časopis maćicy serbskeje 1875

A S O P I S

MAICY SERBSKEJE 1875.

Redaktor:

M i c h a H r n i k .

Ltnik XXVIII.

Budyin. Z n a k a d o m Maicy S e r b s k e j e .

Spisowarjo hornjouiskich evangelskich Serbow, wot 1597 ha 1800.

Zestaja K. A. Jen. Do literarneje historije njesueja jeno napisma knihow

a rukopisow, ki buchu spisane, ale te mjena a data ze iwjenja jich spisowarjow. W tajkim nastupanju je hiom eseny sobustaw naeje Maicy, k. fara Duman [prjedy kapan] w Radworju literarnu historiju naich katholskich Serbow z khwalobnej prcu wobrnje zestaja a z dla w naim asopisu*), z dla we wosebitych serbskich knikach**) wozjewi. Na rune wanje sym ja, ha runje wulkoty materiala dla, trochu krto pismowstwo evangelskich Serbow wobda spyta a sym na to nimale 301tnu prcu naoi. to sym w tutym nastupanju nazhoni a nahromadi, sym z dla hiom we welakich nastawkach wozjewi***), z dla pak mam to witko hie mjenje abo ble zrjadowane pola mje w rukopisach leo. Z poslenich chcu tn kr wosebje mjena a iwjenjabhi serbskich hornjouiskich evangelskich spisaelow wuahny, dokel sym tajke w mojich prjedynaspomnjenych nastawkach pak jeno cyle z krtka poda, pak cyle zamjela. Myslu sebi, zo z tym nkotremukuli naich itarjow a pepytowarjow serbskich literarnych stawiznow dobru subu wopokazam. Husto so mjenujcy stanje, zo chce pi spisanju teho abo tamneho nastawka wo Serbach, wo serbskich knihach a t. d. wjede, t je tn abo

*) Pirunaj: asopis 1867, 2. zeiwk; 1873, 2. zeiwk; 1874, 1. zeiwk. **) Pismowstwo katholskich Serbow. Zestaja H. Duman. W Budyinje 1869. ***) Krotki Pschehlad sromadneho Pimowstwa evangelskich, Sserbow.

(W mainych knikach: Sserbske horne uizy wot Jakuba a Kucanka 1848.) Pirunaj te moje welake nastawki w asopisu pod napismom: pehlad serbskeho pismowstwa.

4 K. A. Jen:

tamny stary Serb, na kotreho chce pi tej skadnosi spomni, by, hdy je by iwy a t. d. Ale hde jeho a jeho iwjenjabh pyta a t ma hnydom w stare uiske asopisy, nekrologi a t. d. k rucy, zo by z nich zhoni mh, to chce runje wjede? To wo b mi piina, tudy prni kr mjena a iwjenjabhi serbskich evangelskich spisowarjow hromaduzestaje. Podam tu najprjedy spisowarjow 16., 17. a 18. ltstotetka po alfabee a pispomnju pi tym te z krtka, to su wudali a ra, z kotrych sym jich iwjenjabh nawjedi a z kotrych me kdy, ki chce dalie wo nich nawjedi, to te snadno zhoni. Pedspomni mam tu hie, zo sym so pi spisanju tuteho mojeho nastawka jeno na tych spisowarjow wobmjezowa, ki su wosebite serbske knihi spisali, abo tola jako sobudaerjo pi jich wudau sobuskutkowali. Koti su jeno w nmskej, abo w jenej druhej ryi pisali a welake nastawki do uiskich asopisow podawali a t. d., na tych tn kr njejsym spomni, ale zawostaju to hie daliemu pepytowanju. Teho runja njepytaj w showacym nastawku mjena tych muow, ki su wosebite khrlue za evangelske serbske spwaske knihi psnili, abo peoowali, jelizo njejsu hnydom te sobu wudawarjo cyych spwaskich byli. By njenuzne bye, tute mjena jednotliwych psnjerjow tudy sobu wotie da, dokel me je na kncu kdych nowiich serbskich spwaskich hromaduzestajane namaka.

Dospony njebude te tutn zapis serbskich evangelskich spisowarjow 16., 17. a 18. ltstotetka, dokel je w tutym asu wjele knihow wudatych, kotrych peoerjo a spisowarjo so ani sami pod titulom swojich knihow mjenowali njejsu, ani nam z he-wajich row znai njejsu. Pola wjele knihow z 18. ltstotetka hodi so jeno z wstych sadow, abo pismikow na titulnym opjenje, abo w texe nutkach zhuda, t je te same napisa. Wjele spisarjow mjee tehdom to wanje, swoje mjeno pez wuzbhnjene wstych pismikow w knihownych napismach, abo w napismje pedsowa, abo hewak nhde w knihach nutkach woznamjeni. Tak zaplee Jan Pjech, diakon w Budyinje, swoje mjeno druhdy do sowow: so Jezusej Prcuje Dakowny By, Jan Gottfried Khn, diakonus w

Spisowarjo hornjouiskich evangelskich Serbow, wot 1597 ha 1800. 5

Kluku, do nmskich sowow: dJe Ganz unbeKannten und Doch beKannten, abo do serbskich: Jezusoweho Gmejnstwa so Khwali w hnaDnym Kralestwi, a Matej ota, diakonus (capellanus) w Ketlicach, je druhdy w swojich knihach k poznamjenjenju, zo b wn jich spisar, sowa trjeba: Mj Sbniko injenje Krnuj, abo te sadu: Mj Sbniko Daj K wuiwanju Lubos! Teho runja so Jan ahoda, wue w Kluku, enje njeje w swojich knihach mjenowa, ale dyrbi so to, zo su wot njeho wudate, z teho zhuda, zo na titulach steji: do serbskeJe rye peoene. A zo su jene w le 1771 pod napismom: Thomaa Wilkokskeho mjedowe krepki do serbskeje rye peoene kniki wot Handrija Gdana, wuerja w Bare wudate, wmy jeno z teho, zo staj na poslenjej stronje cyych knikow w poslenich sowach: koti e lubujA z Grunta wutroby pismikaj A a G pez i wuzbhnjenaj. im zboownii pak smy byli pi wusldenju teho weho, to ha dotal podachmy, im ble dyrbimy wobarowa, zo so nam tajke wusldenje tola hie pola nkotrych druhich runych poznamkow nhduich serbskich spisowarjow poradio njeje. Te je wjele serbskich knihow 18. ltstotetka cyle bjez pomjenowanja a poznamjenjenja jich autorow wuo, tak zo memy nimale z wstosu praji, zo je w zadenych toch ltstotetkach hie wjele wjacy serbskich evangelskich spisowarjow na polu serbskeho pismowstwa dawych byo, dyli smy jich w showacym pomjenowa mhli.

Ast, Jan, 3. meje 1733 jako serbski fara pi michaskej cyrkwi w Budyinje. Rodeny 1. junija 1655 w Wojerecach, 1686 fara w Huscy a 1690 do Budyina powoany. B jedyn wot tych tyrjoch, ki su w le 1710 prnje serbske ev. spwaske zestajeli a wudali. Pirunaj: Dietmann, Priesterschaft in dem Marggrafthum Oberlausitz, 1777. S.90. Mitschke, Geschichte der Kirchgemeinde zu Sct. Michael in Budissin, 1819. S. 39.

B h m a , Jan, 10. meje 1742 jako fara w Budystecach. Narodi so 12. januara 1671 w Rodecach pola Bukec, hde b jeho nan Khrya B. wobsede wieneho kuba. Wot swojeho kmtra, duch. Kffnera w Bukecach zahe rozwueny, tudowae wn pozdio w Budyinje a w Lipsku a bu 1700 pomocny

6 K. A. Jen:

prda pola Michaa Frencela w Budystecach, 1706 pak fara tam. Dla welakich modleskich knihow, kotre je Serbam napisa, mjenuje jeho duchowny Mhn w swojim ryeskim khrluu: fromneho Josiasa, ki ludu modleske wotarje twari. Wn b prni, ki je po Michale Frenclu wjacy serbskich knihow za lud wuda. Jeho serbske knihi su: tn nutrny modle 1715 a 1731, wrneho kesijana ranie a wjeorne modlitwy 1732, to nutrne do Boe 1733, serbske spwaske po nowym rjede a z nowej pedryu 1741. Te je wn jedyn wot tych tyrjoch, ki su 1728 prnju serbsku bibliju wudali a swjate pismo tak klassiscy do serbskeje rye peoili. Po sebi zawostaji wn w rukopisu peok Werneroweho njebjeskeho pua, kotry je jeho syn Jan Gotttrau B. 1777 wuda. Pirunaj: Otto, Oberlaus. Schriftstellerlexicon I. 118. III. 626.

B h m a , Jan Gotthelf, 29. hapryla 1747 jako diakonus pi ptrowej cyrkwi w Budyinje. B syn hornieho Bhmarja, narodi so 11. mrca 1704 w Budystecach, tudowae w Budyinje, w Jenje a w Lipsku, bu 1734 fara w Rychwade, 1738 w Wujezde pola Tuchorja a 1745 diakonus w Budyinje. Tutn na Bhma je sebi wosebity dak serbskeho luda zasui dla zhromadowanja serbskich khrluow a dla rozmnoenja a powjetenja serbskich spwaskich, wot kotrych wn hiom 1732 jako kandidat dalewjedenje z 61 nowymi serbskimi khrluemi wuda. Pod mjenom duchomny wopor da wn dale w ltach 1733 a 1740 cye serbske spwaske po nowym rjede w dwmaj dlomaj a jara pisporjene z nowa wotie. Prni dl tuteho duchowneho wopora bu 1734 druhi kr wudaty. Wo serbske ule dobu sebi Bhma wosebje pez to wulku zasubu, zo w le 1741 mae rozwuenje wo najnuzniich wubach kesijanskeje wry wuda pod napismom: wuba wot spoatka teho kesijanstwa. Tute mae kniki su so drje desa kr (posleni raz 1860) z nowa wudae a bchu w prjedawich asach we wjele serbskich ulach trjebane. Ha je serbski a nmski wudawk Porstoweho katechisma wot lta 1738 wot njeho, ka to Otto, Schriftstellerlexicon I. 628. wobswdi, njeje cyle wste. Pirunaj: Otto, Schriftst. I. 118. a Dietmann, Priesterschaft. 87.


Bhma , Jan Gotttrau, 11. junija 1779 jako fara w Budystecach. B te syn prjedy naspomnjeneho Jana Bhmarja, fararja w Budystecach, a narodi so tam 29. awgusta 1710. tudowae w Budyinje a w Lipsku, najprjedy na prawa a potom na duchownstwo. 1740 bu pomocny prda pola swojeho nana a 1742 po jeho smjeri fara. Wn b jedyn wot tych tyrjoch, ki su 1751 Lutherowu domjacu postillu jara derje do serbskeje rye peoili. Tehorunja je wn 1763 jenu modlitwu na swjede mra a snadno hie wjacy tajkich skadnostnych modlitwow peoi a w le 1777 (nic drje, ka Otto I. 118, pie 1743) prni dl Werneroweho njebjeskeho pua, wot jeho nana zawostajeny, do ia wobstara. Pirunaj: Laus. Magazin 1779. 189. Otto, Schriftstellerlexicon I. 121.

B h m a , Ernst Immanuel, 13. septembera 1812 jako fara w Kltnom. Jeho nan b Jan Gotthold Bhma, tehdom fara w Khomje pola Nizkeje, pozdio pak serbski fara a hie pozdio archidiakonus w Budyinje. Na Bhma narodi so w Khomje 3. februara 1739, tudowae w Budyinje a w Lipsku, bu 1760 diakonus w Njeswaidle a 1764 fara w Kltnom. Wot njeho mamy dwoje originalne serbske kniki, prne maja napismo: wuba kesijanskeje wry 1782 a druhe podawaja krtke rozwuenje za tych, ki w swojich modych ltach swjate wotkazanje wuiwa chceda. Poslene su 1791 wudate. Najskerje je wot tuteho Bhmarja te kwasny spw z lta 1796, w Zhorjelcu iany, ki tych Serbow khwalbu pi enjenju knjeza Lehmanna nad Horowje wobspwa a na titulnym opjenje jako spisarja jeneho Bhmarja mjenuje. Pirunaj: Entwurf einer oberlaus. wend. Kirchenhistorie. 200. Otto, Schriftstellerlexicon I. 117.

Brl ing , Kapor Zacharias, 12. meje 1695 jako fara w Poricach a najstari mjez tehdomniimi serbskimi duchownymi. Jeho nan b Daniel Brling, prjedy diakonus w Wojerecach, pozdio fara w Huinje. Narodi so 1619 w Wojerecach, bu 1645 fara w Kzach, 1649 tehorunja w Maleecach a 1653 w Poricach. Wuda w le 1689: Didascalia seu orthographia Vandalica, d. i. Wendische Schreib- und Leselehre a nawui z tym, serbsku ry z nmskimi pismikami pisa na msto, zo b so

K. A. Jen:

ha dotal ble po skim pisao. Welake rukopisne peoki bibliskich knihow, kotre b Brling k iej pihotowa a na kotre Knauth spomina, su so zhubie. Pirunaj: Otto, Schriftstellerlexicon I. 97. a Knauth, Kirchengeschichte 291.

B j e n a d a , Jan, 19. hapryla 1800 jako fara w Kluku. Narodi so 2. junija 1715 w Budyinje, hde b jeho nan Jurij B. man a zahrodu-wobsede, tudowae w Budyinje, w Lipsku a w Halli a bu 1741 jako fara do Wujezda pi prewi, 1744 do Minakaa a 1770 do Kluka powoany. W Minakale b wn podpjera tehdom modeje bratrowskeje gmejny w Maym Wjelkowje a je tam ha do lta 1762 jejne di ki a te wrowa. Dokel so wn k bratrowskej gmejnje deree, dha je nkotre wot hrabje Zinzendorfa 1756 w Berthelsdorfje derane rye Serbam peoi, ki buchu 1766 w Barlinje iane. Pirunaj: Otto I. 85 a 619. Mitschke, Michaelisgemeinde 67. Die hundertjhrige Jubelfeier der Brdergemeinde zu Kleinwelke. 1858. 19.

