824

Catalogo Codices

  • Upload
    petifur

  • View
    222

  • Download
    1

Embed Size (px)

Citation preview

CATÁLOGODE LA SECCIÓN

DE CÓDICES DE LAREAL ACADEMIADE LA HISTORIA

ELISA RUIZ GARCÍA

CATÁLOGODE LA SECCIÓN

DE CÓDICES DE LAREAL ACADEMIADE LA HISTORIA

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

MADRID1 9 9 7

© REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA y ELISA RUIZ GARCÍAI.S.B.N.: 84-89512-03-5Depósito Legal: M. 2.640-1997Fotocomposición e impresión:TARAVILLAMesón de Paños, 6. 28013 Madrid

Esta edición se hace con cargo a la subvención otorgada

a la REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA por las Fundaciones

«BANCO BILBAO-VIZCAYA», «RAMÓN ARECES» y «CAJA MADRID»

Ilustración de cubierta: Beato de Liébana, Commentarium in Apocalypsin, libri XII(Cód. 33, f. 15r.).

Dirección y realización:

ELISA RUIZ GARCÍAProfesora Titular de Paleografía y Diplomática

Universidad Complutense de Madrid

Colaboradoras:

ELENA CARDENAL MONTEROM.A ISABEL GARCÍA-MONGE

ALMUDENA TORREGO CASADO

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA COD. 1

9

ÍNDICE GENERAL

Págs.

Presentación ......................................................................................... 111

Prólogo .................................................................................................. 117

Introducción ......................................................................................... 121

1. La sección de códices de la R.A.H..................................... 1232. Características y formato de la presente catalogación .. 126

2.1. La composición de los fascículos y su representa-ción gráfica..................................................................... 127

2.2. El contenido textual ..................................................... 1282.3. El análisis paleográfico y codicológico ................... 1282.4. Otros datos ..................................................................... 1292.5. Observaciones sobre algunos de los criterios apli-

cados en la descripción ............................................... 1302.5.1. Tipología material de los mss ...................... 1302.5.2. La foliación ....................................................... 1302.5.3. La descripción del texto ................................ 1312.5.4. La mención de responsabilidad ................... 1312.5.5. Títulos ................................................................ 1312.5.6. Íncipits e initia ................................................. 1322.5.7. Manejo de los índices de títulos e íncipits .. 1322.5.8. Observaciones varias ...................................... 132

3. Agradecimientos ..................................................................... 133

Tablas de abreviaturas y signos convencionales ......................... 135

ELISA RUIZ GARCÍA

10

Págs.

Referencias bibliográficas .................................................................. 139

Catálogo de manuscritos .................................................................. 159

Esquemas de composición de los fascículos ................................ 535

Esquemas de las técnicas y de los sistemas de pautado .......... 657

Índice de autores y traductores ...................................................... 729

Índice de títulos .................................................................................. 739

Índice de íncipits e initia .................................................................. 753

Índice onomástico ............................................................................... 773

Índice de nombres geográficos........................................................ 779

Índice de fechas .................................................................................. 781

Índice de lenguas ............................................................................... 783

Índice de manuscritos con ornamentación ................................... 785

Índice de copistas ............................................................................... 787

Índice de tipos de códices ................................................................ 789

Índice de soportes .............................................................................. 791

Índice de filigranas ............................................................................ 793

Índice de procedencias ...................................................................... 813

Índice de ilustraciones ....................................................................... 815

Tabla de concordancia de las signaturas ...................................... 817

PRESENTACIÓN

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

13

Uno de los aspectos de la desamortización de bienes eclesiásticos por elEstado español en el siglo XIX fue la incautación de gran cantidad de Archi-vos monásticos, catedralicios, etc., a los que se asignaron —como a otrosmuchos bienes muebles e inmuebles— heterogéneos destinos.

Entre las más afortunadas adjudicaciones figura la de un sustancial cor-pus de documentos cuya masa reunida dio origen al Archivo Histórico Na-cional. Radicado éste en la capital de España y enriquecido con sucesivasaportaciones, vino a alinearse, encabezándolos cuantitativamente, junto a losotros tres grandes Archivos Nacionales históricos: los de Simancas (Vallado-lid), Corona de Aragón (Barcelona) e Indias (Sevilla); filón total de fuentesbásico e insustituible en su conjunto para la investigación de la Historia deEspaña.

Otras incautaciones desamortizadoras pasaron a incrementar los fondosde muchos Archivos históricos y administrativos regionales, provinciales ylocales; y una importante serie de libros y documentos antiguos fue asigna-da a la Biblioteca de la REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA como entidad cua-lificada para su custodia y aprovechamiento científico.

A este último grupo pertenece un selecto lote de manuscritos proceden-tes de los monasterios benedictinos de San Millán de la Cogolla (Rioja) y deSan Pedro de Cardeña (Burgos).

Una primera relación de los mismos fue publicada en el volumen II delMemorial Histórico Español editado por la propia Academia como simpleNoticia de los mismos, remitidos a la R.A.H. por la Dirección General deFincas del Estado (Madrid, 1851, pp. IX-XIX).

De la eficacia de la incorporación de estos materiales al patrimonio de laREAL ACADEMIA DE LA HISTORIA es muestra —simple muestra individuali-zada— el descubrimiento (hallazgo y valoración) de las llamadas Glosasemilianenses: esas palabras escritas a las que se tiene por verdadera acta de

ELISA RUIZ GARCÍA

14

nacimiento o de bautismo gráfico de la lengua castellana. ¿Quién sino elAcadémico D. Manuel Gómez Moreno, y precisamente en la Biblioteca de laAcademia, hubiera tenido conciencia del significado y trascendencia de unasbreves anotaciones interlineales y marginales en un códice, más o menosanodino por su texto, del siglo X? ¿Quién sino el Académico D. RamónMenéndez Pidal hubiera podido apreciar la importancia que en sí mismas po-seían estas modestísimas grafías? Pero, por no citar este caso como único,¿quién sino el mismo D. Manuel Gómez Moreno habría descubierto en el«códice de Roda» (actual núm. 78 de la serie catalogada) el sentido de la quellamó Crónica Profética, alentadora en su tiempo de la esperanza de unaHispaniae salus a la monarquía asturiana del siglo IX?

Otros muchos tesoros, aunque menos excepcionales en cuanto a su texto,agregan excepcional valor bibliográfico al conjunto: ejemplares de Vidas deSantos, Evangeliarios, Etimologías isidorianas, Decretales de Gregorio IX yde Graciano, un Fuero Juzgo, dos Regulae de San Benito, Biblias, Liberordinum, nada menos que un Beato...

En el Boletín de la Corporación apareció (t. LIII, 1908, pp. 469-511 yt. LIV, 1909, pp. 5-19), bajo el título de Índices (por títulos y alfabético res-pectivamente) una más detallada, aunque todavía sucinta descripción —me-jor que catalogación— de los códices integrados en el referido legado, reali-zada por el entonces Director de la Biblioteca de la Academia, D. CristóbalPérez Pastor. De ambos trabajos se realizó una breve tirada conjunta, quelleva la fecha de 1908, en la que quedaron inventariadas las setenta y sietepiezas ya anotadas en la relación de 1851.

Incrementado el fondo con algunas donaciones y adquisiciones a lo largode los años siguientes, e interpolados manualmente los expresados Índicescon precisiones, adiciones y alguna rectificación en el ejemplar obrante enla propia Biblioteca académica a disposición de su personal y de los investi-gadores, la necesidad de elaboración de una nueva obra que supliese con efi-cacia a la benemérita y ya obsoleta de D. Cristóbal Pérez Pastor se hizopatente.

La Academia ha tenido la fortuna de hallar la persona indicada para lle-var a cabo esta delicada operación. La Dra. Elisa Ruiz García, Profesora Ti-tular de Paleografía y Diplomática adscrita al Departamento de Ciencias yTécnicas Historiográficas en la Facultad de Geografía e Historia de la Uni-versidad Complutense de Madrid, ofrecía, en efecto, además de su desintere-sada colaboración, movida por el interés científico de la empresa, todas y cadauna de las condiciones imprescindibles para llevar a cabo, responsablemente,la ardua tarea. Su formación lingüística e histórica, su dominio de las mo-dernas técnicas codicológicas y catalográficas, su experiencia contrastada en

PRESENTACIÓN

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

15

dilatada frecuentación de importantes repositorios internacionales, la acredi-tan de modo señalado como cualificada especialista en la materia.

Fruto de su total entrega, a lo largo de más de un año, a la realizacióndel proyecto, y auxiliada por un breve equipo de jóvenes colaboradoras for-madas bajo su dirección, es el volumen que tenemos ante nuestros ojos.

Ciento veintidós números (ciento diecinueve volúmenes manuscritos, mástres carpetas con fragmentos de otros varios) constituyen actualmente la queya puede propiamente llamarse SECCIÓN DE CÓDICES de la Biblioteca de laREAL ACADEMIA DE LA HISTORIA. Entendiendo por códices, como es tradi-cional, los manuscritos encuadernados pertenecientes, de preferencia, a la AltaEdad Media.

De cada una de estas piezas se ofrece al consultante una completa des-cripción analítica (o un completo análisis descriptivo) que retrata y personi-fica su inconfundible imagen: dimensiones, composición material, estructurainterna, clasificación de su escritura, caja y pautado de ésta, filigrana depapeles, encuadernación, etc.

Y, lo que es más importante, la perfecta identidad de la obra u obrascontenidas en cada códice: título, autor (averiguados o deducidos cuando noaparecen expresos), traductor o transcriptor en su caso, materia tratada, etc.Los correspondientes Incipit e initia, explicit y finales de texto conservado,delimitan cumplidamente la efectividad de los respectivos contenidos.

Tablas de abreviaturas y signos convencionales, índices onomásticos ytoponímicos, de fechas, de procedencias, concordancia de signaturas, etc., etc.,hacen perfectamente manejable y perfectamente útil el volumen, caracterizán-dole como el instrumento de trabajo que necesitábamos y que deliberadamentepretende ser.

Puestas de manifiesto estas características, el privilegiado primer lectorde la obra —todavía en pruebas— que firma estas líneas se complace en hacerpública su consideración de la misma como verdadero «Tratado de ModernaCodicología Aplicada», por el que cabe felicitar y agradecer a la autora (y asus colaboradoras) su trabajo, así como felicitar a la REAL ACADEMIA y alos investigadores que de aquélla han de hacer fructífero uso.

No menos de manifiesto debe quedar el agradecimiento de la Academia alas Fundaciones «BBV», «Ramón Areces» y «Caja Madrid», que con sumecenazgo han hecho posible esta edición, prestando con ella un valioso ser-vicio a la investigación histórica española.

ELOY BENITO RUANOSecretario Perpetuo de la

Real Academia de la Historia

PRÓLOGO

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

19

Es para mí una gran satisfacción profesional prologar una obra como lapresente, que tiene como objetivo dar a conocer a la comunidad científica unode nuestros fondos más valiosos, descritos con rigor y exhaustividad.

La sección de Códices constituye dentro de nuestra Biblioteca una de lascolecciones más interesantes, pero adolecía de una descripción bibliográficaque estuviera a la altura de su valor documental. Los investigadores conta-ban con la obra de Pérez Pastor: «Índices de los códices de San Millán de laCogolla y de San Pedro de Cardeña existentes en la Biblioteca de la RealAcademia de la Historia» (Madrid, 1908); durante muchos años ha sido laúnica guía que han tenido en sus estudios, pero actualmente se revelaba cla-ramente insuficiente.

Cuando nos planteamos la necesidad de poner al día el instrumento dedescripción de esta sección y comentamos la idea con la Profesora Titular dela Universidad Complutense, D.a Elisa Ruiz, ésta respondió a la idea con unagenerosa acogida y una inmediata disponibilidad para comenzar un trabajolargo y minucioso que hoy vemos felizmente concluido.

Tanto ella como su equipo de ilusionadas colaboradoras han tenido quetrabajar robando tiempo a sus respectivas ocupaciones, a veces muy alejadasde nuestra Academia. Debo decir que valoramos y agradecemos su desinte-resada dedicación, reconociendo la deuda que esta Academia tiene con todasellas contraída.

Es nuestro objetivo y a ello dedicaremos nuestro esfuerzo, que a esteCatálogo sigan otros de la misma calidad para cumplir con la misión de di-fundir el contenido del rico fondo documental y bibliográfico que custodia laBiblioteca de la Real Academia de la Historia.

M.A VICTORIA ALBEROLA FIORAVANTIDirectora de la Biblioteca

INTRODUCCIÓN

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

23

1. LA SECCIÓN DE CÓDICES DE LA REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

Nadie ha sabido hablar del universo de los libros —o lo que es lomismo, del Universo a secas— como Jorge Luis Borges. A él le debe-mos una descripción antológica de lo que bien podría ser un fondomanuscrito. El personaje de ficción creado por el exquisito autor ar-gentino descubre un buen día una ley fundamental: no hay en la in-gente Biblioteca dos libros idénticos. La cita del pasaje en cuestiónresulta ineludible:

De esas premisas incontrovertibles dedujo que la Biblioteca es total yque sus anaqueles registran todas las posibles combinaciones de losveintitantos símbolos ortográficos (número, aunque vastísimo, no infinito)o sea todo lo que es dable expresar: en todos los idomas. Todo: la historiaminuciosa del porvenir, las autobiografías de los arcángeles, el catálogo fielde la Biblioteca, miles y miles de catálogos falsos, la demostración de lafalacia de esos catálogos, la demostración de la falacia del catálogo verda-dero, el evangelio gnóstico de Basílides, el comentario de ese evangelio, larelación verídica de tu muerte, la versión de cada libro a todas las lenguas,las interpolaciones de cada libro en todos los libros 1.

Pues bien, un conjunto abigarrado, fascinante y muy similar aldescrito literariamente es el que se encuentra depositado en la reali-dad entre las venerables paredes de la Real Academia de la Historia.La atracción fatal ejercida sobre mi persona por una colección de ta-les características fue la que me sedujo a abordar un trabajo titánico,esforzado y absorbente como pocos. Esta decisión altruista y desinte-resada la tomé al hilo de una conversación informal sostenida con

1 «La biblioteca de Babel», relato publicado en Ficciones, Madrid, Alianza Edito-rial, 1981, p. 94.

ELISA RUIZ GARCÍA

24

doña M.a Victoria Alberola, actual Directora de la Biblioteca, quien mebrindó amablemente la posibilidad de catalogar los códices. A raíz deeste hecho —sucedido a comienzos del año 1995— se inició una aven-tura intelectual que me ha supuesto, entre otras cosas, el abandonotemporal de algunos proyectos de investigación en curso. Hoy, final-mente, puedo dar por terminado este opus magnum. Sólo quien se haejercitado en estas lides podrá comprender mi alegría.

La institución académica ha ido recibiendo, desde su fundación,notables cesiones y donaciones de material documental y librario.Dentro de ese riquísimo patrimonio hay que destacar, desde el puntode vista del presente catálogo, las siguientes aportaciones:

— La remisión de códices pertenecientes a los monasterios de SanMillán de la Cogolla y San Pedro de Cardeña, ordenada por la Direc-ción General de Fincas del Estado en virtud de la aplicación de lalegislación relativa a la Desamortización. Dicha disposición y su eje-cución quedaron reflejadas en las Noticias de las Actas de la Real Acade-mia de la Historia (1851) y en el Memorial Histórico Español publicadoen ese mismo año 2.

— El traslado de manuscritos depositados en la Biblioteca de lasCortes y que, a su vez, procedían de la Biblioteca de los Reales Estu-dios de San Isidro. El desplazamiento de la colección primitiva fuedado a conocer a los medios profesionales a través de un Índice in-cluido en la benemérita publicación que aglutinaba los servicios de losarchivos, bibliotecas y museos 3.

— La incorporación de ejemplares, bien mediante adquisición deter-minada por la propia institución académica o bien a través de la dona-ción de piezas otorgada por algunos benefactores ocasionalmente 4.

El legado así constituido ha sido objeto de otros inventarios par-ciales, amén de los previamente citados. El primero en el tiempo

2 Memorial Histórico Español: Colección de documentos, opúsculos y antigüedades quepublica la Real Academia de la Historia, Madrid, Imprenta de la R.A.H., 1851, tomo II,pp. IX-XIX. Se trata de una sucinta y no muy rigurosa relación de los ejemplares re-cibidos, en número de 65 y 12 respectivamente.

3 «Índice de los manuscritos que poseyó la Biblioteca de San Isidro y fueron tras-ladados a la de las Cortes», Revista de Archivos, Bibliotecas y Museos 6, 2 (1876),pp. 14-16. La totalidad de los ejemplares allí enumerados no se conserva en la ac-tualidad en el fondo de códices catalogado.

4 La información correspondiente a las unidades bibliológicas que se han idoincorporando por este cauce a la colección de los códices de la Academia se recogeen el tratamiento individualizado de cada ejemplar. El punto de acceso del registroes su propia signatura.

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

25

—referido al fondo de San Millán— fue redactado por fray EugenioMuro en el siglo XVIII 5. El siguiente fue establecido en el momentoen que se decidió decomisar los fondos emilianenses. La relación ori-ginal se conserva todavía en el archivo del monasterio de Yuso de SanMillán de la Cogolla, regido en la actualidad por la orden de losAgustinos Recoletos. El encabezamiento del mismo reza así: Razón delos códices antiquísimos que se han remitido al Gefe Político de Burgos, yque estaban depositados en el Archivo del Monasterio Real de San Millán, aprimeros de Marzo de 1821, y fueron conducidos a Burgos. El elenco com-prende treinta y cinco asientos de otros tantos ejemplares. La descrip-ción es bastante imperfecta, como es lógico, dada las circunstancias quemotivaron su realización pero, no obstante, permite la identificaciónde los volúmenes entregados 6.

El primer intento de catalogación de una parte del fondo de códi-ces, de acuerdo con unos criterios más rigurosos, fue llevado a cabopor dos estudiosos finiseculares, autores de un trabajo clásico y toda-vía muy útil: la Bibliotheca Patrum Latinorum Hispaniensis 7, obra quefue el fruto de un examen selectivo de fondos manuscritos conserva-dos en algunas bibliotecas peninsulares. A comienzos de la presentecenturia la dirección de la Academia encargó a don Cristóbal PérezPastor, bibliotecario de la institución, la redacción de un Índice de loscódices entonces existentes. El resultado fue una publicación que has-ta el momento presente constituye la única guía informativa disponi-ble para acceder al citado legado 8. El trabajo revela la buena volun-

5 Su título es: Noticia de lo que contienen los códices góticos del Archivo del RealMonasterio de San Millán de la Cogolla, sacada año de 1752. Se encuentra este elencoen el ms. 1971026 de la Biblioteca Nacional y ha sido publicado por Manuel SÁNCHEZ

MARIANA como Apéndice de su artículo «Los códices emilianenses que poseyó Sera-fín Estébanez Calderón» (Revista de Archivos, Bibliotecas y Museos 81, 4 (1978),pp. 703-745).

6 El documento fue dado a conocer por el padre Miguel de Avellaneda en 1957en una revista de uso interno de la Orden. Posteriormente lo publicó fray JoaquínPEÑA DE SAN JOSÉ (Berceo, 12 (1975), pp. 65-85) y Manuel C. DÍAZ Y DÍAZ («Manus-critos visigóticos de San Millán de la Cogolla» en Homenaje a Fray Justo Pérez de Urbel,OSB, Abadía de Silos, 1976, vol. I, pp. 257-269 y en Libros y librerías en la Riojaaltomedieval, Logroño, Inst. de Estudios Riojanos, 2.a ed., 1991, pp. 322-332). La edi-ción del citado profesor ofrece, además, una bibliografía complementaria individua-lizada de cada ms.

7 G. LOEWE y W. HARTEL, Viena, Akad. Wissenschaften, 1887-1915, 2 vols.(= Hildesheim, 1973).

8 Indices de los Códices de San Millán de la Cogolla y San Pedro de Cardeña existentesen la Biblioteca de la Real Academia de la Historia, Madrid, Tip. de Fortanet, 1908. Con-tiene la descripción de los primeros setenta y siete ejemplares de la actual colección.

ELISA RUIZ GARCÍA

26

tad del autor pero, en la actualidad, se trata de un instrumento nece-sitado de una total revisión. Esta certeza es la que me ha llevado aconfeccionar o a intentar, al menos, la elaboración de un catálogo deacuerdo con los recursos científicos de que hoy disponemos. La em-presa no está exenta de riesgos: la aproximación global a un conjuntobibliológico de excepcional valía se ha realizado por mi parte conplena conciencia de las dificultades que tal operación encierra. Sinduda, en el producto final se podrán detectar deficiencias y limitacio-nes, que otros especialistas irán subsanando. Como en todo proyectode investigación digno de este nombre los resultados quedan, a modode testigo, en manos de la comunidad científica, cuyos miembros aco-meterán el correspondiente relevo.

2. CARACTERÍSTICAS Y FORMATO DE LA PRESENTE CATALOGACIÓN

Dentro del patrimonio bibliológico de la Academia hay establecidauna clasificación, en virtud de la cual un conjunto de ciento veintidósmanuscritos constituye un fondo especial y exento, incluso desde elpunto de vista físico. Las unidades que lo integran son magníficoscódices en su mayoría. Ahora bien, ni todas las piezas que ahí se cus-todian pueden ostentar dicha denominación en sentido estricto, niestán en ese local depositados todos los volúmenes de tal naturalezaque la institución posee. Tradicionalmente la colección así organizadaha formado un todo: el propio sistema de signatura empleado lo con-firma. Este sector es el que ha sido objeto del presente trabajo. Com-prende ciento diecinueve manuscritos y tres carpetas de fragmentos.Las cotas que en la actualidad ostentan coinciden con la serie de losnúmeros naturales 9. Por su extrema sencillez en la ordenación de losregistros se ha seguido un criterio topográfico, es decir, la cifra queencabeza cada asiento corresponde a la signatura.

La calidad y la especificidad de los componentes estudiados meha obligado a ampliar los márgenes del modelo de descripción gene-ralmente practicado en las tareas de esta índole. La aplicación de unasnormas de catalogación uniformes 10 es posible en el campo de losimpresos. En el universo de los manuscritos este ideal no siempre es

19 Salvo en el caso de los mss. que responden a las signaturas de Cód. 64 bis yCód. 64 ter.

10 Tales como las establecidas en las Reglas de Catalogación (Madrid, Ministeriode Cultura, Dirección General del Libro y Bibliotecas, 2.a ed. rev., 1986, 2 vols.).

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

27

alcanzable. Máxime cuando las piezas representan los primeros bal-buceos de la producción libraria hispana. Su antigüedad y los modosartesanales de confección empleados en su realización imposibilitan laaplicación de procedimientos de descripción sistemáticos. No se pue-de ni se debe ahormar lo que es único por definición. Por ello hepreferido sacrificar ciertos criterios de normalización del trabajo en arasde una mejor comprensión del fenómeno gráfico-cultural que cadaejemplar encarna. En consecuencia, la descripción se ha realizado entérminos más discursivos y críticos. Quizá se podría hablar de unensayo de catalogación razonada, concediéndole a este último térmi-no la significación que tenía en el siglo XVIII.

El plan de trabajo diseñado ha consistido en proporcionar de cadamanuscrito las siguientes informaciones:

— Datos signaléticos.— Descripción del contenido e indicación de las lagunas textua-

les resultantes del proceso de transmisión del ejemplar.— Análisis paleográfico y codicológico pormenorizado.— Representación gráfica de la composición de los fascículos y de

su estado actual de conservación.— Esquema de los tipos y sistemas de pautado.— Referencias sobre la «fortuna» del manuscrito.— Información bibliográfica.

2.1. La composición de los fascículos y su representación gráfica

La experiencia adquirida a lo largo de los años dedicados a estegénero de investigación me ha aconsejado seguir una determinadapauta en el proceso de catalogación de las piezas y, asimismo, crearuna técnica de trabajo novedosa: el trazado de un esquema estructu-ral de cada manuscrito. La puesta en práctica de esta aplicación se harevelado en extremo productiva pues, al tiempo que permite conocerel estado actual del libro en cuestión, revela su configuración primi-genia. Las particularidades observadas gracias a este procedimientoconstituyen un indicio muy fiable sobre la disposición del texto y suseventuales lagunas. Sin duda alguna, una operación fundamental yprevia a cualquier tipo de estudio de un manuscrito es el análisis es-tructural de los fascículos que lo integran. La información que talexamen depara es básica para enjuiciar la composición material y te-mática del libro. En función de la antigüedad y del estado de conser-

ELISA RUIZ GARCÍA

28

vación de los ejemplares esta tarea ha resultado más o menos ardua.La matriz utilizada ha sido diseñada por Pedro Barbachano y AnaBeny, expertos restauradores.

2.2. El contenido textual

Un libro es el soporte físico de un acto comunicativo de ciertaextensión, expresado mediante signos gráficos e icónicos. Esta doblenaturaleza no se debe perder de vista a la hora de analizar científica-mente una obra. Un enfoque meramente paleográfico o codicológicosupondría una visión monocular del objeto estudiado. Otro tanto ocu-rriría si exclusivamente se prestase atención al mensaje transmitido.En el manuscrito la materia y la forma son indisolubles y mutuamen-te se interrelacionan. Durante el proceso de catalogación se ha descri-to cuidadosamente el texto, de tal manera que el usuario de este ins-trumento de acceso pueda conocer el estado de conservación de lafuente reseñada. Las alteraciones sufridas por el manuscrito con elpaso del tiempo —y detectadas gracias al análisis de la composiciónfascicular— tienen una correspondencia en el plano de la integridadde la obra copiada. Siguiendo las indicaciones del esquema realizado,se pueden localizar las lagunas textuales producidas, las cuales figu-ran debidamente señalizadas para proporcionar información sobre lasdimensiones de las secuencias mutiladas. Por supuesto, las indicacio-nes de autor y título de las obras o fragmentos encabezan el tratamien-to del respectivo contenido.

La compleja estructura de muchos manuscritos ha aconsejado quecada texto difundido como autónomo vaya precedido de un númerocorrelativo con el fin de orientar al lector sobre las diversas entradasdiscernibles en un ejemplar y, asimismo, facilitar su identificación enlos distintos índices. Los códices facticios presentan, además, una di-visión en sectores, designados mediante las letras mayúsculas del al-fabeto (A, B, C...).

2.3. El análisis paleográfico y codicológico

Se ha recurrido a la terminología tradicional paleográfica. Las de-nominaciones genéricas, tales como escritura visigótica, carolina,humanística, etc. van acompañadas, en su caso, de algún complemento

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

29

específico. Dado que en el universo librario hay sutiles diferencias enla ejecución de un mismo estilo, hemos procedido a aquilatar losmatices mediante la aplicación de unos criterios de evaluación quepermitan definir con mayor precisión —en la medida de lo posible—la fenomenología gráfica. No se trata de una tarea sencilla por la ri-queza formal de las distintas creaciones individuales y por la dificul-tad de encuadrar dentro de un marco normativo unas realizacionesidiosincráticas por excelencia. Los puntos de acceso observados en elacto de analizar una realización concreta han sido: a) determinar elmodo de ejecución de la escritura, y b) establecer el grado de perfec-ción formal de la misma.

Ambos parámetros se expresan a través de la siguiente nomencla-tura:

— Escritura pausada, semicursiva o cursiva (según el modo de eje-cución).

— Escritura formada, corriente o informal (según el grado de per-fección gráfica).

El tratamiento de los aspectos codicológicos de cada manuscrito secierra con unas representaciones gráficas complementarias. En la pri-mera se indica la composición de los fascículos, según se ha ya anti-cipado; en la segunda el tipo del pautado, su técnica y el sistemaempleado en función de la naturaleza del soporte. Asimismo figuranunos calcos de las filigranas del papel y unas notas sucintas para unaeventual identificación de las mismas. Quiero dejar constancia de latarea realizada por la joven y prometedora investigadora M.a IsabelGarcía-Monge quien ha elaborado los diseños del pautado y de las fi-ligranas, amén del correspondiente Índice.

2.4. Otros datos

En un apartado sucesivo se registra sucintamente información com-plementaria sobre el ejemplar en su desarrollo histórico. El tratamientode cada descripción se completa —en la medida de lo posible— conun resumen selectivo de la bibliografía disponible. Sólo se incluyenlos trabajos en los que hay expresa mención de la pieza en cuestión oson fuente de criterios adoptados. Esta decisión se debe a la notorie-dad de muchos de los códices catalogados. Implícitamente se remitea la bibliografía interna citada en los estudios especializados.

ELISA RUIZ GARCÍA

30

2.5. Observaciones sobre algunos de los criterios aplicados en la descripción

En un trabajo de esta naturaleza surgen muchas dudas durante elproceso de elaboración del catálogo sobre los procedimientos forma-les que se deben adoptar. En todo momento se ha optado por aque-llos principios en los se aúnan el rigor científico y el intento de salva-guardar la especificidad de cada producto gráfico. A continuación seexplicitan los criterios seguidos que requieren alguna aclaración portratarse de opciones convencionales.

2.5.1. Tipología material de los mss.

Desde el punto de vista de su formación los mss. se han divididoen unitarios y facticios. Las distintas partes componentes de estos úl-timos reciben el nombre de sectores, los cuales, a su vez, van identi-ficados mediante la atribución de una letra mayúscula por ordenalfabético, de acuerdo con los usos codicológicos. Dada la naturalezadel fondo catalogado, no me ha parecido oportuno proceder a una des-cripción individualizada de los componentes. En un registro único seengloba una realidad compleja, pero unificada secularmente.

2.5.2. La foliación

Los mss., en su mayoría, presentaban una numeración de los foliosanterior al actual proceso de catalogación. Dicha numeración se ha con-servado por ser la mencionada en la literatura científica existente so-bre estos ejemplares. En consecuencia, es la que figura en la descrip-ción de cada pieza. Esta foliación presenta, a veces, errores (saltos denumeración, repeticiones, etc.) que voluntariamente no se han subsa-nado, ya que se indican en el esquema de composición fascicular anejoa cada descripción. La foliación registrada no es más que la represen-tación del sistema convencional aplicado en su momento y, por con-siguiente, no responde al número real de folios existentes. Para obte-ner este dato basta con consultar el correspondiente diagrama dondese puede visualizar la estructura originaria del ejemplar y su actualestado de conservación. Cuando el ms. ofrece más de una foliacióneste particular es señalado.

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

31

2.5.3. La descripción del texto

Además de las expresiones habituales, abreviadas o no, general-mente utilizadas en los catálogos de fondos antiguos aquí se han in-troducido las siguientes:

— INV (= Invocación): Indica la presencia de una fórmula propi-ciatoria preambular, cuyo uso puede ser significativo desde una pers-pectiva codicológica.

— LEMA: Reproduce la perícopa —bíblica en la mayoría de los ca-sos— que será objeto de un ulterior tratamiento.

— ITC (= Inicio del texto conservado): Registra la secuencia textualque, carente en su origen de una función liminar, comienza un ms. oparte del mismo en la actualidad. El uso de esta sigla permite intro-ducir una distinción entre el concepto de incipit, término que designala expresión lingüística que tradicionalmente encabeza una obra, y elinitium o segmento gráfico que accidentalmente permite acceder a ella.

— FTC (= Fin del texto conservado): Señala la secuencia textual queaccidentalmente cierra una obra o parte de la misma. Esta sigla esta-blece, respecto del término explicit, una distinción homóloga a la plan-teada en el caso anterior.

2.5.4. Mención de responsabilidad

El concepto difuso de autoría reinante en la Edad Media justificael hecho de que se hayan incluido en una misma relación autores ytraductores. Ciertamente, “creación original”, “traducción”, “versión”,“compilación” o “epítome” son vocablos actuales cuyas fronteras con-ceptuales no estaban por aquel entonces bien delimitadas. Igualmen-te resulta conflictiva la atribución de algunas obras a un autor deter-minado. En los casos de duda se ha optado por la anonimia.

2.5.5. Títulos

Se han registrado las denominaciones de las obras establecidas porel uso y mayoritariamente difundidas, en cuyo caso se ofrece unaforma ortográfica correcta. Cuando la obra carece de título propio, seha extraído éste de la correspondiente rúbrica y se ha respetado sugrafía y formulación gramatical, a pesar de las dificultades de indiza-ción que el procedimiento encierra.

ELISA RUIZ GARCÍA

32

2.5.6. Íncipits e initia

Como en el caso anterior, se han conservado todas las peculiari-dades gráficas y lingüísticas del original.

2.5.7. Manejo de los índices de títulos e íncipits

Las entradas presentan las secuencias que figuran en la descrip-ción de los registros. Como se han respetado las formas dadas por losmss. en la mayoría de los casos, se recomienda tener en cuenta las po-sibles variantes gráficas a la hora de realizar una búsqueda.

2.5.8. Observaciones varias

Los mss. reflejan, en general, una competencia lingüística y unapraxis escrituraria determinadas. En definitiva, unas modalidadescomunicativas que no se deben enjuiciar desde una concepción nor-mativa de la lengua. Por ello se ha evitado, en la medida de lo posi-ble, llamar la atención del lector mediante el empleo del adverbio sic,colocado junto a formas gráficas o gramaticales consideradas comoinhabituales o incorrectas.

Las abreviaturas y signos convencionales creados para expresarlos distintos principios operacionales figuran en las tablas I y II, cuyaconsulta se recomienda para una mejor comprensión y manejo delCatálogo.

En los textos griegos transliterados no se han indicado tipográfica-mente las vocales largas ni se ha adscrito el acento en las vocalesmayúsculas iniciales por razones técnicas.

Los diseños del pautado tienen un carácter orientativo por cuantoque no han sido realizados a escala ni reproducen con exactitud to-dos los pormenores distinguibles en los ejemplares. Se indican las lí-neas básicas de la falsilla y tan sólo algunas rayas rectrices para queresulte más clara su estructura.

Las unidades del pautado registran, asimismo, valores relativos,dados los procedimientos artesanales empleados en su momento enel trazado de los esquemas.

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

33

3. AGRADECIMIENTOS

En primer, lugar deseo dejar constancia de mi gratitud hacia elequipo formado por tres jóvenes doctorandas que se han iniciado enlas tareas de investigación bajo mi dirección. Sus nombres son: ElenaCardenal Montero, M.a Isabel García-Monge y Almudena TorregoCasado; cada una ha contribuido en sus áreas de conocimiento. Asi-mismo han participado en esta empresa, de modo ocasional, la restau-radora Ana Beny, gran profesional que desgraciadamente no pudodedicarle todo el tiempo que ella hubiese deseado a este trabajo, y laexperimentada catalogadora, a pesar de sus cortos años, Arantxa Do-mingo, a cuyos prudentes consejos tanto debe esta obra. El juicioponderado de tres grandes especialistas —don Antonio García yGarcía, don Francisco López Estrada y don Manuel Sánchez Mariana—ha ayudado a disipar dudas.

Las reproducciones fotográficas han sido realizadas por RicardoLeoz, quien está al frente del Servicio de Reprografía de la Academia.

Por último, last but not least, quiero hacer extensivo mi reconoci-miento al Excmo. Sr. Don Eloy Benito Ruano, Secretario Perpetuo dela Real Academia de la Historia por haber acogido este proyecto; aDoña M.a Victoria Alberola Fioravanti, Directora de la Biblioteca, porla confianza en mí depositada; y a todo el personal de la instituciónen sus distintos niveles por su amabilidad en el trato.

ELISA RUIZ

TABLAS DE ABREVIATURASY SIGNOS CONVENCIONALES

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

37

I. ABREVIATURAS

add. additio, addidit.atr. atribuido.c. canon.cancell. cancellatum.cap. capítulo.compil. compilador.cop. copista.corr. correctum, correxit.dedic. dedicatario.dest. destinatario.dist. distinctio.EPIST.: epístola.ex. exeunte.EXP.: explicit.f. / ff. folio / folios.fig. figura.frag. / frags. fragmento / fragmentos.FTC.: fin del texto conservado en la actualidad. Indica la existencia de una

laguna textual inmediata [...].i.e. id est.i.m. in margine.in. ineunte.INC.: incipit.INV.: invocación.ITC.: inicio del texto conservado, bien sea en sentido absoluto —comien-

zo del manuscrito en la actualidad— o relativo —comienzo de unasecuencia mutilada. Presupone siempre una laguna textual previa [...].

lám. lámina.lib. libro.mm. milímetros.med. mediato.ms. / mss. manuscrito / manuscritos.n. nota.núm. / núms. número / números.O. Cist. Cistercienses.O.F.M. Franciscanos.O.P. Dominicos.O.S.B. Benedictinos.p. / pp. página / páginas.pos. posesor.prel. preliminares.PROL.: prólogo.q. questio.r. recto.R. reclamo.RUB.: Rúbrica. Epígrafe que encabeza una obra o una sección de la misma.s. siglo.tit. titulus.trad. traductor / traducido.v verso.V. véase.vol. volumen.

ELISA RUIZ GARCÍA

38

II. SIGNOS CONVENCIONALES

[...] Texto incompleto.

[///] Texto ilegible por deterioro físico.

[ ] Texto que no figura en la fuente original.

\ / Texto interlineado.

< > Texto que debe omitirse. Texto añadido por otra mano posterior.

Impronta directa realizada por un objeto punzante sobre la superficie delsoporte.

> Impronta indirecta o huella transmitida por calco.

Representación de cualquier tipo de fascículo que no presenta anomalías:

Folio provisto de un talón para facilitar su inserción. Ha sido elaborado asíoriginariamente:

Folio perdido en la actualidad:

Folio existente y que no ha sido numerado:

Folio conservado parcialmente:

REFERENCIAS BIBLIOGRÁFICAS

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

41

ALONSO, D. 1953: «La primitiva épica francesa a la luz de una Notaemilianense», Revista de Filología Española, 37 (1953), pp. 1-94.

ANGLÉS, H. 1931: El Còdex musical de las Huelgas, Barcelona, Inst.d’Estudis Catalans, 1931, vol. I, pp. 29-31.

ANSPACH, E. 1930: Taionis et Isidori nova fragmenta et opera, Madrid, Cen-tro de Estudios Históricos, 1930.

ARGAIZ, G. de 1675: La soledad laureada por san Benito y sus hijos, Ma-drid, B. de Herbada, 1675, vol. II.

ARTIGAS, M. 1914: «Fragmento de un glosario latino», Revista de Filo-logía Española, 3 (1914), pp. 245-274.

ASENJO GONZÁLEZ, M.a: Espacio y sociedad en la Soria medieval (siglos XIII

al XVI), Soria, Excma. Diputación Provincial (en prensa).AYUSO MARAZUELA, T. 1953: La Vetus Latina Hispana, Madrid, Inst.

F. Suárez, 1953.— 1957: Biblia Polyglotta Matritensia: Psalterium visigothicum-mozara-

bicum, Madrid, CSIC, 1957, 2 vols.— 1960: Biblia Polyglotta Matritensia... Psalterium Sancti Hieronymi de

hebraica ueritate interpretatum..., Madrid, CSIC, 1960.

BARLOW, C.W. (Ed.) 1950: Martini episcopi Bracarensis opera omnia, NewHaven, Yale University Press, 1950.

BARRAU-DIHIGO, L. 1921a: «Recherches sur l’histoire politique duRoyaume Asturien», Revue Hispanique, 52 (1921), pp. 1-357.

— 1921b: «Note sur le codex de Meyá», Revue des Bibliothèques, 30-31(1921), pp. 37-56.

BATLLE, C. M.a 1961: «Contribució a l’estudi de Pascasi de Dumii la seva versió de Verba Seniorum», Estudis Romànics, 8 (1961),pp. 57-75.

ELISA RUIZ GARCÍA

42

Beatos, Los [Catálogo de la Exposición celebrada en la Biblioteca Nacionalde Madrid durante los meses de junio a septiembre del año 1986], Ma-drid, Minist. de Cultura, 1986.

BISHKO, J. 1948: «Salvus of Albelda and Frontier Monasticism in Tenth-century Navarre», Speculum, 23 (1948), pp. 559-590.

BLANCO GARCÍA, V. 1971: Santos Padres Españoles, Madrid, BAC, 1971,vol. I.

BLÁZQUEZ, A. 1906: «Los manuscritos de los Comentarios al Apoca-lipsis de S. Juan por S. Beato de Liébana», Revista de Archivos, Bi-bliotecas y Museos, 14 (1906), pp. 257-273.

BLÜHER, K. A. 1983: Séneca en España, Madrid, Ed. Gredos, 1983.BONNAZ, Y. 1987: Chroniques asturiennes (fin IXe siècle), París, Éd. du

CNRS, 1987.BOOST 1984: = Faulhaber, Ch. B. et al. Bibliography of Old Spanish Texts,

3.a ed., Madison, Hispanic Seminary of Medieval Studies, 1984.BRAEGELMANN, A. 1942: The Life and Writings of Saint Ildefonsus de

Toledo, Washington, The Catholic Univ. of America Press, 1942.BROCKETT, C. W. Jr. 1968: Antiphons, Responsories and Other Chants

of the Mozarabic Rites, Nueva York, Institute of Mediaeval Music,1968.

BROU, L. 1952: «Notes de paléographie musicale», Anuario Musical, 7(1952), pp. 57-76.

CAMPOS RUIZ, J. 1956: «Textos de latín medieval hispano», Helmántica,7 (1956), pp. 196-208.

— 1971: Santos Padres Españoles, Madrid, BAC, 1971.CANAL SÁNCHEZ, J. M. 1968: «Antiguas versiones latinas del Protoevan-

gelio», Ephemerides Mariologicae, 18 (1968), pp. 431-473.CANELLAS, A. 1966: Exempla Scripturarum Latinarum, Zaragoza, Libreria

General, 1966, 2 vols.— 1990: «Algunos membra disiecta en visigótica sentada pirenaica, con

fragmentos de las Collationes Cassiani, del siglo X» en Actas del VIII

Coloquio del Comité Internacional de Paleografía latina (Madrid - Toledo29 de septiembre al 1 de octubre de 1987), Madrid, Joyas Bibliográfi-cas, 1990, pp. 39-50.

CARRERA DE LA RED, M. 1981: Nueva edición y estudio filológico del «Aemi-lianensis 62», Univ. de Valladolid, 1981, Tesis doctoral inédita.

CHURRUCA, M. 1939: Influjo oriental en los temas iconográficos de la mi-niatura española. Siglos X al XII, Madrid, Espasa Calpe, 1939.

CLARK, Ch. U. 1919: Collectanea Hispanica, París, H. Champion, 1919.

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

43

CODOÑER MERINO, C. 1964: El «de uiris illustribus» de Isidoro de Sevilla,Salamanca, Pub. de la Universidad de Salamanca, 1964.

COOK, R. F. 1980: «Chanson d’Antioche», chanson de geste: Le cycle de lacroisade est-il épique?, Amsterdam, J. Benjamin B. V., 1980.

CORDOLIANI, A. 1954: «Inventaire des manuscrits de comput ecclésias-tique conservés dans les bibliothèques de Madrid», Hispania Sacra,7 (1954), pp. 111-124.

COTARELO VALLEDOR, A. 1930: Historia de Alfonso III el Magno, Madrid,V. Suárez, 1930.

DE BRUYNE, D. 1924: «Manuscrits wisigothiques», Revue Bénédictine, 36(1924), pp. 5-20.

DE GAIFFIER, B. 1935: «Les reliques de l’abbaye de San Millán de laCogolla au XIIIe siècle», Analecta Bollandiana, 53 (1935), pp. 90-100.

— 1937: «Les notices hispaniques dans le martyrologe d’Usuard»,Analecta Bollandiana, 55 (1937), pp. 268-283.

— 1943: «Saint Marcel de Tánger ou de León? Évolution d’une lé-gende», Analecta Bollandiana, 61 (1943), pp. 116-139.

— 1944: Recensión del trabajo de L. Vázquez de Parga, «¿La más an-tigua redacción latina de la leyenda de San Alejo?», AnalectaBollandiana, 62 (1944), pp. 281-283.

— 1946: «Les sources de la Translatio sancti Aemiliani» en Mélangesdédiés à la mémoire de Félix Grat, París, 1946, vol. I, pp. 153-169.

— 1964a: «Odoário, bispo de Lugo-Braga (data da sua morte)»,Brotéria, 78 (1964), pp. 166-169.

— 1964b: «Un abrégé hispanique du martyrologe hiéronymien»,Analecta Bollandiana, 82 (1964), pp. 5-36.

— 1970: «Hagiographie et historiographie» en La Storiografia altome-dievale (XVIII Settimane di studio...), Spoleto, Centro Italiano di Studisull’Alto Medioevo, 1970, pp. 139-166.

DEKKERS, E. 1961: Clavis Patrum Latinorum, 2.a ed., Steenbrugge,Gravenhag, 1961.

DELISLE, L. 1880: «Les manuscrits de l’Apocalypse de Beatus conservésà la Bibliothèque Nationale et dans le Cabinet de M. Didot» enMélanges de paléographie et de bibliographie, París, Champion, 1880,pp. 117-148.

DEYERMOND, A. 1995: La literatura perdida de la Edad Media castellana,Salamanca, Ed. Universidad de Salamanca, 1995, pp. 111-113.

DÍAZ Y DÍAZ, M. C. 1951: «Sobre la Compilación hagiográfica de Valeriodel Bierzo», Hispania Sacra, 4 (1951), pp. 3-25.

ELISA RUIZ GARCÍA

44

— 1958: Anecdota wisigothica. Estudios y ediciones de textos literarios me-nores de época visigótica, Salamanca, Pub. de la Universidad deSalamanca, 1958 (Acta Salmanticensia, XII, 2).

— 1958-1959: Index Scriptorum Latinorum Medii Aevi Hispanorum,Salamanca, Pub. de la Universidad de Salamanca, 1958-1959, 2 vols.

— 1961: «Isidoro en la Edad Media hispana» en Isidoriana. Colecciónde estudios sobre Isidoro de Sevilla, León, Centro de Estudios e In-vestigación «San Isidoro» (CSIC), 1961, pp. 345-387.

— 1968: «San Agustín en la Alta Edad Media española a través de susmanuscritos, Augustinus, 14 (1968), pp. 141-151.

— 1969: «La circulation des manuscrits dans la Péninsule Ibériquedu VIIIe au XIe siècle», Cahiers de Civilisation Médiévale, 4 (1969),pp. 219-241 y 383-392.

— 1970a: «La historiografía hispana desde la invasión árabe hasta elaño 1000» en La Storiografia altomedievale (XVIII Settimane di Stu-dio...), Spoleto, Centro Italiano di Studi sull’Alto Medioevo, 1970,pp. 313-343 y 353-355.

— 1970b: «Los textos antimahometanos más antiguos en códices es-pañoles», Archives d’histoire doctrinale et littéraire du Moyen Age, 27(1970), pp. 149-164.

— 1970c: «Un poema pseudoisidoriano sobre la creación», StudiMedievali, 11 (1970), pp. 397-402.

— 1971: «Problemas de algunos manuscritos hispánicos de las Etimo-logías de Isidoro de Sevilla», en Festschrift Bernhard Bischoff, Stutt-gart, Hiersemann, 1971, pp. 70-80.

— 1972-1974: «Tres ciudades en el códice de Roda: Babilonia, Níni-ve y Toledo», Archivo Español de Arqueología, 45-47 (1972-1974),pp. 251-263.

— 1973: «De manuscritos visigóticos. Nuevos fragmentos en León»,Archivos Leoneses, 53 (1973), pp. 85-97.

— 1974: La vida de San Fructuoso de Braga. Estudio y edición crítica, Bra-ga, 1974.

— 1974-1975: «Al margen de los manuscritos patrísticos latinos», Sacriserudiri, 22 (1974-1975), pp. 61-74.

— 1975: «La transmisión de los textos antiguos en la Península Ibéri-ca en los siglos VII-XI» en La cultura antica nell’Occidente latino dalVII al XI secolo (XXV Settimane di Studio...), Spoleto, Centro Italianodi Studi sull’Alto Medioevo, 1975, pp. 134-175 y 177-178.

— 1976a: De Isidoro al siglo XI. Ocho estudios sobre la vida literaria pe-ninsular, Barcelona, El Albir, 1976.

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

45

— 1976b: «La Lex visigothorum y sus manuscritos. Un ensayo dereinterpretación», Anuario de Historia del Derecho Español, 46 (1976),pp. 163-224.

— 1977: «Para la crítica de los Aenigmata de Sinfosio», Helmantica, 28(1977), pp. 121-136.

— 1978a: Las primeras glosas hispánicas, Bellaterra, Pub. de la Univer-sidad Autónoma de Barcelona, 1978.

— 1978b: «La tradición del texto de los Comentarios al Apocalipsis» enActas del Simposio para el estudio de los Códices del «Comentario al Apo-calipsis» de Beato de Liébana (Madrid, 22-25 de noviembre de 1976),Madrid, Joyas Bibliográficas, 1978, vol. I, pp. 165-191.

— 1979a: Libros y librerías en la Rioja altomedieval, 2.a ed., Logroño, Inst.de Estudios Riojanos, 1991.

— 1979b: Los capítulos sobre los metales de las Etimologías de Isidoro deSevilla. Ensayo de edición crítica con traducción y notas («La MineríaEspañola e Hispanoamericana. Contribución a su investigaciónhistórica VII»), León, Cátedra de San Isidoro, 1979.

— 1980a: «Sobre un himno funerario de época postvisigótica», Augusti-nianum, 20 (1980), pp. 131-139.

— 1980b: «Agustín entre los mozárabes: un testimonio», Augustinus.Presencia de San Agustín en España, 25 (1980), pp. 157-180.

— 1983: Códices visigóticos en la monarquía leonesa, León, Centro de Es-tudios e Investigación «San Isidoro» (CSIC), 1983.

— 1988: «Textos altomedievales extrahispanos en la Península» en Co-loquio sobre circulación de códices y escritos entre Europa y la Penínsu-la en los siglos VII-XIII. Actas (16-19 septiembre 1982), Santiago deCompostela, Pub. de la Universidad, 1988, pp. 239-265.

— 1995: Manuscritos visigóticos del Sur de la Península. Ensayo de distri-bución regional, Sevilla, Pub. Universidad de Sevilla, 1995.

DIVJAK, J. 1974: Die Handschriftliche Ueberlieferung der Werke des heiligenAugustinus, Band IV, Viena, H. Bohlaus, 1974.

— 1988: «La présence de Saint Augustin en Espagne» en Coloquio so-bre circulación de códices y escritos entre Europa y la Península en lossiglos VIII-XIII. Actas (16-19 septiembre 1982), Santiago de Compostela,Pub. de la Universidad, 1988, pp. 9-34.

DOMÍNGUEZ BORDONA, J. 1929: Catálogo de la Exposición de Códicesminiados españoles, Madrid, Soc. Española de Amigos del Arte, 1929,2 vols.

— 1929-1930: La miniatura española, Barcelona, Gustavo Gili, 1929-1930,2 vols.

ELISA RUIZ GARCÍA

46

— 1933: Manuscritos con pinturas. Notas para un inventario de los con-servados en colecciones públicas y particulares de España, Madrid, Cen-tro de Estudios Históricos, 1933, 2 vols.

— 1957: «Diccionario de Iluminadores españoles», Boletín de la RealAcademia de la Historia, 140 (1957), pp. 49-170.

— 1962: «Miniatura» en Miniatura. Grabado. Encuadernación por JuanAinaud, Madrid, Ed. Plus Ultra, 1962 («Ars Hispaniae. HistoriaUniversal del Arte Hispánico», vol. 18).

DUEMMLER, E. 1894: Monumenta Germaniae Historica. Poetae Latini AeuiCarolini, Berolini, Apud Weidmannos, 1894, vol. II.

DUPARC-QUIOC, S. 1962: «La composition de la Chanson d’Antioche»,Romania, 83 (1962), pp. 1-29; 210-247.

DUTTON, B. 1967: La «Vida de San Millán de la Cogolla» de Gonzalo deBerceo. Estudio y edición crítica, Londres, Tamesis Books, 1967.

EWALD, P. 1881: «Reise nach Spanien im winter von 1878 auf 1879»,Neues Archiv der Gesellschaft für ältere deutsche Geschichstskunde, 6(1881), pp. 217-398.

EWALD, P. y LOEWE, G. 1883: Exempla scripturae visigothicae, Heidelberg,A.G. Koester, 1883.

FÁBREGA GRAU, A. 1953: Pasionario hispánico (siglos VIII-XI), Madrid-Barcelona, CSIC, 1953-1955, 2 vols.

— 1959: Santa Eulalia de Barcelona. Revisión de un problema histórico,Roma, Pub. del Inst. Español de Estudios Eclesiásticos, 1959.

FERNÁNDEZ CATÓN, J. M. (Ed.) 1966: Las Etimologías en la tradición ma-nuscrita medieval estudiada por el Prof. Dr. Anspach, León, Centro deEstudios e Investigación «San Isidoro» (CSIC), 1966.

FERNÁNDEZ DE LA CUESTA, I. 1980: Manuscritos y fuentes musicales enEspaña. Edad Media, Madrid, Alpuerto D.L., 1980.

FERNÁNDEZ PAJARES, J. M. 1969: «La Cruz de los Angeles en la minia-tura española», Boletín del Instituto de Estudios Asturianos, 67 (1969),pp. 281-304.

FERNÁNDEZ POUSA, R. 1942: San Valerio, Obras, Madrid, CSIC, 1942,pp. 19-25.

FÉROTIN, M. 1904: Le liber Ordinum en usage dans l’église wisigothique etmozarabe d’Espagne du cinquième au onzième siècle, París, F. Didot,1904.

— 1912: Liber mozarabicus sacramentorum et les manuscrits mozarabes, Pa-rís, F. Didot, 1912 (= Roma 1995).

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

47

FRANQUESA, A. 1959: «El códice emilianense 60 y sus piezas litúrgicas»,Hispania Sacra, 12 (1959), pp. 423-444.

FRANSEN, G. 1953-1956: «Manuscrits canoniques conservés en Es-pagne», Revue d’Histoire Ecclésiastique, 48 (1953), pp. 224-234; 49(1954), pp. 152-156; 51 (1956), pp. 935-941.

FREIRE, J. G. 1971: A versão latina por Pascásio de Dume dos ApophthegmataPatrum, Coimbra, Inst. de Estudos Clássicos, 1971, 2 vols.

GAMBER, K. 1963: Codices liturgici Latini antiquiores, Friburgo 1963,núm. 928 (Specilegium Friburgensis subsidia I).

GARCÍA-ARÁEZ, H. 1992: La miniatura en los códices de Beato de Liébana,Madrid, Talleres Alvi, 1992.

GARCÍA DE CORTÁZAR Y RUIZ DE AGUIRRE, J.A. 1969: El dominio delmonasterio de San Millán de la Cogolla, Salamanca, Pub. de la Uni-versidad de Salamanca, 1969.

GARCÍA Y GARCÍA, A. 1962: «Los manuscritos del Decreto de Gracianoen las bibliotecas y archivos de España», Studia Gratiana, 8 (1962),pp. 162-193.

— 1966: «Notas sobre la canonística ibérica en los siglos XIII-XIV», enStudia Gratiniana, 9 (1966), pp. 153-170.

— 1988: «Notas para un censo de los códices canónicos extrapenin-sulares pregregorianos en la Península Ibérica» en Actas del colo-quio sobre circulación de códices escritos entre Europa y la Península enlos siglos VIII-XIII, Santiago de Compostela, Pub. de la Universidadde Santiago, 1988.

GARCÍA DE DIEGO, E. 1933: Glosarios latinos del Monasterio de Silos, Mur-cia, Suc. de Nogués, 1933.

GARCÍA LARRAGUETA, S. 1984: Las Glosas Emilianenses. Edición y estu-dio, Logroño, Instituto de Estudios Riojanos, 1984.

— 1990: «Consideraciones sobre la datación de códices en escrituravisigótica» en Actas del VIII Coloquio del Comité Internacional de Pa-leografía latina (Madrid - Toledo 29 de septiembre al 1 de octubre de1987), Madrid, Joyas Bibliográficas, 1990, pp. 51-58.

GARCÍA SORIANO, J. 1935: «Un códice visigótico del siglo IX: reseña bi-bliográfica», Boletín de la Real Academia de la Historia, 106 (1935),pp. 479-484.

GARCÍA VILLADA, Z. 1923: Paleografía española, Madrid, Junta para laAmpliación de Estudios, 1923.

— 1928: «El códice de Roda recuperado», Revista de Filología Española,15 (1928), pp. 113-130.

ELISA RUIZ GARCÍA

48

— 1933: Historia eclesiástica de España, Madrid, Blass, 1933, vol. II, 2.— 1934: «Fragmentos inéditos de Tajón», Revista de Archivos, Bibliote-

cas y Museos, 30 (1934), pp. 13-31.GARVIN, J. N. 1946: The Vitas Sanctorum Patrum Emeretensium, Washing-

ton, The Catholic University Press, 1946.GIL FERNÁNDEZ, J. 1971: «Textos olvidados del códice de Roda», Habis,

2 (1971), pp. 165-178.— 1973: Corpus Scriptorum Muzarabicorum, Madrid, CSIC, 1973, 2 vols.— 1978-1980: «Los terrores del año 800» en Actas del Simposio para el

estudio de los códices del «Comentario al Apocalipsis» de Beato de Liébana(Madrid, 22-25 de noviembre de 1976), Madrid, Joyas Bibliográficas,1978-1980, pp. 215-247.

GIL FERNÁNDEZ, J., MORALEJO, J. L., RUIZ DE LA PEÑA, J. I. 1985: Cró-nicas Asturianas (Edición crítica y estudios de la Crónica de Alfon-so III y Crónica Albeldense), Oviedo, Servicio de Publicaciones dela Universidad, 1985.

GILSON, J. P. 1905: The Mozarabic Psalter, Londres, H. Bradshaw So-ciety, 1905.

GLOIRIE, Fr. 1968: Tauini opera omnia. Variae collectiones aenigmatummerovingiae aetatis. Anonymus de dubiis nominibus, Turnhout, Brepols,1968, pp. 611-723 (Corpus Christianorum, vol. 133-133a).

— 1964: Commentarius in Danielem, Turnhout, Brepols, 1964 (CorpusChristianorum, vol. 75 a).

Glosas 1977: Glosas Emilianenses, Las, Madrid, Minist. de Educación yCiencia, 1977. Estudio preliminar de J.B. Olarte Ruiz.

Glosas 1992: Glosas Emilianenses, Gobierno de la Rioja, 1992. Estudiopreliminar de C. García Turza y M. A. Muro.

GOETZ, G. 1894: Corpus Glossariorum Latinorum, Leipzig, Teubner, 1894,vol. V.

GÓMEZ MORENO, M. 1919: Iglesias mozárabes. Arte español de los siglosIX al XI, Madrid, Centro de Estudios Históricos, 1919, 2 vols.

— 1932: «Las primeras crónicas de la Reconquista», Boletín de la RealAcademia de la HIstoria, 100 (1932), pp. 562-628.

— 1934: El arte románico español. Esquema de un libro, Madrid, Centrode Estudios Históricos, 1934.

GUILMAIN, J. 1960a: «Interlaces Decoration and the Influence of theNorth on Mozarabic Illumination», The Art Bulletin, 42 (1960),pp. 211-219.

— 1960b: «Zoomorphic Decoration and the Problem of the Sources ofMozarabic Illumination», Speculum, 35 (1960), pp. 17-38.

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

49

— 1961: «Observations on Some Early Interlace Initials and FrameOrnaments in Mozarabic Manuscripts of Leon-Castille», Scriptorium,15 (1961), pp. 23-25.

— 1976: «Some Observations on Mozarabic Manuscript Illumina-tion in the Light of Recent Publications», Scriptorium, 30 (1976),pp. 183-191.

HERNÁNDEZ ALONSO, C. et al. 1993: Las Glosas Emilianenses y Silenses,Burgos, Excmo. Ayuntamiento, 1993.

HILLGARTH, J. N. 1957: «El Prognosticon futuri saeculi de San Julián deToledo» Analecta Sacra Tarraconensia, 30 (1957), pp. 5-61.

— 1976: Sancti Iuliani Toletanae sedis episcopi opera, Turnhout, Brepols,1976 (Corpus Christianorum, 115).

HUGLO, M. 1961: «Origine épigraphique d’une note de copiste», Hispa-nia Sacra, 14 (1961), pp. 445-452.

JAMES, M. R. 1921: A Descriptive Catalogue of the Latin Manuscripts inthe John Rylands Library at Manchester, Manchester, The UniversityPress, 1921.

JANINI, J. 1959: «Un sacramentario gregoriano en Madrid», Boletín dela Real Academia de la Historia, 145 (1959), pp. 107-119.

— 1961: «Hacia un inventario de manuscritos litúrgicos», Hispania Sa-cra, 14 (1961), pp. 465-471.

— 1962a: «Dos calendarios emilianenses del siglo XI», Hispania Sacra,15 (1962), pp. 177-195.

— 1962b: «Un singular sacramentario aragonés: cód. Emilianense 52»,Boletín de la Real Academia de la Historia, 150 (1962), pp. 133-150.

— 1976: «Dos fragmentos del Liber ordinum» en Homenaje a Fray JustoPerez de Urbel, OSB, Abadía de Silos, 1976, pp. 227-231.

— 1977: Manuscritos litúrgicos de las Bibliotecas de España, Burgos, Ed.Aldecoa, 1977, 2 vols.

JANINI, J. y GONZÁLVEZ, R. 1977: Catálogo de los manuscritos litúrgicosde la Catedral de Toledo, Toledo, Diputación Provincial, 1977.

JIMENO, E. 1958: «La población de Soria y su término en 1270 segúnel padrón que mandó hacer Alfonso X de sus vecinos y morado-res», Boletín de la Real Academia de la Historia, 142 (1958), pp. 207-274y 365-494.

KINKADE, R. 1968: Los Lucidarios españoles, Madrid, Ed. Gredos, 1968.KIRCHNER, J. 1955: Scriptura latina libraria, Munich, R. Oldenburg,

1955.

ELISA RUIZ GARCÍA

50

KLEIN, P. K. 1976: Der ältere Beatus-Kodex Vitr. 14-1 der Biblioteca Nacio-nal zu Madrid, Hildesheim-Nueva York, Ed. G. Olms Verlag, 1976,2 vols.

KOENIG, E. 1987: «The History of Art and the Transition from Manu-script to Print» en Bibliography and the Study of the 15th CenturyCivilization, Baltimore, 1987.

KRISTELLER, P. O. 1989: Iter Italicum, Londres, The Warburg Institute;Leiden, E.J. Brill, 1989, vol. IV y VI.

LACARRA, J. M.a 1945: «Textos navarros del códice de Roda», Estudiosde Edad Media de la Corona de Aragón, 1 (1945), pp. 194-200.

LAZAR, M. 1965: La Fazienda de Ultra Mar, Biblia Romanceada et ItinéraireBiblique en prose castillane du XIIe siècle, Salamanca, Universidad deSalamanca, 1965.

LAZAR, M., PUEYO, F. J. y ENRIQUE-ARIAS, A. 1994a: The Text and Concor-dance of Real Academia de la Historia, ms. 87, Madison, HispanicSeminary of Medieval Studies, 1994.

— 1994b: Biblia Romanceada. Real Academia de la Historia, ms. 87, 15thCentury. Edition, Introduction and Notes, Madison, Hispanic Seminaryof Medieval Studies, 1994.

LECLERCQ, J. 1949a: «Les manuscrits des bibliothèques d’Espagne.Notes de voyage», Scriptorium, 3 (1949), pp. 140-144.

— 1949b: «Textes et manuscrits de quelques bibliothèques d’Espagne»,Hispania Sacra, 2 (1949), pp. 91-118.

LEJEUNE, R. 1969: «L’esprit de croisade dans l’épopée occitane», Cahiersde Fanjeaux, (1969), pp. 144-154.

LEMARIÉ, J. 1979: «Fragments d’homéliaires conservés aux ArchivesCapitulaires de Vich, témoins de sermons pseudo-augustiniens etdu Commentaire de Luculentius sur les Évangiles», Revue desÉtudes Augustiniennes, 25 (1979), pp. 85-105.

LINAGE CONDE, A. 1973a: Los orígenes del monacato benedictino en laPenínsula Ibérica, León, Centro de Estudios e Investigación «SanIsidoro» (CSIC), 1973, 3 vols.

— 1973b: Una regla monástica riojana femenina del siglo X: el «Libellus aregula Sancti Benedicti subtractus», Salamanca, Pub. de la Universi-dad de Salamanca, 1973, pp. 77-110.

LOEWE, G. y HARTEL, W. 1887-1915: Bibliotheca Patrum LatinorumHispaniensis, Viena, C. Gerald’s Sohn (Akad. Wissenschaften), 1887-1915, 2 vols. (= Hildesheim 1973).

LÓPEZ PEREIRA, J. E. 1980: Crónica mozárabe de 754, Zaragoza, Anúbar,1980.

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

51

LOWE, E. A. 1972a: «Studia Palaeographica. A Contribution to theHistory of Early Latin Minuscule and to the Dating of VisigothicManuscripts» en Palaeographical Papers, Oxford, Clarendon Press,1972, vol. I, pp. 2-65.

— 1972b: «The Oldest Omission Signs in Latin Manuscripts. TheirOrigin and Significance» en Palaeographical Papers, Oxford, Claren-don Press, 1972, vol. II, pp. 349-380.

LYNCH, C. y GALINDO, P. 1950: San Braulio, Madrid, CSIC, 1950.

MADOZ, J. 1938: Le symbole du XIe Concile de Tolède, Lovaina, UniversitéCatholique, Specilegium Sacrum Lovaniense 19, 1938.

— 1945: «Autógrafos de Alvaro de Córdoba», Estudios eclesiásticos, 19(1945), pp. 519-522.

— 1951: «Tajón de Zaragoza y su viaje a Roma» en Mélanges Josephde Ghellinck, S.J., Gembloux, Duculot, 1951, pp. 341-360.

MARÍN MARTÍNEZ, T. 1975: «La escritura de los Beatos» en Beati inApocalipsin libri duodecim. Codex Gerundensis, Madrid, Edilán, 1975,pp. 171-209 del volumen complementario.

MARTÍNEZ DÍEZ, G. 1962: «Fragmentos canónicos del siglo VI», Hispa-nia Sacra, 15 (1962), pp. 389-399.

— 1966-1976: La colección Canónica Hispánica, Madrid, CSIC, 1966-1976,5 vols.

MARTORELL, F. 1912: «Fragmentos inéditos de la Ordinatio ecclesiaeValentinae», Cuadernos de trabajos de la Escuela Española de Arqueo-logía e Historia en Roma, Madrid, I (1912), pp. 81-127.

MENÉNDEZ PIDAL, G. 1954: «Mozárabes y asturianos en la cultura dela alta Edad Media», Boletín de la Real Academia de la Historia, 134(1954), pp. 137-291.

— 1958a: «Sobre el escritorio emilianense en los siglos X a XI», Boletínde la Real Academia de la Historia, 143 (1958), pp. 7-19.

— 1958b: «Sobre miniatura española en la Alta Edad Media. Corrien-tes culturales que revela», (Discurso leído ante la Real Academiade la Historia), Madrid, 1958, 56 pp.

MENÉNDEZ PIDAL, R. 1918: «El Códice de San Pedro de Cardeña»,Boletín de la Real Academia de la Historia, 72 (1918), pp. 188-193.

— 1926: «Orígenes del español. Estado lingüístico de la Península Ibé-rica hasta el siglo XI», Revista de Filología Española. Anejo I, Madrid,1926, pp. 1-10.

MENTRÉ, M. 1976: Contribución al estudio de la miniatura en León yCastilla en la alta Edad Media, León, Institución «Fray Bernardino deSahagún», 1976.

ELISA RUIZ GARCÍA

52

— 1984: La peinture mozarabe, París, Presses de l’Université de ParisSorbonne, 1984.

MEYER, P. 1884: «Fragment d’une Chanson d’Antioche en provençal»,Archives de l’Orient Latin, 2 (1884), pp. 467-509.

Milenario 1975: Milenario Beato de Gerona [Catálogo de la Exposición],Gerona, Minist. Educación y Ciencia, 1975.

MILLARES CARLÓ, A. 1925: «El códice toledano 33, 2, y el Emilianense47» en Homenaje ofrecido a Menéndez Pidal, Madrid, Lib. Hernando,1925, vol. III, pp. 501-507.

— 1931: Contribución al corpus de códices visigóticos en Revista de la Bi-blioteca, Archivo y Museo [del Ayuntamiento de Madrid] Madrid, Tip.de Archivos, 1931.

— 1941: Nuevos estudios de paleografía española, México, La Casa de Es-paña, 1941.

— 1961: Manuscritos visigóticos. Notas bibliográficas, Barcelona, CSIC,1963 [= Hispania Sacra, 14 (1961), pp. 337-444].

— 1983: Tratado de Paleografía Española, 3.a ed., Madrid, Espasa Calpe,1983 (1929), 3 vols.

Miniatures 1964: Miniatures espagnoles et flamandes dans les collectionsd’Espagne [Exposition], Bruselas, Bibliothèque Royale de Belgique,1964.

MÖLK, U. 1976: «Die älteste lateinische Alexiusvita», RomanistischesJahrbuch, 88 Band, 1 (1976), pp. 293-315.

MONFASANI, J. 1984: Collectanea Trapezuntiana. Texts, Documents andBibliographies of George of Trebizond, Binghamton - Nueva York, Me-dieval and Renaissance Texts and Studies, 1984.

MORIN, G. 1893: Le Liber Comicus sive Lectionarius Missae, quo ToletanaEcclesie ante annos mille et ducentos utebatur, Maredsoli, MonasterioS. Benedicti, 1883.

MORREALE, M. 1960: «Apuntes bibliográficos para la iniciación al es-tudio de las traducciones bíblicas medievales en castellano», Sefarad,20 (1960), pp. 66-109.

— 1962: «El códice de los ‘Profetas’ en latín y castellano que se con-serva en la biblioteca de la Real Academia de la Historia (87)», Bo-letín de la Real Academia de la Historia, 150 (1962), pp. 133-149.

MUNDÓ, A. M. 1956: «El Commicus palimpset Paris Lat. 2269. Ambnotes sobre liturgia i manuscrits visigòtics a Septimània i Cata-lunya», Liturgica, 1 (1956), pp. 151-275.

— 1978: Actas del Simposio para el estudio de los Códices del «Comentarioal Apocalipsis» de Beato de Liébana, Madrid, Joyas Bibliográficas, 1978.

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

53

— 1982: «Entorn de dos còdexs del segle Xè de Sant Cugat del Vallès»,Faventia, 4/2 (1982), pp. 7-23.

— 1983: «Notas para la historia de la escritura visigótica en su perío-do primitivo» en Bivium. Homenaje a Manuel Cecilio Díaz y Díaz,Madrid, Ed. Gredos, 1983, pp. 175-196.

— 1988: «Importación, exportación y expoliaciones de códices en Ca-taluña (siglos VIII al XIII)» en Coloquio sobre circulación de códices yescritos entre Europa y la Península en los siglos VIII-XIII. Actas (16-19septiembre 1982), Santiago de Compostela, Pub. de la Universidad,1988, pp. 87-134.

MUNDÓ, A. M. y SÁNCHEZ MARIANA, M. 1976: El Comentario de Beato alApocalipsis. Catálogo de los códices, Madrid, Biblioteca Nacional, 1976.

NEUSS, W. 1922: Die katalanische Bibelillustration zum die Wende des erstenJahrtausends und die altspanische Buchmalerei, Bonn-Leipzig, K.Schroeder Verlag, 1922.

— 1931: Die Apokalypse des hl. Johannes in der altspanischen und altchristlich-en Bibel-Illustration, Münster, Aschendorffschen Verlag, 1931, 2 vols.

OLDFATHER, W. A. (Ed.) 1943: Studies in the Text Tradition of St. Jerome’sVitae Patrum, Urbana, The University of Illinois Press, 1943.

OVIEDO Y ARCE, E. 1916-1917: «El genuino “Martín Codax” trovadorgallego», Boletín de la Real Academia Gallega, 10 (1916-1917), pp. 132,134-135, 240-241, 254-255.

PARÍS, G. 1888-1893: «La Chanson d’Antioche provençale et La granConquista de Ultramar», Romania, 17 (1888), pp. 511-541; 19 (1890),pp. 562-591; 22 (1893), pp. 345-363.

PÉREZ DE GUZMÁN Y GALLO, J. 1918: Memoria Histórica de la Real Aca-demia de la Historia desde el 16 de abril de 1917 hasta el 15 del mismode 1918, Madrid, 1918, pp. 30-32.

PÉREZ DE URBEL, J. 1926: «Origen de los himnos mozárabes», BulletinHispanique, 28 (1926), núm. 1, pp. 1-21; núm. 2, pp. 113-139; núm.3, pp. 209-245; núm. 4, pp. 305-320.

— 1949: «El último defensor de la liturgia mozárabe» en Miscellanealiturgica in honorem L. Cuniberti Mohlberg, Roma, 1949, vol. II,pp. 189-197.

— 1977: «El escriba Eximeno y los comienzos del escritorio de SanMillán de la Cogolla», Boletín de la Institución Fernán González,1 (1977), pp. 71-89.

ELISA RUIZ GARCÍA

54

— 1983: «Cardeña y sus escribas en el siglo X» en Bivium. Homenaje aManuel Cecilio Díaz y Díaz, Madrid, Ed. Gredos, 1983, pp. 217-237.

PÉREZ DE URBEL, J. y GONZÁLEZ Y RUIZ ZORRILLA, A. 1950-1955: LiberCommicus. Edición crítica, Madrid, Escuela de Estudios Medievales(CSIC), 1950-1955, 2 vols.

PÉREZ PASTOR, C. 1908: Indices de los Códices de San Millán de la Cogollay San Pedro de Cardeña existentes en la Biblioteca de la Real Academiade la Historia, Madrid, Tip. de Fortanet, 1908.

PINELL, J. 1956: «El “Matutinarium” en la liturgia hispana», HispaniaSacra, 9 (1956), pp. 61-85.

— 1964: «Fragmentos de códices del antiguo rito hispánico», HispaniaSacra, 17 (1964), pp. 195-229.

— 1965: «Los textos de la antigua liturgia hispánica» en Estudios so-bre la liturgia mozárabe, Toledo, 1965, pp. 109-164.

PRADO, G. 1941: «El Kyrial español», Analecta Sacra Tarraconensia, 14(1941), pp. 97-128.

PRELOG, J.: Die Chronik Alfons’ III. Untersuchung und Kritische Edition dervier Redaktionen, Frankfurt-Bern-Cirencester, A. Lang, 1980.

RAMSAY, H. L. 1902: «The manuscripts of the Commentary of Beatusof Liebana on the Apocalypse», Revues des Bibliothèques, 12 (1902),pp. 74-103.

RANDEL, M. 1969: The Responsorial Psalm Tones for the Mozarabic Office,Princeton, Press University, 1969.

— 1973: An Index to the Chant of the Mozarabic Rite, Princeton, Univer-sity Press, 1973.

REINHARDT, K. 1971: «Die biblischen Autoren Spaniens bis zum Konzilvon Trient», Repertorio de Historia de las Ciencias Eclesiásticas en Es-paña, 5 (1971), pp. 9-242.

RIAÑO, J. F. 1887: Critical and Bibliographical Notes on Early SpanishMusic, Londres, B. Quaritch, 1887.

RICO, F. 1978: «El cuaderno de un estudiante de latín», Historia 16, 25(1978), 4 pp.

ROCHAIS, H. 1950: «Les manuscrits du Liber scintillarum», Scriptorium,4 (1950), pp. 294-309.

RODRÍGUEZ ALONSO, C. 1975: Las Historias de los Godos, Vándalos ySuevos de Isidoro de Sevilla. Estudio, edición crítica y traducción, León,Centro de Estudios e Investigación «San Isidoro» (CSIC), 1975.

ROJO, C. y PRADO, G. 1929: El canto mozárabe. Estudio histórico y críticode su antigüedad y estado actual, Barcelona, Casa Provincial de Cari-dad, 1929.

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

55

RUBIO, L. 1984: Catálogo de los manuscritos clásicos latinos existentes enEspaña, Madrid, Ed. de la Universidad Complutense, 1984.

RUIZ GARCÍA, E. 1996a: «Arqueología del libro impreso: La passioFacundi et Primitivi, Fundación Duques de Soria (en prensa).

— 1996b: «Dos fragmentos onienses recuperados» (en prensa).— 1996c: «El archivo del monasterio de San Salvador de Oña en el

siglo XV» (en prensa).— 1996d: «En torno a un pseudo-manuscrito: el códice 91 de la

R.A.H.», Signo (en prensa).— 1996e: «La compostura en el comer: De doctrina mensae» (en prensa).— 1996f: «La versión hispánica del Liber signorum benedictino (en

prensa).— 1996g: «Un ejemplar enigmático: el Cód. 117 de la R.A.H.» (en

prensa).

SABLAYROLLES, M. 1908: «Un viatge a travers dels mss. gregoriansespanyols», Revista musical catalana, 5 (1908), pp. 200-225

SÁNCHEZ ALBORNOZ, C. 1967: Investigaciones sobre historiografía hispanamedieval, Buenos Aires, Inst. de Historia de España, 1967.

SÁNCHEZ MARIANA, M. 1979: «Notas sobre la biblioteca monástica deSan Salvador de Oña», Revista de Archivos, Bibliotecas y Museos, 82(1979), pp. 473-493.

SANDERS, H. A. 1930: Beati in Apocalipsin libri duodecim, Roma, AmericanAcademy, 1930.

SERRANO, L. 1911: «La obra Morales de San Gregorio en la literaturahispanogoda», Revista de Archivos, Bibliotecas y Museos, 24 (1911),pp. 482-497.

SILVA Y VERÁSTEGUI, S. de 1984: Iconografía del siglo X en el reino dePamplona-Nájera, Pamplona, 1984, pp. 64-68 y 113-116.

SPANNAGEL, A. y ENGELBERT, P. 1974: Smaragdi abbatis expositio inregulam S. Benediciti, Siegburg, Schmitt, 1974.

SUNYOL, G. M.a 1925: Introducció a la paleografia musical gregoriana, Aba-día de Montserrat, 1925.

TAILHAN, J. 1885: Anonyme de Cordoue. Chronique rimée des dernies roisde Tolède et de la conquête de l’Espagne par les Arabes, París, Angers-Burdin, 1885.

VALCÁRCEL, V. 1982: La «Vita Dominici Siliensis» de Grimaldo. Estudio, edi-ción crítica y traducción, Logroño, Instituto de Estudios Riojanos, 1982.

ELISA RUIZ GARCÍA

56

VÁZQUEZ DE PARGA, L. 1941: «¿La más antigua redacción latina de laleyenda de San Alejo?, Revista de Bibliografía Nacional, 2 (1941),pp. 245-258.

— 1943a: La división de Wamba, Madrid, Suc. de Rivadeneyra, 1943.— 1943b: Sancti Braulionis Caesaraugustani episcopi Vita Sancti Emiliani.

Edición crítica, Madrid, CSIC, 1943.— 1956-1957: «El Pasionario hispánico de San Millán de la Cogolla

(Intento de restitución)», Bullettino dell’Archivio Paleografico Italiano,nuova serie, II-III, parte II (1956-1957), pp. 367-377.

— 1973: «Nota bibliográfica: Elenco dei manoscritti esistenti» enUmberto Eco, Beato di Liébana, miniature del Beato de Fernando I ySancha, Parma, F.M. Ricci, 1973, pp. 147-153.

VEGA, A. 1955: «Dos notas interesantes sobre el códice visigóticonúm. 80 de la Real Academia de la Historia», Boletín de la RealAcademia de la Historia, 136 (1955), pp. 199-216.

VELÁZQUEZ, J. 1979: Leandro de Sevilla. De la instrucción de las vírgenesy desprecio del mundo, Madrid, 1979 (Corpus Patristicum Hispanum),vol. I, pp. 59-61.

VEZIN, J. 1960: «Notice sur un Bréviaire de San Pedro de Cardeña (Ma-drid, Real Academia de la Historia, cod. 79)», Boletín de la RealAcademia de la Historia, 146 (1960), pp. 311-317.

— 1963: «Un calendrier franco-hispanique de la fin du XIe siècle (Ma-drid, Acad. Hist. 18, ff. 6-11v.o)», Bibliothèque de l’Ecole des Chartes,121 (1963), pp. 5-25.

— 1965: «Notes sur le Sacramentaire limousin de la Bibliothèque del’Académie d’Histoire de Madrid» en Miscelánea en memoria de DomMario Férotin, Madrid-Barcelona, CSIC, 1965-1966, pp. 173-192.

VIÑAYO GONZÁLEZ, A. 1988: «El scriptorium medieval del monasteriode San Isidoro de León y sus conexiones» en Coloquio sobre circula-ción de códices y escritos entre Europa y la Península en los siglos VIII-XIII. Actas (16-19 septiembre 1982), Santiago de Compostela, Pub. dela Universidad, 1988, pp. 209-238.

VIVES, J. 1959: «El supuesto Pasionario hispánico de San Millán de laCogolla», Hispania Sacra, 12 (1959), pp. 445-453.

WERCKMEISTER, O. K. 1965: «Islamische Formen in spanischen Minia-turen des 10. Jahrhunderts und das Problem der mozarabischenBuchmalerei» en L’Occidente e l’Islam nell’alto medioevo (XII Settimanedi Studio...), Spoleto, Centro Italiano di Studi sull’Alto Medioevo,1965, pp. 933-981.

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

57

WHITEHILL, W. M. 1934: «A Catalogue of Mozarabic Liturgical Manu-scripts Containing the Psalter and Liber Canticorum», Jahrbuch fürLiturgie Wissenschaft, 14 (1934), pp. 95-122.

WILLIAMS, J. W. 1965: «A Castilian Tradition of Bible Illustration. TheRomanesque Bible from San Millán», Journal of the Warburg Cour-tauld Institutes, 28 (1965), pp. 66-85.

WOLF, H. J. 1991: Glosas Emilianenses, Hamburgo, H. Buske, 1991.

ZARCO CUEVAS, J. 1935: «El nuevo Códice visigótico de la Academiade la Historia», Boletín de la Real Academia de la Historia, 106 (1935),pp. 389-442.

ZEUMER, K.: Monumenta Germaniae Historica. Legum sectio I. Legesvisigothorum antiquiores, Hannouerae-Lipsiae, Impensis BibliopoliiHahniani, 1902, tomo I, p. XXIII.

CATÁLOGO DE MANUSCRITOS

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

61

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

63

Cód. 1

s. XII ex.-XIII in.

Ms. unitario, pergamino: 570 × 410 mm.; 240 ff. + talones de doshojas de guarda al principio y al fin.

1. TAIO CAESARAVGVSTANVS1. Epistola ad Eugenium episcopum Toletanum, f. 1ra-1va.

f. 1ra EPIST.: Sanctissimo ac uenerabili domino meo Eugenio episcopoToletane urbis Taius ultimus seruus seruorum Dei Cesaraugustanusepiscopus.

INC.: Congrua satis ualdeque necessaria dispositione...f. 1va EXP.: ... uale mi uenerabilis ac sanctissime domine, amen.

2. Visio Taionis, f. 1va-1vb.

f. 1va RUB.: De uisione habita Taioni episcopo in Romana ecclesia etde libro Morali in Ispania ducto.

INC.: Cindasuintus Gotorum rex in Toletanam urbem...f. 1vb EXP.: ... a cunctis in eadem apostolorum sede uenerabilis Taio

extitit gloriosus qui ante despicabatur ut ignauus, uale.

3. [Indiculus librorum sancti Gregorii], f. 1vb.

f. 1vb INC.: Hic est ordo librorum sancti Gregorii Pape Romensis...EXP.: ... nos in hoc uolumen ampliemus.

4. [ISIDORVS HISPALENSIS]4. [De uiris illustribus: Elogium sancti Gregorii], f. 2ra.

f. 1vb INC.: Gregorius Pape Romane sedis apostolice...

Cód. 1

ELISA RUIZ GARCÍA

64

EXP.: ... floruit autem Mauricio Augusto imperante obiitque in suoexordio Vocati Romani principis.

5. GREGORIVS I MAGNVS, Papa5. [Moralia in Iob], ff. 2ra-240vb.

f. 2ra RUB.: Incipit epistola Gregorii Pape Romensis directa ad Lean-drum episcopum Hispalensem. Incipit prefacio sancti Gregorii Pape urbisRome in explanatione libri beati Iob.

EPIST.: Dompno reuerentissimo et sanctissimo fratri suo Leandroepiscopo.

INC.: Dudum te, frater beatissime...f. 3ra EXP.: ... quoque labor studii ex utraque fulciatur.f. 3ra PROL.: Incipit prefacio sancti Gregorii Pape.INC.: Inter multos sepe queritur...f. 5ra EXP.: ... ut ualeamus mentem postmodum de allegoriarum fructu

satiare. Explicit prefacio.f. 5ra RUB.: Incipit expositio in libro Iob beati uiri. Liber primus.INC.: Vir erat in terra Hus nomine Iob...f. 128vb FTC.: ... nunc autem corda nostra quamdiu in hac uita [...]

(lib. XVIII).f. 129ra ITC.: [...] audis dicebam. Messio sancte ecclesie non inconue-

nienter accipitur ... (lib. XIX, casi al final).f. 240vb EXP.: ... per me uerba accipit proprie lacrimas reddat. Explicit

liber beati Gregorii Pape Romensis in expositione beati Iob, Deo gratias.

Escritura carolina muy goticizada, en extremo regular y cuidada.Presenta una g cuyo caído recibe un tratamiento muy anguloso. Lasabreviaturas son abundantes y se atienen a la praxis habitual enla época. La separación de palabras es bastante regular y la ortogra-fía correcta. Se usan guiones en fin de línea y ápices sobre las íes. Enlos márgenes se encuentran indicaciones temáticas incluidasen cartelas. Se aprecian dos manos: A (ff. 1r-226v; 235r-240v) y B(ff. 227r-234v).

El pergamino varía de calidad a lo largo del ejemplar. Su color esamarillento. Los fascículos son cuaterniones, salvo uno que es unquinión. Existen reclamos trazados horizontalmente, unos en letrapausada y otros en cursiva. Asimismo figuran títulos corrientes. Lafoliación es moderna, a lápiz en números arábigos. Se observan algu-nas anotaciones de taller.

Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectiva-mente 570 × 410 mm. y 410 × 125 mm. La unidad de pautado oscila

Cód. 1

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

65

entre 7 y 8 mm. El texto está distribuido en dos columnas. La perfo-ración se ha practicado en el margen interior y en el exterior median-te orificios circulares o pequeñas incisiones oblicuas. El pautado hasido trazado con mina de plomo. Presenta 55 líneas de escritura.

Los títulos están realizados en mayúsculas góticas sobre un fondoafiligranado, predominando los colores rojo y azul. Las rúbricas ofre-cen la misma letra que el texto. Las iniciales primarias son variadas:de lacerías, historiadas o animadas. Se utiliza el pan de oro. Las se-cundarias van en rojo y azul alternadas. También se emplean caldero-nes y letras de aviso. Quedan residuos de hilos torzales en las proxi-midades de las iniciales más ornamentadas.

Este ejemplar fue elaborado en San Millán, siguiendo otro ejem-plar de idéntico contenido realizado en el s. X, esto es, el Cód. 5 deeste mismo fondo. Sobre el plano anterior de la encuadernación se leeen un marbete: «Los Morales de San Gregorio el Magno sobre Job».En otra nota reza: «Son los Morales de San Gregorio el Magno sobreJob a 21 días del mes de enero del año de 1823. Lo firmo yo, Anto-nio». El estado del códice es bueno, a pesar de que está incompleto yha sufrido la pérdida de algunas iniciales por mutilación. Encuader-nación antigua, probablemente del s. XV. Su diseño consiste en ban-das decoradas por medio de hierros con motivos heráldicos. Faltan losbullones y las manecillas.

Signaturas antiguas: F 167, 62, 88.* V. los correspondientes esquemas (pp. 537 y 659).

BIBLIOGRAFÍA

CODOÑER MERINO, C. 1964.—DÍAZ Y DÍAZ, M. C. 1958-1959: Index, núm. 206.—DÍAZ

Y DÍAZ, M. C. 1973: pp. 85-97.—DÍAZ Y DÍAZ, M. C. 1979a: Libros, pp. 334-337,342-350.—DOMÍNGUEZ BORDONA, M. 1933: Manuscritos, núm. 338, p. 199.—GIL

FERNÁNDEZ, J. 1973: Corpus, vol. I, pp. 16-54.—LOEWE, G. y HARTEL, W. 1887-1915:Bibliotheca, núm. 1, pp. 482-483.—LÓPEZ PEREIRA, J. E. 1980.—MADOZ, J. 1951: pp. 341-360.—PÉREZ PASTOR, C. 1908: Index, núm. I, pp. 5-6.—SERRANO, L. 1911: pp. 482-497.

Cód. 1

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

67

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

69

Cód. 2-3

[Biblia]. Latín. (Versión: Vetus Latina y Vulgata)

s. XII ex.-XIII in.

Vol. I: Cód. 2

Ms. unitario, pergamino: 485 × 340 mm.; 362 ff.

1. [Genealogia Christi], ff. 1r-4r.

ff. 1r-4r: Árbol genealógico de Cristo desde Adán y Eva.

2. Ordo annorum mundi, ff. 4va-6ra.

f. 4va RUB.: Incipit ordo annorum mundi breuiter collectus.INC.: Ab Adam usque ad diluuium...f. 6ra EXP.: ... anni quinque milia DCCCLVII finit.

3. HIERONYMVS [STRIDONIVS]3.1. [Epistola ad Paulinum. De studio scripturarum], ff. 7va-9vb.

f. 7va INC.: Frater Ambrosius tua mihi munuscula perferens detulit...f. 9vb FTC.: ... pedes habent rectos et in sublime [...].

3.2. Prologus [in Pentateuchum], ff. 10ra-10va.

f. 10ra PROL.: Incipit prologus beati Iheronimi presbiteri.INC.: Desiderii mei desideratas accepi epistolas...f. 10va EXP.: ... in Latinum eos transferre sermonem. Explicit prologus

beati Iheronimi presbiteri.

Cód. 2-3

ELISA RUIZ GARCÍA

70

4. Genesis-Ecclesiasticus, ff. 10va-362vb.

f. 10va TABLA: Incipiunt capitula libri primi (83 caps.).f. 11va RUB.: Incipit liber Bresith, id est, Genesis.INC.: In principio creauit Deus celum et terram...f. 43vb FTC.: ... fuit quadrigentorum triginta annorum [...] (Ex.

12, 40).f. 44ra ITC.: [...] cor eius ac persequebatur uos... (Ex. 14, 4).f. 116vb FTC.: ... et implere uniuersa que scripta sunt [...] (Deut.

32, 46)f. 117ra ITC.: [...] Josue uero filius Nun repletus est... (Deut. 34, 9).f. 118vb FTC.: ... congregaueris in domum tuam. Qui hostium [...]

(Ios. 2, 19).f. 119ra ITC.: [...] ad populum preceperat Dominus et dixerat ei

Moyses... (Ios. 4, 10).f. 165vb FTC.: ... consurgerit aduersum me insidiatur usque hodie

permanens [...] (Reg. I, 23, 20).f. 166ra ITC.: [...] descende nostrum autem erit... (Reg. I, 23, 20).f. 248vb FTC.: ... ex urbibus quas ceperat montis Ephra[im] [...]

(Paralip. II, 15, 8).f. 249ra ITC.: [...] et erit Dominus uobiscum... (Paralip. II, 19, 11).f. 362rb EXP.: ... dabit uobis mercedem uestram in tempore suo

(Ecclesiastic. 51, 38).RUB.: Hucusque in Grecis habetur et inclinauit Salomon genua sua

in conspectu tocius ecclesia et Israhel et apperuit manus suas ad [celum]et dixit:

INC.: Domine Deus Israhel non est tibi similis...f. 362rb EXP.: ... et propicius sit si pecauerit uir iuxta te. Explicit,

Deo gratias semper. Incipiunt libri huius (Is.).f. 362v: En blanco.

Vol. II: Cód. 3

Ms. perg. unitario: 490/485 x 345 mm.; 351 ff.

1. Isaias, ff. 1ra-338va (continuación).

f. 1ra Incipiunt capitula libri huius (Is.).TABLA: Sermo Domini super Iherusalem...f. 2rb EXP.: ... ecclesie populis. Expliciunt capitula (176 caps.).

1.1. [HIERONYMVS STRIDONIVS]1.1. Prologus in Isaiam, f. 2rb-2vb.

f. 2rb PROL.: Incipit prologus Ysaye prophete.

Cód. 2-3

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

71

INC.: Nemo cum prophetas uersibus...f. 2vb EXP.: ... eius diutius insultarent.

1.2. RUB.: Incipit liber Ysaye prophete.INC.: V[isio Ysaye filii] Amos quam uidit super Iudam...f. 338va EXP.: ... gratia Domini nostri Ihesu Christi cum omnibus

uobis, amen.

2. Prologus in libro sedecim prophetarum, ff. 338va-345rb.

f. 338va PROL.: Incipit prologus beati Isidori Ispalensis episcopi inlibro sedecim prophetarum.

INC.: Prophetarum enim libri oraculaque sanctissimi uiri quosDominus misit uaticinare...

f. 345rb EXP.: ... uindicta in ira et ultione in flamma ignis.

3. Liber Sibyllae, ff. 345rb-348ra.

f. 345rb PROL.: Incipit prologus Sibille.INC.: Sibille generaliter omnes femine dicuntur...EXP.: ... multa de Deo et Christo scripta continetur.RUB.: Eiusdem liber.INC.: Fuit igitur hec Sibilla...f. 348ra EXP.: ... et ipsi regnabunt cum illo secula seculorum, amen.

4. Baruch, ff. 348ra-351ra.

f. 348ra RUB.: Liber iste quo Baruch prenotatur in Hebreo canone nonhabetur, sed in Vulgata editione similiter.

INC.: Et hec uerba libri...f. 351ra FTC.: ... nullo itaque modo nobis est [...] (Bar. 6, 68).Hay numerosas lectiones marginales referentes a otras versiones

bíblicas.

Escritura carolina goticizada, muy regular y correcta. La letra esde módulo grande y ha sido trazada con una pluma tallada muy ge-nerosamente. Se observa la intervención de numerosas manos de di-fícil distinción.

El pergamino es de buena calidad y de color marfileño. En el vol. I

los fascículos son todos cuaterniones, salvo el primero que es unquinión. Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son res-pectivamente: 485 × 340 mm. y 325 × 210 mm. La unidad de pautadoes 8 mm. En el vol. II los fascículos son cuaterniones. Las dimensio-

Cód. 2-3

ELISA RUIZ GARCÍA

72

Cód. 2-3

nes del folio y de la caja de escritura son respectivamente: 490/485 × 345 mm. y 340/330 × 210 mm. La unidad de pautado es 8 mm.

Se aprecia la existencia de reclamos, trazados horizontalmente yconsignados de manera irregular. También figuran títulos corrientes.La foliación es moderna, a lápiz y en números arábigos. El texto estádistribuido a doble columna. La perforación consiste en orificios cir-culares practicados por el lado del pelo, de dos en dos bifolios, en losmárgenes interiores y exteriores. En las líneas 19 y 38 aparecen trespuntos. El pautado ha sido trazado con mina de plomo. Hay unas 40líneas de escritura de media.

Los títulos han sido confeccionados en mayúsculas de diseño gó-tico. Las iniciales primarias son festoneadas, de filigranas en negativoo bien de lacerías de ascendencia insular. Las secundarias son festo-neadas. Algunas presentan animación mediante el dibujo de un ros-tro. Hay arquerías y miniaturas de diverso tamaño (viñetas, páginaplena y doble página). La ornamentación es de estilo románico. Algu-nos tratamientos iconográficos proceden del mundo visigótico, engeneral, y del programa de los «Beatos», en particular. Por ejemplo,la miniatura a doble página (ff. 6v-7r) que escenifica el combate ale-górico del Pájaro y la Serpiente. Dada la abundancia de las ilustracio-nes, no se incluye aquí una relaciónde las mismas. Una completa enu-meración de todos los temas tratados se encuentra en el artículo deJ. Williams citado en la bibliografía (1965, pp. 66-85). En algunasviñetas quedan restos de unos hilos torzales.

El estado actual del códice es bueno, a pesar de que está incom-pleto y ha sufrido mutilaciones en las partes decoradas. La encuader-nación es moderna (a. 1961).

Signatura antigua: [F 169], 15 y F 168, 16.* V. los correspondientes esquemas (pp. 538-539 y 659).

BIBLIOGRAFÍA

AYUSO MARAZUELA, T. 1953, núm. 254, pp. 217, 369, 412, 413.—DÍAZ Y DÍAZ, M. C.1958-1959 Index, núms. 16, 330.—DOMÍNGUEZ BORDONA, J. 1933 Manuscritos, núm. 339,p. 220.—LINAGE CONDE, A. 1973a, p. 817.—LOEWE, G. y HARTEL, W. 1887-1915 Biblio-theca, núm. 16, pp. 97-98.—PÉREZ PASTOR, C. 1908 Indices, núms. II-III, pp. 6-8.—WILLIAMS, J. W. 1965, pp. 66-85.

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

73

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

75

Cód. 4

Cód. 4

[HENRICVS DE SEGVSIO, Cardinalis HOSTIENSIS]Summa super titulis Decretalium

s. XIII ex.-XIV in.

Ms. unitario, pergamino: 465 × 290 mm.; [1] h. + 222 ff. + [2] h.

f. 1ra PROL.: Incipit summa super titulis Decretalium compilataadditis in aliquibus locis quibusdam rubricellis, que uocatur copiosa.

INC.: [Alpha et o unum in essentia et trinum personis a quo omneslegislatores...]. Texto mutilado.

f. 2rb EXP.: ... in cuius nomine incepimus, prestante qui in Trinitateperfecta uiuit et regnat Deus per omnia secula seculorum, amen.

RUB.: De summa Trinitate et fide catholica.INC.: Quia secundum beatum Gregorium tunc fabrica robusta...f. 222vb EXP.: ... reddet michi iustus in illa die cui est honor et laus

et gloria per omnia secula seculorum, amen.COLOFÓN: Monstrans obscuras iuris dissoluere curas extricat antiquas

hec noua summa tricas pro summe summo sit regi gloria Christo. Explicitsumma copiose (sic).

[Additio]

Las hojas de guarda 223-224 contienen textos del Decretum glo-sados en letra gótica de otra mano (causa XVI, questio 1, c. 43-54;causa XVII, questio 4, c. 43; causa XVIII, questio 1, c. 1-8).

ELISA RUIZ GARCÍA

76

Escritura gótica textualis francesa, compacta y regular. El texto estátrufado de abreviaturas y procede de una sola mano. Existen algunasnotas marginales. No hay correcciones.

El pergamino es de buena calidad y de color marfileño. Los fascí-culos son seniones, salvo el duodécimo y el décimo noveno. Estos dosúltimos coinciden con el final del libro III y con la conclusión de lapropia obra respectivamente. Existen reclamos compuestos por variaspalabras incluidas en una orla. Los títulos corrientes consisten ennúmeros romanos de color rojo y azul alternado. La foliación es mo-derna, a lápiz y en cifras arábigas.

Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respec-tivamente: 465 × 290 mm. y 385 × 220 mm. La unidad de pautado es3/4 mm. El texto está distribuido en dos columnas. No se aprecianhuellas de la perforación. El pautado ha sido trazado con mina de plo-mo. El número de líneas de escritura es 102.

Las iniciales primarias son elegantes y estilizadas. Hay algunaszoomórficas. Ofrecen una gama cromática variada (rojo, azul, anaran-jado, amarillo y marrón). Las iniciales secundarias, en rojo y azul, sonde formas tradicionales con algunos rasgueos. También se encuentrancalderones, igualmente de color alternante como es habitual. Las rú-bricas presentan la misma escritura que el resto del texto. Dichos epí-grafes aparecen indicados como notas de taller en los bordes delmargen inferior.

En la hoja de guarda anterior se encuentra la siguiente anotación:«Conosco yo Pedro de Vergara que receví de vos, señora doña Gra-cia, veynte y cinco reales sobre esta Suma de Hostiense, a XXVI desetyembre, porque es verdad firmé aquí my nombre. Pedro de Ver-gara». El ms. está completo y restaurado. La encuadernación es mo-derna en piel vuelta.

Signaturas antiguas: F 174 y 35.* V. los correspondientes esquemas (pp. 540 y 660).

BIBLIOGRAFÍA

GARCÍA Y GARCÍA, A. 1962, p. 178.—PÉREZ PASTOR, C. 1908 Indices, núm. IV, p. 9.

Cód. 4

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

77

Cód. 5

Cód. 5

s. X med.

Ms. facticio, pergamino: 475/470 × 335 mm.; A-B + 179 ff.

Sector A[Commentarius in Iob 2, 8], ff. Ara-Bvb.

f. Ara ITC.: [...] ei pater in manus et quia a Deo exiuit...f. Bvb FTC.: ... qui protinus respondit dicens: Arca Domini sub

pellibus est et ego in domo mea [...].

Sector B1. [Biblia. V.T.] Iob, ff. 1ra-6va. Latín.

f. 1ra ITC.: [...] erunt sicut palee ante faciem uenti et sicut fabilla...(Iob 21, 18).

f. 6va EXP.: ... et mortuus est Iob senex et plenus dierum. Explicitliber beati Iob (Iob 42, 16).

2. TAIO CAESARAVGVSTANVS2. Epistola ad Eugenium episcopum Toletanum, ff. 6va-7vb.

f. 6va EPIST.: Sanctissimo ac uenerabili domino meo Eugenio aepiscopoToletanae urbis Taius ultimus seruus seruorum Dei Caesaragustanusaepiscopus.

INC.: Congrua satis ualdeque necessaria dispositione...f. 7vb EXP.: ... uale mi, uenerabilis ac sanctissime domine, amen.

3. Visio Taionis, ff. 7vb-8ra.

f. 7vb RUB.: De uisione habita Taioni episcopo in Romana eclesia etde libro Morali in Spania ducto.

ELISA RUIZ GARCÍA

78

INC.: Cindasuintus Gotorum rex in Toletana urbe...f. 8rb EXP.: ... qui ante despicabatur ut ignabus, uale.

4. [Indiculus librorum sancti Gregorii], f. 8rb.

f. 8rb INC.: Hic est hordo librorum sancti Gregorii Pape Romensis...f. 8va EXP.: ... pars secunda omiliae decem. Hec sunt prefati uiri opera

luculenta hordine precedenti conscripta uel adita.

5. ISIDORVS HISPALENSIS5. De uiris illustribus: Elogium sancti Gregorii, f. 8va-8vb.

f. 8va RUB.: Placuit ut ea que beatus Isidorus Spalensis eclesieaepiscopus in libris uirorum inlustrium uel de laudibus ipsius inseruitnos in hoc uolumen ampliemus.

INC.: Gregorius Pape Romane sedis apostolice...f. 8vb FTC.: ... floruit autem Mauricio Augusto imperante obiitque

in suo exordio Vocati Romani principis [...].

6. [GREGORIVS I MAGNVS, Papa]6. [Moralia in Iob], ff. 9ra-179vb.

f. 9ra ITC.: [...] erigere subtenet ipso prostratus... (pars I, lib. VI).f. 9vb FTC.: ... cumque eius se dominio sub [...] (pars I, lib. VI). Este

bifolio perteneció originariamente a otro fascículo.f. 10ra ITC.: [...] quasi per ammonitionem ad conditoris gratiam...

(pars III, lib. XVI)f. 10vb FTC.: ... in suo opere errasse iudicauit unde adhuc subdidit

[...] Se conserva un fragmento con escritura, resto de lo que habríasido originariamente el folio solidario del anterior.

f. 11ra ITC.: [...] deprehensa reminiscens eclesia deplorat... (pars IV,lib. XIX).

f. 11vb FTC.: ... dicturus ergo custodiam premisit omnem [...](pars IV, lib. XIX).

f. 12ra ITC.: [...] quos tamen uidens falsorum apostolorum... (pars IV,lib. XIX).

f. 12vb FTC.: ... aliut uero ex affectu facere sanctus uir ut mentemnobis [...] (pars IV, lib. XIX).

f. 13ra ITC.: [...] sue operationis insinuet dicat... (pars IV, lib. XIX).f. 13vb FTC.: ... cognoscendo repperit ut nobis uidelicet [...] (pars IV,

lib. XIX).f. 14ra ITC.: [...] hii autem quia sublimia montium... (pars IV,

lib. XX).

Cód. 5

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

79

f. 21vb FTC.: ... delinquentium nostris mundare fletibus nitimur [...](pars IV, lib. XX).

f. 22ra ITC.: [...] animalia terre homo quippe animalibus... (pars IV,lib. XXI).

f. 38vb FTC.: ... illo proposuit perdidisse confitetur [...] (pars V, lib.XXIII). El texto que figura en este bifolio ha sido añadido por unamano de escritura gótica. En el espacio en blanco se lee: Transisecurus nichil dubites. En efecto, el texto continúa sin laguna en le-tra visigótica en el f. 39ra.

f. 110vb FTC.: ... fundamenta nostra sunt hii qui iniquitatum [...](pars VI, lib. XXVIII).

f. 111ra ITC.: [...] qui angularem se lapidem non solum... (pars VI,lib. XXVIII).

f. 133vb FTC.: ... et reuerentia dicent tibi adsumus [...] (pars VI, lib.XXX).

f. 134 ra ITC.: [...] in Christo Ihesu neque circuncisio aliquid ualet...(pars VI, lib. XXX).

f. 173vb FTC.: ... sonitum reddit quia ipse non sentit [...] (pars VI,lib. XXXII).

f. 174ra ITC.: [...] uix electio euadentibus humanum... (pars VI,lib. XXXIII).

f. 179vb FTC.: ... illum ueneno malitie corrumpere non ualet sedtamen [...] (pars VI, lib. XXXIII, cap. 15).

Escritura visigótica pausada, regular y clara. Ofrece un aspecto li-geramente cuadrangular, se inclina levemente hacia la izquierda ypresenta los astiles abultados y con un claro punto de ataque. Buenaortografía y correcta separación de palabras. Figura en repetidas oca-siones la abreviatura au por autem y también am. Se observa una dis-tinción regular del grupo tj ante vocal. En la actual organización delcódice se distinguen las siguientes manos: A (los folios A-B); B (ff. 1r-9v); y C o mano principal (ff. 10r-179v). Apenas existen rectificacio-nes del revisor. El ms. presenta poquísimas glosas de la mano delescriba. En el siglo XII ex. fueron hechas numerosas correcciones yadiciones complementarias que, a veces, ocupan folios enteros (37v-38v). Una nota advierte al lector que el empalme textual es correcto:Transi securus nichil dubites (f. 38va). Asimismo en esa época se com-pletaron algunas rúbricas omitidas originariamente. Este ejemplar hayque ponerlo en relación con una copia realizada más tardíamente enel propio centro de San Millán y conservada actualmente en este mis-mo fondo (V. Cód. 1).

Cód. 5

ELISA RUIZ GARCÍA

80

Cód. 5

Pergamino de buena calidad y color marfileño. Los fascículos soncuaterniones que han recibido una numeración romana posteriormente.La mano gótica que la ha realizado coincide con la que ha llevado acabo otras operaciones de reestructuración formal del ejemplar. Ori-ginariamente se trazó el título corriente mediante la abreviatura Lbr,seguida del número correspondiente. La foliación es moderna, a lápizy en números arábigos. Está duplicada.

Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectiva-mente: 475/470 × 335 mm. y 365/370 × 215/230 mm. La unidad depautado es 9 mm. El texto discurre a doble columna. La perforaciónconsiste en pequeños orificios practicados en el mismo borde del fo-lio. En los ff. A-B los orificios van por el intercolumnio.

La ornamentación se reduce al tratamiento decorativo de las ini-ciales primarias, rellenas en colores azules, amarillos y verdes. Lostítulos ofrecen las capitales epigráficas tradicionales. Las rúbricas vanen la misma letra que el texto. La tinta es parduzca.

El ms. fue probablemente confeccionado en San Millán. O bien enla zona delimitada por este monasterio y los de Cardeña y Valeránica.En el f. 1 hay un marbete del siglo XVIII que reza: «Los Morales deSan Gregorio sobre Job incompletos». El ejemplar está, en efecto, in-completo y mutilado. Dado el elevado número de cuadernos que fal-tan, se puede conjeturar que la obra haya sido posteriormente unifi-cada, aprovechando los membra disiecta de la versión originaria. Quizálos ff. 1r-8v procedan de un primer volumen hoy perdido. Los rasgoscodicológicos de los ff. A-B también permiten suponer que esta partefuese un resto procedente de otra versión de la misma obra. La en-cuadernación es moderna en piel blanquilla (a. 1961).

Signaturas antiguas: F 171 y 2.* V. los correspondientes esquemas (pp. 541 y 660).

BIBLIOGRAFÍA

CLARK, Ch. U. 1919 Collectanea, núm. 583, p. 40, facs. 31 y 32, pp. 168-172.—CODOÑER MERINO, C. 1964.—DÍAZ Y DÍAZ, M. C. 1973, pp. 85-97.—DÍAZ Y DÍAZ, M. C.1958-1959 Index núm. 206.—DÍAZ Y DÍAZ, M. C. 1979a Libros, pp. 122-127, 342-350.—DOMÍNGUEZ BORDONA, M. 1933 Manuscritos, núm. 341, p. 201.—GARCÍA VILLADA, Z.1923 Paleografía, núm. 77, p. 106.—GIL FERNÁNDEZ, J. Corpus 1973, vol. I, 16-54.—KLEIN, P. K. 1976 Der ältere, p. 251, lám. 196.—LOEWE, G. y HARTEL, W. 1887-1915Bibliotheca, núm. 2, p. 483.—LÓPEZ PEREIRA, J. E. 1980.—MADOZ, J. 1951, pp. 341-360.—MILLARES CARLÓ, A. 1931 Contribución, pp. 177-199.—MILLARES CARLÓ, A. 1983 Trata-do, núm. I 177, p. 332.—PÉREZ PASTOR, C. 1908 Indices, núm. V, p. 9.—SERRANO, L.1911, pp. 482-497.

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

81

Cód. 6

Cód. 6

[GRATIANVS DE CLVSIO] (Camaldulensis)[Decretum cum glossa]

s. XIII

Ms. unitario, pergamino: 445 × 285 mm.; [1] h. + 371 ff.

Texto principal

f. 1ra INC.: Humanum genus duobus regitur, naturali uidelicet iureet moribus...

f. 122vb FTC.: ... item ex canonibus diffinitur illi sacerdotes(i. m.) accusare possunt qui ad eundem gradum conscende[re...] (parsII, causa II, questio 7, c. 60).

f. 123ra ITC.: [...] qui eum in sacerdotibus suis persecuuntur, quiacrux... (pars II, causa III, questio 1, c. 5).

f. 332vb FTC.: ... quae ad uiros suos reuerti noluerint impie sunthabendae [...] (pars II, causa XXXIV, questio 1-2, c. 1).

f. 333ra ITC.: [...] apostolis sunt repudiata, sic et ecclesia post ecclesiainstituta... (pars II, causa XXXV, questio 1, c. I).

f. 371va EXP.: ... non potest Filius a se facere quicquam, nisi quoduiderit Patrem facientem. Finito libro reddatur gloria Christo.

En el margen inferior del f. 371v se registra la Introducción dela obra: Liber Decretorum diuiditur in tres partes...

EXP.: ... feliciter cum Spiritu Sancto perficitur liber Decretorum.

Glosa Ordinaria: [Bartholomeus Brixiensis]

f. 1ra INC.: Quoniam nouis superuenientibus causis...

ELISA RUIZ GARCÍA

82

Cód. 6

f. 371va EXP.: ... Filius similis esse Patri item et magistro discipulusXXIIII questio I cum beatissimus. Iohannes.

Hay una hoja de guarda inicial en blanco.

Escritura gótica textualis. El ejemplar tal vez proceda de una uni-versidad francesa. El texto principal ha sido escrito por una sola mano.Ofrece un tipo de letra más redondo que la glosa, la cual tambiénresponde a un trazado único. Esporádicamente se encuentran anota-ciones marginales en gótica cursiva. Hay algunas correcciones.

El pergamino es de buena calidad. El color oscila entre marfileñoy amarillento. Los fascículos son seniones. Existen signaturas expre-sadas en números romanos; reclamos en posición horizontal y títuloscorrientes. Hay foliación antigua en números romanos y tambiénmoderna, a lápiz en cifras arábigas.

La dimensión del folio es 445 × 285 mm. La dimensión de la cajade escritura es muy variable: 250-305 y 130-220. La unidad de pauta-do es 5 mm. El texto principal discurre a doble columna. En torno aél se distribuye la glosa. Apenas quedan restos de la perforación porel margen exterior. El pautado ha sido trazado con una mina de plo-mo. El número de líneas de escritura es variable (50-71).

Los títulos van insertos en cartelas de fondo afiligranado. Los ca-racteres son góticos de corte epigráfico. Las iniciales son mayúsculasgóticas, de forma habitual, en rojo y azul con alguna filigrana. Haycalderones.

La encuadernación es moderna en piel blanquilla (a. 1962).Signaturas antiguas: F 175 y 36.* V. los correspondientes esquemas (pp. 542-543 y 661).

BIBLIOGRAFÍA

FRANSEN, G. 1953, pp. 228, 230.—GARCÍA Y GARCÍA, A. 1962, p. 179.—GARCÍA Y

GARCÍA, A. 1988, pp. 55-56.—PÉREZ PASTOR, C. 1908 Indices, núm. VI, p. 10.

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

83

Cód. 7

Cód. 7

[GRATIANVS DE CLVSIO] (Camaldulensis)[Decretum cum glossa]

s. XIII-XIV

Ms. unitario, pergamino: 440 × 285 mm.; [1] h. + 368 + [1] h.

Texto principal

f. 1ra RUB.: Concordia discordantium canonum ac primum de iurenature et constitutionis.

INC.: Humanum genus duobus regitur, naturali uidelicet iure etmoribus...

f. 368vb EXP.: ... non potest Filius a se facere quicquam, nisi quoduiderit Patrem facientem (pars III, dist. 5, c. 40).

Glosa Ordinaria: [Bartholomeus Brixiensis]

f. 1ra INC.: Quoniam nouis superuenientibus causis...f. 368vb EXP.: ... Filius similis esse Patri et magistro discipulus XXIIII

questio I cum beatissimus. Deo gratias.

[Additio]

Hay algunas anotaciones jurídicas y de varia naturaleza en lasguardas, datables en distintas épocas.

Escritura gótica textualis, de tipo Bononiensis. Se aprecian variasmanos en el texto principal y en las glosas, todas ellas practican unmódulo redondeado.

ELISA RUIZ GARCÍA

84

Cód. 7

El pergamino es de buena calidad y de color amarillo. Los fascí-culos son seniones, salvo dos quiniones. Existen reclamos en el mar-gen inferior. En algunos fascículos aparecen numerados los folios co-rrespondientes a la primera mitad del cuaderno. Hay títulos corrientesexpresados de forma alfanumérica. La foliación es moderna, a lápiz yen números arábigos.

La dimensión del folio es: 440 × 285 mm. La caja de escritura esmuy variable (335-390 y 235-245). La unidad de pautado es 5 mm. Eltexto está distribuido en dos columnas y con la glosa alrededor delmismo. No se aprecian señales de la perforación. El pautado ha sidotrazado con tinta aguada. El texto principal presenta 50 líneas de es-critura. La glosa varía.

El ejemplar quedó inacabado en su decoración. Hay espacios enblanco previstos para títulos, miniaturas e iniciales. Las únicas inicia-les realizadas son sencillas, pero de buena factura, en los colores ha-bituales de la escuela boloñesa. Las rúbricas muestran la misma letraque el resto del texto.

En la hoja de guarda anterior se lee: «Conosco yo Pedro de Vergaraque recebý de la señora doña Gracia tres castellanos sobre este De-creto, a XXX de abril año myll y quatrocientos y ochenta y siete. Por-que es verdad firmé aquí mi nombre. Pedro de Vergara». Otros nom-bres de poseedores o usuarios son: Fernando de Dueñas y Franciscode Bonilla. En el f. 1r se consigna: «Libro sobre derecho canónico ycivil». El códice está completo. La encuadernación es moderna en pielblanquilla (a. 1961).

Signaturas antiguas: F 172 y 4.* V. los correspondientes esquemas (pp. 544-545 y 661).

BIBLIOGRAFÍA

FRANSEN, G. 1953, p. 228.—GARCÍA Y GARCÍA, A. 1962, pp. 179-180.— PÉREZ PAS-TOR, C. 1908 Indices, núm. VII, p. 10.

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

85

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

87

Cód. 8

Cód. 8

s. X ex.

Ms. unitario, pergamino: 490 × 335 mm.; 342 ff.

1. [CASSIODORVS, Magnus Aurelius]1. [Expositio psalmorum], ff. 1ra-341rb.

f. 1ra ITC.: [...] ipsius adtestatione firmissima credulitate tenendumest... (Psal. I).

f. 9vb FTC.: ... aliquid dubium introducere ubi tanta ueritas [...] (Psal. IV).f. 10ra ITC.: [...] multi dicunt quis ostendit nobis bona signatum est

super nos... (Psal. IV).f. 110vb FTC.: ... ubi inuitat populus uidere magnalia Domini

saluatoris [...] (Psal. XV).f. 111ra ITC.: [...] pellectus e fratre suo Iacob lenticulam postulauit...

(Psal. XV).f. 195vb FTC.: ... ematice dicitur Latine nuntio nuncupatur [...] (Psal.

LXXVIIII).f. 196ra ITC.: [...] illos enim nouit operire quos nutrit... (Psal.

LXXVIIII).f. 341ra-b EXP.: ... planissime dycta sine offensione percipiunt. En

caracteres griegos se lee: Finit. Conclusio psalmorum. Explicitusest decorus et mirabilis ordo psalmorum unde multe origines misticaut solet expositione tractauit. En caracteres griegos se ha transli-terado aproximativamente la secuencia siguiente: Finit. Deo gratiassemper.

ELISA RUIZ GARCÍA

88

2. HIERONYMVS [STRIDONIVS]2. Prologus in Psalterium, ff. 341rb-342rb.

f. 341rb PROL.: Incipit prologus Psalterii a beato Hieronimo editus.INC.: Omnem psalmorum profeciam ad Christum referendam esse...f. 342rb EXP.: ... quia doctrina Spiritus Sancti neclegentibus ocultatur,

diligentibus et credentibus aperitur.COLOFÓN: Benedico celi quoque regem qui me ad istius libri finem

uenire permisit incolomem. Amen. Deo gratias.En el f. 342v se ha añadido, en letra imitativa visigótica, una

nómina de personajes ilustres de San Millán, parecida a la quetambién figura en el ms. 20 («Biblia de Quisio»). La última fecharegistrada corresponde al año 1179 de la era Hispana (= a. 1141).En el f. 342 se encuentra escrita en rojo una indicación de la mis-ma mano que introdujo en diversos mss. del fondo emilianenseotras tantas dataciones falsas y que reza así: in era DCCCCXVIIII

Petrus abbas in Sancto Emiliano. No hay suscripción que permitaconocer el nombre del copista. En el margen inferior del f. 265existe una leyenda criptográfica no descifrada que, quizá, propor-cionaría algún dato a este respecto.

Escritura visigótica pausada muy vertical y esbelta. Se observaregularmente el uso del grupo tj ante vocal. Se aprecian diversasmanos. La principal es A (ff. 1ra-184vb; 186rb-235ra; 235rb-246rb); otrasposibles: B (ff. 185ra-186rb); C (f. 235ra); a partir del f. 247 se advier-ten varias intervenciones. En el f. 153va hay un fragmento escrito enletra carolina goticizante. Existen algunas correcciones ortográficas.Particularmente la b presenta un trazo oblicuo que corta el astil cuan-do ha sido erróneamente empleada. Este tipo de revisión se encuen-tra en otros muchos códices de este mismo fondo.

Pergamino de buena calidad y color amarillo. Los fascículos soncuaterniones, carentes de signaturas o reclamos. La foliación es mo-derna, a lápiz y en números arábigos. Las dimensiones del folio y dela caja de escritura son respectivamente: 490 × 335 mm. y 365 × 230/240 mm. La unidad de pautado 9 mm. El texto discurre a dos colum-nas. La perforación se reduce a pequeños orificios circulares practica-dos en el margen exterior.

La ornamentación del ejemplar consiste en bellísimas iniciales pri-marias, de gran tamaño, polícromas y de variado diseño (zoomórficas,antropomórficas, de lacerías, etc.). Abundan las representaciones deaves. En el f. 72v figura una inicial en forma de animal rampante quese encuentra también en el Cód. 78 («Códice de Roda») de este mis-

Cód. 8

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

89

Cód. 8

mo fondo. Algunas de estas letras aparecen sólo trazadas en sus lí-neas esenciales y conservan en su interior las notas de taller referen-tes a la gama cromática que debería aplicar el illuminator (ff. 303v, 305r,307r y 310v).

El ms. probablemente fue elaborado en San Millán. El texto deCasiodoro es una copia de una versión de la misma obra realizada porEndura en Cardeña en el año 949 (conservada actualmente en Man-chester, Biblioteca John Ryland’s, cód. 89 / Crawford 99). En el f. 1rse lee en un marbete: «[Exposi]ción sobre los salmos». En la mismahoja en el margen superior se ha añadido: «Folio primero año 1529».El códice está incompleto, mutilado en algunas zonas y toscamenterestaurado. Presenta una encuadernación moderna, de tipo exento, enpiel blanquilla.

Signaturas antiguas: F 173 y 3.* V. los correspondientes esquemas (pp. 546 y 662).

