39
1993, 13, 3 Tec h. Chr on.-A, Greece, 1993, Vol. 13, 3 1869 J .D. Ba rbie du Boca- ge 18 11 - 18 1 5. ( 1-J o ll and, ... ), "Castro": Contribution to History of Urban Planning in Ioannina (Jannina) G. KANETAKIS Thc aim of is of urban and of in life of the inhabitants in 19th T he deals prc-and post- 1869 on the basis of Turki sh and Greek maps, as well as maps drawn by J.D. Barbie du Bocage during the Pasha" rule, and a) Bridgcs gaps of knowledge by descri ptions of (Ho lland, ill c an<l others) and work of scholars (Psa lidas, ... ), b) many of regarding the topography of l oa nnina, c) Verifies and confirms of scholars (Salamagas, Vranousis) abo ut the topography of 5.5.1992 · 9.3. 1993 May 5, 1992 Morch 9, /99]

Castro: Contribution to History of Urban Planning in ...library.tee.gr/digital/techr/1993/techr_1993_a_13_3_231.pdf · Στην έρευνα αναλύεται η πόλη των

  • Upload
    others

  • View
    0

  • Download
    0

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: Castro: Contribution to History of Urban Planning in ...library.tee.gr/digital/techr/1993/techr_1993_a_13_3_231.pdf · Στην έρευνα αναλύεται η πόλη των

Τεχν. Χρον. Α., 1993, τόμ. 13, Τεύχος 3 Tech. Chron.-A, Greece, 1993, Vol. 13, Νο 3

Το Κάστρο: Συμβολή στην Πολεοδομική Ιστορία των Ιωαννίνων

Γ.Γ.ΚΑΝΕΤΑΚΗΣ

Περίλ ηψη

Στόχος αυτής της έρευνας είναι η εξέταση της πολεοδομικής και αρχιτεκτονικής δομής των

Ι ωαννίνων σε συνάρτηση με τον τρόπο ζωής τω\' κατοίκων της πόλης μέσα στον 19ο αιώνα. Η

tρειονα ασχολείτα ι με την προ και μετά το 1869 πόλη, με βάση ανέκδοτοι.ς χάρτες, τούρκικους

και ελληνι κούς. όπως επίσης ανέκδοτους χάρτες σχεδιασμένους από τον J .D. Barbie du Boca­ge μεταξiJ του 18 11 - 1815. Οι χάρτες αυτοί συμπληρώνουν και επαληθεύουν τις: α) Περιγραφές

των περ ι ηγητών (1-Jo lland, Pouqucνille και άλλων) και άλλων συγγραφέων (Ψαλλίδα, Αραβα­

ντινού, Λαμπρίδη ... ), β) Ανατρέπουν πολλές από τις παραδεδεγμένες απόψεις για την τοπο­γραφία των Ι ωαννίνων, γ) Επιβεβαιώνονται θέσεις νεωτέρων ερευνητών (Δ. Σαλαμάyκα, Λ.

Βρανούση κ.λπ.) για ζητήματα τοπογραφίας του Κάστρου.

"Castro": Contribution to History of Urban Planning in Ioannina (Jannina)

Υ. G. KANETAKIS

Absιracι

T hc a im of ι h is disserιaιion is ιhe examinaι ion of ιhe urban s ιrucιu re and a rchiιccιurc of I oa nι1ina, in re laιion ιο ιhc life sιy les of the ciι y's inhabitants in ιhe 19th cenιury. T he disserιa­ιio n deals wiιh ιhe prc-and post- 1869 Ciιy on the basis of unpιιbl ished Turkish and Greek maps, as well as ιιnpu bl i shed maps drawn by J.D. Barbie du Bocage during the 'Άii Pasha" rule, and ι ι: a) Bridgcs gaps of knowledge lefι by ιhe descriptions of traνelers (Holland , Pouqueν­illc an<l others) and ιhe work of oιhcr schola rs (Psalidas, Araνantinos, Labridιs ... ), b) Oνerιurns many of ιhc csιablisl1ed νiews regarding the topography of loannina, c) Verifies and confirms ν iews of mo ι·e recenι scholars (Sa lamagas, Vranousis) about ma ιιers relaιed ιο the topography of ιhc Casιle .

ΥιrοβληΟιμ·c: 5.5.1992 · Εyιιτ &λ rι; . 9.3.1993

Subnιiιιed: May 5, 1992 Accepιcd: Morch 9, /99]

Page 2: Castro: Contribution to History of Urban Planning in ...library.tee.gr/digital/techr/1993/techr_1993_a_13_3_231.pdf · Στην έρευνα αναλύεται η πόλη των

232 Τεχν. Χρον.-Α, 1993, Τόμ. 13, Τεύχ. 3

1. ΕΙΣΑmΓΗ Η έρευνα προσπάθησε να εξετάσει την πολεοδομική και αρχιτεκτονική δομή των Ιωαννίνων σε

συνδυασμό με τον τρόπο ζωής των κατο!κων τον 19ο αιώνα, την αντ(ληψη ποu χώριζε τον κλειστό τρόπο ζωής των κατο!κων από τον δψ.όσιο-σuλλογικό των συντεχνιών και της αγορός (του Παζαριού), την συνύπαρξη Χριστιανών, Τούρκων, Εβρα(ων, και άλλων, κάτω από την ηγεσ(α ενός ιδιοφυούς πολιτικού και τuράννου - του λλή πασά - επl των ψ.ερών του οπο!ου τα Γιάννενα γνώρισαν ιδεώδη ασφάλεια, αστική άνοδο, συνεπακόλουθη ακμή της μικρής αγροτικής ιδιοκτησ(ας και εξαιρετικό σψ.αντικά δψ.όσια έργα.

Στην έρευνα αναλύεται η πόλη των Ιωανν!νων επl Αλή Πασά με βάση ανέκδοτους χάρτες του Barble dJ Bocage και η πόλη μετά, το 1869, με βάση εnlσης ανέκδοτους χάρτες τούρκικους και ελληνικούς. οι οπο!οι : α. κλεlνουν τα κενά που υπάρχουν από τις περιγραφές των περιηγητών (Holland, PQU(JJθνille κλπ.) και άλλων μελετητών (Ψα.λlδα, Αραβαντινού, Λαμπρ!δη -~ β. ανατρέπουν πολλές από τις παραδεδεγμένες απόψεις για την τοπογραφ(α των τότε Ιωαννίνων μια και οι ως τώρα ερευνητές βασ(ζονταν στην απλή (άνευ τοπογραφικού χάρτη) περιγραφή και στην κατάσταση όχι απλό μετά τον λλή, αλλά μετά την πυρκαγιά του 1869, γ. επιβεβαιώνουν θέσεις νεωτέρων ερευνητών (Σαλαμάγκα, Βρανούση) για ζητήματα τοπογραφ{ας του Κάστρου.

2. I Σ τ Ο Ρ I Κ Α - Ε Ο Ε Μ Β Α Σ Ε I Σ Σ τ Ο Κ Α Σ τ Ρ Ο Το Κάστρο εlναι χτισμένο επάνω σε μΙα χερσόνησο που εισχωρεί στη λίμνη Παμβώτιδα και

έχει έκταση γύρω στα 190.000 μ2 (Βλέπε Εικ. 2.1). Το έδαφός της εlναι σχεδόν ομαλό και στο εnlπεδο της λ(μνης. Η χερσόνησος εξελlσσεται σε δύο βραχώδη υψώματα, τις Β.Δ. και ΝΑ

ακροπόλεις (Βλέπε Εικ. 2.2 και Εικ. 2.3). Το πιθανότερο είναι, n Ν.λ. ακρόπολη, λόγω έκτασης και μορφολογίας εδάφους. να ήταν ο

αρχικός πυρήνας του Κάστρου1• Στη Β.Δ. ακρόπολη ήταν η κατοικία των Δεσποτών επ( του λεγόμενου "Δεσποτdτου της Ηπε/ρου•, ενώ νύρω από τπ Ν.λ.. άρχισε τον 10ο αιώνα να σχnuατ(tεται uια πολιτεlα, που στα τέλη του ΊΟου αιώνα ήταν η έδρα της Εmσκοπής των Ιωαννίνων, και που ο Ιταλονορμανδός Βοψ.ούνδος (το 1080) τη βρ(σκει να έχει υπολογ(σψο Κάστρο.

Ο Κομνnδούκας Μιχαήλ ο λ' 11205-1215) επανακατασκεύασε το Κάστρο, •το avε/yειρεv εις μdρφωσιv κdστρου", γι' αυτό και ονομάζεται "πολιστής-πολιούχος". .

Το 1367-1384 Ο Δεσπότης Κομνηνός θωμός ο Πρελούμπος, γιός Σέρβου και κάποιας Κομνηνής. επεσκεύασε το Κάστρο, κατασκεύασε τείχη, /))ργο κλπ. Το 1384 δολοφονήθηΚε και ανέλαβε το θρόνο ο Ιζαού-Ιζόουλος από τους Μποuοντελμόντι της Φλωρεντ(ας (1385-1411~ !Q.J§IQ έχουuε πλπροφορ(ες σημαντικές για το Κάστρο από τον Τούρκο περιπγπτή ΕνΠνa Celebl. Το Κάστρο, παρ' όλο ότι έχουν περάσει 250 χρόνια από την κατάκτηση, έχει μείνει, όπως το άφησαν οι δεσπότες της Ηπείρου, Βυζαντινά και Φράγκοι Τα τείχη του ήταν μαύρα και ραγισμένα.

Από το 1670 μέχρι το 1788. έτος που στο Πασαλ!κι των Ιωαννίνων αναδεlχτnκε ο λλή Πασάς δεν υπάρχουν πληροφορ(ες για ενέργειες που να δείχνουν ότι το Κάστρο υπέστη επεμβάσεις. Ο λλή Πασάς άρχισε τπν ριζική επισκευή - αναμόρφωσή του το 1815 : ολόκληρα τα εξωτερικά τείχη του dναι δικά του κατασκευάσματα. Για την καλλlτερη δε οχύρωση ολόκληρης της πόλης κατασκεύασε ο λλής περιμετρική τάφρο, μt,<οuς β - 9 χιλιομέτρων, που περιέκλειε την πόλη νοτιοδυτικά, γνωστή ως •χavτdκι του Βεvετσιdvου".

3. ΟΙ ΑΚΡΟΟΟΛΕΙΣ TQY ΚΑΠΡΟΥ Τπ Ν.λ. Ακρόπολη, το Ιτc-Καλέ, (εσωτερικό Φρούριο) διάλεξε και ο Αλή Πασάς. για να χτ(σει τα

Σεράγια του το 1792 και άλλα κυβερνητικά κτ(ρια. Μέχρι τότε, στο μεσαιωνικό αυτόν οικισμό, υπήρχαν σnlτια, τα οπο!α γκρεμίστηΚαν γι' αυτόν το σκοπό. Για να προφυλάξει τις εγκαταστάσεις αυτές ο λλή Πασάς. διαμόρφωσε εκ νέου το Ιτς-Καλέ με καινούργια υψηλό τείχη. αυτό που γνωρ(ζοψε μέχρι σήμερα. Η μεγάλη πύλη του !τς-Καλέ βρ(σκεται στην πλευρά που αντικρύζει τη Β.Δ. ακρόπολη. Αριστερά της υπήρχε η υπηρεσ(α ασφάλειας του Αλή και στη συνέχεια το ΣεράΙ του Αλή Πασά. Γισω από το Σεράt στη Ν.Α. άκρη του Κάστρου υπήρχε κήπος με το Φετιχιέ Ιζαμ(

(Βλέπε Εικ. 3. 1 ~ Στη Β.Δ. Ακρόπολη. στην ακρόπολη του Δημοτικού Μουσε(ου !Επάνω Γουλάς) υπάρχουν

σήμερα το τζαμί του λσλάν Πασά (1618~ ο τόφος του και τα κτ(ρια του Μενδρεσσέ και της Εστlας. που χρονολογούνται από τις αρχές του 19ου αιώνα (Βλέπε Εικ. 3.2 και Εικ.3.3). Τα ερε(πια του

1. Βρανούσης, Το Κόστρο : σ. 13

Page 3: Castro: Contribution to History of Urban Planning in ...library.tee.gr/digital/techr/1993/techr_1993_a_13_3_231.pdf · Στην έρευνα αναλύεται η πόλη των

Tech. Chro n.-A, Greece, I 993, Vol. 13, Ν ο 3 233

βυζαντινού πύργου με την παρακε(μενη εlσοδο ανήκουν στην εποχή του Δεσπότη θωμά (1367 -1384). Στο Ιδιο πλάτωμα υπήρχε και ο τάφος του Ιδιου Δεσπότη, όπως μαθα(νοuμε σήμερα από το χάρτη του Barble du Bocage (B.d.B.) και για τον οποlο θα αναφερθούμε παρακάτω.

4. ΠΕΡΙΟΔΟΣ MErA ΤΗΝ ΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΑΛΗ ΠΑΣΑ (1822) Η καταστροφή της πόλης το 1820- 22 από τα σουλτανικά στρατεύματα και τον Αλή Πασά έχει

με(νει στην παράδοση σαν ο "Μεγάλος Χαλασμός". Οι Γιαννιώτες προσπαθούσαν να ξαναχτlσουν τα σπlτια τους ενώ οι πυρκαγιές σuνεχlζονταν. Το 1830 ξανακαlγεται το Παζάρι Λίγα χρόνια πριν το 1869, κάτy<αν οι στρατώνες. που από τον Σαλαμάγκα πλφοφοροι:,.ι.αστε ότι dχαν χτιστά το 1839 σε θέση. που δεν μας ε(ναι γνωστή. Στο χάρτη του Barble dυ Bocage, υπάρχει ένδειξη Caserne (• Στρατώνας), στον οπο(ον θα αναφερeοι:,.ι.ε παρακάτω.

Το 1839 άρχισε το μεγάλο μεταρρυθμιστικό σχέδιο της Αuτοκρατορ(ας (τάνζιματ) με την έκδοση του Χάτι Σερ(φ του Γκιουλχανέ. Η "θεσμικrt μεταρρύθμιση dvοι(ε τοv δρόμο για τηv αvαμόρφωση τωv αστικώv ιστώv με πλrtρεις οικοδομικούς και πολεοδομικούς καvοvισμούς"2

Σημαντικές πολεοδομικές μεταρρυθμ(σεις έγιναν στα Γιάννινα το 1869 από τον Ρασσήμ Πασά, ο οπο(ος ήταν διοικητής για δύο περιόδους (1868-1872 και 1878-1880). Ο (διος ήταν γιός Τούρκου και Χριστιανής, εlχε σπουδάσει Μηχανικός στη Γερμαν(α και χαρακτηρ(ζεται φιλοπρόοδος και λάτρης της Ελληνικής γλώσσας - ήξερε πολύ καλά ελληνικά και γαλλικά (τούρκικα ελάχιστα). Η άρνηση Τούρκων και Ελλήνων στην αναμόρφωση του Παζαριού της πόλης τον ανάγκασε να αποφασ(σει με τη βοήθεια του στρατιωτικού διοικητή το κάψιμο του Παζαριού για λόγους ρυμοτομικούς αυτήν τη φορά. Ετσι τη νύχτα 28 προς 29 Ιουλlου 1869 το ξύλινο Παζάρι της πόλης ξανακαταστράφτy<ε (830 σnιτια και ιοοο εργαστήρια)3. Από την επομένη κιόλας ημέρα οι Μηχανικο( του Δfι,ιου άρχισαν τον καινούργιο πολεοδομικό σχεδιασμό του Παζαριού. Η περιοχή πλέον απέκτησε ευθύγραμμους, λιθόστρωτους δρόμους, κανονικά οικοδομικά τετράγωνα, μικρές πλατε(ες στα σταυροδρόμια και δρόμους χωρ(ς αδιέξοδα.

Πρέπει να σψειωθε( ότι το νέο Τανζιμάτ έκανε ειδικές προβλέψεις για τις πυρκαγιές. Εκτός από τον ορθογωνισμό του αστικού ιστού στις περιοχές που εlχαν καε(, uιοθετε(ται και ο αστικός αναδασμός. Επιτρέπεται δηλαδή η μετάθεση των οικοπέδων ώστε να μη δεσμεύεται το νέο σχέδιο από την ιδιοκτησ(α, συγχρόνως δεν επιτρέπεται πλέον η διατήρηση αδιεξόδων δρόμων, οι οποιοι πρέπει να διανοιγούν ή να καταργηθούν4• Η καινοτομ(α αυτή του Τανζιμάτ πιστεύω ότι βοήθησε τα σχέδια του Ρασήμ Πασά. Τον βοήθησε να επιβάλει στους ιδιοκτήτες τα σχέδιά του και

να προχωρήσει στην πολεοδομική αναμόρφωση του Εμπορικού Κέντρου των Ιωανν(νων. Ο πολεοδομικός ιστός τnς πόλης πριν τον Αλή Πασά δεν ήταν αυτός που μέχρι τώρα

εlχαμε δεχτε(. Σfι,ιερα, μετά την σύγκρισή του με το χάρτη του Barble du Bocage ανακαλύπτουμε ότι η προ του Αλή Πασά πολεοδομική οργάνωση της πόλης είχε όλα τα χαρακτφστικά της οθωμανικής πόλης, δηλαδή στενούς αδιέξοδους δρόμους, καμπυλόγραμμες πορείες κλπ.

Το 1871 ιδρύθηκε με σουλτανικό διάταγμα ο Δτ'μος Ιωαννιτών. Στελέχωση των δήμων με μηχανικούς και αρχιτέκτονες, όπως προέβλεπε το Τανζιμάτ, γίνεται και στα Γιάννινα, όπου το 1870 αρχιμηχανικός ε(ναι ο Χόλτς, το 1877 ο Σιγμόνδος Μινέϊκο, ο Πετρόβσκυ και ο Βαρθόλθη, ενώ το 1883 συντάσσεται από τον Ιταλό Μηχανικό Μπερνασκόνι το σχέδιο της Πόλης.

Στον t2.000 χάρτη που χρησψοποιήθτy<ε ως υπόβαθρο για την αναπαράσταση της πόλης των Ιωανν(νων στα τέλη του 19ou- αρχές 200U αιώνα υπάρχει σημείωση - θεώρηση στα τούρκικα, η μετάφραση της οπο(ας απέδειξε ότι ο Χάρτης αυτός προUπήρχε του 1904 (μήπως ε(ναι αυτός ποu συνέταξε ο Μπερνασκόνι ;) (Βλέπε ει κ. 4. 1 ).

5. ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΥΠ' ΑΡΙθ. Ε!Κ. 5.1 (Χάρτης ο οπο(ος αναπαριστά την πόλη των Ιωανν(νων κατά το τέλος του 19ου αιώνα-αρχές 200U αιώνα. Σαν υπόβαθρο χρησιμοποιήθηΚε Χάρτης του 1904 (βλ. ε ικ. 5.1 ). Το πότε ακριβώς επεκτάθηΚε η πόλη έξω από το Κάστρο δεν εlναι γνωστό. Το 1430 όμως υπήρχαν οι κοντινές προς το Κάστρο συνοικίες, δηλ "Λειβαόιώτη", "Σαράβα", •τσιγαρά•, •τσουκαλά" (Χρυσόβουλα Ανδρόνικου, 1319 και 1321). Στα τέλη του 15ou αιώνα κατοικεlται η "Καλούτσιαvη" και η περιοχή του "Ναμάς-γκιdχ". Μέσα στον 110 αιώνα η πόλη λαμβάνει την πολεοδομική μορφή των οθωμανικών πόλεων. Ο κύριος άξονας σuμπlπτει με τη βασική αρτηρlα της πόλης, στο κέντρο της οποlας υπάρχει το Μπαϊρακλ( τζαμί, η αγορά - το Παζάρι - ή Carsl και το Μπεντεστένι.

