LUNESMayo 27, 2013Tuig 1 Isip 20

Butuan City, Philippines

P12 lang

PANIC MGA KUSTOMER SA FASTFOOD CHAIN MISUTOY GAWAS TUNGOD SA PAGLIKI SA TILES SA SALOG

BATAN-ONNADUSLAKANSA BULKITANPAHINA 3

PAHINA 2

2 KA BATAGIKAON SA UNGO?

PAHINA 3

PAHINA 15

KAHIMTANGSA PANAHON

Dunay pat-ak pat-ak nga pag-ulan sa buntag apan kinimohayag na og duro pagkahapon hangtud sa kagabhion

2CentroLUNES, Mayo 27, 2013NAG-UNANG BALITA

Panic sa katawhan

NANGALISANG ang mga tawo sulod sa usa ka fast-food chain human nga kalit nanahup-ak ang mga tiles sa salog sa ikaduhang andan sa maong establisemento didto sa may J.C. Aquino sa dak-bayan sa Butuan. Matud pa sa taho sa ka-pulisan nga nagpanic ang mga customer sulod sa McDonald’s human nan-galangkat ang mga salug sa maong kan-anan. Bisan si Aurelio Marasi-gan, tag-iya sa maong es-

tablisemento, nahikurat sa maong insidente apan dali-dali niyang gipakalma gi-layon ang katawhan sulod sa kan-anan. Giangkon niya nga bisan sa ubang McDonald’s branch susama gihapon ang mga nahitabo mao nga gipasalig niya nga iya gayud subayon ang mga hinungdan sa mga depekto sa maong mga es-tablisemento. Usa ka customer ang mi-asoy nga samtang nangaon siya kauban ang iyang anak

Ni MIKE IMBO ug JAPHET FLORIAStaff Reporters

‘Ato ning subayon ug palawoman ang hinungdan sa depekto sa establisemento- Tag-iya nagpasalig’

Ang bag-ong McDonald’s sa downtown diin misutoy ang mga kustomer pagawas human nga nangliki ang tiles sa salog.iya gayud nasaksihan sa mga pagdagan kanaog sa mga customer gikan sa taas di-retso sa gawos sa building. Ang maong establisemen-

to natukod niadtong July 17 sa miaging tuig. Ang bag-ong McDonald’s branch maoy ikaduha nga natukod sa Dakbayan tun-

god sa padayong pagdugok sa katawhan. Ang unang branch anaa sulod sa luna sa Gaisano Mall nga nahimu-tang sa JC Aquino Avenue.

OFW Sattelite Office sa Butuan tukoronNi BUBOY TAMBURA

Staff Reporter

MAGTUKOD og satellite of-fice sa OFW Family Partyl-ist si kanhi ambassador Roy Señeres dinhi sa Caraga Re-gion, partikular dinhi sa dak-bayan sa Butuan. Kini gibutyag ni Señeres ning milabayng semana hu-man iproklama sa Commis-sion on Election (COMELEC) nga usa sa 13 ka mga mi-daog sa piliay ang iyang OFW Family Partylist ddin siya ang numero unong nominee.

Gipadayag ni kanhi Am-bassador Roy Señeres nga tungod kay ikaduha ang il-ang partylist dinhi sa Caraga Region sa nakalabay’ng elek-syon, magtukod siya og sat-ellite office dinhi sa siyudad. Usa ang Caraga sa pinakakabos nga rehiyon sa tibuok Pilipinas hinungdan nga tinguha niyang magtu-kod og satellite office aron duna’y sayon nga kaduolan ang mga Caraganon, ilabi na kadtong dunay reklamo sa ilang mga minamahal sa

kinabuhi nga milangyaw sa laing lugar aron manimpal-ad. Gawas sa pagtuman sa gisaad niyang mga plata-porma de gobyerni, ipatu-man usab niya ang espesyal nga programa ug plataporma dinhi sa Caraga Region. Samtang gitataw sa kan-hi ambassador nga isip nu-mero unong nominee, siya ang unang molingkod isip kongresista sa maong partyl-ist nga sundan ni Johnny Re-villa sa gitakdang panahon.

D a k o gayud og i k a t a b a n g ang maong proyekto ilabi na nga ubay-ubay na pod nga mga OFW sa lain-laing nasud kinsa ang ilang mga pamilya ania nanimuyo sa nagkadaiyang dapit sa Cara-ga Kanhi Ambassador Roy Seneres

LUNES, Mayo 27, 2013 Centro3PULIS REPORT

2 ka batagikaon saaswang?

NAGTOU ang mga ginikanan sa duha ka mga bata sa dak-bayan sa Iligan nga gikaon sila sa mga ungo tungod nawad-an na kini ug mga la-man loob sa dihang nakapl-gan ang ilang mga patay’ng lawas. Apan ang mga sakop sa kapulisan nga nagpahigayon sa Scene of Crime Operation nagteyorya nga pagpanglu-gos ang hinungdan una sila gipatay sa mga suspetsado. Matud pa sa asoy sa mga ginikanan nga nangaligo ang duruha sa ulan apan wala na sila makauli sa ilang panima-lay mao nga nataranta nga gipangita sila gilayon niad-tong tungora. Labihang kakurat sa mga

ginikanan nga nakaplagan nila ang mga biktima nga wala nay kinabuhi ug walay nay mga internal organs nga maoy nagtukmod kanila nga dakong purohan nga giatake sila sa mga aswang.

Bisan pa man gipadayon sa kapulisan ang pagpangita sa mga suspek segun sa say-say sa mga testigo mao nga nasikop sila Noe Lalisan Jr. ug Emmanuel Bacarro. Ang usa pa ka suspek nga si Mi-chael Roxas nakaiktad ug gi-touhang nagtago tago karon sa Naawan, Misamis Orien-tal. Detinado na karon ang duha ka suspek sa Misamis Oriental Provincial Jail.

Ni JAPHET FLORIAStaff Reporter

NAAY UNGO SA ILIGAN?

