Wydawnictwo Helion ul. Kościuszki 1c 44-100 Gliwice tel. 032 230 98 63 e-mail: helion@helion.pl

e-mail: septem@septem.pl redakcja: redakcjawww@septem.pl informacje: o księgarni septem.pl

do koszyka

IDŹ DO: Spis treści Przykładowy rozdział

KATALOG KSIĄŻEK: Katalog online Bestsellery Nowe książki Zapowiedzi

CENNIK I INFORMACJE: Zamów informacje

o nowościach Zamów cennik

CZYTELNIA: Fragmenty książek

online

do przechowalni

do koszyka

NOWOŚĆ BESTSELLER

…Po radę do ksiązki

Instrumenty klawiszowe dla bystrzaków. Wydanie IIAutor: Blake NeelyTłumaczenie: Magda WitkowskaISBN: 978-83-246-3008-0Tytuł oryginału: Piano For DummiesFormat: 170 × 230, stron: 352

Świat w pełnej harmonii:

• Wybór odpowiedniego instrumentu• Czytanie zapisu nutowego• Optymalne wykorzystanie czasu przeznaczonego na ćwiczenia• Popisywanie się talentem przed publicznością• Płyta CD z utworami omawianymi w książce

Spacer po białych i czarnych klawiszach

Instrumenty klawiszowe mają w sobie siłę i delikatność. Są w stanie najsubtelniej przekazywać uniwersalne prawdy za pomocą drewna, metalu i wibracji powietrza. Jeśli na dźwięk fortepianu coś się w Tobie budzi i myślisz: „Ach, gdybym ja też tak potrafił…”, koniecznie sięgnij po tę książkę. Dowiesz się z niej, jak ujarzmić bestię i skłonić ją do wydobywania z siebie pięknej muzyki. Zaczniesz zaklinać pianina, fortepiany, organy i keyboardy. Jednak nim podniesiesz klapę instrumentu…

• rozejrzyj się po sklepie – poznaj różnice i podobieństwa między akustycznymi i elektrycznymi instrumentami klawiszowymi;

• sięgnij po zapiski – naucz się interpretować różne symbole, linie i kropki, które składają się na zapis nutowy;

• przygotuj się do rozgrzewki i skorzystaj ze wskazówek dotyczących grania – najpierw tylko prawą ręką, następnie obiema, a w końcu także przy użyciu stóp;

• ciesz się życiem w pełnej harmonii – dowiedz się, co to jest harmonia i jak można za jej pomocą wzbogacić utwór.

Jak z nut:

• Praktyczne podpowiedzi, techniki ćwiczeń i przykłady.• Gamy, pasaże i wprawki.• Wskazówki pomagające w utrzymywaniu rytmu.• Ćwiczenia na palce, prawą i lewą rękę, postawę ciała oraz użycie stóp.• Sztuczki i ozdobniki stylistyczne, wzbogacające Twoje wykonanie.• Gamy i akordy durowe oraz molowe.• Przydatne schematy akompaniamentu, ciekawe wstępy i finały.

Spis tre�ci

O autorze .......................................................................................................................13

Podzi�kowania od autora ..............................................................................................15

Wprowadzenie ...............................................................................................................17O ksi��ce .........................................................................................................................................17

Konwencje zastosowane w ksi��ce ......................................................................................................18

Naiwne za�o�enia ..............................................................................................................................18

Czego nie czyta� ...............................................................................................................................19

Jak podzielona jest ksi��ka .................................................................................................................19

Cz��� I: Rozgrzewka .....................................................................................................................19

Cz��� II: Utrwali� d�wi�k na papierze ...........................................................................................20

Cz��� III: Najpierw jedna r�ka, potem druga ..................................................................................20

Cz��� IV: ycie w pe�nej harmonii ................................................................................................20

Cz��� V: Bez techniki si� nie da ....................................................................................................20

Cz��� VI: Dekalogi ......................................................................................................................20

Ikony wykorzystane w ksi��ce .............................................................................................................21

Co dalej ...........................................................................................................................................21

Cz��� I: Rozgrzewka .............................................. 23Rozdzia� 1: Kocham fortepian .......................................................................................25

Co takiego szczególnego ma w sobie fortepian? ...................................................................................25

Zalety gry na fortepianie ...............................................................................................................26

Zalety nauki muzyki na fortepianie ................................................................................................26

Technika a sztuka .........................................................................................................................26

Dlaczego ludzie ucz� si� gra� na fortepianie (i dlaczego cz�sto rezygnuj�)? ..................................................27

Poznaj swój instrument ......................................................................................................................29

Zrozumie� j�zyk muzyki ....................................................................................................................30

S�uchanie muzyki w uj�ciu poziomym i pionowym .........................................................................31

Style i formy muzyczne ..................................................................................................................31

Jak najlepiej gra�? .............................................................................................................................32

Co ju� wiesz na temat gry na fortepianie? ...............................................................................................32

6 Instrumenty klawiszowe dla bystrzaków

Rozdzia� 2: Spotkanie z rodzin� instrumentów klawiszowych ..................................... 35Instrumenty akustyczne ......................................................................................................................35

Fortepian i pianino .......................................................................................................................36

Klawesyn .....................................................................................................................................39

Organy ........................................................................................................................................41

Instrumenty elektryczne .....................................................................................................................43

Szczegó�y brzmienia elektrycznego .................................................................................................43

Syntezatory ..................................................................................................................................43

Cyfrowe instrumenty klawiszowe ....................................................................................................44

Rozdzia� 3: Poszukiwanie odpowiedniego instrumentu ............................................... 47Bucze� czy nie bucze�: instrument elektryczny czy akustyczny (a mo�e oba?) ........................................48

Zakup instrumentu akustycznego ...................................................................................................49

Zakup instrumentu cyfrowego .......................................................................................................50

Zakup instrumentu hybrydowego ...................................................................................................51

Wybór optymalnego instrumentu akustycznego ....................................................................................52

Lokalizacja ma znaczenie ..............................................................................................................52

Nie daj si� pozbawi� peda�ów ........................................................................................................53

Poszukiwanie dobrej oferty (i unikanie naci�gaczy) .........................................................................53

Jeden egzemplarz nie jest miarodajny .............................................................................................54

Poszukiwanie fortepianu konkretnej marki ......................................................................................55

Wybór cyfrowego instrumentu, który b�dzie pe�ni� swoj� funkcj� przez d�u�szy czas ...............................56

Cyfrowe pianina, fortepiany i organy ..............................................................................................57

Aran�ery ......................................................................................................................................58

Instrumenty typu stage piano .........................................................................................................58

Stacje robocze ..............................................................................................................................58

Syntezatory ..................................................................................................................................58

eby instrument zbyt szybko si� nie starza�… .................................................................................58

Na jakich cechach instrumentu cyfrowego najbardziej Ci zale�y? ......................................................59

Poszukiwanie instrumentu cyfrowego konkretnej marki ....................................................................61

Inne elektryczne instrumenty klawiszowe .........................................................................................62

Zanim wyjedziesz z salonu, czyli jak dokona� zakupu ..........................................................................63

Jazda próbna ................................................................................................................................63

Pokochaj go i porzu� ....................................................................................................................64

Nigdy nie p�a� tyle, ile widzisz na metce .........................................................................................64

Zakupy w internecie .....................................................................................................................65

Szerokie mo�liwo�ci MIDI ................................................................................................................65

Minielementarz MIDI ..................................................................................................................66

Po��czenie instrument – komputer .................................................................................................66

Po��czenie instrument – instrument ................................................................................................67

MIDI a zapis nutowy ....................................................................................................................68

Rozdzia� 4: Jak dba� o instrument? ............................................................................. 69Odpowiednie miejsce do �ycia ...........................................................................................................69

Na wysoki po�ysk ..............................................................................................................................70

Kiedy wezwa� specjalist� w celu dokonania przegl�du lub powa�nej naprawy instrumentu? ....................71

Strojenie fortepianu czy pianina akustycznego .................................................................................72

Spis tre�ci 7

Szcz��liwy instrument cyfrowy .......................................................................................................73

Powa�ne problemy z instrumentem ................................................................................................74

Jak transportowa� akustyczny fortepian bez obaw? ...............................................................................75

Rozdzia� 5: Osiemdziesi�t osiem klawiszy, trzy peda�y, dziesi�� palców i dwie stopy ........77Wyszukiwanie klawiszy metod� Blake’a ...............................................................................................77

Bia�e klawisze ...............................................................................................................................78

Czarne klawisze ............................................................................................................................79

Czego rodzice nigdy nie nauczyli Ci� na temat pozycji cia�a .................................................................81

Siedzie� czy nie siedzie� ................................................................................................................81

Krzes�o czy �awka .........................................................................................................................81

Statywy i skrzynki na efekty ...........................................................................................................84

D�onie to podstawa ...........................................................................................................................84

D�onie i palce w �uku ....................................................................................................................85

Palcowanie ...................................................................................................................................86

Kiedy da� d�oniom i palcom odpocz��? ..........................................................................................86

Moc peda�ów — stopy w akcji ...........................................................................................................87

Peda�y fortepianowe .....................................................................................................................88

Peda�y instrumentów cyfrowych .....................................................................................................89

Cz��� II: Utrwali� d�wi�k na papierze ..................... 91Rozdzia� 6: Linie i pola ..................................................................................................93

Twój przewodnik po nutach fortepianowych .......................................................................................93

Korzystanie z pi�ciolinii ................................................................................................................95

O kluczach s�ów kilka ...................................................................................................................95

Podwójna pi�ciolinia, podwójna rozrywka ..............................................................................................99

Podwójna pi�ciolinia i linie dodane ................................................................................................99

Daleko, daleko poza pi�ciolini� ....................................................................................................101

