Embed Size (px)
Citation preview
CFERANTE 001-014_Educazione 001- 32417 155 PM Page 1
CFERANTE 001-014_Educazione 001- 32417 155 PM Page 2
ΑΥΤΟΙ ΠΟΥ ΦΕΥΓΟΥΝ ΚΙ ΑΥΤΟΙ ΠΟΥ ΜΕΝΟΥΝ
CFERANTE 001-014_Educazione 001- 32417 155 PM Page 3
Σ Y Γ X P O N H Ξ E N H Λ O Γ O T E X N I A
Εκδόσεις Πατάκη ndash Ξένη λογοτεχνίαΣύγχρονη ξένη λογοτεχνία ndash 374Έλενα Φερράντε Αυτοί που φεύγουν κι αυτοί που μένουν Elena Ferrante Storia di chi fugge e di chi resta Μετάφραση Δήμητρα ΔότσηΥπεύθυνος έκδοσης Κώστας ΓιαννόπουλοςΕπιμέλεια-διορθώσεις Γιώργος ΚασαπίδηςΣελιδοποίηση Αλέξιος Δ ΜάστορηςΦιλμ-μοντάζ Μαρία Ποινιού-ΡένεσηCopyrightcopy Edizioni eo 2013Copyrightcopy για την ελληνική γλώσσα Σ Πατάκης ΑΕEΔE (Εκδόσεις Πατάκη) 2016Πρώτη έκδοση στην ιταλική γλώσσα από τις εκδόσεις Edizioni eo Ρώμη 2015Πρώτη έκδοση στην ελληνική γλώσσα από τις Εκδόσεις Πατάκη Αθήνα Απρίλιος 2017ΚΕΤ Α674 ΚΕΠ 22817ISBN 978-960-16-7249-6
ΠANAΓH TΣAΛΔAPH (ΠPΩHN ΠEIPAIΩΣ) 38 104 37 AΘHNAΤΗΛ 2103650000 2105205600 8011002665 ndash ΦAΞ 2103650069ΚΕNΤΡΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ ΕΜΜ ΜΠΕNΑΚΗ 16 106 78 ΑΘΗNΑ ΤΗΛ 2103831078ΥΠOΚATAΣTHΜΑ ΚΟΡΥΤΣΑΣ (ΤΕΡΜΑ ΠΟΝΤΟΥ ndash ΠΕΡΙΟΧΗ Βacute ΚΤΕΟ) ΤΘ 1213570 09 ΚΑΛΟΧΩΡΙ ΘΕΣΣΑΛONΙΚΗΣ ΤΗΛ 2310706354 2310706715 ndash ΦAΞ 2310706355Web site httpwwwpatakisgr bull e-mail infopatakisgr salespatakisgr
laquoΤο παρόν έργο πνευματικής ιδιοκτησίας προστατεύεται κατά τις διατάξεις της ελληνικής νο-μοθεσίας (Ν 21211993 όπως έχει τροποποιηθεί και ισχύει σήμερα) και τις διεθνείς συμβάσειςπερί πνευματικής ιδιοκτησίας Απαγορεύεται απολύτως η άνευ γραπτής άδειας του εκδότη κα-τά οποιονδήποτε τρόπο ή μέσο (ηλεκτρονικό μηχανικό ή άλλο) αντιγραφή φωτοανατύπωσηκαι εν γένει αναπαραγωγή εκμίσθωση ή δανεισμός μετάφραση διασκευή αναμετάδοση στοκοινό σε οποιαδήποτε μορφή και η εν γένει εκμετάλλευση του συνόλου ή μέρους του έργουraquo
CFERANTE 001-014_Educazione 001- 33017 1234 PM Page 4
ΕΛΕΝΑ ΦΕΡΡΑΝΤΕ
Αυτοί που φεύγουν κι αυτοί που μένουν
μ υ θ ι σ τ ό ρ η μ α
Μετάφραση από τα ιταλικάΔΗΜΗΤΡΑ ΔΟΤΣΗ
Η ΤΕΤΡΑΛΟΓ ΙΑ ΤΗΣ ΝΑΠΟΛΗΣ Β ΙΒΛ ΙΟ ΤΡ ΙΤΟ
CFERANTE 001-014_Educazione 001- 32917 502 PM Page 5
CFERANTE 001-014_Educazione 001- 32917 502 PM Page 6
ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΟΝΟΜΑΤΩΝΚΑΙ ΣΥΝΤΟΜΗ ΑΝΑΦΟΡΑ ΣΤΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ
ΤΩΝ ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΩΝ ΒΙΒΛΙΩΝ
Η οικογένεια Τσερούλλο (η οικογένεια του τσαγκάρη)Φερνάντο Τσερούλλο τσαγκάρης πατέρας της Λίλας Δεν άφησε
την κόρη του να συνεχίσει το σχολείο μετά το δημοτικόΝούντσια Τσερούλλο μητέρα της Λίλας Αν και βρίσκεται κοντά
στην κόρη της δεν έχει αρκετή επιρροή για να τη στηρίξει απέ-ναντι στον πατέρα της
Ραφαέλλα Τσερούλλο γνωστή ως Λίνα ή Λίλα Γεννήθηκε τον Αύ-γουστο του 1944 Είναι εξήντα έξι ετών όταν εξαφανίζεται απότη Νάπολη χωρίς να αφήσει ίχνη πίσω της Εξαιρετική μαθή-τρια στα δέκα της γράφει ένα διήγημα με τίτλο Η γαλάζια νε-ράιδα Εγκαταλείπει το σχολείο μετά το δημοτικό και μαθαί-νει το επάγγελμα του τσαγκάρη Παντρεύεται πολύ νέα τονΣτέφανο Καρράτσι και διαχειρίζεται με επιτυχία πρώτα τοπαντοπωλείο στην καινούρια γειτονιά και στη συνέχεια το κα-τάστημα υποδημάτων στην πλατεία ντέι Μάρτιρι Στη διάρ-κεια των διακοπών της στην Ίσκια ερωτεύεται τον Νίνο Σαρ-ρατόρε για τον οποίο εγκαταλείπει τον σύζυγό της Μετά τοναυάγιο της συμβίωσης με τον Νίνο και τη γέννηση του γιουτης Τζεννάρο η Λίλα εγκαταλείπει οριστικά τον Στέφανο ότανανακαλύπτει ότι ο άντρας της περιμένει παιδί από την Άντα
bull 7 bull
CFERANTE 001-014_Educazione 001- 32917 502 PM Page 7
Καππούτσο Μετακομίζει μαζί με τον Έντσο Σκάννο στο ΣανΤζοβάννι α Τεντούτσο και αρχίζει να εργάζεται στην αλλα-ντοποιία του Μπρούνο Σοκκάβο
Ρίνο Τσερούλλο μεγάλος αδερφός της Λίλας τσαγκάρης κι αυτόςΜαζί με τον πατέρα του Φερνάντο και χάρη στη Λίλα και στα χρή-ματα του Στέφανο Καρράτσι στήνει την υποδηματοποιία Τσε-ρούλλο Παντρεύεται την αδερφή του Στέφανο Πινούτσα Καρ-ράτσι με την οποία αποκτά έναν γιο τον Φερντινάντο ή αλλιώςΝτίνο Ο γιος της Λίλας θα πάρει το όνομά του Ρίνο
Άλλα παιδιά
Η οικογένεια Γκρέκο (η οικογένεια του θυρωρού)Έλενα Γκρέκο η επονομαζόμενη Λενούτσα ή Λενού Γεννημένη
τον Αύγουστο του 1944 είναι η συγγραφέας αυτής της μακρο-σκελούς ιστορίας που διαβάζουμε Η Έλενα αρχίζει να τη γρά-φει τη στιγμή που μαθαίνει ότι η παιδική της φίλη Λίνα Τσε-ρούλλο ndashτην οποία μόνο εκείνη αποκαλεί Λίλαndash έχει εξαφανι-στεί Μετά το δημοτικό η Έλενα συνεχίζει τις σπουδές της μεολοένα και μεγαλύτερη επιτυχία στο λύκειο οι επιδόσεις τηςκαι η εύνοια της καθηγήτριας Γκαλιάνι τη βοηθούν να ξεπερά-σει αλώβητη τη σύγκρουση που είχε με τον καθηγητής θεολο-γίας σχετικά με τον ρόλο του Αγίου Πνεύματος Έπειτα απόπαρότρυνση του Νίνο Σαρρατόρε με τον οποίο είναι κρυφάερωτευμένη από μικρό κοριτσάκι ακόμα και με την πολύτιμηβοήθεια της Λίλας θα γράψει ένα άρθρο γιrsquo αυτή την αντιπα-ράθεση το οποίο εντέλει δε θα δημοσιεύσει το περιοδικό με τοοποίο συνεργάζεται ο Νίνο Οι λαμπρές σπουδές της Έλεναςθα στεφθούν με το πτυχίο από το Πανεπιστήμιο της Πίζαςόπου γνωρίζει και αρραβωνιάζεται τον Πιέτρο Αϊρότα και μετην έκδοση ενός μυθιστορήματος στο οποίο πραγματεύεται τηζωή στη γειτονιά της και τις εφηβικές εμπειρίες που έζησε στηνΊσκια
Πέππε Τζάννι και Ελίζα τα μικρότερα αδέρφια της Έλενας
bull 8 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 001-014_Educazione 001- 32917 502 PM Page 8
Ο πατέρας θυρωρός στο δημαρχείοΗ μητέρα νοικοκυρά Το κουτσό της βήμα κατατρύχει την Έλενα
Η οικογένεια Καρράτσι (η οικογένεια του δον Ακίλλε)Δον Ακίλλε Καρράτσι ο δράκος των παραμυθιών μαυραγορίτης
τοκογλύφος ΔολοφονήθηκεΜαρία Καρράτσι σύζυγος του δον Ακίλλε μητέρα του Στέφανο
της Πινούτσα και του Αλφόνσο Εργάζεται στο παντοπωλείοτης οικογένειας
Στέφανο Καρράτσι γιος του μακαρίτη δον Ακίλλε σύζυγος τηςΛίλας Διαχειρίζεται την περιουσία που του άφησε ο πατέραςτου και με τον καιρό εξελίσσεται σε επιτυχημένο έμπορο χά-ρη στα δύο προσοδοφόρα παντοπωλεία και στο κατάστημαυποδημάτων στην πλατεία ντέι Μάρτιρι που ανοίγει μαζί μετους αδερφούς Σολάρα Ανικανοποίητος από τον θυελλώδη γά-μο του με τη Λίλα συνάπτει σχέση με την Άντα Καππούτσο μετην οποία στη συνέχεια συζεί όταν εκείνη μένει έγκυος και ηΛίλα μετακομίζει στο Σαν Τζοβάννι α Τεντούτσο
Πινούτσα κόρη του δον Ακίλλε Αρχικά εργάζεται στο παντοπω-λείο της οικογένειας και στη συνέχεια στο κατάστημα υποδη-μάτων Παντρεύεται τον αδερφό της Λίλας τον Ρίνο με τονοποίο αποκτά έναν γιο τον Φερντινάντο ή αλλιώς Ντίνο
Αλφόνσο γιος του δον Ακίλλε Συμμαθητής της Έλενας Είναι αρ-ραβωνιασμένος με τη Μαρίζα Σαρρατόρε και αναλαμβάνει τοκατάστημα υποδημάτων της πλατείας ντέι Μάρτιρι
Η οικογένεια Πελούζο (η οικογένεια του μαραγκού)Αλφρέντο Πελούζο μαραγκός Κομμουνιστής Κατηγορήθηκε ότι
σκότωσε τον δον Ακίλλε καταδικάστηκε φυλακίστηκε και πέ-θανε στη φυλακή
Τζουζεππίνα Πελούζo σύζυγος του Αλφρέντο Εργάτρια στo κα-πνεργοστάσιο έχει αφιερώσει τη ζωή της στα παιδιά της καιστον έγκλειστο σύζυγό της Μετά τον θάνατό του αυτοκτονεί
bull 9 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 001-014_Educazione 001- 32417 155 PM Page 9
Πασκουάλε Πελούζo πρωτότοκος γιος του Αλφρέντο και τηςΤζουζεππίνα οικοδόμος στρατευμένος κομμουνιστής Ήταν οπρώτος που αντιλήφθηκε την ομορφιά της Λίλας και της εξο-μολογήθηκε τον έρωτά του Μισεί τους Σολάρα Είχε δεσμό μετην Άντα Καππούτσο
Καρμέλα Πελούζο θέλει να την αποκαλούν Κάρμεν Αδερφή τουΠασκουάλε πωλήτρια σε υφασματάδικο και στη συνέχειαέπειτα από παρέμβαση της Λίλας υπάλληλος στο καινούριοπαντοπωλείο του Στέφανο Είχε μακροχρόνιο δεσμό με τονΈντσο Σκάννο όμως εκείνος την εγκαταλείπει χωρίς να της δώ-σει καμία εξήγηση μετά το τέλος της στρατιωτικής του θη-τείας Στη συνέχεια αρραβωνιάζεται τον ιδιοκτήτη του βενζι-νάδικου στον κεντρικό δρόμο
Άλλα παιδιά
Η οικογένεια Καππούτσο (η οικογένεια της τρελής χήρας)Μελίνα συγγενής της Νούντσια Τσερούλλο χήρα Καθαρίζει τις
σκάλες στις πολυκατοικίες της παλιάς γειτονιάς Υπήρξε ερω-μένη του Ντονάτο Σαρρατόρε πατέρα του Νίνο Οι Σαρρατό-ρε μετακόμισαν από τη γειτονιά εξαιτίας αυτής της σχέσης καιέκτοτε η Μελίνα σχεδόν έχασε τα λογικά της
Ο σύζυγος της Μελίνας ξεφόρτωνε τελάρα στη λαχαναγορά καιπέθανε κάτω από αδιευκρίνιστες συνθήκες
Άντα Καππούτσο κόρη της Μελίνας Μικρή βοηθούσε τη μητέρατης να καθαρίζει σκάλες Χάρη στη Λίλα θα προσληφθεί ωςπωλήτρια στο παντοπωλείο της παλιάς γειτονιάς Είχε μακρο-χρόνιο δεσμό με τον Πασκουάλε Πελούζο και στη συνέχεια γί-νεται ερωμένη του Στέφανο Καρράτσι Όταν μένει έγκυος πη-γαίνει να ζήσει μαζί του Από τη σχέση τους γεννιέται ένα κο-ριτσάκι η Μαρία
Αντόνιο Καππούτσο αδερφός της Άντας μηχανικός αυτοκινήτωνΕίχε δεσμό με την Έλενα και ζηλεύει θανάσιμα τον Νίνο Σαρ-ρατόρε Ανησυχεί πολύ με την προοπτική της στρατιωτικής θη-
bull 10 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 001-014_Educazione 001- 32417 155 PM Page 10
τείας μα όταν η Έλενα απευθύνεται στους αδερφούς Σολάραπροκειμένου να πάρει απαλλαγή εκείνος νιώθει βαθιά ταπει-νωμένος και βάζει τέλος στη σχέση τους Κατά τη διάρκεια τουστρατιωτικού του παθαίνει έναν σοβαρό νευρικό κλονισμό καιαπολύεται νωρίτεραmiddot μόλις επιστρέφει στη γειτονιά η φτώχειατον αναγκάζει να μπει στην υπηρεσία του Μικέλε Σολάρα οοποίος κάποια στιγμή τον στέλνει στη Γερμανία για μια μα-κρόχρονη μυστηριώδη δουλειά
Άλλα παιδιά
Η οικογένεια Σαρρατόρε (η οικογένεια του σιδηροδρομικούυπαλλήλου-ποιητή)
Ντονάτο Σαρρατόρε σιδηροδρομικός υπάλληλος ποιητής δημο-σιογράφος Μεγάλος γυναικάς υπήρξε εραστής της ΜελίναςΚαππούτσο Όταν η Έλενα πηγαίνει διακοπές στην Ίσκια φι-λοξενούμενη στο ίδιο σπίτι όπου παραθερίζουν και οι Σαρρα-τόρε αναγκάζεται να φύγει άρον άρον από το νησί για να γλι-τώσει από τις σεξουαλικές παρενοχλήσεις του Ντονάτο Τοεπόμενο καλοκαίρι όμως η Έλενα έρμαιο του πόνου της λόγωτης σχέσης του Νίνο με τη Λίλα ενδίδει Για να ξορκίσει αυτήτην υποτιμητική εμπειρία η Έλενα την εξιστορεί στο βιβλίο τηςτο οποίο στη συνέχεια εκδίδεται
Λίντια Σαρρατόρε σύζυγος του ΝτονάτοΝίνο Σαρρατόρε το μεγαλύτερο από τα πέντε παιδιά του Ντο-
νάτο και της Λίντιας Απεχθάνεται τον πατέρα του Υπήρξεεξαιρετικός μαθητής και διατηρεί μακροχρόνιο παράνομο δε-σμό με τη Λίλα ο οποίος καταλήγει σε μια σύντομη συμβίωσηόταν εκείνη μένει έγκυος
Μαρίζα Σαρρατόρε αδερφή του Νίνο Είναι αρραβωνιασμένη μετον Αλφόνσο Καρράτσι
Πίνο Κλέλια και Τσίρο Σαρρατόρε τα μικρότερα παιδιά τουΝτονάτο και της Λίντιας
bull 11 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 001-014_Educazione 001- 32417 155 PM Page 11
Η οικογένεια Σκάννο (η οικογένεια του μανάβη)Νικόλα Σκάννο μανάβης πέθανε από πνευμονίαΑσσούντα Σκάννο σύζυγος του Νικόλα πέθανε από καρκίνοΈντσο Σκάννο γιος του Νικόλα και της Ασσούντα μανάβης κι αυ-
τός Η Λίλα τον συμπαθεί από τότε που ήταν παιδιά Ο Έντσοήταν για χρόνια αρραβωνιασμένος με την Κάρμεν Πελούζο τηνοποία όμως εγκαταλείπει εντελώς ανεξήγητα όταν τελειώνειτη στρατιωτική του θητεία Φαντάρος ακόμα αφοσιώνεται στημελέτη και παίρνει δίπλωμα μηχανικού Όταν η Λίλα αποφα-σίζει να εγκαταλείψει οριστικά τον Στέφανο αναλαμβάνει εκεί-νη και τον γιο της Τζεννάρο και πηγαίνουν να ζήσουν όλοι μα-ζί στο Σαν Τζοβάννι α Τεντούτσο
Άλλα παιδιά
Η οικογένεια Σολάρα (η οικογένεια του ιδιοκτήτη του ομώνυ-μου καφέndashζαχαροπλαστείου)
Σίλβιο Σολάρα ιδιοκτήτης του καφέ-ζαχαροπλαστείου βασιλο-φασίστας μέλος της Καμόρρα έχει αναλάβει τις παράνομεςδοσοληψίες στη γειτονιά Έφερε αντιρρήσεις για την ίδρυση τουυποδηματοποιείου Τσερούλλο
Μανουέλα Σολάρα σύζυγος του Σίλβιο τοκογλύφος Το κόκκινοτεφτέρι της είναι ο φόβος και ο τρόμος της γειτονιάς
Μαρτσέλλο και Μικέλε Σολάρα γιοι του Σίλβιο και της Μανουέ-λας Νταήδες δεσποτικοί αλλά παρrsquo όλα αυτά τους αγαπάνετα κορίτσια της γειτονιάς εκτός φυσικά από τη Λίλα Ο Μαρ-τσέλλο ερωτεύεται τη Λίλα αλλά εκείνη τον απορρίπτει Ο Μι-κέλε κατά τι μικρότερος από τον Μαρτσέλλο είναι πιο ψυχρόςπιο έξυπνος πιο βίαιος Είναι αρραβωνιασμένος με την Τζι-λιόλα την κόρη του ζαχαροπλάστη αλλά με τον καιρό αποκτάμια νοσηρή εμμονή με τη Λίλα
bull 12 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 001-014_Educazione 001- 32417 155 PM Page 12
Η οικογένεια Σπανιουόλο (η οικογένεια του ζαχαροπλάστη)Ο κύριος Σπανιουόλο ζαχαροπλάστης στο καφέ-ζαχαροπλαστείο
ΣολάραΡόζα Σπανιουόλο σύζυγος του ζαχαροπλάστηΤζιλιόλα Σπανιουόλο κόρη του ζαχαροπλάστη αρραβωνιαστικιά
του Μικέλε ΣολάραΆλλα παιδιά
Η οικογένεια ΑϊρόταΓκουίντο Αϊρότα καθηγητής ελληνικής λογοτεχνίαςΑντέλε η σύζυγός του Συνεργάζεται με τον εκδοτικό οίκο του Μι-
λάνου που θα εκδώσει το μυθιστόρημα της ΈλεναςΜαριαρόζα Αϊρότα πρωτότοκη κόρη καθηγήτρια Ιστορίας της
Τέχνης στο ΜιλάνοΠιέτρο Αϊρότα συμφοιτητής της Έλενας και αρραβωνιαστικός της
προορίζεται για μια λαμπρή πανεπιστημιακή καριέρα
Οι εκπαιδευτικοίΦερράρο δάσκαλος και βιβλιοθηκάριος Όταν η Λίλα και η Έλε-
να ήταν μικρές βράβευσε και τις δύο καθότι συστηματικές ανα-γνώστριες
Ολιβιέρο δασκάλα Η πρώτη που αντιλήφθηκε τις ικανότητες τηςΛίλας και της Έλενας Στα δέκα της η Λίλα έγραψε ένα σύ-ντομο διήγημα με τίτλο Η γαλάζια νεράιδα που άρεσε πολύστην Έλενα κι εκείνη με τη σειρά της το έδωσε στην Ολιβιέρονα το διαβάσει Η δασκάλα όμως θυμωμένη που οι γονείς τηςΛίλας αποφάσισαν να μη στείλουν την κόρη τους στο γυμνά-σιο δεν εξέφερε ποτέ άποψη για το διήγημα αυτό Σταμάτησεμάλιστα να ασχολείται με τη Λίλα και επικεντρώθηκε μόνοστην Έλενα και στην πορεία της Πεθαίνει ύστερα από μακρό-χρονη ασθένεια λίγες μέρες μετά την αποφοίτηση της Έλενας
Τζεράτσε καθηγητής λυκείου
bull 13 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 001-014_Educazione 001- 32417 155 PM Page 13
Γκαλιάνι καθηγήτρια λυκείου Καλλιεργημένη εκπαιδευτικός κομ-μουνίστρια Μαγεύεται μεμιάς από την ευφυΐα της Έλενας Τηςδανείζει βιβλία την προστατεύει στη διαμάχη της με τον θεο-λόγο και την καλεί στο σπίτι της σε μια γιορτή των παιδιών τηςΟι σχέσεις τους ψυχραίνονται όταν ο Νίνο εγκαταλείπει τη Νά-ντια παρασυρμένος από το πάθος του για τη Λίλα
Άλλα πρόσωπαΤζίνο ο γιος του φαρμακοποιού Το πρώτο αγόρι της ΈλεναςΝέλλα Ινκάρντο ξαδέρφη της δασκάλας Ολιβιέρο Μένει στο
Μπαράνο στη νήσο Ίσκια και τα καλοκαίρια νοικιάζει μερικάδωμάτια του σπιτιού της στην οικογένεια Σαρρατόρε Μια χρο-νιά φιλοξένησε την Έλενα που παραθέριζε εκεί
Αρμάντο φοιτητής ιατρικής γιος της καθηγήτριας ΓκαλιάνιΝάντια μαθήτρια κόρη της καθηγήτριας Γκαλιάνι και το κορίτσι
του Νίνο ο οποίος την εγκαταλείπει με ένα γράμμα που τηςστέλνει από την Ίσκια όταν ερωτεύεται τη Λίλα
Μπρούνο Σοκκάβο φίλος του Νίνο Σαρρατόρε και γιος ενός πλού-σιου βιομήχανου από το Σαν Τζοβάννι α Τεντούτσο της Νάπο-λης Προσφέρει δουλειά στη Λίλα στην αλλαντοποιία της οικο-γένειάς του
Φράνκο Μάρι φοιτητής Το αγόρι της Έλενας τα πρώτα χρόνιατου πανεπιστημίου
bull 14 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 001-014_Educazione 001- 32417 155 PM Page 14
Ενδιάμεσα χρόνια
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 15
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 16
1
ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΦΟΡΑ που είδα τη Λίλα ήταν πριν από πέντε χρό-νια τον χειμώνα του 2005 Περπατούσαμε νωρίς το πρωίστον κεντρικό δρόμο και όπως συνέβαινε πλέον από χρόνιααισθανόμασταν άβολα Θυμάμαι ότι μιλούσα μόνο εγώ εκεί-νη σιγοτραγουδούσε χαιρετούσε κόσμο που ούτε καν τηςαπαντούσε και τις σπάνιες φορές που με διέκοπτε άρθρω-νε μόνο κάτι επιφωνήματα χωρίς καμία προφανή σύνδεσημε όσα έλεγα Με το πέρασμα του χρόνου είχαν συμβεί διά-φορα δυσάρεστα γεγονότα ορισμένα μάλιστα φρικτά καιγια να ξαναβρούμε τον δρόμο της αλλοτινής μας εμπιστο-σύνης θα έπρεπε να εξομολογηθούμε η μία στην άλλη κρυ-φές μας σκέψεις μόνο που εγώ δεν είχα τη δύναμη να βρωτα κατάλληλα λόγια κι εκείνη που μάλλον είχε τη δύναμηδεν είχε τη διάθεση δεν έβλεπε τον λόγο
Την αγαπούσα όμως πολύ κι όποτε ερχόμουν στη Νά-πολη προσπαθούσα πάντοτε να τη βλέπω παρότι οφείλωνα ομολογήσω τη φοβόμουν κάπως Είχε αλλάξει πολύ Τώ-ρα πια τα σημάδια των γηρατειών ήταν εμφανή πάνω μαςμα ενώ εγώ πάλευα με την τάση μου να παίρνω βάρος εκεί-νη ήταν διαρκώς πετσί και κόκαλο Είχε κοντά μαλλιά που
bull 17 bull
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 17
τα έκοβε μόνη της κατάλευκα όχι από επιλογή αλλά απόαμέλεια Το βαθιά ρυτιδιασμένο της πρόσωπο θύμιζε όλοκαι περισσότερο εκείνο του πατέρα της Την έπιανε νευρι-κό γέλιο σχεδόν σαν στρίγκλισμα και μιλούσε φωναχτάΧειρονομούσε διαρκώς δίνοντας στις κινήσεις της μια τόσοάγρια αποφασιστικότητα που έμοιαζε λες και ήθελε να κό-ψει στα δύο τα κτίρια τον δρόμο τους περαστικούς εμένα
Βρισκόμασταν στο ύψος του δημοτικού σχολείου ότανένας άγνωστός μου νεαρός μάς προσπέρασε αλαφιασμένοςκαι της φώναξε ότι σε μια πρασιά δίπλα στην εκκλησία εί-χε βρεθεί το πτώμα μιας γυναίκας Σπεύσαμε αμέσως στοπάρκο και η Λίλα με παρέσυρε στο πηγαδάκι των περίερ-γων ανοίγοντας δρόμο φουριόζα Η γυναίκα ήταν πεσμένηστο πλάι εξαιρετικά χοντρή και φορούσε ένα σκούρο πρά-σινο παλαιικό αδιάβροχο Η Λίλα την αναγνώρισε αμέσωςεγώ όχι ήταν η παιδική μας φίλη η Τζιλιόλα Σπανιουόλο ηπρώην σύζυγος του Μικέλε Σολάρα
Είχα δεκαετίες να τη δω Το όμορφο πρόσωπό της είχεαλλοιωθεί οι αστράγαλοί της είχαν γίνει τεράστιοι Τα μαλ-λιά της κάποτε καστανά τώρα είχαν το κόκκινο της φωτιάςμακριά όπως τα είχε από μικρή αλλά αραιά λυμένα πάνωστο ανασκαλεμένο χώμα Μονάχα στο ένα πόδι φορούσε έναπαπούτσι με χαμηλό τακούνι χιλιοφθαρμένοmiddot το άλλο ήτανμέσα σε μια γκρίζα μάλλινη κάλτσα τρυπημένη στο μεγάλοδάχτυλο το άλλο παπούτσι ήταν πεταμένο κάνα μέτρο πιοκει λες και το είχε βγάλει κλοτσώντας από πόνο ή φόβο Ξέ-σπασα σε κλάματα Η Λίλα με κοίταξε ενοχλημένη
Καθισμένες σrsquo ένα παγκάκι λίγο πιο κει περιμέναμε σιω-πηλές να πάρουν την Τζιλιόλα Για την ώρα κανείς δεν ήξε-ρε τι της είχε συμβεί πώς είχε πεθάνει Πήγαμε στο σπίτι
bull 18 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 18
της Λίλας το παλιό μικρό πατρικό της διαμέρισμα όπου ζού-σε τώρα με τον γιο της τον Ρίνο Μιλήσαμε για τη φίλη μαςμου είπε άσχημα πράγματα για τη ζωή που έκανε τις απαι-τήσεις της τη δολιότητά της Τώρα όμως εγώ ήμουν εκείνηπου δεν μπορούσε να ακούσειmiddot σκεφτόμουν εκείνο το πρό-σωπο πλαγιασμένο στο χώμα τα αραιά μακριά της μαλλιάτις ασπριδερές κηλίδες στο κρανίο της Πόσες γυναίκες μετις οποίες είχαμε μεγαλώσει μαζί είχαν φύγει από τη ζωήείχαν εξαφανιστεί από προσώπου γης επειδή αρρώστησανεπειδή το νευρικό τους σύστημα δεν άντεξε το σμυριδόπα-νο των μαρτυρίων επειδή είχε χυθεί το ίδιο τους το αίμαΜείναμε για λίγο στην κουζίνα απαθείς καμία από τις δύοδεν έλεγε να μαζέψει το τραπέζι κι ύστερα ξαναβγήκαμε
Ο ήλιος της όμορφης χειμωνιάτικης μέρας χάριζε μια γα-λήνια μορφή στα πράγματα Η παλιά γειτονιά σε αντίθεσημrsquo εμάς είχε μείνει ίδια κι απαράλλαχτη Αντιστέκονταν ακό-μα τα γκρίζα χαμηλά σπίτια η αυλή των παιχνιδιών μας οκεντρικός δρόμος τα μαύρα στόματα του τούνελ και η βίαΤο γύρω τοπίο όμως είχε αλλάξει Η πρασινωπή έκτασηστους βάλτους δεν υπήρχε πια η παλιά κονσερβοποιία είχεεξαφανιστεί Στη θέση τους υπήρχαν οι λάμψεις των γυάλι-νων ουρανοξυστών αλλοτινά σημάδια ενός λαμπρού μέλλο-ντος στο οποίο κανείς δεν πίστεψε ποτέ Με το πέρασμα τουχρόνου είχα καταγράψει όλες τις αλλαγές κάποιες φορές μεπεριέργεια αν και πιο συχνά αφηρημένα Όταν ήμουν μικρήφανταζόμουν πως μακριά από τη γειτονιά μας η Νάποληέκρυβε θαυμαστά πράγματα Για παράδειγμα πριν από δε-καετίες είχα εντυπωσιαστεί από τον ουρανοξύστη του κε-ντρικού σταθμού από το πώς έχτιζαν όροφο τον όροφο εκεί-νο τον σκελετό μιας οικοδομής που τότε μας φαινόταν πα-
bull 19 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 19
νύψηλη πλάι στον μεγαλειώδη σιδηροδρομικό σταθμό Πό-σο σάστιζα όταν περνούσα από την πλατεία Γκαριμπάλντικοίτα πόσο ψηλός είναι έλεγα στη Λίλα στην Κάρμεν στονΠασκουάλε στην Άντα στον Αντόνιο σε όλους τους φίλουςεκείνης της εποχής με τους οποίους πήγαινα στη θάλασσακοντά στις πλούσιες γειτονιές Εκεί πάνω σκεφτόμουν κα-τοικούν οι άγγελοι και ατενίζουν όλη την πόλη Πόσο θα μουάρεσε να σκαρφαλώσω να φτάσω ως την κορυφή Ήταν ο δι-κός μας ουρανοξύστης παρότι βρισκόταν μακριά από τη γει-τονιά μας και τον βλέπαμε να μεγαλώνει μέρα με τη μέραΟι εργασίες όμως σταμάτησαν Όταν επέστρεφα στο σπίτιμου από την Πίζα ο ουρανοξύστης του σταθμού για μένα δενήταν πια σύμβολο μιας κοινωνίας που ανανεωνόταν μα έναακόμα μνημείο αναποτελεσματικότητας
Εκείνη την περίοδο είχα πειστεί πως δεν υπήρχε μεγάληδιαφορά μεταξύ της γειτονιάς μου και της Νάποληςmiddot οι κα-κουχίες γλιστρούσαν από τη μία στην άλλη αδιάκοπα Κά-θε φορά που επέστρεφα έβρισκα μια άνευρη πόλη που δενάντεχε τις εναλλαγές των εποχών τη ζέστη το κρύο κυρίωςτις καταιγίδες Μια φορά πλημμύρισε ο σταθμός της πλα-τείας Γκαριμπάλντι την άλλη γκρεμίστηκε η στοά μπροστάαπό το μουσείο και μία άλλη φορά έγιναν κατολισθήσεις κό-πηκε το ρεύμα και δεν έλεγαν να το ξανασυνδέσουν Στομυαλό μου έβλεπα σκοτεινούς δρόμους όπου ελλόχευαν κίν-δυνοι αυτοκίνητα να κυκλοφορούν όλο και πιο άναρχα ξε-χαρβαλωμένα λιθόστρωτα μεγάλες λακκούβες Οι βουλω-μένοι βόθροι ανάβλυζαν πλημμύριζαν Υδάτινες λάβες μεβοθρολύματα σκουπίδια και μικρόβια χύνονταν στη θάλασ-σα από τους λόφους κατακλυσμένους από καινούριες σα-θρές οικοδομές ή διάβρωναν τον από κάτω κόσμο Οι άν-
bull 20 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 20
θρωποι πέθαιναν από αμέλεια από διαφθορά από κατα-πίεση και όμως σε κάθε εκλογική αναμέτρηση έδιναν την εν-θουσιώδη τους συναίνεση στους πολιτικούς που τους έκα-ναν τον βίο αβίωτο Μόλις κατέβαινα από το τρένο κυκλο-φορούσα επιφυλακτική στα μέρη όπου είχα γεννηθεί φρο-ντίζοντας να μιλάω πάντα στα ναπολιτάνικα σαν να διαλα-λούσα είμαι δική σας μη μου κάνετε κακό
Αφότου αποφοίτησα αφότου έγραψα πυρετωδώς έναδιήγημα το οποίο εντελώς απρόσμενα μέσα σε λίγους μή-νες έγινε βιβλίο ο κόσμος από τον οποίο προερχόμουν φά-νταζε ακόμη χειρότερος στα μάτια μου Ενώ στην Πίζα καιστο Μιλάνο ένιωθα όμορφα μερικές φορές μάλιστα ίσως κιευτυχισμένη όποτε επέστρεφα στην πόλη μου φοβόμουνπως κάποιο απρόοπτο θα με εμπόδιζε να της ξεφύγω πωςθα αναγκαζόμουν να στερηθώ ότι είχα κατακτήσει Δε θαμπορούσα να ξαναδώ τον Πιέτρο τον οποίο πολύ σύντομαθα παντρευόμουνmiddot θα έκλειναν για μένα οι πόρτες των πε-ριποιημένων γραφείων του εκδοτικού οίκουmiddot θα ήταν αδύ-νατον πλέον να χαρώ την αβρότητα της Αντέλε της μέλλου-σας πεθεράς μου μιας μητέρας που ποτέ δε γνώρισα στοπρόσωπο της δικής μου Από παλιά κιόλας η πόλη μου μουφαινόταν ασφυκτικά γεμάτη ένας όχλος που απλωνόταναπό την πλατεία Γκαριμπάλντι ως τη Φορτσέλλα την Ντου-κέσκα τη Λαβινάιο τη Ρεττιφίλο Στα τέλη του Εξήντα εί-χα την αίσθηση ότι το πλήθος είχε αυξηθεί και ότι η έλλειψηανεκτικότητας η επιθετικότητα άπλωναν ανεξέλεγκτα ταπλοκάμια της Ένα πρωί έφτασα στην οδό Μετζοκαννόνεεκεί όπου πριν από μερικά χρόνια δούλευα πωλήτρια σrsquo έναβιβλιοπωλείο Πήγα από περιέργεια να ξαναδώ το μέροςόπου κάποτε έβγαζα το ψωμί μου κυρίως όμως για να ρίξω
bull 21 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 21
μια ματιά στο πανεπιστήμιο που δεν είχα δει ποτέ από κο-ντά Ήθελα να το συγκρίνω μrsquo εκείνο της Πίζας τη Σκουό-λα Νορμάλε ευχόμουν μάλιστα να συναντήσω τα παιδιά τηςκαθηγήτριας Γκαλιάνι ndashτον Αρμάντο και τη Νάντιαndash και νακαμαρώσω για όσα είχα καταφέρει Όμως ο δρόμος οι πα-νεπιστημιακοί χώροι μού προκαλούσαν εκνευρισμόmiddot ήτανκατάμεστοι από φοιτητές της Νάπολης της επαρχίας καιόλου του Νότου νέους καλοντυμένους φασαριόζους γεμά-τους αυτοπεποίθηση και παιδιά με άξεστους τρόπους καισυνάμα δουλική συμπεριφορά Στριμώχνονταν στις εισό-δους μέσα στις αίθουσες μπροστά από τις κοσμοπλημμυ-ρισμένες γραμματείες καβγαδίζοντας συχνά πυκνά Εντε-λώς ξαφνικά τρεις τέσσερις πιάστηκαν στα χέρια λίγα μέ-τρα μακριά μου λες και αρκούσε να αντικρίσει ο ένας τονάλλο για να ξεσπάσουν σε βρισιές και γρονθοκοπήματα ένααντρικό μένος που ούρλιαζε τη λύσσα του για αίμα σε μιαδιάλεκτο που ακόμη κι εγώ η ίδια μετά βίας καταλάβαιναΈφυγα κακήν κακώς λες και κάτι απειλητικό με είχε αγγί-ξει σrsquo ένα μέρος που το θεωρούσα ασφαλές κατοικημένο μο-νάχα από καλοπροαίρετες προθέσεις
Με λίγα λόγια είχα την αίσθηση πως τα πράγματα χει-ροτέρευαν χρόνο με τον χρόνο Εκείνη τη βροχερή εποχή ηπόλη για μία ακόμη φορά ράγισε ένα ολόκληρο κτίριο έγει-ρε στο πλάι σαν άνθρωπος που ακουμπά στο σαρακοφα-γωμένο μπράτσο μια παλιάς πολυθρόνας και το μπράτσουποχωρεί Νεκροί τραυματίες Και φωνές ξύλο καπνογό-να Ήταν λες και μες στα σπλάχνα της η πόλη επώαζε έναμένος που δεν μπορούσε να αναδυθεί κι έτσι την κατέτρω-γε ή έσκαγε σε επιφανειακές φλύκταινες γεμάτες δηλητή-ριο εναντίον όλων παιδιών ενηλίκων ηλικιωμένων ανθρώ-
bull 22 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 22
πων από άλλες πόλεις Αμερικάνων του ΝΑΤΟ τουριστών κά-θε εθνικότητας των ίδιων των Ναπολιτάνων Πώς να αντέ-ξεις σε αυτό τον τόπο της ασυδοσίας και του κινδύνου στηνπεριφέρεια στο κέντρο στους λόφους κάτω από τον Βε-ζούβιο Πόσο άσχημη εντύπωση μου έκανε το Σαν Τζοβάννια Τεντούτσο το ταξίδι μου μέχρι να φτάσω σrsquo αυτή τη συ-νοικία Πόσο άσχημη εντύπωση μου έκανε το εργοστάσιοόπου δούλευε η Λίλα αλλά και η ίδια η Λίλα με τον μικρότης γιο η Λίλα η οποία ζούσε σrsquo ένα άθλιο κτίριο μαζί με τονΈντσο αν και δεν κοιμούνταν μαζί Μου είπε ότι εκείνοςήθελε να σπουδάσει ηλεκτρονικούς υπολογιστές κι ότι εκεί-νη προσπαθούσε να τον βοηθήσει Μου είχε εντυπωθεί η φω-νή της που προσπαθούσε να διαγράψει το Σαν Τζοβάννι τασαλάμια τη δυσωδία του εργοστασίου την κατάστασή τηςπροφέροντας με προσποιητή αυθεντία ονόματα όπως Κέ-ντρο Κυβερνητικής του Πανεπιστημίου του Μιλάνου Σοβιε-τικό Κέντρο για την εφαρμογή των υπολογιστών στις κοι-νωνικές επιστήμες Ήθελε να με κάνει να πιστέψω ότι σύ-ντομα ένα παρόμοιο κέντρο θα γεννιόταν και στη ΝάποληΣκέφτηκα Πιθανότατα στο Μιλάνο σίγουρα στη ΣοβιετικήΈνωση όχι όμως εδώ εδώ δεν είναι παρά μια τρέλα του ανε-ξέλεγκτου μυαλού σου στην οποία παρασύρεις και τονάμοιρο τον αφοσιωμένο Έντσο Καλύτερα να φεύγαμε Νατο βάζαμε στα πόδια μια για πάντα μακριά από τη ζωή πουζούσαμε αφότου ήρθαμε στον κόσμο Να μείνουμε σε σω-στά οργανωμένες πόλεις όπου πράγματι όλα ήταν πιθανάΕγώ όντως είχα δραπετεύσει Μόνο και μόνο για να ανακα-λύψω όμως τις δεκαετίες που θα ακολουθούσαν ότι είχακάνει λάθος ότι ήταν μια αλυσίδα με ολοένα και πιο μεγά-λους κρίκους η γειτονιά παρέπεμπε στην πόλη η πόλη στην
bull 23 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 23
Ιταλία η Ιταλία στην Ευρώπη η Ευρώπη σε ολόκληρο τονπλανήτη Ακόμη και σήμερα έχω την ίδια άποψη δεν είναιάρρωστη η γειτονιά μας ούτε και η Νάπολη άρρωστη είναιη υδρόγειος σφαίρα άρρωστο είναι το σύμπαν ή τα σύμπα-ντα Και το πόσο επιδέξιοι είμαστε εξαρτάται απrsquo το ανκρύβουμε από τους άλλους μα και απrsquo τον ίδιο μας τον εαυ-τό την αληθινή κατάσταση των πραγμάτων
Μίλησα γιrsquo αυτό στη Λίλα εκείνο το μεσημέρι τον χει-μώνα του 2005 με έμφαση σαν να ήθελα να επανορθώσωΉθελα να της αναγνωρίσω ότι είχε καταλάβει τα πάντα απόπαιδί χωρίς ποτέ να μετακινηθεί από τη Νάπολη Μα ντρά-πηκα σχεδόν αμέσως ένιωσα στα λόγια μου την οργισμένηαπαισιοδοξία κάποιου που γερνά το ύφος που ndashτο ήξεραndashεκείνη απεχθανόταν Και πράγματι αποκάλυψε τα γερα-σμένα της δόντια με ένα χαμόγελο σαν νευρική γκριμάτσακαι μου είπε
laquoΠαριστάνεις την έξυπνη με βομβαρδίζεις με αποφθέγ-ματα Τι θες να κάνεις Θες να γράψεις για μας Θες να γρά-ψεις για μέναraquo
laquoΌχιraquolaquoΠες την αλήθειαraquolaquoΘα ήταν πολύ περίπλοκοraquolaquoΤο σκέφτηκες όμως το σκέφτεσαι ακόμαraquolaquoΛίγο ναιraquolaquoΠρέπει να μrsquo αφήσεις στην ησυχία μου Λενού Όλους
μας πρέπει να μας αφήσεις στην ησυχία μας Εμείς πρέπεινα εξαφανιστούμε δεν αξίζουμε τίποτα ούτε η Τζιλιόλα ού-τε εγώ κανείςraquo
laquoΔεν είναι αλήθειαraquoΈκανε μια γκριμάτσα δυσαρέσκειας και με περιεργά-
bull 24 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 24
στηκε με τις κόρες των ματιών της που ίσα ίσα φαίνοντανμε χείλη μισόκλειστα
laquoΕντάξειraquo είπε laquoγράψε αν το θες στrsquo αλήθεια γράψε γιατην Τζιλιόλα για όποιον σου κατέβει Όχι όμως για μέναμην τολμήσεις θέλω να μου το υποσχεθείςraquo
laquoΔε θα γράψω για κανέναν ούτε για σέναraquolaquoΠρόσεχε γιατί θα σε παρακολουθώraquolaquoΑ ναιraquolaquoΘα rsquoρθω να ψάξω στον υπολογιστή σου θα διαβάσω τα
αρχεία και θα τα σβήσωraquolaquoΝαι καλάraquolaquoΓιατί νομίζεις ότι δεν είμαι ικανήraquolaquoΞέρω πολύ καλά ότι είσαι Γνωρίζω όμως να φυλάγο-
μαιraquoΓέλασε με τον παλιό της γνωστό τρόποlaquoΑπό μένα όχιraquo
2
Δεν ξέχασα ποτέ αυτές τις τρεις λέξεις ήταν το τελευταίοπράγμα που μου είπε από μένα όχι Εδώ κι εβδομάδεςπλέον γράφω πυρετωδώς δίχως να χάνω χρόνο ξανακοι-τάζοντας το κείμενό μου Εάν η Λίλα είναι ακόμη ζωντανήndashφαντάζομαι καθώς πίνω τον καφέ μου και κοιτάζω τον Πά-δο που παφλάζει πάνω στους πυλώνες της γέφυρας Πριγκί-πισσα Ισαβέλλαndash δε θα αντέξει θα έρθει να ψάξει τον υπο-λογιστή μου θα διαβάσει κι έτσι στρυφνή γριά που είναιθα εκνευριστεί που αθέτησα την υπόσχεσή μου θα θέλει ναχώσει τη μύτη της θα διορθώσει θα προσθέσει θα ξεχάσει
bull 25 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 25
τη μανία της να εξαϋλωθεί Ύστερα ξεπλένω το φλιτζάνιμου πλησιάζω στο γραφείο ξαναρχίζω να γράφω ξεκινώ-ντας από κείνη την παγωμένη άνοιξη στο Μιλάνο ένα βρά-δυ πριν από σαράντα χρόνια και βάλε σrsquo εκείνο το βιβλιο-πωλείο τότε που ο άντρας με τα χοντρά γυαλιά μίλησε μεσαρκασμό για μένα και για το βιβλίο μου μπροστά σε όλουςκι εγώ του απάντησα κάπως συγκεχυμένα τρέμοντας Ώσπουξαφνικά σηκώθηκε ο Νίνο Σαρρατόρε αγνώριστος σχεδόνμε το ατημέλητο κατάμαυρο μούσι του και επιτέθηκε μεσφοδρότητα στον άνθρωπο που τα είχε βάλει μαζί μου Απόκείνη τη στιγμή ολάκερος ο εαυτός μου βάλθηκε να φωνά-ζει σιωπηρά το όνομά του ndashπόσος καιρός ήταν που είχα νατον δω τέσσερα ή πέντε χρόνιαndash και παρότι είχα παγώσειαπό την ένταση ένιωσα να φουντώνω
Μόλις ο Νίνο ολοκλήρωσε την παρέμβασή του ο άντρας μεμια ευγενική κίνηση ζήτησε την άδεια να απαντήσει Προφα-νώς ένιωθε πως είχε προσβληθεί όμως ήμουν τόσο ταραγμέ-νη από τα έντονα συναισθήματά μου ώστε δεν κατάλαβα αμέ-σως το γιατί Είχα ασφαλώς αντιληφθεί ότι ο Νίνο με την πα-ρέμβασή του είχε μεταφέρει την περί λογοτεχνίας συζήτησηστην πολιτική και μάλιστα με επιθετικό τρόπο σχεδόν αναι-δή Παρrsquo όλα αυτά εκείνη τη στιγμή δεν πολυέδωσα σημασίααδυνατούσα να συγχωρέσω τον εαυτό μου που δεν όρθωσατο ανάστημά μου που στάθηκα ανεπαρκής μπροστά σrsquo εκεί-νο το καλλιεργημένο κοινό Κι όμως ήμουν πολύ καλή Στο λύ-κειο αντιστάθμιζα τη μειονεκτική μου θέση προσπαθώντας ναγίνω όπως η καθηγήτρια Γκαλιάνι και μάλιστα είχα οικειο-ποιηθεί το ύφος της τη γλώσσα της Στην Πίζα αυτό το γυ-ναικείο πρότυπο δεν ήταν αρκετόmiddot εκεί είχα να κάνω με πολύπιο εκπαιδευμένους ανθρώπους Ο Φράνκο ο Πιέτρο όλοι οι
bull 26 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 26
φοιτητές που διέπρεπαν και φυσικά οι διακεκριμένοι καθη-γητές του Πανεπιστημίου Νορμάλε εκφράζονταν περίπλοκαέγραφαν με επιτηδευμένα τεχνάσματα είχαν μια ικανότητακατηγοριοποίησης μια λογική διαύγεια που δε διέθετε η Γκα-λιάνι Εγώ όμως εκπαιδεύτηκα πώς να γίνω σαν εκείνους Καισυχνά τα κατάφερνα είχα την αίσθηση ότι δάμαζα σε τέτοιοβαθμό τις λέξεις που σάρωνα διά παντός την αντίφαση τηςύπαρξής μου σε αυτό τον κόσμο την έκρηξη των συναισθη-μάτων τις ασθματικές συζητήσεις Με λίγα λόγια μπορούσαπλέον να ανατρέχω σε έναν τρόπο ομιλίας και γραφής ndashμέσωμιας εκλεπτυσμένης γλώσσας μιας διεξοδικής και περισπού-δαστης ανάλυσης με την παράθεση αλλεπάλληλων επιχειρη-μάτων και πάντα με επίσημα εύσχημο ύφοςndash ο οποίος απέ-βλεπε στη συντριβή του συνομιλητή μου στερώντας του κάθεδιάθεση για οποιαδήποτε αντιλογία Εκείνο το βράδυ όμως ταπράγματα δεν έγιναν όπως έπρεπε Στην αρχή με τρόμαξε ηΑντέλε και οι φίλοι της που φανταζόμουν ότι ήταν πολύ ψαγ-μένοι αναγνώστες ύστερα ήρθε η σειρά του άντρα με τα χο-ντρά γυαλιά Είχα γίνει και πάλι το φιλόπονο κοριτσάκι απότη φτωχογειτονιά της Νάπολης η κόρη του θυρωρού με τη χα-ρακτηριστική προφορά του Νότου που σάστιζε ακόμη και ηίδια με τον εαυτό της παριστάνοντας σrsquo εκείνο το μέρος τη νεαρή μορφωμένη συγγραφέα Κι έτσι έχασα την αυτοπεποί-θησή μου και εκφράστηκα δίχως πειθώ συγκεχυμένα Ας μημιλήσω για τον Νίνο Η παρουσία του μου στέρησε κάθε έλεγ-χο και ο ποιοτικός λόγος της παρέμβασής του μου επιβεβαίω-σε πως εντελώς ξαφνικά είχα χάσει κάθε επιδεξιότητα Προ-ερχόμασταν από ένα όχι και τόσο διαφορετικό περιβάλλον εί-χαμε μοχθήσει και οι δύο για να αποκτήσουμε αυτή τη γλώσ-σα Κι όμως εκείνος όχι μόνο την είχε χρησιμοποιήσει με από-
bull 27 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 27
λυτη φυσικότητα απευθύνοντάς τη με άνεση στον συνομιλη-τή του αλλά ανά διαστήματα όποτε το έκρινε απαραίτητοτόλμησε μάλιστα να ανακατέψει αυτά τα κομψά ιταλικά μεμια αναίσχυντη καταφρόνια ώστε πολύ σύντομα κατάφερε ναακουστεί απαρχαιωμένο και ίσως κάπως γελοίο το ακαδη-μαϊκό ύφος εκείνου του άντρα με τα χοντρά γυαλιά Επομέ-νως όταν είδα τον τελευταίο να θέλει να ξαναπάρει τον λόγοσκέφτηκα Είναι πολύ εκνευρισμένος και αν στην αρχή μίλη-σε άσχημα για το βιβλίο μου τώρα θα πει πολύ χειρότερα γιανα ταπεινώσει τον Νίνο που το υπερασπίστηκε