BIBLIOGRAFÍA

CLARK, Ch. U. 1919 Collectanea, núm. 584, p. 40; facs. 33-36, pp. 174-180.—DÍAZ Y

DÍAZ, M. C. 1976a, pp. 178, 244.—DÍAZ Y DÍAZ, M. C. 1979a Libros, pp. 140-143.—DOMÍNGUEZ BORDONA, M. 1929, núm. 18.—DOMÍNGUEZ BORDONA, J. 1929-1930, lám.6 A, f. 142.—DOMÍNGUEZ BORDONA, J. 1933 Manuscritos, núm. 342, pp. 201-203, fig.188.— DOMÍNGUEZ BORDONA, J. 1962, vol. 18, fig. 28, p. 36.—EWALD, P. y LOEWE, G.1883 Exempla, lám. 22, p. 18.—GARCÍA VILLADA, Z. 1923 Paleografía, núm. 78, p. 106.—LOEWE, G. y HARTEL, W., 1887-1915 Bibliotheca, núm. 3, pp. 483-484.—GUILMAIN, J.1960b, pp. 17-38.—GUILMAIN, J. 1976, pp. 183-191.—JAMES, M. R. 1921, pp. 161-165 yláms. 120-122.—KLEIN, P. K. 1976 Der ältere, passim.—LOEWE, G. y HARTEL, W. 1887-1915 Bibliotheca, núm. 3, pp. 483-484.—MENÉNDEZ PIDAL, G. 1958a, pp. 7-19.—MILLA-RES CARLÓ, A. 1983 Tratado, núm. I 178, p. 332.— PÉREZ PASTOR, C. 1908 Indices, núm.VIII, pp. 10-11.

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

91

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

93

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

95

Cód. 9

Cód. 9

[Lectionarium]

s. XII ex.-XIII in.

Ms. unitario, pergamino: 500 × 345/350 mm.; [1] h.+ 292 ff. + [1] h.

1. f. 1ra ITC.: [...] iamque salubriter admonita quicquit superfluum... (lectioIII, feria VI Aduentus).

RUB.: Sabbato lectio sancti euangelii secundum sanctum Lucam.INC.: Anno quinto decimo imperii Tyberii...A continuación se incluyen las menciones correspondientes a los

santos hispánicos más notables por su contenido textual:

2. Passio sanctorum martyrum Facundi et Primitiui, ff. 204rb-206vb.

f. 204rb RUB.: Passio sanctorum martyrum Facundi et Primitiui quipassi sunt in strata super flumen cui nomen est Ceia sub Marco et Antoninoimperatoribus, Attico et Pretestato consulibus, die quinto kalendas decembris.

INC.: In temporibus illis dum orbem...f. 206vb EXP.: ... qui martyres suos tali coronauit triumpho.

3. Vita sancti Ildephonsi, ff. 242ra-243va.

f. 242ra RUB.: Incipit uita sancti Ildefonsi episcopi.INC.: Beati Ildefonsi cuius hodie nathale...f. 243va EXP.: ... excitantia promittendo tendamus.

4. Translatio sancti Isidori, ff. 243vb-244vb.

f. 243vb RUB.: In translatione sancti Ysidori.

ELISA RUIZ GARCÍA

96

INC.: Beatus Isidorus post Leandrum fratrem Yspalensis sedis...f. 244vb EXP.: ... numquam finienda seculorum secula, amen.

5. f. 260vb RUB.: Sanctarum Iuste et Rufine lectio.INC.: Magna est et plurimum laudabilis constancia uirtutis...f. 261va EXP.: ... suscepit cui est honor, uirtus et potestas in secula

seculorum, amen.

6. f. 272va RUB.: Sancti Emiliani confessoris lectio.INC.: Igitur a conuersacionis beati Emiliani...f. 273rb EXP.: ... atque miraculis per omnia similis.

7. f. 273va RUB.: Sancte Eulalie lectio.INC.: Innumerus populus et infinita est...f. 274va EXP.: ... maledixi et maledico, tu autem.

8. REDEMPTVS HISPALENSIS8. Epistola de transitu sancti Isidori, ff. 279ra-279vb.

f. 279ra RUB.: Incipit tractatus de transitu beatissimi YsidoriHyspalensis episcopi editus ad Braulionem Cesaraugustanum episcopuma Redempto eius ecclesie clerico.

INC.: Visum est michi ut tue sanctitati...f. 279vb EXP.: ... inreprehensibiliter amministrauerit era DCLXXIII.

9. [Vita sancti Mancii], ff. 291vb-292va.

f. 291vb FTC.: ... quidem erant eum [...] (sabbato, alia lectio).f. 292ra ITC.: [...] uinculorum solueretur collo, manibus pedibusque...f. 292va EXP.: ... et statim diuulgatio percreuit deuotas aures pernix

(sic) fama compleuit. El resto del folio, originariamente en blanco,recibió un texto en gótica cursiva que fue después rasurado.

[Additio]

Las hojas de guarda anterior y posterior sólo muestran proba-tiones calami.

Escritura carolina muy caligráfica, de diversas manos y fechas. Latendencia goticizante se intensifica a partir del f. 242. El grupo tj antevocal se observa. El módulo es grande, de acuerdo con la naturalezalitúrgica del códice.

El pergamino es de buena calidad y color amarillento. Los fascícu-los son cuaterniones en su mayoría. Existe una foliación antigua en

Cód. 9

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

97

números romanos (I-CLXXXI) que va desde el f. 99 actual hasta el 279.También existe otra moderna en arábigos.

Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectiva-mente: 500 × 345/350 mm. y 385/390 × 240/245 mm. La unidad depautado es 8/9 mm. El texto está distribuido a doble columna. Se apre-cian los orificios circulares de una perforación marginal. El pautadoha sido hecho a punta seca. También hay huellas de mina de plomo.El diseño se ha realizado sobre el bifolio extendido. Las líneas de es-critura son 48.

Las rúbricas presentan la misma grafía que el resto del texto. Lasecuencia que introduce la passio de los santos Facundo y Primitivoofrecen un tratamiento gráfico distinto. Las letras recuerdan formasepigráficas embutidas de épocas anteriores. Las iniciales primarias sonde gran tamaño y variada técnica. Abundan las formas que entremez-clan lacerías, motivos vegetales y seres animados. Quedan algunas sincolorear y otras hechas con torpeza en un momento posterior. Lasiniciales secundarias oscilan desde las variedades desnudas hasta lasfestoneadas con adornos diversos. A partir del f. 279 se observa uncambio en la escritura y en el tratamiento de la decoración. Amén delos pigmentos habituales se usa el oro y la plata. El códice muestraalgunas ilustraciones de tipo románico, bien en forma de viñeta, biena modo de inicial historiada. Los principales temas son:

f. 9r La Natividad.f. 17v La Epifanía.f. 32v La creación de Adán.f. 47v La resurrección de Cristo: el sepulcro vacío y las santas mu-

jeres.f. 98v El martirio de san Esteban.f. 124r La Purificación de María (inicial).f. 131v La Anunciación de María (inicial).f. 204v Facundo y Primitivo son llevados presos ante el juez.f. 205v a) Ofrecimiento de alimentos, como tentación, durante su

aprisionamiento; b) Facundo y Primitivo son llevados denuevo ante el juez.

f. 206r Martirio de ambos.f. 206v Suplicios varios a que son sometidos (tres viñetas).

El amplio tratamiento de la passio de los santos Facundo y Primi-tivo permite establecer una relación del ejemplar con el monasterio

Cód. 9

ELISA RUIZ GARCÍA

98

Cód. 9

benedictino de Sahagún (León). El hecho de que se incluya una lectiodedicada a santo Tomás de Canterbury con la mención expresa del año1171 (f. 278vb) nos ofrece un término de referencia post quem. El esta-do de conservación del ms. es bueno. Están mutilados los folios 9ry 82v. La encuadernación es moderna (a. 1962).

Signaturas antiguas: F 170 y 5.* V. los correspondientes esquemas (pp. 547 y 662).

BIBLIOGRAFÍA

DE GAIFFIER, B. 1943, p. 131.—DÍAZ Y DÍAZ, M. C. 1958-1959 Index, núms. 136, 215,311, 926.—DOMÍNGUEZ BORDONA, J. 1933 Manuscritos, núm. 343, p. 203, fig. 189.—FÁBREGA GRAU, A. 1955 II, pp. 46-56.—JANINI, J. 1977 Manuscritos, pp. 148-149.—LOEWE, G. y HARTEL, W., Bibliotheca, núm. 5, p. 484.—PÉREZ PASTOR, C. 1908 Indices,núm. IX, p. 11-12.—RUIZ GARCÍA, E. 1996a.

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

99

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

101

Cód. 10

s. XII ex.-XIII in.

Ms. facticio, pergamino: 420 × 280 mm.; 149 ff. (6 + 143) + [1] h.

Sector AVita sancti Brendanii, ff. 1ra-6vb.

f. 1ra RUB.: Incipit uita sancti Brendani.INC.: Sanctus uir Brendanius magne abstinencie uirtutibus clarus...f. 6vb FTC.: ... precipio uobis in nomine Domini nostri Ihesu Christi

ne eum amplius crucietis quam [...].

Sector B1. [Vitae sanctorum]1. 1.1. [Textus Graecus deperditus]. Latín.1. 1.1. Vitae Patrum [Historia monachorum], ff. 1ra-1vb. [Trad. por Rufinus

Aquileiensis].

1ra PROL.: In nomine Domini nostri Ihesu Christi. Incipit liber uitassanctorum Patrum Orientalium. Hic I prologus.

INC.: Benedictus Dominus qui uult omnes homines saluos fieri...f. 1vb EXP.: ... perfecte pacientie palmam requirant.

1. 1.2. [HIERONYMVS STRIDONIVS]1. 1.2. Vita sancti Pauli eremitae, ff. 2va-3rb

f. 2va RUB.: Incipit uita uel obitus sancti Pauli Thebei.INC.: Inter multos sepe dubitatum est...f. 3rb EXP.: ... quam regum purpuras cum regnis suis.

Cód. 10

ELISA RUIZ GARCÍA

102

1.3. f. 3va RUB.: Incipit actus uel uita sancti Siluestri Pape Romensis.INC.: Sanctus Eusebius Cesaree...f. 9va EXP.: ... magnificari nomen Domini nostri Ihesu Christi cui

est honor et potestas in secula seculorum, amen.

1.4. RUB.: Item dicta de ciuitate Constantinopolim.INC.: Post hec Constantinus habuit...f. 9vb EXP.: ... Constantinopolim usque in hodiernum diem, amen.

1. 1.5. ATHANASIVS ALEXANDRINVS1. 1.5. [Diégesis toû hagíou Antoníou Aigyptíou]. Latín.1. 1.5. Vita sancti Antonii abbatis, ff. 10ra-24rb. [Trad. por Euagrius Antiochenus].

f. 10ra RUB.: Incipit epistola Euagrii presbiteri.EPIST.: Euacrius Innocentio karissimo filio in Domino salutem.INC.: Ex alia in aliam linguam...EXP.: ... queso sentenciam persequere.

1.6. f. 10ra RUB.: Incipit translatio eiusdem de Greco in Latinum de uitasancti Antonii. Incipit liber sancti Atanasii episcopi de uita sanctiAntonii.INC.: Peatus (sic) Atanasius ad peregrinos monachos. Obtimum,

fratres, in istis...f. 24rb EXP.: ... recessit et seculo et uiuit semper cum Deo in secula

seculorum, amen.

1.7. f. 24rb RUB.: Comemoratio Iheronimi de epitafio sancte Paule.INC.: Si cuncta mei corporis membra uerterentur...f. 32ra EXP.: ... mensibus octo, diebus uiginti uno.

1. 1.8. [SOPHRONIVS HIEROSOLYMITANVS]1. 1.8. [Bíos Marías Aigyptías]. Latín.1. 1.8. Vita sanctae Mariae Aegyptiacae, ff. 32ra-37ra. [Trad. por Paulus].

f. 32ra RUB.: Incipit uita domine Egiptie Marie translata de Grecoin Latinum.

INC.: Vir quidam senex in Palestina...f. 37ra EXP.: ... uita domne Marie Egiptiace translata de Greco in

Latinum.

1. 1.9. [PAVLINVS MEDIOLANVS]1. 1.9. Vita sancti Ambrosii, ff. 37ra-42va.

f. 37ra RUB.: Incipit uita de sancti Ambrosii episcopi.

Cód. 10

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

103

INC.: Ortaris uenerabilis pater...f. 42va EXP.: ... consortes. Explicit uita sancti Ambrosii episcopi.

1. 1.10. REDEMPTVS HISPALENSIS1. 1.10. Epistola de transitu sancti Isidori, ff. 42vb-43rb.

f. 42vb RUB.: Incipit obitus beatissimi Ysidori Yspalensis episcopifeliciter a Redempto clerico recensitus.

INC.: Visum est mihi ut tue sanctitati...f. 43rb EXP.: ... aprilis luna XVIIIa era DCLXXIII.

1. 1.11. Vita sancti Fructuosi, ff. 43rb-46vb.

f. 43rb RUB.: Incipit uita uel memoratio mirabiliorum que Deus proboni obsequii famulatu sanctissimi Fructuosi episcopi ad corroborandamfidem credentium statuit ad salutem.

INC.: Postquam antiquas mundi tenebras...f. 46vb EXP.: ... consequitur fructum. Prestante Domino nostro Ihesu

Christi cum Patre et Spiritu Sancto in secula seculorum, amen.

1. 1.12. Vitae sanctorum Patrum Emeretensium, ff. 46vb-49va.

f. 46vb RUB.: Incipit obitus uel miracula sanctorum episcoporumEmeretensium sancti Pauli et Fidelis.

INC.: Omittentes faleratas uerborum...f. 46vb FTC.: ... et nullum remedium medele sentiret sed [...].f. 48ra ITC.: [...] quas illi contulerat post obitum suum...f. 49va EXP.: ... honorifice est tumulatum.

1. 1.13. ATHANASIVS [ALEXANDRINVS]1. 1.13. [Didaskalía pròs Antíokhon Doûkan]. Latín.1. 1.13. Doctrina mandatorum XII, ff. 49va-52rb (atrib.).

f. 49va RUB.: Incipit doctrina mandatorum duodecim sancti Athanasiiepiscopi ad Anthiocum.

INC.: Dux aliquis nomine Antiochus...f. 52rb EXP.: ... ingredi ibi per gratiam Domini nostri Ihesu Christi cui

est honor et gloria cum Patre et Spiritu Sancto in secula seculorum, amen.

1. 1.14. ATHANASIVS [ALEXANDRINVS]1. 1.14. [Bíos Antiókhou]. Latín.1. 1.14. Vita Antiochi abbatis, ff. 53va-54rb.

f. 53va RUB.: Hinc sequitur uita ipsius Antiochi abbatis.INC.: Hec igitur audiens...

Cód. 10

ELISA RUIZ GARCÍA

104

f. 54rb EXP.: ... radix bonitatis ipsi gloria in secula seculorum, amen.

1. 1.15. Vita sancti Martialis, ff. 54rb-63rb.

f. 54rb RUB.: Incipit uita sancti ac gloriosissimi Marcialis episcopiAduritaniorum primi patroni Lemouicensium qui obiit nonas (corr.) iulias.

INC.: Predicante Domino nostro Ihesu Christo...f. 63rb EXP.: ... hereditatis eterne mereamur participes fieri, amen.

1. 1.16. CONSTANTIVS [LVGDVNENSIS]1. 1.16. Vita sancti Germani, ff. 63rb-69va.

f. 63rb PROL.: Incipit uita sancti Germani episcopi. Prologus.EPIST.: Domno beatissimo et mici apostolico honore uenerabili Cen-

surio pape Constantius peccator.INC.: Ne mici prima cura est pudorem...f. 63va EXP.: ... semper memores precem Christo fundite.PROL.: Incipit eiusdem alius.EPIST.: Domno beatissimo et apostolico mici et in eternum patrono

Patienti pape Constantius episcopus.INC.: Merito inter omnes uirtutes...EXP.: ... obtinere uestra intercessione mereatur.PROL.: Item prefatio eiusdem.INC.: Plerique ad scribendum sollicitante materia...f. 63vb EXP.: ... non contigit me malo quam neminem.INC.: Igitur Germanus Altisidorensis oppidi...f. 69va EXP.: ... per sufragia illius misericordiam Domini consequa-

mur, amen.

1. 1.17. POSSIDIVS [AFER]1. 1.17. Vita sancti Augustini, ff. 69va-78va.

f. 69va RUB.: Incipit liber Possidi episcopi de uita sancti Agustiniepiscopi.

INC.: Inspirante rerum omnium...f. 78va EXP.: ... promissis cum eodem fruar.

1.18. f. 78va RUB.: In festiuitate sancti Egidii sermo.INC.: Est quodam modo Deus...f. 80ra EXP.: ... pro peccatis nostris ad Dominum Ihesum Christum

qui cum Patre et Spiritu Sancto (sic).

Cód. 10

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

105

1. 1.19. SEBASTIANVS [CASSINENSIS] (O.S.B.)1. 1.19. Vita sancti Hieronymi, ff. 80ra-83ra.

f. 80ra RUB.: Incipit uita uel obitus Iheronimi presbiteri.Vita uel obitus Iheronimi presbiteri composita a Sebastiano monaco

sanctissimi Benedicti et eodem die nathale sancte Sofie martyris pridiekalendas octobris.

INC.: Plerosque nimirum illustrium...f. 81vb FTC.: ... quasi domesticum tranquille animal pa[...].f. 83ra ITC.: [...] fieri iussit. Ubi prestante Domino seculi peruersitate...f. 83ra EXP.: ... per infinita secula seculorum permanent.

1. 1.20. [PAVLVS DIACONVS]1. 1.20. Vita sancti Gregorii, ff. 83ra-85va.

f. 83ra RUB.: Incipit uita uel actus sancti Gregorii Pape Romensis.INC.: Gregorius urbe Romulea a patre...f. 85va EXP.: ... yduum martiarum regnante in perpetuo Domino

nostro Ihesu Christo.

1. 1.21. FERDINANDVS AEMILIANENSIS1. 1.21. De translatione reliquiarum beati Emiliani, ff. 85va-87ra.

f. 85va PROL.: Prefatio in translatione sancti Emiliani presbiteri aFredinando ipsius monasterii monaco edita.

INC.: Sacri corporis beati Emiliani translationem...EXP.: ... de nouo aliqua per sanctum efulserit gloriose.RUB.: Incipit translatio beati Emiliani. Lectio I.INC.: Igitur Sancius strenuissimi Garsie regis Cantabriensium...f. 87ra EXP.: ... miraculorum laboris mei premium in futurum expec-

tans prestante Deo.

1. 1.22. Liber miraculorum beati Emiliani, ff. 87ra-89rb.

f. 87ra PROL.: Prefacio in libro miraculorum sancti Emiliani presbiteriet confessoris Christi.

INC.: Cogitanti mihi et exultanti quia sicut beati Emiliani uita...EXP.: ... ut in futurum mihi ab ipso paratur, amen.RUB.: Incipit liber miraculorum beatissimi Emiliani.INC.: Miraculum quod scribo multi...f. 89rb EXP.: ... mare Bizcaye prestante Domino nostro.

1.23. f. 89rb RUB.: Incipit uita sancte Pelagie confessor.INC.: Magnas Domino gratias referre...

Cód. 10

ELISA RUIZ GARCÍA

106

f. 91vb EXP.: ... uirtus et potestas in secula seculorum, amen.

1. 1.24. [GRIMVALDVS AEMILIANENSIS]1. 1.24. Translatio corporis sancti Felicis, ff. 91vb-95vb.

f. 91vb PROL.: Incipit prefacio in ystoria translationis beati Felicisegregii Christi confessoris.

INC.: Pastorali auctoritate et paterna...f. 92ra EXP.: ... fideli scripto elucidare.RUB.: Incipit textus translationis sacri corporis beati Felicis

confessoris.INC.: Cum igitur gloriosus rex...f. 95vb EXP.: ... recessit incolumis prestante Domino nostro Ihesu

Christo qui cum Patre et Spiritu Sancto uiuit et regnat.

1. 1.25. [SVLPICIVS SEVERVS]1. 1.25. Vita sancti Martini, ff. 95vb-104vb.

f. 95vb TABLA: Incipiunt capitula libri primi de uita et uirtutibussancti Martini episcopi (20 caps.).

f. 96rb PROL.: Incipit prefatio.INC.: Plerique mortalium studio...f. 96va EXP.: ... quam falsa dicere maluissem. Explicit prefatio.RUB.: Incipit liber de uita et uirtutibus sancti Martini episcopi

confessoris.INC.: Igitur sanctus Martinus Sabbarie...f. 104vb EXP.: ... quia hec surdis auribus audietur.

1. 1.26. BRAVLIO CAESARAVGVSTANVS1. 1.26. Vita sancti Emiliani, ff. 105ra-110ra.

f. 105ra TABLA.: Incipiunt capitula de uita uel mirabilibus sancti acbeatissimi Emiliani sacerdotis uel confessoris Christi edita a beato BraulioCesaragustane sedis episcopo (31 caps.).

f. 105rb RUB.: Incipit uita uel de mirabilibus sancti ac beati Emilianipresbiteri et confessoris qui obiit (rasura) pridie idus nouembris.

INC.: Insignia miraculorum apostolici...f. 109va EXP.: ... uirorum sanctorum qui uiuit cum Deo Patre et

Spiritu Sancto unus per omnia secula seculorum, amen.INC.: Tempore pie recordationis... (epist. ad Frunimianum).f. 110ra EXP.: ... Christi gratia custodire dignetur.

1. 1.27. [De basilica sancti Emiliani], f. 110ra.

f. 110ra INC.: Quem meror, quem culpa premit...EXP.: ... si culpis ueniam promereare tuis. Amen.

Cód. 10

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

107

1. 1.28. Vita sancti Nicolai, ff. 110ra-116rb.

f. 110ra PROL.: Incipit prologus in uita sancti Nicholay episcopi.INC.: Sicut omnis matheries...EXP.: ... tutos fore letemur. Explicit prologus.RUB.: Incipit uita sancti Nicholay.INC.: Nycholaus itaque ex illustri...f. 116rb EXP.: ... ad regna celorum, prestante Domino nostro Ihesu

Christo.

1. 1.29. Vita sancti Massonae, ff. 116rb-123va.

f. 116rb RUB.: Incipit uita de uirtutibus sancti Massone episcopi.INC.: Huic prefato almo uiro...f. 123va EXP.: ... et benedictio nunc et semper in secula seculorum,

amen.

1. 1.30. [GRIMVALDVS AEMILIANENSIS]1. 1.30. Vita sancti Dominici Silensis, ff. 123va-126ra.

f. 123va RUB.: Incipit uita sancti Dominici Siliensis.INC.: Gloriosus Christi confessor beatus...f. 126ra EXP.: ... idem confessor gaudet perhenniter uiuit et regnat

in celis per omnia secula seculorum, amen.

2. [Passio Ihesu Christi], ff. 126ra-127rb.

f. 126ra INC.: Ante diem festum pasche sciens Ihesus...f. 127rb EXP.: ... ter me negabis. Et egressus foras fleuit amare.

3. [Fragmenta sancti Augustini, sancti Bernardi, sancti Gregorii et sancti Isidori],ff. 127rb-127vb.

f. 127rb INC.: Bernardus: Securum habes homo ad Deum accessum...f. 127vb FTC.: ... que semel orrendis maculis infamia nigrat [...].

Sector C[HAYMO HALBERSTADIENSIS][Commentariorum in Isaiam prophetam libri III], ff. 128ra-143vb.

f. 128ra INC.: Isayas profeta nobili prosapia ortus filius Amos...f. 143vb FTC.: ... post aduentum Domini Paulus crudelis persecutor

cum Anania man[...].

[Additio]

En la contratapa anterior hay una contraguarda y el talón deuna hoja de guarda; en la posterior se conservan ambas comple-

Cód. 10

ELISA RUIZ GARCÍA

108

tas. Todas proceden de un cantoral y su texto reproduce un pasajeevangélico referente a las «vírgenes prudentes».

El sector B transmite un conjunto de textos que formaban par-te de la llamada «Compilación hagiográfica» realizada por Valeriodel Bierzo. La fuente inmediata de este ms. es el Cód. 13 de estemismo fondo.

La escritura del sector A es una carolina goticizante, ligeramentelevógira. El módulo es grande y el trazado oscilante. El sistemaabreviativo es el propio de la época. En el sector B han intervenidodiversas manos con variedades estilísticas que van desde una carolinagoticizada a una auténtica gótica. En la última parte, sector C, se en-cuentra un tipo de gótica muy redonda, de gran tamaño y de gruesotrazo.

El pergamino es de buena calidad, particularmente en el sector B,y de color amarillento. Los fascículos son cuaterniones, salvo el pri-mero que es un ternión, quizá debido a la pérdida del bifolio exte-rior. Hay reclamos horizontales en la mayoría de los cuadernos. Elsector A presenta una numeración moderna en cifras arábigas. El Bconserva una foliación original, de color rojo, en números romanos,la cual desaparece a partir del f. 125, siendo sustituida por otra mo-derna que llega hasta el final. Los ff. 47 y 82 actualmente han des-aparecido.

Las dimensiones del folio son 420 × 280 mm.; la caja de escrituravaría según los sectores: A (290/280 × 210/205 mm.); B (330/320 × 210mm.); y C (320 × 200). Las unidades de pautado son respectivamente:10, 8 y 7/8 mm. El texto está distribuido a doble columna. La perfo-ración va por el margen exterior en el sector A con un doble puntea-do, uno más próximo al texto, y otro en el borde del folio; en A, B yC también se encuentra en el margen interior. El pautado ha sido di-señado con mina de plomo. Las líneas de escritura son 33, 45 y 43 res-pectivamente.

Las iniciales en A ofrecen un diseño simple: son letras mayúsculasgóticas desnudas en rojo. Constituye una excepción el tratamiento dela primera rúbrica conservada, donde hay una S en forma de animalfantástico y las restantes letras, negras, embutidas con adornos afili-granados. En B hay iniciales primarias variadas: de lacería de tipoinsular; animadas e historiadas. Todas ellas son algo torpes en su di-bujo y en el modo de combinar los colores. Las secundarias van enrojo y festoneadas de verde. Las rúbricas en el mismo tipo de letra

Cód. 10

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

109

Cód. 10

que el resto del texto. En C sólo hay una inicial hecha con la propiatinta y festoneada.

El ms. procede de San Millán. Por su contenido hay que ponerloen relación con el ejemplar Cód. 13 de esta misma colección, el cuales un importante transmisor de textos hagiográficos, según se indicaen la entrada correspondiente. En un marbete colocado sobre el pla-no anterior de la tapa se lee: «Vidas de los santos Padres orientales:de la de San Millán, de la de San Masona, de la de Santo Domingode Silos, y de otros santos». El códice está incompleto y algo mutila-do. La encuadernación, en piel marrón, data probablemente del sigloXVI. El diseño consiste en bandas decoradas con motivos renacentistastardíos sobre ambos planos. Los bullones y las manecillas se han per-dido.

Signaturas antiguas: F 181 y 7.* V. los correspondientes esquemas (pp. 548 y 663).

BIBLIOGRAFÍA

DE GAIFFIER, B. 1935, pp. 90-100.—DE GAIFFIER, B. 1944, pp. 281-283.—DE GAIFFIER,B. 1946, pp. 153-169.—DE GAIFFIER, B. 1970, pp. 139-166.—DÍAZ Y DÍAZ, M. C. 1951,pp. 3-25.—DÍAZ Y DÍAZ, M. C. 1958, p. 103.—DÍAZ Y DÍAZ, M. C. Index, núms. 136,156, 157, 202, 214, 261, 823, 1056.—DÍAZ Y DÍAZ, M. C. 1974.—DÍAZ Y DÍAZ, M. C. 1979aLibros, pp. 107, 134.—DÍAZ Y DÍAZ, M. C. 1983, pp. 134, 141, 143, 415.—DIVJAK, J.1974.—DOMÍNGUEZ BORDONA, J. 1933 Manuscritos, núm. 344, pp. 203-204, fig. 190.—DUTTON, B. 1967.—FERNÁNDEZ POUSA, R. 1942, pp. 26-29.—GARVIN, J. N. 1946, pp.14-15.—LINAGE CONDE, A. 1973a.—LYNCH, C. y GALINDO, P. 1950, pp. 261-262, 264.—LOEWE, G. y HARTEL, W., 1887-1915 Bibliotheca, núm. 7, pp. 490-492.—OLDFATHER, W. A.(Ed.) 1943, pp. 270-273.—PÉREZ PASTOR, C. 1908 Indices, núm. X, pp. 12-13.—VALCÁR-CEL, V. 1982, pp. 23-25.—VÁZQUEZ DE PARGA, L. 1943.

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

111

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

113

Cód. 11

Cód. 11

s. XIII

Ms. unitario, pergamino: 430 x 290 mm.; 299 ff.

1. [COMESTOR], Petrus1. Historiae scholasticae, ff. 1va-260vb y 262ra-299vb.

f. 1r: En blanco. Sólo hay algunas probationes calami.f. 1va PROL.: Incipit hystoria scolastica. Prefatio.INC.: Imperatorie maiestatis est tres in palatio habere mansiones...EXP.: ... princeps est et principium.RUB.: De creatione empirei celi et quatuor elementorum.INC.: In principium erat Verbum...f. 131vb FTC.: ... in secundo habitarent potentes [...] (Reg. III, 3, 5).f. 132ra ITC.: [...] ingredientium faceret auri lumine... (Reg. III, 6, 23).f. 206rb EXP.: ... reuertamur de Iohanne filio Symonis prosequentes

(lib. Macchab.).f. 206rb-va PROL.: Incipit prologus epistolaris. Euangelica historia

incipit hic.EPIST.: Reuerendo patri et domino suo Guillelmo Dei gratia Senonensi

archiepiscopo Petrus seruus Christi presbiter Trecensis uitam bonam etexitum beatum.

INC.: Causa suscepti laboris fuit...f. 206va EXP.: ... et auctoritas prebeat perhennitatem per omnia

benedictus Deus, amen.RUB.: De commendatione Iohannis Hyrcani.f. 206vb INC.: Mortuo Symone qui ultimus...

ELISA RUIZ GARCÍA

114

f. 261ra EXP.: ... passus est, ut ait Clemens, id est, in (en blanco)libro (el texto continúa en el f. 262ra).

f. 262ra INC.: Anno nono decimo imperii Tyberii cesaris... (Actusapostol.)

f. 299vb FTC.: ... imposuisset ei manus, sanauit eum quo [...] (faltanlas líneas finales de la obra).

2. [De allegoria], f. 261ra-261rb (texto intercalado).

f. 261ra-b INC.: Sex modis sumitur allegoria...f. 261rb: EXP.: ... inde aliqui scandalizentur. A continuación hay un

diagrama recapitulativo.

3. [Notula], f. 261va (texto intercalado).

f. 261va: Sub era MCCLXXI kalendas octobris cum abbate Iohannededicatum fuit altare beati Nicholay a Mauricio Burgensi episcopo (ra-sura) electo et sunt ibi reliquie recondite de ligno Domini, de sepulchroDomini et sanctorum Innocentium, sancti Nicholay, sancti Ysidori, sanctiBlasii martiris, sancti Demetri martiris, de archa apostolorum. Pretereaeodem die consecrauit duas grandes canpanas factas per iam dictumabbatem in eodem anno. La escritura es coetánea del texto principal.El resto del folio está en blanco.

[Additiones]

Fragmento consistente en un bifolio, en escritura visigótica, quese utilizó como contraguarda anterior del propio ms. Probablemen-te perteneció en origen al ejemplar Cód. 27 de este mismo fondo(V. la correspondiente entrada de esta signatura, donde figura sudescripción). En la contratapa posterior se aprecia un texto en ne-gativo procedente de una antigua contraguarda.

Escritura carolina goticizante, pausada, formada y de gran módu-lo. Ofrece una orientación levógira y remates bífidos en los astiles. Elejemplar presenta algunas glosas, anotaciones y comentarios conteni-dos en unas cartelas historiadas. El texto es obra de una sola mano.

El pergamino es de buena calidad y de color amarillento. Los fascí-culos son cuaterniones. Hay reclamos dispuestos en posición horizon-tal y, asimismo, títulos corrientes. La foliación es moderna, a tinta y ennúmeros arábigos. Se observan notas de taller en el margen interior.

Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectiva-mente: 435 × 290/295 mm. y 310 × 200/205 mm. La unidad de pauta-

Cód. 11

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

115

Cód. 11

do es 8 mm. El texto discurre a línea tirada. La perforación consisteen orificios circulares distribuidos en ambos márgenes del folio. El pau-tado ha sido trazado con mina de plomo. Presenta 40/39 líneasrectrices y 39/38 líneas de escritura.

La ornamentación se reduce a las letras distintivas. Hay inicialescon cánidos al comienzo de algunos libros bíblicos; las restantes pri-marias son mayúsculas góticas con filigranas en rojo y azul. Las se-cundarias, desnudas, van trazadas con la misma tinta que el texto. Losúnicos pigmentos empleados son el rojo y el azul.

El ms. procede de San Millán. En un marbete que figura en la tapaanterior se lee: «Historia eclesiástica sobre el Viejo y Nuevo Testamen-to». El estado actual del códice es bueno. Está incompleto. La encua-dernación es antigua, en tabla forrada de piel vuelta. Conserva cua-tro bullones.

Signaturas antiguas: F 176 y 12.* V. los correspondientes esquemas (pp. 549 y 664).

BIBLIOGRAFÍA

DOMÍNGUEZ BORDONA, J. 1933 Manuscritos, núm. 345, p. 204.—LOEWE, G. y HARTEL,W. 1887-1915 Bibliotheca, núm. 12, pp. 495-496.—PÉREZ PASTOR, C. 1908 Indices,núm. XI, pp. 13-14.

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

117

Cód. 12

Cód. 12

GREGORIVS IX, PapaDecretales cum glossa

s. XIII-XIV

Ms. unitario, pergamino: 390/395 × 253 mm.; 262 ff.

Texto principal

f. 1ra RUB.: Incipit liber primus Decretalium.EPIST.: Gregorius episcopus, seruus sseruorum (sic) Dei, dilectis filiis

doctoribus et scolaribus et uniuersis Bononie commorantibus salutem etapostolicam benedictionem.

INC.: Rex pacificus pia miseratione...f. 1rb EXP.: ... auctoritate se[dis] apostolice speciali.RUB.: De summa Trinitate et fide catholica.INC.: Firmiter credimus et simpliciter confitemur quod unus solus est...f. 255vb FTC.: ... praeter conscienciam [...] (lib. V, tit. 31, cap. 11).f. 256ra ITC.: [...] procurator proposuit quod... (lib. V, tit. 34, cap. 15).f. 262vb FTC.: ... quod laborem ueniendi ad [...] (lib. V, tit. 39, cap. 6).

Glosa

El pésimo estado de conservación del folio inicial y final delms. no permite la lectura del comentario allí consignado.

[Additio]

Las contraguardas que estaban encoladas en la encuadernaciónantigua se conservan en la actualidad en una carpeta (V. la corres-pondiente entrada en Cód. 120).

ELISA RUIZ GARCÍA

118

Cód. 12

Escritura gótica textualis muy fracturada. Se observa diversidad demanos y de facturas. En algunos pasajes la escritura es muy descui-dada. Numerosísimas abreviaturas.

El pergamino es de calidad mediana y de color parduzco. Los fas-cículos son en su mayoría quiniones y seniones. Se encuentran recla-mos en posición vertical hasta el f. 208. A partir del f. 221 están dis-puestos horizontalmente. Hay signaturas expresadas en númerosromanos hasta la primera mitad de cada cuaderno, y también títuloscorrientes. La foliación es moderna, a pluma y en números arábigos.

Las dimensiones del folio son: 390/395 × 255/270 mm. La caja deescritura es muy variable. La unidad de pautado es 5 mm. El textoprincipal está dividido en dos columnas. En torno a él se encuentrala glosa. No se aprecian señales de la perforación. El pautado ha sidohecho con mina de plomo. El número de líneas es muy variable.

La ornamentación se reduce al tratamiento de las escrituras distin-tivas. Al comienzo de los libros I y II se encuentran los respectivos tí-tulos trazados en gótica de tipo epigráfico sobre un fondo afiligrana-do. Las iniciales primarias son mayúsculas góticas de silueta muyalargada en tonos rojos y azules. Algunas con filigranas. Las secun-darias presentan rasgueos. Las rúbricas se sirven de las mismas letrasque el resto del texto. Quedan espacios en blanco con la correspon-diente letra de aviso.

El ms. está incompleto. La encuadernación es moderna en piel blan-quilla (a. 1962).

Signaturas antiguas: [F 183] y 34* V. los correspondientes esquemas (pp. 550 y 664).

BIBLIOGRAFÍA

DOMÍNGUEZ BORDONA, J. 1933 Manuscritos, núm. 346, p. 204.—PÉREZ PASTOR, C.1908 Indices, núm. XII, pp. 14-15.

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

119

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

121

Cód. 13

Cód. 13

[Vitae sanctorum]

s. X med. A, C; s. X ex. B.

Ms. facticio, pergamino: 420 × 290 mm; 293 ff.

Sector A1. [HIERONYMVS STRIDONIVS]1. [Vitae Patrum], ff. 1ra-29va.

1. 1.1. Vita sancti Antonii.

f. 1ra ITC.: [...] ad profectum diuini metus desiderium concitabant...f. 12vb FTC.: ... neque uero omnino undis impressisse uestigia ad

similitudinem dominici [...].f. 13ra ITC.: [...] proxima nocte uox desuper nominem eius inclamitans...f. 19vb EXP.: ... recessit e seculo et uiuet semper cum Deo in saecula

saeculorum, amen. Explicit uita sancti Antoni monachi.

1. 1.2. Vita sancti Hilarionis, ff. 19vb-29va.

f. 19vb PROL.: Incipit prefatio Iheronimi presbiteri de uita sanctiYlarionis monachi.

INC.: Scripturus uitam beati Hylarionis...f. 20ra EXP.: ... obturata aure transibo. Explicit prologus.RUB.: Incipit uita sanctus Ylarionis monachi.INC.: Hylarion hortus uico...f. 29va EXP.: ... quia plus locum illum dilexerat in Christo Ihesu cui

est honor et gloria in secula seculorum, amen. Explicit uita sanctiYlarionis monachi.

ELISA RUIZ GARCÍA

122

2. CONSTANTIVS [LVGDVNENSIS]2. Vita sancti Germani, ff. 29va-39va.

f. 29va PROL.: Incipit uita sancti Germani episcopi prologus.EPIST.: Domno beatissimo et mici apostolico honore uenerabili Cen-

surio pape Constantius peccator.INC.: Ne mici prima cura est pudorem...f. 29vb EXP.: ... semper memores precem Christo fundite. Explicit

prologus.PROL.: Incipit eiusdem alius.EPIST.: Domno beatissimo et apostolico mici et in eternum patrono

Patientia (sic) pape Constantius episcopus.INC.: Merito inter omnes uirtutes...f. 30ra EXP.: ... obtinere uestra intercessione mereatur.PROL.: Item prefatio eiusdem.INC.: Plerique ad scribendum sollicitante materia...EXP.: ... non contigit me malo quam neminem.f. 30rb INC.: Igitur Germanus Altisidorensis...f. 39va EXP.: ... arbitror fuisse quam minimum. Explicit uita sancti

Germani episcopi.RUB.: Sanctus Germanus episcopus pridie kalendas agustas de hoc

corpore migrauit ad Dominum [...] ut per illius misericordiam Dominiconsequantur, amen.

3. [ALCVINVS CANTVARIENSIS]3. Vita sancti Martini, ff. 31va-41va.

f. 39va RUB.: Incipit home[lia] uita sancti Martini episcopi etconfessoris.

f. 39vb INC.: Postquam Dominus noster Ihesus Christus triumphansad alta...

f. 41va EXP.: ... consolationes merentium pietates letantium. PrestanteDomino nostro Ihesu Christo qui uiuit et regnat cum Deo Patre in unitateSpiritus Sancti per infinita secula seculorum, amen.

4. SVLPICIVS SEVERVS4. Vita sancti Martini, ff. 41va-79rb.

4.1. f. 41va RUB.: Incipit epistola Seueri ad Desiderium fratrem suumkarissimum.f. 41vb EPIST.: Seuerus Desiderio fratri karissimo salutem.INC.: Ego quidem frater...f. 42ra EXP.: ... materiam non loquatur auctorem. Explicit prologus.

Cód. 13

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

123

4.2. f. 42ra-b TABLA: Incipiunt capitula libri primi de uita et uirtutibussancti Martini aepiscopi (25 caps.).f. 42va PROL.: Incipit prefatio.INC.: Plerique mortalium studio...f. 42vb EXP.: ... quam falsa dicere maluissem. Explicit prefatio.f. 43ra RUB.: Incipit liber de uita et uirtutibus sancti Martini episcopi

et confessoris.INC.: Igitur sanctus Martinus Sabbarie...f. 51rb EXP.: ... sed quicumque saluus erit crediderit \saluus esse/

per ipsum, amen.

4.3. f. 51rb EPIST.: Item epistola Sulpici Seueri ad Eusebium tumpresbiterum postea episcopum.INC.: Hesterna die quum ad me...f. 52rb EXP.: ... Martinum periculo sed probatum. Explicit epistola.

4.4. f. 52rb EPIST.: Item alia eiusdem de uisione transitus sancti Martiniad Aurelium diaconem.f. 52va INC.: Posteaquam a me mane digressus es...f. 56vb EXP.: ... carta solacium explicit.

4.5. f. 56vb EPIST.: Incipit epistola Sulpici Seueri ad socrum suumBassulam qualiter sanctus Martinus de hoc seculo recesserit.INC.: Si parentes uocari in ius liceret...f. 57ra EXP.: ... sunt mici conperta participem.

4.6. f. 57ra RUB.: Incipit de transitu sancti Martini episcopi et con-fessoris.INC.: Martinus igitur obitum...f. 58rb EXP.: ... me scribentem respicit et te legentem. Explicit epistola

Sulpici Seueri de transitu domini Martini.

4.7. f. 58rb TABLA: Incipiunt kapitula in dialogii (sic) Sulpici Seueri(20 caps.).f. 58vb RUB.: Incipit liber primus dialogi Seueri de uirtutibus sancti

Martini aepiscopi.INC.: Quum in unum locum ego et Gallus... (dial. I).f. 79rb EXP.: ... ex nostris fletibus dolore discessum est (dial. III).

Explicit feliciter dialogus Sulpici Seueri de uita domini Martini episcopi.

Cód. 13

ELISA RUIZ GARCÍA

124

5. MARTINVS [TVRONENSIS]5. De Trinitate, ff. 79rb-79va.

f. 79rb RUB.: Incipit liber sancti Martini de Trinitate.INC.: Clemens Trinitas est...f. 79vb EXP.: ... nunc in inmortalia secula seculorum, amen.

6. GREGORIVS TVRONENSIS6. Liber de miraculis sancti Martini, ff. 79vb-116va.

6.1. f. 79vb RUB.: Incipit epistola Gregorii Turonensis episcopi detransitu sancti Martini episcopi et confessoris.EPIST.: Arcadio uero et Honorio sanctus Martinus Turonorum

episcopus plenus uirtutibus et sanctitate prebens...f. 80rb EXP.: ... ad propria sunt reuersi. Explicit [...] a passione ergo

Domini usque ad transitum sancti Martini anni CCCCXII computantur.

6.2. f. 80rb TABLA: Incipiunt capitula beati Gregorii episcopi deuirtutibus sancti Martini episcopi post eius obitum (40 caps.).f. 80va EXP.: ... Explicit capitula libri primi.f. 80va RUB.: Georgii Florentii Gregorii Turonici de uirtutibus sancti

Martini episcopi post eius transitum liber primus incipit.f. 80vb EPIST.: Dominis sanctis et Christi amore dulcissimis fratribus

et filiis eclesie Turonice mici a Deo commisse Gregorius peccator.INC.: Miracula que Dominus Deus noster per beatum...f. 81ra EXP.: ... gloriosus antistes preclaris uirtutibus elucere.INC.: Multi enim sunt qui uirtutes sancti Martini...f. 116va EXP.: ... protinus morbum caruit. Explicit liber quartus de

miraculis domini Martini episcopi.

7. GREGORIVS [TVRONENSIS]7. Liber de laude confessorum, ff. 116va-119ra.

f. 116va TABLA: Incipiunt capitula de miraculis domini Martini quemidem Gregorius in libro quem de laude confessorum scripsit inseruit(11 caps.).

f. 116vb RUB.: Incipit miracula domini Martini episcopi.INC.: Gratianum enim episcopum a Romanis... (cap. 4).f. 119ra EXP.: ... a fidei rouorauit hactenus hinc (cap. 14).

8. [GREGORIVS TVRONENSIS]8. [Historia Francorum]: Vita sancti Bricii, f. 119ra-119vb.

f. 119ra RUB.: Incipit uita sancti Briccii episcopi et confessoris.

Cód. 13

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

125

INC.: Igitur post excessum beati Martini... (frag. prol. lib. II).f. 119vb EXP.: ... successit magnifice sanctitatis, prestante Domino

nostro Ihesu Christo cui est honor et gloria, laus et imperium una cumeterno Patre et Spiritu Sancto in secula seculorum, amen. Explicit uitasancti Bricci episcopi et confessoris.

19. [GREGORIVS TVRONENSIS]19. [Historia Francorum]: De episcopis Turonorum, ff. 119vb-122vb.

f. 119vb RUB.: Incipit de episcopis Turonorum.INC.: Licet in superioribus de episcopis... (lib. X, 31).f. 122vb EXP.: ... anni V milia DCCLXLII. Explicit feliciter liber Deo

gratias.

10. [PAVLINVS MEDIOLANVS]10. Vita sancti Ambrosii, ff. 122vb-131ra.

f. 122vb RUB.: Incipit uita sancti Ambrosii (corr.) episcopi.INC.: Ortaris uenerabilis pater Agustine ut sicuti...f. 131ra EXP.: ... audierit Ambrosium eiusque consortes. Explicit uita

sancti Ambrosi episcopi.

11. POSSIDIVS [AFER]11. Vita sancti Augustini, ff. 131ra-144ra.

f. 131ra RUB.: Incipit liber sancti Possidi episcopi de uita sanctiAgustini episcopi.

f. 131rb INC.: Inspirante rerum omnium...f. 136vb FTC.: ... atque a membris eclesie precidentes (corr.) [...].f. 137ra ITC.: [...] nonnulli sacerdotes et clerici siue...f. 144ra EXP.: ... cum eodem fruar, amen. Explicit liber sancti Possidi

episcopi de uita sancti Agustini episcopi.

12. POSSIDIVS [AFER]12. Indiculus librorum sancti Augustini, f. 144rb-148va.

f. 144rb RUB.: Incipit indiculum librorum sancti Agustini episcopi.INC.: Contra paganos de hacademicis libros III...f. 144vb EXP.: ... ad Laurentium de fide, spe et karitate liber I. \Et

fiunt sub uno conpositos CCXVIII libros/ hucusque idem sancti libros.f. 144vb RUB.: Item expositio psalmorum.INC.: A primo usque ad tricesimum...f. 148va EXP.: ... de continentia liber unus. Explicit.

Cód. 13

ELISA RUIZ GARCÍA

126

13. VRANIVS [GALLVS]13. Vita sancti Paulini episcopi, ff. 148va-151ra.

f. 148va RUB.: Incipit epistola Orani presbiteri ad Pacatum de uitauel obitu Paulini episcopi.

EPIST.: Domino sancto et uenerabili Pacato Oranus presbiter inChristo salutem.

INC.: Litteris nobilitatis tue iterata uice sollicitor...f. 148vb EXP.: ... dicendi materiam subministret.INC.: Igitur sanctus Paulinus...f. 151ra EXP.: ... continuo nauigare dispono. Explicit uita sancti

Paulini episcopi.

14. [Textus Graecus deperditus]. Latín.14. [Historia monachorum], ff. 151ra-185ra. [Trad. por Rufinus Aquileiensis].

f. 151ra RUB.: Incipit uita sancti Iohannis Thebei.INC.: Primum igitur tamquam uere...f. 157vb EXP.: ... atque ita perrexit ad Deum cui est gloria in secula

seculorum, amen.

A partir de aquí se inicia una serie de vidas de santos. La bre-ve extensión de cada una de las entradas motiva que tan sólo seconsignen las rúbricas en que figura el nombre del biografiado ode la pieza en cuestión:

f. 157vb RUB.: Incipit uita sancti Hor.f. 158va RUB.: De sancto Ammone.f. 158vb RUB.: De sancto Beno.f. 159ra RUB.: De ciuitate Oxirinco.f. 159rb RUB.: De sancto Theone.f. 159vb RUB.: Incipit de sancto Apollonio.f. 164rb RUB.: Incipit de sancto Ammone.f. 165ra RUB.: Incipit de sancto Coprete et sancto Mutio.f. 167va RUB.: Incipit de sancto abbate Syro.f. 168rb RUB.: Incipit de sancto Eleno.f. 169va RUB.: De sancto Eliae. De sancto Pytrion.f. 169vb RUB.: De sancto Eulogio.f. 170ra RUB.: De sancto Apelle.f. 170vb RUB.: De sancto Pafnutio.f. 172va RUB.: De Ysidori monasterio.

Cód. 13

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

127

f. 173ra RUB.: De sancto Sarapione.f. 173rb RUB.: De sancto Apollonio.f. 173vb RUB.: De sancto Dioscoro.f. 174rb RUB.: De Nitrie monasterio.f. 178va RUB.: Incipit de sancto Paulo Simplice.f. 180rb RUB.: Incipit de uita sancti Pacomii.f. 185rb EXP.: ... confirmatio adiutorium Domini nostri Ihesu Christi,

cui est honor et gloria in secula seculorum, amen.

15. [HIERONYMVS STRIDONIVS]15. Vita sancti Malchi, ff. 185rb-188ra.

f. 185rb RUB.: Incipit uita sancti Malchi captibi monachi.INC.: Qui nauali prelio dimicaturi...f. 188ra EXP.: ... non posse superari. Per Ihesum Christum Dominum cui

est honor et gloria in secula seculorum, amen.

16. Vita sancti Frontoni, ff. 188ra-190ra.

f. 188ra RUB.: Incipit uita sancti Frontoni.INC.: Hedificationis uestre memor...f. 190ra EXP.: ... gratias agentes Domino nostro Ihesu Christo cum

Patre et Spiritu Sancto in secula seculorum, amen.

17. Vita sancti Fructuosi, ff. 190ra-195rb.

f. 190ra RUB.: Incipit uita uel memoratio mirabiliorum que Deus proboni obsequii famulatu sanctissimi Fructuosi episcopi ad corroborandamfidem credentium statuit ad salutem.

INC.: Postquam antiquas mundi tenebras...195 ra EXP.: ... consequitur fructum. Prestante Domino nostro Ihesu

Christo qui cum Deo Patre et Spiritu Sancto uiuit et regnat in seculaseculorum, amen.

18. ATHANASIVS [ALEXANDRINVS]18. [Didaskalía pròs Antíokhon Doûkan]. Latín.18. Doctrina mandatorum XII, ff. 195r-199r (atrib.).

f. 195ra RUB.: Incipit doctrina mandatorum XII sancti Atanasiiepiscopi ad Antiocum.

INC.: Dux aliquis nomine Antiocus...f. 199rb EXP.: ... ingredi ibi per gratiam Domini nostri Ihesu Christi

cui est honor et gloria cum Patre et Spiritu Sancto, amen.

Cód. 13

ELISA RUIZ GARCÍA

128

19. ATHANASIVS [ALEXANDRINVS]19. [Bíos Antiókou]. Latín.19. Vita Antiochi abbatis, ff. 199rb-202ra.

f. 199rb RUB.: Hinc sequitur uita ipsius Antioc\h/i abbati\s/.INC.: Hec igitur audiens Antiocus...f. 202ra EXP.: ... et radix bonitatis ipsi gloria in secula seculorum,

amen.

20. BRAVLIO [CAESARAVGVSTANVS]20. Epistola ad Frunimianum, f. 202rb-203ra.

f. 202rb EPIST.: De uiro dominoque meo et germano Fronimianopresbitero Braulio inmerito episcopus salutem.

INC.: Tempore pie recordationis...f. 203ra EXP.: ... et mei merorem Christi gratia custodire dignetur.

21. De basilica sancti Emiliani, f. 203ra-b.

f. 203ra RUB.: De basilica sancti Emiliani.INC.: Quem meror, quem culpa premit...f. 203rb EXP.: ... ueniam posses (corr.) merere (corr.) tuis.

22. BRAVLIO CAESARAVGVSTANVS22. Vita sancti Emiliani, ff. 203va-208rb.

f. 203va TABLA: Incipiunt capitula de uita et mirabilibus sancti acbeatissimi Emiliani sacerdotis uel confessoris Christi edita a beatoBraulione Cesaragustane sedis episcopus (31 caps.).

f. 204ra RUB.: Incipit uita uel mirabilibus sancti ac beatissimi Emilianipresbiteri et confessoris qui obiit Bercecio II idus nouembris.

INC.: Insignia miraculorum apostolici...f. 204vb FTC.: ... eiusque beati uiri oratione conatus [...]f. 205ra ITC.: [...] qui dum ore limphatico amentia...f. 208rb EXP.: ... contemplationem uirorum sanctorum qui uiuit cum

Deo Patre et Spiritu Sancto unus per omnia secula seculorum, amen.

23. [VALERIVS BERGIDENSIS]23. De uana saeculi sapientia, ff. 208va-211rb.

f. 208va RUB.: Incipit nuperrima editio de uana seculi sapientia.INC.: Queso ut non falera...f. 211rb EXP.: ... hec exigua fideliter diriuantur (corr.) fluenta.

Cód. 13

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

129

24. VALERIVS [BERGIDENSIS]24. Dicta ad Donadeum, ff. 211rb-212rb.

f. 211rb RUB.: Item dicta beati Baleri ad beatum Donadeum scripta.INC.: Et ut de his duabus...f. 212rb EXP.: ... iterum migrauit e corpore.

25. [VALERIVS BERGIDENSIS]25. Epitameron consummationis libri, f. 212rb.

f. 212rb RUB.: Epitameron consummationis libri huius.INC.: Pro hedificatione morum atque...f. 212rb EXP.: ... paradisi prespicuas secundare delicias. Finit.

26. Vitae sanctorum Patrum Emeretensium, ff. 212va-229vb.

26.1. f. 212va RUB.: In nomine Domini incipit liber uitas sanctorumPatrum Emeretensium. Prefatio huius libri.INC.: Mittentes faleratas uerborum pompas...f. 219vb EXP.: ... honorifice est tumulatum.f. 212vb RUB.: Incipit de obitu pueruli nomine Agusti.f. 214ra RUB.: Incipit obitus cuiusdam monachi Caulianensis.f. 215rb RUB.: Incipit obitus cuiusdam abbatis Nancti.f. 216ra RUB.: Incipit obitus uel miracula sanctorum episcoporum

Emeritensium.

26.2. f. 220ra RUB.: Incipit uita uel uirtutibus sancti Masone episcopi.INC.: Huic prefato almo uiro...f. 229 vb EXP.: ... benedictio nunc et semper et in secula seculorum,

amen. Expliciunt uite sanctorum Patrum Emeretensium.

27. IOHANNES [CHRYSOSTOMVS]27. [Lógos parainetikòs eis Theodôron ekpésonta]. Latín.27. De reparatione lapsi siue adhortatio ad Theodorum lapsum, ff. 230ra-248ra.

f. 230ra EPIST.: Incipit epistola beati Iohannis Constantinopolitaniepiscopi ad Theudorum monachum de reparatione lapsi.

INC.: Quis dabit (corr.) kapiti meo aquam et oculis meis fontemlacrimarum? Oportunius multo...

f. 248ra EXP.: .... ultra medicamenta non queres. Explicit feliciter.

28. [Textus Graecus deperditus]. Latín.28. Vitae Patrum: De monachorum penitentia, ff. 248ra-249va. [Trad. por Pelagius

Diaconus].

f. 248ra RUB.: Incipit de monacorum penitentia et recuperatione postruinam.

Cód. 13

ELISA RUIZ GARCÍA

130

INC.: Frater quidam inpugnabatur... (lib. V, 5, 38).f. 249va EXP.: ... amborum penitentia apud Deum.

29. [Textus Graecus deperditus]. Latín.29. Vitae Patrum: De exultatione diaboli, ff. 249vb-250ra. [Trad. por Pelagius

Diaconus].

f. 249vb RUB.: Incipit de exultatione diaboli in ruina monachorumuel perseuerantia et labore perfectorum.

INC.: Dicebat quidam de Thebeis... (lib. V, 5, 39).f. 250ra EXP.: ... factus sum monachus.

30. HIERONYMVS [STRIDONIVS]30. Epistola ad clericos, f. 250ra-va.

f. 250ra EPIST.: Incipit epistola beati Iheronimi presbiteri ad clericos.INC.: Karissimi atque dilectissimi sacerdotes...f. 250va EXP.: ... conscientiam traere criminosam.

31. [Vita sancti Alexii], ff. 250va-253vb.

f. 250va RUB.: Incipit uita sanctissimi uiri filius Fimiani.INC.: Fuit quidam uir uite...f. 253vb EXP.: ... per bonam confessionem cuius regnum sine fine

permanet gloriosum in secula seculorum, amen. Explicit.

Sector B1. Vita sancti Siluestri, ff. 254ra-262va.

f. 254ra RUB.: Incipit actus uel uita sancti Siluestri, Pape Romensis.INC.: Sanctus Eusebius Cesaree Palestine...f. 261vb FTC.: ... perfectum Ihesum Nazarenum quem [...].f. 262ra ITC.: [...] que contra Deum loquitur...f. 262va EXP.: ... magnificari nomen Domini nostri Ihesu Christi cui

est honor et potestas in secula seculorum, amen.

2. De ciuitate Constantinopolim, ff. 262va-262vb.

f. 262va RUB.: Item dicta de ciuitate (corr.) Constantinopolim.INC.: Post hec Constantinus habuit...f. 262vb FTC.: ... tuum nomen uocabulo sortietur ita [...].

3. [Vita sancti Martialis], ff. 263ra-276ra.

f. 263ra ITC.: [...]cens scio egressurum me de ista puella...f. 265vb FTC.: ... babtismum penitentie Stephanus etiam [...].

Cód. 13

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

131

f. 266ra ITC.: [...] dux uidens hoc signum procidens...f. 276ra EXP.: ... eterne mereamur participes fieri.

4. SEBASTIANVS [CASSINENSIS] (O.S.B.)4. Vita sancti Hieronymi, ff. 276ra-280va.

f. 276ra RUB.: Vita uel obitus Iheronimi presbiteri composita aSebastiano monaco sanctissimi Benedicti et eodem die natale sancte Sofiemartyris II kalendas octobris.

INC.: Plerosque nimirum illustrium...f. 280va EXP.: ... sed per infinita secula seculorum, amen.

5. [PAVLVS DIACONVS]5. Vita sancti Gregorii, ff. 280va-285ra.

f. 280va RUB.: Incipit vita uel hactus sanctissimi Gregorii PapeRomensis.

INC.: Gregorius urbe Romulea a patre...f. 285ra EXP.: ... regnante in perpetuo Domino nostro Ihesu Christo

cum Patre et Spiritu Sancto in secula seculorum, amen.

6. REDEMPTVS [HISPALENSIS]6. Epistola de transitu sancti Isidori, ff. 285ra-286ra.

f. 285ra RUB.: Incipit obitus beatissimi Ysidori Ispalensis episcopifeliciter a Redempto clerico recensitus.

INC.: Visum est michi ut tue sanctitati...f. 286 ra EXP.: ... Ioannes abbas in Sancto Emiliano.

Sector C (continuación de A)

En el espacio dejado en blanco se intercalaron en el siglo XII-XIII los textos 1 y 2:

1. AVGVSTINVS [HIPPONENSIS]1. Sermo [LXI, 5, 409], ff. 286rb-286va.

f. 286rb LEMA: Feria III secundum Marcum: In illo tempore...RUB.: Sermo beati Agustini episcopi.INC.: In lectione sancti euangelii hortatus est...f. 286va EXP.: ... sed unde facias bonum, tu autem Domine.

2. [ALCVINVS CANTVARIENSIS]2. [Symbolum fidei I, 738], ff. 286va-287rb.

f. 286va INC.: Credimus sanctam Trinitatem, id est, Patrem etSpiritum Sanctum unum Deum.

Cód. 13

ELISA RUIZ GARCÍA

132

f. 287rb EXP.: ... homine tenere credantur. Explicit.

3. [Vitae sanctarum], ff. 287va-293vb.

f. 287va-b RUB.: Incipiunt capitula libri huius. Incipit uita sancteConstantine uirginis; uita sancte Helie uirginis; uita sancte Melanie; uitasancte Castissime; uita cuiusdam sancte uirginis qui in extasin fuitscripta; epistola de beate Eiherie; uita sancte Pelagie; uita sancte MarieEgyptie; uita sancte Marine uirginis.

f. 288ra INC.: Constantine uirginis sacratissime...f. 293rb FTC.: ... que in corpore orum (sic) quasi bonus auriga[...]

(Vita sancte Constantine). El f. 293v es ilegible en la actualidad.Los nombres de las otras santas biografiadas se incluyen por

haberse perdido el correspondiente texto. El último nombre es unaadición datable en el s. XII. En el f. 286rb hay una falsa datación,hecho frecuente en los mss. del fondo emilianense. Aprovechandola mención de la temprana fecha de la muerte de S. Isidoro, año636, se ha añadido: Iohannes abba in sancto Emiliano, todo ello es-crito con artificiosidad y con unas abreviaturas inusuales. Este ms.transmite gran parte de la llamada «Compilación hagiográfica» rea-lizada por San Valerio del Bierzo. Respecto de su composición yestructura consúltese la bibliografía indicada más abajo.

Escritura visigótica pausada. El sector A, todo el trazado, quizá, poruna sola mano, es de factura elegante. La esbeltez, el verticalismo ylos remates biselados son las notas más características. Comprende losff. 1r-253v y 287v-293v. Se observa el uso regular del grupo tj antevocal. Tal vez la copia se hizo tomando como modelo un ejemplarproveniente de la región leonesa, pues tiene puntos de contacto conel estilo de Florencio de Valeránica. En el sector B interviene una nuevamano que va desde el f. 254ra al f. 285r. Éste último ha sido retintado.Los ff. 285v y 286ra fueron ejecutados por un copista más torpe yarcaizante. Los ff. 286rb a 287ra ostentan una escritura carolinagoticizante. Abundan las glosas marginales, obra de dos amanuensesdistintos. Uno consigna la palabra glosada y su interpretación; el otro,que se sirve de una escritura semicursiva, únicamente incluye la ex-plicación. Hay asimismo correcciones, de una misma mano hasta elf. 258, y adiciones. Estas últimas presentan la forma abreviada SR enlos márgenes de los ff. 85v, 94r y 115r. En el f. 265rb hay un espacioen blanco, del cual ofrece el copista una explicación: Hic dimitto spatiumquia dubito tria aut IIIor regule. El mismo espacio ha sido dejado por elcopista que transcribió este texto más tardíamente (V. el ejemplar Cód.

Cód. 13

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

133

Cód. 13

10 de esta misma colección). Hay un sector escrito en letra carolinagoticizante (ff. 286rb a 287ra). De este mismo tipo de grafía hay abun-dantes correcciones.

El pergamino es de buena calidad y de color amarillento. Los fas-cículos son cuaterniones, los cuales presentan signaturas en forma denúmeros romanos, en algún caso acompañados de la abreviatura dequaternio (q). Este procedimiento de ordenación desaparece a partir delf. 72 y vuelve a encontrarse en los ff. 151v y 167v. Hay títulos corrien-tes, en forma verbal, ocasionalmente, trazados en rojo.

Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectivamen-te: 420 × 290 mm. y 320 × 185 mm. La unidad de pautado es 8 mm. Eltexto discurre a doble columna. La perforación consiste en pequeñosorificios circulares practicados en el mismo borde exterior del folio.

La ornamentación es refinada. Los epígrafes han sido realizadosunos, de la manera habitual en esbeltas capitales, y otros, hechos enforma de cartelas de fondo coloreado. Los caracteres, a veces, tieneninfluencia carolina. También se encuentran secuencias textuales escri-tas en uncial como rúbricas. Hay magníficas iniciales zoomórficas,rellenas y de lacerías. En el f. 216r aparece una especie de rosetóndibujado en negativo de factura mozárabe. En el f. 185r hay en elmargen la silueta en rojo de un ángel. Se observa el empleo de unatinta áurea en el trazado de algunos caracteres distintivos.

El códice fue probablemente elaborado en San Millán. Parte de sucontenido fue copiado allí de nuevo en el siglo XII-XIII. Esta versiónse conserva en la actualidad en esta misma colección (V. Cód. 10). Enel ejemplar figura la siguiente anotación: «Fiso fazer don Diego deVergara, abbad, la capilla de orogos año de mill e CCCCos e LVIII e aca-bóse de tejar este dicho año a quatro días de agosto e comenzárase afazer en este dicho año a XXVIII de abril». En un marbete del f. 1r selee: «Vida de santos» y «Padres emeritenses». El ms. está incompletoy mutilado. La encuadernación es moderna en piel blanquilla (a. 1962).

Signaturas antiguas: F 177 y 6.* V. los correspondientes esquemas (pp. 551 y 665).

BIBLIOGRAFÍA

DE GAIFFIER, B. 1935, pp. 90-100.—DE GAIFFIER, B. 1944, pp. 281-283.—DE GAIFFIER,B. 1970, pp. 139-166.—DÍAZ Y DÍAZ, M. C. 1951, pp. 3-25.—DÍAZ Y DÍAZ, M. C. 1958,p. 92.—DÍAZ Y DÍAZ, M. C. 1958-1959 Index, núms. 136, 156, 157, 202, 261, 286, 290,302, 1089.—DÍAZ Y DÍAZ, M. C. 1974.—DÍAZ Y DÍAZ, M. C. 1978a Glosas, pp. 21-22.—

ELISA RUIZ GARCÍA

134

DÍAZ Y DÍAZ, M. C. 1979a Libros, pp. 133-140.—DÍAZ Y DÍAZ, M. C. 1983, pp. 134, 141,143-148, 415.—DÍAZ Y DÍAZ, M. C. 1988, pp. 250, 251.—DIVJAK, J. 1974.—DIVJAK, J. 1988,p. 26.—DOMÍNGUEZ BORDONA, J. 1933 Manuscritos, núm. 347, p. 205, fig. 192.—FERNÁNDEZ POUSA, R. 1942, pp. 19-25.—GARCÍA VILLADA, Z., 1923 Paleografía, núm.79, p. 106.—GARVIN, J. N. 1946, pp. 14-15.—KLEIN, P. K. 1976 Der ältere, passim.—LINAGE CONDE, A. 1973a.—LYNCH, C. y GALINDO, P. 1950, pp. 261-262 y 264.— LOEWE,G. y HARTEL, W. 1887-1915 Bibliotheca, núm. 6, pp. 484-490.—MENTRÉ, M. 1984,p. 112.—MILLARES CARLÓ, A. 1931 Contribución, pp. 82, 85.—MILLARES CARLÓ, A. 1961Manuscritos, núm. 93. p. 384.—MILLARES CARLÓ, A. 1983 Tratado, núm. I 180, pp. 93,332.—MÖLK, U. 1976, pp. 295-303.—OLDFATHER, W. A. (Ed.) 1943, pp. 270-273.—PÉREZ

PASTOR, C. 1908 Indices, núm. XIII, pp. 15-17.—VÁZQUEZ DE PARGA, L. 1941, pp. 245-258.—VÁZQUEZ DE PARGA, L. 1943b, p. XX, cód. A.

Cód. 13

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

135

Cód. 14

Cód. 14

s. XIII

Ms. unitario, pergamino: 360/365 × 245 mm.; 302 ff.

1. IOHANNES [HALGRINVS] DE ABBATISVILLA1. [Sermones in euangelia et epistolas], ff. 1ra-280vb.

f. 1ra ITC.: [...]mitato [///] emarcuit dies mei dies aflictionis fuit...f. 3ra LEMA: Secundum Matheum XXV (corr.: XXI). Cum appro-

pinquasset Ihesus Ierosolimis...f. 36vb FTC.: ... et ardore cruciabitur et pariter fetore hunc autem

cruciatum [...]. (Is. cap. 2 es la rúbrica más próxima).f. 37ra ITC.: [...] et generalis per totum ut claritas solis non mutetur

ut luna.... (Luc. cap. 6 es la rúbrica más próxima).f. 280vb EXP.: ... semper emergit in tribulationibus Dominum lauda-

mus. Explicit liber. (De otra mano): Explicit Suma magistri Iohannisde Abbatisuilla.

2. INNOCENTIVS III, Papa.2. De miseria hominis, ff. 281ra-301va.

f. 281ra RUB.: Incipit liber de miseria hominis quem Innocentius III

Papa composuit, eum esset eruditum.EPIST.: Domino patri beatissimo Petro Dei gratia Portunensi episcopo

Lotarius indignus diachonus gratiam in presenti et gloriam in futuro.INC.: Modicum ocii quod inter multas angustias...EXP.: ... et ut per illud humilis exaltetur.RUB.: De hoc quod queritur homo.

ELISA RUIZ GARCÍA

136

f. 281ra INC.: Quare de uulua inanis egressus sum...f. 301va EXP.: ... sulphur et ignis ardens in secula seculorum, amen.

Explicit.

3. Hymni sancti Emiliani et sancti Benedicti, ff. 301va-302vb.

3.1. f. 301va RUB.: In natale sancti Emiliani presbiteri hymnum aduesperas.INC.: Christe caput fidelium hospes...f. 301vb EXP.: ... et det superna gaudia, amen.

3.2. RUB.: Ad nocturnos hymnum.INC.: Cuncti celestis curie ciues...EXP.: ... tantum uirum incedere per eius sacra merita.

3.3. RUB.: Falta el epígrafe correspondiente.INC.: Ad laudes summi principis...f. 302ra EXP.: ... ex paruo uini poculo magno suffecit populo. Per

eius (sic).

3.4. f. 302ra RUB.: In natale sancti Benedicti hymnum.INC.: Melos decorum concine...f. 302rb EXP.: ... nos sic in uia perfice ut gloriemus celitus, amen.

3.5. RUB.: Ad nocturnos hymnum.INC.: Vrbis uranice gaudet collegium...f. 302va EXP.: ... aditum nobis interminabilis, amen.

3.6. RUB.: In laudibus hymnumINC.: Benedictus (texto borroso).f. 302vb FTC.: ... confer uite stipendia carnis exilia tecum simus glo-

ria, amen. Prestante pater ingenite [...].

[Additio]

Fragmento consistente en un folio y una pestaña que, en sudía, fueron empleados como contraguarda de la tapa anterior.En la actualidad se encuentran conservados en una carpeta (V.Cód. 118).

Escritura gótica pausada, formada y extrapeninsular. Al comienzodel códice ofrece una variedad muy angulosa. A partir del f. 41 el

Cód. 14

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

137

Cód. 14

módulo es más estrecho y alargado. Se aprecian diversas manos. Porsupuesto, los himnos son fruto de un copista ocasional.

El pergamino es de calidad corriente y color amarillento. Los tresprimeros fascículos son quiniones; los restantes cuaterniones. El ejem-plar presenta signaturas expresadas en números romanos (f. 259v) yalgunos reclamos colocados en posición horizontal. La foliación esmoderna, a lápiz y en números arábigos.

Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectiva-mente: 365 × 245 mm. y 240 × 165 mm. La unidad de pautado es 7 mm.El texto está distribuido en dos columnas. Hasta el f. 60 se aprecianperforaciones circulares en ambos márgenes. A partir del f. 61 tan sólofiguran en el borde exterior. El pautado ha sido trazado con mina deplomo. El número de líneas de escritura oscila entre 33 y 34. Desde elf. 117 en adelante se observa un cambio en la calidad del pergaminoy en el tono de la tinta. Los cuadernos se inician por el lado de lacarne en lugar del lado del pelo. En consecuencia, se incumple la leyde Gregory en el fascículo de transición de un sistema a otro. Las se-cuencias textuales dejan de ser denominadas Moraliter y pasan a serllamadas Sermo, término que se emplea hasta el f. 213. Se distinguenalgunas notas de taller (ff. 3r, 11v, 13r, 15r, etc.).

Las rúbricas han sido trazadas en la misma escritura que el restodel texto. Las iniciales presentan las formas características, bien seanfestoneadas, afiligrandas o con rasgueos. Los pigmentos empleados sonel rojo y un azul que vira hacia el morado.

Hay notación musical en los ff. 301v y 302r.El ms. procede del monasterio de San Millán de la Cogolla. El ejem-

plar se encuentra en buen estado, pero incompleto. La encuadernaciónes moderna, en piel de color tostado.

Signaturas antiguas: F 184 y 23.* V. los correspondientes esquemas (pp. 552 y 665).

BIBLIOGRAFÍA

AYUSO MARAZUELA, T. 1953, pp. 446, 549.—DÍAZ Y DÍAZ, M.C. 1958-1959 Index,núms. 651, 656.—DOMÍNGUEZ BORDONA, J. 1933 Manuscritos, núm. 348, p. 205.—LECLERCQ, J. 1949b, p. 102.—LOEWE, G. y HARTEL, W. 1887-1915 Bibliotheca, núm. 23,pp. 501-502.—LYNCH, C. y GALINDO, P. 1950, p. 276.—PÉREZ PASTOR, C. Indices,núm. XIV, p. 17.

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

139

Cód. 15

Cód. 15

[ANTONIVS DE BVTRIO][Lecturae super quarto Decretalium]

s. XV

Ms. unitario, papel: 410 × 285 mm.; [1] h. + 120 ff. + [1] h.

f. 1ra RUB.: In nomine Domini, amen. [Circa] materiam libri et tituliprosequitur Gratianus a XXVII causa usque ad finem causarum, interpositotractatu de penitentiis.

[Tit. I De sponsalibus et matrimoniis]INC.: Postquam de rebus nunc usque et de spectantibus...f. 2vb EXP.: ... erga contractum secundarum nuptiarum in titulo de

secundis nuptiis.RUB.: De Francia (cap. 1).INC.: Matrimonium de consensu contrahitur...f. 120vb FTC.: ... a uiro alienante ualet mulieris consensus uel eo

obligante codice ad Velleianum [...] (tit. 20. Sólo falta el comentariodel tit. 21).

Escritura gótica cursiva. Se asemeja a la letra empleada en los cen-tros universitarios franceses. Es levógira y de pequeño módulo. Eltexto es obra de un único copista. Presenta numerosas anotaciones demanos diversas en grafías bastardas y humanísticas.

El papel es de buena calidad. Se encuentran dos tipos de filigra-nas (V. el Índice correspondiente). Los fascículos son seniones. Presentareclamos enmarcados en una orla en posición horizontal, salvo en los

ELISA RUIZ GARCÍA

140

Cód. 15

ff. 59v y 118v, donde aparecen colocados verticalmente. Hay títuloscorrientes. En la actualidad el ejemplar muestra dos sistemas de fo-liación: uno antiguo, en números romanos, y otro moderno, a lápizen cifras arábigas.

Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectiva-mente: 410 × 285 mm. y 280 × 190 mm. La unidad de pautado es:5 mm. El texto está distribuido en dos columnas. El número de líneasde escritura oscila entre 55 y 58.

La palabra o palabras del texto legal comentado aparecen escritascon la inicial en rojo y el resto en caracteres góticos de módulo gran-de y trazo pesado. Las iniciales son desnudas en rojo hasta el f. 84. Apartir de aquí tan sólo figura en la arracada la letra de aviso.

El ejemplar procede de San Millán de la Cogolla. El estado delcódice es bueno. Prácticamente está completo. La encuadernación, enpiel blanquilla, es moderna (a. 1962).

Signaturas antiguas: F 180 y 10.* V. los correspondientes esquemas (pp. 553 y 666).

BIBLIOGRAFÍA

PÉREZ PASTOR, C. 1908 Indices, núm. XV, p. 18.

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

141

Cód. 16

s. XV

Ms. unitario, papel: 410 × 285 mm.; 308 ff.

1. ANTONIVS DE BVTRIO1. [Lecturae super quarto Decretalium], ff. 1ra-142ra.

f. 1ra ITC.: [...] Postquam de rebus nunc usque et de spectantibus adclericos actum est, nunc agamus de spectantibus ad laycos... El texto dela rúbrica inicial falta. De hecho, se ha dejado el correspondienteespacio en blanco.

f. 3rb EXP.: ... de secundis nuptiis. Anthonius de Butrio.RUB.: De Francia (cap. 1).INC.: Matrimonium consensu contrahitur...f. 142ra EXP.: ... in his omnibus leges recipiunt correctiones per

canones.COLOFÓN: Hic sit finis. Laus et gloria sit Christo in uigilia beatae

Virginis de augusto in Florencia MCCCLXXXXVII in studio florentino quoanno legi secundum, quartum et quintum exceptis tribus ultimis titulis.Deo gratias, amen. Explicit quartus liber Decretalium. Anthonius deButrio.

ff. 142v y 143r-v: En blanco.

2. BALDVS PERVSINVS2. Speculum cum additionibus, ff. 144ra-212ra.

f. 144ra RUB.: In Christi Ihesu nomine, amen. Speculum habet qua-tuor partes ut patet in ultima columpna prohemii uersus ibi duce Deo, etc.

Cód. 16

ELISA RUIZ GARCÍA

142

Cód. 16

INC.: Omnis delegatus dicitur pedaneus...f. 212ra EXP.: ... aliquid ibi iure uide Baldo de Parusio legum doctor

excellentissimus. Baldo de Parusio super Speculo, Deo gratias. Expliciuntaddiciones Speculi domini Baldi de Parusio utriusque iuris doctoris eximii,amen.

COLOFÓN: Baldus de Parusio super Speculo, Deo gratias. Expliciuntadditiones Speculi domini Baldi de Parusio utriusque iuris doctoris eximii,amen.

ff. 212v-214v: En blanco.

3. [Fragmentum iuridicum: Consilia], ff. 215ra-308rb.

Contiene Consilia de varios autores (Iohannes et Gaspar Calde-rini, Bartholomeus de Saxoferrato, Franciscus de Ramponibus,Petrus de Ancharano, etc.).

f. 215ra ITC.: [...] An prouisio facta in fauorem certorum creditorum...(Consilium 1m).

f. 233vb FTC.: ... Bar. Fran. de Ramponibus [...] (Consilium 3m. Almargen: de procuratoribus rubrica).

f. 234ra ITC.: [...] ciuitatis iustus uestra ad hoc...f. 263vb FTC.: ... si prelicitus [...] (Consilium 7m).f. 264ra ITC.: [...] excedit summan quingentorum (Consilium 1m).f. 308rb EXP.: ... Petrus de Ancharano (Consilium 18m). Et sic est

finis huius operis. Laudetur Deus.En el margen inferior de este último folio hay una línea escrita

en hebreo.

Escritura gótica cursiva extrapeninsular. Se distinguen tres manosque responden a la siguiente tipología: gótica cursiva corriente (tex-to 1); gótica cursiva formada, recta, redonda y de pequeño módulo(texto 2); gótica cursiva formada, más angulosa y grande que la ante-rior (texto 3).

El ms. ofrece un papel de buena calidad. Se identifican hasta ochotipos distintos de filigranas (V. el Índice correspondiente). Los fas-cículos son seniones hasta la primera obra. En el resto del ms. seencuentran quiniones y cuaterniones. La disposición del últimoes conjetural. Los reclamos aparecen en el margen inferior y enmar-cados en una orla. La foliación es moderna, a lápiz y con númerosarábigos.

Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectiva-mente: 410 × 284 mm. y 275 / 285 × 170 / 175 mm. El pautado sólo re-sulta perceptible en la obra segunda. La unidad de pautado es 4/5 mm.

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

143

El texto está distribuido en dos columnas. No se aprecian huellas deperforación. Las líneas de escritura oscilan entre 58 y 63.

Los espacios dejados para trazar las iniciales han quedado en blan-co, sólo existe la letra de aviso. En consecuencia, únicamente se ha uti-lizado tinta que va desde el color negro hasta el parduzco.

El ejemplar procede de San Millán de la Cogolla. En la tapa ante-rior se lee: «Derecho canónico 54». El ejemplar está casi completo.Algunos folios están sueltos. La encuadernación es antigua en pielvuelta. Está muy ajada.

Signaturas antiguas: F 178 y 11.* V. los correspondientes esquemas (pp. 554 y 667).

BIBLIOGRAFÍA

PÉREZ PASTOR, C. 1908 Indices, núm. XVI, p. 18.

Cód. 16

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

145

Cód. 17

Cód. 17

Liber collectaneus

s. X med.

Ms. unitario, pergamino: 445 × 300 mm.; 255 ff.

1. [LVCVLENTIVS]1. [Expositio epistolarum et euangeliorum], ff. 1ra-255vb (comp.)

f. 1ra ITC.: [...] o est pax in piis dicit Dominus sed illis solum modumfuit...

f. 85vb FTC.: ... exploratores ad considerandum terram [...]f. 86ra ITC.: [...] me tradet quod uero Dei filius a discipulo...f. 91vb FTC.: ... sed in azimis sinceritatis et ueritatis preceptum [...]f. 92ra ITC.: [...]tera loci illius ubi corpus Domini...f. 180vb: El texto continúa en el f. 187ra-194vb, a causa de la

transposición de un fascículo. Luego enlaza de nuevo con el f.181ra. El cuaderno también presenta anomalías. Véase el esquemade composición de los fascículos.

f. 182vb FTC.: ... profunditatem usque ad abissum numerantes [...]f. 183ra ITC.: [...] subportantes inuicem in caritate...f. 241va EXP.: ... quicumque, prudens lector, sagaci mente quesierit.COLOFÓN: Explicit liber Deo gratias. Orate por Truitario presbitero,

qui scripsit hunc librum collectaneum in honore sanctissim[i C]ucu[f]atimartiris, sub Landerico abba, anno III regnant[e L]eu[tari]o rege, et deditillum ad Re[gi]atus sacer propter re[med]iu[m] anime [s]ue. (Reconstruc-ción y transcripción de A. Mundó).

ELISA RUIZ GARCÍA

146

2. [Supplementum], ff. 241vb-255vb.

f. 241vb LEMA: Inicium sancti euangelii secundum Matheum. Libergeneracionis Ihesu Christi...

INC.: Primum quidem Matheus scripsit euangelium...f. 253vb FTC.: ... egritudinis peruenitur ad somnium mortis

consequenter [...]f. 254ra ITC.: [...] semper ego extremum diem debemus...f. 255vb FTC.: ... portam templi speciosa Dominus est per quam si

quis [...]

[Additio]

En la contratapa anterior estuvo pegado un bifolio, a modo decontraguarda, en escritura visigótica, de cuyo texto ha quedado laimpresión en negativo, una vez arrancado el soporte. Las dimen-siones son: 440 × 300 mm. Se trata de una letra libraria muy redon-deada de tipo litúrgico. Se perciben los restos de cuatro bellas ini-ciales: dos zoomórficas y dos de lacería. Presenta restos de notaciónmusical visigótica de tipo septentrional.

Escritura de tipo carolino. En la copia han intervenido un númeromuy elevado de manos, alternando las grafías formadas con otras máscorrientes. Esta multiplicidad de escribas revela que el taller donde elms. se elaboró era importante. El profesor Mundó (1982, pp. 7-21) opi-na que el scriptorium no fue otro que el del monasterio de Sant Cugatdel Vallès. El ejemplar ofrece abundantes abreviaturas que se atienena la praxis habitual en la época. El signo general de compendio es enforma de tilde. La presencia de rúbricas y notas escritas en unaestilizada y pequeña letra visigótica sobre un ejemplar realizado enletra carolina revelaría una posible coexistencia de ambos estilos grá-ficos en un mismo centro o bien el traslado de la pieza tempranamentea otro monasterio. Dichas muestras se encuentran a lo largo de todoel ms. (ff. 1v, 9r, 11r, 22r, 30v, 35v, 40r, 47r, 54v, 57v, 61r, 66v, 71v, 79r,84r, 122r, 129v, 134v, 160r, 235v, 248v, 249v, 250r y 253r). Presenta al-gunas correcciones de una mano gótica.

El pergamino es de mediana calidad. Se encuentra rasurado enmuchas zonas. El color es amarillento parduzco. Los fascículos soncuaterniones. En la disposición actual se observa la pérdida de algu-nos (fascs. I, XIII-XV) y la transposición de otros (V. el esquema de sucomposición). Hay signaturas expresadas en números romanos prece-

Cód. 17

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

147

Cód. 17

didas de la abreviatura QR (= quaternus). La foliación es moderna, alápiz y en cifras arábigas.

Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectiva-mente: 445 × 300 mm. y 325 × 200 mm. La unidad de pautado es 7 mm.El texto está distribuido en dos columnas. La perforación discurre porel margen exterior del folio. La forma oscila entre orificios circularesy pequeñas incisiones; en ocasiones es doble. El pautado es a puntaseca. El número de líneas de escritura varía en función de las manos.

El ms. se caracteriza por su sobriedad. Las rúbricas están trazadasen letras unciales cuyo módulo apenas supera el tamaño del resto deltexto. La gama de los rojos cambia, abundando el minio anaranjado.Las iniciales primarias son de corte clásico hasta mediado el ejemplar.En la segunda parte del mismo aparecen unas mayúsculas más orna-mentadas, pero algo ingenuas y toscas. La tinta es muy parda.

El códice presenta dos marbetes superpuestos. El título del ms. seconsignaba en el inferior, el cual fue tapado parcialmente al añadírseleel segundo en donde se lee: «Epístolas de San Pablo y Evangelios consu exposición». La encuadernación es antigua en tabla. Sólo se con-serva la tapa anterior, resquebrajada y reforzada con unas grapas dehierro.

Signaturas antiguas: F 179 y 32.* V. los correspondientes esquemas (pp. 555 y 668).

BIBLIOGRAFÍA

LEMARIÉ, J. 1979, pp. 85-105.—LOEWE, G. y HARTEL, W. 1887-1915 Bibliotheca,núm. 32, pp. 510-511.—MILLARES CARLÓ, A. 1983 Tratado, núm. I 183, pp. 140, 333.—MUNDÓ, A. M. 1982, pp. 7-23.—MUNDÓ, A. M. 1988, p. 125.—PÉREZ PASTOR, C. 1908Indices, núm. XVII, p. 19.

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

149

Cód. 18

[Missale Romanum]

s. XI ex.-XII in.

Ms. facticio, pergamino: 380 × 255/250 mm.; 364 ff. (15 + 350).

Sector A[Calendarium], f. 1r-1v.

f. 1r-v: Este folio ha servido, de hecho, como guarda inicialdel ms. durante mucho tiempo. Hoy se conserva en una carpeta(V. la correspondiente entrada en el Cód. 118 de esta misma co-lección).

Sector B[Martyrologium Hieronymianum], ff. 2ra-3vb.

f. 2ra ITC.: [...] Cirilli Sauli et [///]nis Pelagie et alios III. Corres-ponde al día XI antes de las kalendas de agosto.

f. 3vb FTC.: ... et obitum Odoari episcopi Bracara era DCCCXXIII [...].Corresponde al día II antes de las kalendas de noviembre. Se in-cluyen festividades propias de distintos lugares de la Cristiandad.Este bifolio ha sido escrito en letra visigótica.

Sector C[Missae], f. 4r-4v.

f. 4r ITC.: [...] in illo tempore dixit Dominus discipulis suis...f. 4v FTC.: ... cum omnibus sanctis premium eterne uite percipiant

per eundem [...]. Este folio, datable en el s. XII, está escrito en carolinagoticizada.

Cód. 18

ELISA RUIZ GARCÍA

150

Sector D

f. 5r: [Tabula ad totam rationem computi].f. 5v: [Tabula computi]. En la parte derecha del folio figura lacomposición titulada Rythmus de termino Paschae:INC.: None Aprilis norunt quinos...EXP.: Texto muy borroso.El folio está escrito en letra carolina pura. Una mano del s. XIII

ha añadido en el tercio inferior de la hoja dos versos relacionadoscon la manera de determinar las letras dominicales, siguiendo lasiniciales de las doce palabras utilizadas:

f. 5va: Altitonans Dominus diuina gerens bona extat gratuito celi fereantea dona fideli.

Sector E1. [Calendarium], ff. 6r-12v.

f. 6r INC.: Dat primus decimam Ianus pede septima sextam / Princi-pium Iani sacri tropicus Capricornus / Iani prima dies et septima finetimetur. Cada mes va encabezado por tres versos. El primero es unaadición algo posterior. El segundo procede del poema de Ausoniotitulado In quo mense signum sit ad cursum solis. El tercero indicalos días aciagos, (De diebus Aegyptiacis) composición muy difundi-da y tradicionalmente atribuida a Beda. El calendario realizado enescritura visigótica es de distinta mano que los ff. 2-3.

f. 11v EXP.: ... D A II Siluestri, Pape et confessoris, et Columbe,uirginis martyris.

2. [Annotationes computi], f. 12ra-12vb.

f. 12ra INC.: Ad sextum decimum numerum quintum dato primum /...f. 12vb EXP.: ... XXVIII Tandem cum binis uiginti sex dato trinis III

h II. A continuación hay un pequeño esquema y otras anotacionesde cómputo eclesiástico. La letra es carolina goticizante. La hoja secierra con una secuencia neumada de mano más tardía.

3. [Orationes et missae], ff. 13ra-350ra.

f. 13ra ITC.: [...] et ueniat super me ad...f. 82vb FTC.: ... eum Christum extra sinagogam fieret propter ea

parentes eius dixerunt [...].f. 83ra ITC.: [...] qui etatem habet ipsum interrogate...f. 116vb FTC.: ... plusquam holocausta. Tractum [...].f. 118ra ITC.: [...] salutis mee ab umbra...(texto neumado).

Cód. 18

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

151

f. 347vb FTC.: ... o pie Deus qui primum homi[...] (texto neumado).f. 348ra ITC.: [...] Deus cuius miseratione anime fidelium...f. 349vb FTC.: ... cordis nostri secura requies salus et uita iocunda

felici[...]f. 350ra ITC.: [...] et matris mee eorum que peccata dimitte...FTC.: ... perpetuamque me cum illis gratia coronet eterna per Domi-

num [...].

Escritura visigótica pausada (sectores A, B y E); escritura carolina(sectores C y D). Ambos estilos aparecen entremezclados a lo largo delejemplar. La modalidad ofrecida en E es elegante y cuidada, de tipolitúrgico. Se caracteriza por sus formas angulosas y por el relleno delcuerpo de algunas letras en rojo. Los sistemas gráficos y abreviativoscarolinos no han influido excesivamente sobre el copista, a pesar desu data tardía. Se observa el uso regular del grupo tj ante vocal. Eltexto de esta parte del ms. parece de una sola mano. Los ff. 4r-v, 12r-vy 350ra-b y vb han sido trazados en escrituras carolinas de transición.En el f. 350r figura una antedatación en escritura imitativa visigótica:Placidius abbas in Sancto Emiliano era DCCCCXIII. A continuación se ini-cia en letra carolina goticizante una oración en honor de santo Tomás,arzobispo de Canterbury (canonizado en el a. 1173) que completa elresto de la plana. En el f. 350va figura la siguiente rúbrica: Missa deincarnacione, natiuitate, pasione, morte ... Esta parte muestra una escri-tura visigótica, poco caligráfica, de módulo muy alargado y astilesmuy desarrollados. En la columna b se ha añadido una Missa conceptiosancte Marie en letra carolina.

El pergamino es de color blanco y de calidad mediana. Los fascí-culos son cuaterniones en su mayoría, que carecen de reclamos osignaturas. Hay títulos corrientes. La foliación es moderna, a lápiz yen cifras arábigas en los sectores A-D, y en E desde el f. 318 hasta elfinal. El resto del sector E va en números romanos (ff. 1 al 316, porcuanto que el 317 ha quedado sin numerar).

Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectiva-mente: 380 × 255/250 mm. y 270 × 165 mm. Estas medidas varían algoen la parte del calendario. La unidad de pautado es 9 mm. en el tex-to principal y 8 mm. en el calendario. El texto discurre a doble co-lumna. La perforación consiste en orificios circulares practicados enel margen exterior del folio.

Las capitales son, en su mayoría, de ascendencia visigótica. Hayiniciales rellenas monocromas y otras de trazado pleno de tipo carolino.En el f. 13r se encuentra una mayúscula antropomórfica de sabor ro-

Cód. 18

ELISA RUIZ GARCÍA

152

Cód. 18

mánico. Se usa un monograma para expresar la secuencia uere etdignum en el prefacio de la misa. En el f. 13r se ha dibujado a tal finuna miniatura de estilo románico compuesta por el Agnus Dei inscri-to en un «tondo» y sostenido por dos ángeles en posición invertida.

Hay abundante notación musical de tipo aquitano.El manuscrito parece haber sido elaborado en San Millán por sus

características paleográficas y codicológicas. También corrobora estahipótesis algunas conmemoraciones locales registradas en él, talescomo la de la traslación de san Félix —que según anotación marginaltuvo lugar en el año 1090 (era ICXXVIIII)— y las tres dedicadas a sanMillán. En el margen exterior del f. 4v se lee de una mano más tar-día: Septimo kalendas iunii caupta fuit Iherusalem in die [///] a regeSarracenorum nomine Saladi. Era MCCXXV (a. 1187). Otras adiciones pos-teriores añadidas en la tapa anterior del ejemplar nos dan el título delcódice y noticias sobre su circulación: a) «Misal en gótico al estiloromano 18» y b) «Es del monasterio de San Millán y prestóse al se-ñor obispo de Ciudad Rodrigo y al doctor Nieto que lo llevó a 12 dejulio de 1558. Doctor Nieto». El ms. está incompleto y mutilado. Laencuadernación es antigua en tabla.

Signaturas antiguas: F 185 y 17.* V. los correspondientes esquemas (pp. 556 y 668).

BIBLIOGRAFÍA

AYUSO MARAZUELA, T. 1953, p. 446.—CHURRUCA, M. 1939, p. 137 y lám. XLV V 3.—CLARK, Ch. U. 1919 Collectanea, p. 40.—CORDOLIANI, A. 1954, pp. 112-115.—DE GAIFFIER,B. 1946, p. 153.—DE GAIFFIER, B. 1964a, pp. 166-169.—DE GAIFFIER, B. 1964b, pp. 5-35.—DÍAZ Y DÍAZ, M. C. 1958-1959 Index, núm. 639.—DÍAZ Y DÍAZ, M. C. 1979a Libros,pp. 200-202 y lám. 19.—DOMÍNGUEZ BORDONA, J. 1933 Manuscritos, núm. 349, p.205-206, fig. 193.—FÁBREGA GRAU, A. 1959.—GARCÍA VILLADA, Z. 1923 Paleografía, núm.81, p. 106.—JANINI, J. 1961, pp. 465-471.—JANINI, J. 1962a, pp. 177-195.—JANINI, J. 1977Manuscritos, vol. I p. 150-153.—KLEIN, P. K. 1976 Der ältere, passim.—LINAGE CONDE,A. 1973a, p. 771.—LOEWE, G. y HARTEL, W. 1887-1915 Bibliotheca, núm. 17, pp. 498-499.—MILLARES CARLÓ, A. 1961 Manuscritos, núm. 95, p. 384.—MILLARES CARLÓ, A.1983 Tratado, núm. I 183, p. 333.—PÉREZ PASTOR, C. 1908 Indices, núm. XVIII, p. 19.—RUBIO, L. 1984, núm. 497, p. 406.—VEZIN, J. 1963, pp. 5-25.

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

153

Cód. 19

Cód. 19

s. XV (post a. 1450)

Ms. unitario, pergamino: 400 × 285 mm.; 205 ff.

1. [Calendarium], ff. 1r-6v.

f. 1r RUB.: Kalendas. Ianuarius habet dies XXXI, luna XXX.INC.: Iani prima dies et septima fine timetur. III a Ianuarii Circumcisio

Domini...f. 6v EXP.: ... a II Siluestri episcopi XII lectio Columbe uirginis II.o n.o

2. [Anotaciones sobre cómputo eclesiástico], ff. 7r-12r.

f. 7r INC.: Por quanto todos buenamente non pueden entender...f. 12r EXP.: ... dichas fiestas en qué día serán cada año.En los ff. anteriores hay numerosas figuras y tablas cronológicas.

3. De commemoratione Corporis Christi, f. 11r-11v.

f. 11r RUB.: Rubrica de comemoracione Corporis Christi.INC.: Ad honorem sume et indiuidue Trinitatis [...] anno Domini

millesimo quadrigentesimo quinquagesimo, die dominica tercia die madii[...] fuit celebratum capitulum prouinciale ordinis Sancti Benedictiprouinciarum Terraconensis et Cesarauguste...

f. 11v FTC.: ... comemoracionibus tunc cesset et ista [...].Hay una nota posterior, relativa a la misma festividad, datada

en el año de 1482.

ELISA RUIZ GARCÍA

154

4. [Proprietates campanae], f. 12v.

f. 12v INC.: Habet ergo canpana proprietatem conueniendi...EXP.: ... terror est demoniorum.

5. [Biblia. V.T. Psalterium], ff. 13r-135r. Latín. (Versión: Vulgata).

f. 13r RUB.: Psalmus Dauid.INC.: Beatus uir qui non... (Psal. I).f. 135r EXP.: ... omnis spiritus laudet Dominum (Psal. CL).

6. [Cantica. Hymni liturgici], ff. 135r-185v.

6.1. f. 135r RUB.: Fides catholica.INC.: Quicumque uult saluus esse ante omnia...f. 185v FTC.: ... quem senex illius [...].

6. 6.2. [Letania. Officium], ff. 186r-197r.

f. 186r ITC.: [...] sancta Eugenia. Oratio. Sancta Teodosia...f. 197r EXP.: ... regem glorie parte locus \sit/ uenie (sic) sit Christo

regi gloria. Última rúbrica conservada: In festiuitate sancti Laurentiihymnus.

6.3. f. 198r ITC.: [...] uos sancti Domini uocabimini...f. 205v FTC.: ... precantes seruulos in sempiterna [...].Todo el texto litúrgico del último fascículo es una adición pos-

terior (s. XVI).

Escritura gótica híbrida de varias manos en los textos prelimina-res (ff. 1r-12v); gótica litúrgica no muy esmerada en el resto del códi-ce. El último fascículo presenta una escritura próxima a la técnica delestarcido.

El pergamino es de calidad mediana y color parduzco. Predomi-nan los cuaterniones. Hay reclamos. La numeración es moderna, apluma.

Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectivamen-te: 400 × 285 mm. y 280 × 180 mm. La unidad de pautado es15 mm. En el último cuaderno: 285 × 180 mm. y 20 mm. El texto discu-rre a línea tirada. Se aprecian las señales de la perforación. El pautadoes a punta seca. Las líneas de escritura son 20, y 13 en el fascículo final.

Las rúbricas presentan las formas góticas habituales. Las inicialesprimarias ofrecen filigranas o adornos sencillos, salvo la que se encuen-

Cód. 19

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

155

Cód. 19

tra en el f. 163r, hecha en oro. En el campo interior de la letra hayunos motivos vegetales ingenuos. Las mayúsculas secundarias hansido trazadas en rojo, a veces presentan unos adornos en color mora-do. Como ilustraciones se encuentran tablas, figuras astronómicas, unacampana y la habitual representación de una mano extendida comoprocedimiento mnemotécnico para establecer los cálculos del cómpu-to eclesiástico.

A lo largo del texto es mencionado ocasionalmente el monasteriode San Millán y la orden benedictina. En el margen superior del f. 1rse lee: «Salmos, cánticos, himnos etc.» El ejemplar está incompleto ysometido actualmente a un proceso de restauración. Carece de encua-dernación.

Signaturas antiguas: F 182 y 33.* V. los correspondientes esquemas (pp. 557 y 669).

BIBLIOGRAFÍA

AYUSO MARAZUELA, T. 1953, p. 375.—CORDOLIANI, A. 1954, pp. 115-116.—DOMÍN-GUEZ BORDONA, J. 1933 Manuscritos núm. 350, p. 206.—JANINI, J. 1977 Manuscritos,pp. 153-154.—LOEWE, G. y HARTEL, W. 1887-1915 Bibliotheca, núm. 33, p. 511.—PÉREZ

PASTOR, C. Indices, núm. XIX, pp. 19-20.

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

157

Cód. 20

[Biblia. V. T. et N. T. Psalterium-Apocalypsis] («Biblia de Quisio»). Latín. (Versión:Vetus Latina y Vulgata)

s. IX ex.-X in.

Ms. unitario, pergamino: 340 / 330 × 275 / 270 mm.; 251 ff.

1. [Psalterium], ff. 1ra-15vb (Versión hebraica).

f. 1ra ITC.: [...] ego ad Deum clamabit: et Dominus... (Psal. LIV, 17)f. 15vb FTC.: ... iuuenes et uirgines senes cum pueris laudent nomen

Domini [...] (Psal. CXLVIII, 12).

2. Isaias, ff. 16ra-40va.2. 2.1. HIERONYMVS [STRIDONIVS]2. 2.1. Prologus in Isaiam

f. 16ra PROL.: Incipit prologus Hieronimi presbiteri in Esaiam.INC.: Nemo quum prophetas uiderit...f. 16rb EXP.: ... eclesiis eius diutius insultarent. Explicit prefatio.

2.2. f. 16rb RUB.: Incipit Esaias profeta.INC.: Visio Esaie filii Amos...f. 40rb EXP.: ... ad satietatem uisionis omni carni, amen. Explicit Esaie

profete.

3. Ieremias, ff. 40va-65vb.3. 3.1. HIERONYMVS [STRIDONIVS]3. 3.1. Prologus in Ieremiam

f. 40va PROL.: Incipit prologus Hieremie profete.

Cód. 20

ELISA RUIZ GARCÍA

158

INC.: Hieremias profeta qui hic prologus...EXP.: ... scriptitantem inuidorum insaniam prouocare. Explicit

prologus.

3.2. RUB.: Incipit liber eiusdem profete.INC.: Verba Iheremie filii...f. 65vb EXP.: ... usque ad diem mortis sue cunctis diebus uite eius.

Finit Iheremias.

4. Baruch, ff. 65vb-66vb.

f. 65vb RUB.: Incipit Baruch.INC.: Et hec uerba libri...f. 65vb FTC.: ... in tempore quo ceperunt Chaldei Iherusalem [...] (1, 2).f. 66ra ITC.: [...]donosor regis Babilonis... (1, 11).f. 66vb EXP.: ... qui discesserunt a te, Domine, Deus noster. Finit

Baruch (3, 8).

5. Threni, ff. 66vb-69ra.

f. 66vb RUB.: Incipit Trini Iheremie prophete.INC.: Et factum est postquam...f. 69ra EXP.: ... iratus est contra nos uehementer. Finiunt Trini

Iheremie prophete.

6. Epistola [= Baruch 6, 1-72], ff. 69ra-70ra.

69ra RUB.: Incipit epistola eiusdem.INC.: Exemplum epistule quam misit...f. 70ra EXP.: ... simulacra nam erit longe ab obprobriis. Explicit

Iheremias prophete, amen.

7. Ezechiel, ff. 70ra-91ra.7. 7.1. HIERONYMVS [STRIDONIVS]7. 7.1. Prologus in Ezechielem

f. 70ra PROL.: Incipit prologum Ezecielis prophete iuxta Ebraicamueritatem translatum a Iheronimo presbitero, qui legis ora pro nobis...

INC.: Ezecihel propheta cum Ioachim rege...f. 70rb EXP.: ... quod Grece significantius dicitur ut uocentur. Explicit

prologus Iheronimi presbiteri iuxta Ebreum.

7.2. RUB.: Incipit Hezeciel propheta.INC.: Et factum est in tricesimo anno in quarto mense in quinta die...

Cód. 20

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

159

f. 77vb FTC.: ... eos in terram super quam lebabi [...] (20, 28).f. 78ra ITC.: [...] manum meam ut darem... (20, 28).f. 86vb FTC.: ... ait Dominus Deus. Et hi (corr.) egressus [...].f. 87ra ITC.: [...] et circuibunt peragrantes terram... (39, 15).f. 90vb FTC.: ... ex latere porte in ga[...] (46, 19).f. 91ra ITC.: [...] ciuitatis a plaga septentrionali... (48, 30).f. 91ra EXP.: ... ex illa die Dominus ibidem. Ezecihel propheta

iuxta Ebreum, amen.

8. Daniel, ff. 91ra-100vb.8. 8.1. HIERONYMVS [STRIDONIVS]8. 8.1. Prologus in Danielem

f. 91ra PROL.: Incipit prologus Ieronimi presbiteri.INC.: Danielem prophetam iux\ta/ septuaginta interpretes Domini

Salbatoris eglesie non legunt...f. 91va EXP.: ... in utramque partem aut amore labuntur aut odio.

Explicit prologus.

8.2. RUB.: Incipit Daniel propheta.INC.: Anno tertio regni Ioachim regis Iuda...f. 100vb FTC... intromisit et deuorati sunt in momento coram eo.

Explicit Daniel [...].f. 101ra ITC.: [...] populis Srahel in hobseruandis sacrificiis Dei

increpatione que in eundem...8.3. f. 101ra EXP.: ... quod deos alienos colerint significant. Explicit

explanatio in Malachie prophete.

9. Prophetae minores, ff. 101ra-121va.9. 9.1. HIERONYMVS [STRIDONIVS]9. 9.1. Prologus in duodecim prophetas

f. 101ra PROL.: Incipit prologus duodecim prophetarum, amen. Deogratias.

INC.: Non idem ordo est duodecim prophetarum aput Ebreos...EXP.: ... habent titulos, prophetaberunt. Explicit prefatio duodecim

prophetarum.a) Osee

f. 101ra RUB.: Incipit Ose profeta translatio beati Iheronimi presbiteri.Deo gratias.

INC.: Verbum Domini quod factum est ad Ose filium Beeri...f. 104ra EXP.: ... uero corruent eis. Explicit Ose propheti.

Cód. 20

ELISA RUIZ GARCÍA

160

b) Ioelf. 104ra PROL.: Incipit prologus Iohel.INC.: Sanctus Iohel aput Ebreos post Ose ponitur...f. 104rb EXP.: ... audite celi et auribus percipe terram. Finit.f. 104rb RUB.: Incipit Iohel propheta.INC.: Verbum Domini quod factum est ad Iohel...f. 105va EXP.: ... commorabitur in Syon. Explicit Iohel propheta.

c) Amosf. 105va PROL.: Incipit prologum Amos (corr: prologus Hamos).INC.: Ozias rex quum Dei religionem sollicite emularetur...EXP.: ... processuram uoluit demonstrare. Finit.f. 105va RUB.: Incipit Amos propheta.INC.: Verba Amos qui fuit in pastoralibus...f. 108ra EXP.: ... dedi eis dicit Dominus Deus tuus, amen. Explicit

Amos propheta.d) Abdias

f. 108ra PROL.: Incipit prologus.INC.: Iacob patriarca fratrem abuit Esau qui...f. 108rb EXP.: ... seruus Domini in nostro sonat Latino eloquio.

Explicit prologus domini Ieronimi.f. 108rb RUB.: Incipit uisio Abdie prophete.INC.: Visio Abdie hec dicit Dominus Deus ad Edom...f. 108va EXP.: ... et erit Domino regnum. Explicit Abdias profeta.f. 108va PROL.: Incipit prologus.f. 108vb INC.: Sanctum Ionam Ebrei adfirmant filium fuisse mulieris...EXP.: ... et a facie tua quo fugiam. Explicit.

e) Ionasf. 108vb RUB.: Incipit Ionas propheta.INC.: Et factum est uerbum Domini ad Ionam filium Amathi...f. 109vb EXP.: ... quid sit inter dexteram et sinistram suam et iumenta

multa. Explicit Ionas profeta.f) Michaeas

f. 109vb PROL.: Incipit prologus.INC.: Temporibus Ioathe et Ezecie regum...EXP.: ... ad futurum denuntiabit. Explicit.f. 109vb RUB.: Incipit Miceas propheta.INC.: Verbum Domini quod factum est ad Miceam...f. 111va EXP.: ... que iurasti patribus nostris a diebus antiquis. Finit.

Explicit.g) Nahum

f. 111va PROL.: Incipit prologus.

Cód. 20

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

161

INC.: Naum prophetam ante \interitum/ aduentum regis Assiriorum...f. 111vb EXP.: ... ut preparent se ad iudicii diem ubi ultor aduersum

ueros Assirios futurus est Dominus. Explicit.f. 111vb RUB.: Incipit Naum propheta.INC.: Sumtio Ninnibe liber uisionis Naum filii Helcesei...f. 112va EXP.: ... non transiit malitia tua semper. Explicit Naum propheta.

h) Habacucf. 112va PROL.: Incipit prologus.INC.: Quattuor prophete in duodecim prophetarum...f. 113ra EXP.: ... et probandum tribulationem et miseriam uenire

desideret. Explicit prologus.f. 113ra RUB.: Incipit Abbacuc propheta.INC.: Onus quod uidit Abbacuc propheta...f. 114ra EXP.: ... et super excelsa \mea/ deducet me uictor in psalmis

canentem. Explicit Abacuc propheta.i) Sophonias

f. 114ra PROL.: Incipit prologus.INC.: Tradunt Ebrei cuiuscumque prophete pater...f. 114rb EXP.: ... tunc temporis tribuendam textu lectionis denuntiabit.

Explicit.f. 114rb RUB: Incipit Sophonias propheta filius Cusi.INC.: Verbum Domini quod factum est ad Soffoniam...f. 115rb EXP.: ... cum conuertero captiuitatem uestram coram occulis

uestris dicit Dominus. Explicit Soffonias propheta.j) Aggaeus

f. 115rb PROL.: Incipit prologus in Aggeu propheta.INC.: Iheremias propheta ob causam periurii Sedechie regis...f. 115va EXP.: ... et interitum regnorum gencium exterarum significat.

Explicit prologus.f. 115vb RUB.: Incipit Aggeus propheta.INC.: In anno secundo Darii regis...f. 116rb EXP.: ... quia te elegi dicit Dominus exercituum. Explicit Ageus.

k) Zachariasf. 116rb RUB.: Incipit prologus in libro Zaccarie.INC.: Secundo anno Darii regis Medorum...f. 116va EXP.: ... de terra Caldeorum per noctem prophete est reuelata.

Explicit.116va RUB.: Incipit Zaccarias propheta.INC.: In mense octabo in anno secundo Darii...f. 120rb EXP.: ... in domo Domini exercituum in die illa. Explicit

Zaccarias.

Cód. 20

ELISA RUIZ GARCÍA

162

l) Malachiasf. 120rb RUB.: Incipit Malaci propheta.INC.: Onus uerbi Domini ad Israhel in manu...f. 121va EXP.: ... et percutiam terram anathemate. Explicit Malahiam

prophetam, amen.

10. Macchabaei, ff. 121va-144ra.

f. 121va RUB: Incipit notitia de regibus qui habentur in libroMaccabeorum.

f. 121vb TABLA: Incipit capitulationes de libro Maccabeorum (61caps.).

f. 122vb RUB.: Incipit Maccabeorum liber primus.INC.: Et factum est postquam percussit Alexander...f. 133ra EXP.: ... princeps sacerdotum post patrem suum. Deo gratias.

Explicit Maccabeorum liber primus.TABLA: Incipit capitulatio in libro secundo Maccabeorum (55 caps.).f. 133vb RUB.: Incipit Macchabeorum liber secundus.INC.: Fratribus qui sunt in Egypto...f. 144ra EXP.: ... non erit gratus hic ergo erit consumatus. Explicit

Maccabeorum liber IIs.COLOFÓN: Tandem finitis Veteris Instrumenti libris quos eclesia

catholica in canone diuinarum recipit scribturarum ad euangelia Nouum-que Testamentum Christo iubante peruenimus, amen, <per Quisiummonacum sancti Emiliani sub era DCC scriptum. Martinus abbas in sanc-to Emiliano>.

f. 144rb TABLA: <Item abbates post sanctum Emilianum.INC.: Citonatus abbas. Era DCXII.EXP.: ... Petrus abbas. Era DC[///]>.TABLA: <Item abbates in Sancto Emiliano.INC.: Benedictus abbas. Era DCCVIII...EXP.: ... Iohanes abbas. Era DCCCLXIII>.

11. Euangelia, ff. 144ra-205vb.11. 11.1. HIERONYMVS [STRIDONIVS]

f. 144ra EPIST.: Beato Papae Damaso Iheronimus.INC.: Nouum opus facere me cogis...f. 145ra EXP.: ... obto \te/ ut in Christo ualeas et mi memineris, Papa

beatissime. Explicit epistola Iheronimi ad Damasum.

11. 11.2. HIERONYMVS [STRIDONIVS]

PROL.: Incipit prologus quattuor euangeliorum.

Cód. 20

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

163

INC.: Plures fuisse qui euangelium... (frag. prol. Commentariorumin euangelium Matthaei libri IV).

f. 145va EXP.: ... eclesiasticis uiuis canendas. Explicit prologusquattuor euangeliorum.

11. 11.3. [EVSEBIVS CAESARIENSIS]

EPIST.: Eusebius Carpiano fratri in Domino salutem.INC.: Ammonius quidam Alexandrinus magno studio...f. 145vb EXP.: ... ex eodem modo usque ad decem.

11. 11.4. HIERONYMVS [STRIDONIVS]

PROL.: Incipit prologus Iheronimi ad Euseuium.f. 146ra INC.: Satisque miror Eusebi... (frag. prol. Commentariorum

in euangelium Matthaei libri IV).f. 146rb EXP.: ... si in postea scribenda concludat.

11.5. f. 146v-f. 151v: TABLAS: Cánones eusebianos.f. 151vb PROL.: Incipit prefatio euangelii secundum Mattheum.INC.: Mattheus ex Iudeas sicut...EXP.: ... querentibus non tacere. Explicit.f. 152ra TABLA: Incipit elencus eiusdem (28 caps.).f. 153ra TABLA: Incipit brebes que abentur in euangelii secundum

Marcum (13 caps.).f. 153rb TABLA: Incipit brebes secundum Luce (21 caps.).f. 154vb TABLA: Incipit helencus euangelii secundum Ioannem

(10 caps.).f. 154vb FTC.: ... sed Phariseos non confiterentur [...].f. 155ra ITC./RUB.: Incipit textum sancti euangelii secundum

Matheum.INC.: Liber generationis Ihesu Christi...f. 168rb EXP.: ... usque ad consummationem seculi, amen. Explicit

euangelium secundum Matheum.PROL.: Incipit prologus Marci euangeliste.INC.: Marcus euangelista Dei electus...f. 168va EXP.: ... prestat Deus est. Explicit prologus.RUB.: Incipit euangelium secundum Marcum.INC.: Initium euangelii Ihesu Christi...f. 177va EXP.: ... sequentibus signis. Finit. Explicit euangelium secun-

dum Marcum.f. 177vb PROL.: Incipit prefatio Luce secundum Iheronimum.

Cód. 20

ELISA RUIZ GARCÍA

164

INC.: Est quidam Lucas...EXP.: ... inde euangelium in Asia. Explicit.RUB.: Incipit euangelium secundum Lucam.INC.: Quoniam quidem multi...f. 177vb FTC.: ... et nomen eius Elisabeth [...] (Luc. 1, 5).f. 178ra ITC.: [...] inuolutum et expositum... (Luc. 2, 12).f. 193rb EXP.: ... et benedicentes Dominum, amen. Explicit euangelium

secundum Lucam.PROL.: Incipit secundum Iohannem.INC.: Iohannes euangelista unus...f. 193va EXP.: ... doctrinas seruetur. Explicit ratio.INC.: In principio erat Verbum...f. 205vb EXP.: ... qui scribendi sunt libros, amen. Deo gratias.

12. Actus apostolorum, ff. 206ra-219vb.

f. 206ra TABLA: Incipiunt capitula Actuum apostolorum (61 caps.).f. 206rb TABLA: Hic testimonio de Veteri Testamento in Actibus

apostolorum.f. 207ra RUB.: Argumentum de epistolis Iheronimi in Actibus

apostolorum.RUB.: Item de nominibus eorum in Actibus apostolorum quorum Lucas

meminit sic.f. 207rb-va RUB.: Argumentum Actuum apostolorum. Ad que loca

Paulus et Barnabas ab Antiocia dimissi a Sancto Spiritu peruenerunt.f. 207vb RUB.: Incipit (cancell.: prefatio) liber Actuum apostolorum.INC.: Primum quidem sermonem...f. 219vb FTC.: ... aut uinculis habentem crimin[...] (23, 29).

13. Epistolae, ff. 220ra-247vb.

f. 220ra TABLA: Incipit capitulationes ad Corinteos prima (19 caps.).f. 220rb RUB.: Hec testimonia de Veteri Testamento conprehensa sunt

in epistola ad Corinteos I.RUB.: Quos sanctorum memorat in epistola ad Corinteos I.RUB.: Argumentum epistola ad Corinteos prima.f. 220va TABLA: Incipit capitulationes in epistola Pauli apostoli ad

Corinteos IIa (15 caps.).f. 220vb RUB.: Haec testimonia de Veteri Testamento conprehensa sunt

in epistola ad Corinteos IIa.RUB.: Item nomina quos sanctorum commemorat apostolus Paulus in

epistola ad Corinteos IIa.

Cód. 20

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

165

f. 221ra RUB.: Incipit epistola ad Romanos.INC.: Paulus seruus Ihesu Christi uocatus apostolus...f. 226ra EXP.: ... sapienti Deo per Ihesum Christum qui honor et gloria

in secula seculorum, amen.RUB.: Argumentum epistola ad Corintios I.f 226rb RUB.: Incipit epistole ad Corintios prima.INC.: Paulus uocatus apostolus Ihesu Christi...f. 230vb FTC.: ... quid facient qui babtizentur pro mortuis [...] (Epist.

ad Corinth., 15, 29).f. 231ra ITC: [...] operando manibus suis quod bonum est... (Epist.

ad Ephes, 4, 28).f. 231va EXP.: ... qui diligunt Dominum \nostrum/ Ihesum Christum

in corruptione, amen. Explicit epistola ad Ephesios.TABLA: Incipit capitulatio ad Philippenses (5 caps.).f. 231vb RUB.: De sanctorum.RUB.: Argumentum in epistola ad Philippenses.f. 232ra RUB.: Incipit epistola ad Philippenses.INC.: Paulus \et Silbanus/ et Thimoteus...f. 233rb EXP.: ... gratia Domini nostri Ihesu Christi quum Spiritu

Sancto, amen. Explicit epistola ad Philippenses.TABLA: Incipit capitulatio ad Colossenses (6 caps.)RUB.: Quos sanctorum commemorat apostolus Paulus in epistola ad

Colossenses.RUB.: Argumentum epistole ad Colossenses.f. 233va RUB.: Incipit epistola ad Colossenses.INC.: Paulus apostolus Ihesu Christi...f. 234vb EXP.: ... gratia Dei uobiscum. Explicit epistola ad Colossenses.TABLA: Incipit capitulatio ad Tessalonicenses I (7 caps.).RUB.: Argumentum epistola ad Tessalonii I (sic).RUB.: Incipit epistola ad Laudicenses. Solamente se conserva un frag-

mento distribuido en los márgenes inferiores de los folios 234v y 235r.f. 235ra RUB.: Incipit epistola ad Tessalonicenses prima.INC.: Paulus et Sileas et Thimoteus...f. 236ra EXP.: ... gratia Domini nostri Ihesu Christi uobiscum, amen.

Explicit epistola ad Tessalonicenses I.TABLA: Incipiunt capitula ad Tessalonicenses secunda (4 caps.).f. 236rb RUB.: Argumentum epistole ad Tessalonicenses secunda.RUB.: Incipit epistola ad Tessalonicenses IIa.INC.: Paulus et Siluanus et Thimeteus...f. 236vb EXP.: ... gratia Domini nostri Ihesu Christi cum omnibus

uobis, amen. Explicit epistola ad Tessalonicenses secunda.

Cód. 20

ELISA RUIZ GARCÍA

166

TABLA: Incipiunt capitula epistole ad Thimoteum prima (8 caps.).RUB.: Argumentum epistole ad Thimoteum I.RUB.: Incipit epistola ad Thimotheum prima.INC.: Paulus apostolus Christi Ihesu...f. 238va EXP.: ... exciderunt gratia tecum, amen. Explicit epistola ad

Thimoteum prima.TABLA: Incipiunt capitula epistole ad Thimotheum IIa (6 caps.).f. 238vb RUB.: Argumentum epistole ad Thimotheum secunda.RUB.: Incipit epistola ad Thimotheum IIa.INC.: Paulus apostolus Christi Ihesu...f. 239vb EXP.: ... gratia nobiscum, amen. Explicit epistola ad Thimo-

theum secunda.f. 240ra TABLA: Incipit capitulatio ad Titum (4 caps.).RUB.: Argumentum epistole ad Titum.RUB.: Incipit epistola ad Titum.INC.: Paulus seruus Dei...f. 240vb EXP.: ... gratia Dei cum omnibus uobis, amen. Explicit epis-

tola ad Titum.RUB.: Incipit argumentum ad Philimonem.RUB.: Incipit epistola ad Philemonem.INC.: Paulus uinctus Ihesu Christi...f. 241ra EXP.: ... gratia Domini nostri Ihesu Christi cum spiritu

uestro, amen. Explicit epistola ad Philemonem.TABLA: Incipiunt capitulatio ad Hebreos (15 caps.).f. 241rb RUB.: Argumentum epistole ad Hebreos.f. 241va RUB.: Incipit epistola ad Hebreos.INC.: Multipharie multisque modis...f. 245vb EXP.: ... gratia cum omnibus uobis, amen. Expliciunt epistole

beati Pauli.TABLA: Incipit capitulationes ad Ebreos cuius supra.f. 246va PROL.: Incipit prologus beati Iheronimi de septem epistolis

canonicis. El folio está mutilado.f. 246vb TABLA: Incipit capitulatio de apistola sancti Iacobi. El folio

está mutilado. Sólo registra los cinco primeros epígrafes.f. 247ra ITC.: [...] et peregrinantibus per orbem terrarum...f. 247vb FTC.: ... accepistis eo quod male petatis [...] (Epist. Iacobi

apost., 4, 3).

14. [Apocalypsis], ff. 248ra-251vb.

f. 248ra ITC.: [...] et audiui numerum signatorum... (7, 4).f. 251vb FTC.: ... procedit de hore ipsius [...] (19, 21). Folio mutila-

do y borroso.