Oktaw� wy�ej, oktaw� ni�ej .........................................................................................................101

Muzyczne znaki przestankowe — kreski taktowe ...............................................................................102

Nigdy nie przestawaj czyta�! ............................................................................................................103

Rozdzia� 7: Trzymaj rytm .............................................................................................105Nie�miertelny rytm ..........................................................................................................................105

Tempo miar� rytmu ....................................................................................................................105

Odliczanie taktów .......................................................................................................................107

Podstawowe warto�ci rytmiczne nut, czyli muzyczne ciasto podano! ....................................................108

wier�nuta, czyli jeden kawa�ek ciasta ..........................................................................................108

Pó�nuty, czyli pó� ciasta ...............................................................................................................109

Ca�e nuty, czyli ca�e ciasto ...........................................................................................................110

Zliczanie wszystkich kawa�ków ....................................................................................................110

Szybszy rytm w tym samym tempie ...................................................................................................110

Ósemki ......................................................................................................................................111

Szesnastki i reszta .......................................................................................................................112

Pauzy, czyli cichosza .......................................................................................................................113

Pauza ca�onutowa i pó�nutowa ....................................................................................................113

Pauzy �wier�nutowe i krótsze ......................................................................................................114

8 Instrumenty klawiszowe dla bystrzaków

Jak wylicza� metrum — typowe przypadki ........................................................................................116

Typowe metrum: 4/4 ..................................................................................................................116

Metrum walca: 3/4 .....................................................................................................................117

Metrum marszowe: 2/4 ...............................................................................................................118

Metrum 6/8 ...............................................................................................................................118

Gramy utwory o typowym metrum ....................................................................................................119

Rozdzia� 8: Poza rytmicznym szlakiem ....................................................................... 125Ma�e odst�pstwo od regu�y na samym pocz�tku, czyli przedtakty ........................................................125

Wyd�u�anie warto�ci rytmicznej nut za pomoc� �uków i kropek ...........................................................126

��czenie nut za pomoc� �uków ....................................................................................................126

Wyd�u�anie d�wi�ków za pomoc� kropek .....................................................................................127

Modyfikacje rytmu ..........................................................................................................................129

Triole ........................................................................................................................................130

Rytm swingowy ..........................................................................................................................131

Rytm synkopowy ........................................................................................................................133

Gramy utwory o nietypowym rytmie .................................................................................................134

Cz��� III: Najpierw jedna r�ka, potem druga ..........143Rozdzia� 9: Gramy melodi� ......................................................................................... 145

Palce chodz� po klawiaturze ............................................................................................................145

Zajmujemy pozycje .........................................................................................................................146

Pozycja C ..................................................................................................................................147

Pozycja G ..................................................................................................................................150

Zmiana pozycji w trakcie grania ..................................................................................................152

Sztuczki z palcami ..........................................................................................................................152

Przek�adanie palców nad kciukiem .............................................................................................153

Podk�adanie kciuka .....................................................................................................................154

Gramy melodie praw� r�k� ..............................................................................................................155

Rozdzia� 10: Przez gamy na nowe terytoria ................................................................ 161Budowa gamy krok po kroku ............................................................................................................162

Królestwo gam durowych .................................................................................................................163

Zrozumie� gamy durowe .............................................................................................................163

wiczenie na gamy durowe .........................................................................................................165

�wiat gam molowych .......................................................................................................................166

Gama molowa naturalna .............................................................................................................166

Gama molowa harmoniczna ........................................................................................................167

Gamy molowe melodyczne ..........................................................................................................168

wiczenie na gamy molowe .........................................................................................................169

Skala bluesowa ...............................................................................................................................170

Gramy melodie zbudowane z gam ....................................................................................................171

Rozdzia� 11: Nie zapomnij o lewej r�ce! .................................................................... 175Dziki Zachód klawiatury .................................................................................................................175

Czas zaj�� pozycj� .....................................................................................................................176

Czas pozna� nowych s�siadów .....................................................................................................176

Spis tre�ci 9

Melodie na lew� r�k� ......................................................................................................................178

Gamy na lew� r�k� ..........................................................................................................................178

Gamy C-dur, G-dur i F-dur ........................................................................................................179

Naturalne gamy a-moll, e-moll, d-moll ..........................................................................................179

Gamy molowe harmoniczne i melodyczne .....................................................................................180

Schematy akompaniamentu ..............................................................................................................181

Schemat z u�yciem trzech d�wi�ków .............................................................................................181

Akompaniament z u�yciem czterech d�wi�ków ..............................................................................183

Po��czenie prawej i lewej r�ki ...........................................................................................................185

Wspólna melodia wygrywana przez dwie r�ce ...............................................................................186

Melodia plus jeden d�wi�k ..........................................................................................................187

Melodia z akompaniamentem opartym na trzech d�wi�kach ...........................................................187

Oktawowe unisono .....................................................................................................................187

Gramy utwory na dwie r�ce .............................................................................................................188

Cz��� IV: �ycie w pe�nej harmonii ......................... 195Rozdzia� 12: Fundamenty harmonii .............................................................................197

Pomiary interwa�ów ........................................................................................................................197

Interwa�y w skrócie ......................................................................................................................198

Sekundy .....................................................................................................................................200

Tercje ........................................................................................................................................201

Kwarta i kwinta ..........................................................................................................................201

Seksta i septyma .........................................................................................................................204

Oktawa ......................................................................................................................................204

��czenie d�wi�ków w interwa�ach harmonicznych .............................................................................205

Gramy dwa d�wi�ki jednocze�nie .................................................................................................205

Wzbogacanie melodii za pomoc� interwa�ów ................................................................................206

Harmonijna praca lewej r�ki ........................................................................................................207

Gramy bardziej harmonicznie ..........................................................................................................208

Rozdzia� 13: Tonacje bez tajemnic .............................................................................215Tonacja jako klucz do utworu ..........................................................................................................215

Ca�y wachlarz tonacji ..................................................................................................................216

Zastosowanie tonacji w muzyce ...................................................................................................217

Interpretacja oznaczenia tonacji ...................................................................................................218

Ma�y skok w bok i powrót do „domowej” tonacji .........................................................................222

Gramy utwory w innej tonacji ..........................................................................................................223

Rozdzia� 14: Akordy jako dope�nienie brzmienia ........................................................227Pot�ga akordów ..............................................................................................................................227

Anatomia trójd�wi�ku .....................................................................................................................228

Na pierwszy ogie — akordy durowe ...............................................................................................229

Na dok�adk� — akordy molowe .......................................................................................................230

Inne rodzaje akordów ......................................................................................................................230

Podrasowana kwinta — akordy zwi�kszone i zmniejszone .............................................................231

W oczekiwaniu na rozwi�zanie — akordy zawieszone ...................................................................232

10 Instrumenty klawiszowe dla bystrzaków

Dodatkowa septyma w akordach czterod�wi�kowych .........................................................................233

Odczytywanie symboli akordów .......................................................................................................234

Stosowanie przewrotów ...................................................................................................................237

Przewroty w praktyce ..................................................................................................................237

Odwracamy d�wi�ki ...................................................................................................................238

Gramy utwory z akordami ...............................................................................................................239

Cz��� V: Bez techniki si� nie da .............................247Rozdzia� 15: Jak nada� muzyce pi�kno? ................................................................... 249

Dynamicznie rzecz ujmuj�c… ..........................................................................................................249

Zacznijmy od oznacze podstawowych… ....................................................................................250

…i poszerzmy nieco wachlarz mo�liwo�ci .....................................................................................250

Stopniowe zmiany nat��enia d�wi�ku ...........................................................................................251

Nale�y akcentowa� to, co dobre .......................................................................................................252

Interpretacja oznacze artykulacji .................................................................................................252

Artykulacja na pot�g� .................................................................................................................253

Kontrola tempa ...............................................................................................................................254

Korzystanie z peda�ów ....................................................................................................................255

Do czego s�u�y prawy peda�? .......................................................................................................255

Jakie mo�liwo�ci daje lewy peda�? ................................................................................................256

Peda� �rodkowy ..........................................................................................................................257

Kilka s�ów o przednutkach ...............................................................................................................257

Urok tryli .......................................................................................................................................258

Nie ma jak �lizganie si� ...................................................................................................................260

Dr�enie tremolando .........................................................................................................................262

Ozdabiamy muzyk� .........................................................................................................................263

Rozdzia� 16: �wietne brzmienia ................................................................................. 271�wietne schematy akompaniamentu na lew� r�k� ...............................................................................271

Akordy w ca�o�ci i w kawa�kach ...................................................................................................272

Dobieranie d�wi�ków ..................................................................................................................273

Uderzenia oktawowe ...................................................................................................................275

Spr��ysty schemat rockandrollowy ...............................................................................................276

Melodyczna linia basowa ............................................................................................................278

�wietne wst�py i fina�y ....................................................................................................................279

Wej�cie w wielkim stylu ...............................................................................................................281

Udane zako czenie .....................................................................................................................284

Gramy utwory z klimatyczn� lew� r�k� .............................................................................................286

Rozdzia� 17: Bogaty wachlarz stylów ........................................................................ 289Wykszta�cenie klasyczne ..................................................................................................................289

Gramy bluesa .................................................................................................................................291

Przepis na bluesa ........................................................................................................................291

W 12 taktach .............................................................................................................................292

Modyfikacje ...............................................................................................................................293

Spis tre�ci 11

Rock na klawiszach .........................................................................................................................294

Przepis na rocka .........................................................................................................................294

Wal�c w klawisze ........................................................................................................................295

Odrobina country ...........................................................................................................................296

Gotowanie w stylu country ..........................................................................................................296

Warto troch� podrobi� ................................................................................................................296