2. Καραδι'ιμοu-Γερόλuμποu, Αλέκα, Οθωμανική Πολεοδομ(α των Μεταρρuθμ(σεων. θεσμά, Διοικηnκή Οργάνωση, Πολεοδομικές επεμβάσεις. Αν~τuπο από τον β' τόμο της Επιστημονικής Επετηρ(δας της Πολυτεχνικής Σχολής, Τμι'vα Αρχιτεκτόνων, θεσσαλο κη 1990, σ. 65-90.

3. Ιαλαμάγκας,Jgχοαοδιφικά : σ. 35

4. Οπως η unοσημ . 2.

Page 4: Castro: Contribution to History of Urban Planning in ...library.tee.gr/digital/techr/1993/techr_1993_a_13_3_231.pdf · Στην έρευνα αναλύεται η πόλη των

2:\4 Τεχv. Χροv.-Α, 1993, Τόμ. 13 , Τεύχ. 3

Τον 110 αιώνα, 11 Τζαμιά έχουν ιδρuθε( μέσα στις συνοικlες · Μαχαλάδες : το Μπα'!ρακλl τζαμι το τζαμf της Καλούτσιας ή Κανλί-Τσιεσμέ, το "Ναμdς-Γκιdχ", το "Μπαχρdμ ή Λιαμ τζαμ/", το "Εμιρλtρ τζαμf", το "Σιεμ Σιε Ντιv•, το Ντε-vτε Ουρούδς" ή Ντε-vτε ρουτς", το "τζαμ/ Μεχμtτ Ayd", το •τσιεκούρ τζαμt• και τα δύο τζαμιά στο Κάστρο το Ασλάν Πασά τζαμ( και το Φετιχιέ τζαμL

Μέσα στον 1βο αιώνα χτ(ζονται τα τζαμιά "Ζεβαδιt, "Ιμπραήμ Πασd", •οσμdv τσιαούς", •ισούφ Αγα•, •κουμπλού", •ομtρ μπtU" ενώ οι συνοικlες που αναπτύσσονται στα βόρεια εΙναι οι •zεpαδιt", Γdλατα•, "Καραβατιd", "Κούμπλου", •τσεγκtλια• και στα νότια οι "Λακκώματα• ή Γεv/ Μαχαλdς", •ισούφ Ayd•, •zευγάρια•. Τα ονόματα των συνοικιών πα!ρνουν το όνομα του τζαμιού, το οποlο συχνά φέρει το όνομα του ιδρυτή του, ή προέρχονται από φυσικά αlτια όπως •rεvl Μαχαλάς" (• καινούργια συνοικlα), •καvλ/-Τσιεσμt• (• βρύση αlματος) κλπ. Στις περισσότερες συνοικlες της πόλης κατοικούν ανάμικτα Οθωμανοl και Χριστιανοl. Εκτός των "Γεvl Μαχαλd" ή "Λακκώματα•, •καραβατιά•, "Δεδερούτς" και •zεpαδιt• που κατοικούν μόνο Χρισnανοl.

Στις εισόδους της πόλης υπήρχαν Τελωνεlα (οι φόροι dχαν αuξηθε( στην επικράτεια του Αλή από 5'!1. σε 6,5'!1.~ αναφέρονται : στη βόρεια εlσοδο της πόλης, στο δρόμο προς την Σαδοβ(τσα, στο δρόμο προς τα νότια, την ΓΙρέβεζα κλπ. Στη Σκάλα για τα εμπορεύματα που έρχονταν με βάρκες από τη λ(μνη, στον εμπορικό πυρήνα της αγοράς ήταν το Τελωνεlο των ποτών. Στρατιωτικές εγκαταστάσεις εκτός των μεγάλων στρατώνων, αποθήκες όπλων, στρατοδικείο, το κανονιοστάσιο, το ιπποφορβεlο του πυροβολικού και τα γνωστά •καρακόλια" για τρομοκράτηση των Χριστιανών. Τέτοια ήταν στους "Μπαμπdδες", στην •κaλούτσιαvη", στον "Κουραμπά•, στο ·rιαλ/ καφεvt"

στην "Πλατε/α Μvημdτωv• και στην "κεvτρική εlσοδο του Κάστρου". Η έκταση αυτή της πόλης εlναι και η οριστική και θα παραμεlνει μέχρι το 1820·22, οπότε θα καταστραφεl σχεδόν ολοκληρωτικά κατά τη πολιορκ(α της πόλης από τα σουλτανικά στρατεύματα και τον Αλή Πασά.

6. ΚΕΝΤΡΟ ΠΟΛΗΣ - ΑΓΟΡΑ - OAZAPI - CARSI 1\Jρήνας της αστικής ζωής εlναι το Παζάρι ή Carsl : [(Carsi (περσική λέξη) σφαlνει σε πολλές

περιπτώσεις την πρώτη φάση της aνοιχτής αγοράς · (το Παζάρι). Ο Cesar και ο Cerasl uποστηρlζουν ότι με τη λέξη Carsl εννοείται το γεωμετρικό κέντρο της νέας πόλης. η oπola αναπτύσσεται γύρω από αυτό))5. Η κεντρική αγορά της πόλης ήταν απέναντι από το Κάστρο στις οδούς Αβέρωφ • Ανεξαρτησlας με τα γύρω πολυάριθμα στενά. Κάθε συντεχνlα εlχε το δρόμο της με συνέπεια ο χώρος αυτός να παlρνει το όνομα από το εμπόρευμα που πουλιόταν εκεl . Αλεuροπάζαρο, Κριθαροπάζαρο, Στaφυλοπάζαρο κλπ.

7. ΕΚΠΑ!ΔΕΥΙΙΚΑ. θΡΗΣΚΕΥΙΙΚΑ ΚΑΙ ΛΟΙΠΑ ΚΙΙΡΙΑ Η αγορά όπως διαμορφώθηκε μετά το 1869, εlχε μια γραμμική ανάπτυξη (Βλέπε Εικ. 7.1).

Τα μαγαζιά και εργαστήρια βρlσκονται πολλές φορές σε μεγάλη aπόσταση μεταξύ τους (Καλούτσιανη - Γιαλl Καφενέ~ Στα ενδιάμεσα υπάρχουν εκπαιδευτικά, θρησι<εuτικά και λοιπά κτ(ρια, όπως τα (Καπλάνειο, Βαλάνειο, Μαρούτσειο, Παυλίδειο, 3 Πaρθενaγωγε(a (της Ελισσάβετ Κaστρισόγια, 2 Ορφaνοτροφεlα, 3 Νοσοκομεlα, Νοσοκομείο Χaτζηκώστα, Νοσοκομε(α της πόλεως στη Λούτσα, ένα στρατιωτικό μέσα στο Κάστρο, 1 Πτωχοκομείο και 1 Γηροκομεlο). Στις αρχές της αγοράς υπήρχαν τα Χάνια και τα Πανδοχε(a Εντοπlστηκaν 24 Χάνια · τώρα όλα σχεδόν ετοιμόροπα. Το Μπεζεστένι ή Μπεντεστένι8 επ( Αλή Πασά ήταν στην άκρη του Παζαριού (πληροφ. Ψαλ(δa), ενώ στην νεώτερη εποχή γνωρ(ζοuμε από τον Σαλαμάγκα ότι ήταν οι κάθετοι δρόμοι στη σφερινή οδό Αβέρωφ που έβγαζαν στη σημερινή οδό Λόρδου Βύρωνος.

β . ΟθΩΜΑΝΙΚΑ ΚΙΙΡΙΑ. JZAMIA. ΜΕΝΔΡΕΣΣΕΔΕΣ. ΣΧΟΛΕΙΑ. ΤΕΚΕΔΕΣ Το τζαμ( αποτελεl χώρο κοινής προσευχής και το τοπικό κέντρο για την κοινωνική επαφή των

πολιτών. Στα πρώτα χρόνια της κατάκτησης, ήταν μια πλινθόκτιστη α(θουσα χωρ[ς μιναρέ (Μεστζ(τ). Από τα 17 τζαμιά των Ιωaννlνων έχουν σωθεl εκτός των δύο του Κάστρου : το Τσικοίιρ τζαμί χωρ(ς τον μιναρέ του, το τζαμ[ της Καλούτσιανης χωρ[ς την κωνική απόληξη του μιναρέ, ενώ για το τζαμ( Σιεμ-Σιε-ντην υπάρχει η πληροφορ(α (κ. Φωτόπουλος) ότι διaτηρεlται το κτ(ριο ως κατοικ{α με τη βάση του μιναρέ του7 . Οι σοφάδες του τζαμιού του Ασλάν Πασά aποτελούσαν τόπο συγκέντρωσης πιστών και λογιων, αναφέρει ο EνUya Celebl στην περιγραφή του το 16708

,

σvγχpόνως το χaρaκτηρ(ζει τερπνό, ωρα(ο και φυσικό. Για το Φετιχιέ Τζαμ( (• τζαμ( της

5. C.aιl: σ. 120, unoσ. \σ. 115.

6. Taιicut, ~:σ. 652, Καρύδης : σ. 259, 26\ Σαλαμάγκας, ΙστοοιοδιΦΙκά . σ. 79.

7. Φωτόnοuλος : σ. t>1

8. Σούλης : σ. 197, 198, 199.

Page 5: Castro: Contribution to History of Urban Planning in ...library.tee.gr/digital/techr/1993/techr_1993_a_13_3_231.pdf · Στην έρευνα αναλύεται η πόλη των

Tech. Chron.-A, Greece, 1993, Vol. 13, Νο 3 235

κατόκτησης) που βρ(σκεται στην άλλη ακρόπολη του Κάστρου, στο Ιτς-Καλέ, το ονομάζει 1'ζαμ( του Καπλάν Πασά (npέπα να ήταν ο ανακαινιστής του) και θαυμάζει τη διακόσμηση. τον πλούτο και την περ(οnτο θέση του. Ηταν μολ~δοσκέπαστο.

Σχεδόν όλα τα τζαμιά ε(χαν κοινά σχολε(α. Ορισμένα ε!χαν ανώτερα σχολεία, τους Μενδρεσσέδες (ιεροδιδασκαλεία), όπως. τα τζαμιά Οσμάν Τσιαούς, Μεχμέτ Αγό, Βελή Ποσό ή Τσικούρ τζαμ( και Ασλάν Πασά.

Οι τεκέδες ήταν θρησκεuτικό ιδρύματα, όπου ζούσαν οι Δεpβlσες - παρόμοια με τα χριcmανικό μοναστfpα.

Τέσσερις τεκέδες υπήρχαν στα Γιάννινα : ο Τεκές των Μπεκτασ(, ο Τεκές του Χατζή Βpενώζη στη θέση που προUn'f}>χε ο ναός της Α γ. Τριάδας. ο Τεκές στη νότια ε!σοδο της Πόλης και ο τεκές στην υnοσυνοικlα Αηδόνα. Ο τελεuτα!ος ιδρύθηκε από τον Αλή Πασά και καταστρόφr,<ε από τον (διο το 162G-22.

ΙΣΡΑΗΛΙΙΙΚΑ Στους Εβραtκούς Μαχαλάδες του Κάστρου και των γύρω συνοικιών υπήρχαν δύο Σyναγωγές,

η μια στη ση.ιεpινή οδό Γιοσέφ-Ελιγιά (που δεν υπάρχει πια) και η άλλη μέσα στο Κάστρο, σήμερα στην οδό Ιουστινιανού, το "Εσω και μέσα .Συvαγώγι•. Η πρώτη υπήρχε μέχρι τη Γερμανική κατοχή, ενώ η δεύτερη σώζεται μέχρι σή.ι.ερα.

ΜΑχΑΜΔΕΣ Η πόλη ήταν διαιρψένη σε Μαχαλάδες - συνοικ!ες, όπου κατοικούσαν ανάμικτες ομάδες

πολιτών. Καθαρό χριcmανικές συνοικ(ες ήταν : "Γεv/ Μαχαλdς" και οι υποσυνοικ!ες "Καραβατιd", ΑρχιμαvδρειtJ•. "Πλιvθοκοπε/ο", "Καμdρες" . "Τσιγαρd" . ''Ομέρ μπtυ·. "Μητροοολη" και •τσουκαλd".

Η μεγαλύτερη συνοικ!α ήταν η "Μπαχρdμ Πασd" η οποlα περιλάμβανε και την αγορά. Υποσυνοικ(α της ήταν η ".Σαρdι μαχαλdς" ανάμικτη με πληθυσμό Οθωμανών και Χριστιανών. Βρισκόταν στη βορεινή ε!σοδο της πόλης και στις δύο της πλευρές ε!χαν ανεγερθεί τα πιο αξιόλογα σπ!τια των προκρ(των Χριστιανών. Η συνοικ(α "Βακούφι" δημιοuργήθr,<ε μετά την πυρκαγιά του 1869 και ήταν μεταξύ Μπαϊρακλl τζαμl και της παλιότερης συνοικ!ας του "Λειβαδιώτη". Η σuνοικ!α Λιθαρ(τσα, όπου μέχρι ·το 1962 υπήρχαν οι Στρατώνες που ε!χε χτίσει ο Ρασσι1.ι Πασάς το 1869, εκτεινόταν επ! Αλή Πασά μέχρι το Πλινθοκοπε!ο, τον Τσικούρ Μαχαλά και την Αγlα Μαρ(να.

9. ΠΡΑΣΙΝΟ ΚΑΙ ΝΕΡΟ. (φυσικά στοιχεία uέσα στον Πόλη) ΝΕΚΡΟΤΑΦΕΙΑ Ο επισκέπτης των Jωανν!νων εντυπωσιαζόταν από την ανάμιξη των κομψών μιναρέδων με τα

πανύψηλα κυπαρ(σσια, την εmβλ ητική παρουσlα της λlμ ν ης και την μεγαλοπρέπεια των γύρω βουνών.

Τα καλύτερα σπlτια περιβάλλοταν από κήπους με πλατάνια, καστανιές και κuπαρ(σσια. Οι τόποι λατρε(ας τοποθετούνται απαραlτητα κοντό σε πηγαlο νερό, για την διενέργεια

εξαγνισμών (αμπντέστ) γι' αυτό και τα τζαμιά ε!ναι συνδυασμένα με τις βρύσες : το Μπαϊρακλί τζαμ( με την περ(φημη βρύση του Παζαριού και τη βρύση στις Κανlστρες (βλ. στο βιβλlο μου περιγραφή από τον Κ. Φωτόπουλο)8, το τζαμl της Κανλή Τσιεσμέ με την ομώνυμη βρύση. η βρύση στην πλατε!α του Ορφανοτροφε!ου του Γεωργίου Σταύρου κλπ.

Η πόλη ε!χε 845 ιδιωτικό λοuτρό10, και αρκετό δημόσια υπήρχαν μέσα στο Κάστρο, στην αγορά και στην περιοχή του "Ναμdς-Γκιdχ". Το 1902, ο Παν. Τζαμακλής σημειώνει 41 πηγάδια μέσα στην πόλη και την πορε!α του λιμνα!ου νερού προς το νοσοκομε!ο της Λούτσας11. Στο Ναμός­γκιόχ υπήρχε uδρογωγε(ο. Ισως εκεl νότον το όριο της πόλης την εποχή της κατάκτησης.

9. Ιαλαμόγκας, ι (ο αη-f'ιόννης της Μnαιν(λας), σ. 86,87,89 και Φωτόποuλος, {ύστερα από ιδιαίτερο σκ!τσο και nεpιyρα για τα οπάα τον ευχαριστώ θερμό~ Στον (διο οφάλονται και οι παρακdτω nλrpοφορ(ες : ·οι Μd1<17νες για το σι μα των φεσιι:Ν, ήταν κουτιά από λαμαρiνα. Σrην επάνω επιφάνεια ήταν στημένα τα καλαiπια των φεσιων (ένα αρσενικό και tνα θτ)λvκό) με λαβtς δύο στα πλάγια. Εβαζαv το φtσι ndνω σrο ζεσrό καλαiπι, ρdντιζαν με νερό το φέσι, το εφdρμοζαν σrο καλούπι και από πάνω εφάρμοζαν το άλλο καλαiπι. Με τις χειρολαβtς το πι:ριtσrρεφαν μι:ρικtς φφtς (ζεστό κι αυτό) αφού rιροηyούμενα i:(JΎQζαν rην φούντα. εννοείται, σrο εσωτερικό, σrα λαμαρινtνια κουτιd • κατdλληλα διασκεvασμεvα- qJαζαν κdp(Jowa αναμμένα, nov ζtσrαιναv τα καλαiπια. Και ύσrφα οι χι.ιριdτες ποv σι6φι.ιναν κάθε Σαβ{Jαrο τα φtσια των μελι:Ν των οικογενειι:Ν rοι.ις, καβάλα στα ΎQiΟΟψdκια φορτωμtvα με τα ψι:Νια, ιrράσσα·λαδερό, τρο(Jάδες και να φφοιίv τα φέσια το ένα πdνω σrο άλλο σrο κεφάλι τοι.ις για να μην τσαλακώνονται. Κι ήrαν να γελdς με τον πψγο των φεσιών αλλεπαλλήλως τοποθεrημtνων/. .. Οι χωρικοί φορούσαν όλοι dσιτρο φέσι, οι rης πόλης κόκκι νο. Και έτσι σώα και αβλαβή όλα rα φέσια rης οικοytνι:ιας πήγαιναν στα χωριd Ι r . ΊΟ. Ιοολης : σ. 200

1t Ντότση : σ. 103

Page 6: Castro: Contribution to History of Urban Planning in ...library.tee.gr/digital/techr/1993/techr_1993_a_13_3_231.pdf · Στην έρευνα αναλύεται η πόλη των

236 Τεχν. Χρον.-Α, 1993, τόμ. 13, Τεύχ .. 1

Οι φυτεμένοι unα{θριοι χώροι ήταν πολύ δJ1.Ιοφιλε(ς στην Οθωμανική πόλη. Αποτελούσαν μια έκφραση της προσήλωσης των Τούρκων στη φίιση, κλ!ση που έχει τις ρ{ζες της στο νομαδικό παρελθόν. Ο κήπος εξάλλου ήταν ο πaρόδεισος που υπόσχεται το Κοράνι Ε!νaι πολύ ενδιαφέρον πως τα δύο νομαδικό στοιχε(a ~ και ~ σuνδιόζοντaι στα Οθωμανικό νεκροτaφε!a. Η ζωή συνεχ!ζεται μετά θόνaτον μέσω της aeaνaσlaς - η καλή ταφή προUποθέτει ένα όμορφο τάφο (τουρμπές) μέσα σε πράσινο περιβόλλοντα χώρο, πχ. ο Τοuρμπές Ασλόν Πασά (Βλέπε Εικ. 9.1). Στην aι<ρόπολη του ΔJ1.Ιοτικοίι Μοuσε(ου uπφχaν αξιόλογοι τάφοι μέχρι τη γερμανική κατοχή. Τα περισσότερα τζαμιά πλαισιώνονταν aπό Νεκροταφε!a (Μπaϊρaκλl τζaμι Νaμάς..rκιάχ. Μεχμέτ Αγά, Λιαμ ή Μπaχρόμ Πασά Τζαμl).

10. ΕΝΑΣ ΑΓΝΟΠΟΣ MEXPI ΤΟΡΑ ΧΑΡΙΗΣ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ Η aνόγι<η να καλύψω τα κενά που διαρκώς συναντούσα στην έρευνά μου, και το βιβλ!ο του

Maι.lce Cerasl, La Cltta del Leνante12 με οδήγησαν να επισκεφθώ τη Bbllotheque Natlonale στο Παρ(σι και να ερευνήσω τα αρχε!a της. Δίιο χάρτες σε κλlμακa t9.000 και t30.000 (πρβλ υπότιτλο εικ. 1 0.1, 1 0.2) για την πόλη των Ιωαννίνων και το Νησι ανέκδοτοι μέχρι σJ\.ιερa, σχεδιασμένοι από τον γάλλο γεωγράφο Barble clu Bocage στις αρχές του 19ου αιώνα, και επl πλέον μια ιδιalτερη γνώση για την τοπογραφ[α της ευρύτερης περιοχής των Ιωaνν!νων, ήταν ο καρπός της έρευνάς μου.

