26
cb'jf v]lt k|ljlw k'l:tsf cb'jf k|lt:kwf{Tdstf clej[l¢ cfof]hgf (MTF/NEP/068/STF) @)&)

cb'jf v]lt k|ljlw k'l:tsf - Food and Agriculture OrganizationSecure Site coin.fao.org/coin-static/cms/media/23/14381645434300/ginger_kheti_pravidi...2 afnL rqm cb'jf jfnLsf] nflu hUuf

  • Upload
    others

  • View
    0

  • Download
    0

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: cb'jf v]lt k|ljlw k'l:tsf - Food and Agriculture OrganizationSecure Site coin.fao.org/coin-static/cms/media/23/14381645434300/ginger_kheti_pravidi...2 afnL rqm cb'jf jfnLsf] nflu hUuf

cb'jf v]lt k|ljlw k'l:tsf

cb'jf k|lt:kwf{Tdstf clej[l¢ cfof]hgf

(MTF/NEP/068/STF)

@)&)

Page 2: cb'jf v]lt k|ljlw k'l:tsf - Food and Agriculture OrganizationSecure Site coin.fao.org/coin-static/cms/media/23/14381645434300/ginger_kheti_pravidi...2 afnL rqm cb'jf jfnLsf] nflu hUuf

2

© ;+o'/fi6« ;+3Lo vfB tyf s[lif ;+u7g @)!$

;+o'/fi6« ;+3Lo ejg, k'Nrf]s, nlntk'/, g]kfn

kf]i6 jS; g+= @%, sf7df8f}+

kmf]g g+= ))((&–!–%%@#@)), %%@#@#(, %%@#(()

ˆofS; g+=))(&&–!–%%@^#%*

d"b|0fM

Page 3: cb'jf v]lt k|ljlw k'l:tsf - Food and Agriculture OrganizationSecure Site coin.fao.org/coin-static/cms/media/23/14381645434300/ginger_kheti_pravidi...2 afnL rqm cb'jf jfnLsf] nflu hUuf

3

E"fldsf

vfB j:t'sf] vfB :jR5tf / u'0f:t/ sfod /fVgsf] nflu jfnL

pTkfbg b]lv ljl ljt/0f ;Dd s[ifsx?n] cjnDag ug]{'kg]{ c;n k|s[ltsf

;j} lofsnfkx?nfO{ ;du|df c;n s[lif cEof; elgG5 . c;n s[lif

cEof;sf] cg';/0faf6 sfdbf/sf] lxt Pj+ jftfj/0fLo tyf dfgjLo :jf:Yo

;'/Iffdf d2t ldNb5 .

vf; u/L cg'ko' tl/sfn] pTkfbg, e08f/0f / k|zf]wg ul/Psf s[lif

pkhx?sf] ;]jgaf6 jftfj/0f Pj+ dfgj tyf 3/kfn'jf hgfj/x?nfO{

ltgLx/sf] :jf:Yodf cfpg ;Sg] hf]lvdx?af6 hf]ufpg c;n s[lif

cEof;sf] yfngL ePsf] xf] . pTkfbg, k|zf]wg, Kofs]lhË tyf ahfl/s/0fsf

qmddf xfgLsf/s ;'IdhLjx? / cvfB j:t'sf] ;+d0f -h:t} /f;folgs

cjz]if_ af6 vfB a:t'x? cg'kof]ulzn x'g ;Sb5g\ .

w]/} b]zx?n] ;/sf/L jf gLlh If]qaf6 cf–cfˆgf c;n s[lif cEof;sf

cfwf/x? lgwf{/0f u/]sf 5g\ . ;fdfGotof c;n s[lif cEof;sf cfwf/x?

lgof{t Aofkf/ k|a4{gsf] nfuL tof/ ul/Psf x'G5g\ . vfBfGgsf]

u'0f:t/k|lt ;r]t cfGtl/s pkef]fx?sf] dfunfO{ dWogh/ u/]/ klg c;n

s[lif cEof;sf cfwf/x? tof/ ug{ yflnPsf] 5 . c;n s[lif cEof;sf

cfwf/x?sf] s]lx pbfx/0fsf ?kdf Unf]jnUofk (GLOBALGAP) ,

cfl;ogUofk (ASEANGAP), So'Uofk jf yfO{Uofk (QGAP), O{lG8ofUofk

(INDIA GAP) / h]–Uofk jf hfkfgUofk (JGAP) nfO{ lng ;lsG5 .

g]kfnsf] ;Gbe{df x]g]{ xf] eg] c;n s[lif cEof;sf] s'g} cfwf/ agL

;s]sf] cjZyf 5}g . cb'jf h:tf] lgof{tof]Uo j:t'sf] Jofj;flos pTkfbg

u/L cfo cfh{g ug{ :jR5 Pj+ u'0f:t/Lo jfnL pTkfbg ug'{kg]{ 68\sf/f]

r'gf}tL xfd|f] ;fd' 5 . t;y{ g]kfndf cb'jfjfnL pTkfbgsf] vfB :jR5tf

sfod ub}{ cGt/fli6«o ahf/sf] dfkb08 cg's"n u'0f:t/o' cb'jf

pTkfbgdf ;3fp k'¥ofpgsf nflu cb'jf pTkfbg k|0ffnLdf ;'wf/ ug]{ x]t'

c;n s[lif cEof;nfO{ dWo gh/ ub}{ of] cb'jf v]lt k|ljlw k'l:tsf tof/

ul/Psf] xf] . o; k'l:tsfsf] cGtdf g]kfn cb'jf pTkfbs tyf Joj;foL ;+3,

g]kfnn] lgwf{/0f u/]sf] cb'jf u''0f:t/ dfkb08x? ;dfj]z ul/Psf] 5 .

Page 4: cb'jf v]lt k|ljlw k'l:tsf - Food and Agriculture OrganizationSecure Site coin.fao.org/coin-static/cms/media/23/14381645434300/ginger_kheti_pravidi...2 afnL rqm cb'jf jfnLsf] nflu hUuf

4

ljifo ;"rL

cfj/0f k[i6 !

e"ldsf #

ljifo ;"rL $

c;n s[lif cEof;sf nflu v]lt of]hgf 1

hUuf 5gf}6 1

afnL rqm 2

jLp Joj:yfkg 2

jLp 5gf}6 2

jLp b/ 3

jLp pkrf/ 3

hUufsf] tof/L tyf df6f] pkrf/ 4

/f]Kg] ;do 5

/f]Kg] tl/sf 5

dnvfb Joj:yfkg 6

5fkf] Joj:yfkg 7

emf/ Joj:yfkg tyf uf]8d]n 7

a|'gL -dfpjLp_ lgsfNg] 8

l;+rfO{ 8

ps]/f nufpg] 9

cGt/afnL 9

cb'jf jfnL] Plss[t zq'hLj Joj:yfkg 10

cb'jfdf nfUg] k|d'v /f]ux? 10

cb'jfdf nfUg] sL/fx? 12

Plss[t zq'hLj Joj:yfkg ljlw 14

e08f/0f ubf{ ckgfpg' kg]{ pkfox? 16

jfnL tof/L, ;+sng tyf ahfl/s/0f 17

jfnL tof/L cjlw 17

jfnL vGg] 17

s[ifs:t/ ;kmfO,{ u|]8LË, KofsLË, e08f/0f / ahfl/s/0f 17

;+sng s]Gb|:t/ ;kmfO{, KofsLË / e08f/0f 18

cg';"rL !M tfhf cb'jfsf] u'0f:t/ 19

cg';"rL @M l;+uf] ;'7f]sf] u'0f:t/ 20

cg';"rL #M 6'f ;'7f]sf] u'0f:t/ 21

;Gbe{ ;fdu|L 22

Page 5: cb'jf v]lt k|ljlw k'l:tsf - Food and Agriculture OrganizationSecure Site coin.fao.org/coin-static/cms/media/23/14381645434300/ginger_kheti_pravidi...2 afnL rqm cb'jf jfnLsf] nflu hUuf

1

c;n s[lif cEof;sf nflu v]lt of]hgf

c;n s[lif cEof; ckgfO{ v]lt ug{ rfxg] s[ifsn] ;j{ k|yd cfkm\gf] v]tjf/Ldf cb'jf

pTkfbgsf] of]hgf agfO{ cfkm\gf] ;d"xdf k]z ug'{ k5{ . p of]hgfdf lgDgfg';f/sf

ljj/0fx? ;dfj]z ug'{ kb{5 .

s[ifssf] gfd, 7]ufgf -lhNnf, uf=lj=;=÷g=kf=, j8f g+=, ufpF÷6f]n_

kfl/jfl/s k[i7e"dL -hDdf kl/jf/ ;+Vof, s[lif k]zfdf ;+nUg kl/jf/sf] ;+Vof,

v]lt ug]{ u/]sf] hUufsf] If]qkmn tyf :jfldTj_

s[ifs ;d"xsf] gfd / ;d"xdf ;Dxfn]sf] lhDd]jf/L÷kb

ljj/0f k]z u/]sf] ;fn

cb'jf pTkfbg ug]{ hUuf tyf To;sf] If]qkmnM -km/s km/s lsQf ePdf

Kn6g+j/_

v]lt ug{ g;lsPsf] If]qkmn -/f]kgL÷s¶f÷laufxf_

cb'jf v]lt ug{ vf]h]sf] hdLgsf] v]lt Oltxf; cyf{t ljutsf jif{x?df ;f]

hdLgdf nufO{Psf jfnLx?, ltgdf nfu]sf /f]u Pj+ sL/f / /f]u÷sL/f ;+ldt

hUufdf ;'wf/sf nflu ckgfO{Psf pkfox?

ut jif{sf] jfnL r of]hgf

hUuf 5gf}6

cb'jf v]lt ug{ Gofgf] tyf cf]l;nf] 7fpF+ clt pko' x'G5 . cb'jfjfnLn] xn'sf 5fofF

dg k/fpF5 . lk=Pr=dfg %=% b]lv ^=%;Dd ePsf] df6f]df cb'jf v]lt /fd|f] x'G5 .

cb'jf v]ltsf] nflu hUuf 5gf}6 ubf{ lgDg k|s[lt ePsf] hUuf 5fGg' pko' x'G5 .

k|;:t dfqfdf k|fËfl/s kbfy{ ePsf] hUuf

kfgLsf] /fd|f] lgsf; ePsf] hUuf

Psbd} lrD6\ofO{nf] jf v;|f] jfnf}6] df6f] gePsf] hUuf

sDtLdf #) ;]=ld= ulx/f] bf]d6 lsl;dsf] df6f] ePsf] hUuf

aif{}lkR5] lg/Gt/ ?kdf cb'jf v]lt gul/Psf] hUuf

cb'jf v]lt ;fdfGotof le/fnf] hldgdf ul/g] xF'bf ;+efljt e"–Ifo lgoGq0fsf

nflu cfnL (contour bund), vf]N;f (contour ditches) / 5fkf]sf] oyf]lrt Joj:yf

ug'{ kb{5 . ;fy} jiff{sf] kfgLnfO{ /fd|f] / ;'/lIft lgsf; lbO{g' k5{ .