B r a h c , Karl Bohuwr, 26. oktobera 1807 jako fara w Dubcu. Narodi so 29. julija 1760 w Ketlicach, hde b jeho nan tehdom fara, tudowae w Zhorjelcu a w Lipsku a bu tam sobuwobnowje a 1780 stari serbskeho prdaskeho towastwa. Jako tajki napisa wn pi wotedenju dweju sobustawow towastwa (Klina a Liki) serbski nastawk pod napismom: tn sprawny prda, ki bu 1780 wot serbskeho towastwa w Lipsku do ia daty. W le 1782 bu Brahc fara w Kotecach a 1788 w Dubcu. Pirunaj: Otto I. 141. Laus. Monatsschrift 1807. 708. Kirchengallerie der Oberlausitz. 291.

B r o d a , Micha Bjedrich, 8. hapryla 1774 jako fara pi michaskej cyrkwi w Budyinje. Narodi so 25. mrca 1711 pod hrodom w Budyinje, hde b jeho nan Jan B. serbski diwue, tudowae w Budyinje a w Lipsku, bu 1741 diakonus a 1755 fara pi serbskej cyrkwi w Budyinje a woeni so tyri kr. Jako diakonus w Budyinje wuda wn wot swojeho prjedownika Pjecha spisanu serbsku kniku: krtke wustajenje teje zbnose 1748 w Lubiju z nowa a pispori tu samu z nowej pedryu ze swojeho pjera. Pirunaj: Mitschke 44. Otto I. 629.


Clemens, Jan Bohumi, 4. mrca 1788 jako biskop a prda bratrowskeje cyrkwje na wotpoinku w Gnadenbergu. Narodi so 7. oktobera 1722 w Barlinje, hde b jeho nan Kesijan G. manski lieutenant a wyi mitr pjekarjow. Wn tudowae w Barlinje a w Halli, nawukny potom z lubose k skim bratram w Nizkej scy a pozdio te serbscy. B potom doho prda w Maym Wjelkowje a naposledku biskop bratrowskeje cyrkwje a prda w Gnadenfreyu. Wn je nkotre rye hrabje Zinzendorfa do serbskeje rye peoi. Najskerje je to dl tych samych, kotre je pozdio (1766) minakaski fara Bjenada wuda. Pirunaj Bjenadowy artikul a Otto I. 205.

uderly, Tobias, 28. junija 1703 jako fara w azu. B so 1645 w Wojerecach narodi, bu 1673 fara w Gersdorfje (Grecach?) pola Kamjenca a 1675 fara w azu. Wn b jedyn wot tych pje muow, ki na pikaznju uiskich krajnych stawow 1693 Lutherowy may katechismus, 1695 seske knihi a 1696 agendu do serbskeje rye peoichu a wudachu. Pirunaj: Knauth 276. Otto 1. 429 a 592.

Delank , Jakub, po le 1836 jako fara w Hbjelsku. Narodi so meje 1766 wot burskeju stareju w Myecach pola Hodija, tudowae w Budyinje a w Wittenbergu a bu 1798 fara w Hbjelsku. Wot njeho je pjea znaty spw: to to rka? w runej mri, jedyn wz po druhim ri, do Njeradec do dwora a t. d., kotry je wn jako kandidat 1795 swojemu peelej fararjej Puri w Boejmysli w Delnych uicach ie da.

Dumi, Jurij, febr. 1753 jako fara w utach pola Zeho Komorowa. Narodi so 18. februara 1679 w Wjelkowach pola Hodija, hde b jeho nan Jurij D. herbski a wieny rychta. tudowae w Biskopicach, w Minju a w Wittenbergu, bu 1726 fara w Wulkim Ranju w delnych uicach, 1734 archidiakonus w Zym Komorowje a 1741 fara we utach. Na pikaznju uiskich krajnych stawow, ki jemu za to 30 tl. myta dachu, peoi wn 1715 Lutherowy may katechismus, wuoeny wot M. Grnwalda [nowy wudawk 1728] a 1718 Langhansowu dacu postillu do serbskeje rye. Tehorunja peoi a wuda wn 1719 w zjenoestwje z duchownym Kesijanom Leonhardom w Maym Budyinku na pikaznju wyeho konsistorstwa w

10 K. A. Jen:

Dredanach pisowa, prdarja a wyi khrlu Salamonowy, Jezus Siracha a nkotre druhe apokryfiske kruchi. Pirunaj: Otto I. 272 a 654. Knauth, 398 411. 424 Dietmann, Mein. Priesterschaft I. 619 a 1490.

Faber , Khrya Bjedrich, 9. hapryla 1748 jako fara w Kluku. Narodi so 19. novembera 1682 w Wysokim Bukowje pola Wojerec, hde b jeho nan Jan Kapor F. (pozdio w Kluku) tehdom fara. Pozdio tudowae wn w Budyinje a w Lipsku, bu 1710 prni diakonus w Kluku a po smjeri swojeho nana 1731 fara tam Wn je w swojim asu so swru za Serbstwo stara a prnju serbsku knihownju zaoi a nahromadi, kotra so ntko pi radinej knihowni w Budyinje namaka. Te je wn sam wjele w serbskej ryi pisa. Jeho serbske knihi su showace: 1719 cyrkwine modlitwy, ki so w Kluku spwaju, 1725 krasna wobrada Boeho dsa, 1733 maa biblija, to su bibliske historije (nowy wudawk 1790), 1736 krtke rozwuenje k zbnosi a 1745 to swjate epjenje J. Khrysta z teho senika Lukaa. Pirunaj: Otto I. 296. Acta hist. eccl. Winar. X, 530542.

Faber , Jan Kapor, Mag., 9. hapryla 1744 jako wyi fara w Zym Komorowje, bratr prjedaweho Fabera. Narodi so 16. februara 1686 w Wysokim Bukowje, tudowae w Budyinje a w Wittenbergu, bu 1713 fara w Delnym Wujezde a 1734 wyi fara w Zym Komorowje. Wn podpjerae swojeho bratra pi wudau bibliskich historijow a napisa 1733 k tutym knikam serbsku pedry, w kotre wn bjske sempidenje swjateho pisma a kesijanskeje wry rozestaja. Pirunaj: Otto I, 298 a 99, hde pak je lto jeho smjere wopak stajene. Pirunaj te: Bttner, Chronik von Senftenberg. 29. 30.

Fabr ic ius , Khrya Gabriel, 12. junija 1757 jako fara w Dubcu. Jeho nan Marin F. b fara w Tojcach (Schacksdorf) w delnej uicy a wn narodi so tam 18. meje 1684, tudowae w Gubinje, Lubanju a w Wittenbergu, bu 1705 diakonus w Trbulach a 1711 fara w Mulkojcach a Wusokej w Delnej uicy. Wot tam bu wn 1740 za fararja do Dubca powoany, nawukny tudy hornjouisku ry a swjeee jow 28 mrca 1755 swj postaltny mniski jubilej. Hiom w


Delnych uicach b wn literariscy wustupi a w tamniej ryi w ltomaj 1711 a 18 jedyn delnjouisko-serbski katechismus wuda. Jako b wn te hornjo-serbsku ry nawukny, wuda w tutej ryi w le 1743 dace modlitwy, ki buchu 1756 tei kr iane. Pirunaj: Otto I. 300.

Frencel , Micha, 25. junija 1706 jako fara a Serbow wry pisporje w Budystecach. B so 2. februara 1628 w Bicach narodi wot burskeju stareju, tudowae w Minju a w Lipsku, bu 1651 fara w Kzach a 1662 w Budystecach, hde je z wulkim ohnowanjom ha do swojeje zbneje smjere za swj serbski lud a za jeho pismowstwo skutkowa. Dokel smy jemu a jeho zasubam wo serbske pismowstwo hiom dli nastawk w tutym asopisu poswjeili, dha prosymy tudy dla wot njeho wudatych serbskich knihow piruna zeiwk II. asopisa 1871.

Frencel , Abraham, Mag., 15. hapryla 1740 jako fara w unawje pola Bjarnaic a jako najstari duchowny w cyej uicy. Wn b syn prjedy spomnjeneho Michaa F. a narodi so na farje w Kzach pola Nizkeje 19. novembera 1656, be potom w swojich modych ltach w Budystecach iwy, tudowae w Budyinje a poda so w le 1679 na universitu w Wittenbergu, hde bu 1681 Magister. W le 1684 bu na serbsku faru do Huski powoany, pemni pak tu samu hiom 1686 z nmskej w unawje pola Bjarnaic, hde w 84. le swojeho iwjenja wumrje a jako b dlje, ha 50 lt w duchownskim zastojnstwje sta Wn b nan wot 19 di a dd wot 20 wnukow a be w unawje z wuwzaom jeneho jenikeho wch hospodarjow pohrjeba, kotrych b tam pi swojim piehnjenju namaka. Ka je znate, je wn wn swobodny as swojeho doheho iwjenja pepytowanju serbskeje a sowjanskich ryow a uiskich stawiznow poswjei a je w tutym nastupanju krasne zbrki w rukopisach zawostaji, ki so hie densnii de z wulkeho dla w knihownjach w Zhorjelcu a w itawje khowaju a kotre je itawski stawizna Peek w uiskim magacinje 1839 na st. 163 a t. d. nadrobne wopisa. Bjez jeho wanymi rukopisami je te serbski sownik, ntko w Zhorjelcu. Druhe serbske rukopisy, na pikad peok cyeje biblije a zapisy delnjouiskich

12 K. A. Jen:

sowow su so zhubie. iany mamy wot njeho prni serbski sownik pod napismom de originibus linguae sorabicae, w ltach 169396 w itawje wudaty. Za serbsku ry wany je te jeho traktat: medicina linguae pro iis tantum modo, qui contra origines linguae sorabicae disputarunt. Z jeho pjera je te nmska pedry k prnemu wudawkej serbskeho noweho testamenta wot jeho nana Michaa F. peoeneho, kotreho pehlad a porjedenje je wn na msto swojeho stareho nana wobstara. Pirunaj: Otto I. 349. Jrdanowa Jutnika 1842. I. 27. Hoffmanni script. rer. Lus. I. lib. I. 138. II. 85136, hde te jeho spis de diis Soraborum steji.

F r e n c e l , Salomon Bohakhwal, 22. mrca 1768 jako diakonus we Wojerecach. Wn b wnuk prjedy spomnjeneho Michaa F. w Budystecach a syn Michaa Frencela, faraja w ornym Khomcu, ki bu pozdio do Wojerec za diakona pesadeny. 25. januara 1701 narodi so wn w ornym Khomcu, pide 1713 do Budyina na wulku ulu a 1723 do Wittenberga na universitu. 1729 bu fara w Lejnje pola Wojerec a 1752 na msto swojeho nana diakonus w Wojerecach. Jako wn hie fara w Lejnje be, je w le 1738 krtke rozwuenje w praenju a wotmowjenju teje najwosebnieje kesijanskeje wuby w serbskej ryi ie da a za wojerowsku krajinu wanu knihu w nmskej ryi: Historischer Schauplatz oder Chronik und Beschreibung der Stadt und Herrschaft Hoyerswerda. 1744. Pirunaj: Otto I. 362. Laus. Mag. 1768. 366.

Gdan , Handrij, 29. januara 1783 jako kantor a ulski wue w Bare. Narodi so wot burskeju stareju 13. hapryla 1728 w Cyecach, pihotowae so w Kluku na tehdomniim seminarje na wueske zastojstwo a bu w le 1753 wue w Khomje, 1762 w Dubcu a 1764 w Bare. Na nawabjenje a za pjenjezy tehdomnieje komtessy z Gersdorf w ichoncach, ki so pozdio ze swobodnym knjezom z Hohenthal woeni, wuda wn w le 1766 nabone kniki: wuba wot spoatka kesijanskeho iwjenja", ki buchu 1770 druhi kr iane. Wot njeho su te wudate 1770 rki teho iwjenja, 1771 Thomaa Wilkockskeho mjedowe krepki, 1777 krtke wopomnjenje teje zbnose jeneho wrjaceho, w kotreho wutrobje Jezus bydli


a 1782 tn duchomny khrlu: haj Jezus je trot hrnika. A dokel so w tych samych ltach hie wjacy mjeich traktatow runeho naboneho wopijea w serbskej ryi iee, dha drje so njemylimy, hdy te tych peok Gdanej pipisamy. Pirunaj: Otto I. 401.

H n i g , Kesijan Bohakhwal, 2. februara 1831 jako fara w Njeswaidle. Wn so narodi 29. septembera 1762 w Ruhlande, hde b jeho nan Jan Jurij H. man a rzniski mitr. W Kamjencu a w Lipsku b na ulach a 1786 bu diakonus, 1795 pak fara w Njeswaidle. Ha runje b rodeny Nmc a njeb cyle derje serbscy nawukny, prcowae so tola serbske pismowstwo pispori. Wn je w serbskej ryi wuda 1790 prne rozwuenje we kesijanstwi za di wot Dr. Rosenmllera, 1794 jene wot njeho derane prdowanje pi sknenju jeneho zstnika na krwawnym mse, 1807 w zjenoenju z Janom Handrijom Kaplerjom, diakonom pi serbskej cyrkwi w Budyinje, nowu serbsku postillu na cye lto a 1829 kniki pi wuiwanju Boeho wotkazanja k lazowanju, kotre buchu w ltach 1843, 1846 a 1862 wot njeboh fararja Seilerja w azu porjedene z nowa wudate a to kdy kr pez miu darniwos njeboh swobodneho knjeza ze Schnberg-Bibrana. Pirunaj: Otto II. 10. Laus. Mag. 1831, 541.

H a u p t , Micha, 20. mrca 1799 jako ulski wue we Wulkim Wjelkowje. B syn Ptra Haupta, khkarja na Lubjencu pola Budystec a narodi so na Lubjencu 16. februara 1750. Hiom 1774 b wn wue we Wulkim Wjelkowje a je jow po swojich mocach swru jako wue a peoowa do serbskeje rye skutkowa, tak zo jeho mjeno ntko hie pola wjele starich Serbow w dobrym wopomnjeu steji. K najmjeemu wot lta 1774 sem, mno pak te, zo hiom prjedy, je wn na wabjenje knjeza Adolfa z Below, knjeza nad Wulkim Wjelkowom, kde lto ha do 1786 wukadowane pruchi na jutry, swjatki a hody z Lutherowych pismow peoowa, kotre knjez z Below potom za swoje pjenjezy ie dawae a ki buchu mjez Serbow rozdlene. Dale je Haupt ie da: 1777 nkotre duchomne khrlue (1788 w nowym wudawku rozmnoene, 1800 a 1821 z nowa wudate), tehorunja bjez lta jedyn khrlu:

14 K. A. Jen:

nichtn njej so nihdy ka, zo je Khrysta lubowa, 1783 Bengela 60 wutrobne rye, w kotrych to zjewjenje Jana wuoene bude a 1788 to tieiltne iwjenje naeho knjeza Jezom Khrysta. Mno te, zo je wn hie wjacy ie da, dokel w jeho asu wjele serbskich knihow runeho wopijea, ale bjez pomjenowanja jich spisarja wude, kotre memy derje Hauptej pipisa. Pirunaj: Otto II. 35.