LISUD badlongon ang gibansagag “rugby boys” nga karon daghan gihapon makita sa mga kalye sa Butuan gawas ang City Hall adunay himoong lakang niini

Batan-on gidunggab sa vulcanizing shop

Ni MIKE IMBOStaff Reporter

PATAY diha-diaha ang usa ka 21-anyos nga lalaki sa di-hang gipuli-pulihan siya pag-dunggab sa mga suspetsado samtang nagpabulkit siya sa iayng sakyanan sa Rozal St., Barangay Washington sa Surigao City. Giila sa kapulisan ang biktima nga usa ka Jonathan Mangawang, mulopyo gi-hapo sa maong dapit. Nailhan na usab sa mga imbestigador ang mga sus-pek nga sila Diosdado Ablas alyas “Lalang”, 27, minyo ug walay trabaho ug Anto-nio Jaralba Jr. alyas “Pugak” , ulitawo ug pareho silang

nanimuyo sa Purok Candava sa Barangay Washington sa maong Dakbayan. Matud pa sa imbesti-gasyon nga nakaplagan na sa mga nagpatrolyang pulis ang biktima nga midagan sa daplin samtang nag-agulo sa iyang mga samad sa dung-gab ug halos naligo na kini sa iyang kaugalingon dugo. Dali-dali nila kining gisa-kay sa patrol car aron dad-on

gilayon sa Caraga Regional Hospital apan walay suwerte kay nabugtuan na kini sa iyang ginhawa sa dalan pa lang. Sa inisyal nga imbesti-gasyon nasayran nga nag-pabulkit ang biktima sa iyang motorsiklo sa dihang kalit nga gidoulan sa mga suspek ug walay daghan es-torya nga giluba siya sa walay hinungdan. Daling nanibat ang mga suspek human sa panghitabo. Apan gipasalig sa ka-pulisan nga ilang masikop sa labing sayong panahon ang mga salaod sa pagbu-hat sa krimen.

4CentroLUNES, Mayo 27, 2013PULIS REPORT

Ginikanan mopasaka og kaso sagilugos nga 3-anyos bayeng anakNi RICHARD GRANDE

Sentro Agusan Sur

MISANG-AT na og reklamo sa buhatan sa Women and Children Protection Desk sa kuwerpo sa kapulisan sa lungsod sa San Francisco ang ginikanan sa biktima sa pagpanglugos sa ila ra uasab silingan nga nagpangidaron usab og 10 anyos. Tungod sa katalangdugon sa isyu gipil-ing itago lamang ang lugar ug bansagon sa mga hing-tungdan. Nahitabo ang maong krimen nga malambigit ang mga menor de edad kaniad-tong Mayo 11 apan tungod kay matod pa sa apohan sa biktima wala na lamang sila mireklamo sa kapulisan tungod kay buhian ra man gihapon suspetsado tungod sa alkontra usab nga balaod sa dili pagpapreso sa mga menor de edad. Nabulabog nga lamang ang mga katawhan sa maong lungsod dihag nakita na kini sa T3 sa TV5 Manila ang maong kaso tungod sa reklamo sa inahan sa bik-tima kay nahimo naman sa pagpanghulga hinoon ang amahan sa suspek batok sa mga hintungdan. Nga maoy nagtubok ug nahisayran na hinoon ang ilang gitago nga salaod. Sa pagkakaron naa na sa buhatan sa WCPD ang kaso ug naghulat na lamang niini nga usa pod ka menor de edad. Gipasalig sa WCPD nga ila gayud tutokan ang maong sensitibong kaso kay sila mismo gimandoan sa kad-agkoan sa kapulisan nga dili gayud dili kini palabyon lang.

Ang 3-anyos nga batang biktima sa rape nga gitago ang iyang dagway alang sa iyang proteksyon.

NATIGBASAN sa iyang ulo ug aping ang usa ka mag-uuma sa kainom niini tungod sa wala pa masayring hinungdan sa miaging kadlawon didto sa Purok 2, Barangay Patong, San Miguel, Surigao del Sur. Sa impormasyon nga nakuha sa CENTRO Balita, na-hibaloan nga nadawat sa San Miguel Police ang reklamo alas 3:30 ang takna sa kadlawon. Nailhan ang biktima sa ngalan nga Gilindo L. Lagri-mas, mag-uuma, hamtong ang panuigon, molupyo sa maong lugar. Gitudlong suspek si Joseph Guiral, hamtong ang panuigon, molupyo sa Purok 1B, sa maong dapit. Sa pakighinabi sa imbestigador, gibutyag nga nag-inom ang biktima yban ang suspek didto sa balay sa usa ka Mr. Epipanio Yparaguere. Sumala sa taho, nangahubog ang duha hinungdan nga kalit lang miatake ang suspek sa biktima gamit ang mahait nga sundang. Naka-angkon sa samad tinigbasan sa ulo ung tuong bahin sa aping sa biktima. Human sa nahitabo, daling miikyas ang suspek padu-long sa wala matinong direksyon. Giadtoan sa kapulisan ang lugar nahitaboan ug daling gihatod ang biktima sa San Miguel Community Hospital aron matambalan. Gilusad na sa kapulisan ang pagpangita sa suspek aron patubagon sa maon insidente.