Page 6: cb'jf v]lt k|ljlw k'l:tsf - Food and Agriculture OrganizationSecure Site coin.fao.org/coin-static/cms/media/23/14381645434300/ginger_kheti_pravidi...2 afnL rqm cb'jf jfnLsf] nflu hUuf

2

afnL rqm

cb'jf jfnLsf] nflu hUuf 5gf}6 ubf{ jfnL rqmdf ljz]if Wofg k¥'ofpg' k5{ .

k|To]s jif{ Pp6} hdLgdf cb'jf v]lt ubf{ vfBtTjsf] sdL x'guO{ pTkfbg sd

x'g ;S5 . ;fy} cb'jfsf] ufgf] s'xfpg] d'Vosf/s 9';L -h:t} lklyod /

ˆo"hfl/od_ tyf JoS6]l/ofsf] ;+qmd0f qmdzM j[l4 x'Fb} hfG5 .

Pp6} hdLgdf jif]{gL cb'jf v]lt ul/of] eg] t];|f] / rf}yf] jif{ ;Dddf cb'jfsf]

pTkfbg gLs} 36\g hfG5 . ;f]af6 jRg slDtdf b'O{ jif{ Tof] 7fpFdf k'gM cb'jf

v]lt ug'{ x'Fb}g .

gofF hftsf] jLp j[l4sfnfuL ljut jif{df cb'jfv]tL gul/Psf] hUuf x'g' kb{5 .

klxnf] jif{ cb'jf nufPsf] :yfgdf bf];|f] jif{ klg cb'jf nufO{Pdf klxn] 5f]8LPsf

cb'jfsf ufgf]x? pd|LG5g\ / csf]{ jif{ /f]lkPsf] hft ;+u ldl;P/ hftLo z'4tfdf

klg sdL cfpF5 .

To;}n] tn lbO{P cg';f/ afnL r ckgfpg' k5{ . Pp6f tLgjif]{ afnL rdf

sd;]sd Pp6f sf];]jfnL ;dfj]z u/fO{g' k5{ . pbfx/0fsf]nflu afnLr

lgDgfg';f/ x'g ;Sg]5 .

Tflnsf != cb'jf v]ltsf] ltg jif]{ jfnL r

jif{ klxnf] bf]>f] t]>f]

ljsNk != cb'jf ds}–ux'F ds}–d6df;–tf]/L

ljsNk @= cb'jf±ds} e6df; ds}–tf]/L

ljsNk #= cb'jf ds}±af]8L sf]bf]

jLp Joj:yfkg

jLp 5gf}6

;kmn cb'jf v]ltsf nflu jLp ufgf]sf] plrt 5gf}6 g} klxnf] dxTjk"0f{ kfOnf

dflgG5 . u'0f:t/Lo jLp ufgf] 5gf}6 ubf{ lgDg s'/fdf ljz]if Wofg lbg' kb{5 .

k|of]u x'g] jLpsf] >f]t v'n]sf] x'g' k5{ .

jLp ufgf] s'lxg] /f]u gnfu]sf] v]t÷af/Laf6 ;+sng ul/Psf] x'g'k5{ .

ufgf] s'lxg]/f]u gePsf] / sL/f gnfu]sf] :j:y jLpufgf] x'g'k5{ .

gfFuf] cfFvfn] 9';L b]Vg ;lsb}g t/ /f]usf] nIf0fx? b]Vg ;lsG5 . olb

ufgf]sf] jflx/L efu c;fwf/0f WjfF;] (Water soaked) b]lvPsf] 5 jf ufgf]sf]

leqL efu (Pith) Wjf+;] b]lvPsf] 5 eg] 9';Lsf] cfd0f e};s]sf] 7fgL jLpsf]

nflu sbfkL 5gf}6 ug'{ x'+b}g .

jLp ufgf]sf] cfsf/, /+u / u'0f hft cg';f/sf] -hftLo ?kdf z'4_ x'g'k5{ .

Page 7: cb'jf v]lt k|ljlw k'l:tsf - Food and Agriculture OrganizationSecure Site coin.fao.org/coin-static/cms/media/23/14381645434300/ginger_kheti_pravidi...2 afnL rqm cb'jf jfnLsf] nflu hUuf

3

jLp ufgf]sf] af]qmf v'O{lnPsf] x'g'x'+b}g .

jLpsf nflu slDtdf Pp6f 6';f lg:sg ;Sg] kf]l6nf] ufgf] x'g'k5{ .

jLp b/

cb'jfsf] gof+ -jRrf_ ufgf]nfO{ jLpsf] ?kdf k|of]u ul/G5 .

cb'jfsf] hft x]/L jLp ufgf] $) u|fd b]lv ^) u|fd ;Ddsf] x'g'k5{ .

k|lt O{sfO{ If]qkmndf jLp slt nfU5 eGg] s'/f cb'jfsf] hft, ufgf]sf] cfsf/

tyf /f]Kg] tl/sfdf e/ kb{5 . h:t} 8\ofª jf j]8 tl/sfn] /f]Kbf k|lt /f]kgL

@@% ls=u|f jLp rflxG5 eg] ljgf 8\ofª nuftf/ nfOgdf /f]Kbf k|lt /f]kgL

@&% ls=u|f ;Dd jLp nfUb5 .

jLp pkrf/

ufgf] s'lxg] /f]usf] ;d:of g]kfnsf] k|foM ;j} If]qdf b]lvPsf]] 5 . g]kfnsf] k|foM ;j}

If]qdf ufgf] s'lxg] /f]usf] ;d:of ePsfn] cb'jf v]ltdf ufgf] s'lxg] /f]u lgoGq0fsf

nflu jLp pkrf/ ug'{ cToGt dxTjk"0f{{ lofsnfk dflgG5 . o; /f]usf] /f]syfdsf]

nflu jLp pkrf/ g} k|efjsf/L Pj+ Jofjxfl/s pkfo k|df0fLt ePsf] 5 . 5gf]6

ul/Psf jLp ufgf]nfO{ tn lbO{Psf h}ljs jf /;folgs dWo] s'g} Ps ljlwjf6

pkrf/ ug{ ;lsG5 .

s_ h}ljs ljlwaf6 pkrf/ tl/sf

!)) ln6/ kfgL c6fpg] -! km"6 rf}8fO{, ! km"6 prfO{ / $ lkm6 nDafO{_ Ifdtfsf]

vf8n agfpg] . ;f] Vff8ndf kfgL c8\g] u/L Knfl:6s laR5fpg] . !)) ln6/

kfgLdf ! lsnf]u|fd -!) u|fd k|lt ln6/ kfgLdf_ 6«fO{sf]8df{ lel/l8 jf xlh{ofgdsf]

sNr/ ld;fO{ 3f]n agfpg] . ;f] 3f]ndf @&% lsnf] jLp pkrf/ ug{ ;lsG5 . ;a}

ufgf]x?nfO{ 3f]ndf 8'afP/ ufgf]sf] jflx/L ;tx tyf sfl6Psf] jf efFlrPsf] efudf

n]k nfu] h:tf] agfpg' kb{5 . jLp ufgf]x?nfO{ al8df Ps 3G6f ;Dd 8'jfP/

lgsfNg] / ufgf]df nfu]sf] n]k g;'sf]; eGgsf nflu Knfl:6sn] 9fSg] Joj:yf

ldnfpg' kb{5 . pkrf/ kl5 ;f]xL lbg jLp /f]Kg] Joj:yf ug{ ;s] jl9 k|efjsf/L

x'G5 . 6«fO{sf]8df{sf] pkrf/ kl5 jLpnfO{ 3fddf sbfkL ;'sfpg' xFb}g . pkrf/sf]

k|efjsfl/tfsf] nflu jLp /f]k] kl5 df6f]df lr:ofg e}/xg' cfjZos 5 . jLp pkrf/

kl5 6«fO{sf]8df{sf] 3f]n ar]df To;nfO{ cb'jf nufpg] s'n];f]df k|of]u ug{ ;lsG5 .

o;af6 df6f]df 6«fO{sf]8df{sf] ;+Vof j[l4 x'g hfG5 .

Page 8: cb'jf v]lt k|ljlw k'l:tsf - Food and Agriculture OrganizationSecure Site coin.fao.org/coin-static/cms/media/23/14381645434300/ginger_kheti_pravidi...2 afnL rqm cb'jf jfnLsf] nflu hUuf

4

v_ /;folgs ljlwaf6 pkrf/ tl/sf

5gf]6 ul/Psf jLp ufgf]x?nfO{ d]6fNofS;Ln *% / DofGsf]h]a ^$% ePsf] l/8f]dLn

jf d]6sf] gfds ljiffbL k|lt ln6/ kfgLdf @ u|fd / AofS6]l/ofhGo /f]usf] ;Defjgf

ePdf :6«]K6f]dfO{l;g ;Nkm]6 ( % / 6]6«f;fO{{SnLg xfO{8«f]Snf]/fO{8 ! % ePsf] cn;Lg

jf cg';Lg gfds ljiffbL k|lt ln6/ kfgLdf ! u|fdsf b/n] /fvL tof/ kfl/Psf] k|lt

ln6/ 3f]ndf Ps ls=u|f= jLpsf] b/n] Ps3G6f 8'jfO{ pkrf/ ug{ ;lsG5 . pkrfl/t

jLpnfO{ 5fFofdf /fd|/L cf]efO{ ;s]kl5 /f]Kg'k5{ . dfyL pNn]v u/] h:t} !)) ln6/

Ifdtfsf] vf8n tof/ ug]{ . olb @&% lsnf] aLp pkrf/ ug'{ 5 eg] !)) ln6/ kfgL

lng] . To;df @)) u|fd d]6fNofS;Ln *% / DofGsf]h]a ^$% ePsf] ljiffbL

/ !))u|fd :6«]K6f]dfO{l;g ;Nkm]6 ( % / 6]6«f;fO{{SnLg xfO{8«f]Snf]/fO{8 ! % ePsf]

ljifbL ld;fO{ 3f]n agfpg] . pSt 3f]ndf jLpsf nflu 5gf]6 ul/Psf cb'jfsf] kfgfx?