Fortepian popularny ........................................................................................................................297

Charakterystyka muzyki pop ........................................................................................................297

Jak trafi� na szczyt listy przebojów? ..............................................................................................298

W poszukiwaniu duszy ....................................................................................................................298

Ocali� dusz� ..............................................................................................................................299

Brzmienie Motown .....................................................................................................................299

Brzmienie funkowe .....................................................................................................................299

Ca�y ten jazz… ...............................................................................................................................301

Szczypta jazzowo�ci ....................................................................................................................301

Wszystko w Twoich r�kach .........................................................................................................301

Zamiana akordów ......................................................................................................................302

Gramy utwory w ulubionym stylu .....................................................................................................304

Cz��� VI: Dekalogi ............................................... 311Rozdzia� 18: Dziesi�� sposobów na udoskonalenie w�asnej gry i wyst�pów ............313

Przede wszystkim wygoda ................................................................................................................313

Eliminacja zb�dnych bod�ców ..........................................................................................................314

Harmonogram i lista .......................................................................................................................314

Dekonstrukcja .................................................................................................................................314

Korzystanie z metronomu ................................................................................................................315

Próba generalna ..............................................................................................................................315

Wyst�p na cudzym instrumencie .......................................................................................................315

Wystarczy zapami�ta�… .................................................................................................................316

Jak unikn�� rozczarowania po wyst�pie? ...........................................................................................316

U�miech i uk�on ..............................................................................................................................316

Rozdzia� 19: Dziesi�� sposobów na poszerzanie wiedzy zdobytej dzi�ki tej ksi��ce ....317Korzystanie ze szkó� gry ..................................................................................................................317

Korzystanie z opracowa .................................................................................................................318

Gdzie kupi� nuty? ...........................................................................................................................319

Rodzaje wydawnictw nutowych ...................................................................................................319

Aran�acje i transkrypcje ..............................................................................................................319

Fakebooki ..................................................................................................................................320

Gdzie kupowa� nuty? .................................................................................................................321

Wspólne wyst�py z innymi ...............................................................................................................322

Duety fortepianowe .....................................................................................................................322

Grupy kameralne ........................................................................................................................322

Wi�ksze zespo�y .........................................................................................................................323

12 Instrumenty klawiszowe dla bystrzaków

�ladami mistrzów ............................................................................................................................323

Jan Sebastian Bach .....................................................................................................................323

Ludwig van Beethoven .................................................................................................................323

Jan Brahms ................................................................................................................................324

Fryderyk Chopin ........................................................................................................................324

Franciszek Liszt .........................................................................................................................324

Wolfgang Amadeusz Mozart .......................................................................................................324

Sergiusz Rachmaninow ...............................................................................................................325

Udzia� w koncertach na �ywo ...........................................................................................................325

S�uchanie nagra ............................................................................................................................325

Buszowanie w�ród p�yt ................................................................................................................326

Zakupy w sieci ...........................................................................................................................326

Wizyta w bibliotece .....................................................................................................................327

Wymiana ze znajomymi ..............................................................................................................327

Fortepianowe strony w internecie .....................................................................................................327

Muzyka fortepianowa na srebrnym ekranie ......................................................................................328

Pami�taj, �e nie jeste� sam ...............................................................................................................329

Rozdzia� 20: Dziesi�� pyta, które zdaniem Blake’anale�y zada� potencjalnemu nauczycielowi ............................................................... 331

Kogo pan wcze�niej uczy�? ..............................................................................................................331

Od jak dawna pan uczy i gra? .........................................................................................................332

Jak du�o powinienem �wiczy�? .........................................................................................................332

Czy móg�by pan co� dla mnie zagra�? ...............................................................................................333

Jakiego rodzaju utworów pan uczy? ..................................................................................................333

Jaki ma pan stosunek do fa�szowania, b��dów i ludzi, którzy ucz� si� powoli? ......................................334

Jakimi metodami uczy pan gry? ........................................................................................................334

Gdzie b�d� si� odbywa� lekcje? .......................................................................................................335

Ile kosztuje lekcja? ...........................................................................................................................335

Czy organizuje pan recitale dla swoich uczniów? ...............................................................................336

Dodatek A O p�ycie CD ............................................................................................... 337Co znajdziesz na p�ycie ...................................................................................................................337

Skorowidz .................................................................................................................. 341

Rozdzia� 18: Dziesi�� sposobów na udoskonalenie w�asnej gry i wyst�pów 313

Rozdzia� 18

Dziesi�� sposobówna udoskonalenie

w�asnej gry i wyst�pówW tym rozdziale:� Tworzenie optymalnych warunków do �wicze.� Planowanie czasu, który mo�na by po�wi�ci� na granie.� Jak zorganizowa� prób�?� Jak si� psychicznie przygotowa� do dobrego wyst�pu?

tym rozdziale zach�cam do spojrzenia na kwesti� �wiczenia z odpowiednimdystansem. Co mo�esz zrobi�, �eby lepiej wykorzysta� czas, jaki przeznaczasz

na granie? W jaki sposób mo�esz uczyni� do�wiadczenie zdobywania i doskonaleniaumiej�tno�ci muzycznych przyjemniejszym? Za chwil� odpowiem na te i kilka innychpyta. Je�eli odczuwasz potrzeb� organizacji wyst�pów dla swoich znajomych i najbli�szychalbo wr�cz dla szerokiej publiczno�ci, w tym rozdziale znajdziesz kilka uwag na tematprzygotowania si� do wyst�pienia w blasku fleszy.

Przede wszystkim wygodaZanim przyst�pisz do �wicze, upewnij si�, �e wszystko jest tak, jak by� powinno.Wyreguluj wysoko�� krzes�a czy �awki — tak, �eby Ci by�o wygodnie i �eby� siedzia�w odpowiedniej pozycji. Upewnij si� równie�, �e masz wokó� siebie dostatecznie du�omiejsca, by� móg� wykonywa� swobodne ruchy r�kami. Sprawd, czy o�wietlenie jestw�a�ciwe, w szczególno�ci za� czy dobrze widzisz nuty (lub t� ksi��k�). Zadbaj te� o ró�neinne szczegó�y, �eby zapewni� sobie wygod� podczas �wicze. Je�eli grasz na instrumenciecyfrowym, ustaw poziom g�o�no�ci tak, aby odpowiada� po��danemu brzmieniuakustycznego fortepianu.

Czytanie nut, podobnie zreszt� jak pilnowanie palców i ruchów d�oni, wymaga sporejkoncentracji. Jest to na tyle wymagaj�ce zadanie, �e z czasem mo�esz zaobserwowa�u siebie narastaj�ce napi�cie. W trakcie �wicze zwracaj uwag� na to, jak si� czujesz.Czy nic Ci� nie boli? Nie czujesz �adnego napi�cia? Cz�sto rób sobie przerwy — wstawajod klawiatury i rób kilka kroków. Porozci�gaj si� troch� i daj swojemu cia�u odpocz��od pozycji, jak� zajmujesz przy klawiaturze fortepianu.

W

314 Cz��� VI: Dekalogi

Eliminacja zb�dnych bod�ców�yjemy w czasach, w których cz�owiek nieustannie styka si� z wieloma ró�nymi bodcami.To oznacza, �e prawdopodobnie nauczy�e� si� doskonale radzi� sobie z wieloma zadaniamijednocze�nie. Zrób sobie jednak przys�ug� i znajd czas i miejsce, w których móg�by�si� skupi� wy��cznie na muzyce — i na niczym innym. W gr� na fortepianie anga�ujswój mózg, oczy, uszy, d�onie i stopy… a oprócz tego oczywi�cie równie� serce i dusz�.

Je�eli ród�em rozpraszaj�cych Ci� bodców s� pewne zjawiska zewn�trzne (na przyk�adwspó�lokatorzy, s�siedzi, niedaleka linia tramwajowa czy irytuj�ce owady), poszukajsposobu na minimalizacj� ich wp�ywu na Twoje �wiczenie. By� mo�e móg�by�gra� o takiej porze dnia, gdy Twoich wspó�lokatorów nie ma i gdy s�siedzi s� pozadomem. By� mo�e na rynku pojawi� si� jaki� nowy preparat owadobójczy.

Harmonogram i listaGdy ju� uda Ci si� znale� najlepszy czas na �wiczenia, uwzgl�dnij go w swoim planietygodnia — tak �eby� nie przeznaczy� go ostatecznie na wykonywanie ró�nychnieprzewidzianych prac i obowi�zków. B�d samolubny: ten czas jest dla Ciebie.

Zrób list� uwzgl�dniaj�c� wszystko to, nad czym pracujesz podczas grania i co chcia�by�osi�gn��. Podziel czas w taki sposób, �eby� zdo�a� zaj�� si� poszczególnymi elementamizamieszczonymi na li�cie. Zadbaj przy tym o wyznaczenie pewnych rezerw czasowych,�eby� nie musia� si� zbyt �ci�le trzyma� przyj�tych za�o�e. B�dziesz zapewne zaskoczony,jak wiele pianista mo�e osi�gn�� w krótkim czasie, je�li tylko koncentruje si� nakonkretnych umiej�tno�ciach i utworach.

wiczenie tej samej rzeczy w kó�ko to nie zawsze najlepsze rozwi�zanie. Wielokrotnepowtarzanie tego samego b��du prowadzi do jego utrwalenia — do jego silniejszegozakorzenienia w mózgu i w mi��niach. Dlatego te� powiniene� �wiczy� ró�ne rzeczyi zmienia� charakter �wiczenia, gdy si� znudzisz lub gdy zaczniesz pope�nia� b��dywynikaj�ce z nieuwagi. Przecie� jutro te� jest dzie.

