CENTAUREA KILAEA BOISS. VE C. CONSANGUINEA DC. … · 2012-01-30 · t.c marmara Ünİversİtesİ fen bİlİmlerİ enstİtİsÜ centaurea kilaea boiss. ve c. consanguinea dc. (compositae

T.C

MARMARA ÜNİVERSİTESİ

FEN BİLİMLERİ ENSTİTİSÜ

CENTAUREA KILAEA BOISS. VE C. CONSANGUINEA DC.

(COMPOSITAE / ASTERACEAE) ENDEMİK TÜRLERİNİN

AUTEKOLOJİK ÖZELLİKLERİNİN KARŞILAŞTIRILMASI

Bülent ESKİN

DOKTORA TEZİ

BİYOLOJİ ANABİLİM DALI

DANIŞMAN

Prof. Dr. Memduh SERİN

İSTANBUL 2011

T.C

MARMARA ÜNİVERSİTESİ

FEN BİLİMLERİ ENSTİTİSÜ

CENTAUREA KILAEA BOISS. VE C. CONSANGUINEA DC.

(COMPOSITAE / ASTERACEAE) ENDEMİK TÜRLERİNİN

AUTEKOLOJİK ÖZELLİKLERİNİN KARŞILAŞTIRILMASI

Bülent ESKİN

(141200620050002)

DOKTORA TEZİ

BİYOLOJİ ANABİLİM DALI

DANIŞMAN

Prof. Dr. Memduh SERİN

İSTANBUL 2011

i

ÖNSÖZ

Endemik; alanları belirli bir ülke veya bölgeye ait, yerel ve çok ender bulunan

türlerdir. Latince endemos (indigenous) kelimesinden gelir ve ‘yerli’ anlamında

kullanılır. Endemik alan; bir ada, bir yarımada veya bir dağ olabileceği gibi birkaç

metrekarelik alanlarda olabilir. Türkiye endemik bitkiler açısından dünyanın önemli

ülkelerinden birisidir. Ülkemiz yetiştirdiği bitki türleri bakımından komşu ülkeler arasında önde

gelen bir ülkedir. Topoğrafik yapısının çok değişik olması, farklı iklimleri yaşaması

ve üç fitocoğrafik bölgenin [‘Avrupa-Sibirya’, ‘Akdeniz’ ve ‘Iran-Turan’] kesiştiği

bir bölgede yer alması sebebiyle zengin bir floraya sahiptir. Bundan dolayı

ülkemizde botanik çalışmaları daha çok sistematik temele dayanmaktadır. Son

yıllarda autekolojik çalışmalar üzerinde önemle durulmaktadır fakat bunlar çok az

sayıdadır. Bu çalışma ile Centaurea kilaea Boiss. ve Centaurea consanguinea DC.

(Compositae/Asteraceae) endemik türlerinin autekolojik özellikleri karşılaştırılmıştır.

Bu autekolojik çalışmanın ülkemizde yapılacak olan autekolojik çalışmalara katkı

sağlayacağını ümit ediyoruz. Tez çalışmalarım konusunda bana yardımını esirgemeyen, araştırmalarım

sırasında fikir ve deneyimlerinden yararlandığım tez danışmanım Sayın Hocam Prof.

Dr. Memduh SERİN’e sonsuz teşekkürlerimi bir borç bilirim.

Bu çalışmanın yapılmasında bana destek olan Sayın Prof. Dr.Celal

YARCI’ya, Doç.Dr. İbrahim İlker ÖZYİĞİT’e Bahçeşehir Üniversitesi çevre

mühendisliği bölümünden Doç. Dr. Göksel DEMİR’e, İzmir Yüksek Teknoloji

Enstitüsü’nden Yrd. Doç. Dr. İlhan DOĞAN’a, bitki ve toprak örneklerinin

toplanmasında ve işlenmesinde büyük emeği olan arkadaşlarım Sayın Mustafa

KESKİN’e ve Sayın Yrd. Doç. Dr. Volkan ALTAY’a, ayrıca ölçümler için bana

yardımcı olan biyoloji öğretmeni Sayın Ertuğrul YALÇIN’a teşekkür ve

minnetlerimi sunarım.

Ayrıca çalışmalarımın yoğunluğu sebebiyle kendisine fazla zaman

ayıramadığım buna rağmen bana desteğini hiçbir zaman esirgemeyen eşim

Ulviyenur ESKİN’e en derin hislerimle teşekkürü bir borç bilirim.

Kasım 2011 Bülent ESKİN

ii

İÇİNDEKİLER

SAYFA

ÖNSÖZ ............................................................................................................i

İÇİNDEKİLER .................................................................................................ii

ÖZET ...................................................................................................................vi

ABSTRACT.......................................................................................................vii

YENİLİK BEYANI .......................................................................................viii

SEMBOLLER VE KISALTMALAR……………………………............ix

ŞEKİL LİSTESİ ................................................................................................x

TABLO LİSTESİ ...........................................................................................xiii

BÖLÜM I. GİRİŞ VE AMAÇ ....................................................................1

I.1. GİRİŞ .......................................................................................................1 I.2. AMAÇ ................................................................................................... 11

BÖLÜM II. GENEL BÖLÜM ..........................................................13

II.1. GENEL BİLGİLER..........................................................................13

II.1.1. Asteraceae (Compositae) Familyasının Genel Özellikleri........13

II.1.2. Centaurea L. Cinsinin Özellikleri….........................................15

II.1.3. Centaurea kilaea Türünün Özellikleri………………………..18

II.1.4 Centaurea consanguinea Türünün Özellikleri………………...21

II.2. ARAŞTIRMA BÖLGELERİNİN TANITIMI……………………..24

II.2.1. Çatalca’nın (İstanbul) Tanıtımı……………………………….25

II.2.1.1. Çatalca’nın Coğrafi Konumu……………………………25

II.2.1.2. Çatalca İlçesinin Tarihçesi……………………………….26

II.2.1.3. Çatalca İlçesinin İklimi ve Biyoiklimi………………….27

II.2.1.4. Çatalca İlçesinin Jeolojik Yapısı…………………………30

II.2.1.5. Çatalca İlçesinin Toprak Yapısı………………………….30

II.2.1.6. Çatalca İlçesinin Bitki Örtüsü……………………………30

II.2.1.7. Çatalca İlçesinin Nüfusu………………………………...31

iii

II.2.1.8. Çatalca İlçesinde Yol ve Ulaşım…………………………31

II.2.1.9. Çatalca İlçesinin Geçim Kaynakları (Ekonomisi)……….. 31

II.2.2. Şile’nin (İstanbul) Tanıtımı…………………………………….32

II.2.2.1. Şile İlçesinin Coğrafi Konumu…………………………...32

II.2.2.2. Şile İlçesinin Tarihçesi……………………………………32

II.2.2.3. Şile İlçesinin İklimi ve Biyoiklimi………………………..33

II.2.2.4. Şile İlçesinin Jeolojik Yapısı……………………………..35

II.2.2.5. Şile İlçesinin Toprak Yapısı………………………………36

II.2.2.6. Şile İlçesinin Bitki Örtüsü………………………………..36

II.2.2.7. Şile İlçesinin Nüfusu……………………………………...37

II.2.2.8. Şile İlçesinde Yol ve Ulaşım……………………………..38

II.2.2.9. Şile İlçesinin Geçim Kaynakları (Ekonomisi)……………38

II.2.3. Amasya’nın Tanıtımı………………………………………….38

II.2.3.1. Amasya’nın Coğrafi Konumu……………………………38

II.2.3.2. Amasya İlinin Tarihi……………………………………..39

II.2.3.3. Amasya İlinin İklimi ve Biyoiklimi…………………….39

II.2.3.4. Amasya İlinin Jeolojik Yapısı……………………………42

II.2.3.5. Amasya İlinin Toprak Yapısı……………………………43

II.2.3.6. Amasya İlinin Bitki Örtüsü………………………………43

II.2.3.7. Amasya İlinin Nüfusu……………………………………44

II.2.3.8. Amasya İlinde Yol ve Ulaşım……………………………44

II.2.3.9. Amasya İlinin Geçim Kaynakları (Ekonomisi)………….45

II.2.4. Havza (Samsun) İlçesinin Tanıtımı…………………………...45

II.2.4.1. Havza İlçesinin Coğrafi Konumu………………………..45

II.2.4.2. Havza İlçesinin Tarihi……………………………………46

II.2.4.3. Samsun İlinin İklimi ve Biyoiklimi…………………….46

II.2.4.4. Samsun İlinin Jeolojik Yapısı……………………………50

II.2.4.5. Havza İlçesinin Toprak Sınıfları…………………………50

II.2.4.6. Havza İlçesinin Bitki Örtüsü……………………………..50

II.2.4.7. Havza İlçesinin Nüfusu…………………………………..50

II.2.4.8. Havza İlçesinde Yol ve Ulaşım…………………………..51

II.2.4.9. Havza İlçesinin Geçim Kaynakları (Ekonomisi)………....51

iv

BÖLÜM III. TEZ ÇALIŞMALARI....................................................... .52 III. I. MATERYAL VE METOD ..............................................................52

III. 1.1. Toprak Analizinde Kullanılan Yöntemler........................... ....53

III.1.1.1. Toprak pH Tayini…………..........................................53

III.1.1.2. Toplam Eriyebilen (Soluble) Tuz (TET) ve İletkenlik

(Conductivity) Analizi…………………………………………….54

III.1.1.3. Toprakların Bünyelerinin (Tekstürlerinin) Saptanması..55

III.1.1.4. Toprakta Kalsiyum Karbonat Tayini .............................57

III.1.1.5. Toprakta Total Azot Tayini. ..........................................58

III.1.1.6. Toprakta Potasyum Tayini .............................................61

III.1.1.7. Toprakta Fosfor Tayini ..................................................62

III.1.1.8.Toprakta Sodyum Analizi………………………………63 III.1.2. Bitki Analizinde Kullanılan Yöntemler ……………….........65

III.1.3. Çimlenme Deneyleri………………………………………...66

BÖLÜM IV. SONUÇLAR ve TARTIŞMA……………………….69

IV.1. Toprak ve Bitki Örnekleri Analiz Sonuçları………………………….69

IV.1.1.Toprak Değerleri……………………………………………..71

IV.1.1.1. Centaurea kilaea’nın Yaşadığı Alanlardaki

Toprak Özellikleri………………………………………………..71

IV.1.1.2. Centaurea consanguinea’nın Yaşadığı Alanlardaki

Toprak Özellikleri………………………………………………76

IV.1.2. Bitki Değerleri……………………………………………….82

IV.1.2.1. Centaurea kilaea’nın Bünyesindeki Element

ve Bileşikler……………………………………………………...82

IV.1.2.2. Centaurea consanguinea’nın Bünyesindeki Element

ve Bileşikler………………………………………………….......90

IV.1.3. C. kilaea ve C. consanguinea Bitkilerinin Karşılaştırmalı

Toprak Özellikleri…………………………………………………98

IV.1.4. C. kilaea ve Centaurea consanguinea’nın karşılaştırmalı

Bitki Özellikleri…………………………………………………….98

IV.2. Çimlenme…………………………………………………………….99

IV.2.1. Farklı Sıcaklıkların Tohumun Su Alımına Etkisi…………...99

v

IV.2.2. Farklı Konsantrasyonlardaki Tuz Çözeltilerinin

Tohumun Su Alımına Etkisi………………………………………101

IV.2.3. Farklı pH Değerlerinin Çimlenme Yüzdelerine Etkisi…….102

IV.2.4. Farklı NaCl Konsantrasyonlarının Çimlenmeye Etkisi……103

IV.2.5. Işık Şiddetinin Çimlenme Üzerine Etkisi………………….105

IV.2.6. Zamana Bağlı Çimlenme…………………………………..107

IV.2.7. Zamana Bağlı Kök ve Gövde Büyüme Hızı……………….109

IV.3. Toprak ve Bitki Örneklerindeki Sonuçların İstatiksel

Değerlendirilmesi…………………………………………………………111

TARTIŞMA…………………………………………………………………116

BÖLÜM V. SON DEĞERLENDİRMELER ve ÖNERİLER.157

KAYNAKLAR……………………………………………………………159

ÖZGEÇMİŞ

vi

ÖZET Centaurea kilaea Boiss. ve C. consanguinea DC. (Compositae /

Asteraceae) Endemik Türlerinin Autekolojik Özelliklerinin

Karşılaştırılması Asteraceae üyesi taksonlardan Centaurea kilaea Boiss. ve C. consanguinea

DC. üzerinde 2009 - 2011 tarihleri arasında gerçekleştirilmiş bu autekolojik çalışma

her iki taksonun dağılım gösterdiği habitatların; bioklimatik, edafik, topoğrafik,

biyotik vs. özelliklerinin belirlenmesi, bitki toprak ilişkileri ve tohum verimini tespit

etmek amacıyla yapılmıştır.

Çalışma esnasında çeşitli analizler; Scheibler metodu, yaş yakma metodu

Kjeldahl metodu, Olsen metodu kullanılarak ve kalsimetre, spektrofotometre, Alev

fotometresi ve ICP cihazları ile gerçekleştirilmiştir.

C. kilaea’nın yetiştiği topraklarda N miktarının % 0.007 ile % 0.2, P’nin %

0.0007 ile % 0.001, K’nın % 0.001 ile % 0.01 Na’nın ise % 0.0001 ile % 0.0002

arasında bulunduğu, bitki bünyesinde ise N’nin % 2.17, P’nin % 0.005, K’nın %

0.1, Na’nın ise % 0.006 oranında bulunduğu tespit edilmiştir.

Diğer taraftan C. consanguinea’nın yetiştiği topraklarda N miktarının % 0.01

ile % 0.07, P’nin % 0.0008 ile % 0.001, K’nın % 0.01 ile % 0.09, Na’nın ise %

0.0002 ile % 0.0003 arasında bulunduğu, bitki bünyesinde ise N’nin % 2.25, P’nin

% 0.0068, K’nın % 0.07, Na’nın ise % 0.02 oranında bulunduğu tespit edilmiştir.

Çeşitli faktörlere bağlı olarak tohumların çimlenme yüzdeleri tespit edilmiş

ve Centaurea kilaea ve C. consanguinea’daki zamana bağlı olarak çimlenme

oranlarının altı ayın sonuna doğru düştüğü, buzdolabında + 4 ºC bekletilen

tohumlarda ise tekrar artış gösterdiği bulunmuştur.

Elde ettiğimiz tüm sonuçlar, ülkemizde gerek Centaurea cinsinin diğer bazı

türleri gerekse farklı taksonlar üzerinde yapılmış bulunan autekolojik çalışmalarda

elde edilen sonuçlar mercek altına alınarak irdelenmiş ve yorum yapılmıştır.

Ayrıca endemik olan her iki bitki populasyonlarının korunması ve

geliştirilmesi için öneriler sunulmuştur.

Kasım, 2011 Bülent ESKİN

vii

ABSTRACT Comparison of Autecological Characteristics of Centaurea kilaea

Boiss. and C. consanguinea DC. (Compositae / Asteraceae) Endemic

Species This autecological study was realized between 2009-2011 on Centaurea

kilaea Boiss. and C. consanguinea DC. that members the Asteraceae family and we

aimed to find out the bioclimatic, edaphic, topographic, biotic etc. characteristics of

the habitats they distribute. In addition, we aimed to explore the plant-soil relations

and seed fertility.

Various analysis were realized by following the Scheibler method, Wet-

digestion method, Kjeldahl method and Olsen method by using Calcimeter,

Spectrophotometer, Flame photometer and ICP apparatus during study.

It was found out that; the N amount is between 0.007 % and 0.2 %, P 0.0007

% and 0.001 %, K 0.001 % and 0.01 %, Na 0.0001 % and 0.0002 % in the soils C.

kilaea distributes whilst N amount is 2.17 %, P 0.005 %, K 0.1 %, Na 0.006 % in

the plant body.

On the other hand, it determined; the N amount is between 0.01 % and 0.007

%, P 0.0008 % and 0.001 %, K 0.01 % and 0.09 %, Na 0.0002 % and 0.0003 % in

the soils C. consanguinea distributes whilst N amount is 2.25 %, P 0.0068 %, K

0.07 %, Na 0.02 % in the plant body.

The germination ratios of the seeds depending on the various factors were

fixed and they were found out that the germination ratios depending on time of

Centaurea kilaea and C. consanguinea decrease towards the end of sixth months

whilst these ratios increase again in the seeds left in the refrigerator in + 4 ºC.

All of the results obtained were considered together the results obtained in the

other autecological studies on the other taxa of Centaurea genus in Turkey and the

results in the other autecological studies on the various genera and these results were

commended.

In addition some suggestions were brought for protection and development of

the populations of both of endemic plants.

November, 2011 Bülent ESKİN

viii

YENİLİK BEYANI

Centaurea kilaea Boiss. ve C. consanguinea DC. (Compositae /

Asteraceae) Endemik Türlerinin Autekolojik Özelliklerinin

Karşılaştırılması

Asteraceae familyası üyesi olan Centaurea kilaea Boiss. ve C. consanguinea

DC. (Compositae / Asteraceae) üzerinde çok fazla çalışma yapılmamış endemik

bitkilerdir. Bu iki bitkinin yetişme yerlerindeki başlıca ekolojik koşulları ortaya

koyan bu autekolojik çalışma, ilk defa tarafımızdan yapılmış ve bu çalışma ile

bitkinin autekolojik özelikleri, ortaya konmuştur.

Kasım, 2011 Prof.Dr. Memduh SERİN Bülent ESKİN

ix

SEMBOLLER VE KISALTMALAR

ºC : Santigrat Derece

cm : Santimetre

g : Gram

kg : Kilogram

km : Kilometre

km² : Kilometrekare

L : Lümen

l : Litre

M : Molar

m : Metre

max. : Maximum

meq : miliequivalent

mg : Miligram

min. : Minimum

ml : Mililitre

mm : Milimetre

mS : Milisimens

nm : nanometre

µS : Mikrosimens

μ : Mikron

subsp. : Alt tür

IUCN : Uluslararası Doğa ve Doğal Kaynakları Koruma Birliği M.Ö. : Milattan Önce

MÜFE : Marmara Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Herbaryumu T.E.T. : Toplam Eriyebilen Tuz

~ : Yaklaşık

% : Yüzde

x

ŞEKİL LİSTESİ

SAYFA NO Şekil I-1. Toprak bünye üçgeni…………………………………………………..9

Şekil II-1. C. kilaea bitkisinin yaprak şekilleri…………………………………19

Şekil II-2. C. kilaea’nın akenlerinin ve kapitilumunun genel görünüşü……......19

Şekil II-3. C. kilaea’nın çalışma alanındaki genel görünüşü……………………20

Şekil II-4. C. kilaea’nın çiçeklerinin görünüşü…………………………………20

Şekil II-5. C. kilaea çiçeğinin yakından görünüşü………………………….......21

Şekil II-6. C. consanguinea bitkisinin yaprak şekilleri………………………….22

Şekil II-7. C. consanguinea’nın akenlerinin ve kapitilumunun genel görünüşü...22

Şekil II-8. C. consanguinea’nın çalışma alanındaki genel görünüşü…………….23

Şekil II-9. C. consanguinea’nın çiçeklerinin görünüşü………………………… 23

Şekil II-10. C. consanguinea çiçeğinin yakından görünüşü…………………….24

Şekil II-11. C. kilaea ve C. consanguinea bitkilerine ait lokalitelerin

Türkiye haritasında gösterimi……………………………………….25

Şekil II-12. İstanbul ilinin haritası………………………………………………26

Şekil II-13. Çatalca ilçesine yakın Florya ilçesinin biyoklimatolojik

özelliklerini yansıtan ombrotermik diyagramı…………………….29

Şekil II-14. Şile ilçesinin biyoklimatolojik özelliklerini yansıtan

ombrotermik diyagram…………………………………………….35

Şekil II-15. Amasya ilinin haritası……………………………………………….38

Şekil II-16. Amasya ilinin biyoklimatolojik özelliklerini yansıtan

ombrotermik diyagram……………………………………………..41

Şekil II-17. Samsun ilinin haritası……………………………………………….46

Şekil II-18. Samsun ilinin biyoklimatolojik özelliklerini yansıtan

ombrotermik diyagram ……………………..………………………49

Şekil III-1. pH metre ve Kondüktivite aleti……………………………………...54

Şekil III-2. Bouyucos Hidrometresi……………………………………………...56

Şekil III-3. Scheibler kalsimetresi………………………………………………..58

Şekil III-4. Kjeldahl yakma aparatı .……………………………………………..59

Şekil III-5. Kjeldahl distilasyon cihazı…………………………………………...61

xi

Şekil III-6. Fleymfotometre cihazı……………………………………………….62

Şekil III-7. Spektrofotometre cihazı……………………………………………...63

Şekil III-8. Çalkalayıcı…………………………………………………………...64

Şekil III-9. ICP - AES cihazı……………………………………………………..66

Şekil III-10. Çimlenme deneylerinde kullanılan hassas terazi…………………...67

Şekil III-11. Çimlenme deneylerinde kullanılan inkübatör………………………67

Şekil IV-1 C. kilaea bitkisinde farklı sıcaklıkların tohumun su alımına etkisi….100

Şekil IV-2. C. consanguinea bitkisinde farklı sıcaklıkların tohumun su

alımına etkisi…………………………………………………………100

Şekil IV-3. Farklı konsantrasyonlardaki tuz çözeltilerinin C. kilaea

tohumunun su alımına etkisini gösteren grafik………………………101

Şekil IV-4. Farklı konsantrasyonlardaki tuz çözeltilerinin C. consanguinea

tohumunun su alımına etkisini gösteren grafik…………………..…..102

Şekil IV-5. Farklı pH değerlerinde C. kilaea tohumlarının çimlenmesi………....103

Şekil IV-6. Farklı pH değerlerinde C. consanguinea tohumlarının çimlenmesi….103

Şekil IV-7. Farklı NaCl konsantrasyonlarında C. kilaea tohumlarının

çimlenme oranları…………………….………………………………104

Şekil IV-8. Farklı NaCl konsantrasyonlarında C. consanguinea

tohumlarının çimlenme oranları………………………..……………104

Şekil IV-9. . Faklı tuz konsantrasyonlarında çimlenmeye bırakılan tohumlar…...105

Şekil IV-10. C. kilaea’da ışığın tohumun çimlenmesi üzerine etkileri………….106

Şekil IV-11. C. consanguinea’da ışığın tohumun çimlenmesi üzerine etkileri…..106

Şekil IV-12. C. kilaea bitkisi tohumlarının farklı tarihlerdeki çimlenme

durumu……………………………………………………………...107

Şekil IV-13. C. kilaea bitkisinin çimlenen tohumlarının yakından görünüşü…...108

Şekil IV-14. C. consanguinea bitkisi tohumlarının farklı tarihlerdeki

çimlenme durumu……………...……………………………………108

Şekil IV-15. C. consanguinea bitkisinin çimlenen tohumlarının yakından

görünüşü………………….………………………………………...109

Şekil IV-16. C. kilaea bitkisinin zamana bağlı kök ve gövde uzunluğu değişimi.110

Şekil IV-17. C. consanguinea bitkisinin zamana bağlı kök ve gövde

uzunluğu değişimi…………………………...……………………...110

Şekil IV-18. Centaurea kilaea ile yetiştiği topraktaki çeşitli element ve

bileşiklerin istatiksel olarak değerlendirilmesi……………………...113

xii

Şekil IV-19. Centaurea consanguinea ile yetiştiği topraktaki çeşitli element

ve bileşiklerin istatiksel olarak değerlendirilmesi……………….…115

xiii

TABLO LİSTESİ

SAYFA NO

Tablo.I-1. Toprak çeşitleri………………………………………………………..8

Tablo II-1. C. kilaea ve C. consanguinea bitkilerine ait lokalitelerin listesi……25

Tablo II-2. Çatalca ilçesi sıcaklık ve yağış verileri………………………….28

Tablo II-3. Şile ilçesi sıcaklık ve yağış verileri……………………………....34

Tablo II-4. Amasya ili sıcaklık ve yağış verileri…………………………….40

Tablo II-5. Samsun ili sıcaklık ve yağış verileri…………………………….48

Tablo III-1. Toprak analizinde kullanılan cihazlar……………………………...65

Tablo IV-1. Centaurea kilaea’nın dağılım gösterdiği lokalitelerdeki

pH değerleri…………………………………….…………………..71

Tablo IV-2. C. kilaea’nın Karaburun ve Sofular köyünde yetiştiği

toprakların N değerleri……………………………………………..72

Tablo IV-3. C. kilaea’nın Karaburun ve Sofular köyünde yetiştiği

toprakların P değerleri………………………………………………73

Tablo IV-4. C. kilaea’nın dağılım gösterdiği Karaburun ve Sofular

köyü lokalitelerindeki K değerleri………………….......................73

Tablo IV-5. C. kilaea’nın dağılım gösterdiği Karaburun ve

Sofular köyü lokalitelerindeki Na değerleri………………………...74

Tablo IV-6. C. kilaea’nın dağılım gösterdiği Karaburun ve Sofular köyü

lokalitelerindeki kalsiyum karbonatın değerleri……………….......75

Tablo IV-7. C. kilaea’nın Karaburun ve Sofular köyündeki yetiştiği

toprakların T.E.T. değerleri………………..………………………..75

Tablo IV-8. C. kilaea’nın Karaburun ve Sofular köyündeki yetiştiği

toprakların iletkenlik değerleri……………………….…………….76

Tablo IV-9. Centaurea consanguinea’nın dağılım gösterdiği

lokalitelerdeki pH değerleri……………….………………………...77

Tablo IV-10. C. consanguinea’nın Amasya ve Samsun’da yetiştiği

toprakların N değerleri……………………………………………..77


toprakların P değerleri…………………..………………………..78

xiv

Tablo IV-12. C. consanguinea’nın dağılım gösterdiği Amasya ve

Samsun’a ait lokalitelerdeki K’nın değerleri…………………..79

Tablo IV-13. C. consanguinea’nın dağılım gösterdiği Amasya

ve Samsun lokalitelerindeki Na değerleri……………….………79

Tablo IV-14. C. consanguinea’nın dağılım gösterdiği Amasya

ve Samsun lokalitelerindeki CaCO3 değerleri………………...80


toprakların T.E.T. değerleri…………….………………………..81


toprakların iletkenlik değerleri…………………………………..81


köyündeki bitkilerin köklerinde N değerleri……………………82


köyündeki bitkilerin gövdelerinde N değerleri………………….83


köyündeki bitkilerin yapraklarında N değerleri…………………83


köyündeki bitkilerin köklerinde P değerleri……………………84


köyündeki bitkilerin gövdelerinde P değerleri…………...……..85


köyündeki bitkilerin yapraklarında P değerleri…………..……...85


köyündeki bitkilerin köklerinde K değerleri………………….…86


köyündeki bitkilerin gövdelerinde K değerleri……...…………...87


köyündeki bitkilerin yapraklarında K değerleri………….……...87


köyünde bitkilerin köklerindeki Na değerleri………………….88


köyündeki bitkilerin gövdelerinde Na değerleri…………..…….89


köyündeki bitkilerin yapraklarında Na değerleri…………..…….89

xv


Samsun’daki bitkilerin köklerinde N değerleri…………. ……90


Samsun’daki bitkilerin gövdelerinde N değerleri……………...91


Samsun’daki bitkilerin yapraklarında N değerleri…………..…91


Samsun’daki bitkilerin köklerinde P değerleri…………….…..92


Samsun’daki bitkilerin gövdelerinde P değerleri………...........93


Samsun’daki bitkilerin yapraklarında P değerleri…………..…93


Samsun’daki bitkilerin köklerinde K değerleri………..………94


Samsun’daki bitkilerin gövdelerinde K değerleri…………..…95


Samsun’daki bitkilerin yapraklarında K değerleri……….…...95


Samsun’daki bitkilerin köklerinde Na değerleri……………...96


Samsun’daki bitkilerin gövdelerinde Na değerleri…………....97


Samsun’daki bitkilerin yapraklarında Na değerleri…………..97

Tablo IV-41. C. kilaea ve C. consanguinea bitkilerinin topraklarının

fiziksel ve kimyasal özelliklerinin karşılaştırılması……...…..98

Tablo IV-42. C. kilaea ve C. consanguinea bitkilerinin kök gövde ve

yapraklarının kimyasal özelliklerinin karşılaştırılması……..…99

Tablo IV-43. Toprak bünyesi değerlendirme ölçü ve standartları…….…….118

Tablo IV-44. Centaurea cinsi türlerinin yetiştiği toprakların

fiziksel ve kimyasal özelliklerinin karşılaştırılması…………..119

xvi

Tablo IV-45. Centaurea consanguinea ve Centaurea kilaea’nın

yetiştiği toprakların fiziksel ve kimyasal özelliklerinin ülkemizdeki

diğer bitkilerin yetiştikleri toprakların fiziksel ve kimyasal

özellikleriyle karşılaştırılması…………………….………….121

Tablo IV-46. Toprak reaksiyonunun pH değerlerine göre tanımı………….122

Tablo IV-47. Toprakların karbonat içeriğine göre sınıflandırılması……….123

Tablo IV-48. Toprak tuzluluğunun değerlendirme ölçü ve standartları…...124

Tablo IV-49. Toprak tuzluluğunun iletkenliğe göre değerlendirme

ölçü ve standartları………………………………………….124

Tablo IV-50. Toprakta bulunması gereken ortalama N değerleri………….125

Tablo IV-51. Bitkilerin gereksinim duyabileceği elementlerin

dokulardaki yeterli seviyeleri……………….……………….127

Tablo IV-52. Centaurea cinsi türlerinin köklerindeki element

yüzdelerinin karşılaştırılması…………………..……………129

Tablo IV-53. Centaurea cinsi türlerinin gövderindeki element

yüzdelerinin karşılaştırılması………………………………..129

Tablo IV-54. Centaurea cinsi türlerinin yapraklarındaki element

yüzdelerinin karşılaştırılması……………...………………...130

Tablo IV-55. C. kilaea ve C. consanguinea bitkilerinin çeşitli

organlarındaki element yüzdelerinin farklı türlere ait bitkilerin

çeşitli organlarındaki element yüzdeleriyle karşılaştırılması..134

Tablo IV-56. Toprakta bulunması gereken ortalama P değerleri…………...135

Tablo IV-57. Toprakta bulunması gereken ortalama K değerleri…………..139

Tablo IV-58. Toprakta bulunması gereken ortalama Na değerleri…………147

1

BÖLÜM I

I.1.GİRİŞ

Organizmaların yaşadıkları çevre ve birbirleriyle olan ilişkilerini inceleyen

ekoloji, biyolojinin diğer dallarına göre çok genç bir disiplin olmasına rağmen,

özellikle son yıllarda, çok büyük atılımlar yapmış ve araştırma konularına göre çok

çeşitli dallara ayrılmıştır. Öyle ki, Uzay Ekolojisi, Tabii Kaynaklar Ekolojisi,

Kirlenme Ekolojisi gibi çok spesifik ekoloji disiplinleri de kurulup, kısa zamanda

büyük gelişme göstermiştir (Öztürk ve Seçmen, 1992).

Şehirleşmenin ve sanayileşmenin hızlı gelişim gösterdiği, bununla ters orantılı

olarak yeşil alanların ve ziraat alanlarının azaldığı, kirliliğin arttığı, besin

kaynaklarının azaldığı, bunun yanında, küresel ısınma, çölleşme gibi temeli ekolojiye

dayanan yeni problemlerin de gündeme geldiği günümüzde, Ekolojik disiplinler,

büyük önem kazanmıştır.

Dünyanın nüfusu, 1970 yılında 3.7 milyar iken, bugün 6 milyar kadardır. 2050

yılında yaklaşık 22 milyar olması beklenen dünya nüfusunun, 2150 yılında ise bu

artış hızıyla 700 milyar sınırına dayanacağı hesaplanmaktadır. Doğal olarak, nüfusun

bu kadar artmasının tek nedeni doğumlar olmayıp insan ömrünün de uzamasının

yanında, tıbbın ve genetiğin de ilerlemesinden dolayı, özellikle genetik hastalıklara

bağlı olarak genç yaşta görülen ölümlerin de azalmasıdır. Bu durumda, çok uzak

olmayan bir gelecekte, insanlığı açlık tehlikesinin beklediği şüphesizdir.

Öte yandan, dünyada toplam olarak 600 milyon kadar motorlu taşıt ve

milyonlarca fabrika ve imalathane bulunmaktadır. Kirli hava üreten bu faktörlere

birde konut bacalarından çıkan gazlar ve hatta milyarlarca insan tarafından tüketilen

on milyarca sigaradan çıkan kirletici gazlar da eklendiğinde ne derece ciddi bir

problemle karşı karşıya bulunduğumuz anlaşılacaktır. Ayrıca, bu atmosfere verilen

kirletici gazların zararı sadece kirletmekle sınırlı olmayıp bu gazlar, atmosferin ısı

derecesinin de yükselmesine neden olmaktadır (Sukopp ve Wittig, 1998).

Kuraklık, çölleşme, insanlığı tehdit eden diğer problemlerden olup, son

zamanlarda söz konusu olmaya başlamıştır.

2

Ekolojik temele dayanan ve doğal olarak, çözüm yolları da ekolojik olacak

olan kısaca özetlediğimiz bu problemlerle ilgilenen, onlara çözüm bulmaya çalışan

başka bilim dalları da bulunmakla beraber, bu problemlerin çözümünde birinci

derecede önem taşıyan Tabii Kaynaklar Ekolojisi ve Kirlenme Ekolojisi, yukarıda

temas edildiği gibi, ekolojinin iki disiplinidir.

Ekoloji, çeşitli kriterler göz önüne alınarak, çeşitli dallara ayrılmaktadır.

Ekolojik disiplinlerin ayrılmasındaki kriterlerden birisi, uygulama çeşidi ve probleme

göre yapılan tasnif olup yukarıda sözü edilen ekolojik disiplinler, bu kritere göre

ayrılmaktadır. Organizasyon seviyesine göre yapılan bir sınıflandırma ise iki ekolojik

disiplinin varlığını öngörmektedir: Herhangi bir birey organizmanın ya da aynı türe

mensup bireylerin oluşturduğu populasyonun çevresel faktörlerle olan ilişkisini

inceleyen ekoloji dalı ‘Autekoloji’ adını almaktadır. Aynı ortamı paylaşan, beraberce

bir arada bulunan ve farklı türlere mensup bireylerin, çevresel faktörlerle ve

birbirleriyle olan ilişkilerini inceleyen ekoloji dalı ise, ‘Sinekoloji/Vejetasyon

Ekolojisi’ olarak adlandırılmaktadır.

Bu tez çalışmasının, autekolojik bir çalışma olması planlanmıştır. Autekolojik

çalışmaların esası ise, herhangi bir türe ait tek bir birey ya da birey topluluğunun

yetişme koşulları, dağılım gösterdiği habitatın özellikleri, biyoiklimi, yetiştiği

toprağın fiziksel ve kimyasal özellikleri, bitki-toprak ilişkileri, topraktan element

alımı, bitkinin büyüme ve üreme özellikleri gibi konulardır. Autekolojik çalışmalar,

her bitki türü için yapılabilse de genellikle yayılışı sınırlı, endemik, nadir ya da tehdit

altında bulunan, yok olma tehlikesiyle karşı karşıya bulunan ya da ekonomik yönden

önem taşıyan türler üzerinde yapılırsa, çok daha yararlı ve pratik yönden

uygulanabilir sonuçlar alınabilmektedir.

Bilindiği gibi, yayılış alanı (Lat., Ing., Alm.: Areal) sınırlı, parçalanmış,

daralmış ve ancak çok kısıtlı bir alanda dağılım gösteren ve hayatını sürdüren,

fizyolojik ve ekolojik faaliyetlerde bulunabilen bitki türlerine (cins ya da familya da

olabilir) “endemik türler (Grek. endo:iç; demos: halk; icus: ilgili)”, bunların yayılış

alanlarına da, “endemik alanlar” adı verilmektedir.

“Endemik alan” deyince, yalnız o yer içerisinde bulunan canlılar anlaşılır. Bu

alanların genişliği, çok farklı olmaktadır. Örneğin endemik alan: Bir ada, yarımada

veya bir dağ olabileceği gibi familya, cins ve türde endemik olabilir. Fakat diğer

taraftan bir kıta için endemik türler olamaz. Endemizm bir kaç metre karelik

alanlarda olabileceği gibi, birkaç yüz kilometre karelik alanlarda da olabilir.

3

Türkiye, endemik bitkiler bakımından dünyanın en zengin ülkeleri arasındadır.

Flora kayıtlarına göre Türkiye’de endemik bitki türü DAVIS’a göre (1988) 2651

taksondur. Bu da Türkiye genelinde % 30.9’luk bir orana karşılıktır. Türkiye’deki

endemik bitkilerin sayısını Avrupa ile karşılaştırdığımız zaman da, bunun bir hayli

yüksek olduğu görülmektedir Avrupa ülkeleri arasında en çok endemik türe sahip

olan ülke Yunanistan olup 800 civarındadır. Aynı şekilde endemik türlerce zengin

İspanya ve Sırbistan'da ise bu sayı 400-500 arasındadır (Akman ve ark., 2005).

Ülkemizdeki endemik türelerin en önemlilerinden birkaçı: Kaz dağında orman

meydana getiren Kazdağı göknarı (Abies equi-trojani), Eğridir güneyindeki Kasnak

meşesi ( Quercus vulcanica), Köyceğiz-Dalaman arasında yaygın olan Sığla veya

Günlük ağacı ve ormanları (Liquidambar orientalis), Beşparmak Dağlarındaki (Ege

bölümü) Kral eğreltisi (Osmunda regalis) ile Datça yarımadasında bulunan Datça

hurmasıdır (Phoneix theophrasti). Yurdumuzun bilhassa dar, derin, yarılmış dağlık

alanlarında endemiklerin sayısı bir hayli yüksektir. Bunun yanında özellikle

Pleistosen'deki iklim şartlarına göre yetişmiş ve yayılma imkanı bulmuş fakat

günümüzde bilhassa dağlık bölgelerimizde lokal alanlarda hayatiyetlerini sürdüren

çeşitli flora bölgelerine ait bitkiler görülür. Örnek olarak: Avrupa-Sibirya

Fitocoğrafya Bölgesindeki Akdeniz elementleri, Nur, Dedegöl, Ağrı, Nemrut,

Mercan (Munzur) dağlarındaki nemli ılıman ve nemli soğuk bölge bitkileri örnek

olarak verilebilir.

Bunun yanında, ülkemizde konzervatif endemikler yanında, yeni gelişmekte

olan progresif endemikler de bulunmaktadır. Bu bakımdan ülkemiz, endemik bitkiler

yönünden de çok zengindir.

Türkiye'de yetişen endemik türler; tabiatta aşırı otlatma, yangın, bilinçsiz

kesim, söküm, ıslah çalışmaları, yapılaşma, şehirleşme ve herbisit kullanımı gibi

çeşitli tehlikelerle karşı karşıyadır. Bu olumsuz faktörler, kimi zaman bitkinin yok

olmasına ve bir anlamda yeryüzünde ortadan kalkması anlamına gelmektedir. EKİM

ve arkadaşları yaptıkları çalışmada endemik türlerin onikisinin neslinin tükendiğini

belirlemişlerdir (Ekim, ve ark. 2000). Bu olumsuz faktörler zamanla bitkilerin

durumlarını tespit etme ve gerekli önlemleri alma ihtiyacını doğurmuştur. Bu

ihtiyaca yardımcı olmak amacı ile "Uluslararası Doğa ve Doğal Kaynakları Koruma

Birliği (IUCN)" kurulmuştur. Bu kuruluş, yaptığı çalışmalarla bitkiler için tehlike

sınıflarını belirlemiş ve kritik durumdaki bitkileri buna göre değerlendirerek Kırmızı

Bülten denilen "Red Data Book " isimli eseri ortaya çıkarmışlardır. Bu çalışmalardan

4

sonra aynı kategoriler esas alınarak " Türkiye'nin Nadir ve Endemik Bitkileri " adlı

bir kırmızı bülten hazırlanmıştır (Ekim ve ark., 2000).

Ülkemizin özellikle son yıllarda hızlı bir gelişme gösteren İstanbul ve çevresi,

doğal bitki örtüsü bakımından Türkiye’de en iyi araştırılmış bölgelerden biridir.

Bölgenin florası ve bitkileriyle ilgili çok sayıda yayın ve tez çalışması yapılmıştır.

İstanbul il sınırları içinde (5110 kilometrekarelik alan) 2000 civarında vasküler bitki

türü doğal olarak yetişir (Özhatay ve Byfield, 1998). Daha önemlisi; bu bitkilerden

bazıları endemiktir, yani tüm dünya üzerinde sadece İstanbul’da yayılış

göstermektedir. Bazılarının ise yaşam alanları son derece daralmış ve hatta nesli

tehlike altındadır.

İstanbul’a endemik olup, nesli tehlike altında olan bazı taksonlar aşağıdadır:

Crocus olivieri subsp. istanbulensis (İstanbul çiğdemi),

Colchicum micranthum (Narin acı çiğdem ),

Galanthus plicatus subsp. byzantinus (Kardelen),

Lamium purpureum subsp. aznavourii (İstanbul ballıbabası),

Taraxacum aznavourii (İstanbul Karahindibası),

Isatis arenaria (Kumul çivitotu),

Buplerum pendikum (Pendik sarıotu),

Centaurea hermannii (Çatalca peygamber çiçeği),

Centaurea kilaea (Kilyos peygamber çiçeği),

Linum tauricum subsp. bosphori (Boğaziçi keteni),

Thymus aznavourii (İstanbul kekiği),

Verbascum degenii (Sahil sığırkuyruğu ),

Symphytum pseudobulbosum (Boğaziçi kafesotu),

Silene sangaria (Karadeniz salkımı),

Asperula littoralis (Sahil asperulası),

Cirsium polycephalum (Çokbaşlı köygöçüren),

Allium peroninianum (Kayışdağı soğanı),

Crocus pestalozzae (Ümraniye çiğdemi), Crocus flavus subsp. dissectus

Erysimum degenianum (Yarımburgaz hardalı), E. aznavourii, E. sorgerae,

Hypericum aviculariifolium subsp. byzantinum ( İstanbul binbirdelikotu),

Lathyrus undulatus (İstanbul nazendesi),

Taraxacum pseudobrachyglossum (Trakya karahindibası) (Özhatay ve ark., 1997).

5

Fakat yapılan floristik çalışmalar kapsamında, endemik taksonlar çeşitli

nedenlerden dolayı tehdit altında bulunmaktadır. Bu nedenden dolayı endemik

taksonların ekolojik özellikleri bilinmeden yok olma tehlikesi altında bulunmaktadır.

Yapılan literatür taramalarında, bu konuyla ilgili bir çalışma bulunamamıştır.

Yapılan çalışmalarda ise daha çok endemik özellik göstermeyen taksonların

autekolojisi yapılmıştır.

Günümüzde büyük boyutlara ulaşan nüfus artışı ve buna bağlı olarak büyüyen

beslenme ihtiyacı bilim adamlarını yeni kaynaklar bulmaya yönlendirmiştir. Bu

nedenle endemik bitkilerin ıslahı çalışmaları günümüzde büyük bir ivme kazanmıştır.

Yapılan biyokimyasal ve analitik çalışmalar bitkiler hakkında kimyasal bileşenleri,

tedavi edici maddeleri ve besin değerleri bakımından bilgi verirken, ekolojik

çalışmalar da dağılımları, yayılışları ve yetişme alanlarının özellikleri hakkında

açıklamalar yapmaktadır.

Bir türün biyolojik özelliklerinin iyi bir şekilde anlaşılabilmesi için, onun

habitatı hakkında bilgi edinmek çok önemlidir. Herhangi bir bitkinin ekolojik yerinin

tam olarak saptanması o bitkinin autekolojisinin bilinmesiyle anlaşılabileceği ve

otekolojinin, ekolojinin en önemli alanlardan biri olduğu bilinen bir gerçektir. Bu

alan organizmaların birey, topluluk ya da tür seviyelerinde yapılan çalışmaları

içermektedir. İlk autekolojik çalışmalar Britanya adalarının biyolojik florasını

inceleyen Salisbury (1928) tarafından gerçekleştirilmiştir. Bir bireyin ekolojik

yerinin tam olarak saptanması onun autekolojisinin bilinmesi ile ortaya konabileceği

Tansley (1949) tarafından vurgulanmıştır. Autekoloji bireyin canlılığının devam

etmesi için gereken en az gereksinimler, çevresini en verimli şekilde

kullanabilmesini sağlayan davranışlar ya da çevrenin organizma üzerinde olan

etkilerini kapsayan çalışmaları irdeleyen bilim dalıdır. Olmstead (1941) ve Duncan

(1952) ormancılık, orman işletmesi, toprak korunması, yabani ot kontrolü gibi

bitkisel çalışmalarına uygulanan otekolojik çalışmalara değinirken, Weaver ve

Clements (1938) ve Tansley (1949) ise vejetasyon sosyolojisi alanındaki çalışmalar

üzerinde durmuştur. Gerçek anlamda autekoloji çalışmaları ise Clapham (1956)

tarafından Britanya adası tohumları üzerinde yapılan çimlenme çalışmaları ile bir

ivme kazanmıştır.

Değişik amaçlar için yapılan otekolojik çalışmalar, ekolojik ve ekonomik

değeri olan bitkilerin tür özellikleri, ekolojik hayat devreleri, ortamsal uyumları,

dağılım ve yayılışları açısından önemlidir. Öztürk ve Görk (1979) yaptıkları

6

çalışmalarda genelde ekonomik önemi olan türler üzerinde durmuşlardır. Ayrıca

nesli tükenen ve endemik türlerin de otekolojileri üzerinde yapılacak çalışmalar,

türlerin geri kazanımı, üreme ve üretimlerinin yaygınlaştırılması açısından çok büyük

önem taşımaktadır.

Ülkemiz, flora açısından dünyada zengin ülkelerin arasındadır. Bu zenginlik ve

ilginçlik; çeşitli iklim tiplerinin etkisi altında olması, coğrafik durumu, jeolojik

yapısı, değişik topoğrafik yapılara ve toprak gruplarına sahip olması ve üç farklı

fitocoğrafik bölgenin birleştiği yerde olmasından kaynaklanır. Ülkemizin bu floristik

zenginliği, birçok yabancı araştırıcının ilgisini çekmiştir. Bu konuda yapılmış ilk

ciddi ve kapsamlı çalışma E. BOISSIER tarafından 1867-1888 yılları arasında

hazırlanmış ‘Flora Orientalis’ adlı eserdir (Boissier, 1879). Daha sonra P. H. DAVİS

editörlüğünde, Türkiye ve Doğu Ege adalarında yapılan çalısmalar sonucu, 1965-

1988 yılları arasında tamamlanmış olan ‘Flora of Turkey and East Aegean Islands’

adlı 10 ciltlik eser yayınlanmıştır. 2000 yılında ise editörlüğünü Türk botanikçilerin

yaptığı bu eserin 11. ek cildi basılmıştır (Davis 1965 – 1988).

Türkiye’de otekolojik olarak yapılan çalışmalar fark edilir derecede artmasına

karşın hala yeterli değildir (Doğan, 2001). 1956 yılında Laurus nobilis ve Myrtus

communis bitkileri üzerinde yapılan gözlemlerle başlayan (Demiriz, 1956) bu

çalışmalara daha sonra, Myrtus communis, Inula graveolens, Styrax officinalis,

Ceratonia siliqua, Mentha türleri, Mentha pulegium, Pistacia türleri, Inula viscosa,

Asphodelus aestivus, Lupinus angustifolius, Marrubium rotundifolium, Astragalus

tmoleus, Sideritis trojana, Digitalis trojana, Dianthus ingoldbyi, Colchicum burttii,

Campanula lyrata, Aristolochia hirta, Alyssum pinifolium, Pinus nigra ssp.

pallasiana, Capparis türleri, Capsella bursa-pastoris, Vitex agnus-castus, Iris

pseudacorus, Iris histrioides, Fraxinus angustifolia, Laurus nobilis, Chrozophora

tinctoria, Leucojum aestivum, Rubia tinctorum ve Reseda lutea taksonları üzerinde

yapılan kapsamlı otekolojik çalışmalar izlemiştir (Öztürk, 1970, 1975; Oflas, 1972;

Seçmen, 1972; Öztürk ve Ataç, 1982; Pirdal, 1980, 1986; Yücel, 1993; Özdemir,

1993; Özdemir ve Öztürk, 1996; Doğan, 1998; Başlar ve ark., 1999; Bahadır, 2002;

Özdemir ve ark. 199l a, b; Uysal ve ark, 199l a, b; 1992,; 1994 a, b, c; 1996; Engin

ve ark., 1998; Kandemir ve Engin, 2000; Kutbay ve Kılınç, 1994, Kutbay, 2000).

