cd cevresel 2007 - csb.gov.tr...Çevresel Göstergeler, 2006 2 1990 1992 1994 1996 1998 Kiúi baú na tar m alan (ha) 0.75 0.69 0.66 0.63 0.61 Toplam tar m alan (1) (ha x1000) 42 033

ÇEVRE VE ORMAN BAKANLIĞI T.C. BAŞBAKANLIKTÜRKİYE İSTATİSTİK KURUMU

ÇEVRESELGÖSTERGELER2006

ÇEVRE VE ORMAN BAKANLIĞI T.C. BAŞBAKANLIKTÜRKİYE İSTATİSTİK KURUMU




TÜİKISBN 978-975-19-4074-2

ISBN 978-975-19-4074-2

ISBN 978-975-19-4074-2

ISBN 978-975-19-4074-2

TÜİK

TÜİK TÜİK

TÜİK

Çevresel Göstergeler, 2006 III

Doç. Dr. Ömer DEMİRBaşkan

Türkiye İstatistik Kurumu

Önsöz

Prof. Dr. Hasan Zuhuri SARIKAYAMüsteşarÇevre ve Orman Bakanlığı

Çevresel Göstergeler, 2006 �

İçindekiler

Sayfa

Önsöz III

1. Tarm ve Çevre 1 1.1 Balkçlk 1 1.2 Ki i Ba na Tarm Alan 2 1.3 Organik Tarm 3

2. klim De i ikli i 4 2.1 Ortalama Scaklk 4 2.2 Seragaz Emisyonlar 5 2.3 Sektörlere Göre Toplam Seragaz Emisyonlar 6

3. Hava Kalitesi 7 3.1 Seçilen llerde Yllk Ortalama Partiküler Madde (Duman) Konsantrasyonu 7 3.2 Seçilen llerde Yllk Ortalama Kükürtdioksit (SO2) Konsantrasyonu 8

4. Su-Atksu 9 4.1 Sektörlere Göre Kaynaklardan Çekilen Su Miktar 9 4.2 Belediyelerde çme ve Kullanma Suyu Kaynaklar 10 4.3 Atksu Artma Tesisine Ba l Belediye Nüfusunun Toplam Belediye Nüfusu çindeki Yüzdesi 11

5. Atk 12 5.1 Belediyeler Tarafndan Toplanan Kat Atklarn Bertaraf 12 5.2 Düzenli Depolama Tesisine Getirilen Atk Miktarnn At n Tipine Göre Da lm, 2005 13 5.3 Tehlikeli Atk Yönetimi 14 5.4 malat Sanayinde Sanayi Grubuna Göre Kat Atk Olu umu 15

çindekiler

Çevresel Göstergeler, 2006�I

Sayfa

6. Çevresel Harcamalar 16

6.1 Kamu Sektörü Çevresel Harcamalar 16

7. Arazi Kullanm 17 7.1 Orman Varl 17

8. Enerji 18 8.1 Kaynaklarna Göre Birincil Enerji Üretimi 18 8.2 Sektörlere Göre Toplam Enerji Tüketimi 19 8.3 Ula trma çin Yllk Enerji Tüketimi 20

9. Ula trma 21 9.1 Yol A Yo unlu u 21 9.2 Yolcu Ta macl 22

10. Biyoçe itlilik 23 10.1 Korunan Alanlar 23

11. Genel statistikler 24 11.1 Nüfus Art Hz 24

12. Tanmlar 25

Simge ve Ksaltmalar

tep Ton e de er petrol

ha hektar

… Bilgi elde edilememi tir.

İçindekiler

Sayfa

6. Çevresel Harcamalar 16

6.1 Kamu Sektörü Çevresel Harcamalar 16

7. Arazi Kullanm 17 7.1 Orman Varl 17

8. Enerji 18 8.1 Kaynaklarna Göre Birincil Enerji Üretimi 18 8.2 Sektörlere Göre Toplam Enerji Tüketimi 19 8.3 Ula trma çin Yllk Enerji Tüketimi 20

9. Ula trma 21 9.1 Yol A Yo unlu u 21 9.2 Yolcu Ta macl 22

10. Biyoçe itlilik 23 10.1 Korunan Alanlar 23

11. Genel statistikler 24 11.1 Nüfus Art Hz 24

12. Tanmlar 25

Simge ve Ksaltmalar

tep Ton e de er petrol

ha hektar

… Bilgi elde edilememi tir.


(Bin ton)

1995 1996 1997 1998 1999 2000

Toplam 650 549 499 545 637 583

Deniz avcl 583 474 404 433 524 461

çsu avcl 45 42 50 55 50 43

Yeti tiricilik ürünleri 22 33 45 57 63 79

2001 2002 2003 2004 2005 2006

Toplam 594 628 588 645 544 662

Deniz avcl 484 523 463 505 380 489

çsu avcl 43 44 45 46 46 44

Yeti tiricilik ürünleri 67 61 80 94 118 129

Kaynak: TÜ K

Üç taraf denizlerle çevrili Türkiye'de toplam 8 333 km ky eridi, 24milyon ha deniz alan ve 1 milyon ha içsu (do al göl, baraj gölü venehir) alan bulunmaktadr. Balkçl mz avclk karakterli olup, 2006ylnda üretimin yakla k %74'ü denizlerden avclk yolu ilegerçekle tirilmi tir. Son 10 ylda önemli geli me gösterenyeti tiricili in pay ise 2006 ylnda %19 olmu tur. Yeti tiricilik denizve içsularda a ve kafeslerde, karada ise havuzlardagerçekle tirilmektedir.

Deniz ve içsularda balkçl etkileyen önemli unsurlardan biri dekirliliktir. Su canllarnn üreme ve beslenme ortamlarna olumsuz etkiyapan kirlili in balkçl mz etkilememesi için; deniz ve içsularmzaatk sularn artlmadan verilmemesi ve deniz araçlarndankaynaklanan kirlili in ve yanl avlanmadan kaynaklanan olumsuzetkilerin önlenmesine yönelik tedbirler alnmaktadr.