Cód. 20

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

167

En el f. 70ra hay una breve secuencia en árabe. En el f. 220vbse encuentra una segunda antedatación: sub era DCCII per Q[uisium].En varios pasajes aparece la grafía «eglesia».

Escritura visigótica pausada de tipo mozárabe con influencia me-ridional. Es espontánea y natural. De módulo pequeño y achatado.Ofrece un tratamiento irregular, en función de los copistas, del grupotj ante vocal. Presenta una gran variedad de manos: A tj (ff. 1r-15v);B ti/tj (ff. 16r-47v); C ti (ff. 48r-120v); D tj (f. 121r); E ti/tj (ff. 121v-143v); F ti (f. 144r); G ti (ff. 144v-145v); H tj (ff. 146r y 245v-246r); I ti(ff. 151v, 152v hasta el final); J tj (ff. 151v y muchas de las correccio-nes); K ti (f. 152r). En los ff. 35r-v, 115r-v y 117r-v el texto ha sidorehecho por una mano carolina goticizada. Hay correcciones abundan-tes obra de dos revisores distintos. Suelen presentar unas inicialespeculiares. Las integraciones textuales van indicadas generalmentemediante las abreviaturas habituales: dh y sr.

El pergamino es de buena calidad y de color amarillento. Los fas-cículos son en su mayoría cuaterniones, pero se observan algunasanomalías, en parte fruto de manipulaciones tardías a causa de pér-didas de folios o cuadernos completos. No existen signaturas ni re-clamos. Se conservan algunos títulos corrientes. La mayoría han des-aparecido, pues el códice ha sufrido una especie de orillado muy lesivopara el ejemplar. La foliación es moderna, a pluma y en númerosarábigos.

Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectiva-mente 330 / 340 × 270 / 275 mm. y 280 / 290 × 215 / 220 mm. La uni-dad de pautado es 7 mm. El texto discurre a doble columna. La per-foración consiste en orificios circulares o incisiones oblicuas practicadosen el intercolumnio. En los ff. 78-85 se observa una doble perforación.El pautado es a punta seca. En algunos folios (por ejemplo, 11r, 124ry 126r) se observa la huella de un lápiz de plomo. Se han aplicadodos tipos de sistemas: uno siempre directo (ff. 1-15) y otro que alter-na impronta directa e indirecta en el resto del ms.

El ejemplar se caracteriza por su sobriedad ornamental. Los títu-los han sido trazados con capitales epigráficas muy simples. Las rú-bricas con el mismo tipo de letra que el resto del texto. Las inicialesson muy sencillas, generalmente rellenas de un pigmento rojizo, úni-co color utilizado, bien sea en la variedad de minio o de carmín. LosEvangelios van precedidos de los habituales «cánones eusebianos»(ff. 146v-151v).

Cód. 20

ELISA RUIZ GARCÍA

168

Cód. 20

Se ignora el lugar donde este ejemplar fue confeccionado. Mues-tra evidentes influencias mozárabes desde el punto de vista paleo-gráfico, lo cual no prejuzga que el ms. sea oriundo de la zona meri-dional, a causa de la fuerte corriente de emigración existente del sural norte de la Península Ibérica. Tempranamente formó parte del fon-do emilianense. En el f. 1r hay unos marbetes en los que se lee: «Otropedazo [de libro] según la traslación de San Gerónimo» y «Lista delos abades al fin del libro de los Machabeos». El ejemplar está muti-lado e incompleto. Los ff. iniciales y finales se encuentran en pésimoestado de conservación. Presenta una encuadernación en piel marrónmuy oscura, decorada con un simple fileteado y un sólo tipo de hie-rro cuyo motivo es floral.

Signaturas antiguas: F 186 y 22.* V. los correspondientes esquemas (pp. 558 y 670).

BIBLIOGRAFÍA

ANSPACH, E. 1930, pp. 88-91.—ARGAIZ, G. de 1675, vol. II, pp. 311, 370.—AYUSO

MARAZUELA, T. 1953, núm. 253, p. 217; núm. 24, p. 356.—AYUSO MARAZUELA, T. 1960,pp. 11-12.—CHURRUCA, M. 1939, lám. XVv, f. 1v-2r.—CLARK, Ch. U. 1919 Collectanea,núm. 586, p. 42.—DÍAZ Y DÍAZ, M. C. 1958-1958 Index, núm. 332.—DÍAZ Y DÍAZ, M. C.1979a Libros, p. 223-227, lám. 23.—DOMÍNGUEZ BORDONA, J. 1929, lám. 14.—DOMÍN-GUEZ BORDONA, J. 1933 Manuscritos, núm. 351, p. 206-207.—DOMÍNGUEZ BORDONA, J.1957, pp. 141-142.—DOMÍNGUEZ BORDONA, J. 1962 vol. 18, fig. 9, p. 24.—GARCÍA

VILLADA, Z. 1923 Paleografía, núm. 82, p. 106.—GÓMEZ MORENO, M. 1919, pp. 291 yss.—KLEIN, P. K. 1976 Der ältere, pp. 244-251, lám. 195, figs. 84-101.—LOEWE, G. yHARTEL, W. 1887-1915 Bibliotheca, núm. 22, pp. 500-501.—LOEWE, E.A. 1972a-bPalaeographical Papers, pp. 50, 58, 64, 372.—MENÉNDEZ PIDAL, G. 1958b, p. 48.—MENTRÉ, M. 1984, p. 93.—MILLARES CARLÓ, A. 1961 Manuscritos, núm. 96, p. 384.—MILLARES CARLÓ, A. 1983 Tratado, núm. I 184, p. 333.—PÉREZ PASTOR, C. 1908 Indices,núm. XX, pp. 20-21.—PINELL, J. 1965, p. 114.

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

169

Cód. 21

Cód. 21

s. X med.

Ms. unitario, pergamino: 395 / 400 × 295 / 300 mm.; 290 ff.

1. [Liber collectaneus]1. 1.1. [LVCVLENTIVS]1. 1.1. [Expositio epistolarum et euangeliorum], ff. 1ra-211vb y 216ra-269vb (comp.)

f. 1ra ITC.: [...]rum quasi suam et ideo nullus nostrum se ipsumuindicare...

f. 1va RUB.: Euangelium secundum Matheum (primera rúbrica con-servada).

INC.: Cum des\cendi/sset Ihesus de monte ecce leprosus...f. 136vb FTC.: ... est ex spiritu spiritus est terrenum et sicut [...].f. 137ra ITC.: [...] similiter et de cibo dicit: Frange esurienti...f. 211vb FTC: ... in finem seculorum nouus homo (el texto continúa

en el f. 216ra).f. 216ra ITC.: [...] secundum Deum creatus...f. 268va RUB.: In decollatione sancti Iohannis Baptiste secundum

Marcum (última rúbrica conservada).INC.: In illo tempore misit Herodes rex...f. 269vb EXP.: ... prudens lector sagaci mente quesierit.

1. 1.2. Lectio euangelica, ff. 212ra-213vb (texto intercalado).

f. 212ra RUB.: Lectio sancti euangelii secundum Matheum.INC.: In illo tempore acceserunt discipuli...f. 212vb EXP.: ... haec apostolus quoque praecepit uelari.

ELISA RUIZ GARCÍA

170

1. 1.3. Miracula sancti archangeli Michaelis, ff. 213vb-214rb (texto intercalado).

f. 212vb RUB.: Incipit miracula sancti archangeli Michaelis.INC.: Memoriam beati archangeli Michaelis...f. 214rb EXP.: ... accipiunt salutis in Christo Ihesu Domino nostro.

1. 1.4. Exaltatio sanctae Crucis, ff. 214rb-215rb (texto intercalado).

f. 214rb INC.: Exaltatio sancte Crucis que ab Elena...f. 214va-b EXP.: ... adoratur populo. Regnante in perpetuum Domi-

no nostro Ihesu Christo cui honor et gloria nunc et semper per omniaseculorum secula, amen. Exaltacio sancte atque gloriosisime crucis Domininostri.

1. 1.5. De Constantino, ff. 214vb-215rb (texto intercalado)

f. 214vb INC.: Tempore illo postquam Costantino augusto contraMagencium...

f. 215rb FTC.: ... acceptis a Thebas obsides dabis [...] (el resto delfolio en blanco).

2. ISIDORVS [HISPALENSIS]2. Prooemia in libros Noui et Veteris Testamenti, ff. 269vb-275va

f. 269vb RUB.: Incipit liber proemiorum. Plenitudo Noui VeterisqueTestamenti quam in canone catholica recipit ecclesia quem Hisidorum[///].

f. 270ra INC.: In principio uidelicet quinque libri Moisi Genesis...f. 274va EXP.: ... cum Romanorum ducibus factumque legationem.f. 274va RUB.: Item prephationis librorum Noui Testamenti euan-

geliorum predicatio.INC.: Quamuis quadriferia sit uno testamento...f. 275va EXP.: ... flumen etiam babtismi mundum ligni uite per (tal

vez haya que sobreentender la fórmula doxológica). Explicit liberprimiorum.

3. [ISIDORVS HISPALENSIS]3. De ortu et obitu patrum, ff. 275v-284r.

f. 275va RUB.: Incipit uita uel obitus eorum qui in Domino precesserunt.PROL.: Prephatio quorundam sanctorum nobilissimorum...EXP.: ... leguntur qui in scripturarum laudibus perfueru[n]t.f. 275vb TABLA: I Adam II Abel (86 caps.)INC.: Adam protoplaustus et colonus paradisi...

Cód. 21

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

171

f. 281vb EXP.: ... inter Dothain et Balmon Macchabei. Finit ortus uelobitus sanctorum patrum qui habentur in Veteri Testamento.

f. 281vb RUB.: Incipit eorum qui sunt in Nouo Testamento.INC.: Zacharias et Helisabet...f. 284ra EXP.: ... ibique in pace defunctus est atque sepultus (cap. 86).

4. ISIDORVS HISPALENSIS4. Libri differentiarum, ff. 284ra-289vb.

f. 284ra TABLA: Incipit capitula libri differenciarum beati Hisidori(sólo comprende el libro II. Contiene el desarrollo de los epígrafesque serán tratados).

INC.: Inter Deum et Dominum, inter Trinitatem et unitatem...f. 284rb EXP.: ... distinctionibus quatuor uitiorum. Expliciunt capitula.RUB.: Incipit liber differenciarum beati Hisidori Iunioris episcopi

Spalensis.INC.: Inter Deum et Dominum ita quidem difinierint...f. 287vb FTC.: ... offitio facta est ne per iminentem corporis [...]

(lib. II, cap. 17).f. 288ra ITC.: [...] aspera uel lenia hii autem quinque sensus ex

partibus... (lib. II, cap. 27).f. 289vb FTC.: ... possumus de ea etiam gloriosius triumphare [...]

(lib. II, cap. 31).

[Additiones]1. Expositio de oratione dominica, f. 290ra-290vb.

f. 290ra RUB.: Expositio de oratione dominica.INC.: Et factum est quum esset Ihesus in loco quodam...f. 290vb FTC.: ... cotidianus panis dicitur quis nos cotidie satiat

supersubstantialis est [...].El fragmento contiene una explicación del Padre nuestro en la

que se van desarrollando las siete peticiones. El texto queda trun-co en la quinta petición. Quizá proceda de otro comentario bíblicomás amplio.

2. [Liber ordinum?]

Impresión en negativo sobre la contratapa posterior de lo queen su día fue una contraguarda encolada. La cutícula del perga-mino ha quedado adherida y, gracias a ello, se conservan las hue-llas de un texto perteneciente a la misa de sacerdote defuncto y elordo unius defuncti.

Cód. 21

ELISA RUIZ GARCÍA

172

Escritura carolina pura. Se observa la separación de palabras conalgunas irregularidades. Se distingue una mano principal y diversasintervenciones ocasionales. Hay abundantes correcciones ortográficas.

El pergamino es de calidad corriente y de color amarillento. Losfascículos son cuaterniones en su mayoría. Presentan signaturas expre-sadas en números romanos. El primer cuaderno conservado ostentael número IX. Falta también el XXVI. La foliación es moderna, a plumay en números romanos.

Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectiva-mente: 395 / 400 × 295 / 300 mm. y 280 / 285 × 205 mm. La unidad depautado es 9 mm. El texto está distribuido en dos columnas. La per-foración consiste en orificios circulares practicados en el margen exte-rior del folio. Las líneas de escritura son 32.

Los títulos han sido escritos en mayúsculas unciales. Las inicialesprimarias son desnudas. Las secundarias son muy sencillas y traza-das en tinta. El pigmento empleado es minio.

Additio 1.

Presenta una escritura visigótica muy vertical, de módulo alarga-do, y trazada con una pluma muy fina. Se observa el grupo tj antevocal. Abundantes rasgos cursivos (particularmente t y a). Por sutipología gráfica se puede situar en elaboración en torno al siglo XI

en una zona castellana lindante con la Rioja. El pergamino es fino. Lasdimensiones del folio y de la caja de escritura son: 370 × 260 mm. y285 × 190 mm respectivamente. La unidad de pautado es 10 mm. Eltexto, a doble columna, ocupa 29 líneas de escritura.

Additio 2.

Las dimensiones actuales de la impresión son 405 × 280 mm. La es-critura es una muestra de elegante letra litúrgica emilianense, datableen el s. XI. Tiene restos de iniciales policromadas. El texto estaba dis-tribuido en dos columnas. En la actualidad se conservan 19 renglonesvisibles.

El ms. fue probablemente escrito en el monasterio de Sant Cugatdel Vallès, al igual que el ejemplar Cód. 17 de este mismo fondo.Ambas piezas están temáticamente relacionadas. Muy pronto debió deser el códice trasladado al monasterio de San Millán de la Cogolla,donde fueron añadidos los fragmentos en escritura visigótica. En elmargen del f. 1r se lee: «Exposiciones in parva loca scripture». En unmarbete sobre la tapa anterior reza: «Leccionario de epístolas y evan-

Cód. 21

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

173

Cód. 21

gelios». El ejemplar se encuentra incompleto. La encuadernación esantigua en tabla.

Signaturas antiguas: F 191 y 28.* V. los correspondientes esquemas (pp. 559 y 671).

BIBLIOGRAFÍA

FÉROTIN, M. 1904, cols. 408, 37-409, 12.—JANINI, J. 1976, pp. 227-231.—JANNI, J. 1977Manuscritos, p. 154.—LEMARIÉ, J. 1979, pp. 85-105.—LOEWE, G. y HARTEL, W. 1887-1915 Bibliotheca, núm. 28, pp. 505-506.—MILLARES CARLÓ, A. 1983 Tratado, núm. I 185,p. 333.—MUNDÓ, A. M. 1982, pp. 7-23.—MUNDÓ, A. M. 1988, p. 125.—PÉREZ DE

URBEL, J. y GONZÁLEZ Y RUIZ ZORRILLA, A. 1950-1955; vol. I, pp. LXIII-LXXIII, XCIV;vol. II, Apéndice, VI, pp. CXLVII y 717-719.—PÉREZ PASTOR, C. 1908 Indices, núm. XXI,p. 21.

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

175

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

177

Cód. 22

Cód. 22

[Liber commicus]

s. XI (a. 1073).

Ms. unitario, pergamino: 395/390 x 270; [1] h.+ 195 ff.+ [1] h.

1. f. 1va ITC.: [...] Legendum in Assumtio sancte Marie... (sólo se con-serva un esquinazo del folio).

f. 2ra RUB.: Vt post euangelium respondeant omnes: Amen.INC.: Izmaragdus ayt: Perlecta euangelii lectione respondeant omnes:

Amen...EXP.: ... ex orando monstremus.f. 2rb RUB.: Cur dicitur Ispanus iungere palmas ambas cum nobis

lectio euangelii refertur.INC.: Iunctio quid manuum sign[atur]...f. 2rb EXP.: ... quo dignus haberi pro bonitate facit cupiendo uincula

pacis, quia ab antiquis est preceptum.f. 2va RUB.: Legendum in Assumtio sancte Marie. Lectio libri

Sapientie Salomonis.INC.: In diebus illis ayt Salomon...f. 2rb EXP.: ... permanet dilectio.f. 2vb RUB.: Epistola Pauli apostoli ad Corintios secunda.f. 2vb INC.: Fratres, quicumque gloriatur in Domino glorietur...f. 3ra EXP.: ... cartam exibere in Christo Ihesu Domino nostro.f. 3ra RUB.: Lectio sancti euangelii secundum Lucam.INC.: In illo tempore Dominus noster Iesus Christus intrauit in

quodam castellum...

ELISA RUIZ GARCÍA

178

f. 3rb EXP.: ... beati qui audiunt uerbum Dei et custodiunt illud, amen.f. 3v: Dibujo a plena página que representa la Cruz con el Alfa

y la Omega en presencia de dos ángeles. Al igual que en otros mss.emilianenses se ha añadido una antedatación con mano inhábil: Inera DCCXLIIII abbas Emilianus in Sancto Emiliano.

f. 4ra RUB.: In nomine Domini incipiunt orationes post gloriam inexcelsis Deo in primis de aduentum Domini.

INC.: Deus qui per angelicos coros...f. 8vb EXP.: ... deuitum confer tue gratie donum, amen.f. 9r: En blanco.f. 9va PROL.: Quamquam licenter adsumatur in opere congregatio

celestium lectionum et ipsum opusculum de ecclesiasticis uiris...f. 10ra EXP.: ... hec enim omnia ob multorum et quidem utilitatem peti-

tionibus tuis obediens scribere curabi, uenerabilis mici et amantissime frater.f. 10ra INC.: Esayas in Iherusalem nobilis genere natus est...f. 12ra EXP.: ... ossa eius cum reliquiarum in Domino translata sunt.f. 12ra RUB.: In nomine Domini nostri Iesu Christi incipit liber

comicus de toto circulo anni.RUB.: Legendum in primo dominico de aduentu Domini. Lectio libri

Esaie prophete.INC.: In diebus illis uerbum quod...f. 50vb FTC.: ... et uenit cum parentibus et filiis [...].f. 51: Este folio incluido en la numeración moderna falta en el

ejemplar.f. 52ra ITC.: [...] salbat sperantes in se...f. 193vb EXP.: ... uade et amplius iam noli peccare.f. 193v COLOFÓN: Explicitus est hic liber comitis a domni Petri

abbatis sub era ICXIa (= a. 1073).f. 193vb RUB.: Legendum in diem sancte (sic) Micaelis arcangeli.

Lectio libri Danielis prophete.f. 193vb INC.: In diebus illis ego Daniel...f. 195ra EXP.: ... et stare ante filium hominis, amen.

2. [Mundi creatio], f. 85v (i. m.)

INC.: Ecce die primo fit lux celique secundo...EXP.: ... septenum sanxit Dominus requiemque uocauit.

3. [Sermo pro Hispanis sacris], f. 195ra-b.

f. 195ra INC.: Doctor ayt: Audi homo uocem apostoli...f. 195rb EXP.: ... qui a profetibus eclesie anime conueniunt.

Cód. 22

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

179

Escritura visigótica pausada de tipo litúrgico, caracterizada por sumódulo alargado y formas artificiosas que revelan un estadio de ca-nonización. Recuerda la clase de letra empleada en el ms. 47 de estamisma colección. Presenta de manera regular el uso del grupo tj antevocal. Todo el texto ha sido elaborado por una sola mano, salvo al-gún fragmento, como los seis hexámetros incorporados en el margendel f. 85v. En el colofón se ha utilizado un tipo gráfico propio de laescritura diplomática, con módulo alargado y trazado muy onduladoy rebuscado. También hay alguna muestra de escritura carolinagoticizante. Se aprecian algunas correcciones.

El pergamino es de buena calidad y de color blanco. Los fascícu-los son cuaterniones. Existen reclamos colocados horizontalmente enel margen inferior del último folio de cada cuaderno. La foliación esmoderna, a pluma y en números arábigos.

Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectiva-mente: 380 × 270 y 275 × 170. La unidad de pautado es 10 mm. La dis-posición del texto es a doble columna. La perforación consiste en pe-queñas incisiones practicadas en el margen exterior.

Las rúbricas han sido trazadas en letras minúsculas. Las inicialesprimarias son cuidadas y morfológicamente ricas: alternan las delacerías, las rellenas, las zoomórficas y las antropomórficas. Estas úl-timas son muy variadas e interesantes. Algunas figuras presentan unperfil muy característico. Como elementos ilustrativos tenemos: la cruzde Oviedo inserta en un arco (f. 3v); el sacrificio de Abraham (f. 93r)y Cristo con sus discípulos (f. 104r). La tinta es negra y los pigmentosvariados y de tonos vivos. En el f. 68v hay en el margen una figurade un guerrero y a sus pies esta leyenda en letras capitales visigóticas:«Tellu comes Ruconum sub era DCCLVI».

El ms. es oriundo del monasterio de San Millán de la Cogolla. En laguarda inicial se lee: «En el mes de junio era MCCCLVII murieron los in-fantes en la vega de Granada». En el plano anterior de la tapa hay dosmarbetes superpuestos. En el superior se dice: «El libro llamado Comeso Co[...] 27». La encuadernación es moderna en piel blanquilla (a. 1962).

Signaturas antiguas: F 192 y 29.* V. los correspondientes esquemas (pp. 560 y 671).

BIBLIOGRAFÍA

AYUSO MARAZUELA, T. 1953, núm. 42, pp. 360, 446, 456-457.—CLARK, Ch. U. 1919Collectanea, núm. 587, p. 41, facs. 61 y 62, pp. 225-228.—DÍAZ Y DÍAZ, M. C. 1958-1959

Cód. 22

ELISA RUIZ GARCÍA

180

Index, núms. 807, 1061.—DÍAZ Y DÍAZ, M. C. 1973, pp. 77-85.—DÍAZ Y DÍAZ, M.C. 1976,p. 168.—DÍAZ Y DÍAZ, M. C. 1979a Libros, pp. 183-186.—DOMÍNGUEZ BORDONA, J. 1929,núm. 27.—DOMÍNGUEZ BORDONA, J. 1933 Manuscritos, núm. 352, p. 207, figs. 194-195.—DOMÍNGUEZ BORDONA, J. 1957, p. 135.—EWALD, P. 1881, pp. 332-333.—EWALD, P. yLOEWE, G. 1883, lám. 25, p. 19-20.—FÁBREGA GRAU, A. 1959, p. 39.—FERNÁNDEZ PA-JARES, J. M. 1969, pp. 281-304.—FÉROTIN, M. 1912, cols. 903-910.—GARCÍA VILLADA, Z.1923 Paleografía, núm. 83, p. 107.—JANINI, J. 1977 Manuscritos, p. 154.—KLEIN, P. K.1976 Der ältere, passim.—LOEWE, G. y HARTEL, W. 1887-1915 Bibliotheca, núm. 29,p. 506-507.—LOEWE, E. A. 1972a Palaeographical Papers, p. 57.—MENÉNDEZ PIDAL, G.1958a, pp. 7-19.—MENTRÉ, M. 1984, p. 159.—MILLARES CARLÓ, A. 1961 Manuscritos,núm. 97, p. 384-385.—MILLARES CARLÓ, A. 1983 Tratado, núm. I 183, p. 333.—PÉREZ

DE URBEL, J. 1949, vol. II, pp. 195-197.—PÉREZ DE URBEL, J. y GONZÁLEZ Y RUIZ

ZORRILLA, A. 1950-1955, vol. I, pp. LXIII-LXXIII, XCIV.—PÉREZ PASTOR, C. Indices, núm.XXII, pp. 21-22.—PINELL, J. 1965, pp. 109-164, núm. 27.

Cód. 22

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

181

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

183

Cód. 23

Cód. 23

s. XII ex.-XIII

Ms. unitario, pergamino: 340 × 240 mm.; 238 ff.

1. IOHANNES [DIACONVS]1. Vita sancti Gregorii, ff. 1ra-30va.

f. 1ra PROL.: Incipit prologus in uita sancti Gregorii Pape.EPIST.: Beatissimo ac felicissimo domino Iohanni sancte catholice et

apostolice Romane ecclesie presuli Iohannes ultimus leuitarum.INC.: Nuper ad uigilias beati Gregorii...f. 1va EXP.: ... et in futuro a peccatorum nexibus merear misericorditer

liberari per Ihesum Christum Dominum nostrum. Explicit prephatio.RUB.: Incipit uita eiusdem.INC.: Gregorius genere Romanus arte philosophus...f. 30va EXP.: ... que ualeo minime denegasse cognoscar. Explicit uita

et actus sancti Gregorii Pape urbis Rome.

2. Passio sancti Marci euangeliste, ff. 30va-35ra.

f. 30va RUB.: In Christi nomine incipit passio sancti Marchi euan-geliste que est septimo kalendas maiy.

INC.: Post gloriosam Domini nostri Ihesu Christi in celum ascen-sionem...

f. 35ra EXP.: ... imperante Gaio et Iulio, regnante Domino nostroIhesu Christo, cui est honor et gloria et potestas in secula seculorum,amen.

ELISA RUIZ GARCÍA

184

3. Marci translatio, ff. 35ra-39ra.

f. 35ra RUB.: Incipit reuelatio de beatisimi Marchi euangeliste corporequomodo aportatum est de Alexandria et in palatio ducis Venetiedepositum.

INC.: Post passionem beatisimi Marchi euangeliste transactis multo-rum annorum...

39ra EXP.: ... celebratur II kalendas februarii, regnante Domino nostroIhesu Christo, cui est honor et gloria, uirtus et potestas in seculaseculorum, amen.

4. Miracula sancti Emiliani, ff. 39ra-39va.

f. 39ra RUB.: Aliqua miracula sancti patris nostri Emiliani.INC.: In cuiusdam noctis conticioni factus est rugitus...f. 39va EXP.: ... librum miraculorum a me inceptum usque huc deduxi,

nunc autem, ut promisi, illum imperfectum relinco ut cum aliqua persanctum gloriose effulserint miracula, prudens lector paucis uersibus etsermone obtata conscribat. Este texto es una adición de otra mano queescribe con torpeza. El resto de la página está en blanco.

5. GREGORIVS I MAGNVS, Papa5. Homiliae in Ezechielem, ff. 40ra-167va.

f. 40ra RUB.: In nomine Domini nostri Ihesu Christi incipit libersancti Gregorii Pape Romensis expositio in Ezechiele propheta. Incipitomilia I.

INC.: Dei omnipotentis aspiratione de Ezechyele propheta locuturus...f. 107vb FTC.: ... funiculum lineum non fuit [...] (hom. I. RUB. más

próxima: Funiculus lineus in manu eius).f. 108ra ITC.: [...] sub sponse uoce hunc aperte iam uidere... (hom. I.

RUB. más próxima: Locutus est ad me idem uir).f. 137vb FTC.: ... alia gladio consumpta, alia fame cruciata, alia terre

hyatibus absorta [...] (hom. VI. RUB. más próxima: Et mensus estlatitudinem a facie porte inferioris...).

f. 138ra ITC.: [...] despiciamus ergo toto animo hoc presens... (finalde la hom. VI)

f. 167va EXP.: ... ad hereditatem perpetuam erudit. Sit itaque gloriaomnipotenti Domino nostro Ihesu Christo qui uiuit et regnat cum Patrein unitate Spiritus Sancti Deus per omnia secula seculorum, amen.

6. AMBROSIVS [MEDIOLANENSIS]6. Hexameron, ff. 168ra-231rb.

f. 168ra RUB.: Incipit Exameron sancti Ambrosii episcopi.

Cód. 23

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

185

INC.: Tantumne opinionis assumpsisse homines ut aliqui eorum...f. 231rb EXP.: ... ego dormiui et requieui et resurrexi, quoniam Domi-

nus suscepit me ipse enim qui fecit, cuius honor et gloria perpetuitas aseculis et nunc et semper et in omnia secula seculorum, amen. Explicitliber Exameron.

7. Tabula episcoporum, ff. 231rb-235rb.

f. 231rb TABLA: Sti (sic) sunt episcopi sub Romano pontifice qui nonsunt in alterius prouincia constituti.

INC.: Hostiensis seu Velletrensis...f. 235rb EXP.: ... possumus denegare trepidantes agredimus.

8. FERDINANDVS AEMILIANENSIS8. De translatione reliquiarum beati Emiliani, ff. 235va-237rb.

f. 235va PROL.: Prefatio in translatione sancti Emiliani presbiteri aFredinando ipsius monasterii monaco edita.

INC.: Sacri corporis beati Emiliani translationem...EXP.: ... de nouo aliqua per sanctum efulserit gloriose.RUB.: Incipit translatio beati Emiliani. Lectio I.INC.: Igitur Sancius strenuissimi Garsie regis Cantabriensium...f. 237rb EXP.: ... miraculorum laboris mei premium in futurum

expectans prestante Domino.

9. Liber miraculorum beati Emiliani, ff. 237rb-238vb.

f. 237rb PROL.: Prefatio in libro miraculorum sancti Emilianipresbiteri et confessoris Christi.

INC.: Cogitanti mihi et exultanti quia sicut beati Emiliani uita...f. 237va EXP.: ... ut in futurum mihi ab ipso parcatur, amen. A conti-

nuación se han ido insertando diversos milagros por otras manos.

9.1. f. 237va INC.: In fune corone desuper altare...EXP.: ... a peccatis expiati liberiores inueniantur.

9.2. INC.: Notandum quod est liber scripture...f. 237vb EXP.: ... de tribus tantum dicamus que sunt fruitio, cognitio,

dilectio.

9.3. f. 237vb INC.: Quidam de uilla nomine Stella Nauarre...f. 238rb EXP.: ... cum filia letos miserunt ad propria.

9.4. f. 238rb INC.: Mico Galindo de Pazongis attulit nepotem...f. 238va EXP.: ... pristina sanitate cum salute corporis.

Cód. 23

ELISA RUIZ GARCÍA

186

Cód. 23

9.5. f. 238va INC.: In diebus septuagesime concilium de Bañares...f. 238vb FTC.: ... aliter me uisurum cetera que restant quere in fine

legende sancti Marci euangeliste.

Escritura carolina goticizante al comienzo del manuscrito. Paulati-namente se va transformando en gótica. Se aprecian diversas manos.Hay abundantes abreviaturas. Se encuentran algunas glosas.

El pergamino es de buena calidad y de color parduzco. Los fascícu-los son cuaterniones, salvo un binión que coincide con el fin de una obra.Hay reclamos horizontales menos en los cuatro primeros cuadernos,donde aparecen en posición vertical. Este cambio de posición coincidecon la extensión de la primera obra. A partir de la segunda se añadetambién la signatura expresada en números romanos precedidos de unaQ (= quaternus). Hay títulos corrientes en escritura más cursiva. Lafoliación, en tinta y en números arábigos, quizá proceda del siglo XVIII.

Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son: 340 × 240mm. y 220 / 230 × 160 mm. La unidad de pautado es 7 mm. El textoaparece distribuido a doble columna. La perforación se encuentra enel margen interior y exterior del folio. Las líneas de escritura son 32.

Los títulos y las rúbricas presentan la misma escritura que el restodel texto. En la primera obra las iniciales van en rojo, verde y amari-llo. En el resto hay iniciales en rojo y azul con alguna decoración ennegativo. Se aprecian notas de taller.

El manuscrito es oriundo de San Millán. El estado del códice esbueno. Sólo se observa la pérdida de un par de folios. En el f. 39rb sealude a la destrucción del monasterio en el s. X: Almozor, rex Mororum(corr. Maurorum), tempore Ferrucii abbatis combussit monesterium sanctiEmiliani superioris, cuius dilapidationis uestigia parent usque odie in fractacapitella que manent in fronte altarium ecclesie. La encuadernación esmoderna en piel blanquilla (a. 1962). En las tapas anteriores figurabanlas impresiones en negativo de dos hojas de guarda en escrituravisigótica, datables en los siglos X-XI, según testimonian Loewe y Hartel(1887-1915, p. 508). Dichos restos no se conservan en la actualidad.

Signaturas antiguas: F 197 y 31.* V. los correspondientes esquemas (pp. 561 y 672).

BIBLIOGRAFÍA

DE GAIFFIER, B. 1946, pp. 153-169.—DÍAZ Y DÍAZ, M. C. 1958-1959 Index núm.1056.—DUTTON, B. 1967.—LOEWE, G. y HARTEL, W. 1887-1915 Bibliotheca, núm. 31, pp.508-510.—PÉREZ PASTOR, C. Indices, núm. XXIII, pp. 22-23.

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

187

Cód. 24

Cód. 24

s. X (a. 917).

Ms. facticio, pergamino: 385 × 280 mm., 154 ff.

Sector A1. CASSIANVS, [Iohannes]1. Collationes sanctorum Patrum XXIV, ff. 1r-149r.

f. 1ra ITC.: [...] quod tamen adhuc in spe promissionis... (I, cap. 15).f. 40vb FTC.: ... interfeci et perdidi populum meum et tamen a uiis

suis [...] (VI, cap. 11).f. 41ra ITC.: [...] nec dubitemus retrorsum nos omnimodis... (VI,

cap. 14).f. 72vb FTC.: ... dum aliut ex alio semper recipiens sicut [...] (X,

cap. 7).f. 73ra ITC.: [...] et utitur quidem hoc exemplo... (XIII, cap. 17).f. 95vb FTC.: ... quare tu solus, et nullus est tecum? ita respondit

[...] (XVII, cap. 18).f. 96a ITC.: [...] Incipiunt alie VII conlationes ad Iubenianum,

Leontium et Teodorum (comienzo de la collatio XVIII con la correspon-diente tabla recapitulativa).

f. 149r EXP.: ... orationum uestrarum aura conmitetur. Finit conlatioabbatis Abrahe de mortificatione.

COLOFÓN: Explicit liber conlationum editum a beato Cassianopresbytero, Deo gratias. Oramus orantes Deus quesumus exaudi,amen. Consummatus est liber iste XVI kalendas septembres in eraDCCCCLV. <Abbas Emilianus in Sancto Emiliano>. Orate pro exceptore,

ELISA RUIZ GARCÍA

188

si Deum habeatis protectorem et in eternum regnetis cum Christosaluatorem. Amen. Quia qui pro alio orat semetipsum Deo conmedat(sic). Rogo te, lector, qui et manus mu[n]das in spatium teneas ne litteradeleas.

2. [Notitia reliquiarum monasterii Sancti Emiliani], f. 149v (texto intercalado).

f. 149v INC.: Vniuersis presentem litteram inspecturis manifestarelatione et firma ueritate scribere curauimus que et quorum sanctorumreliquie in beati Emiliani ecclesia requiescunt...

FTC.: ... reliquie Sanctorum Innocentium, reliquie sancti Nicholay [...].

Sector B[Glossarium Latinum], ff. 150r-154v (frag.)

f. 150ra ITC.: [...] Da dexteram: presta auxilium...f. 153vb FTC.: ... quod somnus oscitet [...]f. 154ra ITC.: [...] oscipitum: locus post auriculas quod...f. 154vb FTC.: Perculsus [...] Es la última palabra claramente le-

gible. El resto del texto se encuentra en pésimo estado de conser-vación. Al lado de algunas glosas se lee: Virgilii/s, Pumici testis yTha. En el f. 154v hay algunas probationes calami y el comienzo dela Salve.

Escritura visigótica pausada, trazada con cierta angulosidad yorientación levógira. Hasta el f. 73 se observa un uso algo oscilantedel grupo tj. La i no suele ser muy larga. A partir del folio indicadosólo se practica el grupo ti. No presenta rasgos específicos. Las notasmás características son sus incorrecciones ortográficas y el encadena-miento del texto, ya que se respetan poco las separaciones interver-bales. Por tales motivos fue objeto de una meticulosa revisión en tor-no al siglo XIII que ha dejado numerosas huellas sobre el ejemplar,hasta el punto de que dificulta el análisis de la scriptio original. El textodel f. 149v —un inventario de reliquias— está escrito en una letracarolina goticizada de factura diplomática, en consonancia con la for-ma documental que se le ha otorgado al contenido. Como este textofue muy utilizado en los ambientes monásticos, el ms. debió de reci-bir con anterioridad —probablemente en el siglo XI a juzgar por lagrafía— otras anotaciones destinadas a llamar la atención del monjelector, tales como adtende, o monace (f. 113v) o metuendum ualde (f. 114r).Se aprecia a lo largo de toda la obra la intervención de diversas ma-nos. Las variaciones estilísticas en la parte primera (ff. 1r-72v) no per-

Cód. 24

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

189

miten establecer una distinción cierta de los amanuenses. A partir delf. 73r se observa un tipo de escritura levemente arcaizante.

El pergamino es de calidad corriente y color amarillento. El ladodel pelo es bastante oscuro. Los fascículos presentan ciertas anoma-lías. Son cuaterniones en su mayoría, pero algunos han sido confec-cionados mediante el empleo de folios con talón. Asimismo hay unquinión, y un cuaderno de extraña factura en el estado actual delcódice (fasc. XIV). Faltan los correspondientes a los números I, XI-XIII

y XVII. Existen signaturas expresadas en números romanos. Unas soncontemporáneas de la escritura del texto, en cuyo caso van acompa-ñadas de la abreviatura Q (= quaternus). Otras son posteriores, quizácoetáneas de la revisión. También se encuentran algunos reclamoshorizontales en letra visigótica. La foliación es moderna, a lápiz y ennúmeros arábigos.

Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectiva-mente: 385 × 280 mm. y 290 × 200 mm. La unidad de pautado es 8 mm.La disposición del texto es a doble columna. La perforación discurrepor el intercolumnio y consiste en pequeñas incisiones oblicuas. Elpautado ofrece alguna peculiaridad (V. el correspondiente esquema).El número de líneas rectrices es 37.

En la primera parte del códice los títulos y rúbricas están trazadascon minio. A partir del f. 12 se utiliza un pigmento verde claro comoelemento alternante. Las iniciales son en su mayoría sencillas. Hay al-gunas con rellenos y otras fitomórficas, de simple factura. Las inicialessecundarias carecen de ornamentación. La tinta es de tonalidad marrón.

El ejemplar quizá proceda de una región navarro-pirenaica. Ofre-ce cierto parentesco con el ms. 26 de este mismo fondo, el cual puedesuponerse oriundo de tal zona. En el f. 1r hay una anotación del s. XVI

que dice: «En el fin desde libro están las memorias de las reliquiasdesta casa» y «Escrivióse en la era de 955 a 16 de las calendas deseptiembre que es a 17 de agosto del año de 917». Presenta diversasprobationes calami. En el f. 48r hay un abecedario en letra carolina detransición. Procede del monasterio de San Millán de la Cogolla. El ms.se encuentra incompleto y en buen estado de conservación. Ha sidorestaurado y encuadernado en 1995. Esta intervención ha difuminadociertos rasgos codicológicos.

Signaturas antiguas: F 188 y 25.* V. los correspondientes esquemas (pp. 562 y 673).

Cód. 24

ELISA RUIZ GARCÍA

190

BIBLIOGRAFÍA

ARTIGAS, M. 1914, pp. 245-274.—CANELLAS LÓPEZ, A. 1990, pp. 39-50.—CLARK,Ch. U. 1919 Collectanea, p. 42. (Ms. confundido con el 32 de este mismo fondo).—DE

GAIFFIER, B. 1935, pp. 90-100.—DÍAZ Y DÍAZ, M. C. 1958, 15.—DÍAZ Y DÍAZ, M. C. 1958-1959 Index, núm. 1482.—DÍAZ Y DÍAZ, M. C. 1974-1975, pp. 71-72.—DÍAZ Y DÍAZ, M. C.1978a Glosas, p. 14, 20-21.—DÍAZ Y DÍAZ, M. C. 1979a Libros, pp. 220-223, ApéndiceVII y lám. 22.—DOMÍNGUEZ BORDONA, J. 1933 Manuscritos, núm. 353, p. 208.—EWALD,P. 1881, pp. 333-334.—GARCÍA VILLADA, Z. 1923 Paleografía, núm. 84, p. 107, lám. 22.—KLEIN, P. K. 1976 Der ältere, pp. 244, 248, 250, 251, figs. 102-103, láms. 38-40, 182-185.—LOEWE, G. y HARTEL, W. 1887-1915 Bibliotheca, núm. 25, pp. 503-504.—LOWE, E. A.1972a Palaeographical Papers, pp. 51.—MENTRÉ, M. 1984, p. 93.—MILLARES CARLÓ, A.1931 Contribución, pp. 85-87.—MILLARES CARLÓ, A. 1983 Tratado, núm. I 187, pp. 90,129, 133-134, 138, 333 y lám. 49c.—PÉREZ PASTOR, C. 1908 Indices, núm. XXIV, p. 23.

Cód. 24

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

191

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

193

Cód. 25

Cód. 25

s. XII ex.-XIII in. A; s. X (a. 946) B; s. X C.

Ms. facticio, pergamino: 370 × 270 mm., 300 ff.

Sector A[BERNARDVS CLARAEVALLENSIS][De laudibus Virginis Matris], ff. 1ra-15vb.

f. 1ra ITC.: [...] aliquid boni esse Nazareth interpretatur flos. Videturautem michi quoddam semen... (hom. I).

f. 15vb EXP.: ... Explicit homilia IIIIa. Excusatio. Leccionem euange-licam exposui sicut potui [...] cui hoc meum qualemcumque opusculumdeuotissime destinaui. Gloria fine carens sit tibi uirgo parens, laus tibisit, Christe, quoniam labor explicit iste.

Sector BISIDORVS HISPALENSISEtymologiarum libri XX, ff. 16va-295v.

f. 16r: Estaba en blanco originariamente. Luego se escribió unadefinición del término «etimología» por una mano del siglo XIII.

f. 16va TABLA: In nomine simplo triplo diuino incipiunt capitula libriEthimoliarum (sic) ut ualeas. Que requiris (corr.) cito in hoc corporeinuenire hec. Tibi, lector, pagina mostrat de quibus rebus in libris singulisconditor huius codicis disputauit in libris duodecim.

ff. 17r-18r: Diagrama compuesto por 22 círculos que represen-tan la división de la obra en otros tantos libros. El círculo 22 estáen blanco.

ELISA RUIZ GARCÍA

194

f. 18rb RUB.: In nomine Domini nostri Ihesu Christi incipit liberEthimologiarum beatissimi Esidori iunioris eclesie Spalensis episcopi adBraulionem Cesaragustanum episcopum scriptum.

1. RUB.: Incipiunt epistole in subsequentis huius operis libro.1.1. ff. 18va EPIST.: In Christo domino et dilectissimo filio Braulioni

archediacono Ysidorus.INC.: Dum amici litteras, karissime fili...f. 18va EXP.: ... semper cognoscere salutem, dilectissime mi domine

et karissime fili.

1.2. f. 18va EPIST.: In Christo karissimo et dilectisimo fratri Braulioniarchediacono Ysidorus.INC.: Quia non ualeo te perfuere (sic) occulis carnis...f. 18vb EXP.: ... oportunitas uestris nos iubeatis letificare eloquiis.

1.3. f. 18vb EPIST.: Domino meo et Dei seruo Braulioni episcopoHysidorus.INC.: Omni desiderio desideraui nunc uidere faciem tuam...EXP.: ... ora pro nobis, beatissime domne et frater, amen.

1.4. f. 18vb EPIST.: Domino meo et uere domino Christique electo Hysidoroaepiscopo episcoporum summo Braulio seruus inutilis sanctorum Dei.INC.: O pie domne et uirorum prestantissime, sera est inquisitio...f. 19rb EXP.: ... in Domino fruas te lucerna ardens et non marcescens.

1.5. f. 19rb EPIST.: Domino meo Dei seruo Braulioni episcopo Hysidorus.INC.: Quia te incolomem cognoui gratias...f. 19va EXP.: ... et manu sua ora pro nobis, beatissime domne.

1.6. f. 19va EPIST.: Domino meo et uere domino Christique electoHysidoro episcopo episcoporum summo Braulio seruus inutilissanctorum Dei.INC.: Solet repleri letitia homo interior...f. 21ra EXP.: ... eloquio uestro per eum inlustrari mereamur.

1.7. EPIST.: Domino meo et Dei seruo Braulioni aepiscopo Hysidorus.INC.: Tue sanctitatis aepistole me in urbem Toletanam...f. 21rb EXP.: ... ora pro nobis, beatissime domne frater. Expliciunt

aepistole directoriae.

Cód. 25

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

195

2. f. 21va PROL.: Incipit prefatio totius libri domno meo et Dei seruoBraulioni aepiscopo Hysidorus.

INC.: En tibi sicut pollicitus sum...EXP.: ... conscribam stilo maiorum.TABLA: Incipit capitule subsequentis huius libri (29 caps.).f. 21vb RUB.: De disciplina et arte.INC.: Disciplina a discendo ... (lib. I).f. 135vb: Después de este f. hay que insertar el texto contenido

en los ff. 162r-165v por haberse producido una transposición de unpar de bifolios.

ff. 162r-165v: Son la continuación del texto transmitido en 135v.El error se subsana a partir del f. 136r.

f. 295vb EXP.: ... ut uis morui ignis ardore siccetur. Finit Deo gratias.f. 295v COLOFÓN: Explicitus <es> est liber Ethimologiarum era

DCCCCLXXXIIIIa, XIII kalendas septembres, lune cursu discurrente XXIII,luna XVIIIIa. Regnante rege Ranimiro in Legione et Garsea Sanctio inPanpilona, Gomesani denique abbati Sancto Emiliano Dircetii monasteriiregente. Ora pro scribtore Eximinone archipresbitero, si Deum ubiqueprotectorem habeas tuo in uoto. Lege felicior ut sis felicior. Legenti acpossidenti uita.

3. [Subscriptio metrica], f. 295v.

En ora paginis Alacer insedenSXistentesque fessos Bis meis artus siCInmixtis omnibus Bonis adiungieRMinax aufugiam Atraque baratrIInprecor fratribus Toth uos idem ritVNomen caput sic et [///] In medio abbAOra tu dignior Sic memet fertitE

Sector CDe celo uel quinque circulis eius atque subterraneo meatu, ff. 296va-300vb.

f. 296r: En blanco.f. 296va RUB.: Incipit de celo uel quinque circulis eius atque

subterraneo meatu.INC.: Celum circulis quinque distinguitur...f. 296vb FTC.: ... acturus est super terras [...].f. 297ra ITC.: [...] in dextera precipiti et quam assidua...f. 300vb FTC.: ... multiplica IIII XV fiunt LX partire per X [...].En el f. 160 hay un sello en forma de rota con la siguiente leyen-

da: + Aeximino archipresbiter scribsit ob honorem Sancti Emiliani Dircetii.

Cód. 25

ELISA RUIZ GARCÍA

196

El texto del sector C es una selección de tratados de Beda y deotros autores. Se encuentra también en el Cód. 76 de este mismofondo, repetido dos veces, con variantes.

Escritura carolina goticizante en el sector A. En el resto del ms. seencuentra una escritura visigótica pausada, ligeramente levógira, cla-ra y correcta. Por el modo de ejecución se puede calificar de corrien-te. Tiene reminiscencias mozárabes. Se observa regularmente el uso delgrupo tj ante vocal. Asimismo se utiliza la e caudada. La separacióninterverbal es muy irregular. En el sector B ha intervenido el copistaJimeno, según se afirma reiteradamente. Quizá una parte de la escri-tura sea suya y el resto obra de taller. La última sección del códice,C, tiene estrecho parentesco material con la anterior. Tal vez se debaa un discípulo del escriba citado. Hay numerosas llamadas para su-plir faltas de texto.

El pergamino es de buena calidad y color amarillento. Los fascí-culos son todos cuaterniones. En el sector A hay un reclamo insertoen un dibujo a pluma muy fino y estilizado (f. 7v). El resto de la obrapresenta signaturas en números romanos con la forma abreviada Q(= quaternus) hasta el cuaderno XXII inclusive. En los sucesivos se uti-liza reclamos dispuestos horizontalmente. Hay títulos corrientes. La fo-liación es moderna, a lápiz y en cifras arábigas.

Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectiva-mente: 365 × 270 mm. y 250 × 185 / 190 mm. La unidad de pautadoes 7 mm. El texto está distribuido en doble columna. Existe perfora-ción en el margen exterior del folio en forma de pequeños orificioscirculares. El pautado es a punta seca, salvo en el sector A, donde seha utilizado la mina de plomo. El número de líneas rectrices es 38.

En el comienzo del sector B hay una especie de portada hecha concaracteres de inspiración epigráfica con letras embutidas. Son de grantamaño, fileteadas de rojo y rellenas de color. Los títulos ofrecen eltratamiento habitual. Las iniciales son de factura discreta, algunas delacerías y una zoomórfica (f. 188v). Hay letras de aviso. El ejemplarcontiene algunas ilustraciones: esquemas métricos inscritos en unasarquerías de herradura (ff. 13v-15r); ciclos pascuales (f. 98r-v); diagra-mas matemáticos y musicales (ff. 61r-64r); figuras explicativas de losgrados de parentesco (ff. 145v-146r); y mapamundi isidoriano (f. 204v).

El ms. probablemente fue realizado en el escriptorio de San Millán.El sector B —y quizá el C— se debe a la dirección del copista Jimeno.En el ejemplar figuran estas anotaciones: «Las Etimologías de San

Cód. 25

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

197

Isidoro, 25. Año 946» (f. 1r); «Ramiro 2.o, Garci Sánchez año 946 entiempo del conde Fernán González» (f. 195v) y «Libro antiguo de lasEtimologías de San Isidoro y otras muchas obras suias. Dedicado a SanBraulio» (f. 330v). El estado de conservación es bueno, a pesar de queestá incompleto. La encuadernación, de tipo exento y en piel blanqui-lla, es moderna (a. 1961).

Signaturas antiguas: F 194 y 8.* V. los correspondientes esquemas (pp. 563 y 673).

BIBLIOGRAFÍA

CLARK, Ch. U. 1919 Collectanea, núm. 588, p. 41.—DÍAZ Y DÍAZ, M. C. 1958-1959Index, núms. 122, 128, 570.—DÍAZ Y DÍAZ, M. C. 1971, p. 73.—DÍAZ Y DÍAZ, M. C. 1976,p. 178.—DÍAZ Y DÍAZ, M. C. 1979a Libros, pp. 117-122, Apéndice IV, XX y lám. 6.—DÍAZ

Y DÍAZ, M. C. 1979b, pp. 95-99.—DOMÍNGUEZ BORDONA, J. 1933 Manuscritos, núm. 354,p. 209.—EWALD, P. 1881, p. 331.—EWALD, P. y LOEWE, G. 1883 Exempla, lám. 21, p.17.—FERNÁNDEZ CATÓN, J. M. (Ed.) 1966, pp. 90-91.—GARCÍA DE CORTÁZAR Y RUIZ

DE AGUIRRE, J. A. 1969, pp. 121-123.—GARCÍA VILLADA, Z. 1923 Paleografía, núm. 85,p. 107 y fig. 31.—HUGLO, M. 1961, p. 448.—KLEIN, P. K. 1976 Der ältere, pp. 224-251,láms. 190-194.—LOEWE, G. y HARTEL, W. 1887-1915 Bibliotheca, núm. 8, p. 493-494.—LOWE, E. A. 1972a-b Palaeographical Papers, pp. 53, 373.—MENÉNDEZ PIDAL, G. 1954,pp. 181-182.—MENÉNDEZ PIDAL, G. 1958a, pp. 7-19.—MENTRÉ, M. 1984, pp. 59, 101,126-129, lám. 4.—MILLARES CARLÓ, A. 1931 Contribución, p. 106.—MILLARES CARLÓ,A. 1961 Manuscritos, núm. 98, p. 385.—MILLARES CARLÓ, A. 1983 Tratado, núm. I 188,pp. 127, 137, 333 y lám. 455.—PÉREZ DE URBEL, J. 1977, pp. 71-89.—PÉREZ PASTOR, C.1908 Indices, núm. XXV, p. 24.

Cód. 25

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

199

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

201

Cód. 26

Cód. 26

s. IX ex.

Ms. unitario, pergamino: 355 × 255 mm.; 211 ff. La numeración co-mienza en el f. 5.

1. SMARAGDVS [SANCTI MICHAELIS], (O.S.B.)1. Explanatio in regulam Benedicti, ff. 5ra-144vb.

f. 5ra ITC.: [...]m quando de acceptis uirtutibus non nobis sed illigratias agimus...

f. 13va EXP.: ... si enim filii sumus et heredes erimus, si autem here-des sine dubio et consortes erimus.

f. 13va TABLA: Incipiunt capitula regulae monachorum (72 caps.).f. 14va RUB.: Incipit regula.INC.: Regula appellatur ab hoc ut obedientium dirigat mores. Regula

appellatur ut beatus ait Benedictus...f. 32va EXP.: ... et consilium illius sicut fons uite permanet. Explicit

explanationis liber primus in beati Benedicti regula ab Zmaragdo abbateeditus.

RUB.: Incipit eiusdem in eadem regula secundus que sunt instrumentabonorum operum IIII.

INC.: Sicut sunt fabrorum uel aliorum artificum apta...f. 85ra EXP.: ... cum exultatione et gaudio. Explicit liber secundus.RUB.: Incipit expositionis liber tertius in beati Benedicti regula VIII

de officiis diuinis in noctibus.INC.: Hiemis tempore, id est, a kalendas nouembres usque in pascha...f. 144vb EXP.: ... non mihi sed semper tiui gloria qui es salus et

uictoria uitam mihi tribue sempiterna, amen. Hic fine conclusus liber

ELISA RUIZ GARCÍA

202

tertius (73 caps. ya que los epígrafes correspondientes a los capí-tulos 68 y 69 del texto figuran unidos en la Tabla inicial).

2. IOHANNES [CHRYSOSTOMVS]2. [Perì metanoías]. Latín.2. De agenda penitentia, ff. 144vb-146vb.

f. 144vb RUB.: Omelia sancti Iohannis Constantinopolitano de agen-da penitentia.

f. 145ra INC.: Prouida mente et profundo cogitatu...f. 146vb FTC.: ... plena est penitentia et perfecta promerebitur indul-

gentia [...].

3. [DEFENSOR LOCOGIACENSIS]3. Liber scintillarum, ff. 147va-211vb.

f. 147va TABLA: Incipiunt capitula libelli scintillae scribturarum (86caps., los cinco últimos epígrafes en blanco).

f. 148rb RUB.: In nomine Dei summi incipit liber sententiarum dediuersis uoluminibus. In primis de caritate.

INC.: Dominus dicit in euangelio...f. 211vb FTC.: ... Agustinus dicit sicut enim ciuitas [...] (cap. 71).

Escritura visigótica pausada. Esporádicamente aparece una I altacon un copete peculiar. En general, figura la e caudada. A veces se en-cuentra la ligadura st en forma de puente. El uso del grupo tj antevocal es irregular. La j tiene escaso desarrollo, salvo en un fragmento—al final de la columna del f. 176va— que presenta otra variedadgráfica. Aquí la j se emplea con regularidad y ofrece una forma muydesarrollada. Manos: A (ff. 5r-36v); B (36v-146r); C (147v-208v) y D(209r-211v). La mano A presenta algunos rasgos de tipo mozárabe yalguna peculiaridad abreviativa. La mano B oscila en el uso de laabreviatura para autem (au / aum). La mano D abrevia dicha conjun-ción bajo la forma de au, y traza nexos de -at y de -as sobre todo enfinal de línea.

El pergamino es grueso y bien preparado. Tiene un color oscuroen lado del pelo. Los fascículos son cuaterniones, salvo el séptimo yel último. No hay signaturas ni reclamos. La foliación es moderna, alápiz y en números arábigos.

Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respecti-vamente: 355/360 × 2552/260 mm. y 255 × 180 mm. La unidad depautado es 10 mm. El texto discurre a doble columna. La perforaciónconsiste en incisiones horizontales en el centro del folio. Las modifi-

Cód. 26

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

203

Cód. 26

caciones del pautado no coinciden con el cambio de mano. El núme-ro total de líneas verticales es: ff. 5-208: 4 (justificación: 4; marginales:0); ff. 209-211: 8 (justificación: 4; marginales: 4). El número de líneashorizontales es: 25 (ff. 13-57 y 138-144); 26 (ff. 90-113 y 12); 29 (ff. 145-211). Líneas de escritura: 25 / 26 / 29.

Los títulos han sido trazados en capitales de corte epigráfico. Lasrúbricas han sido trazadas en las mismas letras que el texto, pero enminio. Las iniciales primarias presentan adornos geométricos y ciertabúsqueda formal. Los colores usados son verde, amarillo y minio. Lasiniciales secundarias son sencillas, generalmente rellenas de algúncolor. Otros elementos ornamentales: f. 147r: Cruz de Oviedo con orlay dos personajes que tan sólo han sido abocetados (quizá han sidoañadidos posteriormente); ff. 151v, 152v y 154v: Bebedores ataviadoscon turbantes y zaragüelles.

El ejemplar tal vez sea oriundo de un escriptorio navarro-pirenai-co. Quizá tenga algún parentesco con el ms. 24, dado su parecidográfico. Procede del monasterio de San Millán de la Cogolla. En unmarbete que figura en el recto del f. inicial se lee: «La exposición dela Regla de San Benito = Una homilía de San Chrisóstomo = Y la obrade Paulo Albaro Cordobés». En el margen derecho de ese mismo fo-lio figura una anotación más temprana que dice: «Expossición muyantigua sobre la regla de San Benito y sobre las scrituras de SantosPadres. Es la expossición de Smaragdo y al folio 148 el libro ScintillaScripturarum. Parece ser el que anda con nombre de Albaro cordu-bense [///] la edición [///] de los padres toledanos tomo 2 fol. 418».El códice está incompleto. La encuadernación, de tipo exento y en pielblanquilla, es moderna (a. 1961).

Signaturas antiguas: F 196 y 13.* V. los correspondientes esquemas (pp. 564 y 674).

BIBLIOGRAFÍA

BISHKO, J. 1948, p. 586.—CLARK, Ch. U. 1919 Collectanea, núm. 589, p. 41.—DÍAZ YDÍAZ, M. C. 1958-1959 Index, núm. 591.—DÍAZ Y DÍAZ, M. C. 1979a Libros, pp. 218-220,lám. 21.—DÍAZ Y DÍAZ, M. C. 1988, pp. 243-247.—DOMÍNGUEZ BORDONA, J. 1933 Manus-critos, núm. 355, p. 209.—DOMÍNGUEZ BORDONA, J. 1962, vol. 18, p. 25, fig. 11.—GARCÍAVILLADA, Z. 1923 Paleografía, núm. 86, p. 107.—GÓMEZ MORENO, M. 1919, p. 359.—KLEIN, P. K. 1976 Der ältere, pp. 244-248, 250, láms. 174-181.—LINAGE CONDE, A. 1973a,pp. 11, 797-801.—LOEWE, G. y HARTEL, W. 1887-1915 Bibliotheca, núm. 13, p. 497.—MENTRÉ, M. 1984, p. 102.—MILLARES CARLÓ, A. 1931 Contribución, pp. 142, 169.—MI-LLARES CARLÓ, A. 1961 Manuscritos, núm. 99, p. 385.—MILLARES CARLÓ, A. 1983 Trata-do, núm. I 189, p. 333.—PÉREZ PASTOR, C. 1908 Indices, núm. XXVI, pp. 24-25.—PÉREZ DEURBEL, J. 1983, p. 226.—ROCHAIS, H. M. 1950, pp. 294-309 (núm. 116, p. 301).—SPANNA-GEL, A. y ENGELBERT, P. 1974, pp. XVII, XLV-XLVIII.—WERCKMEISTER, O. K. 1965, p. 939.

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

205

Cód. 27

Cód. 27

s. IX

Ms. unitario, pergamino: 365 × 260 mm.; 58 ff. (56 + 2 ff. = contra-guarda anterior del ms. 11).

El ms. está incompleto, mutilado y con una disposición incorrectade los fascículos. Estas dificultades intrínsecas han imposibilitado es-tablecer una identificación de todos los textos.

1. [Fragmentum], ff. 1r-1v.

f. 1r ITC.: [...] aliut quidem mente retinens aliut ore depromens, Do-mine...

f. 1v EXP.: ... ut earum admonitione recorderis regni celorum quepreparabit Deus diligentibus se, cui est honor et gloria in seculaseculorum. Explicit feliciter.

2. [IOHANNES CHRYSOSTOMVS]2. [Perì nesteías kaì eis tòn prophéten Ionân]. Latín.2. De ieiunio Ninniuitarum, ff. 1v-4v.

f. 1v RUB.: Item eiusdem de ieiunio Ninniuitarum in Iona propheta.f. 1v INC.: Adest nobis splendidus dies et desideratum tempus...f. 2v FTC.: ... benignitatis hostendit et licet ingen[...]f. 3r ITC.: [...] sed peccati nihil enim tam graue...f. 4v EXP.: ... confugiamus ut misericordiam consequamur et gratiam

Domini nostri Ihesu Christi cum quo Patri gloria et honor una cumSpiritu Sancto in secula seculorum, amen. Explicit VI.

ELISA RUIZ GARCÍA

206

3. IOHANNES CHRYSOSTOMVS3. [Perì katanýxeos]. Latín.3. De compunctione cordis ad Demetrium, ff. 5r-21v.

f. 5r RUB.: Incipit liber de conpunctione cordis [i. m.:] ad DemetriumIhoannis episcopi Constantinopolitani os aureum.

f. 5r INC.: Cum te intueor, beate Demetri...Desde el f. 16 hasta el 27, ambos inclusives, se aprecia una im-

portante mutilación en la composición de los fascículos y pérdidade varios de ellos. Por tal motivo no se intenta reconstruir su es-tructura originaria.

f. 21v FTC.: ... et ut dicas quoniam silentio uenit non terrens, nonconturbans, non perdens, non exterminans descendit [...].

4. [IOHANNES CHRYSOSTOMVS]4. [Hóti tòn heautòn mè adikoûnta oudeìs parablápsai dýnatai]. Latín.4. Quod nemo laeditur nisi a seipso, ff. 22r-29v.

f. 22r ITC.: [...] sermonem de uirtutibus ac uitiis audiunt...f. 29v EXP.: ... omnes qui terram et mare abitant conbeniant ad

ledendum nocere nequaquam poterant ei quia semetipso non leditur.Explicit feliciter.

5. De conuersione hominis, ff. 29v-31r.

f. 29v RUB.: Incipit de conuersione hominis.f. 29v INC.: Omnes qui sese student humo tollere...f. 29v FTC.: ... et de his que circa hanc mundum [...].f. 30r ITC.: [...] nouit lex nature et propter...f. 31r EXP.: ... dirigat uolumtates uestras in bonum et proficiat cursum

uestrum in salutem ipsi gloria in secula seculorum. Explicit de conuer-sione hominis.

6. De initio conuersionis suae, ff. 31r-36r.

f. 31r EPIST.: Epistola de initio sue conuersionis scribta ad parentes suos.f. 31r INC.: Cum erga paruitatem meam...f. 34v FTC.: ... angelus neque uirtus neque ait [...].f. 35r ITC.: [...] his namque aliisque...f. 36r EXP.: ... omnes omnino intellegant quod non etas cuipiam

preiudicet sed uolumtas. Explicit.

7. Ad quosdam contemptores mundi, ff. 36r-42r.

f. 36r RUB.: Item ad quosdam contemtores mundi. Quod antequ[a]momnes diuitias suas prerogent ad heremium ire non debent...

Cód. 27

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

207

f. 36r INC.: Quanto gaudio repletus exultem explicare non ualeo...f. 42r EXP.: ... tentare iam desinat et uos perfecte patientie palmam

superatis omnibus inpugnationibus possitis extollere. Explicit.

8. De sacramento baptismi, ff. 42r-49r.

f. 42r RUB.: Item eiusdem de sacramento babtismi.f. 42r INC.: Vt de babtismi sacramento aliquid sanctitatis uestre

auribus...f. 42v FTC.: ... incipiant cum perfectam iam non peccandi hab[...].f. 43r ITC.: [...] hedificabo eclesiam meam et...f. 49r EXP.: ... inuenit eam sanam et mente et uolumtate [///] ratam

pro his autem omnibus gratias agamus [///] Patri una cum Spiritu Sanctohonor et gloria et potestas per inmortalia secula seculorum, amen. Explicitfeliciter.

9. [ARNOBIVS IVNIOR]9. Liber ad Gregoriam matronam, ff. 49v-50r y 51r-56v.

f. 49v RUB.: Incipit liber ad Gregoriam matronam.f. 50r TABLA: Incipiunt capitulationes (25 caps.). El texto corres-

pondiente a estos epígrafes comienza en el f. 51r. A continuacióndel índice se ha intercalado un par de himnos de otra mano. Qui-zá se dejó un espacio en blanco y fue aprovechado, ya que loscapítulos iniciales no figuran.

f. 51r ITC.: [...] dificatione omnium matronarum perpetuam gloriamperceptura. El texto está devorado por ratones en su comienzo. Elinicio conservado pertenece al final del cap. 5.

f. 56v FTC.: ... peccauerit premia sue castitatis admitit [...] El textose interrumpe en el cap. 15.

10. [Hymni], f. 50r-50v (texto intercalado)10.1. f. 50r RUB.: Versu defuntu

f. 50r INC.: Adgregati simul in unum deploremus proximum...EXP.: ... ad ipsum concurrite.

10.2. f. 50v RUB.: Innus sancti Micahelis.f. 50v INC.: Promta cuncta cattolice pleps alumna ecclesie...EXP.: ... Paraclitus qui unum in Trinitatem regnat in perpetuum, amen.

[Additio]

Contraguarda que estuvo encolada en la contratapa anterior delms. Cód. 11. El bifolio primitivo fue recortado por sus bordes. Laparte conservada pertenece a una homilía sobre la Natividad.

Cód. 27

ELISA RUIZ GARCÍA

208

ITC.: [...] ipse donabit. Non enim quisquam...EXP.: ... ad nos pertinet illo renasci. Explicit feliciter XVI. Esta nu-

meración permite conjeturar su relación con un final de idénticascaracterísticas que se encuentra en el f. 4v.

RUB.: Item sermo de Natale Domini de eo quod scriptum est.INC.: Et reclinabit eum in presepio...FTC.: ... non patere que ex hoc forsitan [...].

Escritura visigótica pausada corriente, tal vez de ascendencia pi-renaica. A veces presenta e caudada y esporádicamente I alta con co-pete. Sólo ofrece el grupo ti. Algunos pasajes revisados posteriormen-te muestran tj.

Abreviaturas peculiares: au (= autem), no (= non), ia (= iam), omibs(= omnibus), proptr (= propter). Hay adiciones de textos omitidos en elacto de la copia. A menudo con llamadas de reenvío añadidas duran-te la corrección. Todo el texto, salvo las composiciones métricas con-tenidas en el f. 50r-v, es de una misma mano. La escritura de este folioes bastante descuidada en su trazado, y en su ortografía, un tantopeculiar. Quizá sea obra de dos amanuenses distintos. Hay correccio-nes textuales y también pasajes retocados para mejorar su legibilidad.

El pergamino es de calidad mediocre y de preparación deficiente.El color es amarillo parduzco. Se identifican cinco cuaterniones. Elresto del cuerpo del ms. se encuentra en mal estado de conservaciónen lo que concierne a su estructura primigenia. Hay signaturas expre-sadas en números romanos con signo de párrafo en los ff. 7v (II ?),17v (III), 34v (X), 42v (XII) y 50v (XVI). Se aprecia la posible existenciade otras que han sido borradas. La mutilación del margen inferior dealgunos folios entorpece aún más, si cabe, una hipotética reconstruc-ción de la estructura del ms. La foliación es moderna, datable en elsiglo XVIII, en cifras arábigas.

Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectiva-mente: 365 × 260 mm. y 290 / 280 × 200 mm. La unidad de pautadoes 10 mm. El texto discurre a línea tirada. La perforación consiste enincisiones oblicuas practicadas en el centro del folio. El pautado es apunta seca. Las líneas de escritura oscilan entre 28 y 29.

Los títulos y rúbricas presentan los caracteres habituales. Cambiande color en la segunda parte de la secuencia gráfica.Las iniciales pri-marias son sencillas.

En el f. 50r hay un verso aleluyático con neumas. En el f. 1r en unmarbete se lee: «La obra de San Juan Chrisóstomo». El códice está

Cód. 27

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

209

Cód. 27

incompleto y mutilado. Se encuentra en mal estado de conservación.Probablemente sufrió una temprana desencuadernación, lo cual expli-caría la pérdida y transposición de bifolios. El hecho de que uno deellos haya sido reutilizado como guarda de otro ms. de esta mismacolección (Cód. 11) revela que el deterioro se remonta en el tiempo.El ejemplar procede del monasterio de San Millán de la Cogolla. Laencuadernación es moderna en piel blanquilla (a. 1961).

Signaturas antiguas: F 195 y 9.* V. los correspondientes esquemas (pp. 565 y 675).

BIBLIOGRAFÍA

CLARK, Ch. U. 1919 Collectanea, núm. 590, p. 41; fac. 23, pp. 154-156; núm. 572,p. 39.—DÍAZ Y DÍAZ, M. C. 1979a Libros, pp. 241-246, lám. 26; pp. 312-314 (ApéndiceXVI).—DÍAZ Y DÍAZ, M. C. 1980a, pp. 131-139.—GARCÍA VILLADA, Z. 1923 Paleografía,núm. 87, pp. 107-108.—KLEIN, P. K. 1976 Der ältere, passim.—KRISTELLER, P. O. 1989,vol. IV, p. 508.—LOEWE, G. y HARTEL, W. 1887-1915 Bibliotheca, núm. 9, pp. 494-495.—LOWE, E. A. 1972b Palaeographical Papers, p. 371.—MILLARES CARLÓ, A. 1983 Tratado,núm. I 190, pp. 146, 333; núm. I 179, p. 332.—PÉREZ PASTOR, C. 1908 Indices, núm.XXVII, pp. 25-26.

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

211

Cód. 28

Cód. 28

[Biblia. V.T. Expositio psalmorum]. Latín.

s. XIV

Ms. unitario, pergamino: 370 × 245 mm.; 272 ff.

ff. 1r-v: Sólo queda un esquinazo del folio.f. 2ra ITC.: [...] decursus ut plenitudinem notet...LEMA.: Et folium eius non defluet et omnia quecumque faciet

prosperabuntur (Psal. I, 3).f. 18vb FTC.: ... insidiatur ut rapiat pauperem: rapere pauperem dum

attrahit eum [...] (Psal. IX (= X secundum Hebraeos), 9).f. 19ra ITC.: [...] phemorum describitur cum... (Psal. X, 9).f. 83vb EXP.: ... hic dicit Ieronimus primum librum Psalterii finiri.f. 84ra ITC.: [...] Quemadmodum desiderans ceruum ad fontes... (Psal.

XLI, 2).f. 272vb FTC.: ... debet esse spes dicens qui fecit celum et terram quod

[...] (Psal. CXLV, 5).

Escritura gótica extrapeninsular, compacta y de módulo alargado.Abundantes abreviaturas. Se aprecian diversas manos.

El pergamino es de buena calidad y de color parduzco. Los fascí-culos son cuaterniones y quiniones. Presenta reclamos en posiciónhorizontal. Foliación moderna, a lápiz en números arábigos.

Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectiva-mente: 370 × 245 mm. y 240 × 155 / 160 mm. La unidad de pautadoes 5/6 mm. El texto está distribuido a doble columna. Presenta perfo-

ELISA RUIZ GARCÍA

212

ración en el margen interior y exterior. El pautado ha sido trazado conmina de plomo. Muestra 45 líneas rectrices y 44 de escritura.

Las rúbricas muestran igual escritura que el resto del texto. Lasiniciales primarias ofrecen adornos en negativo. Las secundarias sondesnudas. La tinta es muy negra, contrastando con el rojo intenso delas rúbricas. También se usa el color azul.

El ms. procede de San Millán. En el folio 2r y 272r se lee: «Expossi-ción sobre los salmos sin au[tor]. El estado del ejemplares bueno. Seencuentra incompleto. La encuadernación es moderna, de tipo exen-ta, en piel blanquilla (a. 1961).

Las signaturas antiguas son: F 198 y 21.* V. los correspondientes esquemas (pp. 566 y 675).

BIBLIOGRAFÍA

PÉREZ PASTOR, C. 1908 Indices, núm. XXVIII, p. 26.

Cód. 28

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

213

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

215

Cód. 29

Cód. 29

AVGVSTINVS [HIPPONENSIS]De ciuitate Dei

s. X (a. 977?)

Ms. unitario, pergamino: 390/380 × 290; 291 ff.

f. 1va RUB.: In nomine Domini nostri Iesu Christi. Incipit liberde ciuitate Dei sancti Agustini episcopi mirifice disputatus aduersuspaganos demones et heorum deos ab exordio mundi usque in finemseculi.

INC.: Gloriosissimam ciuitatem Dei siue in hoc tempore\ali/um cursu...f. 67vb FTC.: ... et ad hoc respondens quid ergo tandem in quid ueri

[...] (lib. VI, cap. 10).f. 68ra ITC.: [...] ora tibi uidentur Titi Tatii aut Romuli aut Tullii

Hostilis omnia \omina/... (lib. VI, casi al final).f. 291vb FTC.: ... se non poterunt. Magis quippe erit liber delectio

[...] (lib. XXII, cap. 14).Presenta tablas de capitulaciones en los siguientes libros: XVI (f.

173va); XVIII (f. 204vb); XIX (f. 225ra-b); XX (f. 239va-b); XXI (f. 258rb)y XXII (ff. 272vb y 272ra-b). Las dos primeras han sido realizadaspor una mano carolina tardía.

[Additio]

El f. 1ra-b contiene un fragmento en letra carolina goticizada,datable en el s. XII, en mal estado de conservación. Comienza con

ELISA RUIZ GARCÍA

216

una especie de invocaciones marianas en forma de letanía. El tex-to es casi ilegible. El recto de este folio habría sido dejado origina-riamente en blanco como era habitual en la época.

Escritura visigótica pausada, elegante, clara y de aspecto cuadran-gular. Se observa regularmente el uso del grupo tj ante vocal. Se dis-tinguen diversas manos:A (ff. 1va-88vb); B (ff. 88vb-106vb; 107ra-195vb); C (ff. 106vb-107ra); D (ff. 196ra-276vb) y E (ff. 276vb-291vb).Amén de éstas se observan otras intervenciones difíciles de precisar.Hay algunas correcciones y adiciones de textos omitidos. Este ejem-plar se caracteriza por la presencia de abundantes y variadas anota-ciones marginales, las cuales casi desaparecen a partir del f. 236r. Unasson llamadas de atención al lector que, por proceder de la mismamano que el texto principal, cabe suponer que ya se encontraban enel códice que sirvió de modelo. Al igual de lo que ocurre con las si-guientes, que son observaciones temáticas, a veces recogidas enrecuadros y cartelas más o menos elaboradas. Quizá las apostillasprocedan de un ejemplar andaluz utilizado como arquetipo. Las no-tas más interesantes son aquellas que se refieren a la propia actividaddel copista: f. 63v (Dominico in introytum quadragesime era MXV); f. 88v(Hic inquoabit alius scriba ad scribere sabbato post octabas pasce); 106r (Hicscripsi in dominico post Ascensio et fuit illa pinna mala); f. 109v (IIII feriapost Pentescosten); f. 112r (Dominico post Pentecosten); f. 118r (II feria II

id. Iunii); f. 121v (uespera Sancti Adriani); f. 138v (uespera Sanctarum Iusteet Rufine) f. 141r (uespera Sancti Bartolomei); y f. 162v (uespera SanctiMikaeli). Las cuatro últimas están trazadas en letra cursiva. En tresocasiones el escriba nos advierte que no falta texto con expresionestales como: Perexi non duuites nil minus habet (ff. 128v, 178r y 195v).También se encuentran seis anagramas: Memoria diaconus Moterrafe(f. 170v hay que leerlo de derecha a izquierda); In diem sancti ¿Cofe?episcopi (f. 176v); In diem sanctorum Seruandi et Germani (f. 184r); In diemsanctorum Vincenti, Sauine et Cristetis (f. 189r); Moterrafe diaconi memo-ria (f. 195v) y ¿Atilti? presbiteri memoria (f. 273v).

Pergamino de buena calidad y color blanquecino. Los fascículos soncuaterniones. Todos ellos ofrecen un reclamo en posición horizontalen el margen inferior de la última hoja de cada cuaderno. Están tra-zados con letra cursiva los correspondientes a los fascículos siguien-tes: 12, 15, 25, 26 y del 28 al 36. La foliación es moderna, a lápiz y ennúmeros arábigos.

Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectiva-mente: 390/380 × 290 mm. y 305 × 230. La unidad de pautado es 8 mm.

Cód. 29

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

217

Cód. 29

El texto discurre a dos columnas. La perforación consiste en peque-ños orificios circulares, en número de 36, distribuidos en el interco-lumnio. Presenta un doble perforado en el margen exterior en losff. 9-16 y 87-94. En la primera parte del ms. figura la abreviatura deLiber y el número correspondiente a modo de título corriente.

La ornamentación se reduce al empleo de letras capitales epigrá-ficas embutidas, de corte tradicional, en títulos y rúbricas. Asimismohay alguna inicial primaria de lacería. La tinta es oscura.

En el f. 60r figura una pequeña secuencia con notación musical.El ms. fue probablemente confeccionado en San Millán. Quizá la

nota del f. 63v nos permita establecer la datación del ejemplar: Domi-nico in introytum quadragesime era MXV = a. 977.

Como anotaciones posteriores se lee: «Los libros de Civitate Dei deSan Agustín, obispo, antiquíssimos» y «El libro de la Ciudad de Diosque escrivió San Agustín». El códice está incompleto, pero en buenestado de conservación. La encuadernación es antigua en tabla.

Signaturas antiguas: F 187 y 24.* V. los correspondientes esquemas (pp. 567 y 676).

BIBLIOGRAFÍA

CLARK, Ch. U. 1919 Collectanea, núm. 591, p. 41.—DÍAZ Y DÍAZ, M. C. 1968, pp. 141-151.—DÍAZ Y DÍAZ, M. C. 1979a Libros, pp. 147-154, lám. 13.—DÍAZ Y DÍAZ, M. C. 1980b,pp. 157-180.—DÍAZ Y DÍAZ, M. C. 1988, pp. 218.—DÍAZ Y DÍAZ, M. C. 1995, pp. 137,174.—DIVJAK, J. 1974, pp. 211-212.—DIVJAK, J. 1988, pp. 14, 30.—DOMÍNGUEZ BORDONA,J. 1933 Manuscritos, núm. 356, p. 209.—EWALD, P. y LOEWE, G. 1883 Exempla, lám. 35,p. 27.—GARCÍA VILLADA, Z. 1923 Paleografía, núm. 88, p. 108.—KLEIN, P. K. 1976 Derältere, lám. 37.—LOEWE, G. y HARTEL, W. 1887-1915 Bibliotheca, núm. 24, p. 502.—MILLARES CARLÓ, A. 1983 Tratado, núm. I 191, p. 333.—PÉREZ PASTOR, C. 1908 Indices,núm. XXIX, p. 26.—VIÑAYO GONZÁLEZ, A. 1988, p. 218.

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

219

Cód. 30

Cód. 30

[Liber misticus]

s. X

Ms. unitario, pergamino: aproximadamente 380 × 275 mm.; 230 ff.

El ejemplar se encuentra en mal estado de conservación. Por talmotivo no se puede consultar. Parcialmente está dañado por laacción del agua. Tiene además numerosas lagunas y mutilaciones.Contenía los textos sacros desde el comienzo del Adviento (fiestade san Acisclo) hasta la introducción de la Cuaresma (Officia etMissae). La relación de este libro litúrgico con el Antifonario expli-ca que muchas piezas estén neumadas al estilo visigótico septen-trional. La obra comienza, a lo que parece, con el fin de la misadedicada a san Acisclo y compañeros mártires. Dado su estadoactual, resulta imposible señalar las lagunas textuales.

f. 1r ITC.: [...] Deus pater omnipotens qui est fons et origo totius...La última misa identificada es la de santa Eulalia (f. 226).

Fragmentariamente se lee el inicio de otra dedicada a san Celedo-nio. Los folios restantes recogen las plegarias propias de una misa,sin identificar, cuyo texto termina con la siguiente oración:

f. 230v: Oratio. O quam suabes sonus quum consone te Christe fideles...FTC.: ... perueniamus ad gaudia repromissa, amen [...].

Escritura visigótica pausada muy canonizada, de tipo litúrgico. Setrata de una grafía estilizada y elegante. Los astiles son esbeltos y re-matados en un pronunciado bisel. Las letras tienden hacia formas re-

ELISA RUIZ GARCÍA

220

Cód. 30

dondeadas que denotan influencia carolina. Se observa con regulari-dad el uso del grupo tj ante vocal. Todo el texto procede de una solamano.

El pergamino es de buena calidad y de color muy blanco. Los fas-cículos son básicamente cuaterniones, que presentan reclamos expre-sados mediante dos palabras colocadas horizontalmente en el margeninferior del último folio de cada cuaderno.

Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectiva-mente: 380 × 275 mm. y 250/245 × 180 mm. La unidad de pautado es10 mm. El texto discurre a línea tirada. Su distribución refleja unapreocupación estética por parte del copista. La perforación consiste enorificios circulares practicados en el margen exterior del folio.

Los elementos ornamentales han sido casi todos ellos bárbaramenteeliminados. Las rúbricas están trazadas con letras embutidas. Los tí-tulos en capitales presentan remates artificiosos y el cuerpo de lasmismas cubierto de pigmentos. La gama es rica y abundan los colo-res planos. Sólo quedan algunos restos de iniciales polícromas relle-nas y zoomórficas. Hay algunos motivos en forma de peces que des-tacan por la frescura de su trazado.

Las antífonas presentan un acompañamiento de notación musical,de tipo visigótico septentrional.

Probablemente este ejemplar fue elaborado en San Millán con vis-tas a ser utilizado como libro de altar para el culto divino. Carece deencuadernación.

Signaturas antiguas: F 190 y 27.* V. los correspondientes esquemas (pp. 568 y 676).

BIBLIOGRAFÍA

AYUSO MARAZUELA, T. 1953, pp. 446, 549.—CLARK, Ch. U. 1919 Collectanea, núm.592, pp. 41-42; facs. 63, pp. 228-229.—DÍAZ Y DÍAZ, M. C. 1958-1959 Index, núms. 352,363, 427, 429, 430, 537, 553.—DÍAZ Y DÍAZ, M. C. 1979a Libros, pp. 191-192.—DOMÍNGUEZ BORDONA, J. 1933 Manuscritos, núm. 357, p. 210.—FÁBREGA GRAU, A. 1959,pp. 41-43.—FERNÁNDEZ DE LA CUESTA, I. 1980 (sigla H2).—FÉROTIN, M. 1912, pp. 893-898.—GARCÍA VILLADA, Z. 1923 Paleografía, núm. 89, p. 108.—JANINI, J. 1977 Manus-critos, p. 154.—LOEWE, G. y HARTEL, W. 1887-1915 Bibliotheca, núm. 27, p. 505.—MI-LLARES CARLÓ, A. 1961 Manuscritos, núm. 100, p. 385.—MILLARES CARLÓ, A. 1983 Tratado,núm. I 192, p. 333.—PÉREZ PASTOR, C. 1908 Indices, núm. XXX, pp. 26-27.—PINELL, J.1956, pp. 61-85.—PINELL, J. 1965, p. 134.—RANDEL, M. 1969, pp. 6, 8, 17-18, 46, 53-64,68 y apénd.

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

221

Cód. 31

Cód. 31

[Glossarium Latinum]

s. XI

Ms. unitario, pergamino: 360 × 280 mm.; 106 ff.

f. 1ra ITC.: [...] Adspernatus: contemptus.f. 15vc FTC.: ... Diriuat: detraet uel deducet [...].f. 16ra ITC.: [...] Doec: motus uel sollicitus.f. 41vc FTC.: ...Himeneus: deus siue genium uel canticum nobum [...].f. 42ra ITC.: [...] Hortum: colentes...f. 47vc FTC.: ... Inlaudabilis: non quia laudatus non sit, sed quia

laudari non meretur [...].f. 48ra ITC.: [...] Iube: barue cristarum barbarum...f. 54vc FTC.: ... Litospermon: semen saxifrage [...].f. 55ra ITC.: [...] Lucusat: prouocat...f. 55vc FTC.: ... Luxus: pompa regia [...].f. 56ra ITC.: [...] Mactus: magis auctior gloria et...f. 92vc FTC.: ... Quo circa: propter id circo ponitur, id est [...].f. 93ra ITC.: [...] Rates: reuocato naues reppetito...f. 96vc FTC.: ... Rubico: a rodendo dicitur, id est, uitium segetem [...].f. 97ra ITC.: [...] Seba: boture Arabico tureus...f. 106vc FTC.: ... Stiua: dicitur quod arator in manu tenet [...].Goetz (I, pp. 186-187) define esta obra como «sui generis glossa-

rium». Está relacionado textualmente con el ms. L.II.15 del RealMonasterio de El Escorial.

ELISA RUIZ GARCÍA

222

[Additiones]

Los espacios dejados en blanco al final del tratamiento de cadaletra han sido aprovechados posteriormente —la escritura revela unamano gótica— para intercalar diversos textos: oraciones, una relaciónde las reliquias conservadas en el monasterio de San Juan de la Peña,un elenco de las indulgencias que se pueden lucrar cada Cuaresmaen Roma, etc. (ff. 9v, 10r, 26v, 35r-36v, 42r-v, 48v, 74v-75r y 91r).

Escritura visigótica pausada. La letra se caracteriza por su vertica-lidad. Ofrece algunos rasgos peculiares: la a presenta una forma casicerrada por la parte superior; la r tiene un pronunciado martillete; laf muestra una estructura desarticulada; los remates de los astiles sonmuy marcados. Se observa el uso regular del grupo tj ante vocal. Hayuna mano A que trabaja desde el f. 1r al 55v. A partir de aquí inter-vienen otras manos que se alternan con la primera.

Pergamino corriente, y en algunos sectores reutilizado, de colorparduzco. Los fascículos son básicamente cuaterniones que, en su ma-yoría, llevan un reclamo horizontal en el margen inferior del últimofolio del cuaderno (f. 7v, 15v, 21v, 31v, 46v, 49v, 71v, 79v, 87v, 94vy101v). La foliación es moderna, a lápiz y en números arábigos.

Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectiva-mente: 360 × 280 y 270 × 210. La unidad de pautado es 6/7 mm. El tex-to está distribuido en tres columnas, impaginación inhabitual respectode los usos del taller emilianense y de la mayoría de los scriptoria. Laperforación consiste en pequeños orificios circulares en el margen ex-terior del folio. Se trata de un ejemplar de mediana factura.

La ornamentación se reduce al trazado de unas iniciales con algu-nos motivos vegetales. Estos caracteres parecen haber sido hechos concierta independencia respecto de su espacio previsto. Predomina elcolor rojo. La tinta alterna entre parduzca y negra.

En los ff. 42r-v y 48v hay una secuencia con notación musical demano gótica.

Quizá se pueda conjeturar que este ejemplar fue elaborado en SanMillán. La presencia de un texto sobre las reliquias de San Juan de laPeña, datable a mediados del siglo XII, hace suponer cierta relación coneste centro monástico, sin que se pueda precisar más. El ms. está in-completo y mutilado. La encuadernación, de tipo exento y en pielblanquilla, es moderna.

Signaturas antiguas: F 193 y 30.* V. los correspondientes esquemas (pp. 569 y 677).

Cód. 31

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

223

BIBLIOGRAFÍA

CLARK, Ch. U. 1919 Collectanea, num. 593, p. 42.—DÍAZ Y DÍAZ, M. C. 1978 Glosas,pp. 15-16.—DÍAZ Y DÍAZ, M. C. 1979a Libros, pp. 186-187; 319-320 (Apéndice XX), lám.32.—GARCÍA VILLADA, Z. 1923 Paleografía, núm. 90, p. 108.—GOETZ, G. 1923, vol. I,pp. 186-187.—KLEIN, P. K. 1976 Der ältere, passim.—LOEWE, G. y HARTEL, W. 1887-1815Bibliotheca, núm. 30, pp. 507-508.—MILLARES CARLÓ, A., Tratado, núm. I 193, p. 333.—PÉREZ PASTOR, C. 1908 Indices, núm. XXXI, p. 27.

Cód. 31

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

225

Cód. 32

Cód. 32

s. X

Ms. unitario, pergamino: 380 × 280 mm.; 237 ff.

1. CASSIANVS, Iohannes1. De institutis coenobiorum, ff. 1va-61ra.

f. 1r: En blanco.f. 1va RUB.: In nomine Domini nostri Ihesu Christi incipit liber

institutionum beati Ihoannis qui et Cassiani ad papam Castorem directum.TABLA: Libros XII, id est, de regulis monacorum libros IIII et de

principalibus uitiis libri VIII hoc ordine eos disponens.PROL.: Prefatio subsequentis operis.f. 1vb INC.: Veteris Testamenti narrat istoria sapientissimum Salo-

monem...f. 3ra EXP.: ... etiam in pari facultate. Finit prefatio.f. 3rb RUB.: Incipit eiusdem liber primus.INC.: De institutis et regulis monasteriorum...f. 61ra EXP.: ... meruimus eius esse muneris in ueritate credamus.

2. CASSIANVS, Iohannes2. Collationes sanctorum Patrum XXIV, ff. 61ra-237vb.

f. 61ra RUB.: In nomine Domini incipit liber conlationum patrumsanctorum a beato Cassiano presbitero tripertito ordine editum, nam idemCassianus idemque et Ihoannes est appellatus, qui spirituali fraglatusardore hoc opus in uiginte quattuor conlationes disponens decem ex his

ELISA RUIZ GARCÍA

226

celestibus pigmentis opimus ad Elladium et Leontium episcopos ordineprimo hoc modo confecit.

f. 61rb PROL.: Incipit prefatio.INC.: Debitum quod beatissimo pape Castorio in eorum uoluminum

prefatione...f. 62ra EXP.: ... sed nunc iam ad conlationes eorum et instituta

properemus.RUB.: Conlatio prima abbatis Moysi de monaci destinatione uel fine.f. 62rb INC.: Quum inter heremo Scitii ubi monacorum...f. 237vb FTC.: ... narrationes ingessit erat inquid [...] (XXIV, cap. 13).

Escritura visigótica pausada con evidente influencia carolina. Pro-bablemente fue elaborado en una zona septentrional de la PenínsulaIbérica. Ofrece la abreviatura de per en su forma continental en lamayor parte del ms. También aparece utilizado con frecuencia el com-pendio de -orum. Se observa el uso del grupo tj con el caído de la ilarga poco desarrollado. Se aprecian diversas manos, difíciles de ais-lar. Hay también notables variantes codicológicas a lo largo de todoel ejemplar, lo cual indica que se trata de un escritorio no muy tipifi-cado. A partir del f. 61v interviene una mano correctora distinta. Enel margen inferior del f. 220 se lee: Gomiz bono memento mei. Esta manotampoco coincide con las que han trazado el texto. Presenta el ejem-plar numerosas glosas en los márgenes correspondientes a la primeraColación de Casiano, realizadas por una mano más tardía. Quizá sehayan copiado de otro ejemplar.

El pergamino es de buena calidad y de color amarillo. Los fascí-culos son cuaterniones, los cuales presentan signaturas desde el f. 46ven números romanos seguidos de una Q (= quaternus). A partir del f.149v hay también reclamos horizontales. Figuran títulos corrientes enforma numérica en las Institutiones y verbal en las Collationes. La fo-liación es moderna, a lápiz y en números arábigos.

Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectiva-mente: 380 × 280 y 300 × 200. La unidad de pautado es 8 mm. El tex-to discurre a doble columna. La perforación figura en el intercolum-nio en forma de orificios circulares. El número de líneas rectrices varía:34/37 en la mayoría de los cuadernos; 43 en los ff. 7-14. A lo largo deun cuaderno se trazan 36 líneas rectrices, pero sólo se rellenan 35 deescritura.

Los títulos se han realizado con capitales visigóticas tradicionales,en rojo y en negro. Las iniciales son muy sencillas. Algunas presen-

Cód. 32

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

227

Cód. 32

tan ciertos entrelazados. Las tintas oscilan entre tonalidades parduzcasy oscuras.

El lugar de origen del ms. se puede conjeturar en una zona sep-tentrional de la Península Ibérica, como ya se anticipó. Quizá el ejem-plar ingresó pronto en San Millán, de donde procede. En el f. 166v selee en letra del s. XV: «El dicho Sancho Fernández de Matute del da...».El ms. está prácticamente completo y bien conservado. La encuader-nación es moderna en piel blanquilla (a. 1961).

Signaturas antiguas: F 189 y 26.* V. los correspondientes esquemas (pp. 570 y 677).

BIBLIOGRAFÍA

CLARK, Ch. U. 1919 Collectanea, núm. 594, p. 42.—DÍAZ Y DÍAZ, M. C. 1958, p. 15.—DÍAZ Y DÍAZ, M. C. 1978a Glosas, p. 20.—DÍAZ Y DÍAZ, M. C. 1979a Libros, pp. 249-251.—GARCÍA VILLADA, Z. 1923 Paleografía, núm. 91, p. 108.—KLEIN, P. K. 1976 Derältere, passim.—LOEWE, G. y HARTEL, W. 1887-1915 Bibliotheca, núm. 26, pp. 504-505.—MILLARES CARLÓ, A. 1931 Contribución, p. 231.—MILLARES CARLÓ, M. C. 1983 Tratado,núm. I 194, p. 333.—PÉREZ PASTOR, C. 1908 Indices, núm. XXXII, pp. 27-28.

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

229

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

231

Cód. 33

Cód. 33

s. XI in.-XI ex. (fecha inicial y final de elaboración del ejemplar)

Ms. unitario, pergamino: 355/350 × 250 mm.; 282 ff.

[BEATVS LIBANENSIS][Commentarium in Apocalypsin libri XII], ff. 1r-230va (atrib.).

1. f. 1r RUB.: In nomine Domini Ihesu Christi incipit liber qui uocaturApocalipsin Iohannis apostoli.

f. 1v: Cruz de Oviedo.f. 2ra PROL.: Quedam que diuersis temporibus in Veteris Testamenti

libris prenuntiata sunt...f. 2rb EXP.: ... coheredem faciam et mei laboris.

2. HIERONYMVS [STRIDONIVS]2. 2.1. Prologus in libro Apocalypsin, ff. 2rb-2va (atrib.)

f. 2rb PROL.: Prologus beati Iheronimi in libro Apocalipsin Iohannisapostoli.

INC.: Iohannes apostolus et euangelista a Christo electus atque dilectusin tanto amore...

f. 2va EXP.: ... ut nescientibus inquirendi desiderium conlocetur.

2.2. f. 2va PROL.: Item domini Iheronimi in explanatione Apocalipsin.INC.: Diuersi marina discrimina...f. 2vb EXP.: ... in hoc uolumine potissime sudauit ingenium, Anatoli

karissime.

ELISA RUIZ GARCÍA

232

3. Interpretatio [Summa dicendorum], ff. 2vb-14vb.

f. 2vb RUB.: Interpretatio libri huius.INC.: Iohannes quodam uaticinio ex merito nomen accepit...f. 14vb EXP.: ... que prima fuerant abierunt.

4. [Storiae et explanationes], f. 14vb, 15va-34ra y 53ra-230va.

f. 14vb RUB.: Incipit tractatus de Apocalipsin Iohannis in explanationesua a multis doctoribus et probatissimis biris inlustribus diuerso qiudem(sic) stilo sed non diuersa fide interpretatus, ubi de Christo et eclesia, deAntichristo et eius signis plenissime cognoscas (el texto continúa en elf. 15va)

f. 15va RUB.: Aexplanatio.INC.: Apocalipsis Ihesu Christi quam (corr.) dedit...f. 34ra EXP.: ... in solio iudicii sui. Explicit de Filio hominis et eclesiis

(corr.) liber primus (el texto continúa en el f. 53ra).f. 53ra RUB.: Incipit liber secundus septem eclesiarum. Hic liber

continet quatuor animalia et quatuor equos, animas interfectorum quatuor.f. 88vb FTC.: ... et in conspectu troni sicut mare uitreum simile

cristallo [...] (lib. III).f. 89ra ITC.: [...] sedis posita regnum hoc est potentia... (lib. III).f. 111vb FTC.: ... albus et qui sedebat super eum [...] (lib. IV).f. 112ra ITC.: [...] Explanatio de equo albo... (lib. IV).f. 117vb FTC.: ... magistratus et tribuni et fortes et omnis [...] (lib. IV).f. 118ra ITC.: [...] stellas quem dicit... (lib. IV)f. 137vb FTC.: ... et quum aperuisset sigillum septimum, factum est

silentium in caelo [...] (final del lib. IV).f. 138ra ITC.: [...] Incipit explanatio supra scripte historie in libro V...

(lib. V).f. 154vb FTC.: ... et si quis uoluerit ledere sic eum [...] (lib. V).f. 155ra ITC.: [...] Incipit explanatio suprascripte storie. Et uincet eos

et occidet eos... (lib. V).f. 210vb FTC.: ... et super femur suum nomen scriptum rex regum

et dominus dominorum. Explicit storia [...] (inicio del libro XI).f. 211ra ITC.: [...] regenerantur uniuerse nationes terre... (lib. XI).f. 228vb FTC.: ... iste angelus specialiter angelus erat in quo Dominus

presidens [...] (lib. XII).f. 229ra ITC.: [...] Incipit brebis explanatio suprascripte storie...

(lib. XII).f. 230va EXP.: ... gratia Domini nostri Ihesu Christi cum omnes (en

blanco).

Cód. 33

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

233

5. [APRINGIVS PACENSIS]5. Prefatio [Tractatus Apocalypsin], f. 15ra-15rb (texto intercalado)

f. 15ra PROL.: Prefatio.INC.: Biformem diuine legis storiam...f. 15rb EXP.: ... appecatis (sic) nostris in sanguine suo et fecit nos-

trum regnum sacerdotes Deo et Patri suo ipsi gloria in secula seculorum,amen.

6. [ISIDORVS HISPALENSIS]6. [Etymologiae VIII, 1], ff. 34ra-53ra (texto intercalado)

f. 34ra PROL.: In explanatione Apocalipsin Iohannis (corr.) apostoliincipit prologus libri II. De eclesia et sinagoga. Quid proprie dicantur(corr.) et quis in qua abitator esse dinoscitur plenissime lector agnoscas.

INC.: Eclesia Grecum est...f. 53ra EXP.: ... que potest certa esse sentientia ?

7. [ISIDORVS HISPALENSIS]7. 7.1. [Etymologiae VI, 13]

f. 230va INC.: [C]odix multorum librorum est...f. 230vb EXP.: ... sibi inuicem conpinguntur.

7. 7.2. [Etymologiae IX, 5 (De adfinitatibus et gradibus)], ff.231ra-233rb.

f. 231ra ITC... [H]eredis nomen inposuit census aeris soluet enimtributum auctoris...

f. 233rb EXP.: ... cognate, progenitore (sic), progenitrices, germani,germane.

8. [HIERONYMVS STRIDONIVS]8. [Explanatio in Danielem], ff. 233vb-282va.

8.1. f. 233vb (col. a en blanco) INC.: Contra prophetam Danielemdecimum librum scripsit Porfirius...f. 234vb FTC.: ... in duodecim prophetis fecimus sed brebiter est per

interualla [...].f. 235ra ITC.: [...] subuersa est. Nemo igitur putet eundem in Danielis

principio esse (visión I).f. 236vb FTC.: ... Explicit uisio prima. Incipit uisio secunda [...].f. 237ra ITC.: [...] uidit mirabile somnium...f. 247vb FTC.: ... oculos meos ad celum leuabi et sensus meus redditus

est mihi [...].f. 248ra ITC.: [...]ciendum est non esse hunc filium...

Cód. 33

ELISA RUIZ GARCÍA

234

f. 282va EXP.: ... in ipsorum libris inuenire poterit. Finit.

8.2. [De Susanna], f. 282va-b.

f. 282va RUB.: Expositis ut potui que in Danielis li[bro] iuxtaEbraycum continetur (última rúbrica conservada).

INC.: [Pona]m brebiter quod Origenes in decimo libro...f. 282 vb FTC.: ... locum in quid de septuaginta editione nunc [...].En el f. 1v debajo de la leyenda de la Cruz hay un texto en es-

critura carolina. En el f. 58rb se encuentra, dentro de un recuadrorojo, una suscripción, hecha en una escritura que imita la visigótica,la cual dice así: Tempore Benedicti abbatis VIIII Sancti Emyliani fideliterscriptum per Albinum monacum eiusdem in era DCCVIII. Se trata de unaantedatación.

Escritura visigótica pausada, elegante, clara y cuidada hasta el f.228va. Quizá se pueda distinguir una segunda mano entre los ff. 197rby 228va. A partir de aquí se aprecia la intervención de diversos copistas.Algunos de ellos escriben con una acusada influencia carolina, hechoexplicable por cuanto que el ms. ha sido realizado en diversos momen-tos. De estos avatares da cumplida cuenta la ilustración, inacabada enalgunos casos y realizada en otros bajo diversas corrientes artísticas. Seobserva con regularidad el uso del grupo tj ante vocal. En las partes másmodernas se encuentran enlaces del grupo st en forma de puente y abre-viaturas inusuales en el ámbito visigótico (qd, qa, usq con valor de quod,quia y usque). Hay correcciones, escasas, de una mano carolino-gótica.

El pergamino es de calidad corriente en la primera parte del ejem-plar, y de peor elaboración en el último tercio del mismo. El color esamarillento. Los fascículos son cuaterniones. Hay signaturas expresa-das en números romanos hasta el f. 222v. A partir del f. 241v se utili-zan reclamos escritos en posición horizontal. La foliación es moder-na, a lápiz y en números arábigos.

Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectiva-mente: 355/350 × 250 mm. y 260 × 170 mm. La unidad de pautado es8/10 mm. El texto discurre a dos columnas. La perforación consisteen orificios circulares que van por el margen exterior del folio.

Los títulos y rúbricas se han trazado en letras embutidas siguien-do la tradición visigótica. Las iniciales primarias son polícromas, al-gunas de lacerías. El programa iconográfico canónico de los «Beatos»ha sido realizado en momentos distintos. Hay ilustraciones que pro-ceden de una corriente artística de inspiración visigótica; otras son

Cód. 33

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

235

posteriores y se nutren de un espíritu románico. Las segundas lashemos señalado mediante la abreviatura: (Rom.). Las miniaturas queocupan una página entera van precedidas de un punto. A continua-ción se enumeran sucintamente las escenas conservadas:

• f. 1r: «portada»: Texto con letras embutidas dentro de unas fran-jas de colores (morado, granate, azul grisáceo y amarillo). Todo ellova enmarcado con una orla de roleos que se abren en una flor.

• f. 1v: Cruz de Oviedo inscrita en un arco de herradura. En suinterior figura la leyenda: Hoc signum tuetur pius / Hoc signum uinciturinimicus.

f. 15r: La revelación a san Juan: Un ángel entrega un libro al evan-gelista.

f. 17v: Aparición de Cristo en la nube: Cristo en majestad. En elregistro inferior un grupo de personas.

• f. 20v: El encargo a Juan para que escriba la revelación: El Hijo delHombre con la llave del infierno en su mano izquierda; a la derecha, Juan.En el registro inferior una arquería que representa las siete Iglesias.

f. 36v: Jacob luchando con un ángel (en el margen inferior).ff. 58v, 63v, 68r, 72v, 77r y 83v: El mensaje de la Iglesia de Éfeso,

Esmirna, Pérgamo, Thiatira, Sardes, Filadelfia y Laodicea: Un ángel daun libro a cada una de las siete Iglesias.

f. 77r: Jesucristo sentado con la llave (en la esquina superior).• f. 92r: El Cordero y los cuatro seres vivientes: Adoración del

Cordero.• f. 115r: Apertura del quinto sello: Altar y representación de las

almas de los muertos, ataviadas con una estola (Rom.).• f. 120v: Los cuatro ángeles frenando los cuatro vientos: Cuatro

ángeles que tienen los cuatro vientos. Un quinto ángel con el signode la cruz (Rom.).

f. 135v: La palmera.f. 138v: La primera trompeta: Un ángel con trompeta.f. 149r: Los caballos de fuego y sus jinetes: Dos jinetes. A sus pies

figuras desnudas (Rom).f. 151r: Juan recibe el libro para ser comido, y la vara para medir

el templo: Un ángel dando un libro. En el registro inferior un ángelcon una caña en la mano (Rom.).

f. 154r: Los dos testigos: Los profetas Elías y Enoch (Rom.).f. 156r: La ascensión al cielo de los dos testigos: Cristo en majes-

tad. Dos figuras ascienden en una nube. En el registro inferior repre-sentación de un terremoto (Rom.).

Cód. 33

ELISA RUIZ GARCÍA

236

f. 157v: La séptima trompeta: Un ángel con trompeta (Rom.).f. 158r: El Templo con el arca de la alianza, y la bestia que surge

del abismo: El arca y la bestia (Rom.).f. 159v-160r: La lucha de la serpiente contra el Hijo de la Mujer:

El dragón de las siete cabezas y la mujer (Rom.).• f. 165r: La adoración de la bestia de siete cabezas: Bestia que as-

ciende del mar (Rom.).f. 175v: Las tablas del Anticristo: Arquerías con letras.f. 177r: El Cordero sobre el monte Sión: El Cordero entre cuatro

ángeles músicos.• f. 179: El ángel con el Evangelio eterno: Unos ángeles portado-

res del libro y en el registro inferior los evangelistas (Rom.).• f. 181: El Hijo del Hombre en la nube, y el ángel con la hoz: La

vendimia celestial en dos registros (Rom.).f. 183v: San Juan evangelista (Rom.).f. 184r: Los siete ángeles y las siete plagas: Siete ángeles con las

copas simbólicas de las plagas. En el registro inferior el Cordero ycuatro ángeles con cítaras (Rom.).

f. 184v: Un ángel (en un margen) (Rom.).f. 185v: Los siete ángeles salen del templo.f. 186v: El mandato de los siete ángeles: Un ángel con una copa

en la mano (Rom.).f. 188r: El primer ángel derrama su copa sobre la tierra: Un ángel

con una copa en la mano.f. 188v: El segundo ángel derrama su copa sobre el mar: Un ángel

con una copa en la mano.f. 189r: El tercer ángel derrama su copa sobre los ríos: Un ángel

con una copa en la mano (Rom.).f. 190v: El cuarto ángel derrama su copa sobre el sol: Un ángel que

lanza el contenido de la copa sobre el sol (Rom.).f. 191v: El quinto ángel derrama su copa sobre el trono de la bes-

tia: Un ángel que lanza el contenido de la copa sobre una bestia fan-tástica (Rom.).

f. 192r: El sexto ángel derrama su copa sobre el Eúfrates: Un án-gel que lanza el contenido de la copa sobre un río (Rom.).

f. 192v: La salida de los tres espíritus inmundos de las bocas deldragón, de la bestia y del falso profeta: Sapos y culebras saliendo dela boca del dragón, de la bestia y del pseudo profeta (Rom.).

f. 195r: El séptimo ángel derrama su copa sobre el aire: Un ángelque lanza el contenido de la copa al aire.

Cód. 33

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

237

Cód. 33

f. 196v: La gran meretriz de Babilonia y los reyes: Mujer tentandoal rey (Rom.).

f. 197v: La gran meretriz sobre la bestia de siete cabezas (Rom.).• f. 202v: El triunfo del Cordero sobre los reyes: El Cordero ven-

cedor de los diez reyes (Rom.).• ff. 204v-205r: El fuego de Babilonia: Tres reyes contemplando la

destrucción de Babilonia (Rom.).f. 207: El ángel arroja la piedra de molino al mar: Un ángel arro-

jando una piedra sobre el mar.• f. 209r: La Adoración de Dios en el cielo: Cristo en majestad ado-

rado por los veinticuatro ancianos y el Tetramorfos.f. 211r: El ángel en el sol: Un ángel que envía a las aves a devorar

a los reyes (Rom.).f. 211v: El ángel encadena a Satanás: Un ángel con la llave en una

mano y con una cadena en la otra con la que aprisiona al dragón.f. 215r: El trono de los justos y las almas de los mártires: Persona-

jes juzgando las almas de los muertos. (Rom.).• f. 269v: Daniel ve al ángel sobre el río Tigris: Daniel, tres ánge-

les y la representación de un río (Rom.).El lugar de origen y la datación de esta pieza son cuestiones que

no han sido todavía debidamente elucidadas. Quizá sea oriundo deSan Millán o, al menos, de un taller riojano. La primera fase de laejecución del ejemplar debió de hacerse en torno al cambio de milenio.Por esas fechas el monasterio emilianense fue atacado y casi destrui-do por Almanzor. Este hecho quizá explique muchas de las cuestio-nes que la pieza suscita. Desde el punto de vista del contenido esteejemplar está emparentado con el ms. &.II.5 conservado en la biblio-teca del Real Monasterio de El Escorial. Ambas piezas se encontrabanen San Millán a mediados del siglo XVI, época en la que se cotejaron,según se deduce de la nota que figura en el margen inferior del f. 219vde nuestro ms., donde se lee: «Aquí se acaba el otro original». En efec-to, el escurialense concluye en ese punto por pérdidas accidentales.

Encuadernación moderna en piel marrón oscura.Signaturas antiguas: F 199 y 39.* V. los correspondientes esquemas (pp. 571 y 678).

BIBLIOGRAFÍA

Beatos, Los 1986, núm. 11, p. 110.—BLÁZQUEZ, A. 1906, pp. 257-273, n.5.—CLARK,Ch. U. 1919 Collectanea, núm. 595, pp. 42, facs. 38 y pp. 182-183.—CHURRUCA, M. 1939,

ELISA RUIZ GARCÍA

238

Cód. 33

pp. 104-105, 134. Reproducción de numerosas miniaturas.—DELISLE, L. 1880, pp. 117-148, n. V.—DÍAZ Y DÍAZ, M. C. 1958-1959 Index, núms. 14, 113, 207-209.—DÍAZ Y DÍAZ,M. C. 1978b, pp. 173-184.—DÍAZ Y DÍAZ, M. C. 1979a Libros, pp. 209-210.—DOMÍNGUEZ

BORDONA, J. 1929 XII, pp. 59 y 174, láms. 13 y 37.—DOMÍNGUEZ BORDONA, J. 1929-1930, p. 32 y figs. 19 y 20.—DOMÍNGUEZ BORDONA, J. 1933, núm. 358, pp. 210-211,figs. 196-197.—FERNÁNDEZ PAJARES, J. M. 1969, pp. 281-304.—GARCÍA-ARÁEZ, H. 1992,passim.—GARCÍA VILLADA, Z. 1923 Paleografía, núm. 92, p. 108.—KLEIN, P. K. 1976 Derältere, passim.—LOEWE, G. y HARTEL, W. 1887-1915 Bibliotheca, núm. 39, pp. 511-512.—LOWE, E. A. 1972b Palaeographical Papers, p. 373.—MARÍN MARTÍNEZ, T. Madrid, Edilán,1975, pp. 171-209, n. 9 del volumen complementario.—MENTRÉ, M. 1984, pp. 60, 106,125, 152, 182, 186, 190-191, 194, láms. 23, 24.—Milenario Beato 1975, n. 4.—MILLARES

CARLÓ, A. 1961 Manuscritos, núm. 101, pp. 385-386.—MILLARES CARLÓ, A. 1983 Trata-do, núm. I 195, p. 333.—Miniatures espagnoles... 1964, n. 11, lám. 6.—MUNDÓ, A. M.1978, p. 114.—MUNDÓ, A. M. y SÁNCHEZ MARIANA, M. 1976, núm. 10, pp. 32-33.—NEUSS, W. 1922, pp. 63, 70 y ss., figs. 63-66.—NEUSS, W. 1931, pp. 29-30 (Sigla A2).—PÉREZ PASTOR, C. 1908 Indices, núm. XXXIII, pp. 28-29.—RAMSAY, H. L. 1902, pp. 74-103, n. 11.—SANDERS, H. A. 1930, p. XIV (Sigla H).—VÁZQUEZ DE PARGA, L. 1973, pp.147-153, n. 9.—SILVA Y VERÁSTEGUI, S. de 1984, pp. 64-68 y 113-116.

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

239

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

241

Cód. 34

Cód. 34

[Lex Visigothorum]

s. IX ex.-X in.

Ms. unitario, pergamino: 360 × 260 mm.; 67 ff. La numeración co-mienza en el f. 9.

f. 9r ITC.: [... qua]rundam infelicium uiduarum astutia fraudemdeuotioni admiscere et permixta uestium simulate transgressionis sibi qumuoluerit aditum reserbare... (lib. III, tit. 5, ley 6).

f. 65v FTC.: ... prius tamen pene non subiaceat [...] (lib. VII, tit. 1, ley 5).f. 66r ITC.: [...] domini inuolauerit aut abstulerit, seu quodcumque

damnosum alicui intulerit (lib. VII, tit. 2, ley 3).f. 67v: FTC.: ... Fur nocturnus captus in furtum dum rex (sic)

furtiuas secum portare conatu[/], si fuerit hocisus mors eius nullo modouindicetur. Antiqua [...] (lib. VII, tit. 2, ley 16).

Escritura visigótica pausada corriente. Se distinguen varias manos.Todas presentan rasgos arcaizantes, salvo la última. La primera deno-ta alguna influencia mozárabe. Se utiliza una I alta con copeteesporádicamente. Sólo se encuentra el grupo ti en todo el ms., salvoen los dos últimos folios (66r-67v), donde se aprecia la intervenciónde una última mano. Este copista emplea el grupo tj incluso seguidode consonante. En el f. 11r figuran las letras N E M N (= nouiteremendata) trazadas verticalmente y con gran esmero por una mano algoposterior. La expresión abreviada aparece, con ligeras variantes, enalgunos otros pasajes. También se registra la forma compendiada:

ELISA RUIZ GARCÍA

242

Cód. 34

Flbs/flus glrs (= Flauius gloriosus). Se observan algunas correcciones co-etáneas del ms.

El pergamino es de calidad corriente y de color amarillento. La fac-tura del ejemplar es poco cuidada. Los fascículos son cuaterniones. Lassignaturas están expresadas en números romanos en los ff. 16v, 23v, 31v,39v, 47v, 53v y 61v (VII al XIII. No se aprecia la correspondiente al fascí-culo XIV). Faltan los seis fascículos iniciales. El sexto se ha extraviadotardíamente, según se deduce de la foliación actual que comienza en elfolio 9. Se supone la pérdida de otros seis o siete fascículos al final delms. La foliación es moderna, a tinta en números arábigos.

Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectiva-mente: 360 × 260 y 270 × 185 mm. La unidad de pautado es 11 mm.El texto discurre a línea tirada. La perforación consiste en orificioscirculares practicados en el margen exterior a 25 mm. del borde ac-tual. La técnica del pautado es a punta seca. Impresión directa sobreel lado del pelo en bifolios alternos. Líneas de escritura: 26.

Los títulos y rúbricas están trazados, con cierta torpeza, en mayús-culas visigóticas tradicionales, de corte epigráfico, en minio y en co-lor verde. Los títulos de los libros figuran dentro de una composicióncircular (f. 13r) o una cartela rectangular (ff. 29r, 47r y 54r). Las esca-sas iniciales existentes son muy sencillas, bien desnudas o rellenas dealgún color. La única ilustración que ofrece es un Arbor consanguinitatis(f. 14r). La tinta es parduzca.

Resulta difícil determinar el lugar de origen de este ejemplar. Díazy Díaz conjetura una ascendencia cántabra o pirenaica. En el f. 67ven un marbete se lee con una escritura del s. XVII: «Un pedazo de unlibro antiquísimo de cánones». De otra mano coetánea: «Fuero juzgoo leyes de los godos». El códice está en la actualidad incompleto ymutilado. Carece de encuadernación.

Signaturas antiguas: F 202 y 38.* V. los correspondientes esquemas (pp. 572 y 678).

BIBLIOGRAFÍA

ANSPACH, E. 1930, p. 108.—CLARK, Ch. U. 1919 Collectanea, núm. 596, p. 42.—DÍAZ

Y DÍAZ, M. C. 1958-1959 Index, núm. 252.—DÍAZ Y DÍAZ, M. C. 1976, pp. 167, 192-194,219.—DÍAZ Y DÍAZ, M. C. 1979a Libros, p. 211-215 y lám. XX.—DOMÍNGUEZ BORDONA,J. 1933 Manuscritos, núm. 359, p. 212.—GARCÍA VILLADA, Z. 1923 Paleografía, núm. 93,p. 108.—KLEIN, P. K. 1976 Der ältere, p. 250, lám. 197.—LOEWE, G. y HARTEL, W. 1887-1915 Bibliotheca, núm. 38, p. 511.—MILLARES CARLÓ, A. 1983 Tratado, núm. I 196,p. 333.—PÉREZ PASTOR, C. 1908 Indices, núm. XXXIV, p. 29.—ZEUMER, K. 1894, p. XXIII.

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

243

Cód. 35

Cód. 35

[Sacramentarium]

s. XI

Ms. unitario, pergamino: 325 × 205 mm.; 166 ff.

f. 1r ITC.: [...] Te igitur, clementissime pater, per Ihesum Christumfilium tuum...

f. 4r RUB.: VIIII kalendas ianuarias uigilia Domini nostri Ihesu Christi(primera rúbrica conservada).

f. 166v RUB.: Incipit ordo defunctorum (última rúbrica conservada).FTC.: ... pio recordationis affectu, fratres karissimi, conmemoracionem

facimus cari nostri illius quem Dominus de temptationibus [...].Este libro litúrgico transmite un texto «grégorien gélasianisé

incomplètement fusionné avec le supplément d’Alcuin» (Vezin1965, p. 174).

Escritura carolina pura, de módulo grande. Se aprecian diversasmanos, algunas no muy avezadas. Las palabras aparecen separadascon regularidad. Existen adiciones posteriores, hechas en carolina usualo con grafía gótica.

El pergamino es de mediana calidad y de color amarillento. Losfascículos son cuaterniones. La foliación es moderna, a pluma y ennúmeros arábigos.

Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectiva-mente: 325 × 205 mm. y 240 × 120 mm. aproximadamente. La unidadde pautado es 12 mm. El texto discurre a línea tirada. La perforación

ELISA RUIZ GARCÍA

244

Cód. 35

consiste en incisiones oblicuas practicadas en el borde del folio. Elnúmero de líneas de escritura oscila entre 20 y 22.

Las rúbricas han sido trazadas en escritura «rústica» romana o enuncial. Las iniciales son desnudas, rellenas de minio o bien de lacerías.Se caracterizan por su torpe factura. Las únicas sustancias colorantesempleadas son la tinta y el minio. El ms. contiene una miniatura, aplena página, que representa el tema de la «Deesis» con un tratamientoestilístico propio de la tradición carolina. Queda asimismo un resto deotra en el f. 0, transmisor del texto del Prefacio, y una muestra deescasa calidad en el f. 70v.

El ejemplar, de calidad muy mediana, es oriundo de la región deLimoges. Quizá fue escrito para un centro próximo a la abadía deSaint-Martial, dada la importancia concedida a la liturgia relacionadacon este santo. Se ignora la fecha de su traslado al monasterio de SanMillán de la Cogolla. En el s. XV se encontraba allí, pues en el f. 56rhay una nota en escritura cortesana que lo testimonia: «Señor yo PeroSánchez de Villar rracionero en San Millán de la Cogolla». El ms. seencuentra incompleto y en un estado discreto de conservación. Laencuadernación es moderna, de tipo exento, en piel blanquilla (a.1961). No presenta ningún resto de escritura visigótica. Aparece cata-logado como Missale goticum.

Signaturas antiguas: F 207, 42 y 2628.* V. los correspondientes esquemas (pp. 573 y 679).

BIBLIOGRAFÍA

AYUSO MARAZUELA, T. 1953, pp. 449, 549.—DEKKERS, E. 1961, núm. 1903, p. 248.—DÍAZ Y DÍAZ, M. C. 1958-1959 Index, núm. 639, pp. 155-156.—DOMÍNGUEZ BORDONA,J. 1933 Manuscritos, núm. 360, p. 212, fig. 198.—FÉROTIN, M. 1912, cols. 911-912.—GAMBER, K. 1963, núm. 928.—JANINI, J. 1959a, pp. 107-119.—JANINI, J. 1959b, pp. 209-212.—JANINI, J. 1977 Manuscritos, p. 155-156.—LOEWE, G. y HARTEL, W. 1887-1915Bibliotheca, núm. 42, p. 513.—PÉREZ PASTOR, C. 1908 Indices, núm. XXXV, p. 29.—VEZIN,J. 1965, pp. 173-193.

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

245

Cód. 36

Cód. 36

[Ordo celebrandi officium diuinum]

s. XV (a. 1437)

Ms. unitario, pergamino: 350 / 370 × 250 mm.; 136 ff. + [1] h.

1. [Notulae], ff. 1r-2r.

ff. 1r-v; 2r: Anotaciones sobre cronología y otros asuntos varios.

2. Anotaciones sobre cómputo eclesiástico, ff. 2v-6v.

ff. 2v-5v: Tablas recapitulativas del cómputo eclesiástico.f. 6r-v INC.: Quien quisiere parar mientes para mejor entender... Ex-

plicaciones relativas al calendario eclesiástico.

3. ff. 7r-12v: Calendarium.

4. f. 13r INC.: Incipit ecclesiastice consuetudinis institutio per totum annicirculum utiliter obseruanda. Dominica ante aduentum, sabbato aduesperas. Antifona.

f. 14v FTC.: ... subsidia et future etiam consequamur. Qui tecum [...].f. 15r ITC.: [...] Ad uesperas. Antiphona. Sede a dextris meis...f. 67v FTC.: ... iam columpne huius [...].f. 68r ITC.: [...] populi communio Pascha nostrum...f. 78v FTC.: ... Simeon iustus et cetera [...].f. 79r ITC.: [...] in uisitatione sancte Marie ad Helisabeth...f. 79v FTC.: ... perpetue glorie coheredes qui ui [...].