Çimlenme ilişkileri bu tür çalışmaların ilk ve en önemli basamağını

oluşturmaktadır. Bitkinin çimlenme için gereksinim duyduğu çeşitli çimlenme

başlatıcı maddeler ve farklı çevresel etkileri gibi birçok farklı etmenin çimlenme

7

oranlarına etkilerinin gözlenmesi bu konuda yapılan çalışmalardandır (Vardar ve

Öztürk, 1969, 1971). Bu tez çalışmasında, çimlenme araştırmaları ile autekolojik

çalışmamıza katkı sağlanması planlanmıştır.

Bitkilerin coğrafik ve ekolojik dağılımını sadece tohumların dağılımı ile

açıklamak yeterli değildir. Tohum dağılımının yanı sıra doğadaki bitki yayılış ve

konsantrasyonlarını etkileyen birçok etmen vardır. Tek ya da birden fazla etmen

birleşerek tohum, fide ya da olgun bitki üzerinde etki yapabilmektedir (Öztürk ve

Seçmen, 1992; Öztürk ve Seçmen, 1995). Bitkilerdeki yayılış; tohum dağılımı,

tohum ömrü, dormansi tipi, saklanma koşulları, başarı ile çimlenmesi, fide oluşumu

ve bitkilerin devamlı büyümeleri gibi bazı fizyolojik ve ekolojik etmenlere bağlıdır

(Pelton, 1953). Bu araştırıcı, ayrıca bitki dağılımı öncesi ve sonrasında tohum

ölümlerinin incelenmesinin önemini de vurgulamıştır. Tohumun büyüklüğü, ağırlığı

ve bitkinin üreme yeteneğinin bilinmesinin bitkinin coğrafik dağılımı açısından ne

kadar önemli olduğu Salisbury (1942) tarafından belirtilmiştir. Tohum dağılımı, bitki

yayılışını yalnız başına açıklayamamaktadır. Bitkinin yayılışı özellikle tohumların

çimlenmesiyle birlikte başarılı bir şekilde fidan ve daha sonraki büyüme

basamaklarının oluşmasına bağlıdır. Bu konuda bitkilerin hayat döngülerinin

anlaşılması çok büyük önem taşımaktadır. Bir türün yayılışı ve sıklığında, genellikle

ve belki de her zaman, yaşam döngüsünün özel bir safhasına uyumunda mevcut olan

zayıf bir nokta sınırlayıcı etki yapmaktadır. Bu kritik noktanın bulunması da ancak

bitki yaşam döngüsünün tüm safhalarının incelenmesiy1e gerçekleşebilir (Öztürk ve

Seçmen, 1992).

Bilindiği gibi autekolojik çalışmalarda, toprağın gerek fiziksel, gerekse

kimyasal özellikleri büyük önem taşımaktadır. Aşağıda, toprak özellikleriyle ilgili

genel bilgiler özetlenmekte ve toprak bünye üçgeni sunulmaktadır.

Toprak; kayaların su, rüzgar ve sıcaklık değişiklikleri gibi faktörlerin etkisiyle

erozyon sonucu oluşur. Oluşan mikroskobik partiküller, aralarında hava

boşluklarının bulunduğu por halinde bir ortam meydana getirirler. Bu toprak

partikülleri aşağıdaki büyüklüklerde gruplandırılır (Öztürk ve Seçmen, 1992):

Partikül ismi Partikül büyüklüğü(mm)

Kil 0.002 den küçük

Silt 0.002-0.05

İnce kum 0.05-0.2

İri kum 0.2-2.0

8

Her toprak tipi değişik partikül büyüklüklerindeki grupları farklı oranlarda

bulundurur (Tablo I-1.).

Tablo I-1. Toprak çeşitleri (Ergene, A. 1966)

TOPRAK TİPİ

KUM ( % )

SİLT ( % )

KİL ( % )

Kumsal

Kumlu - Tınlı

Siltli - Tınlı

Killi

95

80

27

17

1

5

58

17

4

15

15

66

Toprakların temel fiziksel özellikleri toprak bünyesi, toprak yapısı, toprak

havası, toprak sıcaklığı, toprak rengi, toprak suyu ve toprak kıvamıdır.

Toprak bünyesi denildiğinde toprakların kum, mil, kil içeriklerine göre

sınıflandırılması akla gelir. Bu sınıflandırma da kum, mil, kil olmak üzere 3 ana

gruba, bunlarda kendi aralarında 12 bünye sınıfına ayrılırlar (Kumlu, tınlı kum,

kumlu tın, tın, milli tın, mil, kumlu killi tın, killi tın, milli killi tın, kumlu kil, milli kil

ve kil)

Kum Bünyeli Topraklar: % 70 ve üzeri miktarda kum içerirler. Bitki besin

maddelerini çok az içerirler. Su tutma kapasiteleri düşüktür. Su geçirgenlikleri iyi

olduğu için yağışlı bölgelerde suların birikmesini engellerler. Fakat besin

maddelerinin de kolaylıkla yıkanarak ortamdan uzaklaşmasına da neden olurlar. Bu

tür topraklarda tuz birikmeleri gözlemlemek daha zordur. Havalanmaları ve

ısınmaları iyidir. Bu toprakların işlenmesi kolaydır. Bitki besin maddelerini

yeterince içermedikleri için tarımsal üretkenlikleri düşüktür.

Tın Bünyeli Topraklar: Kum kil ve mil yaklaşık yakın oranlarda bulunur. Besin

maddeleri kil içermelerinden dolayı kumlu topraklara göre daha fazla bulunmaktadır.

Bitkiler için gerekli suyu tutarlar ve toprak işlemeleri de kolaydır. Tın bünyeli

topraklarda çimlenme daha sağlıklı gözlenir, kök gelişimi iyi olur.

Kil Bünyeli Topraklar: Bu toprakların işlenmesi oldukça güçtür. Suyu çok fazla

miktarda tutarlar. Su geçirgenlikleri kötüdür. Bitki besin maddelerini iyi tutarlar.

9

Kurudukları zaman sertleşir ve çatlarlar. Kil içeriği yükseldikçe toprak işlemeye

karşı direnç artar (Baldantarim, 2010).

Toprağın içeriklerine göre sınıflandırılması aşağıdaki toprak bünye üçgeninde

(Şekil I-1.) belirtilmiştir:

Şekil I-1. Toprak bünye üçgeni

Bitki büyümesinde ve gelişmesinde önemli işlevlere sahip minerellarin

topraktan alınması aşağıda açıklanmıştır.

Bitkilerin Topraktan Azot (N) Alımı

Yaşamsal öneme sahip olan N bitkiler tarafından nitrat (NO3ˉ) ve Amonyum

(NH4⁺) iyonları şeklinde alınır. Genel olarak bitkinin azot gereksinimleri vejetatif

gelişme dönemlerinde daha yüksektir. İyi havalanan ve pH’sı 6 ile 8 arasında

değişen topraklarda nitrifikasyon oranının yüksekliği nedeniyle bitkiler nitratı daha

fazla depo ederler. Toprak çözeltisinde çözünürlüğünü koruyan nitrat köke kitle

akımı ile ulaşır (Foth ve Ellis, 1988). Bitki kökünde bulunan Nitrat ile toprak

çözeltisindeki nitrat değişim gösterir. Bir başka deyişle toprak iyonları dış ortamdan

10

köke girer ve çıkar. Morgan ve ark.’na (1973) göre nitratın köke girişi aktif

absorbsiyon ile gerçekleşirken kökten dışarı çıkışı yoğunluk farkına bağlı olarak

pasif mekanizma ile gerçekleşir. Benzer konuda çalışan Rao ve Rains (1976)

metabolik enerjiden yararlanarak nitratın bitki kökleri tarafından alındığını

saptamışlardır. Dolayısıyla N, C. consanguinea ve C. kilaea bitkileri ile

karşılaştırılan diğer Centaurea türleri için oldukça önemli bir elementtir.

Bitkilerin Topraktan Fosfor (P) Alımı

Bitkiler geliştikleri ortamdan fosforu primer ortofosfat iyonu H2PO4ˉ ve

sekonder ortofosfat iyonu HP04ˉ² şeklinde alırlar. Bitkilerin optimum gelişme

gösterdikleri topraklarda göreceli olarak daha fazla miktarda bulunduğu için bitkiler

H2PO4ˉ iyonunu daha fazla alır. Foth ve Ellis (1988) tarafından rapor edildiğine göre

bitkiler tarafından alınan H2PO4ˉ ve HP04ˉ² iyonları arasındaki oran 10:1

şeklindedir. Genelde bitkiler asit tepkimeli topraklarda H2PO4ˉ iyonunu ve alkali

tepkimeli topraklarda da HP04ˉ² iyonunu daha fazla alırlar, Ancak toprak

çözeltisinde bu iyonların birbirlerine çok hızlı dönüşmeleri nedeniyle pH’sı 4 ile 8

arasında değişen topraklarda bu iyonların alımları arasındaki ayrım önemli değildir.

Bitkiler pirofosfatlar ve metafosfatlar şeklinde fosfor içeren kimyasal gübrelerin

toprak çözeltisinde hidrolize olmaları sonucu oluşan ortofosfat iyonlarını da alırlar

(Roux 1968). Kimi çözünebilir organik fosfor bileşiklerini bitkilerin aldıkları

saptanmıştır. Örneğin steril kum ve toprak çözeltisinde yetiştirilen bitkilerin nükleik

asit ve fitini aldıkları belirlenmiştir (Tisdale ve ark., 1985). Toprak organik

maddesinin parçalanması sonucu açığa çıkan nükleik asit ve fitin gibi organik

bileşiklerden bitkiler doğrudan yararlanabilirler.

Bitkilerin Topraktan Potasyum (K) Alımı

Bitkiler geliştikleri ortamdan potasyumu K⁺ iyonu şeklinde alır. Potasyum alımı

azot dışında öteki besin elementlerinden daha fazladır. Bitki fizyolojisi yönünden

potasyum en önemli elementlerden biridir. Bitki dokularında bulunması dışında

potasyum çok önemli fizyolojik ve biyokimyasal işlevlere sahip bir elementtir. Hızlı

ve fazla miktarda potasyum alımı bitki membranlarının potasyumu fazla miktarda

geçirmesindendir. Bu durum membranlarda fazla miktarda iyonofor bulunması ile

açıklanmaktadır. Bitki hücrelerinde potasyumun tutulma gücü negatif elektrikli

potansiyel ile ilgilidir. Solunumun olumsuz şekilde etkilenmesi sonucu negatif

11

elektrikli potansiyelin azalması durumunda hücre dışına önemli miktarda potasyum

çıkışı gerçekleşir (Mengel ve Pflüger 1972). Bitki köklerine potasyum pasif

absorpsiyon ile girer ve kök içerisinde aktif absorpsiyon ile birikir.

Membranlardan kolayca geçmesi nedeniyle potasyum bitkilerde olağanüstü

hareketliliğe sahiptir. Bitkide yaşlı organlardan genç organlara doğru hareket eder.

Bu nedenle genç yaprakların potasyum içerikleri yaşlı yapraklardan daha fazladır.

Bitkiler gereksinim duydukları K⁺’nın büyük bölümünü vejetatif gelişme

döneminde alırlar. Bitkilerde potasyum organik bileşikler seklinde bağlanmaz. Bu

nedenle gelişme mevsimi sonunda potasyum bitkiden yıkanma sonucu uzaklaşacağı

gibi az da olsa köklerden toprağa potasyum aktarılır (Foth ve Ellis 1988).

Bitkilerin Topraktan Sodyum (Na) Alımı

Bitkiler sodyumu Na⁺ iyonu şeklinde alır. Aldıkları sodyum miktarları ve

sodyuma tepkimeleri yönünden bitkiler iki grup altında toplanır. Bunlar: 1. Natrofilik

bitkiler ve 2. Natrofobik bitkilerdir. Natrofilik bitkiler sodyum seven bitkiler olup

sodyumu kolaylıkla alırlar. Natrofobik bitkiler ise sodyum sevmeyen bitkilerdir.

Natrofilik bitkilerde sodyumun bitki organları arasında üniform şekilde dağılmasına

karşın natrofobik bitkilerde sodyum kökte toplanır (Saalbach ve Aigner, 1970).

Bitki genotipleri ve sodyum alımları yönünden önemli farklılıklar

göstermektedir (Karanlık ve ark., 1999). Bitki genotipleri yönünden topraktan alınan

Na miktarları arasındaki ayrımlılık, kökten sodyumun topraküstü organlara

taşınmasındaki aktivite ve kapasite durumu yanında, kök hücreleri plazma

membranlarından sodyumun pasif permeabilitesi ile yakından ilgilidir (Schubert ve

Lauchli, 1990). Bitkilerde sodyum temelde floem iletim boruları içerisinde taşınır.

12

I.2. AMAÇ

Bu çalışmanın amaçları, aşağıda maddeler halinde sunulmaktadır:

1. Centaurea kilaea Boiss. ve C. consanguinea DC.’nın yetişme yerlerinin ekolojik

özelliklerini saptamak.

2. Bitkilerin yetişme yerinde hüküm süren biyoiklimi tesbit edip analizini yapmak.

3. Bitkilerin yetiştiği topraktaki fiziksel yapıyı (Ing. : texture) incelemek.

4. Bitkilerin yetiştiği topraktaki N, P, K, Na, CaCO3 ile, pH’ı belirlemek.

5. Bitkilerin, bu elementleri hangi oranlarda alabildiğini ölçmek.

6. Bitkilerin meyve ve tohum verimini saptamak.

7. Bitkilerin, yetişme yerindeki ekolojik ve /veya ekofizyolojik problemleri

araştırmak.

8. Bitkilerin yetişme yerinde, maruz kaldığı olumsuzluklar ve risk faktörlerini

ortaya koymak.

9. Bitkilerin, içinde bulunduğu bu ekolojik şartlar ve risk faktörlerinin analizini

yapmak.

10. Bitkilerin karşılaşabilmesi muhtemel olan tehlike ve risk faktörlerine karşı

alınabilecek tedbirleri belirleyip ve öneriler sunmak.

13

BÖLÜM II

II.1. GENEL BİLGİLER

Önceki bölümde belirtildiği üzere autekoloji, tek bir tür veya populasyon

üzerinde yoğunlaşarak yapılan bir ekolojik çalışma yöntemidir. İncelenen türün sahip

olduğu özellikler, yaşadığı toprak tipleri, yaşadığı habitatın iklimi, toprağın ihtiva

ettiği makro elementlerin toprak-bitki arasındaki ilişkisini ortaya koyan bir ekolojik

çalışmadır. Autekolojik yönden incelemiş olduğumuz Centaurea kilaea Boiss. ve C.

consanguinea DC. (Compositae / Asteraceae) türlerinin sınıflandırmadaki yeri

aşağıda verilmiştir (Davis, 1975):

Regnum : Plantae/Vegetable

Subregnum : Tracheobionta/Cormophyta

Divisio : Magnoliophyta/Spermatophyta

Classis : Magnoliopsida/Dicotyledoneae

Subclassis : Asteridae

Ordo : Asterales

Familia : Asteraceae/Compositae

Genus : Centaurea L.

Species 1 : C. kilaea Boiss.

Species 2 : C. consanguinea DC.

II.1.1. Compositae (Asteraceae) Familyasının Genel Özellikleri Kozmopolit bir familya olan Asteraceae (Compositae), çiçekli bitki familyalarının

takson sayısı açısından en zenginlerinden biridir. Yeryüzünde yaklaşık olarak 1100 cins

ve 2500 tür ile temsil edilmektedir. Ülkemizde ise 133 cins ve 1156 türü bulunmaktadır

(Davis 1975, Heywood 1978).

Familya üyelerinin büyük bölümünü, ılıman bölgelerde yayılış gösteren otsu

formlar oluşturur. Antarktika kıtası dışında dünyada geniş yayılış gösteren familya

üyeleri, özellikle Akdeniz havzası, Meksika ve Güney Afrika gibi tropik ve subtropik

14

bölgelerin yarı kurak kesimlerinde temsil edilmektedir. Asteraceae üyeleri ayrıca

Afrika’nın ağaç, çalı ve otsu formasyonlarında, Güney Amerika ve Avustralya’da yayılış

gösterir. Yalnızca tropikal yağmur ormanlarındaki yayılışı zayıf kalmaktadır (Heywood,

1978).

Bir, iki veya çok yıllık otsu, nadiren çalı şeklindeki bitkilerdir. Yapraklar almaşlı

veya karşılıklı, rozet şeklinde ve stipulasız. Çiçekler küçük (floret), hermafrodit, erkek,

dişi ya da sterildir. Çiçek durumu genellikle pedunkulu olan bir kapitulum halinde,

kapitulum braktelerden meydana gelen bir involukrum (brakte örtüsü) ile sarılmış

durumdadır. İnvolukrum brakteleri değişik şekil ve yapıdadır. İnvolukrum bir sıralı

olabileceği gibi, iki ya da daha çok sıralı olabilir. Çok sıralı involukrumlarda brakteler

kiremitvari bir diziliş gösterir. Çiçek tablası çukur, düz, konveks ya da koniktir. Yüzeyi

çıplaktır ya da pullar, uzun tüyler veya setalar taşır.

Bu familyaya ait çiçeklerde kaliks ve korolla çok değişik şekiller gösterir. Kaliks

genel olarak farklılaşarak, papus adı verilen tüy veya pul şeklinde bir yapı meydana

getirir veya tamamen körelmiştir. Korollanın petalleri birleşik (simpetal), tüpsü, dilsi,

ipliksi ya da nadiren iki dudaklıdır. Tüpsü korolla uçta belirgin 5 dişli, dilsi korolla 3–5

dişlidir. Stamenler 5 adet, epipetal, filamentler genellikle serbest. Anterler stilusun

etrafında bir tüp şeklinde birleşmiş, nadir olarak serbesttir. Anterlerin tabanı genellikle

kaudat (kuyruklu) ya da sagitat (mızraksı) ve uç kısımlarında uzantılar mevcuttur.

Anterler büyük ölçüde korolla tüpü tarafından çevrilmiştir (Tutin ve ark., 1976).

Ginekeum iki birleşik karpelli, tek pistilli ve tek lokulusludur. Ovaryum alt durumlu,

anatrop, bazal pozisyonlu ve tek tohum taslağı içerir. Stilus tek, iki stigmatik kola

ayrılmış ve farklı şekillere sahiptir.

Çiçekler iki eşeyli veya tek eşeyli, aktinomorf veya zigomorf simetrilidir.

Kapitulumdaki bütün çiçekler aynı eşeyde (erkek, dişi ya da hermafrodit) olduğunda

homogam, farklı eşeyden olduğunda heterogamdır (Davis, 1975).

Homogam kapitulumlar 2 çeşittir:

Diskoit: Çiçekler aynı şekil ve eşey durumundadır. Bu tipteki çiçeklerin ya hepsi

hermafrodit ve tüpsüdür ya da hepsi işlev bakımından erkek veya dişi ve korollaları

ipliksidir. Çiçekler çoğunlukla aktinomorf olmalarına rağmen, bazı örneklerde zigomorf

korollalara rastlanır (Onopordum).

Dilsi: Kapitulumdaki çiçeklerin hepsi 5 dişli dil şeklinde, zigomorf simetrili ve

hermafrodittir (bütün Lactucaceae).

15

Heterogam kapitulumlar 3 çeşittir:

Radyat: Kapitulumun çevresindeki çiçekler dilsi, ortadaki çiçeklerden oldukça büyük,

genellikle uçları 3 dişli ya dişi ya da eşeysizdir. Kapitulumun ortasındaki çiçekler tüpsü,

hermafrodit ya da işlev bakımından erkektir (Aster).

Radyant: Ortadaki çiçekler tüpsü, hermafrodit ve hemen hemen eşit boydadır. Uçta yer

alanlar ise eşeysizdir (Centaurea depressa).

Diskiform: Ortadaki çiçekler tüpsü ve hermafrodittir. Kenardakiler ise filiform (ipliksi)

ve dişi ya da dilsi özelliktedir (Conyza).

Asteraceae familyasında floretler (kapitulumun bir tek çiçeği) 5 temel yapıdadır:

1. Hermafrodit tüpsü çiçek: Korolla düzenlidir.

2. Dişi dilsi çiçek: Zigomorf simetrilidir.

3. Eşeysiz radyant çiçek: Zigomorf simetrilidir.

4. Hermafrodit dilsi çiçek: Zigomorf simetrilidir.

5. Dişi tüpsü çiçek: Korolla düzenli dişler halindedir.

Kapitulum yalnızca dilsi veya yalnızca tüpsü çiçeklerden de oluşabilir ya da her ikisini

birden taşıyabilir (Jones ve Luchsinger, 1987).

Meyve aken tipindedir. Akenlerin yüzeyi düz, boyuna yollu, çeşitli şekillerde süslenmiş,

pullu ya da tüylüdür, genellikle kalıcı veya dökülen bir papus taşır. Papus, seta ve tüy

serilerinden oluşur. Tüyler kılcal, skabrit, dikencikli ya da plumoz tiptedir.

II.1.2. Centaurea L. Cinsinin Genel Özellikleri Tek yıllık, iki yıllık ya da çok yıllık otsu bitkiler, nadiren yaprak dökmeyen iri

çalımsılar. Genellikle çok hücreli tüylerle kaplı; tüyler tomentoz ya da skabrozdan

hirsuta kadar değişen şekillerde, nadiren tüysüz. Çoğunlukla sapsız salgı tüylü. Çok

değişik şekillerdeki yapraklar alternat, bazen hepsi tabandan çıkar. Türkiye’de yayılış

gösteren türlerin yapraklarında hiçbir zaman diken bulunmaz. Genellikle pinnatifitten

pinnatipartite kadar değişiklik gösterir.

Kapitulum heterogam; diskiform ya da radyant. İnvolukrum ovoid, yarıküresel ya

da hemen hemen silindirik, oblong veya fusiform. İnvolukral brakteler (fillariler) çok

sıralı, imbrikat, az çok sert. Genel olarak pulsu şekilde, saman yapısında ya da çok

değişebilen şekillerde derimsi uzantıya sahip. Brakteler düz veya tarak dişliden silliye

kadar değişmektedir. Yuvarlak, lanseolat ya da üçgen şeklinde, kör veya sivri bir çıkıntı

(mukro) ile sonlanmaktadır. Reseptakulum düz, kıl şeklindeki yapılarla kaplı. Çiçekler

pembe, mor (siyahımsı) mavi, sarı ya da beyazımsı renktedir. Kenara yakın çiçekler

eşeysiz (bazen staminodlu), 5–8 ya da daha fazla segmentli, huni şeklinde ya da aşağı

16

yukarı iplik şeklinde ve belli belirsiz 4–5 linear segmentlidir. Ortadaki çiçekler ise

hermafrodittir.

Centaurea cinsinin meyve tipi akendir. Akenler genellikle olgunken tüysüzdür. Az

çok yanlardan basık, uç kısmı yuvarlak ya da kesik gibidir. Hilum kaideye yakın ve

lateraldir. Papus birçok sıradan meydana gelir, eşit boyda olmayan skabroz, barbellat ya

da plumoz tüylerden oluşmaktadır. En içteki tüy sırası sıklıkla kısa ve daha çok pul

şeklindedir. Papus dirençlidir ama nadiren dökülür. Bazen de mevcut değildir (Wagenitz,

1975). Polen taneleri şekil olarak subprolatedan spheroidala kadar değişebilmektedir.

Apertürler sıklıkla trikolporat ya da pek nadiren tetra veya pentakolporattır.

Ornamenyasyon skabrat, verrukat veya ekinat olabilir (Pehlivan 1995).

Yurdumuzda birçok türü bulunan bu cinse peygamber çiçeği, gelin düğmesi,

zerdali dikeni, çoban kaldıran, gökbaş, kötürüm ve acumuk gibi isimler verilmektedir.

Diğer taraftan bu cinsin çeşitli türleri romatizma ve gut tedavisinde, antienflamatuvar,

ateş düşürücü, analjezik, diüretik, sitotoksik, antibakteriyel ve tonik olarak

kullanılmaktadır (Gürbüz, 2002). Centaurea, cinsi genellikle Akdeniz havzası ve

Asya’nın batısında, daha seyrek olarak Avrupa, Tropik Afrika, Kuzey Amerika ve

Şili’de yayılış gösterir (Engler 1964, Burnie ve ark., 2004). Türkiye’de ise 183 tür ile

temsil edilmekte olup bunların 114’ü endemiktir (Davis 1975, 1988; Özhatay ve ark.

2003, Duran ve Duman 2002, Türkoğlu ve ark. 2003).

Asteraceae (Compositae) familyasının en büyük cinsi olan Centaurea L.

cinsinin yeryüzünde 600 türü bulunmaktadır. Tek yıllık, iki yıllık veya çok yıllık

olarak otsu veya çalı formunda bulunan bu bitkiler halk arasında, peygamber çiçeği,

zerdali dikeni, çoban kaldıran, Timur dikeni gibi Türkçe isimlerle anılmaktadır (Arif,

R. ve ark., 2004). Bu familya türlerinin 430’u endemik olup, endemizm oranı %

38’dir (Ekim ve ark., 2000). Ülkemizde önemli bir yeri olan Centaurea cinsinin

değişik kısımlarının gerek halk arasındaki kullanılışı ve gerekse literatürlerde

belirtilen ulusal ve uluslar arası birçok biyolojik aktivite çalışmalarının yapılmış

olması göz önüne alınacak olursa bu bitkiden farmakolojide yararlanılabileceği ve bu

açıdan bu bitkilerin üzerinde daha fazla çalışmaya değer olduğu anlaşılmaktadır.

Literatürlerde verilen bilgiler, önemli bir antioksidan kaynağı olan Centaurea

türlerinin piyasaya hazır preperatlar halinde de sunulabileceğini göstermektedir (Arif,

ve ark., 2004).

Ülkemizde Asteraceae familyasına ait Centaurea cinsine ait türlerin çoğunluğu

tedavi amaçlı kullanılmaktadır (Arif, ve ark., 2004).

17

TEKELİ’ nin çalışması ile de Konya Bölgesi’nde yayılış gösteren 12 Centaurea

türünün antioksidan kapasitesi, antimikrobiyal aktivitesi ve yağ asidi bileşimleri

araştırılarak bu türlerin sağlık açısından kullanılabilmesine yardımcı olmak

amaçlanmıştır (Tekeli, 2008).

Anadolu’da halk arasında şifa kaynağı olarak kullanılan bitki türlerinden

bazıları da Centaurea cinsine ait türlerdir. Birçok Centaurea türü özellikle kanser,

migren ve romatizmaya karşı etkilidir. Centaurea türleri seskiterpen laktonlar,

asetilenler, lignanlar ve triterpenlerin yanı sıra flavonoid bileşikleri de içerir. Halk

arasında ateş düşürücü, adet söktürücü, iştah açıcı, kuvvet verici ve mide yatıştırıcı

olarak kullanılırlar (Karagöz ve ark., 2002). Centaurea türleri tek başına veya diğer

bitkilerle birlikte antidiyabetik, antidiyareik, antiromatizmal, antienflamatuvar,

kolagog, koleretik, dijestif, stomaşik, diüretik, adet söktürücü, astrenjan, hipotansif,

antipiretik, sitotoksik, antibakteriyal amaçla kullanılmaktadır. Centaurea türlerinden

biri olan C. iberica (Deligöz Dikeni) Isparta yöresinde mide ağrılarına, böcek ve

yılan sokmalarına karşı kullanılırken, Çin’de C. uniflora ateş tedavisinde ve

zehirlenmelere karşı kullanılmaktadır. Ayrıca C. uniflora’nın membran lipid

peroksidasyonunu inhibe ettiği ve antiaterosklerotik etkilerinin olduğu da

bilinmektedir (Arif ve ark., 2004).

C. chilensis’in sulu ekstresi halk arasında antipiretik ve antiromatizmal olarak,

İspanya’da C. aspera, C. seridis C. melitensis gibi pek çok Centaurea türünün halk

arasında hipoglisemiyan olarak yine İspanya’da C. ornata halk arasında

antiromatizmal olarak Mısır’da C. pallescens, acı lezzetinden dolayı stomaşik,

dijestif ve diüretik olarak, C. sinaica’nın ise sitostatik, diüretik, antipiretik,

antimalaryal, astrenjan, fitotoksik, antineoplastik, allerjenik, stomaşik, tonik ve

emanogog olarak kullanıldığı bilinmektedir (Arif ve ark., 2004).

Trakya yöresinde Centaurea, bal arısı yetiştiriciliğinde de önem verilen bir

cinstir. C. cyanus, C. diffusa, C. spinosa ve arı yetiştiriciliği çalışmalarında kullanılan

türler olan C. iberica ile C. solstitialis gibi türler balda nektar, polen ve propolis gibi

besleyici ve koruyucu etkenler bakımından, balın kalitesini etkileyen bitki türleri

arasında sayılmaktadır (Sıralı ve Deveci, 2002).

Doğal bitkiler yöününden, ülkemizin florası yaklaşık 10.000 bitki türü ile çok

zengindir. Bunlardan birçoğunun fitoterapide kullanılma özelliğinin olduğu tahmin

edilmektedir. Türkiye’deki en büyük familya olan Asteraceae familyasına ait

18

türler ekolojik toleranslarının yüksek oluşu ve tohumlarının kolayca dağılabilme

yeteneği sayesinde çok geniş alanlara yayılabilme özelliğine sahiptir (Eroğlu, 2010).

Centaurea ile ilgili olarak ülkemizde yapılmış olan en kapsamlı çalışma,

ÇELİK (2003) tarafından gerçekleştirilen doktora tezidir. Bu tezde, Centaurea

genusunun Psephelloidea seksiyonuna giren türlerin ekolojik özellikleri incelenmiştir

(Çelik, 2003). Bunun dışında KAYA C. derderiifolia ve C. saligna türlerinin

taksonomik, ekolojik ve palinolojik özelliklerini (Kaya, 1985) UYSAL ve arkadaşları

C. polyclada türünün morfolojik, anatomik ve ekolojik özelliklerini, C.

tomentella’nın tohum çimlenme ekolojisini, C. kurdica ve C. sclerolepis türlerinin

ekolojisini çalışmışlardır (Uysal ve ark., 2005 a, b). ÇELİK ve arkadaşları C. odyssei

ve C. consanguinea’nın (Çelik ve ark., 2005 a, b) ÖZKAN ve ÇELİK C.

mucronifera’nın ekolojik özelliklerini ortaya koymuşlardır (Özkan ve Çelik, 2005).

II.1.3. Centaurea kilaea Türünün Özellikleri

Sinonimleri: Acosta kilaea (Boiss.) Holub in Preslia 46:226 (1924) !

Orijin: Öksin elementi

Yöresel İsimleri: Türkiye’de Peygamber Çiçeği, Kilyos Peygamber Çiçeği

İngiltere’de Knapweed

Toprakaltı stolonlu, sürünücü veya dik olarak yükselen gövdeli çok yıllık

bitkiler. Genellikle sahil kumullarında, yerde rozet oluşturacak şekilde (yayılmış

halde) bulunurlar. Gövde (25-) 50-90 (-140) cm, genellikle köşeli, üst kısmından çok

dallanmış. Yapraklar; gövdedeki gibi yoğun, beyaz ya da gri tomentoz tüylü;

verimsiz rozet yapraklar lirattan pinnatisekte kadar değişen şekillerde; yapraklar

nadiren parçalı olmayıp, lanseolat ya da ovat şekilinde; gövdenin orta yaprakları 1-2

pinnatisekt, linear lanseolattan, lanseolata kadar değişen segmentli; segmentlerin

genişliği (1-) 2-4 mm kadar, uçtaki segment biraz daha büyük; üst yapraklar nispeten

küçük ve seyrek, tam kenarlı, basit ya da tabanına yakın 1-2 çift loblu, uçları

akuminat (Şekil II-1.). İnvolukrum (10-) 12-15 x (5-) 6-8 mm, ovoid (Şekil II-2.);

brakteler hafifçe boyuna çizgili, seyrek olarak araknoid tüylü. Ek uzantılar

(appendage) küçük, kahverengi, üçgen şeklinde ve her iki tarafta (3-) 4-6 (-7) silli;

sillerin uzunluğu 0.5-1 mm; uçları 0.3-0.8 mm bir mukro ile sonlanır (Şekil II-2.).

Çiçekler pembe-mor renkli, kenardakiler hafifçe radyant ve staminodsuz. Korolla 5

parçalı, stigma 2, anter tübü 5 parçalı. Akenler koyu kahverengi, 3.5-4.5 mm; papus

19

(3-) 3.5-4.5 mm ve skabroz; en içteki papuslar daha kısa (1.5 mm) veya diğerleri ile

aynı boydadır (Şekil II-2.).

Centaurea kilaea’nın ülkemizde dağılım gösterdiği yerler: A2(E) Kırklareli

(Kasatura), İstanbul (Domuzdere, Terkos, Uluocak), A2(A) İstanbul (Yeşilçay),

Adapazarı (Karasu), Bolu (Davis, 1975-1988).

C. kilaea bitkisinin görüntüleri aşağıda gösterilmiştir (Şekil II-3., Şekil II-4.,

Şekil II-5.)

Şekil II-1. C. kilaea bitkisinin yaprak şekilleri (Atar, 2006)

a b Şekil II-2. C. kilaea’nın akenlerinin (a) ve kapitilumunun (b) genel görünüşü

20

Şekil II-3. C. kilaea’nın çalışma alanındaki genel görünüşü

Şekil II-4. C. kilaea’nın çiçeklerinin görünüşü

21

Şekil II-5. C. kilaea çiçeğinin yakından görünüşü II.1.4 Centaurea consanguinea Türünün Özellikleri

Sinonimleri: C. argyrocephala Freyn & Sint. in Öst. Bot. Zeitschr. 42:240(1892)!

C. glaphyrocephala Náb. var. divrikiana Bornm. in Beih. Bot. Centr. 60B

:211(1939)! Figure 20, p. 487.

Orijin: Ir.-Tur element

Yöresel isimleri: Türkiye’de Ayakçak, İngiltere’de Knapweed

Çok dallanmış, 35–70 cm arasında değişebilen çok yıllık bitkiler. Gövde,

tabana yakın kısımlardan dallanmalar yaparak yayılmış bitkiler. Yapraklarındaki tüy

örtüsü zayıf bir şekilde örümcek ağımsı, hemen hemen az çok çıplaklaşan (özellikle

alt kısımlarda) gövdenin alt ve orta yaprakları pinnatipartit; linear segmentli;

segmentlerin genişliği 1-3 mm kadar; üst yapraklar ise basit (Şekil II-6.). Kapitula

daima dallanmanın sonundaki küçük kümeler de 2-3 (-5) şeklinde İnvolukrum (7-) 8-

9 x 3-5 mm (Şekil II-7.); oblongdan fusiforma doğru. Ek uzantılar (appendage)

büyük, yayılmış, saman renginde, bazen kahverengi veya pembe lekeli; (8-) 9-13 (-

15) silli ve sillerin uzunluğu (1-) 1.5 -2 (-3) mm uzunluğunda; uçları 0.5-1 mm bir

mukro ile sonlanır. Çiçekler pembe, kenardakiler radyant değil, hermafrodit çiçekler

5-7. Akenler 3-3.5 mm papuslar ise (0.5-) 1-2 (-2.5) mm (Şekil II-7.).

22

Çiçeklenme peryodu haziran ile ağustos ayları arasında olup genellikle ekolojik

istekleri steplik alanlar, kuru ve kayalık yamaçlardır. Deniz seviyesinden başlayıp

1600 metre yüksekliklere kadar yayılış gösterebilir.

Centaurea consanguinea’nın ülkemizde dağılım gösterdiği yerler: A2(A) İstanbul

(Kartal), Bursa (Mudanya), A4 Kastamonu, A5 Çorum (Uzayköy Kuz Kışla arası),

Amasya (Kırklar), Samsun (Havza), A6 Samsun (Ladik Hamam yolu), B7 Sivas

(Divriği), Malatya, Erzincan (Kemaliye, Salihli), Tunceli (Ovacık), Elazığ (Fırat

Elazığ arası), B8 Bingöl (Bingöl Muş arası), C6 Gaziantep (Arıl Gaziantep arası),

C8 Diyarbakır (Davis, 1975-1988).

C. consanguinea bitkisinin görüntüleri aşağıda gösterilmiştir (Şekil II-8.,

Şekil II-9., Şekil II-10.)

Şekil II-6. C. consanguinea bitkisinin yaprak şekilleri

a b Şekil II-7. C. consanguinea’nın akenlerinin (a) ve kapitilumunun (b) genel görünüşü

23

Şekil II-8. C. consanguinea’nın çalışma alanındaki genel görünüşü

Şekil II-9. C. consanguinea’nın çiçeklerinin görünüşü

24

Şekil II-10. C. consanguinea çiçeğinin yakından görünüşü

II.2. ARAŞTIRMA BÖLGELERİNİN TANITIMI

Bu tez çalışmasında obje olarak kullanılan Centaurea kilaea ve C.

consanguinea’nın ülkemizde dağılım gösterdiği habitatlar ve civarları araştırma

bölgesini teşkil etmektedir. Araştırma bölgelerinden birisi olan İstanbul’un Çatalca

ve Şile bölgeleri ile Amasya ve Samsun illerinin çeşitli özellikleri aşağıda

açıklanmaktadır:

Centaurea kilaea Boiss. bitkisisnin doğal olarak yetiştiği İstanbul (41º 01.2´

kuzey; 28º 58.2´doğu) il sınırları içerisinde bulunan alanlardan ve C. consanguinea

DC. bitkisisnin doğal olarak yetiştiği Amasya (40° 40.2´ kuzey; 35° 49.8´ doğu) ve

Samsun’un Havza ilçesi’nden (40º 58.2´ kuzey; 35º 40.2´doğu); aynı dönemde

toprak ve bitki örnekleri toplanmıştır. C. kilaea ve C. consanguinea bitkilerine ait

lokalitelerin listesi (Tablo II-1.) aşağıda belirtilmiş ve bu lokaliteler haritada (Şekil

II-11.) gösterilmiştir (Anonim, 2011).

25

Tablo II-1. C. kilaea ve C. consanguinea bitkilerine ait lokalitelerin listesi

Centaurea Türleri Lokaliteler

İstanbul Çatalca İlçesi Karaburun Sahili Centaurea kilaea İstanbul Şile İlçesi Sofular Köyü Amasya Şehcui mevkisi açık alanları Centaurea consanguinea Samsun Havza İlçesi

Şekil II-11. C. kilaea ve C. consanguinea bitkilerine ait lokalitelerin Türkiye

haritasında gösterimi

II.2.1. Çatalca’nın (İstanbul) Tanıtımı

II.2.1.1. Çatalca’nın Coğrafi Konumu

Marmara bölgesinin Çatalca-Kocaeli bölümünün Trakya kesiminde yer alır.

İstanbul iline bağlı olan Çatalca ilçesi, kuzeyden Karadeniz, güneyden İstanbul ilinin

Büyükçekmece, doğudan Eyüp, Gaziosmanpaşa, Bakırköy, batıdan Silivri ilçeleri

ve Tekirdağ ili ile çevrilidir. 1504 km²’lik yüzölçümü ile İstanbul’un alan olarak

en büyük ilçesidir (Şekil II-12.). Karadeniz kıyısındaki kuzey kesimi, Yıldız

Dağları’nın uzantıları ile hafif engebeli bir yapı kazanmıştır. Kuzeybatı kesiminde

361 metreye erişen Garipkuyu Tepesi ilçenin en yüksek noktasıdır.

İstanbul’un içme suyu gereksiniminin büyük bir bölümünü karşılayan

26

Terkos Gölü ile bu göle tatlı suyu taşıyan bir çok dere Çatalca sınırları içinde

yer alır. Ayrıca Alibey Deresi ile Sazlı ve Karasu Dereleri gibi kaynaklarını

ilçe topraklarından alan ancak ilçe dışındaki göllere dökülen dereler de

mevcuttur.

İlçenin Karadeniz kıyısı boyunca uzanan geniş doğal plajları vardır.

Özellikle Karaburun ve Yalıköy (eski adı Podima) önemli bir turistik

potansiyele sahiptir (Akman, 1990) .

Şekil II-12. İstanbul ilinin haritası

II.2.1.2. Çatalca İlçesinin Tarihçesi

Çatalca’nın tarihine bakıldığında çalışmalar bu bölgede; Trakların, Eski

Roma, Büyük İskender, Bizans İmparatorluğu, I. Murat, Yıldırım Beyazıt, Fatih

Sultan Mehmet, IV. Mehmet, III. Selim, Tanzimat dönemleriyle, Balkan

Savaşlarının, I. Dünya Savaşının yaşandığı ve birçok tarihi eserin ve kalıntıların

mevcut olduğunu göstermiştir.

Çatalca’nın son halini alması ise Cumhuriyetin ilanı ve Milli Mücadelenin

kazanılması sonucu olmuştur. Cumhuriyetin ilk yıllarında Yunanistan ile yapılan

nüfus mübadelesi gereğince, bu bölgedeki Rumlar Yunanistan’a göç ederek orada

Nea (Yeni) Çatalca’yı kurmuşlar; Yunanistan’dan ise çok sayıda Türk Çatalca

merkeze ve Rumların terk ettiği köylere yerleşmişlerdir. Bunun yanı sıra, Balkan

27

Harbi, I. Dünya Savaşı dönemlerinde de Yunanistan ve Balkanlardan gelen diğer

göçmenler de Çatalca’yı oluşturan ana nüfus olmuştur (Anonim 1, 2005)

II.2.1.3. Çatalca İlçesinin İklimi ve Biyoiklimi

İklimin bitkiler üzerindeki etkilerinden dolayı, örneklerimizin yayılış gösterdiği

alanların iklimsel özellikleri incelenmiştir. Devlet Meteoroloji İşleri Genel

Müdürlüğü’nden çalışılan il ve ilçelere ait son iklim verileri sağlanarak bu veriler

ışığında illerin mevsimlere göre ortalama yağışları, yağış rejimleri, yıllık ortalama

yağışları yılın en soğuk en sıcak ay ortalamaları ve yıllık ortalama sıcaklıkları

verilmiştir.

Araştırma alanının iklim elemanlarının tanımlanmasında bölgeye en yakın

istasyon olan Florya İstasyonu verileri kullanılmıştır (Tablo II-2.) .

Buna göre, araştırma alanında yıllık 14.5 °C ortalama sıcaklık ve 692.2

mm/m² yağış miktarı saptanmıştır. Sıcaklığın Ağustos ayında en yüksek, Şubat

ayında en düşük değerlere ulaştığı görülür. İlçeye yağış en fazla Şubat ayında

düşmüştür.

Karla örtülü gün sayısı yıllık 11 gündür. Yıllık ortalama bağıl nem ise %

71’dir (Anonim 2, 2011).

28

Tablo II-2. Çatalca ilçesi sıcaklık ve yağış verileri (Anonim 2, 2011)

ÇATALCA Ortalama Değerler

Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık

Ortalama Sıcaklık (°C) 7 6.7 8 11.2 15.3 20.2 23.3 23.5 20 16 11.9 9

Ortalama En Yüksek Sıcaklık (°C) 10.7 10.6 12 15.2 18.6 23.5 26.5 27 23.9 20 16.1 12.7

29

Çalışma alanın yağış- sıcaklık emsali hesaplandığında (Akman, 1990):

Q: Yağış-sıcaklık emsali

P: Yıllık yağış miktarı (mm/m2)

M: En sıcak ayın maksimum sıcaklık ortalaması (°C)

m: En soğuk ayın minimum sıcaklık ortalaması (°C)

Çatalca için:

P: 692.2( mm/m2) M: 29.7°C m: 3.3°C

2000P (2000).(692.2) Q = = = 90.5 (M+m+546.4)(M-m) (29.7+3.3+546.4) (29.7-3.3)

Bu durumda P= 692.2 ve Q= 90.5 olduğundan Çatalca ilçesinin az yağışlı

Akdeniz iklimi etkisinin altında kaldığı görülür. Ancak İlçesinin kuzeyinde

Okyanusal (Oceanik) iklimi de görülmektedir (Akman, 1990).

Aşağıda çalışma alanına ait ombrotermik diyagram görülmektedir (Şekil II-13.)

Şekil II-13. Çatalca ilçesine yakın Florya ilçesinin biyoklimatolojik özelliklerini

yansıtan ombrotermik diyagramı (EMBERGER’E göre)

a=istasyonun adı d=Ortalama sıcaklık (yıllık) g=Yağış eğrisi b=İstasyonun rakımı e= Ortalama yağış(yıllık) h=Kurak periyod c=Rasat süresi (yıl ) f= Sıcaklık eğrisi i=Yağışlı periyod

30

II.2.1.4. Çatalca İlçesinin Jeolojik Yapısı

Çatalca’nın çevresinde üç farklı formasyon yer almaktadır. Bunlar sırasıyla;

Çatalca’nın batısında 300 metrelerdeki tepelik alanın yapısını oluşturan Eosen yaşlı

kalkerleri, şehrin hemen hemen tamamının üzerinde kurulduğu Miosen yaşlı kil,

kum, şist ve şehrin hemen doğusunda yer alan Karasu Deresinin genç alüvyonlarıdır.

Eosen, Miosen ve genç alüvyonlar batıdan doğuya doğru bir diziliş göstererek

jeomorfolojik birimlerin oluşmasında önemli rol oynarlar.

Buna göre, Çatalca arazisini şu jeomorfolojik ünitelere ayırmak mümkündür:

Batıdaki Eosen kalkerleri üzerinde fazlaca parçalanmış aşınım yüzeyleri, kalkerlerin

aşınım özelliğine bağlı olarak kertik vadiler ve doğal yamaçlar yer almaktadır.

Özellikle Eosen kalkerleri üzerinde yer alan aşınım yüzeylerinden Miosen yapıya;

yani daha az eğimli, hemen hemen düzlük araziye geçiş oldukça belirgin yamaçlarda

olmaktadır. Bu yamaçların eğimi % 20 ve yer yer daha fazladır. Şehrin üzerinde yer

aldığı Miosen arazi ise, % 0 - % 5 kadar eğimlidir. Bu arazi morfolojik açıdan

aslında oldukça az eğimli bir dağ eteği düzlüğüdür. Bu ünite güneye doğru daralarak

sürmekte ve tüm önemli yerleşme birimleri, sanayi kuruluşları bu bölümde yer

almaktadır (Anonim 1, 2005).

II.2.1.5. Çatalca İlçesinin Toprak Yapısı

Çalışma alanımızın yakın çevresinde altı büyük toprak grubu saptanmıştır. Bu

toprak gruplarını alüvyal topraklar, hidromorfik alüvyal topraklar, kireçsiz

kahverengi orman toprakları, kahverengi orman toprakları, kırmızımsı sarı podzolik

topraklar ve Rendzinalar yer almaktadır. Bunun yanında çok küçük bir alanda

Vertisoller dikkati çekmektedir (Akşiay ve ark., 1990).

II.2.1.6. Çatalca İlçesinin Bitki Örtüsü

Doğal bitki örtüsü, orman, maki, psödomaki ile kıyı bitkilerinden meydana

gelmektedir.

Orman örtüsü Akdeniz ikliminin etkisinin görüldüğü alanlarda maki

toplulukları, kurakçıl orman bitkileri şeklinde iken, ilçenin orta kesimlerine doğru

gidildikçe yer yer meşe türleri, Karadeniz kıyısına doğru yaklaşıldıkça Okyanusal

iklimin etkisinin sağladığı, nemli karakterler nedeni ile kendi kendini yenileyebilen

Fagus, Quercus, Carpinus ağaç türleri görülür. İlçe ormanlarında yapraklarını

döken çalılar ve Quercus türleri hakimdir. Yani ilçe alanının % 44.98’lik kısmı

31

orman örtüsü ile kaplıdır.

Gerek orman arazileri, gerekse açık otlaklar ve meralar flora bakımından

zengindir. Doğal ortamda yetişen birçok buğdaygil ve baklagil yem bitkisinin

yanında, kuşburnu, muşmula, kızılcık, böğürtlen gibi meyveler ile ılgın, orman

sarmaşığı ve yabani gül yetişmektedir (Anonim 1, 2005).

II.2.1.7. Çatalca İlçesinin Nüfusu

Tarihsel süreç içerisinde Çatalca’nın nüfusu, İstanbul için stratejik önemi

sebebiyle sürekli bir hareket halinde olmuştur. İlk sayım yılı olan 1927 yılından

günümüze kadar geçen nüfus sayım yıları arasında büyük farklılıklar vardır.

Şehrin, iki büyük ana kara yani Asya ve Avrupa arasında kalması ve bu

anlamda tarih içerisinde de göçler, savaşlar ve istilalar sebebiyle nüfus

değişikliklerinde büyük dalgalanmalar olmuştur. Öyle ki genel nüfus yoğunluğu

1927 yılından 1985 yılına gelinceye kadar geçen 58 yıllık süre içinde 3-3.5 kat

artmıştır. Cumhuriyetten hemen sonra 1927 yılında yapılan ilk sayıma göre ilçe

nüfusu 3142; köylerinin toplam nüfusu ise 50.585 kişidir. İlçe ve köy nüfusu

arasında bu kadar büyük fark olmasının nedeni ise 1924 yılında yapılan mübadelenin

(göçmen değişiminin) nüfusa yansımasıdır (Anonim 1, 2005, Anonim 3, 2005).