Knfl:6s ]6df jf hfnL emf]nfdf /fvL Ps 306f ;Dd 8'jfO{ /fVg] . klxnf]

k6sdf ;a} ufgfx? 8'jfpg g;lsPdf #–$ k6s ;Dd klg pSt ljiffbLsf] 3f]n

k|of]u ug{ ;lsG5 t/ kfgL yKg' k/]df pk/f]St b/n] kfgLsf] cfotg cg';f/ ljiffbL

yKb} hfg' kb{5 . Ps 3G6f ;Dd 8'jfO{Psf jLp ufgfx? aflx/ lgsfn]/ 5fFofdf

cf]efP kl5 t'?Gt} jf !–@ lbgkl5 ;Dd /f]Kg ;lsG5 . o;f] ubf{ cb'jfsf 6';fx?

Eg] ;'Sg' x'Fb}g .

hUufsf] tof/L tyf df6f] pkrf/

cb'jf v]ltsf nflu hldgsf] ulx/f] vghf]t cfjZos kg]{ ePsf]n] hdLg $–% k6s

hf]t]/, 8Nnf k'm6fO{ df6f]nfO{ dl;gf] kfg'{k5{ . To; kl5 df6f]df ePsf emf/kftx?

x6fpg' k5{ . hdLgsf] v]lt Oltxf;sf] ljZn]if0f cg';f/ ;+ldt hUuf eP h}ljs ljlw

ckgfO{ df6f] pkrf/ ug'kb{5 . ;+ldt df6f]sf] h}ljs pkrf/sf nflu hldgdf

sDkf]i6 dn k|of]u ug{' !) lbg cufj} @) lsnf]u|fd /fd|/L kfs]sf] sDkf]i6 dndf !

lsnf]u|fd 6«fOsf]8df{ lel/8L cyjf xlh{ofgd ld;fO{ @% b]lv @* l8u|L ;]= tfkddf

/fVg'kb{5 . pSt sDkf]i6nfO{ !) lbg;Dd @÷@ lbgsf] cGt/df

cf]N6fO{ kN6fO{ 6«fOsf]8df{sf] a[l4 ug]{ . o;l/ pkrfl/t sDkf]i6nfO{ kfs]sf] sDkf]i6df

/fd|/L ld;fP/ %)–^) 8f]sf] -!=% 6g_÷/f]kgLsf b/n] cb'jf jLp /f]Kg] s'n];f]df k|of]u

ug]{ .

Page 9: cb'jf v]lt k|ljlw k'l:tsf - Food and Agriculture OrganizationSecure Site coin.fao.org/coin-static/cms/media/23/14381645434300/ginger_kheti_pravidi...2 afnL rqm cb'jf jfnLsf] nflu hUuf

5

v'd|] sL/fsf] k|sf]k jl9 b]lvg] 7fpFdf ;f] sL/f lgoGq0f ug{ d]6f/fO{hLod -

d]6f/fO{hLod Plg;f]lknLof _ ! lsnf]u|fd k|lt /f]kgLsf b/n] dfly eg] em}+ sDkf]i6df

/fv]/ jf gLdsf] lkgf @% lsnf]u|fd k|lt /f]kgL sf b/n]] df6f] pkrf/ ug]{ .

/f]Kg] ;do

cb'jf /f]k0f ug{] ;do cb'jf v]lt ug{ 5gf}6 ul/Psf] :ynsf] xfjfkfgLdf

e/kb{5 . ;dfGotof dWo kxf8L -;d'b| ;tx b]lv !^)) ld6/ prfO{_ If]qdf r}q

dlxgfsf] z'?df cb'jf nufpg pko' x'G5 . To; kl5 k|To]s #)) ld6/ tNnf]

prfO{df @ xKtf kl5 cb'jf nufpg 7Ls x'G5 . ;d'b|L ;tx b]lv &)) ld=

cUnf] :yfgdf a}zfvsf] bf];|f] xKtfdf cb'jf nufpg pko' x'5 . l9nf] u/L cb'jf

nufPdf ufgfx? ;fgf x'g] x'Fbf pTkfbg / u'0f:t/ dzM 36\b} hfG5 . To;}n]

kl/df0ffTds / u'0ffTds pTkfbgsf nfuL 7fpF / xfjfkfgL cg';f/ pko' ;dodf

cb'jf nufpg sf]lz; ug'{kb{5 .

/f]Kg] tl/sf

cb'jf /f]Kg tof/ kfl/Psf] hldgdf #) ;]=dL=sf] km/sdf !) ;]=dL= ulx/f] s'n];f]

agfpg] . jLp ufgf]x? #) ;]=dL=sf] b"/Ldf /fVg] / df6f]n] k'g]{ . o;l/ /f]lkPsf jLp

ufgf]x? % b]lv * ;]=dL= df6f]n] k'l/Psf] x'g'kb{5 . 8ØfËdf jLp nufp+bf

hldgsf] ;fdfGo ;tx eGbf dfly g} kg]{ u/L jLp /fKg' kb{5 . o;af6 jiff{ofddf

ufg]f jl/kl/ lgsf; /fd|f] x'G5 . al8 ulx/fO{df jLp /f]lkPdf ufg]f jl/kl/ lgsf;

cj?4 eO{ ufg]f s[lxg] ;d:of b]lvg ;S5 . kfgLsf] plrt lgsf; ePsf dWokxf8L

If]qsf 7fpFdf x/]s $ nfO{g -!@) ;]dL_ kl5 Ps nfO{g 5f]8\b} /f]Kg ;lsG5 .

t/fO{ tyf leqL dw]; hxfF kfgL hDg] ;d:of x'g ;S5, To:tf 7fpFdf ^) ;]=dL=

rf}8f / !% ;]=dL= cUnf] 8\ofË agfO{ k|lt 8\ofË @ nfOgsf b/n] pk/f] b"l/df cb'jf

/f]Kg' k5{ . o;/L agfPsf] 8\ofËdf k|To]s @ nfO{g kl5 kfgLsf] plrt lgsf;sf]

nflu ;lhn} kfgL aUg ;Sg] s'n];f] agfpg' kb{5 .

lrq != cb'jf /f]k0f ljlw

Page 10: cb'jf v]lt k|ljlw k'l:tsf - Food and Agriculture OrganizationSecure Site coin.fao.org/coin-static/cms/media/23/14381645434300/ginger_kheti_pravidi...2 afnL rqm cb'jf jfnLsf] nflu hUuf

6

jLpsf] ?kdf k|of]u ePsf] dfp ufgf] -a|'gL_ pld|P kl5 jfnL tof/ x'g' cufj} ;fpg–

ebf}df lgsfNg' 5 eg] pk/f] cg';f/ jLp nufpg] b"/L / ulx/fO{ ldnfP/ ;a} jLp

ufgf]sf 6';fx? Ps} lbzftk{m kmsf{O{ /f]Kg'k5{ . o;/L /f]Kbf dfp jLpsf] :yfg kQf

nufpg / efFr]/ lgsfNg ;lhnf] x'G5 . jLpsf] pd|g] efu leq kf/L tn e'msfP/

/f]Kbf a|'gL efFr]/ lgsfNg ;xh x'G5 ;fy} a|'gL lgsfNbf cb'jfsf] ;/fdf sd bvn

k'Ug] x'G5 .

dnvfb Joj:yfkg

cb'jfjfnL nfO{ k|z:t dnvfbsf] cfjZostf kb{5 . h}ljs, /;folgs / ;+d0fd'

k|f+ufl/s dn k|of]u u/]/ cb'jfnfO{ rflxg] vfBtTj cfk"lt{ ug{ ;lsG5 . dnsf]

dfqf :yfg ljz]if km/s kb{5 . k|f+ufl/s v]lt ug'{ kbf{ k|lt /f]kgL @ 6gsf b/n]

/fd|f];+u kfs]sf] sDkf]i6dn k|of]u ug'kb{5 . k|lt /f]kgL v]t÷af/Ldf, ;fwf/0ftof

#=&% lsnf]u|fd gfO{6«f]hg, @=%) lsnf]u|fd km:kmf]/; / @=%) lsnf]u|fd kf]6f; k|of]u

u/]df clwstd pTkfbg lng ;lsg] cg';Gwfg glthfn] b]vfPsf] 5 . pk/f] b/

cg';f/ k|lt /f]kgL -%)) ju{ ld6/_ l8=P=kL=, o"l/of / Do'/]6 ckm kf]6f;sf] dfqf

lgDgfg';f/ k|of]u ug'{k5{ .

tflnsf @= cb'jfjfnLdf /f;folgs dnsf] k|of]u

dn vfbsf] gfd kl/df0f÷/f]kgL k|of]u ug]{ ;do

l8=P=kL= %=) lsnf]u|fd hdLgsf] clGtd tof/Ldf

o"l/of ^=) lsnf]u|fd b'O{ k6s, cfwf cfwf,

klxnf] M pd|]sf] ! dlxgfkl5 klxnf] uf]8d]n kZrft

jf]6sf] rf/} lt/ df6f]df ld;fpg]

bf]>f] M pd|]sf] @ dlxgf kl5 bf];|f] uf]8d]n kZrft

Do'/]6 ckm kf]6f; $=) lsnf]u|fd b'O{ k6s, cfwf cfwf klxnf] hldgsf] clGtd tof/L

bf]>f] pd|]sf] @ dlxgf kl5 bf];|f] uf]8d]n kZrft

s[ifs cg'ejsf cfwf/df jLp nufpg] vf]N;fdf /f;folgs dnvfb /fVbf

jLpsf] ;Dks{df cfp+bf / cb'jf jfnLdf /f;folgs dnvfb -o'l/of_ 6k8«]; ubf{ ufg]f

s'xfpg] /f]usf] k|sf]k a9\g] ePsfn] /f;folgs dnvfbsf] k|of]u eGbf /fd|f];+u kfs]sf]

k|fËfl/s dnsf] k|of]udf g} hf]8 lbg' plrt x'G5 .

df6f]df lr:ofg arfO{ /fVg / vfBtTj cfk"lt{df ;Gt'ng ldnfpg k|fËfl/s dnn]

dxTjk"0f{ e"ldsf lgjf{x ug]{ ub{5 . t;y{ cb'jf /f]Kg' eGbf @ xKtf klxnf /fd|f];Fu

kfs]sf] ;+d0fd' k|f+ufl/s dn -sDkf]i6 jf uf]7]dn_ %) b]lv ^) 8f]sf k|lt /f]kgLsf

Page 11: cb'jf v]lt k|ljlw k'l:tsf - Food and Agriculture OrganizationSecure Site coin.fao.org/coin-static/cms/media/23/14381645434300/ginger_kheti_pravidi...2 afnL rqm cb'jf jfnLsf] nflu hUuf

7

b/n] cb'jf nufpg] hdLgdf ;dfg ?kn] km}nfO{ 3fddf ;'Sg glbO{ hf]t]/ df6f]df

ldnfpg' k5{ .

o;sf] cnfjf tf]/Lsf] kLgf k|lt /f]kgL !)) lsnf]u|fdsf] b/n] w"nf] kf/]/ cb'jf /f]Kg'

cuf8L s'n];f]df k|of]u ul/Pdf vfBtTjx? ylkg'sf ;fy} ufgf]s'lxg] /f]usf] /f]syfd

ug{ ;xof]u k'¥ofpF5, kmn :j?k pTkfbgdf ;d]t j[l4 x'G5 .