Ο μεγάλος χάρτης (υπό στοιχε(a Ge. F. 14472), διαστάσεων 0,50 χ 0,70 μ., ε(νaι σχεδιασμένος σε χοντρό χαρτόνι, με μaίιρο, πράσινο και κόκκινο μολ43! και έχει ένδειξη κλ(μακaς σε γαλλικές οργυιές13• (Βλέπε Εικ. 10. 1~ Ο μικρός χάρτης (Ge. F. 13254) aποτελεl σμ(κρuνση του προηγουμένου και περιλαμβάνει ολόκληρη τη γύρω περιφέρεια της πόλης μαζύ με το περιμετρικό οχυρωματικό έργου του Αλή. •χavτάκι του Βεvετοιάvου• (Βλέπε Εικ. 10.2). Η κλlμακa του πρωτοτύπου κρ(νοuμε προσωπικά ότι ε(νaι t48.000, aντ! 1:30.000 που αναγράφεται στο Δελτlο της Bbllotheque Natlonale (D.CP.)

11. ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΟΥ ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΚΟΥ !ΠΟΥ ΤΗΣ ΟΟΛΗΣ ΠΡΙΝ ADO ΤΗΝ ΚΑΤΑΠΡΟΦΗ ΤΟΥ 1820-1822

(Για τους aριθμούς που αναφέρονται στην ανάλυση που ακολουθε( με τα σύμβολα βλ χ. σ, παραπέμπω στην aνaσχεδ(aση του χάρτη του Barble du Bocage, ο οπο!ος συνοδεύει την έρευνα, Εικ. 11 .1, 11 .2, 11.3).

Η συγι<ρότηοη της πόλης του 1800 ε!ναι aπόλυτα εμφανής στο χάρτη, όπου αναγράφονται και οι βασικές συνδέσεις της με τη γύρω αγροτική περιφέρεια. Ο γνωστός άξονας με κατείιθuνση από τα βορειοδυτικό προς τα νοτιοδυτικό υπφχε aπό τότε ως κύρια οδική aρτηρ{α της πόλης -aσφαλώς όμως με διαφορετική οδική χάραξη aπό τη σJ1.Ιερινή. Περνοίιοε μέσα aπό την καρδιά του Παζαριού (βλ χ. σ. 33) και λlγο πριν aπό το αντ(κρυσμα του λόφου Λιθaρ!τσa και, ενώ ήταν aι<όμa μέσα στο παζάρι, διχαζόταν σε δύο δρόμους. Ο aριστερός (καθώς κaτεβa!νοuμε aπό βόρεια προς νότια) ακολουθούσε προς τα ανατολικά τη μορφολογla του λόφου "Λιθαρ/τοα• και κατεβαίνοντας προς τη λlμνη τον περιτριγύριζε, άφηνε δεξιά του το Σεράί του Βελή Πασά (βλ χ. σ. 44~ περνούσε aπό την Αγ(a Μaρ(νa (βλ. χ. σ. 49) και το Πλινeοκοπεlο (βλ χ. σ. 50) έφθανε στο τζαμ!

. της Καλού Τσεσμέ (βλ χ. σ. 56) και μέσω της Πίιλης της Μπουν!λaς ή της Καλό-Τσεσμέ (βλ χ. σ. 66) οδηγούσε έξω aπό την πόλη. Ο δεξιός δρόμος εlχε νότια κaτείιθuνση και οδηγούσε προς την κuρ(a ε(σοδο του Φροuρ(ου "Λιθαρ/τοα", επάνω στο οπο(ο ήταν χτισμένο το Σερόϊ του Αλή Πασά (βλ χ. σ. 41 και 42). Ο δρόμος στη συνέχεια περνούσε aπό το Σεράϊ του Μοuχτάρ Πασά (βλ. χ. σ. 47~ για να κaτεUθUνθεl μέσω των τουρκικών Νεκροτaφε!ων (βλ χ. σ. 19) του Νaμάς-Γκιάχ προς τον Δρόμο της Λούτσας (βλ. χ. σ. 95) ή το Πλινθοκοπε!ο (βλ χ. σ. 50). Από εδώ έφτανε κaνε!ς στην Καλούτσιaνη ή συνέχιζε νοτιότερα προς το δρόμο της Μεγάλης Λούτσας (βλ χ. σ. 60~

Βορειοανατολικά, η πόλη έφθανε έως τη μεγάλη τάφρο (Βλέπε Εικ. 11.2), γεμάτη με τα νερά της λ(μνης (βλ χ. σ. 67 και 73~ Η τάφρος χώριζε τη χερσόνησο aπό την υπόλοιπη πόλη και

διακοπτόταν aπό δίιο γέφυρες (βλ χ. σ. 65) για την επικοινων!a του Κάστρου. Στο μεταξύ των δύο γεφυρών τμφα, δηλαδή στο Κουρμaνειό, ο Barble du Bocage σημειώνει στο χάρτη του την ένδειξη "ΒΜΤΟΣ" (βλ Χ· σ. 97~

12. Ceraιi: Maι.rice Cerasi, la Cίtta'delleyate civιιa ι.rbana e architeπura soto q!i ottomarί neί secoli xvιn - Χ!Χ, εκδ. jaca book, ~no 1988.

13. Στην εικόνα 10.1 φα(vεται η αναγραφ~ Toisea de France (παλιά μονάδα μtφησης, αvτιστοιχd σε t949 μ, σχεδόν 2 μtφα~

Page 7: Castro: Contribution to History of Urban Planning in ...library.tee.gr/digital/techr/1993/techr_1993_a_13_3_231.pdf · Στην έρευνα αναλύεται η πόλη των

Tech. Chro n.-A, G reece, 1993, Vol. 13, Νο 3 237

Ο χάρτης απεικονίζει την πολεοδομική ανάπτυξη των Ιωαννινων και συγχρόνως παρέχει τη δυνατότητα μελέτης της γενικότερης ζωής της πόλης μέσα από την ανάγνωση των πληροφοριών και σχολ!ων που δ(δονται από τις σημειώσεις που υπάρχουν επάνω σ'αυτόν. Το όνομα του Αλή πασά, των γιών του Μοuχτάρ και Βελή όπως και κτ(ρια - εγκαταστάσεις που έχουν σχέση μ' αυτούς κυριαρχούν στο χάρτη αυτόν των αρχών του 19ου αιώνα. Και dναι πολύ φuσικό, αφού ο Αλής κυβέρνησε το πασαλ(κι των Ιωανν!νων για 33 χρόνια και το ανέδειξε ουσιαστικά σε ανεξάρτητο κράτος μέσα στην οθωμανική αυτοκρατοp[α. Τα Γιάννινα, επι Αλή, ήταν μια πολιτdα 40.000 κατάκων με πολλούς μορφωμένους Ελλληνες που παρακολουθούσαν τις εξελιξεις στην Ευρώπη.

Στο χάρτη δεν αναφέρονται όλες α γνωστές συνακlες της Πόλης. Σημειώνονται ιδια(τερα μόνο ορισμένες συνακ(ες. όπως η Καλούτσιανη που εδώ ονομάζεται Καλό Τσεσμέ (βλ. χ. σ. 57~ το ΠλινθοΚοπdο (βλ. χ. σ. 50), η Εβραtκή στο παζάρι (βλ. χ. σ. 34), η Εβραϊκή μέσα στο Κάστρο (βλ. χ. σ. 76) και μια σuνακ[α που δεν παρουσιάζεται μέχρι τώρα με αυτό το όνομα : "Η .Σuvoικla τωv

απελεuθερωμtvωv vtypωv" (Quartler des negres alfranchls) (βλ. χ. σ. 53) με την οποιa ασφαλώς θα εννοd τη σuνακ(α "γύφτικα•.

Με μικρό τετράγωνα σχfι.ιατα σuμβολlζονται ορισμένα τζαμιά της πόλης και δύο οθωμανικά λατρευτικά ιδρύματα Τεκέδες. στη βορεινή εlσοδο της πόλης (βλ. χ. σ. 26) και στην μεσημβρινή (βλ. χ. σ. 71). Με ορθογώνια, συμβολ[ζονται 5 εκκλησlες: Η μητρόπολη (βλ. χ. σ. 37~ η Αγ[α Μαρ(να (βλ. χ. σ. 49), ο Αγιος Ι'ικόλαος (βλ. χ. σ. 35), η Αγlα Αικατερ(νη (βλ. χ. σ. 20) και ο Αγιος Νικόλαος (των Κοπάνων) (βλ. χ. σ. 4~ Με απλά γεωμετρικά ορθογώνια σuμβολ!ζονται τα άλλα κτiρια που έκρινε

ότι έπρεπε να ξεχωρ(σει ο Barbie du Bocage. Τα οθωμανικά νεκροταφε[α κυριαρχούν στην εικόνα της πόλης και συμπληρώνουν τις ιστορικές περιγραφές που γνωρ(ζοψε (βλ. χ. σ. 19).

Αναφορές για τις στρατιωτικές εγκαταστάσεις της εποχής σημειώνονται κοντά στον Μιλιέτ Μπαχτσέ ("Κdτω Μπαχτσt" όπως γρόφει ο B.dB, βλ. χ. σ. 14) με τη λέξη Caseme (• Στρατώνας). Ισως να ήταν εδώ λαπόν ο στρατώνας που ε[χε χτιστε[ το 1839 και μέχρι τώρα αγνοούσαμε τη θέση τοu/14 Κάηκε λ[γο πριν το 1869 (πληροφ. Σαλαμάγκα) και αντ'αυτού χτiστηκε ο καινούργιος στα Λιθαρ(τσα το 1869. Στη δυτική και στη νότια γων[a του Κάστρου αναγράφεται η λέξη Bastloo • ~αχώνας (βλ. χ. σ. 74~ Για το Πuροβολε!ο θα aναφερθα)με ιδια!τερα παρακάτω.

Στοιχεια της κοινωνικής μέριμνας της εποχής παρουσιάζονται στο χάρτη μέσω των

σημειώσεων Ελληνικό Νοσοκομε(ο (βλ χ. σ. 18); Μενδρεσές (βλ. χ. σ. 25), Κολλέγιο Ελληνικό και ΒιβλιΟθήκη (βλ. χ. σ. 29~ ακόμα, δηλωτικό των διπλωματικών σχέσεων αποτελε[ η σημε!ωση Αγγλικό Προξενε[ο (βλ. χ. σ. 24~ Η Δικαιοσύνη aποδ(δετaι aπό το Δικαστήριο (βλ. χ. σ. 31) και στις Φuλακές που σημειώνονται αφ'ενός μέσα στο Κάστρο (βλ χ. σ. 75) και εφ' ετέρου στη νοτιοδυτική κεντρική παρυφή της πόλης Γuναικε[ες Φυλακές (βλ. χ. σ. 30).

Δύο aπό τα τζαμιά τα un' aριθμ. 22 και 52 βρ[σκονται μέσα σε νεκροταφε[α, ενώ εlναι περ(εργο, γιατl δεν σημειώνεται ο συνολικός αριθμός των τζαμιών, που όπως ξέρουμε ήταν 17. (Στο χάρτη σημειώνονται μόνο 9~ Τρ(α Π.αuιά (τα υπ' aριθμ. 21,22,23) σημειώνονται στο Β.Δ. άκρο της πόλης κοντά στην Αγ. Αικατερlνή. τέσσερα Ιζαμιά (τα υπ' aριθμ. 52,54,55,56) στις περιοχές Καλούτσιaνη - Λούτσα και δύο μέσα στο Κάστρο, τα υπ' aριθμ. 71 και 86 (το τζαμl του Ασλάν πασά και το Φετιχιέ Τζaμ!). Σημειώνονται εκτάσεις για καλλιέργειες (βλ. χ. σ. 5) στα βορειοδυτικά και νοτιοδυτικά τμfι,ιaτα της πόλης. λαχανόκηποι στις παραλ(μνιες νοτιοανατολικές περιοχές (βλ. χ. σ. 54) και λατομdα (βλ. χ. σ. 910) (Carriere a νu jointure la pierre poυr bati'). Τελωνε(α (βλ. χ. σ. 59) σημειώνονται στην ε!σοδο της πόλης από τα νότια και στο δρόμο της Μεγάλης Λούτσας (βλ. χ. σ. 60) προς την Περ(βλεnτο (βλ. χ. σ. 62). Το Γραφε!ο Τελωνε!ων (βλ χ. σ. 32) εφάπτεται στο νοτιοδυτικό μέρος του παζαριού.

Στην περιοχή της Καλούτσιανης κοντά στην ονομαζόμενη Ε!σοδο της Μπουνlλας και στην τάφρο του Βενετσιάνου (βλ. χ. σ. 66 και 64) σημειώνεται Κιόσκι με πλατάνια (βλ. χ. σ. 58), ενώ λ(γο νοτιότερα υπάρχει Ταχuδρομε(ο και Κινέζικο Περ!πτερο (βλ. χ. σ. 68 καιο 69 αντ(στοιχα).

Το σχήμα του παζαριού που σuμβολ(ζεται ιδιa(τερα στον χάρτη με εστιγμένη γραμμή --­ανταποκρlνεται πλήρως στις περιγραφές που γνωρ(ζοuμε aπό ιστορικές μαρτυρ!ες. Ο Η. Holand15

ομιλε! για 10 ή 12 δρόμους που τέμνουν ο ένας τον άλλο σε ακανόνιστες γωνlες. πολύ στενούς και σκοτεινούς (Βλέπε εικ. 11 .3). Πράγματι, εάν εξετάσουμε aυτήν καθ' εαυτή την περιοχή του παζαριού όπως dνaι σχεδιασμένη στο χάρτη (βλ. aπόσπασμα σχεδlου) μπορούμε να μετρήσουμε aυτούς τους δρόμους και να επαληθεύσοψε όχι μόνον τον aριθμό που αναφέρει ο Holand αλλά και aυτά που παρατηρε! ο Σaλαμάγκaς16. Δηλαδή, τον κuκλόσχημο χώρο του Παζαριού και τις δύο

14. Σαλαμάγκας, !gtQQΙoδtΦtκά : Καθώς χόραζε η λευτεριά, σ. 18

15. Holand : σ. 109

16. Σαλαμάyκας, Ιστορφδιφικά : Καθώς χάραζε η λευτεριά, σ. 33.

Page 8: Castro: Contribution to History of Urban Planning in ...library.tee.gr/digital/techr/1993/techr_1993_a_13_3_231.pdf · Στην έρευνα αναλύεται η πόλη των

238 Τεχν. Χρον. -Α, 1993, τόμ. I 3, Τεύχ. J

κεντρu<ές του εισόδους. οι οποιες πρέπει να ήταν στις θέσεις 1 και 2 του σχεδ(ου που αναφέρεται στο Παζόρι. Η μ{α, δηλαδΊ\ στο Κριθαροπόζαρο στην περιοχή Αγ(ου t-ιι<ολδου και η άλλη στο σταuροδρόμι του σψερινού ψωμάδικου Καμάρα (βλ. σψεlα 128 και 126 στο σχέδιο 1). Η θέση αυτή των εισόδων του Παζαριού αναφέρεται και από τον Φωτόποuλο17•

Στο χάρτη του Barble ά.ι Bocage εντοπfστηκαν ~ - σταθερά σψεια που παρέμειναν Ιδιες και στις δύο εποχές της Πόλης. Οι τρεις αvτές ~ - σταθερά σψεlα, εlναι οι παρακάτω : α) το τζcψL της Καν λ ή-Τσtεσμέ β) ο τεκές των Μπεκτασ(. γνωστός και ως τεκές του Μουχτάρ

πασό, βρ(σκεται στο χάρτη του Barble ά.ι Bocage σε απόσταση \850 μ. από το τζcψL της Καλούτσtανης. Εάν μετρηθεl η (δια απόσταση στο χάρτη των αρχών του 20ou αιώνα, ει ναι σχεδόν η !δια γ) η δεξαμενή του Αλή Πασά που βρ(σκεται στη θέση ποu μας εlναι γνωστή από τον χάρτη του rι 'fζαμακλή το 190218•

Εάν πάροψε τους δύο χάρτες ποu συντάχθηκαν για την διατριβή του συγγραφέα (βλ. το Κάστρο. Συμβολή στην Πολεοδομική Ιστορ(α των Ιωανν!νων)18, τους βάλλοuμε τον ένα επάνω στον άλλο και προσπαθήσουμε να σψπέσοuν τα τρ(α σταθερά σψεlα που προαναφέραμε, (δηλαδή το 'fζcψL της Καλούτmaνης. η Δεξαμενή τοu Αλή Πασά και ο Τεκές των Μπεκτασ(), παραττpοψε ότι και οι περιοχές των Νεκροταφε(ων έχουν σχετική ταύτιση. Το ότι λοιπόν οι θέσεις των νεκροταφεlων των Ιωανν(νων το 1820 και το 190020 σχεδόν συμπlπτοuν, αποτελεl μΙα εnf πλέον απόδειξη - διαπfστωσf\ που έρχεται να ενισχύσει την άποψη ότι ο Barble du Bocage έχει εκπονήσει ένα χάρτη πολύ σψαντικό για την τοnογραφ(α της πόλης πριν από το 1820, με ιδιαlτερη σχεδιογραφική επιδεξιότητα και ακρ(βεια - εάν ληφθε( υπόψη ο τρόπος μέτρησης. αποτύπωσης και το εlδος των οργάνων ποu εlχε ένας χαρτογρόφος εκεlνης της εποχής. Οι σψειώσεις και τα

λοιπό σχόλια, που περιλαμβάνει στη σχεδ(ασή του, δεlχνοuν σχολαστική εξέταση των τοπικών σιινθrJ<ών διαβ(ωσης των κaτοικων των Ιωανν!νων, τις οικονομικές δραστηριότητες της πόλης και τη διι<αιοπολtτιστική οργάνωση της κοινωνlας της.

Τtλος συγκρ(θηκαν οι αποστάσεις ανάμεσα σε ορισμένα μνψεlα, που γνωρ(ζουμε ότι uπήρχαν εκε(νη την εποχΊ\ και στους δύο χάρτες (τον πριν από το 1820 και στον άλλον των αρχών του 200U αιώνα~ με τα παρακάτω αποτελέσματα : α) aπόσταση Φεηχιέ Τζαμ( - Ασλάν Πασά τζαμ( και στους δύο χάρτες περ(που 425 μ. β) εβραϊκή Συναγωγή (μέσα στο Κάστρο) - Ασλάν Πασά 'fζcψL και στους δύο χάρτες περ(που 330 μ. γ) εβραtκή Συναγωγή - Φετιχιέ τζαμ( και στους δύο χάρτες

περ(που 500 μ. δ) το •χαvτdκι του Βεvετσιdvου''που από τον Λαμπρ(δη αναφέρεται όη ήταν 5 μ{λtα21, γραφικά στο un' aριθμ. 7 σχέδιο βρέθηκε 4,2 μ(λιa (πρέπει όμως να ληφθεl uπόψη η μεγάλη μεγέeuνση που έχει γ(νει aπό το πρωτότυπο, που ε(νaι σχεδιασμένο σε πολύ μικρή κλ(μακa), ε) η απόσταση Λιθαρ(τσα - Φετιχιέ εινaι περ(που 550 μ. όση αναφέρεται και από τους Λαμπρ(δη και Αραβανηνό.