II.2.1.8. Çatalca İlçesinde Yol ve Ulaşım

İstanbul il merkezinden 59 km. uzaklıkta olup, İstanbul-Edirne karayolu (E-5)

Kınalı-Sakarya (TEM) otoyolu ile bağlantısı bulunmaktadır. İlçenin kuzey

doğusunda, Sirkeci-Edirne demiryolunun 71. kilometresindeki Çatalca tren İstasyonu

da üç kilometrelik karayolu ile ilçeye bağlıdır. Ayrıca sadece özel uçaklara meydan

hizmeti veren, bunun yanında bünyesinde bulundurduğu muhtelif okul, kulüp ve

aktivitelerle bir hobi alanı olan, Türkiye’nin uluslararası tescilli ilk özel havaalanı

Hazerfen havaalanı ilçe sınırları içinde bulunmaktadır (Anonim 1, 2005, Anonim 3,

2005).

II.2.1.9. Çatalca İlçesinin Geçim Kaynakları (Ekonomisi)

Çatalca’nın geçim kaynakları yani ekonomisi sanayi, tarım, hayvancılık,

ormancılık ve su kaynaklarından sağlanan gelirlere dayanmaktadır (Karahaliloğlu,

2006).

32

II.2.2. Şile’nin (İstanbul) Tanıtımı

II.2.2.1. Şile İlçesinin Coğrafi Konumu

Araştırma bölgesi olan Şile, İstanbul iline bağlı bir ilçedir. Türkiye’nin

kuzeybatısında, Marmara bölgesinin kuzeydoğusunda, Kocaeli yarımadasının

Karadeniz kıyısında yer alır.

İlçenin doğusunda Kocaeli ilinin Kandıra güneyinde Kocaeli ilinin Gebze,

güneybatısında İstanbul’un Kartal ile Ümraniye, batısında İstanbul’un Beykoz

ilçeleri kuzeyinde ise Karadeniz bulunur (Şekil II-12.). İlçe alanı 736 km²’dir. Bu

durumu ile Türkiye’nin total yüzölçümünün, yaklaşık olarak % 0.1’ini

oluşturmaktadır.

Şile ilçesi akarsular bakımından oldukça zengindir. Bunu, Kocaeli

yarımadasındaki Genç-Alpin tektonik hareketlere bağlayabiliriz (Ertek ve ark.,

1998).

Şile ilçesi tümü ile inişli-çıkışlı görünüm arz eden paneplen arazisi üzerinde yer

alır. İlçedeki mağaralar da önem arz eder. Türkiye’de karstlaşmaya uygun kireçtaşı

arazisinin yayılış alanın en fazla olan kesimi, bir kuşak dahilinde gelişmiş olan

Güney Anadolu’daki Toros Dağları’dır. Karstik dinamik süreçlerin elverişliliğinden

dolayı bilhassa mağaralar bu kuşak içinde daha fazla oluşup gelişmişlerdir. Şile

kıyılarında denizel süreçlerinde katkısı ile gelişmiş birçok deniz mağarası ve deniz

ini de mevcuttur (Sezer, 2006).

II.2.2.2. Şile İlçesinin Tarihçesi

İlçede yaşam çok eskiye dayanır. Yapılan son araştırmalar Şile çevresinin tarih

öncesinde (Cilalı Taş Devri) iskan edildiğini göstermektedir. Ayrıca ilçede o dönem

insanının yaşamı için elverişli çok sayıda mağara mevcuttur.

Şile antik çağda iki defa istilaya uğramıştır. Birinci istila eski Yunalıların Pers

seferinden geri dönüşlerinde komutanları Xenophon tarafından, ikincisi de kıyı

şeridini takip ederek ilerleyen Roma komutanı Lucullus tarafından

gerçekleştirilmiştir. Roma döneminin izleri hala Şile’de görülmektedir. Selçuklu

Türkleri Kutalmışoğlu Süleyman Şah ile 1090 senesinde Şile’yi ele geçirdiler. İlçe

Yıldırım Beyazıt döneminden, I. Dünya Savaşı'na kadar 500 yıl boyunca Türklerin

yönetiminde rahat bir yaşam sürmüştür. Daha sonra İstanbul’un işgaliyle birlikte

33

İngilizlerden cesaret alan Rumlar Şile çevresine yerleşerek Dumlupınar Zaferine

kadar işgallerini sürdürmüşlerdir.

1926’da yapılan yeni düzenlemeyle Üsküdar kaza haline getirilip İstanbul

vilayetine bağlanınca, Üsküdar’a bağlı olan Şile kazası da Üsküdar’la aynı yapı

içinde yer almıştır. Ayrıca Şile, Cumhuriyetin kuruluşu ile oluşturulan ilk

belediyelerden biridir (Anonim 4, 2011).

II.2.2.3. Şile İlçesinin İklimi ve Biyoiklimi

Şile ilçesi, Akdeniz iklimi ile Karadeniz iklimi arasında “Geçiş iklimi” özelliği

gösteren bir iklim tipine sahiptir. Thornthwaite (1948) sınıflamasına göre tali

tiplerden Marmara ikliminin yer aldığı saha üzerinde Akdeniz iklimine göre nispeten

hafiflemiş yaz kuraklığı, daha az buharlaşma ve daha sık don etkili olmakta kış

aylarında normal kar yağışı, soğuk ve yağışlar etkin bulunmakta, bulutluluğun ve

nisbi nemliliğinde daha fazla olduğu görülmektedir (Thornthwaite, 1948). Şile’de 31

metre yükseklikte yer alan meteoroloji istasyunundaki ölçüme göre yıllık ortalama

sıcaklık değeri 13.6 ºC’dir. Bölgedeki Kocaeli ve İstanbul - Göztepe değerlerine göre

daha düşük bir değerdir. Sıcaklık değerleri, Ocak ve Şubat aylarında düşüktür. Ocak

ayı ortalama sıcaklığı Şile’de ortalama 5.6 ºC’dir. Temmuz ve Ağustos aylarında ise

sıcaklık değerleri yüksektir. Ağustos ayı ortalama sıcaklığı Şile’de 23.2 ºC’dir (Tablo

II-3.). Çevredeki meteoroloji istasyonlarında bu değer yüksek olup, Göztepe’de 23.4

ºC, Kocaeli’nde 23.5 ºC’dir. Bunlara dayanarak Şile’de sıcaklık farkı 17.3 ºC iken,

Göztepe’de 18 ºC, Kocaeli’nde 17.8 ºC’dir.

1995 - 2005 yılları arasındaki meteorolojik verilere göre Şile’de en düşük

ortalama sıcaklık Şubat 1997 tarihinde – 7.7 ºC, en yüksek ortalama sıcaklık

Temmuz 2000 tarihinde +45 ºC olmuştur. İlçede yıllık ortalama yağış 600 – 1000

mm arasındadır (Anonim 2, 2011).

Şile ilçesi sıcaklık ve yağış verileri aşağıdaki tabloda gösterilmiştir (Tablo II-3.).

34

Tablo II-3. Şile ilçesi sıcaklık ve yağış verileri (Anonim 2, 2011)

ŞİLE Uzun Yıllar İçinde Gerçekleşen Ortalama Değerler (10 yıl) Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Ortalama Sıcaklık (°C) 5.6 5.6 6.9 10.9 15.7 20.3 23.4 23.2 19.2 15.1 11.1 7.6 Ortalama En Yüksek Sıcaklık (°C) 17.4 19.2 21.9 27 29.4 31.5 30.1 29.2 31.8 27.7 23.4 18.7 Ortalama En Düşük Sıcaklık (°C) -3 -3.8 -1.9 0.1 6 10 13.9 13.4 10 5.1 1.1 -1.9 Ortalama Yağış Miktarı (kg/m2) 84.9 87 89.4 57.9 25.1 30.8 36 109.4 79.1 116.5 82.8 130.3

35

Çalışma alanın yağış - sıcaklık emsali hesaplandığında (Akman, 1990):

Şile için:

P: 929.2 ( mm/m2) M: 31.8 °C m: -3.8 °C

2000P (2000).(929.2) Q = = = 91

M+m+546.4)(M-m) 31.8+(-3.8)+546.4) (31.8-(-3.8)

Bu durumda P= 929.2 ve Q= 90.5 olduğundan Şile ilçesinin az yağışlı Akdeniz

iklimi etkisinin altında kaldığı görülür.

Şile ilçesinin biyoklimatolojik özelliklerini yansıtan ombrotermik diyagram

(Şekil II-14.) aşağıda gösterilmiştir.

Şekil II-14. Şile ilçesinin biyoklimatolojik özelliklerini yansıtan ombrotermik diyagram (EMBERGER’E göre)

II.2.2.4. Şile İlçesinin Jeolojik Yapısı

Şile ilçesinde Birinci, İkinci, Üçüncü ve Dördüncü Zamana ait tortul oluşumlar

bulunur. Birinci Zaman Devoniyen (günümüzden 400 milyon yıl önce), İkinci

Zaman Trias (230 milyon yıl önce) ve Kretase (135 milyon yıl önce), Üçüncü Zaman

36

Paleosen (63 milyon yıl önce), Eosen (48 milyon yıl önce) ve Neojen (günümüzden

15 milyon yıl önce) ile Dördüncü Zaman (günümüzden 1 milyon yıl önce) ise

Pleistosen ve Holosen ile temsil edilir. Ayrıca Üst Kretase’de, yaşlı bir volkanizma

mevcuttur. Formasyonlar Alpin ve Hersiniyen hareketlerden etkilenmiştir. İlçede

ekonomik yönden önemli olarak kil, slisyum ve linyit çıkarılır. Yapı taşı olarak Üst

Kretase ve Devoniyen’in kireçtaşları kullanılır (Ertek ve ark., 1998).

Şile ilçesi maden bakımından zengindir. İlçenin batısındaki geniş ve derin

Neojen havzası kil-kaolen, döküm kumu, kuvars kumu ve linyit ihtiva eder. Burası

Türkiye’nin önemli endüstriyel hammadde içeren havzalarından biridir. Ayrıca

çimento hammaddesi için puzolan (tras) ocakları işletilmektedir. Satmazlı köyü

yakınlarında barit madeni vardır. Kızılca köyü plajında ise madenli deniz kumlarına

rastlanır. Hacılı-Tepemanayır arasında malakit (Bakır madeni) işletilmektedir. İlçede

inşaat taşı olarak Üst Kretase yaşlı beyaz kireçtaşları ile Devoniyen yaşlı gri-mavi

kireçtaşları kullanılır. Beyaz kireçtaşlarına ve önceleri kullanılmış eski kireçtaşı

ocaklarına ilçenin birçok yerinde rastlanır. Ahmetli köyü güneyinde Devonien kireç

taşlarının kullanıldığı bir mıcır ocağı bulunur.

Bunlar içinden, ülke çapında önemli bir rezerv gösteren; kil, kaolen, kuvars

kumu, ve döküm kumu bulunmaktadır. Türkiye kil ihtiyacının % 90’ını Şile ilçesi

karşılamaktadır.

II.2.2.5. Şile İlçesinin Toprak Yapısı

Şile’de bulunan toprakların oluşumunda daha çok toprağı oluşturan aktif

faktörlerden iklim ve vejetasyon etkili olmuştur. İlçede, iklimi ılıman, orta derecede

yağış alan (700-800 mm) ve iyi drenaj koşullarına sahip zonal topraklardan

kahverengi orman toprakları ve kireçsiz kahverengi topraklar gelişmiştir. Topoğrafik

faktörler, drenaj ve ana materyal ile litolojiye bağlı olarak kıyı kesiminde intrazonal

topraklardan kumullar ve plaj kumları uzanır. Horizonlaşma göstermeyen genç

topraklar sınıflamasına giren azonal topraklardan alüvyal topraklara ise, vadi

tabanlarında rastlanır (Ertek ve ark., 1998).

II.2.2.6. Şile İlçesinin Bitki Örtüsü

Şile ilçesinde belli başlı bitki formasyonları; orman, pseudomaki (maki benzeri

topluluklar) ve kıyı bitkilerinden meydana gelmiştir. Orman örtüsünün tahribi sonucu

oluşan psudomaki ilçede çoğu yerde ormanla yanyana ve içiçe bulunuşu, bu iki

37

formasyonun sahasını ayırmayı güçleştirir. Kocaeli yarımadasında su bölümünün

Karadeniz’e bakan kuzey bölümünde, pseudomakinin dahil olduğu nemli ormanlar

sahası uzanırken, Marmara Denizi ve İzmit körfezine bakan güney bölümünde ise

makinin içinde yer aldığı Akdeniz etkisinde kurakçıl karakterli kuru ormanlar sahası

bulunur. Şile ilçesi, bahsi geçen ilk sahanın içinde, Karadeniz bölgesinde bulunmakta

olup, burada pseudomakinin de bulunduğu nemli ormanlar gelişmiştir (Dönmez,

1979).

Şile ilçesinde, doğal çevre koşullarının olanak verdiği asli bitki formasyonu

ormandır. İlçede hali hazırda % 79'u çalı formasyonu dahil ormanlarla kaplıdır.

Kocaeli Yarımadası ormanları dahilinde kalan Şile ormanları sekonder olarak

meydana getirilmiştir (Regel, 1963). Dönmez (1979)’e göre, bu görüş ormanı teşkil

eden ağaç türleri için geçerlidir. Nemli orman sahasının asli ağacı olan Fagus ’un

yerini bugün Quercus turleri almıştır. İnsan elinin fazla değmediği yerlerde Şile

ormanları asli karakterini korumaktadır. Ana hatları ile iklim ve toprak şartları

bakımından büyük farkların görülmediği yörede orman karakterini relief tayin eder.

Sıcaklık şartlarının elverişliliği, güney kısımlara nispetle yağış fazlalığı, toprağın

daha faal olması, pH'ı 7'den düşük asit karakterli toprakların varlığı, humusun daha

bol olarak Şile ilçesinde oluşumuna olanak sağlamıştır. Şile ilçesinde ağaç katını

doğu kayını (Fagus orientalis), sapsız meşe (Quercus dschorochensis), saplı meşe

(Quercus pedunculitlora, Quercus hartwissiana), kızılağaç (Alnus glutinosa),

akçaağaç (Acer campestre), dişbudak (Fraxinus excelsior), adi gürgen (Carpinus

betulus), kestane (Castanea sativa) ıhlamur (Tilia tomentosa). Titrek kavak (Populus

tremula); ağaççık katı taflan (Laurocerasus officinalis), fındık (Corylus avellana),

kızılcık (Cornus mas), muşmula (Mespilus germanica), üvez (Sorbus torminalis) ve

ormanaltı: ormangülü (Rhododendron ponticum), sırımbağı (Daphne pontica), şimşir

(Buxus sempervirens) çoban püskülü (Ilex aquifolium)’nün olusturduğu nemli

ormanlar yer alır (Dönmez, 1979) .

II.2.2.7. Şile İlçesinin Nüfusu

2007 Genel Nüfus Sayımına göre; Merkez 9.831, Köyler 13.242, Ağva merkez

2.096 olmak üzere toplam nüfus 25.169 kişidir. Nüfusun % 39’u merkezde, % 61’i

köy ve beldelerde yaşamaktadır. Kilometrekareye 33 kişi düşmektedir.

Hafta sonları ve özellikle yaz aylarında ikinci konut ve yazlıkların devreye

girmesi ile nüfus sayısı artmaktadır (Anonim 4, 2011).

38

II.2.2.8. Şile İlçesinde Yol ve Ulaşım

Şile, İstanbul’a 60 kilometre uzaklıktadır. Fatih Köprüsü, Ümraniye-Şile çıkış

bağlantı yolu, Ömerli barajı istikametindeki yeni Şile yolu birbirleriyle bağlantılıdır

(Anonim 5, 2011).

II.2.2.9. Şile İlçesinin Geçim Kaynakları (Ekonomisi)

Şile'nin en önemli ekonomik değeri turizmdir. Karadeniz'in doğal hayatı tahrip

edilmeden önce balıkçılık yerleşik halkın önemli gelir kaynaklarındandı, ancak

Karadeniz de uzun yıllardır devam eden bilinçsiz balık avı Şile'de balıkçılığı bitirme

noktasına getirmiştir. Şile’yi dünyaya tanıtan “Şile Bezi” Şile insanının ekonomisine

düşük oranda bir katkı sağlmaktadır (Anonim 4, 2011).

II.2.3. Amasya’nın Tanıtımı

II.2.3.1. Amasya’nın Coğrafi Konumu

Karadeniz Bölgesi’nin Orta Karadeniz Bölümü ve Ülke toplam alanının %

0.7’sini kaplayan Amasya, 5690 km² lik bir alana sahiptir. Doğuda Tokat, güneyde

Tokat ve Yozgat, batıda Çorum, Kuzeyde Samsun illeriyle çevrilidir (Şeki II-15.).

İl’de merkez ile birlikte 6 ilçe, 22 belde ve 348 köy bulunmaktadır (Anonim 6,

2011).

Şekil II-15. Amasya ilinin haritası

39

II.2.3.2. Amasya İlinin Tarihi

Yapılan arkeolojik araştırma ve bulgulara göre Amasya’da ilk yerleşme M.Ö.

5500 yıllarında başlayıp Hitit, Frig, Kimmer, İskit, Lidya, Pers, Hellenistik - Pontus,

Roma, Bizans, Danişmend, Selçuklu, İlhanlı ve Osmanlı dönemlerinde de kesintisiz

olarak devam etmiştir.

1071 yılında Selçuklu’larla Türk egemenliğine giren Amasya 1246’da

Anadolu’da başlayan Moğol istilasından sonra, 1386’ya kadar İlhanlıların elinde

kalmıştır. 1402’de Ankara Savaşı sonrası Anodoludaki siyasi birlik bozulmuş, ancak

Amasya Valisi Çelebi Mehmet duruma hakim olarak ikinci defa Osmanlı birliğini

sağlamıştır. Amasya; Osmanlı padişah ve şehzadelerinin gösterdikleri özel ilgi

nedeniyle “Şehzadeler Şehri” olarak ün yapmıştır. Osmanlı döneminde birçok âlim

ve ulema yetişmiş, saray, çeşme, medrese, cami, türbe vb. gibi kalıcı eserlerle kent

bir kültür merkezi olarak tarihteki yerini almıştır. Tarihin akışı içerisinde önemli

roller üstlenen Amasya Kurtuluş Savaşı sırasında yine ön plana çıkmıştır.

19 Mayıs 1919 tarihinde Samsun’da başlayan Milli Mücadele’nin ilk adımı, 12

Haziran 1919 tarihinde Mustafa Kemal’in Amasya’ya gelmesiyle devam etmiştir.

Erzurum ve Sivas kongrelerinin toplanmasına burada karar verilmiş, 22

Haziran 1919 tarihinde yayınlanan “Amasya Tamimi” ile “Milletin İstiklâlini Yine

Milletin Azim ve Kararı Kurtaracaktır” denilerek Milli Mücadele burada fiiliyata

geçirilmiştir. Bu itibarla, Amasya, Türkiye Cumhuriyeti'nin kuruluşunda da ilk

önemli adımın atıldığı yer olmuştur (Anonim 6, 2011).

II.2.3.3. Amasya İlinin İklimi ve Biyoiklimi

Karadeniz ile İç Anadolu iklimi arasındadır. Yazları sıcak, kışlar mutedil,

yüksek yerlerde soğuk geçer. Sıcaklık alçak yerlerde +38° ile -10° arasındadır. 10

Aralık 1965’de -11,8 derece olmuştur. Kar ve yağmur yağmasına rağmen az yağış

alan bir bölgedir. Senelik metrekareye düşen yağış miktarı 350-450 milimetredir.

Yüksek yerlerde kışın ısı -40°’ye kadar düşer. İklimi, Karadeniz ikliminin karasal

etkilerle biraz değişikliğe uğramış şeklidir (Anonim, 2011) .

Amasya ili sıcaklık ve yağış verileri aşağıdaki tabloda gösterilmiştir (Tablo II-4.).

40

Tablo II-4. Amasya ili sıcaklık ve yağış verileri (Anonim 2, 2011)

AMASYA Uzun Yıllar İçinde Gerçekleşen Ortalama Değerler (1975 - 2008) Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Ortalama Sıcaklık (°C) 2.6 4.1 8.3 13.5 17.7 21.6 24 24 20 14.6 8.2 4.3 Ortalama En Yüksek Sıcaklık (°C) 6.8 9.2 14.3 20.1 24.7 28.6 30.9 31.2 27.6 21.7 14 8.5 Ortalama En Düşük Sıcaklık (°C) -1.2 -0.4 2.6 6.9 10.5 13.9 16.3 16.3 12.6 8.3 3.4 0.8 Ortalama Güneşlenme Süresi (saat) 2.1 3.1 4.6 5.8 7.5 9.1 9.8 9.4 7.7 5 3.2 1.9 Ortalama Yağışlı Gün Sayısı 11.7 10.6 12.3 13.3 12.6 8.4 3.4 2.7 5.1 7.9 9.9 12.1 Ortalama Yağış Miktarı (kg/m2) 47.8 35.7 44.1 59.7 51.5 36.3 15.6 10.3 21.4 38.3 50.2 48.7 Uzun Yıllar İçinde Gerçekleşen En Yüksek ve En Düşük Değerler (1975 - 2009)* En Yüksek Sıcaklık (°C) 21.3 24.1 31.2 35.8 37.5 41.8 45 42.2 40.3 36 29.7 22.9 En Düşük Sıcaklık (°C) -21 -20.4 -15.3 -5.1 -0.1 4.8 8.5 8.8 3 -2.7 -5.6 -12.7

41

Çalışma alanın yağış- sıcaklık emsali hesaplandığında (Akman, 1990):

Amasya için:

P: 459.6 ( mm/m2) M: 31.2°C m: - 1.2 °C

2000P (2000).(459.6) Q = = = 52 (M+m+546.4)(M-m) (31.2 + (-1.2)+546.4).(29.7- (-1.2)

Bu durumda P= 459.6 ve Q= 52 olduğundan Amasya ilinin Yarı kurak

Akdeniz iklimi etkisinin altında kaldığı görülür.

Amasya ilinin biyoklimatolojik özelliklerini yansıtan ombrotermik diyagram

(Şekil II-16.) aşağıda gösterilmiştir.

Şekil II-16. Amasya ilinin biyoklimatolojik özelliklerini yansıtan ombrotermik diyagram (EMBERGER’E göre)

42

II.2.3.4. Amasya İlinin Jeolojik Yapısı

Amasya ve çevresi çok farklı jeolojik dönemlerde birbirinden çok farklı

ortamlarda gelişmiş kaya toplulukları ile zengin ve oldukça karmaşık bir jeolojik

yapıya sahiptir. Bölgede gözlenen kaya birimleri günümüzden yaklaşık olarak ~430

milyon yıl önce oluşmuş ve başkalaşıma uğramış kayalardan günümüzde ovalarda

çökelen alüvyona kadar uzanmaktadır.

Amasya, Sakarya kıtası olarak isimlendirilmiş eski bir kıtanın doğu uzantısını

oluşturan Tokat masifinin içerisinde yer alır. Tokat masifi, batıda Çankırı havzası,

güneyde Neotetis okyanusunun sınırı, kuzeyde ise Kuzey Anadolu Fayı ile sınırlanır.

Bölge, Pontidler olarak adlandırılan ve tüm Karadeniz şeridi boyunca izlenen dağ

kuşağının bir parçasıdır.

Günümüzden ~29 milyon yıl önce Karadeniz dağ kuşağı (Pontidler)

yükselmeye başlamış ve devamında Kuzey Anadolu Fayının (~11 my) ve onun yan

kollarının oluşmasıyla birlikte bölgenin güncel coğrafyası (akarsular, ovalar ve

dağlar) belirginleşmiştir. Bu durumun morfolojik ifadesi havzaların açılması ile

havza sınırlarının yükselmesidir. Havzaların zaman içerisinde genişlemesi ve

derinleşmesi ile birlikte havza içlerinde kalın bir çökel örtü oluştururken, havza

kenarlarında ise eskiden günümüze akarsu ve vadi sistemlerinin ürünü olan alüvyal

yelpazeler oluşur. Amasya çevresinde büyük bir alan kaplayan genç havzalar

(Suluova, Geldingen, Taşova ve Aydınca ovaları) bu dönemde oluşmuştur ve

bunların içlerinde alüvyon çökelmesi hala sürmektedir.

Bölge jeolojisi Paleozoyik yaşlı dayanıklı metamorfik (başkalaşım) kayalardan

havza içlerinde ve akarsu yataklarında oluşmuş güncel zayıf birimlere kadar uzanan

geniş bir yelpazede kaya topluluklarına sahiptir. Bu kaya toplulukları arasındaki

sınırlar çoğunlukla eski tektonizmaya bağlı olan yapısal hatlar kontrolündedir.

Güncel çökeller ise aktif faylarla kesilir. Bölgede yaygın olarak gözlenen ve geniş bir

alandaki birimler;

Yeşilırmak Metamorfiti ( Try); Metabazitler ve bunlarla ardalanan fillat, sleyt

ve mermerlerdir.

Laçin Metaolistromal Karmaşığı (Try); Yeşilşist fasiyesine özgü mineral

toplulukları içerir.

Bilecik Kireçtaşı (Jb); Birim tabanda genellikle bir veya birkaç metre kalın

konglomera veya kumlu kireçtaşı ile başlar ve üste doğru masif kireçtaşına geçer.

43

Amasya Formasyonu (Kam); Altta konglomera ile başlayıp, üste doğru

karbonat kireçtaşlarına, daha sonrada beyaz, pembe ve kırmızı renklerde, killi, ince

ve belirgin kireçtaşlarına geçer.

Lokman Formasyonu (Klo), altta konglomera, üste doğru marn ara katkılı, bol

bitki kırıntılı bir kumtaşına geçer. Lokman formasyonu içerisinde bulunan fosiller sığ

bir denizel ortamı (resif ve delta) belirtmektedir.

Çekerek Formasyonu (Tcek); Kumtaşı, silttaşı ve karbonatlı kumtaşı

egemendir.

Göynücek Formasyonu; Andezit, bazaltik andezit, trakit gibi lavlar ile

aglomera ve tüflerdir. Neojen Kırıntılı Birimleri (N); Tabanı kaba bir konglomera ile

oluşur. Karbonatça zengin marnlar, silttaşı ve kiltaşlarından oluşur.

Güncel Birimler (PIQ ve Q); Bu birimler akarsu ova içlerinde, akarsu vadi ve

boğazların tabanında ve taraçalarda bulunmaktadır (Anonim 7, 2011).

II.2.3.5. Amasya İlinin Toprak Yapısı

İlin toprakları taban ve yamaç arazi toprakları olmak üzere iki grupta

toplanabilir. Taban arazi toprakları genellikle Yeşilırmak ve kolları ile yan derelerin

sedimentleri olan allüviyal topraklardan oluşmuştur. Yamaç arazilerde ise toprak

bünyeleri hafiften ağır bünyeye kadar değişmektedir (Anonim 7, 2011).

II.2.3.6. Amasya İlinin Bitki Örtüsü

Amasya ili merkez ilçedeki ormanlar büyük ölçüde Akdağ bölgesinde yayılış

göstermekte, yükseklerde Pinus sylvestris, Pinus nigra ve Fagus, düşük

rakımlarda Pinus brutia, Juniperus, Quercus, Carpinus ve Populus tremula

yayılış göstermektedir. Bunun yanında Pyrus elaeagnifolia ve Prunus domestica gibi

ağaççıklar, Juniperus chinensis gibi çalı formları da vardır.

Amasya’da ormanlık alan yüzdesinin en fazlası Taşova ilçesinde

bulunmaktadır. Özellikle Akdağ ve Boğalı Dağ silsilelerinin kuzeye bakan yamaçları

ile Destek Çayı’nın kuzeyindeki bölgede 1000 m yükseltiden sonra iyi vasıflı Fagus

ormanları bulunmaktadır. Güneye bakan yamaçlarda ise Yeşilırmak Vadisi’nden

başlayıp yukarılara doğru sırasıyla Pinus brutia, Quercus türleri, Pinus nigra ve

Pinus sylvestris yer yer saf yer yer de karışık ormanlardan oluşmaktadır. Ayrıca ,

Ostrya, Sorbus unedo, Cornus mas, Crataegus monogyna, Santalum album ve

Corylus gibi ağaç ve ağaççıklar, Rubus, Rosa canina, Cedrus libani, Cistus creticus,

Urtica dioica ve Rhododendron gibi alt florayı teşkil eden bitki örneklerine

rastlanmaktadır.

44

Merzifon ilçesi Tavşan Dağı’nda bloklar halinde Fagus ormanları ve bu

ormanlar içerisinde münferit olarak Prunus avium, Corylus colurna, Acer campestra,

Tilia, Carpinus gibi yapraklı türler bulunmaktadır. Bunun yanında yükseklerde lokal

olarak Pinus sylvestris ve Pinus nigra koru ormanları, daha düşük rakımlarda ve

güney yamaçlarda ise Quercus türlerinin oluşturduğu baltalık ormanları yayılış

göstermektedir.

Yine Gümüşhacıköy ilçesinin Vezirköprü istikametindeki dağlık bölgelerinde

Pinus sylvestris ve Pinus nigra daha aşağılarda türleri yayılış gösterir.

Hamamözü’nde ise karaçamla birlikte Quercus ormanları, yer yer de Juniperus

türlerine rastlanmaktadır.

Göynücek İlçesi Amasya ilinin güneyinde yer alması ve İç Anadolu Bölgesi’ne

geçiş zonunda bulunması nedeniyle step bitki örtüsüne sahip olmakla birlikte bu

bölgede bulunan ormanların ağırlığını baltalık olarak işletilen Quercus türleri ve

kısmen de Juniperus ağacı oluşturmaktadır.

Endemik bitkiler açısından yöre oldukça zengindir.

II.2.3.7. Amasya İlinin Nüfusu

1927 yılında Türkiye’nin nüfusu 13.648.270 iken, Amasya ilinin nüfusu

115.191 olarak tespit edilmiştir. Bu tarihte Amasya, nüfus büyüklüğü açısından 63 il

arasında 51. sırada yer almıştır. 2000 yılı genel nüfus sayımı sonuçlarına göre ise 81

il arasında 53. sırada yer almıştır. 2009 yılı Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi Veri

Tabanına göre ise 81 il arasında 56. sırada bulunmaktadır.

Amasya’da kilometrekareye düşen kişi sayısı 1927 yılında yaklaşık 21 kişi

iken, 2000 yılında 64 kişiye yükselmiştir. 2009 yılında ise kilometrekareye düşen kişi

sayısı 57 kişi olmuştur.

2009 yılı Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi Veri Tabanına göre, Amasya’nın

genelinde mevcut 349 köy ve 20 beldede toplam nüfus sayısı, 118.958 olup, bu

rakam İl toplamı nüfusunun % 38' ini oluşturmaktadır. İl merkezine bağlı 98 köy 7

belde olup, nüfus sayısı ise 45.343’tür (Anonim 7, 2011).

II.2.3.8. Amasya İlinde Yol ve Ulaşım

Amasya, komşu illerden Samsun, Çorum ve Tokat'a Devlet yolu ile bağlıdır.

Transit karayolu güzergahı 100-17, 100-18 ve 100-19 kontrol kesim nolu devlet yolu

(Avrupa - İran Uluslararası Transit Karayolu) üzerinde yer almaktadır. Demiryolları

45

Sivas - Samsun demiryolu üzerinde uzanır. İlin Merzifon ilçesinde Amasya Merzifon

Havaalanı bulunmaktadır. Amasya iline en yakın deniz limanı 130 km uzaklıktaki

Samsun ilinde bulunmaktadır (Anonim 7, 2011).

II.2.3.9. Amasya İlinin Geçim Kaynakları (Ekonomisi)

Bu ilimizde halkın başlıca geçim kaynağı tarımdır. Yeşilırmak’ın iki yanına

sıralanmış bahçelerde sebzecilik, bağcılık, meyvecilik, en fazla da elma üreticiliği

dikkati çeker. Bunlar dışında kalan başlıca ürünler buğday, arpa, yulaf, mısır, pirinç,

şeker pancarı, haşhaş, tütün, az miktarda da pamuk ve ayçiçeğidir. Ayrıca, 800000

kadar da hayvan beslenir. Amasya’da sanayi pek gelişmemiştir. Kiremit ve un

fabrikaları dışında bir şeker fabrikası ile meyve suyu tesisi, bir de ayakkabı fabrikası

vardır (Anonim 6, 2011)

II.2.4. Havza (Samsun) İlçesinin Tanıtımı

II.2.4.1. Havza İlçesinin Coğrafi Konumu

Havza kısmen ova ve kısmen de dağlık engebeli bir arazi üzerinde

bulunmaktadır. İlçe merkezi ise, üç tarafı dağlarla çevrili bir vadi içinde kurulmuştur.

İlçe Orta ve Doğu Karadeniz Bölgesinin sahil illerini İç Anadolu, Ege, Akdeniz

ve Marmara Bölge’lerine bağlayan önemli bir karayolu ve demiryolu üzerinde

bulunmaktadır. Karadeniz Bölgesi’nin, özellikle Samsun ilinin giriş kapısı niteliğini

taşımaktadır (Şekil II-17.).

İlçenin Samsun'a uzaklığı karayoluyla 84 km., demiryolu ile 94 km.’dir. İlçe

diğer yerleşim yerlerine de yakın ve kavşak konumunda olup, Amasya'ya 53 km.

Merzifon’a 24 km. Suluova’ya 15 km. Kavak’a 33 km. Lâdik’e 32 km. Vezirköprü’

ye 30 km.’dir. İlçenin Ankara’ya uzaklığı ise 316 km.’dir. İlçenin Doğusunda Kavak

ve Lâdik ilçeleri, Batısında Vezirköprü ilçesi, Kuzeyinde Bafra ilçesi, Güneyinde

Merzifon ve Suluova ilçeleri bulunmaktadır. Yüzölçümü 788 km². olup, bunun 765

km²’si kırsal kesime, 23 km²’si ilçe merkezine aittir. Rakımı ise 675 m.’dir.

Tersakan Çayı, Kamlık Çayı ve Havza Hacı Osman Deresi en önemli

akarsularıdır. Mesudiye, Çayırözü, Şeyhkoyun, Hacıdede, Beyören, Doğançayırı,

Ortaklar başlıca yaylalarıdır (Anonim 8, 2011).

46

Şekil II-17. Samsun ilinin haritası II.2.4.2. Havza İlçesinin Tarihi

Hititlerin Amasya valilerinden Kavuzhan tarafından 2500 yıllarında kurulduğu

bilinen Havza; Pontus, Bizans ve Araplar olmak üzere değişik milletlerin

hakimiyetine girmiştir. .

Bölgenin Bizans İmparatorluğu’ndan kesin olarak ayrılışı Selçuklular

sayesinde olmuştur. Osmanlı döneminde, Anadolu’nun beş büyük kültür

merkezinden biri olan Amasya’nın sınırları içinde kalmıştır.

Havza 1882 yılında ilçe olmuş, 1925 yılında Amasya’dan ayrılarak Samsun’a

bağlanmıştır.

İlçe Milli Kurtuluş Hareketlerinin başlangıcında önemli gelişmelerin

kaydedildiği yer olarakta resmi tarihimize damgasını vurmuştur. Büyük önder

Mustafa Kemal Atatürk 25 Mayıs 1919 günü Havza’ya gelmiş, Kurtuluş savaşı

hazırlıkları burada başlamış, Amasya Tamimi burada ele alınmıştır. Bu bildirideki

maddeler Havza’da yazılmış Amasya’da açıklanmıştır. Yurdun işgali ilk kez

Havza’da düzenlenen mitinglerde kınanmıştır. 27 Mayıs 1919’da Havza’da

Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti kurulmuştur (Anonim 9, 2011).

II.2.4.3. Samsun İlinin İklimi ve Biyoiklimi

Bu ilde ılıman bir iklim hüküm sürer. 0 °C’nin altında soğuk gün sayısı toplamı

20 günü geçmez. Yağış ortalaması 691.1 mm’dir. Sıcaklık -8 °C, 1°C ile + 39°C

47

arasında seyreder (Tablo II.5.). Ilık hava, bol yağış ve gür yeşillik Samsun’un

özelliğidir.

Samsun’un iklimi, sâhilde ve iç kesimlerde değişiklik arz etmektedir. Sâhil

şeridinde tipik bir Akdeniz iklimi hüküm sürmesine rağmen iç kesimlerde dağların

etkisiyle kara iklimi hâkimdir. Genellikle yaz mevsiminde, aşırı sıcaklar olmasına

rağmen, deniz suyu buharlaşmasına ilâveten, çevredeki baraj göllerinin çokluğu

sebebiyle nem oranı oldukça yükselir. Kış ayları ise az soğuk ve oldukça yağışlı

geçmektedir. Yağışlar, kıyı kesimlerinde genelde yağmur şeklindedir. Kıyı

kesimlerindeki karla örtülü gün sayısı 4-5 günü geçmez. İç kesimlerde ise karla

örtülü gün sayısı daha fazladır ve sert geçen İç Anadolu ikliminin etkileri görülür.

Çalışma alanımız olan Havza ilçesinin iklimi, Ilıman deniz ikliminden karasal iklime

geçiş özelliği arz eder. Bazı yerlerde Karadeniz iklimi, bazı yerlerde karasal iklim

hakimdir. Kış aylarında sis ve kar yağışı görülmektedir (Anonim, 2011).

48

Tablo II-5. Samsun ili sıcaklık ve yağış verileri (Anonim 2, 2011)

SAMSUN Uzun Yıllar İçinde Gerçekleşen Ortalama Değerler (1975 - 2008) Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Ortalama Sıcaklık (°C) 7 6.7 8 11.2 15.3 20.2 23.3 23.5 20 16 11.9 9 Ortalama En Yüksek Sıcaklık (°C) 10.7 10.6 12 15.2 18.6 23.5 26.5 27 23.9 20 16.1 12.7 Ortalama En Düşük Sıcaklık (°C) 4 3.5 4.7 7.7 11.7 16 19.1 19.6 16.4 12.8 8.6 6 Ortalama Güneşlenme Süresi (saat) 2.9 3.4 3.8 4.7 6.3 8.3 8.8 8.2 6.3 4.6 3.7 2.8 Ortalama Yağışlı Gün Sayısı 13.3 13.7 15.1 14.7 12.5 9.5 5.8 6.4 10.2 12.5 12.7 13.3 Ortalama Yağış Miktarı (kg/m2) 61.4 51.8 56.8 57.5 49.4 47.4 31.6 37 52.5 88.2 84.2 73.3 Uzun Yıllar İçinde Gerçekleşen En Yüksek ve En Düşük Değerler (1975 - 2009) En Yüksek Sıcaklık (°C) 24.2 26.2 32.3 37 34.4 37.4 35.4 35.2 34.8 38.4 29 25.4 En Düşük Sıcaklık (°C) -6.6 -6.8 -7 -2.4 2.7 9 13.6 14 7 1.5 -2.2 -3.6

49

Çalışma alanın yağış-sıcaklık emsali hesaplandığında (Akman, 1990):

Samsun için:

P: 691.1( mm/m2) M: 27 °C m: 3.5 °C

2000P (2000).(691.1) Q = = = 102 (M+m+546.4)(M-m) (27+3.5+546.4) (27-3.5)

Bu durumda P= 691.1 ve Q= 102 olduğundan Samsun ilinin Yağışlı Akdeniz

iklimi etkisinin altında kaldığı görülür.

Samsun ilinin Samsun ili sıcaklık ve yağış verilerine göre biyoklimatolojik

özelliklerini yansıtan ombrotermik diyagram (Şekil II-18.) aşağıda gösterilmiştir.

Şekil II-18. Samsun ilinin biyoklimatolojik özelliklerini yansıtan ombrotermik diyagram (EMBERGER’E göre)

50

II.2.4.4. Samsun İlinin Jeolojik Yapısı

Samsun’da genç delta ovalarında alüvyonlar bulunmakla birlikte, dik

yamaçlarla ayrılmış taraçalar da eski alüvyonlar görülmektedir. Güneydeki dağlık

kesime geçiş alanı neojen yaşlı, killi-kireçli tortularla kaplıdır. Kıyı dağları Kretase

lavlarından oluşmuştur. Aynı dağların iç kesimlerinde killi, çakıllı tortular bulunur.

İç kesimlerde Neojen tortular ve yer yer alüvyonlarla kaplı ovaların güneyinde de

birinci ve ikinci zaman yaşlı ve kıvrımlı kayaçlar Kretase ve Eosen Flişlerine

rastlanır. Geniş alanlarda ise volkanik oluşumlar görülmektedir. Samsun’da Eosen,

Kretase ve Neojen dönemli oluşumlara sıkça rastlanmaktadır (Anonim 10, 2005).

II.2.4.5. Havza İlçesinin Toprak Sınıfları

Samsun’un Havza ilçesinde Kestane renkli topraklar ve gri kahverengi

podzolik topraklar hakimdir.

Havza yerleşiminin bulunduğu ve çevresindeki araziler kestane renkli topraklar

sınıfına girmektedir. Toprak kabiliyeti olarak II. ve III. sınıf topraklardan meydana

gelmektedir. Bu tür topraklar, hafif meyilde, derin, hiç veya çok az erozyonlu orta

meyilde, orta derin, orta erozyonlu, kuru tarım arazileridir. Nadas yapılmaz. Her çeşit

bitki yetiştirme birinci sınıf topraklardan daha az elverişlidir. Tarla işlemesini

güçleştiren ve su muhafazasına ait özel tedbirler almak gerekir. Tarım işlemesini

güçleştiren parçalı topoğrafya meyil, su ve rüzgar erozyonu gibi tehditler vardır

(Anonim 10, 2005).

II.2.4.6. Havza İlçesinin Bitki Örtüsü

Çalışma alanında genellikle meşe, pelit yer yer de iğne yapraklı çam türü

bitkiler bulunmaktadır (Anonim 8, 2011).

II.2.4.7. Havza İlçesinin Nüfusu

İlçenin toplam nüfusu (2007 sayımı) 48.615 olup, bunun 21.002'si ilçe

merkezinde 27.613’ü ise kasaba ve köylerde yaşamaktadır.

İlçe nüfusunda son yıllarda azalma görülmekte olup, bunun nedeni ilçede iş

istihdamının azlığı ve büyük şehirlere göç olmasıdır.

İlçe nüfusun ekonomik ve ticari sektörel dağılımına bakıldığında tarım % 78,

hizmet % 13, kamu % 7 sanayi ve termal turizm ise % 2’sini teşkil eder (Anonim 8,

2011).

51

.

II.2.4.8. Havza İlçesinde Yol ve Ulaşım

İlçeden ulaşım karayolu ve demiryolu ile yapılmakta olup, Samsun-Ankara

devlet karayolu ilçe merkezinden geçmektedir. Samsun-Amasya-Sivas demiryolunun

beş kilometresi ilçe merkezi sınırları içerisindedir (Anonim 8, 2011).

II.2.4.9. Havza İlçesinin Geçim Kaynakları (Ekonomisi)

Havza ekonomisinde tarım hakimdir. Buğday ve şekerpancarı tarımsal

üretimde en ön sırayı almıştır. İlçenin köylerinde hayvancılıkta yaygın olarak

yapılmaktadır.

Dağlarla çevrili ilçede orman alanları geniş yer kaplar. Özellikle orman

köylerinde yaşayan halk geçimini büyük ölçüde orman ürünlerinden sağlamaktadır.

Havza ekonomisinde turizm de önemli bir yere sahiptir. Ayrıca ilçe de çok sayıda un

fabrikası faaliyet göstermektedir. Eski ve yeni çeltek denilen alanda ise linyit kömürü

çıkarılan ocaklar vardır. Havza’da genellikle küçük çapta imalat ve çeşitli alanlarda

tamir işlerinin yapıldığı bir de küçük sanayi sitesi bulunmaktadır (Anonim 8, 2011).

52

BÖLÜM III

III. TEZ ÇALIŞMALARI

III.1. MATERYAL VE METOD

MATERYAL

Çalışmanın esas materyallerini Centaurea kilaea ve Centaurea consanguinea

bitki örnekleri ile, yetiştikleri yerden alınmış olan toprak örnekleri teşkil etmektedir.

Bunun yanında, bitkilerin yetişme alanına yakın yerlerdeki meteoroloji

istasyonlarından temin edilen meteoroloji raporları ve benzer dokümanlar da,

çalışmada kullanılan diğer materyallerdir.

ARAÇ VE GEREÇLER

Bu araştırma için, pres, altimetre, etüv, blender, porlarının çapı 2 mm olan elek,

küçük el küreği, çapa, plastik poşetler gibi basit alet ve gereçlerle, spektrofotometre,

pH metre, kondüktivite aleti, hidrometre, Kjeldahl yakma aparatı, Kjeldahl

distilasyon cihazı, Alev fotometresi, çalkalayıcı, ICP-AES cihazı, hassas terazi ve

inkübatör cihazları kullanılmıştır.

YÖNTEM

Genel:

Centaurea kilaea İstanbul Avrupa yakası Çatalca ilçesine bağlı Karaburun

sahili ve Şile’nin Sofular Köyü’nden Centaurea consanguina ise Amasya Şehcui

Mahallesi ve Samsun’un Havza ilçesinden 2009 yılının vejetasyon peryodlarında

(ilkbahar, yaz ve sonbahar mevsimlerinde) toplanmıştır. Toplamada göz önünde

tutulan en önemli kriter ise, bitki örneklerinin, tüm analizlere yetecek kadar fazla

sayıda fakat; bitkinin populasyonunda üremeyi tehlikeye düşürmeyecek kadar

minimum miktarda bitki örneği alınmasıdır. Ayrıca bitkinin yetişme yerinden toprak

örnekleri de alınmıştır.

53

Botanik Yöntemler:

Morfolojik incelemeler için alanlardan toplanan taze bitki örneklerinden

yararlanılmıştır. Lokalitelerden bitki örnekleri toplanırken bitkinin kapladığı alan ve

bitkinin yüksekliği, yaprak ve gövde rengi, çiçek rengi kaydedilmiştir. Çiçekli ve

meyveli örneklerden hazırlanan herbaryum örneklerinin ise yaprak boyutları ve

tipleri incelenmiştir. Herbaryum örnekleri Marmara Üniversitesi Fen-Edebiyat

Fakültesi Herbaryumu (MÜFE)’nda muhafaza edilmektedir.

Toplanan bitki örnekleri, şu ön işlemlerden geçirilmiştir:

1. Etüvde 80 °C’de 24 saat boyunca yakılarak blenderde öğütülmüştür.

2. Daha sonraki aşamada ise, bitki bünyesindeki toplam N miktarı,

BREMNER(1965)’e göre Kjeldahl metodu kullanılarak tesbit edilmiştir.

(Bremner, 1965) P miktarı LOTT (1956)’a göre spektrofotometre ile; K ve

Na ise, alev fotometresi ile tayin edilmiştir. Bu yöntemin detayı, ileriki

sayfalarda açıklanmıştır (Lott ve Ark., 1956).

Örnek alanlardan bitkilerin toplandığı temmuz ayı içerisinde toprak örnekleri

de alınmıştır. Toprak örnekleri, üstteki yaprak ve döküntülerin olduğu kısım

uzaklaştırıldıktan sonra 0-30 cm. arası derinlikten alındı. İstasyon numaraları üzerine

yazılmış plastik torbalar içerisine alınan örnekler laboratuara getirilmiş, öncelikle

laboratuarda benchlerin üzerine yayılmak ve bekletmek suretiyle, havada

kurutulmuştur (Ing.air-drying). Daha sonra, bu havada kurutulmuş toprak örnekleri

N, P, K, Na ve CaCO3’ı, bitki örnekleri için uygulanan metod ve cihazlar kullanılarak

tayin edilmiştir. Ayrıca toprak tekstürü, pH’ı, çözülebilen tuzları (Ing.soluble salts)

tesbit etmek için uygulanan yöntemlerin detayı ileriki sayfalarda açıklanmıştır.

Bitki örnekleri ile toprak örneklerinden elde edilen yukarıdaki analiz sonuçları,

özellikle yukarıda söz edilen elementlerin, topraktaki ve bitki bünyesindeki

miktarları istatistik olarak test edilmiş ve başka bitkilerle karşılaştırılmıştır.

III.1.1. Toprak Analizinde Kullanılan Yöntemler

III.1.1.1. Toprak pH Tayini

Bu yöntemin kuralı, toprağı suyla doygun hale getirip veya toprağı bir tuz

çözeltisiyle belli oranlarda karıştırmak suretiyle hazırlamak ve bu şekilde hazırlanan

toprakta oluşan hidrojen iyon aktivitesini standart elektrotlar ve pH metre yardımıyla

potansiyometrik olarak ölçmektir (Tüzüner, 1990).

54

Suyla Doygun Çamurun pH’sının Ölçümü

Toprak, kurallarına uygun bir şekilde suyla doygun çamur haline getirilip

bekletildikten sonra termometre bu çamurun sıcaklığına getirilir. Daha sonra pH

metrenin elektrotu çamurun içine yeterince batırılarak doğrudan pH okuması yapılır.