Tarım ve Çevre

Çevresel Göstergeler, 20062

1990 1992 1994 1996 1998

Ki i ba na tarm alan (ha) 0.75 0.69 0.66 0.63 0.61Toplam tarm alan(1)

(ha x1000) 42 033 39 953 40 049 39 364 39 344

Yl ortas nüfus projeksiyonu (1000) 56 098 58 248 60 417 62 667 65 001

2000 2002 2004 2005 2006

Ki i ba na tarm alan (ha) 0.58 0.59 0.58 0.57 0.55Toplam tarm alan(1)

(ha x1000) 38 757 41 196 41 210 41 223 40 459Yl ortas nüfus projeksiyonu (1000) 67 420 69 302 71 152 72 065 72 974

Kaynak: TÜ K

Yine bu dönemde nüfus art ve tarm alanlarnda azalma nedeniyleki i ba na tarma elveri li alan 1990 ylnda 0.75 ki i/ha iken 2006ylnda 0.55 ki i/ha'a gerilemi tir.

(1) 1995 ylndan itibaren sadece meyve ve zeytin kapl alanlar verilmi olup da nk a açlarn kaplad alan dahil edilmemi tir.

Ülkemizde 1990-2005 döneminde nüfus %28 orannda yakla k 16milyon ki i artm tr. Bu dönemde; ülkemizdeki ekonomik geli meyeparalel olarak sanayile me, kentle me, yanl arazi kullanmnedeniyle ekilebilir tarm alan 810 000 ha azalm tr.

Tarım ve Çevre


2000 2005 2006 2013 (Hedef)

Organik tarm alanlarnntoplam tarm alan içerisindeki oran (%)

0.1 0.4 0.4 3

Organik tarm yaplan araziler 2006 ylnda %7.4 oranndaazalrken, verimlili in artmas sonucunda %7.1 orannda ürünart olmu tur.

Organik tarmdaki geli melere paralel olarak 2007-2013 yllarnkapsayan 9. Kalknma Plannda organik tarm alannn toplamtarm alan içerisindeki orannn %3’e çkarlmashedeflenmektedir.

Kaynak: Tarm ve Köyi leri Bakanl

Türkiye'de küçük ve parçal tarm i letmeleri yaygn olup organiktarmda üretici örgütlenmesi te vik edilmektedir.

Son yllarda, organik ürünlere olan talebin artmas sonucundaorganik tarma a rlk verilmektedir. 2005 ylnda organik tarmlau ra an 9 368 adet i letme tarafndan 175 032 ha alanda288 981 ton organik tarm ürünü üretilmi ve 4 693 adet i letmeorganik tarma geçi sürecini ya am tr.

2006 ylnda 5 602 üretici 30 657 ha alanda geçi sürecinde yeralm , 8 654 üretici ise 162 131 ha alanda organik tarm yaparak309 521 ton organik ürün üretmi tir.

Tarım ve Çevre


1990 2000 2002 2004 2005

Toplam 170.1 280.0 270.6 296.6 312.4

CO2 139.6 223.8 216.4 241.9 256.3CH4 29.2 49.3 46.9 46.3 49.4N20 1.3 5.7 5.4 5.5 3.4HFCs 0.0 0.8 1.4 2.2 2.4SF6 0.0 0.3 0.5 0.7 0.9

Kaynak: TÜ K

SF6 ve HFC’lerin sanayide kullanmna ba l emisyonu, bu gazlarn ülkeiçerisinde üretimi olmad ndan, sadece ithal edilen miktarlara ba ldr.Ülkemizde Montreal Protokolü kapsamnda CFC'lerin yerine kullanlan HFC’ler,sadece HFC-134 a’nn buzdolab ve klima üretiminde kullanm ile snrldr.HFC’lerin genel F gazlar içerisindeki pay %76'dr ( klim De i ikli i BirinciUlusal Bildirimi, Çevre ve Orman Bakanl , Ocak 2007).

(Milyon ton CO2 e de eri)

Türkiye'de nüfus art ve sanayile me sonucunda, 1990-2005 yllar arasndasera gaz emisyonlar artm tr.

Arazi kullanm ve arazi kullanm de i ikli i ile ormanclk (LULUCF) d ndakitoplam sera gaz emisyonu 1990-2005 yllar arasnda 170.1 milyon ton CO2

e de erinden 312.4 milyon ton CO2 e de erine yükselmi tir. Di er taraftan;ormanlar ve di er a açl biyokütle tarafndan tutulan CO2 oran devaml birart göstermi tir. Olu an toplam CO2 emisyonunun 69.5 milyon ton kadarormanlarn olu turdu u bu yutak alanlar tarafndan tutulmaktadr.

2005 ylnda CO2 emisyonunun yakla k %92’si yaktlardan, CH4 emisyonunun%60’ atk bertarafndan ve %32’si tarmsal faaliyetlerden, N20 emisyonununise %51’i endüstriyel proseslerden kaynaklanmaktadr. Nüfusu yo unehirlerdeki düzenli depolama alanlarnn artmas sonucunda CH4 emisyon

e ilimi daha istikrarl bir hale gelmi tir.

İklim Değişikliği


1990 1992 1994 1996 1998

Toplam 170 194 200 242 257Enerji 132 144 149 179 191Endüstriyel prosesler 13 17 17 22 23

Tarm 18 19 18 18 17

Atk 6 13 17 23 271990 'a göre art (%) - 14 18 42 51

2000 2002 2003 2004 2005

Toplam 280 271 286 297 312Enerji 213 204 218 227 241Endüstriyel prosesler 22 23 24 26 25Tarm 16 15 15 15 16Atk 29 28 29 28 30

1990 'a göre art (%) 65 59 68 74 84

Kaynak: TÜ K

(Milyon ton CO2 e de eri)

1990-2005 yllar arasnda enerji sektöründen kaynaklanan sera gaz emisyonlar132 milyon ton CO2 e de erinden 241 milyon ton CO2 e de erine yükselmi tir.Bütün dünyada oldu u gibi Türkiye'de de sera gaz emisyonu kaynaklariçerisinde en büyük pay enerji sektörüne ait olup, 2005 yl emisyonlarnda CO2

e de eri olarak en büyük pay %77 ile enerji sektörü olu tururken, ikinci sray%10 ile kat atk bertaraf ve üçüncü sray da %8 ile endüstriyel prosesleralmaktadr.