Οι.ιως εκτός των παραπάνω σuι.ιπτώσεων. επισnuάνθnκaν ορισμένες διαφορές σε χαρακτmιστικά qψεlα της πόλnc. Ο Barble ά.ι Bocage δεν κατάφερε να aποδώσει σωστά ορισμένες aποστάσεις, ιδιa(τερα όταν μεσολαβούσαν εμπόδια όπως ο πuκνός και σκοτεινός πυρήνας τοu Παζαριού (βλ. χ. σ. 33). Δηλαδή, αν φανταστούμε κάποιον άξονα να αρχ(ζει από την κεντρική πύλη του Κάστρου με κaτεύθuνση προς την περιοχή των Λaτομε(ων (βλ. χ. σ. 91~ παρατηρούμε ότι το εύρος της πόλης που κόβεται aπό τον άξονα aυτόν έχει λανθασμένη σχεδlaση. Ειναι πολύ πιο στενό aπό την πραγματικότητα, με συνέπεια το Κάστρο και η τάφρος του να ακολουθούν λανθασμένη τοπΟθέτηση στο όλο σχέδιο και να έχουν προωeηeει προς τα νοτιοδυτικό, ενώ θα έπρεπε να βρ(σκονται σε πολύ πιο μεγάλη εκ διαμέτρου aντlθετη βορειοανατολική aπόσταση.

Η aποuσlα του ακριβούς aριθμού των Τζαμιών aπό το χάρτη πιστεύω ότι οφεlλετaι στο βασικό λάθος σχεδ(aσης ποu εντοπ(ζετaι στο κεντρικό τμήμα της πόλης. Μα mθανή εξήγηση

ε(ναι όη ο B.dS. κατάλαβε την •αδυvαμ/α" του σχεδlου του λίγο aργά και για να αποφύγει mo χτuπητtς διαφορές, οι οπο(ες aσφαλώς θα συνέβαιναν στην περ(πτωση που ανέφερε και Τζαμιά, προτ(μησε να μην τα σψβολ(σει_

Στα Γιάννινα εlνaι γνωστό ότι η λ(μνη εlχε διάφορα κανάλια ("αυλdκια" όπως τα λένε οι ντόrnοι~ που εισχωρούσαν στην ξφά. Ο χάρτης πολύ παραστατικό δεlχνει τρla απ' auτά σε ισάριθμα κεντρu<ά σημεla της πόλης. Το πρώτο βρισκόταν στην περιοχή της συνοικlaς Πλάτωνας.

17. Φωtόnοuλος : σ. 65

18. Νtόtση : σ. 91-'00

19. Κανι:tόκης Γιό.ννης, Το~σφο. ΣwβοΜ σtnν Γ!ολεοδοuικό Ιστορ(a των ιωαvvrνων, Διδaκtορικ~ Διaτριβι\ Τομtaς Χωροτaξ(aς Ε.Μ./1; Α να 1991.

20. Λαμnρlδης : σ. 22, 24 και Holand : σ. 96 και 00

21. λαμnρ(δης : σ. 24, 25

Page 9: Castro: Contribution to History of Urban Planning in ...library.tee.gr/digital/techr/1993/techr_1993_a_13_3_231.pdf · Στην έρευνα αναλύεται η πόλη των

Tcch. Chron.-A, Grcccc, 1993 , Vol. 13, Νο 3 239

Το δεύτερο κοντά στην Α γΙα Μαρ(να και απέναντι από το Τζαμί της Καλού Τσεσμέ (βλ. χ. •. 56~ .!2 τ!)(το στη θέση της Πόρτας της Μποuνιλaς ή της Καλού Τσεσμέ, συμπlπτει με την περι ρεραακή

εξωτερική τάφρο της πόλης γνωστή ως "χavδάκι του Βεvετσιάvου•. Το πλάτος του πρώτου καναλιού (βλ. χ. σ. 28) ήταν γύρω στα 20 μ. όπως προκύπτει από το χάρτη και σ' αυτό έβλεπε η κaτοιι<!α το Σταύρου Ιωάννου, έμπιστου τpαπεζ(τη, οιι<ονομικού συμβούλου και εισαγωγέα του Αλή Πασά. Ο καθηγητής Χ. Μπούρας στη μελέτη του για το αρχοντικό του Σταύρου Ιωόννου22, έκανε την παρατήρηση ότι 'Δυστυχώς δεν έχει ως τώρα μελετηθε[ σuστηματιι<ό η τοπογραφ(α των

Ιωαννίνων των χρόνων του Αλή Πασά έτσι ώστε να μπορε{ κανείς να κάνει περισσότερους σuσχετισμούς αναφορικό με το αρχοντικό και μόνο μια ασαφής ένδειξη προερχόμενη από την αλληλογραφ(α του ιδιοκτήτη του έρχεται να το συνδέσει με το άγνωστο άλλωστε σοκάκι που πηγα(νει στου Μχάλη τ' αυλάκι-"·

Η εύστοχη παρατήρηση και η υπόδειξη του κ. Μπούρα με οδήγησαν να ερευνήσω το Ηπειρωτικό Αρχε!ο του Σταύρου Ιωόννου23 και να βρω γράμμα του Αλή Πασά προς τον Μετζέ Αμπόζη (αστυνομικό διευeuντή) στο οποlο αναφέρεται το σοκάκι που πήγαινε στου "Μιχάλη r aυλάκι• σιμό στο σπlτι του Σταύρου Ιωάννου. Με το χάρτη του Barbie ά.ι Bocage το σοκάκι αυτό παύει πια να είναι άγνωστο : α) αναφέρεται με την !δια λέξη Β.Ι.ιm (• σοκάκι) β) •πηγa/vει στου Μιχάλη τ' αυλάκι" (στο χάρτη αναφέρεται ως canal naνlgable) γ) ήταν ένας μιι<ρός κάθετος στη σημερινή Ελεuθερlου Βενιζέλου, πρώην Ανεξaρτησlας, και ουσιαστικό αδιέξοδος δρόμος που σταματούσε στο Πλωτό Κανάλι (Canale naνlgable~ Το "aυλάκι" αυτό συν~υε με τον κήπο του σπιτιού του Σταύρου Ιωόννου(βλ. χ. σ. 27) και για κόπαο λόγο ε!χε ονομlστεl •του Μιχάλη τ' aυλάκι•.

Τα παραπάνω, μαζl με την παραδοχή ότι το ορφανοτροφείο του Γεωργ(ου Σταύρου έχει χτιστd στη θέση που προUπ!}>χε το σπlτι του Σταύρου Ιωάννου (βλέπε Λαμπρ(δη, Μπούρα)24, με οδηγούν στη διαπlστωση ότι η δυτική άκρη του Κάστρου, που στο Χάρτη του Barble αντικpύζει του "Μιχάλη τ' aυλάκι•, έφτανε το έτος 1800 σε απόσταση 250 · 300 μ. από το ορφανοτροφεlο του Γεωργ(ου Σταύρου.

12. ΦΡΟΥΡΙΟ Λ!θΑΡΙΤΣΑ Ο τρόπος σχεδ!ασης του Φρουρ(ου Λιθαρ(τσα (βλ. χ. σ. 42), η θέση του ως προς το Κάστρο, το

τεράστιο μέγεθος του φρουρ(ου - που για πρώτη φορά το αντιλαμβανόμαστε • μαζl με άλλες πληροφορlες που προέρχονται από γραπτές περιγραφές μας οδηγούν στη βεβαιότητα ότι τα βραχώδη υψώματα Λιθαρ(τσα - με την κατάλληλη οχύρωση που γνωρ(ζουμε ότι εlχαν . προορ(ζονταν να ανακόπτουν την προσπέλαση όποιου ε!χε την επιθυμία να εmτεθd στο Κάστρο ή να αποτελούν μόνψη απειλή. εάν επρόκειτο να επιχειρηθεί πολιορκ(a του Κάστρου. Τα Λιθαρ(τσα εmκανωνούσαν με το Κάστρο της Λ(μνης μέσω σκεπαστού δρόμου με σκαλοπάτια (Chemn couνert en escaler~

Μήπως ήταν η "Κούλιa", το Πυροβολε!ο (βλ. χ.σ. 40) που αναγράφεται στο χάρτη του Barbie du Bocage ; θα έλεγα με βεβαιότητα ναι, γιατ( η θέση της ε!ναι πράγματι κα(ρια μεταξύ των δύο φρουρ(ων, όπως αναφέρεται σε πολλά κε(μενα, δ!πλa στη λ!μνη και σχεδόν κεντροβαρικά ως προς την πόλη των Ιωανν!νων. Ομως υπάρχει η μαρτυρlα του Ψαλlδα το 1821 που λέει25 ότι ο Αλής •πtρυσι tχτισε μ/α κούλιa•, δηλαδή το 1820. Επειδή όμως έχουμε δεχθd ότι ο χάρτης έχει συνταχθεί πριν aπό τις επεμβάσεις του Αλή στο Κάστρο, δηλαδή πριν από το 1815, δεν εlναι δυνατό ο Barble du Bocage να συμβόλισε τότε την Κούλια που ο Ψaλ!δας γράφει το 1821 ότι ο Αλής έχτισε "πtρυσι•. Ομως η πληροφορ(α του Πυρσινέλλα ότι η Κούλια και α λαπές οχυρώσεις προUπ!}>χaν του Αλή28 με κάνουν να υποθέσω ότι (σως πρόκειται για την (δια Κούλια την οπο(α ανακa!νισε ή ξανάχτισε ο Αλής Πασάς το 1820 (το Ιδιο έκανε και για το Κάστρο_ "το {avάχrισε•~

Εmσημa!νεται η διαφορά του τότε ρυμοτομικού σχεδlου της πόλης στην περιοχή της Μητρόπολης. Στο χάρτη του Barble, ο δρόμος της Μητρόπολης συνορεύει ακριβώς με το κανάλι του Κάστρου του 1807, η εκκλησlα της Μητρόπολης συμβολ!ζεται με το όνομά της (βλ. χ. σ. 37) και λ(γο νοτιότερα σημειώνεται η λέξη "γέφυρα•, στο σημε!ο ακριβώς που οδηγεί ο σκεπαστός δρόμος με σκαλοπάτια και μέσω του οπο!ου υπήρξε σύνδεση των δύο Φρουρ(ων (του chateau du Lac και του Forteresse de Lltharitsa όπως σημειώνει ο Barbie du Bocage).

22. Μπούρας : σ. 57

23. Κανε1άκηc; Γιάννης, όπως η uποσrμ 19, σ. 159, (υποσφ. 500 και 501)

24. Μπούρας : σ. 57-62

25. Ψαλlδας : σ. 1Π

26. 1'\ιρσιν~λας Βασίλειος : Ιστορ(α τηc; Πόλεως των Ιωανν(νων , ~σ. Β, Ιωάννινα 1959.

Page 10: Castro: Contribution to History of Urban Planning in ...library.tee.gr/digital/techr/1993/techr_1993_a_13_3_231.pdf · Στην έρευνα αναλύεται η πόλη των

240 Τεχν. Χρον.-Α , 1993, Τόμ. 13, Τεύχ. 3

Υστερα από σχετικό έλεγχο διαπιστώθηκε τεκμηρ(ωση ότι η Μητρόπολη (βλ. χ. σ. 37) στα χρόνια που μεσολόβησαν χτlστηκε πιο πόνω. Η (φό που μεσολαβεl από τη μητρόπολη και τη

λ(μνη εισχωρούσε πριν το 1815 περισσότερο μέσα σ' αυτήν και "αγκdλιαζε" το νότιο προμαχώνα του Κόστρου. Η εδαφική αυτή μορφολογlα, όπως και ο Δρόμος των χηρών (Aue des Veuνes) {βλ. χ. σ. 48), η θέση της Μητρόπολης όλλα(αν "dρδηv", μετό την καταστροφή των Λιθαριτσών, των Σεραγιών και ολόκληρης της πόλης το 1820-1822. Το τμήμα της (ηρός που •αγκdλιαζε" τον νότιο προμαχώνα του Κόστρου κόπηκε, το 1\Jροβολε(ο (βλ. χ. σ. 40) ή η Κούλια ε(αφαν(στηκε, οι Κήποι του Βελή Ποσό (βλ. χ. σ. 46) όπως και η παραλ(μνια περιοχή με τους Λαχανόκηπους (βλ. χ. σ. 67) αποκόπηκαν επίσης, έτσι ώστε να προβόλλεται περισσότερο η νότια γωνlα του Κόστρου. Πότε ακριβώς έγιναν οι ριζικές αυτές μεταβολές δεν ε! ναι γνωστό.

13. ΟΕΡΙΓΡΑΦΗ ΙΟΥ ΚΑΣΤΡQΥ ΟΟΩΣ ΟΑΡΟΥΣΙΑΖΕΙΑΙ ΣΙΟΝ ΧΑΡΤΗ ΙΟΥ BARBIE QU BOCAGE

ΕΛΕΓΧΟΣ ΓΕΡ!ΜΕΙΡΟΥ ΤΟΥ KAUPOY Η περ(μετρος του Κόστρου για πρώτη φορό δόθηκε από τον EνUya Celebl το 1670, που

αναφέρει ότι ήταν 3.000 βήματα, δηλαδή 3.000 χ 0,75 • ~ μ_27 Ε! ναι ιδιαlτερα σημαντικό ότι εόν τη μετρήσουμε στο χόρτη του B.d.B. βρlσκουμε ακριβώς την !δια διόσταση! 2.250. Αποδεικνύεται, δηλαδή, και για πρώτη φορό από το τοπογραφικό αυτό σχεδιόγραμμα αυτό που ήταν γνωστό από ιστορικές μαρτυρlες~τι η επιφόνεια του Κόστρου δεν εlχε μεταβληθεl από την εποχή του Δεσποτότου, μέχρις ότου ο Αλή Πασός αποφόσισε τις μεγόλης κλ(μακaς επεμβόσεις πόνω σ'

αυτό, to 1815. Η Ν.Α. πλευρό του Κόστρου, που aπό τις ιστορικές περιγραφές δεν φαlνεται να υπέστη μεταβολές ως προς τις διaστόσεις της. Εόν μετρηθεl, βρ(σκεται ότι διατηρεί και σψερα το Ιδιο μέγεθος.

Η κεντρική εlσοδος aπό όπου γινόταν και ο έλεγχος των εισερχομένων βρ(σκεται στο κέντρο της προς την (ηρό πλευρό του Κόστρου και χaρακτηρlζεται aπό τις σημειώσεις : Σώμα της Φρουρός δεξιό (βλ. χ. σ. 88) και Σφραγιδοφύλακας (βλ. χ. σ. 89) αριστερό.. Με στενότερη γέφυρα συμβολlζετaι μια όλλη είσοδος, η οπο(α φa{νεται να συνδέει τις Εβραϊκές συνοικlες, aυτήν που

ήταν μέσα στο Παζόρι (βλ. χ. σ. 34, Εβραϊκή συνοικlα του παζαριού) με έκεlνη που βρισκόταν μέσα στο Κόστρο και η οπο{a επlσης χαρακτηρίζεται από το B.d.B. (βλ. χ. σ. 76) Εβραϊκή σuνοικ(α. Στη συνοικlα aυτή σψειώνεται και η Συναγωγή.

Στο κέντρο της Βορειοδυτικής πλευρός του κόστρου παρατηρούμε ένα πολύ μεγόλο κτίριο, με την ένδει(η Φυλακές (βλ. χ. σ. 75). Σ' aυτή τη θέση στο χόρτη του 19ου - αρχές του 20ου αιώνα, uπόρχει το σπlτι του Πασό του Καλού.

Στο χόρτη του Barble (βλ. εικ. 11.2) δεν δlδονται λεπτομέρειες για την εσωτερική διόρθρωση του Κόστρου. Ορισμένοι δρόμοι δεlχνουν μόνο τις βασικές κατευθύνσεις : α) προς την Εβραϊκή συνοικla (βλ. χ. σ. 76), β) προς την Τουρκική σuνοικlα (βλ. χ. σ. 78), γ) προς το Σερόϊ (βλ. χ. σ 83) και δ) προς το Δυτικό Προμαχώνα (βλ. χ. σ. 74~ Η πρόσβαση όμως ποu υποδηλώνεται στο χόρτη προς την τελεuταla αυτή θέση ε(νaι πολύ πιθανόν να οδηγούσε στη θολωτή πύλη του προμαχώνα αυτού, αn' όπου υποθέτω υπήρχε εnικοινων!α των δύο Φρουρlων, Λιθαρ(τσa και Κόστρου της Λ(μνης, μια ουσιαστικό τούρκικη δηλαδή επικοινων(a και με το Σερόϊ. Η τουρκική σuνοικla περιλαμβόνει και τη Β.Δ. ακρόπολη του Κάστρου.

Τρεις πολύ σψαντικές πληροφορ(ες που σψειώνοντaι πάνω στο χόρτη του για την ακρόπολη aυτή, μπορούν να συμβάλουν και να επαληθεύσουν, ή να αναιρέσουν ιστορικές- μέχρι τώρα παραδεδεγμένες - απόψεις : α) Το τζaμl Πασά του Καλού (βλ. χ. σ. 79). β) Ο ΟΟργος που κaτασκεuόστ!1(ε από το Δεσπότη θωμό (βλ. χ. σ. 80). γ) Ο Μεγαλοπρεπής τόφος του Δεσπότη θωμό {βλ. χ. σ. 81~

Από τις τρεις αυτές σημειώσεις, n πρώτη έρχεται να επιβεβαιώσει τη μαρτυρ(α του Ψaλlδα και να διaσκεδόσει οποιαδήποτε σχετική αμφισβήτηση, όπως aυτή του Αγγ. Παπακώστα, σε ό,τι αφορό την ονομασ(a του Τζαμιου του Ασλάν Πασά την εποχή του Αλή28. Πρόγμaτι λοιπόν το τζαμl του Ασλόν Πασά στα χρόνια του Αλή λεγόταν Τζaμl του Καλού Πασά29• Η δεύτερη σψεlωση αφορό τον Πύργο του δεσπότη Θωμά, ο onoloς εθεωρεlτο aπό μερικούς ως ο ΟΟργος τοu

27. Ιούλης : σ. 198

28. Ψαλ!δας : σ. 11

29. Ψαλfδας : σ. 4

Page 11: Castro: Contribution to History of Urban Planning in ...library.tee.gr/digital/techr/1993/techr_1993_a_13_3_231.pdf · Στην έρευνα αναλύεται η πόλη των

T ech. Chroι1 .-A, Greece, 1993, Vol. 13, Νο 3 241

Βοψούνδου30• Ομως η σαφής αναγραφή "Πύργος κατασκευασμέvος aπtJ το Αεσπdτη Θωμά• (βλ. χ. σ. 80) ενισχύει την επικρατούσα άποψη ότι δηλαδή στην ακροπολη αυτή υπήρχε η κατοικ[α των Δεσποτών κλπ.

Εδώ πρέπει να στι.ιειωθd η άπaψη του Λέανδρου Βρανούση ότι η βορειοδυτική ακρόπολη του Κάστρου δεν ήταν παρά ένας προμαχώνας · παρατφητήριο και προστατειmκός πύργος για την άμυνα της άλλης ακρόπολης. όπου θα ήταν και ο αρχικός οικισμός της μεσαιωνu<ής πόλης31• Στον φυσικό αυτό προμαχώνα, πάντα κατά τον Βρανοίιση, ο οποlος θεωρε[ τον πύργο μεσαιωνικό, dχε ανεγερθεl και ισχυρός κυκλικός πίιργος, που προστάτευε το μεσαιωνu<ό πυλώνα και δέσποζε σε όλο τον μεταξύ των δύο Αιφοπόλεων χώρο. Με τη σημε[ωση του Barble du Bocage ενισχύεται η ορθότητα της άπaψης του Λ. Βρανούση.

