Cód na Gaeilge Rang 7 Ag Fiosrú Focal - CCEA...2 Céim 3: Focail ilsiollacha ina seasann litir amháin d’fhuaim amháin, m.sh. ha-ta, ba-na-na, fol-ca-dán Céim 4: Seasann 2/3

cloch sa long!

muc!

Gac

h ío

mhá

agu

s lé

arái

d ©

thi

nkst

ock.

com

COUNCIL FOR THE CURRICULUM, EXAMINATIONS AND ASSESSMENT29 Clarendon Road, Clarendon Dock, Belfast BT1 3BGTel: +44(0)28 9026 1200 Fax: +44(0)28 9026 1234Email: [email protected] Web: www.ccea.org.uk

Foilseachán de chuid CCEA © 2015

Céim 1, 2, 3, 4, 5

Cód na Gaeilge Rang 7Ag Fiosrú Focal

Focail bheagaFocail níos faideFocail ilsiollachaDhá litir fuaim amháin Litir a dhéanann dhá fhuaim

1

IntreoirIs clár litrithe é seo don Ghaeilge a chuidíonn le páistí cód scríofa na Gaeilge a thuiscint agus iad ag léamh, ag litriú agus ag scríobh na Gaeilge. Tosóidh na páistí ar liostaí focal a chleachtadh agus a fhoghlaim i gCéim 6 Chód na Gaeilge, ach tá eolas tábhachtach i gCéimeanna 1–5 a bhfuil an t-eolas i gCéim 6 bunaithe air. Socraíodh sa leabhar seo go mbeadh ceachtanna gairide gasta ann dírithe ar Rang 7 agus go gclúdófaí Céimeanna 1–5 go measartha gasta. Faoi Rang 7, bheadh go leor ama caite ag na páistí ar an chur chuige seo. Tuigtear go mbaineann bunús na hoibre san fhónaic le Céim 6 agus go bhfuil cuid mhór fuaimeanna le déanamh sa Bhéarla chomh maith ag an leibhéal seo. Mar sin, ní fiú mórán ama a chaitheamh ar Chéimeanna 1–5 ach amháin mar dhul siar nó mar dhaingniú dóibh sin a bhfuil sé de dhíth orthu.

Tógtar ar an obair a rinne na páistí san pacáistí sna bliainghrupaí roimhe seo ach úsáidtear samplaí agus cluichí éagsúla leis na coincheapa a dhaingniú. Ar ndóigh, má tá rang ag dul don chur chuige seo den chéad uair, is fiú amharc siar ar na gníomhaíochtaí sna pacáistí do na bliainghrupaí níos óige agus níos mó ama a chaitheamh ar Chéimeanna 1–5.

Sa leabhar seo clúdófar Céimeanna 1, 2, 3, 4 agus 5 go measartha gasta:

Céim 1: CGC, seasann gach litir d’fhuaim amháin. Clúdófar gach fuaim.Céim 2: CCGC, CGCC, focail aonsiollacha ina seasann litir amháin d’fhuaim amháin. Tá dhá chonsan in aice lena chéile ach tá fuaim le gach ceann acu. m.sh. ort, glas, spórt (ní hionann é seo agus thug, roth a chlúdófar amach anseo).

Cód na Gaeilge Rang 7Ag Fiosrú FocalFocail bheagaFocail níos faide Focail ilsiollacha Dhá litir fuaim amháin Litir a dhéanann dhá fhuaim

2

Céim 3: Focail ilsiollacha ina seasann litir amháin d’fhuaim amháin, m.sh. ha-ta, ba-na-na, fol-ca-dánCéim 4: Seasann 2/3 litir d’fhuaim amháin, m.sh. thug, rangCéim 5: Na graiféimí sin a léiríonn níos mó ná fuaim amháin, m.sh. sa/sí, tá/tír, dán/déan

Ní gá gach gníomhaíocht a dhéanamh le gach dalta. Beidh níos mó cleachtaidh de dhíth ar chuid de na daltaí ach tógfaidh daltaí eile an t-eolas seo go gasta. Is féidir na gníomhaíochtaí/ceachtanna a chur abhaile don obair bhaile mar dhaingniú.