Τον άντρα όμως φαίνεται πως τον απασχολούσαν άλλαδεν ξανάφερε την κουβέντα στο μυθιστόρημά μου ούτε μεξανάβαλε στον χορό Επικεντρώθηκε σε κάποιες εκφράσειςπου είχε χρησιμοποιήσει ο Νίνο οριακά τις οποίες όμωςεπανέλαβε αρκετές φορές εκφράσεις όπως βαρονική υπε-ροψία αντι-αυταρχική λογοτεχνία Μονάχα τότε κατάλα-βα ότι αυτό που τον είχε εξοργίσει ήταν η πολιτική χροιά τηςκουβέντας Δεν του άρεσε ετούτο το λεξιλόγιο και το τόνι-σε σπάζοντας τη φωνή του με ένα σαρκαστικό φαλτσάρι-σμα (δηλαδή η περηφάνια της γνώσης σήμερα αποκαλεί-ται υπεροψία δηλαδή και η λογοτεχνία έχει γίνει αντι-αυ-ταρχική) Κι έπειτα επιδόθηκε σrsquo ένα επιδέξιο παιχνίδι μετη λέξη εξουσία δόξα τω Θεώ είπε ένα ανάχωμα κόντραστους ακαλλιέργητους νέους που μιλάνε ακατάσχετα επίπαντός επιστητού ανατρέχοντας στις ανοησίες ποιος ξέρειτίνος φοιτητικού μαθήματος-κατήχησης Μίλησε για ώρα γιrsquoαυτό το θέμα απευθυνόμενος άλλοτε στο κοινό και άλλοτεστον Νίνο ή σrsquo εμένα Στο τέλος όμως έστρεψε τα πυρά τουαρχικά στον ηλικιωμένο κριτικό που καθόταν πλάι μου κιέπειτα απευθείας στην Αντέλε που ίσως ήταν ο πραγματι-
bull 28 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 28
κός του στόχος από την αρχή Δεν τα βάζω με τους νέους ndashεί-πε συνοπτικάndash αλλά με τους γραμματιζούμενους ενήλικουςπου είναι πάντα έτοιμοι να ασπαστούν από ιδιοτέλεια καιμόνο την τελευταία μόδα της ηλιθιότητας Επιτέλους στοσημείο αυτό σώπασε κι έκανε να φύγει με χαμηλόφωνα αλ-λά έντονα συγγνώμη μπορώ να περάσω ευχαριστώ
Οι παρόντες σηκώθηκαν για να περάσει εχθρικοί αλλάπάντως γεμάτοι σεβασμό Την ίδια στιγμή όμως συνειδητο-ποίησα ότι ήταν ένας άνθρωπος με κύρος και μάλιστα μετέτοιο κύρος ώστε ακόμη και η Αντέλε αποκρίθηκε στο βα-ρύθυμο νεύμα του αποχαιρετισμού του με ένα εγκάρδιο Ευ-χαριστώ γεια σας Ίσως γιrsquo αυτό να εξέπληξε όλους ο Νίνοόταν με επιτακτικό και συνάμα χλευαστικό ύφος δείχνονταςπως ήξερε με ποιον είχε να κάνει τον αποκάλεσε με τον τίτ-λο του καθηγητή ndashκύριε καθηγητά πού πάτε μη φεύγετεndashκι αμέσως χάρη στα ευκίνητα μακριά του πόδια τού έκοψετον δρόμο ήρθαν πρόσωπο με πρόσωπο του είπε κάτι φρά-σεις σrsquo εκείνη την καινούρια γλώσσα του την οποία εκείόπου βρισκόμουν ούτε άκουγα ούτε πολυκαταλάβαινα φρά-σεις που έμοιαζαν σαν ατσάλινα καλώδια κάτω από τονκαυτό ήλιο Ο άντρας τον άκουγε ακίνητος δίχως ίχνος βια-σύνης κι έπειτα έκανε μια κίνηση με το χέρι σαν να του έλε-γε κάνε στην άκρη και προχώρησε προς την έξοδο
3
Σηκώθηκα από το τραπέζι σαστισμένη προσπαθούσα να συ-νειδητοποιήσω ότι ο Νίνο ήταν στrsquo αλήθεια εκεί στο Μιλάνοσrsquo εκείνη την αίθουσα Και να τος τώρα που περπατούσε
bull 29 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 29
προς το μέρος μου χαμογελώντας με βήμα ατάραχο δίχωςνα βιάζεται Σφίξαμε τα χέρια το δικό του ήταν ζεστό το δι-κό μου παγωμένο και είπαμε πόσο χαιρόμασταν που ξανα-βλεπόμασταν ύστερα από τόσο καιρό Το γεγονός ότι επιτέ-λους ήξερα πως τα χειρότερα εκείνης της βραδιάς είχαν πε-ράσει και τώρα ο Νίνο ήταν μπροστά μου αληθινός μετρία-σε την κακή μου διάθεση όχι όμως και την ταραχή μου Τονσύστησα στον κριτικό που τόσο γενναιόδωρα είχε εγκωμιά-σει το βιβλίο μου του είπα ότι ήταν ένας φίλος από τη Νά-πολη ότι ήμασταν μαζί στο λύκειο Ο καθηγητής παρότι κιαυτός με τη σειρά του είχε δεχτεί μερικά από τα βέλη του Νί-νο ήταν ευγενής τον επιδοκίμασε για το πώς χειρίστηκε τονάντρα με τα χοντρά γυαλιά αναφέρθηκε με συμπάθεια στηΝάπολη και του απευθύνθηκε σαν να μιλούσε σε κάποιο λα-μπρό φοιτητή που χρειαζόταν ενθάρρυνση Ο Νίνο τού εξή-γησε ότι ζούσε χρόνια στο Μιλάνο ασχολιόταν με την οικο-νομική γεωγραφία και ότι ανήκε ndashκαι χαμογέλασεndash στην πιοάθλια κατηγορία της ακαδημαϊκής πυραμίδας δηλαδή στουςλέκτορες Μίλησε με γοητευτικό τρόπο χωρίς το κάπως μου-τρωμένο ύφος που είχε ως παιδί και μου φάνηκε ότι φορού-σε πιο ελαφριά πανοπλία από εκείνη που με είχε γοητεύσειστο λύκειο θαρρείς και είχε ξεφορτωθεί από πάνω του τα πε-ριττά βάρη για να μπορεί να κονταροχτυπιέται πιο γρήγορακαι με χάρη Πρόσεξα ανακουφισμένη πως δε φορούσε βέρα
Στο μεταξύ μερικές φίλες της Αντέλε με είχαν πλησιάσειγια να τους υπογράψω το βιβλίο πράγμα που με συγκίνη-σε ήταν η πρώτη φορά που μου συνέβαινε Δίστασα δενήθελα να χάσω από τα μάτια μου τον Νίνο ούτε στιγμή ήθε-λα όμως και να μετριάσω την εικόνα της αδέξιας κοπέλαςπου μάλλον τους είχα δώσει Τον άφησα λοιπόν με τον ηλι-
bull 30 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 30
κιωμένο καθηγητή ndashΤαρρατάνο τον έλεγανndash και υποδέχτη-κα ευγενικά τις αναγνώστριές μου Ήθελα να ξεμπερδέψωγρήγορα όμως τα αντίτυπα ήταν καινούρια μύριζαν τυπο-γραφείο απείχαν πολύ από τα χιλιοφθαρμένα δύσοσμα βι-βλία που εγώ και η Λίλα δανειζόμασταν από τη βιβλιοθήκητης γειτονιάς μας και δε μου πήγαινε να τα καταστρέψω τό-σο γρήγορα με το στιλό Επιστράτευσα την καλύτερη καλ-λιγραφία μου από την εποχή της δασκάλας Ολιβιέρο δού-λεψα πολύ τις αφιερώσεις που τους έγραψα με αποτέλεσμαοι κυρίες να περιμένουν ανυπόμονες στην ουρά Το έκαναμε την καρδιά μου να χτυπά δυνατά ρίχνοντας κλεφτές μα-τιές στον Νίνο Έτρεμα στην ιδέα ότι μπορεί να έφευγε
Δεν έφυγε Η Αντέλε είχε πλησιάσει εκείνον και τον Ταρ-ρατάνο κι ο Νίνο τής μιλούσε με σεβασμό και άνεση μαζίΘυμάμαι τότε που μιλούσε στους διαδρόμους του λυκείουμε την καθηγήτρια Γκαλιάνι και μου πήρε λίγη ώρα να πα-ντρέψω στο μυαλό μου τον αλλοτινό άριστο μαθητή με τονσημερινό νεαρό άντρα Απέρριψα όμως μεμιάς σαν μια πε-ριττή παρέκκλιση που μας έκανε όλους να υποφέρουμε τονφοιτητή της Ίσκια τον εραστή της παντρεμένης φίλης μουτο εξαφανισμένο αγόρι που κρυβόταν στο αποχωρητήριο τουκαταστήματος της πλατείας ντέι Μάρτιρι και πατέρα τουΤζεννάρο ένα παιδί που δεν είχε δει ποτέ του Το δίχως άλ-λο η επιδρομή της Λίλας στη ζωή του τον είχε αποπροσανα-τολίσει αλλά ndashτότε το θεώρησα προφανέςndash ήταν απλώς μιαπαρένθεση Όσο σφοδρή κι αν ήταν εκείνη η εμπειρία όσαβαθιά τραύματα κι αν του είχε αφήσει τώρα πια είχε τε-λειώσει Ο Νίνο είχε ξαναβρεί τον εαυτό του και χαιρόμουνγιrsquo αυτό Σκέφτηκα Πρέπει να πω στη Λίλα ότι τον είδα ότιείναι καλά Ύστερα άλλαξα γνώμη Όχι δε θα της το πω
bull 31 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 31
CFERANTE 001-014_Educazione 001- 32417 155 PM Page 2
ΑΥΤΟΙ ΠΟΥ ΦΕΥΓΟΥΝ ΚΙ ΑΥΤΟΙ ΠΟΥ ΜΕΝΟΥΝ
CFERANTE 001-014_Educazione 001- 32417 155 PM Page 3
Σ Y Γ X P O N H Ξ E N H Λ O Γ O T E X N I A
Εκδόσεις Πατάκη ndash Ξένη λογοτεχνίαΣύγχρονη ξένη λογοτεχνία ndash 374Έλενα Φερράντε Αυτοί που φεύγουν κι αυτοί που μένουν Elena Ferrante Storia di chi fugge e di chi resta Μετάφραση Δήμητρα ΔότσηΥπεύθυνος έκδοσης Κώστας ΓιαννόπουλοςΕπιμέλεια-διορθώσεις Γιώργος ΚασαπίδηςΣελιδοποίηση Αλέξιος Δ ΜάστορηςΦιλμ-μοντάζ Μαρία Ποινιού-ΡένεσηCopyrightcopy Edizioni eo 2013Copyrightcopy για την ελληνική γλώσσα Σ Πατάκης ΑΕEΔE (Εκδόσεις Πατάκη) 2016Πρώτη έκδοση στην ιταλική γλώσσα από τις εκδόσεις Edizioni eo Ρώμη 2015Πρώτη έκδοση στην ελληνική γλώσσα από τις Εκδόσεις Πατάκη Αθήνα Απρίλιος 2017ΚΕΤ Α674 ΚΕΠ 22817ISBN 978-960-16-7249-6
ΠANAΓH TΣAΛΔAPH (ΠPΩHN ΠEIPAIΩΣ) 38 104 37 AΘHNAΤΗΛ 2103650000 2105205600 8011002665 ndash ΦAΞ 2103650069ΚΕNΤΡΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ ΕΜΜ ΜΠΕNΑΚΗ 16 106 78 ΑΘΗNΑ ΤΗΛ 2103831078ΥΠOΚATAΣTHΜΑ ΚΟΡΥΤΣΑΣ (ΤΕΡΜΑ ΠΟΝΤΟΥ ndash ΠΕΡΙΟΧΗ Βacute ΚΤΕΟ) ΤΘ 1213570 09 ΚΑΛΟΧΩΡΙ ΘΕΣΣΑΛONΙΚΗΣ ΤΗΛ 2310706354 2310706715 ndash ΦAΞ 2310706355Web site httpwwwpatakisgr bull e-mail infopatakisgr salespatakisgr
laquoΤο παρόν έργο πνευματικής ιδιοκτησίας προστατεύεται κατά τις διατάξεις της ελληνικής νο-μοθεσίας (Ν 21211993 όπως έχει τροποποιηθεί και ισχύει σήμερα) και τις διεθνείς συμβάσειςπερί πνευματικής ιδιοκτησίας Απαγορεύεται απολύτως η άνευ γραπτής άδειας του εκδότη κα-τά οποιονδήποτε τρόπο ή μέσο (ηλεκτρονικό μηχανικό ή άλλο) αντιγραφή φωτοανατύπωσηκαι εν γένει αναπαραγωγή εκμίσθωση ή δανεισμός μετάφραση διασκευή αναμετάδοση στοκοινό σε οποιαδήποτε μορφή και η εν γένει εκμετάλλευση του συνόλου ή μέρους του έργουraquo
CFERANTE 001-014_Educazione 001- 33017 1234 PM Page 4
ΕΛΕΝΑ ΦΕΡΡΑΝΤΕ
Αυτοί που φεύγουν κι αυτοί που μένουν
μ υ θ ι σ τ ό ρ η μ α
Μετάφραση από τα ιταλικάΔΗΜΗΤΡΑ ΔΟΤΣΗ
Η ΤΕΤΡΑΛΟΓ ΙΑ ΤΗΣ ΝΑΠΟΛΗΣ Β ΙΒΛ ΙΟ ΤΡ ΙΤΟ
CFERANTE 001-014_Educazione 001- 32917 502 PM Page 5
CFERANTE 001-014_Educazione 001- 32917 502 PM Page 6
ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΟΝΟΜΑΤΩΝΚΑΙ ΣΥΝΤΟΜΗ ΑΝΑΦΟΡΑ ΣΤΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ
ΤΩΝ ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΩΝ ΒΙΒΛΙΩΝ
Η οικογένεια Τσερούλλο (η οικογένεια του τσαγκάρη)Φερνάντο Τσερούλλο τσαγκάρης πατέρας της Λίλας Δεν άφησε
την κόρη του να συνεχίσει το σχολείο μετά το δημοτικόΝούντσια Τσερούλλο μητέρα της Λίλας Αν και βρίσκεται κοντά
στην κόρη της δεν έχει αρκετή επιρροή για να τη στηρίξει απέ-ναντι στον πατέρα της
Ραφαέλλα Τσερούλλο γνωστή ως Λίνα ή Λίλα Γεννήθηκε τον Αύ-γουστο του 1944 Είναι εξήντα έξι ετών όταν εξαφανίζεται απότη Νάπολη χωρίς να αφήσει ίχνη πίσω της Εξαιρετική μαθή-τρια στα δέκα της γράφει ένα διήγημα με τίτλο Η γαλάζια νε-ράιδα Εγκαταλείπει το σχολείο μετά το δημοτικό και μαθαί-νει το επάγγελμα του τσαγκάρη Παντρεύεται πολύ νέα τονΣτέφανο Καρράτσι και διαχειρίζεται με επιτυχία πρώτα τοπαντοπωλείο στην καινούρια γειτονιά και στη συνέχεια το κα-τάστημα υποδημάτων στην πλατεία ντέι Μάρτιρι Στη διάρ-κεια των διακοπών της στην Ίσκια ερωτεύεται τον Νίνο Σαρ-ρατόρε για τον οποίο εγκαταλείπει τον σύζυγό της Μετά τοναυάγιο της συμβίωσης με τον Νίνο και τη γέννηση του γιουτης Τζεννάρο η Λίλα εγκαταλείπει οριστικά τον Στέφανο ότανανακαλύπτει ότι ο άντρας της περιμένει παιδί από την Άντα
bull 7 bull
CFERANTE 001-014_Educazione 001- 32917 502 PM Page 7
Καππούτσο Μετακομίζει μαζί με τον Έντσο Σκάννο στο ΣανΤζοβάννι α Τεντούτσο και αρχίζει να εργάζεται στην αλλα-ντοποιία του Μπρούνο Σοκκάβο
Ρίνο Τσερούλλο μεγάλος αδερφός της Λίλας τσαγκάρης κι αυτόςΜαζί με τον πατέρα του Φερνάντο και χάρη στη Λίλα και στα χρή-ματα του Στέφανο Καρράτσι στήνει την υποδηματοποιία Τσε-ρούλλο Παντρεύεται την αδερφή του Στέφανο Πινούτσα Καρ-ράτσι με την οποία αποκτά έναν γιο τον Φερντινάντο ή αλλιώςΝτίνο Ο γιος της Λίλας θα πάρει το όνομά του Ρίνο
Άλλα παιδιά
Η οικογένεια Γκρέκο (η οικογένεια του θυρωρού)Έλενα Γκρέκο η επονομαζόμενη Λενούτσα ή Λενού Γεννημένη
τον Αύγουστο του 1944 είναι η συγγραφέας αυτής της μακρο-σκελούς ιστορίας που διαβάζουμε Η Έλενα αρχίζει να τη γρά-φει τη στιγμή που μαθαίνει ότι η παιδική της φίλη Λίνα Τσε-ρούλλο ndashτην οποία μόνο εκείνη αποκαλεί Λίλαndash έχει εξαφανι-στεί Μετά το δημοτικό η Έλενα συνεχίζει τις σπουδές της μεολοένα και μεγαλύτερη επιτυχία στο λύκειο οι επιδόσεις τηςκαι η εύνοια της καθηγήτριας Γκαλιάνι τη βοηθούν να ξεπερά-σει αλώβητη τη σύγκρουση που είχε με τον καθηγητής θεολο-γίας σχετικά με τον ρόλο του Αγίου Πνεύματος Έπειτα απόπαρότρυνση του Νίνο Σαρρατόρε με τον οποίο είναι κρυφάερωτευμένη από μικρό κοριτσάκι ακόμα και με την πολύτιμηβοήθεια της Λίλας θα γράψει ένα άρθρο γιrsquo αυτή την αντιπα-ράθεση το οποίο εντέλει δε θα δημοσιεύσει το περιοδικό με τοοποίο συνεργάζεται ο Νίνο Οι λαμπρές σπουδές της Έλεναςθα στεφθούν με το πτυχίο από το Πανεπιστήμιο της Πίζαςόπου γνωρίζει και αρραβωνιάζεται τον Πιέτρο Αϊρότα και μετην έκδοση ενός μυθιστορήματος στο οποίο πραγματεύεται τηζωή στη γειτονιά της και τις εφηβικές εμπειρίες που έζησε στηνΊσκια
Πέππε Τζάννι και Ελίζα τα μικρότερα αδέρφια της Έλενας
bull 8 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 001-014_Educazione 001- 32917 502 PM Page 8
Ο πατέρας θυρωρός στο δημαρχείοΗ μητέρα νοικοκυρά Το κουτσό της βήμα κατατρύχει την Έλενα
Η οικογένεια Καρράτσι (η οικογένεια του δον Ακίλλε)Δον Ακίλλε Καρράτσι ο δράκος των παραμυθιών μαυραγορίτης
τοκογλύφος ΔολοφονήθηκεΜαρία Καρράτσι σύζυγος του δον Ακίλλε μητέρα του Στέφανο
της Πινούτσα και του Αλφόνσο Εργάζεται στο παντοπωλείοτης οικογένειας
Στέφανο Καρράτσι γιος του μακαρίτη δον Ακίλλε σύζυγος τηςΛίλας Διαχειρίζεται την περιουσία που του άφησε ο πατέραςτου και με τον καιρό εξελίσσεται σε επιτυχημένο έμπορο χά-ρη στα δύο προσοδοφόρα παντοπωλεία και στο κατάστημαυποδημάτων στην πλατεία ντέι Μάρτιρι που ανοίγει μαζί μετους αδερφούς Σολάρα Ανικανοποίητος από τον θυελλώδη γά-μο του με τη Λίλα συνάπτει σχέση με την Άντα Καππούτσο μετην οποία στη συνέχεια συζεί όταν εκείνη μένει έγκυος και ηΛίλα μετακομίζει στο Σαν Τζοβάννι α Τεντούτσο
Πινούτσα κόρη του δον Ακίλλε Αρχικά εργάζεται στο παντοπω-λείο της οικογένειας και στη συνέχεια στο κατάστημα υποδη-μάτων Παντρεύεται τον αδερφό της Λίλας τον Ρίνο με τονοποίο αποκτά έναν γιο τον Φερντινάντο ή αλλιώς Ντίνο
Αλφόνσο γιος του δον Ακίλλε Συμμαθητής της Έλενας Είναι αρ-ραβωνιασμένος με τη Μαρίζα Σαρρατόρε και αναλαμβάνει τοκατάστημα υποδημάτων της πλατείας ντέι Μάρτιρι
Η οικογένεια Πελούζο (η οικογένεια του μαραγκού)Αλφρέντο Πελούζο μαραγκός Κομμουνιστής Κατηγορήθηκε ότι
σκότωσε τον δον Ακίλλε καταδικάστηκε φυλακίστηκε και πέ-θανε στη φυλακή
Τζουζεππίνα Πελούζo σύζυγος του Αλφρέντο Εργάτρια στo κα-πνεργοστάσιο έχει αφιερώσει τη ζωή της στα παιδιά της καιστον έγκλειστο σύζυγό της Μετά τον θάνατό του αυτοκτονεί
bull 9 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 001-014_Educazione 001- 32417 155 PM Page 9
Πασκουάλε Πελούζo πρωτότοκος γιος του Αλφρέντο και τηςΤζουζεππίνα οικοδόμος στρατευμένος κομμουνιστής Ήταν οπρώτος που αντιλήφθηκε την ομορφιά της Λίλας και της εξο-μολογήθηκε τον έρωτά του Μισεί τους Σολάρα Είχε δεσμό μετην Άντα Καππούτσο
Καρμέλα Πελούζο θέλει να την αποκαλούν Κάρμεν Αδερφή τουΠασκουάλε πωλήτρια σε υφασματάδικο και στη συνέχειαέπειτα από παρέμβαση της Λίλας υπάλληλος στο καινούριοπαντοπωλείο του Στέφανο Είχε μακροχρόνιο δεσμό με τονΈντσο Σκάννο όμως εκείνος την εγκαταλείπει χωρίς να της δώ-σει καμία εξήγηση μετά το τέλος της στρατιωτικής του θη-τείας Στη συνέχεια αρραβωνιάζεται τον ιδιοκτήτη του βενζι-νάδικου στον κεντρικό δρόμο
Άλλα παιδιά
Η οικογένεια Καππούτσο (η οικογένεια της τρελής χήρας)Μελίνα συγγενής της Νούντσια Τσερούλλο χήρα Καθαρίζει τις
σκάλες στις πολυκατοικίες της παλιάς γειτονιάς Υπήρξε ερω-μένη του Ντονάτο Σαρρατόρε πατέρα του Νίνο Οι Σαρρατό-ρε μετακόμισαν από τη γειτονιά εξαιτίας αυτής της σχέσης καιέκτοτε η Μελίνα σχεδόν έχασε τα λογικά της
Ο σύζυγος της Μελίνας ξεφόρτωνε τελάρα στη λαχαναγορά καιπέθανε κάτω από αδιευκρίνιστες συνθήκες
Άντα Καππούτσο κόρη της Μελίνας Μικρή βοηθούσε τη μητέρατης να καθαρίζει σκάλες Χάρη στη Λίλα θα προσληφθεί ωςπωλήτρια στο παντοπωλείο της παλιάς γειτονιάς Είχε μακρο-χρόνιο δεσμό με τον Πασκουάλε Πελούζο και στη συνέχεια γί-νεται ερωμένη του Στέφανο Καρράτσι Όταν μένει έγκυος πη-γαίνει να ζήσει μαζί του Από τη σχέση τους γεννιέται ένα κο-ριτσάκι η Μαρία
Αντόνιο Καππούτσο αδερφός της Άντας μηχανικός αυτοκινήτωνΕίχε δεσμό με την Έλενα και ζηλεύει θανάσιμα τον Νίνο Σαρ-ρατόρε Ανησυχεί πολύ με την προοπτική της στρατιωτικής θη-
bull 10 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 001-014_Educazione 001- 32417 155 PM Page 10
τείας μα όταν η Έλενα απευθύνεται στους αδερφούς Σολάραπροκειμένου να πάρει απαλλαγή εκείνος νιώθει βαθιά ταπει-νωμένος και βάζει τέλος στη σχέση τους Κατά τη διάρκεια τουστρατιωτικού του παθαίνει έναν σοβαρό νευρικό κλονισμό καιαπολύεται νωρίτεραmiddot μόλις επιστρέφει στη γειτονιά η φτώχειατον αναγκάζει να μπει στην υπηρεσία του Μικέλε Σολάρα οοποίος κάποια στιγμή τον στέλνει στη Γερμανία για μια μα-κρόχρονη μυστηριώδη δουλειά
Άλλα παιδιά
Η οικογένεια Σαρρατόρε (η οικογένεια του σιδηροδρομικούυπαλλήλου-ποιητή)
Ντονάτο Σαρρατόρε σιδηροδρομικός υπάλληλος ποιητής δημο-σιογράφος Μεγάλος γυναικάς υπήρξε εραστής της ΜελίναςΚαππούτσο Όταν η Έλενα πηγαίνει διακοπές στην Ίσκια φι-λοξενούμενη στο ίδιο σπίτι όπου παραθερίζουν και οι Σαρρα-τόρε αναγκάζεται να φύγει άρον άρον από το νησί για να γλι-τώσει από τις σεξουαλικές παρενοχλήσεις του Ντονάτο Τοεπόμενο καλοκαίρι όμως η Έλενα έρμαιο του πόνου της λόγωτης σχέσης του Νίνο με τη Λίλα ενδίδει Για να ξορκίσει αυτήτην υποτιμητική εμπειρία η Έλενα την εξιστορεί στο βιβλίο τηςτο οποίο στη συνέχεια εκδίδεται
Λίντια Σαρρατόρε σύζυγος του ΝτονάτοΝίνο Σαρρατόρε το μεγαλύτερο από τα πέντε παιδιά του Ντο-
νάτο και της Λίντιας Απεχθάνεται τον πατέρα του Υπήρξεεξαιρετικός μαθητής και διατηρεί μακροχρόνιο παράνομο δε-σμό με τη Λίλα ο οποίος καταλήγει σε μια σύντομη συμβίωσηόταν εκείνη μένει έγκυος
Μαρίζα Σαρρατόρε αδερφή του Νίνο Είναι αρραβωνιασμένη μετον Αλφόνσο Καρράτσι
Πίνο Κλέλια και Τσίρο Σαρρατόρε τα μικρότερα παιδιά τουΝτονάτο και της Λίντιας
bull 11 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 001-014_Educazione 001- 32417 155 PM Page 11
Η οικογένεια Σκάννο (η οικογένεια του μανάβη)Νικόλα Σκάννο μανάβης πέθανε από πνευμονίαΑσσούντα Σκάννο σύζυγος του Νικόλα πέθανε από καρκίνοΈντσο Σκάννο γιος του Νικόλα και της Ασσούντα μανάβης κι αυ-
τός Η Λίλα τον συμπαθεί από τότε που ήταν παιδιά Ο Έντσοήταν για χρόνια αρραβωνιασμένος με την Κάρμεν Πελούζο τηνοποία όμως εγκαταλείπει εντελώς ανεξήγητα όταν τελειώνειτη στρατιωτική του θητεία Φαντάρος ακόμα αφοσιώνεται στημελέτη και παίρνει δίπλωμα μηχανικού Όταν η Λίλα αποφα-σίζει να εγκαταλείψει οριστικά τον Στέφανο αναλαμβάνει εκεί-νη και τον γιο της Τζεννάρο και πηγαίνουν να ζήσουν όλοι μα-ζί στο Σαν Τζοβάννι α Τεντούτσο
Άλλα παιδιά
Η οικογένεια Σολάρα (η οικογένεια του ιδιοκτήτη του ομώνυ-μου καφέndashζαχαροπλαστείου)
Σίλβιο Σολάρα ιδιοκτήτης του καφέ-ζαχαροπλαστείου βασιλο-φασίστας μέλος της Καμόρρα έχει αναλάβει τις παράνομεςδοσοληψίες στη γειτονιά Έφερε αντιρρήσεις για την ίδρυση τουυποδηματοποιείου Τσερούλλο
Μανουέλα Σολάρα σύζυγος του Σίλβιο τοκογλύφος Το κόκκινοτεφτέρι της είναι ο φόβος και ο τρόμος της γειτονιάς
Μαρτσέλλο και Μικέλε Σολάρα γιοι του Σίλβιο και της Μανουέ-λας Νταήδες δεσποτικοί αλλά παρrsquo όλα αυτά τους αγαπάνετα κορίτσια της γειτονιάς εκτός φυσικά από τη Λίλα Ο Μαρ-τσέλλο ερωτεύεται τη Λίλα αλλά εκείνη τον απορρίπτει Ο Μι-κέλε κατά τι μικρότερος από τον Μαρτσέλλο είναι πιο ψυχρόςπιο έξυπνος πιο βίαιος Είναι αρραβωνιασμένος με την Τζι-λιόλα την κόρη του ζαχαροπλάστη αλλά με τον καιρό αποκτάμια νοσηρή εμμονή με τη Λίλα
bull 12 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 001-014_Educazione 001- 32417 155 PM Page 12
Η οικογένεια Σπανιουόλο (η οικογένεια του ζαχαροπλάστη)Ο κύριος Σπανιουόλο ζαχαροπλάστης στο καφέ-ζαχαροπλαστείο
ΣολάραΡόζα Σπανιουόλο σύζυγος του ζαχαροπλάστηΤζιλιόλα Σπανιουόλο κόρη του ζαχαροπλάστη αρραβωνιαστικιά
του Μικέλε ΣολάραΆλλα παιδιά
Η οικογένεια ΑϊρόταΓκουίντο Αϊρότα καθηγητής ελληνικής λογοτεχνίαςΑντέλε η σύζυγός του Συνεργάζεται με τον εκδοτικό οίκο του Μι-
λάνου που θα εκδώσει το μυθιστόρημα της ΈλεναςΜαριαρόζα Αϊρότα πρωτότοκη κόρη καθηγήτρια Ιστορίας της
Τέχνης στο ΜιλάνοΠιέτρο Αϊρότα συμφοιτητής της Έλενας και αρραβωνιαστικός της
προορίζεται για μια λαμπρή πανεπιστημιακή καριέρα
Οι εκπαιδευτικοίΦερράρο δάσκαλος και βιβλιοθηκάριος Όταν η Λίλα και η Έλε-
να ήταν μικρές βράβευσε και τις δύο καθότι συστηματικές ανα-γνώστριες
Ολιβιέρο δασκάλα Η πρώτη που αντιλήφθηκε τις ικανότητες τηςΛίλας και της Έλενας Στα δέκα της η Λίλα έγραψε ένα σύ-ντομο διήγημα με τίτλο Η γαλάζια νεράιδα που άρεσε πολύστην Έλενα κι εκείνη με τη σειρά της το έδωσε στην Ολιβιέρονα το διαβάσει Η δασκάλα όμως θυμωμένη που οι γονείς τηςΛίλας αποφάσισαν να μη στείλουν την κόρη τους στο γυμνά-σιο δεν εξέφερε ποτέ άποψη για το διήγημα αυτό Σταμάτησεμάλιστα να ασχολείται με τη Λίλα και επικεντρώθηκε μόνοστην Έλενα και στην πορεία της Πεθαίνει ύστερα από μακρό-χρονη ασθένεια λίγες μέρες μετά την αποφοίτηση της Έλενας
Τζεράτσε καθηγητής λυκείου
bull 13 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 001-014_Educazione 001- 32417 155 PM Page 13
Γκαλιάνι καθηγήτρια λυκείου Καλλιεργημένη εκπαιδευτικός κομ-μουνίστρια Μαγεύεται μεμιάς από την ευφυΐα της Έλενας Τηςδανείζει βιβλία την προστατεύει στη διαμάχη της με τον θεο-λόγο και την καλεί στο σπίτι της σε μια γιορτή των παιδιών τηςΟι σχέσεις τους ψυχραίνονται όταν ο Νίνο εγκαταλείπει τη Νά-ντια παρασυρμένος από το πάθος του για τη Λίλα
Άλλα πρόσωπαΤζίνο ο γιος του φαρμακοποιού Το πρώτο αγόρι της ΈλεναςΝέλλα Ινκάρντο ξαδέρφη της δασκάλας Ολιβιέρο Μένει στο
Μπαράνο στη νήσο Ίσκια και τα καλοκαίρια νοικιάζει μερικάδωμάτια του σπιτιού της στην οικογένεια Σαρρατόρε Μια χρο-νιά φιλοξένησε την Έλενα που παραθέριζε εκεί
Αρμάντο φοιτητής ιατρικής γιος της καθηγήτριας ΓκαλιάνιΝάντια μαθήτρια κόρη της καθηγήτριας Γκαλιάνι και το κορίτσι
του Νίνο ο οποίος την εγκαταλείπει με ένα γράμμα που τηςστέλνει από την Ίσκια όταν ερωτεύεται τη Λίλα
Μπρούνο Σοκκάβο φίλος του Νίνο Σαρρατόρε και γιος ενός πλού-σιου βιομήχανου από το Σαν Τζοβάννι α Τεντούτσο της Νάπο-λης Προσφέρει δουλειά στη Λίλα στην αλλαντοποιία της οικο-γένειάς του
Φράνκο Μάρι φοιτητής Το αγόρι της Έλενας τα πρώτα χρόνιατου πανεπιστημίου
bull 14 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 001-014_Educazione 001- 32417 155 PM Page 14
Ενδιάμεσα χρόνια
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 15
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 16
1
ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΦΟΡΑ που είδα τη Λίλα ήταν πριν από πέντε χρό-νια τον χειμώνα του 2005 Περπατούσαμε νωρίς το πρωίστον κεντρικό δρόμο και όπως συνέβαινε πλέον από χρόνιααισθανόμασταν άβολα Θυμάμαι ότι μιλούσα μόνο εγώ εκεί-νη σιγοτραγουδούσε χαιρετούσε κόσμο που ούτε καν τηςαπαντούσε και τις σπάνιες φορές που με διέκοπτε άρθρω-νε μόνο κάτι επιφωνήματα χωρίς καμία προφανή σύνδεσημε όσα έλεγα Με το πέρασμα του χρόνου είχαν συμβεί διά-φορα δυσάρεστα γεγονότα ορισμένα μάλιστα φρικτά καιγια να ξαναβρούμε τον δρόμο της αλλοτινής μας εμπιστο-σύνης θα έπρεπε να εξομολογηθούμε η μία στην άλλη κρυ-φές μας σκέψεις μόνο που εγώ δεν είχα τη δύναμη να βρωτα κατάλληλα λόγια κι εκείνη που μάλλον είχε τη δύναμηδεν είχε τη διάθεση δεν έβλεπε τον λόγο
Την αγαπούσα όμως πολύ κι όποτε ερχόμουν στη Νά-πολη προσπαθούσα πάντοτε να τη βλέπω παρότι οφείλωνα ομολογήσω τη φοβόμουν κάπως Είχε αλλάξει πολύ Τώ-ρα πια τα σημάδια των γηρατειών ήταν εμφανή πάνω μαςμα ενώ εγώ πάλευα με την τάση μου να παίρνω βάρος εκεί-νη ήταν διαρκώς πετσί και κόκαλο Είχε κοντά μαλλιά που
bull 17 bull
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 17
τα έκοβε μόνη της κατάλευκα όχι από επιλογή αλλά απόαμέλεια Το βαθιά ρυτιδιασμένο της πρόσωπο θύμιζε όλοκαι περισσότερο εκείνο του πατέρα της Την έπιανε νευρι-κό γέλιο σχεδόν σαν στρίγκλισμα και μιλούσε φωναχτάΧειρονομούσε διαρκώς δίνοντας στις κινήσεις της μια τόσοάγρια αποφασιστικότητα που έμοιαζε λες και ήθελε να κό-ψει στα δύο τα κτίρια τον δρόμο τους περαστικούς εμένα
Βρισκόμασταν στο ύψος του δημοτικού σχολείου ότανένας άγνωστός μου νεαρός μάς προσπέρασε αλαφιασμένοςκαι της φώναξε ότι σε μια πρασιά δίπλα στην εκκλησία εί-χε βρεθεί το πτώμα μιας γυναίκας Σπεύσαμε αμέσως στοπάρκο και η Λίλα με παρέσυρε στο πηγαδάκι των περίερ-γων ανοίγοντας δρόμο φουριόζα Η γυναίκα ήταν πεσμένηστο πλάι εξαιρετικά χοντρή και φορούσε ένα σκούρο πρά-σινο παλαιικό αδιάβροχο Η Λίλα την αναγνώρισε αμέσωςεγώ όχι ήταν η παιδική μας φίλη η Τζιλιόλα Σπανιουόλο ηπρώην σύζυγος του Μικέλε Σολάρα
Είχα δεκαετίες να τη δω Το όμορφο πρόσωπό της είχεαλλοιωθεί οι αστράγαλοί της είχαν γίνει τεράστιοι Τα μαλ-λιά της κάποτε καστανά τώρα είχαν το κόκκινο της φωτιάςμακριά όπως τα είχε από μικρή αλλά αραιά λυμένα πάνωστο ανασκαλεμένο χώμα Μονάχα στο ένα πόδι φορούσε έναπαπούτσι με χαμηλό τακούνι χιλιοφθαρμένοmiddot το άλλο ήτανμέσα σε μια γκρίζα μάλλινη κάλτσα τρυπημένη στο μεγάλοδάχτυλο το άλλο παπούτσι ήταν πεταμένο κάνα μέτρο πιοκει λες και το είχε βγάλει κλοτσώντας από πόνο ή φόβο Ξέ-σπασα σε κλάματα Η Λίλα με κοίταξε ενοχλημένη
Καθισμένες σrsquo ένα παγκάκι λίγο πιο κει περιμέναμε σιω-πηλές να πάρουν την Τζιλιόλα Για την ώρα κανείς δεν ήξε-ρε τι της είχε συμβεί πώς είχε πεθάνει Πήγαμε στο σπίτι
bull 18 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 18
της Λίλας το παλιό μικρό πατρικό της διαμέρισμα όπου ζού-σε τώρα με τον γιο της τον Ρίνο Μιλήσαμε για τη φίλη μαςμου είπε άσχημα πράγματα για τη ζωή που έκανε τις απαι-τήσεις της τη δολιότητά της Τώρα όμως εγώ ήμουν εκείνηπου δεν μπορούσε να ακούσειmiddot σκεφτόμουν εκείνο το πρό-σωπο πλαγιασμένο στο χώμα τα αραιά μακριά της μαλλιάτις ασπριδερές κηλίδες στο κρανίο της Πόσες γυναίκες μετις οποίες είχαμε μεγαλώσει μαζί είχαν φύγει από τη ζωήείχαν εξαφανιστεί από προσώπου γης επειδή αρρώστησανεπειδή το νευρικό τους σύστημα δεν άντεξε το σμυριδόπα-νο των μαρτυρίων επειδή είχε χυθεί το ίδιο τους το αίμαΜείναμε για λίγο στην κουζίνα απαθείς καμία από τις δύοδεν έλεγε να μαζέψει το τραπέζι κι ύστερα ξαναβγήκαμε
Ο ήλιος της όμορφης χειμωνιάτικης μέρας χάριζε μια γα-λήνια μορφή στα πράγματα Η παλιά γειτονιά σε αντίθεσημrsquo εμάς είχε μείνει ίδια κι απαράλλαχτη Αντιστέκονταν ακό-μα τα γκρίζα χαμηλά σπίτια η αυλή των παιχνιδιών μας οκεντρικός δρόμος τα μαύρα στόματα του τούνελ και η βίαΤο γύρω τοπίο όμως είχε αλλάξει Η πρασινωπή έκτασηστους βάλτους δεν υπήρχε πια η παλιά κονσερβοποιία είχεεξαφανιστεί Στη θέση τους υπήρχαν οι λάμψεις των γυάλι-νων ουρανοξυστών αλλοτινά σημάδια ενός λαμπρού μέλλο-ντος στο οποίο κανείς δεν πίστεψε ποτέ Με το πέρασμα τουχρόνου είχα καταγράψει όλες τις αλλαγές κάποιες φορές μεπεριέργεια αν και πιο συχνά αφηρημένα Όταν ήμουν μικρήφανταζόμουν πως μακριά από τη γειτονιά μας η Νάποληέκρυβε θαυμαστά πράγματα Για παράδειγμα πριν από δε-καετίες είχα εντυπωσιαστεί από τον ουρανοξύστη του κε-ντρικού σταθμού από το πώς έχτιζαν όροφο τον όροφο εκεί-νο τον σκελετό μιας οικοδομής που τότε μας φαινόταν πα-
bull 19 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 19
νύψηλη πλάι στον μεγαλειώδη σιδηροδρομικό σταθμό Πό-σο σάστιζα όταν περνούσα από την πλατεία Γκαριμπάλντικοίτα πόσο ψηλός είναι έλεγα στη Λίλα στην Κάρμεν στονΠασκουάλε στην Άντα στον Αντόνιο σε όλους τους φίλουςεκείνης της εποχής με τους οποίους πήγαινα στη θάλασσακοντά στις πλούσιες γειτονιές Εκεί πάνω σκεφτόμουν κα-τοικούν οι άγγελοι και ατενίζουν όλη την πόλη Πόσο θα μουάρεσε να σκαρφαλώσω να φτάσω ως την κορυφή Ήταν ο δι-κός μας ουρανοξύστης παρότι βρισκόταν μακριά από τη γει-τονιά μας και τον βλέπαμε να μεγαλώνει μέρα με τη μέραΟι εργασίες όμως σταμάτησαν Όταν επέστρεφα στο σπίτιμου από την Πίζα ο ουρανοξύστης του σταθμού για μένα δενήταν πια σύμβολο μιας κοινωνίας που ανανεωνόταν μα έναακόμα μνημείο αναποτελεσματικότητας
Εκείνη την περίοδο είχα πειστεί πως δεν υπήρχε μεγάληδιαφορά μεταξύ της γειτονιάς μου και της Νάποληςmiddot οι κα-κουχίες γλιστρούσαν από τη μία στην άλλη αδιάκοπα Κά-θε φορά που επέστρεφα έβρισκα μια άνευρη πόλη που δενάντεχε τις εναλλαγές των εποχών τη ζέστη το κρύο κυρίωςτις καταιγίδες Μια φορά πλημμύρισε ο σταθμός της πλα-τείας Γκαριμπάλντι την άλλη γκρεμίστηκε η στοά μπροστάαπό το μουσείο και μία άλλη φορά έγιναν κατολισθήσεις κό-πηκε το ρεύμα και δεν έλεγαν να το ξανασυνδέσουν Στομυαλό μου έβλεπα σκοτεινούς δρόμους όπου ελλόχευαν κίν-δυνοι αυτοκίνητα να κυκλοφορούν όλο και πιο άναρχα ξε-χαρβαλωμένα λιθόστρωτα μεγάλες λακκούβες Οι βουλω-μένοι βόθροι ανάβλυζαν πλημμύριζαν Υδάτινες λάβες μεβοθρολύματα σκουπίδια και μικρόβια χύνονταν στη θάλασ-σα από τους λόφους κατακλυσμένους από καινούριες σα-θρές οικοδομές ή διάβρωναν τον από κάτω κόσμο Οι άν-
bull 20 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 20
θρωποι πέθαιναν από αμέλεια από διαφθορά από κατα-πίεση και όμως σε κάθε εκλογική αναμέτρηση έδιναν την εν-θουσιώδη τους συναίνεση στους πολιτικούς που τους έκα-ναν τον βίο αβίωτο Μόλις κατέβαινα από το τρένο κυκλο-φορούσα επιφυλακτική στα μέρη όπου είχα γεννηθεί φρο-ντίζοντας να μιλάω πάντα στα ναπολιτάνικα σαν να διαλα-λούσα είμαι δική σας μη μου κάνετε κακό
Αφότου αποφοίτησα αφότου έγραψα πυρετωδώς έναδιήγημα το οποίο εντελώς απρόσμενα μέσα σε λίγους μή-νες έγινε βιβλίο ο κόσμος από τον οποίο προερχόμουν φά-νταζε ακόμη χειρότερος στα μάτια μου Ενώ στην Πίζα καιστο Μιλάνο ένιωθα όμορφα μερικές φορές μάλιστα ίσως κιευτυχισμένη όποτε επέστρεφα στην πόλη μου φοβόμουνπως κάποιο απρόοπτο θα με εμπόδιζε να της ξεφύγω πωςθα αναγκαζόμουν να στερηθώ ότι είχα κατακτήσει Δε θαμπορούσα να ξαναδώ τον Πιέτρο τον οποίο πολύ σύντομαθα παντρευόμουνmiddot θα έκλειναν για μένα οι πόρτες των πε-ριποιημένων γραφείων του εκδοτικού οίκουmiddot θα ήταν αδύ-νατον πλέον να χαρώ την αβρότητα της Αντέλε της μέλλου-σας πεθεράς μου μιας μητέρας που ποτέ δε γνώρισα στοπρόσωπο της δικής μου Από παλιά κιόλας η πόλη μου μουφαινόταν ασφυκτικά γεμάτη ένας όχλος που απλωνόταναπό την πλατεία Γκαριμπάλντι ως τη Φορτσέλλα την Ντου-κέσκα τη Λαβινάιο τη Ρεττιφίλο Στα τέλη του Εξήντα εί-χα την αίσθηση ότι το πλήθος είχε αυξηθεί και ότι η έλλειψηανεκτικότητας η επιθετικότητα άπλωναν ανεξέλεγκτα ταπλοκάμια της Ένα πρωί έφτασα στην οδό Μετζοκαννόνεεκεί όπου πριν από μερικά χρόνια δούλευα πωλήτρια σrsquo έναβιβλιοπωλείο Πήγα από περιέργεια να ξαναδώ το μέροςόπου κάποτε έβγαζα το ψωμί μου κυρίως όμως για να ρίξω
bull 21 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 21
μια ματιά στο πανεπιστήμιο που δεν είχα δει ποτέ από κο-ντά Ήθελα να το συγκρίνω μrsquo εκείνο της Πίζας τη Σκουό-λα Νορμάλε ευχόμουν μάλιστα να συναντήσω τα παιδιά τηςκαθηγήτριας Γκαλιάνι ndashτον Αρμάντο και τη Νάντιαndash και νακαμαρώσω για όσα είχα καταφέρει Όμως ο δρόμος οι πα-νεπιστημιακοί χώροι μού προκαλούσαν εκνευρισμόmiddot ήτανκατάμεστοι από φοιτητές της Νάπολης της επαρχίας καιόλου του Νότου νέους καλοντυμένους φασαριόζους γεμά-τους αυτοπεποίθηση και παιδιά με άξεστους τρόπους καισυνάμα δουλική συμπεριφορά Στριμώχνονταν στις εισό-δους μέσα στις αίθουσες μπροστά από τις κοσμοπλημμυ-ρισμένες γραμματείες καβγαδίζοντας συχνά πυκνά Εντε-λώς ξαφνικά τρεις τέσσερις πιάστηκαν στα χέρια λίγα μέ-τρα μακριά μου λες και αρκούσε να αντικρίσει ο ένας τονάλλο για να ξεσπάσουν σε βρισιές και γρονθοκοπήματα ένααντρικό μένος που ούρλιαζε τη λύσσα του για αίμα σε μιαδιάλεκτο που ακόμη κι εγώ η ίδια μετά βίας καταλάβαιναΈφυγα κακήν κακώς λες και κάτι απειλητικό με είχε αγγί-ξει σrsquo ένα μέρος που το θεωρούσα ασφαλές κατοικημένο μο-νάχα από καλοπροαίρετες προθέσεις
Με λίγα λόγια είχα την αίσθηση πως τα πράγματα χει-ροτέρευαν χρόνο με τον χρόνο Εκείνη τη βροχερή εποχή ηπόλη για μία ακόμη φορά ράγισε ένα ολόκληρο κτίριο έγει-ρε στο πλάι σαν άνθρωπος που ακουμπά στο σαρακοφα-γωμένο μπράτσο μια παλιάς πολυθρόνας και το μπράτσουποχωρεί Νεκροί τραυματίες Και φωνές ξύλο καπνογό-να Ήταν λες και μες στα σπλάχνα της η πόλη επώαζε έναμένος που δεν μπορούσε να αναδυθεί κι έτσι την κατέτρω-γε ή έσκαγε σε επιφανειακές φλύκταινες γεμάτες δηλητή-ριο εναντίον όλων παιδιών ενηλίκων ηλικιωμένων ανθρώ-
bull 22 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 22
πων από άλλες πόλεις Αμερικάνων του ΝΑΤΟ τουριστών κά-θε εθνικότητας των ίδιων των Ναπολιτάνων Πώς να αντέ-ξεις σε αυτό τον τόπο της ασυδοσίας και του κινδύνου στηνπεριφέρεια στο κέντρο στους λόφους κάτω από τον Βε-ζούβιο Πόσο άσχημη εντύπωση μου έκανε το Σαν Τζοβάννια Τεντούτσο το ταξίδι μου μέχρι να φτάσω σrsquo αυτή τη συ-νοικία Πόσο άσχημη εντύπωση μου έκανε το εργοστάσιοόπου δούλευε η Λίλα αλλά και η ίδια η Λίλα με τον μικρότης γιο η Λίλα η οποία ζούσε σrsquo ένα άθλιο κτίριο μαζί με τονΈντσο αν και δεν κοιμούνταν μαζί Μου είπε ότι εκείνοςήθελε να σπουδάσει ηλεκτρονικούς υπολογιστές κι ότι εκεί-νη προσπαθούσε να τον βοηθήσει Μου είχε εντυπωθεί η φω-νή της που προσπαθούσε να διαγράψει το Σαν Τζοβάννι τασαλάμια τη δυσωδία του εργοστασίου την κατάστασή τηςπροφέροντας με προσποιητή αυθεντία ονόματα όπως Κέ-ντρο Κυβερνητικής του Πανεπιστημίου του Μιλάνου Σοβιε-τικό Κέντρο για την εφαρμογή των υπολογιστών στις κοι-νωνικές επιστήμες Ήθελε να με κάνει να πιστέψω ότι σύ-ντομα ένα παρόμοιο κέντρο θα γεννιόταν και στη ΝάποληΣκέφτηκα Πιθανότατα στο Μιλάνο σίγουρα στη ΣοβιετικήΈνωση όχι όμως εδώ εδώ δεν είναι παρά μια τρέλα του ανε-ξέλεγκτου μυαλού σου στην οποία παρασύρεις και τονάμοιρο τον αφοσιωμένο Έντσο Καλύτερα να φεύγαμε Νατο βάζαμε στα πόδια μια για πάντα μακριά από τη ζωή πουζούσαμε αφότου ήρθαμε στον κόσμο Να μείνουμε σε σω-στά οργανωμένες πόλεις όπου πράγματι όλα ήταν πιθανάΕγώ όντως είχα δραπετεύσει Μόνο και μόνο για να ανακα-λύψω όμως τις δεκαετίες που θα ακολουθούσαν ότι είχακάνει λάθος ότι ήταν μια αλυσίδα με ολοένα και πιο μεγά-λους κρίκους η γειτονιά παρέπεμπε στην πόλη η πόλη στην
bull 23 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 23
Ιταλία η Ιταλία στην Ευρώπη η Ευρώπη σε ολόκληρο τονπλανήτη Ακόμη και σήμερα έχω την ίδια άποψη δεν είναιάρρωστη η γειτονιά μας ούτε και η Νάπολη άρρωστη είναιη υδρόγειος σφαίρα άρρωστο είναι το σύμπαν ή τα σύμπα-ντα Και το πόσο επιδέξιοι είμαστε εξαρτάται απrsquo το ανκρύβουμε από τους άλλους μα και απrsquo τον ίδιο μας τον εαυ-τό την αληθινή κατάσταση των πραγμάτων
Μίλησα γιrsquo αυτό στη Λίλα εκείνο το μεσημέρι τον χει-μώνα του 2005 με έμφαση σαν να ήθελα να επανορθώσωΉθελα να της αναγνωρίσω ότι είχε καταλάβει τα πάντα απόπαιδί χωρίς ποτέ να μετακινηθεί από τη Νάπολη Μα ντρά-πηκα σχεδόν αμέσως ένιωσα στα λόγια μου την οργισμένηαπαισιοδοξία κάποιου που γερνά το ύφος που ndashτο ήξεραndashεκείνη απεχθανόταν Και πράγματι αποκάλυψε τα γερα-σμένα της δόντια με ένα χαμόγελο σαν νευρική γκριμάτσακαι μου είπε
laquoΠαριστάνεις την έξυπνη με βομβαρδίζεις με αποφθέγ-ματα Τι θες να κάνεις Θες να γράψεις για μας Θες να γρά-ψεις για μέναraquo
laquoΌχιraquolaquoΠες την αλήθειαraquolaquoΘα ήταν πολύ περίπλοκοraquolaquoΤο σκέφτηκες όμως το σκέφτεσαι ακόμαraquolaquoΛίγο ναιraquolaquoΠρέπει να μrsquo αφήσεις στην ησυχία μου Λενού Όλους