DekonstrukcjaJe�eli w pewnym momencie stwierdzisz, �e przesta�e� robi� post�py w pracy naddanym utworem, zrób sobie chwil� przerwy i przejrzyj go uwa�nie. Spróbuj wydzieli�poszczególne fragmenty utworu; rozpocz�cie nowego fragmentu sygnalizuje cz�stopodwójna kreska taktowa, znak repetycji albo zmiana tonacji. Wska� powtarzaj�ce si�fragmenty i zastanów si� nad tym, jakie modyfikacje móg�by� w nich wprowadzi�,�eby nada� utworowi bardziej osobisty charakter. Zwró� uwag� na wa�niejsze zmianytempa i dynamiki, które móg�by� podkre�li� lub uwydatni�.

Dobr� zabaw� mo�e by� identyfikacja formy utworu. W tym celu mo�esz oznaczy�poszczególne fragmenty literami, cyframi lub w dowolny inny sposób, aby móc potemzdefiniowa� struktur� kompozycji muzycznej. Po tego typu zabiegach postaraj si�odegra� utwór w g�owie, �eby w tym czasie Twoje d�onie mog�y odpocz�� i �eby� móg�na nowo nabra� ochoty do grania.

Rozdzia� 18: Dziesi�� sposobów na udoskonalenie w�asnej gry i wyst�pów 315

Korzystanie z metronomuTo do�� oczywista wskazówka, której udzieli Ci ka�dy nauczyciel. Okazuje si�bowiem, �e niemal wszyscy ludzie maj� sk�onno�� b�d to do przyspieszania, b�ddo zwalniania tempa podczas nauki gry szczególnie trudnych fragmentów utworu.Korzystanie z metronomu pomaga zachowa� odpowiedni rytm. Podczas wykonywaniautworu w takt uderze metronomu postaraj si� zaobserwowa�, w których momentachpojawia si� problem z utrzymaniem tempa — tym fragmentom musisz po�wi�ci� niecowi�cej uwagi.

Korzystaj z metronomu w sposób kreatywny. Niech nie b�dzie w��czony przez ca�yczas; nie graj wy��cznie z metronomem. Na pocz�tku ustaw metronom w taki sposób,aby wyznacza� tempo odpowiednie dla ca�ego utworu lub danego fragmentu. Potemzmie ustawienia na nieco szybsze lub wolniejsze, w ten sposób rzucaj�c sobie wyzwanie.Graj na zmian� z metronomem i bez. Metronom to naprawd� fajne narz�dzie.

Próba generalnaJe�eli planujesz wyst�p, koniecznie zorganizuj sobie prób� generaln� — nawet je�liTwój koncert ma mie� zupe�nie nieformalny charakter. Przegranie ca�ego programupozwala przemy�le� ca�o�� wyst�pu od pocz�tku do koca i u�wiadomi� sobie pewnerzeczy, z których podczas prób nie zdawa�e� sobie sprawy. Na etapie przygotowazastanów si� nad tym, w czym zamierzasz wyst�pi� — we przy tym pod uwag�temperatur�, w jakiej przyjdzie Ci gra�, charakter miejsca oraz w�asn� wygod�.Upewnij si�, �e nie zabraknie Ci energii, i przygotuj sobie troch� wody na wypadek,gdyby zachcia�o Ci si� pi�. Prze�wicz wej�cie na scen� i odej�cie od fortepianu,prze�wicz k�anianie si� publiczno�ci.

Przegraj kolejne utwory w takiej kolejno�ci, w jakiej zamierzasz je wykonywa� podczaswyst�pu. Mo�esz stwierdzi�, �e niektóre utwory pasuj� obok siebie lepiej, a innegorzej. Nie �a�uj czasu na reorganizacj� swojego programu. Je�eli to mo�liwe, znajdkogo�, kto móg�by przys�ucha� si� Twojej próbie i przedstawi� Ci swoje uwagi.

Wyst�p na cudzym instrumencieJe�eli podczas wyst�pu b�dziesz gra� na cudzym instrumencie, postaraj si� o mo�liwo��przegrania swojego programu na tym egzemplarzu, przy którym zasi�dziesz podczaskoncertu. Odmienne brzmienie, odmienna praca klawiszy, inna �awka i inne otoczenie— to wszystko mo�e okaza� si� problemem, gdy b�dziesz si� stara� za wszelk� cen�skoncentrowa� i zaprezentowa� z jak najlepszej strony.

Je�eli grasz na instrumencie cyfrowym, przetestuj dwi�k. Zadbaj o odpowiednieustawienie ca�ego sprz�tu. Upewnij si�, �e wszystkie przewody, wzmacniacze i g�o�nikipracuj� poprawnie. Popro� te� kogo�, by usiad� na widowni, �eby� móg� odpowiedniowyregulowa� poziom g�o�no�ci i brzmienie instrumentu. Zadbaj o wszystkie szczegó�ytechniczne, jeszcze zanim wyst�p si� rozpocznie, �eby mie� pewno��, �e podczas samegokoncertu sprz�t b�dzie si� sprawowa� nale�ycie.

316 Cz��� VI: Dekalogi

Wystarczy zapami�ta�…Nie ma sensu uczy� si� utworów na pami��, je�li si� nie ma na to ochoty. Wi�kszo��s�uchaczy i tak b�dzie Ci� podziwia� za to, �e potrafisz czyta� nuty i z nich gra�.Je�eli jednak zdecydujesz si� gra� bez nut, wystawiaj swoj� pami�� na cz�ste próby.Wi�kszo�� wykonawców twierdzi, �e nag�e za�mienia pami�ci to jedna z najgorszychrzeczy, jakie mog� si� im przydarzy�. Dlatego te� korzystaj z ka�dej nadarzaj�cej si�okazji, �eby zagra� zapami�tany utwór — graj go w ró�nych miejscach, na ró�nychinstrumentach. Graj nieco wolniej i nieco szybciej, ni� robi�by� to podczas wyst�pu.Je�eli zaobserwujesz jakie� wady swojego wykonania, przed kolejnym koncertemznajd troch� czasu na prze�wiczenie odpowiednich fragmentów.

Jak unikn�� rozczarowania po wyst�pie?Zas�ugujesz na to, by po wyst�pie by� z siebie dumnym i zadowolonym. �ebyzapewni� sobie to poczucie, musisz si� odpowiednio nastawi�. Wyznacz granicepoziomu wyst�pu (wskazuj�c najni�szy i najwy�szy poziom) i uwierz w to, �e uda Cisi� w nich utrzyma�. Najprawdopodobniej trafisz gdzie� w okolice �rodka tego przedzia�u— i to powinno stanowi� dla Ciebie powód do zadowolenia. wicz�c i organizuj�cpróby generalne, unikniesz najgorszych mo�liwych scenariuszy, poniewa� ju�z wyprzedzeniem wyeliminujesz potencjalne problemy.

Niewykluczone, �e podczas �wiczenia zdarza Ci si� pomy�le�, i� utwór w Twoimwykonaniu brzmi naprawd� �wietnie. Pogód si� z my�l�, �e po koncercie mo�eszwcale nie czu� si� tak wspaniale. Przygotuj si� na realistyczny scenariusz, �eby� pozakoczeniu wyst�pu móg� by� dumny z siebie i spokojnie wróci� do doskonaleniaswoich umiej�tno�ci pianistycznych.

U�miech i uk�onGratulacje! Uda�o Ci si� co�, o czym wi�kszo�� ludzi mo�e tylko pomarzy�. Podarowa�e�swoim s�uchaczom dar w postaci muzyki. U�miechnij si� sam do siebie i do swojejpubliczno�ci. Uk�o si�, a nast�pnie energicznie si� wyprostuj i triumfalnie unie�r�k� w gór�. Przedstaw reszt� zespo�u, rzu� publiczno�ci szalik lub zniknij ze scenyw k��bach dymu, zje�d�aj�c na ruchomej platformie. Jeste� przecie� wielk� gwiazd�fortepianu!

Rozdzia� 19

Dziesi�� sposobówna poszerzanie wiedzy

zdobytej dzi�ki tej ksi��ceW tym rozdziale:� Przegl�d szkó� gry i opracowa.� Jak wspó�gra� z innymi?� S�uchamy ró�nego rodzaju muzyki — na �ywo i z nagra.� Bogaty �wiat fortepianu.

hocia� niniejsza ksi��ka dostarcza wszystkich podstawowych informacji na tematfunkcjonowania fortepianu oraz zdobywania pierwszych umiej�tno�ci w zakresie

grania, przyznaj� otwarcie, �e nie jestem w stanie przedstawi� tu absolutnie wszystkichinformacji, których móg�by� potrzebowa� jako pianista.

Jako wykonawca wiecznie d���cy do doskonalenia w�asnych umiej�tno�ci mo�eszzada� sobie pytanie: „Co dalej?”. W tym rozdziale znajdziesz kilka wskazówekdotycz�cych dalszych kroków. Poszukiwanie dobrego nauczyciela gry to tak wa�nasprawa, �e postanowi�em po�wi�ci� jej ca�y rozdzia� — rozdzia� 20.

Korzystanie ze szkó� gryJe�eli nie masz na razie ochoty korzysta� z pomocy nauczyciela, jako pocz�tkuj�cymuzyk mo�esz si�gn�� po tak zwan� szko�� gry.

Szko�a gry to podr�cznik lub seria podr�czników, które maj� na celu wspomaga�kszta�towanie Twoich umiej�tno�ci muzycznych zgodnie z pewn� okre�lon� i sprawdzon�w praktyce strategi�, czyli metodyk�. Na rynku dost�pnych jest wiele ró�nych wydawnictwtego typu i wszystkie ho�duj� przekonaniu, �e „w tym szalestwie jest metoda”— czy to tradycyjna, czy nowa i ulepszona.