Enerji sektöründen kaynaklanan emisyon miktarlar incelendi inde, 1990-2005yllar aras farkllklar görülmekle birlikte, bir art e iliminin oldu u tespitedilmi tir.

İklimDeğişikliği


1991 1992 1993 1994 1995 1996Ankara 83 ... 80 61 57 62Bursa 107 78 79 60 40 28Antalya 72 66 89 56 52 55

1997 1998 1999 2000 2001

Ankara 54 49 59 57 44

Bursa 27 30 41 47 39Antalya 59 65 80 71 62

2002 2003 2004 2005 2006

Ankara 68 56 47 50 ...Bursa 58 54 49 43 48Antalya 61 56 52 54 43

Kaynak: TÜ K

Bursa ilinde yllk ortalama PM konsantrasyonu azalma e ilimigöstermi tir. 1991 ylnda yllk ortalama PM konsantrasyonu 107µg/m3 ile en yüksek de erini gösterirken, 2006 ylnda sadece 48 µg/m3

olmu tur.

Antalya ilinde 1999 ylnda 80 µg/m3 de erine ula an PMkonsantrasyonu, bu yldan itibaren düzenli bir ekilde azalm ve 2006ylnda en dü ük konsantrasyon de eri olan 43 µg/m3’e kadardü mü tür.

(µg/m3)

"Seçilen illerde yllk ortalama partiküler madde (duman)konsantrasyonu" ve "Seçilen illerde yllk ortalama kükürtdioksit (SO2 )konsantrasyonu" bölümlerinde;

Ankara, nüfusun önemli bir bölümünün yo unla t bir ehir olmas,Bursa, bir sanayi ehri olmas, Antalya ise ileri düzeyde konut ve hizmetsektörüne sahip ve orta düzeyde kirli bir ehir olmas nedeniyle örnekolarak seçilmi tir.

Ankara ilinde yllk ortalama PM için ölçülen en yüksek konsantrasyonde eri 1991 ylnda 83 µg/m3 olarak gerçekle irken, en dü ükkonsantrasyon de eri ise 2001 ylnda 44 µg/m3 olarak belirlenmi tir.Bir önceki yla göre en yüksek de i im oran ise %55 orannda art la2002 ylnda gözlenmi tir.

Hava Kalitesi

1991 1992 1993 1994 1995 1996

Ankara 125 ... 72 56 55 46Bursa 240 181 133 86 53 55Antalya 38 42 52 26 36 40

1997 1998 1999 2000 2001

Ankara 42 36 38 47 30Bursa 70 61 74 62 61Antalya 44 49 54 49 45

2002 2003 2004 2005 2006


Kaynak: TÜ K

(µg/m3)

Ankara ilinde yllk SO2 konsantrasyonu 1991-2005 yllar arasnda

azalma e ilimi göstermi tir. 1991 ylnda 125 µg/m3 olan konsantrasyon de eri 2005 ylnda 30 µg/m3 olarak ölçülmü olup bu de er 1991 ylnagöre %76 orannda azalma göstermi tir.

Bursa ilinde yllk SO2 konsantrasyonu 1991-2005 yllar arasnda yine

azalma göstermi olup, 1991 ylnda 240 µg/m3 olan SO2

konsantrasyonu 2006 ylnda 57 µg/m3 olarak ölçülmü ve 1991 ylde erine göre %76 orannda azalma gerçekle mi tir.

Antalya ilinde yllk SO2 konsantrasyonu 1991'de 38 µg/m3 olarak

ölçülürken 2006 ylnda 35 µg/m3 olarak gözlenmi ve 1991-2006 yllararasnda Antalya ilinin SO2 konsantrasyon de erinde %8 orannda birazalma gözlenmi tir.

Çevresel Göstergeler, 2006�

1991 1992 1993 1994 1995 1996


1997 1998 1999 2000 2001


2002 2003 2004 2005 2006


Kaynak: TÜ K

(µg/m3)








Hava Kalitesi

1991 1992 1993 1994 1995 1996


1997 1998 1999 2000 2001


2002 2003 2004 2005 2006


Kaynak: TÜ K

(µg/m3)









1994 1995 1996 1997 1998

Belediye 3 235 3 725 3 931 4 073 4 168

malat sanayi 1 387 1 394 1 535 1 563 ...

Enerji üretimi 784 1 811 1 946 2 659 2 693

2000 2001 2002 2003 2004

Belediye ... 4 664 4 815 4 920 4 956

malat sanayi 1 470 ... ... ... 1 224

Enerji üretimi 1 900 2 386 2 405 2 205 2 581

(Milyon m3)

Kaynak: TÜ K

Türkiye'nin su tüketimi, nüfus art , ekonomik büyüme ve hayatstandardndaki geli meye ba l olarak artmaktadr.

2004 ylnda sektörlere göre kaynaklardan çekilen suyunda lmna bakld nda %57 ile belediyeler birinci sradagelmekte iken, enerji sektörü %29'luk, imalat sanayi sektörü ise%14'lük bir payla bu rakam izlemektedir. 1994-2004 yllararasnda artan nüfusa ve hayat standartlarna ba l olarakbelediyelerin su çekim miktarnda yakla k %53’lük bir artgözlenmi , ayn dönemde enerji sektöründeki yatrm art nedeniyle, bu sektörün su çekim miktar yakla k 2.3 katnaçkm tr.

Su - Atıksu


2004 yl Belediye çme ve Kullanma Suyu statistikleri Anketisonuçlarna göre anket uygulanan 3 213 belediyeden 3 159' undaiçme ve kullanma suyu ebekesi ile hizmet verildi i tespitedilmi tir. 2004 ylnda içme ve kullanma suyu ebekesi ileda tlmak üzere %40.1’i barajlardan, %27.8'i kuyulardan,%27.5'i kaynaklardan, %2.9'u akarsulardan, %1.8'i göl -göletlerden olmak üzere toplam 4.96 milyar m3 su çekilmi tir.