Çalışmamızda Hanna pH 211 marka pH metre kullanıldı (Şekil III-1.). Okuma

bittikten sonra bir başka okumaya geçilmeden önce, elektrota yapışan çamur bir piset

ve saf su yardımıyla iyice yıkanır ve kurutma kağıdı ile kurulanarak ölçüm yapılır

(Tüzüner, 1990).

Şekil III-1. pH metre ve Kondüktivite aleti

III.1.1.2. Toplam Eriyebilen (Soluble) Tuz (TET) ve İletkenlik (Conductivity)

Analizi

Hava kurusu ile kurutulan ve 2 mm’lik elekten geçirilen topraktan 100 cc’lik

beherin 2/3’lük bir kısmı doluncaya kadar kondu. Toprak üzerine doygun çamur

halini alana kadar saf su eklendi. Toprak su karışımı yaklaşık 15 dakika cam baget ile

karıştırldı. Daha sonra yarım saat bekletilen bu karışıma Hanna E.C. 211 marka

konduktivite aletinin (Şekil III-1.) elektrodu hiç hava kalmayacak şekilde batırıldı.

55

Konduktivite aletinden toprağın iletkenliği ve toplam çözünmüş tuz miktarları

ölçüldü (Black, 1968).

III.1.1.3. Toprakların Bünyelerinin (Tekstürlerinin) Saptanması

(Bouyucos Hidrometre Yöntemi)

Disperse edilmiş bir toprak süspansiyonunda, belirli yükseklikten belirli bir

süre içinde dibe çöken toprak taneciklerinin miktarlarına bağlı olarak süspansiyonun

yoğunluğunda bir azalma meydana gelir. Toprak taneciklerinin süspansiyon içindeki

düşme hızları taneciklerin büyüklüklerinin karesiyle doğru orantılıdır. Dolayısıyla

belli bir süre sonra toprak süspansiyonunun yoğunluğunda meydana gelecek azalma

toprak taneciklerinin büyüklüklerinin bir göstergesi olacaktır. Bu ilişkiden

yararlanarak uzun bir cam silindir içerisinde bulunan toprak süspansiyonunun belirli

derinliğinde belli sürelerde hidrometre ile yoğunluk okumaları yaparak toprak

taneciklerinin büyüklükleri, dolayısıyla bünyesi hakkında bilgi edinmek mümkündür.

Bouyucos Hidrometre Yöntemi yukarıdaki ilkeye dayanılarak geliştirilmiş özel

taksimatlı bir hidrometre (Şekil III-2.) yardımıyla kolay ve süratli bir bünye tayin

etme yöntemidir.

Gerekli Alet ve Malzemeler

1. Hassas terazi

2. Elektrikli karıştırıcı

3. Bouyucos Hidrometresi

4. 1 litrelik taksimatlı silindir

5. 50 ºC’lik termometre

6. Ucunda delikli disk bulunan süspansiyon karıştırıcı çubuğu

7. Ucu lastikli cam çubuk

8. 250 ml’lik beher

9. Saf su

10. Kronometre

11. Kalgon (sodyum hesameta fosfat) çözeltisi

Analizin Yapılışı

1. Kumlu tın veya daha ağır bünyeli topraklar için 50 g hava kuru toprak

tartılarak 250 ml’lik bir behere konur. Bunun üzerine 10 ml kalgon çözeltisi;

kalgon yoksa 5 ml NaOH ve 5 ml. doymuş sodyum oksalat çözeltileri ilave

56

edilerek, saf su ile yaklaşık olarak 150 ml.’ye tamamlanır. Cam çubukla iyice

karıştırılıp beklemeye bırakılır.

2. 8-16 saat bekletilmiş örnek, bir pisetle karıştırma aletinin kabında yıkanır.

Üstte 2-3 cm boşluk kalıncaya kadar saf su ilave edilir ve kap karıştırma

aletindeki yerine yerleştirilir. Kumlu topraklar 5 dakika, tınlı topraklar 10

dakika killi topraklar ise 15 dakika müddetle karıştırılır.

3. Karıştırma bitince örnek, bir litrelik silindire yıkanarak aktarılır. Silindirdeki

süspansiyon damıtık su ile bir litreye tamamlanır.

4. Silindirin içindeki süspansiyon, ucunda delikli bir disk bulunan karıştırma

çubuğunun 20 defa aşağı yukarı hareket ettirilmesi ile iyice karıştırılır ve

çubuk süspansiyondan çıkarıldıktan tam 40 saniye sonra okuma yapılır.

Okuma yapıldıktan sonra hidrometre çıkartılır ve süspansiyonun sıcaklığı

tespit edilir.

İki saat bekletildikten sonra ikinci bir hidrometre okuması yapılır ve yine

süspansiyonun sıcaklığı tesbit edilir (Gee and Bauder, 1986).

Değerlendirme: Okunan değerlere göre toprağın tekstürü belirlenir.

Şekil III-2. Bouyucos Hidrometresi

57

III.1.1.4. Toprakta Kalsiyum Karbonat Tayini

Bu yöntemin kuralı, toprağın seyreltik HCl ile Scheibler kalsimetresinde işleme

tabi tutulması ile karbonatlardan çıkan CO2 gazının kapalı bir boruda tutulması ve

hacminin ölçülmesi ile ve bu hacimden giderek toprağın karbonat kapsamının

hesaplanmasına dayanır (Tüzüner, 1990).

İşlemler

Önceden analize hazırlanmış topraktan kireç kapsamına göre 0.5 veya 1.0 g

toprak tartılarak kalsimetre (Şekil III-3.) şişelerine konulur. Önceden hazırlanan HCl

çözeltisi bir piset yardımıyla kalsimetre tüplerine taşmayacak şekilde konur. Bu

tüpler bir pens yardımıyla dikkatlice kalsimetre şişelerinin içine yerleştirilir.

Kalsimetre şişesinin kapağı kapatılıp, kalsimetredeki boruların sıfır ayarı

yapılmadan, kalsimetre tüpündeki HCl ile kalsimetre şişesinin içinde önceden tartılı

bulunan toprak yeter miktarda da olsa temasa geçmemelidir. Tüpler kalsimetre

şişesine konulduktan sonra şişenin ağzı kalsimetredeki dereceli tüpe bağlantılı lastik

bir tıpa ile dikkatlice ve sıkıca kapatılır. Dereceli borunun vanası açık tutularak, su

dolu ağırlık aşağı yukarı hareket ettirilerek kalsimetredeki iki borunun içindeki su,

dereceli olana bakılarak sıfırlanır. Vana kapatılarak dereceli borunun açık hava ile

teması kesilir. Kalsimetre şişesi yavaş yavaş yana yatırılarak asit ile toprak temasa

getirilmeye başlanır. Aynı anda su dolu ağırlık aşağıya doğru çekilerek borulardaki

su düzeyi düşürülür ve açık ağızlı borudan suyun taşması önlenir. Kalsimetre

tüpündeki asit tamamen dökülerek toprak ile asitin, iyice teması sağlanır. Sonra

toprak kalsimetre şişesinin kenarlarına bulaşmayacak şekilde şişe hafifçe çalkalanır.

Kalsimetreye bağlı su dolu erlenden hiç kabarcık çıkmayıncaya kadar çalkalamaya

devam edilir. Daha sonra kalsimetre bu durumda iken su dolu ağırlık ile aşağı yukarı

oynanarak dereceli ve derecesiz borudan hacim okuması yapılır ve not edilir. Bu ana

kadar ne dereceye bağlı vana açılmalı ne de kalsimetre şişesini kapayan tıpa

açılmalıdır. Okuma yapıldıktan sonra yeni bir örneğe geçilerek bu işlemler aynen

tekrar edilir. Bu işlemlerden önce işlemin yapıldığı odanın sıcaklığı ve barometre

basıncı ayrıca not edilir (Tüzüner, 1990). Okunan değerlere göre toprak karbonat

içeriğine göre sınıflandırılır.

58

Şekil III-3. Scheibler kalsimetresi (Sakçalı, 2004)

III. 1.1.5. Toprakta Total Azot Tayini

(Modifiye Edilmiş Kjeldahl Metodu)

Toprak azotunun büyük bir kısmı organik formdadır. Çok az miktarı ise

amonyak ve nitrat formunda bulunmaktadır. Bu metod ile topraktan organik formda

bulunan azot ile amonyum formunda bulunan inorganik azot tayin edilmektedir. Bu

metotta genel prensip olarak toprak; sülfürik asitle muamele edilerek organik

bileşikler parçalanmakta ve mevcut azot amonyum formuna dönüştürüldükten sonra

alkali ortamda distile edilmek suretiyle amonyak açığa çıkmakta ve bu amonyak,

borik asitte toplanmaktadır. Borik asitte toplanan bu amonyağın miktarı uygun bir

indikatör kullanılarak standart sülfürik asitle titre edilmek suretiyle tayin

edilmektedir (Tüzüner, 1990).

İşlemler

A-Yakma (Digestion)

- Havada kurutulup öğütülmüş ve 0.15 mm’lik elekten geçirilmiş toprak

numunesinden 5.0 g tartılır. Organik topraklardan 1-2 g, kumlu ve

organik madde bakımından fakir topraklardan 10 g alınır. Tartılan

59

numune azotla ilişkisiz bir filtre kağıdına sarılarak Kjeldahl balonunun

(Şekil III-4.) içine bırakılır.

- Üzerine 10 g katalizör tuz ilave edilir.

- Balona 35 ml konsantre H2SO4 konur ve bütün toprak taneleri asitle

ıslatılıncaya kadar balon hafifçe çalkalanır.

- Kjeldahl balonları yakma ocağına yerleştirilir. Balonlar 10-20 dakika

hafif olarak ısıtılır. Balonlardaki köpürme bitince alev yavaş yavaş

artırılmak suretiyle asidin kaynaması sağlanır. Bu durumda ısı 360-400

°C olmalıdır.

- Balonlar yakma süresince 5 dakika ara ile bir amyant eldiven yardımı ile

ekseni etrafında döndürülür.

- Isıtmaya organik madde tamamen parçalanıncaya kadar devam edilir.

- Balonlardaki çözelti hafif grimsi bir renk aldığında yakmanın

tamamlandığı yani organik maddenin tamamen parçalandığı kabul

edilerek ocak söndürülür. Yanma takriben 45-60 dakika arasında

tamamlanır.

- Balonlar, muhtevaları kristalleşmeye başlayıncaya kadar ocak üzerinde

soğumaya bırakılır.

- Soğuyan her balona 300 ml azotsuz saf su ilave edilir ve çalkalanır.

- Balonların içine 3-4 adet cam boncuğu bırakılır (Tüzüner, 1990).

Şekil III-4. Kjeldahl yakma aparatı (Sakçalı, 2004)

60

B-Distilasyon

- 500 ml’lik erlenmayerlerin her birine 50 ml borik asit konur.

- Üzerine 4-6 damla indikatör damlatılır.

- Cam distilasyon tüpünün bir ucu distilasyon cihazına bağlanır, diğer ucu

erlenmayerin içindeki borik asite daldırılır. Tüpün ucunun tamamen borik

asit içinde olmasına dikkat edilmelidir. Aksi takdirde distilasyonda

amonyak kaybı olur.

- Distilasyon cihazının (Şekil III-5.) soğutma suyu musluğu açılır.

- Yakma kısmında sözü edilen işlemleri tamamlanmış olan Kjeldahl

balonu ile elle 45° eğik tutularak diğer elle önceden bir mezüre konmuş

olan % 50’lik sodyum hidroksitten 100 ml balonun eğik tarafına yavaş

yavaş akıtmak suretiyle ilave destilasyon cihazı ile bağlandığında

bağlantının kendiliğinden gevşeyerek amonyak kaybına neden olacağı

için sodyum hidroksitin balon boyunun mümkün olduğu kadar aşağısına

akacak şekilde dökülmesi gerekmektedir.

- Sodyum hidroksit ağırlığı nedeniyle balonun dip kısmında toplanır.

Balon çalkalanmadan distilasyon cihazına derhal takılır ve yerine

takıldıktan sonra çalkalanmak suretiyle içeriğin karışması sağlanır.

- Derhal distilasyon ocağı yakılır.

- Isı yavaş yavaş yükseltilir ve distilasyona erlenmayerdeki distile edilen

çözelti miktarı yaklaşık olarak 200 ml’yi geçinceye kadar devam edilir.

- Erlenmayerler distilasyon cihazından çıkarılır.

- Ocaklar söndürülür ve soğutucuya giden su kesilir.

- Erlenmayerlerdeki distile edilen çözeltiler oda ısısına gelinceye kadar

soğutulur.

- Distilasyon sonunda meydana gelen amonyum borat standart H2SO4 ile

titre edilir ve titrasyon değerleri kaydedilir (Jones, 1987).

61

Şekil III-5. Kjeldahl distilasyon cihazı (Sakçalı, 2004)

III.1.1.6. Toprakta Potasyum Tayini

Bu metodun kuralı, toprakta bulunan potasyumu 1 N amonyum asetat (pH 7.0)

çözeltisi ile açığa çıkararak çözeltiye geçen potasyumun fleymfotometrede okunması

ve okunan değerinin aynı koşullarda hazırlanmış ve içindeki potasyum miktarı

bilinen standartlarla kıyaslanması kuralına dayanır (Tüzüner, 1990).

İşlemler

Ekstraksiyon çözeltisi litrelik bir balona yaklaşık 700-800 ml saf su konduktan

sonra, üzerine 57 ml derişik asetik asit eklenerek çalkalanır. Bu karışımın üzerine 68

ml derişik amonyak eklenir, iyice çalkalanır. Çözeltinin pH’ı düşükse, amonyum

hidroksit eklenerek yükseltilir. Yüksekse asetik asit eklenerek pH 7.0’a ayarlanır. Bu

şekilde 1.0 N pH’sı 7.0 olan amonyum asetat çözeltisi hazırlanmış olur.

Bir miktar potasyum klorür 105 °C’de fırında kurutulduktan sonra 7.456 gram

tartılarak litrelik balona konur. Bu miktar ekstraksiyon çözeltisinde erittikten sonra,

aynı çözelti ile balon çizgisine tamamlanır. Bu çözelti 100 meq K/1 kapsar. 100 meq

62

K/1’lik standart potasyum çözeltisinde 0.0 (kontrol), 2.0, 4.0, 6.0, 8.0, 10.0, 12.0 ve

15.0 ml çekilerek 500 ml’lik balona konur. Bu balonlar sırasıyla 0.0, 0.4, 1.2, 1.6,

2.0, 2.4 ve 3.0 meq K/l kapsarlar. Bu balonlardaki çözelti doğrudan doğruya

fleymfotometrede okumaya alınır ve okunan rakamlar kaydedilir (Tüzüner, 1990).

Çalışmamızda Jenway flame photometer marka fleymfotometre (Şekil III-6.)

kullanılmıştır.

Şekil III-6. Fleymfotometre cihazı

III.1.1.7.Toprakta Fosfor Tayini

(Olsen ve Arkadaşları Yöntemi)

Bu metodun prensibi, toprakta bulunan fosforu sodyum bikarbonat (0.5 M

NaCO3 pH 8.5) çözeltisi ile açığa çıkararak çözeltide bulunan fosforun miktarına

göre mavi renk oluşturan bir ortamda fosforu bağlayıp, indirgeyerek elde edilen mavi

rengin yoğunluğunun spektrofotometrede (Şekil III-7.) okunması ve okunan değerin

Spektrofotometrede aynı koşullarda hazırlanmış ve içindeki fosfor miktarı bilinen

standartlarla kıyaslanması esasına dayanır.

63

Şekil III-7. Spektrofotometre cihazı

İşlemler

0.1 mg P kapsayan çözeltiden 0.0 (kontrol), 0.5, 1.0, 1.5, 2.0, 2.5, 3.0, 3.5, 4.0,

4.5, 5.0 ml çekilerek 25 ml’lik balonlara konur. Bu ml’ler sırasıyla 0.0, 0.0005, 0.050

mg P kapsarlar. Balonların üzerine 5.0 ml ekstrasyon çözeltisi piset yardımıyla saf

su ile iyice yıkanarak hacimleri saf su ile yaklaşık olarak 20 ml’ye getirilir.

Üzerlerine 1.0 ml kalay klorür çözeltisinden konur. Kalay klorür ekleyince çözeltide

fosfor içeriğine göre değişen bir mavi renk oluşur. Oluşan mavi rengin yoğunluğu 10

dakika sonra spektrofotometre veya kalorimetrede 660 nm dalga boyunda okunur ve

rakamları kaydedilir (Tüzüner, 1990).

III.1.1.8.Toprakta Sodyum Analizi

Toprak örneklerinde sodyum analizi yapmak için, potasyumda olduğu gibi

glacial asetik asite-amonyak çözeltisi hazırlandı. Bu çözeltiye saf su eklenerek

çözelti 1 lt’ye tamamlandı. Hazırlanan reaktifin 250 ml’si 10 g toprak örneği ile 500

ml.’lik şişeye kondu. Bu karışım çalkalayıcı (Şekil III-8.) ile 1 saat çalkalandı. Elde

edilen karışım süzgeç kağıdından geçirilerek ölçüme hazır hale getirildi. Aynı

işlemler kör çözelti ve standart test çözeltileri için de uygulandı.

Standart test çözeltisi hazırlamak için 1.9068 g NaCl saf suda çözülerek

1lt’ye tamamlandı. Bu çözeltiden birinci balon jojeye 0, ikinciye 10, üçüncüye 20 ve

sonuncuya 100 ml olmak üzere 11 örnek hazırlandı. Her örneğe toprak çözeltisi

hazırlamak için kullanılan reaktiften ilave edildi.

64

Analizden önce alev fotometresinin kısımları ve gaz basıncı kontrol edildi ve

standart test çözeltileriyle ayar yapıldı. Aletin kararlılığının kontrol edilmesi için 0 ve

100 ml.’lik standart test çözeltileri tekrar ölçüldü.

Standart test çözeltilerinde yapılan ölçümler sonucu kalibrasyon eğrisi

hazırlandı . Bu eğriden hareketle çıkartılan formülde y’ye karşılık gelen x değerleri

hesaplandı. Örneklerin verdiği absorbans değerlerine karşılık gelen sodyum

miktarları saptandı (Öztürkve ark., 1997).

Şekil III-8. Çalkalayıcı (Sakçalı, 2004)

Aşağıdaki tabloda, toprağın fiziksel ve kimyasal değerlerinin tesbitinde

kullanılan cihazlar topluca görülmektedir (Tablo III-1.):

65

Tablo III-1. Toprak analizinde kullanılan cihazlar

ANALİZLER KULLANILAN CİHAZLAR

Toplam Eriyebilen (Soluble) Tuz KONDUKTİVİTE

İletkenlik KONDUKTİVİTE

pH pH METRE

FİZİ

KSE

L A

NA

LİZ

LER

Toprak bünyesi HİDROMETRE

Kireç (%) KALSİMETRE

Azot (%) KJELDAHL YAKMA APARATI KJELDAHL DİSTİLASYON CİHAZI

Fosfor (%) SPEKTROFOTOMETRE

Potasyum (%) ALEV FOTOMETRESİ

KİM

YA

SAL

AN

AL

İZL

ER

Sodyum (%) ALEV FOTOMETRESİ

III.1.2. Bitki Analizinde Kullanılan Yöntemler

Bitkide Azot tayini; salisilik-sülfirik asit karışımı ile yaş yakma yöntemi

(Mikrodalga fırında) ile 2 tekrarlı olarak bulunmuştur. Azot, Sodyum, ve Fosfor 5

bitki üzerinde havanda dövme, kuru yakma yöntemi kullanılarak Varian marka ICP-

AES cihazıyla ölçüldü (Şekil III-9.). Potasyum ise Alev Fotometresi yöntemi ile

ölçülüp bulunmuştur.

66

Şekil III-9. ICP - AES cihazı

III.1.3. Çimlenme Deneyleri

Çimlenme deneyleri çerçevesinde Centaurea kilaea ve C. consanguinea

tohumlarının çimlendirilmesi ve uyku durumunun kaldırılması için gerekli olan

koşulların bulunması ve bazı çevresel faktörlerin çimlenme verimliliğine etkisinin

incelenmesi amaçlanmıştır. Bunun için farklı ortamlar hazırlanarak, tohumların

çimlenmesi gözlenmiştir.

Yapılan deneylerde değişik lokalitelerden toplanan tohumlar kullanılmıştır.

Tohumlar öncelikle yıkanmış ve 0.05 M Sodyum tiyo sülfat içerisinde 1 gün

bekletilerek çimlenme sırasında meydana gelebilecek mantar oluşumu önlenmiştir.

Bu tohumlar üç defa saf sudan geçirilerek üzerindeki kimyasal madde kalıntılarından

arındırılmış ve çimlenme için hazır hale getirilmiştir. Çimlenme için kullanılan petri

kutuları, pamuk ve filtre kağıdı otoklavlanarak sterilize edilmiştir. Deneyler

süresince sıcaklık sabit tutulmuş ve beyaz ışık kaynağı (8 saat aydınlık, 16 saat

karanlık günlük fotoperiyot) kullanılmıştır.

Farklı sıcaklık ve tuz konsantrasyonlarında ortalama su alımları incelenmiştir.

2, 4, 8, 24 ve 48 saat aralıklarında 0.005 g tohum, Cas ME-410 marka hassas

terazide tartılmıştır (Şekil III-10.).

67

Şekil III-10. Çimlenme deneylerinde kullanılan hassas terazi

Su alınımı ölçülecek olan tohumlar öncelikle petri kabı içerisindeki saf suya

konularak tohumların yüzmeleri sağlandı. Daha sonra tohum grupları sıcaklık etkisi

deneyleri için -18 °C buzdolabında, 5, 22 ve 35 °C’lerdeki elektro-mag M 6040 P

marka inkübatöre (Şekil III-11.) yerleştirildi. Ayrıca farklı tuz konsantrasyonlarının

etkisinin araştırılması için tohum gurupları, 0.1, 0.2, 0.3, 0.4, 0.5 M’lık çözeltilere

oda sıcaklığında bırakıldı. Belirlenen süreler sonunda çözeltilerden çıkartılan

tohumlar tartılarak ölçülen değerler kaydedilmiştir.

Şekil III-11. Çimlenme deneylerinde kullanılan inkübatör

68

Farklı pH değerlerinin çimlenme üzerine etkilerine bakılması amacıyla,

hazırlanan petrilere 20 tohum pH’ları 5, 6, 7, 8 ve 9 olan asetat tampon çözeltileri

eklendi ve tohumlar oda sıcaklığında çimlenmeye bırakıldı.

Temmuz 2009’da toplanan C. kilaea ve C. consanguinea tohumlarının bir

kısmı zarf içerisinde oda sıcaklığında kutu içerisinde saklanırken bir kısmı da yine

zarf içerisinde +4°C’de buzdolabında saklandı. Daha sonra oda sıcaklığında

saklanan tohumlar dört haftalık periyotlarla hazırlanan petrilerde yine oda

sıcaklığında çimlenmeye bırakıldı. Her bir deney serisinde her bir konsantrasyon için

100 adet olgun tohum kullanılmıştır. Çimlenme süresince her deney serisinde

uygulanan işlemler aynı zamanda ve eşit olarak uygulanmıştır. Buzdolabında

saklanan tohumlar toplandıktan on ay sonra oda sıcaklığında çimlenmeye bırakıldı.

Çimlenmede tuzun etkisinin görülmesi amacı ile önceden sterilize edilerek

hazırlanan tohumlar içerisine pamuk ve filtre kağıdı yerleştirilen petri kapları

içerisine düzenli bir şekilde yerleştirildi. Hazırlanan 1 M’lık NaCl stok çözeltisi

seyreltilerek sırası ile 0.1, 0.2, 0.3, 0.4, 0.5 M’lık 50 ml. tuz çözeltileri hazırlandı.

Bu çözeltiler taşmayacak şekilde yavaşça üzerleri işaretlenen petrilere döküldü.

Buharlaşmanın en aza indirilmesi amacı ile petrilerin üzeri kapaklarla kapatıldı.

Çimlenme için hazır hale getirilen örnekler oda sıcaklığında güneş ışığı alacak

şekilde bir ortamda bırakıldı.

Işığın C. kilaea ve C. consanguinea tohumunun çimlenmesi üzerine etkisinin

incelenmesi için 20 tohum konulan petriler hazırlandı. Oda sıcaklığında bir örnek

güneş ışığı alabilecek bir ortama, bir örnek karanlığa, diğer bir örnek ise 421 L.

şiddetindeki ışık altında deney sonuna kadar sürekli aydınlattığı ortama bırakıldı.

Karanlığa bırakılan örneğin etrafı yeşil jelatin ile kaplandı. Işık geçirmeyen bir

kutuya konarak çimlenmeye bırakıldı. Çimlenme kontrolleri yine karanlık bir

ortamda gerçekleştirildi. Işık altında çimlenen tohumların ampulün sıcaklığından

etkilenmemesi için ışık kaynağı tohumlardan 100 cm uzakta tutuldu. Çimlenme

yüzdelerinin tespiti içinde çimlenen tohumların sayısı toplam tohum sayısına

oranlandı.

69

BÖLÜM IV

IV. SONUÇLAR VE TARTIŞMALAR

SONUÇLAR

IV.1. Toprak ve Bitki Örnekleri Analiz Sonuçları

Bilindiği gibi autekolojik çalışmaların esası, herhangi bir türe ait tek bir birey

ya da birey topluluğunun yetişme koşulları, yaşadığı habitatın özellikleri, biyoiklimi,

yetiştiği toprağın fiziksel ve kimyasal özellikleri, bitki-toprak ilişkileri, topraktan

element alımı, bitkinin büyüme ve üreme özellikleri gibi konulardır. Bu çalışmada

Centaurea kilaea ve C. consanguinea türlerinin autekolojik özellikleri tespit

edilmiştir.

Autekolojik çalışmalar, her bitki türü için yapılabilse de genellikle yayılışı

sınırlı, endemik, nadir ya da tehdit altında bulunan, yok olma tehlikesiyle karşı

karşıya, sınırlı bulunan ya da ekonomik yönden önem taşıyan türler üzerinde

yapılırsa çok daha yararlı ve pratik yönden uygulanabilir sonuçlar alınabilmektedir.

Çalıştığımız bitkinin endemik olması bu çalışmanın önemini de arttırmıştır.

Bir türün biyolojik karakterini ortaya koyabilmek için, onun yaşadığı çevrenin

bilinmesi önemlidir ancak, çevre faktörleri ve bunların birbiriyle olan ilişkileri çok

karışık ve kolay anlaşılamayacak kadar iç içedir. Bir başka deyişle; çevre çok karışık

bir faktörler birliğidir (Doğan ve Mert, 1998). Bilim adamları, canlıların yaşamında

hayati öneme sahip bu karışık faktörler birliğini iklim, topoğrafya ve toprak olmak

üzere üç büyük gruba ayırmışlardır. Ayrıca her grubun içinde de çok çeşitli bilim

disiplinlerinin çalışma konuları bulunur. Bu karışık faktörlerin bir kısmı canlıların,

dolayısıyla bitkilerin hayatının her safhasında doğrudan doğruya etkili olmaktadır ve

bir kısmı da canlıları dolaylı olarak etkilemektedir.

Bir türün ekolojik başarısı, yaşadığı çevreye uyabilme ve biraz da çevredeki

canlılarla biyotik ilişkiler kurabilme yeteneğine bağlıdır. Türlerin bulunduğu çevre

şartlarındaki büyüme, gelişme ve yayılma yeteneğine onun ekolojik hoşgörülüğü

(ekolojik amplitud) denir (Doğan ve Mert, 1998).

70

Türlerin ekolojik töleransı her ne kadar genetik, ekotip ve biyotipin fenotip

görünüşlerine göre şekillense de sınırlarının çizilmesinde çevre faktörlerinin etkisi

unutulmamalıdır. Hatta bazı bilim adamlarına göre bir türün büyümesi, gelişmesi ve

yayılışı önce iklim faktörleri tarafından kontrol edilir (Çetik, 1973). Bu yüzden

birçok araştırmacı, önceden beri ekolojik faktörlerin bitki büyümesi, gelişmesi ve

yayılmasına olan etkilerini belirleyebilmek için araştırmalar yapmaktadırlar

(Zabunoğlu ve ark., 1978). Nitekim İstanbul Avrupa yakası Karaburun sahilinden

ve Anadolu yakası Şile Sofular köyündeki sahil kumullarının 1-20 metre arasından

toplanan C. kilaea az yağışlı Akdeniz ikliminde, Amasya merkezindeki Şehcui

mahallesinden 390-400 metre arası toplanan C. consanguinea yarı kurak Akdeniz

ikliminde, Samsun’un Havza ilçesinde 700-800 metre arasından toplanan C.

consanguinea yağışlı Akdeniz ikliminde gelişir.

Yukarıdaki ifadelerden de anlaşılacağı gibi, bitkilerle toprak arasında sıkı bir

ilişki bulunmaktadır. Zira bitkinin kökleriyle tutunduğu ve beslendiği ortam,

topraktır. Bitki bünyesini oluşturan elemanların çoğunu topraktan alır. Bu bakımdan

başka bitkiler üzerinden geçinen asalak bitkiler hariç, hemen hemen bütün bitkiler bir

kök sistemi ile toprağa bağlıdırlar (Dönmez, 1985).

Yer kabuğunun ince bir tabakasını oluşturan toprak, oldukça karmaşık bir

yapıya sahiptir. Bu karmaşık yapının oluşumunda anakaya, iklim, topoğrafya,

organizmalar ve zaman faktörü rol oynamaktadır. Hatta yer şekilleri, taban suyu,

toprak suyu ve insanoğlunun ekonomik faaliyetleri de bu işte rol oynar. Bütün bu

faaliyetler sonucu parçalanan kayalar, toprak bileşiğinin inorganik yapısını oluşturur.

Bu inorganik yapıya çürüyen organizmaların da karışmasıyla toprağın oluşumu ve

olgunlaşması tamamlanır (Kaya, 1991).

Uzun bir süreçte oluşmasını tamamlayan toprak; derinliği, tekstürü, strüktürü,

toprak suyu, toprak gazları, pH ve tuzluluğu ile fiziksel ve kimyasal bir yapı

kazanmaktadır. Örneğin: sıkı yapılı topraklarda su ve hava kolaylıkla dolaşamadığı

gibi fazla gevşek yapılı topraklarda da suyun derinlere sürüklenmesine ve bitkilerin

bu sudan faydalanmamasına neden olur. Yine killi topraklar geçirimsiz oldukları

için, bünyelerinde suyu tutarlar, toprağı yapışkan hale getirirler ve böylece suyun

derinlere sızmasını önlerler. Kalkerli topraklar sıcak topraklardır ve düşük

sıcaklıkların bitkilere olan zararlarını azaltırlar (Dönmez, 1985).

Yukarıda bahsedilen toprak bitki ilişkilerinden dolayı, çalışma materyali olan

C. kilaea Boiss. ve C. consanguinea DC. (Compositae / Asteraceae) yetiştiği

71

toprakların fiziksel ve kimyasal analizleri yapılmış olup elde edilen bulgular aşağıda

belirtilmiştir.

IV.1.1.Toprak Değerleri

IV.1.1.1. Centaurea kilaea’nın Yaşadığı Alanlardaki Toprak Özellikleri

İstanbul’un Avrupa yakası Çatalca ilçesine bağlı Karaburun sahilinden

23.06.2009 tarihinde İstanbul’un Anadolu yakası Şile ilçesinin Sofular köyünden

01.07.2009 tarihinde toplanan bitkilerin dağılım gösterdiği lokalitelerin topraklarının

kumlu olduğu görülmektedir.

Toprak kimyasal özellikler itibariyle incelendiğinde ise şu sonuçlar elde

edilmiştir: Karaburun’daki toprakların toprak reaksiyonu hafif bazik olup minimum

pH 6.94 maksimum pH 7.28, ortalama pH değeri ise 7.08 olduğu görülmektedir.

Aynı bitkinin Şile’den toplanan örneklerinin yetiştiği toprağın ise pH değerleri

Amasya’daki toprağın pH değerine yakın olmakla beraber biraz daha yüksektir.

Şöyle ki minumum pH 7.81 maksimum pH 7.85 ortalama pH değeri ise 7.82’dir.

Centaurea kilaea’nın dağılım gösterdiği lokalitelerdeki pH değerleri tablo

halinde aşağıda sunulmaktadır (Tablo IV-1.):

Tablo IV-1. Centaurea kilaea’nın dağılım gösterdiği lokalitelerdeki pH değerleri

Lokaliteler pH Min. - Max. pH değeri Ortalama pH değeri

Karaburun 1 7.28 Karaburun 2 6.94 Karaburun 3 6.97 Karaburun 4 7.05 Karaburun 5 7.18

6.94 - 7.28 7.08

Sofular Köyü 1 7.83 Sofular Köyü 2 7.81 Sofular Köyü 3 7.82 Sofular Köyü 4 7.85 Sofular Köyü 5 7.82

7.81 - 7.85 7.82

C. kilaea’nın Karaburun’da yetiştiği topraklarda N değerleri incelendiğinde

oldukça farklı sonuçlar elde edilmektedir. Topraktaki minimum N değeri % 0.021

maksimum değer % 0.200 ortalama değer ise % 0.0928’dir. Aynı türün Sofular

köyünde dağılım gösterdiği toprak değerleri Karaburun’daki toprak değerlerine göre

72

daha düşüktür. Şöyle ki Sofular köyündeki topraklarda minimum N değeri % 0.007

maksimum N değeri % 0.049 ortalama değer ise 0.0272’dir.

C. kilaea’nın Karaburun ve Sofular köyünde yetiştiği toprakların N değerleri

yüzde olarak aşağıda gösterilmiştir (Tablo IV-2.):

Tablo IV-2. C. kilaea’nın Karaburun ve Sofular köyünde yetiştiği toprakların N

değerleri

Lokaliteler N değerleri (%)

Min. - Max. N değerleri (%)

Ortalama N değerleri (%)


0.021 - 0.200 0.0928


0.007 - 0.049 0.0272

C. kilaea’nın Karaburun’da yetiştiği topraklarda P değerleri incelendiğinde şu

sonuçlar elde edilmektedir: Topraktaki minimum P değeri 7.52 mg/kg (%

0.000752) maksimum değer 10.52 mg/kg (% 0.001052) ortalama değer ise 9.234

mg/kg (% 0.0009234 )’dır. Aynı türün Sofular köyünde dağılım gösterdiği toprak

değerlerinin Karaburun’daki toprak değerlerine yakın olmakla birlikte biraz daha

yüksek olduğu dikkat çekmektedir. Şöyle ki Sofular köyündeki topraklarda

minimum P değeri 10.41 mg/kg (% 0.001041) maksimum P değeri 11.80 mg/kg

(% 0.001180) ortalama değer ise 11.104 mg/kg (% 0.0011104)’dır.

C. kilaea’nın Karaburun ve Sofular köyünde yetiştiği toprakların P değerleri

mg/kg ve yüzde olarak aşağıda sunulmaktadır (Tablo IV-3.):

73

Tablo IV-3. C. kilaea’nın Karaburun ve Sofular köyünde yetiştiği toprakların P

değerleri

Lokaliteler P değerleri (mg/kg)

Min. - Max. P değeri (mg/kg)

Ortalama P değeri (mg/kg)

Karaburun 1 8.59 (% 0.000859) Karaburun 2 9.295 (% 0.0009295) Karaburun 3 7.52 (% 0.000752) Karaburun 4 10.52 (% 0.001052) Karaburun 5 10.245 (% 0.0010245)

7.52 (% 0.000752) 10.52 (% 0.001052)

9.234 (% 0.0009234)

Sofular Köyü 1 10.41 (% 0.001041) Sofular Köyü 2 11.49 (% 0.001149) Sofular Köyü 3 10.46 (% 0.001046) Sofular Köyü 4 11.36 (% 0.001136) Sofular Köyü 5 11.80 (% 0.001180)

10.41 (% 0.001041) 11.80 (% 0.001180)

11.104 (% 0.0011104)

K’nın Karaburun topraklarındaki minimum değeri 97.8305 mg/kg (%

0.00978305) maksimum miktarı 141.7275 mg/kg (% 0.01417275) ortalama değeri

ise 123.2349 mg/kg (% 0.01232349)’dır. C. kilaea’nın Sofular köyünde dağılım

gösteren örneklerinin toplandıkları toprakların K değerlerinde ise oldukça düşük bir

miktar ve yüzde tespit edilmektedir. Bu lokalitelerdeki K’nın minimum değeri

18.484 mg/kg (% 0.0018484) maksimum değeri 45.5385 mg/kg (% 0.00455385)

ortalama değerinin ise 30.5004 mg/kg (% 0.00305004) olduğu görülmektedir.

C. kilaea’nın dağılım gösterdiği Karaburun ve Sofular köyü lokalitelerindeki K

değerleri tablo (Tablo IV-4.) halinde aşağıda sunulmaktadır:


lokalitelerindeki K değerleri

Lokaliteler K değerleri (mg/kg)

Min. - Max. K değeri (mg/kg)

Ortalama K değeri (mg/kg)

Karaburun 1 99.853 (% 0.0099853 ) Karaburun 2 141.5715 (% 0.01415715) Karaburun 3 135.192 (% 0.0135192) Karaburun 4 141.7275 (% 0.01417275) Karaburun 5 97.8305 (% 0.00978305)

97.8305 (% 0.00978305) 141.7275 (% 0.01417275)

123.2349 (% 0.01232349)

Sofular Köyü 1 18.484 (%0.0018484) Sofular Köyü 2 23.194 (% 0.0023194) Sofular Köyü 3 29.3805 (% 0.00293805) Sofular Köyü 4 45.5385 (% 0.00455385) Sofular Köyü 5 35.905 (% 0.0035905)

18.484 (% 0.0018484) 45.5385 (% 0.00455385)

30.5004 (% 0.00305004)

74

Na’nın Karaburun topraklarındaki minimum değeri 1.015 mg/kg (%

0.0001015) maksimum değeri 1.6 mg/kg (% 0.00016) ortalama değeri ise 1.3358

mg/kg (% 0.00013358)’dır. C. kilaea’nın Sofular köyünde dağılım gösteren

örneklerinin toplandıkları toprakların sodyum değerlerinde ise biraz daha yüksek bir

miktar ve yüzde tespit edilmektedir. Bu lokalitelerdeki sodyumun minimum değeri

1.59 mg/kg (% 0.000159) maksimum değeri 2.39 mg/kg (% 0.000239) ortalama

değeri ise 2.048 mg/kg (% 0.0002048) olduğu görülmektedir.

C. kilaea’nın dağılım gösterdiği Karaburun ve Sofular köyü lokalitelerindeki

Na değerleri (Tablo IV-5.) aşağıda sunulmaktadır:


lokalitelerindeki Na değerleri

Lokaliteler Na değerleri (mg/kg)

Min. - Max. Na değerleri (mg/kg)

Ortalama Na değeri (mg/kg)


1.015 (% 0.0001015) 1.6 (% 0.00016)

1.3358 (% 0.00013358)


1.59 (% 0.000159) 2.39 (% 0.000239)

2.048 (% 0.0002048)

Kalsiyum karbonatın Karaburun topraklarındaki minimum değeri % 60.212

maksimum miktarı % 60.508 ortalama değeri ise % 60.3701’dir. C. kilaea’nın

Sofular köyünde dağılım gösteren örneklerinin toplandıkları toprakların Kalsiyum

karbonat değerlerinde ise Karaburun’daki topraklara oranla oldukça düşük bir

yüzde tespit edilmektedir. Bu lokalitelerdeki Kalsiyum karbonatın minimum değeri

% 22.595 maksimum değeri % 23 ortalama değeri % 22.844 olduğu görülmektedir.

C. kilaea’nın dağılım gösterdiği Karaburun ve Sofular köyü lokalitelerindeki

kalsiyum karbonatın değerleri tablo halinde aşağıda gösterilmiştir (Tablo IV-6.):

75


lokalitelerindeki kalsiyum karbonatın değerleri

Lokaliteler CaCO3

değerleri (%) Min. - Max. CaCO3

değerleri (%) Ortalama CaCO3

değerleri (%) Karaburun 1 60.212 Karaburun 2 60.276 Karaburun 3 60.3725 Karaburun 4 60.482 Karaburun 5 60.508

60.212 - 60.508 60.3701

Sofular Köyü 1 22.970 Sofular Köyü 2 22.910 Sofular Köyü 3 22.745 Sofular Köyü 4 22.595 Sofular Köyü 5 23

22.595 - 23 22.844

C. kilaea’nın yetiştiği Çatalca’nın Karaburun sahilleri ve Şile’nin Sofular

köyündeki topraklarında T.E.T. (Toplam eriyebilen tuz) ölçümleri incelendiğinde

T.E.T oranı ölçümlerinin Karaburun bölgesindeki topraklarda daha yüksek olduğu

görülmüştür. Şöyle ki Karaburun’da minimum T.E.T. değeri 273 mg/l maksimum

T.E.T. değeri 296 mg/l ortalama T.E.T. değeri 285 mg/l’dir. Sofular köyünde ise

minimum T.E.T. değeri 102 mg/l maksimum T.E.T. değeri 129 mg/l ve ortalama

T.E.T. değeri 112 mg/l’dir.

C. kilaea’nın Karaburun ve Sofular köyündeki yetiştiği toprakların T.E.T.

değerleri mg/l olarak aşağıda (Tablo IV-7.) gösterilmiştir:

Tablo IV-7. C. kilaea’nın Karaburun ve Sofular köyündeki yetiştiği toprakların

T.E.T. değerleri

Lokaliteler T.E.T değerleri (mg/l)

Min. - Max. T.E.T değerleri (mg/l)

Ortalama T.E.T değerleri (mg/l)

Karaburun 1 273 Karaburun 2 292 Karaburun 3 288 Karaburun 4 277 Karaburun 5 296

273 - 296 285

Sofular Köyü 1 129 Sofular Köyü 2 102 Sofular Köyü 3 117 Sofular Köyü 4 103 Sofular Köyü 5 107

102 - 129 112

76

C. kilaea’nın yetiştiği Çatalca’nın Karaburun sahilleri ve Şile’nin Sofular

köyündeki topraklarında iletkenlik değerleri ölçümleri incelendiğinde iletkenlik

oranı ölçümlerinin Karaburun bölgesindeki topraklarda daha yüksek olduğu

görülmüştür. Şöyle ki Karaburun’da minimum iletkenlik değeri 224 µS maksimum

iletkenlik değeri 292 µS ortalama iletkenlik değeri 258 µS dir. Sofular köyünde ise

minimum iletkenlik değeri 117 µS maksimum iletkenlik değeri 156 µS ve ortalama

iletkenlik değeri 140 µS dir.

C. kilaea’nın Karaburun ve Sofular köyündeki yetiştiği toprakların iletkenlik

değerleri µS olarak aşağıda tablo (Tablo IV-8.) şeklinde gösterilmiştir:

Tablo IV-8. C. kilaea’nın Karaburun ve Sofular köyündeki yetiştiği toprakların

iletkenlik değerleri

Lokaliteler İletkenlik değerleri (µS)

Min. - Max. İletkenlik değerleri (µS)

Ortalama İletkenlik değerleri (µS)

Karaburun 1 224 Karaburun 2 273 Karaburun 3 258 Karaburun 4 243 Karaburun 5 292

224 - 292 258

Sofular Köyü 1 156 Sofular Köyü 2 117 Sofular Köyü 3 152 Sofular Köyü 4 124 Sofular Köyü 5 150

117 - 156 140

IV.1.1.2. Centaurea consanguinea’nın Yaşadığı Alanlardaki Toprak Özellikleri

Amasya merkezi Şehcui Mahallesi’nden ve Samsun Havza ilçesinden

23.07.2009 ile 12.08.2009 tarihlerinde toplanan bitkilerin dağılım gösterdiği

lokalitelerin topraklarının tınlı olduğu görülmektedir.

Toprak kimyasal özellikler itibariyle incelendiğinde ise şu sonuçlar elde

edilmiştir: Amasya’daki toprakların toprak reaksiyonu hafif bazik olup minimum pH

7.37 maksimum pH 7.49, ortalama pH değerinin ise 7.43 olduğu görülmektedir.

Aynı bitkinin Samsun’dan toplanan örneklerinin yetiştiği toprağın ise pH değerleri

Amasya’daki toprağın pH değerine yakın olmakla beraber biraz daha düşüktür. Şöyle

ki minimum pH 7.11 maksimum pH 7.31 ortalama pH değeri ise 7.2 dir.

Centaurea consanguinea’nın dağılım gösterdiği lokalitelerdeki pH değerleri

(Tablo IV-9.) aşağıda sunulmaktadır:

77

Tablo IV-9. Centaurea consanguinea’nın dağılım gösterdiği lokalitelerdeki pH

değerleri

Lokaliteler pH Min. - Max. pH değeri Ortalama pH değeri

Amasya 1 7.49 Amasya 2 7.37 Amasya 3 7.41 Amasya 4 7.44 Amasya 5 7.46

7.37 - 7.49 7.43

Samsun 1 7.26 Samsun 2 7.31 Samsun 3 7.18 Samsun 4 7.18 Samsun 5 7.11

7.11 - 7.31 7.2

Topraktaki besleyici elementlerin miktar ve yüzdeleri incelendiğinde ise şu

değerler elde edilmektedir:

C. consanguinea’nın Amasya’da yetiştiği topraklarda minimum N değeri %

0.032 maksimum değer % 0.068 ortalama değer ise % 0.0518’dir. Aynı türün

Samsun’da dağılım gösterdiği toprak değerleri Amasya’daki toprak değerlerine

yakındır. Şöyle ki Samsun’daki topraklarda minimum N değeri % 0.017

maksimum N değeri % 0.070 ortalama değer ise % 0.039’dur.

C. consanguinea’nın Amasya ve Samsun’da yetiştiği toprakların N değerleri %

olarak aşağıda sunulmaktadır (Tablo IV-10.):

Tablo IV-10. C. consanguinea’nın Amasya ve Samsun’da yetiştiği toprakların N

değerleri

Lokaliteler N değerleri (%) Min. - Max. N değerleri (%) Ortalama N değerleri (%) Amasya 1 0.046 Amasya 2 0.068 Amasya 3 0.032 Amasya 4 0.052 Amasya 5 0.061

0.032 - 0.068 0.0518


0.017 - 0.070 0.039

C. consanguinea’nın Amasya’da yetiştiği topraklarda P değerleri

incelendiğinde oldukça ilginç bulgular elde edilmektedir. Topraktaki minimum P

değeri 8.13 mg/kg (% 0.000813) maksimum değer 9.585 mg/kg (% 0.0009585)

78

ortalama değeri ise 8.683 mg/kg (% 0.0008683)’dır. Aynı türün Samsun’da dağılım

gösterdiği toprak değerleri Amasya’daki toprak değerlerine yakın olmakla birlikte

biraz daha yüksek olduğu dikkat çekmektedir. Şöyle ki Samsun’daki topraklarda

minimum P değeri 8.17 mg/kg (% 0.000817) maksimum P değeri 10.44 mg/kg (%

0.001044) ortalama P değeri ise 9.328 mg/kg (% 0.0009328)’dır.

C. consanguinea’nın Amasya ve Samsun’da yetiştiği toprakların P değerleri

mg/kg ve yüzde olarak (Tablo IV-11.) aşağıda sunulmaktadır:

Tablo IV-11. C. consanguinea’nın Amasya ve Samsun’da yetiştiği toprakların P

değerleri

Lokaliteler P değerleri

(mg/kg) Min. - Max. P değeri

(mg/kg) Ortalama P değeri

(mg/kg) Amasya 1 8.39 (% 0.000839) Amasya 2 8.13 (% 0.000813) Amasya 3 8.175 (% 0.0008175) Amasya 4 9.135 (% 0.0009135) Amasya 5 9.585 (% 0.0009585)

8.13 (% 0.000813) 9.585 (% 0.0009585)

8.683 (% 0.0008683)

Samsun 1 10.44 (% 0.001044) Samsun 2 9.22 (% 0.000922) Samsun 3 8.66 (% 0.000866) Samsun 4 8.17 (% 0.000817) Samsun 5 10.15 (% 0.001015)

8.17 (% 0.000817) 10.44 (% 0.001044)

9.328

(% 0.0009328)

K’nın C.consanguinea için Amasya topraklarındaki minimum değeri 150.0775

mg/kg (% 0.01500775) maksimum miktarı 228.2825 mg/kg (% 0.02282825)

ortalama değeri ise 219.2615 mg/kg (% 0.02192615)’dır. C.consanguinea’nın

Samsun’da dağılım gösteren örneklerinin toplandıkları toprakların K değerlerinde

ise oldukça yüksek bir miktar ve yüzde tespit edilmektedir. Bu lokalitelerdeki K’nın

minimum değeri 254.0805 mg/kg (% 0.02540805) maksimum değeri 913.9505

mg/kg (% 0.09139505) ortalama değeri ise 582.5865 mg/kg (% 0.05825865) olduğu

görülmektedir.