Podobnie jak wszystkie inne opracowania o charakterze poradnikowym, równie� szko�ygry na fortepianie wyst�puj� w ró�nych formach i postaciach. Na rynku znale� mo�namateria�y dla pianistów reprezentuj�cych ró�ne poziomy umiej�tno�ci — zarówno dla

C

318 Cz��� VI: Dekalogi

pocz�tkuj�cych, jak i dla zaawansowanych. Po przeczytaniu niniejszej ksi��ki mo�eszspokojnie si�gn�� po wydawnictwo dla pianistów na poziomie �redniozaawansowanym.

W�ród propozycji wydawniczych znajdziesz szko�y gry rockowej, klasycznej, jazzowej,a nawet country — na tym oczywi�cie lista si� nie koczy. Wybierz sobie to, co Cinajbardziej odpowiada, co wydaje Ci si� interesuj�ce i co ma szans� sprawia� Ciprzyjemno�� (te dwa ostatnie elementy s� szczególnie istotne).

Chocia� �adna ksi��ka nie jest w stanie zast�pi� nauczyciela z krwi i ko�ci, gor�copolecam korzystanie ze szkó� gry, które stanowi� niedrog�, ale interesuj�c� opcj�,je�eli chodzi o dalsze rozwijanie umiej�tno�ci pianistycznych. Na pocz�tek polecamnast�puj�ce szko�y gry i zestawy �wicze:

� FastTrack Keyboard Songbook 1 oraz 2, Blake Neely (to ja) i Gary Meisner(wyd. Hal Leonard);

� Francis Clark Library for Piano Students, Francis Clark (wyd. Warner Bros.);

� Hal Leonard Student Piano Library, Barbara Kreader, Fred Kern, Phillip Keveren,Mona Rejino (wyd. Hal Leonard);

� The Jazz Piano Book, Mark Levine (wyd. Sher Music Co.);

� Piano Exercises For Dummies, David Pearl (wyd. Wiley);

� You Can Teach Yourself Piano, Matt Dennis (wyd. Mel Bay).

Korzystanie z opracowa W sklepach muzycznych, bibliotekach i w sieci znale� mo�na dos�ownie tysi�ceopracowa muzycznych, promowanych równie� niekiedy jako materia�y edukacyjne.Na rynku dost�pne s� wydawnictwa po�wi�cone szerokiemu wachlarzowi zagadnie,od historii muzyki pocz�wszy, a na budowaniu w�asnego fortepianu skoczywszy(powodzenia w tej dziedzinie!).

Nie daj si� zwie��. Z tego typu ksi��ek nie nauczysz si� gra�. Nale�y traktowa� je raczejjako uzupe�nienie, a nie jako alternatyw� dla szko�y gry b�d wsparcia nauczyciela.Korzystanie z tego typu opracowa pomaga lepiej zrozumie� zagadnienia prezentowanew materia�ach szkoleniowych lub omawiane przez nauczyciela. Na przyk�ad gdyzaczniesz gra� akordy (por. rozdzia� 14.), mo�esz zechcie� kupi� sobie zbiór akordów.

Na rynku dost�pne s� opracowania po�wi�cone teorii muzyki, harmonii, akordom,gamom, kompozycji, a tak�e �yciu wielkich kompozytorów, terminologii muzycznej,orkiestracji, ró�nym stylom muzycznym i wielu innym kwestiom. W sk�ad mojejw�asnej biblioteczki wchodz� poni�sze pozycje, które zreszt� gor�co wszystkim polecam:

� 1000 Keyboard Ideas, red. Ronald Herder (wyd. Ekay Music, Inc.);

� The Art of the Piano, David Dubal (wyd. Amadeus Press);

� The A to Z of Foreign Musical Terms, Christine Ammer (wyd. E.C.S. Publishing);

� Blues Riffs for Piano, Ed Baker (wyd. Cherry Lane Music);

� Chord Voicing Handbook, Matt Harris i Jeff Jarvis (wyd. Kendor Music, Inc.);

Rozdzia� 19: Dziesi�� sposobów na poszerzanie wiedzy zdobytej dzi�ki tej ksi��ce 319

� Color Your Chords, David Pearl (wyd. Cherry Lane Music);

� Complete Book of Modulations for the Pianist, Gail Smith (wyd. Mel Bay);

� Keyboard Chords & Scales Book (seria „FastTrack”), Blake Neely i Gary Meisner(wyd. Hal Leonard);

� Five Centuries of Keyboard Music, John Gillespie (wyd. Dover);

� The Great Pianists: From Mozart to the Present, Harold C. Schonberg (wyd. Simon& Schuster);

� Guide to the Pianist’s Repertoire, Maurice Hinson (wyd. Indiana University Press);

� Pocket Music Dictionary (wyd. Hal Leonard).

Gdzie kupi� nuty?Uczysz si� gra� na fortepianie z jednego prostego powodu: �eby gra�. By� mo�e uczyszsi� te� po to, �eby zaimponowa� znajomym, ale przecie� osi�gni�cie pierwszego celuautomatycznie poci�ga za sob� realizacj� tego drugiego.

Tylko nieliczni graj� tylko i wy��cznie ze s�uchu, reszta korzysta z nut. W ten sposóbwchodzimy w �wiat wydawnictw nutowych.

Rodzaje wydawnictw nutowychDzi�ki wysi�kom kompozytorów w ci�gu ostatnich pi�ciuset lat uda�o si� stworzy�bogate zbiory utworów muzycznych, spo�ród których mo�esz wybra� co� dla siebie.Najogólniej rzecz bior�c, wyró�ni� mo�na trzy rodzaje tego typu opracowa:

� Pojedyncze utwory. Wydawnictwa obejmuj�ce zwykle od 2 do 12 stron,drukowane na z�o�onych lub spi�tych arkuszach.

� Zbiory i albumy. Opracowania obejmuj�ce ró�ne utwory, zebrane w jednymwydawnictwie w pewnym okre�lonym celu marketingowym.

� Klasyki. Niektóre utwory klasyczne s� na tyle d�ugie, �e wymagaj� publikacjiw postaci odr�bnego opracowania.

Za�ó�my na przyk�ad, �e chcesz nauczy� si� gra� utwór Hallelujah, napisany przezLeonarda Cohena, a wykonywany póniej nie tylko przez autora, ale równie� przezJohna Cale’a (którego wersja znalaz�a si� na �cie�ce dwi�kowej filmu Shrek), k. d.lang, Jeffa Buckleya czy Rufusa Wainwrighta. Mo�esz wykupi� prawo do pobrania nutz internetu, naby� odpowiednie wydawnictwo w ksi�garni albo si�gn�� do zbioruutworów z filmu Shrek.

Aranacje i transkrypcjeW�ród opracowa nowych (dotyczy to w równej mierze wydawnictw obejmuj�cychpojedyncze utwory, jak i zbiorów) znale� mo�na szeroki wybór ró�nych aran�acji.Zastosowanie aran�acji umo�liwia wydanie tego samego utworu w opracowaniu dla

320 Cz��� VI: Dekalogi

pianistów o ró�nym poziomie umiej�tno�ci, a tak�e dla ró�nych rodzajów instrumentówklawiszowych. Utwór pozostaje ten sam, jednak wydawca zmienia nuty i akordy w takisposób, aby dostosowa� je do potrzeb wykonawcy.

Mo�esz na przyk�ad zechcie� zagra� bardzo prost� wersj� utworu na instrumenciecyfrowym, a mo�esz te� potrzebowa� pe�nej wersji solowej na fortepian. Na rynkuznajdziesz utwory w obu formatach. Oczywi�cie znajdziesz równie� aran�acje tegosamego utworu na ró�ne instrumenty i g�osy.

Gdy ju� opanujesz dany utwór, mo�esz si�gn�� po ró�ne jego aran�acje. Powinno Cito sprawia� rado�� (gra�em kiedy� osiemna�cie wersji Yankee Doodle — pocz�wszy odwersji oryginalnej, a na rockandrollowej skoczywszy. Na ca�e szcz��cie ochota natakie eksperymenty szybko mi przesz�a). Pracownik ksi�garni muzycznej z pewno�ci�pomo�e Ci wybra� opracowanie i styl pasuj�cy do Twoich upodoba.

FakebookiWbrew swojej nazwie fakebook to pe�noprawne opracowanie nutowe1. Tym poj�ciemokre�la si� niekiedy wydawnictwa muzyczne, w których wyst�puje tylko linia melodyczna,s�owa i oznaczenia akordów. W odró�nieniu od standardowych nut, w których napodwójnej pi�ciolinii zapisane zosta�y obie r�ce i pe�na harmonia, opracowania tegotypu zaledwie wyznaczaj� szlak. Dzi�ki nim wykonawca mo�e zagra� melodi� i za�piewa�s�owa, uzupe�niaj�c ca�o�� o dowolnie wybrany akompaniament na podstawie zapisanychakordów (sugestie dotycz�ce zasad akompaniowania lew� r�k� znajdziesz w rozdziale 16.).

Zawodowi piani�ci ch�tnie korzystaj� z tego rodzaju opracowa, poniewa� po przyj�ciuzamówienia na utwór mog� otworzy� w odpowiednim miejscu zbiór z nutami (ca�yutwór mie�ci si� wtedy na ogó� na jednej stronie) i zaimprowizowa� w�asn� wersj�.Takie opracowanie przydaje si� w szczególno�ci wtedy, gdy pianista akompaniujewokali�cie — prostota zapisu sprzyja bowiem transpozycji (czyli zmianie tonacji),co pozwala �atwo dostosowa� si� do skali wykonawcy. Takie opracowania u�atwiaj�równie� powtarzanie ca�o�ci lub cz��ci utworu. A dzi�ki temu mo�na ustawi� sobiena fortepianie kubek na napiwki.