Η τάτη σrι.ιε!ωση αναφέρεται στο μεγαλοπρεπή τάφο του Δεσπότη Θωμά (βλ. χ. σ. 81). Αυτή η πλφοφορ(α έρχεται να αναιρέσει την μέχρι σfι!ερα άποψη - σχεδόν όλων των ιστορικών- όη ο τάφος του δεσπότη Θωμά ήταν στο χώρο όπου έχησε ο Αλή Πασάς τα σεράγια του (στην Ν.Α. ακρόπολη του ΠΣ-ΚΑΛΕ). Ο Λ. Βοανούσης dναι ο uόνος ιστορικός~ που διερωτάται - ύστερα από ενδελεχή ανάrττuξη και εξέταση των aφηγήσεων για την •εvεπfγραφο πλάκα" κλπ. μήπως η επιγραφή δεν ανf,<ε στο τάφο του Ιδιου του Θωμά αλλά σε άλλο επlστι.ιο nρόσωπο ; Στη συνέχεια της μελέτης του σχετικά με τον τάφο του δεσπότη Θωμά, ο Λ. Βρανούσης εlχε αναφερθεl σε μια επιγραφή, (ένα από τα πιο αξιόλογα ευρfι!ατα του μεσαιωνικού Κάστρου όπως σψειώνει), και η οποlα, κατά τη γνώμη του, αφορούσε το Δεσπότη Θωμά. Η επιγραφή αυτή ε!χε

χαραχθεl και εντοιχισeεl κάπου μετά το 137933. Σήμερα, ύστερα από την πλφοφορ{α του B.d.B

πρέπει να θεωρήσουμε ότι η επιγραφή αυτή ήταν εντοιχισμένη στον τάφο του Δεσπότη Θωμά που υπήρχε στη Β.Δ. ακρόπολη.

Η νοτιοανατολική ακρόπολη, το !τς-Καλέ, καλύπτεται ολόκληρη από το Σεράt (βλ. χ. σ. 83) και άλλα κτίσματα. Η πρόσβαση στο σεράϊ και η εlσοδος προς τη μεγάλη στενόμακρη αυλή που εκτεινόταν μπροστά από το Παλάτι του Βεζύρη δεν αναγράφονται, συμβολ(ζονται όμως σχεδιαστικά. Ο Holand το 1813 γράφει : "Η πρόσβαση προς το Σεράϊ εfvαι υπερβολικά άσχημη μέσα απtJ στεvούς και σκοτειvούς όρdμους χωρfς καvέvα στοιχεfο vα προόfόει ότι φτάvουμε στο παλάτι του Αλβαvού Αρχοvτα_"34 (βλ. χάρτη B.d.B.). Ο χάρτης του Barble ε!ναι σχεδιασμένος πριν από την ανέγερση των υψηλών τειχών του Ιτς - Καλέ, γιατl αφ' ενός δεν υπάρχει καμιά αναγραφή γι' αυτά, αφ' ετέρου, εάν ήταν ήδη χησμένα τα επιβλητικά τdχη του

Ιτς-Καλέ, σ[γοuρα η εντίιπωση του Holland για την πρόσβαση στο σεράϊ του Πασά θα ήταν πολύ διαφορεηκή. (Βλέπε εικ. 13.1, 13.2 και 13.3).

Ο Holland συνεχ!ζοντας την περιγραφή του αναφέρει την "απέραντη αυλή", που κι αυτή σψειώνεται στο χάρτη (βλ. χ. σ. 84) : οι δύο πλευρές της σχψατlζονταν από τα κτ!ρια του σεραγιού. Αναφέρεται στο Σεράϊ που φα(νεται (σαν) να υψώνεται από την όχθη της λ(μνης και ομιλε( εn!σης για το ζωγραφισμένο κιόσκι που μοιάζει να ξεφυτρώνει από το νερό, κάτω από τους

βράχους του παλιού σεραγιού. Η παραπάνω περιγραφή μοιάζει σαν να έγινε απ' αυτόν που έκανε και το σχέδιο. Για το κιόσκι35, αναφέρεται η σημε(ωση : Chatίrνan - Περ!nτερο ξύλινο σε κολώνες, προς το παρόν κατεστραμένο (βλ. χ. σ. 82).

Κήποι (Jardns) (βλ. χ. σ. 87) βρίσκονται στην πιο απόκρημνη γωνιά της Ν.Α. ακρόπολης γύρω

από το Φετιχιέ Τζαμ( (βλ. χ. σ . 86), ενώ βορεινά απ' αυτό σημειώνεται ο τάφος της γυνα(κας του Αλή, Εμινέ (βλ. χ. σ. 85) που πέθανε το 1809. Στον (διο χώρο θάφτηκε και το ακέφαλο σώμα του το 1822.

14. ΣΥΜΟΕΡΑΣΜΑ ΜΕΤΑ ΤΗ ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΤΗΣ ΠΡΟ ΚΑΙ ΜΕΙΑ ΤΟΝ ΑΛΗ ΟΑΣΑ ΚΑΤΑΣΙΑΣΗΣ ΤΟΥ ΚΑΣΙΡΟΥ

t Η επιφάνεια του Κάστρου, ίιστερα από τις επεμβάσεις του Αλή Πασά το 1815 μειώθηκε κατά 90 στρ. περ(που (από 280 έγινε 190 στρ.~

2. Ολες οι πλευρές του Κάστρου σχεδόν ανακατασκευάσθηκαν τότε. Περισσότερες μεταβολές έγιναν στη Ν.Δ. και Β.Δ. πλευρά του

30. ΤσοοριΚ : σ. 141

3t Βρανούσης, Το Κόστοο: σ. ΊΟ

32. ο.π. _ σ. 59, 64, 70

33. Βρανούσης : Το Κόστρο: o.n. σ. 70

34. Holand : σ. 95 - 'ι05

35. Λαμπρ(δης : σ. 26

Page 12: Castro: Contribution to History of Urban Planning in ...library.tee.gr/digital/techr/1993/techr_1993_a_13_3_231.pdf · Στην έρευνα αναλύεται η πόλη των

242 Τεχν. Χρον.-Α, \993, Τόμ. \3, Τεύχ. 3

3. Η τάφρος και το δυτικό όιφο του Κάστρου έφταναν μέχρι το πλωτό κανόλι, που πήγαινε στο σπίτι του Σταύρου Ιωάννου.

4. Το κομμάτι αυτό του Κάστρου απέναντι στο πλωτό κανάλι, υποθέτω ότι έκοψε ο Αλή Πασάς και αφού πρόσθεσε ένα τμήμα ξηράς στη Ν.Δ. πλευρά του (θέση δρόμου των Χασάπικων) μετέβαλε τη μορφή της τάφρου. Τα παραπάνω επιβεβαιώνουν τη θέση του Δ. Σαλαμάγκα, ο οπο(ος το 1950 διεmστωσε και

ανέλυσε ότι οι τροποποιήσεις του Αλή Πασά δεν ήταν μικρής κλ!μακaς38, όπως εσφαλμένα υποστfνχξε ο Χρήστος Ιούλης στη μελέτη του πάνω στην περιγραφή που είχε δώσει ο Eνlya Celebl για το Κάστρο το Ί670. αλλά ότι σχεδόν ολόκληρη η εξωτερική παρειά του Κάστρου ήταν δφιούργημα του Αλή Πασά και ότι το Ί670, αν και είχαν περάσει 250 περlπου χρόνια από την πτώση του Δεσποτάτου, το Κάστρο ήταν ακόμα στην κατάσταση που το εlχαν aφήσει οι Βυζaντινο( και οι Φράγκοι Δεσπότες της Ηπεlρου37•

Υστερα aπό τη μελέτη του χάρτη του Barble du Bocage, συμπληρώνουμε στα παραπάνω ότι και το 1815 το Κάστρο, αν και είχαν περάσει 385 χρόνια aπό τη πτώση του Δεσποτάτου, ήταν στην !δια ερειnιώδη κατάσταση και ο Αλή Πασάς aποφάσισε τη ριζική aνaκalνιση - αναμόρφωσή του.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

t Ανωγιάτης..flελέ, Δημήτριος '1-t σχέση μεταξύ του aστικού πληθυσμού στην Ηπειρο (18Ο7Υ', ~κά Διεθνούς Συνεδρ(ου Ιστορ(aς, Ηπειρος 15oc αιώνας, rιάννινa 1985, εκδ. Δfpου Ιωαννιτών, Γιάννινα 1987, σ. 129-136.

2. Αραβaντινός. Παναγιώτης Χρονογρaφla της Ηπεlρου Τ. Β'. Επανέκδοση υπό Hλla Plζou 1969, Αθήνα

3. Αραβαντινός. Σπuρ(δων ιστοοιa Αλή [lgσά του Τεπενενλή Τ. α, εκδ. "ΠΥΡΡΟΣ' φωτοτvn. ανατύπωση, Αθήνα, Σεπτέμβριος 1979.

4. Barrmer, Anton Women m Verganglchen : Tradtlonele Wohnlormen in der Turkel LJ1d ί1 Grlechen­land. Εκδ. Akademlsche Druck - u Verlagsanstalt, Gratz, 1982

5. Blelecka, Nora Τα Γιάννινα εδώ και Πενήντα Χρόνια, βλ απόσπασμα aπό το βιβλlσ της Nora Blelecka, Sαινenlrs de Jamί"ιa. κατά μετάφραση Δ. Σαλαμάνκα, !:!5.. Ετος θ' , τεύχος 93, Ιωάννινα 1960

6. Βουρνάς, Τάσος Αλή Πασάς ο Τεnενενλής, εκδ. "1Όλlδη'', Αθήνα 1978 7. Βακαλόπουλος, Απόστ. Πnνές της ιστοο(ας του νέου Ελληνισμού, Τ. Α', θεσ/ν!κη 1965,

σ. 47-49 8. Βρανούσης, Λέανδρος

- Επαινος \ωανν(νων, εκδ. Δήμου Ιωαννιτών, Ιωάννινα 1986 - tστοοικά και τοπογραφικά του μεσαιωνικού κάστρου των Ιωaνν(νων. εκδ. ΕΗΜ..

Ιωάννινα 1968 - Ιωάννινα, Ενκuκλοπαlδεια Πόπuοος. Λαρούς, Μnριτάνικα, τ. 310ς, εκδ. Πόπυρος, 1988,

σ. 64-68 9. Cerasl, Maιιlce La Qtta del Leνante c\νlta urbana e architetιιιa soto glί ottomanl nel secol χνι -

ΧΙΧ, εκδ. Jaca Book, Milano 1988. 10. rκιόλaς, Μάρκος Ο Κοσμάς ο Αιτωλός και n Εποχή του, Αθήνα 1972 1t rοuριώτης, Δψ. - Δαρδιώτης, Κων.- Ποuλογιάννη, Νατάσα "Χάνια και Πανδοχεlα στα

Γιάννινα• Αρχιτεκτονικά θέματα. τεύχος 17, (1983), σ. 54-57 12. Δάκαρης, Σωτήριος

-Το νnσ( των Ιωανν(νων, εκδ. Δψου Ιωαννιτών, Ιωάννινα 1986 · Μ 19 (1964) : Χρονικά, σ. 314 (rια την Πύλη και τον 1\Jργο του Δεσπότη θωμά, στην Β.Δ.

Ακρόπολη) - ''Ιωάννινα η νεώτερη Εύροια", !:!5.. τεύχος r, Ιωάννινα 1952

13. Δημητριάδης, Βασlλειος Τοπογρaφ(α τnς θεσσαλον(κης κατά την Τοuρκοκρατ(α 1430-1912. θεσσαλον!κη 1983

14. Hammond, N.GL ~ Oxlord 1967 15. Hol>house, C. Α joι.mey tiYough Abanla and other Proνί"ιces of Turkey ln Europe and As!a to

Costantlnople, London 1613.

38. Ιούλης: σ. 197

37. Σαλαμόγκας: ΙσΙοοιοδιΦΙΚά: (Γιαννιώτικα, ιστορ. μελετι'ιματα) σ. 67, 68,16

Page 13: Castro: Contribution to History of Urban Planning in ...library.tee.gr/digital/techr/1993/techr_1993_a_13_3_231.pdf · Στην έρευνα αναλύεται η πόλη των

Tech. Chron.-A, Greece, 199'3, Vol. 13, Νο 3 243

16. Holand, Ηeιτy ΤαΕε!δια στα Ιόνια Νησιά. Ηπειρο, ΑλΒαν!α 11812 - 1813). μετάφραση Χρήστου Ιωανν!δη, εκδ. αφών Τολ(δη, Αθήνα 1989.

Π. ttq'ιes, Τ. S. Traνels Ιη Greece and Abarίa, 2νols, Heyry Cobsn and Rlchard Bentley, London 1830 18. Ηπειρωτική Βιβλιοθ~η Τα Γιάννινα στο Χώρο και στο Χρόνο. από το φωτογραφικό αρχε!ο

του Απόστολου Βερτόδουλου, εκδ. "Δωδώνη• 199t 19. θεσnρωτού, Κοσμά και Ψαλίδα, Αθανασ!ου Γεωγραφ(α ΑλΒαν!ας και Ηnε!ρου (εξ ανεκδότου

χειρογρόφοu του Κοσμά θεσnρωτού με τοπογραφικό σχεδιογραφήματα και Γεωγραφικούς Χόρτες. του ιδ(ου) εκδ. ΕΗΜ..Ιωόννινα 1964.

20. Κανετόι<ης, Γιάννης Το Κάστρο : ΣuuΒολή στην Γ\ολεοδοuική Ιστοο(α των Ιωανν!νων, Διδακτορική Διατριβή, Τομέας Χωροταξ(ας Ε.Μ.Π., Αθήνα 199t

2t Καραδήμοu-Γερόλuμποu Αλέκα, Καύκοuλα Κική. Καλογήρου Ν!κος, Παπαμ!χος Νικος. Χαστάογλου Βιλμα Πόλη και Πολεοδομία στη Βόρειο Ελλάδα μετά το το 1912, ~τικό του διεθνούς Σuμποσ(ου Ιστορ(ας Νεοελληνική Πόλη, οθωμανικές κλτpονοιιιές και Ελληνικό ~ τ. Β'. σ. 397-421

22. Καραδήμοu-Γερόλυμπου Αλέκα Οθωμανική Γ\ολεοδομ!α μεταρρuθμ!σεων, θεσμο(, Διοικητική Οργάνωση, Πολεοδομικές επεμβάσεις. Ανάτυπο από τον Β τόμο της Επιστημονικής Επετφ(δας της Πολυτεχνικής Σχολής. Τμψα Αρχιτεκτόνων, θεσ/ν!κη 1990, σ. 65-90.

23. Karpat, Kemal The backgoιJΊCI of Ottoman conceρt of city and urbanlty. Stuctιιe socla!e et deνelopoement cUtιιe! des V!les Sud-Est eιιopeeηs et adήat!ques aux XVIιrXVIIe s!ecles. Venlse, 27-30 Mal 1971, εκδ. Assoclation lnternationale d'etudes du Sud·est europeen, (AJ.E.S.E.E.) Bucarest 1972. σ. 323·340.

24. Καρύδης, Δημήτριος Πολεοδομικά των Αθηνών της Τουρκοκρατ!ας, Διδακτορική διατριβή Ε.ΜΙ1., τ. Α' και Β', Αθήνα 1981

25. Κ!ζης, Γιάννης 'Έπ!σημη και Παραδοσιακή Αρχιτεκτονική•, Ελληνική Παραδοσιακή Αρχιτεκτονική. τ. 6ος, εκδ. ''Μέλισσα•, Αθήνα 1988, σ. 269-290

26. Κορδάτος. Γιάννης Ιστορ!α της νεώτερης Ελλάδας, τ. Αος, Τουρκοκρατ!α, εκδ. 200U αιώνα, Αθήνα 1957

27. Κουγέας. Σωκρότης Ηπειρωτικό Αρχε!ο του Σταύρου Ιωάννου, τ. 1939, σ. 5Ο (Βιβλιοθ~η αρχαιολογικής Εταιρε!ας. Αθήνα)

28. Κουρμαντζής. Γιάννης "Από τη βυζαντινή στην οθωμανική πόλη'', Πρακτικό Διεθνούς Συνεδρ(ου Ιστορ(ας. Ηπειρος 15oc·20oc αιώνας, Γιάννινα 1985, εκδ. Πνεuμ. Κέντρου Δήμου Ιωαννιτών, Γιάννινα 1987, σ. 9- 25

29. Κραψ(της. Βασ!λεtος Ιστορ!α των Ιωανν!νων θ' αιώνας μέχρι 191~, εκδ. rι Παρασκευοπούλου,Αθήνα1988

30. Λαζαρ!δης. Κωνσταντ!νος Σχολε!α και διδάσκαλοι των Γιανν!νων στα Χρόνια της Τουρκοκρατ!ας !::!&., τεύχος 21, Ιωάννινα 1972. σ. 593 κ. εφ. και εφημερ!δα Ιωανν!νων, "Ηπειρι.mκός Ανών". Γενάρης και Φλεβόρης 1968.

3t Λαμπρ(δης, Ιωάννης Ηπειρωτικά Μελετήματα τ. Β', εκδ. Ε.Η.Μ.. Ιωάννινα 1971 (φωτογραφική ανατύπωση της έκδοσης του 1887)

32. Λουκόι<ης, Παύλος "Το γιαννιώτικα σπ!τι", Φροντιστφακές Εργασ(ες, εκδ. Ε.ΜΙ1., Αθήνα 1977, σ. 194 - 228

33. Μόργαρης, Βασ!λης - Γιαννιώτικη Αρχιτεκτονική, εκδ. φιλοσοφικής σχολής Πανεπιστημ!ου Ιωανν!νων.

Γιάννινα 1979 - Κάστρα της Ηπε{ρου. Γιάννινα 1985

34. Μότσας. Ιωσήφ - ΕΒοοϊκά Χρονικά. Νοέμβριος 1977, σ. 14 - Δtl(, τεύχος Π9/5-6-1981, (Αφιέρωμα στα Γιάννινα)

35. Metial\ Arno D!e Handelstrassen des Balkans watνend der Tιιkenzeίt, Sud-Qst c!eutsche Forchun­lli!!! IV/2 (1939) (Εμπορικά δρόμοι στα Βαλκάνια κατά την Τουρκοκρατ!α), εκδ. "Μtλισσα", Αθήνα 1979, σ. 367-407

36. Μοσκώφ, Κωστής Η Εθνική και κοινωνική συνε!δnσn στην Ελλάδα 1830·1909. Β' εκδ., Αθήνα 1974 (1972}

37. Μουτσόπουλος. Νικόλαος "Σuι.ιΒολή στην Τυπολογlα της Ελληνικής Βοοεινής κατοικ(ας•, Συμπόσιο λαογραφ(ας Βορειοελλαδικού Χώρου, Κομοτινή 1975, θεσσαλονίκη 1976

38. Μουφήτ, Αχμέτ Αλή Πασάς ο Τεπενενλήc, εκδ. Ε.ΗΜ., Ιωάννινα 1980 39. Μn!ρης. Κώστας "Οι ΑρΒαν!τεc-οι Δωριείς του Νέου Ελληνισμού". Αθήνα 1960 40. Μπούρας. Χαρόλαμπος Το αρχοντικό του Σταύρου Ιωάννου στα Ιωάννινα (1802 - 1822}.

Επώνuμα αρχοντικά των Χρόνων της Τοuοκοκοοτlας, Σπουδαστήριο Ιστορ(ας της Αρχιτεκτονικής, εκδ. ΕΜΠ., Αθήνα 1986, σ. 57·62.