Úsáidtear straitéisí éagsúla anseo don léitheoireacht agus don scríbhneoireacht do gach cineál foghlaimeora. Tá gníomhaíochtaí fisiciúla ann chomh maith le gníomhaíochtaí ‘peann agus páipéar’. Tá cleasanna éagsúla molta chomh maith agus oibreoidh na páistí amach cé acu straitéis is fearr leo. Is ionann breacscríbhneoireacht agus focal a scríobh arís is arís eile, é ceangailte nó i bpatrún éigin. Moltar cearnóga fuaime a úsáid in amanna. Is é sin cearnóga páipéir réamhghearrtha a dtig leis na páistí na fuaimeanna a chleachtadh orthu. Moltar chomh maith clár bán a bheith ag na páistí le rudaí a thriail agus a chleachtadh gan mothú gur rud buan é.

Má tá obair phraiticiúil bhreise de dhíth ar pháistí is féidir gníomhaíochtaí ó phacáiste Rang 5 nó 6 nó ón chomhad Fónaic na Gaeilge a úsáid.

Tá sleachta don deachtú agus leathanach taifid ag cúl an leabhair do thaifead an mhúinteora agus mar fhéinmheasúnú don pháiste. Moltar focail a chur i gcomhthéacs abairte le heolas a mheas. Is féidir deachtú nó focail a úsáid nuair is gá leis an eolas atá tógtha a mheas.

3

Is leor roinnt seachtainí a chaitheamh ar na céimeanna seo. Má rinneadh an obair seo sna bliainghrúpaí roimhe seo, is leor an tréimhse ama seo i Rang 7. Mura bhfuil an obair clúdaithe ag na páistí roimhe seo, is fiú dul siar ar phacáiste Rang 5/6 leo agus rud beag níos mó ama a chaitheamh ar an eolas atá sna céimeanna seo. Is féidir cuid de na cluichí a imirt i níos mó ná aon cheacht amháin má tá athchleachtadh agus daingniú de dhíth.

Tá na ceachtanna ar na fuaimeanna n, ó agus ch mar an gcéanna le cinn Rang 6 maidir le gníomhaíochtaí ach tá samplaí nua ann. Níl anseo ach cleachtadh agus má tá an t-eolas seo ag na páistí cheana féin ó bhlianta roimhe seo ní ga iad a dhéanamh arís.

Fónaic an BhéarlaBeidh na páistí ag obair chomh maith ar fhuaimeanna an Bhéarla. Cuimhnigh go ndéantar cuid mhór den eolas seo a aistriú ó theanga go teanga agus nach gá gach rud a chlúdach faoi dhó. Is scil é seo agus is ionann na scileanna sa dá theanga.

Ar ndóigh, ní hionann an cód scríofa ná an córas fuaime sa dá theanga agus beidh gnéithe áirithe an dá theanga sin le clúdach. Tá fuaimeanna sa Ghaeilge nach bhfuil sa Bhéarla agus fuaimeanna sa Bhéarla nach bhfuil sa Ghaeilge. Is leis an Ghaeilge amháin a bhaineann Céim 5 agus na téarmaí caol agus leathan, agus an t-eolas atá sa chéim sin. Mar sin, níl an t-eolas sin ná an chéim sin ann sa Bhéarla.

4

Samplaí Béarla:

Stage 1 Stage 2 Stage 3

CGC; him, six, his, gunGC; up, in, it, if, us, as

GCC; ant, end, elk, andCGCC; hand, nest, bent, fistCCGC; drum, twin, trim, glenCCGCC; drink, brand, driftCCCGC(C); sprint, stripCCGCCC; prompt

robin, seven, contest, dentist, construct, public, subject

hospital, fantastic, develop, tropical, cabinet, elegant

Stage 4

na litreacha dúbailte – cuff, bell, buzz, pass

ck; duck, sick, neck, lock

sh; cash, shop, ship, flash, fresh (finish, selfish, punish)