ELISA RUIZ GARCÍA

246

f. 80r ITC.: [...] et sic in Sion ad VI capitula...f. 80v FTC.: ... professione profitiamur exenplo. Per [...].f. 81r ITC.: [...] beatorum apostolorum tuorum Petri et Pauli...f. 127v FTC.: ... exsurge, Domine, adiuua nos [...].f. 128r ITC.: [...] in albis usque in festum Pentecostem...f. 128v FTC.: ... et mandata eius. V. Timen [...].f. 129r ITC.: [...] annua deuotione recolentes...f. 129v FTC.: ... indulgentia consequentes et [...].f. 130r ITC.: [...] Aue Maria, gracia plena...f. 135v FTC.: ... eternam concede. Per eundem [...].f. 136r ITC.: [...] Kirie eleison, Christe eleison...f. 136v FTC.: ... respice, quesumus, Domine super etcetera. Oratio.

Mentes [...].

[Additio]

En los ff. 134r y 135r se han insertado unos testimonios sobresufragios por los difuntos, datados en los años de 1439, 1459 y1484. En la contratapa posterior de la encuadernación hay unacontraguarda encolada, que contiene un fragmento de antifonariodel oficio, del siglo XIV, con notación cuadrada sobre línea roja. Suinicio es el siguiente: sumum presulem atque Iohannem patricium...

Escritura gótica, de tipo litúrgico, en alternancia con una variedadhíbrida. El ejemplar se caracteriza por su factura desmañada. Produ-ce la sensación de haber sido realizado por un taller de escaso nivelde preparación. Por tratarse de un libro litúrgico presenta los rasgosarcaizantes propios de esta modalidad codicológica. Las iniciales soncaracteres góticos desnudos o bien adornados con filigranas. En losúltimos folios se advierte la intervención de diversas manos. Tal vezestos textos sean adiciones algo posteriores.

El pergamino es de calidad mediocre y de color parduzco. Losfascículos no son regulares. Abundan los cuaterniones. El pésimo es-tado de conservación ha provocado pérdidas de bifolios en varioscuadernos. Se observa el uso de reclamos dispuestos horizontalmen-te. La numeración es moderna, a lápiz en números arábigos. Ha sidocorregida y revela una transposición de los folios conservados.

Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectiva-mente: 350 / 370 × 250 y 205 × 105 mm. La unidad de pautado es 6 / 7mm. El texto discurre a línea tirada. No quedan huellas de perfora-ción. El número de líneas de escritura es muy variable.

Cód. 36

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

247

Cód. 36

Las iniciales son caracteres góticos desnudos o bien adornados confiligranas. Alterna el color rojo con el morado. Las rúbricas son muyabundantes. Los textos preparados para recibir una notación musicalhan quedado sin ésta.

En el folio 6r se lee: «...agora pongamos ensiemplo deste presenteaño en que estamos de myl e quatroçientos e treinte e siete años...».Un documento añadido y datado en el año 1439 revela que en esa fe-cha el ejemplar ya había sido terminado. El ms. es oriundo del mo-nasterio de San Millán. Así lo confirma el calendario, el santoral y lafórmula de obediencia (f. 124). El ejemplar se encuentra en mal esta-do de conservación e incompleto. La encuadernación es antigua, entabla forrada de piel vuelta.

Signaturas antiguas: F 201 y 14.* V. los correspondientes esquemas (pp. 574 y 679).

BIBLIOGRAFÍA

CORDOLIANI, A. 1954, pp. 115-116.—JANINI, J. 1977 Manuscritos, p. 156.—PÉREZ

PASTOR, C. 1908 Indices, núm. XXXVI, pp. 29-30.

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

249

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

251

Cód. 37

Cód. 37

s. XVI ex.

Ms. facticio, papel: 345 × 235 mm.; [1] h. + 282 ff.

Sector ACYRILLVS ALEXANDRINVSGlaphyrà eis Génesin, ff. 1r-278r.

f. 1r RUB.: Toû en hagíois patròs hemôn Kyríllou arkhiepiskópouAlexandreías eis tò Genéseos biblíon hóti dià páses toû Moiséos graphêstò toû Khristoû mystérion ainigmatodôs semaínetai.

INC.: Ereunâte tàs graphàs toîs Ioudaíon démois...ff. 277v-278r EXP.: ... pepaidagógeken ho Khristòs di’hoû kaì meth’hoû

tôi theôi kaì patrì dóxa syn Hagíoi Pneúmati eis toùs aiônas tôn aiónon,amén. Télos kaì tôi theôi dóxa.

Sector BEVSEBIVS CAESARIENSISEis tò Âsma tôn Asmáton, ff. 279r-284r (excerpta).

f. 279r RUB.: Ek toû Eusebíou eis tò Âsma tôn Asmáton.INC.: Âsma tôn Asmáton dià toûto kaleîtai...f. 284r EXP.: ... ádetai tò âsma toûto.En el verso de la hoja de guarda se lee: «Hoc opus est quod

Cyrillus Glaphyra uocauit, testatur Franciscus Turrianus 2 de Sa-cramento Eucharistie, cap. 6 ita inquit: Cyrillus in libris allego-riarum quos in Pentateuchum scripsit quos Glaphyra uocauit...»

ELISA RUIZ GARCÍA

252

Sector A

Escritura manuscrita imitativa de la tipográfica. Es denominadacomúnmente «Druckminuskel» o minuscula recentissima. Se trata de unarealización muy caligráfica y cuidada. Todo el texto procede de unasola mano muy experta. Hay algunas anotaciones y marginalia en la-tín y en griego.

El papel es de excelente calidad. Carece de filigrana en el sectorprincipal. Los fascículos son todos cuaterniones, salvo los tres últimos.Existen signaturas expresadas mediante el sistema de numeración grie-go de tipo alfabético. Dichas signaturas figuran en la primera y en laúltima hoja de cada fascículo. Hay una numeración parcial en cifrasarábigas, coetánea del ms., y otra moderna a lápiz.

Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectiva-mente 345 × 245 mm. y 235 × 130 mm. La unidad de pautado es 10mm. El texto discurre a línea tirada. El pautado ha sido trazado me-diante la aplicación de una especie de «mastara». Las líneas de escri-tura son 28.

La ornamentación se reduce a unos frisos dibujados a pluma enlas cabeceras que indican las articulaciones textuales. Los títulos hansido realizados con la misma letra que el resto del texto, sólo varía eltamaño de los caracteres. Las iniciales son letras mayúsculas epigrá-ficas. A veces presentan unos adornos a pluma de inspiración vege-tal. La tinta es en extremo negra y la pluma presenta un tallado finí-simo.

Sector B

Escritura minuscula recentissima realizada por el famoso copistaAndreas Darmarios, del cual se conservan múltiples obras. En el mar-gen superior del f. 279r se lee: Andréou Darmaríou ktêma ên [...] egrápheto.Estas páginas son una excelente muestra de su arte gráfico. El texto pre-senta escasas anotaciones. El papel es de buena calidad y tiene una fili-grana que representa un personaje con lanza y casco inserto en un cír-culo (V. el Índice correspondiente). El cuaderno consta de tres bifolios.Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectivamente:320 × 220 mm. y 215 × 120 mm. La unidad de pautado es 10 mm. El nú-mero de líneas de escritura es 23. Los epígrafes, trazados en el mismotipo de letra que el texto, van en rojo carmín, y también las iniciales ador-nadas con motivos vegetales estilizados.

Procede de una donación hecha por el cardenal Sáenz de Aguirreal monasterio de San Millán según se lee en una anotación que figu-

Cód. 37

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

253

Cód. 37

ra en el f. 1r: «Donauit huic suo monasterio Sancti Emiliani Eminen-tissimus cardinalis de Aguirre cuius manu scriptus est huiuslibri titulusad marginem in hac pagina». En el plano anterior hay un marbete quedice: «Libro de San Cirilo, manuscrito por el cardenal de Aguirre». Elms. se encuentra completo y en excelente estado de conservación. Laencuadernación es en tabla cubierta de piel. En ambos planos figuraun diseño compuesto por dos rectángulos concéntricos. En el panel in-terior se encuentran tres medallones que representan el Calvario (2) yun rostro de perfil tocado con un casco. En las esquinas hay unosmotivos florales. Quedan restos de cantoneras y de manecillas.

Signaturas antiguas: F 203 y 37.* V. los correspondientes esquemas (pp. 575 y 680).

BIBLIOGRAFÍA

GRAUX, Ch. Essai sur les origines du fonds Grec de l’Escurial, París, 1880.—PÉREZ

PASTOR, C. Indices, núm. XXXVII, p. 30.

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

255

Cód. 38

Cód. 38

GREGORIVS I MAGNVS, PapaHomiliae in Ezechielem

s. X med.

Ms. unitario, pergamino: 350 × 240 mm.; 217 ff. La numeración co-mienza en el f. 3.

f. 3r RUB.: In nomine Domini nostri Ihesu Christi incipit liber beatiGregorii Pape Romensis in Ezecielo prophete tractatus per homeliasduo[de]cim inquoatus in baselica Lateranensis que appellatur aurea uelconstantiniana.

f. 3va INC.: Dei omnipotentis adspiratione de Ezeciel prophetaloquturus...

f. 70vb FTC.: ... uero quod est grabius et inter [...] (lib. I, hom. 9, 9).f. 71ra ITC.: [...] tumoris iste locum sue sublectionis... (lib. I, hom. 9, 12).f. 76va FTC.: ... tendit, sicut per Redem[ptorem] (lib. I, hom. 10, 17).f. 77ra ITC.: [...] ut illi manus inponeret... (lib. I, hom. 10, 20).f. 116vb EXP.: ... qui sunt sine carne rouorare Ihesus Christus

Dominus qui uiuit et regnat cum Patre in unitate Spiritus Sancti Deusper omnia secula seculorum, amen (fin de la I parte).

f. 117ra RUB.: In nomine Domini nostri Ihesu Christi incipiunthomeliis (sic) sancti Gregorii Pape in Ezeciel.

INC.: Quia multis curis prementibus... (prol. lib. II).f. 167vb FTC.: ... sed unus quisque doctor ut in actiuam [...] (lib. II,

hom. 6, 5).f. 170ra ITC.: [...] inuenit que illa tanta esse... (lib. II, hom. 6, 9).f. 217vb FTC.: ... cui autem uibere non licet describtus sensibus loqui

mistica [...] (lib. II, hom. 10, 24).

ELISA RUIZ GARCÍA

256

[Additio]

Contraguarda consistente en un folio de pergamino extraído deun ms. litúrgico, datable en el s. XIV. Ofrece notación musical cua-drada y el texto contiene un himno mariano. En letra humanísticase ha añadido el nombre del autor y del título de la obra en cuyatapa estaba encolada. Sus dimensiones son 350 × 250 mm.

Escritura visigótica pausada muy clara, regular y caligráfica, típi-camente emilianense. Se observa con regularidad el uso del grupo tjante vocal. Los astiles presentan un remate biselado. Hay algunascorrecciones ortográficas y también interverbales. En letra más cursi-va aparecen anotaciones solicitando la atención del lector sobre algu-nos pasajes. Se observa la intervención de dos o tres manos.

El pergamino es de buena calidad y de color marfileño. Los fascículosson cuaterniones en su mayoría. No se observa la existencia de signatu-ras o reclamos. La foliación es moderna, a pluma y en números arábigos.

Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectiva-mente: 345 × 240 mm. y 235 × 145 mm. La unidad de pautado es 10mm. El texto está distribuido a doble columna. La perforación, consis-tente en pequeños orificios, discurre por el borde exterior del folio. Elpautado es a punta seca. Las líneas de escritura oscilan entre 27 y 28.

El título de la obra ocupa el f. 3r. El texto figura incluido en unascartelas coloreadas de tal modo que prefiguran una «portada». El ejem-plar presenta hermosas iniciales de lacerías de influencia insular ytambién zoomórficas. Recuerda por su decoración los mss. Cód. 8 yCód. 13 de esta misma colección. Las iniciales secundarias son desnu-das, pero muy caligráficas. La tinta es muy negra y contrasta hermo-samente con la gama de los pigmentos.

El ms. fue elaborado con toda probabilidad en el taller emilianense.Ofrece un buen estado de conservación. Está incompleto y, actualmen-te, está siendo sometido a un tratamiento de restauración. El examende esta pieza ha sido realizado durante dicho proceso. Esta circuns-tancia ha impedido que el estudio de la misma sea completo en to-dos sus pormenores. En la actualidad carece de encuadernación.

Signaturas antiguas: F 200 y 40.* V. los correspondientes esquemas (pp. 576 y 680).

BIBLIOGRAFÍACLARK, Ch. U. 1919 Collectanea, núm. 597, p. 42, facs. 39, pp. 183-186.—DÍAZ Y DÍAZ,

M. C. 1979a Libros, pp. 127-128, lám. 8.—DOMÍNGUEZ BORDONA, J. 1933 Manuscritos,núm. 361, p. 212, fig. 199.—GARCÍA VILLADA, Z. 1923 Paleografía, núm. 94, p. 108.—GUILMAIN, J. 1960, pp. 211-219.—KLEIN, P. K. 1976 Der ältere, passim.—LOEWE, G. yHARTEL, W. 1887-1915 Bibliotheca, núm. 40, pp. 512-513.—MILLARES CARLÓ, A. 1983Tratado, núm. I 197, p. 333.—PÉREZ PASTOR, C. 1908 Indices, núm. XXXVIII, pp. 30-31.

Cód. 38

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

257

Cód. 39

Cód. 39

s. XI

Ms. facticio, pergamino: 315 × 230/225 mm.; 267 ff. La numeracióncomienza en el f. 3.

Sector A1. [Homiliae], ff. 3ra-64vb.

f. 3ra RUB.: Lectio sancti euangelii secundum Lucam. In illo temporeexiit edictum...

INC.: Significat hunc discriptionem uel primam...f. 64vb EXP.: ... regnum celorum. Qui potest capere capiat.

2. HIERONYMVS [STRIDONIVS]2. Commentariorum in euangelium Matthaei libri IV, ff. 64vb-158vb.

f. 64vb RUB.: In nomine Domini incipit liber comentariorum sanctiIheronimi de tractatu euangelii Mathei.

f. 65ra PROL.: Plures fuisse qui euangelia conscripserunt...f. 67ra EXP.: ... sibi postea scribenda concludat. Explicit prefatio.RUB.: Incipit expositio euangelii Mathei.f. 67rb RUB.: Liber generationis Ihesu Christi.INC.: In Esaya legimus generationem eius quis...f. 158vb EXP.: ... ad iudicium uiuorum ac mortuorum qui est rex

regum et dominus dominorum et regnat cum Patre et Spiritu Sancto insaecula saeculorum, amen.

COLOFÓN: Restos raídos de una suscripción, de la que sólo selee con dificultad: ...era DCCCCXVIIII. Tal vez pueda también leerse

ELISA RUIZ GARCÍA

258

como: DCCCCLXVIIII. Probablemente se trata de un caso de anteda-tación, pues los datos paleográficos y codicológicos no concuerdancon una fecha tan temprana. En cualquier caso, dicha fecha sóloafectaría al sector A.

Sector B1. AVGVSTINVS [HIPPONENSIS]1. Enchiridion de fide, spe et caritate, ff. 159va-196va.

f. 159r: En blanco.f. 159va TABLA: Incipiunt capitula. I De interrogatione per epis-

tolam... (56 caps.).f. 160ra RUB.: In nomine Domini incipit liber Enchiridion sancti

Agustini ad Laurentium diaconum.f. 160rb PROL.: Dici non potest, dilectissime fili Laurenti, quantum

tua eruditione...EXP.: ... quonam modo sit colendus Deus.RUB: Interrogatio I per epistolam quod credendum sit.f. 160va INC.: Hic si respondero fide, spe, karitate colendam...f. 196va EXP.: ... sicut ualui utinam tam conmodum quam prolixum.

De fide, spe et karitate conscripsi. Finit. Deo gratiam.

2. AVGVSTINVS [HIPPONENSIS]2. Liber questionum, ff. 196va-214vb.

f. 196va RUB.: Incipit liber questionum sancti Agustini.TABLA: I De singulis personis... (71 caps.).f. 197rb INC.: Licet multi probatissimi uiri diuerso...f. 214vb EXP.: ... quo modo possit cognoscere quid sit missus a Deo

(Interr. LXX. El resto de la columna b está en blanco).

3. EVCHERIVS LVGDVNENSIS3. Instructionum libri II, ff. 215ra-245ra.

f. 215ra RUB.: Incipit liber structionum beati Eucerii Lucdonensisepiscopi de questionibus difficilioribus Veteris et Nobi Testamenti.

TABLA: Hoc est de Pentateco questiones... (contiene las citas de lospasajes bíblicos comentados).

EPIST.: Eucerius Salonio filio in Christo salutem.INC.: Sepe a me requirens multarum rerum absolutionum...f. 215va EXP.: ... et me respondentem recognosce. Vale in Christo.f. 215va INC.: Quibus testimoniis scripturarum Trinitas...f. 245ra EXP.: ... filium Eleazar filii Aaron quumque uixisse usque

ad regnum Dauid uibumque seruari.

Cód. 39

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

259

4. [Miscellanea], ff. 245rb-267rb.4. 4.1. [Nota Emilianense], f. 245rb.

f. 245rb INC.: In era DCCCXVI uenit Carlus rex ad Cesaragusta inhis diebus habuit duodecim neptis...

EXP.: ... in Rozaballes agentibus Sarrazenorum fuit Rodlane occiso.

4.2. [Adnotatio de Cantabria], 245va-245vb.

f. 245va-b INC.: De Cantabrie in uita sancti Emiliani ayt de excidioCantabrie...

EXP.: ... Leouildo rex destruxit, iste rex hereticus fuit.

4.3.-4.16. [Chronicon Albeldense], ff. 245vb-256ra.

f. 245vb RUB.: Incipit liber croniche. Exquisitio totius mundi.INC.: Omnis mundus discribtus est a uiris sapientissimis...f. 246ra EXP.: ... flumina LIIII, gentes CXXIII. Finit.

4.4. f. 246ra RUB.: Item exquisitio Spanie.INC.: Spania prius ab Ibero...EXP.: ... currit milia CCCIIII.

4.5. f. 246va RUB.: De septem miracula que sunt mundi.INC.: Capitolius Rome, Farus Alaxandrie...EXP.: ... Sancte Soffie Constantinopoli.

4.6. f. 246vb RUB.: Item de proprietatibus gentium.INC.: Sapientia Grecorum, fortia Gotorum...EXP.: ... comercia Gallorum.

4.7. f. 246vb RUB.: Item causas celebres ex Spania.INC.: Polla de Narbona, uinum de Bilasz...EXP.: ... hec erat precipua temporum Gotorum.

4.8. [De litteris], ff. 246vb-247ra.

f. 246vb INC.: Littere sunt uocales...f. 247ra EXP.: ... elate uocis pro solis kalendis. Explicit.

4.9. f. 247 ra RUB.: Ordo annorum mundi brebiter collectim.INC.: Ab Adam usque ad dilubium...EXP.: ... et ab Incarnatione Domini usque nunc anni DCCCLXXXIII.

Cód. 39

ELISA RUIZ GARCÍA

260

4.10. f. 247rb RUB.: Item de sexta etate seculi.INC.: Prima etas ab Adam usque ad...f. 247va EXP.: ... in sua posuit potestate.

4.11. f. 247va RUB.: Item exquisitio miliarios cibitatum.INC.: De Gadis usque ad Cordoba...EXP.: ... milia miliariorum IIICCLXXXI.

4.12. f. 247va RUB.: Item notitia episcoporum cum sedibus suis.INC.: Regiamque sedem Ermenegildus...f. 247vb EXP.: ... preditus ibi regno, amen. Finit.

4.13. f. 248ra RUB.: Incipit ordo Romanorum.INC.: Romulus regnabit annos...f. 250va EXP.: ... regnum Gotorum exterminatus. Finit.

4.14. f. 250va RUB.: Item ordo gentis Gotorum.INC.: Primum in Gotis Anataricus...f. 252va EXP.: ... auferre non possunt. Finit.

4.15. f. 252va RUB.: Item ordo Gotorum regum.INC.: Primum in Asturias Pelagius...f. 256va EXP.: ... erit quod Domino placuerit.

4. 4.16. [Nomina regum catholicorum Legionensium], f. 252v (texto añadido enel margen exterior a la altura del fragmento anterior).

f. 252va INC.: [Pelagi]us filius Veremundi nepos...EXP.: ... Ranemirus sunt sub uno XVIm.

4.17.-4.20. [Chronica prophetica], ff. 256va-258ra.

f. 256va RUB.: Item Sarracenorum ita est.INC.: Sarraceni perberse...f. 256vb EXP.: ... regnum dirutum erit si Domino placuerit. Finit.

4.18. f. 256vb RUB.: Ingressio Sarracenorum in Spania ita est.INC.: Sicut iam supra retulimus...f. 257rb EXP.: ... Humeia in Spaniam uenerunt.

4.19. f. 257rb RUB.: Item reges ex origine Beniumeia qui regnaueruntin Cordoua.

Cód. 39

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

261

INC.: Iuzp regnauit annos XX...f. 257vb EXP.: ... Gog qualem fecisti.

4.20. f. 257vb RUB.: Explanatio uius a nobis edita.INC.: Gog quidem gens Gotorum est...f. 258ra EXP.: ... semper concrescat eclesia, amen.

4.21. f. 258rb RUB.: Incipit notitia apostolorum ubi requiescunt.INC.: Petrus et Paulus in Romam...f. 258va EXP.: ... Mathias requiescit in Iudea.

4.22. f. 258va RUB.: Item notitia martirum.INC.: Iulianus passus est in Antiochiam...f. 260ra EXP.: ... et in eterne uite libro adnotauit cui est honor et

gloria in saecula saeculorum, amen.

4. 4.23. SYMPHOSIVS [SCHOLASTICVS]4. 4.23. Aenigmata, ff. 260rb-262va.

f. 260rb RUB.: Enigma Simposi.INC.: A summo planus, sed non ego planus...f. 261va EXP.: ... comitor mestoque tumultu.

4. 4.24. [Prouerbia], f. 261va.

f. 261va: Arundo uenit, nido finxit, peperit libenter et fugit. Latritumcanis, baculum pastoris lupum orriuilem exterritunt.

4. 4.25. [Fabula], f. 261va-261vb.

f. 261 va INC.: Vitis et oliba dum essent in unum locum...f. 261vb FTC.: ... nam ego oliba in pauperibus [...]. Espacio en blanco.

4. 4.26. [Fabula], f. 261vb-262ra.

f. 261vb RUB.: Quisquis se laudauerit ad nicilum sepe euenit.INC.: XVII Nam formica et musca contendebant...f. 262ra EXP.: ... si uerum dicatur non illi leditur. Espacio en blanco.

4. 4.27. [Tractatus de doctrina catholica], f. 262r.

f. 262rb INC.: Quantum oportet uenerari et credi omne quod apos-tolica traditio...

FTC.: ... damnationem ne sancta synodus ephe [...]. Esta parte estáretintada, el resto de la columna resulta ilegible.

Cód. 39

ELISA RUIZ GARCÍA

262

4.28. f. 262va ITC.: [...] non potest quomodo quod innumerabilis...f. 263va EXP.: ... homini ingredienti duabus uiis.

4.29. f. 263va INC.: O fratres karissimi, docete populum Domini...EXP.: ... indigne accipiatis.

4. 4.30. Principium sapientiae, ff. 263va-264rb.

f. 263va INC.: Primum principium sapientie...f. 264rb EXP.: ... adiubante Domino in Christo qui cum Patre et

Spiritu Sancto equalis uiuit et regnat in secula seculorum, amen.

4. 4.31. [ISIDORVS HISPALENSIS]4. 4.31. [Sententiarum libri III], ff. 264rb-267rb (excerpta).

f. 264rb INC.: Quum sint utilis ad...f. 267rb EXP.: ... fletibus diluant quod erraverunt.

4.32. f. 267rb RUB.: Domni Gregorii hec sunt qui in hoc seculo abusibefiunt.f. 267rb INC.: Sapiens sine operibus bonis...f. 267rb EXP.: ... plebs indisciplinata, populus sine lege (add.:) peribit.f. 267v: Originariamente en blanco. Contiene algunas probationes

calami y nótulas posteriores.El texto transmitido en A.1. ha sido identificado parcialmente

por J. Divjak (1974, pp. 212-215.). El fragmento B.4.1. relativo a laleyenda de Roldán fue llamado por Dámaso Alonso (1953) «NotaEmilianense». Este autor conjeturó que la copia quizá se deba alescriba Munio, quien intervino como notario en torno a los años1050-1070 en el cenobio de San Millán de la Cogolla.

En el f. 245vb hay una nota tardía que reza: «Liber Chroniciscriptus era 921, anno uero 883, incerte auctor». En el f. 260rb selee: «Ego fr. Joannes de el Saz hoc cronicon transcripsi anno DominiMDCCXIII».

Escritura visigótica pausada. Se observa el uso regular del grupotj ante vocal. Sencillas criptografías en los Enigmas Sinfosianos. En laejecución de este ms. han intervenido diversas manos. Las principa-les son: una, A, muy correcta y esmerada va desde el inicio hasta elf. 107v, luego quizá continúa en el f. 159v; a partir del f. 108r hasta138v se encuentra una escritura levógira, de aspecto muy afilado ycon astiles muy alargados. Desde el f. 245v hasta el final trabaja un

Cód. 39

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

263

amanuense menos cuidadoso. La decoración también se empobreceen este último sector.

Pergamino de mediana calidad. Los fascículos son cuaterniones.Presenta reclamo horizontal en letra cursiva en el f. 165v. La foliaciónes moderna, a pluma y en números arábigos.

Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectiva-mente: 315 × 230/225 mm. y 230/220 × 160/150. La unidad de pauta-do es 8 mm. El texto discurre a doble columna. La perforación con-siste en pequeños orificios circulares practicados en el margen exteriordel folio.

Los títulos han sido trazados en rojo y azul. Presenta inicialespolícromas (rojo, amarillo, azul y verde) de diversos tipos: rellenas, delacerías, antropomórficas y zoomórficas. Entre estas últimas descuellanlas figuras humanas, los peces y los cánidos que conforman las letras.En el f. 203v hay una deliciosa sirena. Existen algunas ilustracionesde exquisita factura: el ángel del Señor que se aparece en sueños aJosé (f. 4ra); dos ángeles sosteniendo un tondo con la figura de Cristoen majestad y debajo el apóstol San Juan con un libro en forma detablilla (f. 5ra); figura de ¿Cristo? en el interior de una mandorlaenmarcada con cuatro aves (f. 245v). A pesar de que hay diversossectores textuales y gráficos el artista que ha realizado las ilustracio-nes es el mismo a lo largo de todo el ms. En gran parte del códice seha utilizado una tinta muy negra y un bello rojo purpúreo para lasrúbricas.

Probablemente fue confeccionado el ms. en San Millán. La suscrip-ción que se encuentra en el f. 158 no es auténtica, sino que respondea la intención de justificar la antigüedad del cenobio. El f. 267v que-dó originariamente en blanco. Hoy aparecen en él rasgueos de plumay una nota del siglo XVIII, debida al bibliotecario de San Millán, frayDiego de Mecolaeta. El ms. está incompleto y mutilado. La encuader-nación es moderna en piel blanquilla de tipo exento (a. 1961).

Signaturas antiguas: F 204 y 19.* V. los correspondientes esquemas (pp. 577 y 681).

BIBLIOGRAFÍA

ALONSO, D. 1953, pp. 1-94.—BONNAZ, Y. 1987, pp. XXXIX-XXX, XXXVII.—CLARK, Ch.1919 Collectanea, núm. 598, pp. 41; facs. 28 y 29, pp. 164-168.—DEYERMOND, A. 1995,pp. 111-113.—DÍAZ Y DÍAZ, M. C. 1958-1959 Index, núms. 16, 506, 514, 516, 517, 572,798, 799, 1976, p. 230.—DÍAZ Y DÍAZ, M. C. 1977, pp. 121-136.—DÍAZ Y DÍAZ, M. C.

Cód. 39

ELISA RUIZ GARCÍA

264

Cód. 39

1979a Libros, p. 165-173.—DÍAZ Y DÍAZ, M. C. 1988, p. 260.—DIVJAK, J. 1974, pp. 212-215.—DIVJAK, J. 1988, pp. 19-20.—DOMÍNGUEZ BORDONA, J. 1933 Manuscritos, núm. 362,p. 212, fig. 200.—FERNÁNDEZ CATÓN, J. M. (Ed.) 1966, p. 106.—GARCÍA VILLADA, Z.1923 Paleografía, núm. 95, p. 109.—GIL FERNÁNDEZ, J., MORALEJO, J. L., RUIZ DE LA

PEÑA, J. I. 1985.—GLORIE, Fr. 1968, pp. 611-723.—GÓMEZ MORENO, M. 1932, pp. 600-632.—GUILMAIN, J. 1976, pp. 183-191.—KLEIN, P. K. 1976 Der ältere, passim.—LINAGE

CONDE, A. 1973a, p. 817.—LOEWE, G. y HARTEL, W. 1887-1915 Bibliotheca, núm. 19,pp. 499-500.—MARTORELL, F. 1912, pp. 81-127.—MENÉNDEZ PIDAL, G. 1958a, pp. 7-19.—MILLARES CARLÓ, A. Manuscritos, núm. 102, pp. 386-387.—MILLARES CARLÓ, A. 1983Tratado, núm. I 198, p. 333.—PÉREZ PASTOR, C. 1908 Indices, núm. XXXIX, p. 31.—PÉREZ

DE URBEL, J. y GONZÁLEZ Y RUIZ ZORRILLA, A. 1950-1955, vol. II, pp. 709-712.—VÁZQUEZ DE PARGA, L. 1943a.—VÁZQUEZ DE PARGA, L. 1956-1957, pp. 367-377.—VI-VES, J. 1959, pp. 445-453.

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

265

Cód. 40

Cód. 40

MAYRONIS, Franciscus de (O.F.M.)Glossa super librum IV Sententiarum

s. XIV

Ms. unitario, pergamino: 325 / 330 × 240 mm.; [1] h. + 69 ff.

f. 1ra INC.: Samaritanus ille piissimus etc. ad sententiam eorumque...f. 67vb EXP.: Dico ergo erunt infinite cogitaciones in infinitum sed

numquam erunt attamen infinite. Explicit quartus liber magistri FrancisciMeronis super Sententias.

TABLA: Rúbricas de las 50 distinctiones.f. 69rb EXP.: ... Explicit tabula Francisci Meronis.El verso de ese mismo folio ha sido utilizado para añadir en él

unas anotaciones relativas al mismo tema.

Escritura gótica cursiva de tipo bastardo. Presenta numerosas abre-viaturas. El texto principal procede de una sola mano. Algunas de lasanotaciones han sido realizadas también por esa misma mano.

El pergamino es de calidad mediana y de color amarillento. Losfascículos son seniones. Todos ellos están incluidos dentro del bifolio1-69. Aparece un reclamo en disposición horizontal en todos los folios.Hay títulos corrientes expresados en números romanos. La numera-ción es moderna, a lápiz y en cifras arábigas.

Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectiva-mente: 325/330 × 240 mm. y 220 × 160 mm. El interlineado mide 3/4mm. El texto está distribuido a dos columnas. El diseño del pautado

ELISA RUIZ GARCÍA

266

Cód. 40

se reduce al trazado de la caja de escritura. Las líneas de escritura son54 aproximadamente.

Los títulos han sido realizados en mayúsculas góticas de torpe eje-cución. Las rúbricas presentan la inicial en color morado y el resto dela secuencia en la misma tinta que el texto. Las iniciales primarias sonresaltadas también en tono morado con algunas filigranas. Las secun-darias son sencillas con un toque de color.

El ms. procede del monasterio de San Millán. En un marbete suel-to se lee: «Explicación antiquíssima sobre el 4 libro de las Sentenciaspor el doctor Francisco Merón». En la contraguarda anterior se repiteel nombre del autor tres veces. El ejemplar está bien conservado. Laencuadernación es antigua, en tabla forrada de piel vuelta, encontrán-dose parcialmente quemada.

Signaturas antiguas: F 206 y 18.* V. los correspondientes esquemas (pp. 578 y 682).

BIBLIOGRAFÍA

PÉREZ PASTOR, C. 1908 Indices, núm. XL, p. 31.

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

267

Cód. 41

41

[Biblia. V.T. Glossa super prophetas minores]. Latín.

s. XIII

Ms. unitario, pergamino: 350 × 250 mm.; 131 ff.

Texto principal

f. 1ra ITC.: [...] Non idem ordo est duodecim prophetarum apud He-breos... (prol. Hieronymi in duodecim prophetas).

f. 97vb FTC.: ... adinuentionibus tuis quibus preuaricata es in me [...].(Sophon. 3, 11).

f. 98ra ITC.: [...] Explicit Sophonias. Incipit prologus in Aggeo propheta.f. 131vb EXP.: ... cor filiorum ad patres eorum ne forte ueniam et

percuciam terram anathemate, amen. (Mal. 4, 6).

Glosa

f. 2rb INC.: Ieronymus Osee interpretatur saluator...f. 131vb EXP.: ... inter se discreparit pari in Christum religione

consencient.

Escritura carolina goticizante, de módulo grande y muy caligráfica.Las glosas únicamente cambian de tamaño. Abundan las abreviaturas.Hay algunas marginalia dentro de cartelas. El texto procede de una solamano.

El pergamino es de muy buena calidad y de color marfileño. Losfascículos son cuaterniones. Existen reclamos, algunos aparecen

ELISA RUIZ GARCÍA

268

enmarcados. También figuran títulos corrientes. La foliación es moder-na, a lápiz y en números arábigos.

Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectiva-mente: 350 × 250 mm. y 240 × 275 mm. La unidad de pautado es 5 mm.La disposición del texto es columnada. La perforación consiste enpequeños orificios circulares situados en ambos márgenes del folio. Laslíneas de escritura son 42.

Los títulos van en rojo con caracteres redondeados. Las inicialesprimarias presentan adornos en negativo. En un par de casos ofrecenun rostro humano (ff. 77v y 125v). Las secundarias son mayúsculasgóticas desnudas. El único pigmento utilizado es el carmín.

El ms. procede del monasterio de San Millán, ignorándose su lu-gar de origen. En un marbete encolado en la cubierta se lee: «Glosasobre los doce profetas». El estado actual del códice es bueno. Se en-cuentra completo. La encuadernación es antigua, en tabla forrada depiel blanca picada. Faltan los bullones.

Signaturas antiguas: F 205 y 20.* V. los correspondientes esquemas (pp. 579 y 682).

BIBLIOGRAFÍA

PÉREZ PASTOR, C. 1908 Indices, núm. XLI, p. 32.

Cód. 41

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

269

Cód. 42

42

s. XIII

Ms. unitario, pergamino: 320 × 220 / 225 mm.; 261 ff.

1. [Biblia. N.T. Epistolae Pauli apostoli cum glossa], ff. 1vb-260va. Latín.

Texto principal

f. 1vb INC.: Paulus seruus Ihesu Christi uocatus apostolus segregatusin euangelium Dei quod ante promiserat... (Epist. ad Romanos).

f. 260rb-va EXP.: ... salutate omnes prepositos uestros et omnessanctos salutant uos fratres de Italia, gratia cum omnibus uobis, amen(Epist. ad Hebraeos).

Glosa

f. 1ra PROL.: Principia rerum requirenda sunt prius ut earum noticia...f. 1vb EXP.: ... finem tenet epistola premittit autem salutacionem

dicens.LEMA.: Paulus seruus Ihesu Christi uocatus...f. 260va EXP.: ... purgatio peccatorum et alia Dei munera sit cum

omnibus uobis, amen.

2. [HILDEBERTVS CENOMANENSIS]2. [Carmina miscellanea: De decem plagis Aegypti], ff. 260v.

f. 260v INC.: Prima rubens unda, tabes raneque secunda...EXP.: ... necat ultima prolem. Texto añadido en el margen inferior

por otra mano.

ELISA RUIZ GARCÍA

270

Cód. 42

3. [Notula], f. 261r

f. 261r: Hec est materia super librum Sententiarum quam fecitmagister Petrus Manducator. Statuit Moises terminos iuxta montemDomini [...] et se de arrogancia et suum opus de superfluitate.

Escritura gótica extrapeninsular de excelente factura. No es exce-sivamente angulosa. Se emplean dos módulos distintos según la na-turaleza del texto. Los astiles son bífidos. Hay anotaciones margina-les. Se distingue una mano principal y algunas otras intervencionessectoriales.

El pergamino es de calidad muy buena y de color marfileño. Losfascículos son cuaterniones. Hay signaturas expresadas en númerosromanos. Los nombres de las epístolas aparecen indicados de maneraabreviada a modo de títulos corrientes. La foliación es moderna, alápiz y en cifras arábigas.

Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectiva-mente: 320 × 220 / 225 mm. y 220 × 140 mm. La unidad de pautadoes 5 mm. El texto va distribuido a doble columna. La glosa rodea laescritura principal. La perforación, de tipo circular, está situada en am-bos márgenes del folio. El pautado ha sido diseñado muy tenuemen-te con mina de plomo. Las líneas de escritura son 49.

Los títulos están trazados en caracteres epigráficos en color rojo yazul (f. 1r). El cuerpo de las iniciales primarias va en oro y el campocoloreado con motivos varios. Algunas presentan animales y seres fan-tásticos. Las secundarias son desnudas en colores rojo y azul. Hay cal-derones hechos con la misma tinta que el resto del texto.

El ms. procede del monasterio de San Millán. Se ignora su lugarde origen. En un marbete del f. 1r se lee: «Exposición de las epístolasde San Pablo». El ejemplar está completo y bien conservado. La en-cuadernación es moderna, de tipo exento, en piel blanquilla. (a. 1961).

Signaturas antiguas: F 208 y 41.* V. los correspondientes esquemas (pp. 580 y 683).

BIBLIOGRAFÍA

DOMÍNGUEZ BORDONA, J. 1933 Manuscritos núm. 363, p. 212.—PÉREZ PASTOR, C.1908 Indices, núm. XLII, p. 32.

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

271

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

273

Cód. 43

Cód. 43

[Regulae generales breuiarii et missalis]

s. XV

Ms. unitario, pergamino: 290 × 210 mm.; 217 ff. (A-D + 213) + [2] h.

1. [Calendarium], ff. Ar-Dv.

f. Ar ITC.: [...] Tercia consortes trucidat septima fortem. MaiusAgenorei miratur cornua Tauri.

f. Dv FTC.: ... XIII kal. II Siluestri Pape. Columbe uirginis. II in albis.

2. [Regulae], ff. 1r-213v.

f. 1r ITC.: [...] Dominica prima aduentus fiat totum officium...f. 51r RUB.: Sequitur regule generales pertinentes ad sanctorale.f. 133r RUB.: Incipiunt hystorie communis sanctorum.f. 142v RUB.: Secuntur regule generales pertinentes ad dominicale et

sanctorale missarum per totum annum.f. 212r (última rúbrica): In tempore rogationis a sabbato post

secundam dominicam post Pascham usque ad rogationes sic fiat.f. 213v FTC.: ... uesperi sint ad plenum de beata Maria tunc [...].

Escritura gótica híbrida. Todo el texto principal procede de una solamano. El calendario, de otra. Presenta abreviaturas.

El pergamino es de buena calidad y de color parduzco. Los fascí-culos son cuaterniones. Se utilizan reclamos colocados en el margeninferior y precedidos de un calderón. La foliación ha sido hecha entinta con números arábigos.

ELISA RUIZ GARCÍA

274

Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectiva-mente: 280 × 210 mm. y 190/195 × 130/135 mm. La unidad de pauta-do es 6 mm. El texto discurre a línea tirada. No se aprecia perfora-ción. El pautado ha sido diseñado con mina de plomo. Las líneas deescritura son 34.

Los títulos han sido trazados con caracteres minúsculos de módu-lo grande en color rojo. Las iniciales primarias son resaltadas con fili-granas en colores rojo, azul y morado. Hay abundantes calderones.

El ms. procede del monasterio de San Millán de la Cogolla. Elestado actual del códice es pésimo: el agua y el barro han arrugado ymanchado gran parte del ejemplar. Está incompleto. La encuaderna-ción es antigua, en tabla forrada de piel oscura. Las tapas muestranun diseño en bandas con hierros mudéjares. Los cierres se han perdi-do. En el lomo figuran restos de signaturas.

Signaturas antiguas: F 213 y 48.* V. los correspondientes esquemas (pp. 581 y 683).

BIBLIOGRAFÍA

JANINI, J. 1977 Manuscritos, p. 157.—PÉREZ PASTOR, C. 1908 Indices, núm. XLIII, p. 33.

Cód. 43

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

275

Cód. 44

Cód. 44

s. VIII ex.-IX in. A; s. IX ex. B

Ms. facticio, pergamino: 275 / 280 × 205 / 210 mm.; 254 ff.

Sector A[Fragmenta canonica], ff. 1r-15v.1. [HORMISDA, Papa]1. [Decretale in urbe Roma: De scripturis diuinis], ff. 1r-3v (atrib.).

f. 1r: Esta cara del folio está muy borrosa y deteriorada. Textoilegible. La hoja está rota en la parte superior.

f. 1v ITC.: [...] Item opuscula beati Cyrilli Alex[andrini]...f. 3v FTC.: ... Priscillianus ab Spania, Nestorius Constantinopoli [...].

Sólo queda el esquinazo superior del folio.

2. [EVSEBIVS CAESARIENSIS]2. [Historía ekklesiastiké]. Latín.2. [Historiae Ecclesiasticae], ff. 3v-7v. [Trad. por Rufinus Aquileiensis].

f. 4r ITC.: [...] Arrium cupiret a prabo inceps et assertionibus... (lib. I,cap. 1).

f. 6v EXP.: ... filium Dei anathematizat catholica et apostholica ecclesia(lib. I, cap. 6).

RUB.: Capitula Nicheni concilii ab Innocentio Papa data.INC.: Statuunt preterea obseruandum esse...f. 7v EXP.: ... atque occidentes partibus una [atque] eadem seruabitur.

3. RUB.: Incipiunt capitula concilii Nicheni ab Attico episcopo Constanti-nopolitano.

ELISA RUIZ GARCÍA

276

INC.: De his qui se absciderunt...f. 12v EXP.: ... et constat fuisse concilium.

4. RUB.: Incipit concilium sibe synodum aput Ancyram, amen.INC.: Isti quidem canones seu regule priores sunt...f. 15v EXP.: ... secundum kanones constitutos.

5. RUB.: Incipiunt regule sibe definitiones exposite ab episcopis CL qui inunum Constantinopolim uenerunt.

INC.: Non spernendam esse fidem...FTC.: ... seruatis honoribus primatus ecclesie Antiochene [...].

Sector B[TAIO CAESARAVGVSTANVS]Liber Sententiarum, ff. 16v-254v.

f. 16r: En blanco.f. 16v RUB.: Incipit liber Sententiarum domni Gregorii Pape Romensis

subtractum ex libris Moralium.TABLA: Incipiunt capitula libri primi (40 caps.).f. 17ra RUB.: Incipit liber primus Sententiarum.f. 17rb RUB.: Quod Deus inconmutabilis summus et eternus existat

(corr).INC.: Solus Deus in semetipso inconmutabilis est...f. 251vb FTC.: ... expauescunt atque ex tribulationibus [...]f. 252ra ITC.: [...]ue mundum feriunt preui[d]ent que sequantur...f. 253vb RUB.: De eternis suppliciis reproborum.FTC.: ... deuoratur ab exteriori [...] (lib. V, cap. 33. Del f. 254 sólo

queda un esquinazo).En el recto del primer folio del sector B hay una nota muy

desvaída por haber sido tratada con reactivos. Siguiendo la lectu-ra de Loewe y Hartel (1887-1915, p. 518), dice así: Annotatio de li-bros sententiarum - Sancti Cipriani - liber ciuitatis Dei - uitas patrum -duos ordinos - manuale - regula Sancti Izmaracdi - psalterio - antifona-rium. La mano que la ha trazado es del s. XI y parece riojana.

El sector A contiene un texto de gran interés, ya que son los«únicos restos canónicos anteriores a la Colección Hispana de Con-cilios e incluso al mismo Epítome Hispánico» en palabras deMartínez Díez (1962, p. 399).

Escritura visigótica pausada. En el sector A la letra es muy achataday arcaica. Según Díaz y Díaz puede ser un testimonio originario de

Cód. 44

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

277

Cataluña o de la zona oriental del Ebro. Se encuentra empleado untipo de l semiuncial y e caudada. Sólo se conoce el grupo ti. Abrevia-turas dignas de mención son: diacn = diaconus; epsps = episcopus. En elf. 3v hay una nota criptográfica sin descifrar. Quizá podría leerse:librum sancti... Se encuentran algunas notas de taller, en letra más tar-día, de un jefe de escriptorio dirigidas a un copista: noli scri (f. 12v);perquire hic noli scrib (f. 6v) y noli scribere (f. 7v). En este sector sólointerviene una mano.

El pergamino es de mediocre calidad y de color oscuro. Los fascí-culos son cuaterniones. Las signaturas presentan en el sector A la abre-viatura Q (= quaternus) seguida de un numeral romano y una letra delalfabeto (Q I A; Q II B). La foliación es moderna, a pluma y en núme-ros arábigos.

Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectiva-mente: 260/265 × 185 mm. y 185/200 × 135 mm. El texto discurre a lí-nea tirada. Las perforaciones se encuentran en el centro del folio enforma de pequeñas incisiones alargadas. El pautado es a punta seca,con impresión directa sobre la cara del pelo en cada bifolio. La uni-dad de pautado es 5 mm. Hay 31 líneas de escritura. Las iniciales se-cundarias son desnudas en rojo carmín. Se ha utilizado minio en lasrúbricas. La tinta es muy oscura.

En el sector B también se emplea una escritura visigótica pausa-da. Respecto de su tipología Díaz conjetura que sea del valle del Ebrocon influencia toledana. La escritura es de módulo ancho, trazo grue-so y muy legible. Letras aisladas dignas de mención son algunas I concopete; e caudada y u sobrepuesta. Sólo se usa el grupo ti. Manos: Enel sector inicial: A (ff. 1r-15r). En el sector B otra única mano (ff.16r-254v). Abundan las correcciones.

El pergamino es de buena calidad y de color amarillo. Los fascí-culos son todos cuaterniones, salvo el último (30). Las signaturas es-tán expresadas en números romanos en los primeros veintitrés fascí-culos. Los siete últimos no llevan ninguna señal. La foliación esmoderna, a lápiz y en números arábigos.

Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectiva-mente: 275/280 × 205/210 mm. y 225 × 160 mm. El texto discurre a doscolumnas. La perforación consiste en pequeños orificios circulares prac-ticados ¿con rueda? en el intercolumnio. En los ff. 250-251 hay dobleorificio. El pautado es a punta seca. En algunas hojas se percibe unahuella, como si se hubiese utilizado un lápiz de plomo en el trazado.El sistema empleado es impresión directa en cada bifolio. En los folios

Cód. 44

ELISA RUIZ GARCÍA

278

pares de cada fascículo el pautado carece de líneas rectrices. Unidadde pautado: 6 mm. Las líneas de escritura son 32.

Los títulos han sido trazados en capitales epigráficas de corte tra-dicional, usándose varios colores. Las rúbricas, de tonalidad purpú-rea, van en el mismo tipo de letra que el resto del texto. Las inicialesprimarias, de factura sencilla, son rellenas y bicolores. Los pigmentosempleados son rojo, verde, azul y amarillo.

El ms. formó parte de la biblioteca emilianense. En el f. 1r hayvarias etiquetas superpuestas. El contenido legible reza: «Algunosconcilios de Nicea y Cesarea. Libro de las Sentencias de San Gregorio».En el f. 253v hay un marbete en el que sólo se lee: «Gregorio». El ms.está incompleto. La encuadernación, de tipo exento y en piel blanqui-lla, es moderna.

Signaturas antiguas: F 218 y 52.* V. los correspondientes esquemas (pp. 582 y 684).

BIBLIOGRAFÍA

ANSPACH, E. 1930, pp. 1-6.—CLARK, Ch. U. 1919 Collectanea, núm. 599, facs. 15 (nopertenece a este códice) y 16, pp. 140-143.—DÍAZ Y DÍAZ, M. C. 1958-1959 Index, núm.209.—DÍAZ Y DÍAZ, M. C. 1979a Libros, pp. 254-257.—DÍAZ Y DÍAZ, M. C. 1995, p. 82.—EWALD, P. y LOEWE, G. 1883 Exempla, lám. 24, p. 19.—GARCÍA VILLADA, Z. 1923 Paleo-grafía, núm. 96, p. 109.—GARCÍA VILLADA, Z. 1934, p. 23.—LOEWE, G. y HARTEL, W.1887-1915 Bibliotheca, núm. 52, pp. 518-519.—LINAGE CONDE, A. 1973a, p. 817.—LOWE,E. A. 1972b p. 370.—MARTÍNEZ DÍEZ, G. 1962, pp. 389-399.—MARTÍNEZ DÍEZ, G. 1966-1976, vol. I, p. 14.—MILLARES CARLÓ, A. 1983 Tratado, núm. I 199, p. 334; lám. 83.—PÉREZ PASTOR, C. 1908 Indices, núm. XLIV, pp. 33-34.

Cód. 44

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

279

Cód. 45

Cód. 45

[Antiphonarium]

s. XII ex.

Ms. unitario, pergamino: 310 × 205 / 210 mm.; 98 ff.

f. 1r ITC.: [...] os et eripuit eos \ de interitu / eorum (II Dominicapost Epiphaniam).

f. 7v FTC.: ... super me, Domine [...]f. 8r ITC.: [...] et possederunt nos, Domine a...f. 10v FTC.: ... quia os peccatoris et [...]f. 11r ITC.: [...] uirga tua et baculus tuus...f. 37v FTC.: ... ordinem, amen. Crucem tuam [...]f. 38r ITC.: [...]ce pondus sustinet...f. 98v FTC.: ... et paries filium et uocabitur nomen eius Hemanuel

[...]. (La última rúbrica corresponde a la festividad de la AnnuciatioSancte Marie).

Escritura carolina goticizante. Todo el ejemplar es de una solamano.

El pergamino es de calidad inferior y color parduzco. Los fascícu-los predominantes son cuaterniones. Se han utilizado reclamos. Lafoliación presenta dos tipos: una antigua en sistema romano, que seinicia en la actualidad en el f. XXIIII (= 1), y otra moderna, a lápiz yen números arábigos.

Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectiva-mente: 310 × 205 mm. y 210 × 140 mm. Todo el texto ofrece notación

ELISA RUIZ GARCÍA

280

Cód. 45

musical aquitana. El texto discurre a línea tirada. La perforación con-siste en orificios circulares situados en el margen exterior. El pautadoha sido trazado a punta seca. El número de líneas de escritura esvariable (12-15). En el f. 89v se encuentra una flecha de pergaminoutilizada como un registro.

La iniciales primarias son, en su mayoría, desnudas con algúnadorno sencillo. También hay otras, de influencia carolina torpementehechas. Se encuentran motivos zoomórficos, fitomórficos y antropo-mórficos de tipo románico. Las secundarias son resaltadas.

El ms. probablemente fue elaborado en el monasterio de San Millánde la Cogolla. El ejemplar está incompleto. La encuadernación, en pielde color tostado, es moderna (a. 1961). En el tejuelo se lee: «MissaleChori».

Signaturas antiguas: F 214 y 49.* V. los correspondientes esquemas (pp. 583 y 685).

BIBLIOGRAFÍA

DOMÍNGUEZ BORDONA, J. 1933 Manuscritos núm. 364, p. 212.—JANINI, J. 1977 Ma-nuscritos, pp. 157-158.—PÉREZ PASTOR, C. 1908 Indices, núm. XLV, p. 34.

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

281

Cód. 46

Cód. 46

s. X (a. 964)

Ms. unitario, pergamino: 290 × 210 mm.; 172 ff.

1. [Glossarium Latinum], ff. 1va-168ra

f. 1va INC.: A: uox est ante uerbum uel apex prima...f. 4vb FTC.: ... Adytus: introytus [...].f. 5ra ITC.: [...] Aduersus: contrapositus...f. 28vb FTC.: ... Clemens: misericors ab eo quod iubat, id est, protegat

et tuetur sicut solet [...].f. 29ra ITC.: [...] Cognomen: pronomen.f. 108vb FTC.: ... Nodo: inligationem [...].f. 109ra ITC.: [...] Orret: sordet, squalet.f. 168ra EXP.: ... Zetas estuales: domus ubi ponitur thesaurum quod

foris est ad cultum regium. Transliterado en caracteres griegos se lee:Finit Deo gratias.

2. Glossae super canones de concilio apostolorum, ff. 168ra-170vb

f. 168ra RUB.: Incipiunt gloss[e super] canones de c[oncilio] apos-tol[orum]. Esta nueva colección comienza por el término: confecta.El resto del folio está mutilado. Los epígrafes siguientes se refie-ren a los siguientes concilios: De concilio Antiocheno (f. 168va), Deconcilio Sardicense (f. 169ra), De concilio Cartaginense (f. 169ra),De concilio Africano (169va), Item eiusdem Africanum (f. 170va).

ELISA RUIZ GARCÍA

282

3. Litterae Graecae, f. 170vb

f. 170vb: Alfabeto griego con los nombres de las letras. A con-tinuación se encuentra la siguiente secuencia: Litteras Grecas peralfabeto sunt hec scriptas. Y una invocación a Dios transliterada encaracteres griegos, cerrada con Finit.

4. [ERMOLDVS NIGELLVS]4. Versus ad pueros, ff. 170vb-171rb

f. 170vb RUB.: Versus ad pueros.INC.: Fistulam pange melos puero...f. 171rb EXP.: ... Dulcis amor Christi personet ore tuo.Este ms. es la única fuente que transmite este poema dedicado

al rey Pipino. Fue editado por E. Duemmler (1894, II, p. 92).

5. [Notula], f. 171rb

f. 171rb: era ICXX (= a. 1082). Indicación de fecha escrita de otramano y con tinta más oscura. Podría tratarse de un annus currens,por cuanto que los textos siguientes proceden de una mano dis-tinta de la del Glosario.

6. Aenigma, f. 171rb

f. 171rb INC.: Enigma est obscura parabola...EXP.: ... genuit eum pater sine tempore (Comm. ad Is. 66, 7).

7. [De cruce Domini], f. 171rb

f. 171rb INC.: Ho crux uiride lignum...EXP.: ... totus mundus [///] alleluia, alleluia, alleluia, alleluia.

8. [Tria principia: Deus, spiritus, corpus], f. 171v

f. 171v INC.: Summum bonum —————— DeusEXP.: ... non iudicat et iudicatur ————— CorpusEste mismo esquema se encuentra en el f. 15 del ms. 22 de la

Biblioteca de la Catedral de León.

9. [Colophon], f. 172r

f. 172r COLOFÓN: La página presenta una orla no muy elabora-da, de diseño geométrico, en cuyo interior aparece insertado untexto escrito en rojo de difícil interpretación por su pésimo estado

Cód. 46

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

283

de conservación. Díaz y Díaz (1979a, p. 146) propone la siguientelectura: Ex.../.../... hunc glossemarum tibi libellum ... scilicet ./. quecognitio ./.. tionem prudentium et precipue /...ionem simplicium con...mentem /... Est uero expletum sub era millessima secunda die enim...tissimo /... idus Iunias currente XII .../.../... in secula seculorum, amen.

10. [Fragmentum chronicae ?], f. 172v

f. 172v: Secuencia escrita en un módulo pequeñísimo y que re-sulta ilegible en la actualidad. Según P. Ewald (1881, p. 334) se tra-taría de un fragmento de una crónica.

En el f. 1r se ha añadido una secuencia litúrgica con notaciónmusical en escritura carolina muy temprana, y una oración demano gótica a modo de probatio. Asimismo, y como marginalia,ofrece algunos textos devocionales y oraciones escritos en letragótica caligráfica y cursiva en los ff. 21r, 39r, 72r, 76r, 97r, 129v y136r. En el f. 39 existe una probatio, en letra del siglo XV que reza:«Sepan quantos esta carta vieren cuemo yo don Pedro por la gra-cia de Dios y de la Santa Iglesia de Roma, abbat del monesteriode San Millán de la Cogolla, etc.».

Escritura visigótica pausada. Se trata de una letra de pequeñomódulo y trazado muy fino. Se caracteriza por su verticalidad, esbel-tez, claridad y corrección. Presenta algunos nexos de st en forma depuente y letras superpuestas. Se observa de manera regular el uso detj ante vocal. Existe una mano principal, A, a la cual se debe casi latotalidad del ms. (ff. 1v-171r, 172r = suscripción). El f. 172v ofrece untexto casi ilegible. Los restos de iniciales secundarias coinciden con lamano A. Se distingue otra mano, B (f. 171v), que muestra influenciasde una escritura carolina morfológicamente muy interesante.

El pergamino es de buena calidad y de color marfileño. Los fascí-culos son cuaterniones que presentan signaturas en números romanos.La foliación es moderna, a pluma y en números arábigos.

Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectiva-mente: 290 × 210 mm. y 205 × 145/140 mm. El texto está distribuidoen dos columnas. La perforación consiste en pequeños orificios circu-lares en el margen exterior del folio.

Las rúbricas presentan la grafía habitual. Las iniciales primarias sonde lacerías, polícromas y, a veces, de gran tamaño. Las iniciales secun-darias son sencillas. Abundan las formas alográficas, en particular conla a.

Cód. 46

ELISA RUIZ GARCÍA

284

Cód. 46

Hay notación musical en el f. 1r de mano carolina y también detipo visigótico en el f. 171rb.

El ms. probablemente fue confeccionado en San Millán. Quizá sir-vió de modelo directo a otro ejemplar hecho en el monasterio de Si-los en el siglo XI y hoy conservado en la biblioteca Nacional de París(Nouvelles acquisitions latines 1296. Es el códice más antiguo realiza-do en papel en la Península Ibérica). En el f. 1r se lee. «Vocaulario (sic)latino». El ms. está incompleto y mutilado. La encuadernación, de tipoexento y en piel blanquilla, es moderna (a. 1961).

Signaturas antiguas: F 212 y 44.* V. los correspondientes esquemas (pp. 584 y 685).

BIBLIOGRAFÍA

CLARK, Ch. U. 1919 Collectanea, p. 581.—DÍAZ Y DÍAZ, M. C. 1978a Glosas, p. 13,lám. III.—DÍAZ Y DÍAZ, M.C. 1979a Libros, p. 143-147.—DÍAZ Y DÍAZ, M. C. 1988, pp.251.—DOMÍNGUEZ BORDONA, J. 1933 Manuscritos, núm. 365, p. 212.—DUEMMLER, E.1894, vol. II, p. 92.—EWALD, p. 1881, p. 334.—EWALD, P. y LOEWE, G. 1883 Exempla,lám. 3, p. 13.—GARCÍA DE DIEGO, E. 1933.—GARCÍA VILLADA, Z. 1923 Paleografía, núm.97, p. 109.—GOETZ, G. 1894, vol. V, p. XIX.—KLEIN, P. K. 1976 Der ältere, passim.—LOEWE, G. y HARTEL, W. 1887-1915 Bibliotheca, núm. 44, p. 514.—LOWE, E. A. 1972ap. 54.—MILLARES CARLÓ, A. 1983 Tratado, núm. I 200, p. 334.—PÉREZ PASTOR, C. 1908Indices, núm. XLVI, p. 34.

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

285

Cód. 47

Cód. 47

s. XI

Ms. unitario, pergamino: 325/320 x 205/200 mm.; 141 ff.

1. [SVLPICIVS SEVERVS]1. Vita sancti Martini, ff. 1r-27r.

f. 1r TABLA: Incipiunt capitula liber primi de uita et uirtutibus sanctiMartini episcopi (25 caps).

f. 1v RUB.: Incipit liber de uita et uirtutibus sancti Martini episcopiet confessoris.

f. 2r INC.: Igitur sanctus Martinus Sabbarie Pannoniarum oppido...f. 27r EXP.: ... Explicit uita uel mirabilibus sancti ac beatissimi

Martini episcopi et confessoris. Deo gratias.

2. BRAVLIO [CAESARAVGVSTANVS]2. Epistola ad Frunimianum, ff. 27r-29v.

f. 27r EPIST.: Dei uiro dominoque et germano Fronimiano presbiteroBraulio inmerito episcopus salutem.

f. 27v INC.: Tempore pie recordationis domini mei et germani maiorisnatu comunis...

f. 29v EXP.: ... incolomem beatitudinem uestram et mei meroremChristi gratia custodire dignetur.

3. BRAVLIO CAESARAVGVSTANVS3. Vita sancti Emiliani, ff. 29v-50v.

f. 29v TABLA: Incipiunt capitula de uita uel mirabilibus sanctiEmiliani presbiteri uel confessoris Christi edita a beato BraulioneCesaraugustane sedis episcopus (30 caps.).

ELISA RUIZ GARCÍA

286

f. 30r RUB.: Incipit liber de uita uel mirabilibus sancti ac beatissimiEmiliani, presbiteri et confessoris Christi.

f. 30v INC.: Insignia miraculorum apostolici purgatissimique...f. 50v: EXP.: ... contemplatione uite uirorum sanctorum. Qui uibit

cum Deo Patre et Spiritu Sancto unus per omnia secula seculorum.

4. De celebritate festiuitatis dominice Matris, ff. 50r-51v.

f. 50r RUB.: Item de celebritate festibitatis dominice Matris concilioToletano X, titulo I a capite XLV die kalendarum decembrium pontificesnumero XX, anno octabo gloriosi domini et religiosissimi Recesuinthi, eraDCLXLIIII.

INC.: Quum nichil fidei sinceritas pro diuersitate...f. 51v EXP.: ... et natiuitas Filii eius saluatoris nostri de octabo kalen-

darum earundem sancta mos est sollemnis in omnibus habeatur.

5. IVLIANVS TOLETANVS5. Beati Ildephonsi elogium, ff. 51v-53r.

f. 51v RUB.: Incipiunt acta uel obitus sancti Ildefonsi Toletane sedisepiscopi edita a beato Iuliano eiusdem ciuitatis episcopo.

INC.: Idefonsus memoria sui temporis clarus et insignis eloquentie...f. 53r EXP.: ... eterno frui receptacula claritatis, amen.

6. [Notula], f. 53v (texto añadido en un espacio dejado originariamente enblanco).

f. 53v RUB.: Vt in quadragesima non licet natales martirum necnuptias celebrare, concilium Laudocie, titulo LI.

INC.: Non oportet in quadragesima...EXP.: ... in quadragesime nichil de sanctorum sollemnitatibus conuenit

predicari.

7. [ILDEPHONSVS TOLETANVS]7. De uirginitate perpetua beatae Mariae, ff. 54r-125v.

f. 54r PROL.: Deus lumen uerum qui inluminas omnem hominemuenientem...

f. 57v EXP.: ... ueritas illa que Deus est regat salbandum eius in seculaseculorum possideat uiuiturum, amen.

f. 57v RUB.: Incipit liber de uirginitate sancte Marie antitriapistos,id est, contra tres infideles more sinonimarum conscriptus.

f. 58r INC.: Domina mea, dominatrix mea, dominans michi...f. 125v EXP.: ... et in omne tempus et in totum euum et in cunta

semper saecula saeculorum.

Cód. 47

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

287

8. Lectiones de Natiuitate Domini, ff. 126r-136r.

f. 126r RUB.: Incipiunt lectiones de Natibitate Domini ad matutinumex libro Cibitatis Dei beati Agustini legende per singulas missas admatutinum.

INC.: Dubium non est, fratres dilectissimi, carnalem Domini nostriaduentum...

f. 136r EXP.: ... quia creatura illius sumus, ad fortitudinis sue glorieperduxit per Dominum.

9. CIXILA TOLETANVS9. Vita sancti Ildefonsi, ff. 136r-141v (atrib.).

f. 136r RUB.: Incipit uita uel gesta sancti Ildefonsi Toletane sedismetropolitani episcopi a Cixiliani eiusdem urbis episcopo edita.

INC.: Ildefonsus igitur sub rudimentis adhuc infantie...f. 141v EXP.: ... eterno frui receptaculo claritatis, prestante Domino

nostro Ihesu Christo qui cum Deo Patre et Spiritu Sancto in unitate uiuitet regnat in saecula saeculorum, amen.

Escritura visigótica pausada de tipo litúrgico. Se trata de una letrade gran módulo, y con tendencia hacia formas angulosas. Los cuer-pos de algunas letras aparecen rellenos de pigmento rojo. Es muyparecida a la que se encuentra en el ms. Cód. 22 de esta misma colec-ción. Se observa regularmente el uso del grupo tj ante vocal. Tambiénfigura la e caudada. Se distinguen dos manos: A (ff. 1r-136r) y B (ff.136r-141v). Esta última es más tardía, fines del s. XI, y da pruebas demayor artificiosidad en su grafía. El ejemplar es unitario desde elpunto de vista paleográfico y codicológico, pero muestra una fractu-ra estructural entre los ff. 53 y 54.

El pergamino es de buena calidad, y de color amarillento. Los fas-cículos son cuaterniones, salvo los dos últimos. Se encuentran recla-mos, dispuestos horizontalmente, en seis cuadernos únicamente. Lafoliación es moderna, a lápiz y en números arábigos.

Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectiva-mente: 325/320 × 205/200 mm. y 235 × 135 mm. La unidad de pauta-do es 13 mm. El texto discurre a línea tirada. Se perciben las perfora-ciones circulares en el margen exterior del folio. El pautado es a puntaseca y ofrece un diseño peculiar (véase el correspondiente esquema).Las líneas de escritura son 19.

Los títulos están trazados en capitales visigóticas embutidas, decorte tradicional. Las rúbricas están escritas con la misma letra que el

Cód. 47

ELISA RUIZ GARCÍA

288

Cód. 47

resto del texto. Las iniciales son unas fileteadas y otras de lacería. Enel f. 136r se encuentra una I inicial sostenida por un ángel de estilorománico que es distinta de todas las demás. Las iniciales secunda-rias son rellenas. La tinta es muy oscura.

En el f. 1v se encuentra una antedatación de la misma mano queha manipulado otros mss. emilianenses: Scriptum era DCaLXLa VIIIa(a. 660). Allí mismo y por una mano del siglo XVI se lee: «hec histo-ria diui Martini uite et uirtutum fuit conscripta a Seuero Sulpiciorhetore que iam tipis fuit excussa». En el f. 54r se ha añadido el títulode la obra en letra del siglo XVIII: Opera sancti Ildefonsi seu liber deuirginitate Deipare. El ms. presenta en el plano exterior de la tapa an-terior, en un marbete solapado sobre otro, la siguiente anotación: «Vidade San Martín turonense, de San Millán, noticia del concilio X.o deToledo, hechos y fallecimiento de San Ildefonso, y lo que escribió so-bre la virginidad de la Madre de Dios, y la vida de este santo porCixila». El estado del códice es bueno. Procede del monasterio de SanMillán de la Cogolla. La encuadernación es antigua en tabla.

Signaturas antiguas: F 211 y 47.* V. los correspondientes esquemas (pp. 585 y 686).

BIBLIOGRAFÍA

AYUSO MARAZUELA, T. 1953, pp. 446, 549.—BLANCO GARCÍA, V. 1971, vol. I, p. 17.—BRAEGELMANN, A. 1942, núm. 8 (sigla G), p. 134.—CHURRUCA, M. 1939, p. 137, f. XLV,4.—CLARK, Ch. U. 1919 Collectanea, núm. 580, p. 40.—DÍAZ Y DÍAZ, M. C. 1958-1959Index, núms. 156, 157, 223, 276, 595.—DÍAZ Y DÍAZ, M. C. 1979a Libros, pp.181-183,lám. 31.—DIVJAK, J. 1974, p. 215.—DOMÍNGUEZ BORDONA, J. 1933 Manuscritos,núm. 366, p. 212.—EWALD, P. y LOEWE, G. 1883 Exempla, lám. 36, pp. 27-28.—GARCÍA

VILLADA, Z. 1923 Paleografía, núm. 98, p. 109.—GÓMEZ MORENO, M. 1934, lám. XV,p. 21.—KLEIN, P. K. 1976 Der ältere, passim.—LOEWE, G. y HARTEL, W. 1887-1915Bibliotheca, núm. 47, pp. 515-516.—LOWE, E. A. 1972a, p. 56.—MILLARES CARLÓ, A. 1925,vol. III, pp. 501-507.—MILLARES CARLÓ, A. 1931 Contribución, pp. 37-44, lám. 6.—MI-LLARES CARLÓ, A. 1961 Manuscritos, núm. 103, p. 387.—MILLARES CARLÓ, A. 1983Tratado, núm. I 201, p. 334.—PÉREZ PASTOR, C. 1908 Indices, núm. XLVII, pp. 34-35.—PINELL, J. 1965, p. 143.—VÁZQUEZ DE PARGA, L. 1943b, p. XXII (códice H).

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

289

Cód. 48

Cód. 48

s. XIV

Ms. unitario, pergamino: 295 × 220 mm.; [1] h. + 153 ff.

1. RICHARDVS DE MEDIAVILLA (O.F.M.)1. Expositio libri primi Sententiarum, ff. 1ra-151vb.

f. 1ra INC.: Abscondita perduxit in lucem haec uerba scripta...f. 147vb EXP.: ... effectum nobis omnibus et spirituali nisi tribuat

Dominus Ihesu Christi qui cum Patre et Spiritu Sancto uiuit et regnatDeus per omnia secula seculorum, amen, amen, amen, amen. Explicitscriptum super primum Sententiarum editum a fratre Richaro de Meauilleordinum minorum.

f. 148ra TABLA: Vtrum sacra scriptura sit nobis ecclesia (48 tituli).f. 150rb EXP.: Vtrum uelint penas reproborum. Expliciunt tituli

questionum Deo gratias, amen.COLOFÓN: Finito libro sit laus et gloria Christo, amen. Qui scripsit

scribat semper cum Domino uiuat nomen Domini nostri Ihesu Christisit benedictum. A continuación se ha rasurado el texto de un posi-ble colofón anterior.

TABLA: Relación de los textos bíblicos citados en la obra prece-dente.

f. 150va INC.: Beatus uir qui non...f. 151vb EXP.: ... audite celi que locorum. Deuteronomio. (32 citas).

2. Flores collecti, ff. 152ra-153rb.

f. 152ra INC.: Hic sunt flores collecti ex Paradoxii Tullii...

ELISA RUIZ GARCÍA

290

f. 153rb FTC.: ... de prandio fugiendo.

[Additio]

La hoja de guarda inicial contiene algunos comentarios a lasSentencias.

Escritura gótica extrapeninsular, de módulo alargado, muy compac-ta y regular. Presenta abreviaturas abundantes. Tiene algunos margi-nalia. El texto principal procede de una sola mano. La hoja de guardainicial y los textos incluidos a partir del f. 150v están trazados en góticacursiva de tipo bastardo.

El pergamino es de calidad muy buena y de color marfileño. Losfascículos son en su mayoría seniones. Los reclamos situados en posi-ción horizontal en el margen inferior del folio aparecen a vecesenmarcados con tinta roja. Algunos están escritos en letra cursiva.Figuran títulos corrientes.

Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectiva-mente: 295 × 220 mm. y 220 × 150 mm. La unidad de pautado es 5 mm.El texto discurre a doble columna. El pautado ha sido trazado con tintaaguada. Las líneas de escritura son 40/41.

Las iniciales primarias son bicolores en rojo y azul. Ofrecen algu-nas filigranas y rasgueos. Las secundarias son resaltadas y con elmismo juego cromático. Abundan los calderones. La tinta está sufrien-do un proceso de descomposición en algunos sectores del manuscrito.

El ejemplar procede del monasterio de San Millán de la Cogolla.En un marbete encolado sobre la tapa anterior de la encuadernaciónse lee: «Exposición del primer libro de las Sentencias de fray RicardoMeavilla núm. 48». En el f. 1r se repite practicamente idéntica infor-mación: Expositio libri primi Sententiarum fratris Richardi Meavilla, ordinisminorum. El códice está completo. La encuadernación es antigua, entabla forrada de piel oscura. El diseño es en bandas con una estrellade ocho puntas mudéjar en el panel central. También hay hierros conflor de lis. Ha sido restaurada

Signaturas antiguas: F 210 y 45.* V. los correspondientes esquemas (pp. 586 y 686).

BIBLIOGRAFÍA

PÉREZ PASTOR, C. 1908 Indices, núm. XLVIII, p. 35.

Cód. 48

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

291

Cód. 49

Cód. 49

[Tractatus Theologiae]

s. XIII

Ms. unitario, pergamino: 290 × 190 / 195 mm.; 127 ff.

f. 1ra ITC.: [...] baptismus Iohannis sic dicentur baptismus Petri uelPauli...

RUB.: Que fuit baptismi potestas quam Christi dedit seruo (primerarúbrica conservada).

f. 6vb FTC.: ... migraturus concelebrato eum [...].f. 7ra ITC.: [...] et unum corpus multi sumus...f. 127rb RUB.: De chaos inter bonos et malos non possint inde huc

transmeare. Quod est illud (última rúbrica legible. El verso de esemismo y último folio está en extremo borroso por la acción delagua).

Escritura carolina goticizada, muy similar a la grafía practicada poralgunos scriptoria cistercienses. Se caracteriza por su módulo grande,astiles en bisel, trazo pesado y excelente factura.

El pergamino es de buena calidad y de color marfileño. Hay re-clamos en posición horizontal. La foliación es moderna, a pluma y ennúmeros arábigos.

Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectiva-mente: 290 × 190/195 mm. y 200 × 115/120 mm. La unidad de pauta-do es 7 mm. El texto aparece distribuido en doble columna. La perfo-ración consiste en pequeñas incisiones oblicuas practicadas en los

ELISA RUIZ GARCÍA

292

Cód. 49

márgenes exteriores del folio. El pautado ha sido trazado con minade plomo. Las líneas de escritura son 30.

Las rúbricas presentan el mismo tipo de escritura que el resto deltexto. Las iniciales primarias son desnudas o con algún adorno. Lassecundarias sencillas. Se ha utilizado una tinta muy negra que con-trasta bellamente con el rojo intenso del único pigmento usado.

El ms. procede del monasterio de San Millán de la Cogolla. En unmarbete del f. 1r se lee: «Teología mística». El estado de conservaciónes discreto. Se encuentra incompleto. La encuadernación es modernaen piel blanquilla (a. 1961).

Signaturas antiguas: F 216, 46 y 14.* V. los correspondientes esquemas (pp. 587 y 687).

BIBLIOGRAFÍA

PÉREZ PASTOR, C. 1908 Indices, núm. XLIX, p. 36.

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

293

Cód. 50

Cód. 50

[Estatutos de la Orden de San Benito: Constituciones papales]

s. XIV

Ms. unitario, pergamino: 300 × 195 mm.; 41 ff.

f. 1r ITC.: [...] statuimus. En esta constitución mandó [///] el Papaque los monges...

f. 41v FTC.: ... fizieren mención expressa et conplida de palavra [...].

Escritura gótica híbrida muy redonda, de corte caligráfico y mó-dulo grande. Hay algunas abreviaturas. Las anotaciones marginalesvan, a veces, en cursiva. Todo el texto procede de una sola mano.

El pergamino es de buena calidad y de color amarillento. Los fas-cículos no son de tipología uniforme. Hay reclamos colocados en po-sición horizontal. La foliación es a tinta y en números arábigos.

Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectiva-mente: 300 × 145 mm. y 215/220 × 145 mm. La unidad de pautado es10 mm. El texto discurre a línea tirada. La perforación va por el bordedel folio. El diseño del pautado ha sido trazado con mina de plomo deforma muy tenue. Las líneas de escritura oscilan entre 24 y 29.

Las rúbricas presentan el mismo tipo de escritura que el resto deltexto. Las iniciales primarias son resaltadas en color rojo y con algúnadorno en azul o morado. El pigmento se está perdiendo. Las secun-darias, trazadas a tinta, llevan algún toque de color rojo.

El ms. procede del monasterio de San Millán de la Cogolla. Enel f. 1r figura una antigua signatura: «XXIII T». El ejemplar se con-

ELISA RUIZ GARCÍA

294

serva incompleto. La encuadernación es moderna en piel blanquilla(a. 1961).

Signaturas antiguas: F 217 y 57.* V. los correspondientes esquemas (pp. 588 y 687).

BIBLIOGRAFÍA

PÉREZ PASTOR, C. 1908 Indices, núm. L, p. 36.

Cód. 50

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

295

Cód. 51

Cód. 51

[Antiphonarium et troparium]

s. XII in.

Ms. unitario, pergamino: 270/275 × 165 mm.; 170 ff.

f. 1r ITC.: [...]re mei secundum eloquium pium... (El texto pertene-ce al final de la feria IV de la Dominica I).

f. 170v FTC.: ... in terra collaudant uniuersa ab ipso [...] (El textopertenece a la Prosa in Natiuitate Domini).

La pérdida de numerosos folios y las transposiciones sufridasdificultan la reconstrucción ideal del texto. Como el ejemplar trans-mite un contenido litúrgico testimoniado abundantemente, no seseñalan las lagunas textuales registradas en el correspondiente es-quema. Janini (1977, pp. 158-160) proporciona datos para la iden-tificación de las piezas principales.

Escritura carolina de pequeño módulo. Se escribe sistemáticamente-cio en lugar de -tio. Se distinguen tres manos: A (ff. 1r-254r); B (f. 254v)y C (ff. 255r-270v).

El pergamino es de mediocre calidad y de color amarillento. Losfascículos eran cuaterniones originariamente. Carecen de signaturas ode reclamos. Quedan restos de una foliación en números romanos muyirregular (el actual f. 1 equivale al LVIIII). La segunda foliación exis-tente es moderna, a lápiz y en números arábigos. También presentaanomalías. Se observan pérdidas y transposiciones de bifolios.

Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectiva-mente: 270/275 × 165 mm. y 160 × 100 mm. La unidad de pautado es

ELISA RUIZ GARCÍA

296

8 mm. El texto discurre a línea tirada y va acompañado todo él denotación musical. No se aprecian restos de la perforación. El pautadoha sido trazado a punta seca. Las líneas de escritura son 10/11.

Los títulos están ejecutados mediantes caracteres mayúsculos muyalargados en rojo y negro que recuerdan las grafías propias de los usosdiplomáticos. También aparecen otros realizados con letras de inspi-ración uncial. Las iniciales primarias son de corte epigráfico. Al igualque otros manuscritos litúrgicos emilianenses ostentan unos adornosmuy característicos formados por gruesos puntos. En algunos casos lainicial es figurativa. Así en el f. 38r se encuentra una H formada porun dragón que ataca a un ser humano. Hay otras letras que están sinterminar. En el f. 83v hay una miniatura que representa el tema delPantocrátor en una mandorla sostenida por dos ángeles. Es la únicaconservada. Las restantes que existían originalmente han sido corta-das sistemáticamente. El tratamiento artístico de estos motivos es decarácter románico.

La notación musical es de tipo aquitano.El ms. procede del monasterio de San Millán de la Cogolla, centro

para el que fue elaborado, según se deduce de los textos litúrgicosdedicados a san Emiliano. El ejemplar ofrece analogías con un Prosa-rio-Tropario del monasterio de Montserrat (ms. 73). En un marbete en-colado en la tapa posterior se lee: «Libro de coro apuntado a mediaregla». El códice está incompleto y mutilado. De la encuadernaciónantigua sólo queda la tabla posterior, la cual ha sido restaurada.

Signaturas antiguas: F 219 y 53.* V. los correspondientes esquemas (pp. 589 y 688).

BIBLIOGRAFÍA

DOMÍNGUEZ BORDONA, J. 1929, núm. 36, p. 184.—DOMÍNGUEZ BORDONA, J. 1929-1939, facs. 53 b, p. 38.—DOMÍNGUEZ BORDONA, J. 1933 Manuscritos, núm. 367, pp. 212-213, fig. 201.—DOMÍNGUEZ BORDONA, J. 1962, p. 60.—JANINI, J. 1977 Manuscritos, p.158-160.—PÉREZ PASTOR, C. 1908 Indices, núm. LI, pp. 36-37.—PRADO, G. 1941, pp. 100,106-110.—SABLAYROLLES, M. 1908, p. 205.

Cód. 51

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

297

Cód. 52

Cód. 52

[Sacramentarium Romanum]

s. XI ex.

Ms. unitario, pergamino: 265 × 185 mm. aproximadamente; 139 ff.

f. 1r RUB.: Eodem die natale uirginum Marie et Marthe (correspon-de a la celebración del día 20 de enero).

f. 139v RUB.: Missa in congregatione.FTC.: ... Postcommunio [...].El pésimo estado de conservación del ejemplar impide su estudio.

En la actualidad se conserva del primer fascículo tan sólo un bifolio(1rv-6rv). Por tanto, hay una laguna textual antes y después del f. 1,tras el f. 6v, y también tras el 72v y entre el 88v-89r (véase el corres-pondiente esquema). Asimismo está incompleto por el fin. Es lamen-table semejante pérdida ya que se trata de un sacramentario romanoen escritura visigótica. Su interés es mayor por cuanto que ofreceuna singular disposición del contenido, según puso de relieve Janini(1962b). Su distribución es: Santoral, Temporal, Común de los santosy Misas votivas. El compilador aragonés no siguió el ordo romano.

Escritura visigótica pausada muy regular y caligráfica, de tipo li-túrgico. Se observa cierto grado de canonización en la letra y tambiénla influencia del universo gráfico carolino. Merece destacarse el trata-miento de las siguientes letras: la s y la r que descienden mucho dela caja del renglón con un diseño muy estilizado; la a con tendencia acerrarse; y la r redonda tras un signo curvado (-or). El grupo tj se ob-serva con regularidad ante vocal. La abreviatura utilizada para expre-

ELISA RUIZ GARCÍA

298

Cód. 52

sar la partícula per es de tipo continental y no la forma habitual visigó-tica. Todo el texto procede de una sola mano.

El estado actual del ejemplar impide juzgar la naturaleza del perga-mino, aunque suponemos que fue buena a través de indicios. Los fascícu-los son cuaterniones. En la mayoría de los cuadernos se encuentra em-pleado el reclamo. La foliación es moderna, a lápiz y en números arábigos.

Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectiva-mente: 265 × 185 mm. aproximadamente y 205/210 × 140 mm. La uni-dad de pautado es 10 mm. El texto discurre a línea tirada. La perfo-ración consiste en incisiones horizontales practicadas en el margenexterior del folio. Hay 22 líneas de escritura.

Los títulos han sido trazados en capitales epigráficas con inserciónde algunas letras unciales. Las rúbricas van en la misma letra que eltexto. Las iniciales primarias son desnudas, alternando el color rojo yel negro. Prefiguran las formas góticas. Presentan unos aditamentoslenticulares muy característicos. Se usa un monograma para la secuen-cia litúrgica uere dignum.

Se conjetura que este ms. fuese elaborado en el alto Aragón. Lapresencia de la misa de san Valero, cuyas reliquias fueron trasladadasa Roda de Isábena en el a. 1065, hace suponer que quizá se escribiesepara ser utilizado en la catedral de esa localidad. Pero pronto debió deser enviado a San Millán, donde tal vez se tomó como modelo en lafase de adaptación de los libros sacros al nuevo rito litúrgico. En el f.63r se lee en letra cortesana: «A mi señor el abad de San Millán de laCogolla [...]». El ejemplar está totalmente destruido por haber estadoen contacto con agua y barro. Se ha perdido practicamente la totalidaddel texto escrito con tinta. Sólo se pueden leer con dificultad las rúbri-cas. La encuadernación es en tabla. Unicamente se conserva la tapa pos-terior. En la descripción del ms. hecha por J. Janini en el año 1962 exis-tían todavía tres bifolios del primer fascículo. Hoy sólo queda uno.

Signaturas antiguas: F 220 y 54.* V. los correspondientes esquemas (pp. 580 y 688).

BIBLIOGRAFÍA

AYUSO MARAZUELA, T. 1953, pp. 446, 548, 589.—AYUSO MARAZUELA, T. 1957, sigla E1= 211.—CLARK, Ch. U. 1919 Collectanea, núm. 576, p. 40.—DÍAZ Y DÍAZ, M. C. 1958-1959Index, núm. 642.—DÏAZ Y DÍAZ, M. C. 1979a Libros, pp. 251-252, lám. 29.—FÁBREGA GRAU,A. 1959, p. 42.—GARCÍA VILLADA, Z. 1923 Paleografía, núm. 99, p. 109.—JANINI, J. 1961,pp. 465-471.—JANINI, J. 1962b, pp. 133-150.—JANINI, J. 1977 Manuscritos, pp. 160-161.—LOEWE, G. y HARTEL, W. 1887-1915 Bibliotheca, núm. 54, p. 519.—MILLARES CARLÓ, A. 1961Manuscritos, núm. 104, p. 387.—MILLARES CARLÓ, A. 1983 Tratado, núm. I 202, p. 334.—PÉREZ PASTOR, C. Indices, núm. LI, pp. 36-37.—PÉREZ PASTOR, C. Indices, núm. LII, p. 37.

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

299

Cód. 53

Cód. 53

s. XI A, B; s. X ex. C.

Ms. facticio, pergamino: 260 × 170 mm.; [1] h + 164 ff.

Sector AIVLIANVS TOLETANVSLiber prognosticorum futuri saeculi, ff. 1v-77v.

f. 1v RUB.: In nomine Domini nostri Ihesu Christi incipit liberprognosticum futuri seculi a beato Iuliano episcopo edito.

1. Epistola ad Idalium episcopum Barcinonensem, ff. 2r-5r.

f. 2r EPIST.: Domino sanctissimo ac beatissimo pre ceteris mi[chi]familiarissimo domino Idalio Barcinonensis sedis episcopo Iulianusindignus catedre Toletane episcopus.

f. 2r PROL.: Item prefatio.INC.: Diem illum clara redemptorum omnium exceptione...f. 5r EXP.: ... aut iudicii uestri debeat publicari sententia.

2. Oratio ad Deum, ff. 5r-6v.

f. 5r RUB.: Oratio.INC.: Desertum Idumee cecus et morbidus possessor...f. 6v EXP.: ... illic pleniori rerum euidentia contueri, amen. Transcrito

en caracteres griegos, de manera aproximativa, se lee: Finit feliciter,amen, Deo gratias.

ELISA RUIZ GARCÍA

300

3. De origine mortis humane, ff. 6v-77v.

f. 6v TABLA: Incipiunt capitula libri de origine mortis humane(22 caps.)

f. 7v RUB: Incipit liber primus de origine mortis humane. Quomodomors primum subintraberit in mundum.

INC.: Peccato primi hominis actum...FTC.: ... unde eosdem primos peccatores ita fuisse morte [...] (cap. 2).f. 8r ITC.: [...] separationem an\i/me a corpore quum eam patiuntur...

(cap. 6).f. 77v FTC.: ... ipse erit et refectio et laudatio nostra quem in secula

seculorum laudabimus [...] (lib. III, comienzo del último capítulo).

Sector BLEONTIVS NEAPOLEOS[Textus Graecus deperditus]. Latín.Vita Iohannis Eleemosynarii, ff. 1r-56v (= 78r-133v). Trad. por Anastasius Biblio-

thecarius.

1. f. 1r (= f. 78r) PROL.: Incipit prefatio Anastasii episcopi ad domnumNicolaum Papam.

INC.: Cogitante ac diu tacite solliciteque mecum considerante...f. 2r-v EXP.: ... salue totius atque orbis Pape beate, uale. Explicit

prefatio.

2. f. 2v TABLA: Leoncii episcopi incipiunt capitula (54 caps.)f. 3v INC.: Intentio quidem una est nostra quoque et eorum qui

ante nos...f. 4v EXP.: ... que dicuntur proficere.

3. f. 4v RUB.: De Zacharia et de narratione [///] eo quod iste sanctusIohannes omnino non iurauerit.

INC.: Cum peruenissem Alexandriam...f. 28v FTC.: ... dicebat enim se Hebream esse et uelle fieri christianam

et cepit condemp[...] (cap. 23).f. 29r ITC.: [...] uenit in Cyprum fuga lapsus a Persis... (cap. 24).f. 56v EXP.: ... una cum Sancto Spiritu gloria et honor imperium nunc

et semper et in secula seculorum, amen. Explicit uita beati IohannisHeleymonis. Que quidem pretermissa fuerant a Iohanne atque Sophroniouiris illustribus qui eius uitam conscripserunt, sed postmodum Leontiusepiscopus Neapoleos, Cipriorum insule, ea studiose suppleuit. Cuiusnarrationes sanctissimus ac ter beatus domnus Nicholaus Papa admultorum edificationem Anastasio peccatori interpretari precepit. Explicit.

Cód. 53

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

301

Sector C1. LEANDER HISPALENSIS1. [De institutione uirginum], ff. 1r-24v (= 134r-157v).

f. 1r (= f. 134r) RUB.: In nomine Domini nostri Ihesu Christi inci[pi]tliber sancti Leandri episcopi Spalensis quem scripsit germane sueFlorentine.

TABLA: Incipiunt capitulationes (20 caps.)RUB.: Leander Dei misericordiam deprecans in Christo michi filie et

sorori Florentine.f. 1v INC.: Perquirenti michi soror karissima Florentina...f. 24v EXP.: ... usque in finem salua eris.

2. De obedientia, ff. 24v-31v (= 157v-164v).

f. 24v RUB.: De obedientiaINC.: Primus itaque humilitatis...f. 27v FTC.: ... et qui se humiliat exaltabitur [...].f. 30r ITC.: [...] hinc Salomon est qui abscondit scelera sua non

dirigetur...f. 31v FTC.: ... puella paruula narrare con[sueuerat] (XII grado). Es-

tos textos son una adaptación del comentario de la Regla benedic-tina de Esmaragado. Han sido abreviados, y cambiado el génerogramatical de las palabras para que se ajuste el sentido a una co-munidad femenina.

[Additio]

La contraguarda posterior ofrece un fragmento de un libro li-túrgico (una lectio evangélica) en una bellísima escritura carolina.En el refuerzo de la guarda anterior también hay restos de escri-tura de este mismo estilo.

Se han añadido dos dataciones falsas: f. 6v scriptum era DCCLV

(= a. 717); f. 1r ter = 134r scriptum sub era DCLVIIIIa (= a. 621).

Escritura visigótica pausada. En el sector A la letra es muy regu-lar, elegante y cuadrada. Presenta leves remates en bisel. Observa eluso del grupo tj ante vocal. Esta parte es de una sola mano. Lacontraguarda anterior contiene el título de la primera obra, a modode portada, con un texto muy similar al que se vuelve a repetir en elf. 1v. El tipo de escritura y la disposición gráfica revela que esta se-gunda versión, mucho más torpe, está inspirada en la que se encuen-tra encolada en la actualidad. Incluso la mano que trazó a aquélla

Cód. 53

ELISA RUIZ GARCÍA

302

Cód. 53

parece que inició las primeras líneas del f. 2r. Las iniciales son relle-nas. Los colores usados son lila sucio, azul y amarillo. Las capitalesdel texto son diferentes de las que figuran en la contraguarda. Hayalgunas correcciones ortográficas que afectan exclusivamente a la le-tra b. El segundo sector, B, presenta una mano menos esmerada, demódulo alargado. Las iniciales secundarias llevan el cuerpo relleno decolor rojo. Las primarias son de forma habitual y bicolores. La terceraparte, C, registra un tipo de escritura correcto y algo más arcaico, noobstante se observa el uso del grupo tj ante vocal. La letra tiende haciaformas redondeadas y como signo general de abreviación se empleala tilde con un punto sobrepuesto. A partir del f. 24 ter (= 157) seobserva la entrada de otra mano que coincide con el cambio de textoy que llega hasta el final. Aquí las iniciales son zoomórficas en colo-res mortecinos.

El pergamino es de buena calidad y de color amarillento. Losfascículos son cuaterniones. Presenta reclamos horizontales con algu-nas omisiones. La foliación no es seguida. Cada sector presenta unapropia.

Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectiva-mente: 260 × 175 mm. y 185/180 × 120 mm. La unidad de pautado es9 mm. La perforación consiste en orificios circulares situados en elmargen exterior del folio. El texto discurre a línea tirada. El pautadoy su sistema ofrece soluciones distintas en cada sector (véase el co-rrespondiente esquema). Las líneas de escritura son 22.

La ornamentación se reduce a las iniciales, las cuales ya han sidodescritas.

El ms. probablemente fue elaborado en San Millán. Registra va-rias anotaciones. En el f. encolado en la tapa anterior reza : «Del mo-nasterio de San Millán» (s. XV); una receta incompleta; Notum sitomnibus hominibus quod tabula argentea altaris sancti Emiliani continet inse C 7 X marchas argenti puri et CC 7 LIII morabetinos in deauracione eius(en letra carolina); en el f. 2r: «Año de mil e quatroçientos e treyntae nuebe fue». En el plano anterior de la encuadernación en tabla selee la palabra «Silos». Allí mismo se indica: «Libro del Pronósticoncompuesto por san [Julián] metropolitano de Toledo. Libro de sanLeandro para [su hermana] santa Florentina». La encuadernación esantigua en tabla.

Signaturas antiguas: F 221 y 51.* V. los correspondientes esquemas (pp. 591 y 689).

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

303

Cód. 53

BIBLIOGRAFÍA

BISHKO, J. 1948, p. 578.—CAMPOS RUIZ, J. 1971, p. 17.—CLARK, Ch. U. 1919Collectanea, núm. 575, p. 40.—DÍAZ Y DÍAZ, M. C. 1958-1959 Index, núms. 72, 270, 271,272, 1353.—DÍAZ Y DÍAZ, M. C. 1978a Glosas, p. 23.—DÍAZ Y DÍAZ, M. C. 1969, p. 237.—DÍAZ Y DÍAZ, M. C. 1979a Libros, pp. 173-178, lám. 15.—DOMÍNGUEZ BORDONA, J. 1933Manuscritos, núm. 368, p. 213.—GARCÍA VILLADA, Z. 1923 Paleografía, núm. 100, p.109.—HILLGARTH, J. N. 1957, p. 31.—HILLGARTH, J. N. 1976, p. XXVIII.—KLEIN, P. K. 1976Der ältere, passim.—LINAGE CONDE, A. 1973a, pp. 11, 801, 817.—LOEWE, G. y HARTEL,W. 1887-1915 Bibliotheca, núm. 51, pp. 517-518.—MILLARES CARLÓ, A. 1983 Tratado,núm. I 203, p. 334.—PÉREZ PASTOR, C. 1908 Indices, núm. LIII, pp. 37-38.—VELÁZQUEZ,J. 1979, vol. I, pp. 59-61.

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

305

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

307

Cód. 54

Cód. 54

[Capitularium-Collectaneum]

s. XV med. (circa 1453)

Ms. unitario, pergamino: 225 × 170 mm.; 231 ff.

f. 1r ITC.: [...] Capitulum. Iustus cor suum. Versiculus. Ora pro nobis,beate pater Emiliane. Deus qui hodiernam diem beati Emiliani, confessoristui atque presbiteri, qui in presente requiescit ecclesia... Esta hoja ha sidoañadida en el s. XVI. El texto continúa sobre el verso, el cual habíasido previamente rasurado.

f. 1v FTC.: ... et tua in nobis dona multiplices et tempora nostradisponas. Per. Oratio [...].

f. 2r ITC.: [...] Deus fidelium remuneratio animarum...f. 3r RUB.: Hec regula est ad sciendum septuagesimam et dominicam

dum medium silentium.f. 4r RUB.: Regula ad inueniendum Pascha.f. 4v RUB.: Regula de dum medium silentium.ff. 5r-10v: Calendarium.f. 11r RUB.: Dominica prima aduentus Domini ad uesperos. Capitulum.INC.: Ecce dies ueniunt dicit Dominus.f. 11v FTC.: ... ut cum fructu bonorum operum regna celestia [...].f. 12r ITC.: [...] unigenito Filio tuo accensis lampadibus eius digni...f. 67v: En blanco.f. 68r RUB.: Incipit sanctorale.f. 174v FTC.: ... Dominus uobiscum et benedicamus Domino [...].f. 175r ITC.: [...] habitantes in ea nos in pace...

ELISA RUIZ GARCÍA

308

f. 192v FTC.: ... uerum commoditatem nauigantibus [...].f. 193r ITC.: [...] in festo sancte Barbare uirginis et martiris...f. 198v FTC.: ... Placidi martiris tui et sociorum eius meritis [...].f. 199r ITC.: [...] exaltari et orationibus premuniri...f. 201r RUB.: Regula infrascripta docet in qua die intrat cuiuslibet

mensis unaqueque hystoria de his que ocurrunt a festo Trinitatis usquead aduentum Domini.

f. 201v RUB.: Forma qualiter epata scribenda sit in cereo paschali.Nicholaus quintus summus pontifex. Iohannes illustrissimus rex Castelle.Anno Domini MCCCCLIII. Concurrentes VII. Epata IX. Aureus numerusXus. Litera dominicalis G. Indicio prima.

f. 201v FTC.: ... habitare digneris efficiamur. Per [...].f. 202r ITC.: [...] pro gratiarum actione in die Circuncisionis...f. 230v FTC.: ... dextera tue maiestatis citius deiiciuntur inimici [...].

Este texto ha sido escrito por una mano del siglo XVI.

[Additio]

f. 231: Se han seguido añadiendo oraciones posteriormente. Lascontraguardas contienen textos de un antifonario del oficio con no-tación musical sobre una línea, datables en el s. XIV.

Escritura gótica litúrgica. Se distinguen varias manos.El pergamino es de calidad mediana y de color amarillento. Los

fascículos son en su mayoría quiniones. Se aprecian algunos reclamos.La foliación es moderna, a lápiz y en numeros arábigos.

Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectiva-mente 225 × 170 mm. y 170 × 120 mm. La unidad de pautado es 5 mm.El texto discurre a línea tirada. No se aprecian restos de la perfora-ción. El diseño del pautado ha sido hecho con mina de plomo. Laslíneas de escritura son 18.

Las rúbricas han sido realizadas con la misma escritura que el restodel texto. Las iniciales primarias son desnudas en tonos rojos o mal-vas, salvo la del f. 11r que es más compleja. Hay letras de aviso.

El texto procede del monasterio benedictino de San Salvador deOña (Burgos) según se deduce de los oficios litúrgicos dedicados alabad Enneco. Las menciones y adiciones relativas a san Emiliano da-tan de su traslado al monasterio de San Millán de la Cogolla en els. XVI. En el f. 201v (= 196v) figura una nota cronológica: Nicolausquintus summus pontifex. Iohannes illustrissimus rex Castelle. Anno DominiM CCCC LIII. En un marbete encolado en la tapa anterior de la en-

Cód. 54

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

309

Cód. 54

cuadernación se lee: «Colectáneo que es una parte de Breviario anti-guo. 37».

En la contraguarda encolada en la contratapa anterior reza: «Colec-táneo. Leandro Andrés de la Berzosa. Alonso de Salç[e]do. Nuestropadre fray Félix de Mauri». El códice está incompleto y mutilado. Hasido restaurado con poco esmero. La encuadernación es antigua, entabla forrada de piel vuelta. Quedan restos de los cierres.

Signaturas antiguas: F 222 y 55.* V. los correspondientes esquemas (pp. 592 y 690).

BIBLIOGRAFÍA

JANINI, J. 1977 Manuscritos, p. 161-162.—MILLARES CARLÓ, A. 1983 Tratado, II núm.283, p. 384.—PÉREZ PASTOR, C. 1908 Indices, núm. LIV, p. 38.

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

311

Cód. 55

Cód. 55

[PETRVS PICTAVIENSIS][Sententiarum libri V]

s. XIV

Ms. unitario, pergamino: 250 × 165/170 mm.; 126 ff. + [1] h.

f. 1r INV.: Sancti Spiritus adsit nobis gratiam.f. 1ra PROL.: In deserto manna colligentes alius...f. 1rb EXP.: ... cotidie sit per sacramentorum partitipationem.TABLA: Contiene los epígrafes de la obra sin numerar.f. 2ra INC.: Inuisibilia Dei a creatura mundi...f. 125va EXP.: ... libros nullus erit finis. Deum time et mandata eius

obserua: hoc est omnis homo. Explicit.COLOFÓN: Finito libro reddatur cena magistro.f. 125v-126r: Laudem Deo dicam per secula... (Fragmento con no-

tación musical).

Escritura gótica cursiva formada extrapeninsular, angulosa y depequeño módulo. Ofrece numerosas abreviaturas y algunas anotacio-nes marginales. Todo el texto procede de una sola mano.

El pergamino es de buena calidad y color amarillento en el ladodel pelo. Los fascículos son cuaterniones. El ejemplar presenta sig-naturas expresadas en números romanos y reclamos colocados enposición horizontal. Existen títulos corrientes relativos al número deorden de los libros. La foliación es moderna, a lápiz y en cifrasarábigas.

ELISA RUIZ GARCÍA

312

Cód. 55

Las dimensiones del folio y de la caja de la escritura son respecti-vamente: 250 × 165/170 mm. y 180 × 115 mm. La unidad de pautadoes 4 mm. El texto discurre a doble columna. La perforación consisteen pequeños orificios e incisiones practicados en los márgenes exte-riores de los folios. El pautado ha sido diseñado con mina de plomo.Las líneas de escritura oscilan entre 42 y 44.

Las rúbricas van trazadas con la misma escritura que el resto deltexto. Las iniciales primarias son festoneadas. Las secundarias sondesnudas con algún filigranado. Los calderones han sido hechos continta. Hay notación musical en los ff. 125v-126r.

El ms. procede del monasterio de San Millán de la Cogolla. Seignora su lugar de origen. En un marbete encolado en la tapa ante-rior se lee: «Teología mística 16». El códice se conserva completo y enbuen estado. La encuadernación es antigua, en tabla forrada de pieloscura. El diseño de los planos presenta una banda decorada con hie-rros mudéjares en forma de lazos. En el panel central se ha utilizadola flor de lis como motivo ornamental sobre un entramado de líneasoblicuas. Quedan restos de los cierres.

Signaturas antiguas: F 223 y 56.* V. los correspondientes esquemas (pp. 593 y 690).

BIBLIOGRAFÍA

PÉREZ PASTOR, C. 1908 Indices, núm. LV, p. 39.

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

313

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

315

Cód. 56

Cód. 56

[Liber ordinum]

s. X ex.

Ms. unitario, pergamino: 245 × 165 mm.; 155 ff.

f. 0r: Texto borroso. En el primer tercio de la hoja se lee la si-guiente rúbrica: Item antifone secundum Romanos. En la parte infe-rior: Item alium antifone secundum Romanos. El resto del texto se haperdido. Sólo se conservan tres iniciales en rojo.

f. 0v ITC.: [...] arc\h/angelorum sint pro nobis... (texto neumado).f. 0v RUB.: Item antifone ad lignun adorandum.f. 0v ITC.: [...] Or[atio]. Viam sanctorum omnium Domine Ihesu

Christe...f. 1r RUB.: Exorcismum olei.INC.: Exorcidio te, inmunde spiritus...f. 1v FTC.: ... regenerandis mentibus egrisque corporibus unguen-

tum [...].f. 2r ITC.: [...] se noberint et renatos. Post hunc facit sacerdos...f. 27v FTC.: ... tu piissime, tu prostratos alleba et dona eis ueniam

indulgentia [...] (texto neumado).f. 28r ITC.: [...] ille magnus resurrectionis aduenerit tumulis...f. 37v FTC.: ... ex concilio Toletano VIIo era IIIa ubi et Toletum dicit [...].f. 38r ITC.: [...] deinde lebatur corpus eius a diaconibus...f. 46v FTC.: ... eruit uicto serpente beatorum animas Hebrei tunc [...]

(texto neumado).

ELISA RUIZ GARCÍA

316

f. 47r ITC.: [...] atque cruore suo uulnera nostra lauit... (textoneumado).

f. 47v FTC.: ... quando legimus Christum in cruce positum emis\is/se spiritum [...].

f. 48r ITC.: [...] militibus dicentes: Dicite quia discipuli...f. 83v FTC.: ... dignatus es et rationabili inditos [...].f. 84r ITC.: [...] tuam sanctam catholicam in pace regere...f. 96v FTC.: ... et potestatibus huius mundi ut te [...].f. 97r ITC.: [...] tibi (rasura) clamemus post benedictio...f. 123r COLOFÓN: Dominicus scribtor memorare tu sacrificiorum

offertor in infirmitate subiacens a mole meorum peccatorum obprimenspresuiter uocor sed indignum nomine fungor queso me adesse memor(i. m.).

f. 123v FTC.: ... feliciter contineantur scripta ut qui [...].f. 121 bis ITC.: [...] uotorum nostrorum illi consequatur uti...f. 155v FTC.: ... loquebatur discipulis suis dicens [...]. Este texto per-

tenece a la lectio del evangelio de San Mateos de la Missa detribulatis.

Escritura visigótica pausada, de tipo litúrgico. Es bella y estilizada.Encarna el más puro estilo emilianense de los códices de esta época.Los astiles son muy verticales y presentan un fino remate biselado ensu extremidad. Los signos de abreviación son una línea elegantemen-te ondulada con puntos sobrevolados. Se observa con regularidad eluso del grupo tj ante vocal. Se encuentran las abreviaturas propias delos textos litúrgicos: scf = sacrificium; ptr = pater; dcnibus = diaconibus;cnpla = conpleturia, bno = benedictio, etc. La escritura ofrece dos tama-ños alternantes según la naturaleza del texto transmitido. La partelitúrgica va en un módulo grande; las explicaciones de los ritos en unopequeño. Todo el ms. procede de la bella escritura del copista llama-do Dominicus. Díaz y Díaz (1979, pp. 198-199), a título de conjetura,lo relaciona con un tal Dominico, abba Sancte Columbe, atestiguado enun documento del año 992.

El pergamino es blanco y de buena calidad. Los fascículos soncuaterniones, salvo el último que es un senión. En el margen inferiordel último folio de cada cuaderno aparece centrado y en posiciónhorizontal el reclamo. La foliación es moderna, a pluma y en núme-ros arábigos.

Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectiva-mente: 245 × 165 y 180/170 × 100/95. La unidad de pautado es 10 mm.

Cód. 56

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

317

Cód. 56

El texto discurre a línea tirada. La perforación consiste en pequeñasincisiones verticales y horizontales practicadas en el margen exteriordel folio.

Los títulos y rúbricas van trazados en capitales, muy correctas, decorte epigráfico. A veces llevan el cuerpo relleno con algún pigmen-to. Abundan las cartelas con fondo en color y letras sobrepuestas, desabor carolino (ff. 53v, 69r, 72v, 76r, 85v, 106r, 115r, 118v y 136v). Lasiniciales primarias son muy bellas y variadas: de relleno, antropomór-ficas, zoomórficas (peces) y sobre todo de lacerías. Estas últimas sonmagníficas y con evidente influencia insular. La gama de colores esmuy rica, en tonos apagados y exquisitamente combinados.

Numerosos pasajes aparecen neumados con una notación visigóticade tipo septentrional. En muchos casos se ha rasurado posteriormen-te la notación original y se ha sustituido por otra de tipo aquitano.

El lugar de origen de esta pieza es sin duda San Millán. En el f. 1rhay una referencia clara a este monasterio: ... qui locum istum SanctiEmiliani confesoris consecrasti. En un marbete del f. 0r se lee: «Manualgótico o muzarabe 4 40 L». El ms. está incompleto y mutilado. Laencuadernación, de tipo exento y en piel blanquilla, es moderna(a. 1961).

Signaturas antiguas: F 224 y 58.* V. los correspondientes esquemas (pp. 594 y 691).

BIBLIOGRAFÍA

AYUSO MARAZUELA, T. 1953, pp. 446, 464, 548-549.—AYUSO MARAZUELA, T. 1957,sigla E2 = 212.—AYUSO MARAZUELA, T. 1960.—BROCKETT, C. W, Jr. 1968, núm. 21, pp.45-46, láms. XII, XV, XVIII, XIX y XXI.—BROU, L. 1952, pp. 59-60, lám. II.—CLARK, Ch. U.1919 Collectanea, núm. 601, p. 43.—DÍAZ Y DÍAZ, M. C. 1958-1959 Index, núm. 842.—DÍAZ Y DÍAZ, M. C. 1979a Libros, pp. 198-199.—DOMÍNGUEZ BORDONA, J. 1933 Manus-critos, núm. 369, fig. 202, p. 213-214.—FERNÁNDEZ DE LA CUESTA, I. 1980.—FÉROTIN,M. 1904, p. XXIV.—FÉROTIN, M. 1912, pp. 889-903.—GARCÍA VILLADA, Z. 1923 Paleo-grafía, núm. 101, p. 109.—JANINI, J. 1977 Manuscritos, p. 162.—KLEIN, P. K. 1976 Derältere, passim.—LOEWE, G. y HARTEL, W. 1887-1915 Bibliotheca, núm. 58 , p. 519.—MENÉNDEZ PIDAL, G. 1958a, pp. 7-19.—MILLARES CARLÓ, A. 1961 Manuscritos, núm.105, pp. 387-388.—MILLARES CARLÓ, A. 1983 Tratado, núm. I 204, pp. 290, 334.—PÉREZ

PASTOR, C. 1908 Indices, núm. LVI, p. 39.—PINELL, J. 1965, p. 147.—RANDEL, M. 1969,pp. 64-68, 76.—RIAÑO, J. F. 1887, p. 30, núm. XI y facs. 106-108.—ROJO, C. y PRADO,G. 1929, facs. 12, 13, 13b y 34.—SUNYOL, G. M.a 1925, láms. 102A y 102C.

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

319

Cód. 57

Cód. 57

[GVILELMVS PERALDVS] (O.P.)Liber de eruditione religiosorum

s. XIV

Ms. unitario, pergamino: 280 × 200 mm.; [1] h. + 253 + [1] h.

f. 1r PROL.: Incipit liber de eruditione religiosorum editus permagistrum Hubertum, ordinis predicatorum. Incipit prologus.

INC.: Erudire Iherusalem ne forte recedat anima mea...f. 3r EXP.: ... facilius ualeant erudiri.TABLA: Quod opus in sex libri distincxi... (explicación sobre la dis-

tribución del contenido).f. 5v EXP.: Item quod gaudium ueniet quasi a sex partibus. Expliciunt

capitula.RUB.: Incipit liber primus de eruditione religiosorum.INC.: Qui gratiam receptam non agnoscit...f. 153v EXP.: ... gloriosa dicta sunt de te, ciuitas Dei. Explicit liber

eruditionis religiosorum. Benedictus Deus, amen.f. 153v COLOFÓN: Martinus Fernandi de Vergara monachus et prior

Sancti Emiliani scribere iussit. Iussu eius Iohannes Sancii de Villoria,monachus eiusdem Sancti Emiliani de Cuculla scripsit. Anno DominiMCCCCXLVIII. Deo gratias. Esta suscripción es posterior y de otramano que el resto del texto.

[Additio]

0r: Capitula huius libri. Hoja de guarda escrita de una mano dis-tinta de la del texto principal.

ELISA RUIZ GARCÍA

320

Cód. 57

0v: Probationes calami.

Escritura gótica cursiva formada extrapeninsular. Es angulosa y enalgunos sectores casi bastarda. Presenta abundantes abreviaturas yalgunas anotaciones marginales. Se distingue diversidad de manos.

El pergamino es de buena calidad. La tonalidad blanquecina dellado de la carne contrasta con el color amarillo del lado del pelo. Losfascículos son cuaterniones que llevan reclamos en posición horizon-tal, a veces orlados. Existe foliación antigua, la cual comienza a partirdel f. 6.

Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectiva-mente: 280 × 200 mm. y 170 × 130 mm. La unidad de pautado es 5 mm.El texto discurre a línea tirada. La perforación consiste en orificioscirculares colocados en el margen exterior del folio. El pautado ha sidotrazado con tinta aguada. Las líneas de escritura oscilan entre 30 y 40.

La decoración es muy sobria. Las rúbricas utilizan el mismo tipode escritura que el resto del texto. Las iniciales primarias, escasas, sondesnudas y en color rojo o morado. Algunos reclamos ofrecen una ricaornamentación (ff. 48v, 104v). Los calderones van en color rojo y enmorado.

Presenta una datación tópica y crónica mediante una supuestasuscripción que figura en el f. 153v, según la cual el ms. habría sidoelaborado en San Millán en el año 1448. Procede de dicho monaste-rio. En la tapa anterior se lee sobre un marbete: «Huberto su obra».El ejemplar está completo y bien conservado. La encuadernación esantigua, en tabla forrada de piel oscura. El diseño que ostenta sobrelas cubiertas se reduce a simples fileteados, realizados con cierta tor-peza. Ha sido restaurada en el año 1961. Quedan restos de los cierres.

Signaturas antiguas: F 225 y 59.* V. los correspondientes esquemas (pp. 595 y 691).

BIBLIOGRAFÍA

MILLARES CARLÓ, A. 1983 Tratado, II núm. 268, p. 382.—PÉREZ PASTOR, C. 1908 In-dices, núm. LII, pp. 39-40.

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

321

Cód. 58

Cód. 58

[Biblia. N.T. Euangelia]. Latín.

s. X

Ms. unitario, pergamino: 235 × 195 mm.; 151 ff.

f. 1r INC.: Liber generacionis Ihesu Christi filii Dauid, filii Abraham(Matth. 1, 1).

f. 26v FTC.: ... necesse enim ut ueniant scandala [...] (Matth. 18, 7).f. 28r ITC.: [...] contristati sunt ualde (Matth. 18, 31).f. 45r EXP.: ... usque ad consumationem seculi. Explicit.f. 45r PROL.: Incipit prefatio secundum Marcum.INC.: Marcus euangelista Dei et Petri in babtismate filius atque in

diuino sermone discipulus...f. 45v EXP.: ... incrementum prestat Deus est. Explicit prefacio.TABLA: Incipiunt capitule.f. 46r EXP.: ... Expliciunt breues (13 caps.).f. 46r RUB.: Initium Euangelii Ihesu Christi Filii Dei.INC.: Sicut scriptum est in Esaia propheta...f. 71v EXP.: ... sequentibus signis. Explicit euangelium secundum

Marcum.f. 72r PROL.: Incipit prefatio secundum Lucam.INC.: Lucas Antiocensis arte medicus...f. 72v EXP.: ... fastidientibus prodidisse. Explicit prefatio.TABLA: Incipit breuis. Zacharias angelo non credens...f. 74r EXP.: ... resurrectionis eius. Expliciunt breues (20 caps.).RUB.: Incipit euangelium secundum eiusdem.INC.: Quoniam quidem multi conati sunt...

ELISA RUIZ GARCÍA

322

f. 120v EXP.: ... benedicentes Deum. Explicit euangelium secundum Lucam...PROL.: Incipit prefatio secundum Iohannem.INC.: Hic est Iohannes euangelista...f. 121r EXP.: ... doctrina seruiretur. Explicit prefatio.TABLA: Incipit breuis. Phariseorum leuite interrogant Iohannem...EXP.: ... et resurreccio eius. Expliciunt breues.RUB.: Incipit euangelium secundum Iohannem.INC.: In principio erat Verbum...f. 151v FTC.: ... ascendo ad Patrem meum... (Iohan. 20, 17. Las úl-

timas líneas son ilegibles).En algunos pasajes existen comentarios en los márgenes.

Escritura carolina muy pura y caligráfica. Presenta las abreviatu-ras habituales. En el texto principal se distinguen varias manos. Unade ellas ejecuta una g muy peculiar.

El pergamino es de buena calidad y de color amarillento. Los fas-cículos son cuaterniones, salvo el primero y el noveno. Este últimodebe su particularidad al hecho de que coincide con el final del evan-gelio de san Marcos. Se indica el nombre del evangelista abreviadoen el margen superior interno de cada folio. Foliación moderna, a lá-piz y en números arábigos.

Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectiva-mente: 235 × 195 mm. y 155/160 × 95 mm. Este formato casi cuadran-gular responde a los usos carolinos más puros. La unidad de pauta-do oscila entre 5 y 6 mm. En la parte del comentario esta dimensiónse reduce a la mitad. El texto discurre a línea tirada. La perforaciónestá colocada en el margen exterior del folio. En los ff. 88-129 estaposición se desplaza hasta la línea vertical marginal. Las líneas deescritura oscilan entre 22 y 24.

La decoración es muy sobria: sólo presenta iniciales primarias des-nudas en rojo. Las secundarias se distinguen por su menor módulo.

El ms. procede del monasterio de San Millán de la Cogolla, perodebe ser oriundo de un scriptorium galo o de una zona bajo su influen-cia gráfica a juzgar por su esmerada factura carolina. En el f. 1r selee: «Los santos evangelios». El estado de conservación del ejemplares bueno. Está incompleto y un folio aparece mutilado. La encuader-nación es moderna, de tipo exento, en piel blanquilla (a. 1961).

Signaturas antiguas: F 226 y 60.* V. los correspondientes esquemas (pp. 596 y 692).

BIBLIOGRAFÍA

AYUSO MARAZUELA, T. 1953, p. 375.—PÉREZ PASTOR, C. 1908 Indices, núm. LVIII, p. 40.

Cód. 58

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

323

Cód. 59

Cód. 59

s. XV

Ms. unitario, pergamino: 290 × 205 mm.; 152 ff.

1. GREGORIO I MAGNO, Papa1. [Dialogorum libri IV]. Español.1. Diálogo, ff. 1ra-93va. Trad. por fray Gonzalo de Ocaña.

f. 1ra EPIST.: Aquí comiença la epístola que Ferrand Pérez de Guzmánynbió a un su religioso amigo rogándole mucho que le romançeasse eldiálogo del bienaventurado padre sant Gregorio, Papa, la qual es éstaque sigue.

INC.: Muy amado señor padre fray Gonçalo de Ocaña, prior del de-voto monesterio de (rasura) de la Sysla...

f. 1vb EXP.: ... e nos faga bien acabar, amén.PROL.: Aquí comiença el prólogo en seguimiento de la respuesta de

la epístola del que romançó aqueste libro.f. 2ra INC.: Al noble cavallero Fernand Peres de Guzmán salud y aca-

bamiento virtuoso....f. 2vb EXP.: ... porque fagades siempre su voluntad.RUB.: Aquí comiença el diálogo de sant Gregorio, Papa.RUB.: Capítulo primero. De cómmo se querellava sant Gregorio del

daño que padesçió en la contemplación por la grandeza de la ocupación(lib. I, diál. 1).

INC.: Como yo estoviesse un día...f. 93va EXP.: ... sacrificio a él aplazible e deseable.

ELISA RUIZ GARCÍA

324

2. AGUSTÍN DE HIPONA, Santo2. [Sermones]. Español.2. Sermones, ff. 93va-127vb.

f. 93va RUB.: Aquí comiençan los sermones del muy sancto padrenuestro Agustino, obispo de la çibdat de Yponia, fechos a sus frayres dela vida del yermo solitaria.

f. 93vb RUB.: Sermón primero.INC.: Hermanos míos e alegría de mi voluntad...f. 127rb EXP.: ... el qual es virtud de todos los sanctos e salud dellos,

amén. Acaban (rasura). Aquí acaban los veynte (rasurado el resto).f. 127va EXP.: ... aquí acaban los veynte y çinco sermones del glorio-

so y sanctísimo padre nuestro sant Agustín, obispo de la çibdat de Yponia,fechos a sus frayres hermitannos. Deo gratias in eternum, amen.

f. 127vb COLOFÓN: Finito libro sit laus et gloria Christo. Iste liberest escriptus, qui escripsit sit benedictus. Emilianus me fecit.

3. BRAULIO, Obispo de Zaragoza, Santo3. [Vita sancti Emiliani]. Español.3. Vida de san Millán, ff. 128ra-136rb.

f. 128ra RUB.: Aquí comiença la istoria del bienaventurado señor santMillán, confesor glorioso de Nuestro Señor Ihesu Christo, escripta e or-denada por sant Braulio, obispo de Çaragoça.

INC.: Así como por una parte la novedad...f. 136rb EXP.: ... por los sus cuerpos, tales cosas en la tierra. Aquí

finesçe la istoria del bienaventurado confesor señor sant Millán, a gloriay alabança de Nuestro Señor Ihesu Christo.

4. FERNANDO, Monje de San Millán4. [De translatione reliquiarum sancti Emiliani]. Español.4. Translación del glorioso cuerpo del bienaventurado sant Millán, ff. 136va-139va.

f. 136va PROL.: Prólogo en la istoria de la translación del gloriosocuerpo del bienaventurado sant Millán escripta e ordenada por frei Fer-nando, monge de su monasterio.

INC.: Para aver de escrevir la traslación del precioso cuerpo...f. 136vb EXP.: ... quando hallaren el libro prinçipiado para escri-

birlos.RUB.: Comiença la istoria.INC.: El rey don Sancho, hijo del mui noble rey don García...f. 139va EXP.: ... esperando el galardón de mi trabajo en el siglo

advenidero el qual plega a Nuestro Señor Ihesu Christo de nos otorgar

Cód. 59

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

325

que con el Padre e el Espíritu Sancto vive e rreina para siempre iamás esin fin, amén.

5. [Liber miraculorum sancti Emiliani]. Español.5. Libro de los miraglos del bienaventurado señor sant Millán, ff. 138va-144rb.

f. 139va PROL.: Prólogo en el libro de los miraglos del bienaventura-do señor sant Millán, confesor de Nuestro Señor Ihesu Christo.

INC.: Estando yo pensando e gozándome...f. 139vb EXP.: ... deste bienaventurado, amén.RUB.: De cómo se tañen por sí unas campanillas que están sobre el

altar. Capítulo primero.INC.: Este miraglo primero que escribo...f. 144rb EXP.: ... fasta el mar de Vizcaya. Prestante domno nostro

Ihesu Christo qui cum Patre etc.f. 144v: En blanco.

6. [GRIMALDO, Monje de San Millán]6. [Translatio corporis sancti Felicis]. Español.6. Translación del glorioso cuerpo de nuestro padre sant Feliçes, ff. 145ra-149ra.

f. 145ra PROL.: Prólogo en la translación del glorioso cuerpo de nues-tro padre sant Feliçes, confesor de Nuestro Señor Ihesu Christo.

