t ös f. qui'ur motivs "acmos. ·

> 8 ί

$;ο) Eadem a confilio naturs aberratio vel forum eoceplis-lugi vei nnum tantum aut qusedam ejus Organa occuparc poteil.

4:0) Unutn idemque delirium e diverfis & fere oppoiitis cf-ficientiarum encephaii modis oriri petefl; ideoqne nee forma de.lirii pathognomonicum quoddam conilicuit divtilis mcnti-s aiie-uationibus iignum a),

5lo) Omnes ideoque morborum -inenris diviiiones usque abHippocratis inde fcmpOribuj conftitutre, ut ad diverfam delirBformam refpicientes, nullo gaudent furidamento pradlico; quodquidetn Celeb. Esquirol de fua niorborum mentis in Maniam , Mo-nouianiam, Dementiam & Fa.u tatem diviilone prardicarie etmnposfe confitetur 3).

6:0) Divifos vero voiuimus mentis morbos refpedlu diver-iarinn ipiius encephali alienationum; forniam vero delirii folaeconftituere variationes, quae, tot iieet fieri posfint, quot ipfi ra-tionis modi, pfychice tamen curaadi rarioni quandam przsbentnrilitatem.

7:0) Morbi dcnique mentie, quum pbyficam quidem fuppoivunt alienationen), fed funcHonibus animi abnormibus fe mani-

fcftant, <5c phyirbam & pfychicam requirunt curandi rationem.

α) Qaod jaro eor.ßituifc Aretieus morberura mentis genus tneian«skelia noßris temporibuä & etiam tnonomania di&um, jam erethismui*jam torporem jam denique qualitativam organi cujusdam encepbali a-Jieeationem fupponit. Sic Erotomanie, demonomanvi, aliaque mo-noma-uiae Species ex eretbisrao nafcantur; e contrario antefn invenimus inXenodochiis Danvikianis juvenem, cujus piures mentis funéciones tor-pidae, quaedam vero & prsefrrtim memoria excelhmt. Similes cafus »d-fett Spurzheiro in Obfervaiion fur ia folk.. Paris 18

3) Ces formes Itänt communes å beaucoup d'aifeilions mentalesd'origine » de nature, de traitement, de determjnations bien differens;Me peuvent charfifttrifer ies efpeces. Diction. des Sciences mcdicabartic,