H e r s e n , Ernst Awgust, herrnhutski bratr a wue abo prda, ki 1750 w Herrnhue wumrje. Wn bu wokoo lta 1746 wot hrabje Gersdorfa do ichonc powoany, zo by tudy herrnhutscy zmyslenym a wubudenym Serbam prdowa a jich rozwuowa. Wn nawukny tehodla serbscy a wuda 1750 tn hs teje njewjesty Jezusoweje w nkotrych evangelskich serbskich tukach. Tute tuki su ze starych herrnhutskich spwaskich peoene a zbudichu tehodla pola wjele serbskich duchownych tamnieho asa wstu njepokojnos, kotru je wosebje Fabricius, fara w Dubcu w pedsowje k 3. wudawkej swojich dacych modlitwow 1756 na zjawnos pinjes. Pirunaj : Die hundertjhrige Jubelfeier der Brdergemeinde zu Kleinwelke. 1858. 15.

H i l b j e n c , Micha, 4. decembera 1816 na kltcy pi prdowanju wot Boeje ruki zajaty jako fara pi michaskej cyrkwi w Budyinje. Wn b so 4. julija 1758 jako najmdi syn poleka Handrija H. w Brku pola Budyina narodi a wopytowae 1773 79 wulku ulu w Budyinje, z wotkel so do Lipska poda, hde bu 1779 sobustaw serbskeho prdaskeho towastwa. Jako tajki spisa wn pi wotedenju dweju sobustawow z towastwa (Marlotha a Mrza) rjany serbski spw pod napismom: wopomnjenje wubjernych serbskich wuerjow, ki bu 1782 w Lipsku iany*). W le 1787 bu wn diakonus pi serbskej cyrkwi w Budyinje a 1797 fara pi tym samym Boim domje. Jako tajki peoi wn w zjenoenju ze swojim diakonom Janom Handrijom Kaplerjom nowu saksku agendu, ki bu 1813 iana a so tu khwilu hie w evangelskich cyrkwjach naeje Sakskeje trjeba. Te je wn w le

*) Z nowa wotiany w 1. zeiwku asopisa 1873.


1811 pi pepooenju frankfurtskeje university do Wrtsawja a 1815 po wobzanknjenju mra wstemu Barthej w Wrtsawju serbske hrnko a spw pepoda, ki stej so we welakorynych zbrkach tuteho knjeza sobu wotiaej *). Pirunaj: Mitschke, Geschichte der Michaelisgemeinde. 48.

Hranski. Jan, 18. decembera 1799 jako prni kollega pi gymnasiju w Zhorjelcu a sobustaw uiskeho towastwa wdomnosow tam. Wn b nizkorodeny Serb a je so tola pez njewustawacu prcu a pilnos k jenemu najsawniich muow naeho Serbstwa pozbhny. Jeho nan Ptr H. b khudy serbski ewc we Wujezde pola Lubija. Ketliski diakonus Matej ota jeho najprjedy rozwuowae a nawabi jeho stareju, zo jeho do Lubija na ulu dataj. Tu wosta wn posydma lta a poda so potom na gymnasij do Budyina. Wot 174346 tudowae wn we Wittenbergu. Potom wri so do wtcneho kraja a b najprjedy domjacy wue pola swojeho stareho dobroela oty w Ketlicach. Dokel w Serbach ane msto namaka njemee, dyrbjee so do Nmcow poda a b na welakich mstach pak domjacy wue, pak pomocny prda. Tak w Knigshainje, w Lissy a w Schnellfrthele pola Zhorjelca a naposledku w Zhorjelcu samym pola tamnieho archidiakona. Peco hie akae na powoanje do Serbow, kotrym chcye rady jako duchowny sui a kotrym mjee wulku lubos. Ale podarmo akae, peto po Boej rade dyrbjee wn k wuestwu a tak Serbam hinak sui, ha pez prdowanje. Jako b hiom 17 lt kandidat poby, bu w le 1759 wot zhorjelskeje rady jako wue pi tamniim gymnasiju postajeny, najprjedy jako kollaborator, potom 1763 jako tei a 1768 jako prni kollega, to je te ha do swojeje smjere zawosta. Njeb pak na Hranski po tym wm te aneje suby mjez Serbami namaka mh, na im b jeho pinarodena struchos a tehdomnia mnohos serbskich kandidatow sobu wina, dha tola swj serbski lud te w cuzbje zaby njeje, ale je k najmjeemu literariscy swru za njn da. Jeho prnje literariske do pada do asa, w kotrym wn hie na powoanje

*) Z nowa wotiane w 1. zeiwku asopisa 1866 a w 2. zeiwku 1873.

16 K. A. Jen:

do Serbow akae. Wn peoi mjenujcy w tamnym asu welake khrlue do serbskeje rye, kotre je ketliski diakonus ota hiom 1746 pod wosebitym napismom: Jana Hranskeho z Wujezda proba nkotrych peoenych khrluow swojim k Jezusej zdychowanjam piie da a ki su pozdio te ze welakimi druhimi knihami diakona oty husto z nowa na swto pie. Pozdio, jako b Hranski hiom nadiju na wrenje do Serbow spui, pisae wn tola hie serbscy a peoi dwoje spowjedne knihi wot Schmolki do serbskeje rye, ki buchu 1768 iane a su 1846 w nowym wudawku w Wojerecach wue. Prne rkaju: tn z prawej wutrobu k swojemu Jezusej so pibliowacy hrnik, druhe pak: jeneho nutrneho kesijana pibliowanje k Bohu. Te Freseniusowe spowjedne knihi mjee Hranski w rukopisu peoene; te same su pak njeiane zawostae a je so tutn jeho rukopis drje pozdio zhubi, tak zo je te same fara Kilian w Kotecach, jako chcye je za Serbow wuda, 1841 z nowa peoi dyrbja. Runeje wanose za Serbstwo je te wjele teho, to je na Hranski w nmskej ryi pisa a to je z wjeta witko pak w starich uiskich asopisach, pak we wosebitych knikach a skadnostnych pismach wotiane. W zapisu witkich jeho pismow a nastawkow, ki me so w Laus. Monatsschrift 1801. 108112 ita a hde je H. te jako dobry nmski skadnostny psnjer a nny pisa khwaleny, je 48 isow z jeho pjera pomjenowanych. Z tajkich jeho nastawkow wuzbhnjemy tu jeno showace za nas Serbow wane: 1. Von den Verdiensten derer von Gersdorf um die Kirchen und Schulen (Programm 1782). 2. Von den Sitten und Gebruchen der heutigen Wenden, in 4 Abtheilungen (Laus. Provinzialbltter 1782). 3. Versuch ber die Sprache der Wenden in der O.-L. (Laus. Monatsschrift 1796). 4. Kurze Geschichte der Wendenbekehrung (ibid. 1797). 5. Kurzgefate Nachricht von dem verdienstvollen Geschlecht der Frenzel in der Oberlausitz. Grlitz 1791. 4. Te showace kniki su, ka witko na to pokazuje, wot Hranskeho spisane a Serbam k esi wudate: Gedanken eines Oberlausitzer Wenden ber das Schicksal seiner Nation. Mit flchtiger, doch unparteiischer Feder entworfen nebst Anmerkungen. 1782. Bei Aug. Heinrich Winkler,

Spisowarjo hornjouiskich evangelskich Serhow, wot 1598 ha 1800. 17

Buchdrucker in Bautzen. Na posledku mamy hie pispomni, zo su z Hranskeho pjera te welake recensije serbskich knihow, w jeho asu wudatych, ki su w uiskich asopisach: Provinzialbltter, Laus. Magazin, Laus. Monatsschrift a Oberlaus. Nachlese wotiane Pirunaj: Otto II. 177. Laus. Monatsschrift 1801. 81112.

Janka. Jan Awgust, 1829 abo 30 jako fara w Wulkim Radowje. Narodi so prjedy lta 1766 jako druhi syn tehdomnieho fararja Jurija J. w Bukecach, tudowae w Budyinje a w Lipsku, b potom pomocny prda pola swojeho nana w Bukecach a po tuteho smjeri wot lta 1797 sem domjacy wue we welakich swjbach. 13. septembera 1803 bu wn za fararja do Wulkeho Radowa powoany, hde je ha do swojeje smjere zawosta. Jako hie pomocny prda w Bukecach b, zapoa w le 1790 ze swojim peelom kandidatom rachom prni serbski asopis wudawa pod napismom: msane pismo k rozwuenju a k wokewjenju, wot kotreho pak je jeno jene jenike iso za msac awgust wuo, dokel bu tutn asopis hnydom wot wynose, ha runje b jara njewinowaty, zakazany. Pirunaj: Laus. Monatsschrift 1803. 359. Die Bibliothek der Oberl. Gesellschaft der Wissenschaften. 1819. II. 51.

J o k u , Matej, 31. awgusta 1735 jako fara w Hbjelsku. B so 1668 w ornych Noslicach narodi, wot 1696 sem jako fara w Kotecach skutkowa a 1698 do Hbjelska powoanje dosta. Wn b jedyn wot tych, koti su cyu bibliju do serbskeje rye peoili a 1728 prni kr wudali. Pirunaj: Otto II. 236. Hdy pak Otto na spomnjenym mse praji, zo je Joku te pi peoku psalmow sobupomha, ki buchu 1736 wudate, dha je to zmlk, peto tutn wudawk psalmow njeje dale nio, ha wosebity woti z biblije wot lta 1728 a je te po Jokuowej smjeri wuo.

Krga , Jan Khrya, 12. decembera 1717 jako fara w Bare. Jeho nan b Kapor Krga, archidiakonus w Muakowje, pozdio fara w Cybalinje. Tuteho syn narodi so 1662 w Muakowje, bu po dokonjanych tudijach pomocnik pola nana w Cybalinje, 1685 fara w Minakale a 1702 w Bare. Jako hie w Minakale b, suee sobu do kommissije, ki je

18 K. A. Jen:

na pikaznju uiskich krajnych stawow 1693 Lutherowy may katechismus, 1695 seske a 1696 agenda do serbskeje rye peoia. W le 1714 spisa a wuda potom hie katechetiske kniki w nmskej a serbskej ryi z nmskim titulom: die Erkntni des Heils, das ist: Kurze und Einfltige Frag-Stcken. Pirunaj: Otto II. 226. Entwurf einer wendischen Kirchenhistorie. 43.

H h n , Jan Bohumr, 14. septembera 1763 jako fara w Kluku a mu, ki je sebi tak derje pez swoje mcne prdowanja a pez swoju iwu wru, z kotrej za Boe kralestwo skutkowae, ka te na druhe wanje wulke zasuby wo Serbow a jich pismowstwo doby. Nutrny Khna, tn je evangelion cyy a syje wudom zbnose symjo praji wo nim Mhn w swojim serbskim ryeskim khrluu. Wn narodi so 9. novembera 1706 w Budyinje, hde b jeho nan Wolfgang K. listynoe pi wyim pse tam. W swojich mdich ltach dosta prnje rozwuenje w Budyinje a pozdio pola duchowneho Degena w Altensteinje, z kotrym b so w domje swojeho nana zezna. 1728 pide do Lipska a po dokonjanych tudijach tam wri so do uicy a namaka msto pola hrabje z Huldenberga w Jazoncy, pola kotreho b prjdkita. 1732 bu jako katecheta w Jazoncy postajeny. Na piryowanje tehdomnieho wyeho hamtskeho hetmana hrabje z Gersdorfa pooi so wn, ki b rodeny Nmc, na nawuknjenje serbskeje rye a bu na to 1735 jako diakonus do Kluka powoany a 1748 tam jako fara postajeny. W Kluku zapoa so jeho za Serbstwo ohnowana dawos. Pod jeho wjedenjom zaoi so mjenujcy pez hrabju z Gersdorfa w Kluku na kapanstwje seminar za serbskich modencow, ki so tudy na wuestwo abo na pzdnie wye tudije pihotowachu a kotrych welacy serbscy kandidai z Khnom rozwuowachu. Wulki dl tutych serbskich modencow bydlee pola Khna a mjachu tam jd a bydo darmo a dostachu te hie mau pjenjenu podpjeru, dokel b jedyn druhi hrabja z Gersdorf, knjez nad ichoncami, ki tehdom w Lipsku tudowae, 3000 toleri ze swojeho ryekuba jako legat k temu wustaji, zo by so da tutych pjenjez na seminar w Kluku naoia. Tutn seminar w Kluku wobstejee pod Khnowym wjedenjom 1520 lt, a bu pozdio

Spisowarjo hornjouiskich evangelskich Serbow, wot 1597 ha 1800, 19

cyle do Delneho Wujezda pepooeny. Wjele serbskich modencow je z tuteho seminara na kapanstwje w Kluku wuo, ki su pozdio pi serbskich cyrkwjach a ulach ze ohnowanjom dale skutkowali. Te jako prda je so Khn w swojim asu jako mcny a ohnowany grat teho knjeza mjez Serbami wopokaza a je wjele Serbow k iwiej wrje zbudi. Z daloka a z blizka pidechu tehodla te tehdom do Kluka, na njeho posucha a so wot njeho rozwui da a kdu njedelu b Kluk pony luda a pony wozow, na kotrych bchu so nutrni kemerjo ke mi piwjezli. Te wosebne equipae bjez poslenimi njepobrachowachu. Z druheje strony wak pi tym te welake poroki wonkach njewostachu. Wosebje so jemu porokowae, zo konventikule a herrnhutske wanje mjez Serbami podpjerae a zo so sameho za japotoa Serbow deree. W poslenich ltach swojeho iwjenja je teho dla te Khn, ka so zda, so zaso ble wot Herrnhutskich wro sahny. Tola njeda so pr, zo je Khn swrny prda evangelija by a wjele dobreho dokonja a na Serbow duchowne zboe a pozbhnjenje cyy as swojeho skutkowanja mjez nimi zmysleny by. Tehodla nawukny te serbscy pisa a jako b to nawukny, dha je potom te z pjerom za serbski lud da. Hiom w le 1737 wuda wn 300 pruchow ze swjateho pisma z khrluacymi tukami a mjenowae tutu kniku zoty ackaik po Bogatzkyowym pikade. W ltomaj 1738 a 39 peoi wn a da ie Arndowe knihi wot wrneho kesijanstwa a 1741 Arndowu paradiz-zahrodku. W tym samym le zrjadowa wn te serbske spwaske lpje a pispori te same z wjele nowymi khrluemi a pepoda je potom fararjej Bhmarjej w Budystecach, ki k nim nowu pedry spisa a pod kotreho mjenom su so potom w tajkim nowym zarjadowanju iae. Te serbsku bibliju pehlada a zrjadowa wn z nowa po halliskich kansteinskich nmskich wudawkach a da ju z pomocu hrabje Gersdorfa w le 1742 z drobnym pismom z nowa wotie, jako b prjedy hie k njej nowu pedry napisa. Dokel b tuta biblija wjele tunia, dyli prjedawe stare serbske biblije, dha ju Serbja rady a jara kupowachu. W le 1751 napisa wn prjedyry k Riegarjowej postilli, kotru

20 K. A. Jen:

b duchowny ota w Rakecach peoi a starae so sobu za ienje teje sameje. Naposledku ma so te po Knauthowym swdenju Khnej pipisa peok Frankoweho swjateho a wsteho pua teje wry do Khrystusa Jezusa, 1739 w Lubiju ianeho a peok Lseckoweho wukadowaneho katechisma, ka jedyn tajki z lta 1740 mamy. Pirunaj: Otto II. 359. Supplementband von Schulze 224. Knauth 311. Jubelfeier der Brdergemeinde zu Kleinwelke 910.