Çekilen suyun 2.08 milyar m3'ü içme ve kullanma suyu artmatesislerinde artlm tr. Artlan içme ve kullanma suyunun%4.8'ine fiziksel, %95.2'sine ise konvansiyonel artmauygulanm tr.

Su-Atıksu

Çevresel Göstergeler, 2006 ��

1994 1998 2001 2002 2003 2004

Atksu ArtmaTesisine Ba lBelediyeNüfusununToplam Belediye Nüfusu çindekiYüzdesi

13 22 35 35 38 45

2004 yl verilerine göre Türkiye’de ikincil ve ileri artm yapan 137artma tesisi bulunmaktadr. "Avrupa Birli i Kentsel Atksu Direktifi"gereklerinin yerine getirilmesi için nüfusu 2 000 'den büyük yerle imyerleri için çe itli kapasitede yakla k 2 942 adet yeni artma tesisininyaplmas gerekmektedir. Yine ayn ekilde 2002 ylnda Türkiye’ninkanalizasyon ebekesinin 65 535 km oldu undan yola çklarak,mevcut duruma göre 2022 ylnda bu rakamn 85 200 km olmasgerekmektedir.

(%)

Kaynak: TÜ K

Belediye Atksu Temel Göstergelerine göre 1994-2004 döneminde,ülke genelinde atksu artma tesisine ba l nüfus oran yakla k 3.5katna çkm tr.Türkiye statistik Kurumu’nun 2004 yl Belediye Kanalizasyonstatistikleri Anketi sonuçlarna göre; anket uygulanan 3 213

belediyeden 2 226'snda kanalizasyon ebekesi ile hizmet verildi itespit edilmi tir. Kanalizasyon ebekesi ile toplanan 2.92 milyar m3

atksuyun 1.90 milyar m3'ü artma tesislerinde artlm tr. Artlanatksuyun %56.3'üne biyolojik, %31.5'ine fiziksel ve %12.2'sinegeli mi artma uygulanm tr.

Su - Atıksu

Çevresel Göstergeler, 2006�2

2001 2002 2003 2004

Toplam 25 134 25 373 26 118 25 014Kompostla trma 218 383 326 351

Düzenli depolama 8 304 7 047 7 432 7 002Vah i depolama 16 167 17 525 17 873 17 405Di er 445 417 487 256

2004-2006 döneminde ilk a amada 10 adet "entegre kat atkbertaraf tesisi"nin yapmna ba lanm , yine bu dönem içerisinde4 adet kat atk depolama tesisi i letmeye açlm , 25 adet tesisinin asna ba lanm tr. n aat devam eden tesislerintamamlanmas ile 46 adet kat atk düzenli depolama tesisi 611belediyeye ve 34 milyon nüfusa hizmet verecektir.

(Bin ton)

Kaynak: TÜ K

2004 yl “Belediye Kat Atk Temel Göstergeleri”ne göre; anketuygulanan 3 213 belediyeden 3 028' inde kat atk hizmetiverildi i belirlenmi olup, kat atk hizmeti verilen belediyelerdeyakla k 25.01 milyon ton kat atk toplanm ve ki i ba ortalamakat atk miktar günlük 1.31 kg olarak belirlenmi tir.

2004 ylnda belediyeler tarafndan toplanan kat atklarn %70’ivah i depolama, %28’i düzenli depolama, %1’i kompostla trma,%1’i ise di er yöntemler kullanlarak bertaraf edilmi tir.

Atık


Atık Türleri (%)

Evsel ve benzeri atklar 96.02

Kar k ve ayr trlamayan atklar 1.86Endüstriyel atksu artma tesisi ve su hazrlama üniteleri 0.5

Kimyasal atklar 0.41

Di er 1.21

Kaynak: TÜ K

Belediyeler tarafndan ya da belediyeler adna toplanan katatklarn bertaraf kompostla trma, düzenli ya da vah idepolama yöntemleri ile gerçekle tirilmektedir. Ülkemizdekat atklarn bertaraf için yeterli sayda düzenli depolama vekompost tesisi bulunmamas nedeniyle en büyük pay vah idepolama tutmaktadr. Bununla birlikte düzenli kat atkdepolama tesisi says hzla artmaktadr.

Atık

Çevresel Göstergeler, 2006��

Türkiye'de 2004 ylnda 1 196 000 ton tehlikeli atk üretilmi tir.Üretilen tehlikeli at n %6's at n üretildi i tesis bünyesinde,%21'i tesis d nda geri kazanlm ve %73'ü bertaraf edilmi tir.

Türkiye’de tehlikeli atklarn yaklarak ya da düzenli depolanarakbertaraf edildi i tek tesis; zmit Büyük ehir Belediyesi’ne aitendüstriyel ve evsel kat atk düzenli depolama tesisi ile klinik vetehlikeli atk yakma ve enerji üretim tesisidir. Bu tesisin yakmakapasitesi 35 000 ton/yl, depolama kapasitesi 790 000 m3' tür.Tesisin kapasitesi olu an tehlikeli at n bertarafnda yetersizkalmaktadr.

Tehlikeli at n bertaraf için Marmara Bölgesi'nin Trakyakesiminde 1 adet, Ege Bölgesi'nde 1 adet, Akdeniz Bölgesi'nde 1adet ve ç Anadolu Bölgesi'nde 1 adet yakma ve depolamatesislerinin kurulmas öngörülmektedir.

Atık


Sanayi Grubu

Toplam 17 497

Ana metal sanayi 7 765

Gda ürünleri ve içecek imalat 3 512

Metalik olmayan di er mineral ürünleri imalat 1 693

Kimyasal madde ürünleri imalat 1 496

Di er 3 031

(Bin ton)

Kaynak: TÜ K

" malat Sanayi Atk statistikleri" sonuçlarna göre, 2004 ylndaolu an endüstriyel kat at n en büyük bölümü %44 ile ana metalsanayinden kaynaklanmaktadr. Bu sektörü srasyla %20 ile gdasektörü izlemekte ve daha dü ük oranlarla di er sektörler takipetmektedir.