41 Nlcol, Donald The Desootate of Eplros, εκδ. Blackwel & Mott, Ltd. Oxford 1957 . ,

Page 14: Castro: Contribution to History of Urban Planning in ...library.tee.gr/digital/techr/1993/techr_1993_a_13_3_231.pdf · Στην έρευνα αναλύεται η πόλη των

244 Τεχν. Χρον.-Α , 1993, Τι'! μ. Ι 3, Τεύχ. 3

42. Ι'ικολαtδης, Κώστας Τα Γιάννινα. Το Κάστρο- η Λίμνης - Το Νησt Γιάνινα 1987 43. Ντάτση Εuαγγελή Ενaς άγνωστος πολεοδομικός Χόρτης των Γιανν!νων του 1902, ~ά

διεθνούς σvνεδρ(ου Ιστορ{ας Ηπειρος 159<: - 2Qος αιώναc:. Γιάννινα 1985, σ. 91-108, έκδοση Δι].ιου Ιωαννιτών 1987

44. Νuσταζοπούλου-Πελεκ!δοu, Μαp{α Η Ηπεφος στα Χρόνια της Τουρκοκρατίας και n Εθνική Αναγέννησn, εκδ. ΠανεπιστJ1.Ι(ου Ιωανν!νων, Ιωάννινα 19θ2

45. Ξυγγόπουλος, Α Μεσαιωνικό Μνφε!α των Ιωαννίνων. Η. Χρ .. 1 (1926), σ. 295-304 46. Ορλάνδος, Αναστάσιος

- Η θρησκευτική Αρχιτεκτονική στnν Ελλάδα κατά την τουρκική κατόκτnσn Αθήνα 1953 - Το βuζaντινόν Κάστρο των Ιωαννίνων,~ 5 (1930), σ. 7 - θ

47. Παναγιωτόπουλος, Βασ!λης "Ζητήματα της Ηπειρωτικής Ιστορ{ας στα Χρόνια του Αλή Πασά•, Πρακτικό διεθνούς συνεδρίου Ιστορ{aς Ηπειρος 15ος- 2Qος αιώνac:. Γιάννινα 19θ5, εκδ. Πνεuμ. Κέντρου Δήμου Ιωαννιτών, Γιάννινα 1987, σ. 2θ9- 296

4θ. Παπαγεωργίου, Γιώργος - Οι σuντεχν(ες στα Γιάννενα κατά τον 190 και τις aρχές του 20ou αιώνα. εκδ. του

Πaνεπιστφ!οu Ιωανν!νων, Ιωάννινα 19θ2 - 1-Ιπειρωτικό Λιμάνια στην ύστερη Τουρκοιφaτίa", Πρακτικό διεθνούς συνεδρ(ου Ιστορ{aς,

Ηπεφος 150<; - ?Qος αιώνας, Γιάννινα 19θ5, εκδ. Πνεuμ. Κέντρου Δfι,ιου Ιωαννιτών, Γιάννινα 1987, σ. 139 - 153

49 Pouqueνlle F.C.HL - Voyage dans la Grece, τ. 5, Parls 1821 - Traνels ln Southem EDirus. Acamanla. Aetola. Att!ca. and Peloponesus, or thθ Morea, & C, & C. v

the years 1814-1816, pήnted lor Sir R. Phll~s. Londoo 1822 50. Προκόπιος 11ερ( των του Δεσnότου Ιουστινιανού κτισμάτων·•, Λόγος Δ', εκδ. BQiolo.IAE 1839 5t Γluρσινέλλας, Βασίλειος "Ιστορία της πόλεως των Ιωαννlνων, Η lδρuσις των Ιωανν(νων και η

ονομασία aυτών'',~ 8,Ιωόννινa 1959 52. Ρογκότη-Κι.ιριοπούλου, Δfι,ιητρα

• Το εμπορικό κέντρο των Γιaνν!νων, επί διπλώμaτι εργaσla EM.Il 19θ3 • Γιάννινα", Ελληνική Παραδοσιακή Αρχιτεκτονική, εκδ. "Μέλισσα", Αθήνα 19θ8, σ. 192 • 223

5~ Σaλaμόγκaς,Δημήτρης • Απaντa. τ. 4 (Λογοτεχνικό), ''Περίπατοι στα Γιάννινα", εκδ. Πaπaζήρη • Απaντa, τ. 2 (Ιστοριοδιφικό), ηaννιώτικa Σύμμεικτα", σ. 1-104 και [~ θ (1959)]

"Καθώς χάραζε η Λευτεριά" σ. 1-214. "Ο χαλασμός του Νησιού του 1821' σ. 1-15 "Γιαννιώτικα Ιστοριοδιφικό μελετι].ιaτa• σ. 1-121 εκδ. Πaπαζήση. Αθήνα και [Η.Ε. 2 (1953))

54. Σaρηγιόννης, Γεώργιος

• Ή εθνογραφική σύνθεση και το εθνικό ζήτημα στον ηπειρωτικό χώρο". Ανάτυπο από το !:!!:!. Ιωάννινα 19θ6, σ. 299 • 320

- "το βενετσιάνικο εμπόριο στον 15ο - 16ο αιώνα και η επlδρασή του στη χωροταξική διάρθρωση του Αδριaτικού χώρου". Ανάτυπο aπό το !:!!:!. Ιωάννινα 19θ5, σ. 239 - 26θ

55. Σιν!κη - Παπακώστα, Νϊτσa Τα Παληό Γιάννινα, εκδ. "Μέλισσα", Αθήνα, 1986 56 Ιούλης, Χρ{στος Ταξίδι Τούρκου περιηγητού στην Ηπειρο, t:ι..[Q, τεύχη 5, 6, 7, 8 χρόνος Α',

Ιωάννινα 1944 57. Σουλιώτης, Γεώργιος Γιάννινα. Οδηγός Δημοτικού Μουσείου και πόλης Ιωαννίνων, εκδ.

Δι].ιου Ιωαννιτών, Ιωάννινα 58. Stadmuller, George Forchungen zur albanlschen fruhgeschichte, Budapest 1942 (• Ost­

mltteleιxopalsche Bibliothek 31) 59. Σταυρόπουλος. Κ. Αριστοτέλης Το νοσοκομείο των Ιωαννlνων, Πρακτικό διεθνούς συνεδρίου

Ιστορ{ας Ηπειρος 15oc-2Qoς αιώνας Γιάννινα 19θ5, σ. 28-72, έκδοση Δι].ιου Ιωαννιτών, Γιάννινα 1987

60. Tangut, GonιJ The spatlal dlstrlburtloo of ιxban actlνltles ln the Ottonam clty. Structure socla!e et deνeloppernent culturel des νlles sud-est eyrooeenes et adrlatigues aux XVIe-XVΙΙe slθQ!es. Venlse, 27-30 Mal 1971, εκδ. Assoclatlon lnternatlonal d'etudes du sud-est europeen (A.I.E.S.E.E.), Bucarest 1972, σ. 245-265

6t Τσακόπουλος. Παναγιώτης "Τρ{πολη. πολεοδομική μορφολογική μελέτη της μετάβασης από την οθωμανική στην νεοελληνική πόλη'. Πρακτικό του διεθνούς συμποσίου Ιστορ{aς. Νεοελληνική πόλn. οQωμaνικές κλτpονοuιές και Ελληνικό Κράτος, τόμος Α, εκδ. Εταιρείας Μελέτης νέου Ελληνισμού, Αθήνα, 19θ5, σ. 297-325

62. Τριανταφυλλόπουλος, Δημήτριος 'Βυζαντινό, μεσαιωνικό και νεώτερα μνημεία Ηπε{ραl', Μ (1978~ Χρονικό, σ. 186 - 195

Page 15: Castro: Contribution to History of Urban Planning in ...library.tee.gr/digital/techr/1993/techr_1993_a_13_3_231.pdf · Στην έρευνα αναλύεται η πόλη των

Tech. Chron.-A, Greece, 1993, Vol. 13, Νο 3 245

63. Τσουρής, Κώστας Η βυζαντινή οχύρωση των Ιωανν(νων, ~ τόμος 25, Ιωόννινα 1983, σ.

133- 157 64. Φαν(τσιος, Βασ!λης Τα Γιόννινα του Λαuπρ(δη (περιγραφή της πόλεως Ιωανν!νων), Αθήνα,

8-9-55 65. Φ!λιππα-Αποστόλου, Μαρ{α Το Κόστρο της Αντιπόρου, Συμβολή στη μελέτη των

οχυρωμένων μεσαιωνικών οικισμών του Αιγα(ου. (Διατριβή επ! διδακτορ(α στο Ε.ΜΙι 1978) 66. Φ!νλεU, Γιώργος Ιστορ(α της Τοuοκοκρατ(ας και της Ενετοκρατ(ας στην Ελλόδα, εκδ. αφών

Τολ(δη, Αθήνα 1972 67. Φωτόπουλος, Κώστας Τα Γιόννινα. οι Μαχαλόδες, τα σοκόκια και τα τοπωνίιι.ιιό τους με

τις ιστορικές και λαογραφικές παραδόσεις και ανέκδοτα, εκδ. Ηπειρωτικής Εστ(ας Αθηνών, Αθήνα 1986

68. Χαρ{σης, Βασίλης 'f"ιόννενα, ιχνογραφ(α του πρώτου βυζαντιναJ σχεδ!ου πόλης•, ανότuπο από το !:::!Ji. Γιόννινα 1984

69. Ψαλ!δας, Αθανόσιος - Τοπογραφ!α των Ιωανν(νων, ένα όγνωστο κε!μενο του Α. Ψαλίδα. Σημειώματα κλπ.

Αγγελου Ν. Παπακώστα. Ανότuπο εκ του r τόμου του Νέου Κουβαρά. Αρχε!α Ηπειρωτικής Ιστορ(ας, Αθήνα 1966

- Ιστορ(α της Πολιορκ!ας των Ιωανν(νων 1820 - 1822 (εξ ανεκδότου χειρογρόφοu Αθ. Ψαλίδα αποκεψένου εις ιστορ. αρχε!α Γιόννη Βλαχογιόννη). Εισαγωγή - σημειώσεις Αγγελου Ν. Παπακώστα. (Ανότuπο του Β' τόμου του Ν. Κουβαρό, Αθήναι 1966~ Αρχε!α ηπειρωτικής ι στορ( ας.

70. Ζήβας, Διονύσιος Η Αρχιτεκτονική της Ζακύνθου, Βη Εκδοση Τ Ε.Ε, Αθήνα 1984 7ι Ζα)μπος, Σωτiμος 'Άπαντα', Αρχοντικό των Ιωανν(νων, σ. 249

ΒΡΑΧΥΓΡΑΦΙΕΣ

Αραβαντινός • Παναγιώτης Αραβαντινός. Χροvονραφ(α τnς Ηπε(ρου, ΤΒ', επανέκδοση υπό Ηλία Ρ(ζου, Αθήνα 1969 Αραβαντινός Σπ. Σπυρ(δων Γt Αραβαντιvός, Ιστορ(α Αλή Πασό του Τεπενενλή τ. I. Εκδ. '1ΊΥΡΡΟΣ" φωτοτυπική ανατύπωση, Αθήνα, Σεπτέμβριος 1979 Blelecka • Nora Blelecka : Τα Γιόννινα εδώ και πενήντα χρόνια, σε μετόφραση Δ. Σαλαμόγκα, απόσπασμα από το βιβλ(ο της Nora Blelecka, Souvenlrs de Jannina, Paris 1913, ΗΕ. έτος θ', τεύχος 93, Ιωόννινα 1960 σ. 16 Βρανούσης, Το Κόστρο • Λέανδρος Βραvούσης, Ιστορικό και τοπογραφικό του μεσαιωνικού Κόστροu των Ιωαvν!νων, Εκδ. Ε.ΗΜ, Ιωόννινα 1968 Βρανα)σης, "Επαινος" • Λέανδρος Βρανούσης, 'cπαινος Ιωανν!νων'' (ομιλ(α στην επέτειο της 21ης Φεβρουαρ[ου 1913~ Εκδ. Δήμου Ιωαννιτών, Ιωόννινα 1968 Βρανούσης, Ιωόννινα • Λέανδρος Βρανούσης, Ιωόνvινα, Εγκυκλοπα[δεια Πόπυροc;. Λαρούς. Μπιχτόνικα, τ. 31ος, Εκδ. Πόπυρος - Αθήνα 1988, σ. 64-68. Cerasl • Maurlce Cerasi, La Citta del Leνante clν~ta ιιbana e architettιιa soto fj ottαnanl nel secol XVI - XIX, Εκδ. Jaca Book, Mlano 1988. (Η μετόφραση από τα Ιταλικό έγινε από το αρΧ}να θανόση Χοχλιδόκη). Δημητριόδης • Βασ!λης Δημητριόδης, Τοπονραφ(α της θεσσαλον(κης κατό την Εποχή της Τοuοκοκρατ(ας 1420-1912, θεσσαλον[κη 1983 Holand • Herν-y Holland, ΤαΕείδια στα Ιόνια νησιό. Ηπειρο. Αλβαν(α (1812 - 1613), μετόφραση Χρήστου Ιωανν(δη, Εκδ. αφών Τολίδη, Αθήνα 1969 Karpat, ~ • The background of ottoman concept of clty and urbanlty. Structure soc!ale et deνe!ooement cultιιe! des νles Sud-Est eιιoρeenes et adrlatigues aux XVD! - XVJa! slecles. Venlse, 27-30 Mal 1971, Εκδ. Assoclatlon lnternatlonale d' etudes du sud-est europeen (A.I.E.S.E.E.) Bucarest 1972, σ. 323-340 Καρύδης • Δημήτριος Νικ. Καρύδης, Πολεοδομικό των Αθηνών της Τοuρκοκρατ(ας, Διδακτορική διατριβή E.Mil., τ. Α' και Β', Αθήνα 1961 Κουρμαντζής, Πρακτικό • Γιόννης Κουρμαντζής, Από τη βυζαντινή στην οθωμανική πόλη. Πρακτικό διεθνα}ς σuνεδρ(ου ιστορ(ας Ηπειρος 15ος - 2Οος αιώνας, Γιόννινα 1985, Εκδ. Πνεuμ. Κέντρου Δήμου Ιωαννιτών, Γιόννινα 1967 - σ. 9-25 Λαμπρ(δης • Ιωόννης Λαμπρ(δης, Ηπειρωτικό Μελετήματα, εκδ. Ε.ΗΜ τ. Β', Ιωόννινα 1971 (φωτογραφική ανατύπωση της έκδοσης του 1867) Λοuκόκης • Παύλος Λοuκόκης, "fo γιαννώτικο σπ!τι•·, Φροντηστnριακές εργασ(ες, εκδ. E.Mil., Αθήνα 1977, σ. 194-226

Page 16: Castro: Contribution to History of Urban Planning in ...library.tee.gr/digital/techr/1993/techr_1993_a_13_3_231.pdf · Στην έρευνα αναλύεται η πόλη των

246 Τεχν. Χρον.-Α, 1993, Τόμ. 13, Τεύχ_. 3

Μnοψας • Χαρόλαμπος Μnοψας. "το αρχοντικό του Σταύρου Ιωόννου στα Ιωόννινα (1802-1822r Επώνwα αρχοντικό των Χρόνων της Τουριφκοοτ(ας, Σπουδαστήριο Ιστορ(ας της Αρχιτ/κής. εκδ. ΕΜΠ. Αθήνα 1986, σ. 57-62 ttκολαίδης • Κώστας Ν. ttκολαίδης. Τα Γιόννινa. Το Κόστοο n Λlι.ινn. το Νnσι Γιάννινα 1987 Ντότση. ('ρgιςηκό • Ένας άγνωστος πολεοδομικός χάρτης των Ιωαννίνων του 1902", ~ό Διεθνούς Συνεδρ(ου Ιστορ(ας Ηπεφος 15oc: - 2Qος αιώνας, Γιάννινα 1985, εκδ. Πνεψατικοίι Κέντρου ΔΙ\ιου Ιωαννιτών, Γιάννινα, 1987, σ. 91-100 Παπαγεωργίου, Σuντεχνίεc • Γιώργος Παπαγεωργίου, Οι συντεχν!εc στα Γιάννενα κατά τον 19ο και ης αρχές του 2Qou αιώνα. εκδ. του Πανεπιστφ(ου Ιωανν(νων,Ιωάννινα 1982 Πaπaγεωργ(ου, Ποακτικά • Γιώργος Πaπaγεωργ!ου, Ηπειρωτικά Λιμάνια στην ύστερη Τουρκοκρατία, l'\)αl<τικά Διεθνούς Συνεδρ(ου Ιστορ(aς. Ηnειρος 15ος - 2Qος αιώνας, Γιάννινα 1985, σ. 139-153 Ρογκότη • Δψητρα Ρογκότη- Κυριοπούλου, •rιάννινa", Ελληνική Παραδοσιακό Αρχιτεκτονική Εκδ. 'Μέλισσα", Αθήνα 1988. σ. 192-223 Σαλαμόγκας. ΙστΟΟ!οδιΦΙκά • Δφήτριος Σaλαμάγκας. "Απαντα", τ. 2. Ιστοοιοδ!ΦΙκό. (φωτογραφική ανατύπωση από το πρωτότυπο) Εκδ. Παπαζήση. Σαλαμάγκας. Λογοτεχνικά • Δφήτρης Σαλαμάγκaς, "Απaντα" τ. 4, Λογοτεχνικό. Εκδ. Παπαζήση. Σαρηγιάννης • Γιώργος Μ. Σαρηγιάννης. 1-1 εθνογραφική σύνθεση και το εθνικό ζήτφa στον ηπειρωτικό χώρο'', tltllωόννινα 1986, σ. 299-320 Σαρηγιάννης. Βενετσιάνικο Εuπόοtο • Γιώργος Μ. Σαρηγιάννης. Το Βενετσιάνικο Εμπόριο και η Εrnδρασή του στην χωροταf,U<ή διάρθρωση του Αδριaτικοίον(ου χώρου, ανάτυπο aπό το tltl Ιωόννινα 1985, σ. 239-268. Ιούλης • Χρήστος Ιούλης. Ταξε!δι Τούρκου ~ηγητού στην Ηπειρο, Η. Γι>.. τεVχη 6, 7, 8, Χρόνος ΑΊ Γιάννινα 1944 Tangut. s.tn&no. • GoιU Tangut, The sρatlal cistrbutlon of urban actlνitles ln the ottoman clty. ~ tιre soc!a!e et deνe!oppeιnent cύtιn! dθs νl!es sud-est eyrooeenes et aάlatlgues aux XVIe-XVI s!eg!es, Verile, 27-30 Mal1971, Εκδ. Assoclatlon lntematlonale d'etudes du sud-est eΙSoρeen (AJ.E.S.E.E~ Bucarest 1972. σ. 245-265 Τσουρής • Κώστας Τσουρής. Η βυζαντινή οχύρωση των Ιωανν(νων, Η. Χρ. τ. 25, Ιωόννινα 1983, σ. 133-157. Φωτόπουλος • Κώστας Φωτόπουλος, Τα Γιάννινa. οι uαχαλάδες, τα σοκάκια και τα τοπωνύuιά !Q!& εκδ. ~ Αθηνών, Αθήνα 1986 Ψαλίδας • Αθανάσιος Ψαλίδας. ΤοπογραΦΙα Ιωανν(νων,(ένα άγνωστο κε!μενο του Α. Ψαλ!δα, Σφειώματa κλπ. Αγγελου Ν. Παπακώστα), Ανάτυπο εκ του Γ' τόμου του Νέου Κουβaρό, Αθήνα 1968, σ. 1 - 16

Περιοδικά κλπ. Α. Δ.

Η.Γρ.

!::!&. Η.Η. Η. Χρ. Βλ. σχ. Βλ. χ. σ.

Σ.Σ.

τ.

Αρχαιολογικό δελ'ήο Ηπειρωτικό Γpόuuaτa. Ιωόννινα Ηπειρωτικό Εστ!a.Ιωόννινα Ηπειρωτικό t\Ιεοολόνιο. Ιωάννινα Ηπειρωτικό Χρονικά,Ιωόννινa Βλέπε σχέδιο Βλέπε, χάρτη σφε!ο Σφε!ωση Συγγραφέα Τόμος

Γιάννης Γ. Κανετόκης. Δρ. ΑρχιτέJ<των Μηχανικός - Μνωος 6 - Κηφισιά 145 63 Αθήνα - Τηλ. 80 16 624, 72 45 577

Page 17: Castro: Contribution to History of Urban Planning in ...library.tee.gr/digital/techr/1993/techr_1993_a_13_3_231.pdf · Στην έρευνα αναλύεται η πόλη των

.. ..