5fkf] Joj:yfkg

;'Vvf df};dsf] sf/0f cb'jf /f]k]kl5 6';fP/ hdLgsf] ;tx tyf 5fkf]dfyL cfpg !

b]lv @ dlxgf ;Dd nfUg ;S5 . cb'jf k|foM cl;+lrt hdLgdf v]lt ul/g] ePsfn]

nfdf] cjlw ;Dd df6f]df lr:ofg arfO{ /fVg 5fkf]sf] lgtfGt cfjZos k5{ . 5fkf]n]

rfF8} 6';f knfpg d2t u5{ . o;sf] cltl/ 5fkf]n] emf/kftsf] /f]syfd u5{,, le/fnf]

hldgdf e"–Ifo x'gaf6 arfpF5 / cGtdf jiff{sf] kfgLn] 5fkf] ;8\g uO{ df6f]df

k|fËfl/s kbfy{ ylkG5 / df6f]sf] pj{/fzl a9\5 . ljleGg 7fFpdf ljleGg lsl;dsf]

5fkf] xfNg] u/]sf] kfO{G5 . wfgsf] e';, ;'s]sf] kfts/, c;'/f], kflt jf cGo

xl/of] :ofpnf / jfljof] v/ h'g pknAw x'g ;Sb5 5fkf]sf] ?kdf k|of]u

ug{ ;lsG5 . tL dWo] rf+8} ;8\g] lsl;dsf] 5fkf] -c;'/f], kflt, cGo xl/of] :ofpnf jf

cf+lzs ?kdf ;8]sf] kts/_ g} ;j}eGbf pko' 5fkf] dflgG5 . cb'jfsf] /f]kfO{+ kl5

k"0f{?kn] df6f] 9flsg] u/L $–% ;]=dL= jfSnf] 5fkf] xfNg' k5{ . ;'s]sf] kftx? eP

xfjfn] gp8fpg] u/L RofKg] Joj:yf ldnfpg' k5{ . 7"nf] 8f]sfn] $) b]lv %) 8f]sf

kft÷kts/ eP Ps /f]kgLsf nflu 5fkf] /fVg k'U5 . jLp /f]lk;s]kl5 Ps jf

b'O{ lbg leq} 5fkf] lbOg' kb{5 / pd|]sf] @ dlxgf kl5 ;Dd klg, vfnL 7fFpdf 5fkf]

yKb} hfg' k5{ .

emf/ Joj:yfkg tyf uf]8d]n

jif]{ df};ddf v]lt ul/g] ePsf]n] cb'jfjfnLdf emf/sf] k|z:t k|sf]k x'g]

ub{5 . ;fdfGotof b'O{ k6s uf]8d]n ug{ cfjZos x'G5 . stL k6s uf]8d]n

ug]{ eGg]s'/f k|of]u ePsf] 5fkf]sf] dfqf, :yfg ljz]ifdf x'g] jiff{sf] dfqf, df6f] Pj+

emf/x?sf] lsl;d cfbLdf e/ kb{5 . cb'jfdf 5fkf] /fVg' emf/kft /f]syfdsf] nflu

klg ;j}eGbf k|efjsf/L tl/sf xf] .

klxnf] uf]8d]n M pd|]sf] Ps dlxgfkl5 cb'jfsf kfgfx?nfO{ c;/ gkg]{ u/L

uf]8d]n ug]{ . klxn]sf] 5fkf]jf6 dfq hdLg g9flsg] eP k'gM yk 5fkf] xfNg] .

Page 12: cb'jf v]lt k|ljlw k'l:tsf - Food and Agriculture OrganizationSecure Site coin.fao.org/coin-static/cms/media/23/14381645434300/ginger_kheti_pravidi...2 afnL rqm cb'jf jfnLsf] nflu hUuf

8

bf]>f] uf]8d]n M bf];|f] uf]8d]n, klxnf] uf]8d]nsf]] ! dlxgf kl5 cyf{t pd|]sf] b'O{

dlxgfkl5 kfgfnfO{ c;/ gkg]{ u/L ;Dej eP xft}n] emf/x? pv]Ng] . k"0f{ ?kn]

hdLg 9fSg 5fkf] gk'Ug] eP k'gM 5fkf] yKg] .

cb'jf afnLdf sDtLdf ebf} dlxgf ;Dd emf/sf] /f]syfd ul/g' cfjZos 5 . kl5

ufgf]df 3fp–rf]6 gkg]{ u/L 6';f gefFlrg] u/L emf/x? pv]Ng' k5{ . cb'jf jfnLdf

ufgf] s'lxg] /f]usf] ;Defjgf sd ug{ uf]8d]n jf dfpjLp lgsfNbf ;s];Dd cb'jfsf]

ufgfx?df rf]6k6s k'¥ofpg x'Fb}g .

a|'gL -dfpjLp_ lgsfNg]

cb'jf v]lt pTkfbg nfut sd ug{ /f]k]sf] $ dlxgf kl5 cyf{t\ ;fpg÷ebf}df

cb'jfsf] dfpjLp lgsfNbf lj?jfnfO{ c;/ kb}{g / clGtd pTkfbg klg

36\b}g . ;fy} ;fpg÷ebf} dlxgf cb'jfpTkfbgsf] j]df};d ePsf]n] lemlsPsf] dfpjLp

/fd|f] d"Nodf a]r]/ j9L kmfO{bf lng ;lsG5 . dfpjLpnfO{ kl5 ;Dd hdLgdf 5f8L

/fVbf vGg] j]nf ;Dddf %) k|ltzt dfpjLp gf]S;fg eO{;s]sf] x'g ;Sb5 . :j:y

jLp kfgf /f]lkPsf] 5 eg] tf}nsf lx;fan] () b]lv !)) k|ltzt ;Dd dfpjLp

lkmtf{ lng ;lsG5 . dfpjLp lgsfNg' 5 eg] jLp /f]Kg] j]nfdf cfjZos Wofg

k'¥ofpg' h?/L 5 h;n] ubf{ sd ;do Pj+ sd vr{df a|'gL lgsfNg ;lsG5 . a|'gL

lgsfnL ;s]kl5 6«fOsf]8df{af6 3fp pkrf/ ul/Pdf ;Defljt ufgf] s'xfpg] /f]usf]

hLjf0f'af6 s]lxxb ;Dd arfpg ;lsG5 .

Wofgfsif{0fM tkzLnsf] cj:yfdf a|'gL lgsfNg] sfo{ sbfkL ug'{ x'Fb}g

/f]lkPsf] cb'jfsf] ufgf #) u|fd eGbf sd;fgf] ePdf a|'gL lgsfNg' x'Fb}g .

ufgf] s'lxg] /f]usf] k|sf]k e}/xg]] cj:yfdf a|'gL lgsfNg] sfo{ ul/g' xFb}g .

jLp k|of]hgsfnflu v]lt ul/Psf] cj:yfdf klg a|'gL lemSg] sfo{ ul/g' x'Fb}g .

l;+rfO{

df6f]df lr:ofg 5}g eg] /f]Kg' cl3 l;+rfO{ u/]/ df6f] k'msf] ePkl5 cb'jf /f]Kg'k5{ .

df};d ;'Vvf /lx/x]df csf]{ Ps dlxgf kl5 b'O{ Jof8sf] jLrdf kfgL

k6fO{ l;+rfO{ ug]{ Joj:yf ldnfpg] . o;} u/L cb'jf vGg' ! ;Ktfx cl3 l;rf+O

x'g ;s] cb'jf vGg ;lhnf] x'G5 .

Page 13: cb'jf v]lt k|ljlw k'l:tsf - Food and Agriculture OrganizationSecure Site coin.fao.org/coin-static/cms/media/23/14381645434300/ginger_kheti_pravidi...2 afnL rqm cb'jf jfnLsf] nflu hUuf

9

ps]/f nufpg]

ufgf]x? jflx/ b]lvPdf ufgf]sf] km}nfj6 (Expansion) /f]lsG5 . ufgf]sf] /ª xl/of]

b]lvG5 / t';f/f] kg]{ 7fpFx?df vGg 9Lnf] ePdf t';f/f]n] klg Iflt k'¥ofpF5 . cb'jfsf]

jLp ufgf] ulx/f]df -* ;]=dL= d'gL_ g/f]lk+bf jf 8\ofËsf] 5]pdf ePsf ufgf]x? jiff{sf]

sf/0f e"–Ifoaf6 jflx/ b]lvPsf] cj:yfdf vfnL 7fpFaf6 df6f] NofO{ ufgf]x? /fd|/L

k'g'{ k5{ .

cGt/afnL

cb'jf jfnL tof/ x'g em08} cf7 dlxgfsf] cjlw nfU5 . t;y{ k|lt

OsfO{ If]qkmnjf6 clwstd kmfO{bf lng cGt/jfnL k|0ffnL

ckgfO{ cb'jfnfO{ cfFk, ;'Gtnf h:tf kmnkm"n] ju}+rfdf 3';'jf jfnLsf] ?kdf klg

nufpg ;lsG5 . o:tf] k|0ffnLaf6 v]lt ubf{ /f]u sL/fsf] k|sf]k sd x'G5 eg] s'g}

Pp6f jfnL lalu|P klg To;sf] Ifltk"lt{ csf]{ jfnLaf6 x'g;S5 . To:t} /x/, 9}+rf,

l;ld h:tf sf]z]jfnL;+u cb'jf v]lt ubf{ cb'jf jfnLsf] nflu rflxg] gfO{6«f]hg

dnsf] s]xL xb ;Dd kl/k"lt{ x'G5 . ljleGg cGt/jfnL k|0ffnL dWo] cb'jf±ds}

cGt/jfnL clwsf+z 7fpFdf ;kmn ePsf] kfOPsf] 5 . cb'jf±ds} k|0ffnL ckgfp+bf

ds}nfO{ cb'jfsf] 8ØfË ljrsf] vf]N;fdf sl/j ! ld6/sf] cGt/df nufO{+bf /fd|f]

kfO{Psf] 5 . sl/j :yfgLo xfjfkfgL cg';f/ tk;Lnsf cGt/jfnL k|0ffnL

ckgfpg ;lsG5 .

tflnsf #= cb'jf v]lt cGt/ jfnL k|0ffnL

s= cb'jf±ds} v= cb'jf±/x/ u= cb'jf±v';f{gL 3= cb'jf±9}+rf -jLp_

ª= cb'jf±;"o{d'vL r=cb'jf ±/fdtf]l/of 5= cb'jf ± l;dL

lrq @= cb'jf v]ltsf] nflu v'nf cfsfz eGbf cf+lzs 5fof+sf] Joj:yf x'g' /fd|f] dflgPsf] 5 .