Mag-uuma gitigbas;Ulo hapit mabuakNi MIKE IMBO

Staff Reporter

GIPANGITA karon sa ka-pulisan sa lungsod sa San Francisco ang usa ka sakop sa PNP nadestino sa Agu-san del Sur Police Provincial Office human kini nga nag-paboto didto sa balay ka-lingawan nga hinungdan sa pagkasamad sa ka kauban niini walay igong katarungan. Sa taho nga nakuha gi-kan sa buhatan sa Agusan del Sur Police Provincial Of-fice, ang suspek giila nga si PO2 Jospeh Soriano, mem-bro sa PNP Agusan del Sur Police Provincial Office. Su-mala sa pasiuna nga imbes-tigasyon, midangat sa KTV Bar si Soriano ug didto, iyang naabtan sila Ariel Lademo-

ra hingkod ang panugion, minyo ug molupyo sa San Isidro, San Francisco Agusan del Sur ug Joel Shiroma 39 anyos, pulos mga security guard sa Provincial Capitol. Bandang alas-3:10 ang takna sa buntag, nagkabing-kil sila ug miibot si Soriano iyang armas ug nagpaboto atubangan sa duha ka mga biktima nga dali gidal sa D.O Plaza Memorial Hospital. Abtik usab nga miikyas ang suspek saw ala pa ma-tino nga direksiyon samtang nakuha sa lugar ang 3 ka mga basiyo sa bala sa 9mm calibre pistol. Gipangita na karon si Soriano sa kapilisan sa PNP San Francisco.(RG)

Pulis namusil gipangita

Ang hulagway sa kalisdanan sa mga katwahan sa Caraga

LUNES, Mayo 27, 2013 Centro5KATILINGBAN

KOMPIRMADO nang mideklara nga magpapili sa pagkabarangay kapitan ang bag-o lamang na pildi nga kandidato sa pagkaboard member nga si Apolinario “Pol” Suan usa ka ilado, re-spetado og matinabangon nga komentarista sa Real Radio ning dakbayan diin, mihangyo sa panabang sa katawhan sa distrito dos nga

Brodkaster wa pa matagam sa pildeBout magkapitan na pod humanpakyas sa SP sa miaging piliayNi JOEL APOLINARIO

Centro Bislig City

botohan alang sa pagkabokal niadtong milabay nga piliay. Apan gumikan sa dakong kakulangon sa mga kagami-tan wala duyogi sa maayong kapalaran. Bag-ohay pa lamang iyang gipahayag sa progra-mang “Pulso sa Katilingban” ang hukom sa nagpapili sa pagkakapitan karon uma-labot nga Oktobre sa San

Vicente I, sakop sa Dakbay-an sa Bislig aron sa pagpa-dayon sa iyang serbisyo sa katawhan sa maong baran-gay diin nahimo usab siyang kapitan niini sulod sa dugay-ang panahon. Sa kasamtangan, dali nga nakagama og line-up ang ilang grupo nga gilang-kuban ning mosunod: Pag-kabarangay Kapitan Pol Suan ug pagkabarangay ka-gawad: Eliseo Mamayabay, Marcelita Recta, Gemegilda Quijano(incumbent Baran-gay Kagawad) Mauro Lad, Chuchi Rina Labadan, Eliez-er Samontina purok presi-dent Carlito Abasola.

27 ANYOS, aktibo sa mga kalihukan, epiktibo nga lider, intelehinti, simpatico, ug mahilig sa paugnat-sa-kusog. Kini ang personalidad nga gibansag sa kadaghanan sa Dinagatnon sa usa sa mga anak ni supremo ministro sa PBMA nga si Ruben M. Ecleo. Niining nakalabay nga adlwa, nahinabi sa mga sa-kop sa media ang batan-on nga Ecleo labot sa laraw niini nga masalmot sa natad sa politika alang sa lalawigan sa Dinagat. “I hate politics, it is the dirtiest game, but maybe I will consider it later, being a Congressman. I believe can help the people of Dina-gat”. Pungot ko sa politika, kini ang kinahugawan nga dula, apan tingali ako kining buhatan unya, isp congress-man nagtuo ako makatabang

Laing Ecleo gustopod mosalmot sapulitika sa Dinagat

sa katawhan sa dinagat. Kini ang prangkang tubag ni Rubem M. Ecleo I, kinsa mao usab ang nagmugna og presindente sa Rubenian In-ternational og kasamtangang consultant sa asosasyon sa PBMA. Sa bag-o pa lamang natapos nga Triathlon chal-lenge sa lalawaigan, miani sa halapad nga pagdayeg gikan gikan sa katawhan si Ecleo gumikan gihimi niini, nga posibling mamahimong maila ang probinsiya sa in-tero rehiyon ug nasod sa maong kalihokan matag tuig. Tungod niini, halos malu-kop na gayud sa pamilyang Ecleo ang tanang dagkong posisyon sa gobyerno sa probinsya sa Dinagat diin mayorya sa katawhan walay paglubad nga miyukbo pa gi-hapon sa ilang tinouhan.Dili na pod palupig ang mga lokal nga surfers sa international surfing competition sa Siargao

6CentroLUNES, Mayo 27, 2013OPINYON

MAAYONG pag-abli sa klase sa tanang publikong mga tunghaan nga elementarya ug sekondarya karong adl-awa, Hunyo 3. Seguradong naghinamhinam ang mga tinun-an sa unang adlaw sa klase diha sa paghimamat sa bag-ong classmates o panagkita og balik sa mga manag higala sa tunghaan. Alang sa mga magtutudlo, laing tuig sa hagit sa pag-umol sa kahibalo sa mga bata. Sa mga ginika nan, ang doble nga trabaho ug paggahin sa oras sa pagsu-porta sa edukasyon sa mga anak. Kay unang adlaw karon sa klase, maayong sugdan ang laing tuig tingtungha nga dili ma-late -- magpalihi sa insaktong oras. Usbon nato ang pamatasan sa paggamit sa ‘Fili-pino time’, kanunay kita nga mauwahi sa gikatakdang oras o sabot. Matod pa, kanunay nga mag-dramatic entrance ang mga Pinoy.

Sa pagtul-id sa atong pamatasan bahin sa oras, na-sayod ka ba nga dunay bag-ong balaod nga napa sar ug hingpit nang gipatuman sa tibuok nasod sugod niadtong Sabado? Mao kini ang Republic Act 10535 o Philippine Standard Time (PST) nga nagmando sa tanang a hensiya sa kagamhanan, radyo ug telebisyon sa paghiusa sa il-ang orasan base sa oras nga ihatag sa Philippine At-mospheric, Geophysical and Astronomical Services Ad-ministration (PAGASA). Ang RA 10535, human nipasar sa Ubos Balay-balauranan ug Senado, gilagdaan ni Presidente Aquino niadtong Mayo 15, diin ang tanang oras i-synchronize na sa PAGASA. Ang intensyon sa balaod maayo apan, mag-unsa kini kon dili kita mag-usab sa pamatasan nga walay pagtamod sa insaktong oras.