Langa, Jan, 27. decembera 1727 jako fara w Minakale. Narodi so 18. meje 1669 w Palowje a b syn Domaa Langi, bura w Palowje a tudowae w Minju a w Lipsku. W Lipsku, do kotreho msta b so z 30 tolerjemi poda, mjee so z wulkej khudobu bdi a mee so tam jeno na tajke wanje zdere, zo druhim tudentam jako famulus suee Wosebje b tajki pola dweju knjezow z Ponikau, ki tehdom w Lipsku tudowataj a kotreju nan b te wobsede jeho narodneje wsy a knjez nad Belgernshainom. Taj jeho ti lta sobu zderetaj. Po dokonjanych tudijach wri so do Serbow a bu 1696 fara w Maym Budyinku, 1704 tehorunja w Smlnjej a 1710 w Minakale. Jako fara w Minakale zjenoi so wn z tomi swojich zastojnskich sobubratrow, z kotrymi je swjate pismo do serbskeje rye peoi. Wosebje je te prjedyry k tutemu peokej wot lta 1728 wot njeho. Dale je z tamnymi swojimi zastojnskimi bratrami peoi a 1730 wuda: twore pznae kesijanskeje wry. Z jeho nmskich pismow je za nas zajimaca maa knika, kotru je wn duchownemu rachej w Krjebi napeiwo spisa, ki b so w nowym wudawku Worjechoweho katechisma 1717 jako njepowoany kritika welakich serbskich peokow pozbhny a ki maju napismo: Christliche und reiflich berlegte Gedanken ber Herrn Petri Schiracks, Pfarrers in Creba errafften critico-philologischen Vortrag, den er aus allen bisher in Druck herausgegebenen Wendischen Schrifften geraffet. Lbau (1720?). Pirunaj: Otto II. 379.

Langa, Jan Balthasar, 20. mrca 1738 jako fara w Njeswaidle a b syn prjedy naspomnjeneho Jana L., kotremu b so 9. oktobera 1697 w Maym Budyinku narodi. W le 1726 bu wn fara w Rychwade a 1732 w Njeswaidle. Wn

Spisowarjo hornjouiskich evangelskich Serbow, wot 1597 ha 1800. 2 1

je Porstowy katechismus do serbskeje rye peoi a tn samy 1737 pola Lessinga w Kamjencu jako prnje serbske knihi z tamnieje ienje ie da. Pirunaj: Otto II. 380.

Langa, Jan Bjedrich, 13. novembera 1757 jako fara w Bukecach. Wn b te syn prjedynaspomnjeneho Jana L. a bu tutemu 9. januara 1709 na farje w Smlnjej narodeny. tudowae w Minju 172128 a pozdio w Lipsku, hde je 1728 z nkotrymi druhimi serbskimi tudentami wusnjene serbske prdaske towastwo wobnowi. Jako b so 1730 domoj wri, b dw le z domjacym wuerjom w Jzoru a bu 1732 za faraja do Rychwada powoany. Wot jow ehnjee 1734 do Wsporka a 1739 bu fara w Bukecach. Jako tajki b sobupeoe Lutheroweje domjaceje postille 1751 wudateje. Pirunaj: Otto II. 384. (Entwurf einer wend. Kirchenhistorie 151.

Lehmann (Wiaz), Jan, 15. hapryla 1772 jako fara w Hrodiu. Narodi b so 14. septembera 1710 w Piecach pola Budyina, hde mjee jeho nan Ptr L. burske kubo. Jako b najprjedy w Budyinje a potom w Lipsku tudowa, bu 1733 za fararja do Nosaic powoany. Wot jow pide 1737 za fararja do Ketlic a 1753 do Hrodia. Jako hie w Ketlicach be, peoi wot nmskeho duchowneho Hollatza spisanu kniku: evangelske wustajenje teje hnady, ki buchu 1743 w Lubiju iane. Tute kniki su so pozdio hie nkotry kr z nowa wudae a je te same 1768 te jedyn bur z poriskeje wosady z nowa wotie da. Hie nowie wudawki wudechu 1773 a 98. Po zapisu pola Otto II. 422 je Lehmann te Lutherowy katechismus z wukadowanjom wsteho Dr. Salomona Glassia a z katechismusowej historiju peoi a 1761 w 8. w Budyinje ie da. Myslu sebi pak, zo je tutn katechismus, jeli je jn Lehmann te peoi, w rukopisu zawosta, dokel so ha dotal njeje nihde wusldi da, mjez tym zo so katechismusy tola tak lohcy z luda njezhubja a so te hie stare ha dotal cyle zhubie njejsu. Pirunaj Otto 1. c. Entwurf einer wend. Kirchenhistorie 154.

Leonhardi (Lehnert), Kesijan, 1. septembera 1742 jako fara w Maym Budyinku. B syn Joachima L., tehdom fararja w uu a bu tam 16. meje 1672 narodeny. tudowae

22 K. A. Jen:

w Budyinje a w Wittenbergu a bu 1704 do Maeho Budyinka powoany. W le 1719 wuda wn z tehdomniim kandidatom Dumiom [pirunaj teho mjeno] pisowa, prdarja a wyi khrlu Salomonowy, Jezus Siracha a t. d. w serbskej ryi. Pirunaj: Otto II. 434.

Leonhardi (Lehnert), Jurij, 18. junija 1748 jako fara w uu. Wn b bratr prjedynaspomnjeneho L. a ka tutn w uu na farje rodeny 7. hapryla 1675. W le 1706 bu wn do swojeje narodneje wsy za fararja powoany a wot swojeho nana, ki b tehdom fara w Delnym Wujezde, zapokazany. Wot njeho spisana je knika: Jurija Lehnerta krtka a najtrbnia wry a cyrkwje historija. 1734. Pirunaj: Otto 434.

Leska . Bohumr, Mag., 1796 jako fara w Nowodworje pola Warawy w Plskej. Leska b rodeny Nmc a b so 14. novembera 1725 w Rastenburgu w Pruskej narodi. Hde je tudowa a kak je do Serbow pio, njeje znate. W le 1746 bu wn w Muakowje jako archidiakonus pi nmskej a fara pi serbskej cyrkwi postajeny. Wot jow ehnjee wn 1757 jako fara do Rakec, hde ha do lta 1776 zawosta. W tutym le bu w Rakecach po dohim procesu ze suby pueny, dokel jemu winu dawachu, zo b so peiwo estej kazni pehri. Ha b Leska woprawde winowaty, abo nic, njeda so cyle dopokaza a njeje enje cyle na zjawne pio. Wn ehnjee po swojim wotsadenju do Warawy, hde privatne hodiny dawae a pi tym po Plskej puowae, tu a tam rozprenym evangelskim wosadam sui. 1783 bu tam k jenej tajkej wosade w Nowodworje za fararja powoany a je tam ha do swojeje smjere zawosta. Jako Leska hie w Rakecach be, peoi wn Bogatzkeho ackaik do serbskeje rye, da tutn swj peok, dokel wn isty Serb njeb, wot swojeho susoda, duch. Mhna w Njeswaidle pehlada a 1767 w Halli ie. Tn samy ackaik bu pozdio zaso z nowa wudaty, dokel jn Serbja rady kupowachu, 1796 a dwjcy 1816 wot knihiwjazarja Rosenkranca w Budyinje a jako plagiat wot knihiwjazarja Ahnera w Wsporku. W asu swojeho procesa wuda Leska k swojemu wusprawnjenju a trotej nkotre khrlue tak derje w serbskej, ka te w nmskej ryi. Jeho


serbske khrlue, wot kotrych staj pozdio dwaj do spwaskich knihow sobu pijataj, maju napismo: nowe duchomne khrlue k esi Boej a k natwarjenju kesijanskeje cyrkwje wudate 1775. (5 khrluow). Pirunaj: Otto II. 442. Laus. Mag. 1768. 80, 1776. 21.

Liba abo Libua b cyrkwinski wue a organista w Huinje a je tam 1798 wumrje. Wn je w le 1787 serbsku kniku wuda pod napismom: trotne a k natwarjenju wuitne rozryenje jeneje wrjaceje due z jejnym zbnikom Jezusom. Na titulnym opjenje tuteje kniki steji, zo je wudata wot Jeneho, kotry Gor rady tym Lubym Sserbam hiom na Te woomnate Lieto jako Ordentlich powoany, Zyrkwi we Schuli, ui a tejsch tu te Knischki bes Geiza pscheoiw je. Do tuteho podpisma je Libua swoje mjeno nutzaplet, najskerje = J. G. Liebusch, tempore ludimagister, organista Guttaviensis.

Lika, Ptr Bohumi, b wokoo lta 1816 advokat a sudniski direktor w Dahlenje. Narodi so 10. septembera 1756 w Mittweide, hde tehdom jeho nan jako wojak pi wjsku stejee. Swoje modostne lta je we Wjeleinje peby. W le 1778 namakamy jeho bjez wobnowjerjemi serbskeho prdaskeho towastwa w Lipsku, hde na duchownstwo tudowae. W le 1780 wopui jako kandidat Lipsk a namaka domjace wuestwo w (nmskim) Debsku w uicach. Nkotre lta pozdio wri so zaso do Lipska, dokel b so z nim, ka je w aktach serbskeho prdaskeho towastwa w Lipsku pispomnjene, nto lowske stao a tudowae na prawizny. Jako prawiznik namaka pozdio swoje msto w Dahlenje. W le 1784 wuda serbsku kniku za serbskich wuerjow pod napismom: krtke rozwuenje k prawej zbnosi. K njej be sebi wot D. Burerja, prnjeho professora a stareho theologiskeje fakulty w Lipsku wopokazmo spodobanja pipisa da. Po podpismje pedrye b Lika tehdom z nowa w Lipska a je tutu kniku potajkim jako tud. prawa wuda. Po wobswdenju njeboh duch. Ponicha w uu podawa tuta knika jeno peok nmkeje knihi: Dittrichs Glckseligkeitslehre. W pedsowje, ki je z Likoweho pjera, wustupi wn jara za wuisenje serbskeje

24 K. A Jen:

rye wot nmskich wurazow, w knicy samej trjeba pak wn tych samych tola njetrjebawi wjele.

ahoda. Jurij, 27. hapryla 1817 jako kantor a ulski wue w Kluku. Wn b so 9. junija 1730 we Wulkich Debsecach narodi a b jeho nan Jurij . zahrodnik a pedenak tam. W le 1743 pide na tehdomnii seminar w Delnym Wujezde a 1750 do Zhorjelca do syrotownje. Na wobmaj wustawomaj pihotowae so na wuestwo. 1754 bu do Kluka powoany, hde 1804 swj postaltny jubilej swjeee a pozdio dweju substitutow po rjadu dosta. Wn je welake serbske kniki do serbskeje rye peoi a ie da. Dokel pak so wn na titulach swojich knihow enje mjenowa njeje, dha njew Otto II. 372 wo jeho literariskich dach nio praji, ha zo je jedyn wot past. prim. Ruthela w Zhorjelcu spisany katechismus do serbskeje rye peoi. Tutn katechismus je pak w rukopisu zawosta a so drje zhubi. Zo pak je wn wjacy do serbskeho peoowa a te welake ie da, wmy z druhich row, ka te z teho, zo su prnje pismiki jeho mjena we wjele knikach z jeho asa, do serbskeJe rye peoenych pez i wuzbhnjene. Po tym hodi so drje z wstosu praji, zo je wn wuda: 1782 nutrne modlenja k Jezusej z maym katechismom a ze spwaskimi knikami, 1783 Steinhofera prdowanje na text wot zhubjeneho syna, 1784 Steinhofera prdowanje wot epjenja naeho knjeza J. Khrysta, 1786 nowy peok Loesekoweho wuoeneho katechisma a 1808 tu wuteptanu drohu na tu horu Zion (wot Hollatza). Welake druhe w tamnych ltach iane mjee serbske wcy su snadno tehorunja wot njeho. Pirunaj: Otto II. 372. Schulze, Supplementband 227. Laus. Provinzialbltter V. 128.

Martini (Marin), Hrjeho, 1632 jako fara w Poricach. Ha runje so wn sam na titulnym opjenje wot njeho wudatych serbskich pokutnych psalmow Loebaviensis mjenuje, dha zhonimy tola zaso z druhich zapiskow serbskich duchownych, zo je wn z Wulkeho Daina by. Mno te, zo je tu jeno wotehnjeny. Wn b najprjedy fara w Bukecach, najskerje wot 1621 sem. Wot jow pide 1626 do Poric, hde je zawosta. Jako fara w Poricach wuda 1627 Davidowe

Spisowarjo hornjouiskich evangelskich Serbow, wot 1597 ha 1800 2 5

sydom pokutne psalmy w serbskej ryi a su to druhe znate hornjouiske serbske kniki, ki su so iae. Pirunaj: Otto II. 544. Kirchengallerie der Oberlausitz, st. 441 a 442. asopis 1871 zeiwk I.