C. consanguinea’nın dağılım gösterdiği Amasya ve Samsun’a ait

lokalitelerdeki K’nın değerleri (Tablo IV-12.) aşağıda sunulmaktadır:

79

Tablo IV-12. C. consanguinea’nın dağılım gösterdiği Amasya ve Samsun’a ait

lokalitelerdeki K’nın değerleri

Lokaliteler K değerleri (mg/kg)

Min. - Max. K değeri (mg/kg)

Ortalama K değeri (mg/kg)

Amasya 1 228.2825 (% 0.02282825) Amasya 2 150.0775 (% 0.01500775) Amasya 3 267.417 (% 0.0267417) Amasya 4 226.7055 (% 0.02267055) Amasya 5 223.825 (% 0.0223825)

150.0775 (% 0.01500775) 228.2825 (% 0.02282825)

219.2615 (% 0.02192615)


254.0805 (% 0.02540805) 913.9505 (% 0.09139505)

582.5865 (% 0.05825865)

Na’nın Amasya topraklarındaki minimum değeri 3.125 mg/kg (% 0.0003125)

maksimum miktarı 3.875 mg/kg (% 0.0003875) ortalama değeri ise 3.559 mg/kg (%

0.0003559)’dır. C. consanguinea’nın Samsun’da dağılım gösteren örneklerinin

toplandıkları toprakların Na değerlerinde ise oldukça düşük bir miktar ve yüzde

tespit edilmektedir. Bu lokalitelerdeki Na’nın minimum değeri 2.0075 mg/kg (%

0.00020075) maksimum değeri ise 2.32 mg/kg (% 0.000232) olduğu görülmektedir.

Ortalama değeri ise 2.1275 mg/kg (% 0.00021275)’dır.

C. consanguinea’nın dağılım gösterdiği Amasya ve Samsun lokalitelerdeki Na

değerleri tablo halinde aşağıda sunulmaktadır (Tablo IV-13.):

Tablo IV-13. C. consanguinea’nın dağılım gösterdiği Amasya ve Samsun

lokalitelerindeki Na değerleri

Lokaliteler Na değerleri (mg/kg)

Min. - Max. Na değeri (mg/kg)

Ortalama Na değeri (mg/kg)


3.125 (% 0.0003125) 3.875 (% 0.0003875)

3.559 (% 0.0003559)


2.0075 (% 0.00020075) 2.32 (% 0.000232)

2.1275 (% 0.00021275)

80

Kalsiyum karbonatın Amasya topraklarındaki minimum değeri % 8.2225

maksimum değeri % 8.432 ortalama değeri ise % 8.3234’tür. C. consanguinea’nın

Samsun da dağılım gösteren örneklerinin toplandıkları toprakların Kalsiyum

karbonatın değerlerinde ise daha yüksek bir yüzde tespit edilmektedir. Bu

lokalitelerdeki Kalsiyum karbonatın minimum değeri % 10.550 maksimum değeri %

10.688 ortalama değeri ise % 10.6202 olduğu görülmektedir.

C. consanguinea’nın dağılım gösterdiği Amasya ve Samsun lokalitelerindeki

CaCO3 değerleri tablo (Tablo IV-14.) halinde aşağıda sunulmaktadır:

Tablo IV-14. C. consanguinea’nın dağılım gösterdiği Amasya ve Samsun

lokalitelerindeki CaCO3 değerleri

Lokaliteler CaCO3

değerleri (%) Min. - Max. CaCO3

değerleri (%) Ortalama CaCO3

değerleri (%) Amasya 1 8.244 Amasya 2 8.3565 Amasya 3 8.432 Amasya 4 8.362 Amasya 5 8.2225

8.2225 - 8.432 8.3234


10.550 - 10.688 10.6202

C. consanguinea’nın yetiştiği Amasya ve Samsun topraklarında T.E.T.

(Toplam eriyebilen tuz) ölçümleri incelendiğinde Samsun topraklarındaki değerlerin

biraz daha yüksek olduğu görülmüştür. Amasya’daki minimum T.E.T değeri 254

mg/l maksimum T.E.T. değeri ise 292 mg/l’dir. Samsunda bulunan topraklarda ise

minimum T.E.T. değeri 392 mg/l maksimum T.E.T. değeri 437 mg/l’dir.

Amasya’daki ortalama T.E.T. değeri 276.8 mg/l Samsun’daki ortalama T.E.T. değeri

ise 411.4 mg/l’dir.

C. consanguinea’nın Amasya ve Samsun’da yetiştiği toprakların T.E.T.

değerleri mg/l olarak (Tablo IV-15.) aşağıda sunulmaktadır:

81

Tablo IV-15. C. consanguinea’nın Amasya ve Samsun’da yetiştiği toprakların

T.E.T. değerleri

Lokaliteler T.E.T.

değerleri (mg/l) Min. - Max. T.E.T. değerleri (mg/l)

Ortalama T.E.T. değerleri (mg/l)

Amasya 1 270 Amasya 2 281 Amasya 3 292 Amasya 4 287 Amasya 5 254

254 - 292 276.8

Samsun 1 395 Samsun 2 437 Samsun 3 431 Samsun 4 392 Samsun 5 402

392 - 437 411.4

C. consanguinea’nın yetiştiği Amasya ve Samsun topraklarında iletkenlik

ölçümleri incelendiğinde Samsun topraklarındaki değerlerin biraz daha düşük olduğu

görülmüştür. Amasya’daki minimum iletkenlik değeri 304 µS maksimum iletkenlik

değeri ise 384 µS ortalama iletkenlik değeri ise 331.8 µS’dir. Samsun’da bulunan

topraklarda ise minimum iletkenlik değeri 243.8 µS maksimum iletkenlik değeri 292

µS ortalama iletkenlik değeri ise 261.8 µS’dir.

C. consanguinea’nın Amasya ve Samsun’da yetiştiği toprakların iletkenlik

değerleri µS olarak aşağıda sunulmaktadır (Tablo IV-16.):

Tablo IV-16. C. consanguinea’nın Amasya ve Samsun’da yetiştiği toprakların

iletkenlik değerleri

Lokaliteler İletkenlik

değerleri (µS) Min. - Max. İletkenlik

değerleri (µS) Ortalama İletkenlik

değerleri (µS) Amasya 1 384 Amasya 2 344 Amasya 3 318 Amasya 4 309 Amasya 5 304

304 - 384 331.8

Samsun 1 256 Samsun 2 264 Samsun 3 254 Samsun 4 243 Samsun 5 292

243 - 292 261.8

82

IV.1.2. Bitki Değerleri

IV.1.2.1. Centaurea kilaea’nın Bünyesindeki Element ve Bileşikler

Centaurea kilaea’nın çeşitli organlarında bulunan N, P, K ve Na değerleri ppm

ve % olarak aşağıda sunulmaktadır:

Karaburun’dan toplanan örneklerin köklerindeki N araştırıldığında minimum

değeri % 2 maksimum değeri % 2.5 ortalama değeri ise % 2.22 olduğu

görülmektedir. Sofular köyünden toplanan örneklerin köklerindeki N değerleri

Karaburun’dan toplanan örneklerin köklerindeki N değerlerine oldukça yakındır.

Şöyle ki minimum değer % 2.3 maksimum değer % 2.52 ortalama değer ise

% 2.398 bulunmuştur.

C. kilaea’nın dağılım gösterdiği Karaburun ve Sofular köyündeki bitkilerin

köklerinde N değerleri % olarak (Tablo IV-17.) aşağıda gösterilmiştir:

Tablo IV-17. C. kilaea’nın dağılım gösterdiği Karaburun ve Sofular köyündeki

bitkilerin köklerinde N değerleri

Bitki Organı

Kök N değerleri

(%) Min. - Max. N değeri

(%) Ortalama N değeri

(%) Karaburun 1 2 Karaburun 2 2.1 Karaburun 3 2.2 Karaburun 4 2.3 Karaburun 5 2.5

2 - 2.5 2.22


2.3 - 2.52 2.398

Karaburun’dan toplanan örneklerin gövdelerindeki N araştırıldığında minimum

değeri % 2 maksimum değeri % 2.2 ortalama değeri ise % 2.07 olduğu tespit

edilmiştir. Sofular köyünden toplanan örneklerin gövdelerindeki N değerleri

Karaburun’dan toplanan örneklerin gövdelerindeki N değerlerine çok yakındır. Şöyle

ki minimum değer % 2.29 maksimum değer % 2.4 ortalama değer ise % 2.344

bulunmuştur.

83


gövdelerinde N değerleri % olarak tablo halinde aşağıda sunulmuştur (Tablo IV-18.):


bitkilerin gövdelerinde N değerleri

Bitki Organı

Gövde N değerleri

(%) Min.- Max. N değeri


(%) Karaburun 1 2 Karaburun 2 2.1 Karaburun 3 2.2 Karaburun 4 2.05 Karaburun 5 2

2 - 2.2 2.07


2.29 - 2.4 2.344

Karaburun’dan toplanan örneklerin yapraklarındaki N araştırıldığında

minimum değeri % 1.87 maksimum değeri % 1.95 ortalama değeri ise % 1.908

olduğu tespit edilmiştir. Sofular köyünden toplanan örneklerin yapraklarındaki N

değerleri Karaburun’dan toplanan örneklerin yapraklarındaki N değerlerinden biraz

fazladır. Şöyle ki minimum değer % 2 maksimum değer % 2.29 ortalama değer ise



yapraklarındaki N değerleri % olarak (Tablo IV-19.) aşağıda sunulmuştur:


bitkilerin yapraklarında N değerleri

Bitki Organı

Yaprak N değerleri

(%) Min. - Max. N değeri

(%) Ortalama N değeri (%)


1.87 - 1.95 1.908

Sofular Köyü 1 2.29 Sofular Köyü 2 2.1 Sofular Köyü 3 2.04 Sofular Köyü 4 2.01 Sofular Köyü 5 2

2 - 2.29 2.088

84

Karaburun’dan toplanan örneklerin köklerindeki P incelendiğinde minimum

değeri 49 ppm (% 0.0049) maksimum değeri 55 ppm (% 0.0055) ortalama değeri

ise 50.8 ppm (% 0.00508) olduğu görülmektedir. Aynı bitkinin Sofular köyünden

toplanan örneklerinin köklerinde biraz daha yüksek P değerleri elde edilmiştir. Şöyle

ki minimum değer 65 ppm (% 0.0065) maksimum değer 70 ppm (% 0.0070)

ortalama değer ise 67.05 ppm (% 0.006705) bulunmuştur.

Centaurea kilaea’nın dağılım gösterdiği Karaburun ve Sofular köyündeki

bitkilerin köklerinde P değerleri ppm ve % olarak tablo halinde aşağıda gösterilmiştir

(Tablo IV-20.):


bitkilerin köklerinde P değerleri

Bitki Organı

Kök P değerleri

(ppm) Min. - Max. P değeri

(ppm) Ortalama P değeri

(ppm)

Karaburun 1 49 (% 0.0049) Karaburun 2 50 (% 0.0050) Karaburun 3 50 (% 0.0050) Karaburun 4 55 (% 0.0055) Karaburun 5 50 (% 0.0050)

49 (% 0.0049) 55 (% 0.0055)

50.8 (% 0.00508)

Sofular Köyü 1 67.5 (% 0.00675) Sofular Köyü 2 65 (% 0.0065) Sofular Köyü 3 65.5 (% 0.00655) Sofular Köyü 4 67.25 (% 0.006725) Sofular Köyü 5 70 (% 0.0070)

65 (% 0.0065) 70 (% 0.0070)

67.05 (% 0.006705)

Karaburun’dan toplanan örneklerin gövdelerinde P araştırıldığında minimum

değeri 45.5 ppm (% 0.00455) maksimum değeri 50 ppm (% 0.0050) ortalama değeri

ise 47.9 ppm (% 0.00479) olduğu görülmektedir. Sofular köyünden toplanan

örneklerin gövdelerindeki P değerleri, Karaburun’dan toplanan örneklerin

gövdelerindeki P değerlerine oldukça yakındır. Şöyle ki minimum değer 57.25

ppm (% 0.005725) maksimum değer 58.25 ppm (% 0.005825) ortalama değer ise

57.65 ppm (% 0.005765) bulunmuştur.


gövdelerinde P değerleri ppm ve % olarak tablo halinde aşağıda gösterilmiştir

(Tablo IV-21.):

85


bitkilerin gövdelerinde P değerleri

Bitki Organı

Gövde P değerleri



(ppm)

Karaburun 1 45.5 (% 0.00455) Karaburun 2 47.5 (% 0.00475) Karaburun 3 49 (% 0.0049) Karaburun 4 47.5 (% 0.00475) Karaburun 5 50 (% 0.0050)

45.5 (% 0.00455) 50 (% 0.0050)

47.9 (% 0.00479)


57.25 (% 0.005725) 58.25 (% 0.005825)

57.65 (% 0.005765)

Karaburun’dan toplanan örneklerin yapraklarında P araştırıldığında

minimum değeri 55 ppm (% 0.0055) maksimum değeri 61.75 ppm (% 0.006175)

ortalama değeri ise 58.11 ppm (% 0.005811) olduğu görülmektedir. Sofular

köyünden toplanan örneklerin yapraklarındaki P değerleri Karaburun’dan toplanan

örneklerin yapraklarındaki P değerlerine oldukça yakındır. Şöyle ki minimum

değer 55.75 ppm (% 0.005575) maksimum değer 57.1 ppm (% 0.00571) ortalama

değer ise 56.32 ppm (% 0.005632) bulunmuştur.


yapraklarında P değerleri ppm ve % olarak tablo halinde aşağıda gösterilmiştir

(Tablo IV-22.):


bitkilerin yapraklarında P değerleri

Bitki Organı

Yaprak P değerleri



(ppm) Karaburun 1 56.05 (% 0.005605) Karaburun 2 61.75 (% 0.006175) Karaburun 3 60 (% 0.0060) Karaburun 4 57.75 (% 0.005775) Karaburun 5 55 (% 0.0055)

55 (% 0.0055) 61.75 (% 0.006175)

58.11 (% 0.005811)

Sofular Köyü 1 56.5 (% 0.00565) Sofular Köyü 2 57.1 (% 0.00571) Sofular Köyü 3 56.25 (% 0.005625) Sofular Köyü 4 56 (% 0.0056) Sofular Köyü 5 55.75 (% 0.005575)

55.75 (% 0.005575) 57.1 (% 0.00571)

56.32 (% 0.005632)

86

Karaburun’dan toplanan örneklerde kökte K araştırıldığında minimum değeri

748.85 ppm (% 0.074885) maksimum değeri ise 1072.7 ppm (% 0.10727) olduğu

görülmektedir. Ortalama değeri ise 928.66 ppm (% 0.092866)’dir. Aynı bitkinin

Sofular köyünden toplanan örneklerin köklerinde biraz daha düşük miktarda K

değerleri elde edilmiştir. Şöyle ki minimum değer 774.35 ppm (% 0.077435)

maksimum değer ise 1015.45 ppm (% 0.101545) olarak tespit edilmiştir. Ortalama

değer ise 863.63 ppm (% 0.086363)’dir.


köklerinde K değerleri ppm ve % olarak tablo halinde aşağıda sunulmaktadır (Tablo

IV-23.):


bitkilerin köklerinde K değerleri

Bitki Organı

Kök K değerleri

(ppm) Min.- Max. K değerleri

(ppm) Ortalama K değeri

(ppm) Karaburun 1 931.85 (% 0.093185) Karaburun 2 1021.85 (% 0.102185) Karaburun 3 1072.7 (% 0.10727) Karaburun 4 748.85 (% 0.074885) Karaburun 5 868.05 (% 0.086805)

748.85 (% 0.074885) 1072.7 (% 0.10727)

928.66 (% 0.092866)


774.35 (% 0.077435) 1015.45 (% 0.101545)

863.63 (% 0.086363)

Karaburun’dan toplanan örneklerde gövdede K araştırıldığında minimum

değeri 792.95 ppm (% 0.079295) maksimum değeri 1206.1 ppm (% 0.12061)

ortalama değeri ise 945.8 ppm (% 0.09458) olduğu görülmektedir. Aynı bitkinin

Sofular köyünden toplanan örneklerinin gövdelerinde biraz daha düşük miktarda K



değer ise 783.9 ppm (% 0.07839)’dir.


bitkilerin gövdelerinde K değerleri ppm ve % olarak tablo halinde aşağıda

sunulmaktadır (Tablo IV-24.):

87


bitkilerin gövdelerinde K değerleri

Bitki Organı

Gövde K değerleri

(ppm) Min.- Max. K değerleri


(ppm)


792.95 (% 0.079295) 1206.1 (% 0.12061)

945.8 (% 0.09458)


645.1 (% 0.06451) 954.15 (% 0.095415)

783.9 (% 0.07839)

Karaburun’dan toplanan örneklerde yaprakta K incelendiğinde minimum değeri

1185.65 ppm (% 0.118565) maksimum değeri 1774 ppm (% 0.1774) ortalama

değeri ise 1424.64 ppm (% 0.142464 ) olduğu görülmektedir. Aynı bitkinin Sofular

köyünden toplanan örneklerinin yapraklarında daha düşük miktarda K değerleri elde

edilmiştir. Şöyle ki minimum değer 844.9 ppm (% 0.08449) maksimum değer

1303.05 ppm (% 0.130305) ortalama değer ise 1084.97 ppm (% 0.108497) olarak

tespit edilmiştir.


bitkilerin yapraklarında K değerleri ppm ve % olarak tablo halinde aşağıda



bitkilerin yapraklarında K değerleri

Bitki Organı

Yaprak K değerleri

(ppm) Min. - Max. K değeri


(ppm)

Karaburun 1 1774 (% 0.1774) Karaburun 2 1481.75 (% 0.148175) Karaburun 3 1185.65 (% 0.118565) Karaburun 4 1287.6 (% 0.12876) Karaburun 5 1394.2 (% 0.13942)

1185.65 (% 0.118565) 1774 (% 0.1774)

1424.64 (% 0.142464)


844.9 (% 0.08449) 1303.05 (% 0.130305)

1084.97 (% 0.108497)

88

Karaburun’dan toplanan örneklerin köklerindeki Na incelendiğinde minimum



Sofular köyünden toplanan örneklerinin köklerinde biraz daha düşük miktarda Na


maksimum değer 75.995 ppm (% 0.0075995) ortalama değer ise 62.835 ppm (%

0.0062835) bulunmuştur.

Centaurea kilaea’nın dağılım gösterdiği Karaburun ve Sofular köyünde

bitkilerin köklerindeki Na değerleri ppm ve % olarak tablo halinde aşağıda

gösterilmiştir (Tablo IV-26.):

Tablo IV-26. C. kilaea’nın dağılım gösterdiği Karaburun ve Sofular köyünde

bitkilerin köklerindeki Na değerleri

Bitki Organı

Kök Na değerleri

(ppm) Min. - Max. Na değerleri


(ppm) Karaburun 1 55.91 (% 0.005591) Karaburun 2 67.375 (% 0.0067375) Karaburun 3 88.77 (% 0.008877) Karaburun 4 153.395 (% 0.0153395) Karaburun 5 67.8 (% 0.00678)

55.91 (% 0.005591) 153.395 (% 0.0153395)

86.65 (% 0.008665)


51.06 (% 0.005106) 75.995 (% 0.0075995)

62.835 (% 0.0062835)

Karaburun’dan toplanan örneklerin gövdelerindeki Na incelendiğinde

minimum değeri 53.47 ppm (% 0.005347) maksimum değeri 70.925 ppm (%

0.0070925) ortalama değeri ise 63.989 ppm (% 0.0063989) olduğu görülmektedir.

Sofular köyünden toplanan örneklerin gövdelerindeki Na değerlerinin

Karaburun’dan toplanan örneklerin gövdelerindeki Na değerlerine yakın olduğu

görülmüştür. Şöyle ki minimum değer 61.535 ppm (% 0.0061535) maksimum değer

72.495 ppm (% 0.0072495) ortalama değer ise 68.137 ppm (% 0.0068137)

bulunmuştur.


bitkilerin gövdelerinde Na değerleri ppm ve % olarak tablo halinde aşağıda


89


bitkilerin gövdelerinde Na değerleri

Bitki Organı Gövde

Na değerleri (ppm)

Min. - Max. Na değerleri (ppm)

Ortalama Na değeri (ppm)


53.47 (% 0.005347) 70.925 (% 0.0070925)

63.989 (% 0.0063989)


61.535 (% 0.0061535) 72.495 (% 0.0072495)

68.137 (% 0.0068137)

Karaburun’dan toplanan örneklerde yaprakta Na araştırıldığında minimum


ortalama değeri ise 57.3669 ppm (% 0.00573669) olduğu görülmektedir. Sofular

köyünden toplanan örneklerin yapraklarındaki Na değerlerinin Karaburun’dan

toplanan örneklerin yapraklarındaki Na değerlerine oldukça yaklaşık olduğu

görülmüştür. Şöyle ki minimum değer 44.805 ppm (% 0.0044805) maksimum

değer 59.35 ppm (% 0.005935) olarak tespit edilmiştir. Ortalama değer ise 51.6921

ppm (% 0.00516921) dir.


bitkilerin yapraklarında Na değerleri ppm ve % olarak tablo halinde aşağıda



bitkilerin yapraklarında Na değerleri

Bitki Organı Yaprak

Na değerleri (ppm)

Min. - Max. Na değeri (ppm)

Ortalama Na değeri (ppm)

Karaburun 1 62.67 (% 0.006267) Karaburun 2 59.02 (% 0.005902) Karaburun 3 48.4845 (% 0.00484845) Karaburun 4 52 (% 0.0052) Karaburun 5 64.66 (% 0.006466)

48.4845 (% 0.00484845) 64.66 (% 0.006466)

57.3669 (% 0.00573669)


44.805 (% 0.0044805) 59.35 (% 0.005935)

51.6921 (% 0.00516921)

90

IV.1.2.2. Centaurea consanguinea’nın Bünyesindeki Element ve Bileşikler

C. consanguinea’nın çeşitli organlarında bulunan N, P, K ve Na, değerleri ppm

ve % olarak aşağıda sunulmaktadır:

Amasya’dan toplanan örneklerin köklerindeki N araştırıldığında minimum

değeri % 2.3 maksimum değeri % 2.5 ortalama değeri ise % 2.376 olduğu

görülmektedir. Samsun’dan toplanan örneklerin köklerindeki N değerleri

Amasya’dan toplanan örneklerin köklerindeki N değerlerine oldukça yakındır.

Şöyle ki minimum değer % 2.4 maksimum değer % 2.75 ortalama değer ise


Centaurea consanguinea’nın dağılım gösterdiği Amasya ve Samsun’daki

bitkilerin köklerinde N değerleri % olarak tablo halinde aşağıda gösterilmiştir (Tablo

IV-29.):

Tablo IV-29. C. consanguinea’nın dağılım gösterdiği Amasya ve Samsun’daki

bitkilerin köklerinde N değerleri

Bitki Organı Kök

N değerleri (%)

Min. - Max. N değeleri (%)

Ortalama N değeri (%)


2.3 - 2.5 2.376


2.4 - 2.75 2.618

Amasya’dan toplanan örneklerin gövdelerindeki N araştırıldığında minimum

değeri % 2.1 maksimum değeri % 2.3 ortalama değeri ise % 2.21 olduğu tespit

edilmiştir. Samsun’dan toplanan örneklerin gövdelerindeki N değerleri Amasya’dan

toplanan örneklerin gövdelerindeki N değerlerine çok yakındır. Şöyle ki minimum

değer % 2.1 maksimum değer % 2.3 ortalama değer ise % 2.204 bulunmuştur.


bitkilerin gövdelerinde N değerleri % olarak tablo halinde aşağıda sunulmuştur

(Tablo IV-30.):

91


bitkilerin gövdelerinde N değerleri

Bitki Organı

Gövde N değerleri

(%) Min. - Max. N değerleri


(%) Amasya 1 2.23 Amasya 2 2.18 Amasya 3 2.1 Amasya 4 2.24 Amasya 5 2.3

2.1 - 2.3 2.21


2.1 - 2.3 2.204

Amasya’dan toplanan örneklerin yapraklarındaki N araştırıldığında minimum

değeri % 1.95 maksimum değeri % 2.1 ortalama değeri ise % 2.018 olduğu tespit

edilmiştir. Samsun’dan toplanan örneklerin yapraklarındaki N değerleri Amasya’dan

toplanan örneklerin yapraklarındaki N değerlerine yakındır. Şöyle ki minimum

değer % 2.010 maksimum değer % 2.2 ortalama değer ise % 2.1146 bulunmuştur.


bitkilerin yapraklarında N değerleri % olarak tablo halinde aşağıda sunulmuştur

(Tablo IV-31.):


bitkilerin yapraklarında N değerleri


N değerleri (%)

Min. - Max. N değerleri (%)

Ortalama N değeri (%)


1.95 - 2.1 2.018


2.010 - 2.2 2.1146

92

Amasya’dan toplanan örneklerin köklerindeki P incelendiğinde minimum


ise 69.8 ppm (% 0.00698) olduğu görülmektedir. Aynı bitkinin Samsun’dan

toplanan örneklerinin köklerinde biraz daha yüksek P değerleri elde edilmiştir. Şöyle

ki minimum değer 72.5 ppm (% 0.00725) maksimum değer 75 ppm (% 0.0075)

ortalama değer ise 73.85 ppm (% 0.007385) bulunmuştur.

C. consanguinea’nın dağılım gösterdiği Amasya ve Samsun’daki bitkilerin

köklerinde P değerleri ppm ve % olarak tablo halinde aşağıda gösterilmiştir (Tablo

IV-32.):


bitkilerin köklerinde P değerleri

Bitki Organı Kök

P değerleri (ppm)

Min. - Max. P değerleri (ppm)

Ortalama P değeri (ppm)

Amasya 1 70 (% 0.007) Amasya 2 71 (% 0.0071) Amasya 3 69 (% 0.0069) Amasya 4 70.5 (% 0.00705) Amasya 5 68.5 (% 0.00685)

68.5 (% 0.00685) 71 (% 0.0071) 69.8 (% 0.00698)

Samsun 1 75 (% 0.0075) Samsun 2 74.5 (% 0.00745) Samsun 3 72.5 (% 0.00725) Samsun 4 73.5 (% 0.00735) Samsun 5 73.75 (% 0.007375)

72.5 (% 0.00725) 75 (% 0.0075) 73.85 (% 0.007385)

Amasya’dan toplanan örneklerin gövdelerinde P araştırıldığında minimum


ise 64.95 ppm (% 0.006495) olduğu görülmektedir. Samsun’dan toplanan

örneklerin gövdelerindeki P değerleri Amasya’dan toplanan örneklerin

gövdelerindeki P değerlerine oldukça yakındır. Şöyle ki minimum değer 66 ppm

(% 0.0066) maksimum değer 71.25 ppm (% 0.007125) ortalama değer ise 69.55

ppm (% 0.006955) bulunmuştur.


bitkilerin gövdelerinde P değerleri ppm ve % olarak tablo halinde aşağıda


93


bitkilerin gövdelerinde P değerleri

Bitki Organı

Gövde P değerleri

(ppm) Min. - Max. P değerleri


(ppm) Amasya 1 63.75 (% 0.006375) Amasya 2 62.5 (% 0.00625) Amasya 3 65 (% 0.0065) Amasya 4 65.5 (% 0.00655) Amasya 5 68 (% 0.0068)

62.5 (% 0.00625) 68 (% 0.0068) 64.95 (% 0.006495)

Samsun 1 69.5 (% 0.00695) Samsun 2 66 (% 0.0066) Samsun 3 70 (% 0.0070) Samsun 4 71 (% 0.0071) Samsun 5 71.25 (% 0.007125)

66 (% 0.0066) 71.25 (% 0.007125) 69.55 (% 0.006955)

Amasya’dan toplanan örneklerin yapraklarında P araştırıldığında minimum

değeri 63.75 ppm (% 0.006375) maksimum değeri 65 ppm (% 0.0065) ortalama

değeri ise 64.55 ppm (% 0.006455) olduğu görülmektedir. Samsun’dan toplanan

örneklerin yapraklarındaki P değerleri Amasya’dan toplanan örneklerin

yapraklarındaki P değerlerine oldukça yakındır. Şöyle ki minimum değer 67.5

ppm (% 0.00675) maksimum değer 69.75 ppm (% 0.006975) ortalama değer ise

68.73 ppm (% 0.006873) bulunmuştur.


bitkilerin yapraklarında P değerleri ppm ve % olarak tablo halinde aşağıda



bitkilerin yapraklarında P değerleri


P değerleri (ppm)

Min. - Max. P değerleri (ppm)

Ortalama P değeri (ppm)

Amasya 1 65 (% 0.0065) Amasya 2 64.5 (% 0.00645) Amasya 3 64.75 (% 0.006475) Amasya 4 63.75 (% 0.006375) Amasya 5 64.75 (% 0.006475)

63.75 (% 0.006375) 65 (% 0.0065)

64.55 (% 0.006455)


67.5 (% 0.00675) 69.75 (% 0.006975)

68.73 (% 0.006873)

94

Amasya’dan toplanan örneklerde kökte K araştırıldığında minimum değeri

513.95 ppm (% 0.051395) maksimum değeri ise 898.4 ppm (% 0.08984) olduğu


Samsun’dan toplanan örneklerinin köklerinde biraz daha yüksek miktarda K


maksimum değer 1083.85 ppm (% 0.108385) olarak tespit edilmiştir. Ortalama

değer ise 921.5 ppm (% 0.09215)’dir.


köklerinde K değerleri ppm ve % olarak tablo halinde aşağıda sunulmaktadır (Tablo

IV-35.):


bitkilerin köklerinde K değerleri

Bitki Organı

Kök K değerleri



(ppm) Amasya 1 719.9 (% 0.07199) Amasya 2 771.5 (% 0.07715) Amasya 3 898.4 (% 0.08984) Amasya 4 669 (% 0.0669) Amasya 5 513.95 (% 0.051395)

513.95 (% 0.051395) 898.4 (% 0.08984)

714.55 (% 0.071455)

Samsun 1 988 (% 0.0988) Samsun 2 811.6 (% 0.08116) Samsun 3 939.2 (% 0.09392) Samsun 4 784.85 (% 0.078485) Samsun 5 1083.85 (% 0.108385)

784.85 (% 0.078485) 1083.85 (% 0.108385)

921.5 (% 0.09215)

Amasya’dan toplanan örneklerde gövdede K araştırıldığında minimum değeri

442.83 ppm (% 0.044283) maksimum değeri 654.4 ppm (% 0.06544) olduğu


Samsun’dan toplanan örneklerinin gövdelerinde biraz daha yüksek miktarda K



değer ise 687.09 ppm (% 0.068709)’dir.


gövdelerinde K değerleri ppm ve % olarak tablo halinde aşağıda sunulmaktadır

(Tablo IV-36.):

95


bitkilerin gövdelerinde K değerleri

Bitki Organı

Gövde K değerleri



(ppm) Amasya 1 442.83 (% 0.044283) Amasya 2 478.215 (% 0.0478215) Amasya 3 643.85 (% 0.064385) Amasya 4 654.4 (% 0.06544) Amasya 5 485.69 (% 0.048569)

442.83 (% 0.044283) 654.4 (% 0.06544)

540.997 (% 0.0540997)


613.4 (% 0.06134) 796.75 (% 0.079675)

687.09 (% 0.068709)

Amasya’dan toplanan örneklerde yaprakta K incelendiğinde minimum değeri

349.5 ppm (% 0.03495) maksimum değeri 668.15 ppm (% 0.066815) ortalama

değeri ise 570.98 ppm (% 0.057098 ) olduğu görülmektedir. Aynı bitkinin

Samsun’dan toplanan örneklerinin yapraklarında yaklaşık olarak iki kat daha yüksek

miktarda K değerleri elde edilmiştir. Şöyle ki minimum değer 874.55 ppm (%

0.087455) maksimum değer 1300.4 ppm (%0.13004) ortalama değer ise 1074.74

ppm (% 0.107474) olarak tespit edilmiştir.


yapraklarında K değerleri ppm ve % olarak tablo halinde aşağıda sunulmaktadır

(Tablo IV-37.):


bitkilerin yapraklarında K değerleri

Bitki Organı

Yaprak K değerleri



(ppm)


349.5 (% 0.03495) 668.15 (% 0.066815)

570.98 (% 0.057098)


874.55 (% 0.087455) 1300.4 (% 0.13004)

1074.74 (% 0.107474)

96

Amasya’dan toplanan örneklerin köklerindeki Na incelendiğinde minimum


ortalama değeri ise 206.679 ppm (% 0.0206679) olduğu görülmektedir. Aynı

bitkinin Samsun’dan toplanan örneklerinin köklerinde biraz daha yüksek miktarda

Na değerleri elde edilmiştir. Şöyle ki minimum değer 284.095 ppm (% 0.0284095)

maksimum değer 446.22 ppm (% 0.044622) ortalama değer ise 386.886 ppm (%

0.0386886) bulunmuştur.


köklerinde Na değerleri ppm ve % olarak tablo halinde aşağıda gösterilmiştir (Tablo

IV-38.):


bitkilerin köklerinde Na değerleri

Bitki Organı

Kök Na değerleri

(ppm) Min. - Max. Na değeri

(ppm) Ortalama Na değeri


136.04 (% 0.013604) 306.415 (% 0.0306415)

206.679 (% 0.0206679)


284.095 (% 0.0284095) 446.22 (% 0.044622)

386.886 (% 0.0386886)

Amasya’dan toplanan örneklerin gövdelerindeki Na incelendiğinde minimum



Samsun’dan toplanan örneklerinin gövdelerinde yaklaşık olarak üç kat yüksek

miktarda Na değerleri elde edilmiştir. Şöyle ki minimum değer 202.67 ppm (%

0.020267) maksimum değer 397.565 ppm (% 0.0397565) ortalama değer ise

272.59 ppm (% 0.027259) bulunmuştur.


gövdelerinde Na değerleri ppm ve % olarak tablo halinde aşağıda gösterilmiştir

(Tablo IV-39.):

97


bitkilerin gövdelerinde Na değerleri

Bitki Organı

Gövde Na değerleri

(ppm) Min. - Max. Na değerleri



64.54 (% 0.006454) 129.555 (% 0.0129555)

94.354 (% 0.0094354)


202.67 (% 0.020267) 397.565 (% 0.0397565)

272.59 (% 0.027259)

Amasya’dan toplanan örneklerde yaprakta Na araştırıldığında minimum değeri

87.715 ppm (% 0.0087715) maksimum değeri 148.87 ppm (% 0.014887) olduğu


Samsun’dan toplanan örneklerin yapraklarında yaklaşık dört kat fazla Na değerleri

elde edilmiştir. Şöyle ki minimum değer 279.485 ppm (% 0.0279485) maksimum

değer 721.3 ppm (% 0.07213) olarak tespit edilmiştir. Ortalama değer ise 413.241

ppm (% 0.0413241)’dir.


yapraklarında Na değerleri ppm ve % olarak tablo halinde aşağıda sunulmaktadır

(Tablo IV-40.):


bitkilerin yapraklarında Na değerleri

Bitki Organı

Yaprak Na değerleri

(ppm) Min. - Max. Na değeri



87.715 (% 0.0087715) 148.87 (% 0.014887)

116.707 (% 0.0116707)


279.485 (% 0.0279485) 721.3 (% 0.07213)

413.241 (% 0.0413241)

98

IV.1.3. C. kilaea ve C. consanguinea Bitkilerinin Karşılaştırmalı Toprak

Özellikleri

Ülkemizde Marmara Bölgesi’ndeki Çatalca ilçesinin Karaburun sahili ve Şile

ilçesinin Sofular köyünde dağılım gösteren C. kilaea’nın yetiştiği topraklarla Orta İç

Karadeniz’de (Amasya ve Samsun) endemik olarak dağılım gösteren C.

consanguinea’nın topraklarının fiziksel ve kimyasal özellikleri aşağıdaki tabloda

karşılaştırmalı olarak sunulmaktadır (Tablo IV-41.):

Tablo IV-41. C. kilaea ve C. consanguinea bitkilerinin topraklarının fiziksel ve

kimyasal özelliklerinin karşılaştırılması

Centaurea kilaea Centaurea consanguinea Fiziksel ve kimyasal

özellikler Karaburun Sofular Köyü Amasya Samsun

Bünye Kumlu Kumlu Tınlı Tınlı pH 7.08 7.82 7.43 7.2

K (%) 0.012323 0.00305 0.021926 0.058259 P (%) 0.000923 0.00111 0.000868 0.000933

Na (%) 0.000134 0.000205 0.000356 0.000213 N (%) 0.0928 0.0272 0.0518 0.039

CaCO3 (%) 60.3701 22.844 8.3234 10.6202 T.E.T (mg/I) 285 112 276.8 411.4 O

rtal

ama

değe

rler

İletkenlik (µS) 258 140 331.8 261.8

IV.1.4. C. kilaea ve Centaurea consanguinea’nın Karşılaştırmalı Bitki

Özellikleri


ilçesinin Sofular köyünde dağılım gösteren C. kilaea ve Orta İç Karadeniz’de

Amasya ve Samsun illerinde dağılım gösteren C. consanguinea’nın farklı

organlarındaki kimyasal özellikleri aşağıdaki tabloda karşılaştırmalı olarak


99

Tablo IV-42. C. kilaea ve C. consanguinea bitkilerinin kök gövde ve yapraklarının

kimyasal özelliklerinin karşılaştırılması

Centaurea kilaea Centaurea cosanguinea Kimyasal

özellikler Karaburun Sofular Köyü Amasya Samsun K 0.092866 0.086363 0.071455 0.09215 Na 0.008665 0.006284 0.0206679 0.038689 P 0.00508 0.006705 0.00698 0.007385 K

ÖK

N 2.22 2.398 2.376 2.618 K 0.09458 0.07839 0.0540997 0.068709 Na 0.006399 0.006814 0.0094354 0.027259 P 0.00479 0.005765 0.006495 0.006955 G

ÖVD

E

N 2.07 2.344 2.21 2.204 K 0.142464 0.108497 0.057098 0.107474 Na 0.005737 0.005169 0.0116707 0.041324 P 0.005811 0.005632 0.006455 0.006873

Ort

alam

a de

ğerle

r (%

)

YAPR

AK

N 1.908 2.088 2.018 2.1146

IV.2. Çimlenme

IV.2.1. Farklı Sıcaklıkların Tohumun Su Alımına Etkisi

-18 °C’de buzdolabında 5, 22, 35 °C etüvlerde bekletilen Centaurea kilaea ve

C. consanguinea tohumlarının su alımları 2, 4, 8, 24 ve 48. saatlerde ölçüldü. Buna

göre Centaurea kilaea bitkisi tohumlarında en fazla 0.008 g ortalama su alımının 22

°C’de olduğu gözlenirken en az su alımı 0.005 g ile – 18 °C’ye bırakılan tohumlarda

olmuştur (Şekil IV-1.). C. consanguinea bitkisi tohumlarında ise en fazla 0.009 g

ortalama su alımı 22 °C ve 35 °C’de olmuştur. En az su alımı ise -18 °C’de 0.006 g

olmuştur (Şekil IV-2.).

100

0

0.001

0.002

0.003

0.004

0.005

0.006

0.007

0.008

0.009

2 4 8 24 48

Zaman Aralığı (saat)

Ort

alam

a S

u A

lımı (

g)

-18 ºC 5 ºC 22 ºC 35 ºC

Şekil IV-1. C. kilaea bitkisinde farklı sıcaklıkların tohumun su alımına etkisi

0

0.001

0.002

0.003

0.004

0.005

0.006

0.007

0.008

0.009

0.01

2 4 8 24 48


Orta

lam

a Su

Alım

ı (g)

-18 ºC 5 ºC 22 ºC 35 ºC

Şekil IV-2. C. consanguinea bitkisinde farklı sıcaklıkların tohumun su alımına etkisi

101

IV.2.2. Farklı Konsantrasyonlardaki Tuz Çözeltilerinin Tohumun Su Alımına

Etkisi

0.1, 0.2, 0.3, 0.4, 0.5 M.’lık tuz çözeltilerine bırakılan Centaurea kilaea ve C.

consanguinea tohumları 2, 4, 8, 24, 48. saat aralarında tartıldı. Bu ölçümlere göre en

fazla su alımı C. kilaea’da 0.1 M tuz çözeltisi içerisinde bulunan tohumlarda 0.006 g

C. consanguinea’da 0.1 M tuz çözeltisine bırakılan tohumlarda 0.008 g olarak

gözlendi. En az su alımı ise C. kilaea ve C. consanguinea da 0.5 M tuz çözeltisi

içerisinde bulunan tohumlarda gerçekleşti (Şekil IV-3., Şekil IV-4.).

0

0.001

0.002

0.003

0.004

0.005

0.006

0.007

2 4 8 24 48


Ort

alam

a S

u A

lımı (

g)

0.1 M 0.2 M 0.3 M 0.4 M 0.5 M

Şekil IV-3. Farklı konsantrasyonlardaki tuz çözeltilerinin C. kilaea tohumunun su

alımına etkisini gösteren grafik

102

0

0.001

0.002

0.003

0.004

0.005

0.006

0.007

0.008

0.009

2 4 8 24 48


Ort

alam

a Su

Alım

ı (g)

0.1 M 0.2 M 0.3 M 0.4 M 0.5 M

Şekil IV-4. Farklı konsantrasyonlardaki tuz çözeltilerinin C. consanguinea

tohumunun su alımına etkisini gösteren grafik

IV.2.3. Farklı pH Değerlerinin Çimlenme Yüzdelerine Etkisi

Centaurea kilaea ve C. consanguinea tohumları oda sıcaklığında ve farklı pH

ortamlarında çimlenmeye bırakıldı. 15 gün boyunca çimlenmeleri kontrol edildi.

Centaurea kilaea tohumları pH 5 ve 9’da düşük çimlenme yüzdesine sahip iken

pH 7 ve 8’de tohumların % 70’i çimlendi. C. consanguinea tohumları ise pH 5, 6 ve

9’da düşük çimlenme yüzdesine sahip iken pH 7’de tohumların % 50’si çimlendi

(Şekil IV-5., Şekil IV-6.).

103

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

5 6 7 8 9

pH

Çim

lenm

e (%

)

Şekil IV-5. Farklı pH değerlerinde C. kilaea tohumlarının çimlenmesi

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

5 6 7 8 9

pH

Çim

lenm

e (%

)

Şekil IV-6. Farklı pH değerlerinde C. consanguinea tohumlarının çimlenmesi

IV.2.4. Farklı NaCl Konsantrasyonlarının Çimlenmeye Etkisi

Centaurea kilaea ve C. consanguinea tohumları farklı NaCl

konsanrasyonlarında on beş gün çimlenmeye bırakıldı. Bu on beş günlük çimlenme

dönemi içerisinde tohumlarda meydana gelen değişiklikler günlük olarak izlendi.

Buna göre üçüncü günden itibaren C. kilaea tohumlarında dördüncü günden itibaren

ise C. consanguinea tohumlarında çimlenme başlamıştır.. C. kilaea da 0.1 M tuz

104

çözeltisinde % 5 çimlenme görülürken 0.2 M, 0.3 M, 0.4 M ve 0.5 M tuz

çözeltilerinde çimlenme görülmemiştir. C. consanguinea’da ise 0.1 M tuz

çözeltisinde % 10 0.2 M tuz çözeltisinde % 5 oranında çimlenme görülmüştür. 0.3

M, 0.4 M ve 0.5 M tuz çözeltilerinde çimlenme görülmemiştir (Şekil IV-7., Şekil IV-

8., Şekil IV-9.).

0

1

2

3

4

5

6

0.1 0.2 0.3 0.4 0.5

NaCl konsantrasyonu (M)

Çim

lenm

e (%

)

Şekil IV-7. Farklı NaCl konsantrasyonlarında C. kilaea tohumlarının çimlenme

oranları

0

2

4

6

8

10

12

0.1 0.2 0.3 0.4 0.5

NaCl konsantrasyonu (M)

Çim

lenm

e (%

)

Şekil IV-8. Farklı NaCl konsantrasyonlarında C. consanguinea tohumlarının

çimlenme oranları

105

Şekil IV-9. Faklı tuz konsantrasyonlarında çimlenmeye bırakılan tohumlar

IV.2.5. Işık Şiddetinin Çimlenme Üzerine Etkisi

Oda sıcaklığında Centaurea kilaea ve C. consanguinea tohumlarından bir kısmı

normal gün ışığında, bir kısmı karanlık ortamda ve bir kısmıda ışık altında

çimlenmeye bırakıldı. Bir hafta sonunda tohumların çimlenme durumları incelendi.

C. kilaea’da en fazla çimlenme % 50 ile normal gün ışığında çimlenen tohumlarda

gerçekleşmiştir. Karanlıkta çimlenme oranı % 35 sürekli aydınlıkta çimlenme oranı

ise % 25’tir. C. consanguinea’da ise en fazla çimlenme % 65 ile normal gün ışığında

bulunan tohumlarda görülmektedir. Bunu % 45 ile karanlıkta % 30 ile tamamen ışık

altında çimlenen tohumlar izlemektedir. Buda bize çimlenme için en uygun ortamın

normal gün ışığı olduğunu göstermektedir. Bunun yanında bitkiler sürekli ışık

ortamında ışık stresine maruz kalmakta ve çimlenme oranları düşmektedir (Şekil IV-

10., Şekil IV-11.).

106

0

10

20

30

40

50

60

Karanlık Gün Işığı Sürekli Aydınlık

Işık Şiddeti

Çim

lenm

e (%

)

Şekil IV-10. C. kilaea’da ışığın tohumun çimlenmesi üzerine etkileri

0

10

20

30

40

50

60

70

80

Karanlık Gün Işığı Sürekli Aydınlık

Işık Şiddeti

Çim

lenm

e (%

)

Şekil IV-11. C. consanguinea’da ışığın tohumun çimlenmesi üzerine etkileri

107

IV.2.6. Zamana Bağlı Çimlenme

Haziran ve Temmuz aylarında toplanan tohumlar 4 haftalık aralıklarla oda

sıcaklığında çimlenmeye bırakıldı. Centaurea kilaea tohumlarında ilk ekimde %

26’ya varan bir çimlenme verimi gözlenirken, Centaurea consanguinea’da ise bu

oran ilk ekimde % 90’dır. 24 haftadan sonraki 6. ekimdeki çimlenme oranı ise C.

kilaea’da % 44 C. consanguinea’da % 38’dir. Ayrıca aynı tarihte toplanan + 4 ºC’de

buzdolabına bırakılan C. kilaea tohumlarında 28. hafta sonunda % 60 oranında

çimlenme görülürken C. consanguinea’da ise % 52 oranında çimlenme gözlendi

(Şekil IV-12., Şekil IV-13., Şekil IV-14., Şekil IV-15.).

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

15.11.2009 15.12.2009 15.01.2010 15.02.2010 15.03.2010 15.04.2010 15.05.2010

Ekim Tarihleri

Çim

lenm

e (%

)

Şekil IV-12. C. kilaea bitkisi tohumlarının farklı tarihlerdeki çimlenme durumu

108

Şekil IV-13. C. kilaea bitkisinin çimlenen tohumlarının yakından görünüşü

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

15.11.2009 15.12.2009 15.01.2010 15.02.2010 15.03.2010 15.04.2010 15.05.2010

Ekim Tarihleri

Çim

lenm

e (%

)

Şekil IV-14. C. consanguinea bitkisi tohumlarının farklı tarihlerdeki çimlenme

durumu

109

Şekil IV-15. C. consanguinea bitkisinin çimlenen tohumlarının yakından görünüşü

IV.2.7. Zamana Bağlı Kök ve Gövde Büyüme Hızı

Centaurea consanguinea ve C. kilaea tohumları on beş gün çimlenmeye

bırakılarak çimlenme zamanları ve zamana bağlı olarak kök ve gövde büyüme hızları

izlendi. C. kilaea tohumları 3. günde çimlenmeye başlarken C. consanguinea

tohumları 4. günde çimlenmeye başladı. C. kilaea bitkisinin köklerinin uzunluğu 15.

gün sonunda 3.0 cm.’ye gövde uzunluğu 5 cm.’ye ulaşırken C. consanguinea

bitkisinin kökleri 3.5 cm gövdesi ise 4 cm uzamıştır (Şekil IV-16., Şekil IV-17.).

110

0

1

2

3

4

5

6

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15

Günler

Uzu

nluk

(cm

.)

Kök Uzunluğu Gövde Uzunluğu

Şekil IV-16. C. kilaea bitkisinin zamana bağlı kök ve gövde uzunluğu değişimi

0

0.5

1

1.5

2

2.5

3

3.5

4

4.5

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15

Günler

Uzu

nluk

(cm

.)