INC.: Con la auctoridad pastoral e amor paternal...f. 145rb EXP.: ... agora es devotamente venerado e servido.RUB.: Aquí comiença la istoria.INC.: Como el muy esclaresçido e sereníssimo rrei don Alfonso...f. 149ra EXP.: ... a seis días del mes de nobiembre. Explicit.

7. [Milagros de san Félix], ff. 149ra-152va.

f. 149ra RUB.: Síguense algunos miraglos que por méritos deste san-to confesor después de su translación fueron obrados.

INC.: Un día de domingo en que todo el pueblo...f. 152va EXP.: ... muy sano a su tierra. Prestante Domino nostro Ihesu

Christo qui cum Patre et Spiritu Sancto uiuit et regnat Deus per omniasecula seculorum, amén.

Escritura gótica redonda hasta el f. 127. A partir del f. 128 eshíbrida. Se aprecian dos manos.

El pergamino es de buena calidad y de color amarillo. Los fascí-culos son cuaterniones en su mayoría. Presentan reclamos en posiciónvertical. La foliación es moderna, a lápiz, e incompleta.

Cód. 59

ELISA RUIZ GARCÍA

326

Cód. 59

Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectiva-mente: 290 × 205 mm. y 205/210 × 155 mm. La unidad de pautadooscila entre 5 y 6 mm. El texto discurre a doble columna. El pautadoha sido trazado con mina de plomo. Las líneas de escritura son 35.

Las rúbricas están hechas con la misma escritura que el resto deltexto. Las iniciales primarias son desnudas con algún adorno en rojoo azul. Las secundarias ofrecen un toque amarillo en algunas ocasio-nes. Hay calderones azules al comienzo y final de los capítulos.

El ms. procede del monasterio de San Millán, donde quizá fueconfeccionado. En un marbete sobre la tapa anterior se lee: «Diálogosde san Gregorio. Vida de san Millán. Su traslación y la de san Feli-ces». En el f. 1r hay una anotación que reza: «Es del señor santoMillán». La encuadernación es antigua, en tabla forrada de piel de co-lor castaño. Los hierros que figuran en las bandas son platerescos. Laencuadernación ha sido restaurada.

Signaturas antiguas: F 227 y 61.* V. los correspondientes esquemas (pp. 597 y 692).

BIBLIOGRAFÍA

KRISTELLER, P. O. 1989, vol. IV, p. 508.—PÉREZ PASTOR, C. 1908 Indices, núm. LIX,pp. 40-41.

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

327

Cód. 60

Cód. 60

s. IX ex.

Ms. facticio, pergamino: 190/195 x 130/135 mm.; 96 ff.

Sector A[Apophthégmata]. Latín.[Verba seniorum siue liber Geronticon], ff. 1v-28r. [Trad. por Paschasius Dumiensis].

f. 1r ITC.: [...] effecti sunt contra me... (X, 4).EXP.: ... hec dicens discessit.RUB.: Texto borroso.INC.: Quidam presbiter multas elemosinas faciebat...f. 2r EXP.: ... boni operis que fecit.RUB.: De reprimenda abaritia.INC.: Abbas Silbanus dum esset...f. 6v FTC.: ... autem iudex cum officio suo et ui[...].f. 7r ITC.: [...] quod perfecti quamuis possint...f. 12v FTC.: ... usque in mane et iterum conspi[...].f. 13r ITC.: [...]bat eo quod dum pariter ambularemus...EXP.: ... habens timorem Dei senper in corde suo.f. 28r COLOFÓN: Hec est uia et opus monaci Munnioni presbiter librum.

Sector B1. Officium de letanias, ff. 28v-29r y 48v-50r.

f. 28v RUB.: Officium de letanias.INC.: Oratio: Dirigatur Domine...f. 29r FTC.: ... consolatio noster ueni [...] (el texto continúa en

el f. 48v).

ELISA RUIZ GARCÍA

328

f. 48v ITC.: Texto rasurado [...]am petentibus surgite et ascendite...f. 50r EXP.:... peccata hominum propter penitentiam.

2. Passio martyrum Cosmae et Damiani, ff. 29r-42r (texto intercalado)

f. 29r RUB.: Passio beatissimorum martirum Cosme et Damiani,Antemi, Leonti et Euprepi qui passi sunt in Egea ciuitate die XI kalendasnouembres.

INC.: In diebus illis sub Diocletiano et Maximiano imperatoribus...f. 42r EXP.: ... ut sit nomen Domini benedictum in secula seculorum,

amen.

3. Missa in diem sanctorum Cosmae et Damiani, ff. 42r-48v (texto intercalado)

f. 42r RUB.: Missa in diem sanctorum Cosme et Damiani.INC.: Oblatis super aram...f. 48v EXP.: ... per ipsum qui in Trinitate uiuit et regnat per infinita

semper secula seculorum.f. 48v COLOFÓN: Munnionem indignum memorare pusillum.

Sector C1. Orationes, ff. 50v-54v.

f. 50v RUB.: Orationes in diem sanctorum Cosme et Damiani aduespere conpleturia.

INC.: Deus medicina languentium...f. 54v EXP.: ... sanctorum tuorum suffragia non retardes.

2. [Homiliae Toletanae], ff. 55r-67r.

2.1. f. 55v RUB.: Incipit liber Sententiarum.INC.: Scire debetis, fratres karissimi, quomodo Ionas profeta...f. 57v FTC.: ... et salba facta est ciuitas [...]f. 58r ITC.: [...] aperte loquitur dicens: Argue...f. 64r EXP.: ... Dominus dignetur eripere qui est benedictus in secula

seculorum, amen.

2.2. f. 64 RUB.: Incipit interrogatio de nobissimo.INC.: Rex Aristotelis Alexandro episcopo: Indica mici de nobissimis

tenporibus...f. 67r EXP.: ... populum suum unicuique secundum opera sua. Finit.

3. [CAESAREVS ARELATENSIS]3. 3.1. Sermo [XVI], ff. 67v-70r.

f. 67v RUB.: Incipiunt sermones cotidiani beati Agustini.

Cód. 60

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

329

INC.: Gaudeamus, fratres karissimi, et Deo gratias agimus quia uossecundum desideria nostra...

f. 70r EXP.: ... cui est honor et inperium in secula seculorum, amen.

3. 3.2. Sermo [LV, 4], ff. 70r-72r.

f. 70r RUB.: Item alius sermo.INC.: Karissimi, quotienscumque ad eclesiam...f. 72r EXP.: ... cui est honor et inperium cum Patre et Spiritu Sancto

in secula seculorum, amen.

4. AVGVSTINVS [HIPPONENSIS]4. Homilia, ff. 72r-75v. (Texto paralelo de la homilía 22 de san Macario).

f. 72r RUB.: Homelia sancti Agustini episcopi.INC.: Primum quidem decet nobis...f. 75v EXP.: ... in ignem eternum, iusti autem in uitam eternam, amen.

5. [CAESAREVS ARELATENSIS]5. 5.1. Sermo [XVI, 5], ff. 75v-87r.

f. 75v RUB.: Item beati Agustini de quotidie.INC.: Ecce, fratres, ostendimus uobis...f. 76r EXP.: ... unus Deus uiuit et regnat in secula seculorum, amen.

5. 5.2. Sermo [XIII]

f. 76v RUB.: Item sermo.INC.: Rogo uos, fratres karissimi, ut adtentius cogitemus...f. 87r EXP.: ... ad Domini nostri Ihesu Christi regnum qui uibit et

regnat in secula seculorum.

6. [AVGVSTINVS HIPPONENSIS]6. Sermo [LXXXI, 10-12], ff. 87r-91r.

f. 87r RUB.: Item sermo cotidiani.INC.: Rogo uos, fratres karissimi, nemo dicat in corde...f. 91r EXP.: ... ut simul de mercede gaudeamus.

7. [CAESAREVS ARELATENSIS]7. Sermo [CLXV], ff. 91r-96v.

f. 91r RUB.: Item sermo.INC.: Homo quidam erat diues et induebatur...f. 96r FTC.: ... qui ex mortuis resurrexerit credent [...].

Cód. 60

ELISA RUIZ GARCÍA

330

El texto del Sector A es una selección de la recensión extensade Pascasio mezclada con secuencias de Pelagio y de san Martínde Braga. Para la identificación de los pasajes consúltese JoséGeraldes Freire (1971, pp. 61-64).

Escritura visigótica pausada corriente. Presenta e caudada y unenlace li semiuncial. Sólo se usa el grupo ti en todo el texto, salvo enel f. 65, línea 10, donde quizá se encuentre un tj (oratione). Hay dis-tinción entre ti y tj en las glosas de forma irregular. Se observa diver-sidad de manos. Las correcciones son escasas. Glosas y marginalia: ff.26v-28r; 64r-75v; 87r-89r. La presencia de estas adiciones lexicográficasha motivado que este ejemplar se haya convertido en un valioso do-cumento en lo que respecta a los testimonios gráficos más primitivosconservados en castellano y en euskera.

El pergamino es de calidad mediocre. Adolece de una mala pre-paración. El color es oscuro. Los fascículos son en su mayoría cuater-niones con algunas anomalías. En el tercero y en el décimo no seobserva la ley de Gregory. Las signaturas están expresadas en núme-ros romanos acompañados de la abreviatura de quaternus. Se conser-van las siguientes: f. 21v (Qs. III); f. 57v (Qs. I); f. 64v (Qs. II); f. 72v(Qs. III); f. 80v (Qs. IIII); f. 88v (Qs. V). La foliación es moderna, a plu-ma y en números arábigos.

Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son: 195/190 × 135/130 y 140/145 × 90/95 mm. La unidad de pautado es 10mm. El texto discurre a línea tirada. La perforación consiste en inci-siones horizontales en el margen exterior. Las líneas de escritura osci-lan entre 15 y 18.

Los títulos muestran unas capitales epigráficas de torpe factura. Lasrúbricas, en minio, presentan la misma escritura que el resto del tex-to. Las iniciales primarias ofrecen tipos muy sencillos (variedadesdesnudas, huecas y rellenas). Como otros elementos ornamentales sólocabe mencionar una Cruz de Oviedo (f. 50v).

Hay notación neumática en las letanías.El lugar de origen del ms. quizá sea la zona pirenaica. El nombre

de Munio figura en un par de pasajes como posible copista. Datacióncrónica del ejemplar: siglo IX ex. el cuerpo del ms. y siglo XI para lasglosas. Sobre los numerosos interrogantes que la pieza suscita desdeel punto de vista paleográfico y textual, véase Díaz y Díaz 1979a, pp.235-241. El códice procede del monasterio de San Millán de la Cogolla.Hay tres marbetes. En uno figura un «4». En otro: «XVI T». En el terce-

Cód. 60

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

331

Cód. 60

ro se lee: «Tratados místicos = el martirio de los santos Cosmey Damián, y la misa». El códice está incompleto. Ha sido restauradoen el año de 1992. Se ha conservado el estilo de encuadernación entabla.

Signaturas antiguas: F 228 y 62.* V. los correspondientes esquemas (pp. 598 y 693).

BIBLIOGRAFÍA

AYUSO MARAZUELA, T. 1953, p. 446, núm. 213, p. 549.—AYUSO MARAZUELA, T. 1957,sigla E3 = 213.—BARLOW, C. W. (Ed.) 1950, pp. 32-33.—BATLLE, C. M.a 1961, pp. 57-75.—BROCKETT, C. W. Jr. 1968, núm. 22, pp. 46-50, láms. V, VI, VII y XIV.—BROU, L. 1952,II pp. 25-26.—CLARK, Ch. U. 1919 Collectanea, núm. 602, p. 43.—DÍAZ Y DÍAZ, M. C.1958-1959 Index, núm. 638.—DÍAZ Y DÍAZ, M. C. 1978a Glosas, pp. 26-32.—DÍAZ Y DÍAZ,M. C. 1979a Libros, pp. 235-241, lám. 26.—DIVJAK, J. 1974, pp. 215-216.—DIVJAK, J. 1988,p. 19.—EWALD, P. 1881, p. 334.—FÉROTIN, M. 1912, cols. 898-899.—FRANQUESA, A. 1959,pp. 423-444.—FREIRE, J. G. 1971, pp. 61-64.—GARCÍA LARRAGUETA, S. 1984.—GARCÍA

LARRAGUETA, S. 1990, pp. 51-58.—GARCÍA VILLADA, Z. 1923 Paleografía, núm. 102, pp.109-110.—Glosas Emilianenses, 1977.—Glosas Emilianenses, 1992.—HERNÁNDEZ ALONSO,C., FRADEJAS, J., MARTÍNEZ DÍEZ, G. y RUIZ ASENCIO, J. M. 1993.—JANINI, J. 1977Manuscritos, p. 162.—KLEIN, P. K. 1976 Der ältere, pp. 246-247.—LINAGE CONDE, A.1973a, vol. III, p. 121 y ss—LOEWE, G. y HARTEL, W. 1887-1915 Bibliotheca, núm. 62,pp. 520-521.—MENÉNDEZ PIDAL, R. 1926, pp. 1-10.—MILLARES CARLÓ, A. 1961 Manus-critos, núm. 106, p. 388.—MILLARES CARLÓ, A. 1983 Tratado, núm. I 205, p. 334.—MORIN, G. 1893, pp. 417-420.—PÉREZ PASTOR, C. 1908 Indices, núm. LX, p. 42.—PINELL,J. 1965, pp. 126, 131-132.—RANDEL, M. 1969, p. 79.—RIAÑO, J. F. 1887, p. 26.—ROJO,C. y PRADO, G. 1929, p. 22.—WOLF, H. J. 1991.

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

333

Cód. 61

Cód. 61

[Tractatus de doctrina catholica]

s. XIV

Ms. unitario, pergamino: 200 × 150 mm.; 139 ff.

f. 1r ITC.: [...] respexit et non solum magnam misericordiam sedetiam... (comienzo de la pars I. El texto está muy borroso).

f. 1v RUB.: De difinitione (primera rúbrica conservada).f. 139r RUB.: De penitentia iniungenda pro scandalo (última rúbri-

ca conservada).f. 139v FTC.: ... secum quam multiplici occasione uicii delicta [...] (VII

pars. Es la última).

Escritura gótica cursiva formada extrapeninsular, de pequeño mó-dulo. Abundantes abreviaturas. El texto procede de una sola mano.Presenta algunas correcciones.

El pergamino es de calidad mediana. Existe un fuerte contraste decolor entre el lado de la carne y el del pelo. Los fascículos sonseniones. La foliación es antigua en números romanos.

Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectiva-mente: 200 × 150 mm. y 145 × 120 mm. La unidad de pautado es 5 mm.El texto discurre a doble columna. La perforación consiste en orificiose incisiones oblicuas practicadas en el margen exterior del folio. Laslíneas de escritura son 31.

Las rúbricas han sido hechas con la misma letra que el resto deltexto. Las iniciales, coloreadas en azul y en rojo, presentan filigranas.

ELISA RUIZ GARCÍA

334

Cód. 61

El ms. procede del monasterio de San Millán de la Cogolla. En elf. 1r se lee: «Libro de sacramentos y otras materias». El ejemplar estáincompleto y ha sufrido los efectos del agua. Ha sido restaurado. Laencuadernación, de tipo exento y en piel blanquilla, es moderna(a. 1961).

Signaturas antiguas: F 229 y 63.* V. los correspondientes esquemas (pp. 599 y 694).

BIBLIOGRAFÍA

LOEWE, G. y HARTEL, W. 1887-1915, Bibliotheca, núm. 63, p. 521.—PÉREZ PASTOR,C. 1908 Indices, núm. LXI, p. 42.

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

335

Cód. 62

Cód. 62

[SALVVS ALBELDENSIS]Libellus a regula sancti Benedicti subtractus

s. X (a. 976)

Ms. unitario, pergamino: 200 × 135 mm.; 93 ff.

f. 1r RUB.: In nomine Domini nostri Ihesu Christi. Incipit libellus aregula sancti Benedicti subtractus.

INC.: Sicut sunt fabrorum et aliorum artificum...f. 4v bis FTC.: ... Christum nisi contemnere omnia [...].f. 5r ITC.: [...] non enim proibet delitias...f. 71v FTC.: ... uel aliquid sub specie karitatis [...]f. 72r ITC.: [...] ut sicut re bera Christo ita serbia<n>tur.f. 92r EXP.: ... in disputationibus ueritas in operibus iustitia inbenitur.f. 92v: En blanco.f. 93r: Texto en mayúscula cursiva casi ilegible.f. 93v COLOFÓN: Enneco Garseani licet indignus presbiterii tamen

ordine functus in accisterio Sancte Nunilonis et Olodie alitus diuino pre-sidio fultus huius scriptionem libri regula nomen continente Nagela?simul sanctarum Nunilonis et Olodie. Perfectum est hoc opus felicitercurrente era millesima XIIIIa VII kalendas decembres. Ob quod humilitersu[pl]icans uos omnes obsecro quiquumque hic legeritis ut ChristumDominum exoretis qualiter pregatibus uestris illis[...].

En el f. 91v figura una nota con una escritura visigótica burda-mente imitada que reza: Ioannes abbas in sancto Emiliano sub eraDCCCCLXXXXIII. En el f. 92r hay otro texto, de difícil lectura, que serefiere inequívocamente a San Millán.

ELISA RUIZ GARCÍA

336

Escritura visigótica pausada, clara y de módulo grande. La letraes regular, pero tosca. Se trata de un copista que no domina su técni-ca. Se ha propuesto una estrecha vinculación con la zona de Albelday con la de Burgos. Presenta peculiares abreviaturas para las palabrasper y propter que, si bien no se ajustan a los usos hispánicos, son ha-bituales en los mss. de la región pirenaica. Quizá el escriba se sirvióde un modelo realizado en el sur de Francia. Se observa el uso regu-lar del grupo tj ante vocal. Todo el texto procede de una solo mano.Hay algunas correcciones ortográficas, particularmente afectan a unuso indebido de la b, practicadas por una mano gótica.

El pergamino es basto, no muy bien preparado y de color amari-llo oscuro. Los fascículos son cuaterniones que presentan reclamoshorizontales en el último folio. La foliación es moderna, a lápiz y ennúmeros arábigos.

Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectiva-mente: 200 × 235 y 150/145 × 95 mm. La unidad de pautado es 9 mm.El texto discurre a línea tirada. La perforación consiste en pequeñasincisiones horizontales practicadas en el margen exterior del folio.

Los títulos presentan capitales epigráficas embutidas. Las rúbricase iniciales —rellenas y de lacerías— son de tosca factura. El coloridoes vivo, pero el diseño inseguro. Presenta algunas influencias ornamen-tales de mss. franceses.

Resulta conflictivo determinar el lugar de origen de este ejemplar.Tal vez se pueda pensar en la zona de Nájera. De todas maneras,desde muy pronto formó parte de la biblioteca emilianense, según sededuce de las adiciones textuales ya citadas. El ms. encierra otras ano-taciones posteriores. Una de ella dice así: «Trasladé este libro en 15de febrero año mil setecientos y trece. Fray Juan de el Saz, monge deSan Millán» (f. 92v). En un marbete se registra el titulo siguiente: «Unabstracto de la regla de San Benito para monjas» (f. 2r). El ms. estáincompleto, mutilado y restaurado. La encuadernación es moderna enpiel blanquilla (a. 1961).

Signaturas antiguas: F 230 y 64.* V. los correspondientes esquemas (pp. 600 y 694).

BIBLIOGRAFÍA

BISHKO, Ch. J. 1948, pp. 559-590.—CANELLAS, A. 1966, pp. núm. XVIII, pp. 46-47 y154.—CARRERA DE LA RED, M. 1981.—CLARK, Ch. U. 1919 Collectanea, núm. 577, p. 40.—DÍAZ Y DÍAZ, M. C. 1958-1959 Index, núms. 591, 599, 637.—DÍAZ Y DÍAZ, M. C. 1979a

Cód. 62

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

337

Cód. 62

Libros, pp. 30-32, 285.—DOMÍNGUEZ BORDONA, J. 1933 Manuscritos, núm. 370, p. 214.—FÉROTIN, M. 1904, p. 69.—GARCÍA VILLADA, Z. 1923 Paleografía, núm. 103, p. 110.—KLEIN, P. K. 1976 Der ältere, passim.—KRISTELLER, P. O. 1989, vol. IV, p. 508.—LINAGE

CONDE, A. 1973b, pp. 9-75.—LINAGE CONDE, A. 1973a, pp. 11, 796, 802, 1004.—LOEWE,G. y HARTEL, W. 1887-1915 Bibliotheca, núm. 64, pp. 521-522.—MENTRÉ, M. 1984,p. 108.—MILLARES CARLÓ, A. 1961 Manuscritos, núm. 107, pp. 388-389.—MILLARES

CARLÓ, A. 1983 Tratado, núm. I 206, pp. 133-134.—PÉREZ PASTOR, C. 1908 Indices, núm.LXII, pp. 42-43.

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

339

Cód. 63

Cód. 63

[ORIGENES ALEXANDRINVS][Textus Graecus deperditus]. Latín.[Homiliae in librum Iosua]. [Trad. por Rufinus Aquileiensis].

s. IX ex.-X in.

Ms. unitario, pergamino: 190 × 150 mm. y 195 × 140 mm.; 53 ff.

f. 1r ITC.: [...]ntur sciendum tamen est quod ipsa regna quorum nuncreges uincuntur ab... (hom. XI, 5).

f. 37v FTC.: ... scientie que in illis est te non sub[...] (según la últi-ma rúbrica corresponde a la homilía XVII).

f. 38r ITC.: [...] nisi sanctos apostolos ad quos dicit salbator... (la pri-mera rúbrica de esta parte pertenece a la homilía XVIII).

f. 53 FTC.: ... unde deprecor uos qui fid[eles estis] ut ita uitam uestramet... (hom. XXI, 1).

Escritura visigótica semicursiva y corriente. Se ignora la extensiónprimitiva del texto, dado el estado de conservación del ms. Probable-mente comprendería las veinticinco homilías de que consta la obra. Enel ejemplar se distinguen con claridad dos partes si nos atenemos alos datos paleográficos y codicológicos. La primera va desde el f. 1ral 37v. Presenta una escritura ligeramente levógira, con el caído de lag curvado y el martillete de la r muy pronunciado. Esta mano escribeautem sin abreviar y sólo usa el grupo ti. La grafía recuerda la parteA del ms. 60 de esta misma colección. Quizá haya otra mano en losff. 17 al 22, en los que se encuentra la forma abreviada aum. La se-

ELISA RUIZ GARCÍA

340

Cód. 63

gunda parte comprende los ff. 38r al 53v. La escritura es más insegu-ra y con rasgos cursivizantes. Se ha utilizado en su ejecución una plu-ma tallada muy fina. Ofrece diversas soluciones gráficas para per.Distingue entre los dos grupos de ti / tj. En ambos casos muestran no-tables oscilaciones ortográficas.

El pergamino es de mala calidad y de color parduzco. Los fascí-culos son cuaterniones, que presentan signaturas en números roma-nos en los tres primeros cuadernos (XI, XII y XIII). La foliación es mo-derna, a lápiz y en números arábigos.

Las dimensiones del folio oscila: 190 × 150 mm. y 195 × 140 mm.Estas variaciones coinciden con otros cambios paleográficos y codicoló-gicos. La caja de escritura mide: 150/155 × 95/110. El número de lí-neas también varía: 18 en el cuaderno hoy inicial; 20 en los dos si-guientes; 22 a partir del f. 38r. La unidad de pautado es 7 mm. El textodiscurre a línea tirada. La perforación consiste en pequeñas incisioneshorizontales practicadas en el margen exterior del folio.

Las rúbricas están trazadas en letras minúsculas, oscilando el pig-mento entre el naranja del minio y el carmín. Hay iniciales primariashuecas. La tinta es oscura.

Por su semejanza con el ms. 60 se puede conjeturar que esta piezasea oriunda también de un cenobio pirenaico o navarro. Procede delmonasterio de San Millán de la Cogolla. En el f. 53v figura un mar-bete del siglo XVII en el que se dice: «Exposición sobre algunos luga-res de la escritura». En cambio en el f. 1 reza: «La historia [...] Judit yJosué». El ms. está incompleto y restaurado. La encuadernación esmoderna en piel blanquilla (a. 1961).

Signaturas antiguas: F 231 y 65.* V. los correspondientes esquemas (pp. 601 y 695).

BIBLIOGRAFÍA

CLARK, Ch. U. 1919 Collectanea, núm. 578, p. 40.—DÍAZ Y DÍAZ, M. C. 1979a Libros,pp. 247-249.—GARCÍA VILLADA, Z. 1923 Paleografía, núm. 104, p. 110.—LOEWE, G. yHARTEL, W. 1887-1915 Bibliotheca, núm. 65, pp. 522-523.—MILLARES CARLÓ, A. 1983Tratado, núm. I 207, p. 334.—PÉREZ PASTOR, C. 1908 Indices, núm. LXIII, p. 43.

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

341

Cód. 64

Cód. 64

Ceremonial de San Millán de la Cogolla

s. XVI-XVII

Ms. unitario, pergamino: 215 × 155 mm.; [1] h. + 192 ff. + [2] h.

1. f. 1r RUB.: Ceremonias y señales según el uso y costumbre de la religiónde nuestro glorioso padre sanct Benito, las quales son desta sancta casade Sanct Millán de la Cogolla.

f. 1v INC.: Ninguno se vista para decir missa sin licencia...f. 158r EXP.: ... save que le he ofendido, le demando perdón.TABLA: De la missa reçada. Capítulo I.f. 159v EXP.: ... Clamos. Capítulo LXVIII.f. 160r-v: En blanco.

2. [Normas sobre el silencio], ff. 161r-191v.

f. 161r INC.: Porque el silencio y summo silencio de todo...f. 191v FTC.: ... y ansí dende arriva, si mayor fuere el número [...].

Escritura gótica articiosa y mimética, producto de la mano de uncalígrafo.

El pergamino es de muy buena calidad. Alterna el color lechosodel lado de la carne con el tono amarillento, propio del lado del pelo.Los fascículos son cuaterniones. El ejemplar presenta signaturas con-sistentes en letras del alfabeto seguidas de numeros correlativos has-ta la primera mitad del cuaderno. Estas señales figuran en el margen

ELISA RUIZ GARCÍA

342

Cód. 64

inferior del recto de los folios. La foliación es a pluma y en númerosarábigos.

Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectiva-mente: 215 × 155 mm. y 180/190 × 110 mm. La unidad de pautado es9 mm. El texto discurre a línea tirada. El pautado ha sido trazado continta aguada. Las líneas de escritura son 18.

Las iniciales primarias son desnudas, de corte epigráfico, y ador-nadas con arabescos caligráficos. Las secundarias son letras góticasmayúsculas muy artificiosas. Las rúbricas muestran la misma escritu-ra que el resto del texto. Las sustancias colorantes empleadas son tin-ta y un pigmento rojo.

El ejemplar es oriundo del monasterio de San Millán de la Cogolla.En un marbete encolado sobre la tapa anterior se lee: «Ceremonias yseñales [...] de nuestro padre San Benito». El ms. está incompleto, peroen buen estado de conservación. La encuadernación es antigua, entabla forrada de piel de color castaño. El diseño consiste en un rec-tángulo central en cuyo interior figuran cinco hierros en forma deflorones. Los cierres se han perdido.

Signaturas antiguas: F 232 y 57.* V. los correspondientes esquemas (pp. 602 y 695).

BIBLIOGRAFÍA

PÉREZ PASTOR, C. 1908 Indices, núm. LXIV, p. 43.—RUIZ GARCÍA, E. 1996f.

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

343

Cód. 64 bis

Cód. 64 bis

s. X ex.

Ms. unitario, pergamino: 320/310 × 250 mm.; 135 ff.

1. [Biblia. V.T. Psalterium], ff. 1r-91r. Latín. (Versión: Vetus Latina y Vulgata).

1.1. f. 1r ITC.: [...] ne declines in ira a seruo tuo... (Psal. XXVI, 9).f. 4v FTC.: ... Dominus Deus eorum populus [...] (Psal. XXXII, 12).f. 5r ITC.: [...] de risu stridebant super me dentibus suis... (Psal.

XXXIV, 16).f. 77v FTC.: ... longe est a peccatoribus salus quia [...]. (Psal.

CXVIII, 155).f. 78r ITC.: [...] dolosa quid detur tibi... (Psal. CXIX, 3).f. 91r EXP.: ... iubilationum omnis spiritus laudet Dominum. Expli-

ciunt psalmi numero CL.

1.2. RUB.: Hic psalmus proprie scripsit Dauid extra numerum quumpugnasset cum Goliat solus.INC.: Pusillus eram inter fratres meos et adulescentior in domo patris

mei pascebant oues patris mei. Manus mee fecerunt organum et digitismei aptauerunt psalterium et...

FTC.: ... beneplacitum in eis Domino exiui obuiam [...]. El resto delfolio 91 ha sido cortado.

2. [Liber canticorum], ff. 92r-135v.

f. 92r RUB.: In nomine Domini nostri Ihesu Christi incipiunt canticide toto circulo anni. In primum de aduentu Domini.

ELISA RUIZ GARCÍA

344

RUB.: Canticum de libro Deuteronomii.INC.: Deus de Sina uenit et de Seyr ortus est nobis...f. 98v FTC.: ... percussisti superbum uulnerasti draconem [...].f. 99: Sólo queda un pequeño fragmento.f. 100r ITC.: [...] separationem diuidet me Dominus a populo suo...f. 106v FTC.: ... et non custodibimus mandatum [...].ff. 107r-109r: Laguna textual por mutilación y pérdida de folios.f. 109r ITC.: [...] faciem tuam ne confundas nos...f. 135v FTC.: ... plaga pessima uehementer [...] (cant. LXXXIII).En el f. 91v, originariamente en blanco, se ha añadido un texto

sobre el Espíritu Santo en letra carolina.

Escritura visigótica pausada, de tipo litúrgico, redonda, elegante ycanonizada. Se observa regularmente el uso del grupo tj ante vocal.Las palabras suelen ofrecer una correcta separación. En el f. 82r-v eltexto ha sido completado en una escritura carolina de transición. Aveces aparece el texto repasado por una mano gótica.

El pergamino no está muy bien preparado. Es de color amarillen-to. Se trata de un ejemplar de factura poco cuidada. Los fascículos soncuaterniones carentes de cualquier sistema de ordenación. La foliaciónes moderna, a lápiz y en números arábigos.

Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectivamen-te: 320/310 × 250 mm. y 225 × 120 mm. La unidad de pautado es 10 mm.El texto discurre a línea tirada. La perforación consiste en pequeñas in-cisiones practicadas en la extremidad del margen exterior del folio.

Los títulos y rúbricas están realizados en capitales visigóticas co-rrientes. La mayoría de las iniciales son sencillas y de corte tradicio-nal. Algunas son zoomórficas. Hay espacios previstos para el trazadode letras que han quedado sin hacer o a medio ejecutar (sólo la silue-ta en los ff. 101r y 106v; coloración sin dibujo en los ff. 84v, 92r, 100v,etc.). En otros casos la inicial se realizó posteriormente, dentro de unatradición estilística románica. Se trata de personajes o animales muyelaborados y hechos en tonos marrones y rojizos (ff. 18r, 38r, 45v, 56vy 113r). La tinta del texto es muy negra. Los colores de las inicialestradicionales son sucios frente a la gama rojiza y parduzca de las másmodernas.

El ms. parece ser un producto salido del taller emilianense. Care-ce de esmero y da la sensación de haber sido hecho en serie, con lafinalidad de abastecer las necesidades de culto de otros cenobiosmenores. Por ello mismo su datación es incierta, ya que no presenta

Cód. 64 bis

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

345

Cód. 64 bis

rasgos muy acusados. Ofrece una anotación que reza: «Salmos deDavid incompletos y algunos cánticos». El ejemplar, en efecto, estáincompleto y tiene vestigios de que ha sido muy utilizado. La encua-dernación, en piel blanquilla y de tipo exento, es moderna.

Signaturas antiguas: F 209 y 43.* V. los correspondientes esquemas (pp. 603 y 696).

BIBLIOGRAFÍA

ANSPACH, E. 1930, pp. 85-86.—AYUSO MARAZUELA, T. 1953, núm. 213, p. 216; pp.358, 449, 450.—AYUSO MARAZUELA, T. 1957, núm. 31, p. 358.—CHURRUCA, M. 1939,p. 138.—CLARK, Ch. U. 1919 Collectanea, núm. 603, p. 43; facs. 53, pp. 210-212.—DÍAZ

Y DÍAZ, M. C. 1979a Libros, pp. 190-191.—DOMÍNGUEZ BORDONA, J. 1933 Manuscritos,núm. 371, p. 214, fig. 203.—GARCÍA VILLADA, Z. 1923 Paleografía, núm. 105, p. 110.—GÓMEZ MORENO, M. 1934, lám. XIV, p. 21.—JANINI, J. 1977 Manuscritos, p. 163.—KLEIN,P. K. 1976 Der ältere, passim.—LOEWE, G. y HARTEL, W. 1887-1915 Bibliotheca, núm. 43,p. 513.—MILLARES CARLÓ, A. 1961 Manuscritos, núm. 108, p. 389.—MILLARES CARLÓ,A. 1983 Tratado, núm. I 208, p. 334.—PÉREZ PASTOR, C. 1908 Indices, núm. LXIV bis,pp. 43-44.—PINELL, J. 1965, pp. 119.—WHITEHILL, W. M. 1934, 105-107.

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

347

Cód. 64 ter

Cód. 64 ter

s. X ex.

Ms. unitario, pergamino: 310 × 210 mm.; [1] h. + 126 ff.

1. [Biblia. V.T. Psalterium], ff. 1r-122r. Latín. (Versión: Vetus Latina y Vulgata).

1.1. f. 1r ITC.: [...] INC.: Beatus uir qui... (Psal. I, 1).f. 71v FTC.: ... Deus meus sperantem in te [...] (Psal. LXXXV, 2).f. 72r ITC.: [...] sicut letantibus nobis omnibus... (Psal. LXXXVI, 7).

1.2. f. 122r RUB.: Hic psalmus extra numero est cum pugnauit Dauidaduersus Goliat.INC.: Pusillus eram inter fratres meos...EXP.: ... amputabi caput eius et abstuli obprobrium a filiis Israhel.

Explicit liber psalmorum.

2. Liber canticorum, ff. 122v-126v.2. 2.1. ISIDORVS [HISPALENSIS]2. 2.1. Prologus in libro canticorum, ff. 122v-123r.

f. 122v PROL.: Incipit prologus beati Ysidori in libro canticorum.INC.: Plura nouimus cantica uariis uatum carminibus...f. 123r EXP.: ... in dextera Dei et regnum celestem transibit. Finit.

2.2. f. 123v INC.: Dominus de Sina uenit et de Seyr ortus est nobis...f. 126v FTC.: ... spiritus eius uelut torrens[...] (cant. IV).

ELISA RUIZ GARCÍA

348

Cód. 64 ter

[Additio][ISIDORVS HISPALENSIS][De differentiis uerborum], frag.

Bifolio que ha sido recortado y utilizado como contraguarda ini-cial. Datable en el s. IX ex.

f. 1ra ITC.: [...] buxus et buxum nam buxum neutro lignum est.Buxus feminino aruor est ... (diff. 377).

f. 1rb FTC.: ... adloqui ortantis [...]f. 1va ITC.: [...] delubra oracula templa sunt...f. 1vb FTC.: ... inmundum esse quia transgreditur [...]f. 2ra ITC.: [...]tiam et torporem. Torpor dormitantis est...f. 2ra FTC.: ... Agustinus hoc interesse extimat dicens quod [...]f. 2vb ITC.: [...]dus paternus dicitur patrius...f. 2vb FTC.: ... dicuntur [///] corporis sumunt [...] (diff. 458). Están

mutiladas las cols. 2rb y 2va.

Escritura visigótica pausada muy canonizada, de tipo litúrgico.Algunas letras recuerdan formas gráficas navarro-pirenaicas. Se obser-va de forma regular el uso del grupo tj ante vocal. Utiliza la abrevia-tura qnm / qm para quoniam. Los espacios interverbales se distribuyende manera irregular. El cuerpo del ms. es de una sola mano. Se apre-cian correcciones hechas en letra carolina. En el primer fascículo elbifolio exterior ha sido sustituido. Presenta el texto correspondiente enletra gótica litúrgica. Dicho texto se repite interlineado en una escri-tura visigótica imitativa.

El pergamino es de buena calidad y de color amarillento. Los fas-cículos son cuaterniones. Únicamente el último ofrece un reclamo.

Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectiva-mente: 310 × 210 mm. y 220 × 130/120 mm. La unidad de pautado es10 mm. El texto discurre a línea tirada. La perforación consiste enpequeñas incisiones horizontales practicadas en el margen exterior delfolio. El pautado ha sido trazado a punta seca. Contiene 23 líneas deescritura.

Los títulos presentan las formas mayúsculas habituales. Las rúbri-cas se han realizado con la misma letra del texto. Las iniciales prima-rias son variadas: fitomórficas muy estilizadas, zoomórficas, antropo-mórficas y de lacerías. Las figuras humanas, que conforman caracteres,son numerosas y están concebidas con originalidad. Las letras no sonmuy cuidadas en su trazado, pero muestran una gran riqueza depigmentos, en colores apagados y elegantes. Las iniciales secundariasson de corte epigráfico. En el f. 123v se encuentra una miniatura que

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

349

Cód. 64 ter

representa la gloria de Dios en el Sinaí. Iconográficamente recuerdala imagen de Cristo imberbe con sus discípulos representada en algu-nos «Beatos».

[Additio]

Escritura visigótica pausada corriente. Se trata de una letra quequizá revele influencias ultrapirenaicas. El copista es poco meticulo-so. Se observan anomalías en la ortografía, en la separación de pala-bras y en el sistema abreviativo (aute por autem; tamn por tamen, etc.).Sólo usa ti. Cada differentia va iniciada por un monograma que equi-vale a Inter. Este vocablo y algunos otros van en rojo o verde. El tex-to discurre a doble columna, de un ancho de unos 185 mm. Por estarrecortados los márgenes resulta difícil calcular su primitivo tamaño.La perforación se ha realizado en el intercolumnio. Las líneas horizon-tales van delimitadas por un par de pautas verticales. Se trataría deun ms. destinado a una biblioteca monástica, dada la naturalezalexicográfica de la obra y la escasa tradición hispánica de este textoisidoriano.

La impersonalidad propia de los mss. litúrgicos impide determi-nar con certeza el lugar de producción del códice. En un marbete quefigura en el plano anterior se lee: «Todo el libro del Psalterio y algu-nos cánticos». En un segundo sólo se distingue: «San Isidoro». El ms.está incompleto y mutilado. La encuadernación es antigua en tabla.

Signaturas antiguas: F 215 y 50.* V. los correspondientes esquemas (pp. 604 y 696).

BIBLIOGRAFÍA

ANSPACH, E. 1930, pp. 85-88.—AYUSO MARAZUELA, 1953, núm. 214, p. 216, 358,449, 450; núm. 32, p. 538 (Salterio 3).—AYUSO MARAZUELA, T. 1957, pp. 11-12 (cód.32).—DÍAZ Y DÍAZ, M. C. 1958-1959 Index, núm. 132.—DÍAZ Y DÍAZ, M. C. 1979a Li-bros, p. 196-198, 233-235.—DOMÍNGUEZ BORDONA, J. 1933 Manuscritos, núm. 372, p. 214,fig. 204.—GARCÍA VILLADA, Z. 1923 Paleografía, núm. 106, p. 110.—JANINI, J. 1977 Ma-nuscritos, p. 163.—KLEIN, P. K. 1976 Der ältere, passim.—LOEWE, G. y HARTEL, W. 1887-1915 Bibliotheca, núm. 50, pp. 516-517.—MENTRÉ, M. 1984, pp. 152, 190.—MILLARES

CARLÓ, A. 1961 Manuscritos, núm. 109, p. 389.—MILLARES CARLÓ, A. 1983 Tratado,núm. I 209, p. 334.—PÉREZ PASTOR, C. 1908 Indices, núm. LXIV ter, p. 44.—PINELL, J.1965, p. 119.—WHITEHILL, 1934, pp. 107-109.

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

351

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

353

Cód. 65

Cód. 65

s. XIV (era 1353)

Ms. facticio, pergamino: 380 × 240/260 mm.; [1] h. + 336 ff.

Sector A[Fragmentum iuridicum], ff. 0ra-8vb.

Comentario sobre los primeros títulos del libro I de las Decretales.f. 0ra ITC.: [...]omem petitionem in scripto redigere...f. 5ra RUB.: De summa Trinitate et fide catholica.INC.: Satis utiliter super libellorum doctrina generali euagati sumus

unde consequens est...f. 6va RUB.: De postulatione prelatorum (última rúbrica).INC.: Postulatio est gratie peticio...f. 8vb FTC.: ... et anime sue periculum de [...].

Sector BGVILELMVS DVRANDVS (O.P.)Speculum iudiciale, ff. 9ra-335vb.

f. 9ra RUB.: In nomine Domini et gloriose Virginis Marie matris eius.Incipit Speculum iudiciale a magistro Guillelmo Duranti compositum.

EPIST.: Reuerendo in Christo patri suo domino Octobono Dei gratiaSancti Adriani diacono cardinali Guillelmus Durandi domini Papesubdiaconus et capellanus inter decretorum professores minimus...

INC.: De trono Dei procedunt fulgura...f. 10rb EXP.: ... ueniam humiliter postulans et deuote.TABLA: Índice de los 30 capítulos de la I parte.

ELISA RUIZ GARCÍA

354

f. 11ra RUB.: De iudice delegato.INC.: Quoniam parum esset nosse iura fore...f. 77rb EXP.: ... dicetur infra in titulo de magistris. Explicit liber

primus.RUB.: Incipit secunda pars huius operis ordinem iudiciarium in

ciuilibus causis conplectens.INC.: Sancti Spiritus gratia suffragante de personis...TABLA: Índice de los 45 capítulos de la II parte.f. 81vb FTC.: ... Item depositi de qua in titulo de deposito. Item [...].f. 82ra ITC.: [...] propter causam huius sua contempnere...f. 85vb FTC.: ... prohibentes etiam ad principem ob mi[...]. Aquí se

inicia de nuevo la II parte de la obra. En el margen del f. 77r selee una nota que advierte de la anomalía: Vacat usque nouem foleas...

f. 86ra RUB.: Incipit secunda pars huius operis ordinem iudiciariumin ciuilibus causis conplectens.

INC.: Sancti Spiritus gratia suffragante de personis...TABLA: Índice de los 45 capítulos de la II parte.f. 205vb EXP.: ... Explicit liber secundus. Die sabbati festiuitas sancti

Luce euangeliste. Era millesima CCCLIIIa.f. 206ra RUB.: Incipit liber tercius de criminibus et eorum cognitio-

nibus et aliis actionibus et denunciationibus per inquisitionem.INC.: Superius in parte precedenti plenius explicauimus...f. 220vb EXP.: ... Explicit liber tertius. Era supradicta Deo gratias.f. 221ra RUB.: Incipit liber quartus de libellorum conceptione.INC.: Formauit Deus hominem ad imaginem...f. 335vb EXP.: ... fauorem profecto non querentis humanum sed solum

brauium sempiternum ad quem nos perducat qui sine fine uiuit et regnat,amen. Explicit Speculum iuditiale magistri Guillelmi Duranti. Deogratias, amen, amen.

f. 336r-v: En blanco el recto. En el verso hay anotaciones jurídicas.

[Additio]

En las contratapas anterior y posterior hay unas contraguardascon textos jurídicos. La primera forma parte del cuaderno queconstituye el sector A.

Escritura gótica textualis, tal vez oriunda de Italia. En la confeccióndel ejemplar han intervenido diversas manos, todas ellas se sirven deuna letra de tipo universitario, de buena factura y muy compacta.Abundan las abreviaturas. Quedan algunas señales de la numeración

Cód. 65

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

355

Cód. 65

de las peciae. La repetición de una parte del texto revela un desajusteen el acto de la copia.

El pergamino es de buena calidad y de color oscuro. Los tipos defascículos predominantes son los quiniones y los seniones. En la ma-yoría de ellos hay reclamos. Algunos van orlados. En los ff. 244v, 268vy 280v la secuencia textual se incluye en la silueta de un pez. Que-dan huellas de una foliación antigua en números romanos. Por su irre-gularidad no coincide con la moderna en arábigos. Se observa la apli-cación de diversos criterios codicológicos.

La dimensión del folio es 380 × 240/260 mm. La caja de escrituraoscila entre 290-330 y 175-220 mm. La unidad de pautado es 5 mm.El texto está distribuido en dos columnas. No quedan huellas de laperforación. El pautado ha sido trazado con tinta aguada. El númerode líneas de escritura es muy irregular.

La ornamentación se reduce a las iniciales, las cuales son desnu-das o bien con algunos rasgueos. Hay calderones. Los colores emplea-dos son el rojo y el azul. En la secuencia que inicia la II parte de laobra (f. 86r) se encuentra alguna letra con lacerías y una especie de«bianchi girari».

El ejemplar, que quizá sea oriundo de Italia, procede del monaste-rio de San Pedro de Cardeña. La encuadernación es antigua, en tablaforrada de piel. La decoración de los planos se reduce a un diseñorectangular dividido en sectores mediante líneas fileteadas perpendi-culares y oblicuas. Se aprecian restos de «Makulaturen».

Signaturas antiguas: F 240 y 1.* V. los correspondientes esquemas (pp. 605 y 697).

BIBLIOGRAFÍA

MILLARES CARLÓ, A. 1983 Tratado, II núm. 66, p. 355.—PÉREZ PASTOR, C. 1908 In-dices, núm. LXV, p. 44.

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

357

Cód. 66

Cód. 66

GREGORIVS IX, PapaDecretales cum glossa

s. XIII-XIV

Ms. unitario, pergamino: 375 × 265/275 mm.; [2] h. + 218 ff. + [3] h.

Texto principal

f. 1ra RUB.: Gregorius, episcopus seruus seruorum Dei, dilectis filiisdoctoribus et scolaribus et uniuersis Parisiis commorantibus salutem etapostolicam benedictionem.

PROL.: Rex pacificus pia miseratione...f. 1rb EXP.: ... auctoritate sedis apostolice speciali.RUB.: De suma Trinitate et fide catholica (lib. I, tit. 1, cap. 1).INC.: Firmiter credimus et simpliciter confitemur quod unus solus est...f. 218 ra EXP.: ... indignum est et Romane ecclesie consuetudine

alienum ut pro spiritualibus facere quis homagium compellatur. ExpliciuntDecretales (lib. V, tit. 41, cap. 11).

Glosa

f. 1ra INC.: In huius libri principio quinque precipue sunt prenotanda...f. 218rb EXP.: ... supra de pactis Pactiones. Explicit liber quintus.f. 218v: Índices de las rúbricas de los cinco libros de las Decretales.

[Additio]

En la contratapa anterior hay una contraguarda con textos ca-nónicos glosados (Prima compilatio antiqua: lib. I, tit. 7, c. 2-3; tit. 8,

ELISA RUIZ GARCÍA

358

Cód. 66

c. 1-3; tit. 9, c. 1 y 10). En la guarda contigua figuran las rúbricasde los títulos y los initia de los capítulos del libro V de las Decretalesen forma columnada. En el espacio restante del verso de ese foliohay textos jurídicos en letra gótica más moderna. Al final del códi-ce se encuentran tres hojas de guarda con textos de la misma na-turaleza y otras anotaciones de una mano gótica que escribe en pe-queño módulo. El último folio se encuentra en pésimo estado.

Escritura gótica textualis, tipo Parisiensis. La glosa va en letra cur-siva. Numerosísimas abreviaturas. Hay varias manos en el texto prin-cipal y en las glosas. En algunos sectores hay un tercer estrato de glo-sas y anotaciones varias.

El pergamino es de calidad mediana y de color parduzco. Los fas-cículos son cuaterniones y quiniones. Se encuentran algunos reclamos.Los títulos corrientes presentan la palabra Liber abreviada y el núme-ro en caracteres romanos en rojo y azul.

Las dimensiones del folio son: 375 × 265/270 mm. La caja de es-critura es muy variable: 295-255 × 235-220 mm. La unidad de pauta-do es 5 mm. El texto principal está dividido en dos columnas. En tornoa él se encuentra la glosa. La perforación consiste en pequeñas inci-siones oblicuas en el margen exterior hasta cierta altura. El númerode líneas de escritura es muy variable.

La ornamentación se reduce al tratamiento de las iniciales. Estasson mayúsculas góticas de silueta muy alargada en tonos rojos y azu-les. Algunas con filigranas. Las secundarias presentan rasgueos. Hayuna tercera clase de módulo más pequeño, en rojo, azul o bien en tintacon un toque rojo. Las rúbricas se sirven de las mismas letras que elresto del texto.

El ejemplar procede de San Pedro de Cardeña. En un marbetecolocado en la tapa anterior se lee: «Decretales in V libris». El ms. estácompleto. La encuadernación es antigua, en tabla forrada de una pieloscura. Quedan tres bullones. Los cierres se han perdido. La tapaposterior se ha perdido.

Signaturas antiguas: F 241 y 2.* V. los correspondientes esquemas (pp. 606 y 697).

BIBLIOGRAFÍA

GARCÍA Y GARCÍA, A. 1988, pp. 52-53.—PÉREZ PASTOR, C. 1908 Indices, núm. LXVI,p. 45.

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

359

Cód. 67

Cód. 67

[GRATIANVS DE CLVSIO] (Camaldulensis)[Decretum cum glossa]

s. XIII

Ms. unitario, pergamino: 440 × 285 mm.; 305 ff. + [1] h.

Texto principal

f. 1: Sólo queda un esquinazo del folio casi ilegible.f. 2ra ITC.: [...] ut (subpunteado) plebs sciat (corr.) uel quod

sciscitatur et rogat ut fiat... (pars I, dist. 2, c. 2).f. 6vb FTC.: [...] cuius Deus uoluit tue clemencie pie deuot[ionis...]

(pars I, dist. 10, c. 3).f. 7ra ITC.: ... hoc uestre indicimus sanctitati (subpunteado) caritati,

ut ab apostolicis institutis... (pars I, dist. 11, c. 10).f. 8vb FTC.: ... eadem dispensatio locum habeat, uidelicet, ut committa-

mus [...] (pars I, dist. 14, c. 1).f. 9ra ITC.: [...] etatum oporteat temperari, illa semper... (pars I,

dist. 14, c. 2. Sólo falta un trozo del folio).f. 45vb FTC.: ... fidei reuertentes in suis ordinibus [...] (pars I,

dist. 50, c. 12).f. 46ra ITC.: [...] ut ad predicationem proficisci debe (subpunteado)

debeat... (pars I, dist. 50, c. 17).f. 69vb FTC.: ... quaternum sollempne agamus ieiu[nium...] (pars I,

dist. 76, c. 1).f. 70ra ITC.: [... sacer]dotibus, quoniam adhuc nescimus... (pars II,

causa 11, q. 1, c. 41).f. 305va EXP.: ... non potest Filius a se facere quicquam nisi quod

uiderit Patrem facientem.

ELISA RUIZ GARCÍA

360

Cód. 67

Glosa Ordinaria: [Bartholomeus Brixiensis]

f. 2ra ITC.: [...] Iohannes seruitutes alibi dist. I questio seruitusinducta sit per ebrietatem.

f. 305 va EXP.: ... Filius similis esse Patri et magistro discipulus XXIIII

questio a cum beatissimus.Las adiciones posteriores a la Glosa Ordinaria son atribuidas a

Guido de Baysio. Hay otras anotaciones sin sigla alguna.

[Additio]

El folio 306 es una hoja de guarda que contiene un texto canó-nico a dos columnas, sin principio ni fin.

Escritura gótica textualis, de ascendencia italiana. Presenta abundan-tes correcciones y anotaciones.

El pergamino es de buena calidad y color marfileño. Los fascícu-los son todos seniones, salvo un quinión. Los reclamos están en elmargen inferior enmarcados por una orla. Los títulos corrientes vanen rojo y azul. Hay una foliación antigua en números romanos y otramoderna a lápiz. Ambas no se corresponden con los folios reales.

Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectiva-mente: 440 × 285 mm. y 340/350 × 235/245 mm. La unidad de pauta-do es: 5 mm. El texto está distribuido en dos columnas. En torno a élse encuentra el aparato de las glosas. No se aprecia perforación algu-na. El pautado está trazado con mina de plomo. Las líneas de escri-tura oscilan entre 53 y 48.

El ms. presenta mutilaciones: las miniaturas y letras más ornamen-tadas han sido recortadas. Tan sólo quedan algunas iniciales prima-rias dibujadas sobre un campo azul con motivos vegetales muyestilizados en varios colores. Las restantes responden al patrón habi-tual de mayúsculas góticas en rojo y azul con filigranas y rasgueos.Las rúbricas ofrecen la misma letra que el resto del texto.

El ejemplar, que procede de San Pedro de Cardeña, ofrece unmediano estado de conservación. La encuadernación, en piel de colortostado, es moderna (a. 1961).

Signaturas antiguas: 242 y 3.* V. los correspondientes esquemas (pp. 607 y 698).

BIBLIOGRAFÍA

DOMÍNGUEZ BORDONA, J. 1933 Manuscritos, núm. 373, p. 215.—FRANSEN, G. 1953,p. 228.—GARCÍA Y GARCÍA, A. 1962, p. 180.—PÉREZ PASTOR, C. 1908 Indices, núm. LXVII,p. 45.

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

361

Cód. 68

Cód. 68

BONIFACIVS VIII, PapaLiber VI Decretalium cum glossa Iohannis Andreae

s. XIV

Ms. unitario, pergamino: 430 × 275/290 mm.; 106 ff.

Texto principal

f. 1ra RUB.: Incipit liber Decretalium domini Bonifacii Pape VIII.RUB.: Bonifacius, episcopus seruus seruorum Dei, dilectis filiis

doctoribus et scolaribus uniuersis Bononie commorantibus salutem etapostolicam benedictionem.

PROL.: Sacrosancte Romane eclesie...f. 2rb EXP.: ... aut pro decretalibus habituri. Gregorius X in consilio

Lugdunensi.RUB.: De summa Trinitate et fide catholica (lib. I, tit. 1, cap. 1).INC.: Fideli ac deuota professione fatemur...

f. 100rb EXP.: ... Certum est, quod is committit in legem, qui,legis uerba complectens, contra legis nititur uoluntatem.

Glosa: Iohannes Andreae

f. 1ra INC.: [Quia preposterus est ordo prius humana subsidia]... seiudicio seculari II q. VII nos si et uoluntarie.

f. 106rb EXP.: ... labores meos offerant iam licet nouiter inchoatos.Iohannes Andreae.

f. 106v: En blanco.

ELISA RUIZ GARCÍA

362

[Additio]

Una contraguarda que formaba parte de este códice se encuen-tra actualmente conservada en una carpeta de fragmentos, cuya sig-natura es Cód. 119.

Escritura gótica textualis, de ascendencia italiana. La glosa presen-ta una modalidad de letra gótica más angulosa. Se encuentran nume-rosísimas abreviaturas. Hay abundantes anotaciones y llamadas deatención al lector en gótica cursiva de pequeño módulo. El texto prin-cipal procede una sola mano; la glosa de otra.

El pergamino es de mediana calidad y de color parduzco. El tipode fascículo más utilizado es el senión. El reclamo se coloca en elcentro del margen inferior del último folio de cada cuaderno. Existentítulos corrientes. En cursiva se añade ocasionalmente alguna noticiasobre el contenido.

Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectiva-mente: 430 × 275/290 mm. y 385/275 × 225/255 mm. La unidad depautado es 5 mm. El texto está distribuido en dos columnas rodeadaspor las glosas. La perforación no se aprecia pues se le ha añadido unastiras de pergamino por los bordes, probablemente para disponer demás espacio para los comentarios. El texto principal consta de 40 lí-neas de escritura y en total 75 aproximadamente.

La ornamentación se reduce a las iniciales, las cuales son sencillas.Se trata de las típicas mayúsculas góticas de alargada silueta y algu-nos rasgueos en colores rojo y azul alternados. Hay algunas dibujadasa tinta con filigrana. Las rúbricas presentan el mismo tipo de escritu-ra que el resto del texto. Se emplean calderones. Algunas arracadasestán en blanco.

El ejemplar procede de San Pedro de Cardeña. El ms. está com-pleto y en un estado discreto de conservación. La encuadernación esmoderna en piel blanquilla (a. 1962).

Signaturas antiguas: F 243 y 4.* V. los correspondientes esquemas (pp. 608 y 698).

BIBLIOGRAFÍA

PÉREZ PASTOR, C. 1908 Indices, núm. LXVIII, p. 45.

Cód. 68

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

363

Cód. 69

Cód. 69

BONIFACIVS VIII, PapaLiber VI Decretalium cum glossa Iohannis Andreae

s. XIV-XV

Ms. unitario, pergamino: 400/430 × 260 mm.; [1] h. + 13 ff. + [1] h.

Texto principal

f. 1ra RUB.: Bonifacius, episcopus seruus seruorum Dei, dilectis filiisdoctoribus et scolaribus uniuersis Salamantice commorantibus salutem etapostolicam benedictionem.

PROL.: Sacrosancte Romane eclesie...f. 3va EXP.: ... aut pro decretalibus habituri.f. 3va RUB.: De suma Trinitate et fide catholica. Gregorius XI generali

concilio Lugdunensi (lib. I, tit. 1, cap. 1).INC.: Fide[l]i ac deuota professione fatemur...f. 4vb FTC.: ... non pareatur inpune [...] (lib. I, tit. 2, cap. 2).f. 5ra ITC.: [...] quamquam sub nomine ecclesiarum... (lib. III, tit. 4,

cap. 4).f. 13vb FTC.: quamuis tibi nuper in genere potestatem deder[imus...]

(lib. III, tit. 4, cap. 38).

Glosa: [Iohannes Andreae]

f. 1ra INC.: Quia preposterus est ordo prius humana subsidia...f. 13vb FTC.: ... de ecclesiastici compromisarius [...].

ELISA RUIZ GARCÍA

364

Cód. 69

[Additio]

Las dos hojas de guarda contienen un documento notarial encastellano otorgado en el año de 1330. Está escrito en letra dealbalaes.

Escritura gótica redonda, de factura no muy esmerada. Una sólamano ha realizado tanto el texto principal como las glosas.

El pergamino es de mediana calidad. Únicamente se conserva unbinión, un folio y un cuaternión. Carece de signaturas, reclamos y tí-tulos corrientes.

Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectiva-mente: 400/430 × 260 mm. y 310/340 × 210/215. La unidad de pauta-do: 7 mm. El texto principal discurre a doble columna. En torno almismo está la glosa. No se aprecian huellas de la perforación. El nú-mero de líneas de escritura oscila entre 55 y 62.

La ornamentación es prácticamente inexistente. Se reduce a algu-nas iniciales góticas con filigranas no muy esmeradas. Como la deco-ración está incompleta, resultan visibles las letras de aviso. Los úni-cos pigmentos utilizados son de color rojo y azul.

El ms. procede del monasterio de San Pedro de Cardeña. El ejem-plar se encuentra muy incompleto y mutilado. La encuadernación esmoderna en piel de color tostado (a. 1962).

Signaturas antiguas: F 244 y 5.* V. los correspondientes esquemas (pp. 609 y 699).

BIBLIOGRAFÍA

PÉREZ PASTOR, C. 1908 Indices, núm. LXIX, p. 46.

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

365

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

367

Cód. 70

Cód. 70

[COMESTOR], PetrusHistoriae scholasticae

s. XIII

Ms. unitario, pergamino: 355 × 245 mm.; 230 ff. + [2] h.

f. 1ra PROL.: Hic incipit prologus in historiis.EPIST.: Reuerendo patri et domino Willelmo Dei gratia Senonensi

archiepiscopo Petrus seruus Christi presbiter Trecensis uitam bonam etexitum bonum.

INC.: Causa suscepti laboris fuit instans peticio sociorum...EXP.: ... et auctoritas prebeat perhennitatem per omnia benedictus

Deus, amen.PROL.: Imperatorie maiestatis est tres in palatio habere mansiones...f. 1rb EXP.: ... eo iuuante qui omnium princeps est et principium.RUB.: De creatione empirei celi et IIII elementorum.INC.: In principium erat Verbum...f. 208va EXP.: ... processio translata est in dominicam. Expliciunt

euangelia.f. 209ra RUB.: Incipiunt historie actuum apostolorum. Quotiens

apparuit Dominus discipulis infra XL dies.INC.: Anno nono decimo imperii Tiberii...f. 230v EXP.: ... crucifix[///] Iherusalem, Troiana mandante. Explicit

historia actuum apostolorum.

ELISA RUIZ GARCÍA

368

[Additio]

ff. 231-232: Hojas de guarda que han sido utilizadas para trans-mitir un texto jurídico relacionado con los testamentos.

Esta misma obra se encuentra también reproducida en el ms.Cód. 11 de este mismo fondo. Ambas versiones no coinciden conexactitud.

Escritura gótica extrapeninsular muy correcta, regular y legible.Presenta abundantes abreviaturas. Ofrece numerosas marginalia ence-rradas en cartelas decoradas con motivos vegetales estilizados, lamayoría proceden de la misma grafía, algunas en escritura más cursi-va. Se aprecia diversidad de manos.

El pergamino es de buena calidad y de color tostado. El tipo defascículo más utilizado es el cuaternión. Los reclamos presentan lamisma letra que el resto del texto. La foliación es moderna, a lápiz yen números arábigos.

Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectiva-mente: 355 × 245 mm. y 235 × 160 mm. La unidad de pautado es 5 mm.El texto está distribuido a doble columna. La perforación consiste enpequeños orificios circulares practicados en ambos márgenes del fo-lio. Las líneas de escritura son 44.

Las iniciales primarias son de varios tipos: de lacerías (la del f. 1restá sin colorear), resaltadas o con filigranas. Las iniciales secundariasson mayúsculas normales con un toque de rojo en ocasiones. Los tí-tulos y rúbricas están trazados con el mismo tipo de letras que el res-to del texto en color bermellón. En el primer folio de algunos fascícu-los se encuentra una inicial, de gran tamaño, dibujada en el margeninferior siguiendo un orden correlativo alfabético. Comprende de laA a la H (ff. 59r, 67r, 75r, 83r, 91r, 99r, 107r y 115r). Los únicospigmentos utilizados son el rojo y el azul.

El ms. procede del monasterio de San Pedro de Cardeña. El ejem-plar se conserva completo y en buen estado. La encuadernación esmoderna en piel de color tostado (a. 1962).

Signaturas antiguas: F 245 y 6.* V. los correspondientes esquemas (pp. 610 y 699).

BIBLIOGRAFÍA

DOMÍNGUEZ BORDONA, J. 1933 Manuscritos, núm. 374, p. 215.—LOEWE, G. y HARTEL,W. 1887-1915, Bibliotheca, núm. 6, p. 523.—PÉREZ PASTOR, C. 1908 Indices, núm. LXX, p. 46.

Cód. 70

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

369

Cód. 71

Cód. 71

[Biblia. N.T. Euangelia cum glossa]. Latín.

s. XIII

Ms. unitario, pergamino: 375 × 230 mm.; 201 ff.

Texto principal

f. 1r PROL.: Mattheus. El nombre aparece mutilado al igual queel comienzo del texto siguiente.

ITC.: [...] Iudea sicut in ordine primus...f. 1v EXP.: ... fuerat ante promissus.INC.: Liber generationis Ihesu Christi filii Dauid...f. 20vb FTC.: ... cordibus uestris quid est facilius dicere [...]

(Matth. 9, 5).f. 21ra ITC.: [...] filia mea modo defuncta est (Matth. 9, 18).f. 22vb FTC.: ... sufficit discipulo ut sicut magister eius [...]

(Matth. 10, 25).f. 23ra ITC.: [...] ecce mitto angelum meum (Matth. 11, 10).f. 26v FTC.: ... audit uerbum regni et non [...] (Matth. 13, 18).f. 27r ITC.: [...] in nauicula in locum desertum seorsum...

(Matth. 14, 13).f. 50v EXP.: ... ad consumationem seculi.f. 51r PROL.: Marcus euangelista Dei electus et Petri...EXP.: ... incrementum prestat Deus est.RUB.: Initium euangelii Ihesu Christi filii Dei.INC.: Sicut scriptum in Esaia propheta...

ELISA RUIZ GARCÍA

370

f. 92r EXP.: ... sequentibus signis. Explicit euangelium secundumMarcum.

f. 93r PROL.: Lucas Anthiocensis natione...EXP.: ... fastidientibus prodidisse.INC.: Quoniam quidem multi conati sunt...f. 121v ITC.: [...] iam dies. Et intrauit... (Luc. 24, 29). Este folio ha

sufrido una transposición y una inversión. Tendría que ir tras elactual f. 159.

f. 121r FTC.: ... et erant semper in templo laudantes Deum etbenedicentes Dominum [...] (Luc. 24, 53).

f. 159v FTC.: ... quoniam aduesperascit et inclinata est [...](Luc. 24, 29). El texto prosigue en el f. 121v.

f. 160r ITC.: [...] Hic est Iohannes [///] est electus a Deo... (prol.euang. Iohan.).

f. 160v EXP.: ... doctrina seruiretur.f. 161r INC.: In principio erat Verbum...f. 201v EXP.: ... qui scribendi sunt libros. Explicit liber Iohannis.

Glosa

f. 1ra INC.: Matheus cum primo predicasset...f. 201r EXP.: ... neque nubent neque nubentur.

[Additio]

La contraguarda que el ejemplar ofrecía se encuentra en la ac-tualidad conservada en una carpeta. V. la entrada correspondientebajo la signatura Cód. 119.

Escritura carolina de transición a gótica. A lo largo de la obra seaprecia un cambio hacia el nuevo estilo gráfico. Se observa la inter-vención de varias manos. Hay glosas en ambos márgenes proceden-tes de la misma mano que ha realizado el texto.

El pergamino es de buena calidad y de color lechoso. Predominanlos fascículos en forma de quiniones. Hay títulos corrientes y recla-mos dispuestos horizontalmente. La foliación es moderna, a lápiz yen números arábigos.

Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectiva-mente: 375 × 230 mm. y 225/235 × 160 mm. La unidad de pautado es9 mm. para el texto principal y 5 mm. en los comentarios. El textodiscurre a línea tirada en el centro de la página. En torno a él se en-cuentra el comentario. La perforación se ha practicado en el margen

Cód. 71

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

371

Cód. 71

exterior, en forma de incisiones circulares u oblicuas. El pautado hasido hecho con mina de plomo. El número de líneas de escritura esvariable.

La ornamentación se reduce a las letras distintivas. A causa de subelleza han sido recortadas todas, salvo dos y un fragmento. El cuer-po estaba realizado en oro y el campo circundante con lacerías enblanco (f. 51v) o bien con cánidos y filigranas (f. 93v). Las inicialessecundarias son resaltadas con algunas filigranas en rojo o azul. Loscalderones son muy abundantes y polimórficos.

El ejemplar procede de San Pedro de Cardeña. El ms. se encuen-tra incompleto y mutilado. La encuadernación es moderna en pielblanquilla (a. 1961).

Signaturas antiguas: F 246 y 7.* V. los correspondientes esquemas (pp. 611 y 700).

BIBLIOGRAFÍA

DOMÍNGUEZ BORDONA, J. 1933 Manuscritos, núm. 375, p. 216.—PÉREZ PASTOR, C.1908 Indices, núm. LXXI, p. 46.

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

373

Cód. 72

Cód. 72

[Biblia. V.T. Genesis-Reges II]. Latín. (Versión: Vulgata)

s. XIV

Ms. unitario, pergamino: 475 × 340 mm.; 363 ff.

f. 1ra ITC.: [...] sua audiens autem Ruben nitebatur liberare eum...(Gen. 37, 23).

f. 43vb FTC.: ... usque quo tangerent fines terre [...] (Ex. 16, 35).f. 44ra ITC.: [...] populo in his que ad Deum pertinent... (Ex. 18, 19).f. 73vb FTC.: ... perfectum est autem omne opus tabernaculi et [...]

(Ex. 39, 31).f. 74 ra ITC.: [...]sum aromatum sicut iusserat Dominus... (Ex. 40, 25).f. 149vb FTC.: ... multitudinis nec sancti [...] (Num. 27, 14).f. 151ra ITC.: [...] erunt: media pars hin pro uitulos... (Num. 28, 14).f. 155vb FTC.: ... tulit Moyses quinquagesimum [...] (Num. 31, 17).f. 156ra ITC.: [...] [nolue]ritis sequi eum in solitudine populum...

(Num. 32, 15).f. 214ra PROL.: Incipit prologus sancti Iheronimi presbiteri in libro

Iosue, filii Nun.f. 214rb INC.: Tandem finita Pentatheuco Moysi...f. 215vb EXP.: ... debeamus aure transire. Finit prologus.TABLA: Contiene 20 caps.f. 252vb FTC.: ... Iebuseum habitatorem Iherusalem [...] (Iud. I, 21).f. 253ra ITC.: [...] omnes filios Israel eleuauerunt uocem suam...

(Iud. II, 4)f. 292vb FTC.: ... Obet genuit Ysai, Ysai genuit Dauid. Explicit liber

Ruth breuiter collectum qu[...].

ELISA RUIZ GARCÍA

374

Cód. 72

f. 294vb ITC.: [...]nis quoque in fine prouerbia ab eo loco... (prol. Reg. I).f. 296ra EXP.: ... et humiliatus sum et silui a bonis. Finit prologus.TABLA: Incipiunt capitula libri primi Samuelis.INC.: Vbi orat Anna corde (cap. 1).f. 298rb FTC.: ... per Gaath prophetam Dominus in tribus correptio-

nibus alloquitur Dauid [...] (cap. 137).f. 298va ITC.: [...]im et nomen eius Helchana filius (Reg. I, 1, 1).f. 363 FTC.: ... saltem Amno frater meus [...] (Reg. II, 13, 26).

Escritura gótica peninsular, de tipo litúrgico. Se caracteriza por sugran módulo y factura algo descuidada. Presenta algunas correccio-nes. Se distinguen diversas manos.

El pergamino es de buena calidad y de color amarillento. Los fas-cículos son cuaterniones. Hay reclamos en posición horizontal. La fo-liación es moderna, a lápiz y en números arábigos.

Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectiva-mente: 475 × 340 mm. y 290/320 × 225 mm. La unidad de pautado es9 mm. para el texto principal y 4 para los demás casos. El texto dis-curre a doble columna. La perforación consiste en orificios practica-dos en el borde exterior (apenas quedan restos). El pautado ha sidotrazado con mina de plomo. Las líneas de escritura son 26.

Los títulos han sido ejecutados en capitales góticas, de corteepigráfico, en rojo y en azul. Las iniciales primarias son de gran ta-maño. Lacerías, cánidos y seres fantásticos son los motivos principal-mente empleados. En su mayoría han sido cortadas. Las secundariasestán adornadas con filigranas. Alguna es antropomórfica (ff. 32r y62v). Se aprecian letras de aviso.

El ms. procede del monasterio de San Pedro de Cardeña. La en-cuadernación es moderna en piel de color tostado (a. 1962). El ejem-plar está incompleto y mutilado.

Signaturas antiguas: F 247 y 8.* V. los correspondientes esquemas (pp. 612 y 700).

BIBLIOGRAFÍA

AYUSO MARAZUELA, T. 1953, p. 375.—DOMÍNGUEZ BORDONA, J. 1933 Manuscritos,núm. 376, p. 216.—PÉREZ PASTOR, C. 1908 Indices, núm. LXXII, pp. 46-47.

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

375

Cód. 73

Cód. 73

IOHANNES [DE STERNGASSEN] (O.P.)Commentaria in quattuor libros Sententiarum [Petri Lombardi]

s. XIV

Ms. unitario, pergamino: 315 × 225/230 mm.; [1] h. + 119 ff.

f. 1r INC.: Queritur utrum theologiae sit scientia... (lib. I).f. 35ra EXP.: ... cui sit honor et gloria in secula seculorum, amen.f. 35ra INC.: Creationem rerum insinuans scriptura... (lib. II).f. 60va EXP.: ... ad omnia que non sunt contra Deum, qui uiuit et

regnat per omnia secula seculorum. Explicit secundus liber. Nuncuideamus de tertio.

f. 63ra RUB.: Explicit secundus. Incipit tercius. (lib. III).INC.: Cum ergo uenit plenitudo temporis...f. 82ra EXP.: ... in quibus tamen prohibendis pena non apponebatur.f. 82ra RUB.: Incipit quartus. (lib. IV).INC.: Samaritanus etc. Hi qui primo de diffinitione...f. 118vb EXP.: ... sed congaudendi diuine iustitie cui est honor et

gloria per secula seculorum. Explicit Iohannina super 4us Sententiarum.f. 119r TABLA: Índice alfabético analítico. Empieza en Absoluere

y termina en Bigamia.

[Additio]

La hoja de guarda existente, originariamente un bifolio en forma-to menor, transmite un texto legal sobre condiciones de las ventas.

Escritura gótica cursiva corriente, extrapeninsular. El texto presen-ta abundantes abreviaturas. Se distinguen tres manos netamente dife-

ELISA RUIZ GARCÍA

376

Cód. 73

renciadas: A (libros I y II); B (libros III y IV hasta el f. 107); C (ff. 108hasta el final). La hoja de guarda presenta una escritura gótica cursi-va formada, de cuidada factura.

El pergamino es de mediana calidad y de color amarillento. Losfascículos son seniones. Se emplean signaturas expresadas mediantelas letras del alfabeto seguidas de números romanos correlativos has-ta la primera mitad del cuaderno. Dichas señales aparecen colocadasen el margen inferior del recto de los folios. También se encuentranreclamos en posición horizontal. La foliación es antigua. Va expresa-da en números arábigos que figuran en el verso de las hojas a partirdel f. 16. Presenta alguna anomalía (la numeración salta del 60 al 63).Los bifolios 5 y 6 del penúltimo cuaderno han sufrido una transposi-ción. Asimismo hay indicaciones en números romanos en el margensuperior del folio, en ambas caras, relativas a las partes de la obra.

Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectiva-mente: 315 × 225 mm. y 220/225 × 155/165 mm. La unidad de pauta-do oscila entre 4 y 5 mm. El texto discurre a línea tirada. El pautadoha sido trazado con mina de plomo. El número de líneas de escrituraes muy variable: oscila entre 45 y 52.

La ornamentación es muy escasa. Existen algunas iniciales prima-rias en color rojo y azul adornadas con filigrana. La más elaborada seencuentra en el f. 62r. Las secundarias son muy sencillas. Hay tam-bién calderones. Los únicos pigmentos utilizados son el rojo y el azul.

El ms. procede del monasterio de San Pedro de Cardeña. El ejem-plar está completo y en discreto estado de conservación. La encuader-nación es moderna en piel blanquilla (a. 1962).

Signaturas antiguas: F 248 y 9.* V. los correspondientes esquemas (pp. 613 y 701).

BIBLIOGRAFÍA

PÉREZ PASTOR, C. 1908 Indices, núm. LXXIII, p. 47.

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

377

Cód. 74

Cód. 74

s. XIV

Ms. unitario, pergamino: 270 × 125 mm.; 175 ff. + [1] h.

1. GVILELMVS [SANCTI THEODORICI] (O. Cist.)1. Vita beati Bernardis abbatis, ff. 1ra-100vb.

f. 1ra ITC.: [...] mulierem a se repulit amator uirginitatis... (tabla).f. 1va EXP.: ... et rescripto Bucardi abbatis Valerne et postea Belleuallis.RUB.: Incipit liber primus uite beati Bernardi abbatis edita a domino

Guillelmo.INC.: Bernardus Burgundie partibus Fontanis oppido...f. 67vb FTC.: ... spiritualibus conferebat nouissime uero opportunum [...].f. 68ra ITC.: [...] benedictio petebatur postremo quia uitis habundan-

tissima suos undique...f. 73vb FTC.: ... deportari iam per dies aliquot [...].f. 74ra ITC.: [...] expectabatur ab hominibus dies...f. 93vb FTC.: ... nusquam absentem posset etiam in absentes [...].f. 94ra ITC.: [...] uellent reconciliari cogebantur in ipsa hora oblata est...f. 95vb FTC.: ... quem ad modum ydropicis [...].f. 96ra ITC.: [...] non uidebat sue uidelicet operationis opinioni sue

splendorem...f. 96vb FTC.: ... in medio gregis pastor extinctus dum [...]f. 97ra ITC.: [...] ita uidit talis uero uille est de cuius...f. 100vb EXP.: ... quod est super omne nomen sicut et tu super omnia

Deus benedictus in secula, amen. Frayre Guillén de Burgos escripsso estelibro. Dios le de buen galardón, amén. El texto en castellano procedede otra mano.

ELISA RUIZ GARCÍA

378

2. BERNARDVS CLARAEVALLENSIS2. Epistolae, ff. 101ra-116ra.

f. 101ra RUB.: Incipiunt epistole beati Bernardi abbatis.

2.1. EPIST.: Reuerendo conuentui Lugdunensium... (epist. 174).INC.: Inter ecclesias Galliae constat...f. 103rb EXP.: ... aliter sapio paratus iudicio emendare.

2.2. f. 103va INC.: Auditum est in terra nostra... (epist. 238).f. 103vb FTC.: ... mutatus est in Filium [...]. A partir de aquí, y

sin transición alguna, se inicia otro texto que no se corresponde conesta epístola.

2.3. f. 103vb ITC.: [...] a modo non uocaberis Filius...f. 104vb EXP.: ... occulos tuos qui aufert spiritum principum.

2.4. f. 104vb EPIST.: Innocentio Pape Bernardus abbas (epist. 218).INC.: Nichilum id quod est putabam me...f. 105va EXP.: ... placuerit que scripserim ego.

2.5. f. 105va EPIST.: Ad Gerardum cancellarium Bernardus (epist. 119).INC.: Quantum malum scisma...f. 106va EXP.: ... sit non frustra dictum.

2.6. f. 106vb INC.: Vobis audeo loqui quicquid in buccam... (epist. 231).f. 107vb FTC.: ... in me supplantationem [...]. A partir de aquí, y

sin transición alguna, se inicia otro texto que no se corresponde conesta epístola.

2.7. f. 107vb ITC.: [...] nisi quod in hoc posterior...f. 108ra EXP.: ... Alberto Hostiensi, Stephano Prenester in maio

Tusculis.

2.8. f. 108ra EPIST.: De pace facta inter regem Francorum et comitemTeobaldum. Illustri Francorum regi Bernardus Clareuallis uocatusabbas (epist. 221).INC.: Scit Deus quantum uos...f. 109rb EXP.: ... quam fraudulenta oscula inimici.

2.9. f. 109rb EPIST.: Amantissimo patri et domino Innocentio summopontifici frater Bernardus Clareuallis (epist. 166).

Cód. 74

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

379

INC.: Iterum clamo, iterum pulso...f. 110rb EXP.: ... perperam factum est reuocare.

2.10. f. 110rb EPIST.: Domino karissimo et amico magistro V[mbaldo] Deigratia apostolice sedis cardinali diacono Bernardus Clareuallis uocatusabbas.INC.: Esurire et sitire iusticiam...f. 110va EXP.: ... si quid potes adiuua nos misertus nostri.

2.11. f. 110va EPIST.: Dominis et (rasura) reuerendis omnibus qui suntde curia (epist. 168).INC.: Vos scitis si dignum ducitis...f. 111ra-b EXP.: ... qui iuxta me erant de longe steterunt et uim

faciebant qui quaerebant animam meam.

2.12. f. 111rb EPIST.: Dei gratia illustrissimo regi Francorum (epist. 170).INC.: Si totus orbis aduersum me...f. 112va EXP.: ... incommodum adquiretis. Valete.

2.13. f. 112va INC.: Dum adhuc Rome essemus... (epist. 164).f. 114va EXP.: ... omnia posita teste ipsa ueritate.

2.14. f. 114va EPIST.: Amantissimo patri et domino Innocentio Dei gratiasummo pontifici Bernardus Clareuallis.INC.: Modicum id quod est...f. 114vb FTC.: ... paucos calumpniatores eius mentiri [...]f. 115ra ITC.: [...] in quo non plane fallitur affectus...f. 115vb FTC.: ... autem prouidem bona non tantum coram Deo sed

etiam coram hominibus [...].f. 116ra ITC.: [...] et moti iam sunt sicut ebrius... (epist. 270, 1).

2. 2.15. [Tractatus de moribus et officio episcoporum I, 24-26], ff. 125vb-126ra.

f. 125vb FTC.: ... fidenter loquebatur Deo diem [...].f. 126ra ITC.: [...] nec dicimus quamcumque etatem...

2. 2.16. [Sermo XXIX in Canticum Canticorum], f. 149rb.

f. 149rb EXP.: ... hac uice possunt que accepimus de gloria sponsiecclesie dono ipsius qui est Deus benedictus in secula, amen.

3. [BERNARDVS CLARAEVALLENSIS] (O. Cist.)3. De laudibus Virginis Matris, ff. 149rb-175va.

3.1. f. 149rb RUB.: Incipiunt prefaciuncula in laudibus Virginis matris...

Cód. 74

ELISA RUIZ GARCÍA

380

Cód. 74

PROL.: Scribere me aliquid et deuotio iubet et prohibet occupatio...f. 149va EXP.: ... si proprie satisfatio deuotioni. Explicit prefacio.LEMA.: Missus est angelus...RUB.: Omelia prima.INC.: Quid si[bi] uoluit euangelista...f. 175ra EXP.: ... secundum uerbum tuum. Explicit omelia IIIIa car-

tulario.

3.2. f. 175ra RUB.: ExcusatioINC.: Lectionem euangelicam exposui sicut potui...f. 175va EXP.: ... opusculum deuotissime destinaui. Gloria fine carens

sit tibi Virgo parens.

4. [Elogium sancti Bernardi], f. 175va-175vb.

f. 175va INC.: Sinit Clareualles sed claris /...f. 175vb EXP.: ... eleganter ac [re] / thorico dictamine conposuit.COLOFÓN: Pennula scriptoris cesset iam fessa laboris.

Escritura gótica formada, de tipo cisterciense. Se distinguen diver-sas manos.

El pergamino es de calidad mediana y de color amarillento. Losfascículos son cuaterniones en su mayoría. Hay reclamos colocados enposición horizontal. A partir del f. 54 aparecen algunos orlados. Lafoliación es moderna, a lápiz y en números arábigos.

Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectiva-mente: 270 × 185 mm. y 180 × 130 mm. La unidad de pautado es 7 mm.El texto discurre a doble columna. La perforación consiste en peque-ños orificios o incisiones practicados en el margen exterior, en algu-nos sectores aparece doble. El pautado ha sido trazado con mina deplomo. Las líneas de escritura son 27.

Las rúbricas presentan la misma escritura que el resto del texto.Las iniciales primarias son desnudas en color rojo. Las secundarias sonresaltadas. Las únicas sustancias colorantes empleadas son tinta y pig-mento rojo.

El ms. procede del monasterio de San Pedro de Cardeña. El ejem-plar se encuentra incompleto, pero en buen estado de conservación.La encuadernación es moderna en piel blanquilla (a. 1962).

Signaturas antiguas: F 249 y 10.* V. los correspondientes esquemas (pp. 614 y 701).

BIBLIOGRAFÍA

PÉREZ PASTOR, C. 1908 Indices, núm. LXXIV, pp. 47-48.

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

381

Cód. 75

Cód. 75

s. XIV

Ms. unitario, pergamino: 220 × 150 mm.; 119 ff.

SMARAGDVS [SANCTI MICHAELIS] (O.S.B.)Diadema monachorum

f. 1r RUB.: Hic liber est scriptus cometissa uxore comitis Lupi bonememorie iubente. Hunc libellum modicum Smaragdus de diuersisuirtutibus collegit et ei nomen Diadema monachorum imposuit, quia sicutdiadema gemmis fulget ita et hic liber fulget uirtutibus.

PROL.: Hunc modicum operis libellum nostri multorum dictis...f. 1v EXP.: ... capitulum ponimus primum. Explicit prologus.f. 2r-3v TABLA: Incipiunt capitula (96 caps.).f. 3v RUB.: De oratione prima.INC.: Hoc est remedium eius qui uitiorum...f. 119 EXP.: ... quod ipse parare digneris qui cum Patre et Spiritu Sancto

uiuit et regnat Deus per omnia secula seculorum amen. Explicit Zmaracdus.COLOFÓN: Carmine finito sit laus et gloria Christo. Finito libro tunica

reddatur magistro uel pellum.En los márgenes inferior y superior de las páginas iniciales y

finales de la mayoría de los fascículos el rubricator ha escrito unasfórmulas de carácter paremiológico.

[Additio]

Impresión en negativo de un texto litúrgico, procedente tal vezde un Liber misticus, sobre la contratapa posterior. La escritura esdatable en el s. X ex.-IX in.

ELISA RUIZ GARCÍA

382

Escritura gótica de transición peninsular. Se caracteriza por sumódulo grande y alargado. Ofrece una separación de las palabras re-gular. Todo el texto procede de una sola mano. Hay algunas correc-ciones de la misma época.

El pergamino es de calidad corriente y de color amarillento. Losfascículos son cuaterniones mayoritariamente. El ejemplar presentaalgún reclamo colocado en posición horizontal. La foliación es moder-na, a lápiz y en numéros arábigos.

Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectiva-mente: 220 × 150 mm. y 160 × 105 mm. La unidad de pautado es 8 mm.El texto discurre a línea tirada. Las páginas ostentan un fileteado enrojo que enmarca toda la mancha de escritura. La perforación consis-te en orificios circulares practicados en el margen exterior del folio.El pautado ha sido trazado con mina de plomo. El número de líneasde escritura es 21. En el f. 16v se encuentra una flecha hecha de per-gamino e introducida mediante unas incisiones en el margen exteriordel folio, con el fin de que sirviese como un registro o marcador.

Las rúbricas han sido escritas con la misma letra que el resto deltexto. Asimismo, en los ff. iniciales y finales de los fascículos 1-7 y 15figuran en cartelas unas secuencias gráficas de naturaleza paremio-lógica. La primera inicial es de lacería con motivos vegetales. Las res-tantes son desnudas, pudiendo llevar algún adorno sencillo. Las úni-cas sustancias colorantes empleadas son la tinta y un rojo carmín.

[Additiones]

Los fragmentos conservados son:a) Impresión en negativo, en la contratapa posterior, del texto con-

tenido en una parte de un bifolio y una pestaña del mismo que fue-ron usados como guardas. Se aprecian los restos de una escrituravisigótica litúrgica muy cuidada y acompañada de notación musical.La dimensión actual del folio es 230 × 160 mm. La distribución del tex-to era a dos columnas. La brevedad del fragmento y la mala conser-vación del mismo han impedido hasta ahora su identificación.

b) Una flecha indicadora, a modo de registro, recortada en per-gamino y que, ciertamente, debió de pertenecer al mismo ms. del quese tomó el bifolio para reforzar la encuadernación. Tan sólo contienealgunas letras.

El ejemplar procede del monasterio de San Pedro de Cardeña. Enel f. 1v se lee: «El autor de este libro fue Smaragdus, monge benedic-tino y anda impreso con otras obras suyas. Véase a Legipont, en el

Cód. 75

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

383

Cód. 75

tomo 4, a los folios 84 y 85, caja 17». En un fragmento adherido en lacontratapa reza así: «En el año de mill y quinientos y setenta [///],día de la Asunción de Nuestra Señora, a quinze de agosto, se eclipsótoda la luna desde las ocho hasta zerca de las dos de la noche, eramenguante de una noche». El ejemplar se encuentra en buen estadode conservación, pero incompleto. La encuadernación es antigua, entabla forrada de piel oscura. En los planos de la misma hay un dise-ño geométrico de forma romboidal hecho mediante un fileteado. Loshierros empleados como motivo ornamental presentan una flor de lis.Conserva una de las manecillas. En el tejuelo se lee: «Diadema mona-chorum 11 F 250»

Signaturas antiguas: F 250 y 11.* V. los correspondientes esquemas (pp. 615 y 702).

BIBLIOGRAFÍA

DE BRUYNE, D. 1924, pp. 5-20, núm. 10.—DÍAZ Y DÍAZ, M. C. 1979a Libros, 192-193.—DÍAZ Y DÍAZ, M. C. 1988, pp. 249.—LOEWE, G. y HARTEL, W. 1887-1915,Bibliotheca, núm. 11, pp. 523-524.—PÉREZ PASTOR, C. 1908 Indices, núm. LXXV, p. 48.

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

385

Cód. 76

Cód. 76

s. X (a. 954)

Ms. facticio, pergamino: 330/310 × 230 mm.; 162 ff.

Sector A1. [ISIDORVS HISPALENSIS]1. Etymologiarum libri XX, ff. 1ra-155rb.

f. 1ra ITC.: [...] [ad]ponebant ad eorum nomina quos supplicioafficiebant... (lib. I, cap. 3).

f. 2vb FTC.: ... positibus dictis quia [primus po]nitur inconparationis[...] (lib. I, cap. 7).

f. 3ra ITC.: [...] oxea id est acutus accentus linea a sinistra parte...(lib. I, cap. 19).

f. 155rb EXP.: ... ut uis morui ignis ardore siccetur. Finit Deo gratias.

2. De celo uel quinque circulis eius atque subterraneo meatu, ff. 155rb-159vb.

f. 155rb RUB.: Incipit de celo uel quinque circulis eius atquesubterraneo meatu.

INC.: Celum circulis quinque distinguitur...f. 159vb EXP.: ... fruamur uno et permaneamus in uno. Explicit Deo

gratias.f. 159v COLOFÓN: Benedico celi quoque regem me qui ad istius libri

finem uenire permisit incolomem, amen. Explicitus est liber Ethimolo-giarum a duobus uidelicet scriptoribus [E]ndura presbiter et Didacodiaconus sub era DCCCCLX[L]IIa (fecha rasurada).

ELISA RUIZ GARCÍA

386

Sector BDe celo uel quinque circulis eius atque subterraneo meatu, ff.160ra-162vb.

f. 160ra RUB.: Incipit de celo uel Ve circulis eius atque subterraneomeatu.

INC.: Celum circulis quinque distinguitur...f. 162vb FTC.: ... et ideo iusta quosdam in octabu [...].Entre los ff. 80 y 81 se ha incluido un folio en blanco en el pro-

ceso de restauración. La primera parte de la obra finalizaba en elf. 80, de ahí que este cuaderno fuese un binión. El texto transmiti-do en los ff. 160ra-162vb reproduce con variantes el que figura enel cuerpo del ms. con idéntico título (ff. 155rb-159vb). La segundaversión está incompleta. Se trata de una copia bastante descuida-da y diferente, que se atiene a un sistema abreviativo distinto delanterior. Esta adición debió ser muy temprana según lo indica laantigua numeración del códice y una nota del siglo XVI que ad-vierte al lector de su repetición: Haec quae sequuntur iam appositapag. CLXIIII (f. 160ra). Esta parte presenta rasgos codicológicos ypaleográficos propios respecto del resto del códice.

Escritura visigótica pausada muy regular y personalizada. Presen-ta una orientación levógira e introduce un efecto de claroscuro por ladiferencia de gruesos y perfiles. Tiene influencia carolina. Se observael uso del grupo tj ante vocal. Se recurre a letras superpuestas. Lanumeración no correlativa de las signaturas nos indica que el ejem-plar ha sido elaborado dualmente, hecho confirmado por la menciónde dos copistas en el colofón. Aparte de estas dos manos, cuyo puntode cambio se sitúa entre los ff. 80v y 81r, se aprecia, quizá, una terce-ra a la que se debe la última parte del sector A (ff. 109rb-159vb). Porsupuesto, el sector B ofrece otra mano. (ff. 160ra-162vb). El texto pre-senta correcciones hechas en letra cortesana.

El pergamino es de calidad corriente y de color amarillo. Los fas-cículos son cuaterniones casi en su totalidad. El que cierra la primeraparte es un binión, cambio justificado por la intervención o acopla-miento de otro copista. Las signaturas van expresadas en númerosromanos. Hay títulos corrientes. La foliación en la actualidad es do-ble. Una antigua, pero posterior al texto, en números romanos, y otramoderna, a lápiz y en cifras arábigas.

Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son 330/310 × 230 mm. aproximadamente (dado el estado de conservación) y265 × 175 mm. La unidad de pautado es 6 mm. El texto está distri-

Cód. 76

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

387

Cód. 76

buido en dos columnas. La perforación, probablemente marginal, nose puede apreciar por el orillado actual.

Los títulos ofrecen diversas presentaciones: en capitales epigráficas,coloreadas a veces en rojo y negro o bien rellenas, y también con eltexto enmarcado en círculos. Las rúbricas oscilan entre los caracteresmayúsculos y los mismos tipos que el texto. Las iniciales primariasson de lacerías y zoomórficas. Las secundarias coloreadas en azul yamarillo. Hay ilustraciones muy sencillas exigidas por el contenido deltexto: diagramas varios, figuras geométricas, esquemas genealógicos,mapamundi, etc.

El ejemplar es oriundo del monasterio de Cardeña (Burgos). Tieneestrechas relaciones con el que había copiado poco antes Jimeno enSan Millán (V. Cód. 25 de este mismo fondo). El ms. está incompletoy burdamente restaurado. La encuadernación es moderna en piel blan-quilla. En el tejuelo se lee: «Sanctus Isidorus, Etymologiarum libri XX».

Signaturas antiguas: F 251 y 12.* V. los correspondientes esquemas (pp. 616 y 702).

BIBLIOGRAFÍA

ANSPACH, E. 1930, pp. 25, 40.—CLARK, Ch. U. 1919 Collectanea, núm. 604, pp. 43-44.—DE GAIFFIER, B. 1937, p. 268-283.—DÍAZ Y DÍAZ, M. C. 1958-1959 Index, núm.122.—DÍAZ Y DÍAZ, M. C. 1961, p. 345-387.—DÍAZ Y DÍAZ, M. C. 1971, p. 73.—DÍAZ Y

DÍAZ, M. C. 1976, p. 179.—DÍAZ Y DÍAZ, M. C. 1979a Libros, pp. 120-121.—DÍAZ Y DÍAZ,M. C. 1979b, pp. 95-99.—DÍAZ Y DÍAZ, M. C. 1983 Códices, pp. 321-322, 413 y lám. 45.—DÍAZ Y DÍAZ, M. C. 1988, pp. 256.—DOMÍNGUEZ BORDONA, J. 1933 Manuscritos, num.377, p. 216.—DOMÍNGUEZ BORDONA, J. 1957 Diccionario, pp. 93-95.—FERNÁNDEZ CA-TÓN, J. M.a 1966, p. 91.—GARCÍA VILLADA, Z. 1923 Paleografía, núm. 107, p. 110 y lám.27.—LOEWE, G. y HARTEL, W. 1887-1915 Bibliotheca, núm. 12, pp. 524-525.—MENÉNDEZ

PIDAL, G. 1954, pp. 183-185.—MILLARES CARLÓ, A. 1961 Manuscritos, núm. 110, p.389.—MILLARES CARLÓ, A. 1983 Tratado, núm. I, 210, p. 334.—PÉREZ PASTOR, C. 1908Indices, núm. LXXVI, p. 48.

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

389

Cód. 77

Cód. 77

s. XV ex.-XVI in. ms.; s. XV (a. 1494) impreso

Ms. facticio + impreso, papel: 210 × 150 mm.; 199 ff. (7 + 192)

Sector A1. [Disposiciones del abad de San Millán y capítulos de la orden], ff. 1r-4r

y 194r-195r.

f. 1r ITC.: [...] so pena de excomunión que ninguno se atreva...f. 4r FTC.: ... punido que por lo prinçipal [...]. (el texto continúa en

el f. 194r).f. 194r (= 187r) ITC.: [...] en virtud de la sancta obedientia y so pena

de excomunión...f. 195r (= 188r) FTC.: ... los officiales sin su parecer [...].

2. [Anotaciones sobre cómputo eclesiástico], ff. 4v-8r y 195r-198v.

f. 4v ITC.: [...] Si quiere alguno saber qué cosa es tiempo...f. 8r (= Ir) FTC.: ... cum cereis et cum aliis preciosis sumptibus urbem

lustrabant [...]. Este texto ha sido escrito sobre la portada impresa dela obra siguiente. La continuación del mismo se encuentra en el f. 195r.

f. 195r (= 188r) ITC.: [...] solemnis urgebat dies...f. 198v (= 191v) FTC.: ... y la meytad de algún otro finesçe en po-

niente [...].

ELISA RUIZ GARCÍA

390

Sector BBERNARDVS CLARAVAELLENSIS (O. Cist.)Epistolae, ff. 8r-105v (Impreso).

f. 8r (= Ir) RUB.: Opus preclarissimum epistolarum deuotissimibeatissimique Bernardi primi Clareuallensis abbatis quam emendatecastigatum feliciter incipit.

f. 8v (= Iv) PROL.: Miraculum de prima epistola.INC.: Frater Robertus sancti uiri monachus...EXP.: ... eius a fratribus non inmerito prima est ordinata.f. 9r (= IIr) EPIST.: Incipit epistola sancti Bernardi Clareuallis abbatis

ad Robertum, nepotem suum qui de ordine Cisterciensi transierat adCluniacensem. Epistola prima.

INC.: Satis et plusquam satis sustinui, dilectissime fili...f. 107v (= Cv) EPIST.: Ad Guidonem abbatem et fratres Arremarenses.

Lectio prima. (Epist. CCCXCVIII. Esta última carta incluye ocholectiones que también figuran en el Officium de sancto Victoreconfessore).

f. 109v (= CIIv) EXP.: ... in tuo tremendo iudicio suscipere et agerecausam qui cum Patre et Spiritu Sancto uiuis et regnas Deus per omniasecula seculorum, amen. Finis.

COLOFÓN: Exaratum Parisiis, anno Domini nonagesimo quarto su-per millesimum quartoque centesimum, die uero penultima mensis maii.

f. 110r (= CIIIr) TABLA: Incipit tabula epistolarum beati Bernardiprimi Clareuallis abbatis. Ad Robertum, nepotem suum.

f. 112v (= CVv) EXP.: ... Ad Guidonem abbatem et monachos Arrema-renses folio C. Finis tabule.

Sector C1. Sobre el jubileo cotidiano, ff. 113r-114v.

f. 113r (= 106r) RUB.: Jubileo cotidiano que se puede ganar muchasvezes en el día.

INC.: El Papa Adriano sesto concedió el privilegio...f. 114v (= 107v) EXP.: ... en poblado como fuera de poblado, ansí

enfermo como sano.

2. GARCÍA DE MOLINA2. Speculum sacerdotum, ff. 115r-187r (atrib.).

f. 115r (= 108r) RUB.: Incipit epistola in librum Speculum sacerdotumapellatum.

EPIST.: Petro Alfonso patruo presbiteroque dignissimo frater Garssíasde Molina filiali dilectione salutem et profectum in Domino.

Cód. 77

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

391

Cód. 77

INC.: Inter ea que solent hominem preseruare...f. 116r (= 109r) EXP.: ... meam paupertatem subleuet tue orationis

sufragium.RUB.: Incipit primus libellus in quo ostenditur qualiter sacerdos se

debeat habere quoad Deum. Capitulum I: De dignitate status sacerdotaliset eius officio.

INC.: Sacerdotalis dignitas quanto sit...f. 192v (= 185v) EXP.: ... et tamquam fideli et sapienti medico atque

solicito propensior tibi retribucio sucedet (corr.).TABLA: Incipiunt capitula huius tractatus tribus libellis distincti et

primo capitula primi libelli in quo ostenditur qualiter sacerdos se debeathabere ad Deum.

INC.: Capitulum primum: De dignitate status sacerdotalis et eiusofficio.

f. 194r (= 187r) EXP.: ... Capitulum XVI: De retributionis pinguedinequam taliter uiuens debet expectare.

3. [Annotationes computi], f. 119r-119v (texto intercalado).

f. 119r (= 112r) ITC.: [...] bisextum sexte martis tenuere...f. 119v (= 112v) FTC.: ... et eis fruantur in Domino [...].

La escritura correspondiente a los apartados 1. y 2. es gótica cur-siva híbrida (letra humanística y cortesana). El texto del tratadoSpeculum sacerdotum muestra una variedad gótica cursiva con algunoscaracteres bastardos. A partir del f. 164v la mano cambia hacia unamodalidad más próxima a la cortesana.

El papel es de buena calidad. Presenta dos tipos de filigranas (V.el Índice correspondiente). Predominan los fascículos en forma decuaterniones.

Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectiva-mente: 210 × 150 mm. y 165/175 × 105/125 mm. El texto discurre alínea tirada. El número de líneas oscila entre 37 y 41.

Las rúbricas, los calderones y las escasas iniciales han sido traza-das con la misma tinta que el resto del texto. Estas últimas sólo se dis-tinguen por su mayor tamaño.

Descripción del impreso: Parisiis [G. Wolff et I. Philippi] 30 mayo1494 105 hojas.—Sign. a8-m8 n10 fol: [1] II-CII.—4.o L. gót.—2 tam.—2 col.—54 lín.—Huec. p. inic. Hain-Copinger 2874.—Pellechet 2108.—Gesamtkatalog 3925.—BMC VIII, 148.

El ejemplar procede del monasterio de San Millán de la Cogolla.En la contratapa anterior del ejemplar figura una nota explicativa del

ELISA RUIZ GARCÍA

392

Cód. 77

contenido de la pieza, datable en el siglo XIX. El ms. está incompleto.El impreso, en cambio, está completo. La encuadernación, de estilomudéjar, presenta un diseño en bandas con hierros mudéjares en for-ma de lazos y otros góticos. Conserva los cierres.

Signaturas antiguas: F 233, 11-2-4 y 66.* V. los correspondientes esquemas (pp. 617 y 703).

BIBLIOGRAFÍA

PÉREZ PASTOR, C. 1908 Indices, núm. LXXVI, p. 48.

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

393

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

395

Cód. 78

Cód. 78

[Codex miscellaneus] («Códice de Roda»)

s. X ex. A; s. XI in. B

Ms. facticio, pergamino: 290 × 205 mm.; 232 ff.

Sector AOROSIVS, PaulusHistoriae [aduersum paganos libri VII], ff. 1r-155r.

f. 1r ITC.: [...] mortem [a]uidam sanguinis dum ignoratur... (prol., 5).EXP.: ... ad nobam prouidentiam concussum suscitatumque uigilarit.

Explicit prologus (lib. I, 1, 5)RUB.: Incipit storie Pauli Horosi.INC.: Ego initium miserie hominum ab initio peccati hominis...

(lib. I, 1, 6).f. 155r EXP.: ... tibi adiudicanda, si edas per te iudicata, si deleas

emendauimus. Explicit liber beati Orosii feliciter, amen.f. 155v: En blanco.

Sector B1. [ISIDORVS HISPALENSIS]1. 1.1. Historia Wandalorum, ff. 156r-157v.

f. 156r RUB.: Incipit Vbandalorum regnum. Era CCCCXLIIII.INC.: Ante biennium inrumptionis Rome urbis...f. 157v EXP.: ... sicque regnum Vuandalorum cum populo suo a stirpe

deletur. Finit. Era DLXIII. Quod permasit CXIII annis a Gunderico regeusque ad Gilimiri interitum.

ELISA RUIZ GARCÍA

396

1. 1.2. Historia Sueuorum, ff. 157v-167r.

f. 157v RUB.: Incipit Sueuorum. Era CCCCXLVI.INC.: Sueui principe Ermirico cum Alanis...f. 159r EXP.: ... regnum autem Sueuorum deletum in Gotis tranfertur

quod mansisse CLXXVII annis scribitur. Finit.

1. 1.3. Chronica, ff. 159r-167r.

f. 159r RUB.: Incipit cronica Isidori Iunioris.INC.: Sex diebus rerum omnium creaturam Deus formamit (sic)...f. 167r EXP.: ... quisque de seculo migrat tunc illi consumatio seculi est.

1. 1.4. [Historia Gothorum], ff. 167r-176v.

f. 167r RUB.: Scitote Gotorum antiquissimam esse gentem quorum ori-gine quidam de Magog Iafeth filio suspicantur.

INC.: A similitudine sillabe et magis de Ezezielo propheta...f. 176v EXP.: ... miles quibus seruire toth gentes et ipsam Spaniam

uidet. Finit.

2. [Miscellanea], ff. 177r-232v.2.1. [Reuelatio sancti Methodii de temporibus nouissimis], ff. 177r-177v.

f. 177r RUB.: Item in Alexander.INC.: At ubi sopitus est quartus millesimus annus...f. 177v EXP.: ... XXII gentes qui incluse sunt intrinsecus porte

aquilonis. Finit.

2. 2.2. Chronica Adephonsi III, ff. 178r-185r.

f. 178r RUB.: Incipit cronica Visegotorum a tempore Bambani regisusque nunc in tempore gloriosi Ordoni regis diue memorie Adefonsi regisfilio collect[a].

INC.: Recesuindus Gotorum rex ab urbe Toleto egrediens...f. 185r EXP.: ... Hordinio defuncto Adefonso filio eius succesit in

regnum.

2.3. f. 185v RUB.: Tultu sceptrum (i.e. excerptum) de libro dominiMetobii.INC.: Papa Osius episcopus dum angelum Domini uidisset ad se

loquentem...EXP.: ... et eos qui persuasione suaserunt manipula incendii nuncu-

pantur.

Cód. 78

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

397

2.4.-2.12. [Chronica prophetica], ff. 186r-189v.

f. 186r RUB.: Incipit dicta Ezecielis profete quod inuenimus in libropariticino.

INC.: [F]actum est uerbum Domini ad Ezeciel dicens...EXP.: ... tempora reddet tibi uicem qualem tu fecisti.

2.5. f. 186r RUB.: Era CCXLVIIII.INC.: Egressi sunt Goti de regione sua...f. 186v EXP.: ... sibi fecerunt sicut et presenti tempore patet.

2.6. f. 186v RUB.: [Ingressio Sarracenorum in Spania].INC.: Fuit quoque Sarrazenorum in Spania ingressio...EXP.: ... inimicorum tabescit ludibriosa calamitas.

2.7. f. 187r RUB.: Incipit genealogia Sarrazenorum.INC.: Sarrazeni peruerse putant esse...EXP.: ... Mohamadque Almundar et Abdalla.

2.8. f. 187r RUB.: Incipit storia de Mahometh.INC.: Exortum est Mahometh...f. 188r EXP.: ... sepultus in infernum in secula seculorum. Amen.

2.9. f. 188v RUB.: Ratio Sarracenorum de sua ingressione in Spania.INC.: Ruderico regnante Gotis...EXP.: ... anno Gotorum CCCLXXX.

2.10. f. 188v RUB.: De Goti qui remanserint ciuitates Ispaniensis.INC.: Quod uero iam supradicto superatus...f. 189r EXP.: ... ipsi quoque sunt serui armis conquisti.

2.11. f. 189ra RUB.: [Hii sunt duces Arabum qui regnauerunt in Spania].INC.: Supradictus quidem Muza ibin Nuzair...f. 189rb EXP.: ... fiunt sub anni XXVII menses XI.

2.12. f. 189 rb RUB.: Item reges qui regnaberunt in Spania ex origineIsmaelitarum Beniumeie.INC.: Iuzif regnauit annos XI...f. 189va EXP.: ... regnauerunt ibidem annos V et postea.

2.13. f. 189va RUB.: Item nomina regum catholicorum Legionensium.INC.: I Pelagius filius Veremudi...

Cód. 78

ELISA RUIZ GARCÍA

398

f. 189vb EXP.: ... XX Ranimirus frater Adefonsi ordinatus est VIII idusnouembres era (en blanco) regnauit annos (en blanco).

2.14. f. 190r EPIST.: De laude Pampilone epistola.INC.: Incipit sacra Honorii imperatoris quam de Roma detulit...EXP.: ... et alia manu bene ualete.

2.15. f. 190r INC.: Hic locus prouidus factus a Deo...f. 190v EXP.: ... populi sui ex hoc nunc et usque in seculum, amen.

2.16. f. 191r RUB.: Ordo numerum regum Pampilonensium.INC.: [E]nneco cognomento Aresta genuit Garsea Enneconis...f. 191v EXP.: ... Furtunio Enneconis accepit uxor et Enneco Furtu-

nionis et domna Sanzia et genuit Garsea Furtunionis.

2.17. f. 191v RUB.: Item alia parte regum.INC.: [G]arsea Scemenonis et Enneco Scemenonis fratres fuerunt...f. 192r EXP.: ... demumque habuit uirum Furtunio Galindonis.

2.18. f. 192r RUB.: Item genera comitum Aragonensium.INC.: Asnari Galindones accepit uxor...f. 192v EXP.: ... seu domne comitisse soror domni Quintile filia genuit.

2.19. f. 192v RUB.: Item nomina comitum Paliarensium.INC.: Regemondo accepit uxor....EXP.: ... ac domna Aba Castelle comitissa.

2.20. f. 192v RUB.: Item nomina comitum Guasconiensium.INC.: Garsea Sanzoz accepit uxor...EXP.: ... mater domne Abe comitisse.

2.21. f. 192v RUB.: Item nomina comitum Tolosanensium.INC.: Pontio accepit uxor filia Garsie Sanzonis et genuit Regimundus.f. 192v EXP.: ... Gilelmo Garsies accepit uxor (en blanco) et genuit

\Regemundus de Sedarzac et Oton ac Fridolo et Bernardo/ et domna (enblanco) mater domne Abe comitisse.

2.22. f. 193r RUB.: Nomina imperatorum qui christianis persequuti sunt.INC.: Ia sub Nerone, IIa sub ...f. 193va EXP.: ... Iheronimus natiuitate maior esse beato Augustino

annos XIIIIm.

Cód. 78

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

399

2.23. f. 193va RUB.: Hec sunt nomina sanctorum qui in arcibo Toletanorepperta sunt.INC.: Emeterium et Celedonium...EXP.: ... Marcellum parentem Tingitana urbs fide religiosa retemtat.

2.24. f. 193vb INC.: Teudoricus ipse construxit ciuitas Niniue primus...RUB.: Incipiunt nomina Sebigotorum.f. 194ra EXP.: ... sunt sub annos CCCXIIII.

2.25. f. 194ra RUB.: De origine Romanorum.INC.: Erat quidem rex in regione illa...f. 194rb EXP.: ... et Remulus ex inde uocabulum traxerunt Romani.

2.26. f. 194rb RUB.: De reges Francorum.INC.: Karlus imperator regnauit...f. 194v EXP.: ... et post eum regnat Leutharius filius eius.

2.27. f. 195r RUB.: Agnoscamus generationes quod processerunt a Noe.INC.: Tres filii eius Sem, Cam...EXP.: ... usque ad Christum natiuitatem anni VCLXLVIIII.

2.28. f. 195r RUB.: Incipit sanctus Hisidorus de fabrica mundi.INC.: Creator mundi in suo condidit...f. 195v EXP.: ... creator ipse quiebit.

2.29. ISIDORVS [HISPALENSIS]

f. 195v RUB.: Item prefatus Hisidorus de laude Spanie prouincie.INC.: Omnium terrarum queque sunt...f. 196r EXP.: ... felicitate securum.

2.30. f. 196r RUB.: [Exquisitio Spanie].INC.: Spania prius ab Ibero...f. 196v EXP.: ... fines Spanie Olixbona posita Cartagine in sede.

2.31. f. 196v RUB.: De VII miracula mundi.INC.: Capitolus Rome, Farus Alexandrie...EXP.: ... ecclesie Sancte Sofie Constantinopolitano.

2.32. f. 196v RUB.: De proprietatibus gentium.INC.: Sapientia Grecorum...EXP.: ... pax Ezioporum.

Cód. 78

ELISA RUIZ GARCÍA

400

2.33. f. 196v RUB.: De LXXII generationes linguarum.INC.: Id est, Romani, Goti...EXP.: ... ceteras uero uelut canes latrantes.

2.34. f. 196v: Item de uitulorum carnibus putridis nascuntur apes; dequibus scarabei; de mulis locuste; de cancris scorpiones.f. 197r: Ilustración a plena página: La ciudad de Babilonia. En

el dibujo hay un breve texto: Ciuitas. Serpentes. Babilonia a Nebrothgigante fundata est [...] in dilubriis uoluptatis cantant per ea.

f. 197v: Ilustración a plena página: Las ciudades de Nínivey Toledo.

2.35. INC.: Ciuitas Tuletus in Spania primum fundata est...f. 198r EXP.: ... et de alias ciuitates multum est.

2.36. f. 198r RUB.: Item de laude [laus Hispaniae].INC.: Ab omnium prouinciarum qui sunt...EXP.: ... ipsi regnabunt in secula seculorum in ea.

2.37. f. 198v RUB.: In nomine Christi incipit genealogia. Ab Adam usquead Christum per ordines linearum. Los ff. 198v al 200r transmitenla genealogía de Cristo por medio de un esquema formado porcírculos y arcos de herraduras que contienen en su interior acla-raciones textuales. La continuación se encuentra a partir del f.201v. En el f. 206r dibujo que representa la Adoración de losReyes Magos.f. 206v INC.: Dic mici frater quomodo factus est homo...f. 207v EXP.: ... quod scriptum est, uicit leo de tribu Iuda radix Dauid.

2.38. f. 200v Ilustración: Mapamundi isidoriano (texto intercalado)RUB.: De orbe terre.INC.: Orbis a rotunditate seculi dictus...f. 201r EXP.: ... alii uero parte medi terra mari coniuncta clauditur.

2.39. [De sexta aetate saeculi], ff. 207v-208r.

f. 207v RUB.: Item incipit prima etas.INC.: Ab Adam usque ad dilubium...f. 208r EXP.: ... et uniquique secundum opera sua.

2.40. f. 208r RUB.: Hordo annorum mundi brebiter collectum a domnoIuliano Toletano sedis episcopo.

Cód. 78

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

401

INC.: Ab Adam usque ad dilubium...f. 209r EXP.: ... ascendit in celum cum angelis suis et regnat in secula

seculorum. Amen.

2.41. f. 209r RUB.: De coagulatione hominis in utero. Texto escrito i.m.INC.: Sex VIIII XII XVIII fiunt XLV...EXP.: ... Trinitas cuncta creauit.

2.42. f. 209r RUB.: De natiuitate et passione et resurrectione Domini.INC.: Quadragies, sexies...f. 209v EXP.: ... ad iudicium uenturus est.

2.43. f. 209v RUB.: De fine mundi.INC.: Discipuli Domini dixerunt ad Ihesum...f. 210r EXP.: ... et hac carne Christus eum inueniat uibum.

2.44. f. 210v RUB.: De natura diaboli ex libris Ciuitatis de sanctiAugustini.INC.: Diaboli natura in quantum...EXP.: ... quod est ecclesia non nocerent.

2.45. f. 210v RUB.: Interrogatio.INC.: Vulpes foueas abent...EXP.: ... tradatur ardoribus Gehenne.

2.46. f. 210v RUB.: De Christo.INC.: Cogita quale corpus...f. 211r EXP.: ... terra scabellum pedem eius.

2.47. f. 211r RUB.: De ordinibus angelorum.INC.: Ante omnem creaturam...EXP.: ... semper spiritus sunt.

2.48. f. 211r RUB.: Incipit numerus legionum.TABLA: Vna legio VIDC...EXP.: ... legionis numerus militum VI milia sunt.f. 211r : Abet de Oriente [...] in una legione VILX angeli sunt. Texto

escrito en vertical junto a la tabla.

2.49. [De ligno scientiae], f. 211v.

f. 211v INC.: Dixit Dominus ad Adam...EXP.: ... uel tale nomen accepit.

Cód. 78

ELISA RUIZ GARCÍA

402

2.50. AVGVSTINVS [HIPPONENSIS]2. 2.50. [De Genesi ad litteram VIII, 6], f. 211v

f. 211v RUB.: Item sanctus Augustinus.INC.: Videamus de ligno scientie...EXP.: ... fuerat sequutura.

2.51. f. 211v RUB.: Item sanctus Iheronimus.INC.: Quid sit lignum scientie...EXP.: ... egressus est de paradiso.

2.52. f. 211v RUB.: Item sanctus Ysidorus.INC.: Hoc lignum uere uisiuile...EXP.: ... inobedientie malum.

2.53. f. 211v RUB.: Item sanctus Isidorus.INC.: Palma dicta quia manus...EXP.: ... factum est tempore Octabiani imperatoris.

2. 2.54. SMARAGDVS [SANCTI MICHAELIS], (O.S.B.)2. 2.54. Collectiones in epistolas et euangelia: Passio Domini nostri Ihesu Christi.

f. 212r RUB.: Beati Yzmaracdi de sepulcro Domini.INC.: De monumento Domini ferunt...EXP.: ... regnat perpetim sine fine gloriosus.

2.55. f. 212v RUB.: Vnde est factus corpus de Adam.INC.: Factus est corpus eius...EXP.: ... et repletus de scriptura sancta.

2.56. f. 212v RUB.: Incipit liber generationum.INC.: Edam et Eba facti sunt manu Dei...f. 213v EXP.: ... usque ad aduentum Domini Ihesu Christi gene-

rationes XIIII.

2.57. f. 213v RUB.: De sex peccata Ade.INC.: Sex peccata abuit Adam...f. 214r EXP.: ... ut concupiscentialiter moberent menbra.

2.58. f. 214r RUB.: Item de cognitio ciuitas Ierusalem.INC.: Ciuitas Iherusalem quia nomine...f. 215r EXP.: ... electi libri LXXII qui canonibus recipiuntur.

Cód. 78

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

403

2.59. f. 215v RUB.: Item dicta Melcisethec.INC.: Melcisethec genuit Asa...f. 216v EXP.: ... Efraim, Manasses, Iou, Moyses.

2.60. f. 216v RUB.: In nomine Domini incipit de natibitate Sancte Marie.INC.: In diebus Zaccarie sacerdotis erat...FTC.: ... et descendit ad orationem oram nonam [...].f. 217r ITC.: [...] quumque persequeretur illum percussit eum...EXP.: ... resurrectionem et ad celos ascensionem. El texto correspon-

diente a esta entrada aparece anulado mediante unas líneas en rojo.En el margen izquierdo superior del f. 216v se ha añadido por unamano visigótica el calificativo de apogrifum.

2. 2.61. [Formulae fidei in modum symboli], f. 217r.

f. 217r RUB.: Iterum de beata Maria.INC.: Credo eam super angelos...f. 217v EXP.: ... unus autem in nominibus Christus.

2. 2.62. [Formulae fidei in modum symboli], f. 217v-222r.

f. 217v RUB.: Item de sancta Trinitate.INC.: Dic mici, frater, quomodo credis...f. 220v FTC.: ... agit per unaque substantia totum [...].f. 221r ITC.: [...] una persona naturale est illi equalem esse...f. 222r EXP.: ... Spiritus Sanctus superueniet in te quod munderis quo

sanctificeris quo credas.

2.63. f. 222r RUB.: Incipit conlatio Trinitatis sancti Agustini adsemetipsum.INC.: Quum me peruigil cura fecisset...f. 225r EXP.: ... contulit ut potui cum omni solercia.

2.64. f. 225r RUB.: Iterum dehinc domini Isidori dicit ad Trinitatembrebiter collecta.f. 225v INC.: Tota Trinitas incarnationem accepit...f. 230v EXP.: ... enim ad unitatem persone filius Dei.

2.65. f. 231r RUB.: De Pampilona [Chronicon Pampilonense].INC.: Era D[CCCCXXXVIII fuit]... Esta página, como algunas otras del

ms., ha sido embadurnada con algún reactivo. Resulta ilegible.EXP.: ... obiit Ranimirus nepos eius.

Cód. 78

ELISA RUIZ GARCÍA

404

Cód. 78

2.66. f. 231r RUB.: Initium regnum Pampilonam.INC.: In era DCCCCXLIII surrexit in Pampilona...f. 231v EXP.: ... obiit famulus Dei Garsea episcopus era ILVIIII, X

kalendas Ianuarias.

2.67. f. 232r RUB.: Versi domna Leodegundia regina.INC.: Laudes dulces fluant tibiali modo...f. 232v EXP.: ... consequeris cum electis omnibus.En algunos folios del sector A, transmisor de las Historias de

Orosio, se encuentran notas marginales. Unas están destinadas aindicar el contenido de los párrafos. Otras, en letra cursiva y consignos convencionales que remiten al texto, son glosas.

En el sector B se encuentran diseminados fragmentos de diver-sas Crónicas, dada la compleja estructura de estos textos, se acon-seja consultar la bibliografía más abajo indicada.

Escritura visigótica pausada de buena factura, sobre todo en laprimera parte del ms. Se observa de manera regular el uso del grupotj ante vocal. En el sector A se distinguen tres manos (A: ff. 1r-136r;B: ff. 136r-150r y C: ff. 150r-155r). En la tarea de copia del sector Bhan intervenido diversos amanuenses, hecho explicable dada la espe-cial configuración del ms.

El códice ofrece un pergamino de buena calidad y de color blan-quecino. Por su textura se distingue de otros ejemplares procedentesdel fondo emilianense. Los fascículos son cuaterniones y no presen-tan reclamos ni signaturas. En el sector A figuran títulos corrientes.La foliación es moderna, a pluma y en números arábigos.

Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectiva-mente: 290 × 205 mm. y 215/230 × 135/150 mm. El texto discurre a lí-nea tirada, salvo en los folios 161r-176v en donde se distribuye endoble columna. Las perforaciones se reducen a pequeñas incisionesoblicuas practicadas en el margen exterior.

Los títulos presentan las típicas capitales visigóticas en rojo y azul.Las iniciales primarias son variadas, elegantes y polícromas (zoomór-ficas, de lacerías, etc.). Algunas letras con forma de animales coinci-den con las que aparecen en el ms. Cód. 8 de esta misma colección.Las secundarias responden a diversos tipos (rellenas, fitomórficas, etc.).En el f. 197r está dibujada la ciudad de Babilonia de manera esque-mática y monocroma. El f. 197v se reproduce con la misma técnica lasilueta de Nínive y Toledo. Varios folios (198v-200r y 201r-205v) es-

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

405

Cód. 78

tán ocupados por unos diagramas que representan la genealogía deCristo desde Adán. Alternan unos círculos de varios colores con unasarquerías de herradura que contienen en su interior un texto explica-tivo. El f. 200v contiene el mapamundi isidoriano. El f. 206r reprodu-ce a plena página la Adoración de los Reyes Magos. La gama de co-lores es rica. Destacan unos azules intensos. En el f. 232r hay unasecuencia con notación musical.