Page 14: cb'jf v]lt k|ljlw k'l:tsf - Food and Agriculture OrganizationSecure Site coin.fao.org/coin-static/cms/media/23/14381645434300/ginger_kheti_pravidi...2 afnL rqm cb'jf jfnLsf] nflu hUuf

10

cb'jf jfnL] Plss[t zq'hLj Joj:yfkg

cb'jfdf nfUg] k|d'v /f]ux?

s_ ufgf] s'lxg] (Rhizome Rot) /f]ux?

cb'jf v]ltdf ufgf] s'lxg] /f]u cflYf{s ?kdf 7'nf] Iflt k'¥ofpg] ;d:of xf] . of]

;d:of lklyod / km\o'hfl/od k|hftLsf ljleGg 9';Lx? tyf /fN;6f]lgof gfds

zfsf0f' -JofS6]l/of_sf] ;+qmd0faf6 x'g] ub{5 . ufgf] s'lxg] /f]ux? jLp / df6f] b'j}

dfWodaf6 ;g{ ;Sg] ePsfn] cb'jf v]ltdf /f]u ;+ldt jLp / hldgsf] k|of]u b'j}

t/xn] /f]usf] k|sf]k x'g ;Sb5 . /f]u ;+ldt hldgdf ul/Psf] cb'jf v]ltdf

vghf]t, uf]8d]n, emf/kfft lgsfNg], 5fkf] /fVg], a|'gL lgsfNg] sfo{ ubf{ / sL/fsf]

cfd0faf6 ufgf]df rf]6k6s nfUgfn] ufg]f s'lxg] /f]usf] k|sf]k x'ghfG5 . cb'jf

jfnLdf ufgf] s'lxg] /f]usf sf/0f tLg lsl;dsf nIf0fx? b]vfkg{ ;Sb5g\ .

lrq #= cb'jfdf nfUg] ;8gx? -a / b – 9';L k|hfltaf6 x'g] ;8g, c / d – Zffsf0f'af6 x'g] ;8g _

a b

d c

Page 15: cb'jf v]lt k|ljlw k'l:tsf - Food and Agriculture OrganizationSecure Site coin.fao.org/coin-static/cms/media/23/14381645434300/ginger_kheti_pravidi...2 afnL rqm cb'jf jfnLsf] nflu hUuf

11

1= lunf] ;8g (Soft rot) cb'jfsf] ufgf] km\ofQ k/]/ ;8\g] of] /f]u lklyod k|hftLsf

ljleGg 9';Lx?af6 x'g] ub{5 . ;qm+ldt jLpjf6 pd|g] ljlQs} 6';fx?df kfgL o'Qm

(Water soaked) wAafx? b]lvG5g\ . /f]u a9\b} uPdf 6';fx? g} db{5g\ . df6f]jf6

lj?jfdf /f]u ;/]sf] eP ;/f (Pseudostem) sf] tNnf] kftsf] 6'Kkf] kx]+lnG5 /

kftsf] b'j} lsgf/f x'Fb} ;Dk"0f{ kftx? g} kx]+lnG5g\ . cGtdf ;/fx? dlng x'g'sf]

;fy} ;'s]/ hfG5g\ . df6f] d'lgsf ufgf]x?jf6 /f]u nfu]sf] ;/f ;lhn} pv]Ng

;lsG5 . /f]usf] pu| cj:yfdf kx]+nf] b]lvg] ;Dk"0f{ ;/fx? hdLg dfyL n8]sf

b]lvG5g\ . /f]u ;+ldt ufgf] pv]n]/ x]g]{ xf] eg] ufgf] km\ofQ ;8]sf] kfO{G5 / s]xL

uGxfpF5 .

2= ;'Vvf ;8g (Dry rot) k'/} jf]6 kx]+lnP/ ;'Sg] / ufgf] dzM ;'s]/ rfpl/b} hfg] of]

/f]u km\o'hfl/od k|hftLsf ljleGg 9';Lx?af6 x'g] ub{5 . of] /f]u nfO{ kx]+lng] /f]u

(Yellows) klg elgG5 . of] /f]u nfu]sf] Zf'?sf] cj:yfdf ;+ldt lj?jfsf kftx?

6'Kkfjf6 kx]+lng yfN5g\ / dzM k'/} kft kx]+lnG5 . /f]un] pu| ?k lnb} hfFbf k'/}

jf]6 kx]+lnG5, ;'S5 t/ cfk}m 9Nb}g. 9';Lsf] ;+d0f kl5 ufgf]sf] j[l4 /f]lsG5 .

ufgf] dzM ;'s]/ rfpl/b} hfG5 .

3= cf]O{nfpg] /f]u (Bacterial wilt) kftsf lsgf/f tnlt/ kms]{/ j]l/g] / cf]O{nfPsf]

h:tf] b]lvg], ;/fx? ;'Sb} hfg], ufgf]sf] ;8]sf] efu lgrf]bf{ lkk h:tf] n]bf] jflx/

cfpg] tyf ;8]sf]efuaf6 c08f s'x] h:tf] g/fd|f] uGw cfpg] nIf0fx? Zffsf0f'

(Ralstonia solanacearum)af6 x'G5 . of] ctLg} xfgLsf/s /f]u xf] . cf]O{nfpg]

/f]unfu]sf] Kn6df pTkfbLt cb'jf, jLp k|of]hgsfnflu cGoq n}hfg' x'Fb}g .

v_ kftdf nfUg] yf]Kn]/f]u

kftdf c08fsf/ jf nfDrf ;–;fgf yf]Knf h:t} b]lvg] of] /f]u Phyllosticta zingiberi

gfds 9'l;sf] ;+d0faf6 x'G5 . of] /f]u ljz]if u/L ;fpg–ebf}df al8 b]vfk5{ . /f]un]

pu| ?k lnof] eg] yf]Knfx? Ps csf{df hf]l8G5g\, yf]Knfsf] larsf] efu ;]tf] g]kfnL

sfuh h:tf] b]lvG5 / lar lardf RofltPsf] klg x'g ;S5 . of] /f]u nfu]sf]

cj:yfdf kftdf xl/ts0f 36\g hfg] ePsf]n] pTkfbgdf Iflt x'g hfG5 . g]kfndf of]

/f]u lgs} Jofks ePsf] kfOG5 tfklg pTkfbgdf eg] vf;} 7"nf] Iflt ePsf] b]lvFb}g .

u_ e08f/df nfUg] 9'l;/f]ux?

cb['jf vg]kl5 pkef]f ;Dd k'Ubf e08f/df nfUg] 9'l;/f]ux?sf] sf/0f pNn]vgLo

IftL x'g] u/]sf] kfOG5 . cb'jfsf] af]f v'Olnof] eg] e08f/0fdf ljleGg lsl;dsf 9';Lx?

nfUb5g\ / ;8fpg] sfd ub{5g\ . e08f/0fdf ;+d0f ug]{ cg]sg 9';Lx? dWo]

a b

c c d

Page 16: cb'jf v]lt k|ljlw k'l:tsf - Food and Agriculture OrganizationSecure Site coin.fao.org/coin-static/cms/media/23/14381645434300/ginger_kheti_pravidi...2 afnL rqm cb'jf jfnLsf] nflu hUuf

12

P:k/lhn;\ ˆn]e;\ (Aspergillus flavus) cToGt xfgLsf/s dflgG5 . of] 9'l;n] cb'jf;+u

ldn]/ æckm\nf6lS;gÆ (Aflatoxin) gfds SofG;/hGo ljiffn' kbfy{ pTkGg ub{5 .

cb'jfnfO{ plrt tl/sfn] e08f/0f ug{ ;lsPg eg] tfhf cb'jf jf e08f/0f

ul/Psf] ;"7f] P:k/lhn;\ ˆn]e;\af6 ;+ldt e} u'0f:t/lxg Pj+ ljiffn' x'g ;Sb5 .

cb'jf Pj+ ;"7f]af6 lgld{t s'g} klg vfB j:t'df Pkm\nf6lS;gsf] c+z x'g' x'b}g .

lgof{t x'g] cb'jf Pj+ k|zf]lwt j:t'x?df Pkm\nf6S;Lgsf] dfqf Ps ca{ efudf !)

efu eGbf Hofbf kfO{Pdf cd]l/sf tyf o"/f]ksf s'g} klg b]zdf lgof{t x'g ;Sb}g .

cb'jfdf nfUg] sL/fx?

g]kfndf cb'jf jfnLdf /f]usf] t'ngfdf s'g} sL/fn] pNn]Vo cfly{s Iflt k'¥ofPsf]

b]lvPsf] 5}g tf klg lgDg sL/fx?af6 Iflt x'g] u/]sf] s[ifsx?sf] cg'ej 5 .

eljiodf sL/fx?n] cg's"n jftfj/0f kfPdf pNn]vgLo cfly{s Iflt k'¥ofpg ;Sg]

b]lvG5 .

s= ujf/f] (Stem borer)

o;sf] nfe|] ;/fsf] km]b b]lv %–& ;]=dL= dfly;Dd Kjfn kf/L u'jf] vf+Fb} 6'Kkf] lt/

a9\5 . ;/fsf] u'jf] kx]+nf] x'G5 / ;'S5, o; cj:yfnO{ u'jf] dg]{{ (Dead Heart) elgG5 .

of] sL/fsf] k|sf]k kmf6k'm6 b]vfk5{ . ;fpg / ebf}df sL/fsf] k|sf]k cln al9 x'G5 .

lrq $= cb'jfdf nfUg] ujf/f]

v= ufgf]df nfUg] lemFuf (Rhizome Fly)

ufgf]df nfUg] lemFufsf cf}+;f (Maggot)x?nfO{ ufgf]df nfUg] cf}+;f elgG5 . kf]yL

lemFufn] slnnf] 6';fpFb} u/]sf] ufgf]df cyjf 9';Laf6 u|;Lt ufgf]df cf};f kf5{,

kmn:j?k ufgf]sf] ;8g] ddf c? ltj|tf cfpF5 . ;8]sf] ufgf]df z'?df k|z:t cf}+;fx?