Poni�ej wymieniam moje ulubione opracowania tego typu (przy wyborzeuwzgl�dnia�em zawarto��, u�yteczno�� i cen�):

� The Classical Fake Book (wyd. Hal Leonard);

� Fake Book of the World’s Favorite Songs (wyd. Hal Leonard);

� All the Right Changes, Dick Hyman (wyd. Ekay Music);

� The New Real Book Vol. 1 – 3 (wyd. Sher Music);

� The Real Little Ultimate Fake Book (wyd. Hal Leonard).

1 W dos�ownym t�umaczeniu „fakebook” oznacza „niby-ksi��ka”, „»podróbka« ksi��ki”, „udawana

ksi��ka” — przyp. t�um.

Rozdzia� 19: Dziesi�� sposobów na poszerzanie wiedzy zdobytej dzi�ki tej ksi��ce 321

Gdzie kupowa� nuty?Dawniej mo�na by�o bez problemu kupi� nuty w lokalnym sklepie muzycznym.Niestety cz��� tych sklepów znikn��a i teraz do najbli�szego sprzedawcy mo�esz mie�dalej ni� kiedy�. To smutna wiadomo��, w szczególno�ci dla tych, którzy mi�o wspominaj�przegl�danie stosów nut w lokalnym sklepie muzycznym. Dzisiaj coraz wi�cej ludzidecyduje si� korzysta� z wygody internetu.

Je�eli masz to szcz��cie, �e mieszkasz w pobli�u sklepu, który oferuje instrumentyi nuty, gor�co zach�cam do wspierania jego dzia�alno�ci — to skarb, o który warto dba�.

Internet oferuje nam dzi� szeroki wybór niemal wszystkiego. Znajdziesz tam darmowenuty do utworów, które nie s� ju� chronione prawami autorskimi; za po�rednictweminternetu mo�esz równie� kupi� interesuj�ce Ci� opracowanie. Wystarczy wpisa�w wyszukiwark� tytu� utworu lub nazwisko kompozytora wraz z has�em „nuty”, �ebyju� po kilku klikni�ciach mysz� znale� to, czego szuka�e�. Swoje poszukiwania mo�eszrozpocz�� od poni�szych serwisów2:

� 8notes: www.8notes.com;

� Burt & Company Music Supply: www.burtnco.com;

� Colony Music Center: www.colonymusic.com;

� Encore Music: www.encoremusic.com;

� Frank Music Company: www.frankmusiccompany.com;

� FreeHand Systems: www.freehandmusic.com;

� Musicnotes: www.musicnotes.com;

� Public Domain Music: www.pdinfo.com;

� The Sheet Music Archive: www.sheetmusicarchive.net;

� Sheet Music Direct: www.sheetmusicdirect.com;

� Sheet Music Plus: www.sheetmusicplus.com.

Mo�esz równie� skontaktowa� z wymienionymi poni�ej wydawcami, �eby poprosi�o przes�anie katalogu, lub zapozna� si� z ich ofert� za po�rednictwem internetu3:

� Alfred Publishing Co., Inc. Tel. (818) 892-2452; strona internetowa:www.alfred.com.

� Carl Fischer, Inc. Tel. (800) 762-2328; strona internetowa: www.carlfischer.com.

� Cherry Lane Music Company. Tel. (212) 561-3000; strona internetowa:www.cherrylane.com.

� Hal Leonard Corporation. Strona internetowa: www.halleonard.com.

2 Je�eli chodzi o polskie strony, poszukiwania mo�na rozpocz�� od serwisów takich jak nuty.pl,

alenuty.pl, nuteusz.pl — przyp. t�um.3 W Polsce nuty wydaj� mi�dzy innymi: Polskie Wydawnictwo Muzyczne (www.pwm.com.pl),

Contra (www.contra.waw.pl), Korn (www.korn.com.pl) — przyp. t�um.

322 Cz��� VI: Dekalogi

� Mel Bay Publishing, Inc. Tel. (800) 8-MEL-BAY (863-5229); stronainternetowa: www.melbay.com.

� Music Sales Corporation. Tel. (212) 254-2100; strona internetowa:www.musicsales.com.

� Sher Music Company. Tel. (800) 444-7437; strona internetowa:www.shermusic.com.

Wspólne wyst�py z innymiNie ma lepszego sposobu na zdobywanie umiej�tno�ci muzycznych ni� granie. Popewnym czasie mo�esz stwierdzi�, �e masz ochot� podj�� w tej dziedzinie wspó�prac�z innymi. Na ca�e szcz��cie kto� kiedy� stworzy� ide� duetów fortepianowych i ró�negorodzaju zespo�ów.

W ka�dym mie�cie i na ka�dej uczelni znajdzie si� z pewno�ci� grupa muzykówch�tnych do wspólnego grania — i nie mam tu na my�li gier wideo.

Duety fortepianoweNamów do wspó�pracy przyjaciela, brata lub siostr�, rodzica albo nauczyciela muzyki— usi�dcie razem przy jednej klawiaturze i podzielcie mi�dzy siebie cz��ci utworufortepianowego na cztery r�ce. Tego rodzaju utworów nie brakuje — ka�dy z wykonawcówma w�asne nuty, w których zapisana zosta�a jego partia. Pami�taj, �e gra na cztery r�ceto nie wy�cig — zaczyna si�, koczy i gra razem.

Gdy ju� znajdziesz partnera do gry na cztery r�ce, b�dziesz móg� poznawa� �wiatduetów fortepianowych. Wasz repertuar mo�e obejmowa� zarówno utwory Beethovena,Czajkowskiego, Schuberta czy Strawiskiego, jak i utwory ludowe i popularne.Niewykluczone, �e traficie na aran�acje baletów i symfonii. Z pewno�ci� znajdziecienuty odpowiadaj�ce Waszemu poziomowi umiej�tno�ci.

Grupy kameralneWiele zespo�ów potrzebuje pianisty. Je�eli chodzi o muzyk� klasyczn�, mamy cho�byprzyk�ad trio fortepianowego, w sk�ad którego wchodzi fortepian i dwa inne instrumenty,zwykle skrzypce i wiolonczela. Je�eli za� chodzi o jazz, cz�sto pojawiaj� si� kwartetyz�o�one z fortepianu, perkusji, basu i saksofonu. Skontaktuj si� z ludmi, którzyszukaj� w�a�nie trzeciego lub czwartego ko�a u wozu, i do dzie�a!

Trudno by�oby znale� w�ród wielkich kompozytorów takiego, który nigdy nie napisa�nic specjalnie z my�l� o trio, kwartecie lub innego rodzaju zespole. Zbiór utworów,o które Ty i Twoi przyjaciele mo�ecie wzbogaci� swój repertuar, jest zatem w zasadzienieograniczony.

Rozdzia� 19: Dziesi�� sposobów na poszerzanie wiedzy zdobytej dzi�ki tej ksi��ce 323

Wi�ksze zespo�ySkoro umiesz gra� na instrumentach klawiszowych, do stworzenia zespo�u potrzeba Ciju� tylko perkusisty, basisty, gitarzysty i by� mo�e jeszcze wokalisty. Bez wzgl�du na to,czy b�dziecie muzykowa� tylko dla siebie w zaciszu gara�u, czy te� zaczniecie wyst�powa�przed prawdziw� publiczno�ci�, granie w zespole daje du�o rado�ci i satysfakcji.

Wszyscy cz�onkowie zespo�u powinni prezentowa� zbli�ony poziom umiej�tno�ci.Tworzenie zespo�u z udzia�em osób posiadaj�cych podobne umiej�tno�ci jak Ty(ani znacznie wi�ksze, ani znacznie mniejsze) pozwala do minimum ograniczy�rywalizacj� wewn�trzzespo�ow�.

Gdy Twój zespó� zacznie robi� post�py, zapro� znajomych na prób�. Mo�ecie zagra�publiczno�ci to, czego b�dzie sobie �yczy�, ale mo�ecie te� pochwali� si� w�asnymidokonaniami. Je�eli dojdziesz do wniosku, �e zespó� prezentuje naprawd� dobrypoziom, mo�esz zacz�� zabiega� o uwag� ró�nych lokali (barów, restauracji, hoteli,klubów bryd�owych) i spróbowa� w ten sposób poszerzy� grono jego s�uchaczy.Stwórz stron� internetow� zespo�u. Nic nie stoi na przeszkodzie, by hobby sta�o si�sposobem na �ycie — trzeba tylko w�o�y� w to odpowiednio du�o pracy.

ladami mistrzówWielcy kompozytorzy epoki klasycznej i romantycznej byli cz�sto równie� pianistami— niektórzy s�yn� wr�cz przede wszystkim jako wykonawcy, a dopiero w drugiejkolejno�ci jako twórcy muzyki. Bez wzgl�du na to, czy zwykli grywa� na fortepianie,klawesynie, czy organach, ci mistrzowie potrafili doskonale pos�ugiwa� si� zestawembia�ych i czarnych klawiszy.

Jan Sebastian BachUwa�any przez wielu za duchowego ojca muzyki zachodniej (warto równie�doda�, �e by� równie� faktycznym ojcem wielu muzyków), ten niemiecki kompozytor(1685 – 1750) uczy� si� gra� na skrzypcach pod okiem swojego ojca. Po �miercirodziców Bach zamieszka� ze swoim starszym bratem, który przekaza� mu umiej�tno��gry na organach. W wieku osiemnastu lat dosta� prac� jako organista w ko�ciele. D�ugotam jednak nie pracowa�, poniewa� jego zwierzchnicy uznali, �e zbyt du�o improwizuje.Bach podj�� wtedy prac� w innym ko�ciele w Weimarze, gdzie mia� co miesi�ckomponowa� nowy utwór na chór i organy. Na szcz��cie w tej pracy nikt nie ogranicza�jego potencja�u w zakresie improwizacji — i dzi�ki temu �wiat wzbogaci� si� o jak�elubiane arcydzie�a. W�ród utworów napisanych przez Bacha znajduj� si� mi�dzyinnymi dwa tomy preludiów i fug, znane jako Das Wohltemperierte Klavier, które do dzi�uwa�a si� za wzorzec muzyki fortepianowej.