Matthi, Jurij, 1782 jako fara w Khomje a Hznicy pola Nizkeje. B so 1652 wot burskeju stareju we Wajicach narodi a bu 1681 do Khoma jako fara powoany, hde je ha do swojeje smjere zawosta. Wn je wosebje tn samy, ki je Brlingowy nmski prawopis za serbsku ry do lpeho systema zrjadowa a z pomocu swojeho znajomnstwa ze serbskej rynicu za to skutkowa, zo su so wot jeho asa sem serbske knihi za evangelskich Serbow w tajkim prawopisu iae. Wn suee sobu k serbskej kommissiji, ki je 1693 katechismus, 1695 seske knihi a 1696 agendu do serbskeje rye peoia. Tehorunja bu wn sobu do kommissije wuzwoleny, ki je 1710 prnje serbske spwaske wudaa. Sam za so je wn serbscy wuda 1719 Cyriaka Hfera njebjeski pu, teho runja 1719 Jezus Siracha a 1721 serbsku rynicu, kotra je dohe lta jenika dosponia rynica serbskeje rye wostaa. Pirunaj: Otto II. 547.

Mhn, Jurij, 22. awgusta 1785 jako fara w Njeswaidle. Wn b so 14. meje 1727 w Hruboicach narodi, hde b jeho nan Jan (abo Hans) M. wobsede burskeho kuba. Pez duchowneho Khna w Kluku pide wn 1743 do syrotownje w Halli a 1747 pesydli so do Lipska, hde bu sobustaw serbskeho prdaskeho towastwa. W Lipsku dosta te swoju swjeiznu pi tamniim konsistoriju, jako bu 1750 wot wjecha Sulkowskeho za diakona do Njeswaida powoany. W le 1760 bu fara w tej samej wsy. 1776 bu te wot wyeho hamta jako plny prda w lhwje regimentow Thieloa a Karlsburga postajeny. Wn b w swojim asu wosebity serbski prda a sawny znaje serbskeje rye, kotru jara ise a derje rye a pisa wjedee. Wo tym swda te jeho serbske pisma, z kotrymi je dopokaza, to serbska ry zame. Te jako serbski psnje je M. znaty a je welake serbske psnje spisa, ki su so zdla po jeho smjeri w naim ltstotetku wotiae, zdla te zhubie. K wopokazmu, to serbska ry

26 K A. Jen:

zame, je wn te kruchi z Klopstockoweho Messiasa peoi, kotre je jeho syn Rudolf Mhn w le 1806 wotie da. Wn b jedyn wot tych tyrjoch, ki su 1751 Lutherowu domjacu postillu do serbskeje rye peoili a je wn sam pi tym najwjacy prdowanjow peoi, mjenujcy te wot njedele Estomihi ha do Judica, wot 15.20. po swj. Trojicy, dale prdowanja na welake japotoske dny, za pusty wjeor a t. d. W le 1760 wuda wn pokutne modlitwy za mr, ki su so 1761 a 69 (?) znowa wotiae. Dale je wn pedry spisa k prdowanju, kotre b tudenta Ryn z Wjeleina w Lipsku pi postaltnym jubelskim swjedenju serbskeho prdaskeho towastwa tam dera a ki bu 1767 w Zhorjelcu iane. W tutej pedryi wustupi wn wosebje za wuisenje serbskeje rye wot njenuznych nmskich wurazow. Z ltow 1772 a 1773 mamy hie dw prdowani wot njeho, ki so wobej pez klassisku serbsku ry wuznamjenitej. Prne ma napismo: palaty powc, na kotrym Hans Wjenk z Lubjenca 1772 pola ahowa iwy spaleny bu a je to jene najrjeich a najmcniich prdowanjow, ki su so hdy w Serbach derae. Druhe, 1773 iane a 1863 z nowa we Wojerecach wudate, ma napismo: tn modlitwy dostojny Bh w pihotowanju njw. Pirunaj: Otto II. 621. Entwurf einer Oberlausitz-wend. Kirchenhistorie 186.

Muka, Kapor Leonhard, 19. januara 1739 jako fara w Berthelsdorfje pola Herrnhuta. B so w Kotecach narodi, hde b jeho nan Jan M. 17001705 duchowny, tudowae wokoo lta 1728 w Lipsku, bu 1731 fara we Wochozach a 1737 w Berthelsdorfje. Jako hie we Wochozach b, peoi k Hbnarjowym bibliskim historijam tuki, kotre je duchowny Faber w Kluku 1733 w swojej maej bibliji wotie da a na o je spomnjene w pedryi k tutym kniham.

Mller (Mynk), Handrij, 18. januara 1815 jako konrektor pi liceju w Kamjencu. Rodeny b z Budyina, hde 31. awgusta 1759 swto tuteho swta wohlada. W Lipsku tudowae na duchownstwo a b tam sobustaw serbskeho towastwa Wot lta 1807 sem b konrektor w Kamjencu. Jako knihiwjaza Helmers w Budyinje 1797 nowy wudawk serbskeje biblije ie da, wobstara Mller, tehdom hie kandidat


duchownstwa z wulkej prcu a pilnosu korrekturu a pehlada a porjedi pi tym te z nowa stary peok teje sameje. Z jeho pjera je te nowa nmska pedry k tutemu wot njeho wobstaranemu wudawkej.

P j e c h , Jan, 8. junija 1741 jako diakonus pi serbskej michaskej cyrkwi w Budyinje w 34. le swojeho iwjenja. Jeho nan b Jurij P., wobydle we Wjeleinje, ki tam ze welakimi wcami wikowae. We Wjeleinje narodi so Jan P. 5. novembera 1707, wopytowae wot 1720 sem gymnasij w Budyinje a wot lta 1727 sem universitu w Lipsku, hde b te sobustaw serbskeho prdarskeho towastwa. 1730 wri so do Budyina a b tu najprjedy z domjacym wuerjom. W showacym le 1731 bu hiom za diakona pi serbskej cyrkwi powoany a deree 11. mrca jako tajki swoje nastupne prdowanje. Jeno 10 lt mee w swojim zastojnstwje zawosta, je pak tutn krtki as swru naoi, ze swojimi darami tak derje swojej wosade jako zahorjeny duow-pasty, ka te cyemu Serbowstwu jako pilny spisowa sui. Otto w swojim sowniku uiskich spisowarjow mjenuje jeho sprawneho wotroka Boeho a Mhn w swojim ryeskim khrluu praji wo nim Pjech tn njese tn bjski wohe a wui tak pknje nutrne domjace swenki skadnio, jasnio swi. Hie ped nhde 40 ltami spominae so na njeho wot starich Serbow a powjedae so wo nim, z kajkej horliwosu b w swojim asu za kralestwo Boe skutkowa a kak so na njeho naoi hoda sowa swjateho pisma: surowos wo twj dom je mje zeraa (Jan 2, 17). Hiom w prnim le jeho duchownskeho zastojnstwa bu jeho strowos pez to podryta, dokel b jeho fara Ast stary mu, archidiakonus pi ptrowej cyrkwi b wumrje a diakonus pi tej samej cyrkwi b doho khory, a b tak do pi wobmaj cyrkwjomaj z wulkeho dla na jeho mode ramjenja zwalene. A tola wjedee wn pi tym hie as za literariske da namaka a mnohe serbske knihi pak sam spisa, pak w peoku wuda. K prnim, ki su wot njeho same spisane a potajkim originalne sueja showace: 1) jeho nastupne prdowanje 1731. 2) prdowanje wo prawej zbnych injacej wrje 1732. 3) prdowanje wo zadwanej

28 K. A. Jen:

hnade Boej k naemu wobrenju 1735. 4) ta wulka zbnos w Kh, Jezusu, ki nam w swjatej kency enkowana je 1734, 37, 91. 5) nkotre wuitne modlitwy (modleske kniki) 1737 (a 1769) 6) krtke wustajenje teje zbnose 1737. (Nowy wudawk wot faraja Brody 1748.) 7) nkotre nuzne napominanja k kesijanskemu zaderenju 1786. (Wot njeznateho po Pjechowej smjeri wudate.) Do serbskeje rye peoi je Pjech: 1) Starkowe rozwuenje wot nkotrych nuznych tukow teho kesijanstwa 1735 2) Ltkemannowe prjedy woptanje Boeje dobroty 1735. 3) Dr. Marpergera spowjedne kniki 1738. Wye teho je Pjech w le 1736 nowy wudawk noweho testamenta wobstara a 1741 pi nowym wudawku serbskich spwaskich pilnje sobu skutkowa. Wn je te serbsku knihownju pi michaskej cyrkwi zaoi a k pisporjenju teje sameje wste pjenjezy wotkaza. Pirunaj: Otto II. 767. Mitschke 53. Dietmann, Priesterschaft 90. asopis 1865. II. zeiwk.

Ponich (Pannach), Samuel Bohuwr, 9. hapryla 1798 jako fara w Maleecach a sobustaw towastwa wdomnosow w Zhorjelcu. Wn b so 13. januara 1748 w Nmskich Jenkecach narodi, hde b tehdom jeho nan Ptr P. (pozdio te w Maleecach) fara. tudowae w Budyinje, we Lipsku a we Wittenbergu, hde 1770 serbske prdaske towastwo wobnowi, ki b nkotre lta prjedy wusnyo. Po dokonjanych tudijach b wn pomocny prda a domjacy wue najprjedy we Wulkich Zdarach a pozdio w Dubcu. 1778 bu za fararja do Wochozow, 1780 tehorunja do Jaboca a 1786 na msto swojeho zemrjeteho nana do Maleec powoany, hde je ha do swojeje smjere zawosta. Ponich b w swojim asu nic jeno wueny, ale te jara dawy Serb, ki je welake za Serbow a wo Serbach w serbskej a nmskej ryi pisa a sobu za to skutkowa, zo towastwo wdomnosow w Zhorjelcu ble na Serbow diwa zapoa. Jako hie we Wochozach b, wuda 1778 prdowanje w serbskej ryi mysle mra w njemrnym asu a w tym samym le te na wabjenje a za pjenjezy hrabje z Callenberga w Muakowje peok lkaskich knikow wo zaderenju pi jtrach. Hdy b w Jabocu,


peoi 1782 Dr. Herzoga rozwuenje za baby na wsach do serbskeho a w Maleecach 1795 pomocnu taflu za tepjenych, zmjerznjenych a t. d. wot Dr. Struvy. Posleu je towastwo wdomnosow w Zhorjelcu ie dao, rozwuenje za baby pak bu na porunos uiskich krajnych stawow iane. Z nmskich nastawkow, kotre je Ponich spisa, su za nas wane showace: 1) Kleine Beytrge zur natrlichen und statistischen Beschaffenheit der Oberlausitz (Laus. Monatsschrift 1797 II 410). 2) Reliquien der Feld=, Wald=, Wasser= und Hausgtter der Wenden (Laus. Monatsschrift 1797. II. 741). 3) Von milden Stiftungen fr oberlausitzer Wenden (Laus. Monatsschrift 1799. II. 647). 4) Ueber die ehemaligen Miethpfarrer unter den Wenden (rukopis w mainej knihowni). 5) Von oberlausitz=wendischen Bibliotheken (rukopis w mainej knihowni). Pirunaj: Otto II. 756. Laus. Monatsschrift 1798. I. 341.

Prtorius (drje = ota), Pawo, Mag., 26. februara 1709 jako archidiakonus pi ptrowej cyrkwi w Budyinje. Narodi b so 16. awgusta 1650 na farje w Njeswaidle, hde b jeho nan Daniel P. tehdom fara. W Budyinje a we Wittenbergu tudowae a bu w posleim mse 1670 magister. 1672 bu diakonus a serbski prda w Lubiju, ehnjee pak w tym samym le zaso z Lubija do Njeswaida, hde na msto swojeho zemrjeteho nana stupi. 1675 bu za fararja do Kluka powoany a 1679 pesydli so jako diakonus k ptrowej cyrkwi do Budyina, hde bu naposledku 1684 archidiakonus. Wn je sobu jedyn najprniich serbskich spisowarjow a b sobustaw kommissije, kotra je 1693 may katechismus, 1695 seske knihi a 1696 agendu serbscy wudaa. 1703 wobstara wn z Michaom Frencelom z Budystec a z diakonom Michaom Racu pi serbskej cyrkwi w Budyinje prni peok serbskich psalmow a je najskerje pedry k tutemu peokej, w kotre so welake ze serbskeje rynicy rozestaja, z Prtoriusoweho pjera. W le 1704 wuda wn za Serbow serbski peok jendelskich knikow, kotre b jemu jendelski baron z Hales, ki pez Budyin puowae, pepoda z prstwu, je za Serbow peoi. Hales zapai peok a i tutych ntko adnych knikow, ki maja nmske napismo: Nothwendige Seelen=Sorge in eines

3 0 K. A. Jen :

Predigers Sendschreiben an seine Pfarrergenossen vorgestellt. Tehorunja b P. sobupomocny pi wudau serbskeho peoka noweho testamenta, 1706 wot Michaa Frencela wudateho, a je tutn peok prjedy ia na pikaznju khurwjecha Jana Jurija II pehlada. Jeho poslenje do, kotre pak njeje pi swojim iwjenju dokonjane wohlada mh, bchu serbske spwaske. Te same wudechu 1710 po jeho smjeri, wn pak b swru na jich wudanju a spisanju sobu pomha a b sobu k tamnej kommissiji serbskich duchownych pisua, ki mjee prnje serbske spwaske po pikazni krajnych stawow hromaduzestaje. Pirunaj: Otto II. 321. Dietmann, Priesterschaft 79. Knauth, Kirchengeschichte 400.

Raca (Radca), Micha, 22. novembera 1730 jako diakonus pi michaskej cyrkwi w Budyinje. Jeho nan Matej R. b wry dla z Wuheskeje wuahny a tam najwjeti dl swojich kubow a bohatstwa zawostaji a sebi w Zemicach swobodne kubo kupi. Jow so jemu 1. oktobera 1657 jeho syn Micha narodi, kotremu z druhimi synami na duchownstwo tudowa da. 1687 bu fara we Wochozach a 1690 powoa jeho manska rada jako prnjeho serbskeho diakona k michaskej cyrkwi do Budyina. Wn pisuee sobu k tym pjeom muam, ki su 1693 may katechismus, 1695 seske a 1696 agendu serbscy wudali, ka te sobu k tym tom, ki su 1703 psalmy peoili. Pirunaj: Oto III. 6. Dietmann Priestersch. 90.