EDITORIALBukas klase na pod

Gipatik matag Lunes hangtud sa Biyernes sa tibouk Caraga Region. Ang buhatan nahimutang sa 2nd Floor, B. Uy Bldg., T. Calo Ext., Butuan City sa Tel. No. (085)341-3785 local 8001-8009

JOSEPH P. SYPublisher

BUDS CUPINEditor-in-Chief

REY V. POLOYAPOYContributor

JONJON J. BAUTISTACirculation-in-Charge

YVONNE JIMENOEntertainment

RONNIE E. MANDANGUITLay-out Artist

REPORTERS:

BOBOY N. TAMBURANOEL B. PRISCO SR.MIKE A. IMBOJIMMY S. JARARICHARD G. GRANDEJUDITH S. SUAREZNESTOR GUBALLAJOEL A. APOLINARIOJAPHET A. FLORIA

BUREAUS:BAYUGAN CITYSAN FRANCISCOBISLIG CITYTANDAG CITYSURIGAO CITYDINAGAT

7CentroLUNES, Mayo 27, 2013OPINYON

PUKAW-TANLAG

BUDS CUPIN

LINTUNGANAY SAMGA GUMONHAPGREG HONTIVEROS

Ang Pagkabig sa Langyaw’ng Puhonan

Vote buying balda sa kalamboanUna pa nato kining hi-gayon nga misinati sa pagdawat og mga political propaganda sa pamanta-laan. Samtang nagkaan-am og kadoul, nagkaanam usab og ka hait ang mga termino, isyo ug mga pu-long nga gipanggamit sa mga magsusuwat sa mga kandidato. Mas daghan ang pagpangdaut sa kan-didatura sa kontra, kay sa pagduso sa ilang kaugalin-gong kandidatura.

Atong masabtan nga ang diskarte mao nga: “Ayaw pilia ang akong kontra kay siya kawatan ug baka-kon!”. Dili sama sa kam-panya nga: “Pilia ko, kay dili ko kawatan ug baka-kon!”. Hinuon, susama

lang ang buot ipasabot ni-anang duha ka linya apan mas positibo kon iduso ang kaugalingong kandi-datura kon ihikyad na ang mga detalye.

Kon sa kampanya nga: “Ayaw pilia ang akong kontra kay siya kawatan ug bakakon!”, mas hugaw pang basahon ang deta-lye aron suportahan ang posisyon nga kawatan ug bakakon ang kontra. Ut-ingkayon ang tanang mga baho sa kontrang kan-didato aron iprobar nga siya bakakon ug kawatan. Ipakita ang tanang mga hugaw bisan gikan pa sa pagkabata hangtod sa pag-kakaron isip ebidensiya. Ang mas sakit kay daghan

ang maapil – mga igsoon, mga ginikanan, anak, ug ang tibouk pang pamilya nga makahaling na hinuon sa grabeng kainit, magpa-layo sa relasyon ug mag-panday sa walay katapu-san nga pagdumot.

Lahi kini sa kampanya nga “Pilia ko, kay dili ko kawa-tan ug bakakon!”. Niining maong linya, ang kandida-to mohikyad sa iyang pa-

peles ug pagkatawo aron iprobar nga dili siya dau-tan. Iyang ipakita sa mga tawo ang positibo niyang credentials, maayong agi sa kasinatian ug ang mga kalampusan nga iyang na-kuha, mga kalampusan sa iyang pamilya, igsoon, ginikanan, mga anak ug mga paryente aron ipro-bar sa katawhan nga siya maayo ug dili kawatan ug bakakon. Niini, walay ika-bangga nga pamilya, wa-lay masilo ug masuko sa kampayang gihimo.

Sa atong kasinatian karon, mas daghan ang kampanya sa pagdaut sa kontra. Agig tu-bag, ang pikas mohimo usab sa samang pamaagi aron pagdugmok sa kredibilidad sa

iyang kaatbang. Ug human niya bungkaga ang pagkata-wo sa iyang kaatbang, wala nay laing kapilian ang mga tawo kondili siya nalang!

Kini maoy dagway sa atong kampanya karon.

Kining tanan atong gitun-an ug isip tigmantala sa mga kampanyang sama niini, mahimo na kitang makalatid ug kaugalingong tamdanan nga sundon sa mga politiko. Dili hinuon nato kini mahi-mo karon, apan sa umaabot nga panahon. Dako kaayo kini natong kasinatian nga makaabag kanato ug mak-agiya sa atong mga kaigsoo-nang mga politiko alang sa mas hingkod nga klase sa kampanya.

As local convenor of the Mayapay Symposium, I would like to make some modest points which may bring down the temperature somewhat. You may have noticed that Marrio in his earlier posting has awaited my comments to better situate the temper of his article. I had a talk with Marrio over the phone last night, and he told me that his item was already posted in the MindaNews website even before certain changes could be made. Now, Marrio is a man of peace and gen-tleness, and the antithesis of a fire-breathing mediaman. He serves with Brahma Ku-

maris, and Edna and me are sometimes privileged to attend their meditation ac-tivities. Be that as it may, and as a long-time mediaman my-self, this certainly is not the end of the world - far from it. The paragraphs in Mar-rio’s item in fact hew close to the symposium discus-sions. Was the symposium it-self alarmist? It is easy to mistake it on a superficial level. But the evidence on the ground and a respected geologist’s well-considered opinion demand that more alarm bells should be rung!