Pj+ s]xL lbg kl5 Ko'kfx? kfO{G5g\ .

Page 17: cb'jf v]lt k|ljlw k'l:tsf - Food and Agriculture OrganizationSecure Site coin.fao.org/coin-static/cms/media/23/14381645434300/ginger_kheti_pravidi...2 afnL rqm cb'jf jfnLsf] nflu hUuf

13

lrq %= cb'jfsf] ufgf]df nfUg] lem+uf

u= kft j]?jf (Leaf roller)

dfp k'tnLn] kftdf km'n kf5{ . k'mnjf6 lg:s]sf] nfe|]n] kftnfO{ a]5{ / leqlt/jf6

kft vfG5 . Pp6f a]l/Psf] kftdf k|foM Pp6} nfe|] kfOG5 . dfp k'tnL sfnf] / ;]tf]

b'j} /Ëdf kfOG5 . xfn ;Dd cfly{s b[li6n] of] sL/f dxTjk"0f{ dflgPsf] 5}g .

lrq ^= cb'jfdf v'd|] sL/fsf] gf]S;fgLÙ s[ifsx? cb'jfdf v'd|] sL/fsf] gf]S;fgL cjnf]sg ub}{

lrq &= cb'jfdf nfUg] wld/f

Page 18: cb'jf v]lt k|ljlw k'l:tsf - Food and Agriculture OrganizationSecure Site coin.fao.org/coin-static/cms/media/23/14381645434300/ginger_kheti_pravidi...2 afnL rqm cb'jf jfnLsf] nflu hUuf

14

3_ v'd|], /ftf] sldnf, wld/f (White grubs, Red ants, Termites)

df6f] d'gL a:g] oL sL/fx?n] slnnf cj:yfsf cb'jfsf] j]gf{{ sf6g'sf] ;fy} /f]lkPsf

jLp ufgf] jf kmn]sf ufgf]x?df ;d]t cfd0f u/L IftL k'¥ofpF5g\ . ;du|df cb'jfsf]

u'0f:t/ 36fpF5 .

Plss[t zq'hLj Joj:yfkg ljlw

jfnL lj?jfdf nfUg] /f]u jf sL/fnfO{ Pp6} dfq ljwL ckgfP/ bLuf] ?kdf /f]syfd

ug{ ;lsb}g . s[lif kfl/l:ylts k|0ffnLdf s'g} klg gsf/fTds c;/ gkg]{ u/L, s[lif

sd{df ;'wf/ NofP/, /f]u k|lt/f]wL hft k|of]u u/]/, ljiffbLsf] sd tyf

a'l4dQfk"0f{ k|of]u u/]/ tyf h}ljs ljlw ckgfP/ jfnL lj?jfsf

zq'hLjx?nfO{ Jojl:yt ug'{ kb{5 .

zq'hLjsf] ;+d0faf6 jfnL hf]ufpg lgoGq0f ug]{{ tl/sf eGbf ;+d0f x'g glbg]

pkfo ;jf]{Qd x'G5 . ;+d0f sd ug{ tnsf pkfox? lglZrt ?kdf ckgfpg' k5{ .

v]lt ug]{ tl/sfdf Wofg k¥'ofpg]

pko' df6f] ePsf] hUufdf dfq jfnL r ckgfO{ cb'jf v]lt ug]{ .

:j:y / lg/f]uL jLp 5gf}6 u/L dfly eg] em}+ pkrf/ u/]/ /f]Kg] .

kfgL hDg] ;+efjgf ePsf] hUufdf cb'jf v]lt ubf{ 8\ofËdf cb'jf /f]Kg] .

hdLgdf kfgL lgsf;sf] plrt k|aGw ldnfpg] .

/f]uu|:t kft, 8f+7 / s'lxPsf ufgf]x? Vf]tjf6 lemsL gi6 ug]{ . jfnL

nufO{ /x]sf] Kn6df kmf6k'm6 ufgf] ;8]sf] kfOof] eg] vg]/ x6fpg] .

/fd|/L kfs]sf] / pkrf/ ul/Psf] uf]j/÷ sDkf]i6 dn dfq k|of]u ug]{ .

cb'jf nufpg] hdLgsf] clGtd tof/Ldf tf]/Lsf] lkgf w'nf] kf/]/ k|lt /f]kgL

!)) s]hL sf b/n] df6f]df ld;fpg] .

vghf]t ubf{ ufgf]df rf]6 k6s nfUg glbg] .

a|'gL -dfp_ lgsfn] kl5 df6f] pkrf/ ;lxt t'?Gt ps]/f lbg] .

jfSnf] u/L 5fkf] /fVg] .

h}ljs tl/sf

ufgf] s'lxg] /f]u lgoGq0f ;DaGwL s[ifs:t/Lo kl/If0fdf 6«fOsf]8df{sf] c;/

;sf/fTds /x]sf] 5 . 6«fOsf]8df{af6 jLp pkrf/ Pj+ df6f] pkrf/ ug{

;lsG5 .

Page 19: cb'jf v]lt k|ljlw k'l:tsf - Food and Agriculture OrganizationSecure Site coin.fao.org/coin-static/cms/media/23/14381645434300/ginger_kheti_pravidi...2 afnL rqm cb'jf jfnLsf] nflu hUuf

15

v'd|], /ftf] sldnf, wld/f h:tf df6f] d'gL a:g] sL/fx?af6 cfd0f e} /xg]

hUufdf cb'jf /f]Kg' eGbf cufl8 oL sL/fx?sf kl/hLjL 9'l; -d]6f/fOlhod_

ld;fOPsf] -fortified_ uf]j/dn k|of]u ug]{ .

cb'jf /f]k] kl5 oL sL/fx?sf] k|sf]k a9g yfn]df d]6f/fOlhod % u|fd k|lt

ln6/ kfgLsf] b/n] agfO{Psf] 3f]n k|lt /f]kgL @%) ln6/sf] b/n] df6f]

lehfpg (drenching) l;sG5 .

6«fOsf]8df{ jf d]6f/fOlhod sf] k|efjsf/L glthfsf] nflu lgDg zt{x? k'/f

ug'{ kb{5 .

6«fOsf]8df{ jf d]6f/fOlhod zlzfnL k|hftLsf] x'g'kb{5 .

pTkfbg eP b]lv k|of]u :yn ;Dd 9'jfgL ubf{ jf e08f/ ubf{ @%

l8u|L ;]lN;o; tfkd eGbf a9L x'g' x'+b}g .

hdLgdf lr:ofg ePsf] j]nf dfq k|of]u ul/g'k5{ .

6«fOsf]8df{af6 jLp jf df6f] pkrf/ ubf{ s'g} klg 9';Lgfzs ljiffbL k|of]u

ug'{ x'+b}g .

/;folgs ljiffbLsf] k|of]u

jLp pTkfbgsf nflu cb'jf v]lt ul/Psf] ePdf sL/f tyf /f]u Joj:yfkg

ug{ /f;folgs ljiffbLx? k|of]u ug{ ;lsG5 .

pd|]sf] ! dlxgf leq} @–$j6f jf]6x? Uffgf]s'lxg] /f]uaf6 ;+ldt ePsf 5g\ eg]

l/8f]dLn jf d]6sf] -d]6fNofS;Ln *% ± DofGsf]h]a ^$%_ gfds laiffbL !

u|fd cyjf cGo laiffbLx? h:t} ;fkm jf l:k|G6 -sfa]{08flhd ± DofGsf]h]a_ !

u|fd / e]ln8fdfO{l;g! u|fd ljiffbL k|lt ln6/ kfgLsf b/n] tof/ kl/Psf]

3f]nn] h/f ;Dd leHg] u/L 8«]lGrË ug]{ .

c;f]h dlxgf lt/ Uffgf]s'lxg] /f]usf] nIf0f kmf6k'm6 b]vf k¥of] eg] h] hlt

kmn]sf] 5 vg]/ a]Rg' g} pko' x'G5 . o; cj:yfdf ljiffbL k|of]u u/]df

s[ifsnfO{ cfly{s nfe x'+b}g ;fy} pkef]fsf] :jf:y Pj+ jftfa/0fnfO{ ;d]t

gsf/fTds c;/ kfb{5 . ctM of] cj:yfdf ljiffbL k|of]u ug{ plrt x'+b}g .

k|lt ufFh cf};t Pp6f ;/fdf ujf/f] nfu]sf] 5 eg] /f]u/ jf 8]l;;sf] )=!

k|ltztsf] 3f]n -!ldln÷ln=kfgL_ !% lbgsf] cGt/df @ k6s 5/]df /f]syfd

ug{ ;lsG5 .

ufgf]df nfUg] cf}+;f /f]syfd sf nflu 9';Lgf;s ljiffbLsf] ;fydf

Snf]/f]kfO{l/km; ls6gf;s ljiffbL @ ldln÷ln=kfgLsf b/n] ld;fO{ /f]uL jf]6sf]

jl/kl/ ufgf] leHg] u/L 8«]lGrË u/]df /f]u / sL/f b'j}sf] /f]syfd x'G5 .