R a c a , Daniel Ehregott, Mag., 19. meje 1762 jako diakonus w Biskopicach. Narodi b so 3. decembera 173l w Krjebi, hde b jeho nan Jakub R. tehdom fara. W Budyinje a w Lipsku tudowae a bu 1755 magister we Wittenbergu, 1759 pak do Biskopic za diakona powoany, hde 30 lt stary wumrje. W le 1761 wuda w serbskej ryi wukadowanje dweju khrluow ze serbskich spwaskich pod napismom: tn w asu teje tynose zrudny, ale pez rjane khrlue zaso zbudeny kesijan. K tajkemu wukadowanju dweju khrluow ujee so Raca wabjeny, dokel b duchowny rach w Maym Budyinku wobaj ze swojeho noweho wudawka serbskich spwaskich jako mystiske a njezrozemliwe wuwostaji. Pirunaj: Otto III 4. Entwurf einer wendischen Kirchenhistorie 193.


R a k , Jurij, 12. junija 1799 jako advokat w Budyinje. Wn b so 14. junija 1740 w ornych Noslicach narodi, hde jeho nan Micha R. iwnos wobsedee. tudowae w Budyinje a na prawa w Lipsku, hde b sobustaw a pozdio te pismawjede serbskeho prdaskeho towastwa. Wot lta 1770 sem b advokat w Budyinje. Jako serbske towastwo w Lipsku 1766 swj postaltny jubilej swjeee, spsni Rak na tajki swjede serbsku odu, kotra bu dwjcy wotiana a to najprjedy we: Kurzgefate historische Nachricht von dem Anfange und Fortgange der jetzt lebenden wendischen Gesellschaft in Leipzig. 1766 a potom te we: Kurzer Entwurf einer wendischen Kirchenhistorie. 1767 Pirunaj: Otto III. 748.

R h e n i (Rjen), Handrij, 21. novembera 1805 jako fara w Slepom. Jeho narodna wjes bchu Hnaecy, hde b jeho nan Jan R. krawc a hde je so wn 6 februara 1731 narodi. Pez duchowneho Khna w Kluku pide wn 1743 do Halle na tamniu syrotownju a wosta tam 5 lt. 1749 poda so do Lipska, zastupi tam do serbskeho towastwa a wosta tam lto. Khudoby dla wri so 1750 zaso do Halle, hde na universie dale tudowae a pdla we aanskej uli syrotownje hodiny dawae. 1752 bu za duchowneho do Wochozow powoany a ehnjee wot tam 1778 do Slepoho, hde 1802 na jara swjedeske wanje swj 50ltny zastojnski jubilej swjeee. Jako hie we Wochozach b, dae z Hodanom rachom w Maym Budyinku na wudau hornjouiskich ulknikow, ki buchu 1770 (a 1803) za serbske ule iane. Do tutych knikow je wn nkotre stawy, ki su pak z jeho mjenom, pak z pismikomaj H. R. podpisane, peoi abo zestaja. Te pie swoje mjeno w tutych knikach druhdy H. Rentsch (Rjen). Pirunaj: Entwurf einer wendischen Kirchenhistorie. 189. Laus. Monatsschrift. 1803. I. 180.

R u s k a , Handrij, 13. hapryla 1810 jako domjacy wue w domje ruskeho hrabje Sotykowa w Moskwje. B syn Jana R., wobydlerja pod hrodom w Budyinje a b so tam 8. novembera 1755 narodi. tudowae w Budyinje a wot lta 1775 sem w Lipsku na duchownstwo. Pi wobnowjenju serbskeho towastwa w Lipsku bu 1778 za prnjeho stareho wuzwoleny. Po

32 K. A. Jen:

wotedenju z Lipska poda so najprjedy 1780 k dwrskemu radielej Nyi (rodenemu Serbej) nad Mengelsdorfom a wot jow k pichodnemu nanej tuteho knjeza w Moskwje, hde je ha do swojeje smjere zawosta. Jako stari serbskeho towastwa w Lipsku je dwaj serbskaj spwaj, ki staj so jemu wobaj derje poradiaj, spisa a ie da. Pri*) pod napismom: wjna a mandelstwo, tej dw kolescy, z kotrymaj Bh swt wobroa pi enjenju knjeza duchowneho Brahca w Ketlicach a druhi pi wotedenju knjeza Jana Bjedricha Miki z Lipska. Wobaj spwaj staj 1779 w Lipsku ianaj. Pirunaj: Mitschke Michaelisgemeinde 76.

Rychta , Jan, 14. januara 1802 jako fara w Nosaicach. Wn b so 24. januara 1732 w Kluku narodi, hde b jeho nan Ptr R. tehdom me na dworje. Swoje tudije dokonja na seminarje w Delnym Wujezde, na syrotowni w Halli a na universitomaj w Lipsku a w Halli. Potom b wue w Halli a wot 1756 pi realcy we Wittenbergu. 1760 bu jako fara do Nosaic powoany. Po rukopisnych zapisach njeboh knjeza duchowneho Krgarja w Poricach je wn nowy wudawk noweho serbskeho testamenta 1773 wobstara, ki je so pjea w Rudolstade pola knihicierja Ptra Eliasa racha, rodeneho Serba z Maleec, ia. Pirunaj: Otto III. 64. Entwurf einer wendischen Kirchenhistorie. 190.

Ryn. Jan, 11. mrca 1803 jako fara w Wulkim Radowje. Wn b syn Michaa R., khkarja we Wjeleinje, hde b so 8. hapryla 1733 narodi. 1752 poda so na gymnasij w Budyinje a 1761 na universitu w Lipsku, hde b w posleim asu podstari serbskeho prdaskeho towastwa. Jako tajki deree 10. decembera 1766 pi postaltnym jubileju towastwa po psalmje 19, 17 serbske prdowanje w universitnej cyrkwi w Lipsku, ki bu 1767 z pedryu duchowneho Mhna w Njeswaidle w Zhorjelcu iane. Dale je wn jako fara w Radowje, hde wot 1772 skutkowae, tyri prnje stawy Werneroweho njebjeskeho pua, ki bchu so wot Bhmarjoweho peoka zhubie,

*) Z nowa wotiany w II. zeiwku asopisa 1868 pod napismom: kwasny spw z lta 1779.


z nowa peoi a su so te same te 1777 z wudawkom tamnych knihow sobu wotiae. Pirunaj: Otto III. 27. Laus. Monatsschrift 1803, I. 313.

Smole , Handrij, 6. septembera 1729 jako fara w Njeswaidle. B so 1693 we Wojerecach narodi, 1721 bu fara w Rychwade, 1726 prni diakonus w Njeswaidle a 1727 fara tam. Wumrje 36 lt stary. Wn je w le 1729 krtko ped swojej smjeru nowy wudawk psalmow z lta 1703 wobstara a tn samy z 21 modlitwami pod napismom: wdne modlitwy jeneho wrneho kesijana pispori. Pirunaj: Otto III. 163.

Stempel , Kesijan Bjedrich, Mag., 21. julija 1836 jako fara w ornym Khomcu. B so 23. februara 1762 we Wojerecach narodi, hde b jeho nan Kesijan Bjedrich St. Dr. med. a fysikus. 1782 pide na universitu we Wittenbergu a zastupi tam sobu do serbskeho prdaskeho towastwa. 1786 bu fara we Wulkim Parcowje a 1830 w ornym Khomcu, hde je pez 70 lt stary a jako b swj 501tny zastojnski jubilej swjei, wumrje. Jako hie we Wittenbergu tudowae, je na wotedenje jeneho sobustawa serbskeho towastwa (oty z Wojerec) serbski nastawk wot wuitneho naoenja teho asa spisa, ki bu we Wittenbergu 1783 iany. Pirunaj: Stange, Erinnerungen 1849. 7.

rach, Ptr, 21. oktobera 1727 jako fara w Krjebi. Wn b so 29. junija 1656 w Kidole pola Kamjenca narodi, hde b jeho nan Hodan . rychta a kuble. tudowa je na ulach w Kamjencu, w Dradanach, w Minju, w Khemnicy, w Schneebergu a w Cwikawje. Na puu do Schneeberga, hde so we wtrej zymje z hubjenym wobuom a bjez opeje drasty poda, mjee to njezboe, zo sebi wobej nozy zwozabi, na im je pozdio as iwjenja epi dyrbja. W le 1678 poda so z Cwikawy z krasnymi wopismami swojich dotalnych wuerjow wuhotowany do Lipska. Wot mora, ki so 1680 te Lipskej pibliowae, zahnaty, wri so po dwmaj ltomaj swojeho tudowanja do uicy a b tu na 6 lt z domjacym wuerjom we welakich wosobnych domach. 1686 bu za fa

rarja do Krjebje powoany, hde b 41 lt duchowny a hde

34 K. A. Jen:

71 lt stary na zaeklinu wumrje, jako b sebi hiom wjele lt prjedy swojeje smjere swj ka wuda da. W pismach, ki nam wo nim powjedaju, je wn jako mu wosebitych darow khwaleny, ki b z hebrejskej ryu derje znaty a so te pez swoje znajomstwo z astronomiju a z mathematiku wuznamjenjee. Jako serbski spisael je wn w le 1717 wustupi a je tehdom nowy wudawk Worjechoweho serbskeho katechisma wobstara z kritiskej pedryu, w kotrej wn welake dotal wudate serbske knihi z dla wopak rozsudi, tak zo so minakaski fara Langa nawabjeny widee, jemu z wosebitymi [nmskimi] knikami napeiwo stupi. Pirunaj: Langowy artikul a Otto III. 156. Singularia lusatica II. 547.

r a c h , Hodan Bohakhwal, 3. hapryla 1773 jako fara w Maym Budyinku a jako sobustaw welakich wuenych towastwow, ka te pismawjede hornjouiskeho poaskeho towastwa. Wn b wnuk prjedy naspomnjeneho racha a syn Mag. Hodana Zachariasa racha, duchowneho w Nosaicach (pozdio w Maleecach) 5. septembera 1724 b so w Nosaicach narodi, tudowae w Minju a w Lipsku a bu 1748 fara w Maym Budyinku, hde je z wulkim ohnowanjom ha do swojeje smjere skutkowa Jako bu w le 1766 hornjouiske poaske towastwo zaoene, wuzwolichu jeho sobustawy tuteho towastwa k swojemu stajnemu pismawjederjej, dokel mjee wn pola poarjow tehdom hiom znate mjeno a b hiom wo poastwje welake kniki w nmskej ryi spisa a wuda. Pozdio dobu sebi wn w tej samej wdom-nosi hie wjacy khwalby a b jeho mjeno w tamnym asu pola witkich poarjow w kraju a we wukraju derje znate. Wjacy ha junkr dosta wn dla swojich zasubow wo poastwo zote a slborne medaille ze welakich stronow, na pikad wot zwudowjeneje khurwjerchoweje Marije Antonije w Dredanach, wot bajerskeho khurwjercha Maximiliana Jozefa, wot afrikanskeje loe w Barlinje, wot oekonomiskeho towastwa w Petersburgu a t. d. Te dosta wn estne diplomy a bu za sobustawa wuzwoleny wot wjele wuenych a oekono-miskich towastwow a wustawow, na pikad wot akademije wdomnosow w Harlemje a wot khorskeho ruskeho oekonomiskeho


towastwa w Petersburgu. Haj poslenje psa k njemu do Maeho Budyinka 1771 dweju modeju tudentow J. Brodowskeho a A. Kawerzniewa, wobeju ze Smolenska, kotreju mjee rach w plahowanju a wothladanju pokow rozwui. Te welacy druzy knjea wopytowachu jeho a jeho plnicy w tamniim asu a wostachu te khwilu pola njeho, zo bychu wot njeho poastwo zeznali. Jeho mjeno wosta tehodla te dohe lta nic jeno pola serbskich a nmskich, ale te pola wukrajnych poarjow sawne a jeho welake knihi wo poach a jich wotkubanju mjachu w swojim asu tajku wanos, zo buchu jene do ruskeje a jene do francowskeje rye peoene. Tajke welake knihi wo poastwje su wot njeho witke w nmskej ryi spisane, tehorunja te asopis hornjouiskeho poarskeho towastwa, kotry wn za tuto towastwo w ltach 17661771 redigowae. Tola te w serbskej ryi wjedee wn pisa a b te w njej, ka jeho Mhn w swojim ryeskim khrluu mjenuje wn pisarja pjero, kotreho mjeno njesu na khribjetach welake knihi. Wot njeho mamy w serbskej ryi:

1. Lutherowu domjacu postillu, kotru je wn 1751 w zjednoenstwje z duchownymi Bhmarjom, Langu a Mhnom peoi.

2. Dr. Lscherowe cyrkwine klue. 1750. (Nowe wudawki 1752, 1754, 1847).

3. Zezbrane zbtkne kruki krasneho Boeho dara, abo pidawk wsomdesa nowych duchownych khrluow. 1756. (B to pidawk k serbskim spwaskim, kotremu je rach te historiju dotal ianych serbskich spwaskich pedstaji. Tutn pidawk bu s kr wudaty, na pikad dwjcy 1756, 1758, 1760, 1762 a esty kr 1768. Pi teim wudawku piwda jemu rach 20 nowych khrluow, tak zo b jich ntko wch hromade sto.)

4. Nowe wudawki cyych serbskich spwaskich knihow. Wn wobstara tajke w ltach 1759*), 1762, 1764 a

*) Ha su wudawki serbskich spwaskich z ltow 1751, 1755, 1757 te wot racha a ha je w nich hiom naspomnjeny khrlu wuwostajeny, njeje mi znate.

3 6 K. A. J en :

1767 a to poslenje ti wudawki tak derje z drobnymi, ka te z wjetimi pismikami. Dokel b . we wudawku wot lta 1759 khrlu tych kesijanow znutkowna wra so swi, kotry wn za mystiski a njezrozemliwy deree, wuwostaji, zbhny so peiwo njemu literariska wjna, ki je w swojim asu bjez serbskimi duchownymi wjele njenuzneje hary nainia a na kotru smy dopomnjeni pez rachowu pedry k serbskim spwaskim wot lta 1762, pez wosebitu kniku wot diakona Racy w Biskopicach (hladaj teho artikul) a pez jene wot diakona oty w Ketlicach 1756 wudate serbske kniki (Trevirana rozryenje teje due z Jezusom), w kotrych posleni prosy, zo so z tutym khrluom njeby ane pemnjenje stao. Pirunaj: Krger, das oberlaus. evangelisch-wendische Gesangbuch. Laus. Magazin 1842. 1.