I have seen with my own eyes Purok 7 in Ugabang, Bonbon. Situated in a tiny verdant valley, on one side threatened by a looming loose gravel thrown over by bulldozers quarrying at the other side of a high hill, and at the opposite side by an-

other high hill with a crack whose debris has began to move downhill. Walking around, Ric Javelosa whis-pered under a labored breath if there is a way that the resi-dents could be relocated to somewhere safe by the city government. That sent shiv-ers down our spine, although of course it was unfair to the residents who were here a long time before the quarry-ing began. In the hierarchy of values, human life is far more impor-tant than investments. On the other hand, no other tribe is more hard-nosed than the investors. They’d come to the place if they smell prof-

its, come hell or high water. Tokyo and Kobe sit right on 3 major tectonic plates, and a few years ago Kobe was de-monstrably so devastated by a major tremor, but life went on. San Francisco and other big cities in California are hostage to the San Andreas Fault, and the US Geological Survey was no less alarmist than Marrio Mapanao. Did you see investors running in panic? Well, the Discovery Channel and Natonal Geo-graphic, almost every other night, have spewn more pan-ic on the airlanes than poor Marrio can craft in his whole lifetime! We all congratulate them for their beautiful pro-grams.

8CentroLUNES, Mayo 27, 2013PANGINABUHI

Ang kahimuot sa pagpananom og gusoSi Ramiro Panganiban, usa sa malamposong mag-uu-ma-tig-abag sa nagbase sa komunidad nga Participatory Action Research (CPAR) sa “Seaweeds Showcase Pro-ject” sa Pilar, Sorsogon, miin-gon nga ang iyang malampo-song pangarasti nagsugod lang sa ordinaryong kuryosi-dad. Si Ramiro, nakahinum-dom nga sa wa pa siya ma-hilambigit sa pagpananom og guso, nalingaw siya sa panagat nga palutaw, diin kini, maoy gikuhaan niya sa inadlawng panginahanglan sa iyang pamilya sa igo-igo lang nga kita. Gikan sa iyang kaubanang mananagat, na-batian niya ang potensiyal sa pagpananom og guso ug ang nagtubo nga gidaghanon sa mga mananagat nga nahin-gag niini. Nabatian sab niya ang proyekto sa LGU bahin sa guso. “Ako lang ning gisuway-an, uban ang paglaom nga mokitag diyotay,” mahimut-ong sugid ni Ramiro. Gisugdan niya ang pag-tanom og guso sa 2003. Ug unya, nahimo siyang mag-uuma-tig-abag sa proyekto sa CPAR nga gipatuman sa Bureau of Agricultural Research (BAR) uban sa Bureau of Fisheries and Aquatic Resources (BFAR) Region 5, sa Sorsogon State College (SSC), ug ang Local nga Kagamhanan sa Pilar (LGU). Si Ramiro natudlo nga tsirman sa Seaweeds Farm-ers and Traders Association (SFTA) sa Dao, Pilar, Sor-sogon, nga gilangkoban sa mga mag-uuma og guso sa 11 ka daplig-dagat nga ka-

barangayan sa Pilar. Ingon nga mag-uuma-tig-abag, si Ramiro gihata-gan og materyal alang sa pagpananom og guso sama sa straw, pisi, bangka, ug 15 kilos nga binhi sa guso aron makasugod. Alang kang Ramiro, ang dugang kita nga madala sa balay alang sa iyang pamilya maoy sinugdanan niyang

sayag siyang miingon, “Ah, daghan!” Sulod lang sa tulo ka tuig, gawas sa bangka ug materyales nga iyang nakuha ingon nga mag-uuma-tig-abag, ang iyang kita miusbaw. Ang gidaghanon sa produksiyon sa usa ka pag-ani moabot og 4,200 kilos nga preskong guso (600 kilos inigkauga). Ang iyang kaugalingong tam-nanan, nga may sukod nga 50 metro kuwadrado, makahimo pagprodyus og 900 kilos nga preskong guso. Sa maong kita, na-kahimo siya pagpatungha sa iyang tulo ka anak. Sanglit si Nong Ramiro matinud-anong sakop man sa SFTA, ang pagpresyo

sa iyang abot dili suliran. Ang Asosasyon nag-alagad isip seguradong merkado alang niya ug sa ubang sa-kop. Sama sa ubang pan-ingkamot, nasugatan sab ni Ramiro ang pipila ka suliran, kasagaran may relasyon sa panahon. Sa 2005, pananglitan, ang iyang kita mitibugsok ngadto sa P3,000 matag ani sa 800 kilos nga preskong guso. Bisan tuod kon ang pagpananom og guso dili hasol kon pagmintinar ang hisgotan, si Ramiro miingon nga usahay mal-isod alang niya tungod kay siya man ang nagbuhat sa tanan gikan sa pagtanom hangtod sa pag-ani. Iyang limpiyohan ang pisi matag 3 ka adlaw ug itumod sab niya ang ani sa merkado.

motibasyon sa paghilam-bigit niya sa pagpananom og guso, ang iyang pagtuo sa potensiyal niini sa pag-usab sa mga kinabuhi sa kau-banan niyang mananagat ikaduha lamang. Wa siya masayod sa estadistika sa pagpananom og guso apan husto siya sa iyang pamaa-gi. Sa Pilar, ang kasaga-rang gikultibar mao ang matang sa guso nga Kap-paphycus alvarezii (nasay-ran kaniadto nga Euchema cottonii), tungod sa pagka halinon niini ug taas og panginahanglan. Sa dihang gipakisay-ran sa mga benepisyo nga nakuha ni Ramiro gikan sa pagpananom og guso,

Si Ramiro nagtuo sa panultihon, “Kon way ka-sakit, way ganansiya,” ug midugang nga sa matag paningkamot, ang usa magmapinaaboton aron makakab-ot sa gitinguha. Ang mahinungdanon, ma-tod niya, nga ang tawo makakat-on sa kasinatian. Sa dihang gipangutana kon siya manananom na lang bag guso sa tibuok niyang kinabuhi, mitubag siya og makapahikurat nga “Oo, tungod kay dako kog pagtuo sa guso.”Mga Tip:• Tungod kay ang il-ang guso gitikad man sa mabaw nga bahin sa dagat, ang kausa-ban sa kaparat sa tubig gikinahanglan sab nga bantayan tungod kay makaapekto kini sa ka-lidad sa ani.