μας πρέπει να μας αφήσεις στην ησυχία μας Εμείς πρέπεινα εξαφανιστούμε δεν αξίζουμε τίποτα ούτε η Τζιλιόλα ού-τε εγώ κανείςraquo
laquoΔεν είναι αλήθειαraquoΈκανε μια γκριμάτσα δυσαρέσκειας και με περιεργά-
bull 24 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 24
στηκε με τις κόρες των ματιών της που ίσα ίσα φαίνοντανμε χείλη μισόκλειστα
laquoΕντάξειraquo είπε laquoγράψε αν το θες στrsquo αλήθεια γράψε γιατην Τζιλιόλα για όποιον σου κατέβει Όχι όμως για μέναμην τολμήσεις θέλω να μου το υποσχεθείςraquo
laquoΔε θα γράψω για κανέναν ούτε για σέναraquolaquoΠρόσεχε γιατί θα σε παρακολουθώraquolaquoΑ ναιraquolaquoΘα rsquoρθω να ψάξω στον υπολογιστή σου θα διαβάσω τα
αρχεία και θα τα σβήσωraquolaquoΝαι καλάraquolaquoΓιατί νομίζεις ότι δεν είμαι ικανήraquolaquoΞέρω πολύ καλά ότι είσαι Γνωρίζω όμως να φυλάγο-
μαιraquoΓέλασε με τον παλιό της γνωστό τρόποlaquoΑπό μένα όχιraquo
2
Δεν ξέχασα ποτέ αυτές τις τρεις λέξεις ήταν το τελευταίοπράγμα που μου είπε από μένα όχι Εδώ κι εβδομάδεςπλέον γράφω πυρετωδώς δίχως να χάνω χρόνο ξανακοι-τάζοντας το κείμενό μου Εάν η Λίλα είναι ακόμη ζωντανήndashφαντάζομαι καθώς πίνω τον καφέ μου και κοιτάζω τον Πά-δο που παφλάζει πάνω στους πυλώνες της γέφυρας Πριγκί-πισσα Ισαβέλλαndash δε θα αντέξει θα έρθει να ψάξει τον υπο-λογιστή μου θα διαβάσει κι έτσι στρυφνή γριά που είναιθα εκνευριστεί που αθέτησα την υπόσχεσή μου θα θέλει ναχώσει τη μύτη της θα διορθώσει θα προσθέσει θα ξεχάσει
bull 25 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 25
τη μανία της να εξαϋλωθεί Ύστερα ξεπλένω το φλιτζάνιμου πλησιάζω στο γραφείο ξαναρχίζω να γράφω ξεκινώ-ντας από κείνη την παγωμένη άνοιξη στο Μιλάνο ένα βρά-δυ πριν από σαράντα χρόνια και βάλε σrsquo εκείνο το βιβλιο-πωλείο τότε που ο άντρας με τα χοντρά γυαλιά μίλησε μεσαρκασμό για μένα και για το βιβλίο μου μπροστά σε όλουςκι εγώ του απάντησα κάπως συγκεχυμένα τρέμοντας Ώσπουξαφνικά σηκώθηκε ο Νίνο Σαρρατόρε αγνώριστος σχεδόνμε το ατημέλητο κατάμαυρο μούσι του και επιτέθηκε μεσφοδρότητα στον άνθρωπο που τα είχε βάλει μαζί μου Απόκείνη τη στιγμή ολάκερος ο εαυτός μου βάλθηκε να φωνά-ζει σιωπηρά το όνομά του ndashπόσος καιρός ήταν που είχα νατον δω τέσσερα ή πέντε χρόνιαndash και παρότι είχα παγώσειαπό την ένταση ένιωσα να φουντώνω
Μόλις ο Νίνο ολοκλήρωσε την παρέμβασή του ο άντρας μεμια ευγενική κίνηση ζήτησε την άδεια να απαντήσει Προφα-νώς ένιωθε πως είχε προσβληθεί όμως ήμουν τόσο ταραγμέ-νη από τα έντονα συναισθήματά μου ώστε δεν κατάλαβα αμέ-σως το γιατί Είχα ασφαλώς αντιληφθεί ότι ο Νίνο με την πα-ρέμβασή του είχε μεταφέρει την περί λογοτεχνίας συζήτησηστην πολιτική και μάλιστα με επιθετικό τρόπο σχεδόν αναι-δή Παρrsquo όλα αυτά εκείνη τη στιγμή δεν πολυέδωσα σημασίααδυνατούσα να συγχωρέσω τον εαυτό μου που δεν όρθωσατο ανάστημά μου που στάθηκα ανεπαρκής μπροστά σrsquo εκεί-νο το καλλιεργημένο κοινό Κι όμως ήμουν πολύ καλή Στο λύ-κειο αντιστάθμιζα τη μειονεκτική μου θέση προσπαθώντας ναγίνω όπως η καθηγήτρια Γκαλιάνι και μάλιστα είχα οικειο-ποιηθεί το ύφος της τη γλώσσα της Στην Πίζα αυτό το γυ-ναικείο πρότυπο δεν ήταν αρκετόmiddot εκεί είχα να κάνω με πολύπιο εκπαιδευμένους ανθρώπους Ο Φράνκο ο Πιέτρο όλοι οι
bull 26 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 26
φοιτητές που διέπρεπαν και φυσικά οι διακεκριμένοι καθη-γητές του Πανεπιστημίου Νορμάλε εκφράζονταν περίπλοκαέγραφαν με επιτηδευμένα τεχνάσματα είχαν μια ικανότητακατηγοριοποίησης μια λογική διαύγεια που δε διέθετε η Γκα-λιάνι Εγώ όμως εκπαιδεύτηκα πώς να γίνω σαν εκείνους Καισυχνά τα κατάφερνα είχα την αίσθηση ότι δάμαζα σε τέτοιοβαθμό τις λέξεις που σάρωνα διά παντός την αντίφαση τηςύπαρξής μου σε αυτό τον κόσμο την έκρηξη των συναισθη-μάτων τις ασθματικές συζητήσεις Με λίγα λόγια μπορούσαπλέον να ανατρέχω σε έναν τρόπο ομιλίας και γραφής ndashμέσωμιας εκλεπτυσμένης γλώσσας μιας διεξοδικής και περισπού-δαστης ανάλυσης με την παράθεση αλλεπάλληλων επιχειρη-μάτων και πάντα με επίσημα εύσχημο ύφοςndash ο οποίος απέ-βλεπε στη συντριβή του συνομιλητή μου στερώντας του κάθεδιάθεση για οποιαδήποτε αντιλογία Εκείνο το βράδυ όμως ταπράγματα δεν έγιναν όπως έπρεπε Στην αρχή με τρόμαξε ηΑντέλε και οι φίλοι της που φανταζόμουν ότι ήταν πολύ ψαγ-μένοι αναγνώστες ύστερα ήρθε η σειρά του άντρα με τα χο-ντρά γυαλιά Είχα γίνει και πάλι το φιλόπονο κοριτσάκι απότη φτωχογειτονιά της Νάπολης η κόρη του θυρωρού με τη χα-ρακτηριστική προφορά του Νότου που σάστιζε ακόμη και ηίδια με τον εαυτό της παριστάνοντας σrsquo εκείνο το μέρος τη νεαρή μορφωμένη συγγραφέα Κι έτσι έχασα την αυτοπεποί-θησή μου και εκφράστηκα δίχως πειθώ συγκεχυμένα Ας μημιλήσω για τον Νίνο Η παρουσία του μου στέρησε κάθε έλεγ-χο και ο ποιοτικός λόγος της παρέμβασής του μου επιβεβαίω-σε πως εντελώς ξαφνικά είχα χάσει κάθε επιδεξιότητα Προ-ερχόμασταν από ένα όχι και τόσο διαφορετικό περιβάλλον εί-χαμε μοχθήσει και οι δύο για να αποκτήσουμε αυτή τη γλώσ-σα Κι όμως εκείνος όχι μόνο την είχε χρησιμοποιήσει με από-
bull 27 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 27
λυτη φυσικότητα απευθύνοντάς τη με άνεση στον συνομιλη-τή του αλλά ανά διαστήματα όποτε το έκρινε απαραίτητοτόλμησε μάλιστα να ανακατέψει αυτά τα κομψά ιταλικά μεμια αναίσχυντη καταφρόνια ώστε πολύ σύντομα κατάφερε ναακουστεί απαρχαιωμένο και ίσως κάπως γελοίο το ακαδη-μαϊκό ύφος εκείνου του άντρα με τα χοντρά γυαλιά Επομέ-νως όταν είδα τον τελευταίο να θέλει να ξαναπάρει τον λόγοσκέφτηκα Είναι πολύ εκνευρισμένος και αν στην αρχή μίλη-σε άσχημα για το βιβλίο μου τώρα θα πει πολύ χειρότερα γιανα ταπεινώσει τον Νίνο που το υπερασπίστηκε
Τον άντρα όμως φαίνεται πως τον απασχολούσαν άλλαδεν ξανάφερε την κουβέντα στο μυθιστόρημά μου ούτε μεξανάβαλε στον χορό Επικεντρώθηκε σε κάποιες εκφράσειςπου είχε χρησιμοποιήσει ο Νίνο οριακά τις οποίες όμωςεπανέλαβε αρκετές φορές εκφράσεις όπως βαρονική υπε-ροψία αντι-αυταρχική λογοτεχνία Μονάχα τότε κατάλα-βα ότι αυτό που τον είχε εξοργίσει ήταν η πολιτική χροιά τηςκουβέντας Δεν του άρεσε ετούτο το λεξιλόγιο και το τόνι-σε σπάζοντας τη φωνή του με ένα σαρκαστικό φαλτσάρι-σμα (δηλαδή η περηφάνια της γνώσης σήμερα αποκαλεί-ται υπεροψία δηλαδή και η λογοτεχνία έχει γίνει αντι-αυ-ταρχική) Κι έπειτα επιδόθηκε σrsquo ένα επιδέξιο παιχνίδι μετη λέξη εξουσία δόξα τω Θεώ είπε ένα ανάχωμα κόντραστους ακαλλιέργητους νέους που μιλάνε ακατάσχετα επίπαντός επιστητού ανατρέχοντας στις ανοησίες ποιος ξέρειτίνος φοιτητικού μαθήματος-κατήχησης Μίλησε για ώρα γιrsquoαυτό το θέμα απευθυνόμενος άλλοτε στο κοινό και άλλοτεστον Νίνο ή σrsquo εμένα Στο τέλος όμως έστρεψε τα πυρά τουαρχικά στον ηλικιωμένο κριτικό που καθόταν πλάι μου κιέπειτα απευθείας στην Αντέλε που ίσως ήταν ο πραγματι-
bull 28 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 28
κός του στόχος από την αρχή Δεν τα βάζω με τους νέους ndashεί-πε συνοπτικάndash αλλά με τους γραμματιζούμενους ενήλικουςπου είναι πάντα έτοιμοι να ασπαστούν από ιδιοτέλεια καιμόνο την τελευταία μόδα της ηλιθιότητας Επιτέλους στοσημείο αυτό σώπασε κι έκανε να φύγει με χαμηλόφωνα αλ-λά έντονα συγγνώμη μπορώ να περάσω ευχαριστώ
Οι παρόντες σηκώθηκαν για να περάσει εχθρικοί αλλάπάντως γεμάτοι σεβασμό Την ίδια στιγμή όμως συνειδητο-ποίησα ότι ήταν ένας άνθρωπος με κύρος και μάλιστα μετέτοιο κύρος ώστε ακόμη και η Αντέλε αποκρίθηκε στο βα-ρύθυμο νεύμα του αποχαιρετισμού του με ένα εγκάρδιο Ευ-χαριστώ γεια σας Ίσως γιrsquo αυτό να εξέπληξε όλους ο Νίνοόταν με επιτακτικό και συνάμα χλευαστικό ύφος δείχνονταςπως ήξερε με ποιον είχε να κάνει τον αποκάλεσε με τον τίτ-λο του καθηγητή ndashκύριε καθηγητά πού πάτε μη φεύγετεndashκι αμέσως χάρη στα ευκίνητα μακριά του πόδια τού έκοψετον δρόμο ήρθαν πρόσωπο με πρόσωπο του είπε κάτι φρά-σεις σrsquo εκείνη την καινούρια γλώσσα του την οποία εκείόπου βρισκόμουν ούτε άκουγα ούτε πολυκαταλάβαινα φρά-σεις που έμοιαζαν σαν ατσάλινα καλώδια κάτω από τονκαυτό ήλιο Ο άντρας τον άκουγε ακίνητος δίχως ίχνος βια-σύνης κι έπειτα έκανε μια κίνηση με το χέρι σαν να του έλε-γε κάνε στην άκρη και προχώρησε προς την έξοδο
3
Σηκώθηκα από το τραπέζι σαστισμένη προσπαθούσα να συ-νειδητοποιήσω ότι ο Νίνο ήταν στrsquo αλήθεια εκεί στο Μιλάνοσrsquo εκείνη την αίθουσα Και να τος τώρα που περπατούσε
bull 29 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 29
προς το μέρος μου χαμογελώντας με βήμα ατάραχο δίχωςνα βιάζεται Σφίξαμε τα χέρια το δικό του ήταν ζεστό το δι-κό μου παγωμένο και είπαμε πόσο χαιρόμασταν που ξανα-βλεπόμασταν ύστερα από τόσο καιρό Το γεγονός ότι επιτέ-λους ήξερα πως τα χειρότερα εκείνης της βραδιάς είχαν πε-ράσει και τώρα ο Νίνο ήταν μπροστά μου αληθινός μετρία-σε την κακή μου διάθεση όχι όμως και την ταραχή μου Τονσύστησα στον κριτικό που τόσο γενναιόδωρα είχε εγκωμιά-σει το βιβλίο μου του είπα ότι ήταν ένας φίλος από τη Νά-πολη ότι ήμασταν μαζί στο λύκειο Ο καθηγητής παρότι κιαυτός με τη σειρά του είχε δεχτεί μερικά από τα βέλη του Νί-νο ήταν ευγενής τον επιδοκίμασε για το πώς χειρίστηκε τονάντρα με τα χοντρά γυαλιά αναφέρθηκε με συμπάθεια στηΝάπολη και του απευθύνθηκε σαν να μιλούσε σε κάποιο λα-μπρό φοιτητή που χρειαζόταν ενθάρρυνση Ο Νίνο τού εξή-γησε ότι ζούσε χρόνια στο Μιλάνο ασχολιόταν με την οικο-νομική γεωγραφία και ότι ανήκε ndashκαι χαμογέλασεndash στην πιοάθλια κατηγορία της ακαδημαϊκής πυραμίδας δηλαδή στουςλέκτορες Μίλησε με γοητευτικό τρόπο χωρίς το κάπως μου-τρωμένο ύφος που είχε ως παιδί και μου φάνηκε ότι φορού-σε πιο ελαφριά πανοπλία από εκείνη που με είχε γοητεύσειστο λύκειο θαρρείς και είχε ξεφορτωθεί από πάνω του τα πε-ριττά βάρη για να μπορεί να κονταροχτυπιέται πιο γρήγορακαι με χάρη Πρόσεξα ανακουφισμένη πως δε φορούσε βέρα
Στο μεταξύ μερικές φίλες της Αντέλε με είχαν πλησιάσειγια να τους υπογράψω το βιβλίο πράγμα που με συγκίνη-σε ήταν η πρώτη φορά που μου συνέβαινε Δίστασα δενήθελα να χάσω από τα μάτια μου τον Νίνο ούτε στιγμή ήθε-λα όμως και να μετριάσω την εικόνα της αδέξιας κοπέλαςπου μάλλον τους είχα δώσει Τον άφησα λοιπόν με τον ηλι-
bull 30 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 30
κιωμένο καθηγητή ndashΤαρρατάνο τον έλεγανndash και υποδέχτη-κα ευγενικά τις αναγνώστριές μου Ήθελα να ξεμπερδέψωγρήγορα όμως τα αντίτυπα ήταν καινούρια μύριζαν τυπο-γραφείο απείχαν πολύ από τα χιλιοφθαρμένα δύσοσμα βι-βλία που εγώ και η Λίλα δανειζόμασταν από τη βιβλιοθήκητης γειτονιάς μας και δε μου πήγαινε να τα καταστρέψω τό-σο γρήγορα με το στιλό Επιστράτευσα την καλύτερη καλ-λιγραφία μου από την εποχή της δασκάλας Ολιβιέρο δού-λεψα πολύ τις αφιερώσεις που τους έγραψα με αποτέλεσμαοι κυρίες να περιμένουν ανυπόμονες στην ουρά Το έκαναμε την καρδιά μου να χτυπά δυνατά ρίχνοντας κλεφτές μα-τιές στον Νίνο Έτρεμα στην ιδέα ότι μπορεί να έφευγε
Δεν έφυγε Η Αντέλε είχε πλησιάσει εκείνον και τον Ταρ-ρατάνο κι ο Νίνο τής μιλούσε με σεβασμό και άνεση μαζίΘυμάμαι τότε που μιλούσε στους διαδρόμους του λυκείουμε την καθηγήτρια Γκαλιάνι και μου πήρε λίγη ώρα να πα-ντρέψω στο μυαλό μου τον αλλοτινό άριστο μαθητή με τονσημερινό νεαρό άντρα Απέρριψα όμως μεμιάς σαν μια πε-ριττή παρέκκλιση που μας έκανε όλους να υποφέρουμε τονφοιτητή της Ίσκια τον εραστή της παντρεμένης φίλης μουτο εξαφανισμένο αγόρι που κρυβόταν στο αποχωρητήριο τουκαταστήματος της πλατείας ντέι Μάρτιρι και πατέρα τουΤζεννάρο ένα παιδί που δεν είχε δει ποτέ του Το δίχως άλ-λο η επιδρομή της Λίλας στη ζωή του τον είχε αποπροσανα-τολίσει αλλά ndashτότε το θεώρησα προφανέςndash ήταν απλώς μιαπαρένθεση Όσο σφοδρή κι αν ήταν εκείνη η εμπειρία όσαβαθιά τραύματα κι αν του είχε αφήσει τώρα πια είχε τε-λειώσει Ο Νίνο είχε ξαναβρεί τον εαυτό του και χαιρόμουνγιrsquo αυτό Σκέφτηκα Πρέπει να πω στη Λίλα ότι τον είδα ότιείναι καλά Ύστερα άλλαξα γνώμη Όχι δε θα της το πω
bull 31 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 31
ΑΥΤΟΙ ΠΟΥ ΦΕΥΓΟΥΝ ΚΙ ΑΥΤΟΙ ΠΟΥ ΜΕΝΟΥΝ
CFERANTE 001-014_Educazione 001- 32417 155 PM Page 3
Σ Y Γ X P O N H Ξ E N H Λ O Γ O T E X N I A
Εκδόσεις Πατάκη ndash Ξένη λογοτεχνίαΣύγχρονη ξένη λογοτεχνία ndash 374Έλενα Φερράντε Αυτοί που φεύγουν κι αυτοί που μένουν Elena Ferrante Storia di chi fugge e di chi resta Μετάφραση Δήμητρα ΔότσηΥπεύθυνος έκδοσης Κώστας ΓιαννόπουλοςΕπιμέλεια-διορθώσεις Γιώργος ΚασαπίδηςΣελιδοποίηση Αλέξιος Δ ΜάστορηςΦιλμ-μοντάζ Μαρία Ποινιού-ΡένεσηCopyrightcopy Edizioni eo 2013Copyrightcopy για την ελληνική γλώσσα Σ Πατάκης ΑΕEΔE (Εκδόσεις Πατάκη) 2016Πρώτη έκδοση στην ιταλική γλώσσα από τις εκδόσεις Edizioni eo Ρώμη 2015Πρώτη έκδοση στην ελληνική γλώσσα από τις Εκδόσεις Πατάκη Αθήνα Απρίλιος 2017ΚΕΤ Α674 ΚΕΠ 22817ISBN 978-960-16-7249-6
ΠANAΓH TΣAΛΔAPH (ΠPΩHN ΠEIPAIΩΣ) 38 104 37 AΘHNAΤΗΛ 2103650000 2105205600 8011002665 ndash ΦAΞ 2103650069ΚΕNΤΡΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ ΕΜΜ ΜΠΕNΑΚΗ 16 106 78 ΑΘΗNΑ ΤΗΛ 2103831078ΥΠOΚATAΣTHΜΑ ΚΟΡΥΤΣΑΣ (ΤΕΡΜΑ ΠΟΝΤΟΥ ndash ΠΕΡΙΟΧΗ Βacute ΚΤΕΟ) ΤΘ 1213570 09 ΚΑΛΟΧΩΡΙ ΘΕΣΣΑΛONΙΚΗΣ ΤΗΛ 2310706354 2310706715 ndash ΦAΞ 2310706355Web site httpwwwpatakisgr bull e-mail infopatakisgr salespatakisgr
laquoΤο παρόν έργο πνευματικής ιδιοκτησίας προστατεύεται κατά τις διατάξεις της ελληνικής νο-μοθεσίας (Ν 21211993 όπως έχει τροποποιηθεί και ισχύει σήμερα) και τις διεθνείς συμβάσειςπερί πνευματικής ιδιοκτησίας Απαγορεύεται απολύτως η άνευ γραπτής άδειας του εκδότη κα-τά οποιονδήποτε τρόπο ή μέσο (ηλεκτρονικό μηχανικό ή άλλο) αντιγραφή φωτοανατύπωσηκαι εν γένει αναπαραγωγή εκμίσθωση ή δανεισμός μετάφραση διασκευή αναμετάδοση στοκοινό σε οποιαδήποτε μορφή και η εν γένει εκμετάλλευση του συνόλου ή μέρους του έργουraquo
CFERANTE 001-014_Educazione 001- 33017 1234 PM Page 4
ΕΛΕΝΑ ΦΕΡΡΑΝΤΕ
Αυτοί που φεύγουν κι αυτοί που μένουν
μ υ θ ι σ τ ό ρ η μ α
Μετάφραση από τα ιταλικάΔΗΜΗΤΡΑ ΔΟΤΣΗ
Η ΤΕΤΡΑΛΟΓ ΙΑ ΤΗΣ ΝΑΠΟΛΗΣ Β ΙΒΛ ΙΟ ΤΡ ΙΤΟ
CFERANTE 001-014_Educazione 001- 32917 502 PM Page 5
CFERANTE 001-014_Educazione 001- 32917 502 PM Page 6
ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΟΝΟΜΑΤΩΝΚΑΙ ΣΥΝΤΟΜΗ ΑΝΑΦΟΡΑ ΣΤΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ
ΤΩΝ ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΩΝ ΒΙΒΛΙΩΝ
Η οικογένεια Τσερούλλο (η οικογένεια του τσαγκάρη)Φερνάντο Τσερούλλο τσαγκάρης πατέρας της Λίλας Δεν άφησε
την κόρη του να συνεχίσει το σχολείο μετά το δημοτικόΝούντσια Τσερούλλο μητέρα της Λίλας Αν και βρίσκεται κοντά
στην κόρη της δεν έχει αρκετή επιρροή για να τη στηρίξει απέ-ναντι στον πατέρα της
Ραφαέλλα Τσερούλλο γνωστή ως Λίνα ή Λίλα Γεννήθηκε τον Αύ-γουστο του 1944 Είναι εξήντα έξι ετών όταν εξαφανίζεται απότη Νάπολη χωρίς να αφήσει ίχνη πίσω της Εξαιρετική μαθή-τρια στα δέκα της γράφει ένα διήγημα με τίτλο Η γαλάζια νε-ράιδα Εγκαταλείπει το σχολείο μετά το δημοτικό και μαθαί-νει το επάγγελμα του τσαγκάρη Παντρεύεται πολύ νέα τονΣτέφανο Καρράτσι και διαχειρίζεται με επιτυχία πρώτα τοπαντοπωλείο στην καινούρια γειτονιά και στη συνέχεια το κα-τάστημα υποδημάτων στην πλατεία ντέι Μάρτιρι Στη διάρ-κεια των διακοπών της στην Ίσκια ερωτεύεται τον Νίνο Σαρ-ρατόρε για τον οποίο εγκαταλείπει τον σύζυγό της Μετά τοναυάγιο της συμβίωσης με τον Νίνο και τη γέννηση του γιουτης Τζεννάρο η Λίλα εγκαταλείπει οριστικά τον Στέφανο ότανανακαλύπτει ότι ο άντρας της περιμένει παιδί από την Άντα
bull 7 bull
CFERANTE 001-014_Educazione 001- 32917 502 PM Page 7
Καππούτσο Μετακομίζει μαζί με τον Έντσο Σκάννο στο ΣανΤζοβάννι α Τεντούτσο και αρχίζει να εργάζεται στην αλλα-ντοποιία του Μπρούνο Σοκκάβο
Ρίνο Τσερούλλο μεγάλος αδερφός της Λίλας τσαγκάρης κι αυτόςΜαζί με τον πατέρα του Φερνάντο και χάρη στη Λίλα και στα χρή-ματα του Στέφανο Καρράτσι στήνει την υποδηματοποιία Τσε-ρούλλο Παντρεύεται την αδερφή του Στέφανο Πινούτσα Καρ-ράτσι με την οποία αποκτά έναν γιο τον Φερντινάντο ή αλλιώςΝτίνο Ο γιος της Λίλας θα πάρει το όνομά του Ρίνο
Άλλα παιδιά
Η οικογένεια Γκρέκο (η οικογένεια του θυρωρού)Έλενα Γκρέκο η επονομαζόμενη Λενούτσα ή Λενού Γεννημένη
τον Αύγουστο του 1944 είναι η συγγραφέας αυτής της μακρο-σκελούς ιστορίας που διαβάζουμε Η Έλενα αρχίζει να τη γρά-φει τη στιγμή που μαθαίνει ότι η παιδική της φίλη Λίνα Τσε-ρούλλο ndashτην οποία μόνο εκείνη αποκαλεί Λίλαndash έχει εξαφανι-στεί Μετά το δημοτικό η Έλενα συνεχίζει τις σπουδές της μεολοένα και μεγαλύτερη επιτυχία στο λύκειο οι επιδόσεις τηςκαι η εύνοια της καθηγήτριας Γκαλιάνι τη βοηθούν να ξεπερά-σει αλώβητη τη σύγκρουση που είχε με τον καθηγητής θεολο-γίας σχετικά με τον ρόλο του Αγίου Πνεύματος Έπειτα απόπαρότρυνση του Νίνο Σαρρατόρε με τον οποίο είναι κρυφάερωτευμένη από μικρό κοριτσάκι ακόμα και με την πολύτιμηβοήθεια της Λίλας θα γράψει ένα άρθρο γιrsquo αυτή την αντιπα-ράθεση το οποίο εντέλει δε θα δημοσιεύσει το περιοδικό με τοοποίο συνεργάζεται ο Νίνο Οι λαμπρές σπουδές της Έλεναςθα στεφθούν με το πτυχίο από το Πανεπιστήμιο της Πίζαςόπου γνωρίζει και αρραβωνιάζεται τον Πιέτρο Αϊρότα και μετην έκδοση ενός μυθιστορήματος στο οποίο πραγματεύεται τηζωή στη γειτονιά της και τις εφηβικές εμπειρίες που έζησε στηνΊσκια
Πέππε Τζάννι και Ελίζα τα μικρότερα αδέρφια της Έλενας
bull 8 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 001-014_Educazione 001- 32917 502 PM Page 8
Ο πατέρας θυρωρός στο δημαρχείοΗ μητέρα νοικοκυρά Το κουτσό της βήμα κατατρύχει την Έλενα
Η οικογένεια Καρράτσι (η οικογένεια του δον Ακίλλε)Δον Ακίλλε Καρράτσι ο δράκος των παραμυθιών μαυραγορίτης
τοκογλύφος ΔολοφονήθηκεΜαρία Καρράτσι σύζυγος του δον Ακίλλε μητέρα του Στέφανο
της Πινούτσα και του Αλφόνσο Εργάζεται στο παντοπωλείοτης οικογένειας
Στέφανο Καρράτσι γιος του μακαρίτη δον Ακίλλε σύζυγος τηςΛίλας Διαχειρίζεται την περιουσία που του άφησε ο πατέραςτου και με τον καιρό εξελίσσεται σε επιτυχημένο έμπορο χά-ρη στα δύο προσοδοφόρα παντοπωλεία και στο κατάστημαυποδημάτων στην πλατεία ντέι Μάρτιρι που ανοίγει μαζί μετους αδερφούς Σολάρα Ανικανοποίητος από τον θυελλώδη γά-μο του με τη Λίλα συνάπτει σχέση με την Άντα Καππούτσο μετην οποία στη συνέχεια συζεί όταν εκείνη μένει έγκυος και ηΛίλα μετακομίζει στο Σαν Τζοβάννι α Τεντούτσο
Πινούτσα κόρη του δον Ακίλλε Αρχικά εργάζεται στο παντοπω-λείο της οικογένειας και στη συνέχεια στο κατάστημα υποδη-μάτων Παντρεύεται τον αδερφό της Λίλας τον Ρίνο με τονοποίο αποκτά έναν γιο τον Φερντινάντο ή αλλιώς Ντίνο
Αλφόνσο γιος του δον Ακίλλε Συμμαθητής της Έλενας Είναι αρ-ραβωνιασμένος με τη Μαρίζα Σαρρατόρε και αναλαμβάνει τοκατάστημα υποδημάτων της πλατείας ντέι Μάρτιρι
Η οικογένεια Πελούζο (η οικογένεια του μαραγκού)Αλφρέντο Πελούζο μαραγκός Κομμουνιστής Κατηγορήθηκε ότι
σκότωσε τον δον Ακίλλε καταδικάστηκε φυλακίστηκε και πέ-θανε στη φυλακή
Τζουζεππίνα Πελούζo σύζυγος του Αλφρέντο Εργάτρια στo κα-πνεργοστάσιο έχει αφιερώσει τη ζωή της στα παιδιά της καιστον έγκλειστο σύζυγό της Μετά τον θάνατό του αυτοκτονεί
bull 9 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 001-014_Educazione 001- 32417 155 PM Page 9
Πασκουάλε Πελούζo πρωτότοκος γιος του Αλφρέντο και τηςΤζουζεππίνα οικοδόμος στρατευμένος κομμουνιστής Ήταν οπρώτος που αντιλήφθηκε την ομορφιά της Λίλας και της εξο-μολογήθηκε τον έρωτά του Μισεί τους Σολάρα Είχε δεσμό μετην Άντα Καππούτσο
Καρμέλα Πελούζο θέλει να την αποκαλούν Κάρμεν Αδερφή τουΠασκουάλε πωλήτρια σε υφασματάδικο και στη συνέχειαέπειτα από παρέμβαση της Λίλας υπάλληλος στο καινούριοπαντοπωλείο του Στέφανο Είχε μακροχρόνιο δεσμό με τονΈντσο Σκάννο όμως εκείνος την εγκαταλείπει χωρίς να της δώ-σει καμία εξήγηση μετά το τέλος της στρατιωτικής του θη-τείας Στη συνέχεια αρραβωνιάζεται τον ιδιοκτήτη του βενζι-νάδικου στον κεντρικό δρόμο
Άλλα παιδιά
Η οικογένεια Καππούτσο (η οικογένεια της τρελής χήρας)Μελίνα συγγενής της Νούντσια Τσερούλλο χήρα Καθαρίζει τις
σκάλες στις πολυκατοικίες της παλιάς γειτονιάς Υπήρξε ερω-μένη του Ντονάτο Σαρρατόρε πατέρα του Νίνο Οι Σαρρατό-ρε μετακόμισαν από τη γειτονιά εξαιτίας αυτής της σχέσης καιέκτοτε η Μελίνα σχεδόν έχασε τα λογικά της
Ο σύζυγος της Μελίνας ξεφόρτωνε τελάρα στη λαχαναγορά καιπέθανε κάτω από αδιευκρίνιστες συνθήκες
Άντα Καππούτσο κόρη της Μελίνας Μικρή βοηθούσε τη μητέρατης να καθαρίζει σκάλες Χάρη στη Λίλα θα προσληφθεί ωςπωλήτρια στο παντοπωλείο της παλιάς γειτονιάς Είχε μακρο-χρόνιο δεσμό με τον Πασκουάλε Πελούζο και στη συνέχεια γί-νεται ερωμένη του Στέφανο Καρράτσι Όταν μένει έγκυος πη-γαίνει να ζήσει μαζί του Από τη σχέση τους γεννιέται ένα κο-ριτσάκι η Μαρία
Αντόνιο Καππούτσο αδερφός της Άντας μηχανικός αυτοκινήτωνΕίχε δεσμό με την Έλενα και ζηλεύει θανάσιμα τον Νίνο Σαρ-ρατόρε Ανησυχεί πολύ με την προοπτική της στρατιωτικής θη-
bull 10 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 001-014_Educazione 001- 32417 155 PM Page 10
τείας μα όταν η Έλενα απευθύνεται στους αδερφούς Σολάραπροκειμένου να πάρει απαλλαγή εκείνος νιώθει βαθιά ταπει-νωμένος και βάζει τέλος στη σχέση τους Κατά τη διάρκεια τουστρατιωτικού του παθαίνει έναν σοβαρό νευρικό κλονισμό καιαπολύεται νωρίτεραmiddot μόλις επιστρέφει στη γειτονιά η φτώχειατον αναγκάζει να μπει στην υπηρεσία του Μικέλε Σολάρα οοποίος κάποια στιγμή τον στέλνει στη Γερμανία για μια μα-κρόχρονη μυστηριώδη δουλειά
Άλλα παιδιά
Η οικογένεια Σαρρατόρε (η οικογένεια του σιδηροδρομικούυπαλλήλου-ποιητή)
Ντονάτο Σαρρατόρε σιδηροδρομικός υπάλληλος ποιητής δημο-σιογράφος Μεγάλος γυναικάς υπήρξε εραστής της ΜελίναςΚαππούτσο Όταν η Έλενα πηγαίνει διακοπές στην Ίσκια φι-λοξενούμενη στο ίδιο σπίτι όπου παραθερίζουν και οι Σαρρα-τόρε αναγκάζεται να φύγει άρον άρον από το νησί για να γλι-τώσει από τις σεξουαλικές παρενοχλήσεις του Ντονάτο Τοεπόμενο καλοκαίρι όμως η Έλενα έρμαιο του πόνου της λόγωτης σχέσης του Νίνο με τη Λίλα ενδίδει Για να ξορκίσει αυτήτην υποτιμητική εμπειρία η Έλενα την εξιστορεί στο βιβλίο τηςτο οποίο στη συνέχεια εκδίδεται
Λίντια Σαρρατόρε σύζυγος του ΝτονάτοΝίνο Σαρρατόρε το μεγαλύτερο από τα πέντε παιδιά του Ντο-
νάτο και της Λίντιας Απεχθάνεται τον πατέρα του Υπήρξεεξαιρετικός μαθητής και διατηρεί μακροχρόνιο παράνομο δε-σμό με τη Λίλα ο οποίος καταλήγει σε μια σύντομη συμβίωσηόταν εκείνη μένει έγκυος
Μαρίζα Σαρρατόρε αδερφή του Νίνο Είναι αρραβωνιασμένη μετον Αλφόνσο Καρράτσι
Πίνο Κλέλια και Τσίρο Σαρρατόρε τα μικρότερα παιδιά τουΝτονάτο και της Λίντιας
bull 11 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 001-014_Educazione 001- 32417 155 PM Page 11
Η οικογένεια Σκάννο (η οικογένεια του μανάβη)Νικόλα Σκάννο μανάβης πέθανε από πνευμονίαΑσσούντα Σκάννο σύζυγος του Νικόλα πέθανε από καρκίνοΈντσο Σκάννο γιος του Νικόλα και της Ασσούντα μανάβης κι αυ-
τός Η Λίλα τον συμπαθεί από τότε που ήταν παιδιά Ο Έντσοήταν για χρόνια αρραβωνιασμένος με την Κάρμεν Πελούζο τηνοποία όμως εγκαταλείπει εντελώς ανεξήγητα όταν τελειώνειτη στρατιωτική του θητεία Φαντάρος ακόμα αφοσιώνεται στημελέτη και παίρνει δίπλωμα μηχανικού Όταν η Λίλα αποφα-σίζει να εγκαταλείψει οριστικά τον Στέφανο αναλαμβάνει εκεί-νη και τον γιο της Τζεννάρο και πηγαίνουν να ζήσουν όλοι μα-ζί στο Σαν Τζοβάννι α Τεντούτσο
Άλλα παιδιά
Η οικογένεια Σολάρα (η οικογένεια του ιδιοκτήτη του ομώνυ-μου καφέndashζαχαροπλαστείου)
Σίλβιο Σολάρα ιδιοκτήτης του καφέ-ζαχαροπλαστείου βασιλο-φασίστας μέλος της Καμόρρα έχει αναλάβει τις παράνομεςδοσοληψίες στη γειτονιά Έφερε αντιρρήσεις για την ίδρυση τουυποδηματοποιείου Τσερούλλο
Μανουέλα Σολάρα σύζυγος του Σίλβιο τοκογλύφος Το κόκκινοτεφτέρι της είναι ο φόβος και ο τρόμος της γειτονιάς
Μαρτσέλλο και Μικέλε Σολάρα γιοι του Σίλβιο και της Μανουέ-λας Νταήδες δεσποτικοί αλλά παρrsquo όλα αυτά τους αγαπάνετα κορίτσια της γειτονιάς εκτός φυσικά από τη Λίλα Ο Μαρ-τσέλλο ερωτεύεται τη Λίλα αλλά εκείνη τον απορρίπτει Ο Μι-κέλε κατά τι μικρότερος από τον Μαρτσέλλο είναι πιο ψυχρόςπιο έξυπνος πιο βίαιος Είναι αρραβωνιασμένος με την Τζι-λιόλα την κόρη του ζαχαροπλάστη αλλά με τον καιρό αποκτάμια νοσηρή εμμονή με τη Λίλα
bull 12 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 001-014_Educazione 001- 32417 155 PM Page 12
Η οικογένεια Σπανιουόλο (η οικογένεια του ζαχαροπλάστη)Ο κύριος Σπανιουόλο ζαχαροπλάστης στο καφέ-ζαχαροπλαστείο
ΣολάραΡόζα Σπανιουόλο σύζυγος του ζαχαροπλάστηΤζιλιόλα Σπανιουόλο κόρη του ζαχαροπλάστη αρραβωνιαστικιά
του Μικέλε ΣολάραΆλλα παιδιά
Η οικογένεια ΑϊρόταΓκουίντο Αϊρότα καθηγητής ελληνικής λογοτεχνίαςΑντέλε η σύζυγός του Συνεργάζεται με τον εκδοτικό οίκο του Μι-
λάνου που θα εκδώσει το μυθιστόρημα της ΈλεναςΜαριαρόζα Αϊρότα πρωτότοκη κόρη καθηγήτρια Ιστορίας της
Τέχνης στο ΜιλάνοΠιέτρο Αϊρότα συμφοιτητής της Έλενας και αρραβωνιαστικός της
προορίζεται για μια λαμπρή πανεπιστημιακή καριέρα
Οι εκπαιδευτικοίΦερράρο δάσκαλος και βιβλιοθηκάριος Όταν η Λίλα και η Έλε-
να ήταν μικρές βράβευσε και τις δύο καθότι συστηματικές ανα-γνώστριες
Ολιβιέρο δασκάλα Η πρώτη που αντιλήφθηκε τις ικανότητες τηςΛίλας και της Έλενας Στα δέκα της η Λίλα έγραψε ένα σύ-ντομο διήγημα με τίτλο Η γαλάζια νεράιδα που άρεσε πολύστην Έλενα κι εκείνη με τη σειρά της το έδωσε στην Ολιβιέρονα το διαβάσει Η δασκάλα όμως θυμωμένη που οι γονείς τηςΛίλας αποφάσισαν να μη στείλουν την κόρη τους στο γυμνά-σιο δεν εξέφερε ποτέ άποψη για το διήγημα αυτό Σταμάτησεμάλιστα να ασχολείται με τη Λίλα και επικεντρώθηκε μόνοστην Έλενα και στην πορεία της Πεθαίνει ύστερα από μακρό-χρονη ασθένεια λίγες μέρες μετά την αποφοίτηση της Έλενας
Τζεράτσε καθηγητής λυκείου
bull 13 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 001-014_Educazione 001- 32417 155 PM Page 13
Γκαλιάνι καθηγήτρια λυκείου Καλλιεργημένη εκπαιδευτικός κομ-μουνίστρια Μαγεύεται μεμιάς από την ευφυΐα της Έλενας Τηςδανείζει βιβλία την προστατεύει στη διαμάχη της με τον θεο-λόγο και την καλεί στο σπίτι της σε μια γιορτή των παιδιών τηςΟι σχέσεις τους ψυχραίνονται όταν ο Νίνο εγκαταλείπει τη Νά-ντια παρασυρμένος από το πάθος του για τη Λίλα
Άλλα πρόσωπαΤζίνο ο γιος του φαρμακοποιού Το πρώτο αγόρι της ΈλεναςΝέλλα Ινκάρντο ξαδέρφη της δασκάλας Ολιβιέρο Μένει στο
Μπαράνο στη νήσο Ίσκια και τα καλοκαίρια νοικιάζει μερικάδωμάτια του σπιτιού της στην οικογένεια Σαρρατόρε Μια χρο-νιά φιλοξένησε την Έλενα που παραθέριζε εκεί
Αρμάντο φοιτητής ιατρικής γιος της καθηγήτριας ΓκαλιάνιΝάντια μαθήτρια κόρη της καθηγήτριας Γκαλιάνι και το κορίτσι
του Νίνο ο οποίος την εγκαταλείπει με ένα γράμμα που τηςστέλνει από την Ίσκια όταν ερωτεύεται τη Λίλα
Μπρούνο Σοκκάβο φίλος του Νίνο Σαρρατόρε και γιος ενός πλού-σιου βιομήχανου από το Σαν Τζοβάννι α Τεντούτσο της Νάπο-λης Προσφέρει δουλειά στη Λίλα στην αλλαντοποιία της οικο-γένειάς του
Φράνκο Μάρι φοιτητής Το αγόρι της Έλενας τα πρώτα χρόνιατου πανεπιστημίου
bull 14 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 001-014_Educazione 001- 32417 155 PM Page 14
Ενδιάμεσα χρόνια
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 15
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 16
1
ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΦΟΡΑ που είδα τη Λίλα ήταν πριν από πέντε χρό-νια τον χειμώνα του 2005 Περπατούσαμε νωρίς το πρωίστον κεντρικό δρόμο και όπως συνέβαινε πλέον από χρόνιααισθανόμασταν άβολα Θυμάμαι ότι μιλούσα μόνο εγώ εκεί-νη σιγοτραγουδούσε χαιρετούσε κόσμο που ούτε καν τηςαπαντούσε και τις σπάνιες φορές που με διέκοπτε άρθρω-νε μόνο κάτι επιφωνήματα χωρίς καμία προφανή σύνδεσημε όσα έλεγα Με το πέρασμα του χρόνου είχαν συμβεί διά-φορα δυσάρεστα γεγονότα ορισμένα μάλιστα φρικτά καιγια να ξαναβρούμε τον δρόμο της αλλοτινής μας εμπιστο-σύνης θα έπρεπε να εξομολογηθούμε η μία στην άλλη κρυ-φές μας σκέψεις μόνο που εγώ δεν είχα τη δύναμη να βρωτα κατάλληλα λόγια κι εκείνη που μάλλον είχε τη δύναμηδεν είχε τη διάθεση δεν έβλεπε τον λόγο
Την αγαπούσα όμως πολύ κι όποτε ερχόμουν στη Νά-πολη προσπαθούσα πάντοτε να τη βλέπω παρότι οφείλωνα ομολογήσω τη φοβόμουν κάπως Είχε αλλάξει πολύ Τώ-ρα πια τα σημάδια των γηρατειών ήταν εμφανή πάνω μαςμα ενώ εγώ πάλευα με την τάση μου να παίρνω βάρος εκεί-νη ήταν διαρκώς πετσί και κόκαλο Είχε κοντά μαλλιά που
bull 17 bull
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 17
τα έκοβε μόνη της κατάλευκα όχι από επιλογή αλλά απόαμέλεια Το βαθιά ρυτιδιασμένο της πρόσωπο θύμιζε όλοκαι περισσότερο εκείνο του πατέρα της Την έπιανε νευρι-κό γέλιο σχεδόν σαν στρίγκλισμα και μιλούσε φωναχτάΧειρονομούσε διαρκώς δίνοντας στις κινήσεις της μια τόσοάγρια αποφασιστικότητα που έμοιαζε λες και ήθελε να κό-ψει στα δύο τα κτίρια τον δρόμο τους περαστικούς εμένα
Βρισκόμασταν στο ύψος του δημοτικού σχολείου ότανένας άγνωστός μου νεαρός μάς προσπέρασε αλαφιασμένοςκαι της φώναξε ότι σε μια πρασιά δίπλα στην εκκλησία εί-χε βρεθεί το πτώμα μιας γυναίκας Σπεύσαμε αμέσως στοπάρκο και η Λίλα με παρέσυρε στο πηγαδάκι των περίερ-γων ανοίγοντας δρόμο φουριόζα Η γυναίκα ήταν πεσμένηστο πλάι εξαιρετικά χοντρή και φορούσε ένα σκούρο πρά-σινο παλαιικό αδιάβροχο Η Λίλα την αναγνώρισε αμέσωςεγώ όχι ήταν η παιδική μας φίλη η Τζιλιόλα Σπανιουόλο ηπρώην σύζυγος του Μικέλε Σολάρα
Είχα δεκαετίες να τη δω Το όμορφο πρόσωπό της είχεαλλοιωθεί οι αστράγαλοί της είχαν γίνει τεράστιοι Τα μαλ-λιά της κάποτε καστανά τώρα είχαν το κόκκινο της φωτιάςμακριά όπως τα είχε από μικρή αλλά αραιά λυμένα πάνωστο ανασκαλεμένο χώμα Μονάχα στο ένα πόδι φορούσε έναπαπούτσι με χαμηλό τακούνι χιλιοφθαρμένοmiddot το άλλο ήτανμέσα σε μια γκρίζα μάλλινη κάλτσα τρυπημένη στο μεγάλοδάχτυλο το άλλο παπούτσι ήταν πεταμένο κάνα μέτρο πιοκει λες και το είχε βγάλει κλοτσώντας από πόνο ή φόβο Ξέ-σπασα σε κλάματα Η Λίλα με κοίταξε ενοχλημένη
Καθισμένες σrsquo ένα παγκάκι λίγο πιο κει περιμέναμε σιω-πηλές να πάρουν την Τζιλιόλα Για την ώρα κανείς δεν ήξε-ρε τι της είχε συμβεί πώς είχε πεθάνει Πήγαμε στο σπίτι
bull 18 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 18
της Λίλας το παλιό μικρό πατρικό της διαμέρισμα όπου ζού-σε τώρα με τον γιο της τον Ρίνο Μιλήσαμε για τη φίλη μαςμου είπε άσχημα πράγματα για τη ζωή που έκανε τις απαι-τήσεις της τη δολιότητά της Τώρα όμως εγώ ήμουν εκείνηπου δεν μπορούσε να ακούσειmiddot σκεφτόμουν εκείνο το πρό-σωπο πλαγιασμένο στο χώμα τα αραιά μακριά της μαλλιάτις ασπριδερές κηλίδες στο κρανίο της Πόσες γυναίκες μετις οποίες είχαμε μεγαλώσει μαζί είχαν φύγει από τη ζωήείχαν εξαφανιστεί από προσώπου γης επειδή αρρώστησανεπειδή το νευρικό τους σύστημα δεν άντεξε το σμυριδόπα-νο των μαρτυρίων επειδή είχε χυθεί το ίδιο τους το αίμαΜείναμε για λίγο στην κουζίνα απαθείς καμία από τις δύοδεν έλεγε να μαζέψει το τραπέζι κι ύστερα ξαναβγήκαμε
Ο ήλιος της όμορφης χειμωνιάτικης μέρας χάριζε μια γα-λήνια μορφή στα πράγματα Η παλιά γειτονιά σε αντίθεσημrsquo εμάς είχε μείνει ίδια κι απαράλλαχτη Αντιστέκονταν ακό-μα τα γκρίζα χαμηλά σπίτια η αυλή των παιχνιδιών μας οκεντρικός δρόμος τα μαύρα στόματα του τούνελ και η βίαΤο γύρω τοπίο όμως είχε αλλάξει Η πρασινωπή έκτασηστους βάλτους δεν υπήρχε πια η παλιά κονσερβοποιία είχεεξαφανιστεί Στη θέση τους υπήρχαν οι λάμψεις των γυάλι-νων ουρανοξυστών αλλοτινά σημάδια ενός λαμπρού μέλλο-ντος στο οποίο κανείς δεν πίστεψε ποτέ Με το πέρασμα τουχρόνου είχα καταγράψει όλες τις αλλαγές κάποιες φορές μεπεριέργεια αν και πιο συχνά αφηρημένα Όταν ήμουν μικρήφανταζόμουν πως μακριά από τη γειτονιά μας η Νάποληέκρυβε θαυμαστά πράγματα Για παράδειγμα πριν από δε-καετίες είχα εντυπωσιαστεί από τον ουρανοξύστη του κε-ντρικού σταθμού από το πώς έχτιζαν όροφο τον όροφο εκεί-νο τον σκελετό μιας οικοδομής που τότε μας φαινόταν πα-
bull 19 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 19
νύψηλη πλάι στον μεγαλειώδη σιδηροδρομικό σταθμό Πό-σο σάστιζα όταν περνούσα από την πλατεία Γκαριμπάλντικοίτα πόσο ψηλός είναι έλεγα στη Λίλα στην Κάρμεν στονΠασκουάλε στην Άντα στον Αντόνιο σε όλους τους φίλουςεκείνης της εποχής με τους οποίους πήγαινα στη θάλασσακοντά στις πλούσιες γειτονιές Εκεί πάνω σκεφτόμουν κα-τοικούν οι άγγελοι και ατενίζουν όλη την πόλη Πόσο θα μουάρεσε να σκαρφαλώσω να φτάσω ως την κορυφή Ήταν ο δι-κός μας ουρανοξύστης παρότι βρισκόταν μακριά από τη γει-τονιά μας και τον βλέπαμε να μεγαλώνει μέρα με τη μέραΟι εργασίες όμως σταμάτησαν Όταν επέστρεφα στο σπίτιμου από την Πίζα ο ουρανοξύστης του σταθμού για μένα δενήταν πια σύμβολο μιας κοινωνίας που ανανεωνόταν μα έναακόμα μνημείο αναποτελεσματικότητας
Εκείνη την περίοδο είχα πειστεί πως δεν υπήρχε μεγάληδιαφορά μεταξύ της γειτονιάς μου και της Νάποληςmiddot οι κα-κουχίες γλιστρούσαν από τη μία στην άλλη αδιάκοπα Κά-θε φορά που επέστρεφα έβρισκα μια άνευρη πόλη που δενάντεχε τις εναλλαγές των εποχών τη ζέστη το κρύο κυρίωςτις καταιγίδες Μια φορά πλημμύρισε ο σταθμός της πλα-τείας Γκαριμπάλντι την άλλη γκρεμίστηκε η στοά μπροστάαπό το μουσείο και μία άλλη φορά έγιναν κατολισθήσεις κό-πηκε το ρεύμα και δεν έλεγαν να το ξανασυνδέσουν Στομυαλό μου έβλεπα σκοτεινούς δρόμους όπου ελλόχευαν κίν-δυνοι αυτοκίνητα να κυκλοφορούν όλο και πιο άναρχα ξε-χαρβαλωμένα λιθόστρωτα μεγάλες λακκούβες Οι βουλω-μένοι βόθροι ανάβλυζαν πλημμύριζαν Υδάτινες λάβες μεβοθρολύματα σκουπίδια και μικρόβια χύνονταν στη θάλασ-σα από τους λόφους κατακλυσμένους από καινούριες σα-θρές οικοδομές ή διάβρωναν τον από κάτω κόσμο Οι άν-
bull 20 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 20
θρωποι πέθαιναν από αμέλεια από διαφθορά από κατα-πίεση και όμως σε κάθε εκλογική αναμέτρηση έδιναν την εν-θουσιώδη τους συναίνεση στους πολιτικούς που τους έκα-ναν τον βίο αβίωτο Μόλις κατέβαινα από το τρένο κυκλο-φορούσα επιφυλακτική στα μέρη όπου είχα γεννηθεί φρο-ντίζοντας να μιλάω πάντα στα ναπολιτάνικα σαν να διαλα-λούσα είμαι δική σας μη μου κάνετε κακό