5. Swru zjewjena pu k njebjesam wot Mag. Schwarzy, duchowneho w Lohrenzkirchu, peoene wot jeneho evAnGeliSkeho Prdarja (to je = Adam Gottlob Schrach Pastor) 1759.

6. Kwtki Jezusowe, abo lute krtke wutrobne zdychowanja k Jezusej. W Lubiju 1762. (Su to wot . z druhich serbskich knikow hromaduzezbrane zdychowanja.)

7. Njeboh Mag. Waisy krasne modleske knihi. W zaoku Ptera Rychtarja, buchbindarja w Stopnje 1769. (Nowe wudawki 1783, 96, 1843, 1861, 1873.)

8. Hornouiske ulkniki 1770 (1778 a 1803). Do tutych knikow je te duch. Rheni we Wochozach nkotre stawy pepoda.

Ze welakich mjeich nastawkow, kotre je rach do nmskich w jeho asu wukhadacych asopisow pisa, su za nas Serbow wosebje showace wane: 1. Entwurf einer slavisch-wendischen Historie. 2. Schutzschrift fr die alten Slaven und Wenden, in welcher sie wegen der ihnen Schuld gegebenen Treulosigkeit vertheidigt werden. 3. Historische Nachricht von allen in der Oberlausitz befindlichen Huitenschanzen, besonders des Budissiner

Spisowarjo hornjouiskich evangelskich Serbow, wot 1597 ha 1800 3 7

Creyses. Witke tute nastawki namakaju so we: Arbeiten einer vereinigten Gesellschaft in der Oberlausitz zu den Geschichten und der Gelahrtheit berhaupt. 175355, Band IV., V., VI . Te na to ma so spomni, zo je wulki dl za nas Serbow jara waneje kniki: Kurzer Entwurf einer oberlausitz-wendischen Kirchenhistorie 1767 wot racha. Pirunaj: Otto III. 144. Nachlese oberlausitzischer Nachrichten 1773, 129. Entwurf einer wendischen Kirchenhistorie 174. Laus. Magazin 1773.

rach , Khorla Bohakhwal, wokoo lta 1835 jako fara w Rychwade. Wn b syn prjedaweho ., kotremu b so 25. februara 1764 w Maym Budyinku narodi. tudowae 17771782 w Budyinje a ha do lta 1786 we Wittenbergu. Po dokonjanych tudijach b domjacy wue te w Budyinje a 1797 bu za fararja do Rychwada powoany. Jako hie kandidat w Budyinje b, wuda 1790 ze swojim peelom kand. Janku w Bukecach prnje msane pismo za Serbow, ki pak bu po wudenju prnjeho isa zakazane. Pirunaj Jankowy artikul a Otto III. 154.

l e n k a , Khrya, 24. meje 1728 jako fara w Poricach. Narodi b so 4. septembera 1674 w Ranje pola Ketlic, hde b jeho nan Pawo . swobodny zahrodnik, tudowae w Lubiju a w Lipsku, bu 1706 fara we Wulkim Radowje, 1707 diakonus w Ketlicach, 1716 serbski prda w Lubiju a 1718 fara w Poricach. Hdy b w Poricach, wuda 1722: Der kurzgefate kleinere Himmels-Weg, deutsch und wendisch a w tym samym le te: Der kurzgefate grere Himmelsweg, deutsch und wendisch. Posleni bu 1741 (abo 40?) z nowa wudaty a je so ha do lta 1770 wjele w serbskich ulach jako itanka trjeba. Pirunaj: Otto III. 156.

Schmidt, Kesijan Bohakhwal, februara 1778 jako fara we Wslinku. Jeho nan b Kapor S., kantor a wue w Bukecach, hde je so wn 1703 narodi. tudowae pi jara wulkej khudobje, ki b tak wulka, zo dyrbjee husto hd epi a z njezainjenej poliwku wot sucheho khlba za lubo wza, w Budyinje a w Lipsku. Te jako kandidat mjee welake bdenja a wjele njeluboznych zhonjenjow ini. Po dohim akanju bu 1736 wot konsistorstwa w Dredanach

38 K. A. Jen:

za diakona do Hodija postajeny, z wotkel bu 1744 jako fara do Wslinka powoany. Jow wn wosebje welake serbske khrlue psnjee a z nmskeho do serbskeho peoene. Wot nich wuda wn 1757: dwaj rjanaj duchownaj khrluaj wot C. G. S. P. 0. a 1773: nkotre duchowne khrlue. Wot tutych khrluow su 4 pozdio sobu do serbskich spwaskich piwzate. Pirunaj: Entwurf einer wendischen Kirchenhistorie. 147.

o ta , Jan Bohumr, 14. septembera 1756 jako fara w Rakecach. Wn b so 27. hapryla 1723 na idowje narodi, hde b jeho nan mynk, tudowae w Budyinje a 174345 w Lipsku, b potom lto domjacy wue a bu 1747 za diakona do Njeswaida powoany. 1750 bu fara w Rakecach, hde po esich ltach 33 lt stary wumrje. Wn je mau wutrobnu postillu wot Konrada Riegera, w swojim asu superintendenta w Stuttgare, peoi a 1751 z pedryu wot Khna, duchowneho w Kluku, wuda. Ta sama je we Wittenbergu iana, ka je na to w pedryi spomnjene. Pirunaj: Supplementband zu Ottos Lexicon. 395.

ota, Matej, 25. januara 1773 jako diakonus w Ketlicach a jako najstari bjez witkimi tehdomniimi uiskimi duchownymi, 82 lt stary. Narodi b so 22. januara 1691 w Kidole pola Kamjenca. Jeho nan b Handrij ., bur a stari mu w Kidole. 1705 poda so na ulu do Kamjenca a 1710 na gymnasij do Zhorjelca. 1713 pesydli so na universitu do Wittenberga, hde 2 lta zawosta. Wot lta 1715 sem b pak tu a pak tam domjacy wue a zwuowae so te w prdowanju. Jako domjacy wue b jara pytany, dokel so derje na rozwuenje wustejee. 1730 bu do Ketlic za diakona powoany a ha runje mjee husio skadnos, dale pi, dha tola w Ketlicach w swojim zastojnstwje ha do swojeje smjere 43 lt zawosta. Wot jeho synow su to w Lipsku jako tudeni zemrjeli. Wo Serbow a wo Serbstwo njeje sebi ota jeno z tym wulke zasuby doby, zo je wjele serbskich knihow, wosebje za ule wuda, ale te na to wanje, zo wobdarjenych serbskich modencow pytae, jich k tudowanju wabjee a w swojim samsnym domje pihotowae a jich te pozdio, tak wjele ha sam zamee, pi jich tudijach podpjerae.

Spisowarjo hornjouiskich evangelskich Serhow, wot 1598 ha 1800. 3 9

Ha runje mjee wn w swojim wobenym zastojnstwje ini dos, dha bchu tola w jeho domje z wjeta kdy as nkoti cuzy hlcy, kotrych wn rozwuowae. Z jeho prparandy je wjele pozdio wuenych muow (na pikad Hranski, konvertit Panich a t. d.) wuo. Wn b te mjez serbskimi duchownymi jedyn tych najprniich, ki je zapoa dom, ki chcychu prni kr k spowjedi a k Boemu blidu hi, prjedy polta dohu paesku wubu wudle. Knihi, kotre je wn Serbam do rukow da a kotrych mnohoty dla wn w Mhnowym ryeskim khrluu dawy ota rka, su showace, zwjeta witke w Lubiju iane:

1. M. Grnwalda prnje buchstaby teje kesijanskeje wry. 1732. (Nowe wudawki 1736, 40, 52, 64, 80.)

2. Der andchtige Schler in dem gewhnlichen Morgen- und Abendsegen. 1734. (Serbske modleske kniki z nmskim titulom. Druhi wudawk 1748.)

3. M. Schustera wutrobne k Jezusej zdychowanja z jenej maej postillu. 1736. (Nowe wudawki 1746, 55, 74 a 1806, mno te, zo w ltach 1760, 64, 82.)

4. N. Trevirana rozryenje teje due z Jezusom, abo postilla tej lubej khudobi k lpemu peoena. 1756.

5. C. Hertzbergera lpi peel w nuzy, abo modleske kniki z jenej maej bibliju. 1756.

Tak derje ke knikam pod . 5, ka te k tym pod . 3 je pidata Jana Hranskeho z Wujezda proba nkotrych peoenych khrluow. Otto III. 238 spomni na to, zo je ota hie welake druhe serbske ascetiske kniki w rukopisach zawostaji. K poslenim sua najskerje te knika z napismom: Der kranke Viehhirte, wot kotreje Otto 1. c. powjeda, zo je 1736 w 12 w Lubiju wua. Ale ota sam, ki w pedryi k Treviranowemu rozryenju teje due z Jezusom witke wot njeho wudate kniki mjenuje, njespomni na anu kniku, ki by napismo der kranke Viehhirt ma. Te w druhich zapisach otowych knihow njeje wo tajkej knicy wot oty ana ry. Je tehodla drje w rukopisu zawostaa. Pirunaj: Otto III. 237. Nachlese oberlausitzischer Nachrichten 1773, 34. Laus. Magazin 1773, 57. Na poslenim mse su te serbske rukopisy, kotre je

40 K, A. Jen:

ota zawostaji, hromaduzestajane a su to witko mjee njewane ascetiske wcy.

Vogel, Jan, b wokoo lta 1800 hie jako kandidat duchownstwa w Huinje iwy. Tam b so te 25. januara 1773 narodi jako syn Jurija V., klamarja w Huinje. Swoje tudije b w Budyinje a we Wittenbergu dokonja a dokel so ana suba za njeho njenamaka, dha b sam za so w swojej narodnej wsy iwy. Wn je sydom pstnych prdowanjow wot herrnhutskeho biskopa Loskiela do serbskeje rye peoi, ki buchu 1798 a 99 we Wittenbergu iane. Dale je wn bjez ltami 179397 ze serbskich spwaskich, ka te z jenych druhich 1750 wot Hersena wudatych knikow najrjee tuki hromadu zestaja a na poadanje jeneho wysokeho knjeza a lubowarja Jezusoweho a Boeho kralestwa ie da a to pod napismom: evangeliske tuki a khrlue. Tamny wysoki knjez, ki je te Loskielowe prdowanja peoi a bjez Serbami rozdawa da, b knjez Awgust Khorla Bjedrich ze Schirnding, khurfrinski komornik a wyi lsny mitr w Dradanach, w swojim asu te knjez nad Jzorom a t. d. Ka so z pedrye k naspomnjenym evangelskim tukam dowidi, je snadno knjez ze Schirnding pez Vogela hie wjacy traktatow peoi a bjez Serbami rozdli da. K najmjeemu powjeda Otto III, 442, zo je Vogel te herrnhutskeho biskopa Spangenberga dace rye a napominanja na di do serbskeje rye peoi, ka te Thomaa Wilkokskeho mjedowe krepki. Wo prniich dotalne zapiski serbskeje literatury nio njewjeda a to poslenje nastupa, dha ma so najskerje jeno nowy wudawk tamnych hiom 1771 wot Gdana peoenych mjedowych krepkow zrozemi. Pirunaj: Otto 1. c. Laus. Monatsschrift 1797, 715.

Wahl (Wehla), Jan. 10. januara 1793 jako fara w Krjebi. Wn b so 14. januara 1737 w Kumicach (po druhej powjesi w Konjecach pola Kumic) wot burskeju stareju narodi, bu 1766 fara w Bori a 1782 tohorunja w Krjebi. Bjez lta je wn wuda a w Budyinje ie da: Modlitwy a khrlue za tych, ki k spowjedi a k Boemu blidu pidu.


Wanak, Jurij, 2. septembera 1837 jako kantor a wue w Njeswaidle. Narodi b so 1764 w Khelnje, 1787 bu za wuerja do Njeswaida powoany a swjeee tudy 7. julija 1837 pod powitkomnym dlbraom cyeje wosady swj postaltny jubilej. Krtko po tutym swjedenju wumrje. Wot njeho mamy dwoje serbske knihi, mno pak te, zo je hie nkotre mjee serbske traktaty wuda. Jeho znate literariske da panu do lta 1797, w kotrym je wuda: krasny pu Boi z tymi lowjekami na zemi prjedy Khrystusoweho naroda wot Contiusa a potom mau kniku z napismom: krtka powjes wot teho iwjenja a smjere knjeza J. G. Contiusa, wuerja teho evangeliona we Wojerecach. Poslenu kniku b Contiusowy syn Salomon Konstantin C., notar publ we Wojerecach za Serbow spisa a Wanak je ju peoi. Pirunaj: Otto I. 218. Laus Magazin 1837, 142. Kirchengalerie 344.

Wawer, Jan, 6. meje 1728 jako fara w Bukecach. Narodi b so 28. awgusta 1672 w Mjeicach, hde b jeho nan Mjertyn W. bur. W Budyinje a w Lipsku tudowae, 1702 bu pomocny prda a 1708 fara w Bukecach. Wn b najprjedy sobu bjez tymi muemi, ki su 1710 prnje serbske spwaske wudali, kotre je wn 1719 sam znowa wotie da a pi tym z 42 nowymi khrluemi pispori. Tehorunja suee wn te sobu k tej kommissiji serbskich duchownych, ki je bibliju do serbskeje rye peoia, kotra 1728 krtko ped Wawerowej smjeru wude. Jako ta sama kommissija 1730 twore wuznae kesijanskeje wry wuda, bu do tutych knikow te Wawerowy peok augsburgskeho wrywuznaa sobu nut wzaty, kotry b W. w rukopisu zawostaji. Pirunaj: Otto III, 468.

Worjech (Warichius), Wjacsaw, 1618 jako fara w Hodiju a prni witkich znatych hornjouiskich serbskich spisowarjow. Wn sam mjenuje so Groedicensem a wmy z teho, zo je wn z Hrodia pola Wsporka rodeny by, ale t bchu jeho stari a hde je tudowa, njeje nam znate. Hiom 1585 b diakonus w Hodiju a 16. oktobera 1589 bu tam za fararja postajeny. Jako tajki je w Hodiju 1590 prnje cyrkwine knihi zaoi, ki so hie tam w farskim archivje

49 M. Rostok:

namakaju. W le 1597 wuda prnje hornjouiske serbske knihi, Lutherowy katechismus, kotremu je M. Albertus Lyttichius, superintendent w Biskopicach, nmsku pedry pedstaji. Pirunaj: Otto III, 465. asopis 1868. 1.