ch; chop, rich, such, chin, lunch, chimp, chest (channel, chicken, chisel)

th; bath, them, that, this, maths, thump, width, thrush

ng; ring, bang, sing, hung, bring, string, getting, sitting, along, swimming

qu; queen, quest, quick, quilt, squint, quack, quench

le Jacqueline de Brún

5

Gach íomhá agus léaráid © thinkstock.com

ClárCéim 1

Ceacht 1: Cluiche – Fada nó gairid? 6–9

Céim 2

Ceacht 1: Cluiche – Ceathrar i líne 10–13

Ceacht 2: An guta cúnta 14

Céim 3

Ceacht 1: Clocha agus cleití? 15

Céim 4

Ceacht 1: Cluiche – Biongó na nDúbailtí 16–19

Ceacht 2: Fuaimeanna i bhfolach 20

Ceacht 3: Athraigh an túsf huaim 21

Ceacht 4: Cártaí slabhra le hurú 22–24

Céim 5

Ceacht 1: Cluiche le s, t, d 25–30

Ceacht 2: Mo mhála sa bhosca 31

Ceacht 3: Ghlac do dhineasár mo gheansaí! 32

Ceacht 4: ó nó ó? 33

Ceacht 5: Nócha nead 34

Ceacht 6: ch ciúin nó callánach? 35

Ceacht 7: Hé! Cad é atá an litir seo a dhéanamh? 36

Sleachta don deachtú 37

Leathanach Taifid an Mhúinteora 38–39

Ceacht 1: Cluiche – Fada nó gairid?

6

Céim 1

Cluiche do bheirt ar a laghad. Gearr amach na cártaí fuaime agus tabhair cúig chárta do gach imreoir.

Treoracha• Má thig leat focal CGC a dhéanamh, cuir an focal amach ar an tábla agus

tóg cártaí nua (bíodh cúig chárta ag gach imreoir i gcónaí). • Mura dtig leat focal CGC a dhéanamh, cuir síos an cárta nár mhaith leat

agus tóg ceann nua.• Gheobhaidh tú pointe amháin má dhéanann tú focal le guta gairid, agus dhá

phointe má dhéanann tú focal le guta fada. • Beidh an bua ag an duine is mó pointí.

c a sc á sc u r


7

Céim 1

c ú rg a sg á sl o n


8

Céim 1

l ó ns i ls í ls i n


9

Céim 1

s í nc a sc á sl ó n

Ceacht 1: Cluiche – Ceathrar i líne Treoracha

10

Céim 2

Cluiche do bheirt. Beidh clár imeartha de dhíth ar gach beirt. Gearr amach na fuaimeanna agus tabhair tacar fuaimeanna agus an liosta focal thíos do na himreoirí.

Treoracha• Ar do sheal, déan focal le ceithre f huaim ar an chlár imeartha.

• Caill seal mura dtig leat focal a dhéanamh.

• Thig le focail bheith cothrománach, ceartingearach, nó f iarthrasna.

Tá cearnóga bána ann d’f huaimeanna agus d’f hocail bhreise.

blasstoppramglasglan

slánclárstánspádfrog

tromsrónbróntrupplúr

tartmascforcdornsult

11

Céim 2 Ceacht 1: Cluiche – Ceathrar i líne Fuaimeanna 1

b l a s d s s

s t o p o u r

p r a m r l ó

g l a s n t n

g l a n t r o

s l á n m t r

12

Céim 2Ceacht 1: Cluiche – Ceathrar i líne Fuaimeanna 2

c l á r u p b

s t á n r ó n

s p á d f o r

f r o g c m a

p l ú r s c t

t a r

13

Céim 2 Ceacht 1: Cluiche – Ceathrar i líne Clár imeartha 3

Ceacht 2: An guta cúnta

14

Céim 2

Abair amach na focail seo.

lorg

.........................

orm

........................

tolg

........................

gorm

........................

bolg

........................

Cá mhéad fuaim atá iontu? Scríobh líon na bhfuaimeanna faoi gach focal.Tá Guta Cúnta i ngach focal. Tá an guta cúnta coitianta sa Ghaeilge. Is fuaim sa bhreis é nach scríobhtar.