Usa sa malamposong panuma sa guso sa Surigao

9CentroLUNES, Mayo 27, 2013KABANIKANHAN

Mi-awhag si Labor Secre-tary Rosalinda Dimapilis-Baldoz nga pahimuslan pagbalik sa mga negosy-ante ug mga kompanya ang programang ‘appren-ticeship ug learnership’ ubos sa Tesda’s Kasa-nayan at Hanapbuhay (KASH) program. Pinaagi sa KASH pro-gram, ang usa ka trainee makakat-on sa insaktong abilidad sa ilang pagtra-baho ug ang mga kom-panya usab makakuha ug mga kwalipikado nga mga trabahante alang sa posi-tion nga gikinahanglan niini. Ang mga apprentice ug learners makadawat ug training allowance nga 75 porsyento base sa kasam-tangan nga minimum

NANGANAOG gikan sa bukirang bahin ang mga mag-uuma nga lumulopyo sa Purok 7, Upper Puerto ning siyudad sa Cagayan de Oro aron pagpadayag sa ilang pagsupak sa gihimong pag-angkon sa ilang yuta. Usa ka Antonio Tiu nga tag-iya sa Oroville Develop-ment Corporation ang giin-gong miangkon sa mga luna nga gideklarar nga sakop sa Department of Agrarian Re-form (DAR). Kini nga mga mag-uuma ang mga potensyal nga mga benepisaryo sa mga yuta nga giilang CARPABLE o du-nay kapasikaran sa pagpau-bos sa programa sa Com-prehensive Agrarian Reform Program (CARP) nga ahen-sya sa Department of Agrar-ian Reform (DAR) subay sa pagsuta sa mga personahe sa DAR nga mipahigayon ug aktwal nga field investigation niadtong Agusto 31, 2012. Adunay tulo ka parcel nga mga luna ang illegal nga natituluhan sa Oroville Development Corporation nga walay pagtugot gikan sa DAR. Ang unang parcel ang lot number 22319, CAD 369-D, 23 hektarya, nakarehistro sa pangalan ni Alfredo Reyes ang nabalhin sa nasangpit nga kompanya atong tuig 1994, ug aduna kini 30 ka mga potensyal nga mga be-nepisaryo. Ang ikaduha nga parcel

ang lot number 22318, CAD 369-D, 11 ektarya, nakare-histro sa pangalan ni Grace Reyes ang nabalhin sa na-sangpit nga kompanya atong tuig 1995 nga wala gihapoy pagtugot gikan sa DAR. Adu-na kini 12 ka mga potensyal nga benepisaryo. Ang ikatulo nga parcel ang lot number 19862, CAD 237, 13 ektarya, nakarehis-tro kang Irma Reyes ang na-balhin gihapon sa nasangpit nga kompanya nga wala gi-hapoy pagtugot sa DAR. Gawas sa mga luna nga nahigustan sa unahan, apil pod nga gireklamo sa mga mag-uuma ang 39 hectarya nga public land nga adunay 27 ka mga potensyal nga benepisaryo ang nahimu-tang niini. Niadtong niaging tuig gisugdan na pagkural sa maong kompanya ang maong mga luna gamit ang barb wire ug gibutangan na usab kini nila ug mga pahi-mangno nga ‘No Trespass-ing, Private Property’ ug karon bag-o lang sa bulan sa Marso aduna na kini guard outpost. Gibati og kabalaka ang mga mag-uuma nga ipapa-hawa sila sa maong dapit tungod kay giangkon na kini sa maong kompanya. Subay sa ilang gipanghuptan nga dokumento magpabilin sila nga mobarog sa yuta nga il-ang gipatikad dul-an tulo ka dekada na.

Mga mag-uuma nagprotesta vs.pangilog sa yuta

Si Nong Badong Gomez, lider sa mag-uuma nga nagprotesta, napulong atubangan sa edipisyo sa DAR.

KASH program sa TESDA giawhagwage ug uban nga bene-pisyo sama sa gidawat sa ubang mga empleyado. Ang pagpablik niining programaha makatabang usab sa mga estudyante, out-of-school youths, oc-cupationally disabled workers ug ang mga wa-lay trabaho pagpalambo sa ilang kahanas aron sayon ra ang pagpahimu-tang kanila ug trabaho. Ang applikante o ap-prentice ug mga agalon mo pirma ug kontrata nga mo trabaho sila isip mga apprentice sulod sa upat ngadto sa unom ka bulan. Adunay 190 nga ap-prenticeable occupa-tions nga masudlan sa nagkalain-laing indus-tries sama sa agriculture & fishery, automotive,

aviation & land transport, construction, decorative drafts, gifts, toys & house-wares, electronics, furni-ture & fixture, footwear, garments, health, social & other community devel-opment, heating & ven-tilation, air conditioning technology, metal & engi-neering, processed food & beverages, printing, ship-building, tourism, utili-ties, wholesale ug retail. Ang usa ka trainee makakuha ug National Certificate (NC) o Certifi-cate of Competency (COC) human kini makapasa sa gikinahanglan nga assess-ment ug certification nga ihatag kanila gikan sa usa ka accredited assessors sa usa ka accredited as-sessment center