Αφότου αποφοίτησα αφότου έγραψα πυρετωδώς έναδιήγημα το οποίο εντελώς απρόσμενα μέσα σε λίγους μή-νες έγινε βιβλίο ο κόσμος από τον οποίο προερχόμουν φά-νταζε ακόμη χειρότερος στα μάτια μου Ενώ στην Πίζα καιστο Μιλάνο ένιωθα όμορφα μερικές φορές μάλιστα ίσως κιευτυχισμένη όποτε επέστρεφα στην πόλη μου φοβόμουνπως κάποιο απρόοπτο θα με εμπόδιζε να της ξεφύγω πωςθα αναγκαζόμουν να στερηθώ ότι είχα κατακτήσει Δε θαμπορούσα να ξαναδώ τον Πιέτρο τον οποίο πολύ σύντομαθα παντρευόμουνmiddot θα έκλειναν για μένα οι πόρτες των πε-ριποιημένων γραφείων του εκδοτικού οίκουmiddot θα ήταν αδύ-νατον πλέον να χαρώ την αβρότητα της Αντέλε της μέλλου-σας πεθεράς μου μιας μητέρας που ποτέ δε γνώρισα στοπρόσωπο της δικής μου Από παλιά κιόλας η πόλη μου μουφαινόταν ασφυκτικά γεμάτη ένας όχλος που απλωνόταναπό την πλατεία Γκαριμπάλντι ως τη Φορτσέλλα την Ντου-κέσκα τη Λαβινάιο τη Ρεττιφίλο Στα τέλη του Εξήντα εί-χα την αίσθηση ότι το πλήθος είχε αυξηθεί και ότι η έλλειψηανεκτικότητας η επιθετικότητα άπλωναν ανεξέλεγκτα ταπλοκάμια της Ένα πρωί έφτασα στην οδό Μετζοκαννόνεεκεί όπου πριν από μερικά χρόνια δούλευα πωλήτρια σrsquo έναβιβλιοπωλείο Πήγα από περιέργεια να ξαναδώ το μέροςόπου κάποτε έβγαζα το ψωμί μου κυρίως όμως για να ρίξω
bull 21 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 21
μια ματιά στο πανεπιστήμιο που δεν είχα δει ποτέ από κο-ντά Ήθελα να το συγκρίνω μrsquo εκείνο της Πίζας τη Σκουό-λα Νορμάλε ευχόμουν μάλιστα να συναντήσω τα παιδιά τηςκαθηγήτριας Γκαλιάνι ndashτον Αρμάντο και τη Νάντιαndash και νακαμαρώσω για όσα είχα καταφέρει Όμως ο δρόμος οι πα-νεπιστημιακοί χώροι μού προκαλούσαν εκνευρισμόmiddot ήτανκατάμεστοι από φοιτητές της Νάπολης της επαρχίας καιόλου του Νότου νέους καλοντυμένους φασαριόζους γεμά-τους αυτοπεποίθηση και παιδιά με άξεστους τρόπους καισυνάμα δουλική συμπεριφορά Στριμώχνονταν στις εισό-δους μέσα στις αίθουσες μπροστά από τις κοσμοπλημμυ-ρισμένες γραμματείες καβγαδίζοντας συχνά πυκνά Εντε-λώς ξαφνικά τρεις τέσσερις πιάστηκαν στα χέρια λίγα μέ-τρα μακριά μου λες και αρκούσε να αντικρίσει ο ένας τονάλλο για να ξεσπάσουν σε βρισιές και γρονθοκοπήματα ένααντρικό μένος που ούρλιαζε τη λύσσα του για αίμα σε μιαδιάλεκτο που ακόμη κι εγώ η ίδια μετά βίας καταλάβαιναΈφυγα κακήν κακώς λες και κάτι απειλητικό με είχε αγγί-ξει σrsquo ένα μέρος που το θεωρούσα ασφαλές κατοικημένο μο-νάχα από καλοπροαίρετες προθέσεις
Με λίγα λόγια είχα την αίσθηση πως τα πράγματα χει-ροτέρευαν χρόνο με τον χρόνο Εκείνη τη βροχερή εποχή ηπόλη για μία ακόμη φορά ράγισε ένα ολόκληρο κτίριο έγει-ρε στο πλάι σαν άνθρωπος που ακουμπά στο σαρακοφα-γωμένο μπράτσο μια παλιάς πολυθρόνας και το μπράτσουποχωρεί Νεκροί τραυματίες Και φωνές ξύλο καπνογό-να Ήταν λες και μες στα σπλάχνα της η πόλη επώαζε έναμένος που δεν μπορούσε να αναδυθεί κι έτσι την κατέτρω-γε ή έσκαγε σε επιφανειακές φλύκταινες γεμάτες δηλητή-ριο εναντίον όλων παιδιών ενηλίκων ηλικιωμένων ανθρώ-
bull 22 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 22
πων από άλλες πόλεις Αμερικάνων του ΝΑΤΟ τουριστών κά-θε εθνικότητας των ίδιων των Ναπολιτάνων Πώς να αντέ-ξεις σε αυτό τον τόπο της ασυδοσίας και του κινδύνου στηνπεριφέρεια στο κέντρο στους λόφους κάτω από τον Βε-ζούβιο Πόσο άσχημη εντύπωση μου έκανε το Σαν Τζοβάννια Τεντούτσο το ταξίδι μου μέχρι να φτάσω σrsquo αυτή τη συ-νοικία Πόσο άσχημη εντύπωση μου έκανε το εργοστάσιοόπου δούλευε η Λίλα αλλά και η ίδια η Λίλα με τον μικρότης γιο η Λίλα η οποία ζούσε σrsquo ένα άθλιο κτίριο μαζί με τονΈντσο αν και δεν κοιμούνταν μαζί Μου είπε ότι εκείνοςήθελε να σπουδάσει ηλεκτρονικούς υπολογιστές κι ότι εκεί-νη προσπαθούσε να τον βοηθήσει Μου είχε εντυπωθεί η φω-νή της που προσπαθούσε να διαγράψει το Σαν Τζοβάννι τασαλάμια τη δυσωδία του εργοστασίου την κατάστασή τηςπροφέροντας με προσποιητή αυθεντία ονόματα όπως Κέ-ντρο Κυβερνητικής του Πανεπιστημίου του Μιλάνου Σοβιε-τικό Κέντρο για την εφαρμογή των υπολογιστών στις κοι-νωνικές επιστήμες Ήθελε να με κάνει να πιστέψω ότι σύ-ντομα ένα παρόμοιο κέντρο θα γεννιόταν και στη ΝάποληΣκέφτηκα Πιθανότατα στο Μιλάνο σίγουρα στη ΣοβιετικήΈνωση όχι όμως εδώ εδώ δεν είναι παρά μια τρέλα του ανε-ξέλεγκτου μυαλού σου στην οποία παρασύρεις και τονάμοιρο τον αφοσιωμένο Έντσο Καλύτερα να φεύγαμε Νατο βάζαμε στα πόδια μια για πάντα μακριά από τη ζωή πουζούσαμε αφότου ήρθαμε στον κόσμο Να μείνουμε σε σω-στά οργανωμένες πόλεις όπου πράγματι όλα ήταν πιθανάΕγώ όντως είχα δραπετεύσει Μόνο και μόνο για να ανακα-λύψω όμως τις δεκαετίες που θα ακολουθούσαν ότι είχακάνει λάθος ότι ήταν μια αλυσίδα με ολοένα και πιο μεγά-λους κρίκους η γειτονιά παρέπεμπε στην πόλη η πόλη στην
bull 23 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 23
Ιταλία η Ιταλία στην Ευρώπη η Ευρώπη σε ολόκληρο τονπλανήτη Ακόμη και σήμερα έχω την ίδια άποψη δεν είναιάρρωστη η γειτονιά μας ούτε και η Νάπολη άρρωστη είναιη υδρόγειος σφαίρα άρρωστο είναι το σύμπαν ή τα σύμπα-ντα Και το πόσο επιδέξιοι είμαστε εξαρτάται απrsquo το ανκρύβουμε από τους άλλους μα και απrsquo τον ίδιο μας τον εαυ-τό την αληθινή κατάσταση των πραγμάτων
Μίλησα γιrsquo αυτό στη Λίλα εκείνο το μεσημέρι τον χει-μώνα του 2005 με έμφαση σαν να ήθελα να επανορθώσωΉθελα να της αναγνωρίσω ότι είχε καταλάβει τα πάντα απόπαιδί χωρίς ποτέ να μετακινηθεί από τη Νάπολη Μα ντρά-πηκα σχεδόν αμέσως ένιωσα στα λόγια μου την οργισμένηαπαισιοδοξία κάποιου που γερνά το ύφος που ndashτο ήξεραndashεκείνη απεχθανόταν Και πράγματι αποκάλυψε τα γερα-σμένα της δόντια με ένα χαμόγελο σαν νευρική γκριμάτσακαι μου είπε
laquoΠαριστάνεις την έξυπνη με βομβαρδίζεις με αποφθέγ-ματα Τι θες να κάνεις Θες να γράψεις για μας Θες να γρά-ψεις για μέναraquo
laquoΌχιraquolaquoΠες την αλήθειαraquolaquoΘα ήταν πολύ περίπλοκοraquolaquoΤο σκέφτηκες όμως το σκέφτεσαι ακόμαraquolaquoΛίγο ναιraquolaquoΠρέπει να μrsquo αφήσεις στην ησυχία μου Λενού Όλους
μας πρέπει να μας αφήσεις στην ησυχία μας Εμείς πρέπεινα εξαφανιστούμε δεν αξίζουμε τίποτα ούτε η Τζιλιόλα ού-τε εγώ κανείςraquo
laquoΔεν είναι αλήθειαraquoΈκανε μια γκριμάτσα δυσαρέσκειας και με περιεργά-
bull 24 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 24
στηκε με τις κόρες των ματιών της που ίσα ίσα φαίνοντανμε χείλη μισόκλειστα
laquoΕντάξειraquo είπε laquoγράψε αν το θες στrsquo αλήθεια γράψε γιατην Τζιλιόλα για όποιον σου κατέβει Όχι όμως για μέναμην τολμήσεις θέλω να μου το υποσχεθείςraquo
laquoΔε θα γράψω για κανέναν ούτε για σέναraquolaquoΠρόσεχε γιατί θα σε παρακολουθώraquolaquoΑ ναιraquolaquoΘα rsquoρθω να ψάξω στον υπολογιστή σου θα διαβάσω τα
αρχεία και θα τα σβήσωraquolaquoΝαι καλάraquolaquoΓιατί νομίζεις ότι δεν είμαι ικανήraquolaquoΞέρω πολύ καλά ότι είσαι Γνωρίζω όμως να φυλάγο-
μαιraquoΓέλασε με τον παλιό της γνωστό τρόποlaquoΑπό μένα όχιraquo
2
Δεν ξέχασα ποτέ αυτές τις τρεις λέξεις ήταν το τελευταίοπράγμα που μου είπε από μένα όχι Εδώ κι εβδομάδεςπλέον γράφω πυρετωδώς δίχως να χάνω χρόνο ξανακοι-τάζοντας το κείμενό μου Εάν η Λίλα είναι ακόμη ζωντανήndashφαντάζομαι καθώς πίνω τον καφέ μου και κοιτάζω τον Πά-δο που παφλάζει πάνω στους πυλώνες της γέφυρας Πριγκί-πισσα Ισαβέλλαndash δε θα αντέξει θα έρθει να ψάξει τον υπο-λογιστή μου θα διαβάσει κι έτσι στρυφνή γριά που είναιθα εκνευριστεί που αθέτησα την υπόσχεσή μου θα θέλει ναχώσει τη μύτη της θα διορθώσει θα προσθέσει θα ξεχάσει
bull 25 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 25
τη μανία της να εξαϋλωθεί Ύστερα ξεπλένω το φλιτζάνιμου πλησιάζω στο γραφείο ξαναρχίζω να γράφω ξεκινώ-ντας από κείνη την παγωμένη άνοιξη στο Μιλάνο ένα βρά-δυ πριν από σαράντα χρόνια και βάλε σrsquo εκείνο το βιβλιο-πωλείο τότε που ο άντρας με τα χοντρά γυαλιά μίλησε μεσαρκασμό για μένα και για το βιβλίο μου μπροστά σε όλουςκι εγώ του απάντησα κάπως συγκεχυμένα τρέμοντας Ώσπουξαφνικά σηκώθηκε ο Νίνο Σαρρατόρε αγνώριστος σχεδόνμε το ατημέλητο κατάμαυρο μούσι του και επιτέθηκε μεσφοδρότητα στον άνθρωπο που τα είχε βάλει μαζί μου Απόκείνη τη στιγμή ολάκερος ο εαυτός μου βάλθηκε να φωνά-ζει σιωπηρά το όνομά του ndashπόσος καιρός ήταν που είχα νατον δω τέσσερα ή πέντε χρόνιαndash και παρότι είχα παγώσειαπό την ένταση ένιωσα να φουντώνω
Μόλις ο Νίνο ολοκλήρωσε την παρέμβασή του ο άντρας μεμια ευγενική κίνηση ζήτησε την άδεια να απαντήσει Προφα-νώς ένιωθε πως είχε προσβληθεί όμως ήμουν τόσο ταραγμέ-νη από τα έντονα συναισθήματά μου ώστε δεν κατάλαβα αμέ-σως το γιατί Είχα ασφαλώς αντιληφθεί ότι ο Νίνο με την πα-ρέμβασή του είχε μεταφέρει την περί λογοτεχνίας συζήτησηστην πολιτική και μάλιστα με επιθετικό τρόπο σχεδόν αναι-δή Παρrsquo όλα αυτά εκείνη τη στιγμή δεν πολυέδωσα σημασίααδυνατούσα να συγχωρέσω τον εαυτό μου που δεν όρθωσατο ανάστημά μου που στάθηκα ανεπαρκής μπροστά σrsquo εκεί-νο το καλλιεργημένο κοινό Κι όμως ήμουν πολύ καλή Στο λύ-κειο αντιστάθμιζα τη μειονεκτική μου θέση προσπαθώντας ναγίνω όπως η καθηγήτρια Γκαλιάνι και μάλιστα είχα οικειο-ποιηθεί το ύφος της τη γλώσσα της Στην Πίζα αυτό το γυ-ναικείο πρότυπο δεν ήταν αρκετόmiddot εκεί είχα να κάνω με πολύπιο εκπαιδευμένους ανθρώπους Ο Φράνκο ο Πιέτρο όλοι οι
bull 26 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 26
φοιτητές που διέπρεπαν και φυσικά οι διακεκριμένοι καθη-γητές του Πανεπιστημίου Νορμάλε εκφράζονταν περίπλοκαέγραφαν με επιτηδευμένα τεχνάσματα είχαν μια ικανότητακατηγοριοποίησης μια λογική διαύγεια που δε διέθετε η Γκα-λιάνι Εγώ όμως εκπαιδεύτηκα πώς να γίνω σαν εκείνους Καισυχνά τα κατάφερνα είχα την αίσθηση ότι δάμαζα σε τέτοιοβαθμό τις λέξεις που σάρωνα διά παντός την αντίφαση τηςύπαρξής μου σε αυτό τον κόσμο την έκρηξη των συναισθη-μάτων τις ασθματικές συζητήσεις Με λίγα λόγια μπορούσαπλέον να ανατρέχω σε έναν τρόπο ομιλίας και γραφής ndashμέσωμιας εκλεπτυσμένης γλώσσας μιας διεξοδικής και περισπού-δαστης ανάλυσης με την παράθεση αλλεπάλληλων επιχειρη-μάτων και πάντα με επίσημα εύσχημο ύφοςndash ο οποίος απέ-βλεπε στη συντριβή του συνομιλητή μου στερώντας του κάθεδιάθεση για οποιαδήποτε αντιλογία Εκείνο το βράδυ όμως ταπράγματα δεν έγιναν όπως έπρεπε Στην αρχή με τρόμαξε ηΑντέλε και οι φίλοι της που φανταζόμουν ότι ήταν πολύ ψαγ-μένοι αναγνώστες ύστερα ήρθε η σειρά του άντρα με τα χο-ντρά γυαλιά Είχα γίνει και πάλι το φιλόπονο κοριτσάκι απότη φτωχογειτονιά της Νάπολης η κόρη του θυρωρού με τη χα-ρακτηριστική προφορά του Νότου που σάστιζε ακόμη και ηίδια με τον εαυτό της παριστάνοντας σrsquo εκείνο το μέρος τη νεαρή μορφωμένη συγγραφέα Κι έτσι έχασα την αυτοπεποί-θησή μου και εκφράστηκα δίχως πειθώ συγκεχυμένα Ας μημιλήσω για τον Νίνο Η παρουσία του μου στέρησε κάθε έλεγ-χο και ο ποιοτικός λόγος της παρέμβασής του μου επιβεβαίω-σε πως εντελώς ξαφνικά είχα χάσει κάθε επιδεξιότητα Προ-ερχόμασταν από ένα όχι και τόσο διαφορετικό περιβάλλον εί-χαμε μοχθήσει και οι δύο για να αποκτήσουμε αυτή τη γλώσ-σα Κι όμως εκείνος όχι μόνο την είχε χρησιμοποιήσει με από-
bull 27 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 27
λυτη φυσικότητα απευθύνοντάς τη με άνεση στον συνομιλη-τή του αλλά ανά διαστήματα όποτε το έκρινε απαραίτητοτόλμησε μάλιστα να ανακατέψει αυτά τα κομψά ιταλικά μεμια αναίσχυντη καταφρόνια ώστε πολύ σύντομα κατάφερε ναακουστεί απαρχαιωμένο και ίσως κάπως γελοίο το ακαδη-μαϊκό ύφος εκείνου του άντρα με τα χοντρά γυαλιά Επομέ-νως όταν είδα τον τελευταίο να θέλει να ξαναπάρει τον λόγοσκέφτηκα Είναι πολύ εκνευρισμένος και αν στην αρχή μίλη-σε άσχημα για το βιβλίο μου τώρα θα πει πολύ χειρότερα γιανα ταπεινώσει τον Νίνο που το υπερασπίστηκε
Τον άντρα όμως φαίνεται πως τον απασχολούσαν άλλαδεν ξανάφερε την κουβέντα στο μυθιστόρημά μου ούτε μεξανάβαλε στον χορό Επικεντρώθηκε σε κάποιες εκφράσειςπου είχε χρησιμοποιήσει ο Νίνο οριακά τις οποίες όμωςεπανέλαβε αρκετές φορές εκφράσεις όπως βαρονική υπε-ροψία αντι-αυταρχική λογοτεχνία Μονάχα τότε κατάλα-βα ότι αυτό που τον είχε εξοργίσει ήταν η πολιτική χροιά τηςκουβέντας Δεν του άρεσε ετούτο το λεξιλόγιο και το τόνι-σε σπάζοντας τη φωνή του με ένα σαρκαστικό φαλτσάρι-σμα (δηλαδή η περηφάνια της γνώσης σήμερα αποκαλεί-ται υπεροψία δηλαδή και η λογοτεχνία έχει γίνει αντι-αυ-ταρχική) Κι έπειτα επιδόθηκε σrsquo ένα επιδέξιο παιχνίδι μετη λέξη εξουσία δόξα τω Θεώ είπε ένα ανάχωμα κόντραστους ακαλλιέργητους νέους που μιλάνε ακατάσχετα επίπαντός επιστητού ανατρέχοντας στις ανοησίες ποιος ξέρειτίνος φοιτητικού μαθήματος-κατήχησης Μίλησε για ώρα γιrsquoαυτό το θέμα απευθυνόμενος άλλοτε στο κοινό και άλλοτεστον Νίνο ή σrsquo εμένα Στο τέλος όμως έστρεψε τα πυρά τουαρχικά στον ηλικιωμένο κριτικό που καθόταν πλάι μου κιέπειτα απευθείας στην Αντέλε που ίσως ήταν ο πραγματι-
bull 28 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 28
κός του στόχος από την αρχή Δεν τα βάζω με τους νέους ndashεί-πε συνοπτικάndash αλλά με τους γραμματιζούμενους ενήλικουςπου είναι πάντα έτοιμοι να ασπαστούν από ιδιοτέλεια καιμόνο την τελευταία μόδα της ηλιθιότητας Επιτέλους στοσημείο αυτό σώπασε κι έκανε να φύγει με χαμηλόφωνα αλ-λά έντονα συγγνώμη μπορώ να περάσω ευχαριστώ
Οι παρόντες σηκώθηκαν για να περάσει εχθρικοί αλλάπάντως γεμάτοι σεβασμό Την ίδια στιγμή όμως συνειδητο-ποίησα ότι ήταν ένας άνθρωπος με κύρος και μάλιστα μετέτοιο κύρος ώστε ακόμη και η Αντέλε αποκρίθηκε στο βα-ρύθυμο νεύμα του αποχαιρετισμού του με ένα εγκάρδιο Ευ-χαριστώ γεια σας Ίσως γιrsquo αυτό να εξέπληξε όλους ο Νίνοόταν με επιτακτικό και συνάμα χλευαστικό ύφος δείχνονταςπως ήξερε με ποιον είχε να κάνει τον αποκάλεσε με τον τίτ-λο του καθηγητή ndashκύριε καθηγητά πού πάτε μη φεύγετεndashκι αμέσως χάρη στα ευκίνητα μακριά του πόδια τού έκοψετον δρόμο ήρθαν πρόσωπο με πρόσωπο του είπε κάτι φρά-σεις σrsquo εκείνη την καινούρια γλώσσα του την οποία εκείόπου βρισκόμουν ούτε άκουγα ούτε πολυκαταλάβαινα φρά-σεις που έμοιαζαν σαν ατσάλινα καλώδια κάτω από τονκαυτό ήλιο Ο άντρας τον άκουγε ακίνητος δίχως ίχνος βια-σύνης κι έπειτα έκανε μια κίνηση με το χέρι σαν να του έλε-γε κάνε στην άκρη και προχώρησε προς την έξοδο
3
Σηκώθηκα από το τραπέζι σαστισμένη προσπαθούσα να συ-νειδητοποιήσω ότι ο Νίνο ήταν στrsquo αλήθεια εκεί στο Μιλάνοσrsquo εκείνη την αίθουσα Και να τος τώρα που περπατούσε
bull 29 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 29
προς το μέρος μου χαμογελώντας με βήμα ατάραχο δίχωςνα βιάζεται Σφίξαμε τα χέρια το δικό του ήταν ζεστό το δι-κό μου παγωμένο και είπαμε πόσο χαιρόμασταν που ξανα-βλεπόμασταν ύστερα από τόσο καιρό Το γεγονός ότι επιτέ-λους ήξερα πως τα χειρότερα εκείνης της βραδιάς είχαν πε-ράσει και τώρα ο Νίνο ήταν μπροστά μου αληθινός μετρία-σε την κακή μου διάθεση όχι όμως και την ταραχή μου Τονσύστησα στον κριτικό που τόσο γενναιόδωρα είχε εγκωμιά-σει το βιβλίο μου του είπα ότι ήταν ένας φίλος από τη Νά-πολη ότι ήμασταν μαζί στο λύκειο Ο καθηγητής παρότι κιαυτός με τη σειρά του είχε δεχτεί μερικά από τα βέλη του Νί-νο ήταν ευγενής τον επιδοκίμασε για το πώς χειρίστηκε τονάντρα με τα χοντρά γυαλιά αναφέρθηκε με συμπάθεια στηΝάπολη και του απευθύνθηκε σαν να μιλούσε σε κάποιο λα-μπρό φοιτητή που χρειαζόταν ενθάρρυνση Ο Νίνο τού εξή-γησε ότι ζούσε χρόνια στο Μιλάνο ασχολιόταν με την οικο-νομική γεωγραφία και ότι ανήκε ndashκαι χαμογέλασεndash στην πιοάθλια κατηγορία της ακαδημαϊκής πυραμίδας δηλαδή στουςλέκτορες Μίλησε με γοητευτικό τρόπο χωρίς το κάπως μου-τρωμένο ύφος που είχε ως παιδί και μου φάνηκε ότι φορού-σε πιο ελαφριά πανοπλία από εκείνη που με είχε γοητεύσειστο λύκειο θαρρείς και είχε ξεφορτωθεί από πάνω του τα πε-ριττά βάρη για να μπορεί να κονταροχτυπιέται πιο γρήγορακαι με χάρη Πρόσεξα ανακουφισμένη πως δε φορούσε βέρα
Στο μεταξύ μερικές φίλες της Αντέλε με είχαν πλησιάσειγια να τους υπογράψω το βιβλίο πράγμα που με συγκίνη-σε ήταν η πρώτη φορά που μου συνέβαινε Δίστασα δενήθελα να χάσω από τα μάτια μου τον Νίνο ούτε στιγμή ήθε-λα όμως και να μετριάσω την εικόνα της αδέξιας κοπέλαςπου μάλλον τους είχα δώσει Τον άφησα λοιπόν με τον ηλι-
bull 30 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 30
κιωμένο καθηγητή ndashΤαρρατάνο τον έλεγανndash και υποδέχτη-κα ευγενικά τις αναγνώστριές μου Ήθελα να ξεμπερδέψωγρήγορα όμως τα αντίτυπα ήταν καινούρια μύριζαν τυπο-γραφείο απείχαν πολύ από τα χιλιοφθαρμένα δύσοσμα βι-βλία που εγώ και η Λίλα δανειζόμασταν από τη βιβλιοθήκητης γειτονιάς μας και δε μου πήγαινε να τα καταστρέψω τό-σο γρήγορα με το στιλό Επιστράτευσα την καλύτερη καλ-λιγραφία μου από την εποχή της δασκάλας Ολιβιέρο δού-λεψα πολύ τις αφιερώσεις που τους έγραψα με αποτέλεσμαοι κυρίες να περιμένουν ανυπόμονες στην ουρά Το έκαναμε την καρδιά μου να χτυπά δυνατά ρίχνοντας κλεφτές μα-τιές στον Νίνο Έτρεμα στην ιδέα ότι μπορεί να έφευγε
Δεν έφυγε Η Αντέλε είχε πλησιάσει εκείνον και τον Ταρ-ρατάνο κι ο Νίνο τής μιλούσε με σεβασμό και άνεση μαζίΘυμάμαι τότε που μιλούσε στους διαδρόμους του λυκείουμε την καθηγήτρια Γκαλιάνι και μου πήρε λίγη ώρα να πα-ντρέψω στο μυαλό μου τον αλλοτινό άριστο μαθητή με τονσημερινό νεαρό άντρα Απέρριψα όμως μεμιάς σαν μια πε-ριττή παρέκκλιση που μας έκανε όλους να υποφέρουμε τονφοιτητή της Ίσκια τον εραστή της παντρεμένης φίλης μουτο εξαφανισμένο αγόρι που κρυβόταν στο αποχωρητήριο τουκαταστήματος της πλατείας ντέι Μάρτιρι και πατέρα τουΤζεννάρο ένα παιδί που δεν είχε δει ποτέ του Το δίχως άλ-λο η επιδρομή της Λίλας στη ζωή του τον είχε αποπροσανα-τολίσει αλλά ndashτότε το θεώρησα προφανέςndash ήταν απλώς μιαπαρένθεση Όσο σφοδρή κι αν ήταν εκείνη η εμπειρία όσαβαθιά τραύματα κι αν του είχε αφήσει τώρα πια είχε τε-λειώσει Ο Νίνο είχε ξαναβρεί τον εαυτό του και χαιρόμουνγιrsquo αυτό Σκέφτηκα Πρέπει να πω στη Λίλα ότι τον είδα ότιείναι καλά Ύστερα άλλαξα γνώμη Όχι δε θα της το πω
bull 31 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 31
Σ Y Γ X P O N H Ξ E N H Λ O Γ O T E X N I A
Εκδόσεις Πατάκη ndash Ξένη λογοτεχνίαΣύγχρονη ξένη λογοτεχνία ndash 374Έλενα Φερράντε Αυτοί που φεύγουν κι αυτοί που μένουν Elena Ferrante Storia di chi fugge e di chi resta Μετάφραση Δήμητρα ΔότσηΥπεύθυνος έκδοσης Κώστας ΓιαννόπουλοςΕπιμέλεια-διορθώσεις Γιώργος ΚασαπίδηςΣελιδοποίηση Αλέξιος Δ ΜάστορηςΦιλμ-μοντάζ Μαρία Ποινιού-ΡένεσηCopyrightcopy Edizioni eo 2013Copyrightcopy για την ελληνική γλώσσα Σ Πατάκης ΑΕEΔE (Εκδόσεις Πατάκη) 2016Πρώτη έκδοση στην ιταλική γλώσσα από τις εκδόσεις Edizioni eo Ρώμη 2015Πρώτη έκδοση στην ελληνική γλώσσα από τις Εκδόσεις Πατάκη Αθήνα Απρίλιος 2017ΚΕΤ Α674 ΚΕΠ 22817ISBN 978-960-16-7249-6
ΠANAΓH TΣAΛΔAPH (ΠPΩHN ΠEIPAIΩΣ) 38 104 37 AΘHNAΤΗΛ 2103650000 2105205600 8011002665 ndash ΦAΞ 2103650069ΚΕNΤΡΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ ΕΜΜ ΜΠΕNΑΚΗ 16 106 78 ΑΘΗNΑ ΤΗΛ 2103831078ΥΠOΚATAΣTHΜΑ ΚΟΡΥΤΣΑΣ (ΤΕΡΜΑ ΠΟΝΤΟΥ ndash ΠΕΡΙΟΧΗ Βacute ΚΤΕΟ) ΤΘ 1213570 09 ΚΑΛΟΧΩΡΙ ΘΕΣΣΑΛONΙΚΗΣ ΤΗΛ 2310706354 2310706715 ndash ΦAΞ 2310706355Web site httpwwwpatakisgr bull e-mail infopatakisgr salespatakisgr
laquoΤο παρόν έργο πνευματικής ιδιοκτησίας προστατεύεται κατά τις διατάξεις της ελληνικής νο-μοθεσίας (Ν 21211993 όπως έχει τροποποιηθεί και ισχύει σήμερα) και τις διεθνείς συμβάσειςπερί πνευματικής ιδιοκτησίας Απαγορεύεται απολύτως η άνευ γραπτής άδειας του εκδότη κα-τά οποιονδήποτε τρόπο ή μέσο (ηλεκτρονικό μηχανικό ή άλλο) αντιγραφή φωτοανατύπωσηκαι εν γένει αναπαραγωγή εκμίσθωση ή δανεισμός μετάφραση διασκευή αναμετάδοση στοκοινό σε οποιαδήποτε μορφή και η εν γένει εκμετάλλευση του συνόλου ή μέρους του έργουraquo
CFERANTE 001-014_Educazione 001- 33017 1234 PM Page 4
ΕΛΕΝΑ ΦΕΡΡΑΝΤΕ
Αυτοί που φεύγουν κι αυτοί που μένουν
μ υ θ ι σ τ ό ρ η μ α
Μετάφραση από τα ιταλικάΔΗΜΗΤΡΑ ΔΟΤΣΗ
Η ΤΕΤΡΑΛΟΓ ΙΑ ΤΗΣ ΝΑΠΟΛΗΣ Β ΙΒΛ ΙΟ ΤΡ ΙΤΟ
CFERANTE 001-014_Educazione 001- 32917 502 PM Page 5
CFERANTE 001-014_Educazione 001- 32917 502 PM Page 6
ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΟΝΟΜΑΤΩΝΚΑΙ ΣΥΝΤΟΜΗ ΑΝΑΦΟΡΑ ΣΤΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ
ΤΩΝ ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΩΝ ΒΙΒΛΙΩΝ
Η οικογένεια Τσερούλλο (η οικογένεια του τσαγκάρη)Φερνάντο Τσερούλλο τσαγκάρης πατέρας της Λίλας Δεν άφησε
την κόρη του να συνεχίσει το σχολείο μετά το δημοτικόΝούντσια Τσερούλλο μητέρα της Λίλας Αν και βρίσκεται κοντά
στην κόρη της δεν έχει αρκετή επιρροή για να τη στηρίξει απέ-ναντι στον πατέρα της
Ραφαέλλα Τσερούλλο γνωστή ως Λίνα ή Λίλα Γεννήθηκε τον Αύ-γουστο του 1944 Είναι εξήντα έξι ετών όταν εξαφανίζεται απότη Νάπολη χωρίς να αφήσει ίχνη πίσω της Εξαιρετική μαθή-τρια στα δέκα της γράφει ένα διήγημα με τίτλο Η γαλάζια νε-ράιδα Εγκαταλείπει το σχολείο μετά το δημοτικό και μαθαί-νει το επάγγελμα του τσαγκάρη Παντρεύεται πολύ νέα τονΣτέφανο Καρράτσι και διαχειρίζεται με επιτυχία πρώτα τοπαντοπωλείο στην καινούρια γειτονιά και στη συνέχεια το κα-τάστημα υποδημάτων στην πλατεία ντέι Μάρτιρι Στη διάρ-κεια των διακοπών της στην Ίσκια ερωτεύεται τον Νίνο Σαρ-ρατόρε για τον οποίο εγκαταλείπει τον σύζυγό της Μετά τοναυάγιο της συμβίωσης με τον Νίνο και τη γέννηση του γιουτης Τζεννάρο η Λίλα εγκαταλείπει οριστικά τον Στέφανο ότανανακαλύπτει ότι ο άντρας της περιμένει παιδί από την Άντα
bull 7 bull
CFERANTE 001-014_Educazione 001- 32917 502 PM Page 7
Καππούτσο Μετακομίζει μαζί με τον Έντσο Σκάννο στο ΣανΤζοβάννι α Τεντούτσο και αρχίζει να εργάζεται στην αλλα-ντοποιία του Μπρούνο Σοκκάβο
Ρίνο Τσερούλλο μεγάλος αδερφός της Λίλας τσαγκάρης κι αυτόςΜαζί με τον πατέρα του Φερνάντο και χάρη στη Λίλα και στα χρή-ματα του Στέφανο Καρράτσι στήνει την υποδηματοποιία Τσε-ρούλλο Παντρεύεται την αδερφή του Στέφανο Πινούτσα Καρ-ράτσι με την οποία αποκτά έναν γιο τον Φερντινάντο ή αλλιώςΝτίνο Ο γιος της Λίλας θα πάρει το όνομά του Ρίνο
Άλλα παιδιά
Η οικογένεια Γκρέκο (η οικογένεια του θυρωρού)Έλενα Γκρέκο η επονομαζόμενη Λενούτσα ή Λενού Γεννημένη
τον Αύγουστο του 1944 είναι η συγγραφέας αυτής της μακρο-σκελούς ιστορίας που διαβάζουμε Η Έλενα αρχίζει να τη γρά-φει τη στιγμή που μαθαίνει ότι η παιδική της φίλη Λίνα Τσε-ρούλλο ndashτην οποία μόνο εκείνη αποκαλεί Λίλαndash έχει εξαφανι-στεί Μετά το δημοτικό η Έλενα συνεχίζει τις σπουδές της μεολοένα και μεγαλύτερη επιτυχία στο λύκειο οι επιδόσεις τηςκαι η εύνοια της καθηγήτριας Γκαλιάνι τη βοηθούν να ξεπερά-σει αλώβητη τη σύγκρουση που είχε με τον καθηγητής θεολο-γίας σχετικά με τον ρόλο του Αγίου Πνεύματος Έπειτα απόπαρότρυνση του Νίνο Σαρρατόρε με τον οποίο είναι κρυφάερωτευμένη από μικρό κοριτσάκι ακόμα και με την πολύτιμηβοήθεια της Λίλας θα γράψει ένα άρθρο γιrsquo αυτή την αντιπα-ράθεση το οποίο εντέλει δε θα δημοσιεύσει το περιοδικό με τοοποίο συνεργάζεται ο Νίνο Οι λαμπρές σπουδές της Έλεναςθα στεφθούν με το πτυχίο από το Πανεπιστήμιο της Πίζαςόπου γνωρίζει και αρραβωνιάζεται τον Πιέτρο Αϊρότα και μετην έκδοση ενός μυθιστορήματος στο οποίο πραγματεύεται τηζωή στη γειτονιά της και τις εφηβικές εμπειρίες που έζησε στηνΊσκια
Πέππε Τζάννι και Ελίζα τα μικρότερα αδέρφια της Έλενας
bull 8 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 001-014_Educazione 001- 32917 502 PM Page 8
Ο πατέρας θυρωρός στο δημαρχείοΗ μητέρα νοικοκυρά Το κουτσό της βήμα κατατρύχει την Έλενα
Η οικογένεια Καρράτσι (η οικογένεια του δον Ακίλλε)Δον Ακίλλε Καρράτσι ο δράκος των παραμυθιών μαυραγορίτης
τοκογλύφος ΔολοφονήθηκεΜαρία Καρράτσι σύζυγος του δον Ακίλλε μητέρα του Στέφανο
της Πινούτσα και του Αλφόνσο Εργάζεται στο παντοπωλείοτης οικογένειας
Στέφανο Καρράτσι γιος του μακαρίτη δον Ακίλλε σύζυγος τηςΛίλας Διαχειρίζεται την περιουσία που του άφησε ο πατέραςτου και με τον καιρό εξελίσσεται σε επιτυχημένο έμπορο χά-ρη στα δύο προσοδοφόρα παντοπωλεία και στο κατάστημαυποδημάτων στην πλατεία ντέι Μάρτιρι που ανοίγει μαζί μετους αδερφούς Σολάρα Ανικανοποίητος από τον θυελλώδη γά-μο του με τη Λίλα συνάπτει σχέση με την Άντα Καππούτσο μετην οποία στη συνέχεια συζεί όταν εκείνη μένει έγκυος και ηΛίλα μετακομίζει στο Σαν Τζοβάννι α Τεντούτσο
Πινούτσα κόρη του δον Ακίλλε Αρχικά εργάζεται στο παντοπω-λείο της οικογένειας και στη συνέχεια στο κατάστημα υποδη-μάτων Παντρεύεται τον αδερφό της Λίλας τον Ρίνο με τονοποίο αποκτά έναν γιο τον Φερντινάντο ή αλλιώς Ντίνο
Αλφόνσο γιος του δον Ακίλλε Συμμαθητής της Έλενας Είναι αρ-ραβωνιασμένος με τη Μαρίζα Σαρρατόρε και αναλαμβάνει τοκατάστημα υποδημάτων της πλατείας ντέι Μάρτιρι
Η οικογένεια Πελούζο (η οικογένεια του μαραγκού)Αλφρέντο Πελούζο μαραγκός Κομμουνιστής Κατηγορήθηκε ότι
σκότωσε τον δον Ακίλλε καταδικάστηκε φυλακίστηκε και πέ-θανε στη φυλακή
Τζουζεππίνα Πελούζo σύζυγος του Αλφρέντο Εργάτρια στo κα-πνεργοστάσιο έχει αφιερώσει τη ζωή της στα παιδιά της καιστον έγκλειστο σύζυγό της Μετά τον θάνατό του αυτοκτονεί
bull 9 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 001-014_Educazione 001- 32417 155 PM Page 9
Πασκουάλε Πελούζo πρωτότοκος γιος του Αλφρέντο και τηςΤζουζεππίνα οικοδόμος στρατευμένος κομμουνιστής Ήταν οπρώτος που αντιλήφθηκε την ομορφιά της Λίλας και της εξο-μολογήθηκε τον έρωτά του Μισεί τους Σολάρα Είχε δεσμό μετην Άντα Καππούτσο
Καρμέλα Πελούζο θέλει να την αποκαλούν Κάρμεν Αδερφή τουΠασκουάλε πωλήτρια σε υφασματάδικο και στη συνέχειαέπειτα από παρέμβαση της Λίλας υπάλληλος στο καινούριοπαντοπωλείο του Στέφανο Είχε μακροχρόνιο δεσμό με τονΈντσο Σκάννο όμως εκείνος την εγκαταλείπει χωρίς να της δώ-σει καμία εξήγηση μετά το τέλος της στρατιωτικής του θη-τείας Στη συνέχεια αρραβωνιάζεται τον ιδιοκτήτη του βενζι-νάδικου στον κεντρικό δρόμο
Άλλα παιδιά
Η οικογένεια Καππούτσο (η οικογένεια της τρελής χήρας)Μελίνα συγγενής της Νούντσια Τσερούλλο χήρα Καθαρίζει τις
σκάλες στις πολυκατοικίες της παλιάς γειτονιάς Υπήρξε ερω-μένη του Ντονάτο Σαρρατόρε πατέρα του Νίνο Οι Σαρρατό-ρε μετακόμισαν από τη γειτονιά εξαιτίας αυτής της σχέσης καιέκτοτε η Μελίνα σχεδόν έχασε τα λογικά της
Ο σύζυγος της Μελίνας ξεφόρτωνε τελάρα στη λαχαναγορά καιπέθανε κάτω από αδιευκρίνιστες συνθήκες
Άντα Καππούτσο κόρη της Μελίνας Μικρή βοηθούσε τη μητέρατης να καθαρίζει σκάλες Χάρη στη Λίλα θα προσληφθεί ωςπωλήτρια στο παντοπωλείο της παλιάς γειτονιάς Είχε μακρο-χρόνιο δεσμό με τον Πασκουάλε Πελούζο και στη συνέχεια γί-νεται ερωμένη του Στέφανο Καρράτσι Όταν μένει έγκυος πη-γαίνει να ζήσει μαζί του Από τη σχέση τους γεννιέται ένα κο-ριτσάκι η Μαρία
Αντόνιο Καππούτσο αδερφός της Άντας μηχανικός αυτοκινήτωνΕίχε δεσμό με την Έλενα και ζηλεύει θανάσιμα τον Νίνο Σαρ-ρατόρε Ανησυχεί πολύ με την προοπτική της στρατιωτικής θη-
bull 10 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 001-014_Educazione 001- 32417 155 PM Page 10
τείας μα όταν η Έλενα απευθύνεται στους αδερφούς Σολάραπροκειμένου να πάρει απαλλαγή εκείνος νιώθει βαθιά ταπει-νωμένος και βάζει τέλος στη σχέση τους Κατά τη διάρκεια τουστρατιωτικού του παθαίνει έναν σοβαρό νευρικό κλονισμό καιαπολύεται νωρίτεραmiddot μόλις επιστρέφει στη γειτονιά η φτώχειατον αναγκάζει να μπει στην υπηρεσία του Μικέλε Σολάρα οοποίος κάποια στιγμή τον στέλνει στη Γερμανία για μια μα-κρόχρονη μυστηριώδη δουλειά
Άλλα παιδιά
Η οικογένεια Σαρρατόρε (η οικογένεια του σιδηροδρομικούυπαλλήλου-ποιητή)
Ντονάτο Σαρρατόρε σιδηροδρομικός υπάλληλος ποιητής δημο-σιογράφος Μεγάλος γυναικάς υπήρξε εραστής της ΜελίναςΚαππούτσο Όταν η Έλενα πηγαίνει διακοπές στην Ίσκια φι-λοξενούμενη στο ίδιο σπίτι όπου παραθερίζουν και οι Σαρρα-τόρε αναγκάζεται να φύγει άρον άρον από το νησί για να γλι-τώσει από τις σεξουαλικές παρενοχλήσεις του Ντονάτο Τοεπόμενο καλοκαίρι όμως η Έλενα έρμαιο του πόνου της λόγωτης σχέσης του Νίνο με τη Λίλα ενδίδει Για να ξορκίσει αυτήτην υποτιμητική εμπειρία η Έλενα την εξιστορεί στο βιβλίο τηςτο οποίο στη συνέχεια εκδίδεται
Λίντια Σαρρατόρε σύζυγος του ΝτονάτοΝίνο Σαρρατόρε το μεγαλύτερο από τα πέντε παιδιά του Ντο-
νάτο και της Λίντιας Απεχθάνεται τον πατέρα του Υπήρξεεξαιρετικός μαθητής και διατηρεί μακροχρόνιο παράνομο δε-σμό με τη Λίλα ο οποίος καταλήγει σε μια σύντομη συμβίωσηόταν εκείνη μένει έγκυος
Μαρίζα Σαρρατόρε αδερφή του Νίνο Είναι αρραβωνιασμένη μετον Αλφόνσο Καρράτσι
Πίνο Κλέλια και Τσίρο Σαρρατόρε τα μικρότερα παιδιά τουΝτονάτο και της Λίντιας
bull 11 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 001-014_Educazione 001- 32417 155 PM Page 11
Η οικογένεια Σκάννο (η οικογένεια του μανάβη)Νικόλα Σκάννο μανάβης πέθανε από πνευμονίαΑσσούντα Σκάννο σύζυγος του Νικόλα πέθανε από καρκίνοΈντσο Σκάννο γιος του Νικόλα και της Ασσούντα μανάβης κι αυ-
τός Η Λίλα τον συμπαθεί από τότε που ήταν παιδιά Ο Έντσοήταν για χρόνια αρραβωνιασμένος με την Κάρμεν Πελούζο τηνοποία όμως εγκαταλείπει εντελώς ανεξήγητα όταν τελειώνειτη στρατιωτική του θητεία Φαντάρος ακόμα αφοσιώνεται στημελέτη και παίρνει δίπλωμα μηχανικού Όταν η Λίλα αποφα-σίζει να εγκαταλείψει οριστικά τον Στέφανο αναλαμβάνει εκεί-νη και τον γιο της Τζεννάρο και πηγαίνουν να ζήσουν όλοι μα-ζί στο Σαν Τζοβάννι α Τεντούτσο
Άλλα παιδιά
Η οικογένεια Σολάρα (η οικογένεια του ιδιοκτήτη του ομώνυ-μου καφέndashζαχαροπλαστείου)
Σίλβιο Σολάρα ιδιοκτήτης του καφέ-ζαχαροπλαστείου βασιλο-φασίστας μέλος της Καμόρρα έχει αναλάβει τις παράνομεςδοσοληψίες στη γειτονιά Έφερε αντιρρήσεις για την ίδρυση τουυποδηματοποιείου Τσερούλλο
Μανουέλα Σολάρα σύζυγος του Σίλβιο τοκογλύφος Το κόκκινοτεφτέρι της είναι ο φόβος και ο τρόμος της γειτονιάς
Μαρτσέλλο και Μικέλε Σολάρα γιοι του Σίλβιο και της Μανουέ-λας Νταήδες δεσποτικοί αλλά παρrsquo όλα αυτά τους αγαπάνετα κορίτσια της γειτονιάς εκτός φυσικά από τη Λίλα Ο Μαρ-τσέλλο ερωτεύεται τη Λίλα αλλά εκείνη τον απορρίπτει Ο Μι-κέλε κατά τι μικρότερος από τον Μαρτσέλλο είναι πιο ψυχρόςπιο έξυπνος πιο βίαιος Είναι αρραβωνιασμένος με την Τζι-λιόλα την κόρη του ζαχαροπλάστη αλλά με τον καιρό αποκτάμια νοσηρή εμμονή με τη Λίλα
bull 12 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 001-014_Educazione 001- 32417 155 PM Page 12
Η οικογένεια Σπανιουόλο (η οικογένεια του ζαχαροπλάστη)Ο κύριος Σπανιουόλο ζαχαροπλάστης στο καφέ-ζαχαροπλαστείο
ΣολάραΡόζα Σπανιουόλο σύζυγος του ζαχαροπλάστηΤζιλιόλα Σπανιουόλο κόρη του ζαχαροπλάστη αρραβωνιαστικιά
του Μικέλε ΣολάραΆλλα παιδιά
Η οικογένεια ΑϊρόταΓκουίντο Αϊρότα καθηγητής ελληνικής λογοτεχνίαςΑντέλε η σύζυγός του Συνεργάζεται με τον εκδοτικό οίκο του Μι-
λάνου που θα εκδώσει το μυθιστόρημα της ΈλεναςΜαριαρόζα Αϊρότα πρωτότοκη κόρη καθηγήτρια Ιστορίας της
Τέχνης στο ΜιλάνοΠιέτρο Αϊρότα συμφοιτητής της Έλενας και αρραβωνιαστικός της
προορίζεται για μια λαμπρή πανεπιστημιακή καριέρα
Οι εκπαιδευτικοίΦερράρο δάσκαλος και βιβλιοθηκάριος Όταν η Λίλα και η Έλε-
να ήταν μικρές βράβευσε και τις δύο καθότι συστηματικές ανα-γνώστριες
Ολιβιέρο δασκάλα Η πρώτη που αντιλήφθηκε τις ικανότητες τηςΛίλας και της Έλενας Στα δέκα της η Λίλα έγραψε ένα σύ-ντομο διήγημα με τίτλο Η γαλάζια νεράιδα που άρεσε πολύστην Έλενα κι εκείνη με τη σειρά της το έδωσε στην Ολιβιέρονα το διαβάσει Η δασκάλα όμως θυμωμένη που οι γονείς τηςΛίλας αποφάσισαν να μη στείλουν την κόρη τους στο γυμνά-σιο δεν εξέφερε ποτέ άποψη για το διήγημα αυτό Σταμάτησεμάλιστα να ασχολείται με τη Λίλα και επικεντρώθηκε μόνοστην Έλενα και στην πορεία της Πεθαίνει ύστερα από μακρό-χρονη ασθένεια λίγες μέρες μετά την αποφοίτηση της Έλενας
Τζεράτσε καθηγητής λυκείου
bull 13 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 001-014_Educazione 001- 32417 155 PM Page 13
Γκαλιάνι καθηγήτρια λυκείου Καλλιεργημένη εκπαιδευτικός κομ-μουνίστρια Μαγεύεται μεμιάς από την ευφυΐα της Έλενας Τηςδανείζει βιβλία την προστατεύει στη διαμάχη της με τον θεο-λόγο και την καλεί στο σπίτι της σε μια γιορτή των παιδιών τηςΟι σχέσεις τους ψυχραίνονται όταν ο Νίνο εγκαταλείπει τη Νά-ντια παρασυρμένος από το πάθος του για τη Λίλα
Άλλα πρόσωπαΤζίνο ο γιος του φαρμακοποιού Το πρώτο αγόρι της ΈλεναςΝέλλα Ινκάρντο ξαδέρφη της δασκάλας Ολιβιέρο Μένει στο
Μπαράνο στη νήσο Ίσκια και τα καλοκαίρια νοικιάζει μερικάδωμάτια του σπιτιού της στην οικογένεια Σαρρατόρε Μια χρο-νιά φιλοξένησε την Έλενα που παραθέριζε εκεί
Αρμάντο φοιτητής ιατρικής γιος της καθηγήτριας ΓκαλιάνιΝάντια μαθήτρια κόρη της καθηγήτριας Γκαλιάνι και το κορίτσι
του Νίνο ο οποίος την εγκαταλείπει με ένα γράμμα που τηςστέλνει από την Ίσκια όταν ερωτεύεται τη Λίλα
Μπρούνο Σοκκάβο φίλος του Νίνο Σαρρατόρε και γιος ενός πλού-σιου βιομήχανου από το Σαν Τζοβάννι α Τεντούτσο της Νάπο-λης Προσφέρει δουλειά στη Λίλα στην αλλαντοποιία της οικο-γένειάς του
Φράνκο Μάρι φοιτητής Το αγόρι της Έλενας τα πρώτα χρόνιατου πανεπιστημίου
bull 14 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 001-014_Educazione 001- 32417 155 PM Page 14
Ενδιάμεσα χρόνια
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 15
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 16
1
ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΦΟΡΑ που είδα τη Λίλα ήταν πριν από πέντε χρό-νια τον χειμώνα του 2005 Περπατούσαμε νωρίς το πρωίστον κεντρικό δρόμο και όπως συνέβαινε πλέον από χρόνιααισθανόμασταν άβολα Θυμάμαι ότι μιλούσα μόνο εγώ εκεί-νη σιγοτραγουδούσε χαιρετούσε κόσμο που ούτε καν τηςαπαντούσε και τις σπάνιες φορές που με διέκοπτε άρθρω-νε μόνο κάτι επιφωνήματα χωρίς καμία προφανή σύνδεσημε όσα έλεγα Με το πέρασμα του χρόνου είχαν συμβεί διά-φορα δυσάρεστα γεγονότα ορισμένα μάλιστα φρικτά καιγια να ξαναβρούμε τον δρόμο της αλλοτινής μας εμπιστο-σύνης θα έπρεπε να εξομολογηθούμε η μία στην άλλη κρυ-φές μας σκέψεις μόνο που εγώ δεν είχα τη δύναμη να βρωτα κατάλληλα λόγια κι εκείνη που μάλλον είχε τη δύναμηδεν είχε τη διάθεση δεν έβλεπε τον λόγο