Se ignora el lugar de origen de este ms. Desde el punto de vistamaterial ofrece cierto parentesco con el scriptorium de S. Millán. Porsu contenido se ha puesto en relación con Nájera y su entorno. En elejemplar figura una anotación que reza: «18 Códice de Roda», a cau-sa de su permanencia en la catedral de la localidad oscense. El títuloque figura en el tejuelo dice así: «Colección de cronicones». El ms. seencuentra en la actualidad incompleto y parcialmente mutilado. Di-versas partes han sido tratadas con un reactivo. La encuadernación esmoderna en piel blanquilla.

Signatura antigua: 18.* V. los correspondientes esquemas (pp. 618 y 703).

BIBLIOGRAFÍA

ANGLES, H. 1931, vol. I, pp. 29-31.—BARRAU-DIHIGO, L. 1921a, p. 128, n. 4.—BARRAU-DIHIGO, 1921b, pp 37-56.—BONNAZ, Y. 1987, pp. VIII, XXXVII.—CAMPOS, J. 1956,pp. 196-208.—CANAL SÁNCHEZ, J. M. 1968, pp. 431-473.—CANELLAS, A. 1966, vol. II,XIX y pp. 47-48, 115.—COTARELO VALLEDOR, A. 1930, p. 146.—DÍAZ Y DÍAZ, M. C. 1958-1959 Index, núms. 16, 116, 461, 506, 519, 521, 522, 523, 524, 526, 531, 592, 615, 616,617, 618, 619, 620, 698, 830, 1465.—DÍAZ Y DÍAZ, M. C. 1970a, pp. 313-343.—DÍAZ Y

DÍAZ, M. C. 1970b, pp. 149-164.—DÍAZ Y DÍAZ, M. C. 1970c, pp. 397-402.—DÍAZ Y DÍAZ,M. C. 1970b, pp. 163-164.—DÍAZ Y DÍAZ, M. C. 1972-1974, pp. 251-263.—DÍAZ Y DÍAZ,M. C. 1974-1975, pp. 71-72.—DÍAZ Y DÍAZ, M. C. 1975, pp. 149-156.—DÍAZ Y DÍAZ, M. C.1976a, pp. 174, 179, 212, 220, 230-231.—DÍAZ Y DÍAZ, M. C. 1979a Libros, pp. 32-42,Apéndice XVII (pp. 315-318) y lám. 1.—DÍAZ Y DÍAZ, M. C. 1995, pp. 101-167.—DOMÍNGUEZ BORDONA, J. 1933 Manuscritos, núm. 378, pp. 217-219.—GARCÍA VILLADA,Z. 1928, pp. 113-130.—GARCÍA VILLADA, Z. 1933, II, 2, pp. 274-280.—GIL FERNÁNDEZ,J. 1971, pp. 165-178.—GIL FERNÁNDEZ, J., MORALEJO, J. L., RUIZ DE LA PEÑA, J. I. 1985.—GÓMEZ MORENO, M. 1932, pp. 600-629.—KLEIN, P. K. 1976 Der ältere, láms. 199-201.—LACARRA, J. M.a 1945, pp. 78-80, 65-70, 82-85, 194-200.—LECLERCQ, J. 1949a, p. 142.—LECLERCQ, J. 1949b, pp. 95-99.—MADOZ, J. 1938, p. 146.—MENÉNDEZ PIDAL, G. 1958a,pp. 7-19.—MILLARES CARLÓ, A. 1961 Manuscritos, núm. 111, pp. 389-391.—MILLARES

CARLÓ, A. 1983 Tratado, núm. I, 211, p. 334.—OVIEDO Y ARCE, E. 1916-1917, pp. 132,134-135, 240-241, 254-255.—PÉREZ PASTOR, C. 1908 Indices, núm. LXXIV, pp. 47-48.—PRELOG, J. 1980.—RODRÍGUEZ ALONSO, C. 1975, pp. 127-128, 148-152.—SÁNCHEZ AL-BORNOZ, C. 1967, passim.

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

407

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

409

Cód. 79

Cód. 79

s. XIV (a. 1327)

Ms. unitario, pergamino: 410 × 290 mm.; 439 ff.

1. [Breuiarium], ff. 1ra-431rb1. 1.1. [Calendarium], f. 1ra-1vb (frag.).

El actual primer folio procede de otro ms. de formato más peque-ño. Originariamente debió de ser el segundo bifolio de un ternión.

f. 1ra ITC.: [...] Procedunt duplice in Martia tempora... (mes demarzo y octubre).

f. 1vb FTC.: ... g II Hieronimi presbiteri XI [...] (mes de abril y sep-tiembre).

1. 1.2. [Calendarium], f. 2r-2v.

f. 2r ITC.: [...] Kalendas ianuarias I.a dies XI horas et VII fine timeturVI horas. Ianuarius habet dies XXXI. Luna XXX... (mes de enero).

f. 2v FTC.: ... f VI Mathie apostoli II in cap. locus bixesti [...] (mesde febrero).

1.3. f. 3ra INC.: Beatus uir qui non... A partir de aquí se inicia unaprimera foliación antigua. Comprende salmos, cánticos y diver-sos oficios.f. 84r FTC.: ... os qui salutis XXVIIII [...].f. 84v: En blanco.f. 85r ITC.: [...] Dominica prima in Aduentum Domini... Aquí co-

mienza el Temporale y se inicia otra nueva foliación.

ELISA RUIZ GARCÍA

410

f. 124vb FTC.: ... Mathatie qui fuit Semei [...].f. 125ra ITC.: [...] postea esuriit et...f. 126vb FTC.: ... criminum dies uenit dies tua [...].f. 127ra ITC.: [...] que operatus est et custodierit uniuersa...f. 213vb FTC.: ... Pater sancte. Psalmus. Laudes LXIIII [...].f. 214ra ITC.: [...] que perinde multiplicato uerbi...f. 267vb FTC.: ... operare, qui uiuis et regnas [...].f. 268ra ITC.: [...]te II uersiculus. Gloria et honore. Lectio V Hos

constituerunt in conspectu apostolorum... Aquí comienza la parte con-servada del Sanctorale y se inicia una tercera foliación.

f. 268vb FTC.: ... ipsum intercedere digneris. Versiculus. Karitatis [...].f. 269ra ITC.: [...]cubuit in cena super pectus [...].f. 382vb FTC.: ... quos elegisti dormire habita [...]f. 383ra ITC.: [...]temus et demus gloriam Dei.f. 431rb FTC .: ... in suffragia sanctorum. Oratio [...].

2. [Memoria de los personajes ilustres enterrados en el monasterio], ff. 431v-432v.

f. 431v INC.: Esta es una memoria de los reys y reynas y condes y ca-balleros que el abbad don Pedro del Burgo mandó poner por escriptoquando esta yglesia se edificó de nuebo.... El texto ha sido escrito, pro-bablemente en el s. XV, sobre una superficie previamente rasurada.

f. 432r: Este brebiario mandó fazer don Pero Pérez, prior mayor quefue del monesterio de Sant Pero de Cardenna, a servicio de Dios [...] etcostó fazer quinientos e çinquenta maravedís et fue fecho en el anno queandava el del mill e CCC e LXV annos.

f. 432v EXP.: ... quando la ganó el Cid et otros muchos cavalleros eomes buenos.

3. [Cronicón romanceado de Cardeña], ff. 433r-439r.

f. 433r INC.: Ovo de Adam fasta el diluvio de Nohé dos mille CCXIIannos...

f. 438v: Era de mille CCCLXV annos fueron en la eglesia de SanctaMaría de Burgos, fasta el obispo don Garçía que era obispo quando estelibro fue fecho, XXVIII obispos.

f. 439r FTC.: ... et era sant Ysidrio arzobispo en Sevilla que escrivióestas ystorias et otras muchas [...]. El folio está mutilado. El verso delmismo está en blanco.

[Additio]

En ambas contratapas de la encuadernación hay encoladas unascontraguardas que contienen un texto jurídico hecho en letra góti-ca textualis extrapeninsular.

Cód. 79

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

411

Cód. 79

Escritura gótica redonda, pausada y formada. Muestra alternanciade módulo en función del contenido textual. Se distingue una manoprincipal y diversas intervenciones sectoriales. Los textos en lenguavernácula proceden de diversas manos.

El pergamino es de calidad corriente y color amarillento. Los fascícu-los son en su mayoría cuaterniones. Hay reclamos colocados en posiciónhorizontal. Existe foliación coetánea de la ejecución de la obra. Ha sidorealizada de manera sectorial, de ahí que se encuentren tres series, ex-presadas en números romanos colocados en el verso de cada folio,en su margen superior. También existe otra moderna en cifras arábigas.

Las dimensiones del folio y de la caja de escritura en el texto prin-cipal son respectivamente: 415 × 290 mm. y 285 × 190 mm. La unidadde pautado es 11 mm. El texto aparece distribuido en dos columnas.La perforación consiste en orificios circulares practicados en el mar-gen exterior del folio. El pautado ha sido diseñado con mina de plo-mo. El número de líneas de escritura es 24 en el Breviario y 35 en elresto del texto.

La mayor parte de las iniciales historiadas que ornamentaban lapieza han sido recortadas. Se conservan dos: una, representando aDavid con un instrumento musical, y otra, a Adán. Los restos quequedan dejan entrever un tratamiento típico de las iniciales conrasgueos y arabescos poblados de seres fantásticos. Hay también ini-ciales de menor porte con filigranas o bien campeadas en oro y color.Las secundarias presentan mayúsculas de forma habitual y van en co-lor rojo o azul alternado. La gama de pigmentos utilizados es amplia(azules, rojos, verdes, morados, amarillos y oro).

El ms. es oriundo del monasterio de San Pedro de Cardeña segúnreza en el f. 432r, donde también se indica la fecha de su ejecución (a.1327). El ejemplar fue adquirido por la Real Academia de la Historiaen el año 1917, siendo su vendedor, don Félix García y Carrasco, li-brero de Burgos. El ejemplar se encuentra mutilado e incompleto. Laencuadernación es antigua, en piel blanquecina y sin ninguna orna-mentación. Conserva el enganche metálico de la cadena y quedan tra-zas de uno de los cierres.

* V. los correspondientes esquemas (pp. 619-620 y 704).

BIBLIOGRAFÍA

LECLERC, J. 1949, p. 142.—MENÉNDEZ PIDAL, R. 1918, pp. 188-193.—PÉREZ DE

GUZMÁN Y GALLO, J. 1918, pp. 30-32.—VEZIN, J. 1960, pp. 311-317.

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

413

Cód. 80

Cód. 80

[Collectanea scriptorum ecclesiasticorum]

s. IX med.

Ms. facticio, pergamino: 510 × 390 mm.; 151 ff.

Sector A1. [GENNADIVS MASSILIENSIS]1. [De scriptoribus ecclesiasticis], ff. 1ra-6vc.

f. 1ra ITC.: [...] quoque perueniens puritatem deuictum munusobtinebit (fin del cap. 10).

f. 6vc EXP.: ... uibere adhuc dicitur ex tempore declamare. Finit(cap. 91).

2. ISIDORVS HISPALENSIS2. [De uiris illustribus], ff. 6vc-10rc.

f. 6vc RUB.: Hactenus Gennadius dehinci sanctus Ysidorus Spalensissedis episcopus.

TABLA: Incipiunt capitule (35 caps.).RUB.: Sequitur eiusdem textus.INC.: Osius Cordobensis episcopus scripsit...f. 10rc EXP.: ... sana doctrina prestantior cunctis et copiosis operibus

karitatis, amen. (Hay un salto en la numeración: pasa del cap. 32 al34. El núm. 36 (=35) contiene la Renotatio librorum de Isidoro escri-ta por san Braulio).

ELISA RUIZ GARCÍA

414

3. ILDEPHONSVS [TOLETANVS]3. [De uiris illustribus], ff. 10rc-14rc.

f. 10rc PROL.: Prefatio sequentis operis a domno Hilfonso episcopohedita.

INC.: Virorum adnotationem illorum quorum edictis...f. 10vc EXP.: ... de illo nouimus stilo pleniori notamus. Explicit prefatio.f. 10vc TABLA: Incipiunt capitulationes sequentis operis (15 caps.).RUB.: Finiunt capitule. Sequitur textus libelli.INC.: Asturius post Audentium in Toletana urbe...f. 14ra EXP.: ... in baselica gloriosissime Sancte Leocadie uirginis sorte

sepulchrali est tumulatus. Explicit feliciter.

4. HORMISDA, Papa4. Decretale in urbe Roma: De scripturis diuinis, ff. 14ra-15vc (atrib.)

f. 14ra RUB.: Decretale in urbe Roma ab Ormisda Papa editum descripturis diuinis quit uniuersaliter catholica recipiat eclesia uel post hecquit uitare debeat.

INC.: De ordine librorum canonicorum...f. 15vc EXP.: ... sub anathematis indisolubili uinculo in eternum

confitemur esse damnata.

5. HIERONYMVS [STRIDONIVS]5. De haeresibus, ff. 15vc-17rc (atrib.).

f. 15vc RUB.: Incipit Indiculum beati Iheronimi presbiteri de heresibus.INC.: Valentinianus consummatum dicit esse...f. 17rc EXP.: ... kata antiphrasin nuncupantur. Explicit feliciter.

6. HIERONYMVS [STRIDONIVS]6. De haeresibus Iudeorum, ff. 17va-17vb (atrib.).

f. 17va RUB.: Item Iheronimus de heresibus Iudeorum.INC.: Efenei dicunt Christum docuisse illos...f. 17vb EXP.: ... Hii dicunt hominem non moriturum si non ad ope-

ra egressus fuisset.

7. AVGVSTINVS [HIPPONENSIS]; QVODVVLTDEVS7. Epistolae, ff. 17vb-19rb.

7.1. f. 17vb RUB.: Incipit epistola Quouultdei diaconi ad Agustinumepiscopum directa (epist. CCXXI).EPIST.: Domino merito uenerabili et uere beatissimo patri Agustino

episcopo Quoduultdeus diaconus.

Cód. 80

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

415

INC.: Diu trepidus fui et ausus...f. 18rb EXP.: ... quam adhuc hoccupare legentem Christi.

7.2. f. 18rb RUB.: Incipit rescriptum sancti Agustini (epist. CCXXII).EPIST.: Domino sinceriter dilectissimo fratri condiachono Quoduult-

deus Agustinus episcopus in Domino salutem.INC.: Acceptis litteris karitatis tue ubi a me ardentissimo studio...f. 18va EXP.: ... fac ut nouerim Deo uibas.

7.3. f. 18va RUB.: Item rescriptum Quoduultdei diaconi (epist. CCXXIII).EPIST.: Domino merito uenerabili hac uere beatissimo sancto patri

Agustino episcopo Quoduultdeus diaconus.INC.: Vnum quidem reuerentie tue...f. 18vc EXP.: ... importunitas mereatur.

7.4. f. 18vc RUB.: Incipit sancti Agustini rescriptum (epist. CCXXIV).EPIST.: Domino sinceriter dilectissimo fratri et condiachono Quoduult-

deus Agustinus episcopus in Domino salutem.INC.: Cum mihi hec scribendo...f. 19rb EXP.: ... et in karitate Christi ad curam pertinent nostram Deo

uibas.

8. AVGVSTINVS [HIPPONENSIS]8. [De haeresibus], ff. 19rb-27vc.

f. 19rb RUB.: Incipit alium rescriptum ipsius sancti Agustini adprefatum diaconum.

EPIST.: Domino sinceriter dilectissimo fratri et condiachono Quoduult-deus Agustinus episcopus in Deo eternam salutem.

INC.: Quod petis sepissime atque instantissime...f. 20ra EXP.: ... hii heretici exorti sunt.TABLA: Incipit relatio Aureli Agustini. Capitulationes (89 caps.).f. 20rc INC.: Symoniani a Symone mago...f. 27vc FTC.: ... gratia Dei qua liberamur ab impietate dicentes [...]

(cap. 89).

9. [EVCHERIVS LVGDVNENSIS]9. [Instructionum libri II], ff. 28ra-33vc y 38ra-39ra.

[De quaestionibus difficilioribus Veteris Testamenti]f. 28ra ITC.: [...] abyssum inquid sicut palleum amictus eius... (co-

mienzo del cap. 45).

Cód. 80

ELISA RUIZ GARCÍA

416

f. 29va EXP.: ... appellatur et sponsus. Finit de Testamento Veteri.[De quaestionibus difficilioribus Noui Testamenti]RUB.: Incipit de nouo Euangelii sancti Matthei.INC.: Interrogatio: Quam ob causam in propheta...f. 34vc FTC.: ... exibit sanguis et aqua et qui uidit testi[...] (lib. I,

De epistola Iohannis, 2).f. 35ra ITC.: [...] Semegar nomen adueniens siue... (lib. II, De

nominibus Hebraicis, cap. 1). El texto continúa en el f. 38ra.f. 38ra RUB.: X De uestibus.f. 39ra EXP.: ... necessariisque congessi. Explicit feliciter.

10. HIERONYMVS [STRIDONIVS]10. [De decem Dei nominibus: Epistola XXV], ff. 37vc-38ra (texto intercalado entre

los capítulos IX y X de la obra precedente).

f. 37vc RUB.: Sancti Iheronimi ad Marcellam in Tesalia.INC.: Primum Dei nomen est Hel...f. 38ra EXP.: ... Athenas, Thebas, Salone et reliqua.

11. [Epistolae ad Eucherium], ff. 39ra-39va.

11.1. f. 39ra EPIST.: Domino beatissimo merito [...] pape Eucherioepiscopo Hilarius episcopus.INC.: Cum me libros tuos...EXP.: ... diu seruet beatissime pape.

11.2. f. 39ra EPIST.: Domino et dulcissimo Eucherio episcopo Saluianuspresbiter.INC.: Legi libros quos transmisisti...f. 39rb EXP.: ... uale mihi, domine et ducissime papa.

11.3. f. 39rb RUB.: Domino uere sancto [...] pape Eucherio Rus\ti/cuspresbiter.f. 39rb INC.: Transcriptis exultanter ac raptim que...f. 39va EXP.: ... in Christo omni cultu suscipiende papa.

12. ISIDORVS HISPALENSIS12. Prooemia in libros Noui et Veteris Testamenti, ff. 39va-44ra.

f. 39va RUB..: Incipit liber pr[o]emiorum sancti et doctoris summiHisidori Spalensis sedis archepiscopus de Veteri uel Noui Testamenti.

PROL.: Plenitudo Noui et Veteris Testamenti...f. 40ra EXP.: ... et diuina nullatenus sunt recipienda.

Cód. 80

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

417

INC.: Dispositio igitur Veteris hac Nobi Testamenti...f. 44ra EXP.: ... babtismi mundumque lignum uite Dominum Ihesum

Christum. Expliciunt feliciter.

13. IVSTVS [VRGELLENSIS]13. Commentarius in Canticum Canticorum, ff. 44ra-56vb.

f. 44ra RUB.: Incipit liber sancti Iusti episcopi.

13. 13.1. [Epistola ad Sergium Papam], f. 44rc.

EPIST.: Domino meo uere piissimo...f. 44rc INC.: Sciens te tam sollerti studio...EXP.: ... sanctis orationibus in Domino fobe.

13. 13.2. Epistola ad Iustum diaconum, f. 44rc-va.

RUB.: Item alia ad Iustum diaconum directam.EPIST.: Iustus in Christi nomine episcopus karissimo filio suo Iusto.INC.: Cum nostris temporibus tepescentibus studiis...f. 44va EXP.: ... assidua cogis quatenus ista per Dei gratiam expleam

orare non desinar.

13.3. f. 44va PROL.: Incipit prologus sancti Iusti.f. 44vb INC.: Cupiens in domo Dei aliquid offerre...f. 45ra EXP.: ... inluminante Sancto Spiritu per quem sunt scripta

cernamus.f. 45ra RUB.: Incipit explanatio sancti Iusti episcopi in libro Cantica

Canticorum.LEMA: Osculetur me osculo oris sui...INC.: Vox hec eclesie est uenientis ad Christum...f. 56vb EXP.: ... super omnem gloriam angelorum amen. Explicit

expositio sancti Iusti episcopi in libro Cantica Canticorum feliciter.

14. [GREGORIVS ELIBERRITANVS]14. Tractatus in Cantica Canticorum, ff. 56vb-63rb.

f. 56vb RUB.: Item incipit alium expositum in Cantica Canticorum.Liber primus.

LEMA: Osculetur me ab osculo oris sui...INC.: Audistis epitalamium carmen...f. 58rb EXP.: ... accepimus per Ihesum Christum qui est benedictus

in secula seculorum, amen. Explicit liber primus.RUB.: Incipit liber secundus.

Cód. 80

ELISA RUIZ GARCÍA

418

LEMA: Filii matris mee...INC.: Que est hec mater eclesie...f. 59vb EXP.: ... templum Dei uos estis et Spiritus Dei habitat in

uobis. Explicit liber secundus.RUB.: Incipit liber tertius.LEMA: Nardum inquit meum...INC.: Nardum est oleum...f. 61 ra EXP.: ... Christi corpus amplectitur quod est eclesia. Explicit

liber tertius.RUB.: Incipit liber quartus.LEMA.: Adiuro uos filie...INC.: Filie Iherusalem plebes sunt...f. 62rc EXP.: ... omnem bonum odorem Christi secundum apostolum

in semetipsis habentes. Explicit liber IIII.ff. 62rc-62va RUB.: Incipit liber quintus.INC.: In cubiculo inquit hoc quidem Spiritus Sanctus ex uoce eclesie

adhuc aput gentes...f. 63rb EXP.: ... in futuro seculo in semetipsa receptura. Explicit

feliciter.

15. HIERONYMVS [STRIDONIVS]15. Commentariorum in euangelium Matthaei libri IV, ff. 63rb-94rc.

f. 63rb RUB.: Incipit in Mattheum commentariorum liber primussancti Iheronimi presbiteri.

PROL.: Satis miror Eusebii dilectisssime... (frag. final del prólogo).f. 63rc EXP.: ... quoque armariolo sibi postea scribendo concludat.f. 63va RUB.: Incipit liber primus. Liber generationis Ihesu Christi.INC.: In Esaya legimus generationem eius...f. 74vb FTC.: ... communicet his qui cathecizantur ei [...] (lib. I,

cap. 11).f. 75vb ITC.: [...] Ihesus autem dixit eis non habent... (lib. II, cap. 15).f. 78ra EXP.: ... a doctrina Phariseorum et Saddocheorum. Explicit

liber secundus.INC.: Incipit liber tertius. Venit autem Ihesus in partes Cesaree

Philippi. Philippus iste est frater...f. 82vb FTC.: ... delicie matronales. Tertii sunt [...] (lib. III, cap. 20).f. 83ra ITC.: [...] uilium holerum decimas exigant... (lib. IV, cap. 24).f.94rc EXP.: ... et modo nobiscum est presentia maiestatis et nobiscum

non est presentia corporis. Explicit liber quartus. Feliciter.

Cód. 80

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

419

16. Expositio de diuersis auctoribus in Iohannem euangelistam, ff.94va-118rb.

f. 94va RUB.: Incipit in Dei nomine expositum de diuersis auctoribuscongrue in unum collectum in catha Iohannem euangelistam.

PROL.: Cernens in eclesia plurimos diuinarum scripturarum misticossagaciter...

EXP.: ... et in futuro seculo uiuat feliciter. Explicit.f. 94vb RUB.: Incipit explanatio in catha ta Ioannem.LEMA: In principio erat Verbum.INC.: In quo principio...f. 118rb EXP.: ... per Dominum nostrum Ihesum Christum qui uibit

et regnat cum Patre in unitate Spiritus Sancti Deus per omnia seculaseculorum amen. Explicit feliciter.

17. Passio Domini nostri Ihesu Christi secundum Matthaeum, Marcum et Lucam,ff. 118rb-125rc.

f. 118rb RUB.: Incipit passio Domini nostri Ihesu Christi secundumMattheum, Marcum et Lucam.

LEMA.: Scitis quia post uiduum pascha...INC.: Post duos dies clarissimi luminis...f. 125rc FTC ... in eadem sollempnitate ah bostibus (sic) conclusi

perirent [...].f. 125v.: En blanco.

Sector B1. [Apophthégmata]. Latín.1. Verba seniorum siue liber Geronticon, ff. 126ra-141vc y 149ra-c. Trad. por

Paschasius [Dumiensis y Martinus Bracarensis].

f. 126ra RUB.: Incipit liber Iherontichorum de octo principalibus uitiisde Greco in Latinum translatum a beato Paschasio.

TABLA Capitulatio eiusdem (102 caps.).f. 126va PROL.: Incipit prefatio precedentis libelli.EPIST.: Domino uenerabili patri Martino presbitero et abbati Paschasius...INC.: Vitas patrum Grecorum ut...EXP.: ... displicuisse cognoberimus. Explicit.RUB.: Incipit textum eiusdem libri I. Quomodo in propria cella solitarie

uibatur.INC.: Quidam frater quemadmodum...f. 141vc FTC.: ... Deo et tertio orasset [...] (cap. 62). El texto del

Bracarense continúa en el f. 149r.f. 149ra ITC.: [...] ergo diebus surgens mane...

Cód. 80

ELISA RUIZ GARCÍA

420

f. 149rc EXP.: ... haec omnia ergo qui cogitat et procurat operariusest uniuerse iustitie sub gratia et uirtute Domini nostri Ihesu Christi.

Sector C

ff. 142ra-148va: Este fascículo ha sufrido una transposición. Porello los textos que en él figuran se encuentran incluidos en la obraprecedente.

1. HIERONYMUS [STRIDONIVS]1. Prologus in libro Apocalypsin, f. 142ra (atrib.).

f. 142ra RUB.: In nomine Domini. Incipit expositio ApocalipsinIohannis Apostoli.

f. 142ra PROL.: Prefatio Iheronimi.INC.: Diuersi marina discrimina...EXP.: ... et potissimum sudabit ingenium, Anatoli karissime.

2. VICTORINVS PETAVIONENSIS2. Commentarii in Apocalypsim Iohannis, ff. 142ra-148va (atrib.)

f. 142ra RUB.: Incipit explanatio Apocalipsin.INC.: Apocalibsin Ihesu Christi. Principium libri beatitudinem...f. 146vc FTC.: ... angelum autem dicit id est nuntium [...].f. 147ra ITC.: [...] magna est deuotio karitatis...f. 148va EXP.: ... ergo audiendi non sunt qui mille annorum regnum

terrenum esse confirmant qui cum Cerintho heretico sentiunt. Deo gratias.Explicit feliciter. El resto del folio en blanco.

Sector D (continuación de B)2. [De uitis patrum contra originem irae], ff. 149rc-151vc.

f. 149rc RUB.: Incipit liber secundus de uitas patrum contraoriginem ire.

2.1. [De monachis perfectis].

PROL.: Prefatio.INC.: Iam dudum animis nostris insedit dilectisssimi fratres monacho-

rum singularis uite prepositorum declarare...EXP.: ... forma sint exemplum.

2.2. TABLA.: Capitula (10 caps. Los epígrafes en blanco)149va INC.: Quidam frater interrogabit senem...

Cód. 80

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

421

Cód. 80

f. 151vc FTC.: ... quia solus in cella sedebat in deserto loco et ecceiuxta operationem Sathane mulier quidam [...].

El texto presenta numerosas y eruditas anotaciones marginales.Muchas de ellas proceden de una misma mano. Algunos especia-listas han atribuido su autoría a Albaro de Córdoba, apoyándoseen la redacción de la nota que figura en el f. 125r.

Escritura visigótica pausada de tipo meridional. Sólo se usa el gru-po ti ante vocal. Aparece e caudada en algunos sectores. Se aprecianvarias manos. La compleja estructura del ejemplar explica la inter-vención de numerosos copistas y la aplicación de diversos criterioscodicológicos.

El pergamino es de buena calidad y de color marfileño. Los fascícu-los son cuaterniones en su mayoría. Las signaturas coetáneas del res-to de la escritura van expresadas en números romanos con la siguientecorrespondencia: VIII (3v), IX (11v), X (19v), XI (27v), s/s, XIV (42v), XV

(50v), XVI (58v), XVII (66v), XVIII (74v), XX (82v), XXII (90v), XXIII (96v),XXIIII (104v), XXVI (112v), XXVII (118v), s/s (125v), XXXII (133v), XXXIII

(141v), XXVIII (148v), s/s. En algunos casos los números romanos hansido corregidos por otra mano, lo cual ya indica problemas en la com-posición del ejemplar desde fecha temprana. En la actualidad lapérdida de folios e incluso de cuadernos enteros ha contribuido a lacaótica situación estructural del ms. La foliación es moderna con nu-meración arábiga a lápiz.

Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectiva-mente: 510/515 × 390 mm. y 415/410 × 280/275 mm. La unidad depautado oscila: 9/10 y 7 mm. El texto discurre a tres columnas. Laperforación consiste en orificios circulares en el intercolumnio más ex-terno. El pautado es a punta seca, presentando 8 líneas verticales (jus-tificación: 6; marginales: 2) y un número oscilante de líneas horizon-tales: 41/46/52/60.

Los títulos han sido trazados con unas capitales desnudas de sim-ple factura. Las rúbricas, hechas con carmín, presentan la misma letraque el resto del texto. Las iniciales primarias son sencillas. Los colo-res empleados son verde, rojo y amarillo. Las tonalidades de las tin-tas varían de parduzca a negra.

Las características codicológicas y paleográficas permiten conjetu-rar un origen meridional del ms. Quizá se pueda pensar en talleresde Córdoba. Hay tres vocablos en árabe (ff. 119r y 143v). El ejemplarfiguraba entre los mss. incautados a los jesuitas en la época de

ELISA RUIZ GARCÍA

422

Cód. 80

Carlos III. Tras su paso por la biblioteca de los Reales Estudios de SanIsidro, entró a formar parte de los fondos de la biblioteca de Cortesy, por último, en el año 1850 fue depositado en la Real Academia dela Historia. La encuadernación muestra una tapa posterior de estilomudéjar. El lomo y la tapa anterior son modernos. El ms. se encuen-tra en la actualidad incompleto y mutilado.

Signaturas antiguas: 3 y 12-11-1/3.* V. los correspondientes esquemas (pp. 621 y 704).

BIBLIOGRAFÍA

CAMPOS, J. 1956, pp. 196-208.—DÍAZ Y DÍAZ, M. C. 1958, pp. 71-87.—DÍAZ Y DÍAZ,M. C. 1958-1959 Index, núms. 8, 9, 59, 102, 114, 159, 220, 276, 309.—DÍAZ Y DÍAZ, M. C.1968, pp. 141-151.—DÍAZ Y DÍAZ, M. C. 1970c, pp. 397-402.—DÍAZ Y DÍAZ, M. C. 1976,pp. 39, 71, 137.—DÍAZ Y DÍAZ, M. C. 1979a Libros, pp. 150, 256.—DÍAZ Y DÍAZ, M. C.1995, pp. 43, 47-55, 85, 147, 150, 182.—DOMÍNGUEZ BORDONA, J. 1933 Manuscritos, núm.379, p. 220.—FREIRE, J. G. 1971, PP. 6-23.—GARCÍA SORIANO, J. 1935, pp. 479-484.—LECLERCQ, J. 1949a, p. 142.—LECLERCQ, J. 1949b, pp. 95-99.—LINAGE CONDE, A. 1973a,p. 802.—MADOZ, J. 1945, pp. 519-522.—MILLARES CARLÓ, A. 1941, p. 141.—MILLARES

CARLÓ, A. 1983 Tratado, núm. I 212, pp. 133, 334.—MUNDÓ, A. M. 1983, p. 193.—VEGA,A. 1955, pp. 199-216.—ZARCO CUEVAS, J. 1935, pp. 389-442.

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

423

Cód. 81

Cód. 81

[Chronica muzarabica]

s. IX in.

Frag. ms., pergamino: 490 × 375 mm.; 4 ff.

f. 1ra ITC.: [...]cula nunc usque eclesia relegit huius Eraclii tem-poribus...

f. 4vb FTC.: ... imperii leonis supradicto Arabum [...]Se trata de un texto perteneciente a un ms. actualmente per-

dido, del que se han conservado los cuatro folios depositados enesta colección y otros dos folios actualmente en Londres (BritishLibrary, Egerton 1934). Los tres bifolios pertenecen a un mismofascículo.

Escritura visigótica pausada de tipo mozárabe. Sólo presenta elgrupo ti ante vocal. Tiene anotaciones marginales.

El pergamino es de buena calidad y de color pardo. La foliaciónes moderna, a lápiz y en números arábigos.

Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectiva-mente: 490 × 375 mm. y 380 × 225. La unidad de pautado es 9 mm. Eltexto está distribuido en tres columnas. La perforación consiste enpequeñas incisiones oblicuas practicadas en el segundo intercolumnio.Las iniciales van rellenas en color verde.

Dadas las características paleográficas y codicológicas de esta pie-za, cabe suponer que el códice primitivo fuese ejecutado por una manomozárabe en la zona meridional. Tiene semejanzas con el ms. 80 de

ELISA RUIZ GARCÍA

424

esta misma biblioteca, con el ms. §.I.14 de El Escorial y con la BibliaHispalense de la Biblioteca Nacional (Vitr. 13-1).

El ejemplar fue conocido por el erudito belga Juan Vaseo enAlcobaça. A mediados del siglo XVI Vázquez de Mármol lo consultóen Toledo. Según testimonio del estudioso Juan Bautista Pérez, canó-nigo en esa ciudad y, posteriormente, obispo de Segorbe, unos dece-nios más tarde el ms. circulaba por Alcalá. Tras diversos avatares dosbifolios del mismo fueron localizados en los fondos de la Real Acade-mia de la Historia. El fragmento ha sido restaurado.

* V. el correspondiente esquema (p. 705).

BIBLIOGRAFÍA

CANELLAS, A. 1966 Exempla, lám. X, pp. 34-35 y 146.—CLARK, Ch. U. 1919 Collec-tanea, núm. 569, p. 39.—DÍAZ Y DÍAZ, M. C. 1958-1959 Index, núm. 397.—DÍAZ Y DÍAZ,M. C. 1976, pp. 119-140.—DÍAZ Y DÍAZ, M. C. 1979a Libros, p. 336.—DÍAZ Y DÍAZ, M. C.1995, pp. 147-150.—GARCÍA VILLADA, Z. 1923 Paleografía, núm. 73, p. 105.—GIL

FERNÁNDEZ, J. Corpus 1973, vol. I, pp. 22-24.—KIRCHNER, J. 1955, lám. 21 y pp. 26-27.—LÓPEZ PEREIRA, J. E. 1980, pp. 7-8.—LOWE, E. A. 1972a, p. 58.—MILLARES CARLÓ,A. 1983 Tratado, núm. I 115, p. 334.—MUNDÓ, A. M. 1956, pp. 151-275.—MUNDÓ, A. M.1983, p. 194.—TAILHAN, J. 1885, láms. I-VIII.

Cód. 81

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

425

Cód. 82

Cód. 82

AVGVSTINVS [HIPPONENSIS]Tractatus in euangelium Iohannis

s. XII ex.-XIII in.

Ms. unitario, pergamino: 520 × 360 mm.; 100 ff.

El ms. ha sufrido múltiples pérdidas de folios y transposiciones,por ello no se registra aquí la totalidad de las lagunas textualesobservadas.

f. 1ra RUB.: Hoc in libello inseruntur homelie Augustini ex euangelioIohannis et unicuique euangelio per hec reperies homelias adnotatas.

f. 1ra TABLA: [A]b eo quod scriptum est in principio erat Verbum...f. 3ra EXP.: ... dicit ei sequere me usque ad finem. El folio está roto

y los capítulos carecen de numeración.f. 3vb PROL.: Audiuimus ex lectione apostolica...EXP.: ... quod lectum est in euangelio.RUB.: In principium erat Verbum et Verbum erat apud Deum et Deus

erat Verbum.INC.: Hoc enim animalis homo...f. 40vb FTC.: ... nisi Christi sanguini consecratus [...] (hom. IX).ff. 41-44: Restos de las homilías XXXIV, XXXV y ss.f. 44va EXP.: ... hec sunt enim illa uerba que paruum intelectum

perturbant.f. 45ra TABLA: Cena Domini usque in finem.f. 45rb EXP.: ... De eo quod dicit sequere me usque ad finem.

Expliciunt capitula.

ELISA RUIZ GARCÍA

426

f. 45va INC.: [C]ena Domini secundum Iohanem adiuuante ipso...f. 100vb EXP.: ... quoniam ipse fons et plenitudo gratiarum ueritatis

symbolum legalium finis [prece]ptorum cui gloria cum Patre et SpirituSancto per omnia saecula saeculorum, amen.

Escritura carolina de transición. En el sector final se aprecian yaformas muy goticizadas.

El pergamino es de buena calidad y de color blanco en el lado dela carne. Los fascículos eran originariamente cuaterniones. En ellosfigura una numeración tardía. La foliación es moderna, a lápiz y ennúmeros arábigos.

Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectiva-mente: 520 × 360 mm. y 400/410 × 250/260 mm. La unidad de pauta-do es 9 mm. El texto discurre a doble columna. La perforación con-siste en orificios circulares practicados en el borde exterior del folio,de ahí que hayan desaparecido en gran medida. El pautado ha sidotrazado a punta seca. El número de líneas de escritura es 46.

Las mayúsculas utilizadas en títulos y rúbricas son de corteepigráfico y de formas caprichosas, en color rojo y negro. Las inicia-les primarias no fueron realizadas, salvo una (f. 25v). Los motivos sonlacerías entremezcladas con seres fantásticos. La generosidad del es-pacio dejado hace suponer un tratamiento importante proyectado. Lassecundarias van en rojo y son multiformes.

El ms. perteneció al cabildo catedral de Toledo. La encuadernaciónes en pasta española. En el tejuelo se lee: «S. August. in Evangel.»

Signaturas antiguas: 9/1535; Adiciones a Salazar. Est. 10 gr 2.a

núm. 39; 12-10-2/39.* V. los correspondientes esquemas (pp. 622 y 705).

Cód. 82

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

427

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

429

Cód. 83

Cód. 83

[Biblia. V.T. Prouerbia Salomonis-Ecclesiasticus cum glossa]. Latín. (Versión:Vulgata).

s. XIV

Ms. unitario, pergamino: 355 × 255 mm.; 195 ff.

Texto principal1. Prouerbia Salomonis, ff. 1r-52v.

f. 1r INC.: Parabole Salomonis, filii Dauid...f. 52v EXP.: ... in portis opera sua.

2. Ecclesiastes, ff. 53r-71r.

f. 53r INC.: Verba Ecclesiastes, filii Dauid...f. 71r EXP.: ... siue bonum siue malum sit.

3. [Canticum Canticorum], ff. 72r-92v.

f. 72r INC.: Osculetur me osculo oris sui...f. 92v EXP.: ... super montes aromatum. Explicit.f. 93r-v: En blanco.

4. [Sapientia], ff. 94r-120r.

f. 94r INC.: Diligite iusticiam qui iudicatis terram...f. 120r EXP.: ... in omni loco assistens eis. Explicit.

5. [Ecclesiasticus], ff. 120v-195r.

f. 120v INC.: Omnis sapientia a Domino Deo...f. 195r EXP.: ... mercedem uestram in tempore suo.

ELISA RUIZ GARCÍA

430

Glosa

f. 1r RUB.: Parabole Salomonis.INC.: Ieronimus. Iungat epistola quos pangit sacerdotum immo carta

nos diuidat...f. 195vb EXP.: ... Oratio Ihesu, filii Syrach. Oratio Salomonis.

Escritura gótica pausada y formada. El módulo es alternante se-gún se trate del texto bíblico o del comentario. El trazado es muypesado, los astiles presentan un acabado biselado. Por su aspecto seasemeja a los productos elaborados en los talleres anglosajones. Pre-senta una separación muy regular de las palabras y también guionesen final de línea. Hay una mano principal, muy regular y caligráfica,y otras intervenciones secundarias.

El pergamino es de buena calidad. El color tiende hacia un tonoamarillo dorado. Los fascículos son cuaterniones. Hay reclamos colo-cados en posición horizontal. Ocasionalmente se encuentran títuloscorrientes. La foliación es moderna, a lápiz y en números arábigos.

Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectiva-mente: 355 × 255 mm. y 220 × 150 mm. La unidad de pautado es 5 mm.El texto principal discurre a línea tirada, ofreciendo el comentario enlos márgenes laterales. Se observa una cuidadosa distribución entreambos sectores, originándose juegos espaciales llenos de dinamismoy originalidad. La perforación consiste en orificios practicados en losmárgenes interior y exterior del folio. El pautado ha sido trazado conmina de plomo. El número de líneas de escritura es muy variable.

Los títulos muestran unas letras mayúsculas góticas con unos tra-zos que resaltan sus contornos. Hay iniciales primarias festoneadas yadornadas con filigranas. Asimismo se encuentran otras campeadascon animales fantásticos y motivos vegetales estilizados. Las inicialessecundarias son desnudas en tonos rojos o verdes. Se aprecian letrasde aviso y notas de taller. Hay calderones. El ejemplar se caracterizapor el contraste cromático establecido entre los colores rojo anaranja-do y verde usados como pigmentos y el tono oscuro de la tinta.

En el f. 1r se lee: «Libri Salomonis». La encuadernación es moder-na en pergamino. En el tejuelo reza: «Libros Salamonis» (sic). En elpie del lomo aparece: «Ms. L[ibri] S[alomonis]».

Signaturas antiguas: Salazar Est. 10 gr. 2.a núm. 37; 12-10-7.* V. los correspondientes esquemas (pp. 623 y 706).

Cód. 83

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

431

Cód. 84

Cód. 84

[Himno litúrgico bilingüe en latín y en griego]

s. XVIII

Ms. en forma de rollo unitario, pergamino: 400 x 4960 mm.

ITC.: [...]nta [///] laós [///]aóth [///] karíon... La parte de la plagulaportadora del inicio del texto griego está mútila.

ITC.: [...] Voce excelsiori. Triumphalem hymnum canentia, celebrantia...(Sanctus).

EXP.: ... kaì aeì kaì eis toùs aiônas tôn aiónon.EXP.: ... indamnabiliter sacrificare sanctissimum corpus et honorificum

sanguinem Domini et Dei et Saluatoris nostri Iesu Christi cui decet omnisgloria et honor et adoratio Patri et Filio et Spiritui Sancto nunc et semperet in saecula saeculorum. Fr. Ioannes de Cuenca scripsit et in Latinumconuertit.

El texto griego presenta una escritura imitativa de la minúsculabizantina de los siglos X-XI. El texto latino está realizado en una escri-tura caligráfica del siglo XVIII. Sólo se han empleado tintas roja y ne-gra. El ejemplar se encuentra mutilado en las plagulae iniciales. En eldorso se lee: «Hymnum triumphalem (en griego y en latín)».

Signaturas antiguas: 11-I-6 núm. 1; 2.o armario de códices núm. 8.

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

433

Cód. 85

Cód. 85

He theía leitourgía toû megálou Basileíou[Texto litúrgico en honor de san Basilio el Grande]

s. XVIII

Ms. en forma de rollo unitario, papel: 300 × 9660 mm.

RUB.: Eukhè legoméne en tôi skeuophylakíoi apotitheménou toû ártouen tôi dískoi.

INC.: Ho theós, ho theòs hemôn ho tòn ouránion árton...EXP.: ... eis toùs aiônas tôn aiónon. Ioánnes Konkhánth. égraphe. La

cotejó el mismo padre fray Juan de Cuenca con el original escurialenseen el mes de marzo de 1786 en Madrid.

Este rollo es una réplica del original conservado en la Bibliote-ca del Real Monasterio del Escorial (R.II.14).

Escritura imitativa de la minúscula griega de los siglos X-XI. Elpapel, de buena calidad, presenta dos tipos de filigranas (V. el Índicecorrespondiente). El texto aparece enmarcado por una orla que imitauna moldura de mármol. En la parte superior en un nicho arquitectó-nico, de sabor neoclásico, se incluye una inscipción en hebreo. En tornose ha dispuesto la siguiente aclaración: Ex codice Laurentino ad uerumexarata pròs kallígraphon ks. Ioseph Rodrígeds apò toû Kastroû.

Signatura antigua: Ms. gr. Est. 18 gr. I.a núm. 10.

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

435

Cód. 86

Cód. 86

s. XIV ex.

Ms. unitario, papel con refuerzos de pergamino: 280 × 195 mm.;287 ff.

1. Illuminatio animae, ff. 1r-287v.

f. 1r PROL.: Incipit prologus in libro qui uocatur Illuminacio animeex libris Moralia a quodam simplicissimo cartusiensi ad utilitatemlegencium collectus et compillatus.

INV.: In nomine sancte Trinitatis, amen.INC.: Cum diuinarum scripturarum scientiam...f. 2r EXP.: ... ad societatem ciuium superiorum, amen. Explicit

prologus.TABLA: A Angelus. De creacione sanctorum angelorum. Capitulum

primum, folio 2.o

f. 19v EXP.: ... cicius ueniam optimum. Capituli CCCCXXXII folio 263.f. 20: En blanco. Ha sido añadido.f. 21: Mutilado.f. 22r ITC.: [...] condite eterna stabilitate subsistant...f. 287v FTC.: ... ex qua prodeat radice pressatur [...] (cap. 432).

2. [Fragmenta], f. 287v.

f. 287v INC.: XXVI Vir erat in terra Hus, nomine Iob...EXP.: ... itineris dolore fatigatur.INC.: XXXI At familia multa nimis...EXP.: ... nostre principatum calcent et bene cogitacionum turbam.

ELISA RUIZ GARCÍA

436

Escritura gótica cursiva corriente de pequeño módulo. Abundantí-simas abreviaturas. Separación regular de palabras. Todo el texto pro-cede de una misma mano, salvo las adiciones del último folio quedenotan una tipificación casi bastarda.

El pergamino es de buena calidad y de color amarillo. El papelpresenta dos clases de filigranas (V. el Índice correspondiente). Losfascículos son octoniones. El bifolio primero y el central de cada cua-derno son de pergamino, los demás de papel. Hay reclamos en posi-ción horizontal con algún adorno. También se encuentran títulos co-rrientes expresados de forma abreviada. Existe una numeraciónantigua en números romanos que comienza en el segundo cuaderno.Hay otra moderna, a lápiz.

Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectiva-mente: 280 × 195 mm. y 200/205 × 130 mm. El interlineado mide 7 mm.No se aprecia huella del pautado de las líneas rectrices. Tan sólo seadvierte la señal de la caja de escritura. Las líneas escritas son 32.

Las rúbricas han sido trazadas con la misma letra que el resto deltexto. Las iniciales primarias son de gran tamaño y con filigranas encolor rojo, morado y azul. Las secundarias son desnudas. Hay calde-rones en rojo.

El estado de conservación del ejemplar es bueno, a pesar de queestá incompleto. La encuadernación es moderna, de tipo holandesa.El lomo y las cantoneras están realizados en piel castaña jaspeada. Enel tejuelo se lee: «S. Gregori. Illumin. anim. 41»

Signaturas antiguas: 41 y Est. 10 gr. 7.a núm. 41.* V. los correspondientes esquemas (pp. 624 y 706).

Cód. 86

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

437

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

439

Cód. 87

Cód. 87

[Biblia. V.T. Isaias-Macchabaei II. «Biblia romanceada» (Libros de los Profetasmayores y menores; libros de los Macabeos)]. Latín - español. (Versión: Vulgata).

s. XV med.

Ms. unitario, pergamino: 475 × 335 mm.; 349 ff. + [1] h.

ff. 1r-2r: Estos folios, colocados a modo de guardas, contienenun fragmento bíblico en latín (Num. 2, 11 - 3, 6).

ff. 2v-3r: En blanco.f. 3va INC.: ... [V]isio Ysaye filii... (Isaias 1, 1)f. 3vb INC.: ... Visión de Ysaías fijo de... (Isaías 1, 1). Dado el con-

tenido de la obra, tan sólo se indica la localización de los textosvertidos al castellano:

f. 58r: Jeremíasf. 117v: En blanco.ff. 118rb-185r: Ezequielff. 185r-186r: Prólogo de san Jerónimo a Daniel (texto de la trad.

incompleto).ff.187rb-218r: Danielff. 218r-218v: Prólogo de san Jerónimo a los Profetas menoresff. 218v-279r: Profetas menoresff. 279v-322v: Macabeos I

ff. 322v-350v: Macabeos II

f. 339vb FTC.: ... mesmo día ser alympiados. El [...] (Macab. II, 10, 5).f. 340rb ITC.: [...] las fortalezas [conbatían] con lloro e con lágrimas...

(Macab. II, 11, 7)

ELISA RUIZ GARCÍA

440

f. 349vb EXP.: ... hic ergo erit consumatus. (Macchab. II, 15, 40).f. 349vb EXP.: ... y assí este será acabado. (Macab. II, 15, 40).ff. 350r-350v: Folio colocado a modo de guarda. Sólo contiene

un fragmento bíblico en latín (Num. 1, 26 - 2, 11):f. 350ra ITC.: [...] a uicesimo anno et supra...f. 350va FTC.: ... et cunctus exercitus pugnatorum [...]

Escritura gótica formada. El texto latino muestra un tipo redon-do, mientras que el castellano presenta una variedad híbrida. La pá-gina aparece dividida en dos columnas de tal manera que se puedencotejar fácilmente ambas versiones de un solo golpe de vista. En al-gunos pasajes falta la parte romanceada, en su mayoría se correspon-den con prólogos o secciones de la Vulgata que no forman parte delcanon hebreo (ff. 1r-2r, 186v, 193v-195v, 213v-217v, 232v, 242r, 251v,275r, 351r, 351v). En el texto latino se distinguen las siguientes ma-nos: A, caracterizada por su escritura compacta y muy uniforme (ff.1r-3v, 348r-351v); B (ff. 4r-129r); a partir del f. 130r interviene B y otrasmanos de módulo más alargado y con influencia humanística. En laversión castellana se aprecian las mismas variaciones con la diferen-cia de que las grafías siempre son híbridas. Hay unas glosas margi-nales a Ezequiel, extraídas del comentario bíblico o Postilla de Nico-lás de Lyra (ff. 130r-134r), que enmarcan el texto principal. Esta letrase asemeja a la que figura en la sección romanceada hasta el f. 129v.También se encuentran breves anotaciones en hebreo (ff. 21r, 30r y72r). Se aprecian correcciones. Hay huecos rellenados por una manoen letra itálica.

El pergamino es de excelente calidad (vitela). Los fascículos sonterniones. Tan sólo falta un bifolio central (339 bis-339 ter). Los cua-dernos aparecen organizados mediante dos sistemas distintos. El pri-mero consiste en colocar la signatura al comienzo de cada fascículo,indicando además el orden de sucesión correspondiente a los tresfolios iniciales de cada ternión con signos romanos. El primer cuader-no conservado ostenta el número 48, lo cual hace suponer la existen-cia de un anterior volumen compuesto por los 47 cuadernos que fal-tan. El otro procedimiento empleado utiliza las letras del alfabetoseguidas de cifras arábigas. El cambio se opera a la altura del f. 130.También se encuentran reclamos: al final de cada fascículo en letra gó-tica respecto del texto latino; y de folio en folio en letra cortesana enlo que atañe al romance. Desde el f. 130 los reclamos de los cuader-nos se disponen verticalmente y se abandona el uso del reclamo en

Cód. 87

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

441

castellano. Además hay una foliación moderna, a lápiz y en númerosarábigos. Desde el punto de vista paleográfico y codicológico parececonfirmarse la existencia de dos etapas en la confección del ejemplar.Presenta notas de taller.

Las dimensiones del folio son: 475 × 335 mm. La caja de escrituraoscila entre 235/250 × 145/150 mm. El texto está distribuido en doscolumnas. En los folios 130-134 figuran los comentarios citados entorno al texto bíblico. Quedan huellas de la perforación en forma depequeños orificios circulares en el margen exterior. El pautado ha sidohecho con mina de plomo. El número de líneas de escritura es varia-ble: 40-45 hasta el f. 130; 60-68 desde el f. 130 al 133; y 42 desde aquíhasta el final.

La ornamentación del ejemplar no llegó a realizarse. Por consi-guiente, el ms. quedó inacabado tanto en lo que se refiere a la escri-tura como en lo que concierne a la ilustración. Los espacios reserva-dos para las iniciales y, tal vez, para alguna miniatura muestran queel proyecto debió de ser importante y, quizá, tuvo en sus orígenes uncomitente prestigioso. Por su estructura y tamaño se puede compararcon la famosa Biblia de la Casa de Alba.

En el f. 2r hay una nota en letra del siglo XVIII que dice así: «LosProphetas en latín y castellano». En el f. 3r se lee: «en trescientasquarenta y ocho membranas sin las guardas». El estado del códice esbueno. Presenta una encuadernación moderna en piel blanquilla. Pro-cede de la colección de mss. provenientes del colegio Imperial de losjesuitas, denominado posteriormente Reales Estudios de San Isidro.Luego fue incorporado a la biblioteca de las Cortes, pasando poste-riormente al fondo en el que se conserva actualmente.

* V. los correspondientes esquemas (pp. 625 y 707).

BIBLIOGRAFÍA

AYUSO MARAZUELA, T. 1953, p. 375.—BOOST, núm. 983, p. 75.—LAZAR, M. 1965.—LAZAR, M., PUEYO, F. J., ENRIQUE-ARIAS, A. 1994a.—LAZAR, M., PUEYO, F. J., ENRIQUE-ARIAS, A. 1994b.—MORREALE, M. 1960, pp. 66-109.—MORREALE, M. 1962, pp. 133-149.—REINHARDT, K. 1971, p. 97.

Cód. 87

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

443

Cód. 88

Cód. 88

[Vitae sanctorum]. Catalán.Santoral

s. XIV

Ms. unitario, papel: 345 × 240/250 mm.; 225 ff. La numeración co-mienza en el f. 25.

El f. 24, primero conservado del ejemplar, figura encuaderna-do entre los ff. 34 y 35.

f. 24ra ITC.: [...]so es saviement perlan, encenyan e governan lesfembres...

EXP.: ... a les viulves donave loable encenyament.RUB.: De la vida de sant Esteva.INC.: Sant Esteve fo I dels VII diaguens que...El f. 25 inicia en la actualidad el ms. Continúa el texto precedente.f. 25ra ITC.: [...] de la sagona blasfemia que dayien los falses testi-

monis...f. 26vb RUB.: Per qual rahon son mudades les festes (primera rú-

brica conservada en la disposición actual).f. 47vb FTC.: ... que oc tan pragon con avia espay del [...] (De sent

Macari).f. 49ra ITC.: [...]pecialment los jovencels on con el... (De sent Antoni).f. 120vb FTC.: ...vespecia el misatge li respos sa[...] (De sent Jac

apostol).f. 122ra ITC.: [...]ffo hom de tan gran bonea que I dia... (De sent Jac

apostol).

ELISA RUIZ GARCÍA

444

f. 132vb FTC.: ... daltra membra per III rahons la lengua es[...] (Deltrametiment del Sant Esprit).

f. 134ra ITC.: [...] nos tots e entre frares deu estar perfeyta amistat...f. 223rb RUB.: De sent Miquel arcangel (última rúbrica conser-

vada).f. 225vb FTC.: ... blandimens e quel defena contra apreniment e con-

tra violençia... (De sent Miquel arcangel).El orden establecido en las vidas de los santos se acompasa con

el ritmo del año litúrgico.

Escritura gótica cursiva corriente. El ms. presenta la morfologíapropia de la escritura realizada en los reinos orientales peninsulares.Todo el texto es de una sola mano.

El papel es muy muy basto, pesado y de color oscuro. Carece defiligrana. La tipología de los fascículos es oscilante. Figuran reclamoscolocados en posición horizontal y una numeración antigua en núme-ros romanos.

Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectiva-mente: 345 × 240/250 mm. y 260/275 × 185/190 mm. El pautado sereduce al trazado de la caja de escritura mediante mina de plomo. Elnúmero de líneas de escritura es variable.

La decoración se limita algunas iniciales con filigranas. Hay tam-bién calderones en rojo y en azul.

El ms. perteneció a la biblioteca de los Reales Estudios de San Isi-dro y de allí pasó a la de las Cortes. Posteriormente entró a formarparte del fondo de códices de la Real Academia de la Historia. En elf. XXVr se lee: «Vidas y milagros de diferentes santos en un libro defoleo del Archivo».

Signatura antigua: 12-II-1/2.* V. los correspondientes esquemas (pp. 626 y 707).

Cód. 88

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

445

Cód. 89

Cód. 89

NICOLAVS DE LYRA (O.F.M.)Postilla in psalmos

s. XV (a. 1439)

Ms. unitario, pergamino: 290/295 × 215 mm.; 160 ff.

f. 1r INC.: Propheta magnus surrexit in nobis (Luce VII.o). Quamuisliber psalmorum apud Hebreos inter agyographa computet...

f. 160v EXP.: ... laudabunt te ad quam laudem per nos perducat quicum Patre et Spiritu Sancto uiuis et regnas in secula seculorum, amen.

COLOFÓN: Explicit Postilla super librum Psalmorum edita a fratreNicolao de Lyra, de ordine fratrum minorum, sacro Theologie doctore.Anno Domini M.o CCCC.o XXXIX.

Escritura gótica cursiva formada con elementos prehumanísticos deprocedencia extrapeninsular. Abundantes abreviaturas. Presenta algu-nas anotaciones marginales y correcciones. Todo el texto es de una solamano.

El pergamino es de buena calidad y de color blanquecino. Los fas-cículos son quiniones. Hay reclamos colocados en posición horizon-tal. La foliación es moderna, a lápiz y en números arábigos.

Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectiva-mente: 290/295 × 215 mm. y 215 × 145 mm. La unidad de pautado es4/5 mm. El texto está distribuido en dos columnas. No se aprecianhuellas de la perforación. El pautado ha sido trazado con mina de plo-mo. El número de líneas de escritura es 47.

ELISA RUIZ GARCÍA

446

La inicial del f. 1r es miniada y está adornada con elementos ve-getales estilizados. Las restantes presentan filigranas y rasgueos. Setrata de un ejemplar de buena factura.

El ms. perteneció a la biblioteca de los Reales Estudios de San Isi-dro y de allí pasó a la de las Cortes. Posteriormente entró a formarparte del fondo de códices de la Real Academia de la Historia. En elmargen superior del f. 1r se lee: «Postilla Nicolai de Lira in Psalmos.Archivo». En una cartela figura: «Postilla de Nicolás de Lira sobre losSalmos. Está impressa en la glossa». El códice está completo y en buenestado de conservación. La encuadernación es tardía, en pergamino.

Signatura antigua: Est. 11 gr. 1.a núm. 5.* V. los correspondientes esquemas (pp. 627 y 708).

Cód. 89

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

447

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

449

Cód. 90

Cód. 90

MARTINVS [POLONVS] (O.P.)[Chronicon summorum Pontificum atque Imperatorum Romanorum]

s. XIV ex.-XV

Ms. unitario, papel: 335 × 250 mm.; 74 ff. + [1] h.

1. f. 1r RUB.: Incipit cronica fratris Martini, ordinis fratrum predicatorum,domini Pape capellani et penitentiarii.

PROL.: Quoniam scire tempora summorum pontificum Romanorum...EXP.: ... quinto de rectoribus et regimine profecit.INC.: Istud ergo dicit Orosius ad beatum Agustinum...f. 11r EXP.: ... incipiendo assummo (sic) primo pontifice, uidelicet

Ihesu Christo. La obra transmite paralelamente la historia de los em-peradores y de los pontífices. El texto ha sido escrito, en cada tipode crónica, por una sola cara del folio, ya sea el recto o el verso.Esta disposición comienza a partir del f. 11.

f. 11r INC.: Anno XII Octouiani Augusti natus est Christus... (Chron.pontif.).

f. 11v INC.: Post Natiuitatem Domini nostri Ihesu Christi... (Chron.imper.)

f. 65r EXP.: ... in ecclesia Sancti Laurentii sepultus existit. Explicitcronica Martini, fratris ordinis predicatorum, de sumis pontificibus. Elúltimo Papa mencionado es Juan XXI. A continuación prosigue lacrónica de los pontífices por la misma mano y sin indicación deautor.

f. 65v INC.: Nicolaus III natus Romanus de domo Vrsinorum...

ELISA RUIZ GARCÍA

450

f. 66v EXP.: ... rex Nauarre [...] de Africa proceserat in Sicilia ueniensest defunctus (Chron. imper.) A partir de aquí se escribe otra vezde manera unificada.

f. 69v EXP.: ... ad suscepta negocia solicite prosequenda. BenedictusDeus Pater omnium rerum.

2. f. 70r ITC.: [...] Soldanus uero Babilonie egre gerens per... (Chron.imper.).

f. 70v ITC.: [...] Nicolaus IIIIus nacione Lombardus... (Chron. pontif.)f. 74r EXP.: ... cometa in parte orientale sed maior quam alia uidebatur.f. 74v EXP.: ... multa miracula operatus est. Finis huius operis.Desde el f. 70r el texto ha sido escrito, de nuevo, en cada tipo

de crónica por una sola cara, como en el sector anterior. En elprimer caso (Crónica de los emperadores) se han utilizado única-mente los rectos. En el segundo (Crónica de los papas) tan sólo seha escrito por el verso. En realidad se trata de la continuación deambas crónicas, escritas por una segunda mano. Se ha añadido deuna tercera mano, a modo de suscripción, un nombre rubricado:«Garsias». También se indica el número total de folios en latín(«sunt scripta LXXIII folia»). El último hecho datado —canonizaciónde Santo Tomás de Aquino— se remonta al año 1315.

Escritura gótica cursiva corriente. El texto principal presenta algu-nos rasgos bastardos. La parte complementaria es una muestra de le-tra bastarda muy pura. Esta segunda mano también ha realizado al-gunas correcciones en todo el ms. Existen anotaciones.

El papel es de mala calidad. Carece de filigrana. Los fascículos soncuaterniones. La particular disposición del texto ha motivado que seemplee un sistema de reclamo especial, por cuanto que figura en to-das las páginas y responde a un esquema alterno, ya que primero sehan escrito los rectos con un texto, y luego los versos con otra rela-ción distinta. Los reclamos aparecen, pues, cruzados. También se en-cuentra un tipo de signatura consistente en numerar la primera mi-tad de cada cuaderno mediante las cinco primeras letras del alfabeto.En el margen superior de los folios hay unas indicaciones sobre la na-turaleza de la crónica, esto es, se especifica si trata de la relativa a lospapas o la de los emperadores. Las secuencias que son una continua-ción del texto principal, aunque pertenecen a otra mano, ofrecen lamisma disposición codicológica. La foliación es moderna, a lápiz y ennúmeros arábigos.

Cód. 90

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

451

Cód. 90

Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectiva-mente: 335 × 250 mm. y 240 × 140 mm. No se aprecian huellas del pau-tado. Se ha trazado a punta seca las dos líneas verticales de justifica-ción. Las líneas de escritura oscilan entre 39 y 41. Los folios quecontienen el texto complementario presentan una caja de escritura algomás ancha (185 mm.).

La inicial del f. 1r es de tipo festoneado en rojo y azul. Muestraadornos afiligranados. Las restantes son simplemente desnudas y decolor rojo. En esa misma tonalidad van los calderones y las rúbricas,las cuales presentan la misma escritura que el resto del texto.

El ms. perteneció a la biblioteca de los Reales Estudios de San Isi-dro y de allí pasó a la de las Cortes. Posteriormente entró a formarparte del fondo de códices de la Real Academia de la Historia. Elmanuscrito está completo y en buen estado de conservación. La en-cuadernación es moderna, en pergamino.

Signaturas antiguas: III.AA.8; 11-11-1/6 y 2.T.3 (en uno de los cantos).* V. los correspondientes esquemas (pp. 628 y 708).

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

453

Cód. 91

Cód. 91

[Liber horarum]

s. XV ex.-XVI in.

Supuesto ms. unitario, pergamino: 175 × 125 mm.; 147 ff.

f. 1r ITC.: [...] e Iuliane uirginis d cathedra sancti Petri... (mes defebrero).

f. 147v FTC.: ... uel alii occasione mei seu exemplo contra tuam [...]El pésimo estado de conservación del ejemplar sólo permite

identificar la existencia de algunas de las partes esenciales de estetipo de devocionario, tales como el calendario (ff. 1r-8v); el oficiode la Virgen (f. 9—>); los salmos penitenciales (f. 38r—>); letanías(f. 82v—>); oficio de difuntos (f. 96r—>); sufragios de los santos, etc.

Caracteres góticos de tipo litúrgico. Se han utilizado dos módulosde letras según el contenido del texto. El ejemplar ha sido elaboradocon gran habilidad para simular que se trata de un libro ms. En rea-lidad es un impreso, salvo en lo que atañe a la ornamentación y a losdetalles imitativos de la estructura de un códice auténtico.

El pergamino es de excelente calidad (vitela) y de color blanco. Losfascículos son cuaterniones. Las signaturas van expresadas medianteletras del alfabeto numeradas hasta la primera mitad del fascículo. Lafoliación es moderna, a lápiz y en números arábigos.

Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son: 175 × 125mm. y 100 × 65 mm. La unidad de pautado es 7 mm. La distribución

ELISA RUIZ GARCÍA

454

Cód. 91

del texto es a línea tirada. El pautado ha sido trazado en rojo con tin-ta aguada. Existen 16 líneas rectrices y 15 de escritura.

Las iniciales son de tipo campeado. El cuerpo de la letra va traza-do en oro y los espacios interiores y exteriores en tonos rosáceos ycelestes alternados con motivos afiligranados. Algunas iniciales secun-darias van rellenas de color. Abundantes rúbricas. Sólo se conserva unaminiatura a plena página alusiva al contenido textual: el oficio dedifuntos (f. 96r). Las restantes han sido cortadas.

En el f. 1r se lee: «De la librería del Noviciado de la Compañía deIhesús de Madrid». El ejemplar se incorporó luego a la Biblioteca delas Cortes, pasando posteriormente al fondo donde se conserva en laactualidad. El estado de conservación es pésimo pues ha sufrido múl-tiples mutilaciones. La encuadernación es antigua (s. XVI). Presenta undiseño en bandas y decoración en oro troquelada con hierros de esti-lo mudéjar. Los cantos van asimismo dorados.

Signatura antigua: Est. 11 gr. 1.a núm. 11.* V. los correspondientes esquemas (pp. 629 y 709).

BIBLIOGRAFÍA

KOENIG, E. 1987.—RUIZ GARCÍA, E. 1996d.

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

455

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

457

Cód. 92

Cód. 92

HIERONYMVS [STRIDONIVS]Epistolae

s. XV med.

Ms. unitario, pergamino: 165 × 115 mm.; [2] h. + 296 ff. + [2] h.

1. f. 1r EPIST.: Hyeronimus ad quendam amicum de scientia legis diuine etobedientia et de non iurando et non uindicando. Epistola. (PL 30, 108-120, epist. 7 atrib. = Faustus Rhegiensis).

INC.: Presumptionem meam excusare conarer...f. 19v EXP.: ... uiuimus et uirtutibus consurreximus in Christo.

2. f. 19v EPIST.: Vt supra quia ignorantia legis diuine non excusatet que faciant uerum christianum. Epistola. (PL Sup. I, 1375-1380, epist.atrib. = Pelagius Britannus).

INC.: Humane referunt hystorie...f. 26v EXP.: ... opto te semper Deo uiuere et perpetui consulatus

honore gaudere.

3. f. 26v EPIST.: De homine perfecto. Epistola (texto no identificado).INC.: Perfectus homo est qui se ipsum cognouit...f. 29v EXP.: ... qui flores diuinos componitis mei memores semper estote.

4. f. 29v EPIST.: Ad quendam amicum de fide tractatus crede credendis necnonde conuersatione et uita christianorum. Epistola. (PL 10, 733-750, epist.atrib. = Hilarius Pictaviensis, Epist. seu libellus ad adolescentem).

ELISA RUIZ GARCÍA

458

INC.: Dauid gloriosus in psalmo sic dicit...f. 57v EXP.: ... in eo aliquantulum inimicis et credentibus profuisse.

15. f. 57v EPIST.: Pamachio et Oceano de Periarchon Origenis. Epistola. (PL22, 744-752, epist. 84).

INC.: Scedule quas misistis honorifica me...f. 70r EXP.: ... seruare uelit eloquii uenustatem.

16. f. 70r EPIST.: Ad eosdem qui supra de eadem re. Epistola. (PL 30, 247-249, epist. 32 atrib.).

INC.: Qui Ethiopem inuitat ad balnea...f. 74v EXP.: ... magis timere quam hominum.

17. f. 75r EPIST.: Ad Edibiam de duodecim questionibus. Epistola. (PL 22,981-1006, epist. 120).

INC.: Ignota uultu, fidei michi ardore notissima es...f. 111v EXP.: ... et accenduntur et extinguntur in nobis.

18. f. 111v EPIST.: Paulino Post[///] episcopo de institutione clericorum etmonachorum et diuine scripture expositionibus diuersis. Epistola. (PL22, 579-586, epist. 58).

INC.: Bonus homo de bono thesauro cordis...f. 121r EXP.: ... Domino militantem per te salutari uolo.

19. f. 121r EPIST.: Oceano de uita clericorum. Epistola. (PL 30, 297-301,epist. 42 atrib. = De uita clericorum).

EPIST.: Sofronius Eusebius Hyeronimus Oceano suo salutem.INC.: Deprecatus es ut tibi breuiter...f. 127r EXP.: ... testificatio casto confirmetur affectu.

10. f. 127r EPIST.: Nepociano presbitero de uita clericorum. Epistola. (PL22, 528-540, epist. 52).

INC.: Petis a me, Nepotiane carissime, litteris...f. 129r EXP.: ... cum fratribus a Domino coram angelis coronari (Este

final pertenece a la epist. 11 atribuida a san Jerónimo. El explicitde la epist. 52 se encuentra en el f. 183v).

11. f. 129r EPIST.: De obseruantia et utilitate uigiliarum. Epistola. (PL 30,240-246, epist. 31 atrib. = Nicetius Treuirensis).

INC.: Dignum est, fratres, aptumque prorsus...

Cód. 92

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

459

f. 137v EXP.: ... utilitate dicta sufficiant, gratia Domini nostri IesuChristi cum omnibus uobis, amen.

12. f. 137v EPIST.: De tribus uirtutibus. Epistola. (PL 30, 120-125, epist.8 atrib.).

INC.: Tres quodammodo uirtutes Dei assumens...f. 146r EXP.: ... et uirtutem Dei Christum Iesum cui est uirtus et

gratia et imperium in secula seculorum, amen.

13. f. 146r EPIST.: Ad Florentium de ortu amicitiarum. Epistola. (PL 22,335-336, epist. 4).

INC.: Quantus beatitudinis tue rumor...f. 147r EXP.: ... ego uidere desiderans cathena langoris innector.

14. f. 147r EPIST.: Ad eundem de eadem re et de libris sibi dirigendis.Epistola. (PL 22, 336-337, epist. 5).

INC.: In ea michi parte heremi...f. 148v EXP.: ... mei causa instanter negocium prosequatur.

15. f. 148v EPIST.: Iuliano dyacono Aquilee excusans se quare non scripserit.Epistola. (PL 22, 337-338, epist. 6).

INC.: Antiquus sermo est mendaces...f. 149v EXP.: ... crebris reddas sermonibus letiorem.

16. f. 150r EPIST.: Hieronymus Nicee ypodyacono de utilitate scribendiepistolas. (PL 22, 341-342, epist. 8).

INC.: Torpilius comichus tractans de uicissitudine...f. 150v EXP.: ... litteras uel indignantis accipiam.

17. f. 150v EPIST.: Ad Crisocomam monachum Aquileie arguens eum quiamodicum scripserit. Epistola. (PL 22, 342-342, epist. 9).

INC.: Qui circa te affectus meus...f. 151v EXP.: ... te aliud non habuisse quod scriberes.

18. f. 151v EPIST.: Paulum senem monachum Aquileie commendans seniumeius. Epistola. (PL 22, 343-344, epist. 10).

INC.: Humane uite breuitas dominatio...f. 153v EXP.: ... si Spiritus Sanctus afflauerit nauigabunt.

19. f. 153v EPIST.: Amonio monacho ut parem non spernat. Epistola. (PL22, 345-346, epist. 12).

Cód. 92

ELISA RUIZ GARCÍA

460

INC.: Dominus noster humilitatis magister...f. 154v EXP.: ... conseruus impartias. Vale in Domino.

20. f. 154v EPIST.: Theodosio et ceteris anachoritis ut sui meminerint.Epistola. (PL 22, 331-332, epist. 2).

INC.: Quam uellem nunc uestro interesse...f. 155v EXP.: ... ad portum optasti littoris prosequatur.

21. f. 155v EPIST.: Chromacio Iouiniano et Eusebio de commendationeBonosi. Epistola. (PL 22, 338-341, epist. 7).

INC.: Non debet carta diuidere quos...f. 159r EXP.: ... oratione amor ordinem nescit.

22. f. 159r EPIST.: Ad Desiderium reddens ei salutationis et comendationisofficium. Epistola. (PL 22, 492-493, epist. 47).

INC.: Lecto sermone dignationis tue...f. 160v EXP.: ... paulatim scribi faciam si uolueris.

23. f. 160v EPIST.: Damaso de filio prodigo et frugi. Epistola. (PL 22, 379-394, epist. 21).

INC.: Beatitudinis tue interrogatio...f. 183 EXP.: ... de se quod talis sit confite\bi/tur. (Este final pertene-

ce a la epist. 52. El explicit de la epist. 21 se encuentra en el f. 223r).

24. f. 184r EPIST.: Ad Rusticum adolescentem ad monachatum exhortans.Epistola. (PL 22, 1072-1085, epist. 125).

INC.: Nichil christiano felicius cui...f. 200v EXP.: ... difficile, sed magna sunt premia.

25. f. 201r EPIST.: De superbia carnis (texto no identificado).INC.: Ad te manum meam extendo...f. 205v EXP.: ... exaltauit ipsi honor et gloria in secula seculorum, amen.

26. f. 205v EPIST.: De parentibus honorandis. (PL 30, 150-152, epist. 11atrib. = De honorandis parentibus).

INC.: Parentum meritis subiugans filios...f. 223r EXP.: ... sit uita substentanda non siliquis. (Este final per-

tenece a la epist. 21. El explicit de la epist. 11 atrib. se encuentraen el f. 129r).

Cód. 92

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

461

Cód. 92

27. f. 223r EPIST.: Damaso qualis debeat esse summus pontifex et de septemordinibus ecclesie. Epistola. (PL 30, 152-167, epist. 12 atrib. = De VII

ordinibus ecclesie).INC.: Sufficere quidem fidei tue...f. 248v EXP.: ... librorum scripta non retinent.

28. f. 248v EPIST.: Laurentio episcopo exponens simbolum apostolorum.Epistola. (PL 21, 335-386, epist. atrib. = Rufinus, Commentarius insymbolum apostolorum).

INC.: Michi quidem, fidelissime papa Laurenti, ad scribendum...f. 296v EXP.: ... uero a confusione et opprobrio eterno per Christum

Dominum nostrum per quem est Deo Patri cum Spiritu Sancto gloriaet imperium in secula seculorum, amen.

Escritura humanística redonda de excelente factura. Procede el tex-to de una sola mano.

El pergamino es de gran calidad (vitela) y de color lechoso. Losfascículos, todos ellos cuaterniones, se conservan en su integridad. Loscuadernos correspondientes a los folios 129-168 han sufrido una trans-posición y figuran intercalados entre los folios 208 y 209. Los recla-mos aparecen en posición horizontal. En algunos casos han desapare-cido a causa del orillado. La foliación es moderna, a lápiz y ennúmeros arábigos.

Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectiva-mente: 165 × 115 mm. y 115 × 65 mm. La unidad de pautado es 6 mm.No se aprecian señales de la perforación. El pautado ha sido trazadocon una tinta aguada de color morado. Las líneas de escritura son 20.

El f. 1r ofrece una especie de portada en la que se encuentra unaorla que discurre por tres de los márgenes. Oro y motivos vegetalesestilizados son los elementos utilizados en su decoración. En el pie dela página aparece un escudo heráldico, el cual no ha sido identifica-do. Las iniciales primarias son de tipo campeado. Los caracteres góti-cos, elaborados con pan de oro, presentan las superficies interiores yexteriores teñidas de color rosa y azul.

El ms. es, sin duda, oriundo de Italia. El ejemplar perteneció a «lalibrería del Noviciado de la Compañía de Ihesús de Madrid». Su tra-yectoria fue: la biblioteca de las Cortes y, por último, el fondo dondeactualmente se encuentra. Su estado de conservación es muy bueno.Está completo. En el verso de la primera hoja de guarda se especifi-ca: Non uenit expurgandus. La encuadernación es en piel. La flor de la

ELISA RUIZ GARCÍA

462

misma está muy gastada. La decoración se reduce a un simplefileteado. Los cantos van dorados.

Signatura antigua: Est. 11 gr. 1.a núm. 12.* V. los correspondientes esquemas (pp. 630 y 709).

Cód. 92

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

463

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

465

Cód. 93

Cód. 93

GEORGIVS TRAPEZVNTIVSRhetoricorum libri V

s. XV

Ms. unitario, pergamino: 245 × 160 mm.; [1] h. + 140 ff. + [1] h.

f. 1r RUB.: Georgii Trapezuntii in Rhetoricos libros suos exordiumincipit feliciter.

PROL.: Cum mihi in mentem ueniat quanta oratorie facultatis tumutilitas...

f. 1v EXP.: ... neminem fortassis improbaturum.RUB.: Georgii Trapezuntii Rhetoricorum liber primus incipit feliciter.INC.: Rhetorica est ciuilis scientia qua cum...f. 138v EXP.: ... emendatissimus apud (cancell.: esse) se opus esse

patiantur. Deo gratias, amen. Georgii Trapeçontii quintus et ultimusRhetoricorum liber explicit feliciter.

f. 139r TABLA: Tabula huius Rhetorice.INC.: Primi libri tractatus sunt quatuor...f. 140rb FTC (cambio de mano): ... de motu corporis quinque [...]f. 140v: En blanco.

Escritura humanística redonda. El gesto gráfico del copista denotacierta inseguridad. Todo el texto procede de una sola mano. Hay al-gunas correcciones y numerosas anotaciones en latín y en griego deuna mano humanística cursiva.

La calidad del pergamino es excelente (vitela). El color es lechoso.Los fascículos son quiniones. Hay reclamos colocados en posición

ELISA RUIZ GARCÍA

466

Cód. 93

horizontal en el centro del margen inferior del verso del último foliode cada fascículo. Con números romanos se indican los distintos li-bros que componen la obra. La foliación es moderna, a lápiz y en ci-fras arábigas.

Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectiva-mente: 245 × 160 mm. y 180 × 110 mm. El interlineado mide 6 mm. Eltexto discurre a línea tirada. No se aprecian restos de perforación. Seha trazado a punta seca la caja de escritura.

Los textos distintivos aparecen en capitales de corte epigráfico. Lasiniciales primarias son mayúsculas góticas adornadas con discretosrasgueos. Las secundarias son capitales epigráficas no muy geomé-tricas. En el f. 1r se encuentra una magnífica inicial que representa alautor con un libro en la mano. Se trata de un bellísimo retrato. Estamisma página también ofrece en el margen inferior un escudo nobi-liario del poseedor, no identificado, y una finísima orla.

El ms. perteneció a la biblioteca de los Reales Estudios de San Isi-dro y de allí pasó a la de las Cortes. Posteriormente entró a formarparte del fondo de códices de la Real Academia de la Historia. En laguarda anterior se lee: «Ciento y quarenta membranas. De la libreríade la Compañía de Jesús de Alcalá». El ms. se encuentra completo yen buen estado de conservación. La encuadernación presenta unas ta-pas de cartón forradas de pergamino amarillo. En el lomo figura:«Trapezuntio Retórica».

Signaturas antiguas: Est. 11 gr. 1.a núm. 14.* V. los correspondientes esquemas (pp. 631 y 710).

BIBLIOGRAFÍA

KRISTELLER, P. O. 1989, vol. IV, p. 509.—MONFASANI, J. 1984.

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

467

Cód. 94

Cód. 94

[Biblia. N.T. Apocalypsis cum glossa]. Latín.

s. XII

Ms. unitario, pergamino: 200 × 145 mm.; 82 ff.

Texto principal

f. 1ra PROL.: Apocalipsis inter reliquos Noui Testamenti libros...f. 2vb EXP.: ... in intellectu suo configurauit.f. 3ra INC.: [Apocalipsis] Christi Ihesu quam dedit...f. 82va EXP.: ... et uenio cito, amen. Veni Domine Ihesu gratia Domini

nostri Ihesu Christi cum omnibus uobis, amen.

Glosa

f. 3ra INC.: Littera sic acsi ita commonet attendite...f. 82vc EXP.: ... ueni ad remunerandum.

Escritura carolina de transición a gótica muy caligráfica. Ofrece dosmódulos diversos según la naturaleza del texto.

El pergamino es de muy buena calidad y de color blanquecino. Losfascículos son cuaterniones, salvo el primero. El ejemplar presentasignaturas expresadas en el margen inferior del último folio en nú-meros romanos (del I al X). La foliación se ha realizado mediante unnumerador.

Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectiva-mente: 200 × 145 mm. y 140 × 110 mm. La unidad de pautado es 11-12

ELISA RUIZ GARCÍA

468

Cód. 94

mm. en el texto principal y 5 mm. en el comentario. El texto bíblicofigura en el centro de la página. en torno a él se ha distribuido elcorrespondiente comentario. No se aprecian restos de las perforacio-nes. El pautado ha sido trazado de manera visible. El número de lí-neas es variable (entre 26 y 30 según los casos).

La decoración se reduce a unas iniciales secundarias desnudas,muy sencillas en color rojo o azul. La tinta es muy negra.

El ms. perteneció a la biblioteca de los Reales Estudios de San Isi-dro y de allí pasó a la de las Cortes. Posteriormente entró a formarparte del fondo de códices de la Real Academia de la Historia. Pre-senta un sello en seco de difícil identificación. El ejemplar está com-pleto y en buen estado de conservación. La encuadernación es tardíaen pergamino. En el lomo se lee: «Apocalysis cum notis 18».

Signatura antigua: Est. 11 gr 1.a núm. 18.* V. los correspondientes esquemas (pp. 632 y 710).

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

469

Cód. 95

Cód. 95

s. XIV

Ms. unitario, papel: 220 × 150 mm.; 83 ff.

1. MATTHAEVS [VINDOCINENSIS]1. Liber Tobiae, ff. 1r-81r.

f. 2r ITC.: [...] ex agro ueteri uirtutum semina morum plantula iusticiepollulat ampla seges...

f. 3v EXP.: ... transfert Ieronimus, exponit Beda, Matheus metrificat,reprobat liuor, amicus habet.

INC.: Tthobie nathale solum Galilea uoluntas...f. 81r EXP.: ... Explicit expletum Thobiam qui legit instet Thobiam

merito religione sequi. Laus tibi sit Christe quoniam liber explicit iste.Qui scripsit scribat semper cum Domino iuuat.

2. [De doctrina mensae], ff. 81v-83v.

f. 81v INC.: Mense doctrinam da nobis discere, Christe, desursumdonans optima dona bonis...

f. 83v FTC.: ... nec sua ponantur hic ubi labia tua [...].

Escritura gótica cursiva formada extrapeninsular. El texto princi-pal procede de una misma mano, que se caracteriza por presentaralgunos rasgos bastardos. El segundo texto, obra de otro copista, ca-rece de dichos rasgos. Todo el ms. presenta numerosas glosas y ano-taciones de tipo gramatical.

ELISA RUIZ GARCÍA

470

Cód. 95

El papel es de mediana calidad. Ofrece cuatro tipos de filigranas(V. el Índice correspondiente). Los fascículos son seniones. Existenreclamos colocados en posición horizontal y ligeramente descentrados.Hay una foliación moderna, a lápiz y en números arábigos.

Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectiva-mente: 220 × 150 mm. y 150/155 × 100 mm. La unidad de pautado es12 mm. El texto, que consta de 254 dísticos en A y 69 versos en B,discurre a línea tirada. La perforación consiste en orificios circularespracticados en el margen exterior de cada folio. El pautado ha sidotrazado a punta seca. El número de líneas de escritura es 14.

No presenta elementos ornamentales. Las iniciales de cada versovan en mayúsculas realizadas con cierta torpeza.

El ms. perteneció a la biblioteca de los Reales Estudios de San Isi-dro y de allí pasó a la de las Cortes. Posteriormente entró a formarparte del fondo de códices de la Real Academia de la Historia. En elverso de la guarda inicial se lee: «Auctor huius operis est magisterMattheus Vindosiuensis ad Bartholomeum archiepiscopum Turonen-sem. Editus est hic liber Lugduni apud Theobaldum Paganum 1538in 8.o Incipit liber Tobiae». El ejemplar está incompleto y en mal esta-do de conservación, sobre todo al final, a causa de que ha perdido lacubierta posterior. La anterior muestra restos de una encuadernaciónconsistente en unas tapas de cartón forradas de una especie de gamuzamuy ajada.

Signaturas antiguas: Est. 11 gr. 1.a núm. 19.* V. los correspondientes esquemas (pp. 633 y 711).

BIBLIOGRAFÍA

RUIZ GARCÍA, E. 1996e.

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

471

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

473

Cód. 96

Cód. 96

GREGORIVS I MAGNVS, PapaRegula pastoralis

s. XV

Ms. unitario, pergamino y papel: 290 × 220 mm.; [2] h. + 45 ff.

f. 1ra RUB.: Incipit epistola beati Gregorii Pape ad Leandrum archi-episcopum Hyspalesem.

EPIST.: Reuerendissimo et sanctissimo fratri Leandro episcopo Grego-rius episcopus seruus seruorum Dei.

INC.: Quanto ardore uidere te sitiam quia...EXP.: ... te incolumem custodiat, reuerentissime frater.TABLA: Incipiunt capitula libri pastoralis.RUB.: Capitulum primum.INC.: Ne uenire imperiti ad magisterium audeant...f. 1vb EXP.: ... Expliciunt capitula libri pastoralis editi a beatissimo

Gregorio Papa (por error se indica XLV caps. en lugar de LXV).RUB.: Incipit liber officii pastoralis Gregorii Pape.INC.: Pastoralis cure me pondera fugere delitiscendo uoluisse...f. 41va EXP.: ... ut quia pondus proprium deprimit tui ne meriti

manus leuet (cap. 65).ff. 42r-45v: Pautadas y en blanco.

Escritura gótica formada prehumanística. Abundantes abreviaturas.Todo el texto procede de una sola mano.

El pergamino es de muy buena calidad y de color blanquecino. Elpapel ofrece tres tipos de filigranas (V. el Índice correspondiente). Los

ELISA RUIZ GARCÍA

474

Cód. 96

fascículos son seniones, salvo el último. El ejemplar presenta reclamoscolocados en sentido vertical en la parte interior del margen inferiordel verso del último folio de cada cuaderno. También lleva signaturasen la primera mitad de cada fascículo expresadas mediante las seis pri-meras letras del alfabeto. La foliación es moderna, a lápiz y en núme-ros arábigos.

Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectiva-mente: 290 × 220 mm. y 185 × 145 mm. El interlineado mide 6 mm. Eltexto discurre a línea tirada. La perforación consiste en orificios cir-culares. La caja de escritura ha sido trazada con mina de plomo. Laslíneas de escritura oscilan entre 40 y 46.

La ornamentación se reduce al tratamiento de las iniciales. La pri-mera es festoneada y con finísimas filigranas. Las restantes están ador-nadas, asimismo, con filigranas y elegantes rasgueos. Todas ellas vanen rojo y azul. La tinta es negra.

El ms. perteneció a la biblioteca de los Reales Estudios de San Isi-dro y de allí pasó a la de las Cortes. Posteriormente entró a formarparte del fondo de códices de la Real Academia de la Historia. En lahoja de guarda Ar se lee: «Ihesus. Anno Domini millesimo quatuorcen-tesimo nonagesimo septimo, die uerum quarto mensis nouembris (sic)et die sancti Francisci deffunctus est illustrissimus ac serenissimusmagnus ac potentissimus princeps et dominus noster domnus Iohanes,filius magni regis don Fernando et doña Helisabet in ciuitate Salaman-tina». Otras anotaciones: «Pastorale domini Gregorii. Catorce membra-nas y veinte y siete fojas de papel». «Don fray Bernardo de Fresneda,obispo de Cuenca». «Viernes 20 días del mes de otubre, año de 1497años compré este libro. Costó un (en blanco)». Esta anotación es de lamisma mano que ha consignado la muerte del príncipe don Juan. Laencuadernación es una magnífica muestra de estilo mudéjar. Conser-va restos de los cierres.

Signaturas antiguas: 12-11-1/21 y 21.* V. los correspondientes esquemas (pp. 634 y 711).

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

475

Cód. 97

Cód. 97

[Commentum Almagesti Ptolomei]

s. XIV

Ms. unitario, pergamino: 260 × 180 mm.; 139 ff.

f. 1r ITC.: [...] quod perpendicularis cadens ab extremitate arcus su-per diametrum... (cap. 1, dist. 1).

f. 138r EXP.: ... et nichil est in eo dicendum. Finite sunt notuleAlmagesti. En el margen derecho la misma mano indica: Hic estfinis expositionis libri Almagesti. El resto de este folio contieneotros comentarios a la misma obra, incluyendo el prólogo de lamisma.

f. 138v FTC.: ... esse est sine motu et non[...] Una mano más tar-día ha añadido en el margen superior del f. 138v: In hoc folio finithoc uolumen.

Escritura gótica cursiva corriente extrapeninsular. Se trata de unaletra próxima a la notular. Abundantísimas abreviaturas. Existen ano-taciones marginales. Todo el texto parece ser de una sola mano.

El pergamino es de mediana calidad y de color marfileño. Los fas-cículos son cuaterniones, salvo el último. Presenta signaturas en nú-meros arábigos y reclamos en posición horizontal. En el primer cua-derno la signatura es alfanumérica. También ofrece una foliaciónantigua en cifras arábigas.

Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectiva-mente: 260 × 180 mm. y 185/190 × 140 mm. La unidad de pautado es

ELISA RUIZ GARCÍA

476

Cód. 97

4 mm. El texto discurre a línea tirada. Se aprecian algunos restos deperforación en el primer cuaderno. El pautado ha sido hecho con minade plomo. Las líneas de escritura oscilan entre 45 y 50.

Carece de cualquier tipo de ornamentación. Sólo aparece una ini-cial gótica en tinta hecha con torpeza. Existen algunas figuras geomé-tricas explicativas del texto.

El ms. perteneció a la biblioteca de los Reales Estudios de San Isi-dro y de allí pasó a la de las Cortes. Posteriormente entró a formarparte del fondo de códices de la Real Academia de la Historia. Tieneun sello en cuyo interior se lee: «Casa professa IHS». Otra anotación:«Almagesto de astrología. Commetarium Almagesti Phtolomei est liberastrorum» (cancelado: «Astrología, Euclides geometría»).

La encuadernación es antigua, en tabla forrada de una especie degamuza. Se aprecian restos de «Makulaturen» en la parte interior dellomo.

Signaturas antiguas: Est. 11 gr. 1.a núm. 22; 17 C 5 y L 206 f.o 275núm. 2 (en una guarda); «Letra C cajón 7» (en la tapa).

* V. los correspondientes esquemas (pp. 635 y 712).

BIBLIOGRAFÍA

KRISTELLER, P. O. 1989, vol. IV, p. 509.

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

477

Cód. 98

Cód. 98

s. XIV (a. 1322) A; XIV ex. B

Ms. facticio, pergamino y papel: 270/275 × 200 mm.; [1] h. + 176 ff.

Sector AConstitutiones facte ac edite in concilio celebrato apud Vallemoleti Palentine

diocesis, ff. 1r-21r.

f. 1ra RUB.: In nomine Domini nostri Ihesu Christi, amen. Iste suntconstituciones per nos, fratrem Guillelmum Dei permissione episcopumSabinensem apostolice sedis legatum, facte ac edite in concilio celebratoper nos apud Vallemoleti Palentine diocesis, prelatis omnibus nostrelegationis ad celebrandum decimum concilium conuocatis, anno Natiui-tatis Domini millesimo CCC XXII, nonas augusti qua die prefatumconcilium extitit terminatum.

INC.: Iniunctum nobis legationis exposcit officium ut...f. 21ra EXP.: ... et in aliis etiam locis ubi hoc uiderint expedire.

Sector BCasus legum supra Decretales, ff. 22r-176r.

f. 22r INC.: Pone quedam mulier nolebat lugere maritum infra...f. 170v FTC.: ... contra legem factum est per legem dissolui [...].f. 171r ITC.: [...] meretur et omne id quod sequitur...f. 176r EXP.: ... Expliciunt cassus legum allegatarum supra Decretales,

quia leges alie aliorum capitulorum istius tituli supra inueniuntur notatein titulo de testibus. (lib. V).

f. 176v: Receta medicinal en castellano de otra mano distinta.

ELISA RUIZ GARCÍA

478

[Additio]

En la contraguarda anterior hay un texto de derecho canónicoen letra gótica fracturada.

Sector A

El texto primero presenta una escritura gótica redonda formada,típicamente castellana. Todo él procede de una sola mano. El perga-mino es de calidad muy buena y de color lechoso.

Los fascículos presentan reclamos. Las dimensiones del folio y dela caja de escritura son respectivamente: 275 × 200 mm. y 175 × 140mm. La unidad de pautado es 7 mm. El texto está distribuido a doscolumnas. El pautado ha sido trazado con mina de plomo. Las líneasde escritura son 24.

Las rúbricas van en la misma escritura que el resto del texto. Lasiniciales, en rojo y en azul, aparecen adornadas con filigranas. La delf. 1r está más elaborada que las demás.

Sector B

El texto segundo ofrece una escritura gótica cursiva corriente detipo bastardo. Aquí se distingue una mano principal y varias interven-ciones ocasionales.

El papel es de mediana calidad. Se encuentran cuatro tipos de fi-ligranas (V. el Índice correspondiente). Los fascículos son octoniones.Hay reclamos y signaturas expresadas en números romanos colocadosal comienzo de los cuadernos. En el seno de éstos se contabilizan losfolios hasta la primera mitad con las letras del alfabeto. Hay una fo-liación única a lápiz, cada cinco hojas.

Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectiva-mente: 270/275 × 200 mm. y 205 × 145 mm. Tan sólo se ha trazado estaúltima sin que figure el diseño del pautado. El texto discurre a líneatirada y presenta 48 renglones de escritura.

No existe ninguna ornamentación. Las iniciales están dibujadas atinta.

El ms. perteneció a la biblioteca de los Reales Estudios de San Isi-dro y de allí pasó a la de las Cortes. Posteriormente entró a formarparte del fondo de códices de la Real Academia de la Historia. En elf. 1r aparecen diversas anotaciones: «El que pudiese leer este librosabrá lo que contiene». De otra mano: «Son las Constituciones de unconcilio celebrado en Valladolid el año de 1322, a 2 de agosto por fray

Cód. 98

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

479

Cód. 98

Guillermo, obispo sabinense, o Gregorio como está en lo manuscripto».También figura un escudo con un león rampante. Una nota explicati-va dice: «Estas armas son de don Pedro Tenorio, arzobispo de Toledo.Las mismas se hallan en otros tomos de la libreria de la santa iglesiade Toledo, a quien dejó sus libros».

La encuadernación es antigua. Consiste en tablas forradas de pielvuelta con bullones y restos de cierres.

Signaturas antiguas: Est. 11 gr. 1.a núm. 23.* V. los correspondientes esquemas (pp. 636 y 712).

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

481

Cód. 99

Cód. 99

TERENTIVS AFER, PubliusCommoediae (Andria, Eunuchus, Heautontimorumenos, Adelphoe, Hecyra, Phormio)

s. XIV

Ms. unitario. pergamino: 270 × 190 mm.; 111 ff.

1. f. 1r RUB.: Therentius genere extitit Afer, ciuis Carthaginensis. Primecomedie.

INC.: Reuertente autem Scipione Romam, deuicta Carthagine...EXP.: ... cum qua Glicerium, que et Passibula uocabatur, uenit.

2. RUB.: Incipit argumentum fabule Andria.INC.: Orto bello Athenis Cremes quidam...f. 1v EXP.: ... desponsauerat dederunt Carino sodali eius.

3. RUB.: Epytaphyum Therentii.f. 2r INC.: Natus in excelsis tectis Cartaginis...EXP.: ... sic puto cantus erit.

4. RUB.: Argumentum AndrieINC.: Sororem falso creditam meretricula...EXP.: ... aliam Charino coniugem.

5. PROL.: Poeta cum primum animum adscribendum...f. 2v EXP.: ... spectande an exigende sint uobis prius.

ELISA RUIZ GARCÍA

482

Cód. 99

6. RUB.: Symo. Senex. Sosia.INC.: Vos istec intro auferte...f. 110v EXP.: ... uos ualete et pla[udite]. Calliopius recensuit. Expli-

ciunt [///] Comedie Terentii feliciter [///] uidelicet [///] Andria [///]Eaytontumerumenos [///] Elchira [///]. Los textos que iban escritos enrojo, los nombres de las otras comedias contenidas en el ms., sonilegibles en la actualidad.

[Additio]

En la contraguarda posterior hay un fragmento latino en versoescrito en letra gótica redonda de una mano distinta de la del tex-to principal.

Escritura gótica redonda formada. Se distingue una mano princi-pal (ff. 1r-64v; 100r-110v) y otras intervenciones ocasionales. Hay abun-dantes anotaciones de una mano gótica cursiva, a veces ligeramentebastarda, a veces casi protohumanística.

El pergamino es de buena calidad y de color claro. El fascículo bási-co es el senión. Hay reclamos colocados en posición horizontal e inscri-tos en una orla. La foliación es moderna, a lápiz y en números arábigos.

Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectiva-mente: 270 × 190 mm. y 165 × 110 mm. La unidad de pautado es 6 mm.El texto discurre a línea tirada. La perforación consiste en incisionesoblicuas practicadas en el margen exterior del folio. El número de lí-neas de escritura es 29.

Las rúbricas presentan el mismo tipo de escritura que el resto deltexto. Las iniciales son mayúsculas góticas desnudas o con filigranas.A partir del folio 24 ha quedado el espacio correspondiente en blan-co. Los calderones alternan el color rojo y el azul.

El ms. perteneció a la biblioteca de los Reales Estudios de San Isi-dro y de allí pasó a la de las Cortes. Posteriormente entró a formar partedel fondo de códices de la Real Academia de la Historia. En el f. 1r selee: «Vt ex istoriagraphis paret fuit hic Terrentius ante aduentus Christiper quingentos annos». «Natium Terrentii secundum Paulum Orosium».En un marbete. «Terrentium». La encuadernación es de tipo mudéjarcon un diseño en bandas. Quedan restos de los cierres metálicos.

Signaturas antiguas: Est. 11 gr. 2.a núm. 24 y 12.* V. los correspondientes esquemas (pp. 637 y 713).

BIBLIOGRAFÍA

RUBIO, L. 1984, núm. 498, p. 407.

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

483

Cód. 100

Cód. 100

CVRTIVS RVFVS, Quintus[Historiae Alexandri Magni Macedonis]. Italiano.Istoria d’Alexandro Magno. Trad. por Pietro Candido Decembri.

s. XV (a. 1438)

Ms. unitario, pergamino y papel: 210 × 140 mm.; [15] h. + 325 ff. +[7] h.

1. DECEMBRI, Pietro Candido1. Comperatione de Cayo Iulio et de Alexandro Magno, ff. 1r-12r.

f. 1r ITC.: [...] la fama del vulgo quanto per la vera virtute e certagloria dali illustri autori in scripto a queli data...

f. 12r EXP.: ... ad un spechio dela sua gloria pare no stati inamorati.Finisce la comperatione de Cayo Iulio, cesare et imperatore maximo, etde Alexandro Magno, re di Macedonia, ordinata da Pier Candido Decem-brio con il suo giudicio inseme felicemente.

2. RUB.: Encomincia l’istoria d’Alexandro Magno, figlo di Philippo re Ma-cedonia, scripta da Quinto Curcio Ruffo, historico eloquentissimo,e traduto in vulghari da Pier Candido Decembrio, dela quale questoel tercio libro, el primo, el secondo mancha che ala nostra etate nosi trova.

f. 12v INC.: Alexandro fra tanto mandato e Leandro con molti dinari...f. 308r-309r: In le diurnale a Alexandro in questo modo [...] finindo

adoncha el tercio l’ora di nona moritte (inserción de un texto dePlutarco para subsanar una laguna del original).

ELISA RUIZ GARCÍA

484

Cód. 100

f. 325r EXP.: ... ad Alexandria fu redutto ansi nome e memoria delquale ogni debito honore e referito. Deo gratias.

f. 325v COLOFÓN: Al nome de Dio omnipotente finisse el duodecimoe ultimo libro del istoria d’Alexandro Magno, figlo de Philippo, re diMacedonia, scripta da Quinto Curcio Ruffo, eruditissimo et facundissimoauctore, e traduta in vulgare al serenissimo principe Philippo Maria, ducadi Milano, di Pavia et Angiera conte et di Genova signiore, per PierCandido Decembrio suo servo. M CCCC.o XXXVIII.o a die XXI del mesed’aprile in Milano. Finito libro referamus gratias Christo. Laurentius deVeneciis Calataiudi habitator hoc opus manu propria scripsit feliciter.

Escritura humanística redonda. Sólo interviene una mano.El pergamino es de buena calidad y de color claro. Otro tanto ocu-

rre con el papel, el cual ofrece cuatro tipos de filigranas (V. el Índicecorrespondiente). El bifolio exterior y el central de cada cuaderno sonde pergamino, los restantes de papel. Los fascículos son octoniones.En el primer cuaderno hay signatura alfanumérica en romanos. En losrestantes únicamente se expresan los números en rojo en el verso delúltimo folio de cada fascículo. También aparecen reclamos horizonta-les en el margen inferior, ligeramente descentrados. La foliación es mo-derna, a lápiz y en cifras arábigas.

Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectiva-mente: 210 × 140 mm. y 135 × 190 mm. La unidad de pautado es 6 mm.El texto discurre a línea tirada. La caja de escritura ha sido trazadacon mina de plomo. Las líneas de escritura son 24.

Las rúbricas presentan el mismo tipo de escritura que el resto deltexto. Las iniciales son mayúsculas góticas festoneadas sobre un fon-do afiligranado. Van adornadas con finos rasgueos. Los únicos colo-res utilizados son el rojo y el azul.

El ms. perteneció a la biblioteca de los Reales Estudios de San Isi-dro y de allí pasó a la de las Cortes. Posteriormente entró a formarparte del fondo de códices de la Real Academia de la Historia. El ejem-plar se encuentra incompleto, pero en buen estado de conservación.La encuadernación es antigua en pergamino. Quedan restos de lasabrazaderas de piel.

Signatura antigua: Est. 11 gr. 2.a núm. 25.* V. los correspondientes esquemas (pp. 638 y 713).

BIBLIOGRAFÍA

KRISTELLER, P. O. 1989, vol. IV, p. 509.

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

485

Cód. 101

Cód. 101

s. XV

Ms. unitario, papel: 215 × 150 mm.; [1] h. + 167 ff. + [1] h.

1. [Scala coeli]. Español.1. Treinta grados, ff. 1r-56v.

f. 1r INC.: Este es el començamiento de los treynta grados que fizo elbienaventurado sant Gerónimo...

f. 56v EXP.: ... aquí acaban los treynta grados de nuestro Señor Diosde que avemos de tomar dotrina e exemplo para salvaçión de nuestrasánimas.

2. [Elucidarium]. Español.2. Lucidario, ff. 56v-85r. (Selección de capítulos).

f. 56v RUB.: Aquí comiença el libro que se llama Luçidario e es ésteque se sigue: Primeramente demandó el disçiplo a su maestro del santosacramento por qué se faze de pan e vino.

INC.: Preguntó el disçiplo al maestro: Ruégote que... (cap. 25).f. 85r EXP.: ... ninguna cosa que a todo da el rrecabdo. Aquí se acaba

el Luçidario (cap. 4).

3. [Compendio de doctrina cristiana], ff. 85v-167v.

3.1. f. 85v RUB.: Síguense los mandamientos.INC.: El primero mandamiento de la ley es: Amarás...f. 129r EXP.: ... llamados santos, amén. Pater noster e Avemaría.

ELISA RUIZ GARCÍA

486

Cód. 101

3. 3.2. Quicumque uult. Español.3. 3.2. Cualquier que quisiere, ff. 129r-131r.

f. 129r RUB.: Sýguese el Quicumque uult en que se ençierra todanuestra fe.

INC.: Qualquier que quisiere ser salvo...f. 131r EXP.: ... guardara non podrá ser salvo.

3. 3.3. Sermón sobre el advenimiento del Anticristo, ff. 85v-167v.

f. 131r RUB.: Sýguese un sermón sobre el avenimiento del Antechristo.INC.: [C]riatura liberatum a seruitute corruptionis habetur...f. 167v FTC.: ... contempla más en cómo será perfecta, porque des-

pués de la [...].

Escritura gótica híbrida formada. Tiene alguna influencia de la le-tra cortesana. La mano principal llega hasta el f. 136. A partir de aquíinterviene otra.

El papel es de buena calidad. Presenta cuatro tipos de filigranas(V. el Índice correspondiente). Los fascículos son cuaterniones. Haysignaturas alfanuméricas en la primera mitad de cada cuaderno. Apartir del f. 136 este sistema es sustituido por el reclamo. Se observauna transposición de folios en los cuadernos décimoquinto y décimo-sexto. La foliación es moderna, a lápiz y en números arábigos.

Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectiva-mente: 215 × 150 mm. y 165 × 105 mm. Tan sólo se ha trazado el dise-ño de esta última con mina de plomo, careciendo de las líneas del pau-tado. El texto discurre a línea tirada. Las líneas de escritura oscilanentre 20 y 24.

Las rúbricas muestran el mismo tipo de escritura que el resto deltexto. Las iniciales son mayúsculas góticas desnudas en color rojo.

El ms. perteneció a la biblioteca de los Reales Estudios de San Isi-dro y de allí pasó a la de las Cortes. Posteriormente entró a formarparte del fondo de códices de la Real Academia de la Historia. El ejem-plar está incompleto, pero bien conservado. La encuadernación es mo-derna, en piel de color castaño.

Signatura antigua: 216.* V. los correspondientes esquemas (pp. 639 y 714).

BIBLIOGRAFÍA

BOOST núms. 984, 985, 986, p. 75.

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

487

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

489

Cód. 102

Cód. 102

[Biblia. V.T. et N.T. Iob - Actus apostolorum]. Latín. (Versión: Vulgata)

s. XV

Ms. unitario, pergamino: 185 × 140 mm.; 183 ff.

f. 1ra ITC.: [...] infra Iob in finibus...f. 1va EXP.: ... natus quam ex aliorum negotio (prol. in Iob).INC.: Vir erat in terra Hus...f. 26vb FTC.: ... complantata lapidibus et in fine illorum [...] (Iob 21, 11).f. 27ra ITC.: [...] dederis maculam in gloriam tuam in die... (Iob 33, 24).f. 171vb FTC.: ... translato enim sacerdocio necesse [...] (Epist. ad

Hebraeos 7, 12).f. 172ra ITC.: [...] Dei traditum per manus iniquorum... (Actus

apost. 2, 23).f. 183vb FTC.: ... deuenimus Sidonem humane autem [...] (Actus

apost. 27, 3).

Escritura gótica fracturada extrapeninsular. Se caracteriza por superfección y pequeñísimo módulo. Abundantísimas abreviaturas. Sedistinguen claramente dos manos.

El pergamino es de excelente calidad (vitela) y de color lechoso.Predominan los seniones. Se encuentran reclamos que, en ocasiones,han sido cortados. La foliación es moderna, a lápiz y en númerosarábigos.

Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectiva-mente: 185 × 140 mm. y 125 × 85/80 mm. La unidad de pautado es 2/3

ELISA RUIZ GARCÍA

490

Cód. 102

mm. El texto discurre a doble columna. La perforación consiste enpequeños orificios circulares practicados en el margen exterior del fo-lio. En ocasiones aparecen dos series de señales (ff. 124-131). Las lí-neas de escritura son 53.

Las iniciales son mayúsculas góticas afiligranadas en colores rojoy azul. Hay títulos corrientes.

El ms. perteneció a la biblioteca de los Reales Estudios de San Isi-dro y de allí pasó a la de las Cortes. Posteriormente entró a formarparte del fondo de códices de la Real Academia de la Historia. El ejem-plar está en buen estado de conservación, aunque incompleto. Carecede encuadernación: sólo presenta una tapa de cartón forrada con unahoja de papel.

Signatura antigua: Est. 11 gr. 2.a núm. 27.* V. los correspondientes esquemas (pp. 640 y 714).

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

491

Cód. 103

Cód. 103

[Vitae sanctorum]

s. XIV

Ms. unitario, pergamino: 370/375 × 250/255 mm.; 83 ff. (82 + 1 f.suelto). La numeración comienza en el f. 12.

f. 12r ITC.: [...]sore careret uxorem duxit de qua susceptam sobolemgenerosam... (In festo sancti Ludouici, rex Francorum, lectio IX).

f. 19v FTC.: ... Spiritu Sancto edoctus magna uoce quasi futuraprouidens [...] ( In festo sancti Bernardini, lectio II).

f. 20r ITC.: [...] indoctis humane sapientie uerbis... (lectio VII).f. 26v FTC.: ... et in humilitate minore et in omnibus perfectior [...]

(lectio IX).f. 28r ITC.: [...] dispari ut aquarum uiuencium... (In festo sancti

Hieronymi, lectio III).f. 46v FTC.: ... reuertitur et a marito gaudenter suscipitur [...] (In

festo sancti Petri Oxomensis).f. 47r ITC.: [...] in festo sancti Antonii abbatis. Antonius cum uiginti

esset... (In festo sancti Antonii, abbatis).f. 59v FTC.: ... soluti et ante conspectum sancte martyris ducti ad

pedes [...] (In festo sancte Martine, lectio VIII).f. 60r ITC.: [...] eis prostrati sunt imperator autem ut uidit leones erga

Dei ... (lectio IX).f. 73v FTC.: ... seruorum Dei nominauit et [...] (In festo sancti

Gregorii Pape, lectio VIII).f. 75r ITC.: [...]piro tandem cum sedisset beatus Gregorius... (lectio IX).

ELISA RUIZ GARCÍA

492

Cód. 103

f. 82v FTC.: ... suspicatus cum episcopo et multitudine uenatorumilluc pro[...] (In festo sancti Egidii, abbatis).

[Additio]

s. XIII

Hoja suelta procedente de un libro litúrgico en escritura gótica:f. LXIIr ITC.: [...] et respondit unus de senioribus...f. LXIIv FTC.: ... quando ista mala passuri [...] (Dominica IV, epist.

Iacobi I, 1).

Escritura gótica. Según las manos se encuentran muestras de letrafracturada o redonda.

El pergamino es de calidad corriente y de color amarillento. Enalgunos sectores se aprecia que ha sido rasurado y reutilizado. Losfascículos son cuaterniones y quiniones. Las signaturas, alfanuméricas,se encuentran en la primera mitad de los cuadernos. Comienzan apartir del f. 48. Hay también algunos reclamos colocados en posiciónhorizontal y orlados. La foliación es antigua en números romanos.

Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectiva-mente: 370/375 × 250/255 mm. y 225 × 175 mm. aproximadamente. Launidad de pautado es 10 mm. El texto discurre a doble columna. Elpautado ha sido trazado con mina de plomo. Las líneas de escrituraoscilan entre 26 y 32.

Las rúbricas presentan la misma escritura que el resto del texto.Las iniciales son mayúsculas góticas desnudas. En el f. 65r se encuen-tra una que ha sido completada en forma de rostro. Los colores usa-dos son el azul y el rojo.

Sobre la procedencia de este ms. sólo tenemos el testimonio escri-to en unas hojas de papel de barba incorporadas al ejemplar en lasque se afirma: «Vino a poder del maestro Flórez (por su dinero) en eldía 14 de julio de 1752. Vendióse el librero Bartholomé Ulloa que letrajo de cierto convento de tierra de Burgos, cuyo instituto lo dice elcódice a poca reflexión que se haga». Hay a continuación un índicede las vidas de los santos. La de santo Domingo de Silos recibe unamplio tratamiento. El ejemplar está incompleto y mutilado. La encua-dernación es tardía. Se trata de una protección hecha con unos carto-nes forrados con papel jaspeado. En el tejuelo se lee: «Santoral».

Signaturas antiguas: 11-2-8/483, 10-10-6, 3-3-10.* V. los correspondientes esquemas (pp. 641 y 715).

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

493

Cód. 104

Cód. 104

[MARCHESINVS, Iohannes] (O.F.M.)[Mammotrectus super Bibliam]

s. XV

Ms. unitario, pergamino y papel: 295/300 × 215 mm.; 171 ff.

f. 1r ITC.: [...]sam aliud querebant illi nobiles quia sapientem...(cap. 6).

f. 26v FTC.: ... galca pro capello me correxit gallca pro [...] (prol.sancti Hieronymi in libros Reg.).

f. 27r ITC.: [...] cor residuus me correxit discumbo (Reg. I, 16).f. 38v FTC.: ...uectigalis est tributum quod domino portatur [...]

(Esdras, IV).f. 39r ITC.: [...] Presciano correxit protaxisti, id est, prolongasti...

(Esdras, IX).f. 145v FTC.: ... a Presciano esse compositum ut si a Presciano [...].

[De orthographia].f. 146r ITC.: [...] esse compositus ubi secutus esse opinionem... [De

orthographia].f. 150v FTC.: ... que attenditur in communi sermone [...] (De

accentibus).f. 151r ITC.: [...] Platoque ipsa enim coniunctio... (De accentibus).f. 154v FTC.: ... arbusta. Psalmus 79 [...] (Index locorum).f. 155r ITC.: [...] coagustabunt. Lucas 19 (Index locorum).f. 158v FTC.: ... exilium. Prologus Iosue [...] (Index locorum).f. 159r ITC.: [...] frustrabitur. Iob 41, Psalmus 131 (Index locorum).f. 171v FTC.: ... titulus Genesis 28. Lucas cuate[...] (Index locorum).

ELISA RUIZ GARCÍA

494

Cód. 104

[Additio]

En la contraguarda anterior hay un texto litúrgico dedicado ala Virgen, acompañado de notación musical cuadrada.

Escritura gótica cursiva. Se distinguen dos manos: A (ff. 1r-15v) yB (ff. 16r hasta el final). La primera responde a la tipología bastarda.La segunda presenta los mismos rasgos más desdibujados.

El pergamino es de buena calidad y de color marfileño. Lo mismopuede decirse del papel, en el cual se identifican hasta seis tipos defiligranas (V. el Índice correspondiente). El bifolio exterior y el centralde cada cuaderno son de pergamino, los restantes de papel. Los fas-cículos son seniones o septeniones. El primer cuaderno presentasignaturas alfanuméricas en romanos. Los siguientes se sirven de ci-fras arábigas. Hay asimismo reclamos colocados en posición horizon-tal y títulos corrientes. La foliación es moderna, a lápiz y en númerosarábigos.

Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectiva-mente: 295/300 × 215 mm. y 190/195 × 130/135 mm. La unidad depautado es 4 mm. El texto discurre a doble columna. El pautado hasido trazado con mina de plomo. Las líneas de escritura son 49.

Las rúbricas muestran el mismo tipo de escritura que el resto deltexto. Las iniciales son desnudas y en color rojo. Algunas, de menortamaño, van rellenas de pigmento amarillo. Hay calderones.

El ms. fue regalado en el año 1860 a A. Cavanilles por fray RodrigoEchevarría, obispo de Segovia, según consta en unas anotacionesmanuscritas exentas y conservadas junto con el ejemplar. En el f. 1rfigura el título de «Marmotretus Biblie». La encuadernación es anti-gua, en piel castaña, de estilo mudéjar con un original diseño. Que-dan restos de los cierres.

Signaturas antiguas: 15-11-1; 38; 11-9-7/1555 y Est. 1.o caja C.o alto.En el lomo se lee: 1143 y 11/1555.

* V. los correspondientes esquemas (pp. 642 y 715).

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

495

Cód. 105

Cód. 105

[Obituarius]

s. XIV

Ms. unitario, pergamino: 260 × 195 mm.; 30 ff.

f. 1r RUB.: Kalendas Ianuarius habet dies XXXI.INC.: Obiit Vualgarius presbiter et canonicus Sancti Iohannis Riuipo-

llensis...f. 30v FTC.: ... XIII a II Obierunt Raimundus de Nullano operarius

[///] Geraldus de Quincach, camerarius Terrachone [...].

Escritura gótica cursiva formada. Se distingue una mano principalque ha confeccionado el ejemplar y, luego, otras que han ido consig-nando los datos de otras personas fallecidas posteriormente.

El pergamino es de buena calidad y de color amarillento. Los fas-cículos son tres quiniones. Hay una foliación moderna, a lápiz y ennúmeros arábigos.

Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectiva-mente: 260 × 195 mm. y 190 × 145 mm. La unidad de pautado es 7 mm.El texto discurre a línea tirada. El pautado ha sido trazado con tintaaguada. El número de líneas es muy variable, dada la naturaleza deltexto.

La ornamentación se reduce a unas iniciales góticas desnudas yadornadas con unos filamentos paralelos en su interior en colores rojoy azul alternados.

El ms. está relacionado con la congregación de San Juan de Ripoll.En una anotación del f. 3 se lee: «Tempore episcopi Berengarii, a. 1330

ELISA RUIZ GARCÍA

496

Cód. 105

es de letra original del maestre fray Thomás de Herrera». En otra:«Pertenece a la bibliotheca de San Phelipe el Real de Madrid. Año1761». La encuadernación es antigua, en pergamino. Quedan restos delas abrazaderas.

Signaturas antiguas: 11-2-7/438 y 10-10-6.* V. los correspondientes esquemas (pp. 643 y 716).

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

497

Cód. 106

Cód. 106

s. XIV

Ms. unitario, pergamino: 260 × 195 mm.; 298 ff.

1. RAYMVNDVS [DE PENNAFORTI] (O.P)1. 1.1. [Summa de casibus poenitentiae cum glossa], ff. 1r-116v.Texto principal

f. 1r PROL.: Prologus in summa magistri Raymundi, ordinis predica-torum in summa de casibus penitentialibus.

INC.: Quoniam, ut ait Ieronimus, secunda post naufragium tabula est...f. 1v EXP.: ... cogitans caritate fraterna corriges et emendes. Explicit

prologus.TABLA: Incipit capitula. De simonia (lib. I, 32 caps.).EXP.: ... De sepulturis.RUB.: Incipit summa. Rubrica de simonia. (lib. I).INC.: Quoniam inter crimina ecclesiastica symoniaca...f.116v EXP.: ... uocem illam: Venite benedicti, percipiti regnum, etc.

1. 1.2. Summa de matrimonio, ff. 117r-284r.

f.117r RUB.: Incipit summa fratris Raymundi de matrimonio.INC.: Quoniam frequenter in foro penitentiali dubitationes...f. 284r EXP.: ... uoluntarias uero perdit sicut ibi dicitur. Deo gratias,

amen. (lib. IV).

ELISA RUIZ GARCÍA

498

Cód. 106

Glosa: [Guilelmus Redonensis] (O.P.)

f. 1r INC.: Ait Ieronimus: De pen. di. I c. i.f. 284r EXP.: ... sunt ut dicitur in lege infra.

2. De dispensationibus, ff. 285r-295v.

f. 285r RUB.: Nota hic breuiter et bene in quibus Papa, legati,patriarche, archiepiscopi, episcopi, abbates et simplices sacerdotes possuntuel non possunt secundum iura canonica dispensare.

INC.: Dispensatio est iuris relaxatio...f. 295v EXP.: ... sacerdotes possint secundum iura canonica dispensare.

Explicit tractatus de dispensationibus Bononie editus R[aymundus?].

Escritura gótica textualis. Se trata de una letra de tipo italiano, dehermosa factura y módulo grande en el texto principal. La parte glo-sada presenta, como es habitual, un menor tamaño. Es obra de unasola mano.

El pergamino es de buena calidad y de color blanquecino. El fas-cículo predominante es el senión. Se encuentran reclamos situados enposición horizontal. Hay títulos corrientes en azul y en rojo que indi-can el número del libro.

Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son 260 × 195mm. y 210/215 × 160/165 mm. La unidad de pautado es 6/7 mm. Eltexto principal aparece centrado y los comentarios en torno a él. Seaprecian los orificios que han servido para trazar con mina de plomola caja de la escritura. Las líneas oscilan entre 24 y 28.

Las rúbricas están hechas con la misma letra que el resto del tex-to. Hay iniciales primarias, de tipo boloñés, al comienzo de cada unode los cuatro libros. Las secundarias son mayúsculas góticas desnu-das con algún rasgueo. También se encuentran calderones.

El ejemplar está completo. Carece de cualquier tipo de encuader-nación.

Signaturas antiguas: F 348 (en el lomo); Pieza 24 Est. 1.o gr. 2.a

núm. 10; 11-2-6/400 y 11-2-5/12.* V. los correspondientes esquemas (pp. 644 y 716).

BIBLIOGRAFÍA

DOMÍNGUEZ BORDONA, J. 1933 Manuscritos, núm. 380, p. 220.

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

499

Cód. 107

Cód. 107

s. XIV A; s. XVI B

Ms. facticio, pergamino y papel: 260 × 195 mm.; 121 ff.