Aimsigh samplaí eile.

...................................................................................................................................................

Léigh an sliocht seo. Cuir líne faoi na focail ina bhfuil guta cúnta.

“An bhfuil tú ar mo lorg?” arsa Colm. “Tá tuirse orm agus ba mhaith liom luí ar an tolg tamall. Chonaic mé bolb mór gorm sa ghairdín agus chuir sé fearg orm. Tá scíste de dhíth orm anois.”

Déan liosta thíos de na focail ar fad a bhfuil guta cúnta iontu ar an leathanach seo agus faigh samplaí eile ó do leabhair.

Ceacht 1: Clocha agus cleití?

15

Céim 3

Na gutaí leathana Na gutaí caola

Ní bhíonn na gutaí céanna sna siollaí i gcónaí. Ach bíonn siad caol nó leathan.

Tá Máire sa halla spóirt. Tá na meáchain uilig chomh trom le clocha nó chomh héadrom le cleití. An mbeidh sí ábalta iad a thógáil?

Cuir a dó nó a trí de na píosaí focal le chéile le focail iomlána a dhéanamh. An gcaithf idh tú píosaí ón taobh céanna a úsáid i gcónaí?

Chomh trom le clocha Chomh héadrom le cleití

Scríobh na focail iomlána thíos. Bí cúramach leis na gutaí!

......................................................................................................................................................

......................................................................................................................................................

......................................................................................................................................................

......................................................................................................................................................

folsolbandánamasórtáasal

caspartraturdáncomtasánblaa

minribsílic

milicfírdílis

ínsimpimir

Sínlíisisis

16

Céim 4Ceacht 1: Cluiche – Biongó na nDúbailtí

Cluiche do bheirt/thriúr ar a laghad (is féidir níos mó cóipeanna de na cláir imeartha a dhéanamh do ghrúpa níos mó). Tabhair clár imeartha do gach imreoir. Bíodh an liosta focal ag an mhúinteoir nó ag ceannasaí an chluiche.

Treoracha• Déarfaidh an múinteoir/ceannasaí gach focal atá sa charnán ceann ar

cheann (ní gá iad a léamh in ord).

• Clúdóidh an t-imreoir na focail le cnaipe, de réir mar a deir an múinteoir/ceannasaí iad, má tá siad ar an chlár.

• Beidh an bua ag an chéad imreoir a chlúdóidh gach focal ar an chlár.