Την αγαπούσα όμως πολύ κι όποτε ερχόμουν στη Νά-πολη προσπαθούσα πάντοτε να τη βλέπω παρότι οφείλωνα ομολογήσω τη φοβόμουν κάπως Είχε αλλάξει πολύ Τώ-ρα πια τα σημάδια των γηρατειών ήταν εμφανή πάνω μαςμα ενώ εγώ πάλευα με την τάση μου να παίρνω βάρος εκεί-νη ήταν διαρκώς πετσί και κόκαλο Είχε κοντά μαλλιά που
bull 17 bull
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 17
τα έκοβε μόνη της κατάλευκα όχι από επιλογή αλλά απόαμέλεια Το βαθιά ρυτιδιασμένο της πρόσωπο θύμιζε όλοκαι περισσότερο εκείνο του πατέρα της Την έπιανε νευρι-κό γέλιο σχεδόν σαν στρίγκλισμα και μιλούσε φωναχτάΧειρονομούσε διαρκώς δίνοντας στις κινήσεις της μια τόσοάγρια αποφασιστικότητα που έμοιαζε λες και ήθελε να κό-ψει στα δύο τα κτίρια τον δρόμο τους περαστικούς εμένα
Βρισκόμασταν στο ύψος του δημοτικού σχολείου ότανένας άγνωστός μου νεαρός μάς προσπέρασε αλαφιασμένοςκαι της φώναξε ότι σε μια πρασιά δίπλα στην εκκλησία εί-χε βρεθεί το πτώμα μιας γυναίκας Σπεύσαμε αμέσως στοπάρκο και η Λίλα με παρέσυρε στο πηγαδάκι των περίερ-γων ανοίγοντας δρόμο φουριόζα Η γυναίκα ήταν πεσμένηστο πλάι εξαιρετικά χοντρή και φορούσε ένα σκούρο πρά-σινο παλαιικό αδιάβροχο Η Λίλα την αναγνώρισε αμέσωςεγώ όχι ήταν η παιδική μας φίλη η Τζιλιόλα Σπανιουόλο ηπρώην σύζυγος του Μικέλε Σολάρα
Είχα δεκαετίες να τη δω Το όμορφο πρόσωπό της είχεαλλοιωθεί οι αστράγαλοί της είχαν γίνει τεράστιοι Τα μαλ-λιά της κάποτε καστανά τώρα είχαν το κόκκινο της φωτιάςμακριά όπως τα είχε από μικρή αλλά αραιά λυμένα πάνωστο ανασκαλεμένο χώμα Μονάχα στο ένα πόδι φορούσε έναπαπούτσι με χαμηλό τακούνι χιλιοφθαρμένοmiddot το άλλο ήτανμέσα σε μια γκρίζα μάλλινη κάλτσα τρυπημένη στο μεγάλοδάχτυλο το άλλο παπούτσι ήταν πεταμένο κάνα μέτρο πιοκει λες και το είχε βγάλει κλοτσώντας από πόνο ή φόβο Ξέ-σπασα σε κλάματα Η Λίλα με κοίταξε ενοχλημένη
Καθισμένες σrsquo ένα παγκάκι λίγο πιο κει περιμέναμε σιω-πηλές να πάρουν την Τζιλιόλα Για την ώρα κανείς δεν ήξε-ρε τι της είχε συμβεί πώς είχε πεθάνει Πήγαμε στο σπίτι
bull 18 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 18
της Λίλας το παλιό μικρό πατρικό της διαμέρισμα όπου ζού-σε τώρα με τον γιο της τον Ρίνο Μιλήσαμε για τη φίλη μαςμου είπε άσχημα πράγματα για τη ζωή που έκανε τις απαι-τήσεις της τη δολιότητά της Τώρα όμως εγώ ήμουν εκείνηπου δεν μπορούσε να ακούσειmiddot σκεφτόμουν εκείνο το πρό-σωπο πλαγιασμένο στο χώμα τα αραιά μακριά της μαλλιάτις ασπριδερές κηλίδες στο κρανίο της Πόσες γυναίκες μετις οποίες είχαμε μεγαλώσει μαζί είχαν φύγει από τη ζωήείχαν εξαφανιστεί από προσώπου γης επειδή αρρώστησανεπειδή το νευρικό τους σύστημα δεν άντεξε το σμυριδόπα-νο των μαρτυρίων επειδή είχε χυθεί το ίδιο τους το αίμαΜείναμε για λίγο στην κουζίνα απαθείς καμία από τις δύοδεν έλεγε να μαζέψει το τραπέζι κι ύστερα ξαναβγήκαμε
Ο ήλιος της όμορφης χειμωνιάτικης μέρας χάριζε μια γα-λήνια μορφή στα πράγματα Η παλιά γειτονιά σε αντίθεσημrsquo εμάς είχε μείνει ίδια κι απαράλλαχτη Αντιστέκονταν ακό-μα τα γκρίζα χαμηλά σπίτια η αυλή των παιχνιδιών μας οκεντρικός δρόμος τα μαύρα στόματα του τούνελ και η βίαΤο γύρω τοπίο όμως είχε αλλάξει Η πρασινωπή έκτασηστους βάλτους δεν υπήρχε πια η παλιά κονσερβοποιία είχεεξαφανιστεί Στη θέση τους υπήρχαν οι λάμψεις των γυάλι-νων ουρανοξυστών αλλοτινά σημάδια ενός λαμπρού μέλλο-ντος στο οποίο κανείς δεν πίστεψε ποτέ Με το πέρασμα τουχρόνου είχα καταγράψει όλες τις αλλαγές κάποιες φορές μεπεριέργεια αν και πιο συχνά αφηρημένα Όταν ήμουν μικρήφανταζόμουν πως μακριά από τη γειτονιά μας η Νάποληέκρυβε θαυμαστά πράγματα Για παράδειγμα πριν από δε-καετίες είχα εντυπωσιαστεί από τον ουρανοξύστη του κε-ντρικού σταθμού από το πώς έχτιζαν όροφο τον όροφο εκεί-νο τον σκελετό μιας οικοδομής που τότε μας φαινόταν πα-
bull 19 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 19
νύψηλη πλάι στον μεγαλειώδη σιδηροδρομικό σταθμό Πό-σο σάστιζα όταν περνούσα από την πλατεία Γκαριμπάλντικοίτα πόσο ψηλός είναι έλεγα στη Λίλα στην Κάρμεν στονΠασκουάλε στην Άντα στον Αντόνιο σε όλους τους φίλουςεκείνης της εποχής με τους οποίους πήγαινα στη θάλασσακοντά στις πλούσιες γειτονιές Εκεί πάνω σκεφτόμουν κα-τοικούν οι άγγελοι και ατενίζουν όλη την πόλη Πόσο θα μουάρεσε να σκαρφαλώσω να φτάσω ως την κορυφή Ήταν ο δι-κός μας ουρανοξύστης παρότι βρισκόταν μακριά από τη γει-τονιά μας και τον βλέπαμε να μεγαλώνει μέρα με τη μέραΟι εργασίες όμως σταμάτησαν Όταν επέστρεφα στο σπίτιμου από την Πίζα ο ουρανοξύστης του σταθμού για μένα δενήταν πια σύμβολο μιας κοινωνίας που ανανεωνόταν μα έναακόμα μνημείο αναποτελεσματικότητας
Εκείνη την περίοδο είχα πειστεί πως δεν υπήρχε μεγάληδιαφορά μεταξύ της γειτονιάς μου και της Νάποληςmiddot οι κα-κουχίες γλιστρούσαν από τη μία στην άλλη αδιάκοπα Κά-θε φορά που επέστρεφα έβρισκα μια άνευρη πόλη που δενάντεχε τις εναλλαγές των εποχών τη ζέστη το κρύο κυρίωςτις καταιγίδες Μια φορά πλημμύρισε ο σταθμός της πλα-τείας Γκαριμπάλντι την άλλη γκρεμίστηκε η στοά μπροστάαπό το μουσείο και μία άλλη φορά έγιναν κατολισθήσεις κό-πηκε το ρεύμα και δεν έλεγαν να το ξανασυνδέσουν Στομυαλό μου έβλεπα σκοτεινούς δρόμους όπου ελλόχευαν κίν-δυνοι αυτοκίνητα να κυκλοφορούν όλο και πιο άναρχα ξε-χαρβαλωμένα λιθόστρωτα μεγάλες λακκούβες Οι βουλω-μένοι βόθροι ανάβλυζαν πλημμύριζαν Υδάτινες λάβες μεβοθρολύματα σκουπίδια και μικρόβια χύνονταν στη θάλασ-σα από τους λόφους κατακλυσμένους από καινούριες σα-θρές οικοδομές ή διάβρωναν τον από κάτω κόσμο Οι άν-
bull 20 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 20
θρωποι πέθαιναν από αμέλεια από διαφθορά από κατα-πίεση και όμως σε κάθε εκλογική αναμέτρηση έδιναν την εν-θουσιώδη τους συναίνεση στους πολιτικούς που τους έκα-ναν τον βίο αβίωτο Μόλις κατέβαινα από το τρένο κυκλο-φορούσα επιφυλακτική στα μέρη όπου είχα γεννηθεί φρο-ντίζοντας να μιλάω πάντα στα ναπολιτάνικα σαν να διαλα-λούσα είμαι δική σας μη μου κάνετε κακό
Αφότου αποφοίτησα αφότου έγραψα πυρετωδώς έναδιήγημα το οποίο εντελώς απρόσμενα μέσα σε λίγους μή-νες έγινε βιβλίο ο κόσμος από τον οποίο προερχόμουν φά-νταζε ακόμη χειρότερος στα μάτια μου Ενώ στην Πίζα καιστο Μιλάνο ένιωθα όμορφα μερικές φορές μάλιστα ίσως κιευτυχισμένη όποτε επέστρεφα στην πόλη μου φοβόμουνπως κάποιο απρόοπτο θα με εμπόδιζε να της ξεφύγω πωςθα αναγκαζόμουν να στερηθώ ότι είχα κατακτήσει Δε θαμπορούσα να ξαναδώ τον Πιέτρο τον οποίο πολύ σύντομαθα παντρευόμουνmiddot θα έκλειναν για μένα οι πόρτες των πε-ριποιημένων γραφείων του εκδοτικού οίκουmiddot θα ήταν αδύ-νατον πλέον να χαρώ την αβρότητα της Αντέλε της μέλλου-σας πεθεράς μου μιας μητέρας που ποτέ δε γνώρισα στοπρόσωπο της δικής μου Από παλιά κιόλας η πόλη μου μουφαινόταν ασφυκτικά γεμάτη ένας όχλος που απλωνόταναπό την πλατεία Γκαριμπάλντι ως τη Φορτσέλλα την Ντου-κέσκα τη Λαβινάιο τη Ρεττιφίλο Στα τέλη του Εξήντα εί-χα την αίσθηση ότι το πλήθος είχε αυξηθεί και ότι η έλλειψηανεκτικότητας η επιθετικότητα άπλωναν ανεξέλεγκτα ταπλοκάμια της Ένα πρωί έφτασα στην οδό Μετζοκαννόνεεκεί όπου πριν από μερικά χρόνια δούλευα πωλήτρια σrsquo έναβιβλιοπωλείο Πήγα από περιέργεια να ξαναδώ το μέροςόπου κάποτε έβγαζα το ψωμί μου κυρίως όμως για να ρίξω
bull 21 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 21
μια ματιά στο πανεπιστήμιο που δεν είχα δει ποτέ από κο-ντά Ήθελα να το συγκρίνω μrsquo εκείνο της Πίζας τη Σκουό-λα Νορμάλε ευχόμουν μάλιστα να συναντήσω τα παιδιά τηςκαθηγήτριας Γκαλιάνι ndashτον Αρμάντο και τη Νάντιαndash και νακαμαρώσω για όσα είχα καταφέρει Όμως ο δρόμος οι πα-νεπιστημιακοί χώροι μού προκαλούσαν εκνευρισμόmiddot ήτανκατάμεστοι από φοιτητές της Νάπολης της επαρχίας καιόλου του Νότου νέους καλοντυμένους φασαριόζους γεμά-τους αυτοπεποίθηση και παιδιά με άξεστους τρόπους καισυνάμα δουλική συμπεριφορά Στριμώχνονταν στις εισό-δους μέσα στις αίθουσες μπροστά από τις κοσμοπλημμυ-ρισμένες γραμματείες καβγαδίζοντας συχνά πυκνά Εντε-λώς ξαφνικά τρεις τέσσερις πιάστηκαν στα χέρια λίγα μέ-τρα μακριά μου λες και αρκούσε να αντικρίσει ο ένας τονάλλο για να ξεσπάσουν σε βρισιές και γρονθοκοπήματα ένααντρικό μένος που ούρλιαζε τη λύσσα του για αίμα σε μιαδιάλεκτο που ακόμη κι εγώ η ίδια μετά βίας καταλάβαιναΈφυγα κακήν κακώς λες και κάτι απειλητικό με είχε αγγί-ξει σrsquo ένα μέρος που το θεωρούσα ασφαλές κατοικημένο μο-νάχα από καλοπροαίρετες προθέσεις
Με λίγα λόγια είχα την αίσθηση πως τα πράγματα χει-ροτέρευαν χρόνο με τον χρόνο Εκείνη τη βροχερή εποχή ηπόλη για μία ακόμη φορά ράγισε ένα ολόκληρο κτίριο έγει-ρε στο πλάι σαν άνθρωπος που ακουμπά στο σαρακοφα-γωμένο μπράτσο μια παλιάς πολυθρόνας και το μπράτσουποχωρεί Νεκροί τραυματίες Και φωνές ξύλο καπνογό-να Ήταν λες και μες στα σπλάχνα της η πόλη επώαζε έναμένος που δεν μπορούσε να αναδυθεί κι έτσι την κατέτρω-γε ή έσκαγε σε επιφανειακές φλύκταινες γεμάτες δηλητή-ριο εναντίον όλων παιδιών ενηλίκων ηλικιωμένων ανθρώ-
bull 22 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 22
πων από άλλες πόλεις Αμερικάνων του ΝΑΤΟ τουριστών κά-θε εθνικότητας των ίδιων των Ναπολιτάνων Πώς να αντέ-ξεις σε αυτό τον τόπο της ασυδοσίας και του κινδύνου στηνπεριφέρεια στο κέντρο στους λόφους κάτω από τον Βε-ζούβιο Πόσο άσχημη εντύπωση μου έκανε το Σαν Τζοβάννια Τεντούτσο το ταξίδι μου μέχρι να φτάσω σrsquo αυτή τη συ-νοικία Πόσο άσχημη εντύπωση μου έκανε το εργοστάσιοόπου δούλευε η Λίλα αλλά και η ίδια η Λίλα με τον μικρότης γιο η Λίλα η οποία ζούσε σrsquo ένα άθλιο κτίριο μαζί με τονΈντσο αν και δεν κοιμούνταν μαζί Μου είπε ότι εκείνοςήθελε να σπουδάσει ηλεκτρονικούς υπολογιστές κι ότι εκεί-νη προσπαθούσε να τον βοηθήσει Μου είχε εντυπωθεί η φω-νή της που προσπαθούσε να διαγράψει το Σαν Τζοβάννι τασαλάμια τη δυσωδία του εργοστασίου την κατάστασή τηςπροφέροντας με προσποιητή αυθεντία ονόματα όπως Κέ-ντρο Κυβερνητικής του Πανεπιστημίου του Μιλάνου Σοβιε-τικό Κέντρο για την εφαρμογή των υπολογιστών στις κοι-νωνικές επιστήμες Ήθελε να με κάνει να πιστέψω ότι σύ-ντομα ένα παρόμοιο κέντρο θα γεννιόταν και στη ΝάποληΣκέφτηκα Πιθανότατα στο Μιλάνο σίγουρα στη ΣοβιετικήΈνωση όχι όμως εδώ εδώ δεν είναι παρά μια τρέλα του ανε-ξέλεγκτου μυαλού σου στην οποία παρασύρεις και τονάμοιρο τον αφοσιωμένο Έντσο Καλύτερα να φεύγαμε Νατο βάζαμε στα πόδια μια για πάντα μακριά από τη ζωή πουζούσαμε αφότου ήρθαμε στον κόσμο Να μείνουμε σε σω-στά οργανωμένες πόλεις όπου πράγματι όλα ήταν πιθανάΕγώ όντως είχα δραπετεύσει Μόνο και μόνο για να ανακα-λύψω όμως τις δεκαετίες που θα ακολουθούσαν ότι είχακάνει λάθος ότι ήταν μια αλυσίδα με ολοένα και πιο μεγά-λους κρίκους η γειτονιά παρέπεμπε στην πόλη η πόλη στην
bull 23 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 23
Ιταλία η Ιταλία στην Ευρώπη η Ευρώπη σε ολόκληρο τονπλανήτη Ακόμη και σήμερα έχω την ίδια άποψη δεν είναιάρρωστη η γειτονιά μας ούτε και η Νάπολη άρρωστη είναιη υδρόγειος σφαίρα άρρωστο είναι το σύμπαν ή τα σύμπα-ντα Και το πόσο επιδέξιοι είμαστε εξαρτάται απrsquo το ανκρύβουμε από τους άλλους μα και απrsquo τον ίδιο μας τον εαυ-τό την αληθινή κατάσταση των πραγμάτων
Μίλησα γιrsquo αυτό στη Λίλα εκείνο το μεσημέρι τον χει-μώνα του 2005 με έμφαση σαν να ήθελα να επανορθώσωΉθελα να της αναγνωρίσω ότι είχε καταλάβει τα πάντα απόπαιδί χωρίς ποτέ να μετακινηθεί από τη Νάπολη Μα ντρά-πηκα σχεδόν αμέσως ένιωσα στα λόγια μου την οργισμένηαπαισιοδοξία κάποιου που γερνά το ύφος που ndashτο ήξεραndashεκείνη απεχθανόταν Και πράγματι αποκάλυψε τα γερα-σμένα της δόντια με ένα χαμόγελο σαν νευρική γκριμάτσακαι μου είπε
laquoΠαριστάνεις την έξυπνη με βομβαρδίζεις με αποφθέγ-ματα Τι θες να κάνεις Θες να γράψεις για μας Θες να γρά-ψεις για μέναraquo
laquoΌχιraquolaquoΠες την αλήθειαraquolaquoΘα ήταν πολύ περίπλοκοraquolaquoΤο σκέφτηκες όμως το σκέφτεσαι ακόμαraquolaquoΛίγο ναιraquolaquoΠρέπει να μrsquo αφήσεις στην ησυχία μου Λενού Όλους
μας πρέπει να μας αφήσεις στην ησυχία μας Εμείς πρέπεινα εξαφανιστούμε δεν αξίζουμε τίποτα ούτε η Τζιλιόλα ού-τε εγώ κανείςraquo
laquoΔεν είναι αλήθειαraquoΈκανε μια γκριμάτσα δυσαρέσκειας και με περιεργά-
bull 24 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 24
στηκε με τις κόρες των ματιών της που ίσα ίσα φαίνοντανμε χείλη μισόκλειστα
laquoΕντάξειraquo είπε laquoγράψε αν το θες στrsquo αλήθεια γράψε γιατην Τζιλιόλα για όποιον σου κατέβει Όχι όμως για μέναμην τολμήσεις θέλω να μου το υποσχεθείςraquo
laquoΔε θα γράψω για κανέναν ούτε για σέναraquolaquoΠρόσεχε γιατί θα σε παρακολουθώraquolaquoΑ ναιraquolaquoΘα rsquoρθω να ψάξω στον υπολογιστή σου θα διαβάσω τα
αρχεία και θα τα σβήσωraquolaquoΝαι καλάraquolaquoΓιατί νομίζεις ότι δεν είμαι ικανήraquolaquoΞέρω πολύ καλά ότι είσαι Γνωρίζω όμως να φυλάγο-
μαιraquoΓέλασε με τον παλιό της γνωστό τρόποlaquoΑπό μένα όχιraquo
2
Δεν ξέχασα ποτέ αυτές τις τρεις λέξεις ήταν το τελευταίοπράγμα που μου είπε από μένα όχι Εδώ κι εβδομάδεςπλέον γράφω πυρετωδώς δίχως να χάνω χρόνο ξανακοι-τάζοντας το κείμενό μου Εάν η Λίλα είναι ακόμη ζωντανήndashφαντάζομαι καθώς πίνω τον καφέ μου και κοιτάζω τον Πά-δο που παφλάζει πάνω στους πυλώνες της γέφυρας Πριγκί-πισσα Ισαβέλλαndash δε θα αντέξει θα έρθει να ψάξει τον υπο-λογιστή μου θα διαβάσει κι έτσι στρυφνή γριά που είναιθα εκνευριστεί που αθέτησα την υπόσχεσή μου θα θέλει ναχώσει τη μύτη της θα διορθώσει θα προσθέσει θα ξεχάσει
bull 25 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 25
τη μανία της να εξαϋλωθεί Ύστερα ξεπλένω το φλιτζάνιμου πλησιάζω στο γραφείο ξαναρχίζω να γράφω ξεκινώ-ντας από κείνη την παγωμένη άνοιξη στο Μιλάνο ένα βρά-δυ πριν από σαράντα χρόνια και βάλε σrsquo εκείνο το βιβλιο-πωλείο τότε που ο άντρας με τα χοντρά γυαλιά μίλησε μεσαρκασμό για μένα και για το βιβλίο μου μπροστά σε όλουςκι εγώ του απάντησα κάπως συγκεχυμένα τρέμοντας Ώσπουξαφνικά σηκώθηκε ο Νίνο Σαρρατόρε αγνώριστος σχεδόνμε το ατημέλητο κατάμαυρο μούσι του και επιτέθηκε μεσφοδρότητα στον άνθρωπο που τα είχε βάλει μαζί μου Απόκείνη τη στιγμή ολάκερος ο εαυτός μου βάλθηκε να φωνά-ζει σιωπηρά το όνομά του ndashπόσος καιρός ήταν που είχα νατον δω τέσσερα ή πέντε χρόνιαndash και παρότι είχα παγώσειαπό την ένταση ένιωσα να φουντώνω
Μόλις ο Νίνο ολοκλήρωσε την παρέμβασή του ο άντρας μεμια ευγενική κίνηση ζήτησε την άδεια να απαντήσει Προφα-νώς ένιωθε πως είχε προσβληθεί όμως ήμουν τόσο ταραγμέ-νη από τα έντονα συναισθήματά μου ώστε δεν κατάλαβα αμέ-σως το γιατί Είχα ασφαλώς αντιληφθεί ότι ο Νίνο με την πα-ρέμβασή του είχε μεταφέρει την περί λογοτεχνίας συζήτησηστην πολιτική και μάλιστα με επιθετικό τρόπο σχεδόν αναι-δή Παρrsquo όλα αυτά εκείνη τη στιγμή δεν πολυέδωσα σημασίααδυνατούσα να συγχωρέσω τον εαυτό μου που δεν όρθωσατο ανάστημά μου που στάθηκα ανεπαρκής μπροστά σrsquo εκεί-νο το καλλιεργημένο κοινό Κι όμως ήμουν πολύ καλή Στο λύ-κειο αντιστάθμιζα τη μειονεκτική μου θέση προσπαθώντας ναγίνω όπως η καθηγήτρια Γκαλιάνι και μάλιστα είχα οικειο-ποιηθεί το ύφος της τη γλώσσα της Στην Πίζα αυτό το γυ-ναικείο πρότυπο δεν ήταν αρκετόmiddot εκεί είχα να κάνω με πολύπιο εκπαιδευμένους ανθρώπους Ο Φράνκο ο Πιέτρο όλοι οι
bull 26 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 26
φοιτητές που διέπρεπαν και φυσικά οι διακεκριμένοι καθη-γητές του Πανεπιστημίου Νορμάλε εκφράζονταν περίπλοκαέγραφαν με επιτηδευμένα τεχνάσματα είχαν μια ικανότητακατηγοριοποίησης μια λογική διαύγεια που δε διέθετε η Γκα-λιάνι Εγώ όμως εκπαιδεύτηκα πώς να γίνω σαν εκείνους Καισυχνά τα κατάφερνα είχα την αίσθηση ότι δάμαζα σε τέτοιοβαθμό τις λέξεις που σάρωνα διά παντός την αντίφαση τηςύπαρξής μου σε αυτό τον κόσμο την έκρηξη των συναισθη-μάτων τις ασθματικές συζητήσεις Με λίγα λόγια μπορούσαπλέον να ανατρέχω σε έναν τρόπο ομιλίας και γραφής ndashμέσωμιας εκλεπτυσμένης γλώσσας μιας διεξοδικής και περισπού-δαστης ανάλυσης με την παράθεση αλλεπάλληλων επιχειρη-μάτων και πάντα με επίσημα εύσχημο ύφοςndash ο οποίος απέ-βλεπε στη συντριβή του συνομιλητή μου στερώντας του κάθεδιάθεση για οποιαδήποτε αντιλογία Εκείνο το βράδυ όμως ταπράγματα δεν έγιναν όπως έπρεπε Στην αρχή με τρόμαξε ηΑντέλε και οι φίλοι της που φανταζόμουν ότι ήταν πολύ ψαγ-μένοι αναγνώστες ύστερα ήρθε η σειρά του άντρα με τα χο-ντρά γυαλιά Είχα γίνει και πάλι το φιλόπονο κοριτσάκι απότη φτωχογειτονιά της Νάπολης η κόρη του θυρωρού με τη χα-ρακτηριστική προφορά του Νότου που σάστιζε ακόμη και ηίδια με τον εαυτό της παριστάνοντας σrsquo εκείνο το μέρος τη νεαρή μορφωμένη συγγραφέα Κι έτσι έχασα την αυτοπεποί-θησή μου και εκφράστηκα δίχως πειθώ συγκεχυμένα Ας μημιλήσω για τον Νίνο Η παρουσία του μου στέρησε κάθε έλεγ-χο και ο ποιοτικός λόγος της παρέμβασής του μου επιβεβαίω-σε πως εντελώς ξαφνικά είχα χάσει κάθε επιδεξιότητα Προ-ερχόμασταν από ένα όχι και τόσο διαφορετικό περιβάλλον εί-χαμε μοχθήσει και οι δύο για να αποκτήσουμε αυτή τη γλώσ-σα Κι όμως εκείνος όχι μόνο την είχε χρησιμοποιήσει με από-
bull 27 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 27
λυτη φυσικότητα απευθύνοντάς τη με άνεση στον συνομιλη-τή του αλλά ανά διαστήματα όποτε το έκρινε απαραίτητοτόλμησε μάλιστα να ανακατέψει αυτά τα κομψά ιταλικά μεμια αναίσχυντη καταφρόνια ώστε πολύ σύντομα κατάφερε ναακουστεί απαρχαιωμένο και ίσως κάπως γελοίο το ακαδη-μαϊκό ύφος εκείνου του άντρα με τα χοντρά γυαλιά Επομέ-νως όταν είδα τον τελευταίο να θέλει να ξαναπάρει τον λόγοσκέφτηκα Είναι πολύ εκνευρισμένος και αν στην αρχή μίλη-σε άσχημα για το βιβλίο μου τώρα θα πει πολύ χειρότερα γιανα ταπεινώσει τον Νίνο που το υπερασπίστηκε
Τον άντρα όμως φαίνεται πως τον απασχολούσαν άλλαδεν ξανάφερε την κουβέντα στο μυθιστόρημά μου ούτε μεξανάβαλε στον χορό Επικεντρώθηκε σε κάποιες εκφράσειςπου είχε χρησιμοποιήσει ο Νίνο οριακά τις οποίες όμωςεπανέλαβε αρκετές φορές εκφράσεις όπως βαρονική υπε-ροψία αντι-αυταρχική λογοτεχνία Μονάχα τότε κατάλα-βα ότι αυτό που τον είχε εξοργίσει ήταν η πολιτική χροιά τηςκουβέντας Δεν του άρεσε ετούτο το λεξιλόγιο και το τόνι-σε σπάζοντας τη φωνή του με ένα σαρκαστικό φαλτσάρι-σμα (δηλαδή η περηφάνια της γνώσης σήμερα αποκαλεί-ται υπεροψία δηλαδή και η λογοτεχνία έχει γίνει αντι-αυ-ταρχική) Κι έπειτα επιδόθηκε σrsquo ένα επιδέξιο παιχνίδι μετη λέξη εξουσία δόξα τω Θεώ είπε ένα ανάχωμα κόντραστους ακαλλιέργητους νέους που μιλάνε ακατάσχετα επίπαντός επιστητού ανατρέχοντας στις ανοησίες ποιος ξέρειτίνος φοιτητικού μαθήματος-κατήχησης Μίλησε για ώρα γιrsquoαυτό το θέμα απευθυνόμενος άλλοτε στο κοινό και άλλοτεστον Νίνο ή σrsquo εμένα Στο τέλος όμως έστρεψε τα πυρά τουαρχικά στον ηλικιωμένο κριτικό που καθόταν πλάι μου κιέπειτα απευθείας στην Αντέλε που ίσως ήταν ο πραγματι-
bull 28 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 28
κός του στόχος από την αρχή Δεν τα βάζω με τους νέους ndashεί-πε συνοπτικάndash αλλά με τους γραμματιζούμενους ενήλικουςπου είναι πάντα έτοιμοι να ασπαστούν από ιδιοτέλεια καιμόνο την τελευταία μόδα της ηλιθιότητας Επιτέλους στοσημείο αυτό σώπασε κι έκανε να φύγει με χαμηλόφωνα αλ-λά έντονα συγγνώμη μπορώ να περάσω ευχαριστώ
Οι παρόντες σηκώθηκαν για να περάσει εχθρικοί αλλάπάντως γεμάτοι σεβασμό Την ίδια στιγμή όμως συνειδητο-ποίησα ότι ήταν ένας άνθρωπος με κύρος και μάλιστα μετέτοιο κύρος ώστε ακόμη και η Αντέλε αποκρίθηκε στο βα-ρύθυμο νεύμα του αποχαιρετισμού του με ένα εγκάρδιο Ευ-χαριστώ γεια σας Ίσως γιrsquo αυτό να εξέπληξε όλους ο Νίνοόταν με επιτακτικό και συνάμα χλευαστικό ύφος δείχνονταςπως ήξερε με ποιον είχε να κάνει τον αποκάλεσε με τον τίτ-λο του καθηγητή ndashκύριε καθηγητά πού πάτε μη φεύγετεndashκι αμέσως χάρη στα ευκίνητα μακριά του πόδια τού έκοψετον δρόμο ήρθαν πρόσωπο με πρόσωπο του είπε κάτι φρά-σεις σrsquo εκείνη την καινούρια γλώσσα του την οποία εκείόπου βρισκόμουν ούτε άκουγα ούτε πολυκαταλάβαινα φρά-σεις που έμοιαζαν σαν ατσάλινα καλώδια κάτω από τονκαυτό ήλιο Ο άντρας τον άκουγε ακίνητος δίχως ίχνος βια-σύνης κι έπειτα έκανε μια κίνηση με το χέρι σαν να του έλε-γε κάνε στην άκρη και προχώρησε προς την έξοδο
3
Σηκώθηκα από το τραπέζι σαστισμένη προσπαθούσα να συ-νειδητοποιήσω ότι ο Νίνο ήταν στrsquo αλήθεια εκεί στο Μιλάνοσrsquo εκείνη την αίθουσα Και να τος τώρα που περπατούσε
bull 29 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 29
προς το μέρος μου χαμογελώντας με βήμα ατάραχο δίχωςνα βιάζεται Σφίξαμε τα χέρια το δικό του ήταν ζεστό το δι-κό μου παγωμένο και είπαμε πόσο χαιρόμασταν που ξανα-βλεπόμασταν ύστερα από τόσο καιρό Το γεγονός ότι επιτέ-λους ήξερα πως τα χειρότερα εκείνης της βραδιάς είχαν πε-ράσει και τώρα ο Νίνο ήταν μπροστά μου αληθινός μετρία-σε την κακή μου διάθεση όχι όμως και την ταραχή μου Τονσύστησα στον κριτικό που τόσο γενναιόδωρα είχε εγκωμιά-σει το βιβλίο μου του είπα ότι ήταν ένας φίλος από τη Νά-πολη ότι ήμασταν μαζί στο λύκειο Ο καθηγητής παρότι κιαυτός με τη σειρά του είχε δεχτεί μερικά από τα βέλη του Νί-νο ήταν ευγενής τον επιδοκίμασε για το πώς χειρίστηκε τονάντρα με τα χοντρά γυαλιά αναφέρθηκε με συμπάθεια στηΝάπολη και του απευθύνθηκε σαν να μιλούσε σε κάποιο λα-μπρό φοιτητή που χρειαζόταν ενθάρρυνση Ο Νίνο τού εξή-γησε ότι ζούσε χρόνια στο Μιλάνο ασχολιόταν με την οικο-νομική γεωγραφία και ότι ανήκε ndashκαι χαμογέλασεndash στην πιοάθλια κατηγορία της ακαδημαϊκής πυραμίδας δηλαδή στουςλέκτορες Μίλησε με γοητευτικό τρόπο χωρίς το κάπως μου-τρωμένο ύφος που είχε ως παιδί και μου φάνηκε ότι φορού-σε πιο ελαφριά πανοπλία από εκείνη που με είχε γοητεύσειστο λύκειο θαρρείς και είχε ξεφορτωθεί από πάνω του τα πε-ριττά βάρη για να μπορεί να κονταροχτυπιέται πιο γρήγορακαι με χάρη Πρόσεξα ανακουφισμένη πως δε φορούσε βέρα
Στο μεταξύ μερικές φίλες της Αντέλε με είχαν πλησιάσειγια να τους υπογράψω το βιβλίο πράγμα που με συγκίνη-σε ήταν η πρώτη φορά που μου συνέβαινε Δίστασα δενήθελα να χάσω από τα μάτια μου τον Νίνο ούτε στιγμή ήθε-λα όμως και να μετριάσω την εικόνα της αδέξιας κοπέλαςπου μάλλον τους είχα δώσει Τον άφησα λοιπόν με τον ηλι-
bull 30 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 30
κιωμένο καθηγητή ndashΤαρρατάνο τον έλεγανndash και υποδέχτη-κα ευγενικά τις αναγνώστριές μου Ήθελα να ξεμπερδέψωγρήγορα όμως τα αντίτυπα ήταν καινούρια μύριζαν τυπο-γραφείο απείχαν πολύ από τα χιλιοφθαρμένα δύσοσμα βι-βλία που εγώ και η Λίλα δανειζόμασταν από τη βιβλιοθήκητης γειτονιάς μας και δε μου πήγαινε να τα καταστρέψω τό-σο γρήγορα με το στιλό Επιστράτευσα την καλύτερη καλ-λιγραφία μου από την εποχή της δασκάλας Ολιβιέρο δού-λεψα πολύ τις αφιερώσεις που τους έγραψα με αποτέλεσμαοι κυρίες να περιμένουν ανυπόμονες στην ουρά Το έκαναμε την καρδιά μου να χτυπά δυνατά ρίχνοντας κλεφτές μα-τιές στον Νίνο Έτρεμα στην ιδέα ότι μπορεί να έφευγε
Δεν έφυγε Η Αντέλε είχε πλησιάσει εκείνον και τον Ταρ-ρατάνο κι ο Νίνο τής μιλούσε με σεβασμό και άνεση μαζίΘυμάμαι τότε που μιλούσε στους διαδρόμους του λυκείουμε την καθηγήτρια Γκαλιάνι και μου πήρε λίγη ώρα να πα-ντρέψω στο μυαλό μου τον αλλοτινό άριστο μαθητή με τονσημερινό νεαρό άντρα Απέρριψα όμως μεμιάς σαν μια πε-ριττή παρέκκλιση που μας έκανε όλους να υποφέρουμε τονφοιτητή της Ίσκια τον εραστή της παντρεμένης φίλης μουτο εξαφανισμένο αγόρι που κρυβόταν στο αποχωρητήριο τουκαταστήματος της πλατείας ντέι Μάρτιρι και πατέρα τουΤζεννάρο ένα παιδί που δεν είχε δει ποτέ του Το δίχως άλ-λο η επιδρομή της Λίλας στη ζωή του τον είχε αποπροσανα-τολίσει αλλά ndashτότε το θεώρησα προφανέςndash ήταν απλώς μιαπαρένθεση Όσο σφοδρή κι αν ήταν εκείνη η εμπειρία όσαβαθιά τραύματα κι αν του είχε αφήσει τώρα πια είχε τε-λειώσει Ο Νίνο είχε ξαναβρεί τον εαυτό του και χαιρόμουνγιrsquo αυτό Σκέφτηκα Πρέπει να πω στη Λίλα ότι τον είδα ότιείναι καλά Ύστερα άλλαξα γνώμη Όχι δε θα της το πω
bull 31 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 31
ΕΛΕΝΑ ΦΕΡΡΑΝΤΕ
Αυτοί που φεύγουν κι αυτοί που μένουν
μ υ θ ι σ τ ό ρ η μ α
Μετάφραση από τα ιταλικάΔΗΜΗΤΡΑ ΔΟΤΣΗ
Η ΤΕΤΡΑΛΟΓ ΙΑ ΤΗΣ ΝΑΠΟΛΗΣ Β ΙΒΛ ΙΟ ΤΡ ΙΤΟ
CFERANTE 001-014_Educazione 001- 32917 502 PM Page 5
CFERANTE 001-014_Educazione 001- 32917 502 PM Page 6
ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΟΝΟΜΑΤΩΝΚΑΙ ΣΥΝΤΟΜΗ ΑΝΑΦΟΡΑ ΣΤΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ
ΤΩΝ ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΩΝ ΒΙΒΛΙΩΝ
Η οικογένεια Τσερούλλο (η οικογένεια του τσαγκάρη)Φερνάντο Τσερούλλο τσαγκάρης πατέρας της Λίλας Δεν άφησε
την κόρη του να συνεχίσει το σχολείο μετά το δημοτικόΝούντσια Τσερούλλο μητέρα της Λίλας Αν και βρίσκεται κοντά
στην κόρη της δεν έχει αρκετή επιρροή για να τη στηρίξει απέ-ναντι στον πατέρα της
Ραφαέλλα Τσερούλλο γνωστή ως Λίνα ή Λίλα Γεννήθηκε τον Αύ-γουστο του 1944 Είναι εξήντα έξι ετών όταν εξαφανίζεται απότη Νάπολη χωρίς να αφήσει ίχνη πίσω της Εξαιρετική μαθή-τρια στα δέκα της γράφει ένα διήγημα με τίτλο Η γαλάζια νε-ράιδα Εγκαταλείπει το σχολείο μετά το δημοτικό και μαθαί-νει το επάγγελμα του τσαγκάρη Παντρεύεται πολύ νέα τονΣτέφανο Καρράτσι και διαχειρίζεται με επιτυχία πρώτα τοπαντοπωλείο στην καινούρια γειτονιά και στη συνέχεια το κα-τάστημα υποδημάτων στην πλατεία ντέι Μάρτιρι Στη διάρ-κεια των διακοπών της στην Ίσκια ερωτεύεται τον Νίνο Σαρ-ρατόρε για τον οποίο εγκαταλείπει τον σύζυγό της Μετά τοναυάγιο της συμβίωσης με τον Νίνο και τη γέννηση του γιουτης Τζεννάρο η Λίλα εγκαταλείπει οριστικά τον Στέφανο ότανανακαλύπτει ότι ο άντρας της περιμένει παιδί από την Άντα
bull 7 bull
CFERANTE 001-014_Educazione 001- 32917 502 PM Page 7
Καππούτσο Μετακομίζει μαζί με τον Έντσο Σκάννο στο ΣανΤζοβάννι α Τεντούτσο και αρχίζει να εργάζεται στην αλλα-ντοποιία του Μπρούνο Σοκκάβο
Ρίνο Τσερούλλο μεγάλος αδερφός της Λίλας τσαγκάρης κι αυτόςΜαζί με τον πατέρα του Φερνάντο και χάρη στη Λίλα και στα χρή-ματα του Στέφανο Καρράτσι στήνει την υποδηματοποιία Τσε-ρούλλο Παντρεύεται την αδερφή του Στέφανο Πινούτσα Καρ-ράτσι με την οποία αποκτά έναν γιο τον Φερντινάντο ή αλλιώςΝτίνο Ο γιος της Λίλας θα πάρει το όνομά του Ρίνο
Άλλα παιδιά
Η οικογένεια Γκρέκο (η οικογένεια του θυρωρού)Έλενα Γκρέκο η επονομαζόμενη Λενούτσα ή Λενού Γεννημένη
τον Αύγουστο του 1944 είναι η συγγραφέας αυτής της μακρο-σκελούς ιστορίας που διαβάζουμε Η Έλενα αρχίζει να τη γρά-φει τη στιγμή που μαθαίνει ότι η παιδική της φίλη Λίνα Τσε-ρούλλο ndashτην οποία μόνο εκείνη αποκαλεί Λίλαndash έχει εξαφανι-στεί Μετά το δημοτικό η Έλενα συνεχίζει τις σπουδές της μεολοένα και μεγαλύτερη επιτυχία στο λύκειο οι επιδόσεις τηςκαι η εύνοια της καθηγήτριας Γκαλιάνι τη βοηθούν να ξεπερά-σει αλώβητη τη σύγκρουση που είχε με τον καθηγητής θεολο-γίας σχετικά με τον ρόλο του Αγίου Πνεύματος Έπειτα απόπαρότρυνση του Νίνο Σαρρατόρε με τον οποίο είναι κρυφάερωτευμένη από μικρό κοριτσάκι ακόμα και με την πολύτιμηβοήθεια της Λίλας θα γράψει ένα άρθρο γιrsquo αυτή την αντιπα-ράθεση το οποίο εντέλει δε θα δημοσιεύσει το περιοδικό με τοοποίο συνεργάζεται ο Νίνο Οι λαμπρές σπουδές της Έλεναςθα στεφθούν με το πτυχίο από το Πανεπιστήμιο της Πίζαςόπου γνωρίζει και αρραβωνιάζεται τον Πιέτρο Αϊρότα και μετην έκδοση ενός μυθιστορήματος στο οποίο πραγματεύεται τηζωή στη γειτονιά της και τις εφηβικές εμπειρίες που έζησε στηνΊσκια
Πέππε Τζάννι και Ελίζα τα μικρότερα αδέρφια της Έλενας
bull 8 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 001-014_Educazione 001- 32917 502 PM Page 8
Ο πατέρας θυρωρός στο δημαρχείοΗ μητέρα νοικοκυρά Το κουτσό της βήμα κατατρύχει την Έλενα
Η οικογένεια Καρράτσι (η οικογένεια του δον Ακίλλε)Δον Ακίλλε Καρράτσι ο δράκος των παραμυθιών μαυραγορίτης
τοκογλύφος ΔολοφονήθηκεΜαρία Καρράτσι σύζυγος του δον Ακίλλε μητέρα του Στέφανο
της Πινούτσα και του Αλφόνσο Εργάζεται στο παντοπωλείοτης οικογένειας
Στέφανο Καρράτσι γιος του μακαρίτη δον Ακίλλε σύζυγος τηςΛίλας Διαχειρίζεται την περιουσία που του άφησε ο πατέραςτου και με τον καιρό εξελίσσεται σε επιτυχημένο έμπορο χά-ρη στα δύο προσοδοφόρα παντοπωλεία και στο κατάστημαυποδημάτων στην πλατεία ντέι Μάρτιρι που ανοίγει μαζί μετους αδερφούς Σολάρα Ανικανοποίητος από τον θυελλώδη γά-μο του με τη Λίλα συνάπτει σχέση με την Άντα Καππούτσο μετην οποία στη συνέχεια συζεί όταν εκείνη μένει έγκυος και ηΛίλα μετακομίζει στο Σαν Τζοβάννι α Τεντούτσο
Πινούτσα κόρη του δον Ακίλλε Αρχικά εργάζεται στο παντοπω-λείο της οικογένειας και στη συνέχεια στο κατάστημα υποδη-μάτων Παντρεύεται τον αδερφό της Λίλας τον Ρίνο με τονοποίο αποκτά έναν γιο τον Φερντινάντο ή αλλιώς Ντίνο
Αλφόνσο γιος του δον Ακίλλε Συμμαθητής της Έλενας Είναι αρ-ραβωνιασμένος με τη Μαρίζα Σαρρατόρε και αναλαμβάνει τοκατάστημα υποδημάτων της πλατείας ντέι Μάρτιρι
Η οικογένεια Πελούζο (η οικογένεια του μαραγκού)Αλφρέντο Πελούζο μαραγκός Κομμουνιστής Κατηγορήθηκε ότι
σκότωσε τον δον Ακίλλε καταδικάστηκε φυλακίστηκε και πέ-θανε στη φυλακή
Τζουζεππίνα Πελούζo σύζυγος του Αλφρέντο Εργάτρια στo κα-πνεργοστάσιο έχει αφιερώσει τη ζωή της στα παιδιά της καιστον έγκλειστο σύζυγό της Μετά τον θάνατό του αυτοκτονεί
bull 9 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 001-014_Educazione 001- 32417 155 PM Page 9
Πασκουάλε Πελούζo πρωτότοκος γιος του Αλφρέντο και τηςΤζουζεππίνα οικοδόμος στρατευμένος κομμουνιστής Ήταν οπρώτος που αντιλήφθηκε την ομορφιά της Λίλας και της εξο-μολογήθηκε τον έρωτά του Μισεί τους Σολάρα Είχε δεσμό μετην Άντα Καππούτσο
Καρμέλα Πελούζο θέλει να την αποκαλούν Κάρμεν Αδερφή τουΠασκουάλε πωλήτρια σε υφασματάδικο και στη συνέχειαέπειτα από παρέμβαση της Λίλας υπάλληλος στο καινούριοπαντοπωλείο του Στέφανο Είχε μακροχρόνιο δεσμό με τονΈντσο Σκάννο όμως εκείνος την εγκαταλείπει χωρίς να της δώ-σει καμία εξήγηση μετά το τέλος της στρατιωτικής του θη-τείας Στη συνέχεια αρραβωνιάζεται τον ιδιοκτήτη του βενζι-νάδικου στον κεντρικό δρόμο
Άλλα παιδιά
Η οικογένεια Καππούτσο (η οικογένεια της τρελής χήρας)Μελίνα συγγενής της Νούντσια Τσερούλλο χήρα Καθαρίζει τις
σκάλες στις πολυκατοικίες της παλιάς γειτονιάς Υπήρξε ερω-μένη του Ντονάτο Σαρρατόρε πατέρα του Νίνο Οι Σαρρατό-ρε μετακόμισαν από τη γειτονιά εξαιτίας αυτής της σχέσης καιέκτοτε η Μελίνα σχεδόν έχασε τα λογικά της
Ο σύζυγος της Μελίνας ξεφόρτωνε τελάρα στη λαχαναγορά καιπέθανε κάτω από αδιευκρίνιστες συνθήκες
Άντα Καππούτσο κόρη της Μελίνας Μικρή βοηθούσε τη μητέρατης να καθαρίζει σκάλες Χάρη στη Λίλα θα προσληφθεί ωςπωλήτρια στο παντοπωλείο της παλιάς γειτονιάς Είχε μακρο-χρόνιο δεσμό με τον Πασκουάλε Πελούζο και στη συνέχεια γί-νεται ερωμένη του Στέφανο Καρράτσι Όταν μένει έγκυος πη-γαίνει να ζήσει μαζί του Από τη σχέση τους γεννιέται ένα κο-ριτσάκι η Μαρία
Αντόνιο Καππούτσο αδερφός της Άντας μηχανικός αυτοκινήτωνΕίχε δεσμό με την Έλενα και ζηλεύει θανάσιμα τον Νίνο Σαρ-ρατόρε Ανησυχεί πολύ με την προοπτική της στρατιωτικής θη-
bull 10 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 001-014_Educazione 001- 32417 155 PM Page 10
τείας μα όταν η Έλενα απευθύνεται στους αδερφούς Σολάραπροκειμένου να πάρει απαλλαγή εκείνος νιώθει βαθιά ταπει-νωμένος και βάζει τέλος στη σχέση τους Κατά τη διάρκεια τουστρατιωτικού του παθαίνει έναν σοβαρό νευρικό κλονισμό καιαπολύεται νωρίτεραmiddot μόλις επιστρέφει στη γειτονιά η φτώχειατον αναγκάζει να μπει στην υπηρεσία του Μικέλε Σολάρα οοποίος κάποια στιγμή τον στέλνει στη Γερμανία για μια μα-κρόχρονη μυστηριώδη δουλειά
Άλλα παιδιά
Η οικογένεια Σαρρατόρε (η οικογένεια του σιδηροδρομικούυπαλλήλου-ποιητή)
Ντονάτο Σαρρατόρε σιδηροδρομικός υπάλληλος ποιητής δημο-σιογράφος Μεγάλος γυναικάς υπήρξε εραστής της ΜελίναςΚαππούτσο Όταν η Έλενα πηγαίνει διακοπές στην Ίσκια φι-λοξενούμενη στο ίδιο σπίτι όπου παραθερίζουν και οι Σαρρα-τόρε αναγκάζεται να φύγει άρον άρον από το νησί για να γλι-τώσει από τις σεξουαλικές παρενοχλήσεις του Ντονάτο Τοεπόμενο καλοκαίρι όμως η Έλενα έρμαιο του πόνου της λόγωτης σχέσης του Νίνο με τη Λίλα ενδίδει Για να ξορκίσει αυτήτην υποτιμητική εμπειρία η Έλενα την εξιστορεί στο βιβλίο τηςτο οποίο στη συνέχεια εκδίδεται
Λίντια Σαρρατόρε σύζυγος του ΝτονάτοΝίνο Σαρρατόρε το μεγαλύτερο από τα πέντε παιδιά του Ντο-
νάτο και της Λίντιας Απεχθάνεται τον πατέρα του Υπήρξεεξαιρετικός μαθητής και διατηρεί μακροχρόνιο παράνομο δε-σμό με τη Λίλα ο οποίος καταλήγει σε μια σύντομη συμβίωσηόταν εκείνη μένει έγκυος
Μαρίζα Σαρρατόρε αδερφή του Νίνο Είναι αρραβωνιασμένη μετον Αλφόνσο Καρράτσι
Πίνο Κλέλια και Τσίρο Σαρρατόρε τα μικρότερα παιδιά τουΝτονάτο και της Λίντιας
bull 11 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 001-014_Educazione 001- 32417 155 PM Page 11
Η οικογένεια Σκάννο (η οικογένεια του μανάβη)Νικόλα Σκάννο μανάβης πέθανε από πνευμονίαΑσσούντα Σκάννο σύζυγος του Νικόλα πέθανε από καρκίνοΈντσο Σκάννο γιος του Νικόλα και της Ασσούντα μανάβης κι αυ-
τός Η Λίλα τον συμπαθεί από τότε που ήταν παιδιά Ο Έντσοήταν για χρόνια αρραβωνιασμένος με την Κάρμεν Πελούζο τηνοποία όμως εγκαταλείπει εντελώς ανεξήγητα όταν τελειώνειτη στρατιωτική του θητεία Φαντάρος ακόμα αφοσιώνεται στημελέτη και παίρνει δίπλωμα μηχανικού Όταν η Λίλα αποφα-σίζει να εγκαταλείψει οριστικά τον Στέφανο αναλαμβάνει εκεί-νη και τον γιο της Τζεννάρο και πηγαίνουν να ζήσουν όλοι μα-ζί στο Σαν Τζοβάννι α Τεντούτσο
Άλλα παιδιά
Η οικογένεια Σολάρα (η οικογένεια του ιδιοκτήτη του ομώνυ-μου καφέndashζαχαροπλαστείου)
Σίλβιο Σολάρα ιδιοκτήτης του καφέ-ζαχαροπλαστείου βασιλο-φασίστας μέλος της Καμόρρα έχει αναλάβει τις παράνομεςδοσοληψίες στη γειτονιά Έφερε αντιρρήσεις για την ίδρυση τουυποδηματοποιείου Τσερούλλο
Μανουέλα Σολάρα σύζυγος του Σίλβιο τοκογλύφος Το κόκκινοτεφτέρι της είναι ο φόβος και ο τρόμος της γειτονιάς
Μαρτσέλλο και Μικέλε Σολάρα γιοι του Σίλβιο και της Μανουέ-λας Νταήδες δεσποτικοί αλλά παρrsquo όλα αυτά τους αγαπάνετα κορίτσια της γειτονιάς εκτός φυσικά από τη Λίλα Ο Μαρ-τσέλλο ερωτεύεται τη Λίλα αλλά εκείνη τον απορρίπτει Ο Μι-κέλε κατά τι μικρότερος από τον Μαρτσέλλο είναι πιο ψυχρόςπιο έξυπνος πιο βίαιος Είναι αρραβωνιασμένος με την Τζι-λιόλα την κόρη του ζαχαροπλάστη αλλά με τον καιρό αποκτάμια νοσηρή εμμονή με τη Λίλα