Kök Uzunluğu Gövde Uzunluğu

Şekil IV-17. C. consanguinea bitkisinin zamana bağlı kök ve gövde uzunluğu

değişimi

111

IV.3. Toprak ve Bitki Örneklerindeki Sonuçların İstatiksel Değerlendirilmesi

Centaurea kilaea ve C. consanguinea bitki türlerine ait toprak örneklerinin Na,

K, P, N, pH ve CaCO3 miktarları ile, aynı istasyonlardan toplanan bitkilerin Na, K,

P ve N miktarları arasında ilişki olup olmadığı istatiksel olarak incelenerek,

regresyon eğrileri ve korelasyon katsayıları elde edilmiştir. Bu verilere göre C.

kilaea’da toprak ve bitki arasındaki regresyon eğrilerinde N-N; P-P; K-K; pH-N; pH-

P; CaCO3-Na; CaCO3-K; arasında pozitif yönde ilişki görülürken Na-Na; pH-Na;

pH-K; CaCO3-P; CaCO3-N arasında negatif yönde ilişki saptanmıştır (Şekil IV-18.).

C. consanguinea’da ise toprak ile bitki arasında K-K; P-P; CaCO3-Na; CaCO3-K;

CaCO3-P; CaCO3-N pozitif yönde regresyon eğrisi varken Na-Na; N-N; pH-Na; pH-

K; pH-P; pH-N; arasında negatif yönde regresyon eğrisi tesbit edilmiştir. (Şekil IV-

19.).

112

y = -14.233x + 0.0088R2 = 0.4927

0.0000

0.0010

0.0020

0.0030

0.0040

0.0050

0.0060

0.0070

0.0080

0.0090

0.0100

0.0000 0.0001 0.0001 0.0002 0.0002 0.0003 0.0003

Toprak Na (%)

Bitk

i Na

(%)

y = 1.5129x + 0.0889R2 = 0.2576

0.0000

0.0200

0.0400

0.0600

0.0800

0.1000

0.1200

0.1400

0.0000 0.0050 0.0100 0.0150

Toprak K (%)

Bitk

i K (%

)

y = 2.3851x + 0.0032R2 = 0.5421

0.0000

0.0010

0.0020

0.0030

0.0040

0.0050

0.0060

0.0070

0.0000 0.0005 0.0010 0.0015

Toprak P (%)

Bitk

i P (%

)

y = xR2 = 1

1.900

1.950

2.000

2.050

2.100

2.150

2.200

2.250

2.300

2.350

1.900 2.000 2.100 2.200 2.300 2.400

Toprak N (%)

Bitk

i N (%

)

y = -0.0014x + 0.0167R2 = 0.3688

0.00000.00100.00200.00300.00400.00500.00600.00700.00800.00900.0100

6.8 7 7.2 7.4 7.6 7.8 8

Toprak pH

Bitk

i Na

(%)

y = 0.001x - 0.0017R2 = 0.8131

0.0000

0.0010

0.0020

0.0030

0.0040

0.0050

0.0060

0.0070

6.5 7 7.5 8

Toprak pH

Bitk

i P (%

)

y = -0.0216x + 0.2619R2 = 0.3212

0.0000

0.0200

0.0400

0.0600

0.0800

0.1000

0.1200

0.1400

6.8 7 7.2 7.4 7.6 7.8 8

Toprak pH

Bitk

i K (%

)

y = 0.2612x + 0.2224R2 = 0.7296

1.900

1.950

2.000

2.050

2.100

2.150

2.200

2.250

2.300

2.350

6.8 7 7.2 7.4 7.6 7.8 8

Toprak pH

Bitk

i N (%

)

113

y = 3E-08x + 0.0054R2 = 0.4185

0.0000

0.0010

0.0020

0.0030

0.0040

0.0050

0.0060

0.0070

0.0080

0.0090

0.0100

0 10.000 20.000 30.000 40.000 50.000 60.000 70.000

Toprak CaCO3 (%)

Bitk

i Na

(%)

y = 4E-07x + 0.0839R2 = 0.4091

0.0000

0.0200

0.0400

0.0600

0.0800

0.1000

0.1200

0.1400

0 20.000 40.000 60.000 80.000

Toprak CaCO3 (%)

Bitk

i K (%

)

y = -2E-08x + 0.0063

R2 = 0.9031

0.0000

0.0010

0.0020

0.0030

0.0040

0.0050

0.0060

0.0070

0 20.000 40.000 60.000 80.000

Toprak CaCO3 (%)

Bitk

i P (%

)

y = -5E-06x + 2.3504R2 = 0.7481

1.900

1.950

2.000

2.050

2.100

2.150

2.200

2.250

2.300

2.350

2.400

0 20.000 40.000 60.000 80.000

Toprak CaCO3 (%)

Bitk

i N (%

)

Şekil IV-18. Centaurea kilaea ile yetiştiği topraktaki çeşitli element ve bileşiklerin

istatiksel olarak değerlendirilmesi

114

y = -142.42x + 0.0653R2 = 0.7075

0.00000

0.01000

0.02000

0.03000

0.04000

0.05000

0.06000

0.00000 0.00010 0.00020 0.00030 0.00040 0.00050

Toprak Na (%)

Bitk

i Na

(%)

y = 0.2973x + 0.0638R2 = 0.2909

0.0000.0100.0200.0300.0400.0500.0600.0700.0800.0900.100

0.000 0.020 0.040 0.060 0.080 0.100

Toprak K (%)

Bitk

i K (%

)

y = 1.3664x + 0.0056R2 = 0.246

0.0065

0.0066

0.0067

0.0068

0.0069

0.0070

0.0071

0.0072

0.0000 0.0002 0.0004 0.0006 0.0008 0.0010 0.0012

Toprak P (%)

Bitk

i P (%

)

y = -0,9042x + 2,3017R2 = 0,0799

2.1602.1802.2002.220

2.2402.2602.2802.3002.3202.3402.360

0 0.02 0.04 0.06 0.08

Toprak N (%)

Bitk

i N (%

)

y = -0.0682x + 0.5243R2 = 0.4693

0.00

0.01

0.02

0.03

0.04

0.05

0.06

7.00 7.10 7.20 7.30 7.40 7.50 7.60

Toprak pH

Bitk

i Na

(%)

y = -0.1043x + 0.8386R2 = 0.7426

0.000

0.020

0.040

0.060

0.080

0.100

0.120

7.00 7.10 7.20 7.30 7.40 7.50 7.60

Toprak pH

Bitk

i K (%

)

y = -0.0016x + 0.0184

R2 = 0.8213

0.00650

0.00660

0.00670

0.00680

0.00690

0.00700

0.00710

0.00720

0.00730

7.00 7.10 7.20 7.30 7.40 7.50 7.60

Toprak pH

Bitk

i P (%

)

y = -0.3447x + 4.7844R2 = 0.5934

2.1602.1802.2002.2202.2402.2602.2802.3002.3202.3402.360

7.00 7.10 7.20 7.30 7.40 7.50 7.60

Toprak pH

Bitk

i N (%

)

115

y = 0.0094x - 0.0646R2 = 0.7406

0.00

0.01

0.02

0.03

0.04

0.05

0.06

0.000 2.000 4.000 6.000 8.000 10.000 12.000

Toprak CaCO3 (%)

Bitk

i Na

(%)

y = 0.0126x - 0.0438R2 = 0.8889

0.000

0.020

0.040

0.060

0.080

0.100

0.000 5.000 10.000 15.000

Toprak CaCO3 (%)

Bitk

i K (%

)

y = 0.0002x + 0.0051R2 = 0.9332

0.00650

0.00660

0.00670

0.00680

0.00690

0.00700

0.00710

0.00720

0.000 2.000 4.000 6.000 8.000 10.000 12.000

Toprak CaCO3 (%)

Bitk

i P (%

)

y = 0.0431x + 1.8522R2 = 0.7652

2.1602.180

2.2002.2202.240

2.2602.2802.3002.320

2.3402.360

0.000 2.000 4.000 6.000 8.000 10.000 12.000

Toprak CaCO3 (%)

Bitk

i N (%

)

Şekil IV-19. Centaurea consanguinea ile yetiştiği topraktaki çeşitli element ve

bileşiklerin istatiksel olarak değerlendirilmesi

.

116

TARTIŞMA

C. kilaea, endemik olup; Çatalca Karaburun sahilinden ve Şile’nin Sofular

köyünden toplanmıştır. Çatalca bölgesinin özelliklerine baktığımızda, yıllık 14.5 °C

ortalama sıcaklık ve 692.2 mm/m2 yağış düşüşü saptanmıştır. Sıcaklığın Ağustos’ta

en yüksek, Şubat’ta en düşük değerlere ulaştığı görülür. İlçeye yağış en fazla Şubat

ayında düşmüştür. Karla örtülü gün sayısı ise, yıllık 11 gün kadardır. Yıllık ortalama

bağıl nem ise % 71’dir (Anonim 2, 2011). Şile ilçesinin özelliklerine baktığımızda

ise yıllık 13.7 °C ortalama sıcaklık ve 929.2 mm/m2 yağış düşüşü saptanmıştır.

Sıcaklığın Temmuz ayında en yüksek, Ocak ve Şubat aylarında en düşük değerlere

ulaştığı görülür. İlçeye yağış en fazla Aralık ayında düşmüştür (Anonim 2, 2011).

Bölüm II’deki Şekil II-13. ve Şekil II-14.’deki ombrotermik diyagramlarda

görüldüğü gibi Çatalca alanında Ocak-Mart ayları arası ve Kasım-Aralık ayları arası,

yağışlı geçmekte, Ocak-Mart arasında yağışlar, daha şiddetli ve etkili olmaktadır. Bu

yağışlı periyodu, Mart-Kasım ayları arasında, uzun kurak bir periyot takip

etmektedir. Şile’de ise Ocak-Nisan ayları arası ve Ağustos-Aralık ayları arası, yağışlı

geçmekte, Nisan-Ağustos arası Çatalca’ya göre kısa kurak bir periyot takip

etmektedir (Anonim 2, 2011).

Centaurea kilaea’nın gelişiminde ve dağılımında, yukarıdaki özellikleri

gösteren ve “az yağışlı Akdeniz iklimi” kategorisine giren bu iklimin etkisi

şüphesizdir (Akman, 1990).

C. cansanguinea, bitkiside endemik olup; Amasya ili Şehcui Mahallesi’nden

ve Samsun’un Havza ilçesinden toplanmıştır. Amasya ilinin özelliklerine

baktığımızda, yıllık 13.5 ºC ortalama sıcaklık ve 459.6 mm/m2 yağış düşüşü

saptanmıştır. Sıcaklığın Ağustos ayında en yüksek, Ocak ayında en düşük değerlere

ulaştığı görülür. İlçeye yağış en fazla Nisan ayında düşmüştür (Anonim ve Anonim

2, 2011). Samsun ilinin özelliklerine baktığımızda ise yıllık 14.3 °C ortalama

sıcaklık ve 691.1 mm/m2 yağış düşüşü saptanmıştır. Sıcaklığın Ağustos ayında en

yüksek, Şubat ayında ise en düşük değerlere ulaştığı görülür. Samsun iline yağış en

fazla Kasım ayında düşmüştür (Anonim ve Anonim 2, 2011).

Bölüm II’deki Şekil II-16. ve Şekil II-18.’deki ombrotermik diyagramda

görüldüğü gibi Amasya ilinin Şehcui Mahallesi’nde ve Samsun ilinde Ocak-Haziran

ayları arası ve Eylül-Aralık ayları arası, yağışlı geçmektedir. Bu yağışlı periyodu,

117

Haziran-Eylül ayları arasında, kısa kurak bir periyot takip etmektedir. Samsun ilinde

Amasya’ya göre daha kısa kurak periyot gerçekleşir.

C. consanguinea’nın gelişiminde ve dağılımında, Amasya ilinde “Yarı kurak

Akdeniz iklimi” Samsun ilinde ise “Yağışlı Akdeniz iklimi” hakimdir (Akman,

1990).

Bitkilerin dağılışında çok önemli rol oynayan faktörlerden biri, bölgenin

topoğrafik yapısı ve rakımıdır. Centaurea kilaea İstanbul Avrupa yakası Karaburun

sahilinden ve Anadolu yakası Şile Sofular köyündeki sahil kumullarından 1-20

metre arasından toplanmıştır. C. kilaea ile aynı ortamı paylaşan diğer bitki türleri

aşağıdadır:

Medicago maritima

Medicago littoralis

Cakile maritima

Eryngium maritimum

Euphorbia paralias

Euphorbia peplus

Stachys maritima

Paspalum paspaloides

Cynadon dactylon

Elymus sp.

Senecio vernalis

Pancratium maritium

Centaurea consanguinea ise Amasya merkezindeki Şehcui mahallesinden 390-

400 metre arası ve Samsun’un Havza ilçesinden 700-800 metre arasından

toplanmıştır. C. consanguinea ile aynı ortamı paylaşan diğer bitki türleri ise

aşağıdadır:

Centaurea solstitialis

Centaurea urvillei

Euphorbia falcata

Euphorbia aleppica

Ruta montana

Trifolium pratense

Echinops sp.

Lolium perene

118

Anthemis sp.

Medicago sp.

Bu bioklimatolojik özellikler yanında fiziksel, edafik, topoğrafik, ekolojik ve

fitososyolojik özellikler kombinasyonu, çok özel bir ortam oluşturmakta bunun

yanında C. kilaea ve C. consanguinea’nın habitatını meydana getirmektedir. Bu

özellikler dikkate alınarak bu bölümde C. kilaea ve C. consanguinea’nın autekolojik

özellikleri tartışılmıştır.

Tablo IV-43. Toprak bünyesi değerlendirme ölçü ve standartları (Tüzüner 1990).

Analiz Ortalama Değerler (%) 0-30 Kum 30-50 Tın

50-70 Killi-Tın 70-110 Kil

Toprak Bünyesi

110 >…...

C. kilaea bitkisi kumlu topraklarda yetişirken C. consanguina’nın yetiştiği toprak,

tınlı özelliktedir.

Toprak bünyesi değerlendirme ölçü ve standartlarına göre (Tablo IV-43.); C.

kilaea, C. mucronifera, C. pyrrohoblephara, C. gracillima, C. taochia, C. huber-

morathii, C. schiskinii, bitkileri gibi kumlu topraklarda yetişir. C. consanguinea ise

C. hermanii ile aynı toprak özelliği olan tınlı toprakta yetişir. C. bornmuelleri, C.

brevifimbriata, C. pergamacea, C. hadimensis türleri ise killi toprakları sever

(Çelik, 2003; Eroğlu, 2010).

C. kilaea ve C. consanguinea’nın yetiştiği toprakların fiziksel ve kimyasal

özelliklerinin ülkemizde dağılım gösteren diğer bazı Centaurea cinsi türlerinin

dağılım gösterdikleri toprakların fiziksel ve kimyasal özellikleriyle kıyaslanması

aşağıdaki tabloda sunulmaktadır (Tablo IV-44.):

119

Tablo IV-44. Centaurea cinsi türlerinin yetiştiği toprakların fiziksel ve kimyasal özelliklerinin karşılaştırılması (Çelik, 2003; Eroğlu, 2010)

Fiziksel Özellikler Kimyasal Özellikler Centaurea

Türleri Bünye

p H Min. - Max.

CaCO3 (%) Min. - Max.

N (%) Min. - Max.

K (%) Min. - Max.

Na (%) Min. - Max.

C. kilaea Kumlu 6.94 - 7.81 22.5 - 60.5 0.007 - 0.2 0.001 - 0.01 0.0001 - 0.0002

C. consanguinea Tınlı 7.11 - 7.49 8.22 - 10.68 0.01 - 0.07 0.015 - 0.091 0.0002 - 0.0003 C. hermannii Killi - Tınlı 6.00 0.63 6.10 0.046 0.002 C.mucronifera Kumlu 7.2 - 8.4 0.00 - 74.55 0.01 - 0.6 0.08 - 5.7 0.0007 - 0.0023 C.pyrrohoblephara Kumlu 6.6 - 8.4 0.00 - 52.58 0.01 - 0.73 0.0007 - 4.04 0.0008 - 0.0017 C.gracillima Kumlu 8 - 8.4 0.73 - 1.50 0.01 - 0.03 0.081 - 1.95 0.001 - 0.0017 C.taochia Kumlu 6.8 - 8.1 0.00 - 38.93 0.00 - 0.07 0.025 - 0.27 0.001 - 0.00162 C.bornmuellerii Killi 7 - 8.7 22.19 - 34.60 0.05 - 0.35 0.056 - 0.323 0.0011 - 0.0103 C.brevifimbriata Killi 6 - 8.8 21.77 - 82.47 0.02 - 0.11 0.042 - 0.324 0.001 - 0.0154 C.huber-morathii Kumlu 7.9 - 8.3 7.40 - 12.5 0.04 - 0.65 0.54 - 1.25 0.001 - 0.0019 C.schiskinii Kumlu - Killi 7.6 - 7.8 17.10 - 60.61 0.07 - 0.51 0.093 - 0.482 0.001 - 0.0026 C.pergamacea Killi 7.60 - 8.40 16.40 - 17.35 0.03 - 0.08 0.1 - 0.46 0.0013 - 0.0018 C.hadimensis Killi 7.45 - 7.65 3.05 - 3.13 0.24 - 0.39 0.443 - 0.521 0.0017 - 0.0032

120

Ülkemizde, üzerinde autekolojik araştırmalar yapılmış az sayıda bitkiden

bazıları olan Vitex agnus - castus (Doğan ve Mert, 1998), Cistus creticus, C.

salviifolius (Başlar ve ark., 2001) Arbutus unedo (Başlar ve ark., 2002) ve Spartium

junceum (Mert ve ark., 1996) gibi bitkiler de, genellikle killi toprakları tercih

etmektedir. Pistacia lenticus (Doğan ve ark. 2003) P. terebinthus (Başlar ve ark.,

1999) ve Arbutus andrachne (Başlar ve ark., 2002) ise killi-kumlu toprakları sever.

Ailanthus altissima (Filiz, 2004) ise kumlu tınlı toprakları sever.

C. kilaea ve C. consanguinea’nın yetiştiği toprakların fiziksel ve kimyasal

özelliklerinin ülkemizde dağılım gösteren diğer bazı bitki türlerinin dağılım

gösterdikleri toprakların fiziksel ve kimyasal özellikleriyle kıyaslanması aşağıdaki

tabloda gösterilmektedir (Tablo IV-45.):

121

Tablo IV-45. Centaurea kilaea ve C. consanguinea’nın yetiştiği toprakların fiziksel ve kimyasal özelliklerinin ülkemizdeki diğer bitkilerin

yetiştikleri toprakların fiziksel ve kimyasal özellikleriyle karşılaştırılması (Doğan ve Mert, 1998; Doğan ve ark. 2003; Başlar ve ark., 1999;

Başlar ve ark., 2001; Filiz, 2004; Başlar ve ark., 2002; Mert ve ark., 1996.)

Fiziksel ve Kimyasal Özellikler

Bitki Türleri Bünye p H

Min. - Max. Tuz (%)

Min.-Max. CaCO3 (%) Min. - Max.

N (%) Min. - Max.

P (%) Min - Max

K (%) Min. - Max.

C. kilaea Kumlu 6.94 - 7.81 0.01-0.029 22.5 - 60.5 0.007 - 0.2 0.000752 - 0.001180 0.001 - 0.01 C. consanguinea Tınlı 7.11 - 7.49 0.025 – 0.043 8.22 - 10.68 0.01 - 0.07 0.000813 - 0.001044 0.015 - 0.091 Vitex agnus - castus Killi 6.28 - 7.98 0.006 - 0.187 0.10 - 29.29 0.102 - 1.304 0.0001 - 0.0095 0.0036 - 0.0934 Pistacia lenticus Killi - Kumlu 7.19 - 8.06 0.030 - 0.111 1.220 - 40.800 0.042 - 2.114 0.00002 - 0.0005 0.020 - 0.074 Pistacia terebinthus Killi - Kumlu 6.75 - 7.98 0.017 - 0.204 0.10 - 29.09 0.31 - 5.44 0.0001 - 0.0088 0.001 - 0.091 Cistus creticus Killi 6.80 - 7.92 0.0037 - 0.1200 0.120 - 39.75 0.03 - 0.64 0.00002 - 0.003 0.01 - 0.076 C. salviifolius Killi 7.19 - 7.92 0.030 - 0.218 1.218 - 39.20 0.048 - 0.898 0.00002 - 0.004 0.004 - 0.064 Ailanthus altissima Kumlu tınlı 6.90 - 7.70 0.03 - 0.08 0.60 - 20.00 0.81 - 5.05 0.00009 - 0.01311 0.005 - 0.058 Arbutus andrachne Killi - Kumlu 7.19 - 7.96 0.025 - 0.119 0.400 - 40.800 0.048 - 1.340 0.00002 - 0.0069 0.005 - 0.082 Arbutus unedo Killi 6.78 - 7.80 0.030 - 0.124 0.100 - 40.800 0.049 - 1.330 0.00002 - 0.100 0.001 - 0.2 Spartium junceum Killi 6.50 - 7.80 0.017 - 0.160 0.40 - 26.09 0.40 - 5.44 0.00001 - 0.00400 0.0011 - 0.0460

122

Tablo IV-46. Toprak reaksiyonunun pH değerlerine göre tanımı (Anonim 11, 2011)

Toprak Reaksiyonu pH Değeri

Ekstrem asit 4.5 ve daha aşağı Çok kuvvetli asit 4.5-5.0 Kuvvetli asit 5.1-5.5 Orta asit 5.6-6.0 Zayıf asit 6.1-6.5 Nötr 6.6-7,3 Hafif alkali 7.4-7.8 Orta alkali 7.9-8.4 Kuvvetli alkali 8.5-9.0 Çok kuvvetli alkali 9.1 ve yukarısı

C. kilaea yetiştiği topraklar minimum 6.94 pH değeriyle nötr maksimum 7.81

pH değeriyle hafif alkali özellik gösterir.

C. consanguinea toprakları ise minimum 7.11 pH değeriyle nötr maksimum

7.49 pH değeriyle hafif alkali özellik gösterir.

Diğer Centaurea türlerinin toprak reaksiyonunun pH değerlerine göre tanımı

(Tablo IV-46.) şöyledir:

C. hermannii 6.00 pH değeriyle orta asit, C. mucronifera minimum 7.2 pH

değeriyle nötr maksimum 8.4 pH değeriyle orta alkali, C. pyrrohoblephara minimum

6.6 pH değeriyle nötr, maksimum 8.4 pH değeriyle orta alkali C. gracillima

minimum 8 maksimum 8.4 pH değerleriyle orta alkali, C. taochia minimum 6.8 pH

değeriyle nötr 8.1 pH değeriyle orta alkali C. bornmuelleri minimum 7 pH değeriyle

nötr maksimum 8.7 pH değeriyle kuvvetli alkali C. brevifimbriata minimum 6 pH

değeriyle orta asit maksimum 8.8 pH değeriyle kuvvetli alkali C. huber-morathii

minimum 7.9 maksimum 8.3 pH değerleriyle orta alkali C. schiskinii minimum 7.6

maksimum 7.8 pH değeriyle hafif alkali C. pergamacea minimum 7.6 pH değeriyle

hafif alkali 8.4 pH değeriyle orta alkali C. hadimensis minimum 7.4 maksimum 7.6

pH değeriyle hafif alkali özellik gösterir. (Çelik, 2003; Eroğlu, 2010)

Bilindiği gibi, toprağın, bitki için en önemli özelliklerinden birisi de, toprak

suyunun pH’ıdır. Toprakta, nutrient elementler bulunsa da eğer pH, belirli aralıklar

dahilinde değilse, bitki, topraktaki mevcut elementleri alamamaktadır. Örneğin:

bitkiler, N, P, K ve Na elementlerini en fazla, 6.5 - 7.5 pH derecelerinde

alabilmektedirler (Barbour ve ark., 1987). C.kilaea’nın toprak pH’ı minimum 6.94

maksimum 7.81, C. consanguinea’ nın toprak pH’ı minimum 7.11 maksimum 7.49

olup, bu sınırlara yakındır.

123

Yetiştikleri toprakların pH’ları yönünden ülkemizde yetişen diğer türlerin pH

değerleri incelendiğinde; Vitex agnus - castus minimum 6.28 pH değeriyle zayıf

asitli, maksimum 7.98 pH değeriyle orta alkali toprakları sever. Pistacia lenticus 7.19

Pistacia terebinthus 6.75 minumum pH değerleriyle nötr, sırasıyla maksimum 8.06,

7.98 pH değerleriyle orta alkali topraklarda yaşarlar. Cistus creticus 6.80 ve C.

salviifolius 7.19 minimum pH değerleriyle nötr, 7.92 pH değerleriyle orta alkali

topraklara adapte olmuşlardır. Ailanthus altissima 6.90, Arbutus andrachne 7.19,

Arbutus unedo 6.78 minimum pH değerleriyle nötr, sırasıyla maksimum 7.70, 7.96,

7.80 pH değerleriyle orta alkali topraklarda yaşarlar. Spartium junceumn ise 6.50 pH

değeriyle zayıf asitli toprakları 7.80 pH değeriyle orta alkali toprakları tercih eder

(Doğan ve Mert, 1998; Doğan ve ark. 2003; Başlar ve ark., 1999; Başlar ve ark.,

2001; Filiz, 2004; Başlar ve ark., 2002; Mert ve ark., 1996.).

Tablo IV-47. Toprakların karbonat içeriğine göre sınıflandırılması (Öztürk,

ve ark., 1997)

% Karbonat Toprakların Sınıflandırılması 1 - 2 Az kireçli toprak 2 -10 Orta derecede kireçli toprak 10 - 20 Çok kireçli toprak 20’den fazla Çok aşırı kireçli toprak

Bilindiği gibi, bitkinin gelişmesi için, toprağın en önemli faktörlerinden birisi

de, pH ile indirekt alakalı olan CaCO3 oranıdır. Toprakların karbonat içeriğine göre

sınıflandırılması göre (Tablo IV-47.); C. kilaea bitkisi minimum % 22.5 maksimum

% 60.5 ile çok aşırı kireçli toprak sınıfına girer. C. consanguinea’nın yetiştiği toprak

ise minimum % 8.22 maksimum % 10.68 oranları ile çok kireçli toprak sınıfına

girer. Bilindiği gibi CaCO3 oranı yüksek olan topraklar, genel olarak sıcak

topraklardır (Anonim 11, 2011).

C. kilaea’nın toprağındaki CaCO3 değeri; C. hermannii, C. pyrrohoblephara,

C. gracillima, C. taochia, C. bornmuelleri, C. huber-morathii, C. pergamacea, C.

hadimensis bitkilerinin yetiştiği toprakların CaCO3 değerlerinden daha yüksektir. C.

kilaea’nın toprağındaki CaCO3 değeri C. schiskinii’nin yetiştiği toprakların CaCO3

değerleriyle ortalama değere sahip iken C. mucronifera C. brevifimbriata

bitkilerinin yetiştiği toprakların CaCO3 değerlerinden düşüktür (Çelik, 2003).

124

C. consanguinea’nın toprağındaki CaCO3 miktarı C. hermannii, C. gracillima,

C. hadimensis bitkilerinin yetiştiği toprakların CaCO3 miktarlarından daha

yüksektir. C. consanguinea’nın toprağındaki CaCO3 değeri C. huber-morathii’nin

yetiştiği toprakların CaCO3 değerleriyle ortalama değere sahip iken C. mucronifera,

C. pyrrohoblephara, C. taochia, C. bornmuelleri, C. brevifimbriata, C. schiskinii, C.

pergamacea bitkilerinin yetiştiği toprakların CaCO3 değerlerinden düşüktür (Çelik,

2003; Eroğlu, 2010).

Autekolojik çalışmalarda yer verilen Vitex agnus-castus, Pistacia lenticus, P.

terebinthus, Cistus creticus, C. salviifolius, Ailanthus altissima, Arbutus andrachne,

A. unedo, Spartium junceum bitkileride CaCO3 yönünden zengin olan sıcak

topraklarda yaşarlar (Doğan ve Mert, 1998; Doğan ve ark. 2003; Başlar ve ark.,

1999; Başlar ve ark., 2001; Filiz, 2004; Başlar ve ark., 2002; Mert ve ark., 1996.).

Tablo IV-48. Toprak tuzluluğunu değerlendirme ölçü ve standartları (Tüzüner 1990).

Analiz Ortalama Değerler (%) 0.0-0.15 Tuzsuz

0.15-0.35 Hafif Tuzlu 0.35-0.65 Orta Tuzlu

Toprak Tuzluluğu

0.65 > Çok Tuzlu

Tablo IV-49. Toprak tuzluluğunun iletkenliğe göre değerlendirme ölçü ve

standartları (Anonim 11, 2011)

Tuzluluk Sınırı (mS/cm) Tanımlanması 0-2 Tuzsuz 2-4 Az Tuzlu 4-8 Orta Tuzlu

8-16 Çok Tuzlu 16 Aşırı Tuzlu

C. kilaea’nın yetiştiği topraklarda minimum tuz oranı % 0.01 maksimum tuz

oranı ise % 0.029’dur. Toprak tuzluluğunu değerlendirme ölçü ve standartlarına göre

(Tablo IV-48.); C. kilaea tuzsuz topraklarda yaşar. C. consanguinea bitkisinin

yetiştiği toprağın salinitesinin minimum oranı ise % 0.025 maksimum oranı

% 0.043’tür. Bu tuz oranlarına göre C. consanguinea bitkisinin C. kilaea bitkisine

göre halofilik özellikte topraklarda yetiştiği anlaşılmaktadır.

125

İletkenlik değerlerine göre C. kilaea’nın yetiştiği topraklar minimum 0.11

mS/cm. maksimum 0.29 mS/cm. değerleriyle tuzsuz topraklar sınıfındadır. C.

consanguinea’nın yetiştiği topraklar ise minimum 0.24 mS/cm maksimum 0.38

mS/cm. değerleriyle C. kilaea’nın yetiştiği topraklara göre daha tuzludur.

C. hermannii % 0.03 tuz oranıyla, C. mucronifera 0.32 mS/cm, C.

pyrrohoblephara 0.40 mS/cm, C. gracillima 0.44 mS/cm, C. taochia 0.47 mS/cm, C.

bornmuelleri 0.37 mS/cm, C. brevifimbriata 0.50 mS/cm, C. huber-morathii 0.39

mS/cm, C. schiskinii 0.50 mS/cm, C. pergamacea 0.36 mS/cm, C. hadimensis 0.60

mS/cm, iletkenlik değerleriyle (Tablo IV-49.) tuzsuz topraklarda yaşarlar (Çelik

2003; Eroğlu, 2010) .

Ülkemizde araştırma yapılan Centaurea cinsi üyelerinin dışındaki türlerde

tuzluluğa baktığımızda Vitex agnus – castus, Pistacia lenticus, Pistacia terebinthus,

Cistus creticus, C. salviifolius, Ailanthus altissima, Arbutus andrachne, Arbutus

unedo, Spartium junceum bitkilerinde minimum oranlara göre toprak tuzsuzdur.

Maksimum oranlara göre ise Pistacia lenticus, Cistus creticus, Ailanthus altissima,

Arbutus andrachne, Arbutus unedo, bitkileri tuzsuz Vitex agnus – castus, Pistacia

lenticus, C. salviifolius ve Spartium junceum bitkileride toprak tuzluluğunu

değerlendirme ölçü ve standartlarına (Tüzüner 1990) göre hafif tuzlu ortamlarda

yetişirler (Doğan ve Mert, 1998; Doğan ve ark. 2003; Başlar ve ark., 1999; Başlar ve

ark., 2001; Filiz, 2004; Başlar ve ark., 2002; Mert ve ark., 1996.).

Tablo IV-50. Toprakta bulunması gereken ortalama N değerleri(Tüzüner 1990)

Analizler Ortalama Değerler (%)

0.05 Fakir 0.05-0.1 Orta

0.1-0.15 Azotlu N (Azot)

0.15 > Zengin

Centaurea kilaea’nın yetiştiği topraklar ortalama % 0.06 N değeriyle orta N’li

topraklar gurubuna girer (Tüzüner 1990).

Centaurea consanguinea’nın yetiştiği topraklar toprakta bulunması gereken

ortalama N değerlerine göre (Tablo IV-50.); ortalama % 0.04 N değeriyle fakir N’li

topraklar gurubuna girer (Tüzüner 1990).

126

C. kilaea’nın toprağındaki N değeri C. gracillima, C. taochia, C.

brevifimbriata C. pergamacea, bitkilerinin yetiştiği toprakların N değerlerinden

daha yüksektir. C. kilaea’nın toprağındaki N değeri C. hermannii C. mucronifera C.

pyrrohoblephara C. bornmuelleri C. huber-morathii C. schiskinii ve C.

hadimensis’in yetiştiği toprakların N değerlerinden düşüktür (Çelik 2003; Eroğlu,

2010).

C. consanguinea’nın toprağındaki N oranı C. hermannii, C. mucronifera C.

pyrrohoblephara C. bornmuelleri C. brevifimbriata C. huber-morathii C.schiskinii

ve C. hadimensis bitkilerinin yetiştiği toprakların N oranlarından daha düşüktür. C.

consanguinea’nın toprağındaki N oranı C.taochia ve C.pergamacea’nın yetiştiği

toprakların N oranlarıyla ortalama değere sahip iken, C.gracillima, bitkisinin

yetiştiği toprakların N değerlerinden düşüktür (Çelik 2003; Eroğlu, 2010).

C. kilaea ve C. consanguinea’da N kökte ve gövdede yaklaşık olarak eşit

oranlarda bulunmaktadır. Diğer türlerle karşılaştırıldığında kök ve gövde N

miktarları çok fazla farklılık gösterir. C. pyrrohoblephara C. gracillim C.

bornmuelleri, C. brevifimbriata, C. huber-morathii türlerinin köklerindeki N miktarı

C. kilaea ve C. consanguinea bitkilerinden daha fazladır. C. hermannii C.

mucronifera C. taochia C. schiskinii C. pergamacea C. hadimensis bitkilerinin

köklerindeki N oranı C. consanguinea ve C. kilaea bitkilerinin köklerindeki N

oranından daha düşüktür (Çelik 2003; Eroğlu, 2010).

C. gracillima, C. bornmuelleri, C. brevifimbriata, C. huber-morathii

türlerinde de gövdede fazla N bulunmaktadır. C. kilaea ve C. consanguinea diğer

türlerle karşılaştırıldığında ise ortalama bir N değerine sahiptir (Çelik 2003).

Yaprakta N oranı kök ve gövdedeki değerlere oldukça yakındır. C. kilaea ve

C. consanguinea diğer Centaurea türleri içinde yaprakta ortalama bir N değerine

sahiptir. C. hermannii, C. gracillima, C. bornmuelleri, C. brevifimbriata, C. huber-

morathii türleri ise C. consanguinea ve C. kilaea bitkilerine göre daha yüksek N

değerine sahipken, C. pergamacea ve C. hadimensis daha az N değerine sahiptir. C.

mucronifera, C. pyrrohoblephara ve C. schiskinii de ise ortalama aynı değere

sahiptir (Çelik 2003; Eroğlu, 2010).

Ortalama % 0.06 N oranına sahip olan C. kilaea’nın yetiştiği topraklar ve bu

bitkinin çeşitli organlarındaki N miktarı göz önüne alındığında bitkinin bu elementi

biriktirdiği açıkça görülmektedir. Ayrıca çeşitli organlarında oranlar göz önüne

alındığında bu birikimin aşağıdan yukarıya doğru azaldığı görülmektedir. En yüksek

127

orana kökte ulaşan N (% 2 - % 2.5) gövdede biraz daha düşük (% 2 - % 2.4) olup

yaprakta ise en düşük düzeydedir (% 1.8 - % 2.2). Bu sonuçlara göre bu elementin

de bitki bünyesinde taşındığını doğal olarak da en yüksek değerin kökte bulunduğunu

görebiliriz. Ayrıca bitki bünyesindeki bu oranların, bitkilerde bulunması gereken N

ortalamasının (Tablo IV-51.) bir miktar üzerinde olduğu tespit edilmiştir (Epstein,

1972 – 1999).

Tablo IV-51. Bitkilerin gereksinim duyabileceği elementlerin dokulardaki yeterli

seviyeleri (Epstein, 1972-1999).

Element Kuru maddedeki konsantrasyonu (%) N (Azot) 1.5 P (Fosfor) 0.2

K (Potasyum) 1 Na (Sodyum) 0.001

Normalde bitkide topraktaki değerlere göre 15 kat N bulunması gerekirken C.

kilaea’da en fazla 41 kat düzeyindedir. Buradan C. kilaea’nın bünyesinde fazla N

biriktirdiği anlaşılmaktadır.

Centaurea consanguinea’nın yetiştiği topraklar ortalama % 0.04 N değerine

sahiptir. Aynı elemenetin bitkinin çeşitli organlarındaki yüzde değerleri

incelendiğinde % 1.9 ile % 2.7 arasında bulunduğu görülmektedir. Bu durum bitkinin

her durumda bünyesinde N biriktirdiğini ortaya koymaktadır. Aynı elementin

bitkinin çeşitli organları olan kök, gövde ve yapraklardaki oranları incelendiğinde ise

kökte en yüksek (% 2.3 - % 2.7) yaprakta ise en düşük (% 1.9 - % 2.2) oranlarda

olduğu görülmektedir. Bu durumda söz konusu elementin kökten yukarılara doğru

taşındığı doğal olarak miktarının azaldığını göstermektedir. Ayrıca bitki

bünyesindeki bu değerlerin, bitkilerde normal şartlarda bulunması gereken N

ortalamasının (% 1.5) üzerinde olduğu görülmüştür (Epstein, 1972 - 1999).

Bu oranlara göre bitkide ortalama 15 kat N bulunması gerekirken C.

consanguinea’da en fazla 67 kat düzeyindedir. Buradan C. consanguinea’nın

bünyesinde yüksek düzeyde N biriktirdiği anlaşılmaktadır.

Çatalca Karaburun sahillerinde ve Şile’nin Sofular köyünde yayılış gösteren,

C. kilaea’da, topraktaki ortalama N oranı % 0.06, bitkideki ortalama N oranı ise, %

2.17 ’dir. Bu durumda, bitkideki N oranı, topraktakinin yaklaşık 36 katı kadardır. Bu

128

durumda bitkinin bu elementi çok fazla biriktirdiği açıktır. Ayrıca bu kadar fazla N

biriktirmesinden dolayı bu bitkide protein metabolizmasının hızlı olduğu sonucuna

varabiliriz (Başkaya, 1987).

Amasya’da ve Samsun’da yetişen, C. consanguinea’da, topraktaki ortalama N

miktarı % 0.04, bitkideki ortalama N miktarı ise, % 2.25’tir. Bu durumda, bitkideki

N miktarı, topraktakinin yaklaşık 56 katı kadardır. Bu durumda bitkinin bu elementi

biriktirdiği görülmektedir. C. consanguinea’nın N biriktirmesinden dolayı protein

metabolizmasının ve koenzim faaliyetlerinin hızlı olduğu kanaatindeyiz (Başkaya,

1987).


ilçesinin Sofular köyünde endemik olarak dağılım gösteren C. kilaea ve Orta İç

Karadeniz’deki Amasya ve Samsun illerinde dağılım gösteren C. consanguinea’nın

köklerindeki, kimyasal özelliklerin ülkemizde yetişen diğer bazı Centaurea cinsi

türlerinin köklerindeki, gövdelerindeki ve yapraklarındaki element yüzdeleri

aşağıdaki tablolarda karşılaştırmalı olarak sunulmaktadır (Tablo IV-52., Tablo IV-

53., Tablo IV-54.):

129

Tablo IV-52. Centaurea cinsi türlerinin köklerindeki element yüzdelerinin

karşılaştırılması (Çelik, 2003; Eroğlu, 2010)

Bitkilerin köklerinde bulunan değerler

Centaurea türleri N (%) Min. – Max.

P (%) Min. – Max.

K (%) Min. – Max.

Na (%) Min. – Max.

C. kilaea 2 - 2.52 0.0049 - 0.007 0.07 - 0.1 0.0051 - 0.015 C. consanguinea 2.3 - 2.7 0.0068 - 0.0075 0.05 - 0.1 0.013 - 0.044 C. hermannii 1.05 0.015 1.46 0.026 C. mucronifera 0.08 - 2.86 0.03 - 0.09 0.15 - 1.05 0.007 - 0.037 C. pyrrohoblephara 0.07 - 4.32 0.01 - 0.1 0.27 - 1.6 0.009 - 0.02 C. gracillima 2.75 - 2.96 0.06 - 0.08 0.25 - 2.4 0.012 - 0.01 C. taochia 1.63 - 2.0 0.01 - 0.055 1.15 - 1.6 0.028 - 0.07 C. bornmuelleri 2.53 - 3.53 0.06 - 0.09 1.3 - 1.5 0.013 - 0.019 C. brevifimbriata 3.61 - 3.89 0.07 - 0.08 0.75 - 0.95 0.013 - 0.022 C. huber-morathii 2.28 - 3.12 0.087 - 0.1 1.3 - 1.5 0.006 - 0.008 C. schiskinii 0.1 - 2.6 0.05 - 0.09 0.525 - 0.95 0.0085 - 0.0175 C. pergamacea 0.79 - 0.83 0.06 - 0.08 1.05 - 1.15 0.01 - 0.013 C. hadimensis 0.07 - 0.12 0.016 - 0.018 0.75 - 0.85 0.09 - 0.11

Tablo IV-53. Centaurea cinsi türlerinin gövderindeki element yüzdelerinin


Bitkilerin gövdelerinde bulunan değerler

Centaurea türleri N (%) Min - Max

P (%) Min - Max

K (%) Min - Max

Na (%) Min - Max

C. kilaea 2 - 2 .4 0.004 - 0.005 0.06 - 0.12 0.005 - 0.007 C. consanguinea 2.1 - 2.3 0.006 - 0.007 0.044 - 0.079 0.006 - 0.039 C. hermannii 1.05 0.020 2.58 0.025 C. mucronifera 0.05 - 3.47 0.02 - 0.095 0.3 - 2.35 0.007 - 0.018 C. pyrrohoblephara 0.08 - 3.99 0.02 - 0.125 0.85 - 3.0 0.007 - 0.015 C. gracillima 3.43 - 4.56 0.04 - 0.07 0.22 - 2.25 0.010 - 0.012 C. taochia 1.95 - 2.06 0.03 - 0.085 1.75 - 1.9 0.02 - 0.037 C. bornmuelleri 2.39 - 3.18 0.065 - 0.11 2.7 - 2.75 0.009 - 0.011 C. brevifimbriata 2.66 - 2.75 0.01 - 0.05 1.1 - 1.2 0.007 - 0.012 C. huber-morathii 2.37 - 3.55 0.145 - 0.155 2.1 - 2.3 0.0035 - 0.006 C. schiskinii 0.05 - 3.38 0.005 - 0.115 2.25 - 3.3 0.002 - 0.007 C. pergamacea 0.65 - 0.8 0.12 - 0.14 2.4 - 2.5 0.007 - 0.012 C. hadimensis 0.11 - 0.14 0.015 - 0.016 2.02 - 2.2 0.019 - 0.027

130

Tablo IV-54. Centaurea cinsi türlerinin yapraklarındaki element yüzdelerinin


Bitkilerin yapraklarında bulunan değerler

Centaurea türleri N (%) Min - Max

P (%) Min - Max

K (%) Min - Max

Na (%) Min - Max

C. kilaea 1.87 - 2.29 0.0055 - 0.0061 0.08 - 0.17 0.0044 - 0.0064 C. consanguinea 1.95 - 2.2 0.0063 - 0.0069 0.03 - 0.13 0.0087 - 0.072 C. hermannii 2.93 0.034 1.90 0.029 C. mucronifera 0.23 - 5.87 0.055 - 0.1 0.375 - 1.6 0.01 - 0.04 C. pyrrohoblephara 0.21- 6.66 0.045 - 0.22 0.77 - 2.7 0.01 - 0.03 C. gracillima 2.95 - 4.67 0.04 - 0.06 0.195 - 1.65 0.015 - 0.035 C. taochia 2.06 - 3.02 0.05 - 0.08 1.65 - 2.1 0.0055 - 0.08 C. bornmuelleri 5.2 - 5.7 0.09 - 0.12 2.8 - 2.9 0.014 - 0.03 C. brevifimbriata 4.41 - 4.65 0.04 - 0.06 0.95 - 1.05 0.014 - 0.024 C. huber-morathii 6.26 - 7.25 0.17 - 0.18 3.1 - 3.3 0.007 - 0.01 C. schiskinii 0.23 - 3.99 0.011 - 0.12 1.9 - 2.6 0.012 - 0.023 C. pergamacea 1.85 - 1.91 0.17 - 0.18 2.8 - 3.0 0.014 - 0.017 C. hadi mensis 0.28 - 0.34 0.02 - 0.028 1.8 - 2.0 0.10 - 0.12

C. hermannii’de topraktaki ortalama N oranı % 6.10 bitkideki ortalama N

oranı ise, % 1.7’dir. Bu durumda, bitkideki N oranı, topraktakinin yaklaşık 1/5’i

kadardır. Bu oran bitkilerde toprağa göre bulunması gereken 15 kat N değerinden

oldukça düşüktür (Eroğlu, 2010).

Bundan da, C. kilaea ve C. consanguinea’nın Centaurea hermannii’ye göre

topraktan daha fazla N aldığı ve yüksek miktarda N biriktirdiği anlaşılmaktadır.

C. mucronifera’da topraktaki N miktarının minimum oranı % 0.01, yapraktaki

minimum oranı ise, % 0.23’tür. Bu durumda bu bitkinin yaprağındaki N oranı,

topraktakinin yaklaşık 23 katı kadardır.

Aynı bitkinin yetiştiği topraktaki maksimum N oranı, % 0.6, yapraktaki

maksimum N oranı ise, % 5.87 olarak bulunmuştur Yani yapraktaki N oranı,

topraktaki N oranının, yaklaşık 10 katı kadardır (Çelik, 2003).

Bunun sonucunda, C. kilaea ve C. consanguinea’nın C. mucronifera’ya göre

topraktan daha fazla N aldığı ve daha fazla oranda biriktirdiği anlaşılmaktadır. C.

mucronifera için bu değerler bitkilerde toprağa göre bulunması gereken 15 kat N

değerine oldukça yakındır.

131

C. pyrrohoblephara’da topraktaki N miktarının minimum oranı % 0.01,

yapraktaki minimum oranı ise, % 0.21’dir. Bu durumda bu bitkinin yaprağındaki N

oranı, topraktakinin yaklaşık 21 katı kadardır.


maksimum N oranı ise, % 6.66 olarak bulunmuştur. Yani yapraktaki N oranı,


Bundan da, C. kilaea ve C. consanguinea’nın C. pyrrohoblephara’ya göre

topraktan daha fazla N aldığı ve daha fazla oranda biriktirdiği anlaşılmaktadır. C.

pyrrohoblephara bitkilerde toprağa göre bulunması gereken 15 kat N değerine yakın

oranda N biriktirmiştir.

C. gracillima’da topraktaki N miktarının minimum oranı % 0.01, yapraktaki

minimum oranı ise, % 2.95’tir. Bu durumda bu bitkinin yaprağındaki N oranı,





Bundan da, C. kilaea ve C. consanguinea’nın C. gracillima’ya göre topraktan

daha az N aldığı anlaşılmaktadır. C. gracillima’daki bu değerler bitkilerde toprağa

göre bulunması gereken 15 kat N değerine göre çok yüksektir.

C. taochia bitkisinin yetiştiği topraktaki maksimum N oranı, % 0.07,

yapraktaki maksimum N oranı ise, % 3.02 olarak bulunmuştur. Yani yapraktaki N

oranı, topraktaki N oranının, yaklaşık 43 katı kadardır (Çelik, 2003).

Bundan da, C. kilaea’nın C. taochia’ya göre topraktan daha az oranda N

biriktirdiği C. consanguinea’nın daha fazla N aldığı ve daha fazla oranda biriktirdiği

anlaşılmaktadır. C. taochia’da bu oranlar bitkilerde toprağa göre bulunması gereken

15 kat N değerine göre yüksektir.

C. bornmuelleri’de topraktaki N miktarının minimum oranı % 0.05, yapraktaki

minimum oranı ise, % 5.2’dir. Bu durumda bu bitkinin yaprağındaki N oranı,





132

Bundan da, minimum değerlere göre C. bornmuelleri bitkilerde toprağa göre

bulunması gereken 15 kat N değerine göre daha fazla oranda N birktirirken

maksimum değerlere göre ise yaklaşık aynı oranda N biriktirmiştir.

C. brevifimbriata’da topraktaki N miktarının minimum oranı % 0.02,

yapraktaki minimum oranı ise, % 4.41’dir. Bu durumda bu bitkinin yaprağındaki N





Bundan da, C. consanguinea ve C. kilaea’nın C. brevifimbriata’ya göre

topraktan daha az N aldığı ve daha az oranda biriktirdiği anlaşılmaktadır. Bu

değerlere göre C. brevifimbriata bitkisi toprağa göre bitkide bulunması gereken 15

kat N değerinden daha fazla N biriktirmiştir.

C. huber-morathii’de topraktaki N miktarının minimum oranı % 0.04,

yapraktaki minimum oranı ise, % 6.26’dır. Bu durumda bu bitkinin yaprağındaki N

oranı, topraktakinin yaklaşık 156.5 katı kadardır.