ganntanas

srannfach

lusanna

tafann

salann

bronntanas

sconna

tobann

anlann

cumann

dánlann

ganntanas

inné

inniu

fearthainn

álainn

caitheann

déanann

bláthanna

foireann

deicheanna

callán

camall

scamallach

tallann

tamall

camall

capall

crogall

dall

poll

mall

duilleog

cailleann

Nollaig

timpeall

agallamh

carr

barra

corr

barr

carranna

is fearr

is giorra

giorria

17

Céim 4 Ceacht 1: Cluiche – Biongó na nDúbailtíClár imeartha 1

ganntanas

srannfach

lusanna

tafann

salann

bronntanas

sconna

tobann

anlann

cumann

dánlann

ganntanas

inné

inniu

fearthainn

álainn

caitheann

déanann

bláthanna

foireann

deicheanna

callán

camall

scamallach

tallann

tamall

camall

capall

crogall

dall

poll

mall

duilleog

cailleann

Nollaig

timpeall

agallamh

carr

barra

corr

barr

carranna

is fearr

is giorra

giorria gann

tana

ssc

amal

lach

cam

all

dall

carr

anna

caith

eann

is fe

arr

álai

nn

anla

nnfe

arth

ainn

inni

udu

illeo

g

barr

atim

peal

lca

pall

gior

ria

18

Céim 4Ceacht 1: Cluiche – Biongó na nDúbailtíClár imeartha 2

callá

nca

ithea

nnag

alla

mh

inné

dánl

ann

lusa

nna

álai

nnis

gio

rra

carr

déan

ann

is fe

arr

scam

alla

ch

timpe

all

crog

all

toba

nnan

lann

19

Céim 4 Ceacht 1: Cluiche – Biongó na nDúbailtíClár imeartha 3

callá

nca

ithea

nnag

alla

mh

inné

dánl

ann

lusa

nna

álai

nnis

gio

rra

carr

déan

ann

is fe

arr

scam

alla

ch

timpe

all

crog

all

toba

nnan

lann

is g

iorr

afe

arth

ainn

Nol

laig

talla

nn

duill

eog

corr

gann

tana

sin

niu

foir

eann

deic

hean

nabl

átha

nna

gior

ria

scon

nabr

onnt

anas

agal

lam

his

fear

r

20

Ceacht 2: Fuaimeanna i bhfolach Céim 4

Tá an sliocht thíos san aimsir chaite. Bíonn séimhiú ar na briathra san aimsir chaite. Tá samplaí eile de na fuaimeanna seo ann fosta. Cuir líne faoi na focail ina bhfuil na fuaimeanna seo agus scríobh ar an tábla thíos iad.

Mhúscail Máire go tobann. Bhí sí róthuirseach le bogadh go fóill. Chuala sí an trup sin arís ach ní raibh a f hios aici cad é ba chúis leis. Mhothaigh sí go raibh a corp ar crith ach níor bhog sí amach as an leaba. Shuigh sí suas go fadálach le nach ndéanfadh sí aon f huaim. Shocraigh sí sa deireadh gur mhaith léi imeacht de rith ach ní f haca sí an fear ina sheasamh ar chúl an dorais. Bhí sé róghasta di agus dhruid sé an doras de phlimp.

mh ch f h th bh sh dh ph

Cad iad na hamanna eile a mbíonn séimhiú ann? An dtig leat samplaí a thabhairt?

......................................................................................................................................................

......................................................................................................................................................

......................................................................................................................................................

......................................................................................................................................................

Ceacht 3: Athraigh an túsfhuaim

21

Céim 4

Tá rialacha eile ann a bhaineann leis an séimhiú. In amanna bíonn réimír roimh f hocail. Amharc ar na samplaí thíos.

1. Cuir oll roimh na focail seo agus scríobh an focal nua. Ná déan dearmad ar an séimhiú.

puball

.......................

mór

.......................

margadh

.......................

panda

.......................

2. Cuir ró roimh na focail seo agus scríobh an focal nua. Ná déan dearmad ar an séimhiú.

sásta

.......................

salach

.......................

gasta

.......................

callánach

.......................

3. Cuir droch roimh na focail seo agus scríobh an focal nua. Ná déan dearmad ar an séimhiú.

sampla

.......................

duine

.......................

múinteoir

.......................

páiste

.......................

4. Cuir mí roimh na focail seo agus scríobh an focal nua. Ná déan dearmad ar an séimhiú.

sásta

.......................

cumasach

.......................

socair

.......................

cúramach

.......................

Ceacht 4: Cártaí slabhra le hurú Céim 4

22

Tá an chéad chárta agam.Cé aige a bhfuil ár ngrúpa?

Cártaí slabhra le hurú

Tá ár ngrúpa agam.Cé aige a bhfuil bhur nglasraí?


Tá bhur nglasraí agam.Cé aige a bhfuil ár gcásanna?


Tá ár gcásanna agam.Cé aige a bhfuil bhur gcapall?


Tá bhur gcapall agam.Cé aige a bhfuil ár mbád?



23

Tá ár mbád agam.Cé aige a bhfuil bhur mbábóga?


Tá bhur mbábóga agam.Cé aige a bhfuil ár bplanda?


Tá ár bplanda agam.Cé aige a bhfuil bhur bpálás?


Tá bhur bpálás agam.Cé aige a bhfuil bhur ndráma?


Tá bhur ndráma agam.Cé aige a bhfuil ár ndathanna?



24

Tá ár ndathanna agam.Cé aige a bhfuil ár dtábla?


Tá ár dtábla agam.Cé aige a bhfuil bhur dtonnta?