bull 12 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 001-014_Educazione 001- 32417 155 PM Page 12
Η οικογένεια Σπανιουόλο (η οικογένεια του ζαχαροπλάστη)Ο κύριος Σπανιουόλο ζαχαροπλάστης στο καφέ-ζαχαροπλαστείο
ΣολάραΡόζα Σπανιουόλο σύζυγος του ζαχαροπλάστηΤζιλιόλα Σπανιουόλο κόρη του ζαχαροπλάστη αρραβωνιαστικιά
του Μικέλε ΣολάραΆλλα παιδιά
Η οικογένεια ΑϊρόταΓκουίντο Αϊρότα καθηγητής ελληνικής λογοτεχνίαςΑντέλε η σύζυγός του Συνεργάζεται με τον εκδοτικό οίκο του Μι-
λάνου που θα εκδώσει το μυθιστόρημα της ΈλεναςΜαριαρόζα Αϊρότα πρωτότοκη κόρη καθηγήτρια Ιστορίας της
Τέχνης στο ΜιλάνοΠιέτρο Αϊρότα συμφοιτητής της Έλενας και αρραβωνιαστικός της
προορίζεται για μια λαμπρή πανεπιστημιακή καριέρα
Οι εκπαιδευτικοίΦερράρο δάσκαλος και βιβλιοθηκάριος Όταν η Λίλα και η Έλε-
να ήταν μικρές βράβευσε και τις δύο καθότι συστηματικές ανα-γνώστριες
Ολιβιέρο δασκάλα Η πρώτη που αντιλήφθηκε τις ικανότητες τηςΛίλας και της Έλενας Στα δέκα της η Λίλα έγραψε ένα σύ-ντομο διήγημα με τίτλο Η γαλάζια νεράιδα που άρεσε πολύστην Έλενα κι εκείνη με τη σειρά της το έδωσε στην Ολιβιέρονα το διαβάσει Η δασκάλα όμως θυμωμένη που οι γονείς τηςΛίλας αποφάσισαν να μη στείλουν την κόρη τους στο γυμνά-σιο δεν εξέφερε ποτέ άποψη για το διήγημα αυτό Σταμάτησεμάλιστα να ασχολείται με τη Λίλα και επικεντρώθηκε μόνοστην Έλενα και στην πορεία της Πεθαίνει ύστερα από μακρό-χρονη ασθένεια λίγες μέρες μετά την αποφοίτηση της Έλενας
Τζεράτσε καθηγητής λυκείου
bull 13 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 001-014_Educazione 001- 32417 155 PM Page 13
Γκαλιάνι καθηγήτρια λυκείου Καλλιεργημένη εκπαιδευτικός κομ-μουνίστρια Μαγεύεται μεμιάς από την ευφυΐα της Έλενας Τηςδανείζει βιβλία την προστατεύει στη διαμάχη της με τον θεο-λόγο και την καλεί στο σπίτι της σε μια γιορτή των παιδιών τηςΟι σχέσεις τους ψυχραίνονται όταν ο Νίνο εγκαταλείπει τη Νά-ντια παρασυρμένος από το πάθος του για τη Λίλα
Άλλα πρόσωπαΤζίνο ο γιος του φαρμακοποιού Το πρώτο αγόρι της ΈλεναςΝέλλα Ινκάρντο ξαδέρφη της δασκάλας Ολιβιέρο Μένει στο
Μπαράνο στη νήσο Ίσκια και τα καλοκαίρια νοικιάζει μερικάδωμάτια του σπιτιού της στην οικογένεια Σαρρατόρε Μια χρο-νιά φιλοξένησε την Έλενα που παραθέριζε εκεί
Αρμάντο φοιτητής ιατρικής γιος της καθηγήτριας ΓκαλιάνιΝάντια μαθήτρια κόρη της καθηγήτριας Γκαλιάνι και το κορίτσι
του Νίνο ο οποίος την εγκαταλείπει με ένα γράμμα που τηςστέλνει από την Ίσκια όταν ερωτεύεται τη Λίλα
Μπρούνο Σοκκάβο φίλος του Νίνο Σαρρατόρε και γιος ενός πλού-σιου βιομήχανου από το Σαν Τζοβάννι α Τεντούτσο της Νάπο-λης Προσφέρει δουλειά στη Λίλα στην αλλαντοποιία της οικο-γένειάς του
Φράνκο Μάρι φοιτητής Το αγόρι της Έλενας τα πρώτα χρόνιατου πανεπιστημίου
bull 14 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 001-014_Educazione 001- 32417 155 PM Page 14
Ενδιάμεσα χρόνια
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 15
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 16
1
ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΦΟΡΑ που είδα τη Λίλα ήταν πριν από πέντε χρό-νια τον χειμώνα του 2005 Περπατούσαμε νωρίς το πρωίστον κεντρικό δρόμο και όπως συνέβαινε πλέον από χρόνιααισθανόμασταν άβολα Θυμάμαι ότι μιλούσα μόνο εγώ εκεί-νη σιγοτραγουδούσε χαιρετούσε κόσμο που ούτε καν τηςαπαντούσε και τις σπάνιες φορές που με διέκοπτε άρθρω-νε μόνο κάτι επιφωνήματα χωρίς καμία προφανή σύνδεσημε όσα έλεγα Με το πέρασμα του χρόνου είχαν συμβεί διά-φορα δυσάρεστα γεγονότα ορισμένα μάλιστα φρικτά καιγια να ξαναβρούμε τον δρόμο της αλλοτινής μας εμπιστο-σύνης θα έπρεπε να εξομολογηθούμε η μία στην άλλη κρυ-φές μας σκέψεις μόνο που εγώ δεν είχα τη δύναμη να βρωτα κατάλληλα λόγια κι εκείνη που μάλλον είχε τη δύναμηδεν είχε τη διάθεση δεν έβλεπε τον λόγο
Την αγαπούσα όμως πολύ κι όποτε ερχόμουν στη Νά-πολη προσπαθούσα πάντοτε να τη βλέπω παρότι οφείλωνα ομολογήσω τη φοβόμουν κάπως Είχε αλλάξει πολύ Τώ-ρα πια τα σημάδια των γηρατειών ήταν εμφανή πάνω μαςμα ενώ εγώ πάλευα με την τάση μου να παίρνω βάρος εκεί-νη ήταν διαρκώς πετσί και κόκαλο Είχε κοντά μαλλιά που
bull 17 bull
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 17
τα έκοβε μόνη της κατάλευκα όχι από επιλογή αλλά απόαμέλεια Το βαθιά ρυτιδιασμένο της πρόσωπο θύμιζε όλοκαι περισσότερο εκείνο του πατέρα της Την έπιανε νευρι-κό γέλιο σχεδόν σαν στρίγκλισμα και μιλούσε φωναχτάΧειρονομούσε διαρκώς δίνοντας στις κινήσεις της μια τόσοάγρια αποφασιστικότητα που έμοιαζε λες και ήθελε να κό-ψει στα δύο τα κτίρια τον δρόμο τους περαστικούς εμένα
Βρισκόμασταν στο ύψος του δημοτικού σχολείου ότανένας άγνωστός μου νεαρός μάς προσπέρασε αλαφιασμένοςκαι της φώναξε ότι σε μια πρασιά δίπλα στην εκκλησία εί-χε βρεθεί το πτώμα μιας γυναίκας Σπεύσαμε αμέσως στοπάρκο και η Λίλα με παρέσυρε στο πηγαδάκι των περίερ-γων ανοίγοντας δρόμο φουριόζα Η γυναίκα ήταν πεσμένηστο πλάι εξαιρετικά χοντρή και φορούσε ένα σκούρο πρά-σινο παλαιικό αδιάβροχο Η Λίλα την αναγνώρισε αμέσωςεγώ όχι ήταν η παιδική μας φίλη η Τζιλιόλα Σπανιουόλο ηπρώην σύζυγος του Μικέλε Σολάρα
Είχα δεκαετίες να τη δω Το όμορφο πρόσωπό της είχεαλλοιωθεί οι αστράγαλοί της είχαν γίνει τεράστιοι Τα μαλ-λιά της κάποτε καστανά τώρα είχαν το κόκκινο της φωτιάςμακριά όπως τα είχε από μικρή αλλά αραιά λυμένα πάνωστο ανασκαλεμένο χώμα Μονάχα στο ένα πόδι φορούσε έναπαπούτσι με χαμηλό τακούνι χιλιοφθαρμένοmiddot το άλλο ήτανμέσα σε μια γκρίζα μάλλινη κάλτσα τρυπημένη στο μεγάλοδάχτυλο το άλλο παπούτσι ήταν πεταμένο κάνα μέτρο πιοκει λες και το είχε βγάλει κλοτσώντας από πόνο ή φόβο Ξέ-σπασα σε κλάματα Η Λίλα με κοίταξε ενοχλημένη
Καθισμένες σrsquo ένα παγκάκι λίγο πιο κει περιμέναμε σιω-πηλές να πάρουν την Τζιλιόλα Για την ώρα κανείς δεν ήξε-ρε τι της είχε συμβεί πώς είχε πεθάνει Πήγαμε στο σπίτι
bull 18 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 18
της Λίλας το παλιό μικρό πατρικό της διαμέρισμα όπου ζού-σε τώρα με τον γιο της τον Ρίνο Μιλήσαμε για τη φίλη μαςμου είπε άσχημα πράγματα για τη ζωή που έκανε τις απαι-τήσεις της τη δολιότητά της Τώρα όμως εγώ ήμουν εκείνηπου δεν μπορούσε να ακούσειmiddot σκεφτόμουν εκείνο το πρό-σωπο πλαγιασμένο στο χώμα τα αραιά μακριά της μαλλιάτις ασπριδερές κηλίδες στο κρανίο της Πόσες γυναίκες μετις οποίες είχαμε μεγαλώσει μαζί είχαν φύγει από τη ζωήείχαν εξαφανιστεί από προσώπου γης επειδή αρρώστησανεπειδή το νευρικό τους σύστημα δεν άντεξε το σμυριδόπα-νο των μαρτυρίων επειδή είχε χυθεί το ίδιο τους το αίμαΜείναμε για λίγο στην κουζίνα απαθείς καμία από τις δύοδεν έλεγε να μαζέψει το τραπέζι κι ύστερα ξαναβγήκαμε
Ο ήλιος της όμορφης χειμωνιάτικης μέρας χάριζε μια γα-λήνια μορφή στα πράγματα Η παλιά γειτονιά σε αντίθεσημrsquo εμάς είχε μείνει ίδια κι απαράλλαχτη Αντιστέκονταν ακό-μα τα γκρίζα χαμηλά σπίτια η αυλή των παιχνιδιών μας οκεντρικός δρόμος τα μαύρα στόματα του τούνελ και η βίαΤο γύρω τοπίο όμως είχε αλλάξει Η πρασινωπή έκτασηστους βάλτους δεν υπήρχε πια η παλιά κονσερβοποιία είχεεξαφανιστεί Στη θέση τους υπήρχαν οι λάμψεις των γυάλι-νων ουρανοξυστών αλλοτινά σημάδια ενός λαμπρού μέλλο-ντος στο οποίο κανείς δεν πίστεψε ποτέ Με το πέρασμα τουχρόνου είχα καταγράψει όλες τις αλλαγές κάποιες φορές μεπεριέργεια αν και πιο συχνά αφηρημένα Όταν ήμουν μικρήφανταζόμουν πως μακριά από τη γειτονιά μας η Νάποληέκρυβε θαυμαστά πράγματα Για παράδειγμα πριν από δε-καετίες είχα εντυπωσιαστεί από τον ουρανοξύστη του κε-ντρικού σταθμού από το πώς έχτιζαν όροφο τον όροφο εκεί-νο τον σκελετό μιας οικοδομής που τότε μας φαινόταν πα-
bull 19 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 19
νύψηλη πλάι στον μεγαλειώδη σιδηροδρομικό σταθμό Πό-σο σάστιζα όταν περνούσα από την πλατεία Γκαριμπάλντικοίτα πόσο ψηλός είναι έλεγα στη Λίλα στην Κάρμεν στονΠασκουάλε στην Άντα στον Αντόνιο σε όλους τους φίλουςεκείνης της εποχής με τους οποίους πήγαινα στη θάλασσακοντά στις πλούσιες γειτονιές Εκεί πάνω σκεφτόμουν κα-τοικούν οι άγγελοι και ατενίζουν όλη την πόλη Πόσο θα μουάρεσε να σκαρφαλώσω να φτάσω ως την κορυφή Ήταν ο δι-κός μας ουρανοξύστης παρότι βρισκόταν μακριά από τη γει-τονιά μας και τον βλέπαμε να μεγαλώνει μέρα με τη μέραΟι εργασίες όμως σταμάτησαν Όταν επέστρεφα στο σπίτιμου από την Πίζα ο ουρανοξύστης του σταθμού για μένα δενήταν πια σύμβολο μιας κοινωνίας που ανανεωνόταν μα έναακόμα μνημείο αναποτελεσματικότητας
Εκείνη την περίοδο είχα πειστεί πως δεν υπήρχε μεγάληδιαφορά μεταξύ της γειτονιάς μου και της Νάποληςmiddot οι κα-κουχίες γλιστρούσαν από τη μία στην άλλη αδιάκοπα Κά-θε φορά που επέστρεφα έβρισκα μια άνευρη πόλη που δενάντεχε τις εναλλαγές των εποχών τη ζέστη το κρύο κυρίωςτις καταιγίδες Μια φορά πλημμύρισε ο σταθμός της πλα-τείας Γκαριμπάλντι την άλλη γκρεμίστηκε η στοά μπροστάαπό το μουσείο και μία άλλη φορά έγιναν κατολισθήσεις κό-πηκε το ρεύμα και δεν έλεγαν να το ξανασυνδέσουν Στομυαλό μου έβλεπα σκοτεινούς δρόμους όπου ελλόχευαν κίν-δυνοι αυτοκίνητα να κυκλοφορούν όλο και πιο άναρχα ξε-χαρβαλωμένα λιθόστρωτα μεγάλες λακκούβες Οι βουλω-μένοι βόθροι ανάβλυζαν πλημμύριζαν Υδάτινες λάβες μεβοθρολύματα σκουπίδια και μικρόβια χύνονταν στη θάλασ-σα από τους λόφους κατακλυσμένους από καινούριες σα-θρές οικοδομές ή διάβρωναν τον από κάτω κόσμο Οι άν-
bull 20 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 20
θρωποι πέθαιναν από αμέλεια από διαφθορά από κατα-πίεση και όμως σε κάθε εκλογική αναμέτρηση έδιναν την εν-θουσιώδη τους συναίνεση στους πολιτικούς που τους έκα-ναν τον βίο αβίωτο Μόλις κατέβαινα από το τρένο κυκλο-φορούσα επιφυλακτική στα μέρη όπου είχα γεννηθεί φρο-ντίζοντας να μιλάω πάντα στα ναπολιτάνικα σαν να διαλα-λούσα είμαι δική σας μη μου κάνετε κακό
Αφότου αποφοίτησα αφότου έγραψα πυρετωδώς έναδιήγημα το οποίο εντελώς απρόσμενα μέσα σε λίγους μή-νες έγινε βιβλίο ο κόσμος από τον οποίο προερχόμουν φά-νταζε ακόμη χειρότερος στα μάτια μου Ενώ στην Πίζα καιστο Μιλάνο ένιωθα όμορφα μερικές φορές μάλιστα ίσως κιευτυχισμένη όποτε επέστρεφα στην πόλη μου φοβόμουνπως κάποιο απρόοπτο θα με εμπόδιζε να της ξεφύγω πωςθα αναγκαζόμουν να στερηθώ ότι είχα κατακτήσει Δε θαμπορούσα να ξαναδώ τον Πιέτρο τον οποίο πολύ σύντομαθα παντρευόμουνmiddot θα έκλειναν για μένα οι πόρτες των πε-ριποιημένων γραφείων του εκδοτικού οίκουmiddot θα ήταν αδύ-νατον πλέον να χαρώ την αβρότητα της Αντέλε της μέλλου-σας πεθεράς μου μιας μητέρας που ποτέ δε γνώρισα στοπρόσωπο της δικής μου Από παλιά κιόλας η πόλη μου μουφαινόταν ασφυκτικά γεμάτη ένας όχλος που απλωνόταναπό την πλατεία Γκαριμπάλντι ως τη Φορτσέλλα την Ντου-κέσκα τη Λαβινάιο τη Ρεττιφίλο Στα τέλη του Εξήντα εί-χα την αίσθηση ότι το πλήθος είχε αυξηθεί και ότι η έλλειψηανεκτικότητας η επιθετικότητα άπλωναν ανεξέλεγκτα ταπλοκάμια της Ένα πρωί έφτασα στην οδό Μετζοκαννόνεεκεί όπου πριν από μερικά χρόνια δούλευα πωλήτρια σrsquo έναβιβλιοπωλείο Πήγα από περιέργεια να ξαναδώ το μέροςόπου κάποτε έβγαζα το ψωμί μου κυρίως όμως για να ρίξω
bull 21 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 21
μια ματιά στο πανεπιστήμιο που δεν είχα δει ποτέ από κο-ντά Ήθελα να το συγκρίνω μrsquo εκείνο της Πίζας τη Σκουό-λα Νορμάλε ευχόμουν μάλιστα να συναντήσω τα παιδιά τηςκαθηγήτριας Γκαλιάνι ndashτον Αρμάντο και τη Νάντιαndash και νακαμαρώσω για όσα είχα καταφέρει Όμως ο δρόμος οι πα-νεπιστημιακοί χώροι μού προκαλούσαν εκνευρισμόmiddot ήτανκατάμεστοι από φοιτητές της Νάπολης της επαρχίας καιόλου του Νότου νέους καλοντυμένους φασαριόζους γεμά-τους αυτοπεποίθηση και παιδιά με άξεστους τρόπους καισυνάμα δουλική συμπεριφορά Στριμώχνονταν στις εισό-δους μέσα στις αίθουσες μπροστά από τις κοσμοπλημμυ-ρισμένες γραμματείες καβγαδίζοντας συχνά πυκνά Εντε-λώς ξαφνικά τρεις τέσσερις πιάστηκαν στα χέρια λίγα μέ-τρα μακριά μου λες και αρκούσε να αντικρίσει ο ένας τονάλλο για να ξεσπάσουν σε βρισιές και γρονθοκοπήματα ένααντρικό μένος που ούρλιαζε τη λύσσα του για αίμα σε μιαδιάλεκτο που ακόμη κι εγώ η ίδια μετά βίας καταλάβαιναΈφυγα κακήν κακώς λες και κάτι απειλητικό με είχε αγγί-ξει σrsquo ένα μέρος που το θεωρούσα ασφαλές κατοικημένο μο-νάχα από καλοπροαίρετες προθέσεις
Με λίγα λόγια είχα την αίσθηση πως τα πράγματα χει-ροτέρευαν χρόνο με τον χρόνο Εκείνη τη βροχερή εποχή ηπόλη για μία ακόμη φορά ράγισε ένα ολόκληρο κτίριο έγει-ρε στο πλάι σαν άνθρωπος που ακουμπά στο σαρακοφα-γωμένο μπράτσο μια παλιάς πολυθρόνας και το μπράτσουποχωρεί Νεκροί τραυματίες Και φωνές ξύλο καπνογό-να Ήταν λες και μες στα σπλάχνα της η πόλη επώαζε έναμένος που δεν μπορούσε να αναδυθεί κι έτσι την κατέτρω-γε ή έσκαγε σε επιφανειακές φλύκταινες γεμάτες δηλητή-ριο εναντίον όλων παιδιών ενηλίκων ηλικιωμένων ανθρώ-
bull 22 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 22
πων από άλλες πόλεις Αμερικάνων του ΝΑΤΟ τουριστών κά-θε εθνικότητας των ίδιων των Ναπολιτάνων Πώς να αντέ-ξεις σε αυτό τον τόπο της ασυδοσίας και του κινδύνου στηνπεριφέρεια στο κέντρο στους λόφους κάτω από τον Βε-ζούβιο Πόσο άσχημη εντύπωση μου έκανε το Σαν Τζοβάννια Τεντούτσο το ταξίδι μου μέχρι να φτάσω σrsquo αυτή τη συ-νοικία Πόσο άσχημη εντύπωση μου έκανε το εργοστάσιοόπου δούλευε η Λίλα αλλά και η ίδια η Λίλα με τον μικρότης γιο η Λίλα η οποία ζούσε σrsquo ένα άθλιο κτίριο μαζί με τονΈντσο αν και δεν κοιμούνταν μαζί Μου είπε ότι εκείνοςήθελε να σπουδάσει ηλεκτρονικούς υπολογιστές κι ότι εκεί-νη προσπαθούσε να τον βοηθήσει Μου είχε εντυπωθεί η φω-νή της που προσπαθούσε να διαγράψει το Σαν Τζοβάννι τασαλάμια τη δυσωδία του εργοστασίου την κατάστασή τηςπροφέροντας με προσποιητή αυθεντία ονόματα όπως Κέ-ντρο Κυβερνητικής του Πανεπιστημίου του Μιλάνου Σοβιε-τικό Κέντρο για την εφαρμογή των υπολογιστών στις κοι-νωνικές επιστήμες Ήθελε να με κάνει να πιστέψω ότι σύ-ντομα ένα παρόμοιο κέντρο θα γεννιόταν και στη ΝάποληΣκέφτηκα Πιθανότατα στο Μιλάνο σίγουρα στη ΣοβιετικήΈνωση όχι όμως εδώ εδώ δεν είναι παρά μια τρέλα του ανε-ξέλεγκτου μυαλού σου στην οποία παρασύρεις και τονάμοιρο τον αφοσιωμένο Έντσο Καλύτερα να φεύγαμε Νατο βάζαμε στα πόδια μια για πάντα μακριά από τη ζωή πουζούσαμε αφότου ήρθαμε στον κόσμο Να μείνουμε σε σω-στά οργανωμένες πόλεις όπου πράγματι όλα ήταν πιθανάΕγώ όντως είχα δραπετεύσει Μόνο και μόνο για να ανακα-λύψω όμως τις δεκαετίες που θα ακολουθούσαν ότι είχακάνει λάθος ότι ήταν μια αλυσίδα με ολοένα και πιο μεγά-λους κρίκους η γειτονιά παρέπεμπε στην πόλη η πόλη στην
bull 23 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 23
Ιταλία η Ιταλία στην Ευρώπη η Ευρώπη σε ολόκληρο τονπλανήτη Ακόμη και σήμερα έχω την ίδια άποψη δεν είναιάρρωστη η γειτονιά μας ούτε και η Νάπολη άρρωστη είναιη υδρόγειος σφαίρα άρρωστο είναι το σύμπαν ή τα σύμπα-ντα Και το πόσο επιδέξιοι είμαστε εξαρτάται απrsquo το ανκρύβουμε από τους άλλους μα και απrsquo τον ίδιο μας τον εαυ-τό την αληθινή κατάσταση των πραγμάτων
Μίλησα γιrsquo αυτό στη Λίλα εκείνο το μεσημέρι τον χει-μώνα του 2005 με έμφαση σαν να ήθελα να επανορθώσωΉθελα να της αναγνωρίσω ότι είχε καταλάβει τα πάντα απόπαιδί χωρίς ποτέ να μετακινηθεί από τη Νάπολη Μα ντρά-πηκα σχεδόν αμέσως ένιωσα στα λόγια μου την οργισμένηαπαισιοδοξία κάποιου που γερνά το ύφος που ndashτο ήξεραndashεκείνη απεχθανόταν Και πράγματι αποκάλυψε τα γερα-σμένα της δόντια με ένα χαμόγελο σαν νευρική γκριμάτσακαι μου είπε
laquoΠαριστάνεις την έξυπνη με βομβαρδίζεις με αποφθέγ-ματα Τι θες να κάνεις Θες να γράψεις για μας Θες να γρά-ψεις για μέναraquo
laquoΌχιraquolaquoΠες την αλήθειαraquolaquoΘα ήταν πολύ περίπλοκοraquolaquoΤο σκέφτηκες όμως το σκέφτεσαι ακόμαraquolaquoΛίγο ναιraquolaquoΠρέπει να μrsquo αφήσεις στην ησυχία μου Λενού Όλους
μας πρέπει να μας αφήσεις στην ησυχία μας Εμείς πρέπεινα εξαφανιστούμε δεν αξίζουμε τίποτα ούτε η Τζιλιόλα ού-τε εγώ κανείςraquo
laquoΔεν είναι αλήθειαraquoΈκανε μια γκριμάτσα δυσαρέσκειας και με περιεργά-
bull 24 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 24
στηκε με τις κόρες των ματιών της που ίσα ίσα φαίνοντανμε χείλη μισόκλειστα
laquoΕντάξειraquo είπε laquoγράψε αν το θες στrsquo αλήθεια γράψε γιατην Τζιλιόλα για όποιον σου κατέβει Όχι όμως για μέναμην τολμήσεις θέλω να μου το υποσχεθείςraquo
laquoΔε θα γράψω για κανέναν ούτε για σέναraquolaquoΠρόσεχε γιατί θα σε παρακολουθώraquolaquoΑ ναιraquolaquoΘα rsquoρθω να ψάξω στον υπολογιστή σου θα διαβάσω τα
αρχεία και θα τα σβήσωraquolaquoΝαι καλάraquolaquoΓιατί νομίζεις ότι δεν είμαι ικανήraquolaquoΞέρω πολύ καλά ότι είσαι Γνωρίζω όμως να φυλάγο-
μαιraquoΓέλασε με τον παλιό της γνωστό τρόποlaquoΑπό μένα όχιraquo
2
Δεν ξέχασα ποτέ αυτές τις τρεις λέξεις ήταν το τελευταίοπράγμα που μου είπε από μένα όχι Εδώ κι εβδομάδεςπλέον γράφω πυρετωδώς δίχως να χάνω χρόνο ξανακοι-τάζοντας το κείμενό μου Εάν η Λίλα είναι ακόμη ζωντανήndashφαντάζομαι καθώς πίνω τον καφέ μου και κοιτάζω τον Πά-δο που παφλάζει πάνω στους πυλώνες της γέφυρας Πριγκί-πισσα Ισαβέλλαndash δε θα αντέξει θα έρθει να ψάξει τον υπο-λογιστή μου θα διαβάσει κι έτσι στρυφνή γριά που είναιθα εκνευριστεί που αθέτησα την υπόσχεσή μου θα θέλει ναχώσει τη μύτη της θα διορθώσει θα προσθέσει θα ξεχάσει
bull 25 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 25
τη μανία της να εξαϋλωθεί Ύστερα ξεπλένω το φλιτζάνιμου πλησιάζω στο γραφείο ξαναρχίζω να γράφω ξεκινώ-ντας από κείνη την παγωμένη άνοιξη στο Μιλάνο ένα βρά-δυ πριν από σαράντα χρόνια και βάλε σrsquo εκείνο το βιβλιο-πωλείο τότε που ο άντρας με τα χοντρά γυαλιά μίλησε μεσαρκασμό για μένα και για το βιβλίο μου μπροστά σε όλουςκι εγώ του απάντησα κάπως συγκεχυμένα τρέμοντας Ώσπουξαφνικά σηκώθηκε ο Νίνο Σαρρατόρε αγνώριστος σχεδόνμε το ατημέλητο κατάμαυρο μούσι του και επιτέθηκε μεσφοδρότητα στον άνθρωπο που τα είχε βάλει μαζί μου Απόκείνη τη στιγμή ολάκερος ο εαυτός μου βάλθηκε να φωνά-ζει σιωπηρά το όνομά του ndashπόσος καιρός ήταν που είχα νατον δω τέσσερα ή πέντε χρόνιαndash και παρότι είχα παγώσειαπό την ένταση ένιωσα να φουντώνω
Μόλις ο Νίνο ολοκλήρωσε την παρέμβασή του ο άντρας μεμια ευγενική κίνηση ζήτησε την άδεια να απαντήσει Προφα-νώς ένιωθε πως είχε προσβληθεί όμως ήμουν τόσο ταραγμέ-νη από τα έντονα συναισθήματά μου ώστε δεν κατάλαβα αμέ-σως το γιατί Είχα ασφαλώς αντιληφθεί ότι ο Νίνο με την πα-ρέμβασή του είχε μεταφέρει την περί λογοτεχνίας συζήτησηστην πολιτική και μάλιστα με επιθετικό τρόπο σχεδόν αναι-δή Παρrsquo όλα αυτά εκείνη τη στιγμή δεν πολυέδωσα σημασίααδυνατούσα να συγχωρέσω τον εαυτό μου που δεν όρθωσατο ανάστημά μου που στάθηκα ανεπαρκής μπροστά σrsquo εκεί-νο το καλλιεργημένο κοινό Κι όμως ήμουν πολύ καλή Στο λύ-κειο αντιστάθμιζα τη μειονεκτική μου θέση προσπαθώντας ναγίνω όπως η καθηγήτρια Γκαλιάνι και μάλιστα είχα οικειο-ποιηθεί το ύφος της τη γλώσσα της Στην Πίζα αυτό το γυ-ναικείο πρότυπο δεν ήταν αρκετόmiddot εκεί είχα να κάνω με πολύπιο εκπαιδευμένους ανθρώπους Ο Φράνκο ο Πιέτρο όλοι οι
bull 26 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 26
φοιτητές που διέπρεπαν και φυσικά οι διακεκριμένοι καθη-γητές του Πανεπιστημίου Νορμάλε εκφράζονταν περίπλοκαέγραφαν με επιτηδευμένα τεχνάσματα είχαν μια ικανότητακατηγοριοποίησης μια λογική διαύγεια που δε διέθετε η Γκα-λιάνι Εγώ όμως εκπαιδεύτηκα πώς να γίνω σαν εκείνους Καισυχνά τα κατάφερνα είχα την αίσθηση ότι δάμαζα σε τέτοιοβαθμό τις λέξεις που σάρωνα διά παντός την αντίφαση τηςύπαρξής μου σε αυτό τον κόσμο την έκρηξη των συναισθη-μάτων τις ασθματικές συζητήσεις Με λίγα λόγια μπορούσαπλέον να ανατρέχω σε έναν τρόπο ομιλίας και γραφής ndashμέσωμιας εκλεπτυσμένης γλώσσας μιας διεξοδικής και περισπού-δαστης ανάλυσης με την παράθεση αλλεπάλληλων επιχειρη-μάτων και πάντα με επίσημα εύσχημο ύφοςndash ο οποίος απέ-βλεπε στη συντριβή του συνομιλητή μου στερώντας του κάθεδιάθεση για οποιαδήποτε αντιλογία Εκείνο το βράδυ όμως ταπράγματα δεν έγιναν όπως έπρεπε Στην αρχή με τρόμαξε ηΑντέλε και οι φίλοι της που φανταζόμουν ότι ήταν πολύ ψαγ-μένοι αναγνώστες ύστερα ήρθε η σειρά του άντρα με τα χο-ντρά γυαλιά Είχα γίνει και πάλι το φιλόπονο κοριτσάκι απότη φτωχογειτονιά της Νάπολης η κόρη του θυρωρού με τη χα-ρακτηριστική προφορά του Νότου που σάστιζε ακόμη και ηίδια με τον εαυτό της παριστάνοντας σrsquo εκείνο το μέρος τη νεαρή μορφωμένη συγγραφέα Κι έτσι έχασα την αυτοπεποί-θησή μου και εκφράστηκα δίχως πειθώ συγκεχυμένα Ας μημιλήσω για τον Νίνο Η παρουσία του μου στέρησε κάθε έλεγ-χο και ο ποιοτικός λόγος της παρέμβασής του μου επιβεβαίω-σε πως εντελώς ξαφνικά είχα χάσει κάθε επιδεξιότητα Προ-ερχόμασταν από ένα όχι και τόσο διαφορετικό περιβάλλον εί-χαμε μοχθήσει και οι δύο για να αποκτήσουμε αυτή τη γλώσ-σα Κι όμως εκείνος όχι μόνο την είχε χρησιμοποιήσει με από-
bull 27 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 27
λυτη φυσικότητα απευθύνοντάς τη με άνεση στον συνομιλη-τή του αλλά ανά διαστήματα όποτε το έκρινε απαραίτητοτόλμησε μάλιστα να ανακατέψει αυτά τα κομψά ιταλικά μεμια αναίσχυντη καταφρόνια ώστε πολύ σύντομα κατάφερε ναακουστεί απαρχαιωμένο και ίσως κάπως γελοίο το ακαδη-μαϊκό ύφος εκείνου του άντρα με τα χοντρά γυαλιά Επομέ-νως όταν είδα τον τελευταίο να θέλει να ξαναπάρει τον λόγοσκέφτηκα Είναι πολύ εκνευρισμένος και αν στην αρχή μίλη-σε άσχημα για το βιβλίο μου τώρα θα πει πολύ χειρότερα γιανα ταπεινώσει τον Νίνο που το υπερασπίστηκε
Τον άντρα όμως φαίνεται πως τον απασχολούσαν άλλαδεν ξανάφερε την κουβέντα στο μυθιστόρημά μου ούτε μεξανάβαλε στον χορό Επικεντρώθηκε σε κάποιες εκφράσειςπου είχε χρησιμοποιήσει ο Νίνο οριακά τις οποίες όμωςεπανέλαβε αρκετές φορές εκφράσεις όπως βαρονική υπε-ροψία αντι-αυταρχική λογοτεχνία Μονάχα τότε κατάλα-βα ότι αυτό που τον είχε εξοργίσει ήταν η πολιτική χροιά τηςκουβέντας Δεν του άρεσε ετούτο το λεξιλόγιο και το τόνι-σε σπάζοντας τη φωνή του με ένα σαρκαστικό φαλτσάρι-σμα (δηλαδή η περηφάνια της γνώσης σήμερα αποκαλεί-ται υπεροψία δηλαδή και η λογοτεχνία έχει γίνει αντι-αυ-ταρχική) Κι έπειτα επιδόθηκε σrsquo ένα επιδέξιο παιχνίδι μετη λέξη εξουσία δόξα τω Θεώ είπε ένα ανάχωμα κόντραστους ακαλλιέργητους νέους που μιλάνε ακατάσχετα επίπαντός επιστητού ανατρέχοντας στις ανοησίες ποιος ξέρειτίνος φοιτητικού μαθήματος-κατήχησης Μίλησε για ώρα γιrsquoαυτό το θέμα απευθυνόμενος άλλοτε στο κοινό και άλλοτεστον Νίνο ή σrsquo εμένα Στο τέλος όμως έστρεψε τα πυρά τουαρχικά στον ηλικιωμένο κριτικό που καθόταν πλάι μου κιέπειτα απευθείας στην Αντέλε που ίσως ήταν ο πραγματι-
bull 28 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 28
κός του στόχος από την αρχή Δεν τα βάζω με τους νέους ndashεί-πε συνοπτικάndash αλλά με τους γραμματιζούμενους ενήλικουςπου είναι πάντα έτοιμοι να ασπαστούν από ιδιοτέλεια καιμόνο την τελευταία μόδα της ηλιθιότητας Επιτέλους στοσημείο αυτό σώπασε κι έκανε να φύγει με χαμηλόφωνα αλ-λά έντονα συγγνώμη μπορώ να περάσω ευχαριστώ
Οι παρόντες σηκώθηκαν για να περάσει εχθρικοί αλλάπάντως γεμάτοι σεβασμό Την ίδια στιγμή όμως συνειδητο-ποίησα ότι ήταν ένας άνθρωπος με κύρος και μάλιστα μετέτοιο κύρος ώστε ακόμη και η Αντέλε αποκρίθηκε στο βα-ρύθυμο νεύμα του αποχαιρετισμού του με ένα εγκάρδιο Ευ-χαριστώ γεια σας Ίσως γιrsquo αυτό να εξέπληξε όλους ο Νίνοόταν με επιτακτικό και συνάμα χλευαστικό ύφος δείχνονταςπως ήξερε με ποιον είχε να κάνει τον αποκάλεσε με τον τίτ-λο του καθηγητή ndashκύριε καθηγητά πού πάτε μη φεύγετεndashκι αμέσως χάρη στα ευκίνητα μακριά του πόδια τού έκοψετον δρόμο ήρθαν πρόσωπο με πρόσωπο του είπε κάτι φρά-σεις σrsquo εκείνη την καινούρια γλώσσα του την οποία εκείόπου βρισκόμουν ούτε άκουγα ούτε πολυκαταλάβαινα φρά-σεις που έμοιαζαν σαν ατσάλινα καλώδια κάτω από τονκαυτό ήλιο Ο άντρας τον άκουγε ακίνητος δίχως ίχνος βια-σύνης κι έπειτα έκανε μια κίνηση με το χέρι σαν να του έλε-γε κάνε στην άκρη και προχώρησε προς την έξοδο
3
Σηκώθηκα από το τραπέζι σαστισμένη προσπαθούσα να συ-νειδητοποιήσω ότι ο Νίνο ήταν στrsquo αλήθεια εκεί στο Μιλάνοσrsquo εκείνη την αίθουσα Και να τος τώρα που περπατούσε
bull 29 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 29
προς το μέρος μου χαμογελώντας με βήμα ατάραχο δίχωςνα βιάζεται Σφίξαμε τα χέρια το δικό του ήταν ζεστό το δι-κό μου παγωμένο και είπαμε πόσο χαιρόμασταν που ξανα-βλεπόμασταν ύστερα από τόσο καιρό Το γεγονός ότι επιτέ-λους ήξερα πως τα χειρότερα εκείνης της βραδιάς είχαν πε-ράσει και τώρα ο Νίνο ήταν μπροστά μου αληθινός μετρία-σε την κακή μου διάθεση όχι όμως και την ταραχή μου Τονσύστησα στον κριτικό που τόσο γενναιόδωρα είχε εγκωμιά-σει το βιβλίο μου του είπα ότι ήταν ένας φίλος από τη Νά-πολη ότι ήμασταν μαζί στο λύκειο Ο καθηγητής παρότι κιαυτός με τη σειρά του είχε δεχτεί μερικά από τα βέλη του Νί-νο ήταν ευγενής τον επιδοκίμασε για το πώς χειρίστηκε τονάντρα με τα χοντρά γυαλιά αναφέρθηκε με συμπάθεια στηΝάπολη και του απευθύνθηκε σαν να μιλούσε σε κάποιο λα-μπρό φοιτητή που χρειαζόταν ενθάρρυνση Ο Νίνο τού εξή-γησε ότι ζούσε χρόνια στο Μιλάνο ασχολιόταν με την οικο-νομική γεωγραφία και ότι ανήκε ndashκαι χαμογέλασεndash στην πιοάθλια κατηγορία της ακαδημαϊκής πυραμίδας δηλαδή στουςλέκτορες Μίλησε με γοητευτικό τρόπο χωρίς το κάπως μου-τρωμένο ύφος που είχε ως παιδί και μου φάνηκε ότι φορού-σε πιο ελαφριά πανοπλία από εκείνη που με είχε γοητεύσειστο λύκειο θαρρείς και είχε ξεφορτωθεί από πάνω του τα πε-ριττά βάρη για να μπορεί να κονταροχτυπιέται πιο γρήγορακαι με χάρη Πρόσεξα ανακουφισμένη πως δε φορούσε βέρα
Στο μεταξύ μερικές φίλες της Αντέλε με είχαν πλησιάσειγια να τους υπογράψω το βιβλίο πράγμα που με συγκίνη-σε ήταν η πρώτη φορά που μου συνέβαινε Δίστασα δενήθελα να χάσω από τα μάτια μου τον Νίνο ούτε στιγμή ήθε-λα όμως και να μετριάσω την εικόνα της αδέξιας κοπέλαςπου μάλλον τους είχα δώσει Τον άφησα λοιπόν με τον ηλι-
bull 30 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 30
κιωμένο καθηγητή ndashΤαρρατάνο τον έλεγανndash και υποδέχτη-κα ευγενικά τις αναγνώστριές μου Ήθελα να ξεμπερδέψωγρήγορα όμως τα αντίτυπα ήταν καινούρια μύριζαν τυπο-γραφείο απείχαν πολύ από τα χιλιοφθαρμένα δύσοσμα βι-βλία που εγώ και η Λίλα δανειζόμασταν από τη βιβλιοθήκητης γειτονιάς μας και δε μου πήγαινε να τα καταστρέψω τό-σο γρήγορα με το στιλό Επιστράτευσα την καλύτερη καλ-λιγραφία μου από την εποχή της δασκάλας Ολιβιέρο δού-λεψα πολύ τις αφιερώσεις που τους έγραψα με αποτέλεσμαοι κυρίες να περιμένουν ανυπόμονες στην ουρά Το έκαναμε την καρδιά μου να χτυπά δυνατά ρίχνοντας κλεφτές μα-τιές στον Νίνο Έτρεμα στην ιδέα ότι μπορεί να έφευγε
Δεν έφυγε Η Αντέλε είχε πλησιάσει εκείνον και τον Ταρ-ρατάνο κι ο Νίνο τής μιλούσε με σεβασμό και άνεση μαζίΘυμάμαι τότε που μιλούσε στους διαδρόμους του λυκείουμε την καθηγήτρια Γκαλιάνι και μου πήρε λίγη ώρα να πα-ντρέψω στο μυαλό μου τον αλλοτινό άριστο μαθητή με τονσημερινό νεαρό άντρα Απέρριψα όμως μεμιάς σαν μια πε-ριττή παρέκκλιση που μας έκανε όλους να υποφέρουμε τονφοιτητή της Ίσκια τον εραστή της παντρεμένης φίλης μουτο εξαφανισμένο αγόρι που κρυβόταν στο αποχωρητήριο τουκαταστήματος της πλατείας ντέι Μάρτιρι και πατέρα τουΤζεννάρο ένα παιδί που δεν είχε δει ποτέ του Το δίχως άλ-λο η επιδρομή της Λίλας στη ζωή του τον είχε αποπροσανα-τολίσει αλλά ndashτότε το θεώρησα προφανέςndash ήταν απλώς μιαπαρένθεση Όσο σφοδρή κι αν ήταν εκείνη η εμπειρία όσαβαθιά τραύματα κι αν του είχε αφήσει τώρα πια είχε τε-λειώσει Ο Νίνο είχε ξαναβρεί τον εαυτό του και χαιρόμουνγιrsquo αυτό Σκέφτηκα Πρέπει να πω στη Λίλα ότι τον είδα ότιείναι καλά Ύστερα άλλαξα γνώμη Όχι δε θα της το πω
bull 31 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 31
CFERANTE 001-014_Educazione 001- 32917 502 PM Page 6
ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΟΝΟΜΑΤΩΝΚΑΙ ΣΥΝΤΟΜΗ ΑΝΑΦΟΡΑ ΣΤΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ
ΤΩΝ ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΩΝ ΒΙΒΛΙΩΝ
Η οικογένεια Τσερούλλο (η οικογένεια του τσαγκάρη)Φερνάντο Τσερούλλο τσαγκάρης πατέρας της Λίλας Δεν άφησε
την κόρη του να συνεχίσει το σχολείο μετά το δημοτικόΝούντσια Τσερούλλο μητέρα της Λίλας Αν και βρίσκεται κοντά
στην κόρη της δεν έχει αρκετή επιρροή για να τη στηρίξει απέ-ναντι στον πατέρα της
Ραφαέλλα Τσερούλλο γνωστή ως Λίνα ή Λίλα Γεννήθηκε τον Αύ-γουστο του 1944 Είναι εξήντα έξι ετών όταν εξαφανίζεται απότη Νάπολη χωρίς να αφήσει ίχνη πίσω της Εξαιρετική μαθή-τρια στα δέκα της γράφει ένα διήγημα με τίτλο Η γαλάζια νε-ράιδα Εγκαταλείπει το σχολείο μετά το δημοτικό και μαθαί-νει το επάγγελμα του τσαγκάρη Παντρεύεται πολύ νέα τονΣτέφανο Καρράτσι και διαχειρίζεται με επιτυχία πρώτα τοπαντοπωλείο στην καινούρια γειτονιά και στη συνέχεια το κα-τάστημα υποδημάτων στην πλατεία ντέι Μάρτιρι Στη διάρ-κεια των διακοπών της στην Ίσκια ερωτεύεται τον Νίνο Σαρ-ρατόρε για τον οποίο εγκαταλείπει τον σύζυγό της Μετά τοναυάγιο της συμβίωσης με τον Νίνο και τη γέννηση του γιουτης Τζεννάρο η Λίλα εγκαταλείπει οριστικά τον Στέφανο ότανανακαλύπτει ότι ο άντρας της περιμένει παιδί από την Άντα
bull 7 bull
CFERANTE 001-014_Educazione 001- 32917 502 PM Page 7
Καππούτσο Μετακομίζει μαζί με τον Έντσο Σκάννο στο ΣανΤζοβάννι α Τεντούτσο και αρχίζει να εργάζεται στην αλλα-ντοποιία του Μπρούνο Σοκκάβο
Ρίνο Τσερούλλο μεγάλος αδερφός της Λίλας τσαγκάρης κι αυτόςΜαζί με τον πατέρα του Φερνάντο και χάρη στη Λίλα και στα χρή-ματα του Στέφανο Καρράτσι στήνει την υποδηματοποιία Τσε-ρούλλο Παντρεύεται την αδερφή του Στέφανο Πινούτσα Καρ-ράτσι με την οποία αποκτά έναν γιο τον Φερντινάντο ή αλλιώςΝτίνο Ο γιος της Λίλας θα πάρει το όνομά του Ρίνο
Άλλα παιδιά
Η οικογένεια Γκρέκο (η οικογένεια του θυρωρού)Έλενα Γκρέκο η επονομαζόμενη Λενούτσα ή Λενού Γεννημένη
τον Αύγουστο του 1944 είναι η συγγραφέας αυτής της μακρο-σκελούς ιστορίας που διαβάζουμε Η Έλενα αρχίζει να τη γρά-φει τη στιγμή που μαθαίνει ότι η παιδική της φίλη Λίνα Τσε-ρούλλο ndashτην οποία μόνο εκείνη αποκαλεί Λίλαndash έχει εξαφανι-στεί Μετά το δημοτικό η Έλενα συνεχίζει τις σπουδές της μεολοένα και μεγαλύτερη επιτυχία στο λύκειο οι επιδόσεις τηςκαι η εύνοια της καθηγήτριας Γκαλιάνι τη βοηθούν να ξεπερά-σει αλώβητη τη σύγκρουση που είχε με τον καθηγητής θεολο-γίας σχετικά με τον ρόλο του Αγίου Πνεύματος Έπειτα απόπαρότρυνση του Νίνο Σαρρατόρε με τον οποίο είναι κρυφάερωτευμένη από μικρό κοριτσάκι ακόμα και με την πολύτιμηβοήθεια της Λίλας θα γράψει ένα άρθρο γιrsquo αυτή την αντιπα-ράθεση το οποίο εντέλει δε θα δημοσιεύσει το περιοδικό με τοοποίο συνεργάζεται ο Νίνο Οι λαμπρές σπουδές της Έλεναςθα στεφθούν με το πτυχίο από το Πανεπιστήμιο της Πίζαςόπου γνωρίζει και αρραβωνιάζεται τον Πιέτρο Αϊρότα και μετην έκδοση ενός μυθιστορήματος στο οποίο πραγματεύεται τηζωή στη γειτονιά της και τις εφηβικές εμπειρίες που έζησε στηνΊσκια
Πέππε Τζάννι και Ελίζα τα μικρότερα αδέρφια της Έλενας
bull 8 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 001-014_Educazione 001- 32917 502 PM Page 8
Ο πατέρας θυρωρός στο δημαρχείοΗ μητέρα νοικοκυρά Το κουτσό της βήμα κατατρύχει την Έλενα
Η οικογένεια Καρράτσι (η οικογένεια του δον Ακίλλε)Δον Ακίλλε Καρράτσι ο δράκος των παραμυθιών μαυραγορίτης
τοκογλύφος ΔολοφονήθηκεΜαρία Καρράτσι σύζυγος του δον Ακίλλε μητέρα του Στέφανο
της Πινούτσα και του Αλφόνσο Εργάζεται στο παντοπωλείοτης οικογένειας
Στέφανο Καρράτσι γιος του μακαρίτη δον Ακίλλε σύζυγος τηςΛίλας Διαχειρίζεται την περιουσία που του άφησε ο πατέραςτου και με τον καιρό εξελίσσεται σε επιτυχημένο έμπορο χά-ρη στα δύο προσοδοφόρα παντοπωλεία και στο κατάστημαυποδημάτων στην πλατεία ντέι Μάρτιρι που ανοίγει μαζί μετους αδερφούς Σολάρα Ανικανοποίητος από τον θυελλώδη γά-μο του με τη Λίλα συνάπτει σχέση με την Άντα Καππούτσο μετην οποία στη συνέχεια συζεί όταν εκείνη μένει έγκυος και ηΛίλα μετακομίζει στο Σαν Τζοβάννι α Τεντούτσο
Πινούτσα κόρη του δον Ακίλλε Αρχικά εργάζεται στο παντοπω-λείο της οικογένειας και στη συνέχεια στο κατάστημα υποδη-μάτων Παντρεύεται τον αδερφό της Λίλας τον Ρίνο με τονοποίο αποκτά έναν γιο τον Φερντινάντο ή αλλιώς Ντίνο
Αλφόνσο γιος του δον Ακίλλε Συμμαθητής της Έλενας Είναι αρ-ραβωνιασμένος με τη Μαρίζα Σαρρατόρε και αναλαμβάνει τοκατάστημα υποδημάτων της πλατείας ντέι Μάρτιρι
Η οικογένεια Πελούζο (η οικογένεια του μαραγκού)Αλφρέντο Πελούζο μαραγκός Κομμουνιστής Κατηγορήθηκε ότι
σκότωσε τον δον Ακίλλε καταδικάστηκε φυλακίστηκε και πέ-θανε στη φυλακή
Τζουζεππίνα Πελούζo σύζυγος του Αλφρέντο Εργάτρια στo κα-πνεργοστάσιο έχει αφιερώσει τη ζωή της στα παιδιά της καιστον έγκλειστο σύζυγό της Μετά τον θάνατό του αυτοκτονεί
bull 9 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 001-014_Educazione 001- 32417 155 PM Page 9
Πασκουάλε Πελούζo πρωτότοκος γιος του Αλφρέντο και τηςΤζουζεππίνα οικοδόμος στρατευμένος κομμουνιστής Ήταν οπρώτος που αντιλήφθηκε την ομορφιά της Λίλας και της εξο-μολογήθηκε τον έρωτά του Μισεί τους Σολάρα Είχε δεσμό μετην Άντα Καππούτσο
Καρμέλα Πελούζο θέλει να την αποκαλούν Κάρμεν Αδερφή τουΠασκουάλε πωλήτρια σε υφασματάδικο και στη συνέχειαέπειτα από παρέμβαση της Λίλας υπάλληλος στο καινούριοπαντοπωλείο του Στέφανο Είχε μακροχρόνιο δεσμό με τονΈντσο Σκάννο όμως εκείνος την εγκαταλείπει χωρίς να της δώ-σει καμία εξήγηση μετά το τέλος της στρατιωτικής του θη-τείας Στη συνέχεια αρραβωνιάζεται τον ιδιοκτήτη του βενζι-νάδικου στον κεντρικό δρόμο
Άλλα παιδιά
Η οικογένεια Καππούτσο (η οικογένεια της τρελής χήρας)Μελίνα συγγενής της Νούντσια Τσερούλλο χήρα Καθαρίζει τις
σκάλες στις πολυκατοικίες της παλιάς γειτονιάς Υπήρξε ερω-μένη του Ντονάτο Σαρρατόρε πατέρα του Νίνο Οι Σαρρατό-ρε μετακόμισαν από τη γειτονιά εξαιτίας αυτής της σχέσης καιέκτοτε η Μελίνα σχεδόν έχασε τα λογικά της