Bundan da, C. kilaea ve C. consanguinea’nın C. huber-morathii’ye göre

minimum oranlar dikkate alındığında topraktan daha az N aldığı ve daha az oranda

biriktirdiği anlaşılmaktadır. Maksimum oranlar dikkate alındığında ise topraktan

daha fazla N aldığı anlaşılmaktadır.

Yukarıdaki C. huber-morathii bitkisinin bitkilerde toprağa göre bulunması

gereken 15 kat N değerine göre minumum oranlar dikkate alındığında daha fazla N

biriktirdiği maksimum oranlar dikkate alındığında ise daha düşük oranda N


C. schiskinii’nin topraktaki N miktarının minimum oranı % 0.07, yapraktaki

minimum oranı ise, % 0.23’tür. Bu durumda bu bitkinin yaprağındaki N oranı,


Aynı bitkinin yetiştiği topraktaki maksimum N oranı % 0.51, yapraktaki



133

Bundan da, C. kilaea ve C. consanguinea’nın C. schiskinii’ye göre topraktan

daha çok N aldığı anlaşılmaktadır. Yukarıdaki C. schiskinii bitkisindeki değerler

dikkate alındığında, bitkilerde toprağa göre bulunması gereken 15 kat N değerinden

düşüktür.

C. pergamacea’nın topraktaki N miktarının minimum oranı % 0.03,

yapraktaki minimum oranı ise, % 1.85’tir. Bu durumda bu bitkinin yaprağındaki N





Bundan da, C. kilaea ve C. consanguinea’nın minimum oranlar dikkate

alındığında C. pergamacea’ya göre topraktan daha az N aldığı ve biriktirdiği

anlaşılmaktadır. Maksimum oranlar dikkate alındığında ise C. kilaea ve C.

consanguinea’nın C. pergamacea’ya göre topraktan daha çok N aldığı ve


C. pergamacea’daki bu oranlar bitkilerde toprağa göre bulunması gereken 15

kat N değerinden yüksektir.

C. hadimensis’in topraktaki N miktarının minimum oranı % 0.24, yapraktaki

minimum oranı ise, % 0.28’dir. Bu durumda bu bitkinin yaprağındaki N oranı,

topraktaki ile yaklaşık değerlerdedir.


maksimum N oranı ise, % 0.34 olarak bulunmuştur. Yani yapraktaki N oranı ile

yaklaşık olarak birbirine eşittir (Çelik, 2003).

Bundan da, C. kilaea ve C. consanguinea’nın C. schiskinii’ye göre topraktan

daha çok N aldığı ve daha fazla oranda biriktirdiği anlaşılmaktadır. C. hadimensis

bitkisi bitkilerde toprağa göre bulunması gereken 15 kat N değerinden daha düşük N

biriktirir.

Çalışma bitkilerimiz olan C. kilaea ve Centaurea consanguinea’nın çeşitli

organlarındaki element yüzdelerinin farklı türlere ait bitkilerin çeşitli organlarındaki

element yüzdeleriyle karşılaştırılması aşağıda gösterilmiştir. (Tablo IV-55.):

134

Tablo IV-55. C. kilaea ve C. consanguinea bitkilerinin çeşitli organlarındaki

element yüzdelerinin farklı türlere ait bitkilerin çeşitli organlarındaki element

yüzdeleriyle karşılaştırılması

Bitkilerde Bulunan Değerler

Bitki Türleri N (%) Min. - Max.

P (%) Min. - Max.

K (%) Min. - Max.

Na (%) Min. - Max.

C. kilaea 1.87 - 2.52 0.004 - 0.007 0.06 - 0.17 0.004 - 0.015 C. consanguinea 1.95 - 2.7 0.006 - 0.007 0.03 - 0.13 0.006 - 0.072 Vitex agnus - castus 0.734 - 1.980 0.007 - 0.204 0.90 - 1.99 0.04 - 0.22 Pistacia lenticus 0.882 - 1.484 0.068 - 0.980 0.72 - 1.860 - Pistacia terebinthus 0.980 - 1.778 0.024 - 0.066 0.20 - 1.10 0.04 - 0.16 Cistus creticus 0.882 - 1.316 0.18 - 0.90 0.53 - 1.05 - C. salviifolius 0.644 - 1.232 0.078 - 0.980 0.62 - 2.00 - Ailanthus altissima 1.428 - 3.08 0.110 - 0.202 0.78 - 3.58 - Arbutus andrachne 0.802 - 1.184 0.34 - 0.80 0.45 - 1.13 - Arbutus unedo 0.760 - 1.330 0.200 - 0.980 0.40 - 0.69 - Spartium junceum 0.518 - 2.184 0.082 - 0.204 0.180 - 0.800 0.06 - 0.14

Obje bitkilerin toprakla ilişkisi; diğer bazı bitkilerin toprakla ilişkileri ile

karşılaştırıldığında, oldukça ilginç sonuçlar ortaya çıkmaktadır. Şöyle ki;

Bir Akdeniz elementi olan Pistacia lentiscus’da, topraktaki N miktarının

minimum oranı % 0.042, yapraktaki minimum oranı ise, % 0.882’dir. Bu durumda

bu bitkinin yaprağındaki N oranı, topraktakinin yaklaşık 21 katı kadardır.


maksimum N oranı ise, % 1.484 olarak bulunmuştur Yani topraktaki N oranı,

yapraktaki N oranının, yaklaşık 2 katı kadardır (Doğan ve ark., 2003).

Bundan da C. kilaea ve C. consanguinea’nın Pistacia lentiscus’a göre

topraktan daha fazla N aldığı ve daha fazla oranda biriktirdiği anlaşılmaktadır.

Yine Akdeniz elementi olan Vitex agnus - castus’da, topraktaki N miktarının

minimum oranı % 0.102, yapraktaki minimum N oranı ise, % 0.734’tür. Bu durumda

bitkinin yaprağındaki N oranı, topraktakinin yaklaşık 7 katı kadardır.

Aynı bitkinin toprağındaki maksimum N oranı, % 1.304, yaprağındaki

maksimum N oranı ise, % 1.98 olarak bulunmuştur. Bu durumda bitkinin

yaprağındaki N oranı, toprağındakinin yaklaşık 1.5 katı kadardır (Doğan ve Mert,

1998).

Bundan da C. kilaea ve C. consanguinea’nın, Vitex agnus - castus’a göre


135

Batı Anadolu’ da yayılış gösteren, Cistus creticus’ da, topraktaki N miktarının

minimum oranı % 0.034, yapraktaki minimum oranı ise % 0.882’dir. Bu durumda,

bitkinin yaprağındaki N oranı, topraktakinin yaklaşık 26 katı kadardır.


maksimum N oranı ise % 1.316’dır. Buna göre Cistus creticus bitkisinin

yaprağındaki N oranı, topraktakinin yaklaşık 2 katı kadardır (Başlar ve ark., 2001).

Bundan da C. kilaea ve Centaurea consanguinea’nın Cistus creticus’a göre


Batı Anadolu’da yayılış gösteren bir diğer bitki Cistus salviifolius’da

topraktaki N miktarının minimum oranı % 0.048, yapraktaki minimum oranı ise %

0.644’tür. Bu durumda bitkinin yaprağındaki N oranı, topraktakinin yaklaşık 13 katı

kadardır.


maksimum N oranı ise % 1.232’dir. Buna göre Cistus salviifolius bitkisinin

yaprağındaki N oranı topraktakinin 1.3 katı kadardır (Başlar ve ark., 2001).

Bundan da C. kilaea ve Centaurea consanguinea Cistus salviifolius’a göre


Kocaeli civarında dağılım gösteren Ailanthus altissima’da, topraktaki N

miktarının minimum oranı % 0.81, yapraktaki minimum oranı ise, % 1.70’tir. Bu

durumda bitkinin yaprağındaki N oranı, topraktakinin yaklaşık 2 katı kadardır.

Aynı bitkinin yetiştiği topraktaki maksimum N oranı % 5.05, yaprağındaki

maksimum N oranı ise % 3.08’dir. Bu durumda bitkinin toprağındaki N oranı,

yapraktakinin yaklaşık 1.5 katıdır (Filiz, 2004).

Bundan da C. kilaea ve C. consanguinea’nın Ailanthus altissima’ya göre


Tablo IV-56. Toprakta bulunması gereken ortalama P değerleri (Tüzüner, 1990)

Analiz Ortalama Değerler (%)

0-0.0003 Çok az 0.0003 -0.0006 Az 0.0006-0.0009 Orta

0.0009-0.0012 Yüksek P (Fosfor)

0.0012 + Çok Yüksek

136

C. kilaea’nın toprağı ortalama % 0.001 oranı ile toprakta bulunması gereken

ortalama P değerlerine göre (Tablo IV-56.); yüksek P’li toprak grubuna girer

(Tüzüner 1990).

C. consanguinea’nın toprağı ise ortalama % 0.0009 oranı ile orta P’li toprak

grubuna girer (Tüzüner 1990).

C. kilaea ve C. consanguinea’nın kökünde P değerleri dikkate alındığında

diğer Centaurea türlerine göre düşük değerlerdir (Çelik, 2003).

C. kilaea ve C. consanguinea’nın gövdesindeki P değerleri kökteki değerlere

yakın olmakla birlikte, diğer Centaurea türlerine göre düşük bir değerdedir. C.

schiskinii türündeki P değerleri ile C. consanguinea ve C. kilaea’daki P değerleri

oldukça yakındır (Çelik, 2003).

C. kilaea ve C. consanguinea’nın bitkilerinin yapraklarındaki P miktarı diğer

Centaurea türlerine göre düşük olmakla birlikte bu iki bitkinin kökleri gövdeleri ve

yapraklarındaki değerler birbirine oldukça yakındır (Çelik, 2003).

C. kilaea’nın toprağı ortalama % 0.001 oranında fosfor içermektedir. C.

kilaea’nın yetiştiği topraklardaki ve bitkinin çeşitli organlarındaki P miktarı dikkate

alındığında bitkinin bu elementi biriktirdiği açıkça görülmektedir. Ayrıca çeşitli

organlarında oranlar göz önüne alındığında bu birikimin aşağıdan yukarıya doğru

azaldığı görülmektedir. En yüksek orana kökte ulaşan P (% 0.005 - % 0.007)

gövdede biraz daha düşük (% 0.004 - % 0.005) olup yaprakta ise gövdedeki düzeyle

aynıdır. Buna göre bu elementinde bitki bünyesinde taşındığını görebiliriz. Ayrıca

bitki bünyesindeki bu oranların, bitkilerde normal şartlarda bulunması gereken P

değeri ortalamanın (% 0.2) oldukça altında olduğu tespit edilmiştir (Epstein, 1972 -

1999).

Bu oranlara göre bitkide ortalama 222 kat P bulunması gerekirken C. kilaea’da

en fazla 7 kat düzeyindedir. Buradan C. kilaea’nın bünyesinde az P biriktirdiği

anlaşılmaktadır.

C. consanguinea’nın yetiştiği topraklarda ortalama P oranı % 0.0009’dur.

Aynı elementin bitkinin çeşitli organlarındaki % değerleri incelendiğinde % 0.006 ile

% 0.0075 arasında bulunduğu görülmektedir. Bu durum bitkinin her durumda

bünyesinde P biriktirdiğini ortaya koymaktadır. Aynı elementin bitkinin çeşitli

organları olan kök, gövde ve yapraklardaki oranları incelendiğinde ise kökte en

yüksek (% 0.0068 - % 0.0075) yaprakta ise en düşük (% 0.0063 – % 0.0069)

oranlarda olduğu görülmektedir. Bu durumda söz konusu elementin kökten

137

yukarılara doğru taşındığı ancak yine de doğal olarak yukarılara doğru miktarının

azaldığı görülmektedir. Ayrıca bitki bünyesindeki bu oranların, bitkilerde normal

şartlarda bulunması gereken P ortalamasının (% 0.2) oldukça altında olduğu tespit

edilmiştir (Epstein 1972 – 1999).

Bu oranlara göre bitkide ortalama 222 kat P bulunması gerekirken C.


bünyesinde az P biriktirdiği anlaşılmaktadır.

C. kilaea’da, topraktaki ortalama P oranı % 0.001 bitkideki ortalama P oranı

ise, % 0.0056’dır. Bu durumda, bitkideki P oranı, topraktakinin yaklaşık 6 katı

kadardır.

C. consanguinea’da, topraktaki ortalama P oranı % 0.0009, bitkideki ortalama

P oranı ise, % 0.0068’dir. Bu durumda, bitkideki P oranı, topraktakinin yaklaşık 7.5

katı kadardır. Buradanda bitkinin bu elementi biriktirdiği açıkça görülmektedir. Bu

durumda C. consanguinea’nın topraktaki P’yi C. kilaea’dan daha yüksek oranda

aldığını ve biriktirdiğini ortaya koymaktadır.

Centaurea kilaea’nın yetiştiği topraktaki P miktarının minimum oranı %

0.000752 yapraktaki minimum oranı ise % 0.0055’tir. Dolayısıyla, bitki

bünyesindeki P miktarı, topraktakinin, yaklaşık olarak, 7 katıdır.

Centaurea kilaea’nın yetiştiği topraktaki P miktarının maksimum oranı %

0.001180 yapraktaki maksimum oranı ise % 0.0061’dir. Dolayısıyla, bitki


Centaurea consanguinea’nın yetiştiği topraktaki P miktarının minimum oranı

% 0.000813 yapraktaki minimum oranı ise % 0.0069’dur. Dolayısıyla, bitki


Centaurea consanguinea’nın yetiştiği topraktaki P miktarının maksimum oranı

% 0.001044 yapraktaki maksimum oranı ise % 0.0063’tür. Dolayısıyla, bitki


Bir Akdeniz elementi olan Pistacia lentiscus’da, topraktaki P miktarının

minimum oranı % 0.00002, yapraktaki minimum oranı ise, % 0.068’dir. Bu durumda

bu bitkinin yaprağındaki P oranı, topraktakinin yaklaşık 3400 katı kadardır.

Aynı bitkinin yetiştiği topraktaki maksimum P oranı, % 0.0005, yapraktaki

maksimum oran ise % 0.98 olarak bulunmuştur. Yani yapraktaki P oranı, topraktaki

P oranının, yaklaşık 1960 katı kadardır (Doğan ve ark., 2003).

138

Bundan da C. kilaea ve Centaurea consanguinea’nın Pistacia lentiscus’a göre

topraktan daha az P aldığı ve daha az oranda biriktirdiği anlaşılmaktadır.

Yine Akdeniz elementi olan Vitex agnus - castus’da, topraktaki P miktarının

minimum oranı % 0.0001, yapraktaki minimum oranı ise % 0.112’dir. Bu durumda

bitkinin yaprağındaki P oranı, topraktakinin yaklaşık 70 katı kadardır.

Aynı bitkinin toprağındaki maksimum P oranı, % 0.0095, yaprağındaki

maksimum oranı ise % 0.204 olarak bulunmuştur. Bu durumda bitkinin yaprağındaki

P oranı, toprağındakinin yaklaşık 21 katı kadardır (Doğan ve Mert, 1998).

Bundan da C. kilaea ve C. consanguinea’nın, Vitex agnus-castus’a göre


Batı Anadolu’ da yayılış gösteren, Cistus creticus’ da, topraktaki P miktarının

minimum oranı % 0.00002, yapraktaki minimum oranı ise, % 0.18’dir. Bu durumda,

bitkinin yaprağındaki P oranı, topraktakinin yaklaşık 9000 katı kadardır.

Aynı bitkinin yetiştiği topraktaki maksimum P oranı, % 0.0038, yapraktaki

maksimum P oranı ise % 0.9’dur. Buna göre Cistus creticus bitkisinin yaprağındaki

P oranı, topraktakinin yaklaşık 236 katı kadardır.

Bundan da C. kilaea ve Centaurea consanguinea’nın Cistus creticus’a göre

topraktan daha az P aldığı ve daha az oranda biriktirdiği anlaşılmaktadır (Başlar ve

ark., 2001).


topraktaki P miktarının minimum oranı % 0.00002, yapraktaki minimum oranı ise, %

0.078’dir. Bu durumda bitkinin yaprağındaki P oranı, topraktakinin yaklaşık 3900

katı kadardır.

Cistus salviifolius’un yetiştiği topraktaki maksimum P oranı % 0.0041,

yapraktaki maksimum P oranı ise, % 0.98’dir. Buna göre Cistus salviifolius

bitkisinin yaprağındaki P oranı topraktakinin 239 katı kadardır (Başlar ve ark.,

2001).

Bundan da C. kilaea ve C. consanguinea’nın Cistus salviifolius’a göre


Kocaeli civarında dağılım gösteren Ailanthus altissima’da, topraktaki P

miktarının minimum oranı % 0.00009, yapraktaki minimum oranı ise, % 0.112’dir.

Bu durumda bitkinin yaprağındaki P oranı, topraktakinin yaklaşık 1244 katıdır.

139

Aynı bitkinin yetiştiği topraktaki maksimum P oranı % 0.0069, yaprağındaki

maksimum P oranı ise % 0.195’dir. Bu durumda bitkinin toprağındaki P oranı,

yapraktakinin yaklaşık 28 katıdır (Filiz, 2004).

Bundan da C. kilaea ve C. consanguinea’nın, Ailanthus altissima’ya göre


Tablo IV-57. Toprakta bulunması gereken ortalama K değerleri (Tüzüner, 1990)

Analiz Ortalama Değerler (%)

K (Potasyum) 0.013 - 0.058

C. kilaea’nın, yetiştiği topraktaki ortalama K oranı % 0.0076 değeriyle

topraklarda normal olarak bulunması gereken ortalama K değerlerinden (% 0.013 -

% 0.058) bir miktar düşüktür (Tüzüner 1990).

C. consanguinea’nın, yetiştiği topraktaki ortalama K oranı % 0.04 değeriyle

topraklarda normal olarak bulunması gereken ortalama K değerlerine (% 0.013 - %

0.058) uymaktadır (Tablo IV-57.).

C. kilaea’nın toprağındaki K değeri, C. pyrrohoblephara, bitkisinin

topraklarının minumum K değerlerinden yüksek iken diğer Centaurea bitkilerinin

topraklarının K değerlerinden düşüktür (Çelik, 2003).

C. consanguinea’nın toprağındaki K değeri C. hermannii, bitkisinin yetiştiği

toprakların K değerinden yüksek iken diğer Centaurea türlerindeki maksimum

değerlerden düşük fakat minimum değerleriyle ortalama değere sahiptir (Çelik,

2003).

C. kilaea ve C.consanguinea’nın kök, gövde ve yaprağındaki K miktarı diğer

Centaurea türlerine göre düşük değerdedir (Çelik, 2003).

C. kilaea’nın, yetiştiği topraktaki ortalama K oranı % 0.0076’dır. C. kilaea’nın

yetiştiği topraklardaki ve bitkinin çeşitli organlarındaki K miktarı göz önüne

alındığında bitkinin bu elementi biriktirdiği açıkça görülmektedir. Aynı elementin

bitkinin çeşitli organlarındaki yüzde değerleri incelendiğinde % 0.06 ile % 0.17

arasında bulunduğu görülmektedir. Buna göre bu elementin de bitki bünyesinde

taşındığını ve bitkinin her durumda bünyesinde K biriktirdiğini ortaya koymaktadır.

Ayrıca bitki bünyesindeki bu oranların, bitkilerde normal şartlarda bulunması

140

gereken K ortalamasının (% 1) altında olduğu tespit edilmiştir (Epstein 1972 –

1999).

Bu oranlara göre bitkide ortalama 17 kat K bulunması gerekirken C. kilaea’da

en fazla 22 kat düzeyindedir. Buradan C. kilaea’nın bünyesinde ortalama bir K

değeri biriktiği anlaşılmaktadır.

C. consanguinea’nın yetiştiği topraklarda ortalama K oranı % 0.04’tür. Aynı

elementin bitkinin çeşitli organlarındaki yüzde değerleri dikkate alındığında % 0.03

ile % 0.13 arasında bulunduğu görülmektedir. Bu durum bitkinin her durumda

bünyesinde K biriktirdiğini ortaya koymaktadır. Ayrıca bitki bünyesindeki bu

oranların, bitkilerde normal şartlarda bulunması gereken K ortalamasının (% 1)

altında olduğu tespit edilmiştir (Epstein 1972 – 1999).

Bu oranlara göre bitkide ortalama 17 kat K bulunması gerekirken C.


bünyesinde az K biriktirdiği anlaşılmaktadır.

C. kilaea’da, topraktaki ortalama K oranı % 0.0076 bitkideki ortalama K oranı

ise, % 0.1’dir. Bu durumda bitkideki K oranı, topraktakinin 13 katı kadardır.

C. consanguinea’da, topraktaki ortalama K oranı % 0.04 bitkideki ortalama K

oranı ise, % 0.07’dir. Bu durumda bitkideki K oranı, topraktakinin yaklaşık 2 katı

kadardır. Buradanda C. kilaea’nın daha fazla oranda K biriktirdiği anlaşılmaktadır.


C. kilaea’da, topraktaki minimum K oranı % 0.001, bitkinin yapraklarındaki

minimum K oranı ise, % 0.08’dir. Bu durumda, bitkideki K oranı, topraktakinin

yaklaşık 80 katı kadardır.

C. kilaea’da, topraktaki maksimum K oranı % 0.01, bitkinin yapraklarındaki

maksimum K oranı ise, % 0.17’dir. Bu durumda, bitkideki K oranı, topraktakinin


Amasya’da ve Samsun’da yayılış gösteren, C. consanguinea’da, topraktaki

minimum K oranı % 0.015, bitkinin yapraklarındaki minimum K oranı ise, %

0.03’tür. Bu durumda, bitkideki K oranı, topraktakinin yaklaşık 2 katı kadardır.

C. consanguinea’da, topraktaki maksimum K oranı % 0.091, bitkinin

yapraklarındaki maksimum K oranı ise, % 0.13’tür. Bu durumda, bitkideki K oranı,

topraktakinin yaklaşık 1.5 katı kadardır.

141

C. hermannii’de topraktaki ortalama K oranı % 0.046 bitkinin yapraklarındaki

ortalama K oranı ise, % 1.90’dır. Bu durumda, bitkideki K oranı, topraktakinin

yaklaşık 41 katı katı kadardır (Eroğlu, 2010)

Bundan da, C. kilaea’nın minimum oranlar dikkate alındığında Centaurea

hermannii’ye göre topraktan daha fazla K aldığı ve biriktirdiği anlaşılmaktadır.

Maksimum oranlar dikkate alındığında C. kilaea’nın Centaurea hermannii’ye göre

topraktan daha az K aldığı ve biriktirdiği anlaşılmaktadır. C. consanguinea’nın ise

Centaurea hermannii’ye göre topraktan daha az K aldığı ve biriktirdiği

anlaşılmaktadır.

Yukarıdaki Centaurea hermannii bitkisindeki değerler bitkide toprağa göre

bulunması gereken 17 kat K değerinden yüksektir.

C. mucronifera’da topraktaki K miktarının minimum oranı % 0.008,

yapraktaki minimum oranı ise, % 0.375’tir. Bu durumda bu bitkinin yaprağındaki K


Aynı bitkinin yetiştiği topraktaki maksimum K oranı, % 5.7 yapraktaki

maksimum K oranı ise, % 1.6 olarak bulunmuştur Yani yapraktaki K oranı,

topraktaki K oranının, yaklaşık ¼’ü kadardır(Çelik, 2003).

Bundan da C. kilaea’nın C.mucronifera’ya göre topraktan daha az K aldığı ve

daha düşük oranda K biriktirdiği anlaşılmaktadır. Maksimum oranlar dikkate

alındığında ise C. kilaea’nın C.mucronifera’ya göre topraktan daha fazla K aldığı ve

daha yüksek oranda K biriktirdiği anlaşılmaktadır. Bunun yanında C.

consanguinea’nın minimum oranlar dikkate alındığında C. mucronifera’ya göre

topraktan daha az K aldığı ve daha düşük oranda biriktirdiği anlaşılmaktadır.

Maksimum oranlar dikkate alındığında ise C. consanguinea’nın C. mucronifera’ya

göre topraktan daha fazla K aldığı ve daha yüksek oranda K biriktirdiği

anlaşılmaktadır.

C. mucronifera minumum oranlara göre bitkide toprağa göre bulunması

gereken 17 kat K değerinden daha yüksek değerde K biriktirirken maksimum

oranlara göre oldukça düşük değerde K biriktirir.

C. pyrrohoblephara’da topraktaki K miktarının minimum oranı % 0.0007,

yapraktaki minimum oranı ise, % 0.77’dir. Bu durumda bu bitkinin yaprağındaki K

oranı, topraktakinin 1100 katıdır.

142


maksimum K oranı ise, % 2.7 olarak bulunmuştur. Yani yapraktaki K oranı,

topraktaki K oranının, yaklaşık ½’si kadardır (Çelik, 2003).

Bundan da, C. kilaea’nın C. pyrrohoblephara’ya göre topraktan daha az K

aldığı ve daha düşük oranda K biriktirdiği anlaşılmaktadır. Maksimum oranlar

dikkate alındığında ise C. kilaea’nın C. pyrrohoblephara’ya göre topraktan daha

fazla K aldığı ve daha yüksek oranda K biriktirdiği anlaşılmaktadır. Bunun yanında

C. consanguinea’nın minimum oranlar dikkate alındığında C. pyrrohoblephara’ya

göre topraktan daha az K aldığı ve daha düşük oranda biriktirdiği anlaşılmaktadır.

Maksimum oranlar dikkate alındığında ise C. consanguinea’nın C.

pyrrohoblephara’ya göre topraktan daha fazla K aldığı ve daha yüksek oranda K


C. pyrrohoblephara’da bu değerler dikkate alındığında minimum oranlara göre

bitkide toprağa göre bulunması gereken 17 kat K değerinden oldukça fazla K

depolandığı minimum oranlara göre ise daha az oranda K depolandığı görülmektedir.

C. gracillima’da topraktaki K miktarının minimum oranı % 0.081, yapraktaki

minimum oranı ise, % 0.195’tir. Bu durumda bu bitkinin yaprağındaki K oranı,


Aynı bitkinin yetiştiği topraktaki maksimum K oranı, % 1.95, yapraktaki

maksimum K oranı ise, % 1.65 olarak bulunmuştur. Yani yapraktaki K oranı, ile

topraktaki K oranı yaklaşık olarak aynıdır (Çelik, 2003).

Bundan da, C. kilaea’nın C. gracillima’ya göre topraktan daha fazla K aldığı

ve biriktirdiği anlaşılmaktadır. C. consanguinea’nın ise yaklaşık olarak aynı oranda

topraktan K aldığı ve biriktirdiği anlaşılmaktadır.

C. gracillima’da bu oranlar göz önünde bulundurulduğunda bitkide toprağa

göre bulunması gereken 17 kat K değerinden daha düşük bir değer görülmektedir.

C. taochia’da topraktaki K miktarının minimum oranı % 0.025 yapraktaki

minimum oranı ise, % 1.65’tir. Bu durumda bu bitkinin yaprağındaki K oranı,




topraktaki K oranının, yaklaşık 8 katı kadardır (Çelik, 2003).

Bundan da C. kilaea’nın minimum oranlara göre C. taochia’ya göre topraktan

daha fazla K aldığı ve daha çok oranda biriktirdiği maksimum oranlar dikkate

143

alındığı durumda ise daha az oranda K biriktirdiği anlaşılmaktadır. C.

consanguinea’nın ise minimum ve maksimum oranları gözöünde bulundurulduğunda

C. taochia’ya göre topraktan daha az K aldığı ve daha az oranda biriktirdiği

anlaşılmaktadır.

C. taochia minimum oranlara göre bitkide toprağa göre bulunması gereken 17

kat K oranından fazla K’yı bünyesinde biriktirir. Maksimum oranlara göre ise daha

az K biriktirir.

C. bornmuelleri’de topraktaki K miktarının minimum oranı % 0.056,





topraktaki K oranının, yaklaşık 9 katıdır (Çelik, 2003).

Bundan da C. kilaea’nın minimum ve maksimum oranlara göz önünde

bulundurulduğunda C. bornmuelleri’ye göre topraktan daha fazla K aldığı ve daha

çok oranda biriktirdiği anlaşılmaktadır. C. consanguinea’nın ise minimum ve

maksimum oranlar dikkate alındığında C. bornmuelleri’ye göre topraktan daha az K

aldığı ve daha düşük miktarda biriktirdiği anlaşılmaktadır.

C. bornmuelleri minimum değerler dikkate alındığında bitkide toprağa göre

bulunması gereken 17 kat K oranından fazla K’yı bünyesinde biriktirir. Maksimum

oranlara göre ise daha az K biriktirir.

C. brevifimbriata’da topraktaki K miktarının minimum oranı % 0.042,

yapraktaki minimum oranı ise, % 0.95’tir. Bu durumda bu bitkinin yaprağındaki K





C. brevifimbriata’da K bitkide toprağa göre bulunması gereken 17 kat K

oranından minumum oranlara göre daha fazladır. Maksimum oranlara göre ise

düşüktür.


bulundurulduğunda C. brevifimbriata’ya göre topraktan daha fazla K aldığı ve daha


144

maksimum oranlar dikkate alındığında C. brevifimbriata’ya göre topraktan daha az

K aldığı ve daha düşük oranda biriktirdiği anlaşılmaktadır.

C. huber-morathii’de topraktaki K miktarının minimum oranı % 0.54,






Bundan da C. kilaea’nın minimum ve maksimum oranları göz önünde

bulundurulduğunda C. huber-morathii’ye göre topraktan daha fazla K aldığı ve

daha çok oranda biriktirdiği anlaşılmaktadır C. consanguinea’nın ise minimum ve

maksimum oranlar dikkate alındığında C. huber-morathii’ye göre topraktan daha az

K aldığı ve düşük oranda biriktirdiği anlaşılmaktadır.

C. huber-morathii bitkide toprağa göre bulunması gereken 17 kat K oranından

minimum oranlara göre daha fazla oranda K biriktirir. Maksimum oralara göre daha

az K biriktirir.

C. schiskinii’nin yetiştiği topraktaki K miktarının minimum oranı % 0.093,

yapraktaki minimum oranı ise, % 1.9’dur. Bu durumda bu bitkinin yaprağındaki K

oranı, topraktakinin yaklaşık 20 katıdır.




Bundan da C. kilaea’nın minimum ve maksimum oranları göz önünde

bulundurulduğunda C. schiskinii’ye göre topraktan daha fazla K aldığı ve daha çok

oranda biriktirdiği anlaşılmaktadır. C. consanguinea’nın ise minimum ve maksimum

oranlar dikkate alındığında C. schiskinii’ye göre topraktan daha az K aldığı ve daha

düşük miktarda biriktirdiği anlaşılmaktadır.

C. schiskinii’de K, minimum oranlar dikkate alındığında bitkide toprağa göre

bulunması gereken 17 kat K oranından daha yüksektir. Maksimum oranlara göre ise

düşüktür.

C. pergamacea’nın topraktaki K miktarının minimum oranı % 0.1, yapraktaki

minimum oranı ise, % 2.8’dir. Bu durumda bu bitkinin yaprağındaki K oranı,

topraktakinin yaklaşık 28 katıdır.

145


maksimum K oranı ise, % 3 olarak bulunmuştur. Yani yapraktaki K oranı, topraktaki

K oranının, yaklaşık 7 katı kadardır (Çelik, 2003).


bulundurulduğunda C. pergamacea’ya göre topraktan daha fazla K aldığı ve daha


maksimum oranlar dikkate alındığında C. pergamacea’ya göre topraktan daha az K

aldığı ve daha düşük miktarda biriktirdiği anlaşılmaktadır.

C. pergamacea bitkide toprağa göre bulunması gereken 17 kat K oranından

minimum oranlara göre yüksek maksimum oranlara göre düşük K biriktirir.

C. hadimensis’in topraktaki K miktarının minimum oranı % 0.443, yapraktaki

minimum oranı ise, % 1.8’dir. Yani yapraktaki K oranı, topraktaki K oranının,



maksimum K oranı ise, % 2 olarak bulunmuştur. Yani yapraktaki K oranı, topraktaki

K oranının, yaklaşık 4 katı kadardır (Çelik, 2003).

Bundan da, C. kilaea’nın minimum ve maksimum oranları göz önünde

bulundurulduğunda C. hadimensis’e göre topraktan daha fazla K aldığı ve daha çok

miktarda biriktirdiği anlaşılmaktadır. C. consanguinea’nın ise minimum ve

maksimum oranlar dikkate alındığında C. hadimensis’e göre topraktan daha az K

aldığı ve daha az miktarda biriktirdiği anlaşılmaktadır.

C. hadimensis bitkide toprağa göre bulunması gereken 17 kat K oranından

daha az oranda K biriktirir.

K değerleri bakımından obje bitkilerin toprakla ilişkisi; diğer bazı bitkilerin

toprakla ilişkileri ile karşılaştırıldığında aşağıdaki sonuçlar elde edilmiştir.

Bir Akdeniz elementi olan Pistacia lentiscus’da, topraktaki K miktarının

minimum oranı % 0.02, yapraktaki minimum oranı ise % 0.72’dir. Bu durumda bu

bitkinin yaprağındaki K oranı, topraktakinin yaklaşık 36 katı kadardır.


maksimum oran ise % 1.86 olarak bulunmuştur. Yani yapraktaki K oranı, topraktaki

K oranının, yaklaşık 25 katı kadardır (Doğan ve ark. 2003).

Bundan da C. kilaea’nın, Pistacia lentiscus ile yaklaşık aynı oranda topraktan

K aldığı ve aynı oranda biriktirdiği anlaşılmaktadır. C. consanguinea’nın, ise

146

Pistacia lentiscus’a göre topraktan daha az K aldığı ve daha az oranda biriktirdiği

anlaşılmaktadır.

Yine Akdeniz elementi olan Vitex agnus - castus’da, topraktaki K miktarının

minimum oranı % 0.0036, yapraktaki minimum oranı ise % 0.9’dur. Bu durumda

bitkinin yaprağındaki K oranı, topraktakinin yaklaşık 250 katı kadardır.

Aynı bitkinin toprağındaki maksimum K oranı, % 0.093, yaprağındaki

maksimum oranı ise % 1.99 olarak bulunmuştur. Bu durumda bitkinin yaprağındaki

K oranı, toprağındakinin yaklaşık 21 katı kadardır (Doğan ve Mert, 1998).

Bundan da Centaurea kilaea’nın, Vitex agnus-castus ile yaklaşık aynı oranda

topraktan K aldığı ve yaklaşık aynı oranda biriktirdiği anlaşılmaktadır. C.

consanguinea’nın ise Vitex agnus- castus ’a göre topraktan daha az K aldığı ve daha

az oranda biriktirdiği anlaşılmaktadır.

Batı Anadolu’ da yayılış gösteren, Cistus creticus’ da, topraktaki K miktarının

minimum oranı % 0.01, yapraktaki minimum oranı ise % 0.53’tür. Bu durumda,

bitkinin yaprağındaki K oranı, topraktakinin yaklaşık 53 katıdır.


maksimum K oranı ise % 1.05’tir. Yani yaprağındaki K oranı, topraktakinin yaklaşık

13 katı kadardır (Başlar ve ark., 2001).

Bundan da Centaurea kilaea’nın, Cistus creticus’a göre fazla oranda topraktan

K aldığı ve daha fazla oranda K biriktirdiği anlaşılmaktadır. Centaurea

consanguinea’nın, ise Cistus creticus’a göre topraktan daha az K aldığı ve



topraktaki K miktarının minimum oranı % 0.004, yapraktaki minimum oranı ise, %

0.62’dir. Bu durumda bitkinin yaprağındaki K oranı, topraktakinin yaklaşık 155 katı

kadardır.

Cistus salviifolius’un yetiştiği topraktaki maksimum K oranı % 0.064,

yapraktaki maksimum K oranı ise, % 2’dir. Yani yaprağındaki K oranı topraktakinin

31 katı kadardır (Başlar ve ark., 2001).

Bundan da, C. kilaea’nın, Cistus salviifolius’a göre yaklaşık olarak aynı

oranda topraktan K aldığı ve yaklaşık oalarak aynı oranda K biriktirdiği

anlaşılmaktadır. C. consanguinea’nın, ise Cistus salviifolius’a göre topraktan daha az

K aldığı ve daha az oranda biriktirdiği anlaşılmaktadır.

147

Kocaeli civarında dağılım gösteren Ailanthus altissima’da, topraktaki K

miktarının minimum oranı % 0.0052, yapraktaki minimum oranı ise, % 0.83’tür. Bu

durumda bitkinin yaprağındaki K oranı, topraktakinin yaklaşık 158 katıdır.

Aynı bitkinin yetiştiği topraktaki maksimum K oranı % 0.058, yaprağındaki

maksimum K oranı ise % 2.9’dur. Bu durumda bitkinin toprağındaki K oranı,

yapraktakinin yaklaşık 49 katıdır (Filiz, 2004).

Tablo IV-58. Toprakta bulunması gereken ortalama Na değerleri (Tüzüner 1990)

Analizler Ortalama Değerler (%)

Na (Sodyum) 0.0046

C. kilaea’nın, yetiştiği topraktaki ortalama Na oranı % 0.00016 değeriyle

topraklarda normal olarak bulunması gereken ortalama Na değerlerinden (Tablo IV-

58.) düşüktür (Tüzüner 1990).

C. consanguinea’nın, yetiştiği topraktaki ortalama Na oranı % 0.00028

değeriyle topraklarda normal olarak bulunması gereken ortalama Na değerlerinden

(% 0.0046) düşüktür (Tüzüner 1990).

C. consanguinea ve C. kilaea bitkilerinin toprağındaki Na değerleri diğer

Centaurea bitkilerinin toprağındaki Na değerlerinden düşüktür (Çelik, 2003).

C. kilaea’nın kökünde bulunan % Na değerleri C. huber-morathii türünden

daha yüksek C. hedimensis türünden düşük diğer Centaurea türleriyle ortalama

değere sahiptir (Çelik, 2003).

C. consanguinea’nın kök, gövde ve yaprağında % Na oranı C.kilaea’nın kök,

gövde ve yaprağındaki % Na oranınlarından daha fazladır. C. consanguinea’nın

kökünde bulunan Na miktarı C. hermannii C. mucronifera C. pyrrohoblephara, C.

graccillima, C. bornmuelleri, C. breifimbriata, C. huber-morathii, C. schiskinii, C.

pergamacea türlerine göre yüksek, C. taochia ve C. hadimensis türlerine göre düşük

değerlerdedir (Çelik, 2003).

C. kilaea’nın gövdesindeki % Na, C. huber-morathii türünden yüksek C.

schiskinii türüyle yakın C. hermannii, C. mucronifera, C. pyrrohoblephara, C.

gracillima, C. taochia, C. bornmuelleri C. brevifimbriata C. pergamacea C.

hadimensis türlerinden düşük değere sahiptir. C. consanguinea’nın gövdesindeki %

Na, oranı C. taochia ve C. hadimensis ile ortalama yakın değerlerde iken, C.

148

hermannii, C. mucronifera, C. pyrrohoblephara, C. gracillima, C. bornmuelleri, C.

brevifimbriata, C. huber-morathii, C. schiskinii, C. pergamacea türlerinden daha

yüksek değerdedir (Çelik, 2003; Eroğlu, 2010).

C. kilaea’nın yaprağındaki % Na değerleri C. taochia ve C. huber-morathii

türleri ile ortalama bir değere sahip iken diğer Centaurea türlerinden düşük değere

sahiptir. C. consanguinea’nın yaprağındaki Na miktarı C. hadimensis hariç diğer

Centaurea türlerine göre yüksek değere sahiptir. C. hadimensis türü yaprağındaki Na

değeri diğer Centaurea türlerine göre yüksektir (Çelik, 2003; Eroğlu, 2010).

C. kilaea’nın yetiştiği topraktaki ortalama Na oranı, % 0.0001’dir. C.

kilaea’nın yetiştiği topraklardaki ve bitkinin çeşitli organlarındaki Na miktarı göz

önüne alındığında bitkinin bu elementi biriktirdiği açıkça görülmektedir. Aynı

elementin bitkinin çeşitli organlarındaki yüzde değerleri incelendiğinde, % 0.004 ile

% 0.015 arasında bulunduğu görülmektedir. Buna göre bu elementinde bitki

bünyesinde taşındığını ve bitkinin her durumda bünyesinde Na biriktirdiğini ortaya

koymaktadır. Ayrıca bitki bünyesindeki bu oranların, bitkilerde normal şartlarda

bulunması gereken Na ortalamanın (% 0.001) üstünde olduğu tespit edilmiştir

(Epstein 1972 – 1999).

Normalde bitkide topraktaki değerlere göre ortalama 0.2 kat Na bulunması

gerekirken C. kilaea’da 40 kat düzeyindedir. Buradan C. kilaea’nın bünyesinde fazla

miktarda Na biriktirdiği anlaşılmaktadır.

C. consanguinea’nın, yetiştiği topraktaki ortalama Na oranı % 0.00028’dir

Aynı elementin bitkinin çeşitli organlarındaki % değerleri incelendiğinde % 0.006 ile

% 0.072 arasında bulunduğu görülmektedir. Bu durum bitkinin her durumda

bünyesinde Na biriktirdiğini ortaya koymaktadır. Ayrıca bitki bünyesindeki bu

oranların, bitkilerde normal şartlarda bulunması gereken Na ortalamasının (% 0.001)

üstünde olduğu tespit edilmiştir (Epstein 1972 – 1999).

Bu oranlara göre bitkide ortalama 0.2 kat Na bulunması gerekirken C.

consanguinea’da 21 kat düzeyindedir. Buradan C. consanguinea’nın bünyesinde

fazla miktarda Na biriktirdiği anlaşılmaktadır.


C. kilaea’da, topraktaki minimum Na oranı % 0.0001, bitkinin yapraklarındaki

minimum Na oranı ise, % 0.0044’tür. Bu durumda, bitkideki Na oranı, topraktakinin


149

C. kilaea’da, topraktaki maksimum Na oranı % 0.0002, bitkinin

yapraklarındaki maksimum Na oranı ise, % 0.0064’tür. Bu durumda, bitkideki Na


C. kilaea’da, topraktaki ortalama Na oranı % 0.00016 bitkideki ortalama Na

oranı ise, % 0.0065’dir. Bu durumda, bitkideki Na oranı, topraktakinin 41 katı

kadardır. Bu sonuçlar C. kilaea’nın C. consanguinea’ya göre daha az tuzlu toprakları

tercih ettiğini göstermektedir.

Amasya’da ve Samsun’da yayılış gösteren, C. consanguinea’da, topraktaki

minimum Na oranı % 0.0002, bitkinin yapraklarındaki minimum Na oranı ise, %

0.0087’dir. Bu durumda, bitkideki Na oranı, topraktakinin yaklaşık 44 katı kadardır.

C. consanguinea’da, topraktaki maksimum Na oranı % 0.0003, bitkinin

yapraklarındaki maksimum Na oranı ise % 0.072’dir. Bu durumda, bitkideki Na

oranı, topraktakinin yaklaşık 240 katı kadardır. Bu durum bize C. consanguinea’nın

bünyesinde Na’yı depoladığını gösterir.

C. consanguinea’da, topraktaki ortalama Na oranı % 0.00028 bitkideki

ortalama Na oranı ise, % 0.024’tür. Bu durumda, bitkideki Na oranı, topraktakinin

yaklaşık 85 katı kadardır. Bu durum bitkinin topraktan Na elementini çok fazla

aldığını ve çok yüksek miktarda biriktirdiğini göstermektedir.

C. hermannii’de topraktaki ortalama Na oranı % 0.002 bitkinin

yapraklarındaki ortalama Na oranı ise, % 0.029’dur. Bu durumda, bitkideki Na oranı,

topraktakinin yaklaşık 14.5 katı kadardır (Eroğlu, 2010).

Bundan da, C. kilaea ve C. consanguinea’nın Centaurea hermannii’ye göre

topraktan daha fazla Na aldığı ve daha yüksek miktarda biriktirdiği anlaşılmaktadır.

C. mucronifera’da topraktaki Na miktarının minimum oranı % 0.0007,

yapraktaki minimum oranı ise, % 0.01’dir. Bu durumda bu bitkinin yaprağındaki Na

oranı, topraktakinin yaklaşık 14 katı kadardır

Aynı bitkinin yetiştiği topraktaki maksimum Na oranı, % 0.0023 yapraktaki

maksimum Na oranı ise % 0.04 olarak bulunmuştur Yani yapraktaki Na oranı,

topraktaki Na oranının, yaklaşık 17 katı kadardır (Çelik, 2010).

Bundan da C. kilaea ve C. consanguinea’nın C. mucronifera’ya göre topraktan

daha fazla Na aldığı ve biriktirdiği anlaşılmaktadır.

C. pyrrohoblephara’da topraktaki Na miktarının minimum oranı % 0.0008,

yapraktaki minimum oranı ise, % 0.01’dir. Bu durumda bu bitkinin yaprağındaki Na

oranı, topraktakinin yaklaşık 12.5 katı kadardır.

150

Aynı bitkinin yetiştiği topraktaki maksimum Na oranı, % 0.0017, yapraktaki

maksimum Na oranı ise, % 0.03 olarak bulunmuştur. Yani yapraktaki Na oranı,


Bundan da C. kilaea ve C. consanguinea’nın C. pyrrohoblephara’ya göre

topraktan daha fazla Na aldığı ve biriktirdiği anlaşılmaktadır.

C. gracillima’da topraktaki Na miktarının minimum oranı % 0.001, yapraktaki

minimum oranı ise, % 0.015’tir. Bu durumda bu bitkinin yaprağındaki Na oranı,





Bundan da C. kilaea ve C. consanguinea’nın C. gracillima’ya göre topraktan

daha fazla Na aldığı ve daha fazla oranda biriktirdiği anlaşılmaktadır.

C. taochia’da topraktaki Na miktarının minimum oranı % 0.001 yapraktaki

minimum oranı ise, % 0.0055’tir. Bu durumda bu bitkinin yaprağındaki Na oranı,





Bundan da, C. kilaea ve C. consanguinea’nın minimum oranlar göz önünde

bulundurulduğunda C. taochia’ya göre topraktan daha fazla Na aldığı ve daha fazla

oranda biriktirdiği maksimum oranlara göre ise daha az oranda Na biriktirdiği

anlaşılmaktadır.

C. bornmuelleri’de topraktaki Na miktarının minimum oranı % 0.0011,

yapraktaki minimum oranı ise, % 0.014’tür. Bu durumda bu bitkinin yaprağındaki

Na oranı, topraktakinin yaklaşık 13 katı kadardır.

Aynı bitkinin yetiştiği topraktaki maksimum Na oranı, % 0.01 yapraktaki


topraktaki Na oranının, 3 katıdır (Çelik, 2010).

Bundan da, C. kilaea ve C. consanguinea’nın C. bornmuelleri’ye göre

topraktan daha fazla Na aldığı ve daha fazla oranda biriktirdiği anlaşılmaktadır.

C. brevifimbriata’da topraktaki Na miktarının minimum oranı % 0.001,



151




Bundan da C. kilaea ve C. consanguinea’nın C. brevifimbriata’ya göre


C. huber-morathii’de topraktaki Na miktarının minimum oranı % 0.001,

yapraktaki minimum oranı ise % 0.007’dir. Bu durumda bu bitkinin yaprağındaki Na



maksimum Na oranı ise % 0.01 olarak bulunmuştur. Yani yapraktaki Na oranı,


Bundan da C. kilaea ve C. consanguinea’nın C. huber-morathii’ye göre


C. schiskinii’nin topraktaki Na miktarının minimum oranı % 0.001, yapraktaki

minimum oranı ise % 0.012’dir. Bu durumda bu bitkinin yaprağındaki Na oranı,

topraktakinin 12 katıdır.




Bundan da C. kilaea ve C. consanguinea’nın C. schiskinii’ye göre topraktan

daha çok Na aldığı ve daha fazla oranda biriktirdiği anlaşılmaktadır.

C. pergamacea’nın topraktaki Na miktarının minimum oranı % 0.0013,






Bundan da C. kilaea ve C. consanguinea’nın C. pergamacea’ya göre topraktan

daha çok Na aldığı ve daha fazla oranda biriktirdiği anlaşılmaktadır.

C. hadimensis’in topraktaki Na miktarının minimum oranı % 0.0017,

yapraktaki minimum oranı ise % 0.10’dur. Yani yapraktaki Na oranı, topraktaki Na

oranının, yaklaşık 59 katı kadardır.

152




Bundan da C. kilaea ve C. consanguinea’nın C. hadimensis’e göre topraktan

daha az Na aldığı ve biriktirdiği anlaşılmaktadır.

İnceleme yapılan bütün Centaurea türleri bitkilerde toprağa göre bulunması

gereken 0.2 kat Na oranından daha yüksek oranda Na birktirir.