Tá bhur dtonnta agam.Cé aige a bhfuil ár bhfolcadán?


Tá ár bhfolcadán agam.Cé aige a bhfuil ár bhfocal?


Tá ár bhfocal agam.Is é sin an cárta deireanach.


Ceacht 1: Cluiche le s, t, dCéim 5

25

domhan

dragan

dráma

dorn

adhmad

dísle

dinimít

dineasár

gairdín

maidin

deich

tinn

tine

tinsil

teach

trá

tábla

pota

cóta

carbhat

srón

spád

solas

sacsafón

súile

saighdiúir

silíní

bríste

dísle

seacht

siúl

Cluiche do thriúr ar a laghad (is féidir níos mó cóipeanna a dhéanamh de na cártaí imeartha do ghrúpa níos mó). Tabhair cárta imeartha do gach imreoir. Gearr amach na pictiúrchártaí de rudaí caola agus leathana agus cuir béal fúthu iad sa lár.

Treoracha

• Tiontaigh cárta ar do sheal.

• Má tá an focal ag teacht leis an f huaim atá ar do chárta imeartha, scríobh ar an liosta é, ag léiriú cé acu atá sé caol nó leathan.

• Má tá focal ann ina bhfuil sampla den f huaim chaol agus den f huaim leathan, scríobh sa dá liosta é.

• Nuair atá na liostaí scríofa, déanaigí na cártaí imeartha a mhalartú.

• Bain úsáid as an liosta thíos leis na focail ar an chárta a sheiceáil.

• Beidh pointe ann do gach focal atá litrithe mar is ceart ar na liostaí.

• Beidh an bua ag an imreoir is mó pointí.

26

Céim 5Ceacht 1: Cluiche le s, t, d Pictiúrchártaí

Céim 5

27

Ceacht 1: Cluiche le s, t, d Pictiúrchártaí

Céim 5

28

Ceacht 1: Cluiche le s, t, dCárta imeartha 1

..................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................

domhan

..................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................

dísle

Céim 5

29


..................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................

teach

..................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................

pota

Céim 5

30


..................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................

solas

..................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................

silíní

Ceacht 2: Mo mhála sa bhosca

31

Céim 5

Léigh an sliocht thíos os ard go cúramach. Cuir líne faoi gach bh agus mh atá ann. Ansin, scríobh na focail sin ar an tábla thíos san áit cheart. Aimsigh focail eile le bh agus mh i do leabhair agus scríobh ar an tábla iad.

Bhí mo mháthair ar Bhóthar na bhFál trí mhí ó shin. Bhí sí ag an linn snámha ach níor thug sí mo mhála snámha léi. Ní bhíonn mo mháthair ag snámh go rómhinic agus mar sin ní raibh sí ullmhaithe go rómhaith. Chuir mise mo mhála sa bhosca a bhí sa seomra feistis agus thóg sí ansin é.

bh (bhí) bh (bhur) mh (an mhí) mh (mo mhála)

Cad é atá suimiúil faoi na fuaimeanna bh agus mh? ...................................................

.....................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................

Ceacht 3: Ghlac do dhineasár mo gheansaí!

32

Céim 5

Léigh an sliocht thíos os ard go cúramach. Cuir líne faoi gach dh agus gh atá ann. Ansin, scríobh na focail sin ar an tábla thíos san áit cheart. Aimsigh focail eile le gh agus bh i do leabhair agus scríobh ar an tábla iad.

Ghlac do dhineasár mo gheansaí ach tá sé i bhfad róghairid dó. Ghlan mise mo gheansaí ar na mallaibh agus tá sé de dhíth orm. Ghortaigh do dhineasár mé nuair a ghlac sé uaim é agus sílim gur ghearr sé é chomh maith. Tá sé ródhalba an dineasár sin agus sílim nár chóir duit a dhinnéar a thabhairt dó. Tá sé róghlic agus ní bheidh athrú air mura ndéanann tú a dhath faoi.

dh (de dhíth) dh (a dhath) gh (ghearr) gh (ghlac)

Cad é atá suimiúil faoi na fuaimeanna dh agus gh? ……………………………

…………………………………………………………………………………….