Hahahahaha. Magkatawa jud ko every time na magshare akong mga friends sa ilang family problems. Ug kabalo tang tanan teenagers na most of the time, atong pirmi kontra sa balay kay atong mama ug papa. Gasapoton ta kay labaw pa sila sa CIA kung makabantay sa ato. Gamay lang na sayop, pang-SONA na dayon ang speech. Nakalimot lang ta ug isa ka butang, iparemind na dayon ta nga anak ra ta and sila ang parents. So kasagaran sa ato kung kasab-an, maanad na nga sulod sa wala, gawas sa tuo. Pero naa juy times na dili nato mapugngan atong kaugalingon ug maka-tubag na jud ta. Labi na kung makadungog ta anang, “UNSA MAN? DILI KA MUTUBAG?” Dayon kung mutubag ta kay, “MAO NA IMONG NATUN-AN SA IMONG BARKADA?” or “IN-ANA NA KA KARON? WALA NA KAY UTANG NA LOOB SA MGA NAGPADAKO NIMO!” or ang never dying na “SIGE! TUBAG PA! WALA NA JUD KAY RESPECT!” While sa atong utok, “MA/PA! PAM-INAWA SA KO!” Kay tungod dili man kaayo nato maconvince atong parents na maminaw sa atong mga pangrason, diri na ko magpagawas ug panuhot. Also, ibutang pud nako nganong in-ani atong parents para dili unfair sa ilang side. Okay? 3. Dili kay tungod madugay ko ug uli, kay maholdap/masnatchan/ mak-idnap/gabarkada/gainom/gadrugs/mamatay na ko. (Para ra ni sa mga behave na kabataan sama sa ako ug akong mga barkada. Kung pabadlong ka, diretso na item 4.)Ang Speech:

NGANONG DUGAY MAN KAAYO KA NAKAULI? NAG-INOM KA NO? BATA PA KA PERO DAGHAN NA KAAYO KA UG BISYO? NGANONG BAHO MAN KA UG SIGARILYO? NGANONG BAHO MAN KA UG TANDUAY? NGANONG BAHO MAN KA UG ILOK – AY SORRY, INBORN NAMAN DIAY NA SA IMO.ORNGANONG DUGAY MAN KA NAKAULI? NAGSIGE NA MI UG AMPO DIRI SA BIRHEN NGA MUOLI NA KA! UNSA PA MAN DIAY IMONG GIBUHAT SA ESKWELAHAN ANING ORASA? UNSA NALANG KAHA KUNGNAS-NATCHAN KA? KUNG NAHOLDAP KA, UNSAON MAN NA NIMO? KUNG NARAPE KA? MALIPAY BA KAHA SI KUYA SA IMONG SERVICE?

Ang Kamatuoran:Let’s face it guys, pwede biya jud mahitabo sa ato nga madisgrasya ta labi na kung gabii na jud kaayo or kung ikaw na lang isa gahulat ug jeep padulong sa inyong barangay na 326 pa ka kilometro ang kalayo sa imong school. So, acceptable kung magworry atong parents sa atong safety kung dugay ta makauli. Pero kung nailhan jud ta sa atong parents na dili magbu-gal-bugal, they have no reason to worry kung gabuhat ta ug bad things.

Naa lang juy times nga gikapoy na gani ta gikan school nga gaduko na gani ta sa jeep ug makatulog na ta sa ilok sa atong tapad, dayon makadungog pa jud ta anang yaw-yaw nga murag walay salig atong parents sa ato na basig daw gagara na ta. In sum, kung kaila jud atong parents sa ato (once again, sa mga behave ra ni; kung gashot jud ka nga walay pananghid, unta, mahilis imong atay ugma), dili sila mabalaka nga gabuhat ta ug mga bisyo nga wala sila.

Pero sabton pud nato nga worried ra atong parents sa atong kahimtang labi na tay mga gwapo ug gwapa biya ta (sa panan-aw ni Papa Jesus).(Atangi ang sumpay)

10CentroLUNES, Mayo 27, 2013PANID KABATAAN

Mga Butang Na Lami Iingon Sa Atong Parents

BATAN-ONG BLOGGER

Editor’s Note. Atong hatagan espasyo ang mga batan-ong hunahuna sa ilang mga kasinatian sa modernong panahon karon.

Kinsa Siya?Si Arlene Pineda, 20-anyos, estudyante sa Southway College of Tech sa San Franz. Mahlig siya mag pose sa mga photo-shoot, adik sa FB nga usahay magpulaw pa. Nangandoy siya

nga mahimong commercial model sa pag-abot sa higayon.

Walang iwanan kahit saan ka pa mapadpadWalang iwanan kahit kailanma’y di mag-iisaMay problema ba kaibiganHuwag mo na sanang isipin na ika’y nag-iisa

Kahit nagagalit na ang lahat sa iyoKahit nagdududa na ang nasa paligid moWalang iwanan kahit saan ka pa mapadpadWalang iwanan kahit kailanma’y di mag-iisa

Dahil ika’y kasamaMay problema ba kaibiganHuwag kang mag-atubili na ako’y lapitanDi mo naman kailangang mag-alala

Nandito lang ako para umalalayWalang iwanan at kahit saan ka pa mapadpadWalang iwanan at kahit kailanma’y di mag-iisaDahil ika’y kasama

AdlibWalang iwanan, walang iwananWalang iwanan, walang iwananWalang iwanan, walang iwananWalang iwanan, walang iwananWalang iwanan at kahit saan ka pa mapadpadWalang iwanan at kahit kailanma’y di mag-iisaWalang iwanan, walang iwananWalang iwanan, walang iwananKaibigan, kaibiganKaibigan

“Walang Iwanan”

6Cyc

lem

ind

BISDAKQUOTESKARON

Kaning mga Pinoy jud mahilig jud kaayo sa sugal. Kadto sa unang sikat pa ang jai-alai, maghilak ang adlaw sa akong amahan ug inahan nga dili makapatad sa jai-alai. Naun-dang kadjot ang dula sa Jai-alai tungod sa kontrobersya nga nasangkutan ni Presidente Estrada.

Karon akong namatikdan nga uso napud ning gitawag nilang SWERTRES nga gipasikat sa taga PCSO. Para sa ako lang ha, kaning swer-tres mura ra gihapon ni ug jai-alai. Swertres gikan ni sa duha (2) ka pinulungan “Swerte “ which means “Lucky” and the Spanish word “Tres” meaning “Three”. Ang kalainan an-

11CentroLUNES, Mayo 27, 2013KALINGAWAN

BINASAYANG BAHAKHAKHinikay ni REY V. POLOYAPOY

Manag-uyab nag-date…Baye: Love, gigutom ko.Laki: Unsa may gusto nimo, hamburger?Baye: Dili ko ana.Laki: Unsa man diay, sandwich?Baye: Layo ra gihapon na sa akong gusto.Laki: Itlog na lang be hinuon?Baye: Kana, duol-duol na na sa akong gusto.Laki: Utan?Baye: Makalagot! Wrong spelling pa gyod!