Sector A[Fuero de Navarra. Fuero de Sobrarbe]

f. 1r TABLA: Liber primus. El commiento de los fueros. En el nombredel Nuestro Sennor Ihesu Christo. Capítulo I.

f. 4v EXP.: ... De los avocados. Ningún rriconbre. Último epígrafe.La obra está dividida en ocho libros y éstos, a su vez, en capítulosque están sin numerar.

f. 5ra RUB.: Aquí conpieca el libro del primer fuero que fue trobadoen Espania [///]. El resto del epígrafe resulta casi ilegible.

INC.: En el nonbre del Nuestro Sennor Ihesu Christo qui es e seránuestro salvamiento...

f. 52vb FTC.: ... tus bracos, tus piernas e todo tu cuerpo [...]. (lib. VI).f. 53ra ITC.: [...] e con confianca e testimonio feito a él por su pa-

dre... (lib. VI. Falta el texto correspondiente a varias rúbricas).f. 58vb FTC.: ... el lego del clérigo vaya an[...]. (La última rúbrica

conservada pertenece al libro octavo: De alca[l]des de clérigos. A piede página hay una nota de mano tardía que advierte: Faltan 13capítulos que están en papel en últimas fojas. En efecto, dicho textoaparece en el f. 116r-v).

ELISA RUIZ GARCÍA

500

Cód. 107

Sector B[Papeles varios]

ff. 59r-118v: Contiene copias de documentos referentes al reinode Navarra (mejoramientos, ordenanzas, etc.) y anotaciones de di-versa naturaleza.

f. 59r RUB.: El mejoramiento del rey don Phelipe.INC.: In Dey nomine, amén. Phelipe por la gracia de Dios, rey de

Navarra...f. 69v: En blanco.f. 70r RUB.: Ordenanças sobre unos censales, año 1401.INC.: Karlos por la gracia de Dios, rey de Navarra...f. 113 FTC.: ... a XXVI de agosto, anno mil CCCCLXXXVI [...].f. 114 ITC.: [...] Don Juhan por la gracia de Dios, rey de Navarra...f. 115: En blanco.f. 116 ITC.: [...]ante el obispo e así el lego demanda heredad...f. 118v EXP.: ... del mes de jullio, anno Domini millesimo CC

septuagessimo. Notarius Martinus Stellensis. Este último documentotranscrito es un traslado del Privilegio del rey don Tibalt dado a losnavarros de los omicidios casuales. Está datado en el año 1270.

ff. 119r-121v: En blanco.Escritura gótica redonda en la parte primitiva del ms. o sector A.

En B los sucesivos textos proceden de diversas manos del siglo XVI.Se trata de letras usuales, de tipo administrativo.

En el sector A el pergamino es de mediana calidad y de colorparduzco. Predomina el cuaternión. Hay reclamos en posición hori-zontal y una foliación antigua en números romanos. Existe tambiénotra moderna en arábigos. En el sector B se ha utilizado papel debuena calidad y varia procedencia: se identifican hasta ocho tipos defiligranas (V. el Índice correspondiente).

Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectivamen-te: 260 × 195 mm. y 220 × 150 mm. La unidad de pautado es 10 mm. Eltexto discurre a doble columna. El pautado ha sido trazado a punta seca.La parte hecha en papel, por ser más tardía, ofrece una estructura de losfascículos y de los restantes elementos codicológicos muy irregular.

Los títulos van en mayúsculas góticas. Las rúbricas con la mismaletra que el resto del texto. Las iniciales primarias presentan filigra-nas o son festoneadas. Las secundarias son desnudas en color rojo omorado. Hay alguna ilustración hecha con gran torpeza (una estrellade David y una caldera en el f. 52v).

La encuadernación es antigua en pergamino. Quedan restos de lasabrazaderas. En el lomo se lee: «Fueros del reyno de Navarra».

Signaturas antiguas: Pieza 2.a Est. 1.o gr. 2.a núm. 11 (en la tapa an-terior); 11-2-5/11; 11-2-6/406.

* V. los correspondientes esquemas (pp. 645 y 717).

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

501

Cód. 108

Cód. 108

[Inventario de bienes y propiedades del] Hospital del Cuerpo de Dios de la villade Alcántara

s. XVI-XVII (a. 1528-1680)

Ms. unitario, pergamino: 255/265 × 175/180 mm.; 47 ff.

1. f. 1v TABLA: Tabla de las cartas de yerva e censos de casas e alcáçeresque el ospital del Cuerpo de Dios e cofradía tiene en la villa e dehesasdel campo de Alcántara autorizadas a pedimiento de los señores cofradese mayordomos por autoridad de la justicia e escrivano público. Primera-mente, en el campo de los Rebollos, folio II.

f. 2r EXP.: ... tierras de pan e Cortina de la Mata, folio XXVI.f. 2v INC.: En la villa de Alcántara a catorze días del mes de março,

año de nascimiento de Nuestro Salvador Ihesu Christo de mill e quinientose veynte e ocho años...

f. 28r EXP.: ... e da por él de censo en cada un año media hanega.ff. 28v-34v: Listas de cofrades pertenecientes a diversas fechas.

La última data de 1635.

2. [Copia del pleito suscitado por la posesión de la dehesa Rui Páez].

f. 34v INC.: En la villa de Alcántara quatro días del mes de junio,año del nascimiento de Nuestro Salvador Iesu Christo de mill e quinien-tos e veynte e ocho años...

f. 46r EXP.: ... e mandó dar dello testimonio a la parte de los cofradespor manera que haga fee.

f. 47r: Lista de cofrades del año 1680.

ELISA RUIZ GARCÍA

502

Cód. 108

La escritura del texto primitivo es gótica redonda, de corte caligrá-fico. Las adiciones textuales han sido hechas en letras cursivas usuales.

El pergamino es de mediana calidad y de color pardo. Los fascí-culos son de varios tipos. Sólo hay reclamo en el folio 25v. La folia-ción es moderna, a lápiz y en números arábigos.

Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectiva-mente: 255/265 × 175/180 mm. y 205 × 135 mm. La unidad de pauta-do es 4 mm. El texto discurre a línea tirada. El pautado ha sido tra-zado con mina de plomo. Las líneas de escritura son 28.

Hay una inicial gótica, de color rojo, sobre un fondo afiligranadoen el f. 2v. Las demás van en tinta y son del tipo denominado «agroppi», siguiendo la moda propia del siglo XVI.

En el f. 1r hay una nota que dice: «Quedó en poder de don Fran-cisco Botella los papeles y recados por donde el ospital ni los demásno están obligados a pagar el subsidio. Entregósele por todos los co-frades en el dicho ospital, estando tomando la quenta BalthasarRodríguez a Francisco de Carvajal, para que los guardase para quese hallen quando fueren menesteres». El ms. está completo y en buenestado. La encuadernación es antigua, en pergamino con dos piezasde piel como refuerzo.

Signaturas antiguas: 11-2-8 y 11-2-6/408.* V. los correspondientes esquemas (pp. 646 y 717).

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

503

Cód. 109

Cód. 109

s. XIII

Ms. unitario, pergamino: 250 × 185/195 mm.; 215 ff.

1. [Sanctorale], ff. 1r-147r.1. 1.1. [Calendarium], ff. 1r-3v.

f. 1r ITC.: [...] III d martius Albini episcopi...f. 1v FTC.: Kalendas a II Petri martiris o XII [...].f. 2r ITC.: [...] Kalendas XVI f septembris Egidii abbatis o Prisci

martiris...f. 3v FTC.: ... V a II Siluestri Pape o II [...]

1.2. f. 4r RUB.: IX kalendas ianuarii. Vigilia natalis Domini.INC.: Apud Antiochiam Syrie natale...f. 19v FTC.: ... natale sanctorum Papie et Mauri, militum quorum

[...] (IV kal. februar.).f. 20r ITC.: [...] ora iussit Lauditius, urbis prefectus... (IV kal.

februar.).f. 79v FTC.: ... in mare mersi in territorio Bituricensi sancti Lauriani

martiris [...] (IV nonas iulii).f. 80r ITC.: [...] cuius caput Hispalim ad Hispanias deportatum... (III

nonas iulii).f. 143v FTC.: ... in pago Vimacensi sancti Vualerici abbatis. Idus

decembris [...] (II idus decemb).f. 144r ITC.: [...] qui cum esset annorum plus octoginta... (XVII kal.

ianuar.)f. 147r EXP.: ... potuit alitus docere quam uixit.

ELISA RUIZ GARCÍA

504

Cód. 109

2. BENEDICTVS [NVRSINVS] (O.S.B.)2. Regula sancti Benedicti, ff. 147v-215v.

f. 147v PROL.: Incipit prologus regule sancti Benedicti abbatis.INC.: Ausculta, o fili, precepta magistri et inclina...f. 151v EXP.: ... passionibus Christi per pacientiam participemus ut

regna eius mereamur esse consortes.RUB.: De generibus monachorum.INC.: Monachorum quatuor esse genera manifestum est...f. 214v FTC.: ... benedictione sanetur illa commotio quod si quis

contempserit facere [...].f. 215v ITC.: [...] De uisitacione. In facienda uisitacione cautelam...f. 215v FTC.: ... uel cum factum fuerit egre ferat, caueat ne in pre-

sencia uisi[...].El calendario inicial es de una mano algo posterior al resto del

texto transmisor del santoral, el cual inicia el año en la vigilia dela Navidad y termina, lógicamente, el día 23 de diciembre.

[Additio]

En la contraguarda posterior figura un texto litúrgico acompa-ñado de notación musical, en letra carolina goticizante.

Escritura gótica litúrgica, de módulo grande. Se aprecian diversasmanos que van desde una carolina goticizada a una gótica angulosa.

La calidad del pergamino es mediana y el color parduzco. Losfascículos son cuaterniones que carecen de reclamos y de signaturas.La foliación es moderna, a lápiz y en números arábigos.

Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectiva-mente: 250 × 185/195 mm. y 210 × 125 mm. La unidad de pautado es13 mm. El texto discurre a línea tirada. La perforación, en forma depequeñas incisiones, se aprecia en los márgenes interiores y exterio-res del folio. El pautado ha sido trazado a punta seca sobre el ladode la carne. El número de líneas de escritura es 17.

Las rúbricas ofrecen el mismo tipo de escritura que el resto del tex-to. Las iniciales primarias son desnudas, en color rojo, y a veces conalgún adorno ingenuo. Las secundarias son simplemente desnudas.

En el f. 4v hay una nota marginal en la que es mencionado un abbasFitiensis, dato relacionable con la procedencia del ms. En el f. 43v selee en escritura cortesana: «anno Domini MCCCLXXXII obiit dominusGarsías, abbas.»El ejemplar está mutilado, incompleto y toscamenterestaurado. La encuadernación es antigua, en tabla forrada de pielvuelta. Quedan restos metálicos de cierres y la huella de un bullóncentral en la tapa posterior.

Signaturas antiguas: 11-3-4/632; 11-3-7/15.* V. los correspondientes esquemas (pp. 647 y 718).

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

505

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

507

Cód. 110

Cód. 110

s. XIII (a. [1270])

Ms. unitario, pergamino: 230 × 130 mm.; [2] h. + 79 ff.

1. [Calendario], ff. 2r-6r.

f. 2r ITC.: [...] Kalendas M G Aprilis... El f. 7 debería ir antes del 2ya que contiene los meses de febrero y marzo. Comienza: q a noneAgathe. Este primer fascículo está en pésimo estado de conservación).

f. 6r FTC.: ... XIII L a II Siluestri Pape [...].ff. 8r-9v: En blanco.

2. GIL DE AYLLÓN2. Padrón de los vecinos de Soria mandado hacer por Alfonso X el Sabio, ff. 10r-71v.

f. 10r INV.: In nomine Domini nostri Ihesu Christi, amen.RUB.: Aquesti es el padrón que mandó fazer el muy alto noble sennor

don Alfonso, por la gracia de Dios rey de Castiella e de León e de Galizia,a Diago Gil Daylón.

INC.: De Sant Agostín. Vezinos de la villa. Fazedores don Vicente,don Xemeno...

f. 71v EXP.: ... de Segoviuela. Fazedores. [A]tenpladores MengoMénguez. Morador donna María.

3. Pleito entre los clérigos parroquiales de las iglesias de Soria y los de las al-deas diezmeras, ff. 71v-76r.

f. 71v INC.: Sepan los presentes e los que serán cómo sobre pleytoque era entre los clérigos perrochiales de las ecclesias de Soria...

f. 75r EXP.: ... fiziemos poner nuestro seello en esta carta. El qui estelivro furtare confóndalo Dios e Sancta María, amen.

ELISA RUIZ GARCÍA

508

4. Disposiciones del abad de Cabildo, ff. 75r-76r.

f. 75r INC.: Aquestas son las costumbres que acordaron el abat de Ca-bildo...

f. 76r EXP.: ... su marido fasta que casse o muera.f. 76v-79v: En blanco.

[Additio]

Las dos contraguardas y el bifolio de guarda inicial procedende un cantoral del s. XVI.

Escritura gótica fracturada de esmerada factura y pequeño módu-lo. Es ligeramente levógira. El texto del padrón procede de una solamano. Los documentos revelan una escritura con algunos resabiospropios de la grafía documental.

El pergamino es de buena calidad y de color blanquecino. Los fas-cículos son cuaterniones en su mayoría. Los reclamos que no han sidocortados están en posición horizontal en el margen inferior de la últi-ma hoja del cuaderno, próximos al pliegue interior del mismo. Lafoliación, moderna, ha sido hecha con un numerador.

Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectiva-mente: 230 × 130 mm. y 170 × 60 mm. La unidad de pautado es 5-6mm. Las copias documentales ofrecen una distribución muy irregu-lar. El padrón presenta una forma columnada. El resto, a línea tirada.La perforación consiste en pequeños orificios practicados en el mar-gen exterior del folio. El pautado ha sido trazado con mina de plo-mo. El número de líneas de escritura es muy variable.

La ornamentación se reduce a las iniciales. En su mayoría sondesnudas con filigranas. Alguna está más elaborada. Hay unosrasgueos decorativos en algunos sectores de las columnas de texto.

En la tapa del ms. se lee: «Regalo del señor Saavedra. Padrón quemandó hacer el rey don Alfonso X de los vecinos y moradores deSoria». El ejemplar ingresó en la Real Academia de la Historia en elaño 1876. Está incompleto y mutilado. El primer fascículo se encuen-tra en pésimo estado de conservación. La encuadernación es antigua,en tabla forrada de una piel de color claro. Carece de decoración.Quedan huellas de cierres metálicos.

Signaturas antiguas: 11-2-6/409; 11-2-7/8 Saavedra.* V. los correspondientes esquemas (pp. 648 y 718).

BIBLIOGRAFÍA

ASENJO GONZÁLEZ, M.a 1996.—JIMENO, E. 1958, pp. 207-215.

Cód. 110

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

509

Cód. 111

Cód. 111

s. XV

Ms. unitario, pergamino: 225 × 165 mm.; 176 ff.

1. BERENGARIVS [FREDOLI]1. Summa confessionis, ff. 1r-13r.

f. 1r RUB.: Incipit summa confessionis edita a domino Berangario,cardinali episcopo Tusculani et domini Pape penitenciario.

INC.: Quoniam circa confessionis animarum pericula...f. 12r EXP.: ... quam culpam cognoscere et non flere. Explicit summa

confessionis edita a domino Berangario cardinali episcopo Tusculani etdomini Pape penitenciario. En el espacio dejado en blanco se ha aña-dido posteriormente una tabla, de otra mano, que registra las 42rúbricas contenidas en la obra.

ff. 12v-13v: En blanco.

2. ANTONIVS [DE AZARO] (O.P.)2. Postillae super euangelia, ff. 14r-176r.

f. 14r RUB.: Cum appropinquasset Ihesus Iherosolimam et cetera.Matth. 21.

INC.: Tempus quod hodie incipit et durat usque ad Natiuitatem...f. 173v EXP.: ... Expliciunt postille euangeliorum omnium domini-

carum et feriarum quadragesime edite a reuerendo magistro fratre Anto-nio Parisiensi (sic) ordinis predicatorum. Tras el explicit se ha copia-do un texto cuya rúbrica e inicio precedía a la fórmula final; todoeste sector procede de otra mano. El comentario evangélico termi-na con las siguientes palabras:

ELISA RUIZ GARCÍA

510

f. 176r: ... per gratiam Spiritus Sancti sunt templum et habitaculumChristi, amen.

Escritura gótica textualis, de tipo Parisiensis. La fecha tardía de eje-cución explica el carácter artificioso de la misma. Se distingue unamano principal y algunas intervenciones sectoriales. La letra que haultimado el ms. (ff. 174r-176r y el explicit) presenta rasgos bastardos.

El pergamino es de buena calidad y de color tostado. La materiaprima se ha aprovechado al máximo. De ahí que las imperfecciones yrasgaduras del soporte se hayan obviado o reparado durante el pro-ceso de composición del ejemplar. Los fascículos son en su mayoríacuaterniones. Hay reclamos colocados horizontalmente. La foliación esmoderna, a lápiz y en números arábigos.

Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectiva-mente: 225 × 165 mm. y 170 × 125 mm. La unidad de pautado es 3-4mm. El texto discurre a línea tirada. La perforación consiste en orifi-cios circulares practicados en el margen exterior del folio. El pautadoha sido trazado con tinta aguada. Las líneas de escritura son 44.

Los títulos y rúbricas presentan la misma letra que el resto deltexto. Las iniciales primarias son festoneadas, y las secundarias des-nudas. Los colores utilizados son el rojo y el azul. La tinta por ser muyácida ha atacado el soporte, produciendo un fenómeno de oxidaciónmuy habitual en los mss. de esta época.

La encuadernación, datable en el siglo XIX, es en piel castaña y conmotivos en oro en el lomo. En el tejuelo se lee: «Berengarius Manus-crits/Summa confessiones/Sermones/Speculum humanae saluationis».

Signaturas antiguas: 11-2-6/401 y sala 7 tabla 5.a

* V. los correspondientes esquemas (pp. 649 y 719).

Cód. 111

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

511

Cód. 112

Cód. 112

[Missale]

s. XIV

Ms. facticio, pergamino: 220 × 165 mm.; 109 ff. (14 + 95).

Sector A

ff. 1v-6r ITC.: [...] beatorum martyrum tuorum remunerator... (frag-mento de la liturgia de la festividad de san Blas).

f. 6v: Índice de las misas contenidas en el ejemplar.

Sector B

ff. 7r-12v: Calendarium.f. 13r RUB.: Exorzismos (sic) salis.INC.: Adiutorium nostrum. In nomine qui fecit...f. 14v EXP.: ... in hoc habitaculo Dei per Christum Dominum

nostrum.

Sector C

f. Ir = 15r INC.: Salue sancta parens... (Missa sancte Marie).f. LXXXVIv = 100v EXP.: ... benedictio Dei, Patris omnipotentis et Filii

et Spiritus Sancti descendit super istum panem (Missa pro fidelibusdefunctis).

Sector D

ff. LXXXVIIr-XCv = 101r-104v: Este sector contiene una Missa con-tra persecutores et male agentes y otros varios textos litúrgicos.

ELISA RUIZ GARCÍA

512

Sector E

ff. XCIr-XCIVv = 105r-109v: Este sector contiene textos litúrgicosen honor de san Blas con notación musical.

[Additio]

En la contraguarda hay anotaciones de préstamos y otras cuentas.

Escritura gótica, de tipo litúrgico. Presenta un módulo alargado ymediocre factura en el texto principal. El texto del f. 6v, más tardío,ha sido trazado por una mano cortesana.

El pergamino es de mediana calidad y de color amarillento. Losfascículos son cuaterniones en su mayoría. Hay reclamos colocados,unos, en posición vertical; y otros, en horizontal con una orla. La fo-liación es antigua, en números romanos.

Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectiva-mente: 220 × 165 mm. y 140 × 110 en el texto principal. La unidad depautado es 9/10 mm. El texto discurre a línea tirada. La perforaciónconsiste en pequeñas incisiones practicadas en el margen exterior delfolio. Las líneas de escritura son 16 (ff. 1-100). Los ff. 101r-104v, sectorD, proceden de otro ms., probablemente extrapeninsular. El pergami-no tiene una tonalidad tostada y la letra es una gótica fracturada, depequeño módulo y esmerado trazado.

Las rúbricas presentan la misma letra que el resto del texto. Lasiniciales primarias son mayúsculas góticas con filigranas. En el cam-po interior aparece de vez en cuando dibujado un rostro. Las secun-darias son desnudas. Los colores empleados son el rojo y el morado.En el sector D figuran unas iniciales de mejor factura y realizadas conpigmentos de variados y delicados tonos (azul grisáceo, rojo intensoy verde).

En los ff. 105r-109v hay notación musical.El ms. procede del convento franciscano de Villacastín (Segovia).

En el f. 1r se ha adherido un recorte de periódico (17-4-1897) en elque se da cuenta de la incorporación de este ejemplar al fondo de laReal Academia de la Historia. La encuadernación es antigua, en tablaforrada de una piel de color corinto. Carece de decoración. Quedanhuellas de los cierres.

Signatura antigua: 11-2-6/402.* V. los correspondientes esquemas (pp. 650 y 719).

Cód. 112

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

513

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

515

Cód. 113

Cód. 113

s. XV

Ms. unitario, pergamino: 210 x 145 mm.; [5] h. + 80 ff.

1. [Inventario del archivo del monasterio de San Salvador de Oña], ff. 1r-78v.

f. 1r RUB.: IHS. En este libro están assentados todos los privillegiose bullas e las otras cartas de sentencias e compras e troques e çenssos ede todos los otros derechos que esta casa ha.

RUB.: Bullas. Arquetón A Primero.INC.: Aquí están las escripturas que se siguen. Primeramente una

bulla del Papa Urbano II de la exemptión...f. 78v EXP.: ... carta del solar e heredades en Val que han de dar sie-

te almudes de infurçión.

2. [Relación de los reyes de Castilla], ff. 79v-80r.

f. 79v TABLA: Estos son todos los reyes de Castilla después que Es-paña fue ganada de moros.

INC.: El primero rey que fue en Castilla fue el muy glorioso e cathólicorey don Sancho el Mayor...

f. 80r EXP.: ... El décimo \novo/ fue el rey don Enrrique quarto quefue assaz tribulado. De otra mano, algo posterior, se ha añadido: elvicésimo fue el virtuoso rey don Fernando, fijo del muy noble rey donJuan de Aragón de loable memoria.

[Additio]CASSIANVS, Iohannes[Collationes sanctorum Patrum XXIV]

Se ha utilizado una hoja procedente de un ms. visigótico, amodo de contraguarda y guarda inicial.

ELISA RUIZ GARCÍA

516

h. 1ra ITC.: [...] statim ad generalem formulam potest referri...(Coll. XIX, 8).

h. 2vb FTC.: ... seu filargirie la[queis] (Coll. XIX, 12). Asimismo de-bió de emplearse otra hoja con idéntica finalidad en la parte pos-terior del ms. Posiblemente se trate del fragmento que forma par-te de una carpeta cuya signatura es Cód. 120 (V. la entradacorrespondiente, donde se encuentra la descripción paleográfica ycodicológica de ambos fragmentos).

Escritura gótica híbrida. Presenta formas muy redondeadas.El pergamino es de buena calidad y de color blanquecino. Los

fascículos son quiniones, salvo el último. Se aprecian reclamos en po-sición horizontal y colocados próximos al pliegue del bifolio. En el rec-to de los folios y en el margen superior figuran las letras correspon-dientes a los receptáculos donde se encontraban archivados losdocumentos y, asimismo, una foliación en números romanos. Estosdatos proceden de una mano algo más tardía.

Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectiva-mente: 210 × 145 mm. y 145 × 95 mm. Tan sólo se ha trazado el dise-ño de esta última con mina de plomo. Las líneas de escritura oscilanentre 24 y 25.

Los epígrafes van en letras góticas en colores rojo y negro. La pri-mera inicial del f. 1r está hecha en oro sobre un fondo polícromo conmotivos vegetales. Las demás son desnudas o festoneadas con algúnadorno. Algunas iniciales secundarias presentan un toque de pigmen-to amarillo. Hay abundantes calderones de color rojo como rematesde líneas.

El ms. es oriundo del monasterio de San Salvador de Oña. En unahoja de guarda inicial hay unas anotaciones que dicen: «Las dos ho-jas que lleva para la encuadernación junto a la pasta, al principio y alfin, parecen estar escritas en el siglo X.o». «Lo contenido en el libro esde la 1.a mitad o dos primeros tercios del siglo XV». El ejemplar estácompleto y en buen estado de conservación. La encuadernación es an-tigua, de tipo mudéjar. El diseño es en bandas con algún hierro góti-co (un león rampante) en el panel. Quedan huellas de los cierres yun bullón.

Signaturas antiguas: 11-2-6/403.* V. los correspondientes esquemas (pp. 651 y 720).

BIBLIOGRAFÍA

RUIZ GARCÍA, E. 1996b.—RUIZ GARCÍA, E. 1996c.

Cód. 113

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

517

Cód. 114

Cód. 114

[Regla de la Hermandad de la Caridad y Misericordia de Sevilla]

s. XVI

Ms. unitario, pergamino: 195 × 140 mm.; [3] h. + 67 ff.

f. 1v PROL.: Sobre todos los señores Señor Dios todopoderoso en cuyavoluntad son puestas todas cosas...

f. 2r EXP.: ... a la gloria de tu reyno por Jesucristo Nuestro Señor, amén.f. 3r RUB.: Inicium sancti euangelii secundum Iohannes.INC.: In principio erat Verbum et Verbum erat apud Deum...f. 4r EXP.: ... et sermonem confirmante sequentibus signis.f. 5v TABLA: Tabla de los capítulos desta regla. Capítulo I De la

manera que se a de hazer la limosna.f. 9r EXP.: ... Capítulo IX. De cómo se ha de hazer la electión el día

de Año Nuevo de cada año de todos oficiales, aviendo primero comulga-do todos los hermanos.

f. 13v INC.: Don Diego Flores, licenciado en Decretos, canónigo enla Santa Iglesia de Sevilla...

f. 59v-60r EXP.: ... al señor provisor aprovación dél e se ponga en estaregla. El núcleo de reglas primitivas se fue incrementando con otrassucesivas, de cuya aprobación se incluye el correspondiente testi-monio notarial. La última data del año 1568. Las adiciones han mo-tivado una estructura peculiar del ms. En el f. 66r figura otra con-firmación anterior.

f. 66r: ... guardéys, cumpláys y executéys so las penas en ellos con-tenidas. Fecho a XXVII de noviembre de MDXXV.

ELISA RUIZ GARCÍA

518

Escritura gótica de tipo caligráfico. Se trata, pues, de una letra tra-zada con cierto manierismo. Las confirmaciones de las reglas antenotario están hechas en escritura cortesana o humanística.

El pergamino es de buena calidad y de color lechoso. Los fascícu-los presentan una estructura muy irregular motivada, quizá, por lassucesivas adiciones textuales. Hay algunos reclamos colocados hori-zontalmente. La foliación es moderna, a lápiz y en números arábigos.

Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectiva-mente: 195 × 140 mm. y 130 × 95 mm. La unidad de pautado es 7 mm.El texto discurre a línea tirada. Hay restos de perforación en los bor-des del folio. El pautado ha sido trazado con mina de plomo. Las lí-neas de escritura son 19.

La ornamentación muestra la influencia de los libros de Horas enla temática y en el tratamiento de las ilustraciones (f. 2v: el Calvariocon la Cruz Verde; ff. 4v-5r: Deesis y Cristo resucitado). Las orlas si-guen la tradición flamenca. Esta misma influencia se encuentra enalguna inicial. Las demás son mayúsculas góticas desnudas o festo-neadas con filigranas.

Evidentemente el ms. es oriundo de Sevilla. En las guardas inicia-les y finales figuran algunas anotaciones de tipo confirmativo. El ejem-plar está completo y bien conservado. La encuadernación es antigua,de tipo mudéjar. El diseño es en bandas. Quedan restos de cierresmetálicos. Las cantoneras y bullones parecen ser más tardíos.

Signaturas antiguas: 11-4-7 y 11-3-2/536.* V. los correspondientes esquemas (pp. 652 y 720).

Cód. 114

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

519

Cód. 115

Cód. 115

s. XIII

Ms. unitario, pergamino: 175 × 130 mm.; [2] h. + 201 ff. + [2] h.

1. AVGVSTINVS [HIPPONENSIS]1. De compassione beatae Mariae Virginis in passione unigeniti Filii sui, ff. 1r-

15v (atrib.).

f. 1ra RUB.: Incipit contemplatio sancti Augustini episcopi decompassione beate Marie Virginis in passione unigeniti Filii sui.

INC.: Quis dabit capiti meo aqua et oculis meis fontem lacrimarumut possim flere...

f. 15va EXP.: ... fontem dulcedinum in eternum, amen.

2. BERNARDVS [CLARAEVALLENSIS] (O. Cist.)2. [De consideratione], ff. 15v-103v.

f. 15va PROL.: Incipit liber beati Bernardi ad Eugenium Papam.INC.: Subit animum dictare...EXP.: ... ei qui uim non sentit amoris.INC.: Vnde ergo iam incipiam...f. 103va EXP.: ... sic finis libri, sed non finis querendi.

3. BERNARDVS [CLARAEVALLENSIS] (O. Cist.)3. [De cognitione humanae conditionis], ff. 103v-134r.

f. 103vb RUB.: Incipiunt meditationes beati Bernardi.INC.: Multi multa sciunt et se ipsos nesciunt...f. 134rb EXP.: ... coram Deo et omni populo amabilis appares, amen.

ELISA RUIZ GARCÍA

520

4. BERNARDVS [CLARAEVALLENSIS] (O. Cist.)4. Homiliae super euangelium, ff. 134r-172v.

f. 134rb PROL.: Incipit prologus beati Bernardi in omelia supereuangelium.

LEMA: Missus eat angelus.INC.: Scribere me aliquid et deuocio iubet...f. 172va EXP.: ... fiat mihi secundum uerbum tuum.

5. [MARTINVS BRACARENSIS]5. De quattuor uirtutibus [Formula uitae honestae], ff. 172v-178v.

f. 172va RUB.: Seneca de IIII uirtutibus, prudencia, fortitudine,temperancia, iusticia.

INC.: Quatuor uirtutum spes multis...f. 178vb EXP.: ... nec obtusum in se aliqui habet nec uersutum.

6. SENECA, Lucius Annaeus6. De remediis fortuitorum, ff. 178v-185v (atrib.).

f. 178vb PROL.: Incipit liber Senece de remediis fortuitorum.f. 179ra INC.: Hunc librum composuit Seneca nobilissimus orator...EXP.: ... breuitate refulgeret.RUB.: Lucii Annei Senece ad Callionem de remediis fortuitorum.INC.: Licet ducentorum poetarum carmina...f. 185vb EXP.: ... quantum sit hec felicitas rara. Explicit.

7. BERNARDVS CLARAEVALLENSIS (O. Cist.)7. Flores seu sententiae ex sancti Bernardi operibus excerptae, ff. 185v-194r.

f. 185vb RUB.: Capitula ista sunt extracta ex quibusdam sentenciisuenerabilis patris beati Bernardi in quibus continentur uerba quedammeliflua de beatissima Dei genitrix Maria et primo de dignitate ipsius.

INC.: De dignitate et excellentia beatissime Dei genitricis Marie...f. 194ra EXP.: ... nos glorie et beatitudinis sue, amen. Expliciunt flo-

res Bernardi Clareuallis, cisterciensis.

8. PSEVDO DIONYSIVS AREOPAGITA8. [Textus Graecus deperditus ?]. Latín.8. Epistola ad Timotheum, ff. 194r-200v.

f. 194ra RUB.: Incipit epistola beati Dyonisii Ariopagite ad Thimo-theum de Paulo.

f. 194rb INC.: Saluto te diuinum discipulum et filium spiritualis...f. 200vb EXP.: ... qui fuit seruus et apostolus Domini nostri Ihesu

Christi quem decet gloria, laus et decus cum Patre et Spiritu Sancto nuncet semper in secula seculorum, amen.

Cód. 115

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

521

Cód. 115

[Additio]

En la hoja de guarda anterior (r-v) y en el recto del f. 201r hayun texto de moral escrito en gótica notular. En el verso de esta hoja(= 201va-b) figura una oración (Benedictus sis tu Deus [...] tua laudecessare qui uiuis et regnas cum Deo Patre in unitate Spiritus Sancti Deusper omnia secula seculorum, amen).

Escritura gótica fracturada extrapeninsular. Los astiles terminan enforma de «dientes de lobo» y los trazos de fuga son finos perfiles. Hayalgunas anotaciones marginales en góticas cursivas. El texto presentacorrecciones.

El pergamino es de buena calidad y de color lechoso. Los fascícu-los son mayoritariamente seniones. Hay reclamos colocados en posi-ción vertical y, ocasionalmente, títulos corrientes. Existe una foliaciónen números romanos más tardía que el resto del texto y otra, moder-na, a lápiz y en cifras arábigas.

Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectiva-mente: 175 × 130 mm. y 120 × 85 mm. La unidad de pautado es 5/6mm. El texto discurre a dos columnas. El pautado ha sido trazado conmina de plomo. Las líneas de escritura son 22.

Las rúbricas presentan el mismo tipo de letra que el resto del tex-to. La iniciales son desnudas, de color rojo y azul, con filigranas. Laque figura en el f. 1r es además de tipo festoneado. Algunas mayús-culas presentan un toque de color rojo. Hay también calderones.

En la contraguarda anterior hay una nota, de mano posterior, queha sido cancelada parcialmente. Quiza pueda leerse: «Biblioteca Montisserrati 1451 (?) Continet D. Augustini De compassione beate Virginis.D. Bernardus ad Eugenium, fol. XVI. Eiusdem Flores. Epistola DionisiiAreopagita, fol. CXCIIII». En la tapa posterior hay un marbete cuyotexto es casi ilegible. El ms. está completo y en buen estado de con-servación en general, aunque la tinta está borrosa en algunos secto-res. La encuadernación es antigua, en piel oscura de estilo mudéjar.El diseño consiste en bandas decoradas con hierros cuyos motivos sonlazos. Los cierres se han perdido.

Signaturas antiguas: 10-10-6 y 11-1-3 f. 1.a 93.* V. los correspondientes esquemas (pp. 653 y 721).

BIBLIOGRAFÍA

BLÜHER, K. A. 1983, pp. 31-36, 66-67.—KRISTELLER, P. O. 1989, vol. VI, p. 592.

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

523

Cód. 116

Cód. 116

[SIXTVS IV, Papa][Litterae sollemnes (a. 1474 y 1479)]

s. XVI (a. 1500)

Ms. unitario, pergamino: 170 × 120 mm.; [1] h + 40 ff.

f. 1r INC.: In nomine sancte et indiuidue Trinitatis [...] nos Petrusde Vincentia Dei et apostolice sedis gratia episcopus Cesenatensis [...] aduenerabilis et religiosi uiri fratris Francisci Segarra, ordinis minorumregularis obseruantie, professoris ac totius ipsius ordinis familie ultramon-tane in Romana curia commissarii instantiam...

f. 40r EXP.: ... Datum Rome in domo habitationis nostre sub anno aNatiuitate Domini millesimo quingentesimo, indictione tertia, die uerooctaua mensis iunii, pontificatus sanctissimi in Christo patris et domininostri domini Alexandri diuina prouidentia Pape sexti, anno octauo. Eldocumento, una copia autenticada, termina con la fórmula y elsigno notarial de Duccius de Ducciis de Piscia.

Escritura gótica de tipo bastardo. Ofrece algunos rasgos cancilleres-cos. Todo el texto es de una sola mano, salvo la fórmula notarial, tra-zada en humanística cursiva.

El pergamino es de excelente calidad (vitela) y de color lechoso.Los fascículos son quiniones. Se han utilizado reclamos colocados enposición vertical sobre la línea marginal interior de la caja de escritu-ra. También se encuentran las signaturas alfanuméricas hasta la mi-tad de cada cuaderno. La foliación es moderna, a lápiz y en cifrasarábigas.

ELISA RUIZ GARCÍA

524

Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectiva-mente: 170 × 120 mm. y 110 × 65 mm. La unidad de pautado es 4 mm.El texto discurre a línea tirada. El pautado ha sido trazado con tintaaguada. El número de líneas de escritura es 26.

Los epígrafes aparecen trazados con la misma tinta que el resto deltexto. Los caracteres son góticos y las iniciales muestran las formaspropias de la época.

En el verso de la hoja de guarda inicial se lee: «+ Jesus. Maria.Franciscus + Pro conuentu deifere Virginis Marie de Jesus Barcinone,gratis et pro Deo, anno iubileo, laus Deo. Fray Franciscus Sagarra,Romanus Commissarius ultramontanus». El ms. está completo y enmuy buen estado de conservación. La encuadernación es antigua, entabla forrada de piel de color castaño y con hierros del siglo XVI. Con-serva las manecillas.

Signaturas antiguas: 11-14-6/1907; 11-13-3/56.* V. los correspondientes esquemas (pp. 654 y 721).

Cód. 116

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

525

Cód. 117

Cód. 117

s. XIII A; s. XV B

Ms. facticio, pergamino y papel: 140 × 95 mm.; 22 ff.

Sector A[RICHARD LE PÈLERIN][Chanson d’Antioche]. Provenzal.[Cansó d’Antiocha], ff. 1r-16v. [Versión de Grégoire Béchada] (Frag.).

f. 1r INC.: La batalha renguero lo divenres mati, / pres la bafumaria,al cap del pont Petri. Reis Corbarans de Persa demandet Arloy /...

f. 16v FTC.: ... anc us non saup fugir ni [///] coiduriers / si [///][...]. El resto del verso es de difícil lectura.

Sector B[Anotaciones aritméticas], ff. 17r-20r.

En este sector, elaborado con papel, se encuentran unas esque-máticas anotaciones con operaciones aritméticas, hechas en una es-critura posterior al texto precedente. Inicia así: IHS. Anno DominiM.o CCCC XLVIIII.o Figura la palabra «Roda» al menos en dos oca-siones.

Escritura gótica cursiva corriente. El sector A contiene un textodestinado, posiblemente, a un uso privado. Se aprecia la intervenciónde diversas manos. Las más formadas aparecen de manera ocasional.En general tan sólo transcriben unos versos. Las tonalidades de la tintatambién varían. El sector B está realizado por una sola mano, muchomás tardía y con un alto grado de cursividad.

ELISA RUIZ GARCÍA

526

El ejemplar está formado por un par de cuadernos de pergamino,de mala calidad, y otro de papel. Las señales de la perforación que-dan en los márgenes exteriores de los dos primeros fascículos, loscuales muestran un pautado visible, trazado con mina de plomo so-bre el bifolio extendido. En el margen inferior del f. 8v existe un po-sible reclamo. Las líneas de escritura oscilan entre 22 y 24. Las rectricesson 23. El papel es pesado. No se aprecian filigranas, pero se obser-van unos puntizones de grueso filamento en algunos sectores. La fo-liación es moderna, a lápiz y en números arábigos.

Las dimensiones del folio y de la caja de escritura son respectiva-mente: 140 × 95 mm. y 100/105 × 70/75. Dada la mala factura del ejem-plar, las medidas son aproximativas. La unidad de pautado es 5 mm.La caja de escritura en el último cuaderno es todavía más irregular.El texto discurre a línea tirada.

Sólo presenta algunas iniciales desnudas en rojo, de factura torpe,todas ellas proceden de la misma mano. De vez en cuando hay unasespecies de calderones y unas líneas onduladas rematando los versos.

Procede, a lo que parece, de la catedral de Roda. El ejemplar seencontraba en la colección de J. de Villanueva, donde formaba partede un legajo que hoy responde a la signatura: 9-24-6/4579 1.o En lacarpeta figura el siguiente encabezamiento: «Poesías y poetas lemosi-nes». La encuadernación es antigua. Se reduce a una protección he-cha con un trozo de piel, de color natural, colocada a modo de carpe-ta. El material parece haber sido reutilizado. Ni siquiera coincide conel formato del ejemplar. El ms. está incompleto.

* V. los correspondientes esquemas (pp. 655 y 722).

BIBLIOGRAFÍA

COOK, R. F. 1980.—DUPARC-QUIOC, S. 1962, pp. 1-29; 210-247.—LEJEUNE, R. 1969,pp. 144-154.—MEYER, P. 1884, pp. 467-509.—PARIS, G. 1888, pp. 511-541: 19 (1890), pp.562-591; 22 (1893), pp. 345-363. RUIZ GARCÍA, E. 1996g.

Cód. 117

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

527

Cód. 118

Cód. 118

[Fragmentos procedentes de los mss. Cód. 14 y Cód. 18]

Carpeta que contiene los siguientes fragmentos:a) Dos folios que figuraban como guardas del códice 14 (Liber

hymnorum, Liber horarum); b) Un folio procedente del códice 18(Calendarium).

a) [Fragmentos procedentes del ms. Cód. 14]

s. XI

Pergamino: 355 × 225 mm.

1. [Liber hymnorum]

Frag. consistente en una pestaña solidaria de un folio y el propiofolio, los cuales fueron la guarda anterior del ms. Cód. 14. La pestañacontiene en el anverso 19 líneas incompletas de la col. a, correspon-dientes al final del Hymnus de primitiuis; en el reverso 18 líneas de lacol. b con el comienzo del Hymnus in diem sancti Cucufatis.

El folio mide 350 × 215 mm. y transmite el siguiente texto:

f. 1ra ITC.: [...]uerbis docens esperiam. Tu doctor in terra pius... (ver-sos finales del Hymnus sancti Cyprianus).

1.1. RUB.: Ymnus in decollatione sancti Iohannis.INC.: Hic Iohannes, mire natus...EXP.: ... seculorum seculis.

ELISA RUIZ GARCÍA

528

1.2. f. 1va RUB.: Imnus in diem sancti Micaelis arcangeli.INC.: [Prompta, cuncta catholice...]EXP.: ... regnat in perpetuum, amen.

1.3. f. 1vb RUB.: Ymnus in diem sanctorum Fausti, Ianuarii et Martialis.INC.: Gaudet caterba nobilis / Dei...FTC.: ... preclara est sollemnitas. / Templum beata Trinitas[...]A la altura del himno dedicado a la degollación de San Juan

hay la miniatura de un ángel con un cuerno en sus manos. En elintercolumnio se ha diseñado un anagrama en forma de cruz queha sido interpretado como Metro domni Ildefonsi.

La escritura es muy elegante, visigótica pausada emilianense, de tipolitúrgico. El texto está distribuida en dos columnas. La unidad de pau-tado es 10 mm. El diseño del mismo, a punta seca, consiste en dos lí-neas verticales en cada uno de los lados de las columnas. En su forma-to actual tiene 27 líneas rectrices. Los epígrafes están en rojo bermellón.Además de la miniatura citada hay otra que representa un personajeataviado de manera festiva, y los restos de una tercera imagen.

2. [Liber horarum]

s. XI

Pergamino: 350 × 225 mm.

Folio que sirvió de contraguarda posterior del mismo ms. El textotransmite una pequeña parte del Ordo peculiaris uigiliae.

f. 1ra ITC.: [...] exite obiam ei. Versus. Oleum recondite in uasisuestris...

EXP.: ... uigilate et orate, ne intretis in tentationem.f. 1rb RUB.: Lectio libri Esaye prophete.INC.: Hec dicit Dominus Deus Srahel...EXP.: ... beati omnes qui expectant eum.f. 1va RUB.: Epistola Iacobi apostoli ad XII tribus.INC.: Karissimi, subditi estote Deo...EXP.: ... et ministrauerit illis, alleluia.f. 1vb RUB: Hymnus.INC.: Surgentes ad te, Domine...FTC.: ... pro tanta magnitudine[...].

La escritura procede de una mano semejante a la que realizó elanterior fragmento. Ofrece dos distintos módulos como es habitual en

Cód. 118

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

529

Cód. 118

este género de libros. Su estado de conservación no permite leer ape-nas el final del f. en el verso. Las iniciales primarias son rellenas ycon algunos rasgueos. El pautado igual que en el caso anterior.

Ejemplar transmisor de ambos fragmentos: El ms. Cód. 14 (s. XIII)de esta misma colección.

b) [Fragmento procedente del ms. 18]

s. XI

Pergamino: 265 × 180 mm.

Hoja de un códice utilizada como contraguarda inicial del ms. 18.

f. 1ra ITC.: [...] Ianuarius dies XXXI kalendas Circumcisio Domini...f. 1vb FTC.: ... III Sancte Salse uirginis. II [...] (mes de abril).

Consiste en un solo folio, bastante mal conservado, que contiene loscuatro primeros meses de un Calendario, cuyos nombres vanenmarcados en sendos arcos de herradura inscritos en otro mayor. Setrata de una pieza elaborada con cierto descuido, tanto en lo que res-pecta al texto como en lo que concierne a su acabado. De hecho, hayvarias iniciales que no han sido ultimadas. La unidad de pautado es 7mm. El diseño del mismo, a punta seca, presenta una línea vertical porcada lado cerrando la caja de escritura y 30 líneas. La escritura no seapoya en los renglones. Por su letra, visigótica con influencia carolina,se puede suponer que procede del ámbito emilianense. El texto se con-feccionó probablemente poco antes del cambio de rito. Por su conte-nido revela una aglutinación de diversas tradiciones hispánicas.

Ejemplar transmisor del fragmento: El ms. Cód. 18 (s. XI ex.) deesta misma colección.

* V. el correspondiente esquema (pp. 722-723).

BIBLIOGRAFÍA

CLARK, Ch. U. 1919 Collectanea, núm. 573, p. 40.—DÍAZ Y DÍAZ, M. C. 1958-1959Index, núm. 546.—DÍAZ Y DÍAZ, M. C. 1979a Libros, pp. 193-196 (ms. 14).—GARCÍA

VILLADA, Z. 1923 Paleografía, núm. 80, p. 106.—GILSON, J. P. 1905, passim.—GÓMEZ

MORENO, M. 1934, lám. XV, p. 21.—JANINI, J. 1962a, p. 178.—JANINI, J. 1977 Manuscri-tos, p. 149.—JANINI, J. y GONZÁLVEZ, R. 1977, pp. 102-103.—LECLERCQ, J. 1949b, pp.101-102.—LINAGE CONDE, A. 1973a, pp. 12, 772.—LOEWE, G. y HARTEL, W. 1887-1915Bibliotheca, núm. 23, pp. 501-502.—MILLARES CARLÓ, A. 1961 Manuscritos, núm. 94, pp.384, 425-426.—MILLARES CARLÓ, A. 1983 Tratado, núm. I 181, p. 332; I 183, p. 333.—PÉREZ DE URBEL, J. 1926, pp. 1-96.—PÉREZ PASTOR, C. 1908 Indices, núm. XIV, p. 17.—PINELL, J. 1964, pp. 202-212.—PINELL, J. 1965, p. 122.

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

531

Cód. 119

Cód. 119

[Fragmentos procedentes de los mss. Cód. 6, Cód. 68 y Cód. 71]

Carpeta que contiene los siguientes fragmentos:a) Una contraguarda del Cód. 6 con algunas anotaciones; b) Una

contraguarda del Cód. 68, portadora de un texto sin identificar; c) Unacontraguarda del Cód. 71, transmisora de unas lectiones litúrgicas.

a) [Contraguarda del ms. Cód. 6]

s. XIII

Pergamino: 430 × 275 mm.

Folio en blanco que tan sólo presenta algunas anotaciones en góti-ca cursiva de pequeño módulo.

Ejemplar transmisor del fragmento: El ms. Cód. 6 (s. XIII) de estamisma colección.

b) [Contraguarda del ms. Cód. 68]

s. XI

Pergamino: 420 × 275 mm.

f. 1ra ITC.: [...] Quam profecto partem hereditatemque protinus... Co-mienzo del texto tras la primera rúbrica. La secuencia precedente estáborrosa.

f. 1vb FTC.: ... res suas quum moreretur secum tulerat si adpetentis [...].El texto contiene un comentario bíblico.

ELISA RUIZ GARCÍA

532

Cód. 119

Escritura visigótica caligráfica, muy compacta, de módulo alarga-do y trazada con una pluma muy fina. Presenta el grupo tj ante vo-cal. El texto discurre a dos columnas. La unidad de pautado es 8 mm.El diseño del mismo, a punta seca, consiste en dos líneas verticalesen cada uno de los lados de las columnas. Contiene 45 líneas de es-critura. Las iniciales son de factura muy angulosa y de forma pecu-liar, coloreadas en verde y amarillo.

Ejemplar transmisor del fragmento: El ms. Cód. 68 (s. XIV) de estamisma colección.

c) [Contraguarda del ms. Cód. 71]

s. XII

Pergamino: 370 × 315 mm. Se conserva el folio y un trozo de talón.

[Breuiarium]

f. 1ra ITC.: [...] Lectio III. Cumque uidisset Mardocheum... El textoprecedente está borroso

f. 1vb EXP.: ... uocatione, qua uocati estis. A continuación figurael fragmento de un himno con notación musical.

El texto, distribuido a doble columna, contiene lecturas litúr-gicas del libro de Ester, algunas acompañadas de notación musi-cal aquitana.

Escritura carolina goticizada. La letra presenta un módulo alto yestrecho. Los astiles terminan en forma de «diente de lobo». Quedanrestos de perforación en el margen del folio. La unidad de pautadoes 8-9 mm. El diseño del mismo, a punta seca, apenas resulta percep-tible. Las líneas rectrices atraviesan el intercolumnio. Las iniciales sondesnudas o bien adornadas con unos perfiles que realzan su contor-no en colores rojo y verde.

Ejemplar transmisor del fragmento: El ms. Cód. 71 (s. XIII) de estamisma colección.

* V. el correspondiente esquema (p. 724).

BIBLIOGRAFÍA

JANINI, J. 1977 Manuscritos, p. 163.

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

533

Cód. 120

Cód. 120

[Fragmentos procedentes de los mss. Cód. 12 y Cód. 113]

Carpeta que contiene los siguientes fragmentos:a) Cuatro folios que provienen de un códice litúrgico y que fue-

ron guardas del Cód 12; b) Un folio que sirvió de contraguarda pos-terior del Cód. 113 y que contiene un texto ascético.

a) [Hojas de guarda y contraguardas del ms. Cód. 12]

s. XI

Pergamino: 385 × 260 mm.

Comprende cuatro folios que transmiten fragmentos de un Anti-fonario del oficio divino. En algunos sectores hay notación musicalaquitana. Las partes encoladas resultan ilegibles. Se conserva un frag-mento de la liturgia correspondiente a la festividad de santa MaríaMagdalena (INC.: Letetur omne seculum in sollempnitate...). La escrituraempleada es una letra carolina de hermosa factura, con astiles bisela-dos. La g presenta la parte inferior cerrada. El texto discurre a líneatirada. La unidad de pautado es 12 mm. El diseño del mismo, a pun-ta seca, contiene 26 líneas de escritura. Las iniciales son de gran ta-maño y decoradas profusamente. Hay elegantes lacerías, algún cáni-do y motivos vegetales estilizados. Los pigmentos son de coloresintensos: rojos brillantes, amarillos ácidos, azules y verdes. El pauta-do ha sido trazado a punta seca sobre el lado del pelo.

Ejemplar transmisor del fragmento: El ms. Cód. 12 (s. XIII) de estamisma colección.

ELISA RUIZ GARCÍA

534

b) [Contraguarda del ms. Cód. 113]

Segunda mitad del s. IX

Pergamino: 315 × 210 mm.

CASSIANVS, IohannesCollationes sanctorum Patrum XXIV

f. 1ra ITC.: [...] erat. Talis, inquam, erat tunc... (Coll. XVIII, 5).f. 1vb FTC.: ...abbatis cura adque imperio gubernari [...]

(Coll. XVIII, 7).Se ignoraba la procedencia de este fragmento. Sin embargo, re-

sulta indubitable su relación con el ms. Cód. 113 de este mismofondo. El citado ejemplar todavía conserva in situ la contraguardaanterior que es la compañera de la que aquí se analiza, conclusióna la que se llega comparando la escritura, los elementos codico-lógicos y el contenido textual.

La escritura es visigótica pausada, de tipo meridional, algoachatada y arcaizante, con astiles tumescentes. Sólo utiliza el grupo tiante vocal. El tratamiento que recibe la I alta y el grupo ll es muy pe-culiar. El texto está distribuido en dos columnas. La perforación, enforma de pequeñas incisiones horizontales, discurre por el centro delfolio. El pautado, trazado de manera directa sobre el lado de la car-ne, comprende únicamente cuatro líneas verticales. La unidad de pau-tado es de 7 mm.

Como estos fragmentos se han incorporado al ms. Cód. 113, reali-zado en el monasterio de San Salvador de Oña, es más que probableque los membra disiecta sean oriundos de un escriptorio relacionado dealguna manera con ese centro oniense, ya que éste fue fundado en elaño de 1011 y el fragmento en cuestión es anterior a esa fecha.

Ejemplar transmisor del fragmento: El ms. Cód. 113 (s. XV) de estamisma colección.

* V. el correspondiente esquema (p. 725).

BIBLIOGRAFÍA

DÍAZ Y DÍAZ, M. C. 1983, pp. 240-246.—RUIZ GARCÍA, E. 1996b.—SÁNCHEZ

MARIANA, M. 1979, pp. 473-493.

Cód. 120

ESQUEMAS DE COMPOSICIÓNDE LOS FASCÍCULOS

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

537

ELISA RUIZ GARCÍA

538

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

539

ELISA RUIZ GARCÍA

540

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

541

ELISA RUIZ GARCÍA

542

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

543

ELISA RUIZ GARCÍA

544

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

545

ELISA RUIZ GARCÍA

546

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

547

ELISA RUIZ GARCÍA

548

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

549

ELISA RUIZ GARCÍA

550

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

551

ELISA RUIZ GARCÍA

552

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

553

ELISA RUIZ GARCÍA

554

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

555

ELISA RUIZ GARCÍA

556

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

557

ELISA RUIZ GARCÍA

558

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

559

ELISA RUIZ GARCÍA

560

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

561

ELISA RUIZ GARCÍA

562

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

563

ELISA RUIZ GARCÍA

564

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

565

ELISA RUIZ GARCÍA

566

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

567

ELISA RUIZ GARCÍA

568

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

569

ELISA RUIZ GARCÍA

570

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

571

ELISA RUIZ GARCÍA

572

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

573

ELISA RUIZ GARCÍA

574

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

575

ELISA RUIZ GARCÍA

576

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

577

ELISA RUIZ GARCÍA

578

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

579

ELISA RUIZ GARCÍA

580

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

581

ELISA RUIZ GARCÍA

582

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

583

ELISA RUIZ GARCÍA

584

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

585

ELISA RUIZ GARCÍA

586

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

587

ELISA RUIZ GARCÍA

588

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

589

ELISA RUIZ GARCÍA

590

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

591

ELISA RUIZ GARCÍA

592

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

593

ELISA RUIZ GARCÍA

594

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

595

ELISA RUIZ GARCÍA

596

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

597

ELISA RUIZ GARCÍA

598

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

599

Cód

.61 >

>

>

>

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

4 6

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

100

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

9 3

94

95

96

97

98

99

200

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

4 6

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

300

62 b

is

XX

VI?

ELISA RUIZ GARCÍA

600

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

100

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

200

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

300

Cód

.62 >

4bi

s

QII

RQ

III

RR

RR

RR

RR

R

>

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

601

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

100

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

200

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

300

Cód

.63 >

>

16bi

s31

bis

XI

XII

IX

II

ELISA RUIZ GARCÍA

602

Cód

.64

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

100

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

200

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

300>

>

>>

>>

>

>

AB

CD

EF

GH

IL

MN

O

PQ

RS

TV

Xa

bc

dG

uar

da

Gu

ard

a

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

603

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

100

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

200

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

300

Cód

.64

bis >

>

89bi

s

>

>

ELISA RUIZ GARCÍA

604

Cód

.64

ter

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

100

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

200

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

300>

>

>

>

R

Gu

ard

a

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

605

Cód

.65

OB

SER

VA

CIO

NE

S:D

ebaj

o d

e la

con

trag

uar

da

inic

ial

(f.

0) q

ued

a u

n tr

ozo

solid

ario

con

el

f.8.

0 1

2 3

4 5

6 7

8 9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

100

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

200

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

300

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50>

>

>> >>

>> >>

>

>

>>

>>

>

>

RR

RR

R

RR

R RR

R

RR

R

RR

RR

RR

RR

R

ELISA RUIZ GARCÍA

606

Cód

.66

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

100

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

200

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

300

Gu

ard

as

>

>

>

>

143

bis

> >R

>

RR

IIII

I

RG

uar

das

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

607

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

100

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

200

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

300

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

Cód

.67

OB

SER

VA

CIO

NE

S:P

érd

ida

de

fasc

ícu

los

entr

e lo

s ff

.69

y 7

0. L

os r

ecla

mos

qu

e fa

ltan

coi

ncid

en c

on m

árge

nes

infe

rior

es c

orta

dos

.

>

>

>

> >

> > >

>

>

> >

RR

*

RR

RR

R

RR

R

RR

RR

RR

RR

Gu

ard

a

ELISA RUIZ GARCÍA

608

Cód

.68

OB

SER

VA

CIO

NE

S:L

os f

olio

s 24

y 2

9 se

han

aña

did

o m

edia

nte

un

taló

n. L

leva

n re

clam

o re

spec

to d

e la

hoj

a si

guie

nte.

El

folio

74

care

ce d

e re

clam

o pu

es h

asi

do

cort

ado

el m

arge

n in

feri

or d

e d

icho

fol

io.

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

100

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

200

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

300

>

>

R

RR

R

RR

R

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

609

Cód

.69

OB

SER

VA

CIO

NE

S:E

ntre

los

fol

ios

4 y

5 fa

ltan

var

ios

fasc

ícu

los.

Hay

una

hoj

a d

e gu

ard

a an

teri

or y

otr

a po

ster

ior

de

perg

amin

o.

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

100

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

200

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

300

Gu

ard

a

Gu

ard

a

ELISA RUIZ GARCÍA

610

Cód

.70

OB

SER

VA

CIO

NE

S:E

l fo

lio 8

v p

rese

nta

un

recl

amo

que

no c

oinc

ide

con

el i

nici

o d

el f

.9r

, a

pes

ar d

e el

lo n

o fa

lta

text

o. E

l fo

lio 2

6v e

stá

en b

lanc

o p

or e

quiv

o-ca

ción

del

cop

ista

, no

fal

ta t

exto

. E

l m

arge

n in

feri

or d

el f

.15

4v a

par

ece

cort

ado.

El

folio

208

v co

inci

de

con

el f

in d

e u

na o

bra.

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

100

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

200

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

300> >

>

>

> >

RR

RR

R

RR

RR

RR

RR

R

RR

R

RR

RG

uar

das

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

611

Cód

.71

OB

SER

VA

CIO

NE

S:*

Est

e f.

ha

sufr

ido

una

tra

nsp

osic

ión

y u

na i

nver

sión

. D

eber

ía i

r tr

as e

l f.

159.

El

fina

l d

el t

exto

con

teni

do

en e

l f.

159v

con

ecta

con

el

actu

al f

.12

1v,

dic

ho t

exto

pro

sigu

e en

121

r.

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

100

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

200

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

300> >

>

>

> >

RR

RR

R*

RR

RR

R

RR

R

121

=

ELISA RUIZ GARCÍA

612

Cód

.72

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

100

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

200

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

300

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

300>> >

>>

>

>

>>

>

>

>>

>

>

>

> >

RR

RR

RR

RR

RR

RR

RR

RR

R

RR

RR

R

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

613

Cód

.73

OB

SER

VA

CIO

NE

S:E

n el

fol

io 6

0 ac

aba

el l

ibro

II.

Una

gra

n p

arte

de

ese

folio

est

á en

bla

nco.

En

la f

olia

ción

ant

igu

a ha

y u

n sa

lto

al f

.63

. E

l bi

folio

103

-106

tend

ría

que

ir c

oloc

ado

entr

e 10

4-10

5. E

n el

últ

imo

fasc

ícu

lo s

e ob

serv

an t

ambi

én t

rans

posi

cion

es d

e fo

lios,

qu

izá

cau

sad

as d

ura

nte

el p

ro-

ceso

de

encu

ader

naci

ón.

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

<62

>

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

100

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

200

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

300

R

Gu

ard

a

>>

RR

R

>>

>>

RR

R

>>

ELISA RUIZ GARCÍA

614

Cód

.74

0 1

2 3

4 5

6 7

8 9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

100

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

200

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

300

R>>

>>

> >

> >

RR

RR

RR

RR

RR

RR

R

RR

42bi

s

Gu

ard

a

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

615

Cód

.75

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

100

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

200

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

300

R> >

> >

ELISA RUIZ GARCÍA

616

Cód

.76

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

100

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

200

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

300> >>

>

>

>> >

III

III

IIII

VV

IV

IIV

III

VII

II[X

]X

IX

III

IIII

I

[IV

]V

VI

VII

VII

IV

IIII

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

617

Cód

.77

OB

SER

VA

CIO

NE

S:L

os p

rim

eros

sie

te f

olio

s so

n m

anu

scri

tos,

lu

ego

com

ienz

a el

tex

to i

mpr

eso

hast

a el

f.

105.

A p

arti

r d

el f

. 10

6 se

rea

nud

a el

tex

to m

s. E

l fo

lio19

2 es

tá e

ncol

ado

en l

a co

ntra

tap

a.

1 2

3 4

5 6

7 1

2 3

4 5

6 7

8 9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

100

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

200

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

300>>

>

>

> >

ab

cd

ef

Tex

to m

s. �

Tex

to i

mp

reso

Tex

to m

s. �

gh

ik

lm

n

ELISA RUIZ GARCÍA

618

Cód

.78

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

100

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

200

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

300> >

> >

> >

>>

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

619

Cód

.79

OB

SER

VA

CIO

NE

S:*

El

recl

amo

del

f.

124

coin

cid

e co

n el

ini

cio

del

f.

135.

El

fasc

ícu

lo 1

27-1

34 t

end

ría

que

ir t

ras

el f

.16

8.**

El

recl

amo

del

f.

168

coin

cid

e co

n el

ini

cio

del

f.

127.

Las

res

tant

es i

nser

cion

es y

tra

nspo

sici

ones

se

ind

ican

med

iant

e lín

eas

inte

rmit

ente

s.

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

100

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

200

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

300

R*

<

RR

RR

RR

RR

R RR

RR

RR

R**

RR

RR

RR

<

<

>R

RR

RR

ELISA RUIZ GARCÍA

620

Cód

.79

(co

ntin

uaci

ón)

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

100

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

200

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

300

>

>R

>

RR

R

RR

RR

RR

R

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

621

Cód

.80

OB

SER

VA

CIO

NE

S:E

ntre

los

fol

ios

118-

119

sigu

e el

tex

to.

El

fasc

ícu

lo X

XV

III

ha s

ufr

ido

una

tra

nspo

sici

ón.

Falt

an d

iver

sos

fasc

ícu

los.

La

num

erac

ión

segu

ida

de

un

sign

o d

e in

terr

ogac

ión

es d

e ca

ráct

er h

ipot

étic

o.

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

100

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

200

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

300>>> > >

>> >>

VII

IV

IIII

XX

IX

IIII

XV

XV

IX

VII

XV

III

XX

XX

IIX

XII

IX

XII

II

XX

V?

XX

VI?

XX

XII

XX

XII

IX

XV

III?

>

XX

VII

?

ELISA RUIZ GARCÍA

622

Cód

.82

OB

SER

VA

CIO

NE

S:*

Pér

did

a y

tran

spos

ició

n d

e fo

lios.

Est

e fe

nóm

eno

afec

ta a

otr

as p

arte

s d

el m

s.

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

5657

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

10

0

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

200

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

300

*

R

>

>

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

623

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

100

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

200

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

300

Cód

.83

OB

SER

VA

CIO

NE

S:*

El

fin

de

este

cu

ader

no c

oinc

ide

con

el f

in d

e u

n lib

ro.

El

f.93

r-v

en b

lanc

o.

> >

>

>

> >

RR

RR

RR

RR

RR

RR

*

RR

RR

RR

RR

RR

R

ELISA RUIZ GARCÍA

624

Cód

.86

OB

SER

VA

CIO

NE

S:E

l fo

lio 2

0 en

bla

nco

es u

na a

dic

ión.

El

folio

21

está

mu

tila

do.

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

100

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

200

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

300

RR

I[I

I]II

III

IIV

VI

VII

VII

I

> >

>

>

> >

> >

> >

R

RR

R

RR

R

RR

R

R

RR

R

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

625

Cód

.87

OB

SER

VA

CIO

NE

S:P

rese

nta

dos

sis

tem

as d

e nu

mer

ació

n. A

par

tir

del

fol

io 1

30 s

e pr

odu

ce e

l ca

mbi

o.

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

100

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

200

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

300

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50>>

>

>>

> >>

> >>

>

>

>> >

Gu

ard

asR

R

2bi

s

165

bis

Gu

ard

a

R

RR

R

RR

RR

RR

RR

RR

RR

R

RR

RR

R

RR

RR

RR

R

RR

RR

RR

R

RR

RR

RR

RR

RR

RR

RR

RR

RR

RR

ELISA RUIZ GARCÍA

626

Cód

.88

OB

SER

VA

CIO

NE

S:E

l fo

lio q

ue

figu

ra c

omo

34 b

is e

s, e

n re

alid

ad,

el f

. 24

, pr

imer

a ho

ja d

el f

ascí

culo

ini

cial

con

serv

ado

La

num

erac

ión

salt

a d

el f

olio

70

al 7

2.*

El

últ

imo

folio

del

fas

cícu

lo e

stá

mu

tila

do

en l

a p

arte

inf

erio

r.E

ntre

el

folio

173

y 1

74 f

igu

ra u

n tr

ozo

del

fol

io 2

59.

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

<71

>

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

100

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

200

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

300> >

> >

> >

> >

RR

34bi

s

RR

RR

RR

RR

RR

RR

R*

>

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

627

Cód

.89

OB

SER

VA

CIO

NE

S:*

Est

á co

rtad

o el

mar

gen

infe

rior

del

fol

io 1

00.

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

100

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

200

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

300

RR

RR

R *R

RR

R R

RR

RR

R

ELISA RUIZ GARCÍA

628

Cód

.90

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

100

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

200

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

300

Gu

ard

a

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

629

Cód

.91

OB

SER

VA

CIO

NE

S:Fa

ltan

el

fasc

ícu

lo n

oven

o y

el v

igés

imoq

uin

to c

ompl

etos

.

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

100

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

200

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

300

>>

> >>

>

(a)

(b)

(c)

d(e

)f

(g)

(h)

kl

(m)

(n)

op

qr

(s)

tu

x(y

)z

ELISA RUIZ GARCÍA

630

Cód

.92

OB

SER

VA

CIO

NE

S:E

ste

ms.

con

sta

de

37 c

uat

erni

ones

com

plet

os (

37×

8=

296

folio

s).

Los

fas

cícu

los

corr

espo

ndie

ntes

a l

os f

f.12

9-16

8 ha

n su

frid

o u

na t

rans

po-

sici

ón y

fig

ura

n in

terc

alad

os e

ntre

los

fol

ios

208

y 20

9. Q

uiz

á hu

bo r

ecla

mos

en

la t

otal

idad

de

los

fasc

ícu

los.

En

la a

ctu

alid

ad s

e co

nser

van

algu

nos

com

plet

os y

otr

os m

uti

lad

os a

con

secu

enci

a d

el o

rilla

mie

nto

real

izad

o al

enc

uad

erna

r el

eje

mpl

ar.

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

100

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

200

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

300

Gu

ard

as

> >>

> >>

> >

>

>

>

>

>>

>

Gu

ard

as

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

631

Cód

.93

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

100

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

200

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

300

Gu

ard

a

Gu

ard

a

RR

RR

R

RR

R

RR

RR

R

ELISA RUIZ GARCÍA

632

Cód

.94

OB

SER

VA

CIO

NE

S:*

Uni

dos

med

iant

e u

na c

arti

vana

.

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

100

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

200

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

300

*I

IIII

III

IIV

VI

VII

VII

IIX

X

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

633

Cód

.95

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

100

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

200

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

300

R>

>

RR

R

RR

ELISA RUIZ GARCÍA

634

A

B

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

100

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

200

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

300

Cód

.96

OB

SER

VA

CIO

NE

S:E

l m

s. p

rese

nta

dos

hoj

as d

e gu

ard

a in

icia

les

(A-B

) y

ff.

en b

lanc

o (4

2-45

). E

l ú

ltim

o es

tá e

ncol

ado

en l

a co

ntra

tapa

pos

teri

or.

Gu

ard

asR

RR

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

635

Cód

.97

OB

SER

VA

CIO

NE

S:*

El

mar

gen

infe

rior

del

últ

imo

folio

ha

sid

o co

rtad

o.*

El

folio

139

sir

ve d

e ho

ja d

e gu

ard

a.

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

100

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

200

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

300

R> > >>

98bi

s

> >>>

RR

RR

R

RR

RR

*R

R

RR

R*

ELISA RUIZ GARCÍA

636

Cód

.98

OB

SER

VA

CIO

NE

S:*

Qu

izá

falt

e el

res

to d

el c

uad

erno

.*

Los

tre

s pr

imer

os c

uad

erno

s so

n d

e pe

rgam

ino.

Hay

una

con

trag

uar

da

ante

rior

y u

n ta

lón

corr

espo

ndie

nte

a u

na h

oja

de

guar

da.

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

100

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

200

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

300

R

Gu

ard

a

> > >

> > >

R

21bi

s

IR

IIR

III

RII

IIR

VR

VI

RV

IIR

VII

IR

IXR

*

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

637

Cód

.99

OB

SER

VA

CIO

NE

S:E

l fo

lio 1

11 s

irve

de

hoja

de

guar

da.

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

100

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

200

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

300

R> >

> >

RR

R

RR

RR

R

ELISA RUIZ GARCÍA

638

Cód

.10

0

OB

SER

VA

CIO

NE

S:E

l m

s. c

onti

ene

15 h

ojas

de

guar

da

inic

iale

s y

7 fi

nale

s.

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

100

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

200

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

300

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

R> >

RR

> >

> >

> >

> >

> >

RR

R

RR

RR

RR

R

RR

R

RR

R

R

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

639

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

100

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

200

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

300

Cód

.10

1

OB

SER

VA

CIO

NE

S:L

os b

ifol

ios

114-

115-

116

han

sufr

ido

una

tra

nspo

sici

ón:

tend

rían

qu

e ir

tra

s el

120

. A

sim

ism

o lo

s bi

folio

s 12

1-12

2-12

3 d

eber

ían

ser

des

plaz

a-d

os y

col

ocad

os a

con

tinu

ació

n d

el b

ifol

io 1

13.

>R

a

Gu

ard

a

>>

> >>

>

>

bc

de

f

nm

lk

gh

i

R

op

qr

RR

Gu

ard

a

PIQ

IIQ

IIIQ

IIII

QI

PII

PIII

PIIII

118

bis

ELISA RUIZ GARCÍA

640

Cód

.10

21

2 3

4 5

6 7

8 9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

100

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

200

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

300> >

> >

>

>

RR

R

RR

R

R

R

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

641

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

100

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

200

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

300

Cód

.10

3

OB

SER

VA

CIO

NE

S:A

par

tir

del

fol

io 4

8 se

apr

ecia

cam

bio

de

man

o y

tam

bién

se

inic

ian

una

s si

gnat

ura

s co

n le

tras

y n

úm

eros

ará

bigo

s. A

l fi

nal

del

ms.

hay

una

hoja

su

elta

qu

e no

per

tene

ce a

est

e ej

empl

ar.

R>>

>>

R

Re

Rf

gh

ELISA RUIZ GARCÍA

642

Cód

.10

4

OB

SER

VA

CIO

NE

S:*

El

mar

gen

infe

rior

del

f.

78 e

stá

cort

ado.

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

100

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

200

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

300> >

> >

RR

R

R*

RR

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

643

Cód

.10

51

2 3

4 5

6 7

8 9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

100

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

200

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

300

ELISA RUIZ GARCÍA

644

Cód

.10

6

OB

SER

VA

CIO

NE

S:L

os t

res

últ

imos

fol

ios

han

qued

ado

en b

lanc

o a

mod

o d

e ho

jas

de

guar

da.

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

100

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

200

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

300>>

> >>

> >

> > >

>>R

RR

R

R

R

R R

R

R

R

R

R

R

R

R

R

R

RR

R

R

R R

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

645

Cód

.10

7

OB

SER

VA

CIO

NE

S:L

os f

olio

s 11

9-12

1 al

est

ar e

n bl

anco

sir

ven

de

guar

das

.

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

100

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

200

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

300> >>>

> >>>

RR

RR

RR

Gu

ard

as

ELISA RUIZ GARCÍA

646

Cód

.10

81

2 3

4 5

6 7

8 9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

100

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

200

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

300

R

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

647

Cód

.10

9

OB

SER

VA

CIO

NE

S:T

ras

el p

enú

ltim

o fa

scíc

ulo

hay

un

tern

ión

que

ha s

ido

mu

tila

do

salv

o en

el

últ

imo

folio

(21

5).

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

100

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

200

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

300> >>

> >>

> >

>>

ELISA RUIZ GARCÍA

648

Cód

.11

0

OB

SER

VA

CIO

NE

S:*

Est

e fo

lio f

igu

ra c

on e

l nú

mer

o 7

erró

neam

ente

.H

ay d

os c

ontr

agu

ard

as y

un

bifo

lio c

omo

guar

da

ante

rior

. L

os ú

ltim

os f

olio

s (7

6v-7

9v)

está

n en

bla

nco.

1 1

1 1

2 3

4 5

6 7

8 9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

100

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

200

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

300

R

Gu

ard

as(7

)*

>

>

RR

R

R

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

649

Cód

.11

1

OB

SER

VA

CIO

NE

S:*

Rec

lam

o co

rtad

o.

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

100

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

200

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

300> >

> >

>>

> >

R

RR

R

**

*

*

*

ELISA RUIZ GARCÍA

650

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12 1

3 14

1 2

3 4

5 6

7 8

9 1

0 11

12

13 1

4 15

16

17 1

8 19

20

21 2

2 23

24

25 2

6 27

28

29 3

0 31

32

33 3

4 35

36

37 3

8 39

40

41 4

2 43

44

45 4

6 47

48

49 5

0

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

100

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

200

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

300

Cód

.11

2

OB

SER

VA

CIO

NE

S:L

os t

res

prim

eros

fas

cícu

los

no p

rese

ntan

una

fol

iaci

ón a

ntig

ua.

Est

a co

mie

nza

a pa

rtir

del

cu

arto

y v

a ex

pres

ada

en n

úm

eros

rom

anos

. L

osfo

lios

1 y

el X

CV

han

sid

o en

cola

dos

en

las

cont

rata

pas

ante

rior

y p

oste

rior

res

pect

ivam

ente

.

>>

RR

RR

R

RR

RR

54bi

s76

bis

>>

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

651

Cód

.11

3

OB

SER

VA

CIO

NE

S:**

Ant

es d

el p

rim

er f

ascí

culo

hay

una

s gu

ard

as, d

e la

s cu

ales

la

que

está

enc

olad

a en

la

cont

rata

pa y

la

sigu

ient

e pr

oced

en d

e un

ms.

vis

igót

ico.

**L

os o

tros

dos

bif

olio

s es

tán

en b

lanc

o.**

Ent

re l

os f

olio

s 78

y 7

9 ha

n si

do

cort

ados

och

o.

1 2

3 4

5 6

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

7879

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

10

0

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

200

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

300

R*

Gu

ard

asR

RR

**

R[R

]R

ELISA RUIZ GARCÍA

652

Cód

.11

4

OB

SER

VA

CIO

NE

S:E

l fo

lio 6

7 so

lidar

io c

on e

l 43

est

á en

cola

do

en l

a co

ntra

tap

a p

oste

rior

.

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

100

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

200

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

300

RR

36bi

sG

uar

das

>>>>

>>>>

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

653

Cód

.11

5

OB

SER

VA

CIO

NE

S:A

y D

son

con

trag

uar

das

, es

dec

ir,

está

n en

cola

das

en

las

cont

rata

pas

ante

rior

y p

oste

rior

res

pect

ivam

ente

.

A

B

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

100

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

200

1 C

D

4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

300> >>

> >>

> >

> >

RR

RR

RR

RR

RR

RR

R

RR

R

Gu

ard

as

Gu

ard

as

ELISA RUIZ GARCÍA

654

Cód

.11

6

OB

SER

VA

CIO

NE

S:E

l f.

40 e

stá

enco

lad

o en

la

cont

rata

pa p

oste

rior

.

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

100

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

200

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

300

R/

SR

/S

R/

SR

/S

*G

uar

das

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

655

Cód

.11

7

OB

SER

VA

CIO

NE

S:L

os d

os p

rim

eros

fas

cícu

los

son

de

perg

amin

o, e

l te

rcer

o d

e pa

pel.

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

100

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

200

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

300

ESQUEMAS DE LAS TÉCNICASY DE LOS SISTEMAS DE PAUTADO

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

659

Códice: 1Tipo del pautado:

Perforación: Practicada en el margen interior y exteriorNúmero de líneas rectrices: 55Técnica del pautado: Mina de plomo

Códices: 2 y 3Tipo del pautado:

Perforación: Practicada en el margen interior y exteriorNúmero de líneas rectrices: 44-42Técnica del pautado: Mina de plomo

ELISA RUIZ GARCÍA

660

Folios: 1-222 Guardas posterioresPerforación: ImperceptibleNúmero de líneas rectrices: 102Técnica del pautado: Mina de plomo

Códice: 4Tipo del pautado:

Códice: 5Tipo del pautado:

Folios: 1-158 159-179Perforación: Practicada en el margen exteriorNúmero de líneas rectrices: 43Técnica del pautado: Punta secaSistema de pautado:1 . |� � � � � � � �

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

661

Perforación: Practicada en el margen exteriorNúmero de líneas rectrices: Variable (50-71)Técnica del pautado: Mina de plomo

Códice: 6Tipo del pautado:

Perforación: ImperceptibleNúmero de líneas rectrices: 51Técnica del pautado: Tinta aguada

Códice: 7Tipo del pautado:

ELISA RUIZ GARCÍA

662

Códice: 8Tipo del pautado:

� � � � � � � �

Códice: 9Tipo del pautado:

Perforación: Practicada en el margen exteriorNúmero de líneas rectrices: 48Técnica del pautado: Punta seca y mina de plomoSistema de pautado:1 . |

Perforación: Practicada en el margen exteriorNúmero de líneas rectrices: 41Técnica del pautado: Punta secaSistema de pautado:2. > > | > >

� � � � � � � �

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

663

Códice: 10Tipo del pautado:

Folios: 1-6 I-XIIII; 126-143

Folios: XV-CXXVPerforación: Practicada en el margen interior y exteriorNúmero de líneas rectrices: VariableTécnica del pautado: Mina de plomo

ELISA RUIZ GARCÍA

664

Códice: 11Tipo del pautado:

Perforación: Practicada en el margen interior y exteriorNúmero de líneas rectrices: 39-40Técnica del pautado: Mina de plomo

Folios: Sin glosas Con glosasPerforación: ImperceptibleNúmero de líneas rectrices: VariableTécnica del pautado: Mina de plomo

Códice: 12Tipo del pautado:

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

665

� � � � � � � �

Códice: 13Tipo del pautado:

Folios: 1-251; 286-293 252-285Sector: A BPerforación: Practicada en el margen exteriorNúmero de líneas rectrices: 40Técnica del pautado: Punta secaSistema de pautado:1 . |2. > > | > >

Folios: 1-116 117-302Perforación: Practicada en el margen interior y exteriorNúmero de líneas rectrices: 33-34Técnica del pautado: Mina de plomo

� � � � � � � �

Códice: 14Tipo del pautado:

ELISA RUIZ GARCÍA

666

Códice: 15Tipo del pautado:

Perforación: Practicada en el margen exteriorNúmero de líneas rectrices: 55-58Técnica del pautado: Mina de plomo

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

667

Códice: 16Tipo del pautado:

Folios: 1-143 144-212

Folios: 215-307Perforación: ImperceptibleNúmero de líneas rectrices: 58-63Técnica del pautado: Punta seca (¿mastara?)

ELISA RUIZ GARCÍA

668

Perforación: Practicada en el margen exterior (a veces doble)Número de líneas rectrices: VariableTécnica del pautado: Punta secaSistema de pautado:1 . |

Códice: 17Tipo del pautado:

Códice: 18Tipo del pautado:

Sector: Calendario Texto restantePerforación: Practicada en el margen exteriorNúmero de líneas rectrices: 31Técnica del pautado: Punta secaSistema de pautado:1 . |� � � � � � � �

� � � � � � � �

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

669

Códice: 19Tipo del pautado:

Folios: 198-205Perforación: ImperceptibleNúmero de líneas rectrices: 13-20Técnica del pautado: Mina de plomo

Folios: 1-6 13-197Perforación: Practicada en el margen exteriorNúmero de líneas rectrices: 13-20Técnica del pautado: Punta secaSistema de pautado: Imperceptible a causa del tratamiento aplicado durante el pro-

ceso de restauración.

ELISA RUIZ GARCÍA

670

� � � � � � � �

Códice: 20Tipo del pautado:

Perforación: Practicada en el centro del folioNúmero de líneas rectrices: 43Técnica del pautado: Punta secaSistema de pautado:1 . | (ff. 1-15)2. > > | > > (ff. 16-253)

OBSERVACIONES:En los folios 78-85 se observa una doble perforación.

� � � � � � � �

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

671

Códice: 21Tipo del pautado:

Folios: 145-152: Ofrece un pautado horizontal superpuesto sobre otro verticalPerforación: Practicada en el margen exteriorNúmero de líneas rectrices: 32Técnica del pautado: Punta secaSistema de pautado:1 . |

Códice: 22Tipo del pautado:

Perforación: Practicada en el margen exteriorNúmero de líneas rectrices: 29Técnica del pautado: Punta secaSistema de pautado:1 . |� � � � � � � �

� � � � � � � �

ELISA RUIZ GARCÍA

672

Códice: 23Tipo del pautado:

Folios: 1-39 40-338

Perforación: Practicada en el margen interior y exteriorNúmero de líneas rectrices: 32Técnica del pautado: Tinta aguada

OBSERVACIONES:En algunos folios figuran 2 ó 3 rayas horizontales en el centro de la página

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

673

� � � � � � � �

Códice: 24Tipo del pautado:

Perforación: Practicada en el centro del folioNúmero de líneas rectrices: 37Técnica del pautado: Punta secaSistema de pautado:1 . |OBSERVACIONES: En el primer fascículo (QII) sólo hay una línea horizontal en el mar-

gen inferior.

� � � � � � � �

Códice: 25Tipo del pautado:

Folios / Sector: 1-15 / A 16-300 / B-CPerforación: Practicada en el margen exteriorNúmero de líneas rectrices: 38Técnica del pautado: Punta secaSistema de pautado:2. > > | > >

ELISA RUIZ GARCÍA

674

� � � � � � � �

� � � � � � � �

Códice: 26Tipo del pautado:

Folios: 5-152 153-208

Folios: 209-211Perforación: Practicada en el centro del folioNúmero de líneas rectrices: 25 / 26 / 29Técnica del pautado: Punta secaSistema de pautado:2. > > | > >1. |4. < < | > >

� � � � � � � �

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

675

� � � � � � � �

Perforación: Practicada en el centro del folioNúmero de líneas rectrices: 28 / 29Técnica del pautado: Punta secaSistema de pautado:8. > > | < <

Códice: 27Tipo del pautado:

Perforación: Practicada en el margen interior y exteriorNúmero de líneas rectrices: 45Técnica del pautado: Mina de plomo

Códice: 28Tipo del pautado:

ELISA RUIZ GARCÍA

676

� � � � � � � �

Perforación: Practicada en el centro del folioNúmero de líneas rectrices: 36Técnica del pautado: Punta secaSistema de pautado:1 . |

Códice: 29Tipo del pautado:

� � � � � � � �

Códice: 30Tipo del pautado:

Perforación: Practicada en el margen exteriorNúmero de líneas rectrices: 25Técnica del pautado: Punta secaSistema de pautado:3. > < | > <

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

677

Perforación: Practicada en el margen exteriorNúmero de líneas rectrices: 42Técnica del pautado: Punta secaSistema de pautado:1 . |

Códice: 31Tipo del pautado:

� � � � � � � �

Folios: 1-6; 15-237 7-14Perforación: Practicada en el centro del folioNúmero de líneas rectrices: 34/36/37/43Técnica del pautado: Punta secaSistema de pautado:1 . |

Códice: 32Tipo del pautado:

� � � � � � � �

ELISA RUIZ GARCÍA

678

� � � � � � � �

Perforación: Practicada en el margen exteriorNúmero de líneas rectrices: 33Técnica del pautado: Punta secaSistema de pautado:2. > > | > >

Códice: 33Tipo del pautado:

� � � � � � � �

Perforación: Practicada en el margen exteriorNúmero de líneas rectrices: 26Sistema de pautado:2. > > | > >

Códice: 34Tipo del pautado:

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

679

Códice: 35Tipo del pautado:

Perforación: Practicada en el margen exteriorNúmero de líneas rectrices: 21Técnica del pautado: Punta secaSistema de pautado:1 . |

Códice: 36Tipo del pautado:

Perforación: ImperceptibleNúmero de líneas rectrices: 38Técnica del pautado: Tinta aguada

� � � � � � � �

ELISA RUIZ GARCÍA

680

Códice: 37Tipo del pautado:

Sector A Sector BPerforación: ImperceptibleNúmero de líneas rectrices: 28 23Técnica del pautado: Punta seca. Quizá se ha utilizado una especie de “mastara”

Códice: 38Tipo del pautado:

Perforación: Practicada en el margen exteriorNúmero de líneas rectrices: 27/28Técnica del pautado: Punta secaSistema de pautado:

El sistema perceptible en la actualidad consiste en una impronta directa sobre el ladodel pelo. Durante el proceso de restauración se han borrado las señales de las pautas.

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

681

Códice: 39Tipo del pautado:

� � � � � � � �

Folios: 3-158; 198-267Perforación: Practicada en el margen exteriorNúmero de líneas rectrices: 28/29Técnica del pautado: Punta secaSistema de pautado:2. > > | > >

OBSERVACIONES:Los bifolios 159-197 habían sido preparados para confeccionar un ejemplar en

4.o con su correspondiente pautado. De ahí que al dibujarse un segundo pautado parael formato definitivo haya quedado una especie de diseño cuadriculado.

ELISA RUIZ GARCÍA

682

Códice: 40Tipo del pautado:

Perforación: ImperceptibleNúmero de líneas rectrices: 0. Sin trazarTécnica del pautado: Tinta aguadaSistema de pautado: El trazado de la caja de escritura se ha realizado sobre el bifolio

extendido.

Códice: 41Tipo del pautado:

Perforación: Practicada en el margen interior y exteriorNúmero de líneas rectrices: 43Técnica del pautado: Tinta aguada

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

683

Códice: 42Tipo del pautado:

Perforación: Practicada en el margen interior y exteriorNúmero de líneas rectrices: 49Técnica del pautado: Mina de plomo muy tenue

Códice: 43Tipo del pautado:

Perforación: ImperceptibleNúmero de líneas rectrices: 34Técnica del pautado: Mina de plomo

ELISA RUIZ GARCÍA

684

Códice: 44Tipo del pautado:

Folios: 1-15 16-253Sector: A BPerforación: Practicada en el centro del folioNúmero de líneas rectrices: 31-32Técnica del pautado: Punta secaSistema de pautado:1. > > | > >

OBSERVACIONES:Ocasionalmente el pautado directo sólo afecta a las líneas marginales en los folios

pares (B).

� � � � � � � �

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

685

� � � � � � � �

Códice: 45Tipo del pautado:

Perforación: Practicada en el margen exteriorNúmero de líneas rectrices: 12-15Técnica del pautado: Punta secaSistema de pautado:1. > > | > >

Códice: 46Tipo del pautado:

Perforación: Practicada en el margen exteriorNúmero de líneas rectrices: 36Técnica del pautado: Punta secaSistema de pautado:3. > < | > <

� � � � � � � �

ELISA RUIZ GARCÍA

686

Códice: 47Tipo del pautado:

Perforación: Practicada en el margen exteriorNúmero de líneas rectrices: 19Técnica del pautado: Punta secaSistema de pautado:1. > < | > <

Códice: 48Tipo del pautado:

Perforación: ImperceptibleNúmero de líneas rectrices: 42Técnica del pautado: Tinta aguada

� � � � � � � �

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

687

Códice: 49Tipo del pautado:

Perforación: Practicada en el margen exteriorNúmero de líneas rectrices: 30Técnica del pautado: Mina de plomo

Códice: 50Tipo del pautado:

Perforación: Practicada en el borde del folioNúmero de líneas rectrices: 24-29Técnica del pautado: Mina de plomo

ELISA RUIZ GARCÍA

688

Códice: 51Tipo del pautado:

Perforación: ImperceptibleNúmero de líneas rectrices: 20Técnica del pautado: Punta secaSistema de pautado:1. > < | > <

Códice: 52Tipo del pautado:

Perforación: Practicada en el margen exteriorNúmero de líneas rectrices: 22Técnica del pautado: Punta secaSistema de pautado:1. > < | > <� � � � � � � �

� � � � � � � �

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

689

� � � � � � � �

� � � � � � � �

Códice: 53Tipo del pautado:

Folios: 1-31 1bis-31bis

� � � � � � � �

Folios: 32-77Perforación: Practicada en el margen exteriorNúmero de líneas rectrices: 22Técnica del pautado: Punta secaSistema de pautado:2. > > | > > ff. 1-77; 17ter-31ter1 . | ff. 1bis-56bis6. < > | < > ff. 1ter-16ter

ELISA RUIZ GARCÍA

690

Códice: 54Tipo del pautado:

Perforación: ImperceptibleNúmero de líneas rectrices: 36Técnica del pautado: Mina de plomo

Códice: 55Tipo del pautado:

Perforación: Practicada en el margen exteriorNúmero de líneas rectrices: 42-44Técnica del pautado: Mina de plomo

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

691

� � � � � � � �

Perforación: Practicada en el margen exteriorNúmero de líneas rectrices: 18/19Técnica del pautado: Punta secaSistema de pautado:2. > > | > >

Códice: 56Tipo del pautado:

Códice: 57Tipo del pautado:

Perforación: Practicada en el margen exteriorNúmero de líneas rectrices: 30-40Técnica del pautado: Tinta aguada

ELISA RUIZ GARCÍA

692

Folios: Se usan indistintamente los dos diseñosPerforación: Practicada en el margen exterior, próxima a la línea verticalNúmero de líneas rectrices: VariableTécnica del pautado: Punta secaSistema de pautado:1 . |

Códice: 59Tipo del pautado:

Perforación: ImperceptibleNúmero de líneas rectrices: 35Técnica del pautado: Mina de plomo

Códice: 58Tipo del pautado:

� � � � � � � �

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

693

Códice: 60Tipo del pautado:

� � � � � � � �

Folios: 1-28; 50-96 29-34

Folios: 35 36-49Perforación: Practicada en el margen exteriorNúmero de líneas rectrices: 15 / 16 / 17 / 18Técnica del pautado: Punta secaSistema de pautado:1 . |

ELISA RUIZ GARCÍA

694

Códice: 61Tipo del pautado:

Perforación: Practicada en el margen exteriorNúmero de líneas rectrices: 32Técnica del pautado: Mina de plomo

� � � � � � � �

Perforación: Practicada en el margen exteriorNúmero de líneas rectrices: 17Técnica del pautado: Punta secaSistema de pautado:2. > > | > >

Códice: 62Tipo del pautado:

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

695

� � � � � � � �

Perforación: Practicada en el margen exteriorNúmero de líneas rectrices: 18 / 20 / 22Técnica del pautado: Punta secaSistema de pautado:2. > > | > >

Códice: 63Tipo del pautado:

Códice: 64Tipo del pautado:

Perforación: ImperceptibleNúmero de líneas rectrices: 21Técnica del pautado: Tinta aguada

ELISA RUIZ GARCÍA

696

� � � � � � � �

� � � � � � � �

Perforación: Practicada en el margen exteriorNúmero de líneas rectrices: 25Técnica del pautado: Punta secaSistema de pautado:2. > > | > >

Códice: 64 bisTipo del pautado:

Perforación: Practicada en el margen exteriorNúmero de líneas rectrices: 23Técnica del pautado: Punta secaSistema de pautado:7. > > > | > > >

Códice: 64 terTipo del pautado:

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

697

Códice: 65Tipo del pautado:

Perforación: ImperceptibleNúmero de líneas rectrices: VariableTécnica del pautado: Tinta aguada

Códice: 66Tipo del pautado:

Perforación: Practicada en el margen exteriorNúmero de líneas rectrices: 47Técnica del pautado: Mina de plomo

ELISA RUIZ GARCÍA

698

Códice: 67Tipo del pautado:

Perforación: ImperceptibleNúmero de líneas rectrices: 55Técnica del pautado: Mina de plomo

Códice: 68Tipo del pautado:

Folios: 1-120r 102v-106rPerforación: ImperceptibleNúmero de líneas rectrices: 41Técnica del pautado: Mina de plomo

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

699

Códice: 69Tipo del pautado:

Perforación: ImperceptibleNúmero de líneas rectrices: 55-62Técnica del pautado: Mina de plomo

Códice: 70Tipo del pautado:

Este diseño aparece ocasionalmente con ligeras variantesPerforación: Practicada en el margen interior y exteriorNúmero de líneas rectrices: 44Técnica del pautado: Mina de plomo

ELISA RUIZ GARCÍA

700

Códice: 71Tipo del pautado:

Perforación: Practicada en el margen exteriorNúmero de líneas rectrices: VariableTécnica del pautado: Mina de plomo

Códice: 72Tipo del pautado:

Perforación: Practicada en el margen exteriorNúmero de líneas rectrices: 49 (distribuidas en dos espaciados diferentes)Técnica del pautado: Mina de plomo

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

701

Códice: 73Tipo del pautado:

Folios: 1-61 62-106107-119: sin pautado

Perforación: Practicada en el margen exteriorNúmero de líneas rectrices: 47Técnica del pautado: Punta seca y mina de plomo

Códice: 74Tipo del pautado:

Perforación: Practicada en el margen exterior (a veces doble)Número de líneas rectrices: 27Técnica del pautado: Mina de plomo

ELISA RUIZ GARCÍA

702

Códice: 75Tipo del pautado:

Perforación: Practicada en el margen exteriorNúmero de líneas rectrices: 21Técnica del pautado: Mina de plomo

� � � � � � � �

Códice: 76Tipo del pautado:

Perforación: Quizá fuese marginal. El orillado del ejemplar podría haber provocadola pérdida de las señales.

Número de líneas rectrices: 44Técnica del pautado: Punta secaSistema de pautado:3. > < | > <

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

703

� � � � � � � �

Códice: 77Tipo del pautado:

Folios: 1-7v 106r-198vPerforación: ImperceptibleNúmero de líneas rectrices: 0. Sin trazar.Técnica del pautado: Mina de plomo

Folios: 1-160; 177-232 161-176Perforación: Practicada en el margen exteriorNúmero de líneas rectrices: 27 / 28Técnica del pautado: Punta secaSistema de pautado:2. > > | > >

Códice: 78Tipo del pautado:

ELISA RUIZ GARCÍA

704

Códice: 79Tipo del pautado:

Perforación: Practicada en el margen exteriorNúmero de líneas rectrices: 24 / 35Técnica del pautado: Mina de plomo

� � � � � � � �

Perforación: Practicada en el intercolumnio más exteriorNúmero de líneas rectrices: 41 / 46 / 52 / 60Técnica del pautado: Punta secaSistema de pautado:2. > > | > >

Códice: 80Tipo del pautado:

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

705

Códice: 81Tipo del pautado:

Perforación: Practicada en el intercolumnio más exteriorNúmero de líneas rectrices: 41-42Técnica del pautado: Punta secaSistema de pautado:1. > < | > <� � � � � � � �

Códice: 82Tipo del pautado:

Folios: Ambos diseños se usan indistintamentePerforación: Practicada en el margen exteriorNúmero de líneas rectrices: 45Técnica del pautado: Punta seca y huella visible

ELISA RUIZ GARCÍA

706

Códice: 83Tipo del pautado:

Perforación: Practicada en el margen interior y exteriorNúmero de líneas rectrices: VariableTécnica del pautado: Mina de plomo

Códice: 86Tipo del pautado:

Perforación: ImperceptibleNúmero de líneas rectrices: 0. Sin trazarTécnica del pautado: Mina de plomo (caja de escritura)

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

707

Códice: 87Tipo del pautado:

Folios: 1-129 130-350vPerforación: Practicada en el margen exteriorNúmero de líneas rectrices: VariableTécnica del pautado: Mina de plomo

Códice: 88Tipo del pautado:

Perforación: ImperceptibleNúmero de líneas rectrices: 0. Sin trazarTécnica del pautado: Mina de plomo (caja de escritura)

ELISA RUIZ GARCÍA

708

Códice: 89Tipo del pautado:

Perforación: ImperceptibleNúmero de líneas rectrices: 47Técnica del pautado: Mina de plomo

Códice: 90Tipo del pautado:

Perforación: ImperceptibleNúmero de líneas rectrices: 0. Sin trazarTécnica del pautado: Punta seca (caja de escritura)

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

709

Códice: 91Tipo del pautado:

Perforación: ImperceptibleNúmero de líneas rectrices: 16Técnica del pautado: Tinta aguada de color rojo

Códice: 92Tipo del pautado:

Perforación: ImperceptibleNúmero de líneas rectrices: 20Técnica del pautado: Tinta aguada de color morado

ELISA RUIZ GARCÍA

710

Códice: 93Tipo del pautado:

Perforación: ImperceptibleNúmero de líneas rectrices: 0. Sin trazarTécnica del pautado: Punta seca (caja de escritura)

Códice: 94Tipo del pautado:

Folios: Los dos diseños se usan indistintamentePerforación: ImperceptibleNúmero de líneas rectrices: VariableTécnica del pautado: Mina de plomo

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

711

Códice: 95Tipo del pautado:

Perforación: Practicada en el margen exteriorNúmero de líneas rectrices: 14Técnica del pautado: Punta seca

Códice: 96Tipo del pautado:

Perforación: Practicada en el margen exteriorNúmero de líneas rectrices: 0. Sin trazarTécnica del pautado: Mina de plomo (caja de escritura)

ELISA RUIZ GARCÍA

712

Códice: 97Tipo del pautado:

Perforación: Practicada en el margen exterior (sólo en el primer fascículo)Número de líneas rectrices: 45-50Técnica del pautado: Mina de plomo

Códice: 98Tipo del pautado:

Sector: A BPerforación: Practicada en el margen exteriorNúmero de líneas rectrices: 25(A); 0 (B)Técnica del pautado: Mina de plomo

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

713

Códice: 99Tipo del pautado:

Perforación: Practicada en el margen exteriorNúmero de líneas rectrices: 29Técnica del pautado: Mina de plomo

Códice: 100Tipo del pautado:

Perforación: ImperceptibleNúmero de líneas rectrices: 24Técnica del pautado: Mina de plomo

ELISA RUIZ GARCÍA

714

Códice: 101Tipo del pautado:

Perforación: ImperceptibleNúmero de líneas rectrices: 0. Sin trazarTécnica del pautado: Mina de plomo (caja de escritura)

Códice: 102Tipo del pautado:

Perforación: Practicada en el margen exteriorNúmero de líneas rectrices: 53Técnica del pautado: Mina de plomo

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

715

Códice: 103Tipo del pautado:

Perforación: ImperceptibleNúmero de líneas rectrices: 26-32Técnica del pautado: Mina de plomo

Códice: 104Tipo del pautado:

Perforación: ImperceptibleNúmero de líneas rectrices: 49Técnica del pautado: Mina de plomo

ELISA RUIZ GARCÍA

716

Códice: 105Tipo del pautado:

Perforación: ImperceptibleNúmero de líneas rectrices: 29Técnica del pautado: Tinta aguada

Códice: 106Tipo del pautado:

Perforación: Practicada en el margen exteriorNúmero de líneas rectrices: 24-28Técnica del pautado: Mina de plomo

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

717

Códice: 107Tipo del pautado:

Folios: 1-58 sector A. El sector B carece de diseño alguno.Perforación: ImperceptibleNúmero de líneas rectrices: 23Técnica del pautado: Punta secaSistema de pautado: Impronta directa sobre el lado del pelo y de la carne

Códice: 108Tipo del pautado:

Perforación: ImperceptibleNúmero de líneas rectrices: 57 (la caja del renglón presenta visible la pauta doble)Técnica del pautado: Mina de plomo

ELISA RUIZ GARCÍA

718

Códice: 109Tipo del pautado:

Perforación: Practicada en el margen interior y exteriorNúmero de líneas rectrices: 17Técnica del pautado: Punta secaSistema de pautado:8. > < | > <� � � � � � � �

Códice: 110Tipo del pautado:

Perforación: Practicada en el margen exteriorNúmero de líneas rectrices: 31Técnica del pautado: Mina de plomo

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

719

Códice: 111Tipo del pautado:

Perforación: Practicada en el margen exteriorNúmero de líneas rectrices: 44Técnica del pautado: Tinta aguada

Códice: 112Tipo del pautado:

Folios: 1-86Perforación: Practicada en el margen exteriorNúmero de líneas rectrices: 16Técnica del pautado: Mina de plomo

ELISA RUIZ GARCÍA

720

Códice: 113Tipo del pautado:

Folios: Ambos diseños aparecen indistintamentePerforación: Practicada en el margen exteriorNúmero de líneas rectrices: 0. Sin trazarTécnica del pautado: Mina de plomo (caja de escritura)

Códice: 114Tipo del pautado:

Perforación: Practicada en el borde del folioNúmero de líneas rectrices: 20Técnica del pautado: Mina de plomo

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

721

Códice: 115Tipo del pautado:

Perforación: ImperceptibleNúmero de líneas rectrices: 22Técnica del pautado: Mina de plomo

Códice: 116Tipo del pautado:

Perforación: ImperceptibleNúmero de líneas rectrices: 27Técnica del pautado: Tinta aguada

ELISA RUIZ GARCÍA

722

Códice: 117Tipo del pautado:

Folios: 1-16Perforación: Practicada en el margen exteriorNúmero de líneas rectrices: 23. El diseño se ha trazado sobre el bifolio extendido.Técnica del pautado: Mina de plomo

Códice: 118/14Tipo del pautado:

Perforación: Tal vez practicada en el margen exteriorNúmero de líneas rectrices: 27Técnica del pautado: Punta secaSistema de pautado: Impronta directa sobre el lado del pelo

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

723

Códice: 118/18Tipo del pautado:

Perforación: Tal vez practicada en el margen exteriorNúmero de líneas rectrices: c. 31Técnica del pautado: Punta seca. El diseño de la falsilla es aproximativoSistema de pautado: Impronta directa sobre el lado del pelo

Códice: 119/6Tipo del pautado: El diseño apenas resulta visible

Perforación: ImperceptibleTécnica del pautado: Punta secaSistema de pautado: Impronta directa sobre el lado del pelo

ELISA RUIZ GARCÍA

724

Códice: 119/71Tipo del pautado: El diseño apenas resulta visible

Perforación: Practicada en el margen exteriorTécnica del pautado: Punta secaSistema de pautado: Impronta indirecta sobre el lado del pelo

Perforación: ImperceptibleNúmero de líneas rectrices: c. 45Técnica del pautado: Punta secaSistema de pautado: Impronta directa sobre el lado del pelo

Códice: 119/68Tipo del pautado:

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

725

Códice: 120/12Tipo del pautado:

Perforación: ImperceptibleNúmero de líneas rectrices: 26Técnica del pautado: Punta secaSistema de pautado: Impronta directa sobre el lado del pelo

Códice: 120/113Tipo del pautado:

Perforación: Practicada en el intercolumnioNúmero de líneas rectrices: c. 40Técnica del pautado: Punta secaSistema de pautado: Impronta indirecta sobre el lado del pelo

Í N D I C E S

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

729

ÍNDICE DE AUTORES Y TRADUCTORES

AGUSTÍN, SantoV. Augustinus Hipponensis.

ALCVINVS CANTVARIENSIS

Symbolum fidei I, 738: Cód. 13, C.2Vita sancti Martini: Cód. 13, A.3

ALGRIN D’ABBEVILLE, JeanV. Iohannes Halgrinus.

AMBROSIVS MEDIOLANENSIS

Hexameron: Cód. 23, 6ANASTASIVS BIBLIOTHECARIVS

Prologus (Vita Iohannis Eleemosynarii): Cód. 53, B.1Vita Iohannis Eleemosynarii (trad.): Cód. 53, B

ANTONIVS DE AZARO (O.P.)

Postillae super euangelia: Cód. 111, 2ANTONIVS DE BVTRIO

Lecturae super quarto Decretalium: Cód. 15; Cód. 16, 1APRINGIVS PACENSIS

Prefatio (Tractatus Apocalypsin): Cód. 33, 5ARNOBIVS IVNIOR

Liber ad Gregoriam matronam: Cód. 27, 9ATHANASIVS ALEXANDRINVS

Doctrina mandatorum XII: Cód. 10, B.1.13; Cód. 13, A.18Vita Antiochi abbatis: Cód. 10, B.1.14; Cód. 13, A.19Vita sancti Antonii abbatis: Cód. 10, B.1.5

AVGVSTINVS HIPPONENSIS

De ciuitate Dei: Cód. 29

ELISA RUIZ GARCÍA

730

De compassione beatae Mariae Virginis in passione unigeniti Filiisui: Cód. 115, 1

De Genesi ad litteram VIII, 6: Cód. 78, B.2.50De haeresibus: Cód. 80, A.8Enchiridion de fide, spe et caritate: Cód. 39, B.1Epistolae: Cód. 80, A.7Homilia: Cód. 60, C.4Liber questionum: Cód. 39, B.2Sermo LXI, 5, 409: Cód. 13, C.1Sermo LXXXI: Cód. 60, C.6Sermones: Cód. 59, 2Tractatus in euangelium Iohannis: Cód. 82

AVSONIVS GALLVS

In quo mense signum sit ad cursum solis: Cód. 18

BALDVS PERVSINVS

Speculum cum additionibus: Cód. 16, 2BARTHOLOMEVS BRIXIENSIS

Glossae: Cód. 6 Glosa; Cód. 7 Glosa; Cód. 67 GlosaBEATVS LIBANENSIS

Commentarium in Apocalypsin libri XII: Cód. 33BÉCHADA, Grégoire

Cansó d’Antiocha: Cód. 117, ABEDA VENERABILIS

De diebus Aegyptiacis: Cód. 18, 1; Cód. 19, 1BENEDICTVS NVRSINVS (O.S.B.)

Regula sancti Benedicti: Cód. 109, 2BERENGARIVS FREDOLI

Summa confessionis: Cód. 111, 1BERNARDVS CLARAEVALLENSIS (O. Cist.)

De cognitione humanae conditionis: Cód. 115, 3De consideratione: Cód. 115, 2De laudibus Virginis Matris: Cód. 25, A; Cód. 74, 3Epistolae: Cód. 74, 2; Cód. 77, BFlores seu sententiae ex sancti Bernardi operibus excerptae:

Cód. 115, 7Homiliae super euangelium: Cód. 115, 4

BONIFACIVS VIII, PapaLiber VI Decretalium cum glossa: Cód. 68; Cód. 69

BRAULIO, SantoV. Braulio Caesaraugustanus

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

731

BRAVLIO CAESARAVGVSTANVS

Epistola ad Frunimianum: Cód. 13, A.20; Cód. 47, 2Renotatio librorum diui Isidori: Cód. 80, A.2Vida de San Millán: Cód. 59, 3Vita sancti Emiliani: Cód. 10, B.1.26; Cód. 13, A.22; Cód. 47, 3

CAESAREVS ARELATENSIS

Sermo XIII: Cód. 60, C.5.2Sermo XVI: Cód. 60, C.3.1Sermo XVI, 5: Cód. 60, C.5.1Sermo LV: Cód. 60, C.3.2Sermo CLXV: Cód. 60, C.7

CASSIANVS, IohannesCollationes sanctorum Patrum XXIV: Cód. 24, A.1; Cód. 32, 2; Cód.

113 add.; Cód. 120/113, b)De institutis coenobiorum: Cód. 32, 1

CASSIODORVS, Magnus AureliusExpositio psalmorum: Cód. 8, 1

CIXILA TOLETANVS

Vita sancti Ildefonsi: Cód. 47, 9COMESTOR, Petrus

Historiae scholasticae: Cód. 11, 1; Cód. 70CONSTANTIVS LVGDVNENSIS

Vita sancti Germani: Cód. 10, B.1.16; Cód. 13, A.2CVRTIVS RVFVS, Quintus

Istoria d’Alexandro Magno: Cód. 100CYRILLVS ALEXANDRINVS

Glaphyrà eis Génesin: Cód. 37, A

DECEMBRI, Pietro CandidoComperatione de Cayo Iulio, cesare et imperatore maximo, et de

Alexandro Magno: Cód. 100, 1Istoria d’Alexandro Magno (trad.): Cód. 100, 2

DEFENSOR LOCOGIACENSIS

Liber scintillarum: Cód. 26, 3DIONYSIVS AREOPAGITA

V. Pseudo Dionysius Areopagita

ERMOLDVS NIGELLVS

Versus ad pueros: Cód. 46, 4

ELISA RUIZ GARCÍA

732

EVAGRIVS ANTIOCHENVS

Vita sancti Antonii abbatis (trad.): Cód. 10, B.1.5EVCHERIVS LVGDVNENSIS

Instructionum libri II: Cód. 39, B.3; Cód. 80, A.9EVSEBIVS CAESARIENSIS

Canones: Cód. 20, 11.5Eis tò Âsma tôn Asmáton: Cód. 37, BEpistola ad Carpianum: Cód. 20, 11.3Historia Ecclesiastica: Cód. 37, 2; Cód. 44, A.2

FAVSTVS RHEGIENSIS

Epistola: Cód. 92, 1FERDINANDVS AEMILIANENSIS

De translatione reliquiarum beati Emiliani: Cód. 10, B.1.21;Cód. 23, 8

Translación del cuerpo de san Millán: Cód. 59, 4FERNANDO, Monje de San Millán de la Cogolla

V. Ferdinandus Aemilianensis

GARCÍA DE MOLINA

Speculum sacerdotum: Cód. 77, C.2GENNADIVS MASSILIENSIS

De scriptoribus ecclesiasticis: Cód. 80, A.1GEORGIVS TRAPEZVNTIVS

Rhetoricorum libri V: Cód. 93GIL DE AYLLÓN, Diego

Padrón de los vecinos de Soria mandado hacer por Alfonso X elSabio: Cód. 110, 2

GRATIANVS DE CLVSIO (Camaldulensis)Decretum cum glossa: Cód. 6; Cód. 7; Cód. 67

GREGORIO I, Papa, SantoV. Gregorius I Magnus, Papa

GREGORIVS I MAGNVS, PapaDiálogo: Cód. 59, 1Homiliae in Ezechielem: Cód. 23, 5; Cód. 38Moralia in Iob: Cód. 1, 5; Cód. 5, B.6Regula pastoralis: Cód. 96

GREGORIVS IX, PapaDecretales cum glossa: Cód. 12; Cód. 66

GREGORIVS ELIBERRITANVS

Tractatus in Cantica Canticorum: Cód. 80, A.14

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

733

GREGORIVS TVRONENSIS

Historia Francorum: Cód. 13, A.8 y A.9Liber de laude confessorum: Cód. 13, A.7Liber de miraculis sancti Martini: Cód. 13, A.6

GRIMALDO, Monje de San MillánV. Grimualdus Aemilianensis

GRIMVALDVS AEMILIANENSIS

Translación del cuerpo de san Felices (Félix): Cód. 59, 6Translatio corporis sancti Felicis: Cód. 10, B.1.24Vita sancti Dominici Silensis: Cód. 10, B.1.30

GVILELMVS DVRANDVS (O.P.)

Speculum iudiciale: Cód. 65, BGVILELMVS PERALDVS (O.P.)

Liber de eruditione religiosorum: Cód. 57GVILELMVS REDONENSIS (O.P.)

Glossa: Cód. 106 GlosaGVILELMVS SANCTI THEODORICI (O. Cist.)

Vita beati Bernardi abbatis: Cód. 74, 1

HAYMO HALBERSTADIENSIS

Commentariorum in Isaiam prophetam libri III: Cód. 10, CHENRICVS DE SEGVSIO

Summa super titulis Decretalium: Cód. 4HIERONYMVS STRIDONIVS

Commentariorum in euangelium Matthaei libri IV: Cód. 20, 11.4;Cód. 39, A.2; Cód. 80, A.15

De decem Dei nominibus (Epist. XXV): Cód. 80, A.10De haeresibus: Cód. 80, A.5De haeresibus Iudeorum: Cód. 80, A.6Epistola ad clericos: Cód. 13, A.30Epistola ad Damasum, Papam: Cód. 20, 11.1Epistola ad Paulinum (Epist. LIII): Cód. 2, 3.1Epistolae: Cód. 92Explanatio in Danielem: Cód. 33, 8Prólogo a Daniel: Cód. 87Prólogo a los profetas menores: Cód. 87Prologus in Danielem: Cód. 20, 8.1Prologus in duodecim prophetas: Cód. 20, 9.1; Cód. 41Prologus in Ezechielem: Cód. 20, 7.1Prologus in Ieremiam: Cód. 20, 3.1

ELISA RUIZ GARCÍA

734

Prologus in Isaiam: Cód. 3, 1.1; Cód. 20, 2.1Prologus in libro Apocalypsin: Cód. 33, 2.1 y 2.2; Cód. 80, C.1Prologus in libro Iosue: Cód. 72Prologus in Pentateuchum: Cód. 2, 3.2Prologus in Psalterium: Cód. 8, 2Prologus in quattuor euangelia: Cód. 20, 11.2Vita sancti Antonii: Cód. 13, A.1.1Vita sancti Hilarionis: Cód. 13, A.1.2Vita sancti Malchi: Cód. 13, A.15Vita sancti Pauli: Cód. 10, B.1.2

HILARIVS PICTAVIENSIS

Epistola seu libellus ad adolescentem: Cód. 92, 4HILDEBERTVS CENOMANENSIS

Carmina miscellanea: De decem plagis Aegypti: Cód. 42, 2HORMISDA, Papa

Decretale in urbe Roma: De scripturis diuinis: Cód. 44, A.1; Cód. 80, A.4HOSTIENSIS, Henricus

V. Henricus de Segusio.

ILDEPHONSVS TOLETANVS

De uirginitate perpetua beatae Mariae: Cód. 47, 7De uiris illustribus: Cód. 80, A.3

INNOCENTIVS III, Papa.De miseria hominis: Cód. 14, 2

IOHANNES ANDREAE

Glossae: Cód. 68 Glosa; Cód. 69 GlosaIOHANNES CHRYSOSTOMVS

De agenda penitentia: Cód. 26, 2De compunctione cordis ad Demetrium: Cód. 27, 3De ieiunio Ninniuitarum: Cód. 27, 2De reparatione lapsi siue adhortatio ad Teodorum lapsum: Cód. 13,

A.27Quod nemo laeditur nisi a seipso: Cód. 27, 4

IOHANNES DE STERNGASSEN (O.P.)

Commentaria in quattuor libros Sententiarum Petri Lombardi:Cód. 73

IOHANNES DIACONVS

Vita sancti Gregorii: Cód. 23, 1IOHANNES HALGRINVS DE ABBATISVILLA

Sermones in euangelia et epistolas: Cód. 14, 1

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

735

ISIDORVS HISPALENSIS

Chronica: Cód. 78, B.1.3De differentiis uerborum: Cód. 64 ter, additioDe laude Spanie prouincie: Cód. 78, B. 2.29De ortu et obitu patrum: Cód. 21, 3De uiris illustribus: Elogium sancti Gregorii: Cód. 1, 4; Cód. 5, B.5;

Cód. 80, A.2Etymologiarum libri XX: Cód. 25, B; Cód. 76, A.1Etymologiarum— liber VI, 13: Cód. 33, 7.1— liber VIII, 1 (De ecclesia et synagoga): Cód. 33, 6— liber IX, 5 (De adfinitatibus et gradibus): Cód. 33, 7.2Historia Gothorum: Cód. 78, B.1.4Historia Sueuorum: Cód. 78, B.1.2Historia Wandalorum: Cód. 78, B.1.1Libri differentiarum: Cód. 21, 4Prologus in libro canticorum: Cód. 64 ter, 2.1Prooemia in libros Noui et Veteris Testamenti: Cód. 21, 2; Cód. 80, A.12Sententiarum libri III: Cód. 39, B.4.31

IVLIANVS TOLETANVS

Beati Ildephonsi elogium: Cód. 47, 5Liber prognosticorum futuri saeculi: Cód. 53, A

IVSTVS VRGELLENSIS

Commentarius in Canticum Canticorum: Cód. 80, A.13

JERÓNIMO, SantoV. Hieronymus Stridonius

LEANDER HISPALENSIS

De institutione uirginum: Cód. 53, C.1LEONTIVS NEAPOLEOS

Vita Iohannis Eleemosynarii: Cód. 53, BLVCVLENTIVS

Expositio epistolarum et euangeliorum: Cód. 17, 1; Cód. 21, 1.1

MARCHESINVS, Iohannes (O.F.M.)

Mammotrectus super Bibliam: Cód. 104MARTINVS BRACARENSIS

De quattuor uirtutibus seu Formula uitae honestae: Cód. 115, 5Verba seniorum siue liber Geronticon (trad.): Cód. 60, A (frag.);

Cód. 80, B.1

ELISA RUIZ GARCÍA

736

MARTINVS POLONVS (O.P.)

Chronicon summorum Pontificum atque Imperatorum Romano-rum: Cód. 90

MARTINVS TVRONENSIS

De Trinitate: Cód. 13, A.5MATTHAEVS VINDOCINENSIS

Liber Tobiae: Cód. 95, 1MAYRONIS, Franciscus de (O.F.M.)

Glossa super librum IV Sententiarum: Cód. 40

NICETIVS TREVIRENSIS

Epistola: Cód. 92, 11NICOLAVS DE LYRA (O.F.M.)

Postilla in psalmos: Cód. 89

OCAÑA, Gonzalo deDiálogo (trad.): Cód. 59

ORIGENES ALEXANDRINVS

Homiliae in librum Iosua: Cód. 63OROSIVS, Paulus

Historiae aduersum paganos libri VII: Cód. 78, A

PASCHASIVS DVMIENSIS

Verba seniorum siue liber Geronticon (trad.): Cód. 60, A; Cód. 80, B.1PAVLINVS MEDIOLANVS

Vita sancti Ambrosii: Cód. 10, B.1.9; Cód. 13, A.10PAVLVS

Vita sanctae Mariae Aegyptiacae (trad.): Cód. 10, B.18PAVLVS DIACONVS

Vita sancti Gregorii: Cód. 10, B.1.20; Cód. 13, B.5PELAGIVS BRITANNVS

Epistola: Cód. 92PELAGIVS DIACONVS

Vitae Patrum (trad. lib. V): Cód. 13, 28 y 29PETRVS PICTAVIENSIS

Sententiarum libri V: Cód. 55PETRVS TRECENSIS

V. Comestor, PetrusPOSSIDIVS AFER

Indiculus librorum sancti Augustini: Cód. 13, A.12Vita sancti Augustini: Cód. 10, B.1.17; Cód. 13, A.11

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

737

PSEVDO DIONYSIVS AREOPAGITA

Epistola ad Timotheum: Cód. 115, 8

QVODVVLTDEVS

Epistolae: Cód. 80, A.7

RAYMVNDVS DE PENNAFORTI (O.P)

Summa de matrimonio: Cód. 106, 1.2Summa de casibus poenitentiae cum glossa: Cód. 106, 1.1

REDEMPTVS HISPALENSIS

Epistola de transitu sancti Isidori: Cód. 9, 8; Cód. 10, B.1.10;Cód. 13, B.6

RICHARD LE PÈLERIN

Chanson d’Antioche: Cód. 117, ARICHARDVS DE MEDIAVILLA (O.F.M.)

Expositio libri primi Sententiarum: Cód. 48, 1RVFINVS AQVILEIENSIS

Commentarius in symbolum apostolorum: Cód. 92, 28Historia monachorum (trad.): Cód. 10, B.1.1; Cód. 13, A.14Historiae Ecclesiasticae (trad.): Cód. 44, A.2Homiliae in librum Iosua (trad.): Cód. 63

SAINT THIERRY, Guillaume deV. Guilelmus Sancti Theodorici

SALVVS ALBELDENSIS

Libellus a regula Sancti Benedicti subtractus: Cód. 62SEBASTIANVS CASSINENSIS (O.S.B.)

Vita sancti Hieronymi: Cód. 10, B.1.19; Cód. 13, B.4SENECA, Lucius Annaeus

De remediis fortuitorum: Cód. 115, 6SIXTVS IV, Papa

Litterae sollemnes (a. 1474 y 1479): Cód. 116SMARAGDVS SANCTI MICHAELIS (O.S.B.)