Atık


Kamu sektörüçevreselharcamaları 2003 2004 2005(1)

Kamu sektörütoplam çevreselharcamalar 3 969 546 785 4 715 950 128 5 437 161 814

Kamu sektörü çevresel cari harcamalar 2 430 926 442 2 924 502 420 3 399 936 921Kamu sektörü çevresel yatrmharcamalar 1 538 620 343 1 791 447 708 2 037 224 893

(Milyon TL)

Kaynak: TÜ K

2005 yl itibariyle kamu sektörü toplam çevresel harcamalar5 437 161 814 YTL olup, bunun %62.53'ünü cari harcamalar,%37.47'sini de yatrm harcamalar olu turmaktadr. Kamusektörü çevresel yatrm harcamalarnn gayri safi yurtiçi haslaiçindeki pay ise 2003 ylnda binde 4.28, 2004 ylnda binde 4.16,2005 ylnda ise binde 4.18 olarak gerçekle mi tir.

(1) 2005 yl haracamalar, YTL olarak verilmi tir.

Çevresel Harcamalar


(ha)

Orman alanı

1963 20 199 296

1972 20 199 296

1997 20 703 122

2004 21 188 747

Kaynak: Çevre ve Orman Bakanl

2004 ylnda; ülke genelinin %27.2'si olarak tespit edilmi tir.

Son 30 ylda ormanlk alanda yakla k 990 bin ha'lk art oldu utespit edilmi tir.

Türkiye’de yakla k 21.2 milyon ha ormanlk alann %99’ununmülkiyeti devlete aittir. Türkiye’deki ormanlk alanlarn yars (10567 milyon ha) bozulmu (verimsiz) a açlk arazilerdenolu maktadr. Di er taraftan ormanlarn üçte birinin a aç yo unlu uazdr. 1972-2004 yllar arasndaki 32 yllk dönemde ormanlkalanlar %5’lik bir art gösterirken, büyüyen a aç hacmi %35’lik birart göstermi tir.Me e, kzlçam, karaçam, kayn, sarçam, köknar, ardç, sedir, ladin,kzla aç, kestane Türkiye'de en yo un görülen a aç türleridir.Ormanlarmzn büyüklü ü ve de i imleri bakmndan bugüne kadargerçekle tirilen orman envanter de erlendirme sonuçlarna göregenel ormanlk sahamzn büyüklü ü;1963-1972 yllar arasnda; ülke genelinin % 26.1'i,1997 ylnda; ülke genelinin %26.6's,

Arazi Kullanımı

Çevresel Göstergeler, 2006��

Türkiye'de temel enerji kaynaklar 1970'lerde odun, bitki ve hayvanartklar, petrol ve kömür iken 1976'da do al gaz kullanlmayaba lanm , güne enerjisi 1987'den, rüzgar enerjisi ise 1998'denitibaren enerji kaynaklar içerisinde saylmaya ba lanm tr.

Son yllarda hayvan ve bitki artklar, odun ve petrol kullanlaraküretilen enerji miktarnda azalma gözlenirken, do algaz ve güneenerjisi kullanm artm tr.

Enerji


Toplam enerjitüketimi Konut Sanayi Ula trma

1970 18 871 8 656 4 122 3 208

1975 27 437 11 099 6 286 5 148

1980 31 973 12 833 7 955 5 230

1985 39 399 14 438 9 779 6 195

1990 52 987 15 358 14 542 8 723

1995 63 678 17 596 17 372 11 066

2000 80 500 20 058 24 501 12 008

2002 78 331 18 463 24 782 11 405

2004 87 818 20 952 28 789 13 775

TarmEnerji

d Çevrim sektörü

1970 510 344 2 031

1975 695 517 3 693

1980 963 527 4 465

1985 1 506 812 6 669

1990 1 956 1 031 11 377

1995 2 555 1 386 13 703

2000 3 073 1 915 18 945

2002 3 030 1 806 18 8452004 3 314 2 174 18 814

Kaynak: Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl

(Milyon TEP)

1970-2004 yllar arasnda tüm sektörlerde enerji tüketimi artm tr. Enerjitüketimi konutlarda nüfusa ba l olarak düzenli artmakta, sanayi ve ula trmasektörlerinde ise yatrmlardaki art ve ekonomik geli meye paralel olarak yüksekseviyelere çkmaktadr.Artan elektrik ihtiyac ile birlikte çevrim sektöründe enerji tüketimi katlanarak artgöstermektedir. Sektörler açsndan enerji tüketimine bakld nda en yüksektüketim seviyesi sanayi sektöründe gözlenmektedir.

Enerji

(tep)

1990 2000 2001 2002 2003 2004

Toplam 8 291 759 11 271 291 11 271 490 10 736 589 11 669 649 12 992 129

Demiryolu 187 062 200 000 165 000 172 000 177 000 177 000

Denizyolu 159 376 195 000 250 000 256 800 278 300 383 300

Havayolu 292 223 970 991 1 055 046 340 695 850 483 1 526 855

Karayolu 7 653 098 9 905 300 9 801 444 9 967 094 10 363 866 10 904 974

Bununla birlikte, 2003 ve 2004 yllarnda sa lanan vergi indirimi ile, yakla kolarak 320 000 adet eski aracn trafikten çekilmesi sonucunda CO2 emisyonoranlarnda %4.9’luk azalma elde edilmi tir.

Kaynak: Ula trma Bakanl

Ula trma sektöründe kullanlan enerji, sektörün geli imine paralel olarakde i mektedir. Karayolu a ndaki geli meyle yurtiçi ula mda karayolu, di erula trma sistemlerine göre daha fazla tercih edilmektedir.

2004 ylnda ula trma sektöründe tüketilen enerjinin; %83.90' karayolu,%11.75'i havayolu, %2.95'i denizyolu ve %1.36's demiryolu ula mndakullanlm tr.

klim De i ikli i Birinci Ulusal Bildirimi'ne göre; ula trma sektöründe, 2004ylnda karayolu ta macl na ba l CO2 emisyonlarnn, toplam CO2 emisyonlariçindeki oran %84 olmu tur. Bunu sivil havaclk (%12), denizyolu (%3) vedemiryolu (%1) kaynakl emisyonlar izlemektedir. Karayolu ta macl sektöründe yeni teknoloji ile üretilen motorlar ve alternatif yakt kaynaklarnnkullanlmas sonucu tüketilen enerjinin daha etkin olmas, araç ba na km’deortaya çkan emisyonlar dü ürmü tür. 1990-2004 yllar arasnda araç ba nakm’de ortaya çkan CO2 emisyonlarndaki toplam dü ü %8.7’dir.