P i s p o m n j e n j e a po r j eden j e I. Dokel sym w tutym nastawku jeno tych serbskich spisowarjow hromadu zestaje chcy, ki su te woprawde nto serbske ie dali, dha ma so tu na 10. stronje pomjenowany Jan Kapor Faber wuwostaji, dokel je teho pedry, kotru je 1733 k bibliskim historijam swojeho bratra napisa, nmska.

P i s p o m n j e n j e II . L i b u a (st. 23) rkae Jan Gottlieb a b rodeny z Demjan.

Dwjkidaki. Wot M. Rostoka.

Dwjkidaki (Diptera, Zweiflgler) su pekasancy z dosponym pemnjowanjom, maja w hubje strje k cycanju a dw pewidnej kidle ; msto druheho runka kidow maja paltki. Howa je jeno z ekej nitku z hrudnicu zjenoena; w ti hrudna su hromade na jedyn kruch zrosene. Woi stej wulkej, brunoewjenej abo pordo zotozelenej. ujawcy stej pak krtkej, tinkatej, pak dohej a wjacynkatej; teho dla rozdlujemy: krtkoujawkate dwjkidaki abo muchi (Brachycera) a dohoujawkate abo kuntwory (Nemocera). Cycado je na kncu k tarojtemu srbadu rozrjene a nima seriki, abo wobsahuje zwjeta 46 wtrych serikow, z kotrymi kaa a tute njejsu nio druhe, ha pemnjene klaki abo elesna ; jeno pola nkotrych su tute strje njewutworjene abo skhripjene. Na ujawkach nadede so husto hie jedyn wosebity serik. Dodudki krtkoujawkatych dwjkidakow su bjez nohow a bjez howy a iwja we welakich wosebje hnijacych zwrjacych a rostlinskich maiznach; dodudki dohoujawkatych dwjkidakow iwja so zwjeta we wode a maja kulojtu howu a jara krtke nki. Dudki prniich su wikjote abo sudikojte (sudiki, Tonnenpuppen) a wotewrjeja so z wkom; dudki posledniich podobaja so ble mjetelacym dudkam a pukaja so wot zady po khribjee dele. Dokonjane zwrjo (mucha abo kuntwora) cyca pak brku z rostlinow, pak opu zwrjacu krej a je pak lowjekej wobene abo te samo kdne, pak wuitne, hdy hnijace maizny zaniuje. Jeno bkhi z rjadu dwjkidakow nimaja ane kida.

a) Muchi abo krtkoujawkate dwjkidaki (Brachycera).

Dwjkidaki. 43

1) Mucha domjaca (Musca domestica, Stubenfliege) je ti arki doha, ra a pod brjuchom nao; na natynje ma 4 orne smuki a na zadnicy orne blaki. Mjez howu a hrudnicu je huboki zarzk. Na howje nadedu so dw wulkej woi z ewjenym barbnom napjelnjenej, dw pekrtkej tinnej ujawcy a hibiiwe na kncu do maeje tare rozrjene cycado. Na hrudnicy stej dw kkojtej, pewidnej a jeno z mao ikami perosenej kidle, pod nimaj dw upcy, kotrej dw tak mjenowanej paltcy abo machawcy (Schwingklbchen), ki matej podobu hejkojtych jehow, pikrywatej. Mjez pazorkami posldnjeho nka stopka ma mucha dw lpjatej azy, kotrej ji bhanje po hadkich wcach spomoa.

Domjaca mucha je jedna z najpowchniich a najdale rozrjenych pekasancow a nadede so wudom, hde su ludo a domjacy skt. Wona ani njekaa ani krej njecyca, je pak wobena, dokel je na iju aata a wo nanjewarni. iwi so ze welakimi mokinami; cokor a druhe twjerde wcy womjehi najprjedy z mokrej kapku, kotru z cycada wupui a potom jn wozmje do huby a prje. Jejka znjese do hnoja, do smjeow a do pluwakow; dodudki podobaja so maym ewjam bjez nohow a bjez howy, su jara narane, rostu rue, tak zo so hiom za dw njedeli zadudkuja. Dudki maja podobu maych rych wikow, z wobeju kncow pokulojtych. Za dw njedeli je mucha hotowa, kotra, hdy skhnje, so wuduwa a kida rozahuje. Dudka wotewrja so z wkom. Dokel so jich cye pemnjenje tak khte skni, teho dla so muchi jara rozpoduje, wosebje augusta a septembra, a to najble we kuchinach, we hrdach a khlwach, hde bohatu picu nadedu a pisprawne msta k rozpodowanju. Nazymu mru a jeno nkotre wostanu pez zymu iwe we pikrytych opych mstach.

2) Borkawa (Musca vomitoria, Schmeifliege) je 56 arkow doha a 2 arki tosta. Ma byatej mnomdrej kidle a prki z ornymi blakami. Howa je orna; kidle stej zamnjenej, ale tola pi tym hie pewidnej. Na khribjee ma 4 mne, tola nic jara jasne smuhi.

4 4 M. Rostok:

Tuta wulka mucha pilei druhdy ze sylnym brenjom z woknom nut a bije do klecow, hdy won njemoe. Sanka znjese mae hromadki jejkow do mjasa a do serba, haj asto samo owjekej do jtaceje rany. Jara rue wulahnu so erwje, ki su jara narane a tak khte rostu, zo su hiom po 24 hodinach 200 kr ee a po 45 dnjach dosponje wurosene a mrja tehdy 5 arkow po dohosi. Z teho lohcy spznajemy, eho dla je w le w mjasu husto telko ewjow. Ped zadudkowanjom zalzu do zemje, hde so do podohojtokulojteje prki zmoreneje wikojteje dudki ewjenobruneje barby pewobra. Po 10 abo 12 dnjach pide z njeje mucha, ki brzy wjacy tysac jejkow znjese. Wone so tak khte rozpoduja, zo me jeniki runk muchow za jene le na 500 millionow muchow napodi; teho dla so praji, zo ma nto muchow tuteje druiny konja skoro runje tak khte zera ka law. Podobnje iwi so te zelena a kowowje byata mucha zota (Musca Caesar, (Goldfliege).

3) Mjasowka (Sarcophaga carnaria, Fleischfliege) je skoro tak wulka ka borkawa, 6 arkow doha, ra, na khribjee ornosmukata a na zadnicy ornokstkowana. Tuta wulka mucha pide druhdy do khow a znjese jejka, ki so zwjeta hiom we jejnym iwoe wulahnu, na mjaso, do hnoja, na serba a ka su pospyty dopokazae, te lowjekej do jtaceje rany. Tajke ewje zranjeneho lowjeka tranje wiluja a jemu wulku bolos nainja, tola so praji, zo tajke rany brzy ija. Dwjkidatych pekasancow ze swjby prawych muchow (Muscidae) je jara wjele, tak derje po druinach, ka po jenotliwcach. Jich ewjam podobne dodudki iwja so z hnijacymi rostlinskimi a zwrjacymi dlemi a najwjacy tych samych nadede so we khlwach, we hnoju, na nahnitych opjenach solotwjowych a kaowych, we cyblach, pezraym sade a te we starym sydru a t. d.

4) Kut1ica konjaca (Gastrus equi, Pferde-Magenfliege) je tak wulka ka poa. Wuzke, poknene o je wudom z brunymi kosmami wobrosene a kda wobruka zadnicy ma borkach naor tihranity blak. Kidle a kidowej upizcy

Dwjkidaki. 45

stej bej Kidle stej brunopasatej a matej na kncu dwaj brunaj blakaj.

Kutlica iwi so jako dodudka we konjacym odku. Mucha znjese ze swojim kadidom nhde 500 jejkow konjam na prdkny bok, na kolena, sehna abo te na iju. Po tyrjoch dnjach lahnu so dodudki, ki maja dw pihubnej hocy a po le ernjojte paski. Konja na tym samym mse swjerbi; wn pnje z jazykom kou liza a tak pidu dodudki konjej do huby, potom do perka a na posledku do odka, hde so k odkowej koi picycaja a so prjedy njepua, ha njejsu dosponje wuroste. Z njepetytej picu wudu po rjewje z a, padaja na zemju a do hnoja, hde so zadudkuja. Druhdy su we konjacym odku nkotre sta tajkich erwjow, tola njeje wide, zo by to konjom to kodio.

5) Brama howjadowa (Oestrus bovis, Dasselfliege) je wjeta a wjele toa dyli prjedawa a tak wulka ka borkawa. Ma byatu ornu howu a orny khribjet a na nim po dohosi dele ti brzdy; zbytkny dl a je z brunymi kosmami poroseny. Kidle stej brunawej a ka pokadenej.

Tuta mucha pokae so w le, hdy je najwjeta horcota, a znjese z kadidom jejka howjazemu skotej pod kou na khribjet abo do dlkow, z kotrych kosmy wurostuja. Z nich wulehnjene ewje, tak mjenowane jae, ryja so ble a ble hubo a powjetuja dru; tak nastanu kule abo bombawy, kotre so jta a we tutym jtenju iwja so jae. Su doroste, wulzu won a padaja na zemju a potom so w zemi zadudkuja. asto ma jenike howjado na 30 tajkich bombawow, kotre jemu wulku bolos nainja, tola strowosi dale njekoda. Koa tajkeho zwrjea njeje potom wjele hdna, dokel je pak drawa, pak na tych mstnach ea a saba, hde su jae pebywae. Pod kou jelenjow, sornow a sobow iwja so druhe jae. Nto hinaa je brama wowa (Oestrus ovis, Schafbremse). Tuta znjese jejka wowcam na ns a ewje, ki su wulahnu, aa z nosom nut ha do lnych prznicow a su wina nkakeje khorose, kotra so koowrot mjenuje. Wowcy so tuteje muchi jara boja a hdy ju sya leo brune, tykaja nosy do zemje, zo by mucha njemoha swoje jejka na nje znjes. A howjazy

46 M. Rostok :

skt pnje elka, hdy bramu zyne syi a khowa so pak do kekow, pak do wody. Bramy maja drje powjetenu hubu, njema pak ani lowjeka, ani wjete zwrjo zrani.

6) elk wolacy (stek, Tabanus bovinus, Viehbremse)je wulka, palc doha mucha, podobna wulkej mjasowcy, ma pak zadnicu pomrnje hie ru a spleitu. elk je ornobruny a wosrjeda zadnicy ma rynk tihranitych bych abo bldootych blakow. Wn ma jara wulkej zelenej woi, ki so na wjeku howy dotkatej. Na cycadle steja 46 twjerdych a kaatych serow.

elk nadede so w le jara husto pi lsach, lta spnje, kaa aosnje a wiluje skt a ludi. Jedyn jeniki elk me cye stado howjazeho skotu z pastwy zari. Sya kruwy elka bune, dha w z pozbhnjenej wopuu ped swojim njepeelom kaja, a my prajimy tehdy: kruwy elkaja. elk iwi so jeno z krwju howjazeho skotu, kotru ze swojim cycadom pije, a teho dla kaa skt tak boloznje; ale jeno sanki kaaja, samcy nic. Rana je zwjeta tak wulka, zo te hie pozdio krwawi. Dodudki so iwja w zemi, wosebje na ukach, a tu so te zadudkuja. Nimo tuteho je w le hie wjacy tajkich elkow a druhich muchow, ki wosebje pi horcym tunym wjedrje a ped njewjedrom skt a ludi tya a wiluja.

Druhu twrbu a powahu maja muchi rubjene abo rupawy (Asilidae, Raubfliegen), su ahe a eke, pi tym pak sylne a oja druhe muchi a pekasancy a wupiwaja jim krej. Muchi piiwne abo rychlawy (Tachinae, Raupenfliegen) iwja so, doni su ewje, we dodudkach druhich pekasancow, wosebje we husancach a su tak wuitne. Muchi toate abo krytorypki (Trypetae, Bohrfliegen) iwja so jako ewje we wstowych hojkach a podobnych rostlinach a mnohe druiny stajawkow (Bombylidae, Schwebfliegen) ltaja ka poy po kwtkach, mjedowu brku cycajo.

b) Kuntwory abo dohoujawkate dwjkidaki (Nemocera, Mcken).

7) Kuntwora zynata abo k u n t r p y s k (Culex pipiens, Stechmcke) je ti arki doha, ma mau kulojtu howu,

Dwjkidaki. 47

eke o, dohe nohi a dohe, eke cycado ze 4 kaatymi serikami. Kidle stej wuzkej a paltki njejsu ze upizku pikryte. ujawcy stej pola samca prkatej, pola sanki nitkojtej. Cye zwrjo je brunawje re.

Krewjelana kuntwora je wudom derje znata; po prawym pak jeno sanki kaaja a krej pija; samcy iwja so z mjezhu rostlinjacej. Swoju prnju modos peiwi kuntwora we stejacych wodach. Sanka znjese mjenujcy jejka do wody, zwjeta wokoo 300 w hromade. Dodudki kuntworow su ewjam podobne, maja kulojtu howu ze sylnymi kusadami a na kncu a dw trubcy, z kotrymaj dychaja a so pohibuja. Hdy puwaja, powieja howu dele a tak oja welake hie mjee zwrjatka. Te nakiwjena dudka wostanje we wode a z njeje wulze po wdnych rostlinach kuntwora na suche, abo lpje: kuntwora pedrje dudku a spuwnje z wjech wody a hdy skhnyje, torha so ji koa na khribjee a kuntwora zlei prje. Kuntwory pokazuja so husto we tak sylnych rojach, wosebje na wjeor, zo so tam zda dym a para by, hde kuntwory hraja. Ha runje su mae, ltaja tola jara spnje a wutrajnje. Podobnych druinow kuntworow je wude a te we zymnych krajach we blizkosi wodow; we horcych krajinach rkaja zhromadnje moskity (Mosquitos) a su za tute kraje wulka wobenos a we nkotrych krajach njema ludo jich dla ani pebywa. Wultuja zwjeta na wjeor z bta a uow blizko wulkich rkow a padaja pornjo hustemu deej na ludi a skt a njewostaja jim samo w nocy we jich pebytkach aneho mra. Po jich kanjenju zahori so koa a husto so k t

Documents

časopis maćicy serbskeje 1875