.. -

Tech. Chron.-A, G reece, 1993, Vol. 13, Νο 3

·~··· ..

'

Εικ. 2.1

LL Νο 2.1

:. ::::=-..:::.:.-.::..:=::- ~·

Τ Ο IIC A JTPO , 1 ..,.-~,.,...,..,., ,....,..,,

........ ·- •n•""'"'n• ·····-· ·····- ....... ' ........ _._ ....... -........... \ .... .. .. ........... -····--..................... ,

Φωτογρaμμετpική αποτύπωση του ΚΑΠΡΟΥ από την "ΟΔΟΜ-iΧΑΝΙΚΗ Ε.Ε." βάσει αεροφωτογραφιών του 1953. Κλ(μαξ πρωτοτύπου 1 : tOOO Photogrammetrlc map of the Castle and loannina City, based on 1953 air­photographs.

247

Page 18: Castro: Contribution to History of Urban Planning in ...library.tee.gr/digital/techr/1993/techr_1993_a_13_3_231.pdf · Στην έρευνα αναλύεται η πόλη των

ο 10 20

Eut 22

LLNo 22

I Μ

~~-:· ι-Υ~"' .:-·· -:- ~r.: . ...ι!! . • ._ .. r • '. - ~- .._, ~ . - . .._·~ ' • • •. ... • •• . I - ' . . - • , ' Ι • •• •.<_:~';:\..:-•"""\ ι ιο "t ;'7" . ~ ι -.r ••,...!.:.· ··•· ~. } ·- _ _ ,... .:.-JΓ-- - =ιt_ .... ~ · f-- rrί1'-. ...... r ---=-.....

-~ '"

. .. .

ΊΟΟ

Τομές στη ΝΑ Ακρόπολη τοο Κόστροu {lts·Kaλέ. Η τομή β-β, κατώντας προς το Φεnχιέ τζαμ{, η τομή γ-γ, κατώντας προς ης αποθf,<ες και το Μαγειρείο~ Κλψαξ πρωτοτύποο 1 : 200. Sections on the S.E. Acropois of the Castle (lts-Kale).

"' ... ""

-i ;1 ~

>< 'Ό ο < } >Ο >Ο .~

ο! ~

:-" -i

I ~

Page 19: Castro: Contribution to History of Urban Planning in ...library.tee.gr/digital/techr/1993/techr_1993_a_13_3_231.pdf · Στην έρευνα αναλύεται η πόλη των

r~ ·- ω..

-·"' ;ι λ v,- > φ J !.+1 t 11 , 'Πfll (" "" LN Η5Η ι C' r~. '-'1, .. ~'1.· ~/' .... ~ '~,!.~.τ~ tt_ .: ··.,ι ι ι~:» -c~-· -:.r \~~'t- ..,'?c~

Εικ. 2.3

LL Νο 2.3

.;J - $,

f('!'>IIH γ γ

L____ ι

Ο ΊΟ 5Ο

ΤΟΜι.ο ι).δ

Τομές στην Β-Δ Ακρόπολη του Κάστρου. Η τομή γ-γ, κατώντας προς τα κτήρια της Εστίας και του Μενδρεσσέ, η τομή δ-δ, κοιτώντας προς τα Νότια

του τζαμιού του Ασλάν Πασά. Sections of the ΝΕ. AcropoUs of the Castle.

;;J ,.., :r

n :r ο :::>

;;. ο ~ "' n

·"' -c -c ;--< 2.. ...., z ο ....,

~ -c

Page 20: Castro: Contribution to History of Urban Planning in ...library.tee.gr/digital/techr/1993/techr_1993_a_13_3_231.pdf · Στην έρευνα αναλύεται η πόλη των

250

Εικ. 3.1

LL Νο 3.1

Τεχν. Χρον.-Α, 1993, Τόμ. 13, Τεύχ. 3

f

Φετιχιt l'ζcψ.[ : Βορειοδυτική όψη. Προοπnκό από το Αρχιτ/κό γραφε[ο Γ. Κανετόκη, "1985 'Fetlhe Mosque"

Page 21: Castro: Contribution to History of Urban Planning in ...library.tee.gr/digital/techr/1993/techr_1993_a_13_3_231.pdf · Στην έρευνα αναλύεται η πόλη των

Tcch. Chron.-A, G reece, 1993, Vol. 13, Νο 3

Εικ. 3.2

LL. Νο 3.2

Τζαμl Ασλόν Πασό.

Βόρεια όψη. Κλlμαξ πρωτοτύπου 1 : 20 'Άslan Pasha" Mosque

ΣΧΕΔΙΆ ΑΠΟΤΥΠΩΣΗΣ ΑΠΟ ΆΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΟ

rΡΛΦΕΙΟ rΙΛΝΝΗ ΚΆΝΕΤΆΚΗ , 1985

25 1

Page 22: Castro: Contribution to History of Urban Planning in ...library.tee.gr/digital/techr/1993/techr_1993_a_13_3_231.pdf · Στην έρευνα αναλύεται η πόλη των

252

=- -::;· :._-::r-_ ~~- -1;

=:- :r -:?~

Εικ. 3.3

ILL. Νο 3.3

Τζαμ( Ασλάν Πασό.

Δυτική όψη. Κλ!μαξ πρωτοτύπου 1 : 20 'Άslan Pasha" Mosque

Τεχν. Χρον.-Α, 1993, Τόμ. 13, Τεύχ .l

Page 23: Castro: Contribution to History of Urban Planning in ...library.tee.gr/digital/techr/1993/techr_1993_a_13_3_231.pdf · Στην έρευνα αναλύεται η πόλη των

Tech. Chron.-A. Greece, 1993, Vol. 13, Νο 3

~ Ι\

Εικ. 4.1 LL. Νο 4.1

.(\ ---------·--·-··-· ~- .... '··-\ ,. ,\

\

·' ~:'>

.:., • ~ t

~ . ι-- .... ~ ... 1.

~ g_ -.ο

~~ ωr I :>

> ο>

"-" _ u ,. ο_ "' >- " QC 1 0

c :ι: Β

:~ ~

~

" · .::J · :::ι ....... α ο :1 c "'

" .. > > ::> 3 .. > ~· :ι ~ ~ ι> c •:J u t; ~ .Q α.., .., .oc;~ ~χ ­tl >

3 "' δ μ ~ c - ·~ι~

α -' >"' 3 3 > -~ 3 ~ a. > c οο · :; u > > "' ~ ~ ;;

- " ~ > , >Ο 3 > \LI μ·:» >< ο ti<:<O D~~ >α ο ιι >< g ~ ·ο c 3"" ο ;; ~ f) ::ι -ι υ :;ι. > "' c > "' > ο :ι :ι 5 μ ο :1

... ο ~ g_ "c ,., μ υ "' " - w "' 'C "' .., 'C "' > α ::ι

<Ο :ι " ο" " c n. ο >- ~ χ

α. -o t> w" ο~" .:r." > "' g ~ Q:ι:w w,_, ~~5 ι-.ι )( tl

Σφεfωση για ύπαριη Χάρτη της Πόλης των Ιωανν!νων πριν το 1904. Note about the exlstence of a pre-1904 map οΙ Ιoannlna Clty.

253

" ο Ο>

::> ο

" u z

Page 24: Castro: Contribution to History of Urban Planning in ...library.tee.gr/digital/techr/1993/techr_1993_a_13_3_231.pdf · Στην έρευνα αναλύεται η πόλη των

254

'1 '.

Εικ. 5.1

LL Νο 5.1

ο

'

Τεχv. Χροv.-Α, 1993, Τόμ. 13, Τεύχ. 3

ΙΙ· Ι Ι ι

I: I ι ι j,J ι ι : 'I' ο ι 111

I' Ί · ! j i ~

ιιι

Πολεοδομικός Χάρτης της Πόλης των Ιωανν!νων τέλος 19ou αρχές 20ou αιώνα. Κλίμαξ nρωτοτύnου 1 : 2.000 Town Plan of loannlna Clty, late 19th centll'y • early 20th centΙJ"y.

Page 25: Castro: Contribution to History of Urban Planning in ...library.tee.gr/digital/techr/1993/techr_1993_a_13_3_231.pdf · Στην έρευνα αναλύεται η πόλη των

·.

Tech. Chron.-A, Grcece, 1993, Vol. 13, Νο 3 255

Εικ. 7.1

LL Νο 7.1

r

'

< I

I

)

(

/ I

- --ι ι 11 ι / ,,

Ί 11 ι ι! ~ i ,,

lt

} I ι

I

~

ι

Φωτογρaμμετρική αποτύπωση Κάστρου και Πόλης των Ιωανν(νων βάσει αεροφωτογραφιών του 1953 (από την ΟΔΟΜ-ΙΧΑΝΙ<Η Ε.Ε) Κλ(μαξ πρωτοτύπου 1 : 2.000 Photograιm1trlc rnap of the Castle, based οο 1953 alr photographs, (by ODOMICHANI<I)

Page 26: Castro: Contribution to History of Urban Planning in ...library.tee.gr/digital/techr/1993/techr_1993_a_13_3_231.pdf · Στην έρευνα αναλύεται η πόλη των

256

........ .

Εικ. 10.1

ILL Νο 10.1

Τεχv. Χροv.-Α, 1993, τόμ. 13, Τεύχ. 3

.... ·--.-,-·

&ο-ι.-.. '.-4.-.. '-

~- .. r· ~

{ ·-· .. -'"':\~ -......

.. r • I \

· -.ι. ...... ... .

\ \

I

' "-- ·,

Πολεοδομικός Χάρτης της Πόλης των Ιωανν(νων και του Νησιού του Barble άJ Bocage nου βρ(σκεται στην Bίbiotheque Natlonale de Parls (D.C.P.) Ge. F. 14.472 Κλ!μa~ πρωτοτύπου 1 : 9.000 Photogranvnetrlc map of the Castle and loannina Clty, based οο 1953 ar­photographs

,.

Page 27: Castro: Contribution to History of Urban Planning in ...library.tee.gr/digital/techr/1993/techr_1993_a_13_3_231.pdf · Στην έρευνα αναλύεται η πόλη των

Tech. Chron.-A, Grcece, 1993, Vol. 13, Νο 3 257

~. r. ~ ~~~tt "1 ... ·.~ . ~ .

α .. -.. · . ι . - ιl·

i t~.:~~~;-·;. ~ ι I : ~ 1 : ; : ι · .. : ,. ~IJ ;~·;~,,~ _.ι

-: Ι i·Η~ ι , · . · ι · ~~'\· i_. ι ·:.

'.

...;

'

'~!" -· l .. ) .;.. . I ι ~ • ! ·: :11 I -ij·l' Ι Ι. ;. , t-;Ό -+;!-: -

, , '!

., : / U )1/Jtι(. __

:·u"· . . ··~·.· . . ' ':·· :· ... '\J.'; .. L -~ .- .....

i .. ' I .. ι

.. ί

..

Εικ. 10.2 Χάρτης της ευρύτερης nεριοχής των Ιωαννίνων του Barbier du Bocage nou βρίσκεται στην Bib&olheque Nationale de Paris (D.C.P.) Ge. F. 13.254

ILL Νο 10.2 Ακριβές aντ[γρaφο του nρωτοτύnου, Κλ[μaξ 1 : 48.000 Map of lhe Greater loannina area, also drawn by Barbie du Bocage in 1811 - 1815 (Scale 1 : 48.000)

2!

...

I ι

Page 28: Castro: Contribution to History of Urban Planning in ...library.tee.gr/digital/techr/1993/techr_1993_a_13_3_231.pdf · Στην έρευνα αναλύεται η πόλη των

258

Ευ<. 11 .1

LL Νο 11.1

Τεχν. Χρον.-Α, 1993, τόμ. 13, Τεύχ. 3

t

ΤΟ ΙC Α Σ Τ ΡΟ • • ...,.,.....,. .,,.,

• ΠΟΜ"οωιtΝιΟι •"""ι ιια ~ ''* •n• .ι.ιιι n•ι• I"""' l'tl 8ιHAHHMIIH l'tlf ΠCMWl -

ο 200 .ιιοο eoo ΊΟΟΟ ==--~ ~ .. :~.::.:;;~:~.;::;, .:-,• .... -.

Ανασχεδ!αση του Χάρτη του Barble du Bocage με μετάφραση των σημειώσεων στα Ελληνικά. Κλ[μαξ, πρωτοτύπου 1: 9.000 Redrawn maρ (copy) of the Barbie Du Bocage Map wlth a Greek translatlon of hls notes

Page 29: Castro: Contribution to History of Urban Planning in ...library.tee.gr/digital/techr/1993/techr_1993_a_13_3_231.pdf · Στην έρευνα αναλύεται η πόλη των

Tech. Chron.-A, Greece, 1993, Vol. 13, Νο 3

Εικ. 11 .2 LL Νο 11.2

Το κεντρικό τμιlJ.α της nόλης (τμήμα σχεδ[οu της εικ. 11 .1) The αιy Center (from the redrawn copy of the Barbie du Bocage Map)

259

Page 30: Castro: Contribution to History of Urban Planning in ...library.tee.gr/digital/techr/1993/techr_1993_a_13_3_231.pdf · Στην έρευνα αναλύεται η πόλη των

260 Τεχν. Χροv.-Α, 1993, τόμ . 13, Τεύχ. 3

.~· ~· . o~----~,oo~--------~250~--------------~soom

r ,

ΑΠΟΙΠΑΣΜΑ tou LΗ'fοριδμ. 6 σιcεδίοu . Το ΠΑΖΑΡΙ με tOU$ 10 ή 12 δρ6μοus nou ονοφtροuν οι nεριnνnιts τwν apxwν τσu 19 ou οιl.ύνο ( Hoιιand 1813)

Εικ. 11 .3

LL Νο 11.3

Το παζάρι : Τμήμα σχεδ!οu της εικ . 11 .1 (Οι 10 ή 12 δρόμοι του παζαριού, όπως αναφέρει ο Holland το 1813). Bazaar - Exctract from the redrawing of the B.d.B. Μaρ

Page 31: Castro: Contribution to History of Urban Planning in ...library.tee.gr/digital/techr/1993/techr_1993_a_13_3_231.pdf · Στην έρευνα αναλύεται η πόλη των

Tech. Chron.-A, Greece, 1993, Vol. 13, Νο 3

Εικ. 13.1 LL Νο 13.1

... ~ ~; ... ,, , ',, :, ', ..

Κεντρική ΓkJλη ακρόπολης Ιts-Καλέ Central Gate of '1 tc-ΚaJe• acropolis

261

Page 32: Castro: Contribution to History of Urban Planning in ...library.tee.gr/digital/techr/1993/techr_1993_a_13_3_231.pdf · Στην έρευνα αναλύεται η πόλη των

262

Εικ. 13.3

LL Νο 13.3

Τεχν. Χρον.-Α, 1993, Τόμ. 13, Τεύχ. 3

Εξωτερικά τε(χη ακρόπολης lts κατασκευασμένα από τον Αλή Πασά. Κλ(μαξ πρωτοτύπου 1 : 5Ο Outslde wans οΙ ''\c-Κale" acropols built by • Ali-Pasa"

Page 33: Castro: Contribution to History of Urban Planning in ...library.tee.gr/digital/techr/1993/techr_1993_a_13_3_231.pdf · Στην έρευνα αναλύεται η πόλη των

Εικ. 13.2

LL Νο 132

(\

... Δ Υ Τ Ι Κ Η n Τ ε Ρ Υ r Α

.~ l I

Α Κ ? Ο Π Ο Λ Η t ΙΤt - ΚΑΛ Ε

tΧεΔΙ~ ~ΟτΎΠQtΗt λΠΟ λΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΟ

rΡλΦΕΙΟ rΙλΝΝΗ ΚΑΝΕΤΑΚΗ, 1985

Εξωτερικά τείχη ακρόπολης Ιts-Καλέ. κατασκευασμένα από τον Αλή Πασά. Κλίμα( πρωτοτύπου 1 : 5Ο Outside wals of "lc-Κale" aαopois bιjt by "Ai-Pasa"

~ \

ο \\~ d rn

•: ;J

r · J-1 I I - :,__: [

;;I n :r () :r a :::>

}> C) ~

~ :g ~

< ~ _ .... z ο

'-'

...... α­.....

Page 34: Castro: Contribution to History of Urban Planning in ...library.tee.gr/digital/techr/1993/techr_1993_a_13_3_231.pdf · Στην έρευνα αναλύεται η πόλη των

264 Τεχν. Χρον.-Α , 1993, Τόμ. 13, Τεύχ. 3

C Α S Τ R Ο : CONTRIBUτiON ΤΟ HISTORY OF URBAN PLANNING IN IOAN-NINA {JANNINA)

By Yannis G. Kanetakis An Extended Surτrnary

NIBOOUCTION The alm of thls publlcatlon was the examlnation of the urban structure and architecture of

loannina, ln relation to the life styles. of the clty's inhabltants ln the 19th century : the public­collectlνe llfe-style of the guilds and the market ("Bazaa,.) and the narrow and resctricted one of the lnhabitants' priνate liνes; how Christians, Turks,Jews and other peoples liνed together, all ruled by an lngenious politlcian - Ali pasha, ln his days the clty οΙ loannlna was ldeally secure, enjoyed urban progress as witnessed by a series οΙ publlc works, and consequent prosperlty based on the small agrlcultural property.

The dissertation deals with the pre- and post- 1869 Clty on the basls of unpubllshed Turklsh and Greek maps, as well as unpubllshed maps drawn by Barbie du Bocage durlng the Ali pasha rule, and it : a) Brldges gaps of knowledge left by the descriptions οΙ traνelers (Holland, Pouqueνille and others) and the work of other scholars (Psalidas, Araνantinos, Labridls ... ). b) ovenurns many of the established views regarding the topography οΙ loannina at that time, as the scholars so far haνe been using the descriptions proνided by the releνant llterature as the basls οΙ thelr work (without using topographic maps), and relerring not to the post-Aii pasha but to the post-1869 flre perlod. c) Yerlfies and conflrms the νiews οΙ more recent scholars (Salamagas, Vranousls) about mat­ters related to the topography of the Castle.

t TtE ΡΕΒΙΟΟ AFIEB ItE FALL ΟΕ ALI-PASHA (1820 - 18221 Sultan's troops and ΑΙΙ deνastated the Clty οΙ Ιoannlna in 1820·22, a period reterred to ln

the Clty's hlstory as Μεγάλος Χαλασμός ("Large-scale Dlsaste,.). The people οΙ loannina were trying to rebuild their houses amid conflagrations ... ln 1830

the Bazaar was set again on fire. Α lew years belore 1869, the BARRACKS were burnt. The large reformation plan of the Emplre (' Tanzimat') began in 1839, after the extradition of • Hstt-1 serif' of Gulhane.

Remarkable urban planning relorms took place in loannina in 1869, when Rasslm Pasha ruled the clty for two perlods (1868-1872 and 1878-1880); he decided to have the City's Bazaar set on fire, so that he could then impose lts relormation. So on July 291h 1869, the Bazaar (" Paza,.) was agaln set on fire and the next day its rebuilding began, based on new town plan­nlng prίnciples with new stone-paνed streets, normal building blocks, without cul-de-sacs (dead-end streets) on curved paths.

The uΦan structure of the citv prior to Ali-pasha was not that we haνe accepted unti! αιrii...Today, according to the B.d.B's map, we discoνer that the prior to Ali pasha urban struc­ture of the city exhlbited the characterlstic features of an Ottoman city, that ls narrow dead-end streets, curved paths, etc.

2. ANALYSIS ΟΕ Νο. 1 DRAWING (Map of the Clty, ln late 19th - early 20th century)

lt ls not known yet when the city expanded beyond the Castle limits. Howeνer, the adjacent to the Castle quarters of "Uvadiotis", "Saravas", • Tsίgaras• and • Tsoukalas· had already been formed by 1430.