(tep)

1990 2000 2001 2002 2003 2004

Toplam 8 291 759 11 271 291 11 271 490 10 736 589 11 669 649 12 992 129

Demiryolu 187 062 200 000 165 000 172 000 177 000 177 000

Denizyolu 159 376 195 000 250 000 256 800 278 300 383 300

Havayolu 292 223 970 991 1 055 046 340 695 850 483 1 526 855

Karayolu 7 653 098 9 905 300 9 801 444 9 967 094 10 363 866 10 904 974

Bununla birlikte, 2003 ve 2004 yllarnda sa lanan vergi indirimi ile, yakla kolarak 320 000 adet eski aracn trafikten çekilmesi sonucunda CO2 emisyonoranlarnda %4.9’luk azalma elde edilmi tir.


Ula trma sektöründe kullanlan enerji, sektörün geli imine paralel olarakde i mektedir. Karayolu a ndaki geli meyle yurtiçi ula mda karayolu, di erula trma sistemlerine göre daha fazla tercih edilmektedir.

2004 ylnda ula trma sektöründe tüketilen enerjinin; %83.90' karayolu,%11.75'i havayolu, %2.95'i denizyolu ve %1.36's demiryolu ula mndakullanlm tr.

klim De i ikli i Birinci Ulusal Bildirimi'ne göre; ula trma sektöründe, 2004ylnda karayolu ta macl na ba l CO2 emisyonlarnn, toplam CO2 emisyonlariçindeki oran %84 olmu tur. Bunu sivil havaclk (%12), denizyolu (%3) vedemiryolu (%1) kaynakl emisyonlar izlemektedir. Karayolu ta macl sektöründe yeni teknoloji ile üretilen motorlar ve alternatif yakt kaynaklarnnkullanlmas sonucu tüketilen enerjinin daha etkin olmas, araç ba na km’deortaya çkan emisyonlar dü ürmü tür. 1990-2004 yllar arasnda araç ba nakm’de ortaya çkan CO2 emisyonlarndaki toplam dü ü %8.7’dir.

Enerji

Çevresel Göstergeler, 2006 2�

km

Yllar 1990 1994 1998 2002 2006

Toplam 59 409 60 999 62 611 63 219 63 751

Devlet yollar 31 149 31 389 31 345 31 318 31 335

l yollar 27 979 28 443 29 540 30 050 30 429

Oto yollar 281 1 167 1 726 1 851 1 987

Kaynak: Bayndrlk ve skan Bakanl

1950'li yllardan sonra yük ta macl nda demiryollar, yolcuta macl nda ise karayollar kullanm artm tr.

Karayolu a nn uzunlu u 1990 ylnda 59 409 km olup, 2006ylnda % 7.3 orannda art la 63 751 km'ye ula m tr.

1990-2006 döneminde il yollar ve otoyol uzunluklarnda önemligeli meler gözlenmi tir. 1990 ylnda 281 km olan otoyol a , 2006ylnda 6.9 kat artarak 1 987 km'ye, il yollar % 8.8 orannda art la30 429 km'ye ula m tr.

Ulaştırma


(Ki i)

Karayolu Demiryolu Havayolu

2001 45 217 449 24 423 000 ...

2002 39 523 389 24 465 000 8 500 839

2003 58 572 333 27 471 000 9 128 124

2004 57 991 878 26 166 000 14 438 292

2005 67 535 424 23 811 000 20 502 516

2006 ... 24 030 000 28 799 878


Ülkemizdeki nüfus art ve yeni otoyollarn yapm ile 2001-2005yllar arasnda karayolu ula mnda %33 orannda artgözlenmektedir. Karayolu ula mndaki bu art a kar lk demiryoluula mnda %2.01’lik bir dü ü gözlenmektedir. Havayoluta macl nda ise 2004 ylndan itibaren yolcu saysnda yüksekoranda art gözlenmi tir.

Ulaştırma


(ha)

Korunan alanlar 2002 2003 2004 2005 2006

Milli park 691 722 691 722 802 082 828 699 856 518

Tabiat park 69 551 69 551 69 551 72 315 72 912Tabiat korumaalan 84 230 84 230 84 230 81 861 64 352

Tabiat ant 464 5 284 5 284 5 284 5 894

Yaban hayatgeli tirme sahalar 1 667 534 1 667 534 1 667 534 1 227 179 1 227 179

Kaynak: Çevre ve Orman Bakanl

Türkiye, endemik türlerin zenginli i açsndan dünyada önemli bir yeresahiptir. Endemik bitki says 3 925 olarak belirlenmi tir. Bu sayTürkiye'deki bütün bitki türlerinin %34'üne kar lk gelmektedir. Avrupaktasnda bulunan bitki türlerinin %75'i Türkiye'de yeti mektedir (UlusalBiyolojik Çe itlilik Stratejisi ve Eylem Plan, Çevre ve Orman Bakanl ,Do a Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlü ü, 2007). Türkiye'de 12adet Ramsar alan (0.2 milyon ha) ve 123 adet Uluslararas ÖnemeSahip Sulak Alan (2 milyon ha) bulunmaktadr.

Biyoçeşitlilik


(%)

1990 1992 1994 1996 1998

Nüfus ArtHz 1.99 1.92 1.85 1.83 1.76

2000 2002 2004 2006Nüfus ArtHz 1.41 1.35 1.29 1.24

Kaynak: TÜ K

2000 yl Genel Nüfus Saym sonuçlarna göre Türkiye'nintoplam nüfusu 67 803 927, ehir (il ve ilçe merkezlerinin) nüfusu 44 006 274, köy nüfusu ise 23 797 653' tür. 1927 ylndayakla k 13 milyon 600 bin olan nüfus, 73 ylda be kat artgöstermi tir.