Yukarıdaki karşılaştırmalarda görüldüğü gibi, genel olarak C. consanguinea

diğer bitki türlerine göre daha düşük CaCO3 oranlarında yetişirken C. kilaea’nın

yetiştiği topraklardaki CaCO3 oranı oldukça yüksektir. Bilindiği gibi Kalsiyum

karbonat oldukça düşük çözünürlüğe sahip olan bir tuzdur (0.0212 g/l). Bu

özelliğinden dolayı topraklarda kalsiyum karbonatın (CaCO3) bulunması kültür

bitkilerinin çoğunluğuna zararlı olmamaktadır. Ancak yüksek kalsiyum karbonat

topraklarda diğer bitki besin maddelerinin alımını olumsuz etkilemektedir. (Anonim

11, 2011)

Araştırmalar gösteriyor ki topraktaki aşırı miktardaki CaCO3 birikimi K

alımını engellemektedir (Tisdale ve ark., 1985). Obje bitkilerimizden Centaurea

kilaea’nın yetiştiği topraklardaki CaCO3 miktarı 76.86765 mg/kg (% 0.0076)’dır.

Bitkideki K değerleri ise şöyledir: Kökte 896.145 ppm (% 0.0896) gövdede 865.85

ppm (% 0.0865) yaprakta ise 1254.805 ppm (% 0.1254)’dir. Centaurea

consanguinea’da ise 400.924 mg/kg (% 0.04) oldukça yüksek bir CaCO3 değeridir.

Bitkideki K değerleri ise şöyledir: kökte 818.025 ppm (% 0.0818) gövdede 614.0435

ppm (% 0.0614) yaprakta ise 822.86 ppm (% 0.0822)’dir.

Buradan da fazla miktarda bulunan CaCO3’ ın C. consanguinea’nın K alımını

kısmende olsa azalttığını ortaya çıkarmaktadır.

Bilindiği gibi herhangi bir taksonun topraktan yaptığı mineral alımında

topraktaki diğer farklı elementlerin miktar ve oranları da etkili olmaktadır. Örneğin

ortamda yeterli düzeyde N ve P’nin bulunması durumunda bitkiler daha fazla K

almaktadır (Schwartz ve Kafkafi, 1978).

C. kilaea’nın yetiştiği topraklardaki N ve P miktar ve oranlarına bakıldığında

toprakta P miktarının 10.169 mg/kg (% 0.001) N oranının % 0.06 olduğu

görülmüştür. Bitkideki K değerleri ise şöyledir: kökte 896.145 ppm (% 0.0896),

gövdede 865.85 ppm (% 0.0865), yaprakta ise 1254.805 ppm (% 0.1254)’dir.

153

Nitekim C. consanguinea’nın yetiştiği topraklardaki N ve P miktar ve

oranlarına bakıldığında toprakta P miktarının 9.5 mg/kg (% 0.00095) N oranının %

0.0454 olduğu görülmüştür. Bitkideki K değerleri ise şöyledir: kökte 818.025 ppm

(% 0.0818), gövdede 614.0435 ppm (% 0.0614), yaprakta ise 822.86 ppm (% 0.0822)

dir. Bu sonuçlara göre C. kilaea’nın C. consanguinea’ya göre K elementinden daha

fazla yararlandığı görülmektedir.

ÇİMLENDİRME TARTIŞMALARI

Bitkiler farklı iklim elemanlarının ya da etmenlerinin belli değerleri arasında

yaşamlarını sürdürür. Bu sınırların dışında bitkilerin gelişmesi zordur ya da

olanaksızdır. Her iklim belirli bir bitki topluluğunu karakterize eder ve bunun

sonucunda dünya üzerinde bitkilerin dağılışları gerçekleşir (Özdemir, 1993). Dünya

üzerinde yaklaşık 450 türü bulunan Centaurea, genellikle Akdeniz havzası ve Asyanın

batısında, daha seyrek olarak Avrupa, Tropik Afrika, Kuzey Amerika ve Şili’de yayılış

gösterir (Engler 1964; Burnie ve ark., 2004). Genel olarak Avrupa-Sibirya ve Akdeniz

floristik bölgesinin içinde kalan İstanbul’da, Ocak 2005 itibariyle yaklaşık olarak 2500

çiçekli bitki ve eğrelti türü yetişmektedir. Bu bitkilerin 34’ü Türkiye, 16’sı ise İstanbul

için endemiktir. Bu durum da İstanbul’un endemik tür açısından fakir olduğunu

göstermektedir. Bununla birlikte aralarında Centaurea kilaea’nın da bulunduğu 41 türün

en zengin populasyonları İstanbul’dadır. C. kilaea, küresel ölçekte tehlike altında

bulunan nadir türlerdendir. Bundan dolayı Türkiye, Centaurea hermannii dahil

İstanbul’da yetişen 17 türü 1984’te kabul edilen Bern Sözleşmesi’ne göre korumak

zorundadır. Ayrıca araştırma alanımızın önemli bir bölgesi olan Terkos, içerdiği 20

endemik tür ile Türkiye’nin ve Avrupa’nın en önemli bölgelerinden biridir (Özhatay ve

Byfield 1996, 2003).

Çalışma alanlarında kış aylarında sıcaklığın sıfırın altına düştüğü zamanlar

olmaktadır. Yapılan çimlenme çalışmaları sonucu tohumun uyku halinin

bozulmasında kısa süreli soğuğa maruz kalmasının etkili olduğu görülmüştür. Kış

sıcaklığının sıfırın altına düştüğü İstanbul Çatalca ilçesi, İstanbul Şile ilçesi, Amasya

ve Samsun illerinde bitki yoğunluğu fazladır. Bu da bitkinin bu bölgelerde daha

fazla yayılış göstermesini açıklayan olası önemli bir etmen olarak göze çarpmaktadır.

Bitkinin tohum hali, onun dışarıdan gelecek tehlikelere karşı en dirençli olduğu

durumdur. Tohumların bu dirençli yapısı, çevresel faktörlerden dolayı oluşabilecek

olumsuz koşullara karşı, türün devamını sağlamaktadır. İncelediğimiz bitkilerden

154

Centaurea kilaea’nın kapitilumu büyük olduğundan içerisinden çıkan aken sayısı 1

ile 19 arasında değişmektedir. C. consanguinea’da ise aken sayısı 1 ile 3 arasındadır.

Türün devamlılığını sürdürmesinde tohumun çimlenme zamanı çok önemlidir.

(Vardar ve Öztürk, 1969). Çimlenme tohumun su alması ile başlar ve embriyonik

kökün (radikula) tohum kabuğunu çatlatarak görünmesiyle sona erer. Bu olay

tohumun uyku (dormansi) halinin kaldırılması demektir. Ancak, uyku hali ve süresi

türden türe farklıdır. Uyku halinin kaldırılması, tohum kabuğunun geçirgenliği ya da

engelleyiciler ile belirlenmektedir. Ayrıca pH, tuzluluk, ışık ve sulama rejimi gibi

çevresel etmenler de tohumun çimlenmesinde etkili olmaktadır (Khatri ve ark. 1991;

Akman ve ark., 2001). Tohumun çimlenmesi yanında, saklanması ve depolanan

tohumların çimlenmesi de çok önemlidir. Tohumlar, çimlenme için uygun olmayan

durumlarda gelişme göstermezler. Bu durumdaki tohumlar düşük metabolik

aktivitede uyku halinde bulunur. Tohumlardaki bu uyku hali kimyasal çimlenme

önleyiciler, sert tohum kabuğu, O2 geçirimsiz tohum kabuğu, karanlık ya da ışığa

gereksinim gibi nedenlerden olabilmektedir. Örneğin, çimlenmek için ışığa

gereksinimi olan bitkiler, toprak altında yıllarca kalabilir (Öztürk ve Ay, 1986). Ne

zaman tohum toprak yüzeyine çıkarsa, o zaman çimlenme gerçekleşebilmektedir.

Saklanan tohumların canlı kalabilmesi sıcaklık, nem içeriği, oksijen ve karbondioksit

yoğunluğu gibi önemli etkilere bağlıdır. Bu etkilerin dışında, ayrıca tohumları infekte

eden bakteri, mantar, akar, böcek ve kemirgenlerden dolayı meydana gelen zararlar

da tohumun canlılığı üzerinde etkilidir, Tohumların uzun zaman saklanması

çalışmaları yapan Lewis (1973) Brassicaceae tohumlarının 30-50 yıl toprakta

canlılıklarını sürdürebildiklerini öne sürmüştür. Ancak saklama koşulları tohumlara

göre farklılık göstermektedir. Bazı tohumlarda kuruma tohumu öldüreceği gibi,

bazılarınında ise canlı kalması için gereklidir (Roberts, 1972). C. kilaea’da 1. ve 2.

ekimde % 26 oranında çimlenme olurken 3. 4. ekimlerde % 62 oranına

yükeselmiştir. 24. hafta sonundaki çimlenme oranı ise % 34 oranına inmiştir. 28.

hafta sonunda buzdolabında bekletilen tohumlarda çimlenme oranı % 62’ye

yükselmiştir. C.consanguinea’da ise tohumların saklanması sonucu zamana bağlı

olarak çimlenme veriminin düştüğü görülmektedir. Tohumlar ilk ekiminde

% 78’lere varan bir çimlenme göstermelerine rağmen 24. haftadan sonra tohumlarda

% 38 oranında çimlenme olmaktadır. 28. haftanın sonunda buzdolabında bekletilen

C. consanguinea tohumlarında ise çimlenme oranı % 52’ye yükselmiştir. Endemik

bitkiler grubunda olan C. consanguinea ve C. kilaea üretiminde bir tohum

155

bankasının oluşturulması çok önemlidir. Bunun için ise depolama koşulları çimlenme

veriminin en yüksek olacağı şekliyle planlanmalıdır.

Canlı hücrelerde gerçekleşen fizyolojik olaylarda su çok önemli bir etmendir,

Bitki tohumlarında biyokimyasal ve fizyolojik olayların başlaması için tohumda

mevcut olan su içeriğinin yanı sıra ek olarak ortamdan da su emmek durumundadır.

Tohumların su alımı öncelikle emme ve kılcallık gibi fiziksel olaylardır. Bu olaylar

tohumun su potansiyeli ile su içeriğine bağlı olarak değişkenlik gösterir. Ayrıca

tohumların biçimsel ve yapısal durumları, dış kısımlarını oluşturan müsilaj gibi

katmanların bulunup bulunmadığı gibi durumlar da su alınımını doğrudan etkileyen

etmenlerdir (Harper ve Benton, 1966; Mayer ve Poljakoff-Mayber, 1975; Webster ve

Leopond, 1977; Öztürk ve Mert, 1983; Özdemir ve ark., 1994). Çimlenmede su

büyük ölçüde uzamayı sağlayan bir güçtür. Çimlenme sırasında hücrelerin su emme,

şişme, genişleme ve bölünme olayları türden türe farklılık gösteren hidratasyon

düzeyi ile kontrol edilmektedir (Hegarty, 1978; Uygunlar ve ark.,1985). Bitki

tohumlarında su alımına toplam su içeriğinin etkisinin yanı sıra, sıcaklığında etkili

olduğunu birçok araştırma göstermiştir. Bu emilim sıcaklığa bağlı olarak membran

sisteminin düzenlenmesi sonucu, osmotik kurallar çerçevesinde gerçekleştiği tespiti

Taylorson ve Hendricks (1977) tarafından yapılmıştır. Ayrıca Vardar ve Öztürk

(1971)’in Myrtus communis var. leucocarpa ve M. communis var. melanocarpa,

ayrıca Özdemir ve ark. (1994)’ın Brassica nigra (L.) Koch, ve B. jancea (L.) Czern.

üzerinde yaptıkları çalışmalarda su alımlarının farklı sıcaklıklarda zamana bağlı

olarak değiştiği görülmüştür. M. communis var. leucocarpa ve M. communis var.

melanocarpa için su alımının en yüksek olduğu sıcaklık 30 °C iken, bu değer

Brassica nigra (L.) Koch. için 25 °C, B. juncea (L.) Czern için ise 15 °C olmuştur

(Özdemir ve ark. 1994; Vardar ve Öztürk, 1971). C. kilaea tohumlarında ise en

yüksek su alımı 22 °C’de 48 saat sonunda ölçülmüştür. 22 °C 0.008 g su alan

tohumlar - 18 °C ve + 5 °C’de ise 2 saat sonunda 0.001 g ile en az su almışlardır. C.

consanguinea tohumlarında ise en yüksek su alımı 22 °C ve 35 °C de 48 saat

sonunda ölçülmüştür. 22 °C ve 35 °C’de 0.009 g su alan tohumlar - 18 °C’de ise 2

saat sonunda 0.001 g ile en az su almışlardır.

Doğal koşullarda, deniz kıyılarına yakın yerler, delta ve koylar yüksek

konsantrasyondaki tuz ile karşı karşıya gelmektedir. Kara içerisindeki doğal tuzluluk

ise jeolojik kaynaklı olmaktadır. Bu toprakların tarım alanı olarak kullanılması çok

zordur. Fakat ekolojik olarak en önemli sorun sulama sularından dolayı kaynaklanan

156

tuzluluktur. Fazla miktarda tuz içeriğine sahip sularla sulanan tarım arazilerinde

suyun süzülerek alta geçmesi ya da buharlaşması sonucunda tuz tarım alanlarında

kalmaktadır. İleriki sulamalarla birlikte tuz konsantrasyonu artmakta ve toprakları

verimsizleştirmektedir. Tohum çimlenmesinde tuz ortamın osmotik potansiyelini

düşürmekte ve tohumun su alımını zorlaştırmaktadır (Öztürk ve ark.,1992, 1993; B

ianco ve Boari, 1997). Nitekim yaptığmız çalışmada da fazla tuz konsantrasyonunda

çimlenme oranı düşmüştür. C. kilaea tohumları 0.1 M tuzlu suda % 5 oranında

çimlenmiştir. 0.2 M 0.3 M, 0.4 M ve 0.5 M tuzlu suda ise çimlenme olmamıştır. C.

consanguinea tohumları 0.1 M tuzlu suda % 10 0.2 M tuzlu suda % 5 oranında

çimlenmiştir. 0.3 M, 0.4 M ve 0.5 M tuzlu suda ise çimlenme olmamıştır.

Bazı bitkilerin tohumları ışıklı ortamda karanlığa göre daha iyi çimlenirler.

Bazılarında ise tam tersi bir durum görülür. Bitkilerdeki ışığa karşı duyarlılık kırmızı

ve kırmızı ötesi (red-far red) ışıkların fitokromlarla olan reaksiyonu ile ilgilidir.

Normal gün ışığında kırmızı ışık (660 nm), kırmızı ötesi ışığa (730 nm) duyarlı

fitokromların (Pfr) üretimine sebep olur. Fitokromun kırmızı ışığa duyarlı hale

dönmesi (Pfr) fazla enerji ister ve bu reaksiyonlar yavaşlar. Gün ışığında Pfr birikir

ve bu olay çimlenmenin başlamasını sağlar. Verilen uzun süreli uzak kırmızı ışık ise

çimlenmeyi durdurabilmektedir (Vardar ve Öztürk, l969; Bannister, 1979). Ayrıca,

ışığa gereksinim duyan bitkiler gömüldükleri zaman çimlenmemekle birlikte, bazı

bitkilerin çimlenmesi için gömülmeye ihtiyacı vardır. Yani ekolojik etkilerden biri

olan ışık ihtiyacı uygun olmayan ortamlarda tohumun çimlenmesini engellemektedir

(Bannister, 1979). Bu da göstermiştir ki bitkiler sürekli ışık altında ışık stresine

maruz kalmakta ve çimlenme oranları düşmektedir. C. kilaea’da normal gün ışığında

çimlenme oranı % 50’dir C. consanguinea’da ise % 65 seviyesindedir. Sürekli gün

ışığında C. kilaea’da çimlenme oranı % 25 C. consanguinea’da ise % 30’dur.

Yapılmış olan bu araştırma sonunda Türkiye’nin iki endemik türü C. kilaea ve

C. consanguinea’nın autekolojik özellikleri ve hassasiyetleri ile ilgili yeni ve önemli

bulgular elde edilmiş ve bu bulgular ilgili literatürlerin ışığında tartışılmıştır.

157

BÖLÜM V

V. SON DEĞERLENDİRMELER VE ÖNERİLER

Ülkemizde yetişen iki endemik Centaurea türü olan Centaurea kilaea ve C.

consanguinea’nın yetişme ortamında maruz bulunduğu çevresel faktörlerin

araştırıldığı ve irdelendiği bu tezde söz konusu türlerin etkilendiği bioklimatik şartlar

ve edafik şartlar analiz edilmiş edafik faktörlerden toprak elementleriyle olan

ilişkileri elementlerin alınabilirlik derecesi bitki bünyesindeki biriktirme oranları

belirtilmiş ve bu özellikler bakımından ülkemizde dağılım gösteren diğer bazı

Centaurea türleri ve bazı farklı taksonlarla kıyaslaması yapılmıştır. Ayrıca söz

konusu bitkilerin tohumlarının çimlenme şartları deneysel olarak araştırılmış ve

irdelenmiştir.

Bu çalışmayla söz konusu iki obje bitkinin ekolojik özelliklerinin ortaya

konulmasına katkıda bulunduğumuz düşüncesindeyiz.

Bilindiği gibi endemik türler her habitatta yetişmeyen ve kozmopolit türlere

göre daha nazik ve hassas olan diğer bir ifadeyle gelecek nesilleri risk altında

bulunabilen bitkilerdir. Netice olarak yerel yönetimler koordinatörlüğünde C. kilaea

ile C. consanguinea’nın hatta tüm endemik ve tehdit altındaki türlerin bölgedeki

vatandaşlara tanıtılarak populasyonlarının korunması en azından zarar verilmemesi

gerektiğinin anlatılması kanaatindeyiz. Aksi takdirde bu bitkiler yakın bir gelecekte

yok olma tehlikesiyle karşı karşıya kalabileceklerdir.

Centaurea kilaea ve C. consanguinea endemik ve dolayısıyla yayılış alanı

sınırlı olduğu için, bugün olmasa bile gelecekte nesillerinin devamının tehlikeye

girme ihtimali vardır. Bu yüzden bu iki bitkinin tohumlarının toplanarak tohum

bankasında muhafaza edilmesi, söz konusu bitkilerin yayılış alanlarını tahrip etmesi

muhtemel yapılaşmaların önlenmesi için yerel yönetimlerce tedbir alınması, nihayet

siyasi otorite tarafından da endemik, nadir ve tehdit altında bulunan bitkilerin

korunması, zarar verenlere ağır cezai müeyyideler uygulanması hakkında

düzenlemeler yapılması gerektiği kanaatindeyiz.

158

Bunun dışında ülkemizde dağılım gösteren tüm endemik, nadir, ve tehdit

altındaki bitkilerinde autekolojik özelliklerinin araştırılarak ortaya konması yönünde

bu tip autekolojik çalışmaların arttırılması inancındayız.

159

KAYNAKLAR

[1] Akman,Y.:“İklim ve Biyoiklim”, PalmeYayın Dağıtım, Ankara, Türkiye, (1990).

[2] Akman, Y.: Küçükhödük, M.; Düzenli, S. ve Tuğ, G.N.: “Bitki Fizyolojisi”,

ISBN: 975-97436-0-4, Ankara, (2001).

[3] Akman, Y.: Düzenli, A. ve Güney, K.: “Biyocoğrafya”, Palme Yayıncılık,

Ankara, (2005).

[4] Akşiay, F.; M. Bekbölet ve O. Eroskay: “Terkos Gölü ve Çevresi Fiziksel

Kimyasal ve Ekolojik Dengesinin Araştırılması”, Boğaziçi Üniversitesi Çevre

Bilimleri Enstitüsü, İstanbul (1990) 88.

[5] Anonim.: coğrafya.gen.tr (20.04.2011)

[6] Anonim 1.: ‘Çatalca 2005’, Çatalca Kaymakamlığı Belediyelere ve Köylere

Hizmet Götürme Birliği, İstanbul, Türkiye, (2005).

[7] Anonim 2.: dmi.gov.tr (18.03.2011)

[8] Anonim 3.: ‘2005 Yılı Çalışma Raporu’, T.C. Tarım ve Köyişleri Bakanlığı,

Çatalca İlçe Müdürlüğü, İstanbul, Türkiye (2005).

[9] Anonim 4.: sile.gov.tr (15.04.2011)

[10] Anonim 5.: sile.bel.tr (15.04.2011)

[11] Anonim 6.: amasya.bel.tr (09.05.2011)

[12] Anonim 7.: amasya.gov.tr (10.05.2011)

[13] Anonim 8.: havza.gov.tr (13.05.2011)

[14] Anonim 9.: havza.bel.tr (15.05.2011)

[15] Anonim 10.: www.samsun-cevreorman.gov.tr (18.05.2011) Samsun Valiliği İl

Çevre ve Orman Müdürlüğü Samsun İl Çevre Durum Raporu Samsun (2005)

[16] Anonim 11.: www. khgm.gov.tr (20.05.2011)

[17] Arif, R.: Küpeli, R.; Ergun, F.: “The Biological activity of Centaurea L.

Species”, Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri Dergisi, 17:4, Ankara, (2004) 149-

164.

[18] Atar, M.: “Centaurea kilaea Boiss. ve Centaurea cuneifolia Sm. üzerinde

morfolojik ve palinolojik araştırmalar”, Yüksek Lisans Tezi, Marmara

Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul, Türkiye, (2006).

[19] Aydın, H. ; Baslar, S.; Doğan, Y. ; Mert, H. H.: ‘ A study of soil-plant

interactions of Pistacia lentiscus L. distrubuted in the western Anatolian part of

Turkey’ , Acta Bot. Croat., 62(2), (2003) 73-88.

160

[20] Bahadır, H.: “Studies on the Water Relations and Ecology of Capparis spinosa

L. Growing on Healthy and Degraded Sites in Aydın-Turkey”, Yüksek Lisans

Tezi, Fatih Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul, Türkiye, (2002).

[21] Bannister, P.: “Introduction to Physiological Plant Ecology”, Blackwell

Scientific Publications, London, (1979) 273.

[22] Barbour, Michael G., Burk, Jack H., Pitts, Wanna D., , Terrestrial Plant

Ecology The Bengamin/Cummings Publishing Company, Inc. pp. 522-537.

(1987)

[23] Başkaya H.S.: Topraktaki organik azot bileşikleri, belirlenmeleri ve bitkilere

yarayışlılıkları. Doğa TU Kim. D.C. 11, 8-21. Ankara (1987)

[24] Başlar, S., Mert, H.H.: “Studies on the ecology of Chrozophora tinctoria L. and

Rubia tinctorium L. in Western Anatolia”, Tr. J. of Botany, 23 (1999) 33-44.

[25] Başlar, S.; Doğan, Y.; Mert, H.H.: “Studies on the soil-plant interactions of two

Arbutus L. Species in West Anatolia”, Bot. Chron., 15 (2002) 63-74.

[26] Başlar, S.; Doğan,Y.; Mert, H.H.: “Studies on the ecology of Pistasia

terebinthus L. subsp. palaestina (Boiss.) Engler in West Anatolia”, J. Fac. Sci.

Ege Univ., 22 (1999) 1-12.

[27] Başlar, S.; Doğan,Y.; Mert, H.H.: “A study on the soil-plant interactions of

some Cistus L. species distributed in west Anatolia”, Turk J. Bot. 26, (2002)

149-159.

[28] Bianco, V.V.; Boari, F.: “Up-to-date devolopments on wild rocket cultivation”,

Rocket: A Mediterranean Crop fort he World report of the workshop 41-49, 13-

14 Dec., 1996, Legnora (Padova), Italy, International Plant Genetic Resources

Institude, Rome, Italy (1997).

[29] Black, C.A.: “Methods of Soil Analysis”, American Society of Agronomy,

Wisconcin, U.S.A. (1968).

[30] Bremner, M. M.: “Total Nitrogen In. Black, C.A.(ed.), Methods of soil

analysis”, Part 2, American Society of Agriculture Inc. Pub. Madison-

Wisconsin, (1965) 1149-1178.

[31] Boissier, E.: Flora orientalis Soc. Phys.Genev., Soc. Lınn Londın (1879)

[32] Burnie, G. ve ark.: “Botanica”, Könemann, New York, (2004) 207.

[33] Clapham, A.R: “Autecological studies and biological flora of the British Isles”,

Journal of Ecology, 44 (1956) 1-11.

161

[34] Çelik, S.: “Centaurea L. cinsi Psephelloidea Boiss. (Sosn.) Seksiyonuna Ait

Türlerin Ekolojik Özellikleri”, Doktora Tezi, Anadolu Üniversitesi, Fen

Bilimleri Enstitüsü, Eskişehir, Türkiye, (1998-2003).

[35] Çelik, S.; Uysal, I.; Menemen, Y.: “Centaurea species in Turkey (A):

Centaurea odyssei Wagenitz (Asteraceae) in Kazdağı (Mt.Ida) National Park”,

International Journal of Biodiversity Science and Management, 1 (2), (2005 a)

113-120.

[36] Çelik, S.; Uysal, I.; Menemen, Y.; Karabacak, E.: “Morphology, Anatomy,

Ecology, Polen and Achen Structure of Centaurea consanguinea DC. (Sect.

Acrolophus) in Turkey”, International Journal of Botany, 1(1), (2005 b) 85-89.

[37] Çetik, R.: “Vejetasyon Bilimi”, Ülkemiz Matbaası Yayınları, İzmir (1973).

[38] Davis, P.H.: “Flora of Turkey and the East Aegean Islands”, Vol.5, Edinburgh

University Press, Edinburgh, (1975) 465-490.

[39] Davis, P.H.: “Flora of Turkey and tha East Aegean Islands”, Vol. 1-9 Edinburg

Univ. Pres, Edinburg, (1965-1988).

[40] Demiriz, H.: “Ökologische Beobacthungen über das gemeinsame Auftreten von

Laurus nobilis L. und Myrtus communis L. an Anatoliens Nord-und Südküste”,

Rev. Fac. Scie. Uni. Ist. Serie B (1956).

[41] Doğan,Y.; Mert, H.H.: “An autecological study on the Vitex agnus-castus L.

(Verbenaceae) distrubuted in West Anatolia”, Turk J. Bot., 22, (1998) 327-334.

[42] Doğan, Y.: “A study on the autecology of Reseda lutea L (Resedaceae)

distributed in Western Anatolia”, Turk. J. Bot., 25 (2001) 137-148.

[43] Doğan, Y.; Aydın, H.; Başlar, S.; Mert, H.H.: “A study of soil-plant interactions

of Pistacia lentiscus L. distrubuted in the western Anatolian part of Turkey”,

Acta Bot. Croat., 62 (2), (2003) 73-88.

[44] Dönmez, Y.: “Bitki Coğrafyası”, İst. Ü. Coğr. Enst. Y. No: 3213, İstanbul

(1985).

[45] Dönmez, Y.: “Kocaeli Yarımadasının Bitki Coğrafyası”, İ.Ü. Yayınları No:

2620 (1979)

[46] Duncan, D.P: “Autecological studies of important forest trees”, Ecol., 32 (1952)

285-286.

[47] Duran, A., Duman, H.: “Two New Species of Centaurea (Asteraceae) From

Turkey”, Ann. Bot. Fennici, (2002) 43-48.

162

[48] Ertek, A. ve ark.: “Şile (Doğal Tarihi ve Kültürel Yapısı, Sosyo-Ekonomik

Analizi ve Gelişme Stratejileri)”, Şile Belediyesi, Şile, (1998).

[49] Ekim, T.; Koyuncu, M.; Vural, M.; Duman, H.; Aytaç, Z. ve Adıgüzel, N.:

“Turkiye Bitkileri Kırmızı Kitabı”, Türkiye Tabiatını Koruma Derneği, Van

Yüzüncü Yıl Üniversitesi Yayınları, Ankara, (2000).

[50] Ergene, A.: “Toprak Biliminin Esasları”, Atatürk Üniversitesi Yayınları: 42,

Ziraat Fakültesi-Ders Kitapları Serisi: 9, Erzurum (1966).

[51] Eroğlu, K.: “Bir İstanbul endemiği Centaurea hermannii F. Hermann

(Asteraceae)’ın autekolojik özellikleri”, Yüksek Lisans Tezi, Marmara

Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul, Türkiye, (2010).

[52] Engin, A., Kandemir, N., Şenel, G. ve Özkan, M.: “An autecological study on

Iris pseudacorus L. (Iridaceae)” Tr. J. of Botany, 22 (1998) 335-340.

[53] Engler, A.: “Syllabus Der Pflanzenfamilien”, vol. 2, Gebrüder Borntraeger, Berlin,

(1964) 494.

[54] Epstein, E. Silicon. Annu. Rev. Plant Physiol. Plant Mol. Biol. 50: 641 - 664

(1999)

[55] Filiz, E.: “Kocaeli ve Civarında Dağılım Gösteren Ailanthus altissima (Miller)

Swingle (Simaroubaceae) Üzerinde Autekolojik Çalışmalar”, Yüksek Lisans

Tezi, Marmara Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul, Türkiye, (2004).

[56] Foth, H.d. and B.G. Ellis.: “Soil Fertility”, John Wiley and Sons, New York,

(1988) 1-212

[57] Gee, G. W. Bauder, J.W.: “Particle-Size Analysis. Methods of soil Analysis.

Part 1. Physical and Mineralogical Methods”, 2nd Edition, Agronomy No: 9,

383-411, Madison, Wisconsin USA. (1986) 1188.

[58] Gürbüz, İ.: “Centaurea solstitialis L. ssp. solstitialis Bitkisinin Antiserojenik

Aktivitesi Üzerinde Çalışmalar”, Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri

Enstitüsü, Ankara, (2002) 5-48.

[59] Harper, J.L., Benton, R.A.: “The behaviour of seeds in soil, II. The germination

of seeds on the surface of a water supplying substrate”, J. Ecol., 54 (1966)

151–166.

[60] Hegarty, T.W.: “Physiology of seed hydration and dehidration and the relation

between water stress and the control of germination, a rewiew”, Plant Cell

Environ., 1 (1978) 101-119.

163

[61] Heywood, V.H.: “Flowering Plants of the World”, Oxford University Press,

London, (1978) 262-268

[62] Jones, S.B.; Luchsinger, E.E.: “Plant Systematics”, McGraw-Hill Company, New

York, (1987) 415-418.

[63] Kandemir, N. ve Engin, A.: “An autecological study on Iris histrioides Foster

(Iridaceae) distributed in the Central Black Sea Region” Tr. J. of Botany, 24

(2000) 347-354.

[64] Karagöz, A.; Cevahir, G.; Özcan T.; Sadıkoğlu, N.; Yentür, S.; Kuru, A.: “Bazı

yüksek bitkilerden hazırlanan sulu ekstrelerin antiviral aktivite

potansiyellerinin değerlendirilmesi”, 14.Bitkisel İlaç Hammaddeleri Toplantısı,

Eskişehir, 29-31 Mayıs (2002).

[65] Karahaliloğlu, H.: “Çatalca Civarında Yemlik Olarak Kullanılan Bitkiler”,

Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul,

Türkiye, (2006).

[66] Karanlık, S., F. Özkutlu, L. Öztürk, G. Bozbay, İ. Ozus, ve İ. Çakmak. Farklı

ekmeklik ve makarnalık buğday çeşitlerinin NaCl tuzuna duyarlılığının

araştırılması. Hububat sempozyumu, H. Ekiz, ed. 8-11 Haziran 1999 Konya

(1999) 365-374

[67] Kaya, Y.: “Pasinler Ovası ile Çevresindeki Buğday Tarlalarında Bulunan

Yabancı Otların Fitososyolojik Yönden Araştırılması”, Doğa Tr. J. of Bot., 15

(3), (1991) 33-312.

[68] Khatri, R., Sethi, V., Kaushik, A.: “Inter–population variation of Kochia indica

during germination under different stresses”, Ann. Bot., 67, (1991) 413-415.

[69] Kutbay, A.G., Kılınç, M.: “Leucojum aestivum L. (Amaryllidaceae) üzerinde

otekolojik bir çalışma”, Tr. J. of Botany, 17 (1994) 1-4.

[70] Kutbay, H. G.: “Sclerophylly in Fraxinus angustifolia Vahl. subsp. oxycarpa

(Bieb. ex Willd.) Farnco & Rocha Afonso and Laurus nobilis L. and edaphic

relations of these species”, Tr. J. of Botany, 24 (2000) 113-119.

[71] Lewis, J.: “Longevity of crop and weed seeds, survival after 20 years in soil”,

Weed Research, 13: 179-181. Roberts, E. H., 1972 Viability of seeds. Chapman

& Hall.London (1973)

[72] Lott, L.; Nery, J.P.; Medcaff, J.C.: “Leaf analysis technique in coffee research,

IBEC, Res. Inst., 9 (1956) 21-24.

164

[73] Mayer, A.M.; Poljakoff-Mayber, A.: “The Germination of Seeds” 2nd edn.,

Pergamon, New York, London (1975).

[74] Mengel, K. and R. Pflüger: “The release of potassium and sodium from young

excised roots of Zea mays under various efflux conditions”, Plants Physiol., 49

(1972) 19.

[75] Mert, H.H.; Doğan,Y.; Başlar, S.: “Studies on the ecology Spartium junceum L.

in West Anatolia”, Proc. 4th Plant Life of Southwest Asia Symposium, İzmir,

(1996) 713-724.

[76] Morgan, M.A.; R.J. Volk and W.A. Jackson: “Simultaneous influx and efflux

of nitrate during uptake by perennial ryegrass”, Plant Physiol., 51, (1973) 267-

272.

[77] Oflas, S.: “Styrax officinalis L.’nin Batı Anadolu’da dağılımı ile fitososyolojik,

morfolojik, anatomik özellikleri ve ekonomik olanakları ile ilgili bir inceleme”,

Doktora Tezi, Ege Üniv. Fen Fak. Genel Botanik Kürsüsü, İzmir, (1972).

[78] Olmstead, C. E.: “Growth and Development of Range Grasses. I. Early

development of Bouteloua Curtipendula in Relation to Water Supply”, Bot. Gaz.,

102, (1941) 499-519.

[79] Özdemir, F., “Batı Anadolu’da yayılış gösteren Capparis L. Türlerinin ekolojisi

üzerine araştırma”, Doktora Tezi, Ege Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü,

İzmir, (1993).

[80] Özdemir, F. ve Öztürk, M.: “Batı Anadolu’da yayılış gösteren Capparis L.

türlerinin bireysel ekolojisi üzerine bir araştırma”, Tr. J. of Botany, 20 (1996)

117-125.

[81] Özdemir, F., Pirdal, M., Öztürk, M.: “Marrubium rotundifolium Boiss.'in

morfolojisi, anatomisi ve ekolojisi üzerinde araştırmalar”, Anadolu Üniv., Fen-

Edb. Fak. Derg., 3/1, (1991a) 19-26.

[82] Özdemir, F., Pirdal, M., Öztürk, M.: “Astragalus tmoleus var. tmoleus Boiss.'in

morfolojisi, anatomisi ve ekolojisi üzerinde araştırmalar”, Anadolu Üniv. Fen-

Ed. Fak. Derg., (1991b) 27-35.

[83] Özdemir, F.; Öztürk, M.; Güvensen, A.: “Brassica nigra (L.) Koch. ve Brassica

juncea (L.) Czern. tohumlarının su alınımı üzerinde bir araştırma”, XII. Ulusal

Biyoloji Kongresi, 6-8 Temmuz 1994, Edirne (1994).

[84] Özhatay, N.; Byfield, A.: “Türkiye’nin Kuzey Kumullarının Korunmasına

Yönelik rapor” Doğal Hayatı Koruma Derneği Yay., İstanbul, (1996) 3-14.

165

[85] Özhatay, N.; Byfield, A.; Atay, S.: “Türkiye’nin Önemli Bitki Alanları”, Doğal

Hayatı Koruma Derneği Yay., İstanbul, (2003) 17-19.

[86] Özhatay, N.; Byfield, A.: “İstanbul Florası’nın Önemi ve Tehdit Altındaki

Türler”, Kasnak Meşesi ve Türkiye Florası Sempozyomu, 21-23 Eylül 1998,

İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi (1998).

[87] Özhatay, N,; Byfield, B.; Atay, S.: “Türkiye’nin Kuzey Kıyı Kumullarında

nadir ve tehlike altındaki bitki türleri”, XIII. Ulusal Biyoloji Kongresi, İstanbul,

17-20 Eylül, (1997) 307-316.

[88] Özkan, K.; Çelik, S.: “Determination of Indicator Species and Comparison of

Soil Properties of Centaurea mucronifera DC. and Centaurea pyrrohoblephara

Boiss.”, Europaen Ecological Congress, Izmir , Turkey (2005).

[89] Öztürk, M.; Ay, G.: “Uzun Ömürlü Tohumlar”, Tabiat ve İnsan, 4, (1986) 31-

33.

[90] Öztürk, M., Görk, G: “Mentha pulegium L.’nin ekolojisi hakkında bir inceleme”,

E.Ü.Fen Fak. Dergisi, Seri B, Cilt III, Sayı 1-2-3-4 (1979).

[91] Öztürk, M., Seçmen, Ö., Güvensen, A.: “Orman tali ürünü olarak keçiboynuzu ve

Türkiye için önemi”, Orman Mühendisliği, 32, (1995) 5-8.

[92] Öztürk, M.; Seçmen, Ö.: “Bitki Ekolojisi”, Ege Üniv. Fen Fak.Yayınları, No. 141

(1992).

[93] Öztürk, M.: “Studies on the eco-physiology of Myrtus communuis growing in

İzmir and its surroundings”, Ph. D. Thesis, Ege Üniv., Fen Fak., Sistematik

Botanik Kürsüsü, İzmir (1970).

[94] Öztürk, M.: “Batı Anadolu’da yayılış gösteren Inula graveolens’in autekolojisi

hakkında araştırma”, Doçentlik Tezi, Ege Üniv., Fen Fak., Sistematik Botanik

Kürsüsü, İzmir, (1975).

[95] Öztürk, M.A., Ataç, E.: “Bazı Pistacia türlerinin anotomisi ve ekolojisi

üzerinde bir çalışma”, Atatürk Üniv. Fen Fak. Dergisi, Özel, (1982) 493-508.

[96] Öztürk, M.; Pirdal, M.; Özdemir, F.: “Bitki Ekolojisi Uygulamaları”, Ege

Üniversitesi Basımevi, Bornova, İzmir (1997).

[97] Öztürk, M., Mert, H.H.: “Water relations and germination of seeds of Inula

graveolens (L.) Desf.”, Biotronics, 12 (1983) 11-17.

[98] Öztürk, M., Gemici, M., Yılmazer, C., Ozdemir, F.: “Alleviation of salinity

stres by GA3, KIN and IAA on seed germination of Brassica campestris L.”,

Turkish Journal of Botany, 17, (1992) 47-52.

166

[99] Öztürk, M., Gemici, M., Güven, A.: “Effects of salt and growth regulators on

the stomato of Vigna unguiculato (L.) Walp”, Ege Univ., Sci. Fac. Jour, 15

(1993) 33-41.

[100] Pehlivan, S.: “Pollen Morphology of Some Turkish Endemic Centaurea L.”,

Grana, 34, (1995) 29-38.

[101] Pelton, J.: “Studies on the life history of Symphoricarpos occidentalis in

Minnesota”, Ecol. Monogr., 23, (1953) 17-19.

[102] Pirdal, M.: “Ege bölgesinde yayılış gösteren Inula viscosa (L.) Aiton türünün

ekofizyolojisi üzerinde bir araştırma”, Yüksek Lisans Tezi, Ege Üniv., Fen

Bil. Enstitüsü, İzmir (1980).

[103] Pirdal, M.: “Batı Anadolu’da yayılış gösteren Asphodelus aestivus Brot.,

“çiriş otu”nun morfolojisi, anatomisi ve ekolojisi ile ilgili gözlemler”,

Doktora Tezi, Ege Üniv., Fen Bilimleri Enstitüsü, İzmir, (1986).

[104] Rao, K.P. and D.W. Rains: “Nitrate absorbtion by barley”, Plant Physiol., 57

(1976) 55-58.

[105] Regel, C.: “Türkiye’nin flora ve vejetasyonuna genel bir bakış”, E.Ü. Fen

Fak. Monografileri Serisi No: 1, İzmir, (1963).

[106] Roberts, E.H.: “Viability of seeds”, Chapman & Hall., London, (1972).

[107] Roux, L.: “Condansed phosphates in mineral nutrition application of a highly

condensed potassium polyphosphate to barley grown in solution culture”,

Ann. Physiol., 10, (1968) 83-98.

[108] Saalbach, E. and H. Aigner: “Über die Wirkung einer Natriumdüngung auf

Natriumgehalt, Ertrag und Trockensulstanzgehalt einiger Gras-und Kleearten

Landwirtsch”, Forsch. 23, (1970) 264-274.

[109] Sakçalı S.: Batı Anadolu ve Marmara Bölgesinde Yol Kenarlarında Yayılış

Gösteren Diplotaxis tenuifolia (L.) DC’nin otekolojisinin incelenmesi

Doktora tezi, Marmara Üniv., Fen Bil. Enstitüsü, İstanbul, (2004)

[110] Salisbury, E.J.: “A proposed biological flora of Britain”, Jour. Ecol., 28,

(1928) 358-360.

[111] Salisbury, E.J.: “The reproductive capacity of plants”, Bell and Sons Ltd.,

London, (1942).

[112] Schubert, S. and A. Lauchli: “Sodium exclusion mechanisms at the root

surface of two maize cultjvars”, Plant and Soil, 123, (1990) 205-209.

167

[113] Schwartz, S. and U. Kafkafi.: Mg, Ca and K status of corn silage and wheat

at periodic stages of growth in the field. Agron. Jour. 70:227-230 (1978)

[114] Seçmen, Ö.: “Türkiye’de Ceratonia siliqua L.’nin dağılışı, ekolojisi ve

taksonomik özellikleri ile ilgili bir inceleme”, Doktora Tezi, Ege Üniv., Fen

Fak., Genel Botanik Kürsüsü, İzmir, (1972).

[115] Sıralı, R., Deveci, M.: “Bal arısı (Apis mellifera) için önemli olan bitkilerin

Trakya bölgesinde incelenmesi”, Uludağ Arıcılık Dergisi, 2:1, (2002) 17-26.

[116] Sukopp ve Wittig.: “Urban Ecology;’ An Internatıonal Perspectie on the

Interaction’ (1998) 87-88.

[117] Tansley, A.G: “Symposium on the reciprocal relationship of ecology and

taxonomy. I. Introduction”, Jour. Eco., 27, (1949) 401-402.

[118] Taylorson, R.B. and Hendricks, S.B.: “Dormancy in seeds”, Ann.Rev.Plant

Physiol., 28, (1977) 331-354.

[119] Tekeli,Y.: “Konya Bölgesinde Bazı Centaurea Türlerinin Bazı Kimyasal ve

Biyolojik Özelliklerinin Belirlenmesi”, Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi Fen

Bilimleri Enstitüsü, Kimya Anabilim Dalı, Konya, Türkiye, (2008).

[120] Tisdale, S.L., W.L. Nelson and J.D. Beaton: “Soil Fertility and fertilizers”. 4

th Ed., Macmillan Publishing Company, New York, (1985) 1-754.

[121] Thorntwaite, C.W.: “Approach toward a natural classifictaion of climate”,

Geogr. Rev., (1948).

[122] Tutin, T.G. ve ark.: “Flora Europaea”, Vol. 4, Cambridge University Press Cambridge, (1976) 254-301.

[123] Türkoğlu, I. ve ark.: “A New Species of Centaurea (Asteraceae: Sect.

Psephelloideae)From Turkey”, Botanical Journal of Linnean Society, (2003) 207-

212.

[124] Tüzüner, A.(Ed.).: “Toprak ve Su Analiz El Kitabı”, Tarım, Orman ve Köy

Hizmetleri Genel Müdürlüğü, Ankara, (1990).

[125] Uygunlar, S., Yazgan, M., Öztürk, M., “Tohum çimlenmesinde su alınımının

rolü”, Doğa, Türk Botanik Dergisi, 9/3 (1985) 620-630.

[126] Uysal, İ., Öztürk, M., Pirdal, M.: Sideritis trojana Born. endemik türünün

morfolojisi, anatomisi ve ekolojisi”, Doğa-Tr.J. Botany, 15, (1991a) 371-379.

[127] Uysal, İ., Öztürk, M., Pirdal, M.: “Digitalis trojana Ivan. endemik türünün

morfolojisi, anatomisi ve ekolojisi”, Anadolu Üniv. Fen-Edb. Fak. Derg.,

(1991b) 53-61.

168

[128] Uysal, İ., Öztürk, M., Pirdal, M.: “Morphology, anatomy and ecology of

endemic species Dianthus ingoldbyi Turril.” Ege Univ., Sci. Fac. Jour., 14,

(1992) 30-38.

[129] Uysal, İ.; Öztürk, M.; Pirdal, M.: “Colchicum burttii Meikle. endemik

taksonunun morfolojisi, anatomisi ve ekolojisi”, XII.Ulusal Biyoloji

Kongresi, Edirne (1994a).

[130] Uysal, İ.; Öztürk, M.; Pirdal, M.: “Campanula lyrata Lam. subsp. lyrata

endemik taksonunun morfolojisi, anatomisi ve ekolojisi üzerinde bir

çalışma”, XII.Ulusal Biyoloji Kongresi, Edirne, (1994b) 247-251.

[131] Uysal, İ.; Öztürk, M.; Pirdal, M.: “Aristolochia hirta L. endemik türünün

morfolojisi, anatomisi ve ekolojisi üzerinde araştırmalar”, XII. Ulusal Biyoloji

Kongresi, Edirne, (1994c) 252-256.

[132] Uysal, İ.; Pirdal, M.; Öztürk, M.: “Alyssum pinifolium (Nyar) Dudley'in

morfolojisi, anatomisi ve ekolojisi”; Hacettepe Fen ve Mühendislik Bil.Derg.,

17 (1996),105-120.

[133] Uysal, I.; Çelik, S.; Menemen, Y.: “Morphology, Anatomy, Ecology, Polen

and Achene Features of Centaurea polyclada DC. (Sect. Acrolophus) in

Turkey”, Journal of Biological Science, 5 (2), (2005 a) 176-180.

[134] Uysal, I.; Çelik, S.; Menemen,Y.: “Centaurea species in Turkey (B):

Comparative studies of two closely related species, C. kurdica Reichardt and

C. sclerolepis Boiss.”, International Journal of Biodiversity Science and

Management, 1(2), (2005 b) 121-128.

[135] Vardar, Y.; Öztürk, M.: “Tohum çimlenme fizyolojisi ve önemi”, Türk

Biyoloji Dergisi, 19 (1969) 82-87.

[136] Vardar, Y.; Öztürk, M.; “Water relations of Myrtus communis seeds”, Ver.der

Schweiz. Natur. Gesell., Switzerland, (1971) 70-75.

[137] Wagenitz, G.; “Centaurea in Davis, P. H.: “Flora of Turkey and the East Aegean

Islands”, Vol.5, Edinburgh University Press, Edinburgh, (1975) 465-467.

[138] Weaver, J. E., Clements, F. E.: “Plant Ecology”. McGraw Hill Book Co., Inc.,

New York. (1938)

[139] Webster, B.D.; Leopond, A.C.: “The ultra-structure of dry and imbebed

cotyledons of soybean”, Am. J. Bot., 64 (1977) 1268-1298.

[140] www.baldantarim3.tripod.com

169

[141] Yücel, E.: “Karaçam (Pinus nigra ssp. Pallasiana)’ ın Ekolojisi Üzerinde Bir

Araştırma”, Doktora Tezi, Anadolu Üniv., Fen Bil. Enstitüsü, Eskişehir

(1993).

[142] Yalçın S,.: “Şile ve civarının (İstanbul) Flora ve Vejetasyonu”, Yüksek Lisans

Tezi, Marmara Üniv., Fen Bil. Enstitüsü, İstanbul, (2006).

[143] Zabunoğlu, S.; Brohi. A.R. and Hatipoğlu, F.: “A Study of the Major and

Trace Elements in Soil Profiles Using Neubar Seedling Methods”, Ankara

Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yıllığı, 28 (3-4) (1978) 755-779.

ÖZGEÇMİŞ

1977 yılında İstanbul’un Kartal ilçesinde doğdum. 1994 yılında ilk, orta ve lise

eğitimimi bitirdim. 1995 yılında Yüzüncü Yıl Üniversitesi Fen Edebiyat Bölümü

Biyoloji bölümünü kazandım. 1999 yılında Lisans eğitimini bitirdim. Askerlik

hizmetimi tamamladıktan sonra, 2002 yılında Marmara Üniversitesi Fen Bilimleri

Enstitüsü Botanik Anabilim Dalı’nda Yüksek Lisans yapmaya başladım ve 2005

yılında mezun oldum aynı yıl Marmara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Botanik

Anabilim Dalı’nda Doktora programını kazandım. Akademik çalışmalarıma devam

etmekle birlikte Kültür Dershanesi’nde Biyoloji öğretmeni olarak görev yapıyorum.

Documents

CENTAUREA KILAEA BOISS. VE C. CONSANGUINEA DC. … · 2012-01-30 · t.c marmara Ünİversİtesİ fen bİlİmlerİ enstİtİsÜ centaurea kilaea boiss. ve c. consanguinea dc. (compositae