…………………………………………………………………………………….

Ceacht 4: ó nó ó?

33

Céim 5

I nGaeilge Chúige Uladh tá dhá ó ann. Mór agus bó. Léigh na focail seo. Cuir ciorcal thart ar gach ó. Cad é an cruth a dhéanann do bhéal nuair a dhéanann tú an ó seo?

lón nós mór rón bóna fómhar cón

Léigh na focail seo. Cuir ciorcal thart ar gach ó. Cad é an cruth a dhéanann do bhéal nuair a dhéanann tú an ó seo?

óg bó bratóg ól bróg dó

cóta bábóg plódaithe meancóg ciaróg

Léigh an dá dhán seo. Cuir ciorcal thart ar gach fuaim ó atá ann. Ansin cláraigh ar an tábla thíos iad. Cuardaigh samplaí eile i do leabhair.

ó (mór) ó (bó)

Is breá liom lón mór a ithe san fhómhar,ceapaire, deoch agus cón.Cón uachtair reoite? Nach tú a bheidh breoite!Is fearr i bhfad sú don lón!

An bhfuil aithne agat ar an chiaróg seoatá ag imirt sa chluiche inniu?Aithníonn ciaróg ciaróg eileAch, ciaróga ag imirt peile?Na ciaróga móra abú.

Ceacht 5: Nócha nead

34

Céim 5

Léigh na focail seo ina bhfuil an f huaim n. Cuir ciorcal thart ar gach n. Léigh i lár focal iad agus ansin ag tús focal.

an Domhan déanann fuinneog nádúrtha nach

naoi nócha Nollaig nuacht

Anois léigh na focail seo ina bhfuil an f huaim n. Cuir ciorcal thart ar gach n. Tá cuid acu ag tús focal agus an chuid eile i lár focal.

bainne muinín tine Aoine neart

nimhneach nead neach ní níos

Aimsigh focail eile le n i do leabhair. Cuir ar an tábla thíos iad. Léigh os ard iad agus pléigh na fuaimeanna.

nócha nead

35

Ceacht 6: ch ciúin nó callánach?Céim 5

Léigh na focail seo. Tá ch callánach iontu. Rinne muid an f huaim seo roimhe.

ocht mo chos loch mo chorp scamallach

amárach fadálach amach isteach

Anois, léigh na focail seo. Tá ch ciúin iontu. An gcluineann tú an difear?

lacha cochán dochar is dócha

Ard Mhacha chuaigh chuig chun

Roghnaigh … de na focail ar an leathanach seo agus scríobh mar bhreacscríbhneoireacht iad sa bhosca thíos. ch

ch

36

Ceacht 7: Hé! Cad é atá an litir seo a dhéanamh? Céim 5

Scríobh an focal ceart faoi na pictiúir seo. Litrigh go cúramach iad.

Cad é a thug tú faoi deara faoin litir a sna focail seo?

…………………………………………………………………………………….

…………………………………………………………………………………….

Anois, scríobh an focal ceart faoi na pictiúir seo. Litrigh go cúramach iad.

Cad é a thug tú faoi deara faoi ea sna focail seo?

…………………………………………………………………………………….

…………………………………………………………………………………….

Sleachta don deachtú Céim 1, 2, 3, 4, 5

37

Céimeanna 1–3

Tá sé ag cur go trom. Tá mé ar lorg cóta agus hata ach sílim go bhfuil siad ar an tolg.

Céim 4

Is fearr liom fearthainn throm ná lá scamallach. Tá sé maith do na bláthanna. Tá sé maith do bhur nglasraí ag bun na ngairdíní fosta.

Céim 5 s, d, t

Seinneann Seán an sacsafón. Déanann Dónall dinnéar don dragan sin gach maidin. Tógann Tarlach potaí troma agus cuireann sé ar an tine iad.

bh/mh

Bhí mo mháthair ag an linn snámha. Níor bhog sí mórán san uisce. Ní théann sí go rómhinic agus níl sí rómhaith. Ní raibh sí ann le trí mhí.

dh/gh

Ghlac do dhineasár mo gheansaí. Ghortaigh sé mé. Tá sé róghlic agus ródhalba. Beidh ort rud éigin a dhéanamh faoi.