1927-1950 döneminde ehir nüfusu oran önemli bir de i imgöstermemi , ancak 1950 ylndan sonra hzla artm olup, nüfusart hz 1990-2000 döneminde ehirlerde binde 26.8 ikenköylerde binde 4.2 olarak gerçekle mi tir.

Genel İstatistikler


12. Tanmlar

1. Tarm ve Çevre

1.1 Balkçlk

Her yl denizlerde avcl yaplan balklar ve di er deniz ürünlerini(kabuklu ve yumu akçalar), iç sularda avlanan tatl su ürünleri ileyeti tiricilik ürünleri olmak üzere üretilen balk miktarn gösterir.

Üretime ili kin veri, yakaland zamanki a rl olan canl a rlk ileifade edilir.

Bu gösterge kapsamnda balk türleri için bir ayr trmayaplmayacaktr.

1.2 Ki i Ba na Tarm Alan

Toplam tarm alannn toplam nüfusa oran olarak hesaplanr.

“Ekilebilir arazi” geçici bitkilere tahsis edilmi (çift bitkili alanlarsadece bir defa saylr) ekilip biçilen ve otlatmaya yarayan geçiciotlaklar, pazar ve mutfak bahçesi arazileri ve geçici nadasa (beyldan az) braklm arazilerdir. Toprak i lemedeki de i ikliklerdenkaynaklanan terkedilmi araziler dahil de ildir.

Toplam nüfus, n ylnda ülkede ya amakta olan tahmini nüfustur.

1.3 Organik Tarm

Organik tarm yöntemleri uygulanan alanlarn toplam tarm alaniçerisindeki paynn yllara göre izlenmesidir.

2. klim De i ikli i

2.1 Ortalama Scaklk Art

Ortalama yüzey scaklk de i imlerinin zaman serisi içerisindebelirtilmesi ve kar la trlmasdr.

Tanımlar


2.2 Sera Gaz Emisyonlar (milyon ton CO2 e de eri)

Enerji, endüstriyel prosesler, tarmsal faaliyetler ve atkbertarafndan kaynaklanan emisyonlar, do rudan sera gazlar olankarbon dioksit (CO2), nitroz oksit (N2O), metan (CH4 )hidroflorokarbonlar (HFCs) ve kükürt hekzaflorid (SF6) ile dolaylsera gazlar emisyonlarn kapsamaktadr. Ulusal Sera gazEmisyonlar 1996 Hükümetleraras klim De i ikli i Paneli (IPCC)Rehberi kullanlarak hesaplanm tr.

CH4, N2O ve F gaz emisyonlar, küresel snma potansiyeli (GWP)katsays olarak, CO2 e de eri ile ifade edilmektedir.

2.3 Sektörlere Göre Toplam Sera Gaz Emisyonlar

Farkl sektörlerden kaynaklanan sera gaz emisyonlarnn CO2

e de eri olarak miktarn ifade etmektedir.

3. Hava Kalitesi

3.1 Seçilen llerde Yllk Ortalama Partiküler MaddeKonsantrasyonuBu gösterge; havadaki PM konsantrasyon miktarn göstermektedir.Partiküler maddeler, gaz halindeki emisyonlarn kimyasal dönü ümüve y n halinde ekillenmesi ile olu ur. 5-10 mikrometre çaplpartiküler, asl partiküler madde olarak tanmlanr. Genel olarakheterojen kar mlar içerir ve karakteristikleri bir yerden bir ba kayere önemli ölçüde farkllk gösterir.

3.2 Seçilen llerde Yllk Ortalama KükürtdioksitKonsantrasyonuBu gösterge; havadaki SO2 konsantrasyon miktarngöstermektedir. SO2 yaktlarn do al olarak yapsnda bulunankükürt bile iklerinin yanma esnasnda aç a çkmasyla olu ankirletici, bo ucu, renksiz ve asidik gazdr.

4. Su-Atksu

4.1 Sektörlere Göre Kaynaklardan Çekilen Su Miktar

Bu gösterge belediye, imalat sanayi ve enerji üretimi olmak üzeresektörel bazda kaynaklardan çekilen toplam su miktarn gösterir.

Tanımlar


4.2 Belediyelerde çme ve Kullanma Suyu Kaynaklar

çme ve kullanma suyu temin edilen baraj, kuyu, do al kaynak,göl ve göletlerden çekilen suyun kaynaklarna göre da lmnnyüzdesini ifade etmektedir.

4.3 Atksu Artma Tesisine Ba l Belediye NüfusununToplam Belediye Nüfusu çindeki Yüzdesi

Bu gösterge atksu artma tesisine ba l belediye nüfusununtoplam belediye nüfusu içindeki yüzde orann ifade eder. Bude erler ba ka insan e de erleri atamak yerine gerçek ki i saysdikkate alnarak yüzdelik oran ile hesaplanr.

5. Atk

5.1 Belediyeler Tarafndan Toplanan Kat AtklarnBertaraf

Bu gösterge belediyeler tarafndan ya da adna toplanan atkmiktarn ve bertaraf yöntemlerini ki i ba na kg olarak ifadeetmektedir. Belediye atklar, belediyeler tarafndan ya dabelediyeler adna toplanan atklardr. Bu atklarn temel ksmhanelerden kaynaklanan atklardr. Ayrca alm-satm ve ticaretkurulu lar, ofis binalar, kurum ve küçük i yerleri atklarn dakapsamaktadr. Bertaraf yöntemleri; kompostla trma, düzenlidepolama, vah i depolama ve di erleri biçiminde snflandrlm tr.

5.2 Düzenli Depolama Tesisine Getirilen Atk MiktarnnAt n Tipine Göre Da lm

Bu gösterge evsel ve benzeri atklar, kar k ve ayr trlmayanatklar, endüstriyel atksu artma tesisi ve su hazrlama üniteleriçamurlar, kimyasal atklar gibi düzenli depolama tesisine getirilenatk miktarlarnn yüzdesini ifade etmektedir.

5.3 Tehlikeli Atk Yönetimi

Bu gösterge, tehlikeli atklarn ulusal bazda geri kazanm vebertaraf yöntemlerini yüzde olarak ifade etmektedir.