Page 20: cb'jf v]lt k|ljlw k'l:tsf - Food and Agriculture OrganizationSecure Site coin.fao.org/coin-static/cms/media/23/14381645434300/ginger_kheti_pravidi...2 afnL rqm cb'jf jfnLsf] nflu hUuf

16

v'd|], /ftf] sldnf, wld/f sL/fx?af6 cfd0f e} /xg] hUufdf cb'jf /f]Kg' cl3

Snf]/fg6«flglnk|f]n )=$hL -h:t} km6]/f_ bfg]bf/ ljiffbL &%) u|fd÷/f]kgL sf

b/n] df6f]sf] pkrf/ u/L cb'jf /f]Kg] .

e08f/0f ubf{ ckgfpg' kg]{ pkfox?

e08f/0f ul/g] cb'jfdf /f]u tyf sL/f gnfu]sf] x'g'k5{ . ;+dLt cb'jfsf] ufgf]

e08f/ ul/of] eg] vf8nsf] k'/} cb'jf ;8fpg ;S5 .

e08f/ ul/g] :yfgsf] tfkd !@–!$ l8u|L ;]lN;o; / ;fk]lIfs cfb|{tf ^%–

&%Ü ;Dd x'g] u/L Joj:yf ldnfpg' k5{ .

vf8ndf e08f/0f ug]{ xf] eg] x/]s jif{, kfgL ghDg] 7fpdf, gofF vf8n

agfpg] . vf8nsf] lk+wdf jfn'jf, k/fn jf wfgsf] e'; /fVg] To; dfly /f]u

gnfu]sf] cb'jf gRoflkg] u/L /fVg] . vf8nsf] dfly ^ O{Gr efu vfnL /fVg] .

vf8nnfO{ kmNofsn] 5f]Kg], vf8ndf xfjf ;~rf/sf] nflu 9Ssgsf] jLrdf

Kjfn kf/L jfF; jf kf]lnlyg kfOk /fvL kfgL gk:g] u/L df6f]sf] u'Djhfsf/

agfpg] . 3fd / kfgLjf6 arfpg c:yfO{ 5fk|f] klg agfpg ;lsG5 .

dWo–kxf8L If]qsf !))) b]lv !%)) ld6/ pFrfOsf pQ/ tkm{ df]x8f

ePsf :yfgx?df hdLg d'gL jf 3fd gnfUg] tNnf] tnfdf klg cb'jf

e08f/0f ug{ ;lsG5 .

k|To]s ! dlxgfsf] cGt/df cb'jfsf] e08f/0f l:yltsf] lg/LIf0f ug]{ .

vfog cb'jf 6«fOsf]8df{åf/f pkrf/ u/]/ e08f/ ul/Pdf cGo

9';Lx?sf] ;+d0fjf6 arfpg ;lsG5 .

jLpsf] nflu dfq cb'jf e08f/0f ul/g] eP DofGsf]h]j )=@%Ü sf] 3f]ndf !

306f 8'afP/ 5f+ofdf ;'sfP/ cf]efgf] e};s]kl5 e08f/0f ug]{ .

P:k/lhn; km\n]e;sf] ;+d0f tyf cˆnf6lS;gaf6 arfpg cb'jfnfO{ af]f

gv'Olng] u/L 9'jfgL Pj+ e08f/0f ug'{ kb{5 .

;"7f] agfpFbf af]f 5f]8fO{ ;s]kl5 3fddf jf 8«fo/df ^) b]lv ^% l8u|L ;]=sf]

tfkddf g;'s'Gh]n ;Dd nuftf/ ;'sfpg] .

w]/} nfdf] ;do ;Dd ;"7f] e08f/0f ug'{ k/]df Ps–Ps dlxgfsf] cGt/df

3fddf ;'sfO{ /xg' kb{5 .

e08f/0f ul/Psf] ;"7f]df lr:ofg -gdL_ sf] dfqf !@% eGbf a9L x'g' xFb}g .

Page 21: cb'jf v]lt k|ljlw k'l:tsf - Food and Agriculture OrganizationSecure Site coin.fao.org/coin-static/cms/media/23/14381645434300/ginger_kheti_pravidi...2 afnL rqm cb'jf jfnLsf] nflu hUuf

17

jfnL tof/L, ;+sng tyf ahfl/s/0f

cb'jf jfnL vGg tof/ eof] ePg eGg] s'/f cb'jf pkof]usf] pB]Zo, ahf/sf] dfu,

cb'jfsf] hft, xfjfkfgL, cfbLdf e/ kb{5 . g]kfndf cb'jfsf] clwstd pTkfbg

Ifdtf $) d]=6g k|lt x]S6/ ;Dd kfOPtf klg cf};t /fli6«o pTkfbsTj !!=# d]=6g

k|lt x]S6/ /x]sf] 5 .

jfnL tof/L cjlw

Sof08L agfpgsf nflu /f]k]sf] 5}7f}+ dlxgf -!*)lbg_df, t]n / cf]lnof]/]hLg

k|zf]wgsf nflu ;ftfF} dlxgf -@!) lbg_df / ;"7f] agfpg / jLpsf nflu cf7f}+

dlxgf -@$)lbg_df vGgsf] nflu jfnL tof/ x'G5. ckl/kSs cj:yf cyf{t kft

tyf ;/f (Pseudo stem) xl/of] ePs} cj:yfdf cb'jf vlgof] eg] ;'7f] kf]6Lnf]

aGb}g / jLpsf] nfuL klg pko'St x'Fb}g .

;fdfGotof &%Ü ;/f kx]nf] eO{ 9Ng] cj:yf ePkl5 dfq jLpsf nfuL cb'jf

afnL tof/ ePsf] dflgG5 . afnL tof/ e} ;s] kl5 w]/} lbg df6f]df oyfl:yltdf

5f]8\bf /];f (Fiber) sf] dfqf a9\5 / kl5 agfOg] ;"7f]sf] u'0f:t/ 36\g hfG5 .

jfnL vGg]

/f]k]sf] & b]lv * dlxgfdf kftx? kx]nf] eO{ 9Ng yfn] kl5 jfnL vGg ;lsG5 .

jfnL vGg sf]bfnf]sf] k|of]u ug{ ;lsG5 . jfnL vGbf lj?jfsf] ;Dk"0f{ efu;lxt

ufgf]nfO{ rf]6 k6s gnufO{ aflx/ lgsfNg' kb{5 .

ufgf]df 6f+l;Psf] df6f], h/f / ;'s]sf] kftx? x6fpg' k5{ .

s[ifs:t/ ;kmfO,{ u|]8LË, KofsLË, e08f/0f / ahfl/s/0f

ufgf]sf] df6f] ;kmf u/L ;kmf kfgLn] w'g] . o;l/ ;kmf u/L ;s]kl5 ufgfnfO{ s'g}

6«\] jf ;kmf Knfl:6s jf lqkfn jf sk8fdf lk+mhfO{ 5fofFdf cf]efpg lbg' kb{5 .

;kmfO{, u|l8Ë / KoflsË ub{f ufgf]df rf]6 k6s nfUgjf6 jrfpg' k5{ . rf]6

nfu]sf] v08df rf]6nfO{ 5fof+df /fv]/ /fd|f];+u ;'Sg lbg' kb{5 .

ahf/sf] dfu adf]lhd 5gf}6 / u|]8LË ug]{ . u|]8LËsf cfwf/ cg';'rL ! b]lv #df

lbO{Psf] 5 .

ufgfnfO{ rlDsnf], b]Vbf /fd|f] / ;'ulGwt agfpg s'g} klg /;fogsf] k|of]u gug]{ .

Page 22: cb'jf v]lt k|ljlw k'l:tsf - Food and Agriculture OrganizationSecure Site coin.fao.org/coin-static/cms/media/23/14381645434300/ginger_kheti_pravidi...2 afnL rqm cb'jf jfnLsf] nflu hUuf

18

cb'jf h}ljs, ef}lts tyf /;folgs ?kdf ;+d0f gx'g] u/L ;kmf hfnLbf/ y}nf,

s6"{g jf Knfl:6s ]6df KofsLË ug'{ k5{ .

ahfl/s/0fsf nflu cb'jf 9'jfgL ub{f klg s'g} lsl;dsf] ;+d0f gx'g] u/L

hfnLbf/ y}nf, s6"{g jf Knfl:6s ]6df /fv]/} kl/jxg ug{' kb{5 . To:t} e08f/0f

ub{f / 9'jfgLsf nflu cb'jfsf] y}nf, s6"{g / ]6nfO{ w]/} cUnf] rf+u agfP/ /fVg'

x"+b}g .

lrq *= s[ifs:t/ lgld{t cb'jf jLp e08f/

;+sng s]Gb|:t/ ;kmfO{, KofsLË / e08f/0f

;+sng :yn ef}lts, /f;folgs tyf h}ljs ?kdf k|b'if0fd', ;kmf / :jR5 x'g'

kg]{ .

cb'jfnfO{ e'O{+df ;kmf j:t' la5\ofP/ jf pko' 6«]df dfq /fVg] .

ef}lts, h}ljs tyf /;folgs k|b'if0faf6 d' KofsLË ;fdfu|Lsf] k|of]u ug]{ .

ufgfsf] nfdf] cfo''sf] nflu s'g} /;fog k|of]u gug]{ .

Page 23: cb'jf v]lt k|ljlw k'l:tsf - Food and Agriculture OrganizationSecure Site coin.fao.org/coin-static/cms/media/23/14381645434300/ginger_kheti_pravidi...2 afnL rqm cb'jf jfnLsf] nflu hUuf

19

cg';"rL !M tfhf cb'jfsf] u'0f:t/

s= tfhf cb'jf lgDgfg';f/ x'g'k5{ .