Page 35: Castro: Contribution to History of Urban Planning in ...library.tee.gr/digital/techr/1993/techr_1993_a_13_3_231.pdf · Στην έρευνα αναλύεται η πόλη των

Tech. Chron.-A, Greece, 1993, Vol. 13, Νο 3 265

At the end of the 15., century, "Kaloutsianι~ and the area of "Namazgah" were formed and lnhabited. ln the 1Ζ!!! centuα the city had the typical shape οΙ an Ottoman city. The main axis colnclded wlth the city's maln arterial, in the mlddle of which the central mosque "Bairak/1-cami", the market-Bazaar or "Carsi" and "Badesten• were located.

By the 171n century 11 mosques had been built in the quarters-("Maha//e") : "Bairak/1-cami•, •κan/1-cesme-camι~, (or mosque of Kaloutsiani}, "Namazgah-camι~, Bahram or Uam", Έmilrel camι~, ·sιem-Sie-Din camr, Dede-oruc-camι· , "Mehmet aga-camr, "Cukur-cami", and the two mosques of the Castle : • Aslan pasha-cami" and • Fetihe-cami".

ln the 18., century the mosques "Zevadie", "lbrahim pasa", Όsman cavus", Ύusuf aga•, ·κumplu", ·omer Bey" were bullt, while the quarters deνeloping to the north were ·zevadie", "Galata", •κaravatia", ·κumplu",. "Ts/ge/la" and south "Lakkomata•, or "Yeni MahalleΊ Ύusuf aga• and ·zavgarιa·. The quarters were named after their mosque, which was fre­quently named after its erector, or because of other natural causes ... , for example "Yenl MahaJΙe• • new quarter, ·κan/1-Cesme• .. fountain of blood ... Most of the clty's quarters were lnhablted by both Ottomans and Chrlstlans, whlle the quarters "Yeni Mahal/e", "Lakkomata•, •κaravatls", Όede-oruc• and •zevadie" were only inhabited by Christians.

Customs were located at the city's entrances (taxes had lncreased in Ali's territory from 5% to 6.5%). Those referenced are : at the north entrance οΙ the city, along the road to Sadoνitsa, the road to the South, Preνeza etc., at the lake's Dock for the goods brought by boat, while the drlnks' Customs were located at the centre of the market.

Apart from the Main Barracks there were also military installations, such as guns' and arms' stores, Military Judicial Court, cannon installations, the Artillery's horse training yard and stables, and the well-known ·κarakolia" - (police stations) lor terrifying the Christians. These were Ιocated at "Babades·, "Kaloutsίanι~, "Kouraba", Ύa/1 Cafene", "Piatla Mnίmaton" (• Tomb Square) and at the "Central Gate of the Castle".

The clty limlts remalned unchanged until 1820-22 when the city was completely destroyed by the Sultan's troops and • Al/-pasha's" cannonade. (ln the 1820-22 siege, the City of loannina was completely destroyed) .

The centre of the city's life and actiνity was the Bazaar or Carsi. The main market of the city was located opposite the Castle, along • Averor· and • Anexartisίas• today streets and their ad­jacent numerous slde-roads. Each gulld had its own road, so the road was named after the commodity that was sold there : Flourmaket, Barleymarket, Grapemarket etc.

The Bezesten or Bedesten was located at the end οΙ the Bazaar in Ali pasha times (according to author Psalidas) , while in more recent tίmes we know (according to Salamagas) that it was located at the sideroads of • Averof" street which lead to the • Lord Byron• Street.

The mosque was the place of common prayer and the local center for the citizens' soclal actiγities. From the 17 mosques of loannina, the mosques that have been salνaged are the two mosques of the Castle, the "Cukur-camί" (without minaret), "Kaloutsiani" (without its minaret's cone top), whlle the building and the minaret's base of the "Siem-Sίe-Dίn" mosque are being used as a house.

Common schools took place in almost eνery mosque. Some mosques ran higher schools -"Mendrese• (• theological school), as did the mosques Όsman cavus", "Mehmet aga", ·veli pasha" or "Cukur-camί" and • Aslan pasha camiΌ

There were four • Tekke" houses (the place where Derνises Ιίνe) in loannina : The • Τ ekke of Bektasι~, the "Tekke of Haci-Evrenoz" (at the location where the church of the Holy Triad was preνiously built), one at the South Entrance of the City at the ·κanlί-cesme· quarter and one at ldona· quarter. (τhe last one was built and also destroyed by Ali-pasha in 1820-22).

Ihere were two Synagogues at the Jewish quarters of the Castle and the adjacent wards; the one of Josef-EIIgia road no longer exists (lt was destroyed during the German occupation), while the other of Justinian roc:d Ιn the Castle has been salνaged.

Page 36: Castro: Contribution to History of Urban Planning in ...library.tee.gr/digital/techr/1993/techr_1993_a_13_3_231.pdf · Στην έρευνα αναλύεται η πόλη των

266 Τεχν. Χρον.-Α, 1993, Τόμ. IJ, Τεύχ. 3

The city was diνided in quarters ("Mahalle"), inhablted by mlxlng groups of citlzens.

3. ΑΝ UN(NOWN ΜΑΡ ΟΕ ItE ατγ The need to fill gaps ln my research and also the book of Maurice Cerasl • L.a Citta del

Leysnte, CiVUta Uιbana e Archjtettura soto g/1 Ottomani nej secoU XVlll-XIX" (Ed. Jaka book Mllano 1988) made me νlslt the Bibliotheque Natlonale in Paris and search lts archlνes.

The results of my research were two maps of the loannina city and the lsland, still un­published, and drawn ln scales 1 :9.000 and 1 :30.000 ln the early 19111 century by the French Geographer J.D.Barble du Bocage.

The 1800 clty structure is clearly shown on the map, whereon the maln links to the sur­rounding agricultural area are also drawn. The famlliar main arterial from Northwest to South­west has already been establlshed by that tlme - but it has a different allgnment ΤΗΕΝ the present one. lt went through the heart of the Bazaar (r.p. 33) opposite the Utharitsa hill and, whlle still ln the Bazaar, lt diverged into two roads. The eastern left road followed the morphol­ogy of Utharitsa hlll and golng around 1t on the way down to the lake and leavlng to lts right the Veli pasha Saray (r.p. 44), 1t went through Aghla Marina (r.p. 49) and Pllnthokoplo (r.p. 50), lt reached the "Kan/1-cesme• Mosque (r.p. 56), and through the Bounilla ("Ksn/1-cesme") Gate (r.p. 66) lt lead out of the clty. The right road went south, towards the Maln Gate of the Fortress "Utharftsa" on whlch All pasha's Saray was bullt (r.p. 41 and 42). Then the road went past the Muhtar pasha Saray (r.p. 47), and through the Turkish Cemeteries of "Namazgah" (r.p. 19), went towards Loutsas Road (r.p. 95) or the Pllnthokopio (r.p. 50). Northeast, the city extended up to the large ditch, whlch was filled with the Lake's water (r.p. 67 and 73).

The map shows the urban deνelopment of loannlna and also provldes for a general study of the clty's life, based on the comments and lnformation given on the map. The names of ΑΙΙ pasha and hls sons, Muhtar and Veli, as also the bulldings and lnstallatlons related to them are the domlnant features of the 19111 century map. And this ls perfectly nor111al, as ΑΙΙ ruled loannina for 33 years and made lt an independent state in the Ottoman empire. ln All's days, loannina was a 40,000 lnhabitants metropolls, with many educated Greeks who followed the ongoings ln Europe. The city's population proflle was 62% Chrlstlans, 32% Turks and 6% Jews. The map does not show all the clty's quarters. Only certain quarters are marked : Κaloutsianl (shown here as Κalo Cesme) (r.p. 57) , Pllnthokoplo (r.p. 50) , the Jewish quarter ln the Bazaar (r.p. 34) and the Jewish quarter in the Castle (r.p. 76). Small squares symbolize two Ottoman worship­plng establishments- Tekke, at the north (r.p. 26) and south (r.p. 71) entrances of the city. With rectangular shapes 5 churches are denoted : The Cathedral ("the Metropolls") (r.p. 37), Aghla Marlna (r.p. 49), Aghlos Nikolaos ("of the Msrket") (r.p. 35), Aghia Ekaterlnl (r.p. 20) and Aghlos Nlkolaos ("ton Kopsnon") (r.p. 4). The Ottoman cemeteries are the domlnatlng features ln the city's plcture (r.p. 19).

There is reference of the mllltary installatlons of that time, close to Millet Bahce (Low Bahce as B.d.B. has written) (r.p. 14) - the term used ls Caserne = Barrack.

Some elements of the soclal welfare of that time are shown with the map's notes : "Greek Hospιtsr (r.p. 18), "Mendrese" (r.p. 25), "Greek College• and "Ubrary" (r.p. 29), and even shown ls the Engllsh Consulate (r.p. 24) . Judicature was performed in the Court of Justice (r.p. 31) whlle Prisons are marked, one ln the Castle (r.p. 75) and another for women at the south­westem end of the city (r.p. 30).

lt ls νery strange that only 9 from a total of 17 mosques are marked on the map (r.p. 21, 22, 23, 52, 54, 55, 56 and the two mosques in the Castle) .

Agrlculturalland ls marked (r.p. 5) ln the north-western and south-western parts of the city, cebbage fields at the southeasterm lakeside area (r.p. 54) and also quarrles (r.p. 91) (Caπiere a vu jolnture la pierre pour batir) . Customs (r.p. 59) are marked at the south entrance of the clty and on "Megalis Loutsas• road (r.p. 62). Α Customs Office (r.p. 32) ls adjacent to the south·

Page 37: Castro: Contribution to History of Urban Planning in ...library.tee.gr/digital/techr/1993/techr_1993_a_13_3_231.pdf · Στην έρευνα αναλύεται η πόλη των

Tech. Chron.-A, Greece, 1993! Vol. 13, Νο 3 267

western part of the Bazaar. At Κaloutslanl, close to the so-called "Bounilas εntrance• and the ·venetlan's dltch" (r.p. 66 and 64) a •κιοsk" with plane-trees is marked (r.p. 58), while just 8 llttle further south, the Post Office 8nd 8 Chlnese ·κιοsk" are located (r.p. 68 8nd 69 respectiνely) . The Bazaar's peήmeter ls lndlcated on the map by a broken (--) line ln total 8greement with the descriptions from hlstorlc eνldence ln 1812 Η . Holland spoke of 10 or 12 νery n8rrow and dark roads, crosslng each other at irregular angles. One entrance to the Baz88Γ was loc8ted 81 •κritharopazaro• (the Barley-market), in the area of Aghios Nlkol8os, while the other was located at the cross-roads by Κamar8's bakery (refer to polnts 128 and 126 ln dr8wlng Νο 1).

On the map of B.d.B. the following three (fixed) reference-points were ldetified, whlch remalned unchanged through the two perlods of the city's hlstory : 8) The ·κan/1-Cesme-cami• (Κaloutslanl's Mosque), b) The Bektasi Tekke c) The All pasha reserνolr.

When the two maps which 8Γθ prepared ln thls dissertation are compared by puttlng one map oνer the other, so as the aforementloned three reference points would coinclde, we find that the Cemeteries boundaries well coincide too. Finally, the distances between certain monu· ments were compared on both maps, which we know that existed at that time (prior to 1820 8Πd ln early 20th century), with the following results : a) The distance between the Fetihe Mosque 8Πd Aslan pasha Mosque is 8pproxlmately 425 m. on both maps. b) The distance be· tween the Jewish Synagogue (in the Castle) and the Aslan pasha Mosque is approxlmately 330 m. on both maps. c) The distance between the Jewish Synagogue and the Fetihe Mosque is approximately 500 m. on both maps. d) The distance from Litharitsa to Fetihe mosque ls 550 m., same to that glνen by Labrldls and Araνantlnos.

However. apart from the preνlous cojncident locatlons, some differences were also found ln the map locatlon of some characterjstlc pojnts of the cjty.

Barble du Bocage has not managed to represent seνeral distances accurately, especially where mediatlng obstacles were ln the way, as for example the dense and dark center of the Bazaar (r.p. 33). So, the city's cross-section, on an imaglnary axis crossing the city from the central gate of the Castle to the Quarries (r.p. 91) is incorrectly drawn, in fact, it is much wider than that shown on the map. I belieνe that the exact number of Mosques is not shown on the map as a result of this fundamental drawlng mlstake. Α possible explanation is that Barbie du Bocage realized hls map •weakness· somewhat late, and as the insertion of those Mosques would hlghlight this weakness, he preferred not to show them on his map.

lt ls well known that the loannina lake had νarious canals (the locals call them •avlakla"). The mansion of Staνros loannou • an imports businessman, financial adνisor and entrusted banker of All pasha, oνerlooked one of those canals (r.p. 28). Prof. Ch. Bouras in his study about Staνros loannou's mansion, made the remark "Unfornunately the topography of Joan­nina ο! the All-pasha time has not been systematically studied, so that one cou/d make further comparlons regarding the manslon, and only a νague indication in the owner's mall corrrespondence comes to re/ate it to some unknown ·sokak" , Ιeading to "Michali's av/akr

B.d.B's map proνes the exlstence of this ·sokak" (= narrow backstreet) , as : a) lt ls descrlbed wlth the same word, ~ = •sokak". b) "Leading to "Michali's aνlakι .... : (on the map lt ls described as canal naνigable) . d) lt was a small side-road (sokak) to today Άnexartlslas• street, leading up to the Naνigable Canal. The •canaι· was adjacent to the gar­den of Staνros loannou's mansion (r.p. 27). Thls eνidence, combined with the assumption that the orphanage of Georgios Staνrou has been built where the mansion of Staνros loannou was Jocated (refer to Labridis, Bouras), lead me to the conclusion that the west side of the Castle in 1800 (which according to Barbie's map was facing "Michali's avlaki") was 250-300 m. away from the orphanage of Georgios Staνros.

Page 38: Castro: Contribution to History of Urban Planning in ...library.tee.gr/digital/techr/1993/techr_1993_a_13_3_231.pdf · Στην έρευνα αναλύεται η πόλη των

268 Τεχν. Χρον.-Α, 1993, Τόμ. 13, Τεύχ. 3

4. ΙΙ:ΙΞ LΠHABIISA FOBTBESS The deslgn and locatlon of the Utharitsa Fortress (r.p. 42) relatlνe to the Castle, the huge

fortress size - which just now we begin to realize, together with other information from written descriptions, lead to the certaln conslusion that the rocky Litharitsa hilis - properly fortified as they were, were almed to dlsallow access to anyone who would attack the Castle, and equally, lmpose a permanent threat to an aggressor attempting to lay siege to the Castle. The Utharltsa were connected to the Lake's Castle with a coνered stepped road (Chemin couνert en escalier).

Was the ·κοuιιa• (• the battery (r.p. 40) indicated on the map of B.d.B.]? The different street plan of the city ln the area of the Cathedral ("Metropolis") should be ~.

5. ΤΙ-Ε CASTLE'S DESCBIPTION ACCOBPNG ΤΟ ΤΗΕ ΜΑΡ ΟΕ BABBIE DU BOCAGE The length of the Castle's perimeter was first given by Eνliya Celebi in 1670. He reported

that it was 3,000 steps long, that is 3,000 χ 0.75 = ~ m. This is extremely important, be­cause when we measure the Castle's perimeter on the map of B.d.B., we get exactly the same fιgure 11 - 2,250 m. Thls proνes for the first time and on the basis of this topographic drawing, that the area of the Castle had not been changed from the • Despot ate" times, until Ali pasha's large scale alterations upon it in 1815.

Ihree yery imρortant for εινidence notes, at the location of the N.W. acropolis, can νerify and attest to some of the established historical eνidence up to now, or/ and dismiss some other. Ihese notes are : a) The Mosque of Kalou Pasha (r.p. 79) . b) Tower erected by Despot Thomas (r.p. 80). c) Noble grave of Despot Thomas (r.p. 81). The 1ίω of these notes confιrms the eνldence giνen by Psalidas and comes to remoνe any doubt (such as raised by Agg. Papakostas), regarding the name of Aslan pasha Mosque in Ali's times. lndeed therefore, in Ali's times the Aslan pasha Mosque was called "Kalou pasha-cami. Ihe ~ note refers to the Tower of Despot Ihomas, considered by some as the Tower of Boemomd. The unambiguous note ·τower erected by Despot Thomas• (r.p. 80) Ιeaνes no doubt as to its ldentity. The !b.ίrQ note refers to the noble graνe of Despot Thomas (r.p. 81). This piece of information is contrary to the preνalent νiew among all historjans - that the grave os Despot Thomas was located in the area where All pasha had his Saray been built (in the S.W. acropolis of lc·l<ale). The southwestern acropolis - lc-l<ale is entirely coνered by the Saray (r.p. 83) and by other buiidingss. Holland wrote in 1813 : "rhe road to the Saray is extremely difficult through narrow and dark roads, with nothing to indicate that we reach the palace of the Albanian Master .. : (refer to B.d.B. map). Barble's map has been drawn before the construction of the high walls of Ίc­

Kale', as so reference to those has been made on the map and also because, had the impres­siνe walls of Ίc-Kaιe• been built by the time the map was drawn, Holland's impression of the access road to Pasha's Saray would haνe been νery different. Holland continued his descrip­tion and referred to an •endless courtyard" whlch was also jotted on the map (r.p. 84) : its two sides were formed by the buildings of the ·saray". He referred to the Saray which looked like rising from the lake's bank and he also spoke of the picture-painted kiosk that looked like it was emerging from the water, beneath the rocks of the old Saray. The preνious description looks as " lt has been made by the same person that also made the drawlng. For the klosk, there ls a note : Chatirνan • Wooden kiosk on pillars, at present destroyed (r.p. 82) . There are Gardens (Jardins) (r.p. 87) at the steepest corner of the S.E. acropolis, around Fetihe Mosque (r.p. 86), while north of this, the graνe of Ali's wife, Emine (r.p. 85) is marked (she died in 1809). He was buried there too in 1822, a few years later.

Page 39: Castro: Contribution to History of Urban Planning in ...library.tee.gr/digital/techr/1993/techr_1993_a_13_3_231.pdf · Στην έρευνα αναλύεται η πόλη των

Tech. Chro r1 .-A, G reece , 1993, Vol. 13, Νο 3

6. CONCLUSION REGARDING ΤΗΕ COMPARISON OF ΤΗΕ PRE - AND POST -ALI-PASHA STATE ΟΕ ΙΗΕ CASILE 1. The Castle's area reduced approximately by 90,000 m2 after Ali pasha's intervation in 1815,

(from 280,000 down to 190,000 m2). 2. ΑΙΙ sides of the Castle were rebuilt then. Further changes took place in the S.W. and N.W.

sides of the Castle. 3. The ditch and the west end of the Castle reached the navigable canal that lead to Stavros

loannou's house. 4. I assume, that Ali had this part of the Castle opposite the navigable canal pulled down and

creating a stretch of land at the S.W. side of the Castle (where the Ήasaρlka road• =

Butcheries road was located}, he had the shape of the ditch altered. These findings verify the view of Salamagas, who in 1950 ascertained and explicated that the alteratlons made by Ali Pasha were not of a small scale, as the whole outer side of the Castle was con­structed by Ali Pasha, and that in 1670, 250 years after the fall of the Despotate of Epirus, the Castle was still in the same state as its Byzantine and Frank • Desρots• had left it. What we add to the previous points, after the study of the Barbie du Bocage map, is that still in 1815, 385 years after the fall of the Despotate, the Castle was in the same ruinous condition and Ali pasha decided to have it restored and reshaped.

Yannis G. Κanetakis, Dr. Architect Engineer 7, Minoos Str. - Κifisia 145 63 Athens . Greece Tel. : 01 / 80 16 624-01 / 72 45 577 Fax: 01/72 21 712

269