Tanımlar


5.4 malat Sanayinde Sanayi Grubuna Göre Kat AtkOlu umu

Sektörlere göre; ana-metal sanayi, gda ürünleri ve içecek imalat,metalik olmayan di er mineral madde imalat, kimyasal maddeürünleri imalat ve di erleri olmak üzere yllk toplam atk üretimmiktarn ifade etmektedir.

6. Çevresel Harcamalar

6.1 Kamu Sektörü Çevresel Harcamalar

Çevre koruma harcamalar; üretim süreçleri ile mal ve hizmetlerintüketiminden kaynaklanan kirlili in önlenmesi, azaltlmas vegiderilmesi amaçl faaliyetler için yaplan harcamalardr. Kamusektöründe, yönetim, izleme ve mevzuat uygulamalar için yaplanharcamalar da dahildir. Çevre koruma harcamalarnn kapsamntanmlamak için, Birle mi Milletler Avrupa Ekonomik Komisyonuve Avrupa statistik Ofisi tarafndan hazrlanan Çevre KorumaFaaliyetleri Snflamas (CEPA) kullanlmaktadr.

Kamu sektörü çevresel harcamalar: kamu kurulu lar, il özelidareleri ve belediyelere ait çevresel harcamalar kapsamaktadr.

7. Arazi Kullanm

7.1 Orman Varl

Bu gösterge do al ve ekilmi ormanlarn yüzeyi ve bu yüzeyinzamanla de i imi ile ili kilidir. Orman, a aç tepe çatlarnn alannn%10'unu kaplad alanlar olarak tanmlanm tr.

Ayrca, FAO tarafndan önerilen “orman” ve “di er a açlk alanlar”tanmlar ülkeye göre farkllk göstermektedir.

8. Enerji

8.1 Kaynaklarna Göre Birincil Enerji Üretimi

Enerji üretiminde kullanlan kaynaklarn petrol e de er birimicinsinden ifadesidir.

Enerji üretiminde kullanlan do algaz, kömür, petrol, nükleer,hidrolik ve di er kaynaklarn ülkenin yllk üretiminde yüzde olarakkullanm oranlardr

Tanımlar


8.2 Sektörlere Göre Toplam Enerji Tüketimi

Bu gösterge konut , sanayi, ula trma, tarm, enerji d ve çevrimsektörü için toplam enerji tüketimini ton ham petrol e de eri ilegösterir.

8.3 Ula trma çin Yllk Enerji Tüketimi

Bu gösterge ula trma sektörü için yllk toplam enerji tüketiminigösterir. Enerji tüketimi Mtep (milyon ton ham e de er petrol) ilegösterilir.

9. Ula trma

9.1 Yol A Yo unlu u (Km/Km2)

Bu gösterge bir ülkedeki toplam yol uzunlu unun (otoyollar,anayollar veya ulusal yollar, ikincil ve bölgesel yollar ve di eryollar) ülkenin toplam alanna oran olarak tanmlanr.

9.2 Yolcu Ta macl

Bu gösterge bir ülke içindeki üç ula trma türü üzerinden ki iba na yolculuk da lm yüzdelerini gösterir. Ula trma türleri:Karayollar (kamu ve özel), Demiryollar, Havayolu (iç uçu lar)olarak ayrlr.

10. Biyoçe itlilik

10.1 Korunan Alanlar

Milli park, tabiat park, tabiat koruma alan toplam yüzey alanmiktarnn zaman serisinde kar la trlmasdr.

Milli Park: Bilimsel ve estetik bakmdan, milli ve milletlerarasender bulunan tabii ve kültürel kaynak de erleri ile koruma,dinlenme ve turizm alanlarna sahip tabiat parçalarn ifade eder.

Tanımlar


Tabiat Park: Bitki örtüsü ve yaban hayat özelli ine sahipmanzara bütünlü ü içinde halkn dinlenme ve e lenmesine uyguntabiat parçalarn ifade eder.

Tabiat Ant: Tabiat ve tabiat olaylarnn meydana getirdi iözelliklere ve bilimsel de erlere sahip ve milli park esaslardahilinde korunan tabiat parçalarn ifade eder.

Tabiat Koruma Alan: Bilim ve e itim bakmndan önem ta yannadir, tehlikeye maruz veya kaybolmaya yüz tutmu ekosistemler,türler ve tabii olaylarn meydana getirdi i seçkin örnekleri içerenve mutlaka korunmas gerekli olup, sadece bilim ve e itimamacyla kullanlmak üzere ayrlm tabiat parçalarn ifade eder.

Yaban Hayat Geli tirme Sahas: Av ve yaban hayvanlarnn veyaban hayatnn korundu u, geli tirildi i, av hayvanlarnnyerle tirildi i, ya ama ortamn iyile tirici tedbirlerin alnd vegerekti inde özel avlanma plan çerçevesinde avlanmannyaplabildi i sahalardr.

11. Genel

11.1 Nüfus Art Hz

Belirli bir dönemde veya ylda nüfus büyüklü ünün ortalama yllkart dr. Yllk olarak her 1000 nüfus için artan nüfus olarak ifadeedilir.

Nüfus art hz; ulusal nüfus projeksiyonlarndan elde edilen birgöstergedir. Nüfus projeksiyonlar, ku ak bile enler yönteminedayal olarak hesaplanmaktadr. Ku aklar bile enler yöntemi,do urganlk, ölümlülük ve göç bile enlerine göre, ayn yagrubundaki ku aklarn ya am boyu izlenmesi esasna dayanr.Ku aklar be yllk do um ku aklardr (ya ku aklar). Bile enlerise do umlar, ölümler ve göçlerdir. Projeksiyonlar be yllkdönemler halinde yaplmaktadr. Her dönem bir önceki dönemdenba mszdr. Bile enlerle ilgili varsaymlar be yllk dönemsüresince sabittir.

Tanımlar

Documents

cd cevresel 2007 - csb.gov.tr...Çevresel Göstergeler, 2006 2 1990 1992 1994 1996 1998 Kiúi baú na tar m alan (ha) 0.75 0.69 0.66 0.63 0.61 Toplam tar m alan (1) (ha x1000) 42 033