Collectiones in epistolas et evangelia: Passio Domini nostri IhesuChristi: Cód. 78, B.2.54

Diadema monachorum: Cód. 75Explanatio in regulam Benedicti: Cód. 26, 1

SOPHRONIVS HIEROSOLYMITANVS

Vita sanctae Mariae Aegyptiacae: Cód. 10, B.1.8

ELISA RUIZ GARCÍA

738

SVLPICIVS SEVERVS

Dialogi: Cód. 13, A.4.7Vita sancti Martini: Cód. 10, B.1.25; Cód. 13, A.4; Cód. 47, 1

SYMPHOSIVS SCHOLASTICVS

Aenigmata: Cód. 39, B.4.23

TAIO CAESARAVGVSTANVS

Epistola ad Eugenium episcopum Toletanum: Cód. 1, 1; Cód. 5, B.2Liber Sententiarum: Cód. 44, B

TERENTIVS AFER, PubliusCommoediae (Andria, Eunuchus, Heautontimorumenos, Adelphoe,

Hecyra, Phormio): Cód. 99TRAPEZVNTIVS, Georgius

V. Georgius Trapezuntius

VALERIVS BERGIDENSIS

De uana saeculi sapientia: Cód. 13, A.23Dicta ad Donadeum: Cód. 13, A.24Epitameron consummationis libri: Cód. 13, A.25

VENDÔME, Mathieu deV. Matthaeus Vindocinensis

VICTORINVS PETAVIONENSIS

Commentarii in Apocalysim Ioannis: Cód. 80, C.2VRANIVS GALLVS

Vita sancti Paulini episcopi: Cód. 13, A.13

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

739

ÍNDICE DE TÍTULOS

Ad quosdam contemptores mundi: Cód. 27, 7Adnotatio de Cantabria: Cód. 39, B.4.2Aenigma: Cód. 46, 6Aenigmata Symphosii: Cód. 39, B.4.23Annotationes computi: Cód. 18, E.2; Cód. 77, C.3Anotaciones aritméticas: Cód. 117, BAnotaciones sobre cómputo eclesiástico: Cód. 19, 2; Cód. 36, 2;

Cód. 77, A.2Antiphonarium: Cód. 45Antiphonarium et troparium: Cód. 51Apophthégmata: V. Verba seniorum siue liber Geronticon

Beati Ildephonsi elogium: Cód. 47, 5Biblia: Cód. 2-3Biblia de Quisio: Cód. 20Biblia. N.T. Apocalypsis cum glossa: Cód. 94Biblia. N.T. Epistolae Pauli apostoli cum glossa: Cód. 42, 1Biblia. N.T. Euangelia: Cód. 58; Cód. 71 (cum glossa)Biblia romanceada: Cód. 87Biblia. V.T. Expositio psalmorum: Cód. 28Biblia. V.T. Genesis-Reges II: Cód. 72Biblia. V.T. Glossa super prophetas minores: Cód. 41Biblia. V.T. Iob: Cód. 5, B.1Biblia. V.T. Isaias-Macchabaei II. Latín-español: Cód. 87Biblia. V.T. Prouerbia Salomonis-Ecclesiasticus cum glossa: Cód. 83

ELISA RUIZ GARCÍA

740

Biblia. V.T. Psalterium: Cód. 19, 5; Cód. 64 bis, 1; Cód. 64 ter, 1Biblia. V.T. et N.T. Iob-Actus apostolorum: Cód. 102Biblia. V.T. et N.T. Psalterium-Apocalypsis: Cód. 20Breuiarium: Cód. 79, 1; Cód. 119 / frag. c)

Calendarium: Cód. 18, A; Cód. 18, E.1; Cód. 19, 1; Cód. 36, 3;Cód. 43, 1; Cód. 54; Cód. 79, 1.1 y 1.2; Cód. 109, 1.1; Cód. 110, 1;Cód. 112, B; Cód. 118 / frag. b)

Cansó d’Antiocha: Cód. 117, ACantica. Hymni liturgici: Cód. 19, 6Capitularium-Collectaneum: Cód. 54Carmina miscellanea: De decem plagis Aegypti: Cód. 42, 2Casus legum supra Decretales: Cód. 98, BCausae celebres ex Spania: Cód. 39, B.4.7Ceremonial de San Millán de la Cogolla: Cód. 64Chronica: Cód. 78, B.1.3Chronica Adephonsi III: Cód. 78, B.2.2Chronica muzarabica: Cód. 81Chronica prophetica: Cód. 39, B.4.17 (excerpta); Cód. 78 (excerpta)Chronicon Albeldense: Cód. 39, B.4.3; Cód. 78 (excerpta)Chronicon Emilianense: V. Nota EmilianenseChronicon Pampilonense: Cód. 78, B.2.65Chronicon summorum Pontificum atque Imperatorum Romanorum:

Cód. 90Ciuitates (Babilonia, Niniue Tuletus): Cód. 78, B.2.35Códice de Roda: Cód. 78Cognitio ciuitas Ierusalem: Cód. 78, B.2.58Collationes sanctorum Patrum XXIV: Cód. 24, A.1; Cód. 32, 2; Cód. 113,

additio; Cód. 120 / frag. b).Collectiones in epistolas et euangelia: Passio D.N. Ihesu Christi:

Cód. 78, B.2.54Commentaria in quattuor libros Sententiarum Petri Lombardi: Cód. 73Commentarii in Apocalysim Iohannis: Cód. 80, C.2Commentariorum in euangelium Matthaei libri IV: Cód. 20, 11.4 (frag.);

Cód. 39, A.2; Cód. 80, A.15Commentariorum in Isaiam prophetam libri III: Cód. 10, CCommentarium in Apocalypsin libri XII: Cód. 33Commentarius in Canticum Canticorum: Cód. 80, A.13Commentarius in Iob 2, 8: Cód. 5, ACommentarius in symbolum apostolorum: Cód. 92, 28

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

741

Commentum Almagesti Ptolomei: Cód. 97Commoediae (Andria, Eunuchus, Heautontimorumenos, Adelphoe,

Hecyra, Phormio): Cód. 99Compendio de doctrina cristiana: Cód. 101, 3Comperatione de Cayo Iulio, cesare et imperatore maximo, et de

Alexandro Magno: Cód. 100, 1Compilatio hagiographica Valerii Bergidensis: Cód. 10; Cód. 13Conlatio Trinitatis sancti Agustini ad semetipsum: Cód. 78, B.2.63Constitutiones facte in concilio celebrato apud Vallemoleti: Cód. 98, ACronicón romanceado de Cardeña: Cód. 79, 3Cualquier que quisiere: Cód. 101, 3.2

De agenda penitentia: Cód. 26, 2De allegoria: Cód. 11, 2De basilica Sancti Emiliani: Cód. 10, B.1.27; Cód. 13, A.21De beata Maria: Cód. 78De celebritate festiuitatis dominice Matris: Cód. 47, 4De celo uel quinque circulis eius atque subterraneo meatu: Cód. 25, C;

Cód. 76, A.2; Cód. 76, BDe Christo: Cód. 78, B.2.46De ciuitate Constantinopolim: Cód. 10, B.1.4; Cód. 13, B.2De ciuitate Dei: Cód. 29De coagulatione hominis in utero: Cód. 78, B.2.41De cognitio ciuitas Ierusalem: Cód. 80, B.2.58De cognitione humanae conditionis: Cód. 115, 3De commemoratione Corporis Christi: Cód. 19, 3De compassione beatae Mariae Virginis in passione unigeniti Filii sui:

Cód. 115, 1De compunctione cordis ad Demetrium: Cód. 27, 3De consideratione: Cód. 115, 2De Constantino: Cód. 21, 1.5De contemptu mundi: V. De miseria hominisDe conuersione hominis: Cód. 27, 5De cruce Domini: Cód. 46, 7De decem Dei nominibus (Epist. XXV): Cód. 80, A.10De diebus Aegyptiacis: Cód. 18, 1; Cód. 19, 1De differentiis uerborum: Cód. 64 ter, additioDe dispensationibus: Cód. 106, 2De doctrina mensae: Cód. 95, 2De episcopis Turonorum: Cód. 13, A.9

ELISA RUIZ GARCÍA

742

De epitaphio sanctae Paulae. Cód. 10, B.1.7De exultatione diaboli: Cód. 13, A.29De fabrica mundi: Cód. 78, B.2.28De fine mundi: Cód. 78, B.2.43De Genesi ad litteram VIII, 6: Cód. 78, B.2.50De Goti qui remanserint ciuitates Ispaniensis: Cód. 78, B.2.10De haeresibus (Augustinus Hipponensis): Cód. 80, A.8De haeresibus (Hieronymus Stridonius): Cód. 80, A.5De haeresibus Iudeorum: Cód. 80, A.6De ieiunio Ninniuitarum: Cód. 27, 2De initio conuersionis suae: Cód. 27, 6De institutione uirginum: Cód. 53, C.1De institutis coenobiorum: Cód. 32, 1De inuentione librorum Moralium sancti Gregorii: V. Visio TaionisDe laudibus Virginis Matris: Cód. 25, A; Cód. 74, 3De laude Pampilone epistola: Cód. 78, B.2.14 y B.2.15De laude Spanie prouincie: Cód. 78, B. 2.29 y B.2.36De ligno scientie: Cód. 78, B.2.49De ligno scientie (S. Augustinus, S. Hieronymus, S. Isidorus): Cód. 78,

B.2.50, B.2.51, B.2.52, B.2.53De litteris: Cód. 39, B.4.8De miseria hominis: Cód. 14, 2De monachis perfectis: Cód. 80, D.2.1De monachorum penitentia: Cód. 13, A.28De natibitate Sancte Marie: Cód. 78, B.2.60De natiuitate Domini: Cód. 47De natiuitate et passione et resurrectione Domini: Cód. 78, B.2.42De natura diaboli ex libris Ciuitatis de sancti Augustini: Cód. 78, B.2.44De obedientia: Cód. 53, C.2De orbe terre: Cód. 78, B.2.38De ordinibus angelorum: Cód. 78, B.2.47De origine Romanorum: Cód. 78, B.2.25De ortu et obitu patrum: Cód. 21, 3De palma manus: Cód. 78, B.2.53De proprietatibus gentium: Cód. 39, B.4.6; Cód. 78, B.2.32De quattuor uirtutibus: Cód. 115, 5De reges Francorum: Cód. 78, B.2.26De remediis fortuitorum: Cód. 115, 6De reparatione lapsi siue adhortatio ad Teodorum lapsum: Cód. 13, A.27De sacramento baptismi: Cód. 27, 8

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

743

De sancta Trinitate: Cód. 78, B.64De scriptoribus ecclesiasticis: Cód. 80, A.1De septem miracula mundi: Cód. 39, B.4.5; Cód. 78, B.2.31De LXXII generationes linguarum: Cód. 78, B.2.33De sepulcro Domini: Cód. 78, B.2.54De sex peccata Ade: Cód. 78, B.2.57De sexta etate seculi: Cód. 39, B.4.10; Cód. 78, B.2.39De Susanna: Cód. 33, 8.2De translatione reliquiarum beati Emiliani: Cód. 10, B.1.21; Cód. 23, 8De Trinitate: Cód. 13, A.5De Trinitate: Cód. 78, B.64De uana saeculi sapientia: Cód. 13, A.23De uirginitate perpetua beatae Mariae: Cód. 47, 7De uiris illustribus (Ildephonsus Toletanus): Cód. 80, A.3De uiris illustribus (Isidorus Hispalensis): Cód. 1, 4; Cód. 5, B.5;

Cód. 80, A.2De uitis patrum contra originem irae: Cód. 80, D.2De uitulorum carnibus: Cód. 78, B.2.34Decretale in urbe Roma: De scripturis diuinis: Cód. 44, A.1; Cód. 80, A.4Decretales Gregorii IX Papae cum glossa: Cód. 12; Cód. 66Decretum cum glossa: Cód. 6; Cód. 7; Cód. 67Diadema monachorum: Cód. 75Diálogo (Gregorio I, Papa, Santo): Cód. 59, 1Dicta ad Donadeum: Cód. 13, A.24Dicta Ezecielis profete: Cód. 78, B.2.4Dicta Melcisethec: Cód. 78, B.2.59Disposiciones del abad de Cabildo: Cód. 110, 4Disposiciones del abad y capítulos de la orden: Cód. 77, A.1Doctrina mandatorum XII: Cód. 10, B.1.13; Cód. 13, A.18Duces Arabum qui regnauerunt in Spania: Cód. 78, B.2.11

Eis tò Âsma tôn Asmáton: Cód. 37, BElogium sancti Bernardi: Cód. 74, 4Enchiridion de fide, spe et caritate: Cód. 39, B.1Enigma: V. AenigmaEnigma Simposi: V. Aenigmata SimphosiiEpistola ad Carpianum: Cód. 20, 11.3Epistola ad clericos: Cód. 13, A.30Epistola ad Damasum: Cód. 20, 11.1Epistola ad Eugenium episcopum Toletanum: Cód. 1, 1; Cód. 5, B.2

ELISA RUIZ GARCÍA

744

Epistola ad Frunimianum: Cód. 13, A.20; Cód. 47, 2Epistola ad Paulinum (Epist. LIII): Cód. 2, 3.1Epistola ad Timotheum: Cód. 115, 8Epistola de transitu sancti Isidori: Cód. 9, 8; Cód. 10, B.1.10;

Cód. 13, B.6Epistola seu libellus ad adolescentem: Cód. 92, 4Epistolae (Augustinus Hipponensis-Quoduultdeus): Cód. 80, A.7Epistolae (Bernardus Claraeuallensis): Cód. 74,2; Cód. 77, BEpistolae (Hieronymus Stridonensis): Cód. 92Epistolae ad Braulionem: Cód. 25, B.1Epistolae ad Eucherium: Cód. 80, A.11Epitameron consummationis libri: Cód. 13, A.25Era CCXLVIIII: Cód. 78, B.2.5Estatutos de la Orden de San Benito: Constituciones papales: Cód. 50Etymologiarum libri XX: Cód. 25, B; Cód. 76, A.1Etymologiarum

— liber VI, 13: Cód. 33, 7.1;— liber VIII, 1 (De ecclesia et synagoga): Cód. 33, 6;— liber IX, 5 (De adfinitatibus et gradibus): Cód. 33, 7.2

Exaltatio sanctae Crucis: Cód. 21, 1.4Explanatio in Danielem: Cód. 33, 8Explanatio in regulam Benedicti: Cód. 26, 1Explanatio uius a nobis edita: Cód. 39, B.4.20Expositio de diuersis auctoribus in Iohannem euangelistam: Cód. 80, A.16Expositio de oratione dominica: Cód. 21, additio 1Expositio epistolarum et euangeliorum: Cód. 17, 1; Cód. 21, 1.1 y 1.1Expositio libri primi Sententiarum: Cód. 48, 1Expositio psalmorum: Cód. 8, 1Exquisitio miliarios cibitatum: Cód. 39, B.4.11Exquisitio Spanie: Cód. 39, B.4.4; Cód. 78, B.2.30

Fabulae: Cód. 39, B.4.25 y 4.26Flores collecti: Cód. 48, 2Flores seu sententiae ex sancti Bernardi operibus excerptae: Cód. 115, 7Formula uitae honestae: V. De quattuor uirtutibusFormulae fidei in modum symboli: Cód. 78, B.2.61 y 2.62Fuero del reino de Navarra: V. Fuero de SobrarbeFuero de Sobrarbe: Cód. 107, AFragmenta: Cód. 27,1; Cód. 65, A; Cód. 86, 2Fragmenta (S. Augustinus, S. Bernardus, S. Gregorius, S. Isidorus):

Cód. 10, B.3; Cód. 44, A.3-5

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

745

Fragmenta canonica: Cód. 44, A.1Fragmentum chronicae ?: Cód. 46, 10Fragmentum iuridicum: Cód. 16, 3; Cód. 65, A

Genealogia Christi: Cód. 2, 1; Cód. 78, B.2.37Genealogia Sarrazenorum: Cód. 78, B.2.7Genera comitum Aragonensium: Cód. 78, B.2.18Generationes quod processerunt a Noe: Cód. 78, B.2.27Glaphyrà eis Génesin: Cód. 37, AGlossa (Bartholomeus Brixiensis): Cód. 6 Glosa; Cód. 7 Glosa; Cód. 67

GlosaGlossa (Guilelmus Redonensis): Cód. 106 GlosaGlossa (Iohannes Andreae): Cód. 68 Glosa; Cód. 69 GlosaGlossa super librum IV Sententiarum: Cód. 40Glossae: Cód. 12 Glosa; Cód. 41 Glosa; Cód. 42, 1 Glosa; Cód. 66 Glo-

sa; Cód. 71 Glosa; Cód. 83 Glosa; Cód. 94 GlosaGlossae super canones de concilio apostolorum: Cód. 46, 2Glossarium Latinum: Cód. 24, B; Cód. 31; Cód. 46, 1

He theía leitourgía toû megálou Basileíou: Cód. 85Hec sunt qui in hoc seculo abusibe fiunt: Cód. 39, B.4.32Hexameron: Cód. 23, 6Historia de Mahometh: Cód. 78, B.2.8Historia Francorum: Cód. 13, A.8 y A.9Historia Gothorum: Cód. 78, B.1.4Historia monachorum: Cód. 10, B.1.1 (prol.); Cód. 13, A.14Historia Sueuorum: Cód. 78, B.1.2Historia Wandalorum: Cód. 78, B.1.1Historiae aduersum paganos libri VII: Cód. 78, AHistoriae Ecclesiasticae: Cód. 44, A.2Historiae scholasticae: Cód. 11, 1; Cód. 70Homilia (Augustinus Hipponensis): Cód. 60, C.4Homiliae: Cód. 39, A.1; Cód. 60 C.2Homiliae in Ezechielem: Cód. 23, 5; Cód. 38Homiliae in librum Iosua: Cód. 63Homiliae super euangelium: Cód. 115, 4Hordo annorum mundi: Cód. V. Ordo....Hymni liturgici: Cód. 19, 6; Cód. 27, 10; Cód. 84; Cód. 85Hymni sancti Emiliani et sancti Benedicti: Cód. 14, 3Hymnus de primitiuis: Cód. 118 / frag. a) 1

ELISA RUIZ GARCÍA

746

Hymnus in decollatione sancti Iohannis: Cód. 118 / frag. a) 1.1Hymnus in diem sancti Cucufatis: Cód. 118 / frag. a) 1Hymnus in diem sancti Micaelis arcangeli: Cód. 118 / frag. a) 1.2Hymnus in diem sanctorum Fausti, Ianuarii et Martialis: Cód. 118 /

frag. a) 1.3Hymnus liturgicus: Cód. 84Hymnus sancti Cyprianus: Cód. 118 / frag. a) 1

Illuminatio animae: Cód. 86, 1Imnus in diem sancti Micaelis arcangeli: V. Hymnus...In quo mense signum sit ad cursum solis: Cód. 18, E.1Indiculus librorum sancti Augustini: Cód. 13, A.12Indiculus librorum sancti Gregorii: Cód. 1, 3; Cód. 5, B.4Ingressio Sarracenorum in Spania: Cód. 39, B.4.18; Cód. 78, B.2.6Initium regnum Pampilonam: Cód. 78, B.2.66Institutiones: V. De institutis coenobiorumInstructionum libri II: Cód. 39, B.3; Cód. 80, A.9Interrogatio: Cód. 78, B.2.45Inventario de bienes y propiedades del Hospital del Cuerpo de Dios

de la villa de Alcántara: Cód. 108, 1Inventario del archivo del monasterio de San Salvador de Oña:

Cód. 113, 1Istoria d’Alexandro Magno: Cód. 100, 2

Laus Hispaniae: Cód. 78, B.2.36Lectio euangelica: Cód. 21, 1.2Lectionarium: Cód. 9Lectiones de Natiuitate Domini: Cód. 47, 8Lecturae super quarto Decretalium: Cód. 15; Cód. 16, 1Letania. Officium: Cód. 19, 6.2Lex Visigothorum: Cód. 34Libellus a regula Sancti Benedicti subtractus: Cód. 62Liber ad Gregoriam matronam: Cód. 27, 9Liber canticorum: Cód. 64 bis, 2; Cód. 64 ter, 2Liber collectaneus: Cód. 17; Cód. 21Liber commicus: Cód. 22Liber de eruditione religiosorum: Cód. 57Liber de laude confessorum: Cód. 13, A.7Libro de los milagros de san Millán: Cód. 59Liber de miraculis sancti Martini: Cód. 13, A.6

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

747

Liber generationum: Cód. 78, B.2.56Liber Geronticon: V. Verba seniorumLiber horarum: Cód. 91; Cód. 118 / frag. a) 2Liber hymnorum: Cód. 118 / frag. a) 1Liber miraculorum beati Emiliani: Cód. 10, B.1.22; Cód. 23, 9Liber misticus: Cód. 30Liber ordinum: Cód. 21 additio 2 (frag.); Cód. 56Liber prognosticorum futuri saeculi: Cód. 53, ALiber questionum: Cód. 39, B.2Liber scintillarum: Cód. 26, 3Liber Sententiarum: Cód. 44, BLiber VI Decretalium Bonifacii VIII Papae cum glossa: Cód. 68; Cód. 69Liber Sibyllae: Cód. 3, 3Liber Tobiae: Cód. 95, 1Libri differentiarum: Cód. 21, 4Libro de los miraglos del beato señor san Millán: Cód. 59, 5Litterae Graecae: Cód. 46, 3Litterae sollemnes: Cód. 116Lucidario: Cód. 101, 2

Mammotrectus super Bibliam: Cód. 104Marci translatio: Cód. 23, 3Martyrologium Hieronymianum: Cód. 18, BMemoria de los personajes ilustres enterrados en el monasterio de San

Pedro de Cardeña: Cód. 79, 2Milagros de san Felices (Félix): Cód. 59, 7Miracula sancti archangeli Michaelis: Cód. 21, 1.3Miracula sancti Emiliani: Cód. 23, 4Missa in diem sanctorum Cosmae et Damiani: Cód. 60, B.3Missae: Cód. 18, CMissale: Cód. 112Missale Romanum: Cód. 18Moralia in Iob: Cód. 1, 5; Cód. 5, B.6Mundi creatio: Cód. 21, 2

Nomina comitum Guasconiensium: Cód. 78, B.2.20Nomina comitum Paliarensium: Cód. 78, B.2.19Nomina comitum Tolosanensium: Cód. 78, B.2.21Nomina imperatorum qui christianis persequti sunt: Cód. 78, B.2.22Nomina regum catholicorum Legionensium: Cód. 39, B.4.16; Cód. 78,

B.2.13

ELISA RUIZ GARCÍA

748

Nomina sanctorum qui in arcibo Toletano repperta sunt: Cód. 78,B.2.23

Nomina Sebigotorum: Cód. 78, B.2.24Nota Emilianense: Cód. 39, B.4.1Notitia apostolorum ubi requiescunt: Cód. 39, B.4.21Notitia episcoporum cum sedibus suis: Cód. 39, B.4.12Notitia martirum: Cód. 39, B.4.22Notitia reliquiarum monasterii Sancti Emiliani: Cód. 24, A.2Notitia Sarracenorum: Cód. 39, B.4.17Notula: Cód. 11, 3; Cód. 36, 2; Cód. 42, 3; Cód. 46, 5; Cód. 47, 6Numerus legionum: Cód. 78, B.2.48

Obituarius: Cód. 105Officium de letanias: Cód. 60, B.1Orationes: Cód. 60, C.1Orationes et missae: Cód. 18, E.3Ordo annorum mundi: Cód. 2, 2; Cód. 39, B.4.9; Cód. 78, B.2.40Ordo celebrandi officium diuinum: Cód. 36Ordo gentis Gotorum: Cód. 39, B.4.14Ordo Gotorum regum: Cód. 39, B.4.15Ordo numerum regum Pampilonensium: Cód. 78, B.2.16 y 2.17Ordo Romanorum: Cód. 39, B.4.13Ordo Sarracenorum: Cód. 39Originum libri XX: V. Etymologiarum libri XX

Padrón de los vecinos de Soria mandado hacer por Alfonso X el Sa-bio: Cód. 110, 2

Papeles varios: Cód. 107, BPassio Domini nostri Ihesu Christi secundum Mattheum, Marcum et

Lucam: Cód. 80, A.17Passio Ihesu Christi (frag.): Cód. 10, B.2Passio martyrum Cosmae et Damiani: Cód. 60, B.2Passio sancti Marci euangeliste: Cód. 23, 2Passio sanctorum martyrum Facundi et Primitiui: Cód. 9, 2Pleito entre los clérigos parroquiales de las iglesias de Soria y los de

las aldeas diezmeras: Cód. 110, 3Pleito suscitado por la posesión de la dehesa Rui Páez: Cód. 108, 2Postilla in psalmos: Cód. 89Postillae super euangelia: Cód. 111, 2Prefatio (Tractatus Apocalypsin): Cód. 33, 5

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

749

Principium sapientiae: Cód. 39, B.4.30Prólogo a Daniel: Cód. 87Prólogo a los profetas menores: Cód. 87Prologus (Vita Iohannis Eleemosynarii): Cód. 53, B.1Prologus in Danielem: Cód. 20, 8.1Prologus in duodecim prophetas: Cód. 20, 9.1; Cód. 41Prologus in Ezechielem: Cód. 20, 7.1Prologus in Ieremiam: Cód. 20, 3.1Prologus in Isaiam: Cód. 3, 1.1; Cód. 20, 2.1Prologus in libro Apocalypsin: Cód. 33, 2.1 y 2.2; Cód. 80, C.1Prologus in libro canticorum: Cód. 64 ter, 2.1Prologus in libro Iosue: Cód. 72Prologus in libro sedecim prophetarum: Cód. 3, 2Prologus in Pentateuchum: Cód. 2, 3.2Prologus in Psalterium: Cód. 8, 2Prologus in quattuor euangelia: Cód. 20, 11.2Prooemia in libros Noui et Veteris Testamenti: Cód. 21, 2; Cód. 80, A.12Proprietates campanae: Cód. 19, 4Prouerbia: Cód. 39, B.4.24

Quicumque uult: Cód. 101, 3.2Quod nemo laeditur nisi a seipso: Cód. 27, 4

Ratio Sarracenorum de sua ingressione in Spania: Cód. 78, B.2.9Reges ex origine Beniumeia qui regnauerunt in Cordoua: Cód. 39,

B.4.19Reges qui regnaberunt in Spania ex origine Ismaelitarum Beniumeie:

Cód. 78, B.2.12Regla de la Hermandad de la Caridad y Misericordia de Sevilla:

Cód. 114Regula pastoralis: Cód. 96Regula sancti Benedicti: Cód. 109, 2Regulae generales breuiarii et missalis: Cód. 43Relación de los reyes de Castilla: Cód. 113, 2Reuelatio sancti Methodii de temporibus nouissimis: Cód. 78, B.2.1Rhetoricorum libri V: Cód. 93Rythmus de termino Paschae: Cód. 18, D

Sacramentarium: Cód. 35Sacramentarium Romanum: Cód. 52

ELISA RUIZ GARCÍA

750

Sanctorale: Cód. 109, 1Santoral: Cód. 88Sententiarum libri III: Cód. 39, B.4.31Sententiarum libri V: Cód. 55Sermo (Bernardus Claraeuallensis, XXIX): Cód. 74, 2.16Sermo in festiuitate sancti Egidii: Cód. 10, B.1.18Sermo pro Hispanis sacris: Cód. 22, 3Sermón sobre el advenimiento del Antichristo: Cód. 101, 3.3Sermones (Agustín, Santo): Cód. 59, 2Sermones (Augustinus Hipponensis):

LXI, 5, 409: Cód. 13, C.1LXXXI: Cód. 60, C.6

Sermones (Caesareus Arelatensis)XIII: Cód. 60, C.5.2XVI: Cód. 60, C.3.1;XVI, 5: Cód. 60, C.5.1LV, 4: Cód. 60, C.3.2CLXV: Cód. 60, C.7

Sermones in euangelia et epistolas: Cód. 14, 1Sobre el jubileo cotidiano: Cód. 77, C.1Speculum cum additionibus: Cód. 16, 2Speculum iudiciale: Cód. 65, BSpeculum sacerdotum: Cód. 77, C.2Storia de Mahometh: V. Historia...Subscriptio metrica: Cód. 25, B.3Summa confessionis: Cód. 111, 1Summa de casibus poenitentiae: Cód. 106, 1.1Summa de matrimonio: Cód. 106, 1.2Summa dicendorum: Cód. 33, 3Summa super titulis Decretalium: Cód. 4Symbolum fidei I, 738: Cód. 13, C.2

Tabula ad totam rationem computi: Cód. 18, DTabula episcoporum: Cód. 23, 7Tractatus Apocalypsin (prol.): Cód. 33, 5Tractatus de doctrina catholica: Cód. 39, B.4.27; Cód. 61Tractatus de moribus et officio episcoporum: Cód. 74, 2.15Tractatus in Cantica Canticorum: Cód. 80, A.14Tractatus in euangelium Iohannis: Cód. 82Tractatus Theologiae: Cód. 49

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

751

Translación del cuerpo de san Felices (Félix): Cód. 59, 6Translación del cuerpo de san Millán: Cód. 59, 4Translatio corporis sancti Felicis: Cód. 10, B.1.24Translatio sancti Isidori: Cód. 9, 4Treinta grados: Cód. 101, 1Tria principia: Deus, spiritus, corpus: Cód. 46, 8Tultu sceptrum de libro domini Metobii: Cód. 78, B.2.3

Verba seniorum siue liber Geronticon: Cód. 60, A; Cód. 80, B.1Versi domna Leodegundia regina: Cód. 78, B.2.67Versus ad pueros: Cód. 46, 4Vida de san Millán: Cód. 59, 3Visio Taionis: Cód. 1, 2; Cód. 5, B.3Vita Antiochi abbatis: Cód. 10, B.1.14; Cód. 13, A.19Vita beati Bernardi abbatis: Cód. 74, 1Vita Iohannis Eleemosynarii: Cód. 53, BVita sanctae Mariae Aegyptiacae: Cód. 10, B.1.8Vita sanctae Pelagiae: Cód. 10, B.1.23Vita sancti Alexii: Cód. 13, A.31Vita sancti Ambrosii: Cód. 10, B.1.9; Cód. 13, A.10Vita sancti Antonii: Cód. 13, A.1.1Vita sancti Antonii abbatis: Cód. 10, B.1.5Vita sancti Augustini: Cód. 10, B.1.17; Cód. 13, A.11Vita sancti Brendanii: Cód. 10, AVita sancti Bricii: Cód. 13, A.8Vita sancti Dominici Silensis: Cód. 10, B.1.30Vita sancti Emiliani: Cód. 10, B.1.26; Cód. 13, A.22; Cód. 47, 3Vita sancti Frontoni: Cód. 13, A.16Vita sancti Fructuosi: Cód. 10, B.1.11; Cód. 13, A.17Vita sancti Germani: Cód. 10, B.1.16; Cód. 13, A.2Vita sancti Gregorii: Cód. 10, B.1.20; Cód. 13, B.5; Cód. 23, 1Vita sancti Hieronymi: Cód. 10, B.1.19; Cód. 13, B.4Vita sancti Hilarionis: Cód. 13, A.1.2Vita sancti Ildefonsi: Cód. 9, 3; Cód. 47, 9Vita sancti Malchi: Cód. 13, A.15Vita sancti Mancii: Cód. 9, 9Vita sancti Martialis: Cód. 10, B.1.15; Cód. 13, B.3Vita sancti Martini: Cód. 10, B.1.25; Cód. 13, A.3 y A.4; Cód. 47, 1Vita sancti Massonae: Cód. 10, B.1.29Vita sancti Nicolai: Cód. 10, B.1.28

ELISA RUIZ GARCÍA

752

Vita sancti Pauli eremitae: Cód. 10, B.1.2Vita sancti Paulini episcopi: Cód. 13, A.13Vita sancti Siluestri: Cód. 10, B.1.3; Cód. 13, B.1Vitae Patrum: Cód. 10, B.1.1; Cód. 13, A.1 y A.28-29; Cód. 80, D.2Vitae sanctarum: Cód. 13, C.3Vitae sanctorum: Cód. 10; Cód. 13; Cód. 103Vitae sanctorum Patrum Emeretensium: Cód. 10, B.1.12; Cód. 13, A.26Vitas Patrum: V. Vitae PatrumVnde est factus corpus de Adam: Cód. 78, B.2.55

Ymnus...: V. Hymnus...

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

753

ÍNDICE DE ÍNCIPITS E INITIA *

A primo usque ad tricesimum: Cód. 13, A.12 (2.a p.)A similitudine sillabe et magis: Cód. 78, B.1.4A summo planus, sed non ego: Cód. 39, B.4.23A uox est ante uerbum: Cód. 46, 1Ab Adam usque ad dilubium: Cód. 39, B.4.9; Cód. 78, B.2.39 y 40Ab Adam usque ad diluvium: Cód. 2, 2 (prel.)Ab omnium prouinciarum que sunt: Cód. 78, B.2.36Abscondita perduxit in lucem haec uerba scripta: Cód. 48, 1[...] abyssum inquid sicut palleum: Cód. 80, A.9Acceptis litteris karitate tue: Cód. 80, A.7.2Ad honorem sume et indiuidue Trinitatis: Cód. 19, 3Ad laudes summi principis: Cód. 14, 3.3[...] ad profectum diuini metus desiderium concitabant: Cód. 13, A.1.1Ad sextum decimum numerum quintum dato primum: Cód. 18, E.2Ad te manum meam extendo: Cód. 92, 25Adam protoplaustus et colonus paradisi: Cód. 21, 3 (1.a p.)Adest nobis splendidus dies: Cód. 27, 2Adgregati simul in unum deploremus: Cód. 27, 10.1Adiutorium nostrum. In nomine qui fecit: Cód. 112, B[...] adponebant ad eorum nomina: Cód. 76, A.1[...] Adspernatus: contemptus: Cód. 31

* De los mss. bíblicos sólo se registra el íncipit o initium de los prólogos o dellibro inicial del códice, salvo que haya secuencias relevantes desde el punto de vistatextual. El mismo criterio se ha aplicado a los mss. litúrgicos.

ELISA RUIZ GARCÍA

754

Ait Ieronimus De pen. di. I c. 1: Cód. 106 (glosa)Al noble cavallero Fernand Peres de Guzmán: Cód. 59, 1 (prel.)Alexandro fra tanto mandato e Leandro: Cód. 100, 2[...] aliquid boni esse Nazareth interpretatur flos: Cód. 25, A[...] aliut quidem mente retinens aliut ore depromens: Cód. 27, 1Alpha et o unum in essentia et trinum personis: Cód. 4 (prel.)[...] An prouisio facta in fauorem: Cód. 16, 3Ammonius quidam Alexandrinus magno studio: Cód. 20, 11.3Anno XII Octouiani Augusti natus est Christus: Cód. 90, 1Anno nono decimo imperii Tyberii cesaris: Cód. 11, 1; Cód. 70Anno quinto decimo imperii Tyberii: Cód. 9, 1Ante biennium inrumptionis Rome: Cód. 78, B.1.1Ante diem festum pasche sciens Ihesus: Cód. 10, B.2Ante omnem creaturam: Cód. 78, B.2.47Antiquus sermo est mendaces: Cód. 92, 15Apocalibsin Ihesu Christi. Principium libri: Cód. 80, C.2Apocalipsis Christi Ihesu quam dedit: Cód. 94Apocalipsis Ihesu Christi quam dedit: Cód. 33, 4Apocalipsis inter reliquos Noui Testamenti: Cód. 94 (prel.)Apud Antiochiam Syrie natale: Cód. 109, 1.2Aquestas son las costumbres: Cód. 110, 4Aquí están las escripturas que se siguen: Cód. 113, 1Arcadio uero et Honorio sanctus Martinus: Cód. 13, A.6.1Arundo uenit, nido finxit: Cód. 39, B.4.24[...] Arrium cupiret a prabo: Cód. 44, A.2Así como por una parte la novedad: Cód. 59, 3Âsma tôn asmáton dià toûto kaleîtai: Cód. 37, BAsnari Galindones accepit uxor: Cód. 78, B.2.18Asturius post Audentium in Toletana urbe: Cód. 80, A.3At ubi sopitus est quartus: Cód. 78, B.2.1Audistis epitalamium carmen: Cód. 80, A.14Auditum est in terra nostra: Cód. 74, 2.2Audiuimus ex lectione apostolica: Cód. 82 (prel.)Ausculta, o filii, precepta: Cód. 109, 2 (prel.)

[...] baptismus Iohannis sic dicentur baptismus: Cód. 49Beati Ildefonsi cuius hodie nathale: Cód. 9, 3Beatitudinis tue interrogatio: Cód. 92, 23[...] beatorum martyrum tuorum remunerator: Cód. 112, ABeatus Atanasius ad peregrinos monachos, obtimum: Cód. 10, B.1.6

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

755

Beatus Isidorus post Leandrum fratrem Yspalensis: Cód. 9, 4Beatus uir qui non: Cód. 19, 5; Cód. 64 ter, 1.1; Cód. 79, 1.3Benedictus [///]: Cód. 14, 3.6Benedictus Dominus qui uult omnes homines saluos: Cód. 10, B.1.1Bernardus Burgundie partibus Fontanis oppido: Cód. 74, 1Biformem diuine legis storiam: Cód. 33, 5 (prel.)Bonus homo de bono thesauro cordis: Cód. 92, 8[...] buxus et buxum nam buxum: Cód. 64 ter (add.)

Capitolius Rome, Farus: Cód. 39, B.4.5Capitolus Rome, Farus: Cód. 78, B.2.31[...] Capitulum. Iustus cor suum. Versiculus. Ora: Cód. 54Causa suscepti laboris fuit: Cód. 11, 1. (prel. 2.a p.); Cód. 70, (prel.)Celum circulis quinque distinguitur 25, C; Cód. 76, A.2; Cód. 76, B[...] cens scio egressurum me: Cód. 13, B.3Cernens in eclesia plurimos diuinarum: Cód. 80, A.16 (prel.)Christe caput fidelium hospes: Cód. 14, 3.1[...] cienti per decretum est illi ad maioris ergo culpa: Cód. 119 / 68,

frag. b)Cindasuintus Gotorum rex in Toletanam urbem: Cód. 1,2; Cód. 5, B.3[...] Cirilli Sauli et [///]nis Pelagie et alios: Cód. 18, BCitonatus abbas era DCXII: Cód. 20, 10Ciuitas Iherusalem quia nomine: Cód. 78, B.2.58Ciuitas Tuletus in Spania: Cód. 78, B.2.35Clemens Trinitas est: Cód. 13, A.5Codix multorum librorum: Cód. 33, 7.1Cogita quale corpus: Cód. 78, B.2.46Cogitante ac diu tacite: Cód. 53, B.1 (prel.)Cogitanti mihi et exultanti: Cód. 10, B.1.22 (prel.); Cód. 23, 9 (prel.)Como el muy esclaresçido e sereníssimo rrei: Cód. 59, 6Como yo estoviesse un día: Cód. 59, 1Congrua satis ualdeque necessaria dispositione: Cód. 1, 1; Cód. 5, B.2Con la auctoridad pastoral e amor paternal: Cód. 59, 6 (prel.)Constantine uirginis sacratissime: Cód. 13, C.3Contra paganos de hacademicis: Cód. 13, A.12Contra prophetam Danielem decimum librum: Cód. 33, 8.1Creator mundi in suo: Cód. 78, B.2.28Credimus sanctam Trinitatem: Cód. 13, C.2Credo eam super angelos: Cód. 78, B.2.61Criatura liberatum a seruitute corruptionis habetur: Cód. 101, 3.3

ELISA RUIZ GARCÍA

756

[...]cula nunc usque eclesia relegit huius Eraclii: Cód. 81Cum descendisset Ihesus de monte ecce leprosus: Cód. 21, 1.1Cum diuinarum scripturarum scientiam: Cód. 86, 1 (prel.)Cum erga paruitatem meam: Cód. 27, 6Cum igitur gloriosus rex: Cód. 10, B.1.24Cum me libros tuos: Cód. 80, A.11.1Cum mihi hec scribendo: Cód. 80, A.7.4Cum mihi in mentem ueniat: Cód. 93 (prel.)Cum nostris temporibus tepescentibus: Cód. 80, A.13.2 (prel.)Cum peruenissem Alexandriam: Cód. 53, B.3Cum te intueor, beate Demetri: Cód. 27, 3Cuncti celestis curie ciues: Cód. 14, 3.2Cupiens in domo Dei aliquid oferre: Cód. 80, A.13.3 (prel.)

[...] Da dexteram: presta auxilium: Cód. 24, BDa nobis discere, Christe, desursum: Cód. 95, 2Danielem prophetam iuxta septuaginta interpretes: Cód. 20, 8.1 (prel.)Dat primus decimam Ianus pede septima sextam: Cód. 18, E.1Dauid gloriosus in psalmo sic dicit: Cód. 92, 4De Cantabrie in uita sancti Emiliani: Cód. 39, B.4.2De dignitate et excellentia beatissime Dei genitricis: Cód. 115, 7De Francia matrimonium de consensu: Cód. 15; Cód. 16De Gadis usque ad Cordoba: Cód. 39, B.4.11De his qui se absciderunt: Cód. 44, A.3De institutis et regulis monasteriorum: Cód. 32, 1[...] de la sagona blasfemia que dayien los falses: Cód. 88De monumento Domini ferunt: Cód. 78, B.2.54De ordine librorum canonicorum: Cód. 80, A.4De Sant Agostín. Vezinos de la villa. Fazedores: Cód. 110, 2De trono Dei procedunt fulgura: Cód. 65, B (prel.)Debitum quod beatissimo pape Castorio: Cód. 32, 2 (prel.)[...] decursus ut plenitudinem notet: Cód. 28Dei omnipotentis aspiratione de Ezechyele: Cód. 23, 5; Cód. 38 (1.a p.)Deprecatus es ut tibi: Cód. 92, 9Desertum Idumee cecus et morbidus: Cód. 53, A.2 (prel.)Desiderii mei desideratas accepi epistolas: Cód. 2, 3.2 (prel.)Deus de Sina uenit et de Seyr: Cód. 64 bis, 2Deus lumen uerum qui illuminas: Cód. 47, 7 (prel.)Deus medicina languentium: Cód. 60, C.1[...] Deus pater omnipotens qui est fons et origo: Cód. 30

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

757

Diaboli natura in quantum: Cód. 78, B.2.44Dic mici, frater, quomodo factus: Cód. 78, B.2.37Dic mihi, frater, quomodo credis: Cód. 78, B.62Dicebat quidam de Thebeis: Cód. 13, A.29Dici non potest, dilectissime fili Laurenti: Cód. 39, B.1 (prel).Diem illum clara redemptorum: Cód. 53, A.1 (prel.)[...] dificatione omnium matronarum: Cód. 27, 9Dignum est, fratres, aptumque prorsus: Cód. 92, 11Dirigatur, Domine: Cód. 60, B.1Disciplina ad discendo nomen accepit: Cód. 25, B.2Discipuli Domini dixerunt: Cód. 78, B.2.43Dispensatio est iuris relaxatio: Cód. 106, 2Dispositio igitur Veteris hac Nobi Testamenti: Cód. 80, A.12Diu trepidus fui et ausus: Cód. 80, A.7.1Diuersi marina discrimina: Cód. 33, 2.2 (prel.); Cód. 80, C.1 (prel.)Dixit Dominus ad Adam: Cód. 78, B.2.49Doctor ayt: Audi homo uocem apostoli: Cód. 22, 3Domina mea, dominatrix mea: Cód. 47, 7Domine Deus Israhel non est tibi: Cód. 2, 4Dominicus scribtor memorare: Cód. 56 (colof.)Dominus de Sina uenit et de Seyr: Cód. 64 ter, 2.2Dominus dicit in euangelio maiorem caritatem nemo: Cód. 26, 3Dominus noster humilitatis magister: Cód. 92, 19Don Diego Flores, licenciado en Decretos: Cód. 114Dubium non est, fratres dilectissimi: Cód. 47, 8Dudum te, frater beatissime: Cód. 1, 5 (prel.)Dum adhuc Rome essemus: Cód. 74, 2.13Dum amici litteras, karissime fili: Cód. 25, B.1.1 (prel.)Dux aliquis nomine Antiochus: Cód. 10, B.1.13; Cód. 13, A.18

[...] e Iuliane uirginis d cathedra sancti Petri: Cód. 91Ecce dapes melliflui illius: Cód. 47, 5.2Ecce die primo fit lux celique secundo: Cód. 22, 2Ecce, fratres, ostendimus nobis: Cód. 60, C.5.1Eclesia Grecum est: Cód. 33, 6Edam et Eba facti sunt manu Dei: Cód. 78, B.2.56Efenei dicunt Christum docuisse: Cód. 80, A.6[...] effecti sunt contra me: Cód. 60, A[...] ego ad Deum clamabit: et Dominus: Cód. 20, 1Ego initium miserie hominum: Cód. 78, A

ELISA RUIZ GARCÍA

758

Ego quidem frater: Cód. 13, A.4.1 (prel.)Egressi sunt Goti de regione sua: Cód. 78, B.2.5[...] ei pater in manus et quia a Deo exiuit: Cód. 5, AEl papa Adriano sesto concedió: Cód. 77, C.1El primero mandamiento de la ley es: Cód. 101, 3.1El primero rey que fue en Castilla: Cód. 113, 2El rey don Sancho, hijo del mui noble rey don García: Cód. 59, 4Emeterium et Celedonium: Cód. 78, B.2.23En el nombre del Nuestro Sennor Ihesu Christo qui es: Cód. 107, AEn la villa de Alcántara a catorze días del mes: Cód. 108, 1En la villa de Alcántara quatro días: Cód. 108, 2En ora paginis alacer: Cód. 25, B.3 (colof.)En tibi sicut pollicitus sum: Cód. 25, B.2 (prel.)Enigma est obscura parabola: Cód. 46, 6Enneco cognomento Aresta genuit: Cód. 78, B.2.16Enneco Garseani licet indignus: Cód. 62 (colof.)Eodem die natale uirginum Marie et Marthe: Cód. 52Era DCCCXXXVIII fuit coniunctio: Cód. 78, B.2.65Erat quidem rex in regione illa: Cód. 78, B.2.25[...] erat. Talis, inquam, erat: Cód. 120/113, frag b)Ereunâte tàs graphàs toîs Ioudaíon: Cód. 37 A[...] erigere subtenet ipso prostratus: Cód. 5, B.6Erudire Iherusalem ne forte recedat anima mea: Cód. 57 (prel.)[...] erunt sicut palee ante faciem uenti: Cód. 5, B.1Est quidam Lucas: Cód. 20, 11.5 (prel.)Est quodam modo Deus: Cód. 10, B.1.18Esta es una memoria de los reys y reynas: Cód. 79, 2Estando yo pensando e gozándome: Cód. 59, 5 (prel.)Este es el començamiento de los treynta grados: Cód. 101, 1Este miraglo primero que escribo: Cód. 59, 5Esurire et sitire iustitiam: Cód. 74, 2.10Et factum est quum esset: Cód. 21 (add. 1)Et hec uerba libri: Cód. 3, 4; Cód. 20, 4Et reclinabit eum in presepio: Cód. 27 (add.)Et ut de his duabus: Cód. 13, A.24[...] ex agro ueteri uirtutum semina morum plantula: Cód. 95, 1Ex alia in aliam linguam: Cód. 10, B.1.5 (prel.)Exaltatio sancte Crucis que ab Elena: Cód. 21, 1.4Exemplum epistole quam misit: Cód. 20, 6[...] exite obiam ei. Versus. Oleum recondite: Cód. 118 / 14, a) 2

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

759

Exortum est Maometh: Cód. 78, B.2.8Ezecihel propheta cum Ioachim rege: Cód. 20, 7.1 (prel.)

Factum est uerbum Domini ad Ezeciel dicens: Cód. 78, B.2.4Factus est corpus eius: Cód. 78, B.2.55Fideli ac deuota professione fatemur: Cód. 68; Cód. 69Fistulam pange melos puero: Cód. 46, 4Firmiter credimus et simpliciter confitemur: Cód. 12; Cód. 66Flaianus Bracare Luco episcopus: Cód. 33Frater Ambrosius tua mei munuscula perferens detulit: Cód. 2, 3.1

(prel.)Frater quidam inpugnabatur: Cód. 13, A.28Frater Robertus sancti uiri monachus: Cód. 77, B (prel.)Fuit igitur hec Sibilla: Cód. 3, 3Fuit quidam uir uite: Cód. 13, A.31Fuit quoque Sarrazenorum ingressio in Spania: Cód. 78, B.2.6

Garsea Sanzoz accepit uxor: Cód. 78, B.2.20Garsea Scememonis et Enneco: Cód. 78, B.2.17Gaudeamus, fratres karissimi: Cód. 60, C.3.1.Gaudet caterba nobilis Dei: Cód. 118 / 14, frag. a) 1.3Gloriosissimam ciuitatem Dei: Cód. 29Gloriosus Christi confessor beatus: Cód. 10, B.1.30Gog quidem gens Gotorum est: Cód. 3, B.4.20Gratianum enim episcopum: Cód. 13, A.7Gregorius episcopus seruus seruorum Dei: Cód. 12 (prel.); Cód. 66

(prel.)Gregorius genere Romanus arte philosophus: Cód. 23, 1Gregorius Pape Romane sedis apostolice: Cód. 1, 4; Cód. 5, B.5Gregorius urbe Romulea a patre: Cód. 10, B.1.20; Cód. 13, B.5

Habet ergo canpana proprietatem: Cód. 19, 4Hec dicit Dominus Deus Srahel: Cód. 118/14, frag. a) 2Hec est materia super: Cód. 42, 3Hec igitur audiens: Cód. 10, B.1.14; Cód. 13, A.19Hedificationis uestre memor: Cód. 13, A.16Heredis nomen inposuit: Cód. 33, 7.2Hermanos míos e alegría de mi voluntad: Cód. 59, 2Hesterna die quum ad me: Cód. 13, A.4.3Hic est Iohannes euangelista: Cód. 58 (prel.); Cód. 71 (prel.)

ELISA RUIZ GARCÍA

760

Hic est ordo librorum sancti Gregorii pape: Cód. 1, 3; Cód. 5, B.4Hic Iohannes, mire natus: Cód. 118 / 14, frag. a) 1.1Hic locus prouidus factus a Deo: Cód. 78, B.2.15Hic si respondero fide, spe, karitate: Cód. 39, B.1Hic sunt flores collecti: Cód. 48, 2Hiemis tempore, id est, a kalendas: Cód. 26, 1 (3.a p.)Hieremias profeta qui hic: Cód. 20, 3.1 (prel.)Ho crux uiride lignum: Cód. 46, 7Ho theós, ho theòs hemôn ho tòn ouránion: Cód. 85Hoc enim animalis homo: Cód. 82Hoc est remedium eius qui uitiorum: Cód. 75Hoc lignum uere uisiuile: Cód. 78, B.2.52Homo quidam erat diues: Cód. 60, C.7Hostiensis seu Velletrensis: Cód. 23, 7Huic prefato almo uiro: Cód. 10, B.1.29; Cód. 13, A.26.2Humane referunt hystorie : Cód. 92, 2Humane uite breuitas dominatio: Cód. 92, 18Humanum genus duobus regitur naturali uidelicet iure: Cód. 6; Cód. 7Hunc librum composuit Seneca: Cód. 115, 6 (prel.)Hunc modicum operis libellum: Cód. 75 (prel.)Hylarion hortus uico: Cód. 13, A.1.2

Iam dudum animis nostris insedit: Cód. 80, D.2.1 (prel.)[...] iamque salubriter admonita quicquit superfluum: Cód. 9, 1Iani prima dies et septima fine timetur: Cód. 18, E.1; Cód. 19, 1[...] Ianuarius dies XXXI kalendas Circuncisio: Cód. 118 / 18, frag. b)Id est, Romani, Goti: Cód. 78, B.2.33Idefonsus memoria sui temporis: Cód. 47, 5Ieronimus. Iungat epistola quos pangit sacerdotum: Cód. 83 (glosa)Ieronymus Osee interpretatur saluator: Cód. 41 (glosa)Igitur a conuersacionis beati Emiliani: Cód. 9, 6Igitur Germanus Altisidorensis oppidi: Cód. 10, B.1.16; Cód. 13, A.2Igitur post excessum beati Martini: Cód. 13, A.8Igitur Sancius strenuissimi Garsie regis: Cód. 10, B.1.21; Cód. 23, 8Igitur sanctus Martinus Sabbarie: Cód. 10, B.1.25; Cód. 13, A.4.2;

Cód. 47, 1Igitur sanctus Paulinus: Cód. 13, A. 13Ignota uultu, fidei michi ardore notissima es: Cód. 92, 7Ildefonsus igitur sub rudimentis: Cód. 47, 9Imperatorie maiestatis est tres: Cód. 11, 1. (prel.); Cód. 70 (prel.)

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

761

In Christo domino et dilectissimo filio: Cód. 25, B (prel.)In cuiusdam noctis conticioni factus est rugitus: Cód. 23, 4In deserto manna colligentes: Cód. 55 (prel.)In Dey nomine, amén. Phelipe por la gracia de Dios: Cód. 107, BIn diebus illis sub Diocletiano: Cód. 60, B.2In diebus septuagesime concilium: Cód. 23, 9.5In diebus Zaccarie sacerdotis erat: Cód. 78, B.2.60In ea michi parte heremi: Cód. 92, 14In era DCCCCXLIII surrexit in Pampilona: Cód. 78, B.2.66In era DCCCXVI uenit Carlus rex: Cód. 39, B.4.1In Esaya legimus generationem: Cód. 39, A.2; Cód. 80, A.15In fune corone desuper altare: Cód. 23, 9.1In huius libri principio quinque: Cód. 66 (glosa)In illo tempore acceserunt discipuli: Cód. 21, 1.2[...] in illo tempore dixit Dominus discipulis suis: Cód. 18, CIn lectione sancti euangelii: Cód. 13, C.1In nomine Domini, amen. Materiam libri et tituli: Cód. 15 (prel.)In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Nos Petrus de Vincentia:

Cód. 116In principio creauit Deus celum et terram: Cód. 2, 4In principio erat Verbum et Verbum erat apud Deum: Cód. 114 (prel.)In principio uidelicet quinque libri Moisi Genesis: Cód. 21, 2 (1.a p.)In principium erat Verbum: Cód. 11, 1; Cód. 70In quo principio: Cód. 80, A.16In temporibus illis, dum orbem: Cód. 9, 2Incipit argumentum fabula Andria: Cód. 99, 2Incipit ecclesiastice consuetudinis institutio: Cód. 36, 4Incipit regnum anni XX: Cód. 39, B.4.19Incipit sacra Honorii imperatoris: Cód. 78, B.2.15 (prel.)Incipiunt nomina Sebigotorum: Cód. 78, B.2.24[...] infra Iob in finibus: Cód. 102 (prel.)Iniunctum nobis legationis exposcit officium ut: Cód. 98, AInnumerus populus et infinita est: Cód. 9, 7Insignia miraculorum apostolici: Cód. 10, B.1.26; Cód. 13, A.22;

Cód. 47, 3Inspirante rerum omnium: Cód. 10, B.1.17; Cód. 13, A.11Intentio quidem una est nostra quoque: Cód. 53, B.2Inter ea que solent hominem preseruare: Cód. 77, C.2 (prel.)Inter Deum et Dominum, inter Trinitatem: Cód. 21, 4 (prel.)Inter Deum et Dominum ita quidem difinierint: Cód. 21, 4

ELISA RUIZ GARCÍA

762

Inter ecclesias Galliae constat: Cód. 74, 2.1Inter multos sepe dubitatum est: Cód. 10, B.1.2Inter multos sepe queritur: Cód. 1, 5 (prel.)Inuisibilia Dei a creatura mundi: Cód. 55Iohannes apostolus et euangelista: Cód. 33, 2.1 (prel.)Iohannes euangelista unus: Cód. 20, 11.5 (prel.)Iohannes quodam uaticinio: Cód. 33, 3 (prel.)[...] Iohannes seruitutes alibi distinctio I questio: Cód. 67 (glosa)[...] ipsius adtestatione firmissima credulitate: Cód. 8, 1Isayas profeta nobili prosapia ortus filius Amos: Cód. 10, CIsti quidem canones seu regule: Cód. 44, A.4Istud ergo dicit Orosius ad beatum Agustinum: Cód. 90, 1Item antifone secundum Romanos: Cód. 56Item de uitulorum carnibus putridis: Cód. 78, B.2.34[...] Item opuscula beati Cyrilli Alexandrini: Cód. 44, 1Iterum clamo, iterum pulso: Cód. 74, 2.9[...] Iudea sicut in ordine primus: Cód. 71 (prel.)Iulianus passus est in Antiochiam: Cód. 39, B.4.22Iuzif regnauit annos XI: Cód. 78, B.2.12Iuzp regnauit annos XX: Cód. 39, 4.19

Kalendas M G Aprilis: Cód. 110, 1Karissimi atque dilectissimi sacerdotes: Cód. 13, A.30Karissimi, quotiescumque ad eclesiam: Cód. 60. C.3.2Karissimi, subditi estote Deo: Cód. 118/14, frag. a) 2Karlus imperator regnauit: Cód. 78, B.2.26

La batalha renguero lo divenres mati: Cód. 117, A[...] la fama del vulgo quanto per la vera virtute: Cód. 100, 1Laudes dulces fluant tibiali modo: Cód. 78, B.2.67[...] Lectio III. Cumque uidisset Mardocheum: Cód. 119 / 71, frag. c)Lectionem euangelicam exposui sicut potui: Cód. 74, 3.2Lecto sermone dignationis tue: Cód. 92, 22[...] Legendum in Assumtio Sancte Marie: Cód. 22, 1Legi libros quos transmisisti: Cód. 80, A.11.2Liber generationis Ihesu Christi filii Dauid: Cód. 58; Cód. 71Licet ducentorum poetarum carmina: Cód. 115, 6Licet in superioribus: Cód. 13, A.9Licet multi probatissimi uiri: Cód. 39, B.2Littera sic ac si ita commonet attendite: Cód. 94 (glosa)

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

763

Littere sunt uocales: Cód. 39, B.4.8Litteris nobilitatis tue iterata: Cód. 13, A.13 (prel.)Lucas Anthiocensis natione: Cód. 71 (prel.)Lucas Antiocensis arte medicus: Cód. 58 (prel.)

[...]m quando de acceptis uirtutibus non nobis sed illi: Cód. 26, 1Magna est et plurimum laudabilis constancia uirtutis: Cód. 9, 5Magnas Domino gratias referre: Cód. 10, B.1.23Marcus euangelista Dei electus: Cód. 20, 11.5 (prel.); Cód. 71 (prel.)Marcus euangelista Dei et Petri in babtismate: Cód. 58 (prel.)Martinus igitur obitum: Cód. 13, A.4.6Matheus cum primo predicasset: Cód. 71 (glosa)Matrimonium consensu contrahitur: Cód. 16, 1Matrimonium de consensu contrahitur: Cód. 15Mattheus ex Iudeas sicut: Cód. 20, 11.5 (prel.)Melcisethec genuit Asa: Cód. 78, B.2.59Melos decorum concine: Cód. 14, 3.4Memoriam beati archangeli Michaelis: Cód. 21, 1.3Merito inter omnes uirtutes: Cód. 10, B.1.16 (prel.); Cód. 13, A.2 (prel.)Michi quidem, fidelissime papa Laurenti, ad scribendum: Cód. 92, 28Mico Galindo de Pazongis: Cód. 23, 9.4Miracula que Dominus Deus: Cód. 13, A.6.2 (prel.)Miraculum quod scribo multi: Cód. 10, B.1.22[...]mitato [///] emarcuit dies mei dies aflictionis: Cód. 14, 1Mittentes faleratas uerborum pompas: Cód. 13, A.26 (prel.)Modicum id quod est: Cód. 74, 2.14Modicum ocii quod inter multas angustias: Cód. 14, 2 (prel.)Monachorum quatuor esse genera: Cód. 109, 2[...] mortem auidam sanguinis dum ignoratur: Cód. 78, A (prel.)Mortuo Symone qui ultimus: Cód. 11, 1. (2.a p.)[...] mulierem a se repulit amator uirginitatis: Cód. 74, 1 (prel.)Multi enim sunt qui uirtutes sancti Martini: Cód. 13, A.6.2Multi multa sciunt et se ipsos nesciunt: Cód. 115, 3Muy amado señor padre fray Gonçalo de Ocaña: Cód. 59, 1 (prel.)

Nam formica et musca contendebant: Cód. 39, B.4.26Natus in excelsis tectis Cartaginis: Cód. 99, 3[...] ne declines in ira a seruo tuo. Cód. 64 bis, 1.1Ne mici prima cura est: Cód. 10, B.1.16 (prel.); Cód. 13, A.2. (prel.)Nemo cum prophetas uersibus: Cód. 3, 1.1 (prel.)

ELISA RUIZ GARCÍA

764

Nemo quum prophetas uiderit: Cód. 20, 2.1 (prel.)Nichil christiano felicius cui: Cód. 92, 24Nichilum id quod est putabam me: Cód. 74, 2.4Ninguno se vista para decir missa sin licencia: Cód. 64, 1Nycholaus itaque ex illustri: Cód. 10, B.1.28Non debet carta diuidere quos: Cód. 92, 21Non idem ordo est duodecim prophetarum: Cód. 20, 9.1 (prel.)[...] Non idem ordo est duodecim prophetarum: Cód. 41Non oportet in quadragesima: Cód. 47, 6[...] non potest quomodo quod: Cód. 39, 4.28Non spernendam esse fidem: Cód. 44, A.5None Aprilis norunt quinos: Cód. 18, DNotandum quod est liber scripture: Cód. 23, 9.2Nouum opus facere me cogis: Cód. 20, 11.1 (prel.)[...]ntur sciendum tamen est quod ipsa regna: Cód. 63Nuper ad uigilias beati Gregorii: Cód. 23, 1 (prel.)

[...]o est pax in piis dicit Dominus sed illis solum: Cód. 17, 1O fratres karissimi, docete: Cód. 39, B.4.29O pie domne et uirorum prestantissime, sera est: Cód. 25, B.1.4 (prel.)Obiit Vualgarius presbiter et canonicus: Cód. 105Oblatis super aram: Cód. 60, B.3[...]omem petitionem in scripto redigere: Cód. 65, AOmittentes faleratas uerborum:. Cód. 10, B.1.12Omnem psalmorum profeciam ad Christum: Cód. 8, 2 (prel.)Omnes qui sese student humo: Cód. 27, 5Omni desiderio desideraui nunc uidere faciem tuam: Cód. 25, B.1.3

(prel.)Omnis delegatus dicitur pedaneus: Cód. 16, 2Omnis mundus discribtus est: Cód. 39, B.4.3Omnium terrarum queque sunt: Cód. 78, B.2.29Orbis a rotunditate saeculi dictus: Cód. 78, B.2.38Ortaris uenerabilis pater: Cód. 10, B. 1.9; Cód. 13, A.10Orto bello Athenis Cremes quidam: Cód. 99, 2[...] os et eripuit eos de interitu eorum: Cód. 45Osius Cordobensis episcopus scripsit: Cód. 80, A.2Ovo de Adam fasta el diluvio de Nohé dos mille CCXII: Cód. 79, 3

Palma dicta quia manus: Cód. 78, B.2.53Papa Osius episcopus dum angelum: Cód. 78, B.2.3

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

765

Para aver de escrevir la traslación: Cód. 59, 4 (prel.)Parabole Salomonis, filii Dauid: Cód. 83Parentum meritis subiugans filios: Cód. 92, 26Pastorali auctoritate et paterna: Cód. 10, B.1.24 (prel.)Pastoralis cure me pondera fugere delitiscendo uoluisse: Cód. 96Paulus seruus Ihesu Christi uocatus apostolus segregatus: Cód. 42, 1Peccato primi hominis actum esse: Cód. 53, A.3Pelagius filius Veremudi: Cód. 78, B. 2.13Pelagius filius Veremundi: Cód. 39, B.4.16Perfectus homo est qui se ipsum congnouit: Cód. 92, 3Perquirenti michi, soror karissima: Cód. 53, C.1Petis a me, Nepotiane carissime, litteris: Cód. 92, 10Petro Alfonso patruo presbiteroque dignissimo: Cód. 77, C.2 (prel.)Petrus et Paulus in Romam: Cód. 39, B.4.21Plenitudo Noui et Veteris Testamenti: Cód. 80, A.12 (prel.)Plerique ad scribendum sollicitante materia: Cód. 10, B.1.16 (prel.);

Cód. 13, A.2. (prel.)Plerique mortalium studio: Cód. 10, B.1.25 (prel.); Cód. 13, A.4.2 (prel.)Plerosque nimirum illustrium: Cód. 10, B.1.19; Cód. 13, B.4Plura nouimus cantica uariis: Cód. 64 ter, 2.1 (prel.)Plures fuisse qui euangelia conscripserunt: Cód. 20, 11.2 (prel.);

Cód. 39, A.2 (prel.)Poeta cum primum animum adscribendum: Cód. 99, 5Polla de Narbona, uinum: Cód. 39, B.4.7Ponam brebiter quod Origenes: Cód. 33, 8.2Pone quedam mulier nolebat lugere maritum infra: Cód. 98, BPontio accepit uxor filia Garsie: Cód. 78, B.2.21Por quanto todos buenamente: Cód. 19, 2Porque el silencio y sumo silencio: Cód. 64, 2Post duos dies clarissimi luminis: Cód. 80, A.17Post gloriosam Domini nostri Ihesu Christi in celum: Cód. 23, 2Post hec Constantinus habuit: Cód. 10, B.1.4; Cód. 13, B.2Post Natiuitatem Domini nostri Ihesu Christi: Cód. 90, 1Post passionem beatisimi Marchi euangeliste: Cód. 23, 3Posteaquam a me mane digressus es: Cód. 13, A.4.4Postquam antiquas mundi tenebras: Cód. 10, B.1.11; Cód. 13, A.17Postquam de rebus nunc usque: Cód. 15 (prel.); Cód. 16, 1 (prel.)Postquam Dominus noster Ihesus: Cód. 13, A.3Predicante Domino nostro Ihesu Christo: Cód. 10, B.1.15Preguntó el disçípulo al maestro: Cód. 101, 2

ELISA RUIZ GARCÍA

766

Prephatio quorundam sanctorum nobilissimorum: Cód. 21, 3 (prel.)Presumptionem meam excusare conarer: Cód. 92, 1Prima etas ab Adam usque ad: Cód. 39, B.4.10Prima rubens unda tabes taneque secunda: Cód. 42, 2Prima sub Nerone: Cód. 78, B.2.22Primum Dei nomen est: Cód. 80, A.10Primum igitur tamquam uere: Cód. 13, A.14Primum in Asturias Pelagius, filius Veremundi: Cód. 39, B.4.15Primum in Gotis Atanaricus: Cód. 39, B.4.14Primum principium sapientie: Cód. 39, B.4.30Primum quidem decet nobis: Cód. 60, C.4Primum quidem Matheus: Cód. 17, 2Primus itaque humilitatis: Cód. 53, C.2Principia rerum requirenda sunt prius ut: Cód. 42 (glosa)Principium Iani sacri tropicus Capricornus: Cód. 18, E.1Pro hedificatione morum: Cód. 13, A.25[...] procedunt duplice in Martia tempora: Cód. 79, 1.1Prompta cuncta catholice plebs: Cód. 118 / 14, frag. a) 1.2Promta cuncta cattolice pleps: Cód. 27, 10.2Propheta magnus surrexit in nobis: Cód. 89Prophetarum enim libri oracula: Cód. 3, 2.Prouida mente et profundo cogitatu: Cód. 26, 2Pusillus eram inter fratres meos: Cód. 64 bis, 1.2; Cód. 64 ter, 1.2

Quadragies, sexies: Cód. 78, B.2.42Qualquier que quisiere ser salvo: Cód. 101, 3.2Quam ob causam in propheta: Cód. 80, A.9Quam uellem nunc uestro interesse: Cód. 92, 20Quamuis quadriferia sit uno testamento: Cód. 21, 2 (2.a p.)Quanto ardore uidere te: Cód. 96 (prel.)Quanto gaudio repletus: Cód. 27, 7Quantum malum scisma: Cód. 74, 2.5Quantum oportet uenerari et credi: Cód. 39, B.4.27Quantus beatitudinis tue rumor: Cód. 92, 13Quare de uulua inanis egressus sum: Cód. 14, 2[... qua]rundam infelicium uiduarum astutia: Cód. 34Quattuor uirtutum spes multis: Cód. 115, 5Quedam que diuersis temporibus: Cód. 33, 1 (prel.)Quem meror, quem culpa premit: Cód. 10, B.1.27; Cód. 13, A.21

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

767

Queritur utrum theologiae sit scientia: Cód. 73Queso ut non falera: Cód. 13, A.23Qui circa te affectus meus: Cód. 92, 17Qui Ethiopem inuitat ad balnea: Cód. 92, 6Qui gratiam receptam non agnoscit: Cód. 57Qui nauali prelio dimicaturi: Cód. 13, A.15Quia multis curis prementibus: Cód. 38 (2.a p.)Quia non ualeo te perfuere occulis carnis: Cód. 25, B.1.2 (prel.)Quia preposterus est ordo prius humana subsidia: Cód. 68 (glosa);

Cód. 69 (glosa)Quia secundum beatum Gregorium: Cód. 4Quia te incolomem cognoui gratias: Cód. 25, B.1.5 (prel.)Quibus testimoniis scripturarum: Cód. 39, B.3Quicumque uult saluus esse: Cód. 19, 6.1Quid sibi uoluit euangelista: Cód. 74, 3.1Quid sit lignum scientie: Cód. 78, B.2.51Quidam de uilla nomine Stella: Cód. 23, 9.3Quidam frater interrogabit senem: Cód. 80, D.2.2Quidam frater quemadmodum: Cód. 80, B.1Quien quisiere parar mientes: Cód. 36, 2 (prel.)Quis dabit capiti meo aqua: Cód. 115, 1Quis dabit kapiti meo aqua: Cód. 13, A.27[...] quod perpendicularis cadens ab extremitate: Cód. 97Quod petis sepissime: Cód. 80, A.8 (prel.)[...] quod tamen adhuc in spe promissionis: Cód. 24, A.1Quod uero iam supradicto superatus: Cód. 78, B.2.10Quoniam circa confessionis animarum pericula: Cód. 111, 1Quoniam frequenter in foro penitentiali: Cód. 106, 1.2Quoniam inter crimina ecclesiastica symoniaca: Cód. 106, 1.1Quoniam nouis superuenientibus causis: Cód. 6 (glosa); Cód. 7 (glosa)Quoniam parum esset nosse iura fore: Cód. 65, BQuoniam scire tempore summorum pontificum:. Cód. 90, 1 (prel.)Quoniam ut ait Ieronimus: Cód. 106, 1.1 (prel.)[...] quoque perueniens puritatem deuictum munus: Cód. 80, A.1Quum in unum locum ego et Gallus: Cód. 13, A.4.7Quum inter heremo Scitii: Cód. 32, 2Quum me peruigil cura fecisset: Cód. 78, B.2.63Quum nichil fidei sinceritas: Cód. 47, 4Quum sint utilis ad: Cód. 39, B.4.31

ELISA RUIZ GARCÍA

768

[...]re mei secundum eloquium pium: Cód. 51Recesuindus Gotorum rex ab urbe: Cód. 78, B.2.2Regemondo accepit uxor et: Cód. 78, B.2.19Regiamque sedem Ermenegildus: Cód. 39, B.4.12Regula appellatur ab hoc: Cód. 26, 1 (1.a p.)[...] respexit et non solum magnam misericordiam: Cód. 61Reuertente autem Scipione Romam, deuicta Carthagine: Cód. 99, 1Rex Aristotelis Alexandro: Cód. 60, C.2.2Rex pacificus pia miseratione: Cód. 12 (prel.); Cód. 66 (prel.)Rhetorica est ciuilis scientia qua cum: Cód. 93Rogo uos, fratres karissimi, nemo dicat: Cód. 60, C.6Rogo uos, fratres karissimi, ut adtentius: Cód. 60, C.5.2Romulus regnabit annos: Cód. 39, B.4.13Ruderico regnante Gotis Spanie: Cód. 78, B.2.9[...]rum quasi suam et ideo nullus nostrum se ipsum uindicare:

Cód. 21, 1.1

Sacerdotalis dignitas quanto sit: Cód. 77, C.2Sacri corporis beati Emiliani: Cód. 10, B.1.21 (prel.); Cód. 23, 8 (prel.)Sacrosancte Romane eclesie: Cód. 68 (prel.); Cód. 69 (prel.)Salue sancta parens: Cód. 112, CSaluto te diuinum discipulum et filium spiritualis: Cód. 115, 8[...]sam aliud querebant illi nobiles quia: Cód. 104Samaritanus ille piissimus etc. ad sententiam eorumque: Cód. 40Sanctus Eusebius Cesaree: Cód. 10, B.1.3; Cód. 13, B.1Sanctus uir Brendanius magne abstinencie uirtutibus: Cód. 10, ASapiens sine operibus bonis: Cód. 39, B.4.32Sapientia Grecorum, forcia Gothorum: Cód. 39, B.4.6; Cód. 78, B.2.32Sarraceni perberse se putant: Cód. 39, B.4.17Sarrazeni peruerse putant esse: Cód. 78, B.2.7Satis et plusquam satis sustinui: Cód. 77, BSatis miror, Eusebii dilectissime: Cód. 80, A.15 (prel.)Satisque miror Eusebi dilectissime: Cód. 20, 11.4Scedule quas misistis honorifica me: Cód. 92, 5Sciens te tam sollerti studio: Cód. 80, A.13.1 (prel.)Scire debetis, fratres, karissimi: Cód. 60, C.2.1Scit Deus quantum uos: Cód. 74, 2.8Scitote Gotorum antiquissimam esse gentem: Cód. 78, B.3.1Scribere me aliquid et deuocio iubet: Cód. 115, 4

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

769

Scribere me aliquid et deuotio iubet: Cód. 74, 3.1 (prel.)Scripturus uitam beati Hylarionis: Cód. 13, A.1.2 (prel.)Securum habes homo ad Deum accessum: Cód. 10, B.3Sepan los presentes e los que serán: Cód. 110, 3Sepe a me requirens multarum rerum: Cód. 39, B.3 (prel.)[...] sermonem de uirtutibus: Cód. 27, 4Sex diebus rerum omnium creaturam: Cód. 78, B.1.3Sex modis sumitur allegoria: Cód. 11, 2Sex VIIII XII XVIII fiunt: Cód. 78, B.2.41Sex peccata abuit Adam: Cód. 78, B.2.57Si cuncta mei corporis membra uerterentur: Cód. 10, B.1.7Si parentes uocari in ius: Cód. 13, A.4.5Si quiere alguno saber: Cód. 77, A.2Si totus orbis aduersum me: Cód. 74, 2.12Sibille generaliter omnes femine dicuntur: Cód. 3, 3 (prel.)Sicut iam supra retulimus, Ruderico regnante Gotis: Cód. 39, B.4.18Sicut omnis matheries: Cód. 10, B.1.28 (prel.)Sicut sunt fabrorum et aliorum artificum: Cód. 26, 1 (2.a p.); Cód. 62Significat hunc discriptionem uel primam: Cód. 39, A.1Sinit Clareualles sed claris: Cód. 74, 4[...] so pena de excomunión que ninguno se atreva: Cód. 77, A.1Sobre todos los señores Señor Dios todopoderoso: Cód. 114 (prel.)Sofronius Eusebius Hyeronimus Oceano suo salutem: Cód. 92, 9Solet repleri letitia homo interior: Cód. 25, B.1.6 (prel.)Solus Deus in semetipso: Cód. 33; Cód. 44, B.[...]sore careret uxorem duxit de qua susceptam: Cód. 103Sororem falso creditam meretricula: Cód. 99, 4Spania prius ab Ibero: Cód. 39, B.4.4; Cód. 78, B.2.30[...] statuimus. En esta constitución mandó: Cód. 50Statuunt preterea obseruandum esse: Cód. 44, A.2[...] sua audiens autem Ruben nitebatur liberare: Cód. 72Sub era MCLXXI kalendas: Cód. 11, 3.Subit animum dictare: Cód. 115, 2 (prel.)Sueui principe Ermirico cum Alanis: Cód. 78, B.1.2Sufficere quidem fidei tue: Cód. 92, 27Summum bonum - - Deus: Cód. 46, 8Supradictus quidem Muza ibin Nuzair: Cód. 78, B.2.11Surgentes ad te, Domine: Cód. 118/14 a) 2Symoniani a Symone Mago: Cód. 80, A.8

ELISA RUIZ GARCÍA

770

Tandem finita Pentatheuco Moysi: Cód. 72 (prel.)Tantumne opinionis assumpsisse homines ut aliqui eorum: Cód. 23, 6[...] Te igitur, clementissime pater, per Ihesum: Cód. 35Tempore illo postquam: Cód. 21, 1.5Tempore pie recordationis: Cód. 10, B.1.26; Cód. 13, A.20; Cód. 47, 2Tempus quod hodie incipit et durat usque ad: Cód. 111, 2[...] Tercia consortes trucidat septima fortem: Cód. 43, 1[...] III d martius Albini episcopi: Cód. 109, 1.1Teudoricus ipse construxit ciuitas Niniue: Cód. 78, 2.24Torpilius comichus tractans de uicissitudine: Cód. 92, 16Tota Trinitas incarnationem accepit: Cód. 78, B.2.64Transcriptis exultanter ac raptim: Cód. 80, A.11.3Tres filii eius: Cód. 78, B.2.27Tres quodammodo uirtutes Dei assumens: Cód. 92, 12Tthobie nathale solum Galilea uoluntas: Cód. 95, 1Tue sanctitatis aepistole me in urbem Toletanam: Cód. 25, B.1.7 (prel.)

Un día de domingo en que todo el pueblo: Cód. 59, 7

Valentinianus consummatum dicit esse: Cód. 80, A.5[...]verbis docens esperiam: Cód. 118/14 a) 1Veteris Testamenti narrat istoria: Cód. 32, 1 (prel.)Videamus de ligno scientie: Cód. 78, B.2.50Vir erat in terra Hus nomine Iob: Cód. 1, 5; Cód. 5; Cód. 86, 2;

Cód. 102Vir quidam senex in Palestina: Cód. 10.B.1.8Virorum adnotationem illorum quorum: Cód. 80, A.3 (prel.)Visio Esaie filii Amos: Cód. 20, 2.2Visio Ysaye filii Amos quam uidit super Iudam: Cód. 3, 1.2; Cód. 87Visión de Ysaías fijo de: Cód. 87Visum est michi ut tue sanctitati: Cód. 9, 8; Cód. 13, B.6Visum est mihi ut tue sanctitati: Cód. 10, B.1.10Vitas patrum Graecorum ut: Cód. 80, B.1 (prel.)Vitis et oliba dum essent in unum locum: Cód. 39, B.4.25Vna legio VIDC: Cód. 78, B.2.48Vnde ergo iam incipiam: Cód. 115, 2Vniuersis presentem litteram: Cód. 24, A.2Vnum quidem reuertenti et: Cód. 80, A.7.3Vobis audeo loqui quicquid in buccam: Cód. 74, 2.6

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

771

[...] Voce excelsiori. Triumphalem hymnum canentia: Cód. 84Vos istec intro auferte: Cód. 99, 6Vos scitis si dignum ducitis: Cód. 74, 2.11Vox hec eclesie est uenientis: Cód. 80, A.13.3Vrbis uranice gaudet collegium: Cód. 14, 3.5Vt de baptisimi sacramento:. Cód. 27, 8[...] ut plebs sciat uel quod sciscitatur: Cód. 67Vulpes foueas abent: Cód. 78, B.2.45

Zacharias et Helisabet: Cód. 21, 3 (2.a p.)

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

773

ÍNDICE ONOMÁSTICOIncluye personas y entidades

cuya responsabilidad no es la de autor o traductor

Abbas Fitiensis: Cód. 109Adephonsus III, Rex Legionensis: Cód. 78, B.2.2Aguirre, José, Cardenal: V. Sáenz de AguirreAlbarus: Cód. 29Albinus (cop.): 33Alejandro VI, Papa: Cód. 116Alfonso X, Rey de Castilla: Cód. 110, 2Almanzor, Rex Maurorum: Cód. 23Ammonius, Monachus Aquileiae (dest.): Cód. 92, 19Anatolius (dedic.): Cód. 33, 2.2; Cód. 80, C.1Antiochus (dedic.): Cód. 10, B.1.13; Cód. 13, A.18Atiltus?: Cód. 29Augustinus, Episcopus Hipponensis: (dest.) Cód. 80, A.7.1;

(corresp.): Cód. 80, A.7.2; (dest.): Cód. 80, A.7.3;(corresp.): Cód. 80, A.7.4; Cód. 80, A.8

Aurelius, Diaconus (dest.): Cód. 13, A.4.4

Bartholomeus, Archiepiscopus Turonensis (dest.): Cód. 95Bassula (dest.): Cód. 13, A.4.5Benedictus, IX Abbas Sancti Emiliani: Cód. 20, 10; Cód. 33Berengarius, Obispo: Cód. 105Berzosa, Leandro Andrés de la: Cód. 54Biblioteca de la Iglesia de Montserrat (Madrid): Cód. 115Biblioteca del Noviciado: V. Noviciado...

ELISA RUIZ GARCÍA

774

Biblioteca de San Felipe el Real: Cód. 105Bonifacius VIII, Papa: Cód. 68; Cód. 69Bonilla, Francisco de: Cód. 7Botella, Francisco (pos.): Cód. 108Braulio, Episcopus Caesaraugustanus (dest.): Cód. 9, 8; (dedic.):

Cód. 25, B.1 y 2

Carpianus (dest.): Cód. 20, 11.3Carvajal, Francisco de (pos.): Cód. 108Castor (dedic.): Cód. 32, 1Catedral de Roda de Isábena (Huesca): Cód. 52; Cód. 78; Cód. 117Cavanilles, A. (pos.): Cód. 104Censurius (dest.): Cód. 10, B.1.16; Cód. 13, A.2Chromatius (dest.): Cód. 92, 21Chrysocoma, Monachus Aquileiae (dest.): Cód. 92, 17Citonatus, Abbas Sancti Emiliani: Cód. 20, 10Colegio de los Jesuitas de Alcalá de Henares (Madrid): Cód. 93Comitissa uxor Comitis Lupi: 75, 1Concilium celebratum apud Vallemoleti (Palentinae diocesis): Cód. 98Congregación de San Juan de Ripoll: Cód. 105Conuentus Deifere Virginis Marie de Jesús (Barcelona): Cód. 116Conuentus Lugdunensis (dest.): Cód. 74, 2.1Convento Franciscano de Villacastín (Segovia): Cód. 112Crisocoma: V. ChrysocomaCuenca, Juan de (calígr. y trad.): Cód. 84; Cód. 85Curia Apostolica (dest.): Cód. 74, 2.11

Dámaso, Papa (dest.): Cód. 20, 11Damasus (dest.): Cód. 92, 23; Cód. 92, 27Darmarios, Andreas: Cód. 37, BDemetrius (dedic.): Cód. 27, 3Desiderius (dest.): Cód. 2, 3.2Desiderius (dest.): Cód. 13, A.4Desiderius (dest.): Cód. 92, 22Didacus, Diaconus (cop.): Cód. 76 colofónDoctores et scolares Bononiae commorantibus (dest.): Cód. 12; Cód. 68Doctores et scolares Parisiis commorantibus (dest.): Cód. 66Doctores et scolares Salamantice commorantibus (dest.): Cód. 69Dominicus (cop.): Cód. 56 colofónDucciis, Duccius de (not.): Cód. 116Dueñas, Fernando de: Cód. 7

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

775

Echevarría, Rodrigo, Obispo de Segovia (donante): Cód. 104Edibia (dest.): Cód. 92, 7Elladius, Episcopus (dedic.): Cód. 32, 2Emilianus, Abbas Sancti Emiliani: Cód. 22, 1; Cód. 24, A.1Emilianus (cop.): Cód. 59, 2Endura, Presbiter (cop.): Cód. 76 colofónEnneco Garseani (cop.): Cód. 62 colofónEucherius Lugdunensis (dest.): Cód. 80, A.11Eugenius, Episcopus Toletanus (dest.): Cód. 1,1; Cód. 5, B.2Eugenius III, Papa (dest.): Cód. 115, 2Eusebius (dedic.): Cód. 80, A.15Eusebius (dest.): Cód. 92, 21Eusebius, Episcopus (dest.): Cód. 13, A.4.3Eximino, Archipresbiter (cop.): Cód. 25, B colofón

Fernán González, Conde de: Cód. 25Fernández de Matute, Sancho: Cód. 32Fernández de Vergara, Martín, Prior de San Millán de la Cogolla:

Cód. 57 colofónFernando V, Rey de España: Cód. 96Ferrucius, Abbas Sancti Emiliani: Cód. 23Fideles Turonici (dest.): Cód. 13, A.6.2Filippo Maria, Duca di Milano (dedic.): Cód. 100Florentina (dedic.): Cód. 53, C.1Florentius (dest.): Cód. 92, 13; Cód. 92, 14Flores, Diego, Canónigo de la Catedral de Sevilla: Cód. 114Flórez, Maestro (pos.): Cód. 103Fratres Arremarenses (dest.): Cód. 77, B. epist. 398Fresneda, Bernardo de, Obispo de Cuenca: Cód. 96Frunimianus, Presbiter (dest.): Cód. 13, A.20; Cód. 47, 2

Gallio (dest.): Cód. 115, 6García, Obispo de Burgos: Cód. 79, 3García y Carrasco, Félix, (librero): Cód. 79Garsea Sanctius, Rex Pampilonae: Cód. 25, B colofónGarsías, Abbas: Cód. 109Garsías (cop.): Cód. 90Gerardus, Cancellarius (dest.): Cód. 74, 2.5Gomesanus, Abbas Sancti Emiliani: Cód. 25, B colofónGomiz: Cód. 32Gregorius IX, Papa: Cód. 12; Cód. 66

ELISA RUIZ GARCÍA

776

Guido, Abbas (dest.): Cód. 77, B. epist. 398Guilelmus, Archiepiscopus Senonensis (dest.): Cód. 11, 1; Cód. 70Guilelmus, Episcopus Sabinensis: Cód. 98Guillén de Burgos (cop.): 74

Hermandad de la Caridad y Misericordia de Sevilla: Cód. 114Herrera, Tomás, Fray: Cód. 105Hospital del Cuerpo de Dios de la villa de Alcántara: Cód. 108Humbertus de Romanis (O.P.): Cód. 57

Idalius, Episcopus Barcinonensis (dest.): Cód. 53, A.1Iglesia de Santa María (Burgos): Cód. 79, 3Iglesias parroquiales de Soria: Cód. 110Innocentius (dest.): Cód. 10, B.1.5Innocentius II, Papa (dest.): Cód. 74, 2.4; Cód. 74, 2.9; Cód. 74, 2.14Iohannes VIII, Papa (dest.): Cód. 23, 1Iohannes, Abbas: Cód. 11, 3Iohannes, Abbas Sancti Emiliani: Cód. 13; Cód. 20, 10; Cód. 62Iouinianus (dest.): Cód. 92, 21Isabel I, Reina de España: Cód. 96Isidorus, Episcopus Hispalensis (dest.): Cód. 25, B.1.6Iulianus, Diaconus Aquileiae (dest.): Cód. 92, 15Iustus (dest.): Cód. 80, A.13.2

Juan II, Rey de Castilla: Cód. 54Juan, Príncipe, hijo de los Reyes Católicos: Cód. 96

Landericus, Abbas: Cód. 17Laurentius de Veneciis (cop.): Cód. 100 colofónLaurentius, Diaconus (dedic.): Cód. 39, B.1Laurentius, Episcopus (dest.): Cód. 92, 28Leander, Archiepiscopus Hispalensis (dest.): Cód. 1, 5; Cód. 96Leontius (dedic.): Cód. 32, 2Leutarius, Rex: Cód. 17

Marcella (dedic.): Cód. 80, A.10Martinus, Abbas Sancti Emiliani: Cód. 20Martinus, Abbas (dest.): Cód. 80, B.1Mauri, Félix de: Cód. 54Mauritius, Episcopus Burgensis: Cód. 11, 3Monasterio de la Sisla: Cód. 59, 1

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

777

Monasterio de San Millán: Cód. 62; Cód. 64Monasterio de San Pedro de Cardeña: Cód. 79, 2Monasterio de San Salvador de Oña: Cód. 113Monasterio de Santas Nunilón y Alodia (Nájera): Cód. 62Moterrafe (cop.): Cód. 29Munnius (cop.): Cód. 39Munnius (cop.): Cód. 60 A colofón; Cód. 60, B.3

Nepotianus (dest.): Cód. 92, 10Nicea, Hypodiaconus (dest.): 92, 16Nicolás V, Papa: Cód. 54Nicolaus I, Papa: Cód. 53, B.1Nieto, Doctor (prest.): Cód. 18Noviciado S.I. (Madrid): Cód. 91; Cód. 92

Obispo de Ciudad Rodrigo. Cód. 18Ocaña, Gonzalo de, Fray (dest.): Cód. 59, 1Oceanus (dest.): Cód. 92, 5; Cód. 92, 6; Cód. 92, 9Octobonus, Cardinalis Sancti Adriani (dest.): Cód. 65, B

Pacatus (dest.): Cód. 13, A.13Pammachius (dest.): Cód. 92, 5; Cód. 92, 6Patiens (dest.): Cód. 10, B.1.16; Cód. 13, A.2Paulinus (dest.): Cód. 2, 3.1Paulinus Post[///]: Cód. 92, 8Paulus, Monachus Aquileiae (dest.): Cód. 92, 18Pedro, Abad de San Millán de la Cogolla: Cód. 46Pedro del Burgo: Cód. 79, 2Pedro Pérez, Prior Mayor de San Pedro de Cardeña: V. Pérez, Pedro...Pérez, Pedro, Prior Mayor de San Pedro de Cardeña: 79, 2Pérez de Guzmán, Fernán (dedic.): Cód. 59, 1Petrus, Abbas (cop.): Cód. 22, 2 colofónPetrus, Abbas Sancti Emiliani: Cód. 8; Cód. 20, 10Petrus Alfonsus (dest.): Cód. 77, C.2Petrus, Episcopus Portuensis (dest.): Cód. 14, 2Placidius, Abbas Sancti Emiliani: Cód. 18

Quisius (cop.): Cód. 20Quotuultdeus, Diaconus: (corresp.): Cód. 80, A.7.1; (dest.): Cód. 80,

A.7.2; (corresp.): Cód. 80, A.7.3; (dest.): Cód. 80, A.7.4

ELISA RUIZ GARCÍA

778

Ranimirus, Rex Legionensis: Cód. 25, B.2 colofónRegiatus, Presbiter: Cód. 17 colofónRex Francorum: Luis VII (dest.): Cód. 74, 2.8; Cód. 74, 2.12Robertus, O. Cist. (dest.): Cód. 77, B. epist. 1Rodríguez, Baltasar: Cód. 108Rodríguez, José (calíg.): Cód. 85Rusticus (dest.): Cód. 92, 24

Saavedra (donante): Cód. 110Sáenz de Aguirre, José, Cardenal (donante): Cód. 37Saladinus, Rex Sarracenorum: Cód. 18Salcedo, Alonso de: Cód. 54Salonius (dedic.): Cód. 39, B.3Sánchez de Villar, Pedro, Racionero de San Millán de la Cogolla:

Cód. 35Sánchez de Villoria, Juan (cop.): Cód. 57 colofónSaz, Juan del: Cód. 39; Cód. 62Segarra, Francisco de, Fray (dest.): Cód. 116Sergius, Papa (dest.): Cód. 80, A.13.1

Tenorio, Pedro, Arzobispo de Toledo (pos.): 98Tellu, Comes Ruconum: Cód. 22Theobaldus, Comes (dest.): Cód. 74, 2.8Theobaldus Paganus (edit.): Cód. 95Theodorus, Monachus (dest.): Cód. 13, A.27Theodosius (dest.): Cód. 92, 20Timotheus (dest.): Cód. 115,8Truitarius (cop.): Cód. 17 colofónTurrianus, Franciscus: Cód. 37

Ulloa, Bartolomé (librero): Cód. 103

Vmbaldus, Cardinalis diaconus (dest.): Cód. 74, 2.10Vergara, Diego de, Abad: Cód. 13Vergara, Pedro de (pos.): Cód. 4; Cód. 7Vicentia, Petrus de, Episcopus Cesenatensis: Cód. 116Villanueva, J. de (pos.): Cód. 117

Willelmus, Archiepiscopus Senonensis: V. Guilelmus, ArchiepiscopusSenonensis

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

779

ÍNDICE DE NOMBRES GEOGRÁFICOS

Alcántara (Cáceres): Cód. 108Antioquía: Cód. 117

Babilonia: Cód. 78, B.2.34Burgos: Cód. 103 (nótula)

Calatayud? (Zaragoza): Cód. 100 (colof.)Cantabria: Cód. 39, B.4.2Constantinopla: Cód. 10, B.1.4; Cód. 13, B.2

Dehesa de Rui Pérez (Cáceres): Cód. 108, 2

Jerusalén: Cód. 78, B.2.58

Navarra: Cód. 107Nínive: Cód. 78, B.2.34

Palencia: Cód. 98, APamplona: Cód. 78, B.2.14, 2.15 y 2.65

Salamanca: Cód. 96 (nótula)Sevilla: Cód. 114Sobrarbe (Huesca): Cód. 107, ASoria: Cód. 110

Toledo: Cód. 78, B.2.35

Valladolid: Cód. 98, A

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

781

ÍNDICE DE FECHAS

a) Manuscritos datadosa. 917: Cód. 24a. 946: Cód. 25 Ba. 954: Cód. 76a. 964: Cód. 46a. 976: Cód. 62a. 977 (?): Cód. 29a. 1073: Cód. 22a. 1270: Cód. 110a. 1315 (?) era 1353: Cód. 65a. 1322: Cód. 98 Aa. 1327: Cód. 79a. 1437: Cód. 36a. 1438: Cód. 100a. 1439: Cód. 89post 1450: Cód. 19a. 1494: Cód. 77 (impreso)a. 1500: Cód. 116a. 1528-1680: Cód. 108

b) Manuscritos databless. VIII ex.-IX in.: Cód. 44, As. IX: Cód. 27s. IX in.: Cód. 81s. IX med.: Cód. 80

ELISA RUIZ GARCÍA

782

s. IX ex.: Cód. 26; Cód. 44, B; Cód. 60; Cód. 64 ter (frag.);Cód. 120/113

s. IX ex.-X in.: Cód. 20; Cód. 34; Cód. 63s. X: Cód. 25, C; Cód. 30; Cód. 32; Cód. 58s. X med.: Cód. 5; Cód. 13, A, C; Cód. 17; Cód. 21; Cód. 38s. X ex.: Cód. 8; Cód. 13, B; Cód. 53, C; Cód. 56; Cód. 64

bis; Cód. 64 ter; Cód. 78 As. X ex.-XI: Cód. 75 (frag.)s. XI: Cód. 21 (frag. 2); Cód. 31; Cód. 35; Cód. 39; Cód. 47;

Cód. 53, A-B; Cód. 118; Cód. 119/68; Cód. 120/12s. XI in.: 78, Bs. XI in.-XI ex.: Cód. 33s. XI ex.: Cód. 52s. XI ex.-XII in.: Cód. 18s. XII: Cód. 51; Cód. 94; Cód. 119/71s. XII ex.: Cód. 45s. XII ex.-XIII in.: Cód. 1; Cód. 2-3; Cód. 9; Cód. 10; Cód. 23; Cód.

25, A; Cód. 82s. XIII: Cód. 6; Cód. 11; Cód. 14; Cód. 41; Cód. 42; Cód.

49; Cód. 67; Cód. 70; Cód. 71; Cód. 109; Cód.115; Cód. 117 A; Cód. 119/6

s. XIII-XIV: Cód. 4; Cód. 7; Cód. 12; Cód. 66s. XIV: Cód. 28; Cód. 40; Cód. 48; Cód. 50; Cód. 55;

Cód. 57; Cód. 61; Cód. 68; Cód. 72; Cód. 73;Cód. 74; Cód. 75; Cód. 83; Cód. 88; Cód. 95;Cód. 97; Cód. 98 B; Cód. 99; Cód. 103; Cód. 105;Cód. 106; Cód. 107 A; Cód. 112

s. XIV-XV: Cód. 69; Cód. 86; Cód. 90s. XV: Cód. 15; Cód. 16; Cód. 43; Cód. 59; Cód. 93;

Cód. 96; Cód. 101; Cód. 102; Cód. 104; Cód. 111;Cód. 113; Cód. 117 B

s. XV med.: Cód. 54; Cód. 87; Cód. 92s. XV ex.-XVI in.: Cód. 77; Cód. 91s. XVI: Cód. 107 B; Cód. 114s. XVI ex.: Cód. 37s. XVI-XVII: Cód. 64; Cód. 108s. XVIII: Cód. 84; Cód. 85

c) Manuscritos con antedataciones o supuestas datacionesCód. 13; Cód. 18; Cód. 20; Cód. 22; Cód. 33; Cód. 39; Cód. 47; Cód. 57

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

783

ÍNDICE DE LENGUAS

a) Catalán: Cód. 88.b) Español: Cód. 59; Cód. 60 (Glosas); Cód. 87; Cód. 101; Cód. 107;

Cód. 108; Cód. 110; Cód. 113; Cód. 114.c) Griego: Cód. 37; Cód. 84; Cód. 85.d) Italiano: Cód. 100.e) Latín: Cód. 1; Cód. 2; Cód. 3; Cód. 4; Cód. 5; Cód. 6; Cód. 7; Cód.

8; Cód. 9; Cód. 10; Cód. 11; Cód. 12; Cód. 13; Cód. 14; Cód. 15;Cód. 16; Cód. 17; Cód. 18; Cód. 19; Cód. 20; Cód. 21; Cód. 22;Cód. 23; Cód. 24; Cód. 25; Cód. 26; Cód. 27; Cód. 28; Cód. 29;Cód. 30; Cód. 31; Cód. 32; Cód. 33; Cód. 34; Cód. 35; Cód. 36;Cód. 38; Cód. 39; Cód. 40; Cód. 41; Cód. 42; Cód. 43; Cód. 44;Cód. 45; Cód. 46; Cód. 47; Cód. 48; Cód. 49; Cód. 50; Cód. 51;Cód. 52; Cód. 53; Cód. 54; Cód. 55; Cód. 56; Cód. 57; Cód. 58;Cód. 60; Cód. 61; Cód. 62; Cód. 63; Cód. 64; Cód. 64 bis; Cód. 64ter; Cód. 65; Cód. 66; Cód. 67; Cód. 68; Cód. 69; Cód. 70; Cód. 71;Cód. 72; Cód. 73; Cód. 74; Cód. 75; Cód. 76; Cód. 77; Cód. 78;Cód. 79; Cód. 80; Cód. 81; Cód. 82; Cód. 83; Cód. 84; Cód. 86;Cód. 87; Cód. 89; Cód. 90; Cód. 91; Cód. 92; Cód. 93; Cód. 94;Cód. 95; Cód. 96; Cód. 97; Cód. 98; Cód. 99; Cód. 102 Cód. 103;Cód. 104; Cód. 105; Cód. 106; Cód. 109; Cód. 111; Cód. 112;Cód. 115; Cód. 116; Cód. 118; Cód. 119; Cód. 120.

f) Provenzal: Cód. 117.

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

785

ÍNDICE DE MANUSCRITOS CON ORNAMENTACIÓN

a) Manuscritos con ilustracionesCód. 2; Cód. 3; Cód. 9; Cód. 18; Cód. 19; Cód. 22; Cód. 25;Cód. 26; Cód.33; Cód. 34; Cód. 35; Cód. 39; Cód. 51; Cód. 64 ter;Cód. 67; Cód. 76; Cód. 78; Cód. 85; Cód. 91; Cód. 107; Cód. 114;Cód. 118.

b) Manuscritos con motivos decorativos varios:Cód. 1; Cód. 2; Cód. 3; Cód. 4; Cód. 5; Cód. 8; Cód. 9; Cód. 10;Cód. 11; Cód. 12; Cód. 13; Cód. 17; Cód. 18; Cód. 20; Cód. 22;Cód. 25; Cód. 26; Cód. 30; Cód. 31; Cód. 36; Cód. 38; Cód. 39;Cód. 41; Cód. 42; Cód. 47; Cód. 51; Cód. 52; Cód. 56; Cód. 60;Cód. 64; Cód. 64 bis; Cód. 64 ter; Cód. 67; Cód. 71; Cód. 72;Cód. 75; Cód. 78; Cód. 79; Cód. 82; Cód. 83; Cód. 89; Cód. 92;Cód. 93; Cód. 112; Cód. 113; Cód. 114; Cód. 120.

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

787

ÍNDICE DE COPISTAS

Albinus: Cód. 33

Atiltus?: Cód. 29

Cuenca, Juan de (calíg.): Cód. 84; Cód. 85

Darmarios, Andreas: Cód. 37, BDidacus Diaconus: Cód. 76 colofónDominicus: Cód. 56 colofón

Emilianus: Cód. 59, 2Endura Presbiter: Cód. 76 colofónEnneco Garseani: Cód. 62 colofónEximino Archipresbiter: Cód. 25, B colofón

Garsías: Cód. 90Guillén de Burgos: Cód. 74 colofón

Laurentius de Veneciis: Cód. 100 colofón

Moterrafe: Cód. 29Munnius: Cód. 39Munnius: Cód. 60; Cód. 60, B.3 colofón

Pedro: Cód. 62Petrus Abbas: Cód. 22, 2, colofón

Quisius: Cód. 20 colofón

Rodríguez, José (calíg.): Cód. 85

Sánchez de Villoria, Juan: Cód. 57 colofón

Truitarius Presbiter: Cód. 17 colofón

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

789

ÍNDICE DE TIPOS DE CÓDICES

a) Unitarios:Cód. 1; Cód. 2; Cód. 3; Cód. 4; Cód. 6; Cód. 7; Cód. 8; Cód. 9;Cód. 11; Cód. 12; Cód. 14; Cód. 15; Cód. 16; Cód. 17; Cód. 19;Cód. 20; Cód. 21; Cód. 22; Cód. 23; Cód. 26; Cód. 27; Cód. 28;Cód. 29; Cód. 30; Cód. 31; Cód. 32; Cód. 33; Cód. 34; Cód. 35;Cód. 36; Cód. 38; Cód. 40; Cód. 41; Cód. 42; Cód. 43; Cód. 45;Cód. 46; Cód. 47; Cód. 48; Cód. 49; Cód. 50; Cód. 51; Cód. 52;Cód. 54; Cód. 55; Cód. 56; Cód. 57; Cód. 58; Cód. 59; Cód. 61;Cód. 62; Cód. 63; Cód. 64; Cód. 64 bis; Cód. 64 ter; Cód. 66;Cód. 67; Cód. 68; Cód. 69; Cód. 70; Cód. 71; Cód. 72; Cód. 73;Cód. 74; Cód. 75; Cód. Cód. 79; Cód. 82; Cód. 83; Cód. 84;Cód. 85; Cód. 86; Cód. 87; Cód. 88; Cód. 89; Cód. 90; Cód. 91;Cód. 92; Cód. 93; Cód. 94; Cód. 95; Cód. 96; Cód. 97; Cód. 99;Cód. 100; Cód. 101; Cód. 102 Cód. 103; Cód. 104; Cód. 105;Cód. 106; Cód. 108; Cód. 109; Cód. 110; Cód. 111; Cód. 113;Cód. 114; Cód. 115; Cód. 116; Cód.

b) Facticios:Cód. 5; Cód. 10; Cód. 13; Cód. 18; Cód. 24; Cód. 25; Cód. 37;Cód. 39; Cód. 44; Cód. 53; Cód. 60; Cód. 65; Cód. 76; Cód. 77;Cód. 78; Cód. 80; Cód. 98; Cód. 107; Cód. 112; Cód. 117.

c) Membra disiecta:Cód. 81; Cód. 118; Cód. 119; Cód. 120.

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

791

ÍNDICE DE SOPORTES

a) Manuscritos elaborados con pergamino:Cód. 1; Cód. 2; Cód. 3; Cód. ; Cód. 4; Cód. 5; Cód. 6; Cód. 7; Cód.8; Cód. 9; Cód. 10; Cód. 11; Cód. 12; Cód. 13; Cód. 14; Cód. 17;Cód. 18; Cód. 19; Cód. 20; Cód. 21; Cód. 22; Cód. 23; Cód. 24;Cód. 25; Cód. 26; Cód. 27; Cód. 28; Cód. 29; Cód. 30; Cód. 31;Cód. 32; Cód. 33; Cód. 34; Cód. 35; Cód. 36; Cód. 38; Cód. 39;Cód. 40; Cód. 41; Cód. 42; Cód. 43; Cód. 44; Cód. 45; Cód. 46;Cód. 47; Cód. 48; Cód. 49; Cód. 50; Cód. 51; Cód. 52; Cód. 53;Cód. 54; Cód. 55; Cód. 56; Cód. 57; Cód. 58; Cód. 59; Cód. 60;Cód. 61; Cód. 62; Cód. 63; Cód. 64; Cód. 64 bis; Cód. 64 ter;Cód. 65; Cód. 66; Cód. 67; Cód. 68; Cód. 69; Cód. 70; Cód. 71;Cód. 72; Cód. 73; Cód. 74; Cód. 75; Cód. 76; Cód. 78; Cód. 79;Cód. 80; Cód. 81; Cód. 82; Cód. 83; Cód. 84; Cód. 87; Cód. 89;Cód. 91; Cód. 92; Cód. 93; Cód. 94; Cód. 97; Cód. 99; Cód. 102;Cód. 103; Cód. 105; Cód. 106; Cód. 108; Cód. 109; Cód. 110;Cód. 111; Cód. 112; Cód. 113; Cód. 114; Cód. 115; Cód. 116;Cód. 118; Cód. 119; Cód. 120.

b) Manuscritos elaborados con pergamino y papel:Cód. 86; Cód. 96; Cód. 98; Cód. 100; Cód. 104; Cód. 107; Cód. 117.

c) Manuscritos elaborados con papel:Cód. 15; Cód. 16; Cód. 37; Cód. 77; Cód. 85; Cód. 88; Cód. 90;Cód. 95; Cód. 101.

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

793

ÍNDICE DE FILIGRANAS *

Cód. 15a) carro (similar a Briquet 3528 y 3544)

* Las filigranas no están reproducidas a tamaño real.* Carecen de filigranas los mss. Cód. 88, 90 y 117.

ELISA RUIZ GARCÍA

794

Cód. 15b) carro (similar a Briquet 3528 y 3544)

Cód. 16a) montes (similar a Briquet 11662)

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

795

Cód. 16c) montes (cierto parecido a Briquet 11850)

Cód. 16b) montes (cierto parecido a Briquet 11850)

ELISA RUIZ GARCÍA

796

Cód. 16e) unicornio (similar a Briquet 9969)

Cód. 16d) cuerno (muy similar a Piccard vol. VII, VI 411;similar a Briquet 7683)

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

797

Cód. 16f) unicornio (muy similar a Briquet 9969)

Cód. 16g) unicornio (cierto parecido a Briquet 9969)

ELISA RUIZ GARCÍA

798

Cód. 16h) león

Cód. 16i) basilisco [dragón según Piccard] (similar a Briquet 2629)

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

799

Cód. 16k) león

Cód. 16l) basilisco [dragón según Piccard] (similar a Briquet 2639)

ELISA RUIZ GARCÍA

800

Cód. 37 hombre [aparece sólo en el sector B](cierto parecido a Briquet 7602)

Cód. 77a), 77b) y 77c) manos con flor (similares a Briquet 11159)

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

801

Cód. 77d) corona (similar a la mitad superior Briquet 4751)

Cód. 85a) corona con escudo

ELISA RUIZ GARCÍA

802

Cód. 85b) “R ROMANI”

Cód. 86a) y 86c) montes rematados con cruz (similar a Briquet 11697)

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

803

Cód. 95a) y 95b) cabeza de ciervo (similar a Briquet 15557)

Cód. 95c) cuerno (similar a Briquet 7690)

ELISA RUIZ GARCÍA

804

Cód. 95d) frutos (muy similar a Piccard vol. XIV, II 539 ó 542;similar a Briquet 7366)

Cód. 95e) rama?

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

805

Cód. 96c) carro(similar a Briquet 3537)

Cód. 96a) mano con flor(similar a Briquet 11154)

Cód. 96b) mano con cruz(similar a Briquet 11086)

ELISA RUIZ GARCÍA

806

Cód. 98d) carro(similar a Briquet 3527)

Cód. 98a) ancla (muy similara Piccard vol. I, 356; similar

a Briquet 448)

Cód. 98b) ancla (muy similara Piccard vol. I, 356; similar

a Briquet 445)

Cód. 98c) arco con flecha(similar a Briquet 780)

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

807

Cód. 100d) “GMC”[hojas de guarda]

Cód. 100a) flor (muy similara Piccard, vol. XII, III 1514;

similar a Briquet 6654)

Cód. 100b) balanza(similar a Briquet 2413)

Cód. 100c) balanza(similar a Briquet 2410)

ELISA RUIZ GARCÍA

808

Cód. 101d) mano con flor

Cód. 101a) mano con flor(similar a Briquet 10719)

Cód. 101b) mano con flor(similar a Briquet 10713)

Cód. 101c) no identificable(¿iglesia?)

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

809

Cód. 104d) anillo(similar a Briquet 689)

Cód. 104a) carro(cierto parecido a Briquet 3548)

Cód. 104b) “BT”

Cód. 104c) corona con rombo(similar a Briquet 1474)

ELISA RUIZ GARCÍA

810

Cód. 104g) carro(similar a Briquet 3538)

Cód. 104e) balanza(similar a Briquet 2572)

Cód. 104f) carro(similar a Briquet 3533)

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

811

Cód. 107e) cabeza de buey(muy similar a Piccard

vol. II, 2; vol. I, 264; similara Briquet 14989)

Cód. 107a) serpientecon corona (similar

a Briquet 13741)

Cód. 107b) serpientecon corona (similar

a Briquet 13747)

Cód. 107c) serpientecon corona (similar

a Briquet 13750)

Cód. 107d) cabeza de buey(muy similar a Piccard

vol. II, 2; vol. I, 264; similara Briquet 14989)

ELISA RUIZ GARCÍA

812

Cód. 107h) mano conlas letras “GM” y flor

[hoja de guarda]

Cód. 107f) columna(muy similar a Briquet 4363)

Cód. 107g) rueda(similar a Briquet 13279)

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

813

ÍNDICE DE PROCEDENCIAS

a) Manuscritos procedentes del monasterio de San Millán de laCogolla:

Cód. 1; Cód. 2; Cód. 3; Cód. 4; Cód. 5; Cód. 6; Cód. 7; Cód. 8;Cód. 9; Cód. 10; Cód. 11; Cód. 12; Cód. 13; Cód. 14; Cód. 15;Cód. 16; Cód. 17; Cód. 18; Cód. 19; Cód. 20; Cód. 21; Cód. 22;Cód. 23; Cód. 24; Cód. 25; Cód. 26; Cód. 27; Cód. 28; Cód. 29;Cód. 30; Cód. 31; Cód. 32; Cód. 33; Cód. 34; Cód. 35; Cód. 36;Cód. 37; Cód. 38; Cód. 39; Cód. 40; Cód. 41; Cód. 42; Cód. 43;Cód. 44; Cód. 45; Cód. 46; Cód. 47; Cód. 48; Cód. 49; Cód. 50;Cód. 51; Cód. 52; Cód. 53; Cód. 54; Cód. 55; Cód. 56; Cód. 57;Cód. 58; Cód. 59; Cód. 60; Cód. 61; Cód. 62; Cód. 63; Cód. 64;Cód. 64 bis; Cód. 64 ter; Cód. 118; Cód. 119 a); Cód. 120 a).

b) Manuscritos procedentes del monasterio de San Pedro deCardeña:

Cód. 65; Cód. 66; Cód. 67; Cód. 68; Cód. 69; Cód. 70; Cód. 71; Cód.72; Cód. 73; Cód. 74; Cód. 75; Cód. 76; Cód. 77; Cód. 119 b) y c).

c) Manuscritos procedentes del Colegio de San Isidro:

Cód. 80; Cód. 87; Cód. 88; Cód. 89; Cód. 90; Cód. 91; Cód. 92;Cód. 93; Cód. 94; Cód. 95; Cód. 96; Cód. 97; Cód. 98; Cód. 99;Cód. 100; Cód. 101; Cód. 102.

ELISA RUIZ GARCÍA

814

d) Manuscritos de procedencia varia:

Cód. 78; Cód. 79; Cód. 81; Cód. 82; Cód. 83; Cód. 84; Cód. 85;Cód. 86; Cód. 103; Cód. 104; Cód. 105; Cód. 106; Cód. 107;Cód. 108; Cód. 109; Cód. 110; Cód. 111; Cód. 112; Cód. 113;Cód. 114; Cód. 115; Cód. 116; Cód. 117; Cód. 120 b).

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

815

ÍNDICE DE ILUSTRACIONES

Págs.

San Gregorio Magno, Moralia in Iob (Cód. 1, f. 82v) ................. 161Biblia (Cód. 2, f. 181v) ....................................................................... 167Enrique de Segusio, Summa super titulis Decretalium (Cód. 4,

f. 139v) ............................................................................................ 173Casiodoro, Expositio psalmorum (Cód. 8, f. 310v) ........................ 185Casiodoro, Expositio psalmorum (Cód. 8, f. 312v) ........................ 191Lectionarium (Cód. 9, f. 204v) ........................................................... 193San Braulio de Zaragoza, Vita sancti Emiliani (Cód. 10, f. 105r) .. 199Pedro Comestor, Historiae scholasticae (Cód. 11, f. 249r) ............ 111Vitae sanctorum (Cód. 13, f. 216r) .................................................... 119Liber commicus (Cód. 22, f. 3v) ........................................................ 175Liber commicus (Cód. 22, f. 93r) ....................................................... 181San Isidoro, Etymologiarum libri XX (Cód. 25, f. 16v) ................. 191San Isidoro, Etymologiarum libri XX (Cód. 25, f. 146r) ............... 199San Agustín, De ciuitate Dei (Cód. 29, f. 88v) .............................. 213Beato de Liébana, Commentarium in Apocalypsin libri XII

(Cód. 33, f. 20v) ........................................................................... 229Beato de Liébana, Commentarium in Apocalypsin libri XII

(Cód. 33, f. 36v) ........................................................................... 239Eusebio de Cesarea, Eis tò Asma tôn Asmáton (Cód. 37, f. 279r) .. 249Regulae generales breuiarii et missalis (Cód. 43, f. 3r) ................... 271Capitularium - Collectaneum (Cód. 54, f. 201v) .............................. 305Liber ordinum (Cód. 56, f. 10v) ........................................................ 313Guillermo Durante, Speculum iudiciale (Cód. 65, f. 243r) .......... 351

ELISA RUIZ GARCÍA

816

Págs.

Pedro Comestor, Historiae scholasticae (Cód. 70, f. 138v) ........... 365Códice de Roda (Cód. 78, f. 197r) ..................................................... 393Cronicón romanceado de Cardeña (Cód. 79, f. 433r) ....................... 407Biblia (Cód. 83, f. 61r) ........................................................................ 427Biblia romanceada (Cód. 87, f. 130r) ................................................. 437Martín Polono, Chronicon summorum Pontificum et Imperatorum

Romanorum (Cód. 90, f. 22r) ....................................................... 447San Jerónimo, Epistolae (Cód. 92, f. 1r) ......................................... 455Jorge de Trebisonda, Rhetoricorum libri V (Cód. 93, f. 1r) ......... 463San Gregorio Magno, Regula pastoralis (Cód. 96, f. 1v) ............. 471Biblia (Cód. 102, f. 94v) ..................................................................... 487Gil de Ayllón, Padrón de los vecinos de Soria (Cód. 110, f. 23r) .... 505Inventario del archivo del monasterio de San Salvador de Oña

(Cód. 113, f. 10r) ........................................................................... 513

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

817

TABLA DE CONCORDANCIADE LAS ANTIGUAS SIGNATURAS

SIGNATURA ACTUAL PÉREZ PASTOR LOEWE-HARTEL MEMORIAL RAH

Procedencia del fondo: San Millán de la Cogolla

Cód. 11 1 1 1 F 167Cód. 12 2 15 [F 169]Cód. 13 3 16 16 F 168Cód. 14 4 35 F 174Cód. 15 5 2 2 F 171Cód. 16 6 36 F 175Cód. 17 7 4 F 172Cód. 18 8 3 3 F 173Cód. 19 9 5 5 F 170Cód. 10 10 7 7 F 181Cód. 11 11 12 12 F 176Cód. 12 12 34 [F 183]Cód. 13 13 6 6 F 177Cód. 14 14 23 23 F 184Cód. 15 15 10 F 180Cód. 16 16 11 F 178Cód. 17 17 32 32 F 179Cód. 18 18 17 17 F 185Cód. 19 19 33 33 F 182Cód. 20 20 22 22 F 186Cód. 21 21 28 28 F 191

ELISA RUIZ GARCÍA

818

SIGNATURA ACTUAL PÉREZ PASTOR LOEWE-HARTEL MEMORIAL RAH

Cód. 22 22 29 29 F 192Cód. 23 23 31 31 F 197Cód. 24 24 25 25 F 188Cód. 25 25 8 8 F 194Cód. 26 26 13 13 F 196Cód. 27 27 9 9 F 195Cód. 28 28 21 F 198Cód. 29 29 24 24 F 187Cód. 30 30 27 27 F 190Cód. 31 31 30 30 F 193Cód. 32 32 26 26 F 189Cód. 33 33 39 39 F 199Cód. 34 34 38 38 F 202Cód. 35 35 42 42 F 207Cód. 36 36 14 F 201Cód. 37 37 37 F 203Cód. 38 38 40 40 F 200Cód. 39 39 19 19 F 204Cód. 40 40 18 F 206Cód. 41 41 20 F 205Cód. 42 42 41 F 208Cód. 43 43 48 F 213Cód. 44 44 52 52 F 218Cód. 45 45 49 F 214Cód. 46 46 44 44 F 212Cód. 47 47 47 47 F 211Cód. 48 48 45 F 210Cód. 49 49 46 F 216Cód. 50 50 57 F 217Cód. 51 51 53 F 219Cód. 52 52 54 54 F 220Cód. 53 53 51 51 F 221Cód. 54 54 55 F 222Cód. 55 55 56 56 F 223Cód. 56 56 58 F 224Cód. 57 57 59 F 225Cód. 58 58 60 60 F 226Cód. 59 59 61 61 F 227

REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA

819

SIGNATURA ACTUAL PÉREZ PASTOR LOEWE-HARTEL MEMORIAL RAH

Cód. 60 60 62 62 F 228Cód. 61 61 63 63 F 229Cód. 62 62 64 64 F 230Cód. 63 63 65 F 231Cód. 64 64 F 232Cód. 64 bis 64 bis 43 43 F 209Cód. 64 ter 64 ter 50 50 F 215Cód. 118Cód. 119 a)Cód. 120 a)

Procedencia del fondo: San Pedro de Cardeña

Cód. 65 65 1 F 240Cód. 66 66 2 F 241Cód. 67 67 3 F 242Cód. 68 68 4 F 243Cód. 69 69 5 F 244Cód. 70 70 6 6 F 245Cód. 71 71 7 F 246Cód. 72 72 8 F 247Cód. 73 73 9 F 248Cód. 74 74 10 F 249Cód. 75 75 11 11 F 250Cód. 76 76 12 12 F 251Cód. 77 77 F 233; II-2-4

Cód. 119 b) y c)

SIGNATURA ACTUAL SIGNATURAS ANTIGUAS

Procedencia varia

Cód. 78 18 Cód. de RodaCód. 79Cód. 80 12-11-1 / 3 C. de San IsidroCód. 81Cód. 82 Est. 10 gr. 2 núm. 39 adic. SalazarCód. 83 Est. 10 gr. 2 núm. 37 Salazar; 12-10-7Cód. 84 11-1-6 núm. 1; 2.o arm. núm. 8Cód. 85 Est. 18 gr. 1.a núm. 10Cód. 86 Est. 10 gr. 7.a núm. 41

ELISA RUIZ GARCÍA

820

SIGNATURA ACTUAL SIGNATURAS ANTIGUAS

Procedencia del fondo: Biblioteca de san Isidro * > Biblioteca de las Cortes

Cód. 87Cód. 88 12-11-1 / 2Cód. 89 Est. 11 gr. 1.a núm. 5Cód. 90 III. AA.8; 11-11-1Cód. 91 Est. 11 gr. 1.a núm. 11Cód. 92 Est. 11 gr. 1.a núm. 12Cód. 93 Est. 11 gr. 1.a núm. 14Cód. 94 Est. 11 gr. 1.a núm. 18Cód. 95 Est. 11 gr. 1.a núm. 19Cód. 96 12-11-1 / 21Cód. 97 Est. 11 gr. 1.a núm. 22; letra C cajón 7; 17 C 5Cód. 98 Est. 11 gr. 1.a núm. 23Cód. 99 Est. 11 gr. 2.a núm. 24; 12Cód. 100 Est. 11 gr. 2.a núm. 25Cód. 101 216Cód. 102 Est. 11 gr. 2.a núm. 27

Procedencia varia

Cód. 103 3-3-10; 10-10-6; 11-2-8 / 483Cód. 104 Est. 1 caja C alto 13-11-1; 11-9-7 / 1555Cód. 105 11-2-7 / 438; 10-10-6Cód. 106 Est. 1 gr. 2.a núm. 10 pieza 24; F 348; 11-2-6/400Cód. 107 Est. 1 gr. 2.a núm. 11 11-2-6 / 406; 11-2-5 / 11Cód. 108 11-2-6 / 408; 11-2-8Cód. 109 11-3-4 / 632; 11-3-7 / 15Cód. 110 11-2-6 / 409; 11-2-7 / 8 SaavedraCód. 111 11-2-6 / 401; Sala 7.a tabla 5.a

Cód. 112 11-2-6 / 402 Villacastín.Cód. 113 11-2-5 403 OñaCód. 114 11-4-7; 11-3-2 / 536Cód. 115 11-1-3 f. 1.a; 10-10-6 MontserratCód. 116 11-14-6; 11-13-3 / 56 SegarraCód. 117 9-24-6; 4579Cód. 120 b)

* El Colegio fundado por la Compañía de Jesús en Madrid a mediados del sigloxvi ha cambiado en varias ocasiones de titularidad y de nombre. Entre sus denomi-naciones figuran las de Colegio Imperial y Reales Estudios de San Isidro.

El Cód. 80 también procede de esta institución.

ESTE LIBRO SE TERMINÓ DE IMPRIMIR EL DÍA 14

DE FEBRERO DE 1997, FESTIVIDAD DE SAN

VALENTÍN, EN LOS TALLERES DE IMPRENTA

TARAVILLA, MESÓN DE PAÑOS, 6.

28013 MADRID