;Unf] / w]/} ;kmf tyf tfhf, rfp/L gk/]s]f / 6';fpg gnfu]sf]

ufgf df]6f] tyf v+lbnf], df6f] ;kmf u/]sf], xNsf v}/f] /+usf] lrKnf] jf]f / /fd|f]

cfsf/sf]

rf]6 gnfu]sf] jf gvf]l;|Psf]

sL/f n] xfgL gk'¥ofPsf]

gs'lxPsf] jf /f]u gnfu]sf], cgf}7f] jf:gf jf uGw gePsf]

jfXo kbfy{ -h:t} dnd'q, sDkf]i6, df6f], 9'Ëf, emf/kft, cflb_ ljlxg .

v= tfhf cb'jfsf] u|]8 jlu{s/0f tflnsf M

u'0f:t/ ljj/0fx? clt /fd|f] u|]8 /fd|f] u|]8 rfn'

kfgfsf] cfsf/ -;]=dL=_ !* ;]=dL= x & ;]=dL= eGbf

jl9

!) ;]=dL=x % ;]=dL=

!% ;]=dL=

nDjfO{

Kffgfsf] tf}n-u|fd_ %)) u|fd eGbf

jl9

@))-%)) u|fd @)) u|fd eGbf

sd

/Ë kl/jt{gdf lbO{Psf] 5'6 -tf}nsf]

cfwf/df clwstd_

!% % #)% $)%

tfhfkg -tf}nsf] cfwf/df Go"gtd_ ((% *%% &%%

/]zf ePsf] -tf}nsf] cfwf/df clwstd_ @-%% %-&% ;Ldf gePsf]

kfgfdf x'g] xfFufx? $ j6f eGbf

jl9 xf+uf

gePsf]

;Ldf gePsf] ;Ldf gePsf]

bfux? tyf rf]6 -tf}nsf] cfwf/df

clwstd_

@% !) % ;Ldf gePsf]

/f]ux? tyf ;8g 5'6 glbPsf] 5'6 glbPsf] 5'6 glbPsf]

jfXo kbfy{ 5'6 glbPsf] 5'6 glbPsf] 5'6 glbPsf]

sL/faf6 ePsf] gf]S;fgL -tf}nsf] cfwf/df

clwstd_

! % #% %%

hDdf v/fjL -tf}nsf] cfwf/df clwstd_ !% % #)% $)%

Kofs]hsf] ;fOh @) s]hL÷sf6'{g #) s]hL÷sf6'{g %)

s]hL÷sf6'{g

k|:t'tL M cb'jfnfO{ u|]8 cg';f/ KoflsË ul/Psf] x'g' kb{5 . ->f]tM g]kfn cb'jf p'Tkfbs tyf

Aoj;foL ;+3_

Page 24: cb'jf v]lt k|ljlw k'l:tsf - Food and Agriculture OrganizationSecure Site coin.fao.org/coin-static/cms/media/23/14381645434300/ginger_kheti_pravidi...2 afnL rqm cb'jf jfnLsf] nflu hUuf

20

cg';"rL @M l;+uf] ;"7f]sf] u'0f:t/

l;Ë} ufgf], af]qmf v'O{NofP/ r"g k|of]u u/]sf] jf

l;Ë} ufgf], af]qmf gv'O{NofO{ r"g k|of]u u/]sf]

l;+uf] ;"7f] lgDgfg';f/ x'g'kb{5 .

k"0f?kn] vf+lbPsf]

r"g k|of]u u/]sf] / Psgf;n] l3p jf xnsf v}/f] /+usf]

;txdf sf6]sf], sf]/]sf] jf cGo rf]6 gnfu]sf]

sL/fx?n] gf]S;fg gu/]sf]

;8g jf /f]ux? gePsf], cgf}7f] jf;gf÷uGw gePsf]

jfXo kbfy{ -h:t} dnd"q, sDkf]i6, df6f], 9'Ëf, emf/kft, cflb_ ljlxg

jfnL pTkfbg, s6fgL, e08f/0f / cf];f/k;f/ ug]{ ddf ckmnf6f]lS;g ;+d0f

gePsf] jf ckmnf6f]lS;g ;+d0f x'g] vt/f g/x]sf] / cb'jf cfoft ug]{ b]zsf]

lgod sfg'gn] tf]s] adf]hLd x'g'k5{ .

l;+uf] ;"7f]sf] u|]8 jlu{s/0f tflnsf M

u'0f:t/ ljj/0f clt /fd|f] u|]8 /fd|f] u|]8 rfn' u|]8

cfsf/ -;]=ld=_ %;]=ld=×@=%;]=ld=

eGbf jl9

#;]=ld=×!;]=ld=

eGbf jl9

#;]=ld=×!;]=ld=

eGbf sd

tf}n -u|fd_ !! u|fd eGbf

jl9

^—!) u|fd ^ u|fd eGbf

sd

6'qmfx? -tf}nsf] cfwf/df clwstd_ !% Ü @@ Ü @% Ü

hnf+z -tf}nsf] cfwf/df clwstd _ * Ü !! Ü !@ Ü

/]zf -tf}nsf] cfwf/df clwstd_ % Ü % Ü % Ü

p8\g]t]n -tf}nsf] cfwf/df Go"gtd_ @ Ü @ Ü @ Ü

/f]u tyf ;8g 5'6 glbO{Psf] 5'6 glbO{Psf] 5'6 glbO{Psf]

ls/fn] lauf/]sf] -tf}nsf] cfwf/df

clwstd_

! Ü # Ü % Ü

jfXo kbfy{–k|fËuf/Ls tyf ck|fËuf/Ls

-tf}nsf] cfwf/df clwstd_

!=% Ü !=% Ü !=% Ü

ld;fj6 :jLsfo{ l;df 5'6 glbO{Psf] 5'6 glbO{Psf] 5'6 glbO{Psf]

hDdf v/faL -tf}nsf] cfwf/df clwstd Ü_ !% Ü #) Ü $) Ü

Kofs ;fO{h pkef]Qmfsf]

cfjZostf

cg';f/

pkef]Qmfsf]

cfjZostf

cg';f/

pkef]Qmfsf]

cfjZostf

cg';f/

k|:t'tL M cb'jfnfO{ u|]8 cg';f/ KoflsË ul/Psf] x'g' kb{5 . ->f]tM g]kfn cb'jf pTkfbs tyf Aoj;foL ;+3_

Page 25: cb'jf v]lt k|ljlw k'l:tsf - Food and Agriculture OrganizationSecure Site coin.fao.org/coin-static/cms/media/23/14381645434300/ginger_kheti_pravidi...2 afnL rqm cb'jf jfnLsf] nflu hUuf

21

cg';"rL #M 6'qmf ;"7f]sf] u'0f:t/

af]qmf v'O{NofP/ r"g k|of]u u/]sf]

v;|f] af]qmf x6fP/ jf af]qmf gv'O{NofO{ r"g k|of]u u/]sf]

6'qmf ;"7f] lgDgfg';f/ x'g'kb{5 .

v+lbnf] / gefFlrPsf]

r"g k|of]u u/]sf] / Psgf;n] l3p jf xnsf v}/f] /+usf]]

;txdf sf6]sf], sf]/]sf] jf cGo rf]6 gnfu]sf]

sL/fn] gf]S;fg gu/]sf], ;8g jf /f]u gePsf] / cgf}7f] jf;gf÷uGw gePsf]

jfXo j:t'x? -h:t} dnd"q, uf]j/, sDkf]i6, df6f], 9'Ëf, emf/kft, sL/f, cflb_

ljNs'n} gldl;Psf]

jfnL pTkfbg, s6fgL, e08f/0f / cf];f/k;f/ ug]{ ddf ckmnf6f]lS;g ;+d0f

gePsf] jf ckmnf6f]lS;g ;+d0f x'g] vt/f g/x]sf] / cb'jf cfoft ug]{ b]zsf]

lgod sfg'gn] tf]s] adf]hLd x'g'k5{ .

6'qmf ;"7f]sf] u|]8 jlu{s/0f tflnsf M

u'0f:t/ laa/0f clt /fd|f] u|]8 /fd|f] u|]8 rfn' u|]8

cfsf/ -;]=ld=_ @=%;]=ld=×@=);]=l

d= eGbf al8

@=);]=ld=×!=%;]=l

d= eGbf al8

!=$;]=ld=×!=#;]=l

d=

eGbf al8

6'qmfx?sf] Go"gtd Jof; -;]=ld=_ @=% ;]=ld= @=) ;]=ld= !=$ ;]=ld=

6'qmfx?sf] df]6fO{ -ld=ld=_ #—$ ld=ld= #—^ ld=ld= #—^ ld=ld=

sf]l/P/ x'g] v/fjL 5'6 glbO{Psf] 5'6 glbO{Psf] 5'6 glbO{Psf]

sL/fn] ljuf/]sf] -tf}nsf] cfwf/df

clwstd_

! Ü # Ü % Ü

hnf+z -tf}nsf] cfwf/df clwstd_ * Ü !! Ü !@ Ü

/]zf -tf}nsf] cfwf/df clwstd _ % Ü % Ü % Ü

p8\g]t]n -tf}nsf] cfwf/df Go"gtd_ @ Ü @ Ü @ Ü

jfXo kbfy{ -tf}nsf] cfwf/df

clwstd_

!=% Ü !=% Ü !=% Ü

hDdf v/faL -tf}nsf] cfwf/df

clwstd_

!=% Ü !=% Ü !=% Ü

KoflsË ;fO{h pkef]Qmfsf]

cfjZostf

cg';f/

pkef]Qmfsf]

cfjZostf

cg';f/

pkef]Qmfsf]

cfjZostf

cg';f/

k|:t'tL M cb'jfnfO{ u|]8 cg';f/ KoflsË ul/Psf] x'g' kb{5 . ->f]tM g]kfn cb'jf pTkfbs tyf Joj;foL ;+3, g]kfn_

Page 26: cb'jf v]lt k|ljlw k'l:tsf - Food and Agriculture OrganizationSecure Site coin.fao.org/coin-static/cms/media/23/14381645434300/ginger_kheti_pravidi...2 afnL rqm cb'jf jfnLsf] nflu hUuf

22

;Gbe{ ;fdu|L

Karki L. B., ----. Ginger Export from Nepal, its Opportunity and Constraints (Nepali). Rural

Economic Development Association (REDA), Tansen, Palpa. 16 pages

Karki, L. B., 2005. Present Situstion, Problems and Potentials of Ginger Cultivation,

Processing, Internal marketing and Export in Nepal, (in Nepali), REDA, 2005.

NSDP, 2069. Masala Kheti Prabidhi: Aduwa ra Besar (Nepali). National Spice Development

Program, Khumaltar, Lalitpur.

K.C Govind., J. Gautam and B. Acharya, 2069. Ginger and Termeric Production: Improved

Technology. National Ginger Research Program, Kapurkot, Salyan.

Sharma, B. P., 2054. Ginger Production Technology (Nepali). National Ginger Research

Programme, Kapurkot, Salyan. PP 18.

Sharma, B. P., 2057. Disease of Ginger and Their Management. National Ginger Research

Programme, Kapurkot, Salyan. PP 18.

Sharma, B. P., 2059. Storage Technology for Ginger (Nrepali). National Ginger Research

Programme, Kapurkot Salyan. pp 4.

Sharma, B.P., 2059. Production, Trade and Quality of Ginger (Nepali). National Ginger

Research Programme, Kapurkot Salyan. pp 11.

Sharma, B.P., 2060. Ginger Storage and Processing (Nepali). National Ginger Research

Programme, Kapurkot Salyan. pp 32.