Ludwig van BeethovenJeden z najwi�kszych kompozytorów wszech czasów, urodzony w Niemczech Ludwig vanBeethoven (1770 – 1827), by� równie� cenionym pianist�. Jego wykonania i kompozycjewzbudza�y wielkie zainteresowanie przez ca�y okres trwania jego muzycznej kariery.

324 Cz��� VI: Dekalogi

W przeciwiestwie do wielu innych kompozytorów Beethoven zyska� s�aw� ju� za�ycia. Zmieni� podej�cie do muzyki i cz�sto szokowa� publiczno��, ale ludzie i takz niecierpliwo�ci� czekali na jego kolejne sonaty fortepianowe. Chocia� sam Beethovensprzeciwia� si� nadawaniu tytu�ów jego utworom, wydawca nalega�. Dzi�ki nazwomtakim jak Sonata Ksi��ycowa czy Appasionata nuty sprzedawa�y si� jak �wie�e bu�eczki.

Jan BrahmsBrahms (1833 – 1897) tworzy� muzyk� pod wp�ywem w�asnych do�wiadcze grania nasalonach niemieckiego Hamburga, gdzie bywa� jako m�ody cz�owiek. W jego melodiachi tacach wyranie s�ycha� wp�yw otaczaj�cego go �wiata. Potrafi� po��czy� elementymelodyczne, harmoniczne i rytmiczne w jedn� ca�o��, tworz�c dzie�o artystyczniedoskona�e. Nawet jego „naj�atwiejsze” utwory stanowi� nie lada wyzwanie, ale z ca��pewno�ci� warto nad nimi pracowa�. Muzyka fortepianowa Brahmsa zapewnia wielesatysfakcji zarówno s�uchaj�cemu, jak i graj�cemu.

Fryderyk ChopinNiemal we wszystkich utworach Chopina to w�a�nie fortepian odgrywa g�ówn� rol�.Wielu mi�o�ników tego instrumentu wskazuje w�a�nie utwory Chopina (1810 – 1849)jako te, które chcieliby przy sobie mie�, gdyby mieli trafi� na mityczn� bezludn� wysp�.Chopin zrewolucjonizowa� techniczne aspekty gry na fortepianie, nigdy jednak niedopuszcza�, by dzia�o si� to kosztem aspektów artystycznych. Kto raz zacznie s�ucha�,zostanie mi�o�nikiem wszystkich utworów kompozytora, od koncertów fortepianowychpocz�wszy, poprzez etiudy i mazurki, a na nokturnach skoczywszy.

Franciszek LisztOjciec tego w�gierskiego pianisty zacz�� uczy� go gry na instrumencie, a tym samympracowa� nad jego talentem, gdy Liszt mia� zaledwie dziewi�� lat. M�ody Liszt(1811 – 1886) nieustannie koncertowa� i nigdy nie odebra� formalnego wykszta�cenia.

S�yn�� z niezwykle teatralnych i zapieraj�cych dech w piersiach wyst�pów, dzi�kiczemu jego muzyka cieszy�a si� ogromn� popularno�ci� i zyska�a sobie rzesze fanów(do�� istotnie wp�ywaj�c przy tym na ego samego kompozytora). Plotka g�osi, �e Lisztgra� kiedy� z tak ogromn� energi�, �e doprowadzi� do zerwania jednej ze strun fortepianu!Na �wiecie zapanowa�a lisztomania i chocia� nie zachowa�y si� �adne figurki wzorowanena postaci Liszta, kompozytor pozostawi� po sobie nietypow� pami�tk� — gipsowyodlew d�oni wykonany po jego �mierci.

Wolfgang Amadeusz MozartBodaj najs�ynniejszym muzycznie utalentowanym dzieckiem by� Austriak WolfgangAmadeusz Mozart, który lekcje muzyki pobiera� od ojca. W wieku pi�ciu lat Mozart(1756 – 1791) zacz�� komponowa� — nie tylko utwory fortepianowe, ale te�standardowe dzie�a symfoniczne. Mia� niezwyk�� pami�� i niesamowite ucho, dzi�kiczemu potrafi� zagra� bezb��dnie ca�� sonat�, wys�uchawszy jej uprzednio tylko raz.

Rozdzia� 19: Dziesi�� sposobów na poszerzanie wiedzy zdobytej dzi�ki tej ksi��ce 325

Jego ojciec z dum� chwali� si� swoim potomkiem przed szlacht� ca�ej Europy, przezczterna�cie lat organizuj�c dla niego wyjazdowe wyst�py. Koncerty fortepianoweMozarta zalicza si� dzi� do najwa�niejszych utworów muzyki stworzonej nainstrumenty klawiszowe.

Sergiusz RachmaninowTen urodzony w Rosji muzyk odnosi� wielkie sukcesy jako kompozytor, dyrygent i pianistasolowy. Mia� bardzo du�e d�onie, co jednak nie przeszkadza�o mu gra�. Rachmaninow(1873 – 1943) stworzy� w�asny repertuar solowy, w sk�ad którego wchodzi�yskomplikowane i niezwykle trudne kompozycje. Zalicza si� do nich mi�dzy innymis�ynne Preludium cis-moll, które zyska�o sobie niezwyk�� popularno��. Na d�ugo przedtym, jak na ekrany wszed� film Casablanca, po wys�uchaniu tego utworu publiczno��prosi�a: „Zagraj to jeszcze raz, Siergiej”. Sam kompozytor mówi� póniej o swoimpopularnym dziele jako o „Tym” preludium. Nawet dzisiaj jego III Koncert Fortepianowyuchodzi za bodaj najtrudniejszy tego typu utwór wszech czasów.

Udzia� w koncertach na ywoId na koncert i pos�uchaj muzyki na �ywo. Wspieraj swoich lokalnych muzykówi wydarzenia muzyczne. Bez nich dosz�oby do zerwania najwa�niejszej dla muzykiwi�zi — tej ��cz�cej wykonawc� z publiczno�ci�. Je�eli w Twoim mie�cie funkcjonujeorkiestra symfoniczna, kup bilet na jej koncert. Je�eli nie masz tego szcz��cia, wybierzsi� do s�siedniego miasta, gdzie b�dziesz móg� pos�ucha� tego typu muzyki. W ka�dymsezonie orkiestra zaprasza do wspó�pracy co najmniej jednego pianist�, który wyst�pujez ni� jako solista. Udzia� w koncercie i s�uchanie muzyki fortepianowej na �ywo to co�zupe�nie innego ni� s�uchanie nagra. Gor�co Ci to polecam.

S�uchanie nagra pozwala pozna� najwa�niejsze aspekty muzyki, nie zapewnia jednakkompleksowego do�wiadczenia. Obserwuj�c pianist� podczas grania, mo�esz przygl�da�si� jego nawykom i postawie, mo�esz podziwia� ogó� jego umiej�tno�ci, w szczególno�ciza� technik�, a tak�e zaanga�owanie i emocje towarzysz�ce wykonywaniu utworów.Pod�wiadomie przyswajasz sobie t� wiedz� i potem wykorzystujesz j� do doskonaleniaw�asnej techniki gry.

Je�eli nie przepadasz za muzyk� klasyczn�, poszukaj fajnego klubu jazzowego, wybierzsi� do hotelowego baru, odwied centrum handlowe w okresie �wi�tecznym albo kupbilety na koncert jakiego� zespo�u, w sk�ad którego wchodzi pianista. Chodzi po prostuo to, �eby� szuka� okazji do przygl�dania si�, jak graj� ró�ni piani�ci — a nie tylko Twójwujek Dave (no chyba �e Twój wujek Dave nazywa si� Brubeck).

S�uchanie nagra Kup je lub po�ycz — najwa�niejsze, �eby� wszed� w posiadanie kilku p�yt CD, którychmóg�by� potem s�ucha� i s�ucha� bez koca. W rozdziale 17. znajdziesz nazwiskapianistów, których styl i wykonanie mog� przypa�� Ci do gustu.

326 Cz��� VI: Dekalogi

S�uchanie muzyki w wykonaniu innych pianistów pozwoli Ci lepiej oceni� w�asnypoziom. Cudze wykonania mog� by� równie� ród�em pewnych inspiracjistylistycznych, które mo�esz póniej wykorzysta�, by wzbogaca� w�asn� interpretacj�.A poza tym cz�owiek zainspirowany ma wi�ksz� motywacj� do dzia�ania.

Buszowanie w�ród p�ytKiedy� sklep z p�ytami mo�na by�o znale� niemal na ka�dej g�ównej ulicy w ka�dymwi�kszym mie�cie — te czasy jednak min��y. Mimo to niektóre sklepy z nagraniamii ksi�garnie maj�ce w swojej ofercie p�yty zdo�a�y przetrwa�. Zawsze mi�o jest przejrze�ciekawy zbiór nagra i znale� tam co� nowego albo interesuj�cego.

Warto wspiera� sklepy muzyczne, w których mo�na ods�ucha� p�yt� przed zakupem.Dzi�ki temu mo�na si� bardzo szczegó�owo zapozna� z zawarto�ci� danej p�yty, jeszczezanim w ogóle wyci�gnie si� portfel z kieszeni.