Ο σύζυγος της Μελίνας ξεφόρτωνε τελάρα στη λαχαναγορά καιπέθανε κάτω από αδιευκρίνιστες συνθήκες
Άντα Καππούτσο κόρη της Μελίνας Μικρή βοηθούσε τη μητέρατης να καθαρίζει σκάλες Χάρη στη Λίλα θα προσληφθεί ωςπωλήτρια στο παντοπωλείο της παλιάς γειτονιάς Είχε μακρο-χρόνιο δεσμό με τον Πασκουάλε Πελούζο και στη συνέχεια γί-νεται ερωμένη του Στέφανο Καρράτσι Όταν μένει έγκυος πη-γαίνει να ζήσει μαζί του Από τη σχέση τους γεννιέται ένα κο-ριτσάκι η Μαρία
Αντόνιο Καππούτσο αδερφός της Άντας μηχανικός αυτοκινήτωνΕίχε δεσμό με την Έλενα και ζηλεύει θανάσιμα τον Νίνο Σαρ-ρατόρε Ανησυχεί πολύ με την προοπτική της στρατιωτικής θη-
bull 10 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 001-014_Educazione 001- 32417 155 PM Page 10
τείας μα όταν η Έλενα απευθύνεται στους αδερφούς Σολάραπροκειμένου να πάρει απαλλαγή εκείνος νιώθει βαθιά ταπει-νωμένος και βάζει τέλος στη σχέση τους Κατά τη διάρκεια τουστρατιωτικού του παθαίνει έναν σοβαρό νευρικό κλονισμό καιαπολύεται νωρίτεραmiddot μόλις επιστρέφει στη γειτονιά η φτώχειατον αναγκάζει να μπει στην υπηρεσία του Μικέλε Σολάρα οοποίος κάποια στιγμή τον στέλνει στη Γερμανία για μια μα-κρόχρονη μυστηριώδη δουλειά
Άλλα παιδιά
Η οικογένεια Σαρρατόρε (η οικογένεια του σιδηροδρομικούυπαλλήλου-ποιητή)
Ντονάτο Σαρρατόρε σιδηροδρομικός υπάλληλος ποιητής δημο-σιογράφος Μεγάλος γυναικάς υπήρξε εραστής της ΜελίναςΚαππούτσο Όταν η Έλενα πηγαίνει διακοπές στην Ίσκια φι-λοξενούμενη στο ίδιο σπίτι όπου παραθερίζουν και οι Σαρρα-τόρε αναγκάζεται να φύγει άρον άρον από το νησί για να γλι-τώσει από τις σεξουαλικές παρενοχλήσεις του Ντονάτο Τοεπόμενο καλοκαίρι όμως η Έλενα έρμαιο του πόνου της λόγωτης σχέσης του Νίνο με τη Λίλα ενδίδει Για να ξορκίσει αυτήτην υποτιμητική εμπειρία η Έλενα την εξιστορεί στο βιβλίο τηςτο οποίο στη συνέχεια εκδίδεται
Λίντια Σαρρατόρε σύζυγος του ΝτονάτοΝίνο Σαρρατόρε το μεγαλύτερο από τα πέντε παιδιά του Ντο-
νάτο και της Λίντιας Απεχθάνεται τον πατέρα του Υπήρξεεξαιρετικός μαθητής και διατηρεί μακροχρόνιο παράνομο δε-σμό με τη Λίλα ο οποίος καταλήγει σε μια σύντομη συμβίωσηόταν εκείνη μένει έγκυος
Μαρίζα Σαρρατόρε αδερφή του Νίνο Είναι αρραβωνιασμένη μετον Αλφόνσο Καρράτσι
Πίνο Κλέλια και Τσίρο Σαρρατόρε τα μικρότερα παιδιά τουΝτονάτο και της Λίντιας
bull 11 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 001-014_Educazione 001- 32417 155 PM Page 11
Η οικογένεια Σκάννο (η οικογένεια του μανάβη)Νικόλα Σκάννο μανάβης πέθανε από πνευμονίαΑσσούντα Σκάννο σύζυγος του Νικόλα πέθανε από καρκίνοΈντσο Σκάννο γιος του Νικόλα και της Ασσούντα μανάβης κι αυ-
τός Η Λίλα τον συμπαθεί από τότε που ήταν παιδιά Ο Έντσοήταν για χρόνια αρραβωνιασμένος με την Κάρμεν Πελούζο τηνοποία όμως εγκαταλείπει εντελώς ανεξήγητα όταν τελειώνειτη στρατιωτική του θητεία Φαντάρος ακόμα αφοσιώνεται στημελέτη και παίρνει δίπλωμα μηχανικού Όταν η Λίλα αποφα-σίζει να εγκαταλείψει οριστικά τον Στέφανο αναλαμβάνει εκεί-νη και τον γιο της Τζεννάρο και πηγαίνουν να ζήσουν όλοι μα-ζί στο Σαν Τζοβάννι α Τεντούτσο
Άλλα παιδιά
Η οικογένεια Σολάρα (η οικογένεια του ιδιοκτήτη του ομώνυ-μου καφέndashζαχαροπλαστείου)
Σίλβιο Σολάρα ιδιοκτήτης του καφέ-ζαχαροπλαστείου βασιλο-φασίστας μέλος της Καμόρρα έχει αναλάβει τις παράνομεςδοσοληψίες στη γειτονιά Έφερε αντιρρήσεις για την ίδρυση τουυποδηματοποιείου Τσερούλλο
Μανουέλα Σολάρα σύζυγος του Σίλβιο τοκογλύφος Το κόκκινοτεφτέρι της είναι ο φόβος και ο τρόμος της γειτονιάς
Μαρτσέλλο και Μικέλε Σολάρα γιοι του Σίλβιο και της Μανουέ-λας Νταήδες δεσποτικοί αλλά παρrsquo όλα αυτά τους αγαπάνετα κορίτσια της γειτονιάς εκτός φυσικά από τη Λίλα Ο Μαρ-τσέλλο ερωτεύεται τη Λίλα αλλά εκείνη τον απορρίπτει Ο Μι-κέλε κατά τι μικρότερος από τον Μαρτσέλλο είναι πιο ψυχρόςπιο έξυπνος πιο βίαιος Είναι αρραβωνιασμένος με την Τζι-λιόλα την κόρη του ζαχαροπλάστη αλλά με τον καιρό αποκτάμια νοσηρή εμμονή με τη Λίλα
bull 12 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 001-014_Educazione 001- 32417 155 PM Page 12
Η οικογένεια Σπανιουόλο (η οικογένεια του ζαχαροπλάστη)Ο κύριος Σπανιουόλο ζαχαροπλάστης στο καφέ-ζαχαροπλαστείο
ΣολάραΡόζα Σπανιουόλο σύζυγος του ζαχαροπλάστηΤζιλιόλα Σπανιουόλο κόρη του ζαχαροπλάστη αρραβωνιαστικιά
του Μικέλε ΣολάραΆλλα παιδιά
Η οικογένεια ΑϊρόταΓκουίντο Αϊρότα καθηγητής ελληνικής λογοτεχνίαςΑντέλε η σύζυγός του Συνεργάζεται με τον εκδοτικό οίκο του Μι-
λάνου που θα εκδώσει το μυθιστόρημα της ΈλεναςΜαριαρόζα Αϊρότα πρωτότοκη κόρη καθηγήτρια Ιστορίας της
Τέχνης στο ΜιλάνοΠιέτρο Αϊρότα συμφοιτητής της Έλενας και αρραβωνιαστικός της
προορίζεται για μια λαμπρή πανεπιστημιακή καριέρα
Οι εκπαιδευτικοίΦερράρο δάσκαλος και βιβλιοθηκάριος Όταν η Λίλα και η Έλε-
να ήταν μικρές βράβευσε και τις δύο καθότι συστηματικές ανα-γνώστριες
Ολιβιέρο δασκάλα Η πρώτη που αντιλήφθηκε τις ικανότητες τηςΛίλας και της Έλενας Στα δέκα της η Λίλα έγραψε ένα σύ-ντομο διήγημα με τίτλο Η γαλάζια νεράιδα που άρεσε πολύστην Έλενα κι εκείνη με τη σειρά της το έδωσε στην Ολιβιέρονα το διαβάσει Η δασκάλα όμως θυμωμένη που οι γονείς τηςΛίλας αποφάσισαν να μη στείλουν την κόρη τους στο γυμνά-σιο δεν εξέφερε ποτέ άποψη για το διήγημα αυτό Σταμάτησεμάλιστα να ασχολείται με τη Λίλα και επικεντρώθηκε μόνοστην Έλενα και στην πορεία της Πεθαίνει ύστερα από μακρό-χρονη ασθένεια λίγες μέρες μετά την αποφοίτηση της Έλενας
Τζεράτσε καθηγητής λυκείου
bull 13 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 001-014_Educazione 001- 32417 155 PM Page 13
Γκαλιάνι καθηγήτρια λυκείου Καλλιεργημένη εκπαιδευτικός κομ-μουνίστρια Μαγεύεται μεμιάς από την ευφυΐα της Έλενας Τηςδανείζει βιβλία την προστατεύει στη διαμάχη της με τον θεο-λόγο και την καλεί στο σπίτι της σε μια γιορτή των παιδιών τηςΟι σχέσεις τους ψυχραίνονται όταν ο Νίνο εγκαταλείπει τη Νά-ντια παρασυρμένος από το πάθος του για τη Λίλα
Άλλα πρόσωπαΤζίνο ο γιος του φαρμακοποιού Το πρώτο αγόρι της ΈλεναςΝέλλα Ινκάρντο ξαδέρφη της δασκάλας Ολιβιέρο Μένει στο
Μπαράνο στη νήσο Ίσκια και τα καλοκαίρια νοικιάζει μερικάδωμάτια του σπιτιού της στην οικογένεια Σαρρατόρε Μια χρο-νιά φιλοξένησε την Έλενα που παραθέριζε εκεί
Αρμάντο φοιτητής ιατρικής γιος της καθηγήτριας ΓκαλιάνιΝάντια μαθήτρια κόρη της καθηγήτριας Γκαλιάνι και το κορίτσι
του Νίνο ο οποίος την εγκαταλείπει με ένα γράμμα που τηςστέλνει από την Ίσκια όταν ερωτεύεται τη Λίλα
Μπρούνο Σοκκάβο φίλος του Νίνο Σαρρατόρε και γιος ενός πλού-σιου βιομήχανου από το Σαν Τζοβάννι α Τεντούτσο της Νάπο-λης Προσφέρει δουλειά στη Λίλα στην αλλαντοποιία της οικο-γένειάς του
Φράνκο Μάρι φοιτητής Το αγόρι της Έλενας τα πρώτα χρόνιατου πανεπιστημίου
bull 14 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 001-014_Educazione 001- 32417 155 PM Page 14
Ενδιάμεσα χρόνια
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 15
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 16
1
ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΦΟΡΑ που είδα τη Λίλα ήταν πριν από πέντε χρό-νια τον χειμώνα του 2005 Περπατούσαμε νωρίς το πρωίστον κεντρικό δρόμο και όπως συνέβαινε πλέον από χρόνιααισθανόμασταν άβολα Θυμάμαι ότι μιλούσα μόνο εγώ εκεί-νη σιγοτραγουδούσε χαιρετούσε κόσμο που ούτε καν τηςαπαντούσε και τις σπάνιες φορές που με διέκοπτε άρθρω-νε μόνο κάτι επιφωνήματα χωρίς καμία προφανή σύνδεσημε όσα έλεγα Με το πέρασμα του χρόνου είχαν συμβεί διά-φορα δυσάρεστα γεγονότα ορισμένα μάλιστα φρικτά καιγια να ξαναβρούμε τον δρόμο της αλλοτινής μας εμπιστο-σύνης θα έπρεπε να εξομολογηθούμε η μία στην άλλη κρυ-φές μας σκέψεις μόνο που εγώ δεν είχα τη δύναμη να βρωτα κατάλληλα λόγια κι εκείνη που μάλλον είχε τη δύναμηδεν είχε τη διάθεση δεν έβλεπε τον λόγο
Την αγαπούσα όμως πολύ κι όποτε ερχόμουν στη Νά-πολη προσπαθούσα πάντοτε να τη βλέπω παρότι οφείλωνα ομολογήσω τη φοβόμουν κάπως Είχε αλλάξει πολύ Τώ-ρα πια τα σημάδια των γηρατειών ήταν εμφανή πάνω μαςμα ενώ εγώ πάλευα με την τάση μου να παίρνω βάρος εκεί-νη ήταν διαρκώς πετσί και κόκαλο Είχε κοντά μαλλιά που
bull 17 bull
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 17
τα έκοβε μόνη της κατάλευκα όχι από επιλογή αλλά απόαμέλεια Το βαθιά ρυτιδιασμένο της πρόσωπο θύμιζε όλοκαι περισσότερο εκείνο του πατέρα της Την έπιανε νευρι-κό γέλιο σχεδόν σαν στρίγκλισμα και μιλούσε φωναχτάΧειρονομούσε διαρκώς δίνοντας στις κινήσεις της μια τόσοάγρια αποφασιστικότητα που έμοιαζε λες και ήθελε να κό-ψει στα δύο τα κτίρια τον δρόμο τους περαστικούς εμένα
Βρισκόμασταν στο ύψος του δημοτικού σχολείου ότανένας άγνωστός μου νεαρός μάς προσπέρασε αλαφιασμένοςκαι της φώναξε ότι σε μια πρασιά δίπλα στην εκκλησία εί-χε βρεθεί το πτώμα μιας γυναίκας Σπεύσαμε αμέσως στοπάρκο και η Λίλα με παρέσυρε στο πηγαδάκι των περίερ-γων ανοίγοντας δρόμο φουριόζα Η γυναίκα ήταν πεσμένηστο πλάι εξαιρετικά χοντρή και φορούσε ένα σκούρο πρά-σινο παλαιικό αδιάβροχο Η Λίλα την αναγνώρισε αμέσωςεγώ όχι ήταν η παιδική μας φίλη η Τζιλιόλα Σπανιουόλο ηπρώην σύζυγος του Μικέλε Σολάρα
Είχα δεκαετίες να τη δω Το όμορφο πρόσωπό της είχεαλλοιωθεί οι αστράγαλοί της είχαν γίνει τεράστιοι Τα μαλ-λιά της κάποτε καστανά τώρα είχαν το κόκκινο της φωτιάςμακριά όπως τα είχε από μικρή αλλά αραιά λυμένα πάνωστο ανασκαλεμένο χώμα Μονάχα στο ένα πόδι φορούσε έναπαπούτσι με χαμηλό τακούνι χιλιοφθαρμένοmiddot το άλλο ήτανμέσα σε μια γκρίζα μάλλινη κάλτσα τρυπημένη στο μεγάλοδάχτυλο το άλλο παπούτσι ήταν πεταμένο κάνα μέτρο πιοκει λες και το είχε βγάλει κλοτσώντας από πόνο ή φόβο Ξέ-σπασα σε κλάματα Η Λίλα με κοίταξε ενοχλημένη
Καθισμένες σrsquo ένα παγκάκι λίγο πιο κει περιμέναμε σιω-πηλές να πάρουν την Τζιλιόλα Για την ώρα κανείς δεν ήξε-ρε τι της είχε συμβεί πώς είχε πεθάνει Πήγαμε στο σπίτι
bull 18 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 18
της Λίλας το παλιό μικρό πατρικό της διαμέρισμα όπου ζού-σε τώρα με τον γιο της τον Ρίνο Μιλήσαμε για τη φίλη μαςμου είπε άσχημα πράγματα για τη ζωή που έκανε τις απαι-τήσεις της τη δολιότητά της Τώρα όμως εγώ ήμουν εκείνηπου δεν μπορούσε να ακούσειmiddot σκεφτόμουν εκείνο το πρό-σωπο πλαγιασμένο στο χώμα τα αραιά μακριά της μαλλιάτις ασπριδερές κηλίδες στο κρανίο της Πόσες γυναίκες μετις οποίες είχαμε μεγαλώσει μαζί είχαν φύγει από τη ζωήείχαν εξαφανιστεί από προσώπου γης επειδή αρρώστησανεπειδή το νευρικό τους σύστημα δεν άντεξε το σμυριδόπα-νο των μαρτυρίων επειδή είχε χυθεί το ίδιο τους το αίμαΜείναμε για λίγο στην κουζίνα απαθείς καμία από τις δύοδεν έλεγε να μαζέψει το τραπέζι κι ύστερα ξαναβγήκαμε
Ο ήλιος της όμορφης χειμωνιάτικης μέρας χάριζε μια γα-λήνια μορφή στα πράγματα Η παλιά γειτονιά σε αντίθεσημrsquo εμάς είχε μείνει ίδια κι απαράλλαχτη Αντιστέκονταν ακό-μα τα γκρίζα χαμηλά σπίτια η αυλή των παιχνιδιών μας οκεντρικός δρόμος τα μαύρα στόματα του τούνελ και η βίαΤο γύρω τοπίο όμως είχε αλλάξει Η πρασινωπή έκτασηστους βάλτους δεν υπήρχε πια η παλιά κονσερβοποιία είχεεξαφανιστεί Στη θέση τους υπήρχαν οι λάμψεις των γυάλι-νων ουρανοξυστών αλλοτινά σημάδια ενός λαμπρού μέλλο-ντος στο οποίο κανείς δεν πίστεψε ποτέ Με το πέρασμα τουχρόνου είχα καταγράψει όλες τις αλλαγές κάποιες φορές μεπεριέργεια αν και πιο συχνά αφηρημένα Όταν ήμουν μικρήφανταζόμουν πως μακριά από τη γειτονιά μας η Νάποληέκρυβε θαυμαστά πράγματα Για παράδειγμα πριν από δε-καετίες είχα εντυπωσιαστεί από τον ουρανοξύστη του κε-ντρικού σταθμού από το πώς έχτιζαν όροφο τον όροφο εκεί-νο τον σκελετό μιας οικοδομής που τότε μας φαινόταν πα-
bull 19 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 19
νύψηλη πλάι στον μεγαλειώδη σιδηροδρομικό σταθμό Πό-σο σάστιζα όταν περνούσα από την πλατεία Γκαριμπάλντικοίτα πόσο ψηλός είναι έλεγα στη Λίλα στην Κάρμεν στονΠασκουάλε στην Άντα στον Αντόνιο σε όλους τους φίλουςεκείνης της εποχής με τους οποίους πήγαινα στη θάλασσακοντά στις πλούσιες γειτονιές Εκεί πάνω σκεφτόμουν κα-τοικούν οι άγγελοι και ατενίζουν όλη την πόλη Πόσο θα μουάρεσε να σκαρφαλώσω να φτάσω ως την κορυφή Ήταν ο δι-κός μας ουρανοξύστης παρότι βρισκόταν μακριά από τη γει-τονιά μας και τον βλέπαμε να μεγαλώνει μέρα με τη μέραΟι εργασίες όμως σταμάτησαν Όταν επέστρεφα στο σπίτιμου από την Πίζα ο ουρανοξύστης του σταθμού για μένα δενήταν πια σύμβολο μιας κοινωνίας που ανανεωνόταν μα έναακόμα μνημείο αναποτελεσματικότητας
Εκείνη την περίοδο είχα πειστεί πως δεν υπήρχε μεγάληδιαφορά μεταξύ της γειτονιάς μου και της Νάποληςmiddot οι κα-κουχίες γλιστρούσαν από τη μία στην άλλη αδιάκοπα Κά-θε φορά που επέστρεφα έβρισκα μια άνευρη πόλη που δενάντεχε τις εναλλαγές των εποχών τη ζέστη το κρύο κυρίωςτις καταιγίδες Μια φορά πλημμύρισε ο σταθμός της πλα-τείας Γκαριμπάλντι την άλλη γκρεμίστηκε η στοά μπροστάαπό το μουσείο και μία άλλη φορά έγιναν κατολισθήσεις κό-πηκε το ρεύμα και δεν έλεγαν να το ξανασυνδέσουν Στομυαλό μου έβλεπα σκοτεινούς δρόμους όπου ελλόχευαν κίν-δυνοι αυτοκίνητα να κυκλοφορούν όλο και πιο άναρχα ξε-χαρβαλωμένα λιθόστρωτα μεγάλες λακκούβες Οι βουλω-μένοι βόθροι ανάβλυζαν πλημμύριζαν Υδάτινες λάβες μεβοθρολύματα σκουπίδια και μικρόβια χύνονταν στη θάλασ-σα από τους λόφους κατακλυσμένους από καινούριες σα-θρές οικοδομές ή διάβρωναν τον από κάτω κόσμο Οι άν-
bull 20 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 20
θρωποι πέθαιναν από αμέλεια από διαφθορά από κατα-πίεση και όμως σε κάθε εκλογική αναμέτρηση έδιναν την εν-θουσιώδη τους συναίνεση στους πολιτικούς που τους έκα-ναν τον βίο αβίωτο Μόλις κατέβαινα από το τρένο κυκλο-φορούσα επιφυλακτική στα μέρη όπου είχα γεννηθεί φρο-ντίζοντας να μιλάω πάντα στα ναπολιτάνικα σαν να διαλα-λούσα είμαι δική σας μη μου κάνετε κακό
Αφότου αποφοίτησα αφότου έγραψα πυρετωδώς έναδιήγημα το οποίο εντελώς απρόσμενα μέσα σε λίγους μή-νες έγινε βιβλίο ο κόσμος από τον οποίο προερχόμουν φά-νταζε ακόμη χειρότερος στα μάτια μου Ενώ στην Πίζα καιστο Μιλάνο ένιωθα όμορφα μερικές φορές μάλιστα ίσως κιευτυχισμένη όποτε επέστρεφα στην πόλη μου φοβόμουνπως κάποιο απρόοπτο θα με εμπόδιζε να της ξεφύγω πωςθα αναγκαζόμουν να στερηθώ ότι είχα κατακτήσει Δε θαμπορούσα να ξαναδώ τον Πιέτρο τον οποίο πολύ σύντομαθα παντρευόμουνmiddot θα έκλειναν για μένα οι πόρτες των πε-ριποιημένων γραφείων του εκδοτικού οίκουmiddot θα ήταν αδύ-νατον πλέον να χαρώ την αβρότητα της Αντέλε της μέλλου-σας πεθεράς μου μιας μητέρας που ποτέ δε γνώρισα στοπρόσωπο της δικής μου Από παλιά κιόλας η πόλη μου μουφαινόταν ασφυκτικά γεμάτη ένας όχλος που απλωνόταναπό την πλατεία Γκαριμπάλντι ως τη Φορτσέλλα την Ντου-κέσκα τη Λαβινάιο τη Ρεττιφίλο Στα τέλη του Εξήντα εί-χα την αίσθηση ότι το πλήθος είχε αυξηθεί και ότι η έλλειψηανεκτικότητας η επιθετικότητα άπλωναν ανεξέλεγκτα ταπλοκάμια της Ένα πρωί έφτασα στην οδό Μετζοκαννόνεεκεί όπου πριν από μερικά χρόνια δούλευα πωλήτρια σrsquo έναβιβλιοπωλείο Πήγα από περιέργεια να ξαναδώ το μέροςόπου κάποτε έβγαζα το ψωμί μου κυρίως όμως για να ρίξω
bull 21 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 21
μια ματιά στο πανεπιστήμιο που δεν είχα δει ποτέ από κο-ντά Ήθελα να το συγκρίνω μrsquo εκείνο της Πίζας τη Σκουό-λα Νορμάλε ευχόμουν μάλιστα να συναντήσω τα παιδιά τηςκαθηγήτριας Γκαλιάνι ndashτον Αρμάντο και τη Νάντιαndash και νακαμαρώσω για όσα είχα καταφέρει Όμως ο δρόμος οι πα-νεπιστημιακοί χώροι μού προκαλούσαν εκνευρισμόmiddot ήτανκατάμεστοι από φοιτητές της Νάπολης της επαρχίας καιόλου του Νότου νέους καλοντυμένους φασαριόζους γεμά-τους αυτοπεποίθηση και παιδιά με άξεστους τρόπους καισυνάμα δουλική συμπεριφορά Στριμώχνονταν στις εισό-δους μέσα στις αίθουσες μπροστά από τις κοσμοπλημμυ-ρισμένες γραμματείες καβγαδίζοντας συχνά πυκνά Εντε-λώς ξαφνικά τρεις τέσσερις πιάστηκαν στα χέρια λίγα μέ-τρα μακριά μου λες και αρκούσε να αντικρίσει ο ένας τονάλλο για να ξεσπάσουν σε βρισιές και γρονθοκοπήματα ένααντρικό μένος που ούρλιαζε τη λύσσα του για αίμα σε μιαδιάλεκτο που ακόμη κι εγώ η ίδια μετά βίας καταλάβαιναΈφυγα κακήν κακώς λες και κάτι απειλητικό με είχε αγγί-ξει σrsquo ένα μέρος που το θεωρούσα ασφαλές κατοικημένο μο-νάχα από καλοπροαίρετες προθέσεις
Με λίγα λόγια είχα την αίσθηση πως τα πράγματα χει-ροτέρευαν χρόνο με τον χρόνο Εκείνη τη βροχερή εποχή ηπόλη για μία ακόμη φορά ράγισε ένα ολόκληρο κτίριο έγει-ρε στο πλάι σαν άνθρωπος που ακουμπά στο σαρακοφα-γωμένο μπράτσο μια παλιάς πολυθρόνας και το μπράτσουποχωρεί Νεκροί τραυματίες Και φωνές ξύλο καπνογό-να Ήταν λες και μες στα σπλάχνα της η πόλη επώαζε έναμένος που δεν μπορούσε να αναδυθεί κι έτσι την κατέτρω-γε ή έσκαγε σε επιφανειακές φλύκταινες γεμάτες δηλητή-ριο εναντίον όλων παιδιών ενηλίκων ηλικιωμένων ανθρώ-
bull 22 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 22
πων από άλλες πόλεις Αμερικάνων του ΝΑΤΟ τουριστών κά-θε εθνικότητας των ίδιων των Ναπολιτάνων Πώς να αντέ-ξεις σε αυτό τον τόπο της ασυδοσίας και του κινδύνου στηνπεριφέρεια στο κέντρο στους λόφους κάτω από τον Βε-ζούβιο Πόσο άσχημη εντύπωση μου έκανε το Σαν Τζοβάννια Τεντούτσο το ταξίδι μου μέχρι να φτάσω σrsquo αυτή τη συ-νοικία Πόσο άσχημη εντύπωση μου έκανε το εργοστάσιοόπου δούλευε η Λίλα αλλά και η ίδια η Λίλα με τον μικρότης γιο η Λίλα η οποία ζούσε σrsquo ένα άθλιο κτίριο μαζί με τονΈντσο αν και δεν κοιμούνταν μαζί Μου είπε ότι εκείνοςήθελε να σπουδάσει ηλεκτρονικούς υπολογιστές κι ότι εκεί-νη προσπαθούσε να τον βοηθήσει Μου είχε εντυπωθεί η φω-νή της που προσπαθούσε να διαγράψει το Σαν Τζοβάννι τασαλάμια τη δυσωδία του εργοστασίου την κατάστασή τηςπροφέροντας με προσποιητή αυθεντία ονόματα όπως Κέ-ντρο Κυβερνητικής του Πανεπιστημίου του Μιλάνου Σοβιε-τικό Κέντρο για την εφαρμογή των υπολογιστών στις κοι-νωνικές επιστήμες Ήθελε να με κάνει να πιστέψω ότι σύ-ντομα ένα παρόμοιο κέντρο θα γεννιόταν και στη ΝάποληΣκέφτηκα Πιθανότατα στο Μιλάνο σίγουρα στη ΣοβιετικήΈνωση όχι όμως εδώ εδώ δεν είναι παρά μια τρέλα του ανε-ξέλεγκτου μυαλού σου στην οποία παρασύρεις και τονάμοιρο τον αφοσιωμένο Έντσο Καλύτερα να φεύγαμε Νατο βάζαμε στα πόδια μια για πάντα μακριά από τη ζωή πουζούσαμε αφότου ήρθαμε στον κόσμο Να μείνουμε σε σω-στά οργανωμένες πόλεις όπου πράγματι όλα ήταν πιθανάΕγώ όντως είχα δραπετεύσει Μόνο και μόνο για να ανακα-λύψω όμως τις δεκαετίες που θα ακολουθούσαν ότι είχακάνει λάθος ότι ήταν μια αλυσίδα με ολοένα και πιο μεγά-λους κρίκους η γειτονιά παρέπεμπε στην πόλη η πόλη στην
bull 23 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 23
Ιταλία η Ιταλία στην Ευρώπη η Ευρώπη σε ολόκληρο τονπλανήτη Ακόμη και σήμερα έχω την ίδια άποψη δεν είναιάρρωστη η γειτονιά μας ούτε και η Νάπολη άρρωστη είναιη υδρόγειος σφαίρα άρρωστο είναι το σύμπαν ή τα σύμπα-ντα Και το πόσο επιδέξιοι είμαστε εξαρτάται απrsquo το ανκρύβουμε από τους άλλους μα και απrsquo τον ίδιο μας τον εαυ-τό την αληθινή κατάσταση των πραγμάτων
Μίλησα γιrsquo αυτό στη Λίλα εκείνο το μεσημέρι τον χει-μώνα του 2005 με έμφαση σαν να ήθελα να επανορθώσωΉθελα να της αναγνωρίσω ότι είχε καταλάβει τα πάντα απόπαιδί χωρίς ποτέ να μετακινηθεί από τη Νάπολη Μα ντρά-πηκα σχεδόν αμέσως ένιωσα στα λόγια μου την οργισμένηαπαισιοδοξία κάποιου που γερνά το ύφος που ndashτο ήξεραndashεκείνη απεχθανόταν Και πράγματι αποκάλυψε τα γερα-σμένα της δόντια με ένα χαμόγελο σαν νευρική γκριμάτσακαι μου είπε
laquoΠαριστάνεις την έξυπνη με βομβαρδίζεις με αποφθέγ-ματα Τι θες να κάνεις Θες να γράψεις για μας Θες να γρά-ψεις για μέναraquo
laquoΌχιraquolaquoΠες την αλήθειαraquolaquoΘα ήταν πολύ περίπλοκοraquolaquoΤο σκέφτηκες όμως το σκέφτεσαι ακόμαraquolaquoΛίγο ναιraquolaquoΠρέπει να μrsquo αφήσεις στην ησυχία μου Λενού Όλους
μας πρέπει να μας αφήσεις στην ησυχία μας Εμείς πρέπεινα εξαφανιστούμε δεν αξίζουμε τίποτα ούτε η Τζιλιόλα ού-τε εγώ κανείςraquo
laquoΔεν είναι αλήθειαraquoΈκανε μια γκριμάτσα δυσαρέσκειας και με περιεργά-
bull 24 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 24
στηκε με τις κόρες των ματιών της που ίσα ίσα φαίνοντανμε χείλη μισόκλειστα
laquoΕντάξειraquo είπε laquoγράψε αν το θες στrsquo αλήθεια γράψε γιατην Τζιλιόλα για όποιον σου κατέβει Όχι όμως για μέναμην τολμήσεις θέλω να μου το υποσχεθείςraquo
laquoΔε θα γράψω για κανέναν ούτε για σέναraquolaquoΠρόσεχε γιατί θα σε παρακολουθώraquolaquoΑ ναιraquolaquoΘα rsquoρθω να ψάξω στον υπολογιστή σου θα διαβάσω τα
αρχεία και θα τα σβήσωraquolaquoΝαι καλάraquolaquoΓιατί νομίζεις ότι δεν είμαι ικανήraquolaquoΞέρω πολύ καλά ότι είσαι Γνωρίζω όμως να φυλάγο-
μαιraquoΓέλασε με τον παλιό της γνωστό τρόποlaquoΑπό μένα όχιraquo
2
Δεν ξέχασα ποτέ αυτές τις τρεις λέξεις ήταν το τελευταίοπράγμα που μου είπε από μένα όχι Εδώ κι εβδομάδεςπλέον γράφω πυρετωδώς δίχως να χάνω χρόνο ξανακοι-τάζοντας το κείμενό μου Εάν η Λίλα είναι ακόμη ζωντανήndashφαντάζομαι καθώς πίνω τον καφέ μου και κοιτάζω τον Πά-δο που παφλάζει πάνω στους πυλώνες της γέφυρας Πριγκί-πισσα Ισαβέλλαndash δε θα αντέξει θα έρθει να ψάξει τον υπο-λογιστή μου θα διαβάσει κι έτσι στρυφνή γριά που είναιθα εκνευριστεί που αθέτησα την υπόσχεσή μου θα θέλει ναχώσει τη μύτη της θα διορθώσει θα προσθέσει θα ξεχάσει
bull 25 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 25
τη μανία της να εξαϋλωθεί Ύστερα ξεπλένω το φλιτζάνιμου πλησιάζω στο γραφείο ξαναρχίζω να γράφω ξεκινώ-ντας από κείνη την παγωμένη άνοιξη στο Μιλάνο ένα βρά-δυ πριν από σαράντα χρόνια και βάλε σrsquo εκείνο το βιβλιο-πωλείο τότε που ο άντρας με τα χοντρά γυαλιά μίλησε μεσαρκασμό για μένα και για το βιβλίο μου μπροστά σε όλουςκι εγώ του απάντησα κάπως συγκεχυμένα τρέμοντας Ώσπουξαφνικά σηκώθηκε ο Νίνο Σαρρατόρε αγνώριστος σχεδόνμε το ατημέλητο κατάμαυρο μούσι του και επιτέθηκε μεσφοδρότητα στον άνθρωπο που τα είχε βάλει μαζί μου Απόκείνη τη στιγμή ολάκερος ο εαυτός μου βάλθηκε να φωνά-ζει σιωπηρά το όνομά του ndashπόσος καιρός ήταν που είχα νατον δω τέσσερα ή πέντε χρόνιαndash και παρότι είχα παγώσειαπό την ένταση ένιωσα να φουντώνω
Μόλις ο Νίνο ολοκλήρωσε την παρέμβασή του ο άντρας μεμια ευγενική κίνηση ζήτησε την άδεια να απαντήσει Προφα-νώς ένιωθε πως είχε προσβληθεί όμως ήμουν τόσο ταραγμέ-νη από τα έντονα συναισθήματά μου ώστε δεν κατάλαβα αμέ-σως το γιατί Είχα ασφαλώς αντιληφθεί ότι ο Νίνο με την πα-ρέμβασή του είχε μεταφέρει την περί λογοτεχνίας συζήτησηστην πολιτική και μάλιστα με επιθετικό τρόπο σχεδόν αναι-δή Παρrsquo όλα αυτά εκείνη τη στιγμή δεν πολυέδωσα σημασίααδυνατούσα να συγχωρέσω τον εαυτό μου που δεν όρθωσατο ανάστημά μου που στάθηκα ανεπαρκής μπροστά σrsquo εκεί-νο το καλλιεργημένο κοινό Κι όμως ήμουν πολύ καλή Στο λύ-κειο αντιστάθμιζα τη μειονεκτική μου θέση προσπαθώντας ναγίνω όπως η καθηγήτρια Γκαλιάνι και μάλιστα είχα οικειο-ποιηθεί το ύφος της τη γλώσσα της Στην Πίζα αυτό το γυ-ναικείο πρότυπο δεν ήταν αρκετόmiddot εκεί είχα να κάνω με πολύπιο εκπαιδευμένους ανθρώπους Ο Φράνκο ο Πιέτρο όλοι οι
bull 26 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 26
φοιτητές που διέπρεπαν και φυσικά οι διακεκριμένοι καθη-γητές του Πανεπιστημίου Νορμάλε εκφράζονταν περίπλοκαέγραφαν με επιτηδευμένα τεχνάσματα είχαν μια ικανότητακατηγοριοποίησης μια λογική διαύγεια που δε διέθετε η Γκα-λιάνι Εγώ όμως εκπαιδεύτηκα πώς να γίνω σαν εκείνους Καισυχνά τα κατάφερνα είχα την αίσθηση ότι δάμαζα σε τέτοιοβαθμό τις λέξεις που σάρωνα διά παντός την αντίφαση τηςύπαρξής μου σε αυτό τον κόσμο την έκρηξη των συναισθη-μάτων τις ασθματικές συζητήσεις Με λίγα λόγια μπορούσαπλέον να ανατρέχω σε έναν τρόπο ομιλίας και γραφής ndashμέσωμιας εκλεπτυσμένης γλώσσας μιας διεξοδικής και περισπού-δαστης ανάλυσης με την παράθεση αλλεπάλληλων επιχειρη-μάτων και πάντα με επίσημα εύσχημο ύφοςndash ο οποίος απέ-βλεπε στη συντριβή του συνομιλητή μου στερώντας του κάθεδιάθεση για οποιαδήποτε αντιλογία Εκείνο το βράδυ όμως ταπράγματα δεν έγιναν όπως έπρεπε Στην αρχή με τρόμαξε ηΑντέλε και οι φίλοι της που φανταζόμουν ότι ήταν πολύ ψαγ-μένοι αναγνώστες ύστερα ήρθε η σειρά του άντρα με τα χο-ντρά γυαλιά Είχα γίνει και πάλι το φιλόπονο κοριτσάκι απότη φτωχογειτονιά της Νάπολης η κόρη του θυρωρού με τη χα-ρακτηριστική προφορά του Νότου που σάστιζε ακόμη και ηίδια με τον εαυτό της παριστάνοντας σrsquo εκείνο το μέρος τη νεαρή μορφωμένη συγγραφέα Κι έτσι έχασα την αυτοπεποί-θησή μου και εκφράστηκα δίχως πειθώ συγκεχυμένα Ας μημιλήσω για τον Νίνο Η παρουσία του μου στέρησε κάθε έλεγ-χο και ο ποιοτικός λόγος της παρέμβασής του μου επιβεβαίω-σε πως εντελώς ξαφνικά είχα χάσει κάθε επιδεξιότητα Προ-ερχόμασταν από ένα όχι και τόσο διαφορετικό περιβάλλον εί-χαμε μοχθήσει και οι δύο για να αποκτήσουμε αυτή τη γλώσ-σα Κι όμως εκείνος όχι μόνο την είχε χρησιμοποιήσει με από-
bull 27 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 27
λυτη φυσικότητα απευθύνοντάς τη με άνεση στον συνομιλη-τή του αλλά ανά διαστήματα όποτε το έκρινε απαραίτητοτόλμησε μάλιστα να ανακατέψει αυτά τα κομψά ιταλικά μεμια αναίσχυντη καταφρόνια ώστε πολύ σύντομα κατάφερε ναακουστεί απαρχαιωμένο και ίσως κάπως γελοίο το ακαδη-μαϊκό ύφος εκείνου του άντρα με τα χοντρά γυαλιά Επομέ-νως όταν είδα τον τελευταίο να θέλει να ξαναπάρει τον λόγοσκέφτηκα Είναι πολύ εκνευρισμένος και αν στην αρχή μίλη-σε άσχημα για το βιβλίο μου τώρα θα πει πολύ χειρότερα γιανα ταπεινώσει τον Νίνο που το υπερασπίστηκε
Τον άντρα όμως φαίνεται πως τον απασχολούσαν άλλαδεν ξανάφερε την κουβέντα στο μυθιστόρημά μου ούτε μεξανάβαλε στον χορό Επικεντρώθηκε σε κάποιες εκφράσειςπου είχε χρησιμοποιήσει ο Νίνο οριακά τις οποίες όμωςεπανέλαβε αρκετές φορές εκφράσεις όπως βαρονική υπε-ροψία αντι-αυταρχική λογοτεχνία Μονάχα τότε κατάλα-βα ότι αυτό που τον είχε εξοργίσει ήταν η πολιτική χροιά τηςκουβέντας Δεν του άρεσε ετούτο το λεξιλόγιο και το τόνι-σε σπάζοντας τη φωνή του με ένα σαρκαστικό φαλτσάρι-σμα (δηλαδή η περηφάνια της γνώσης σήμερα αποκαλεί-ται υπεροψία δηλαδή και η λογοτεχνία έχει γίνει αντι-αυ-ταρχική) Κι έπειτα επιδόθηκε σrsquo ένα επιδέξιο παιχνίδι μετη λέξη εξουσία δόξα τω Θεώ είπε ένα ανάχωμα κόντραστους ακαλλιέργητους νέους που μιλάνε ακατάσχετα επίπαντός επιστητού ανατρέχοντας στις ανοησίες ποιος ξέρειτίνος φοιτητικού μαθήματος-κατήχησης Μίλησε για ώρα γιrsquoαυτό το θέμα απευθυνόμενος άλλοτε στο κοινό και άλλοτεστον Νίνο ή σrsquo εμένα Στο τέλος όμως έστρεψε τα πυρά τουαρχικά στον ηλικιωμένο κριτικό που καθόταν πλάι μου κιέπειτα απευθείας στην Αντέλε που ίσως ήταν ο πραγματι-
bull 28 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 28
κός του στόχος από την αρχή Δεν τα βάζω με τους νέους ndashεί-πε συνοπτικάndash αλλά με τους γραμματιζούμενους ενήλικουςπου είναι πάντα έτοιμοι να ασπαστούν από ιδιοτέλεια καιμόνο την τελευταία μόδα της ηλιθιότητας Επιτέλους στοσημείο αυτό σώπασε κι έκανε να φύγει με χαμηλόφωνα αλ-λά έντονα συγγνώμη μπορώ να περάσω ευχαριστώ
Οι παρόντες σηκώθηκαν για να περάσει εχθρικοί αλλάπάντως γεμάτοι σεβασμό Την ίδια στιγμή όμως συνειδητο-ποίησα ότι ήταν ένας άνθρωπος με κύρος και μάλιστα μετέτοιο κύρος ώστε ακόμη και η Αντέλε αποκρίθηκε στο βα-ρύθυμο νεύμα του αποχαιρετισμού του με ένα εγκάρδιο Ευ-χαριστώ γεια σας Ίσως γιrsquo αυτό να εξέπληξε όλους ο Νίνοόταν με επιτακτικό και συνάμα χλευαστικό ύφος δείχνονταςπως ήξερε με ποιον είχε να κάνει τον αποκάλεσε με τον τίτ-λο του καθηγητή ndashκύριε καθηγητά πού πάτε μη φεύγετεndashκι αμέσως χάρη στα ευκίνητα μακριά του πόδια τού έκοψετον δρόμο ήρθαν πρόσωπο με πρόσωπο του είπε κάτι φρά-σεις σrsquo εκείνη την καινούρια γλώσσα του την οποία εκείόπου βρισκόμουν ούτε άκουγα ούτε πολυκαταλάβαινα φρά-σεις που έμοιαζαν σαν ατσάλινα καλώδια κάτω από τονκαυτό ήλιο Ο άντρας τον άκουγε ακίνητος δίχως ίχνος βια-σύνης κι έπειτα έκανε μια κίνηση με το χέρι σαν να του έλε-γε κάνε στην άκρη και προχώρησε προς την έξοδο
3
Σηκώθηκα από το τραπέζι σαστισμένη προσπαθούσα να συ-νειδητοποιήσω ότι ο Νίνο ήταν στrsquo αλήθεια εκεί στο Μιλάνοσrsquo εκείνη την αίθουσα Και να τος τώρα που περπατούσε
bull 29 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 29
προς το μέρος μου χαμογελώντας με βήμα ατάραχο δίχωςνα βιάζεται Σφίξαμε τα χέρια το δικό του ήταν ζεστό το δι-κό μου παγωμένο και είπαμε πόσο χαιρόμασταν που ξανα-βλεπόμασταν ύστερα από τόσο καιρό Το γεγονός ότι επιτέ-λους ήξερα πως τα χειρότερα εκείνης της βραδιάς είχαν πε-ράσει και τώρα ο Νίνο ήταν μπροστά μου αληθινός μετρία-σε την κακή μου διάθεση όχι όμως και την ταραχή μου Τονσύστησα στον κριτικό που τόσο γενναιόδωρα είχε εγκωμιά-σει το βιβλίο μου του είπα ότι ήταν ένας φίλος από τη Νά-πολη ότι ήμασταν μαζί στο λύκειο Ο καθηγητής παρότι κιαυτός με τη σειρά του είχε δεχτεί μερικά από τα βέλη του Νί-νο ήταν ευγενής τον επιδοκίμασε για το πώς χειρίστηκε τονάντρα με τα χοντρά γυαλιά αναφέρθηκε με συμπάθεια στηΝάπολη και του απευθύνθηκε σαν να μιλούσε σε κάποιο λα-μπρό φοιτητή που χρειαζόταν ενθάρρυνση Ο Νίνο τού εξή-γησε ότι ζούσε χρόνια στο Μιλάνο ασχολιόταν με την οικο-νομική γεωγραφία και ότι ανήκε ndashκαι χαμογέλασεndash στην πιοάθλια κατηγορία της ακαδημαϊκής πυραμίδας δηλαδή στουςλέκτορες Μίλησε με γοητευτικό τρόπο χωρίς το κάπως μου-τρωμένο ύφος που είχε ως παιδί και μου φάνηκε ότι φορού-σε πιο ελαφριά πανοπλία από εκείνη που με είχε γοητεύσειστο λύκειο θαρρείς και είχε ξεφορτωθεί από πάνω του τα πε-ριττά βάρη για να μπορεί να κονταροχτυπιέται πιο γρήγορακαι με χάρη Πρόσεξα ανακουφισμένη πως δε φορούσε βέρα
Στο μεταξύ μερικές φίλες της Αντέλε με είχαν πλησιάσειγια να τους υπογράψω το βιβλίο πράγμα που με συγκίνη-σε ήταν η πρώτη φορά που μου συνέβαινε Δίστασα δενήθελα να χάσω από τα μάτια μου τον Νίνο ούτε στιγμή ήθε-λα όμως και να μετριάσω την εικόνα της αδέξιας κοπέλαςπου μάλλον τους είχα δώσει Τον άφησα λοιπόν με τον ηλι-
bull 30 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 30
κιωμένο καθηγητή ndashΤαρρατάνο τον έλεγανndash και υποδέχτη-κα ευγενικά τις αναγνώστριές μου Ήθελα να ξεμπερδέψωγρήγορα όμως τα αντίτυπα ήταν καινούρια μύριζαν τυπο-γραφείο απείχαν πολύ από τα χιλιοφθαρμένα δύσοσμα βι-βλία που εγώ και η Λίλα δανειζόμασταν από τη βιβλιοθήκητης γειτονιάς μας και δε μου πήγαινε να τα καταστρέψω τό-σο γρήγορα με το στιλό Επιστράτευσα την καλύτερη καλ-λιγραφία μου από την εποχή της δασκάλας Ολιβιέρο δού-λεψα πολύ τις αφιερώσεις που τους έγραψα με αποτέλεσμαοι κυρίες να περιμένουν ανυπόμονες στην ουρά Το έκαναμε την καρδιά μου να χτυπά δυνατά ρίχνοντας κλεφτές μα-τιές στον Νίνο Έτρεμα στην ιδέα ότι μπορεί να έφευγε
Δεν έφυγε Η Αντέλε είχε πλησιάσει εκείνον και τον Ταρ-ρατάνο κι ο Νίνο τής μιλούσε με σεβασμό και άνεση μαζίΘυμάμαι τότε που μιλούσε στους διαδρόμους του λυκείουμε την καθηγήτρια Γκαλιάνι και μου πήρε λίγη ώρα να πα-ντρέψω στο μυαλό μου τον αλλοτινό άριστο μαθητή με τονσημερινό νεαρό άντρα Απέρριψα όμως μεμιάς σαν μια πε-ριττή παρέκκλιση που μας έκανε όλους να υποφέρουμε τονφοιτητή της Ίσκια τον εραστή της παντρεμένης φίλης μουτο εξαφανισμένο αγόρι που κρυβόταν στο αποχωρητήριο τουκαταστήματος της πλατείας ντέι Μάρτιρι και πατέρα τουΤζεννάρο ένα παιδί που δεν είχε δει ποτέ του Το δίχως άλ-λο η επιδρομή της Λίλας στη ζωή του τον είχε αποπροσανα-τολίσει αλλά ndashτότε το θεώρησα προφανέςndash ήταν απλώς μιαπαρένθεση Όσο σφοδρή κι αν ήταν εκείνη η εμπειρία όσαβαθιά τραύματα κι αν του είχε αφήσει τώρα πια είχε τε-λειώσει Ο Νίνο είχε ξαναβρεί τον εαυτό του και χαιρόμουνγιrsquo αυτό Σκέφτηκα Πρέπει να πω στη Λίλα ότι τον είδα ότιείναι καλά Ύστερα άλλαξα γνώμη Όχι δε θα της το πω
bull 31 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 31
ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΟΝΟΜΑΤΩΝΚΑΙ ΣΥΝΤΟΜΗ ΑΝΑΦΟΡΑ ΣΤΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ
ΤΩΝ ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΩΝ ΒΙΒΛΙΩΝ
Η οικογένεια Τσερούλλο (η οικογένεια του τσαγκάρη)Φερνάντο Τσερούλλο τσαγκάρης πατέρας της Λίλας Δεν άφησε
την κόρη του να συνεχίσει το σχολείο μετά το δημοτικόΝούντσια Τσερούλλο μητέρα της Λίλας Αν και βρίσκεται κοντά
στην κόρη της δεν έχει αρκετή επιρροή για να τη στηρίξει απέ-ναντι στον πατέρα της
Ραφαέλλα Τσερούλλο γνωστή ως Λίνα ή Λίλα Γεννήθηκε τον Αύ-γουστο του 1944 Είναι εξήντα έξι ετών όταν εξαφανίζεται απότη Νάπολη χωρίς να αφήσει ίχνη πίσω της Εξαιρετική μαθή-τρια στα δέκα της γράφει ένα διήγημα με τίτλο Η γαλάζια νε-ράιδα Εγκαταλείπει το σχολείο μετά το δημοτικό και μαθαί-νει το επάγγελμα του τσαγκάρη Παντρεύεται πολύ νέα τονΣτέφανο Καρράτσι και διαχειρίζεται με επιτυχία πρώτα τοπαντοπωλείο στην καινούρια γειτονιά και στη συνέχεια το κα-τάστημα υποδημάτων στην πλατεία ντέι Μάρτιρι Στη διάρ-κεια των διακοπών της στην Ίσκια ερωτεύεται τον Νίνο Σαρ-ρατόρε για τον οποίο εγκαταλείπει τον σύζυγό της Μετά τοναυάγιο της συμβίωσης με τον Νίνο και τη γέννηση του γιουτης Τζεννάρο η Λίλα εγκαταλείπει οριστικά τον Στέφανο ότανανακαλύπτει ότι ο άντρας της περιμένει παιδί από την Άντα
bull 7 bull
CFERANTE 001-014_Educazione 001- 32917 502 PM Page 7
Καππούτσο Μετακομίζει μαζί με τον Έντσο Σκάννο στο ΣανΤζοβάννι α Τεντούτσο και αρχίζει να εργάζεται στην αλλα-ντοποιία του Μπρούνο Σοκκάβο
Ρίνο Τσερούλλο μεγάλος αδερφός της Λίλας τσαγκάρης κι αυτόςΜαζί με τον πατέρα του Φερνάντο και χάρη στη Λίλα και στα χρή-ματα του Στέφανο Καρράτσι στήνει την υποδηματοποιία Τσε-ρούλλο Παντρεύεται την αδερφή του Στέφανο Πινούτσα Καρ-ράτσι με την οποία αποκτά έναν γιο τον Φερντινάντο ή αλλιώςΝτίνο Ο γιος της Λίλας θα πάρει το όνομά του Ρίνο
Άλλα παιδιά
Η οικογένεια Γκρέκο (η οικογένεια του θυρωρού)Έλενα Γκρέκο η επονομαζόμενη Λενούτσα ή Λενού Γεννημένη