Pedro: Doc, regular lagi ko malibang, kada alas 6 as buntag!Doc: Maayo noon na! Unya unsa may problema?Pedro: Alas-7 man gud ko tigmatahan.

MISTER: Hon, asa man tong cheese nga gipa-palit nako nimo?MISIS: Naa sa lamesa.MISTER: Floorwax man lagi ni?!MISIS: Cheese na oi. Ako lang gibutangan ug ‘Floorwax’ para dili kitkiton sa ilaga. Wais sa?

ing Swertres sa Jai-alai, kay ang Swertres, gigamitan ni siya ug makina nga gigamitan pareha sa pagbola sa LOTTO dayon kining jai-alai, mura ni sha ug usa ka sports. Ug kung naay itandi ani nga sports, mura ni siya ug CRICKET (sa ako lang panlantaw ha).

Dili nato ma-blame ang mga Pinoy na ma-buang aning sugala kay tungod pud ni sa kawad-on, sa ing aning butanga makatag-amtam sila ug kalipay. Dako sad pud ang matabang aning Swertres pero dili pud maayo nga ma-adik pud ani kay sa sugal, duha ra jud ang paingnan, ang MAPILDI ug ang MUDAOG.

AAMININ...TINOUD , DI BA?

SYARODI MOKASABOT..

ang atongROVINGCAMERA

12CentroLUNES, Mayo 27, 2013ISPORTS

GENERAL SANTOS CITY - Naging kampeon ang Gen-San Team sa nahuman nga 2013 Philippine Olympic Committee-Philippine Sports Commission(POC-PSC) Phil-ippine National Games sa Ri-zal Memorial Coliseum.

Boxers sa GenSan kampeyon sa PNG

Tirahan sa last 3 minutes

GENERAL SANTOS CITY - Dili mahimutang ang mga fans sa duha ka team nga nag-atbang alang sa championship ng Summer Games 2013. Kaganihang udto sa di-hang nagdula tali sa Brgy. Bula ug Fatima kung asa midaug ang unang giasoy nga team sa iskor nga 81-79. Sumala pa ni Commis-sioner Glen Gabayeron nga nahimong mainiton ang ulahing tulo ka minuto sa dula tungod abanse ug 6 points ang Brgy. Fatima. Gumikan niini, nagsin-inggitanay ang mga fans sa managlahing grupo nga misangko sa usa ka show-down sa duha ka babaye ug nakakuha ug atensyon ang 22-anyos nga dalaga tungod gihubo niini ang iyang sinena. Wala pa kini nakun-tento sa dihang gibira pau-bos ang iyang bra ug gipa-kita ang duha ka dagkong dughan. Mikanaog ang maong babaye sa court gikan sa bench ug gihagit ang pikas nga fans apan gipabalik kini sa mga referees.

CAGAYAN DE ORO CITY - Pa-dayong nagpaalim ang usa ka batan-on human dunggab sulod sa balay kalingawan sa Barangay Gusa dinhi sa dak-bayan sa Cagayan de Oro. Kini human gipildi ni US undefeated welterweight box-ing champion Floyd May-weather Jr si six-time cham-pion at four-division world champion Robert “The Ghost” Guerrero atol sa ilang away

Boxing fan, giluba pagkapildi ni Guerrero vs. Mayweather

Kini human nasakmit ang lima ka bulawang medalya gikan sa tulo ka mga lalak-ing boxer ug duha usab sa babaye. Sumala pa ni Arnel An-deporda, vice president sa Amateur Boxing Assiciation

of the Philippines(ABAP) GenSan nga midaug sa championship sa youth cat-egory silang Regielou Alde, 49 kg; Virgil de Goma, 52 kg; Angelo Plaña, 56 kg; Alexiel Dargantes, 50 kg; og Paula Grace Ganton, 52 kg.

Samtang midaug usab ug silver medals silang Joas Jordan sa 46 kg ug Julie May Crayop sa 48 kg samtang bronze medals ang nasakim-it nilang Jose Bañez og Jake Bornea. Nasayran nga silang

Bornea ug Plaña pulos miembro sa Philippine Na-tional Team. Ang Gensan boxer gigu-nitan sa boxing coach nga silang Felix Pontino, Dexter Benatero og Ronnie Tana-lion.

Usa sa mga boxers sa GenSan nga malampusong mikampeyon sa PNG.

didto sa MGM Grand, Las Vegas,Nevada kagahapong adlawa. Giila ang biktima nga si Etan Berba, 18-anyos ug resi-dente sa maong lugar. Matud sa report nga sobra ang kalipay sa biktima tungod sa nadag-an niyang salapi gi-kan sa kainom niini ug wala kapugngi nga gibiay-biay pa si Guerrero nga walay match sa pakigsangka kang Mayweath-

er. Ang wala mahibal-i sa biktima nga may hilom nga napungot nga fan ni Guerrero kaniya sa tupad lamisa tungod sa iyang kasobra kasaba hi-nungdang nagbuak kini sa bo-telya sa beer ug gilayong dung-gab sa likod niini. Gilayong gidala sa North-ern Mindanao Medical Center ang biktima aron mahatagan sa tukmang medikasyon. Paspas usab nga misi-

bat ang suspek nga naila la-mang sa pangalang Titing aron makalikay sa modakop nga pu-lis kaniya. Dumduman nga usa usab ka boxing fan kaniadto ni Cuban boxing champion Guillermo Rigondeaux ang nadunggaban sa dumadapig ni kanhi Pinoy boxing cham-pion Nonito Donaire didto sa Claveria,Misamis Oriental sa dihang napildi ang pambato sa Pilipinas.