ó

Tá nós ag an chailín óg sin a bábóg a chur faoina cóta. Tá a bróga rómhór di agus níl siad ródheas.

n

Ní maith liom an Aoine. B’f hearr liom an Luan nó tugann an múinteoir bainne dúinn ar an Luan. Tá neart aici do gach duine.

ch

Ghortaigh mé mo chos in Ard Mhacha inné. Ní bheidh mé ábalta dul chuig an loch amárach anois. Is dócha nach ndéanfaidh sin dochar dom.

a/ea

Thug an fear a chat síos chuig an abhainn leis. Thug an bhean a gabhar chuig an leabharlann.

Tá abairtí anseo le cuidiú leis an dalta dul siar ar an eolas atá tógtha sa leabhar seo. Ní gá gach fuaim ó chéimeanna 1–5 a dhéanamh ag an leibhéal seo ach má tá tacaíocht de dhíth ar dhalta le fuaimeanna áirithe is féidir na samplaí a úsáid sna pacáistí do Rang 5/6. Tá focail radhairc ann fosta.

Leathanach Taifid an Mhúinteora Céim 1, 2, 3, 4, 5

38

Ainm an dalta –

An f huaim……mar atá sna focail/

sna frásaí…Cláraigh, nótaí

a, o, u, e, i cas dorn cur le sil

á, ó, ú, é, í cás brón cúr plé sín

siollaí tarantúla compántas

nn, ll, rr álainn agallamh giorria

mh mhothaigh comhaltas

ch samhnasach ní cheannóidh

bh mo bhómántacht róbhagarthach

th ní thosóidh róthuirseach

gh ní ghortóidh róghairid

sh ní shocraíonn dúshlánach

ph mo pholchat drochphort

f h leis an f hathach róf honnmhar

bhf i bhfostú i bhfolús

ng búmarang ár ngortú

gc ár gceannacht an gcaitheann

mb an mbogfaidh an mbriseann

Iarr ar an pháiste an f huaim a rá agus na focail shamplacha a léamh. Cláraigh an rud a deir an páiste ag úsáid an chóid. Tá focail radhairc ann chomh maith le focail fuaime.

t – tosaithe/ – dul siar déantax – daingnithe

Leathanach Taifid an Mhúinteora Céim 1, 2, 3, 4, 5

39

bp an bpógfaidh ár bplandaí

nd an ndéanfaidh ár ndinnéar

dtan dtabharfaidh

bhur dtuismitheoirí

t tuaslagann timpiste

d druideann dinimít

s scannánaíocht iriseoir

bh ní bhacfaidh ní bhriseann

mh mo mhacasamhail nimhneach

dh ní dhruidf idh ní dhéanfaidh

gh ní ghortóidh gheobhaidh

ó mórtasach plódaithe

n nach níor

ch fadálach clochar

a scamallach gabhar

ea bean leabharlann

cloch sa long!

muc! G

ach

íom

há a

gus

léar

áid

© t

hink

stoc

k.co

m

COUNCIL FOR THE CURRICULUM, EXAMINATIONS AND ASSESSMENT29 Clarendon Road, Clarendon Dock, Belfast BT1 3BGTel: +44(0)28 9026 1200 Fax: +44(0)28 9026 1234Email: [email protected] Web: www.ccea.org.uk

Foilseachán de chuid CCEA © 2015

Céim 1, 2, 3, 4, 5

Cód na Gaeilge Rang 7Ag Fiosrú Focal

Focail bheagaFocail níos faideFocail ilsiollachaDhá litir fuaim amháin Litir a dhéanann dhá fhuaim

Documents

Cód na Gaeilge Rang 7 Ag Fiosrú Focal - CCEA...2 Céim 3: Focail ilsiollacha ina seasann litir amháin d’fhuaim amháin, m.sh. ha-ta, ba-na-na, fol-ca-dán Céim 4: Seasann 2/3