Je�eli nie mo�esz czego� znale�, zamów to. Pracownik sklepu zawsze mo�e zamówi�to, czego nie ma akurat na stanie, a co Ty chcia�by� kupi�. Ch�tnie wykona prac� zaCiebie — dowie si�, co jest dost�pne na rynku, a czego nak�ad zosta� ju� wyczerpany,przedstawi Ci te� dodatkowe informacje na temat nagrania czy wykonawcy.

Zakupy w sieciMo�esz unikn�� korków i nie przebieraj�c si� z pi�amy robi� zakupy bez wychodzeniaz domu. Tak, w internecie nie brakuje stron, za po�rednictwem których mo�eszkupowa� nagrania. Oprócz mo�liwo�ci zakupu p�yty, która zostanie Ci nast�pnieprzys�ana, istnieje równie� opcja pobierania nagra bezpo�rednio na Twój komputer.Wielu sprzedawców umo�liwia ods�uchanie fragmentów nagra jeszcze przeddokonaniem zakupu4.

� Amazon: www.amazon.com;

� Barnes & Noble: music.barnesandnoble.com;

� CD Baby: cdbaby.com;

� CD Universe: www.cduniverse.com;

� DigStation: www.digstation.com;

� iTunes: www.apple.com/itunes;

� MusicStack: www.musicstack.com;

� Tower Records: www.tower.com.

4 Muzyk� za po�rednictwem internetu mo�na zamawia� równie� mi�dzy innymi na stronach

www.merlin.pl, www.empik.com, stereo.pl, music.ovi.com/pl/pl/pc — przyp. t�um.

Rozdzia� 19: Dziesi�� sposobów na poszerzanie wiedzy zdobytej dzi�ki tej ksi��ce 327

Wizyta w biblioteceW bibliotekach znajdziesz dzi� ju� nie tylko ksi��ki. Udaj si� do swojej lokalnejbiblioteki i przejrzyj jej zbiory nagra. Zach�cam do korzystania z tych mo�liwo�ci.Przecie� po to w�a�nie tam s�.

Je�eli z powodu wyczerpania nak�adu sklep nie zdo�a sprowadzi� p�yty, warto poszuka�szcz��cia w�a�nie w bibliotece. Takie trudne do nabycia nagranie nie zawsze b�dzieszmóg� zabra� do domu, ale z pewno�ci� b�dziesz móg� je ods�ucha�.

Wymiana ze znajomymiMoim ulubionym sposobem na poszerzanie kolekcji jest wymiana nagra ze znajomymi.Nie mo�na wykluczy�, �e dzi�ki tego rodzaju polityce barterowej z czasem uda Ci si�nawet podwoi� liczb� posiadanych p�yt.

Fortepianowe strony w internecieW�ród ogromu ró�nych stron internetowych o tematyce muzycznej nie brakujerównie� tych po�wi�conych muzyce fortepianowej i instrumentom klawiszowym.Strony wskazane poni�ej oferuj� jednocze�nie najwy�szej jako�ci tre�ci i najlepsz�jako�� do�wiadczenia:

� The Kennedy Center ArtsEdge: www.artsedge.kennedy-center.org;

� The Piano Education Page: www.pianoeducation.org;

� Piano Technicians Guild: www.ptg.org;

� Piano World: www.pianoworld.com.

W ostatnich latach zyskali�my niesamowit� mo�liwo�� ogl�dania nagra z wyst�pówwielkich muzyków, które internauci udost�pniaj� w serwisach takich jak YouTube.Dzi�ki temu mo�emy wys�ucha� najwi�kszych pianistów ostatniego stulecia, obserwowa�ich ruchy i podziwia� ich technik�, a przy tym ws�uchiwa� si� w rozmaite interpretacjeulubionych utworów muzycznych.

Oprócz stron internetowych w sieci funkcjonuj� równie� liczne grupy dyskusyjne,których cz�onkowie debatuj� o fortepianach, wykonaniach, instrumentach cyfrowych,urz�dzeniach MIDI, nagraniach i wielu innych sprawach. Do��cz do którejkolwiekz poni�szych grup (na ogó� mo�na to zrobi� bezp�atnie) i nawi�� znajomo�� z ludmi,którzy podzielaj� Twoje pasje:

� www.pianosociety.com;

� www.pianostreet.com;

� www.synthzone.com.

328 Cz��� VI: Dekalogi

Muzyka fortepianowana srebrnym ekranie

W Hollywood powsta�o wiele, wiele filmów, w których istotn� rol� odgrywali piani�cii muzyka fortepianowa. Niema kobieta, która porozumiewa si� za po�rednictwemfortepianu, albo g�uchy kompozytor, który nie s�yszy swojego instrumentu — twórcyfilmów niew�tpliwie wiedz�, jak wykorzysta� fortepian, by napisa� wzruszaj�c� histori�.

Polecam nast�puj�ce filmy, w których fortepian odgrywa jedn� z g�ównych ról:

� Thirty Two Short Films About Glenn Gould (1993). Jeden z tytu�owych krótkichfilmów trwa niespe�na minut�. Pozosta�e trzydzie�ci jeden uchylaj� nam r�bkatajemnicy na temat prowadz�cego samotniczy tryb �ycia wirtuoza.

� Amadeusz (1984). Film o Mozarcie.

� The Art of Piano. Ten dokument prezentuje materia�y z wyst�pów wielkichpianistów XX wieku, takich jak Claudio Arrau, Glenn Gould, Vladimir Horowitz,Sergiusz Rachmaninow czy Artur Rubinstein.

� Art Tatum: The Art of Jazz Piano. Ten dokument po�wi�cony wielkim pianistomjazzowym obejmuje nagrania z wyst�pów, wywiady i rzadko publikowanemateria�y.

� Casablanca (1942). Bogart nie powiedzia� przecie�: „Zagraj to jeszcze raz, Sam”do muzyka graj�cego na tubie!

� Konkurs (1980). Amy Irving i Richard Dreyfuss to piani�ci, którzy konkuruj�o t� sam� nagrod� i którzy si� w sobie zakochuj�.

� Wspaniali bracia Bakerowie (1989). Jeff i Beau Bridges graj� cz�onkówpianistycznego duetu, którzy poszukuj� wokalisty. Ich wybór pada na MichellePfeiffer, która jak nikt inny radzi sobie z fortepianem.

� Pi�� �atwych utworów (1970). Jack Nicholson wciela si� w rol� pianisty, któryma do zagrania pi�� �atwych utworów.

� Wieczna mi�o�� (1994). Gary Oldman gra Beethovena, a Beethoven gra Sonat�Ksi��ycow�.

� Improwizacja (1991). Ten film przedstawia udramatyzowan� histori� romansuChopina z pisark� George Sand.

� Madame Sousatzka (1988). Shirley MacLaine gra wiod�c� raczej samotniczy tryb�ycia, ale jednocze�nie pe�n� pasji londysk� nauczycielk� gry na fortepianie.

� Pianista (2002). Adrien Brody zdoby� Oscara za rol� s�ynnego polskiego pianistyW�adys�awa Szpilmana, który walczy o prze�ycie w okresie nazistowskiejokupacji Warszawy podczas II wojny �wiatowej.

� Fortepian (1993). Holly Hunter wciela si� w rol� niemej kobiety, którakomunikuje si� ze �wiatem za po�rednictwem klarnetu… nie, chwileczk�…chcia�em powiedzie�: fortepianu.

� Piano Grand: A Smithsonian Celebration (2000). W 2000 roku z okazji 300-leciafortepianu Smithsonian zorganizowa� niezapomniane wydarzenie muzealne.

Rozdzia� 19: Dziesi�� sposobów na poszerzanie wiedzy zdobytej dzi�ki tej ksi��ce 329

Film przedstawia relacj� z koncertu z udzia�em �wiatowej klasy pianistów,który odby� si� z inicjatywy tej instytucji.

� Blask (1996). Geoffrey Rush wyst�puje w tym filmie jako David Helfgott, który�wiczy koncert Rachmaninowa z tak� pasj�, �e zbli�a si� do granicy ob��du.

� Pie�� bez ko�ca (1960). Wed�ug tego filmu w szczycie lisztomanii Franciszekmia� romans z ksi��n� i rozwa�a� rezygnacj� z dalszych wyst�pów. O, ludzie!

� Thelonious Monk: Straight, No Chaser (1988). Ten film dokumentalnypo�wi�cony wielkiej legendzie jazzu przedstawia materia�y nakr�cone w 1968roku podczas jego sesji nagraniowych i tournee.

Pami�taj, e nie jeste� samUzna�em, �e dobrze b�dzie zamie�ci� tu niepe�n� list� s�ynnych ludzi, którzy równie�graj� (lub grali) na fortepianie. Dzi�ki temu b�dziesz wiedzie�, �e nie tylko Ty wkroczy�e�na drog� d��enia do pianistycznej doskona�o�ci.

� Steve Allen, komik i by�y gospodarz The Tonight Show;

� William F. Buckley, pisarz;

� Clint Eastwood, aktor i re�yser;

� Jamie Foxx, aktor, komik i wokalista;

� Jeff Goldblum, aktor;

� Jack Lemmon, aktor;

� Denny McLain, by�y miotacz Detroit Tigers;

� Dudley Moore, aktor;

� Richard M. Nixon, by�y prezydent Stanów Zjednoczonych;

� Paul Reiser, komik i aktor;

� Condoleeza Rice, by�a sekretarz stanu USA;

� Fred (Mister) Rogers, gospodarz lubianych programów telewizyjnych dla dzieci;

� John Tesh, artysta i by�y gospodarz Entertainment Tonight;

� Harry S. Truman, by�y prezydent Stanów Zjednoczonych.