τον Αύγουστο του 1944 είναι η συγγραφέας αυτής της μακρο-σκελούς ιστορίας που διαβάζουμε Η Έλενα αρχίζει να τη γρά-φει τη στιγμή που μαθαίνει ότι η παιδική της φίλη Λίνα Τσε-ρούλλο ndashτην οποία μόνο εκείνη αποκαλεί Λίλαndash έχει εξαφανι-στεί Μετά το δημοτικό η Έλενα συνεχίζει τις σπουδές της μεολοένα και μεγαλύτερη επιτυχία στο λύκειο οι επιδόσεις τηςκαι η εύνοια της καθηγήτριας Γκαλιάνι τη βοηθούν να ξεπερά-σει αλώβητη τη σύγκρουση που είχε με τον καθηγητής θεολο-γίας σχετικά με τον ρόλο του Αγίου Πνεύματος Έπειτα απόπαρότρυνση του Νίνο Σαρρατόρε με τον οποίο είναι κρυφάερωτευμένη από μικρό κοριτσάκι ακόμα και με την πολύτιμηβοήθεια της Λίλας θα γράψει ένα άρθρο γιrsquo αυτή την αντιπα-ράθεση το οποίο εντέλει δε θα δημοσιεύσει το περιοδικό με τοοποίο συνεργάζεται ο Νίνο Οι λαμπρές σπουδές της Έλεναςθα στεφθούν με το πτυχίο από το Πανεπιστήμιο της Πίζαςόπου γνωρίζει και αρραβωνιάζεται τον Πιέτρο Αϊρότα και μετην έκδοση ενός μυθιστορήματος στο οποίο πραγματεύεται τηζωή στη γειτονιά της και τις εφηβικές εμπειρίες που έζησε στηνΊσκια
Πέππε Τζάννι και Ελίζα τα μικρότερα αδέρφια της Έλενας
bull 8 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 001-014_Educazione 001- 32917 502 PM Page 8
Ο πατέρας θυρωρός στο δημαρχείοΗ μητέρα νοικοκυρά Το κουτσό της βήμα κατατρύχει την Έλενα
Η οικογένεια Καρράτσι (η οικογένεια του δον Ακίλλε)Δον Ακίλλε Καρράτσι ο δράκος των παραμυθιών μαυραγορίτης
τοκογλύφος ΔολοφονήθηκεΜαρία Καρράτσι σύζυγος του δον Ακίλλε μητέρα του Στέφανο
της Πινούτσα και του Αλφόνσο Εργάζεται στο παντοπωλείοτης οικογένειας
Στέφανο Καρράτσι γιος του μακαρίτη δον Ακίλλε σύζυγος τηςΛίλας Διαχειρίζεται την περιουσία που του άφησε ο πατέραςτου και με τον καιρό εξελίσσεται σε επιτυχημένο έμπορο χά-ρη στα δύο προσοδοφόρα παντοπωλεία και στο κατάστημαυποδημάτων στην πλατεία ντέι Μάρτιρι που ανοίγει μαζί μετους αδερφούς Σολάρα Ανικανοποίητος από τον θυελλώδη γά-μο του με τη Λίλα συνάπτει σχέση με την Άντα Καππούτσο μετην οποία στη συνέχεια συζεί όταν εκείνη μένει έγκυος και ηΛίλα μετακομίζει στο Σαν Τζοβάννι α Τεντούτσο
Πινούτσα κόρη του δον Ακίλλε Αρχικά εργάζεται στο παντοπω-λείο της οικογένειας και στη συνέχεια στο κατάστημα υποδη-μάτων Παντρεύεται τον αδερφό της Λίλας τον Ρίνο με τονοποίο αποκτά έναν γιο τον Φερντινάντο ή αλλιώς Ντίνο
Αλφόνσο γιος του δον Ακίλλε Συμμαθητής της Έλενας Είναι αρ-ραβωνιασμένος με τη Μαρίζα Σαρρατόρε και αναλαμβάνει τοκατάστημα υποδημάτων της πλατείας ντέι Μάρτιρι
Η οικογένεια Πελούζο (η οικογένεια του μαραγκού)Αλφρέντο Πελούζο μαραγκός Κομμουνιστής Κατηγορήθηκε ότι
σκότωσε τον δον Ακίλλε καταδικάστηκε φυλακίστηκε και πέ-θανε στη φυλακή
Τζουζεππίνα Πελούζo σύζυγος του Αλφρέντο Εργάτρια στo κα-πνεργοστάσιο έχει αφιερώσει τη ζωή της στα παιδιά της καιστον έγκλειστο σύζυγό της Μετά τον θάνατό του αυτοκτονεί
bull 9 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 001-014_Educazione 001- 32417 155 PM Page 9
Πασκουάλε Πελούζo πρωτότοκος γιος του Αλφρέντο και τηςΤζουζεππίνα οικοδόμος στρατευμένος κομμουνιστής Ήταν οπρώτος που αντιλήφθηκε την ομορφιά της Λίλας και της εξο-μολογήθηκε τον έρωτά του Μισεί τους Σολάρα Είχε δεσμό μετην Άντα Καππούτσο
Καρμέλα Πελούζο θέλει να την αποκαλούν Κάρμεν Αδερφή τουΠασκουάλε πωλήτρια σε υφασματάδικο και στη συνέχειαέπειτα από παρέμβαση της Λίλας υπάλληλος στο καινούριοπαντοπωλείο του Στέφανο Είχε μακροχρόνιο δεσμό με τονΈντσο Σκάννο όμως εκείνος την εγκαταλείπει χωρίς να της δώ-σει καμία εξήγηση μετά το τέλος της στρατιωτικής του θη-τείας Στη συνέχεια αρραβωνιάζεται τον ιδιοκτήτη του βενζι-νάδικου στον κεντρικό δρόμο
Άλλα παιδιά
Η οικογένεια Καππούτσο (η οικογένεια της τρελής χήρας)Μελίνα συγγενής της Νούντσια Τσερούλλο χήρα Καθαρίζει τις
σκάλες στις πολυκατοικίες της παλιάς γειτονιάς Υπήρξε ερω-μένη του Ντονάτο Σαρρατόρε πατέρα του Νίνο Οι Σαρρατό-ρε μετακόμισαν από τη γειτονιά εξαιτίας αυτής της σχέσης καιέκτοτε η Μελίνα σχεδόν έχασε τα λογικά της
Ο σύζυγος της Μελίνας ξεφόρτωνε τελάρα στη λαχαναγορά καιπέθανε κάτω από αδιευκρίνιστες συνθήκες
Άντα Καππούτσο κόρη της Μελίνας Μικρή βοηθούσε τη μητέρατης να καθαρίζει σκάλες Χάρη στη Λίλα θα προσληφθεί ωςπωλήτρια στο παντοπωλείο της παλιάς γειτονιάς Είχε μακρο-χρόνιο δεσμό με τον Πασκουάλε Πελούζο και στη συνέχεια γί-νεται ερωμένη του Στέφανο Καρράτσι Όταν μένει έγκυος πη-γαίνει να ζήσει μαζί του Από τη σχέση τους γεννιέται ένα κο-ριτσάκι η Μαρία
Αντόνιο Καππούτσο αδερφός της Άντας μηχανικός αυτοκινήτωνΕίχε δεσμό με την Έλενα και ζηλεύει θανάσιμα τον Νίνο Σαρ-ρατόρε Ανησυχεί πολύ με την προοπτική της στρατιωτικής θη-
bull 10 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 001-014_Educazione 001- 32417 155 PM Page 10
τείας μα όταν η Έλενα απευθύνεται στους αδερφούς Σολάραπροκειμένου να πάρει απαλλαγή εκείνος νιώθει βαθιά ταπει-νωμένος και βάζει τέλος στη σχέση τους Κατά τη διάρκεια τουστρατιωτικού του παθαίνει έναν σοβαρό νευρικό κλονισμό καιαπολύεται νωρίτεραmiddot μόλις επιστρέφει στη γειτονιά η φτώχειατον αναγκάζει να μπει στην υπηρεσία του Μικέλε Σολάρα οοποίος κάποια στιγμή τον στέλνει στη Γερμανία για μια μα-κρόχρονη μυστηριώδη δουλειά
Άλλα παιδιά
Η οικογένεια Σαρρατόρε (η οικογένεια του σιδηροδρομικούυπαλλήλου-ποιητή)
Ντονάτο Σαρρατόρε σιδηροδρομικός υπάλληλος ποιητής δημο-σιογράφος Μεγάλος γυναικάς υπήρξε εραστής της ΜελίναςΚαππούτσο Όταν η Έλενα πηγαίνει διακοπές στην Ίσκια φι-λοξενούμενη στο ίδιο σπίτι όπου παραθερίζουν και οι Σαρρα-τόρε αναγκάζεται να φύγει άρον άρον από το νησί για να γλι-τώσει από τις σεξουαλικές παρενοχλήσεις του Ντονάτο Τοεπόμενο καλοκαίρι όμως η Έλενα έρμαιο του πόνου της λόγωτης σχέσης του Νίνο με τη Λίλα ενδίδει Για να ξορκίσει αυτήτην υποτιμητική εμπειρία η Έλενα την εξιστορεί στο βιβλίο τηςτο οποίο στη συνέχεια εκδίδεται
Λίντια Σαρρατόρε σύζυγος του ΝτονάτοΝίνο Σαρρατόρε το μεγαλύτερο από τα πέντε παιδιά του Ντο-
νάτο και της Λίντιας Απεχθάνεται τον πατέρα του Υπήρξεεξαιρετικός μαθητής και διατηρεί μακροχρόνιο παράνομο δε-σμό με τη Λίλα ο οποίος καταλήγει σε μια σύντομη συμβίωσηόταν εκείνη μένει έγκυος
Μαρίζα Σαρρατόρε αδερφή του Νίνο Είναι αρραβωνιασμένη μετον Αλφόνσο Καρράτσι
Πίνο Κλέλια και Τσίρο Σαρρατόρε τα μικρότερα παιδιά τουΝτονάτο και της Λίντιας
bull 11 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 001-014_Educazione 001- 32417 155 PM Page 11
Η οικογένεια Σκάννο (η οικογένεια του μανάβη)Νικόλα Σκάννο μανάβης πέθανε από πνευμονίαΑσσούντα Σκάννο σύζυγος του Νικόλα πέθανε από καρκίνοΈντσο Σκάννο γιος του Νικόλα και της Ασσούντα μανάβης κι αυ-
τός Η Λίλα τον συμπαθεί από τότε που ήταν παιδιά Ο Έντσοήταν για χρόνια αρραβωνιασμένος με την Κάρμεν Πελούζο τηνοποία όμως εγκαταλείπει εντελώς ανεξήγητα όταν τελειώνειτη στρατιωτική του θητεία Φαντάρος ακόμα αφοσιώνεται στημελέτη και παίρνει δίπλωμα μηχανικού Όταν η Λίλα αποφα-σίζει να εγκαταλείψει οριστικά τον Στέφανο αναλαμβάνει εκεί-νη και τον γιο της Τζεννάρο και πηγαίνουν να ζήσουν όλοι μα-ζί στο Σαν Τζοβάννι α Τεντούτσο
Άλλα παιδιά
Η οικογένεια Σολάρα (η οικογένεια του ιδιοκτήτη του ομώνυ-μου καφέndashζαχαροπλαστείου)
Σίλβιο Σολάρα ιδιοκτήτης του καφέ-ζαχαροπλαστείου βασιλο-φασίστας μέλος της Καμόρρα έχει αναλάβει τις παράνομεςδοσοληψίες στη γειτονιά Έφερε αντιρρήσεις για την ίδρυση τουυποδηματοποιείου Τσερούλλο
Μανουέλα Σολάρα σύζυγος του Σίλβιο τοκογλύφος Το κόκκινοτεφτέρι της είναι ο φόβος και ο τρόμος της γειτονιάς
Μαρτσέλλο και Μικέλε Σολάρα γιοι του Σίλβιο και της Μανουέ-λας Νταήδες δεσποτικοί αλλά παρrsquo όλα αυτά τους αγαπάνετα κορίτσια της γειτονιάς εκτός φυσικά από τη Λίλα Ο Μαρ-τσέλλο ερωτεύεται τη Λίλα αλλά εκείνη τον απορρίπτει Ο Μι-κέλε κατά τι μικρότερος από τον Μαρτσέλλο είναι πιο ψυχρόςπιο έξυπνος πιο βίαιος Είναι αρραβωνιασμένος με την Τζι-λιόλα την κόρη του ζαχαροπλάστη αλλά με τον καιρό αποκτάμια νοσηρή εμμονή με τη Λίλα
bull 12 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 001-014_Educazione 001- 32417 155 PM Page 12
Η οικογένεια Σπανιουόλο (η οικογένεια του ζαχαροπλάστη)Ο κύριος Σπανιουόλο ζαχαροπλάστης στο καφέ-ζαχαροπλαστείο
ΣολάραΡόζα Σπανιουόλο σύζυγος του ζαχαροπλάστηΤζιλιόλα Σπανιουόλο κόρη του ζαχαροπλάστη αρραβωνιαστικιά
του Μικέλε ΣολάραΆλλα παιδιά
Η οικογένεια ΑϊρόταΓκουίντο Αϊρότα καθηγητής ελληνικής λογοτεχνίαςΑντέλε η σύζυγός του Συνεργάζεται με τον εκδοτικό οίκο του Μι-
λάνου που θα εκδώσει το μυθιστόρημα της ΈλεναςΜαριαρόζα Αϊρότα πρωτότοκη κόρη καθηγήτρια Ιστορίας της
Τέχνης στο ΜιλάνοΠιέτρο Αϊρότα συμφοιτητής της Έλενας και αρραβωνιαστικός της
προορίζεται για μια λαμπρή πανεπιστημιακή καριέρα
Οι εκπαιδευτικοίΦερράρο δάσκαλος και βιβλιοθηκάριος Όταν η Λίλα και η Έλε-
να ήταν μικρές βράβευσε και τις δύο καθότι συστηματικές ανα-γνώστριες
Ολιβιέρο δασκάλα Η πρώτη που αντιλήφθηκε τις ικανότητες τηςΛίλας και της Έλενας Στα δέκα της η Λίλα έγραψε ένα σύ-ντομο διήγημα με τίτλο Η γαλάζια νεράιδα που άρεσε πολύστην Έλενα κι εκείνη με τη σειρά της το έδωσε στην Ολιβιέρονα το διαβάσει Η δασκάλα όμως θυμωμένη που οι γονείς τηςΛίλας αποφάσισαν να μη στείλουν την κόρη τους στο γυμνά-σιο δεν εξέφερε ποτέ άποψη για το διήγημα αυτό Σταμάτησεμάλιστα να ασχολείται με τη Λίλα και επικεντρώθηκε μόνοστην Έλενα και στην πορεία της Πεθαίνει ύστερα από μακρό-χρονη ασθένεια λίγες μέρες μετά την αποφοίτηση της Έλενας
Τζεράτσε καθηγητής λυκείου
bull 13 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 001-014_Educazione 001- 32417 155 PM Page 13
Γκαλιάνι καθηγήτρια λυκείου Καλλιεργημένη εκπαιδευτικός κομ-μουνίστρια Μαγεύεται μεμιάς από την ευφυΐα της Έλενας Τηςδανείζει βιβλία την προστατεύει στη διαμάχη της με τον θεο-λόγο και την καλεί στο σπίτι της σε μια γιορτή των παιδιών τηςΟι σχέσεις τους ψυχραίνονται όταν ο Νίνο εγκαταλείπει τη Νά-ντια παρασυρμένος από το πάθος του για τη Λίλα
Άλλα πρόσωπαΤζίνο ο γιος του φαρμακοποιού Το πρώτο αγόρι της ΈλεναςΝέλλα Ινκάρντο ξαδέρφη της δασκάλας Ολιβιέρο Μένει στο
Μπαράνο στη νήσο Ίσκια και τα καλοκαίρια νοικιάζει μερικάδωμάτια του σπιτιού της στην οικογένεια Σαρρατόρε Μια χρο-νιά φιλοξένησε την Έλενα που παραθέριζε εκεί
Αρμάντο φοιτητής ιατρικής γιος της καθηγήτριας ΓκαλιάνιΝάντια μαθήτρια κόρη της καθηγήτριας Γκαλιάνι και το κορίτσι
του Νίνο ο οποίος την εγκαταλείπει με ένα γράμμα που τηςστέλνει από την Ίσκια όταν ερωτεύεται τη Λίλα
Μπρούνο Σοκκάβο φίλος του Νίνο Σαρρατόρε και γιος ενός πλού-σιου βιομήχανου από το Σαν Τζοβάννι α Τεντούτσο της Νάπο-λης Προσφέρει δουλειά στη Λίλα στην αλλαντοποιία της οικο-γένειάς του
Φράνκο Μάρι φοιτητής Το αγόρι της Έλενας τα πρώτα χρόνιατου πανεπιστημίου
bull 14 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 001-014_Educazione 001- 32417 155 PM Page 14
Ενδιάμεσα χρόνια
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 15
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 16
1
ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΦΟΡΑ που είδα τη Λίλα ήταν πριν από πέντε χρό-νια τον χειμώνα του 2005 Περπατούσαμε νωρίς το πρωίστον κεντρικό δρόμο και όπως συνέβαινε πλέον από χρόνιααισθανόμασταν άβολα Θυμάμαι ότι μιλούσα μόνο εγώ εκεί-νη σιγοτραγουδούσε χαιρετούσε κόσμο που ούτε καν τηςαπαντούσε και τις σπάνιες φορές που με διέκοπτε άρθρω-νε μόνο κάτι επιφωνήματα χωρίς καμία προφανή σύνδεσημε όσα έλεγα Με το πέρασμα του χρόνου είχαν συμβεί διά-φορα δυσάρεστα γεγονότα ορισμένα μάλιστα φρικτά καιγια να ξαναβρούμε τον δρόμο της αλλοτινής μας εμπιστο-σύνης θα έπρεπε να εξομολογηθούμε η μία στην άλλη κρυ-φές μας σκέψεις μόνο που εγώ δεν είχα τη δύναμη να βρωτα κατάλληλα λόγια κι εκείνη που μάλλον είχε τη δύναμηδεν είχε τη διάθεση δεν έβλεπε τον λόγο
Την αγαπούσα όμως πολύ κι όποτε ερχόμουν στη Νά-πολη προσπαθούσα πάντοτε να τη βλέπω παρότι οφείλωνα ομολογήσω τη φοβόμουν κάπως Είχε αλλάξει πολύ Τώ-ρα πια τα σημάδια των γηρατειών ήταν εμφανή πάνω μαςμα ενώ εγώ πάλευα με την τάση μου να παίρνω βάρος εκεί-νη ήταν διαρκώς πετσί και κόκαλο Είχε κοντά μαλλιά που
bull 17 bull
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 17
τα έκοβε μόνη της κατάλευκα όχι από επιλογή αλλά απόαμέλεια Το βαθιά ρυτιδιασμένο της πρόσωπο θύμιζε όλοκαι περισσότερο εκείνο του πατέρα της Την έπιανε νευρι-κό γέλιο σχεδόν σαν στρίγκλισμα και μιλούσε φωναχτάΧειρονομούσε διαρκώς δίνοντας στις κινήσεις της μια τόσοάγρια αποφασιστικότητα που έμοιαζε λες και ήθελε να κό-ψει στα δύο τα κτίρια τον δρόμο τους περαστικούς εμένα
Βρισκόμασταν στο ύψος του δημοτικού σχολείου ότανένας άγνωστός μου νεαρός μάς προσπέρασε αλαφιασμένοςκαι της φώναξε ότι σε μια πρασιά δίπλα στην εκκλησία εί-χε βρεθεί το πτώμα μιας γυναίκας Σπεύσαμε αμέσως στοπάρκο και η Λίλα με παρέσυρε στο πηγαδάκι των περίερ-γων ανοίγοντας δρόμο φουριόζα Η γυναίκα ήταν πεσμένηστο πλάι εξαιρετικά χοντρή και φορούσε ένα σκούρο πρά-σινο παλαιικό αδιάβροχο Η Λίλα την αναγνώρισε αμέσωςεγώ όχι ήταν η παιδική μας φίλη η Τζιλιόλα Σπανιουόλο ηπρώην σύζυγος του Μικέλε Σολάρα
Είχα δεκαετίες να τη δω Το όμορφο πρόσωπό της είχεαλλοιωθεί οι αστράγαλοί της είχαν γίνει τεράστιοι Τα μαλ-λιά της κάποτε καστανά τώρα είχαν το κόκκινο της φωτιάςμακριά όπως τα είχε από μικρή αλλά αραιά λυμένα πάνωστο ανασκαλεμένο χώμα Μονάχα στο ένα πόδι φορούσε έναπαπούτσι με χαμηλό τακούνι χιλιοφθαρμένοmiddot το άλλο ήτανμέσα σε μια γκρίζα μάλλινη κάλτσα τρυπημένη στο μεγάλοδάχτυλο το άλλο παπούτσι ήταν πεταμένο κάνα μέτρο πιοκει λες και το είχε βγάλει κλοτσώντας από πόνο ή φόβο Ξέ-σπασα σε κλάματα Η Λίλα με κοίταξε ενοχλημένη
Καθισμένες σrsquo ένα παγκάκι λίγο πιο κει περιμέναμε σιω-πηλές να πάρουν την Τζιλιόλα Για την ώρα κανείς δεν ήξε-ρε τι της είχε συμβεί πώς είχε πεθάνει Πήγαμε στο σπίτι
bull 18 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 18
της Λίλας το παλιό μικρό πατρικό της διαμέρισμα όπου ζού-σε τώρα με τον γιο της τον Ρίνο Μιλήσαμε για τη φίλη μαςμου είπε άσχημα πράγματα για τη ζωή που έκανε τις απαι-τήσεις της τη δολιότητά της Τώρα όμως εγώ ήμουν εκείνηπου δεν μπορούσε να ακούσειmiddot σκεφτόμουν εκείνο το πρό-σωπο πλαγιασμένο στο χώμα τα αραιά μακριά της μαλλιάτις ασπριδερές κηλίδες στο κρανίο της Πόσες γυναίκες μετις οποίες είχαμε μεγαλώσει μαζί είχαν φύγει από τη ζωήείχαν εξαφανιστεί από προσώπου γης επειδή αρρώστησανεπειδή το νευρικό τους σύστημα δεν άντεξε το σμυριδόπα-νο των μαρτυρίων επειδή είχε χυθεί το ίδιο τους το αίμαΜείναμε για λίγο στην κουζίνα απαθείς καμία από τις δύοδεν έλεγε να μαζέψει το τραπέζι κι ύστερα ξαναβγήκαμε
Ο ήλιος της όμορφης χειμωνιάτικης μέρας χάριζε μια γα-λήνια μορφή στα πράγματα Η παλιά γειτονιά σε αντίθεσημrsquo εμάς είχε μείνει ίδια κι απαράλλαχτη Αντιστέκονταν ακό-μα τα γκρίζα χαμηλά σπίτια η αυλή των παιχνιδιών μας οκεντρικός δρόμος τα μαύρα στόματα του τούνελ και η βίαΤο γύρω τοπίο όμως είχε αλλάξει Η πρασινωπή έκτασηστους βάλτους δεν υπήρχε πια η παλιά κονσερβοποιία είχεεξαφανιστεί Στη θέση τους υπήρχαν οι λάμψεις των γυάλι-νων ουρανοξυστών αλλοτινά σημάδια ενός λαμπρού μέλλο-ντος στο οποίο κανείς δεν πίστεψε ποτέ Με το πέρασμα τουχρόνου είχα καταγράψει όλες τις αλλαγές κάποιες φορές μεπεριέργεια αν και πιο συχνά αφηρημένα Όταν ήμουν μικρήφανταζόμουν πως μακριά από τη γειτονιά μας η Νάποληέκρυβε θαυμαστά πράγματα Για παράδειγμα πριν από δε-καετίες είχα εντυπωσιαστεί από τον ουρανοξύστη του κε-ντρικού σταθμού από το πώς έχτιζαν όροφο τον όροφο εκεί-νο τον σκελετό μιας οικοδομής που τότε μας φαινόταν πα-
bull 19 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 19
νύψηλη πλάι στον μεγαλειώδη σιδηροδρομικό σταθμό Πό-σο σάστιζα όταν περνούσα από την πλατεία Γκαριμπάλντικοίτα πόσο ψηλός είναι έλεγα στη Λίλα στην Κάρμεν στονΠασκουάλε στην Άντα στον Αντόνιο σε όλους τους φίλουςεκείνης της εποχής με τους οποίους πήγαινα στη θάλασσακοντά στις πλούσιες γειτονιές Εκεί πάνω σκεφτόμουν κα-τοικούν οι άγγελοι και ατενίζουν όλη την πόλη Πόσο θα μουάρεσε να σκαρφαλώσω να φτάσω ως την κορυφή Ήταν ο δι-κός μας ουρανοξύστης παρότι βρισκόταν μακριά από τη γει-τονιά μας και τον βλέπαμε να μεγαλώνει μέρα με τη μέραΟι εργασίες όμως σταμάτησαν Όταν επέστρεφα στο σπίτιμου από την Πίζα ο ουρανοξύστης του σταθμού για μένα δενήταν πια σύμβολο μιας κοινωνίας που ανανεωνόταν μα έναακόμα μνημείο αναποτελεσματικότητας
Εκείνη την περίοδο είχα πειστεί πως δεν υπήρχε μεγάληδιαφορά μεταξύ της γειτονιάς μου και της Νάποληςmiddot οι κα-κουχίες γλιστρούσαν από τη μία στην άλλη αδιάκοπα Κά-θε φορά που επέστρεφα έβρισκα μια άνευρη πόλη που δενάντεχε τις εναλλαγές των εποχών τη ζέστη το κρύο κυρίωςτις καταιγίδες Μια φορά πλημμύρισε ο σταθμός της πλα-τείας Γκαριμπάλντι την άλλη γκρεμίστηκε η στοά μπροστάαπό το μουσείο και μία άλλη φορά έγιναν κατολισθήσεις κό-πηκε το ρεύμα και δεν έλεγαν να το ξανασυνδέσουν Στομυαλό μου έβλεπα σκοτεινούς δρόμους όπου ελλόχευαν κίν-δυνοι αυτοκίνητα να κυκλοφορούν όλο και πιο άναρχα ξε-χαρβαλωμένα λιθόστρωτα μεγάλες λακκούβες Οι βουλω-μένοι βόθροι ανάβλυζαν πλημμύριζαν Υδάτινες λάβες μεβοθρολύματα σκουπίδια και μικρόβια χύνονταν στη θάλασ-σα από τους λόφους κατακλυσμένους από καινούριες σα-θρές οικοδομές ή διάβρωναν τον από κάτω κόσμο Οι άν-
bull 20 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 20
θρωποι πέθαιναν από αμέλεια από διαφθορά από κατα-πίεση και όμως σε κάθε εκλογική αναμέτρηση έδιναν την εν-θουσιώδη τους συναίνεση στους πολιτικούς που τους έκα-ναν τον βίο αβίωτο Μόλις κατέβαινα από το τρένο κυκλο-φορούσα επιφυλακτική στα μέρη όπου είχα γεννηθεί φρο-ντίζοντας να μιλάω πάντα στα ναπολιτάνικα σαν να διαλα-λούσα είμαι δική σας μη μου κάνετε κακό
Αφότου αποφοίτησα αφότου έγραψα πυρετωδώς έναδιήγημα το οποίο εντελώς απρόσμενα μέσα σε λίγους μή-νες έγινε βιβλίο ο κόσμος από τον οποίο προερχόμουν φά-νταζε ακόμη χειρότερος στα μάτια μου Ενώ στην Πίζα καιστο Μιλάνο ένιωθα όμορφα μερικές φορές μάλιστα ίσως κιευτυχισμένη όποτε επέστρεφα στην πόλη μου φοβόμουνπως κάποιο απρόοπτο θα με εμπόδιζε να της ξεφύγω πωςθα αναγκαζόμουν να στερηθώ ότι είχα κατακτήσει Δε θαμπορούσα να ξαναδώ τον Πιέτρο τον οποίο πολύ σύντομαθα παντρευόμουνmiddot θα έκλειναν για μένα οι πόρτες των πε-ριποιημένων γραφείων του εκδοτικού οίκουmiddot θα ήταν αδύ-νατον πλέον να χαρώ την αβρότητα της Αντέλε της μέλλου-σας πεθεράς μου μιας μητέρας που ποτέ δε γνώρισα στοπρόσωπο της δικής μου Από παλιά κιόλας η πόλη μου μουφαινόταν ασφυκτικά γεμάτη ένας όχλος που απλωνόταναπό την πλατεία Γκαριμπάλντι ως τη Φορτσέλλα την Ντου-κέσκα τη Λαβινάιο τη Ρεττιφίλο Στα τέλη του Εξήντα εί-χα την αίσθηση ότι το πλήθος είχε αυξηθεί και ότι η έλλειψηανεκτικότητας η επιθετικότητα άπλωναν ανεξέλεγκτα ταπλοκάμια της Ένα πρωί έφτασα στην οδό Μετζοκαννόνεεκεί όπου πριν από μερικά χρόνια δούλευα πωλήτρια σrsquo έναβιβλιοπωλείο Πήγα από περιέργεια να ξαναδώ το μέροςόπου κάποτε έβγαζα το ψωμί μου κυρίως όμως για να ρίξω
bull 21 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 21
μια ματιά στο πανεπιστήμιο που δεν είχα δει ποτέ από κο-ντά Ήθελα να το συγκρίνω μrsquo εκείνο της Πίζας τη Σκουό-λα Νορμάλε ευχόμουν μάλιστα να συναντήσω τα παιδιά τηςκαθηγήτριας Γκαλιάνι ndashτον Αρμάντο και τη Νάντιαndash και νακαμαρώσω για όσα είχα καταφέρει Όμως ο δρόμος οι πα-νεπιστημιακοί χώροι μού προκαλούσαν εκνευρισμόmiddot ήτανκατάμεστοι από φοιτητές της Νάπολης της επαρχίας καιόλου του Νότου νέους καλοντυμένους φασαριόζους γεμά-τους αυτοπεποίθηση και παιδιά με άξεστους τρόπους καισυνάμα δουλική συμπεριφορά Στριμώχνονταν στις εισό-δους μέσα στις αίθουσες μπροστά από τις κοσμοπλημμυ-ρισμένες γραμματείες καβγαδίζοντας συχνά πυκνά Εντε-λώς ξαφνικά τρεις τέσσερις πιάστηκαν στα χέρια λίγα μέ-τρα μακριά μου λες και αρκούσε να αντικρίσει ο ένας τονάλλο για να ξεσπάσουν σε βρισιές και γρονθοκοπήματα ένααντρικό μένος που ούρλιαζε τη λύσσα του για αίμα σε μιαδιάλεκτο που ακόμη κι εγώ η ίδια μετά βίας καταλάβαιναΈφυγα κακήν κακώς λες και κάτι απειλητικό με είχε αγγί-ξει σrsquo ένα μέρος που το θεωρούσα ασφαλές κατοικημένο μο-νάχα από καλοπροαίρετες προθέσεις
Με λίγα λόγια είχα την αίσθηση πως τα πράγματα χει-ροτέρευαν χρόνο με τον χρόνο Εκείνη τη βροχερή εποχή ηπόλη για μία ακόμη φορά ράγισε ένα ολόκληρο κτίριο έγει-ρε στο πλάι σαν άνθρωπος που ακουμπά στο σαρακοφα-γωμένο μπράτσο μια παλιάς πολυθρόνας και το μπράτσουποχωρεί Νεκροί τραυματίες Και φωνές ξύλο καπνογό-να Ήταν λες και μες στα σπλάχνα της η πόλη επώαζε έναμένος που δεν μπορούσε να αναδυθεί κι έτσι την κατέτρω-γε ή έσκαγε σε επιφανειακές φλύκταινες γεμάτες δηλητή-ριο εναντίον όλων παιδιών ενηλίκων ηλικιωμένων ανθρώ-
bull 22 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 22
πων από άλλες πόλεις Αμερικάνων του ΝΑΤΟ τουριστών κά-θε εθνικότητας των ίδιων των Ναπολιτάνων Πώς να αντέ-ξεις σε αυτό τον τόπο της ασυδοσίας και του κινδύνου στηνπεριφέρεια στο κέντρο στους λόφους κάτω από τον Βε-ζούβιο Πόσο άσχημη εντύπωση μου έκανε το Σαν Τζοβάννια Τεντούτσο το ταξίδι μου μέχρι να φτάσω σrsquo αυτή τη συ-νοικία Πόσο άσχημη εντύπωση μου έκανε το εργοστάσιοόπου δούλευε η Λίλα αλλά και η ίδια η Λίλα με τον μικρότης γιο η Λίλα η οποία ζούσε σrsquo ένα άθλιο κτίριο μαζί με τονΈντσο αν και δεν κοιμούνταν μαζί Μου είπε ότι εκείνοςήθελε να σπουδάσει ηλεκτρονικούς υπολογιστές κι ότι εκεί-νη προσπαθούσε να τον βοηθήσει Μου είχε εντυπωθεί η φω-νή της που προσπαθούσε να διαγράψει το Σαν Τζοβάννι τασαλάμια τη δυσωδία του εργοστασίου την κατάστασή τηςπροφέροντας με προσποιητή αυθεντία ονόματα όπως Κέ-ντρο Κυβερνητικής του Πανεπιστημίου του Μιλάνου Σοβιε-τικό Κέντρο για την εφαρμογή των υπολογιστών στις κοι-νωνικές επιστήμες Ήθελε να με κάνει να πιστέψω ότι σύ-ντομα ένα παρόμοιο κέντρο θα γεννιόταν και στη ΝάποληΣκέφτηκα Πιθανότατα στο Μιλάνο σίγουρα στη ΣοβιετικήΈνωση όχι όμως εδώ εδώ δεν είναι παρά μια τρέλα του ανε-ξέλεγκτου μυαλού σου στην οποία παρασύρεις και τονάμοιρο τον αφοσιωμένο Έντσο Καλύτερα να φεύγαμε Νατο βάζαμε στα πόδια μια για πάντα μακριά από τη ζωή πουζούσαμε αφότου ήρθαμε στον κόσμο Να μείνουμε σε σω-στά οργανωμένες πόλεις όπου πράγματι όλα ήταν πιθανάΕγώ όντως είχα δραπετεύσει Μόνο και μόνο για να ανακα-λύψω όμως τις δεκαετίες που θα ακολουθούσαν ότι είχακάνει λάθος ότι ήταν μια αλυσίδα με ολοένα και πιο μεγά-λους κρίκους η γειτονιά παρέπεμπε στην πόλη η πόλη στην
bull 23 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 23
Ιταλία η Ιταλία στην Ευρώπη η Ευρώπη σε ολόκληρο τονπλανήτη Ακόμη και σήμερα έχω την ίδια άποψη δεν είναιάρρωστη η γειτονιά μας ούτε και η Νάπολη άρρωστη είναιη υδρόγειος σφαίρα άρρωστο είναι το σύμπαν ή τα σύμπα-ντα Και το πόσο επιδέξιοι είμαστε εξαρτάται απrsquo το ανκρύβουμε από τους άλλους μα και απrsquo τον ίδιο μας τον εαυ-τό την αληθινή κατάσταση των πραγμάτων
Μίλησα γιrsquo αυτό στη Λίλα εκείνο το μεσημέρι τον χει-μώνα του 2005 με έμφαση σαν να ήθελα να επανορθώσωΉθελα να της αναγνωρίσω ότι είχε καταλάβει τα πάντα απόπαιδί χωρίς ποτέ να μετακινηθεί από τη Νάπολη Μα ντρά-πηκα σχεδόν αμέσως ένιωσα στα λόγια μου την οργισμένηαπαισιοδοξία κάποιου που γερνά το ύφος που ndashτο ήξεραndashεκείνη απεχθανόταν Και πράγματι αποκάλυψε τα γερα-σμένα της δόντια με ένα χαμόγελο σαν νευρική γκριμάτσακαι μου είπε
laquoΠαριστάνεις την έξυπνη με βομβαρδίζεις με αποφθέγ-ματα Τι θες να κάνεις Θες να γράψεις για μας Θες να γρά-ψεις για μέναraquo
laquoΌχιraquolaquoΠες την αλήθειαraquolaquoΘα ήταν πολύ περίπλοκοraquolaquoΤο σκέφτηκες όμως το σκέφτεσαι ακόμαraquolaquoΛίγο ναιraquolaquoΠρέπει να μrsquo αφήσεις στην ησυχία μου Λενού Όλους
μας πρέπει να μας αφήσεις στην ησυχία μας Εμείς πρέπεινα εξαφανιστούμε δεν αξίζουμε τίποτα ούτε η Τζιλιόλα ού-τε εγώ κανείςraquo
laquoΔεν είναι αλήθειαraquoΈκανε μια γκριμάτσα δυσαρέσκειας και με περιεργά-
bull 24 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 24
στηκε με τις κόρες των ματιών της που ίσα ίσα φαίνοντανμε χείλη μισόκλειστα
laquoΕντάξειraquo είπε laquoγράψε αν το θες στrsquo αλήθεια γράψε γιατην Τζιλιόλα για όποιον σου κατέβει Όχι όμως για μέναμην τολμήσεις θέλω να μου το υποσχεθείςraquo
laquoΔε θα γράψω για κανέναν ούτε για σέναraquolaquoΠρόσεχε γιατί θα σε παρακολουθώraquolaquoΑ ναιraquolaquoΘα rsquoρθω να ψάξω στον υπολογιστή σου θα διαβάσω τα
αρχεία και θα τα σβήσωraquolaquoΝαι καλάraquolaquoΓιατί νομίζεις ότι δεν είμαι ικανήraquolaquoΞέρω πολύ καλά ότι είσαι Γνωρίζω όμως να φυλάγο-
μαιraquoΓέλασε με τον παλιό της γνωστό τρόποlaquoΑπό μένα όχιraquo
2
Δεν ξέχασα ποτέ αυτές τις τρεις λέξεις ήταν το τελευταίοπράγμα που μου είπε από μένα όχι Εδώ κι εβδομάδεςπλέον γράφω πυρετωδώς δίχως να χάνω χρόνο ξανακοι-τάζοντας το κείμενό μου Εάν η Λίλα είναι ακόμη ζωντανήndashφαντάζομαι καθώς πίνω τον καφέ μου και κοιτάζω τον Πά-δο που παφλάζει πάνω στους πυλώνες της γέφυρας Πριγκί-πισσα Ισαβέλλαndash δε θα αντέξει θα έρθει να ψάξει τον υπο-λογιστή μου θα διαβάσει κι έτσι στρυφνή γριά που είναιθα εκνευριστεί που αθέτησα την υπόσχεσή μου θα θέλει ναχώσει τη μύτη της θα διορθώσει θα προσθέσει θα ξεχάσει
bull 25 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 25
τη μανία της να εξαϋλωθεί Ύστερα ξεπλένω το φλιτζάνιμου πλησιάζω στο γραφείο ξαναρχίζω να γράφω ξεκινώ-ντας από κείνη την παγωμένη άνοιξη στο Μιλάνο ένα βρά-δυ πριν από σαράντα χρόνια και βάλε σrsquo εκείνο το βιβλιο-πωλείο τότε που ο άντρας με τα χοντρά γυαλιά μίλησε μεσαρκασμό για μένα και για το βιβλίο μου μπροστά σε όλουςκι εγώ του απάντησα κάπως συγκεχυμένα τρέμοντας Ώσπουξαφνικά σηκώθηκε ο Νίνο Σαρρατόρε αγνώριστος σχεδόνμε το ατημέλητο κατάμαυρο μούσι του και επιτέθηκε μεσφοδρότητα στον άνθρωπο που τα είχε βάλει μαζί μου Απόκείνη τη στιγμή ολάκερος ο εαυτός μου βάλθηκε να φωνά-ζει σιωπηρά το όνομά του ndashπόσος καιρός ήταν που είχα νατον δω τέσσερα ή πέντε χρόνιαndash και παρότι είχα παγώσειαπό την ένταση ένιωσα να φουντώνω
Μόλις ο Νίνο ολοκλήρωσε την παρέμβασή του ο άντρας μεμια ευγενική κίνηση ζήτησε την άδεια να απαντήσει Προφα-νώς ένιωθε πως είχε προσβληθεί όμως ήμουν τόσο ταραγμέ-νη από τα έντονα συναισθήματά μου ώστε δεν κατάλαβα αμέ-σως το γιατί Είχα ασφαλώς αντιληφθεί ότι ο Νίνο με την πα-ρέμβασή του είχε μεταφέρει την περί λογοτεχνίας συζήτησηστην πολιτική και μάλιστα με επιθετικό τρόπο σχεδόν αναι-δή Παρrsquo όλα αυτά εκείνη τη στιγμή δεν πολυέδωσα σημασίααδυνατούσα να συγχωρέσω τον εαυτό μου που δεν όρθωσατο ανάστημά μου που στάθηκα ανεπαρκής μπροστά σrsquo εκεί-νο το καλλιεργημένο κοινό Κι όμως ήμουν πολύ καλή Στο λύ-κειο αντιστάθμιζα τη μειονεκτική μου θέση προσπαθώντας ναγίνω όπως η καθηγήτρια Γκαλιάνι και μάλιστα είχα οικειο-ποιηθεί το ύφος της τη γλώσσα της Στην Πίζα αυτό το γυ-ναικείο πρότυπο δεν ήταν αρκετόmiddot εκεί είχα να κάνω με πολύπιο εκπαιδευμένους ανθρώπους Ο Φράνκο ο Πιέτρο όλοι οι
bull 26 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 26
φοιτητές που διέπρεπαν και φυσικά οι διακεκριμένοι καθη-γητές του Πανεπιστημίου Νορμάλε εκφράζονταν περίπλοκαέγραφαν με επιτηδευμένα τεχνάσματα είχαν μια ικανότητακατηγοριοποίησης μια λογική διαύγεια που δε διέθετε η Γκα-λιάνι Εγώ όμως εκπαιδεύτηκα πώς να γίνω σαν εκείνους Καισυχνά τα κατάφερνα είχα την αίσθηση ότι δάμαζα σε τέτοιοβαθμό τις λέξεις που σάρωνα διά παντός την αντίφαση τηςύπαρξής μου σε αυτό τον κόσμο την έκρηξη των συναισθη-μάτων τις ασθματικές συζητήσεις Με λίγα λόγια μπορούσαπλέον να ανατρέχω σε έναν τρόπο ομιλίας και γραφής ndashμέσωμιας εκλεπτυσμένης γλώσσας μιας διεξοδικής και περισπού-δαστης ανάλυσης με την παράθεση αλλεπάλληλων επιχειρη-μάτων και πάντα με επίσημα εύσχημο ύφοςndash ο οποίος απέ-βλεπε στη συντριβή του συνομιλητή μου στερώντας του κάθεδιάθεση για οποιαδήποτε αντιλογία Εκείνο το βράδυ όμως ταπράγματα δεν έγιναν όπως έπρεπε Στην αρχή με τρόμαξε ηΑντέλε και οι φίλοι της που φανταζόμουν ότι ήταν πολύ ψαγ-μένοι αναγνώστες ύστερα ήρθε η σειρά του άντρα με τα χο-ντρά γυαλιά Είχα γίνει και πάλι το φιλόπονο κοριτσάκι απότη φτωχογειτονιά της Νάπολης η κόρη του θυρωρού με τη χα-ρακτηριστική προφορά του Νότου που σάστιζε ακόμη και ηίδια με τον εαυτό της παριστάνοντας σrsquo εκείνο το μέρος τη νεαρή μορφωμένη συγγραφέα Κι έτσι έχασα την αυτοπεποί-θησή μου και εκφράστηκα δίχως πειθώ συγκεχυμένα Ας μημιλήσω για τον Νίνο Η παρουσία του μου στέρησε κάθε έλεγ-χο και ο ποιοτικός λόγος της παρέμβασής του μου επιβεβαίω-σε πως εντελώς ξαφνικά είχα χάσει κάθε επιδεξιότητα Προ-ερχόμασταν από ένα όχι και τόσο διαφορετικό περιβάλλον εί-χαμε μοχθήσει και οι δύο για να αποκτήσουμε αυτή τη γλώσ-σα Κι όμως εκείνος όχι μόνο την είχε χρησιμοποιήσει με από-
bull 27 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 27
λυτη φυσικότητα απευθύνοντάς τη με άνεση στον συνομιλη-τή του αλλά ανά διαστήματα όποτε το έκρινε απαραίτητοτόλμησε μάλιστα να ανακατέψει αυτά τα κομψά ιταλικά μεμια αναίσχυντη καταφρόνια ώστε πολύ σύντομα κατάφερε ναακουστεί απαρχαιωμένο και ίσως κάπως γελοίο το ακαδη-μαϊκό ύφος εκείνου του άντρα με τα χοντρά γυαλιά Επομέ-νως όταν είδα τον τελευταίο να θέλει να ξαναπάρει τον λόγοσκέφτηκα Είναι πολύ εκνευρισμένος και αν στην αρχή μίλη-σε άσχημα για το βιβλίο μου τώρα θα πει πολύ χειρότερα γιανα ταπεινώσει τον Νίνο που το υπερασπίστηκε
Τον άντρα όμως φαίνεται πως τον απασχολούσαν άλλαδεν ξανάφερε την κουβέντα στο μυθιστόρημά μου ούτε μεξανάβαλε στον χορό Επικεντρώθηκε σε κάποιες εκφράσειςπου είχε χρησιμοποιήσει ο Νίνο οριακά τις οποίες όμωςεπανέλαβε αρκετές φορές εκφράσεις όπως βαρονική υπε-ροψία αντι-αυταρχική λογοτεχνία Μονάχα τότε κατάλα-βα ότι αυτό που τον είχε εξοργίσει ήταν η πολιτική χροιά τηςκουβέντας Δεν του άρεσε ετούτο το λεξιλόγιο και το τόνι-σε σπάζοντας τη φωνή του με ένα σαρκαστικό φαλτσάρι-σμα (δηλαδή η περηφάνια της γνώσης σήμερα αποκαλεί-ται υπεροψία δηλαδή και η λογοτεχνία έχει γίνει αντι-αυ-ταρχική) Κι έπειτα επιδόθηκε σrsquo ένα επιδέξιο παιχνίδι μετη λέξη εξουσία δόξα τω Θεώ είπε ένα ανάχωμα κόντραστους ακαλλιέργητους νέους που μιλάνε ακατάσχετα επίπαντός επιστητού ανατρέχοντας στις ανοησίες ποιος ξέρειτίνος φοιτητικού μαθήματος-κατήχησης Μίλησε για ώρα γιrsquoαυτό το θέμα απευθυνόμενος άλλοτε στο κοινό και άλλοτεστον Νίνο ή σrsquo εμένα Στο τέλος όμως έστρεψε τα πυρά τουαρχικά στον ηλικιωμένο κριτικό που καθόταν πλάι μου κιέπειτα απευθείας στην Αντέλε που ίσως ήταν ο πραγματι-
bull 28 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 28
κός του στόχος από την αρχή Δεν τα βάζω με τους νέους ndashεί-πε συνοπτικάndash αλλά με τους γραμματιζούμενους ενήλικουςπου είναι πάντα έτοιμοι να ασπαστούν από ιδιοτέλεια καιμόνο την τελευταία μόδα της ηλιθιότητας Επιτέλους στοσημείο αυτό σώπασε κι έκανε να φύγει με χαμηλόφωνα αλ-λά έντονα συγγνώμη μπορώ να περάσω ευχαριστώ
Οι παρόντες σηκώθηκαν για να περάσει εχθρικοί αλλάπάντως γεμάτοι σεβασμό Την ίδια στιγμή όμως συνειδητο-ποίησα ότι ήταν ένας άνθρωπος με κύρος και μάλιστα μετέτοιο κύρος ώστε ακόμη και η Αντέλε αποκρίθηκε στο βα-ρύθυμο νεύμα του αποχαιρετισμού του με ένα εγκάρδιο Ευ-χαριστώ γεια σας Ίσως γιrsquo αυτό να εξέπληξε όλους ο Νίνοόταν με επιτακτικό και συνάμα χλευαστικό ύφος δείχνονταςπως ήξερε με ποιον είχε να κάνει τον αποκάλεσε με τον τίτ-λο του καθηγητή ndashκύριε καθηγητά πού πάτε μη φεύγετεndashκι αμέσως χάρη στα ευκίνητα μακριά του πόδια τού έκοψετον δρόμο ήρθαν πρόσωπο με πρόσωπο του είπε κάτι φρά-σεις σrsquo εκείνη την καινούρια γλώσσα του την οποία εκείόπου βρισκόμουν ούτε άκουγα ούτε πολυκαταλάβαινα φρά-σεις που έμοιαζαν σαν ατσάλινα καλώδια κάτω από τονκαυτό ήλιο Ο άντρας τον άκουγε ακίνητος δίχως ίχνος βια-σύνης κι έπειτα έκανε μια κίνηση με το χέρι σαν να του έλε-γε κάνε στην άκρη και προχώρησε προς την έξοδο
3
Σηκώθηκα από το τραπέζι σαστισμένη προσπαθούσα να συ-νειδητοποιήσω ότι ο Νίνο ήταν στrsquo αλήθεια εκεί στο Μιλάνοσrsquo εκείνη την αίθουσα Και να τος τώρα που περπατούσε
bull 29 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 29
προς το μέρος μου χαμογελώντας με βήμα ατάραχο δίχωςνα βιάζεται Σφίξαμε τα χέρια το δικό του ήταν ζεστό το δι-κό μου παγωμένο και είπαμε πόσο χαιρόμασταν που ξανα-βλεπόμασταν ύστερα από τόσο καιρό Το γεγονός ότι επιτέ-λους ήξερα πως τα χειρότερα εκείνης της βραδιάς είχαν πε-ράσει και τώρα ο Νίνο ήταν μπροστά μου αληθινός μετρία-σε την κακή μου διάθεση όχι όμως και την ταραχή μου Τονσύστησα στον κριτικό που τόσο γενναιόδωρα είχε εγκωμιά-σει το βιβλίο μου του είπα ότι ήταν ένας φίλος από τη Νά-πολη ότι ήμασταν μαζί στο λύκειο Ο καθηγητής παρότι κιαυτός με τη σειρά του είχε δεχτεί μερικά από τα βέλη του Νί-νο ήταν ευγενής τον επιδοκίμασε για το πώς χειρίστηκε τονάντρα με τα χοντρά γυαλιά αναφέρθηκε με συμπάθεια στηΝάπολη και του απευθύνθηκε σαν να μιλούσε σε κάποιο λα-μπρό φοιτητή που χρειαζόταν ενθάρρυνση Ο Νίνο τού εξή-γησε ότι ζούσε χρόνια στο Μιλάνο ασχολιόταν με την οικο-νομική γεωγραφία και ότι ανήκε ndashκαι χαμογέλασεndash στην πιοάθλια κατηγορία της ακαδημαϊκής πυραμίδας δηλαδή στουςλέκτορες Μίλησε με γοητευτικό τρόπο χωρίς το κάπως μου-τρωμένο ύφος που είχε ως παιδί και μου φάνηκε ότι φορού-σε πιο ελαφριά πανοπλία από εκείνη που με είχε γοητεύσειστο λύκειο θαρρείς και είχε ξεφορτωθεί από πάνω του τα πε-ριττά βάρη για να μπορεί να κονταροχτυπιέται πιο γρήγορακαι με χάρη Πρόσεξα ανακουφισμένη πως δε φορούσε βέρα
Στο μεταξύ μερικές φίλες της Αντέλε με είχαν πλησιάσειγια να τους υπογράψω το βιβλίο πράγμα που με συγκίνη-σε ήταν η πρώτη φορά που μου συνέβαινε Δίστασα δενήθελα να χάσω από τα μάτια μου τον Νίνο ούτε στιγμή ήθε-λα όμως και να μετριάσω την εικόνα της αδέξιας κοπέλαςπου μάλλον τους είχα δώσει Τον άφησα λοιπόν με τον ηλι-
bull 30 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 30
κιωμένο καθηγητή ndashΤαρρατάνο τον έλεγανndash και υποδέχτη-κα ευγενικά τις αναγνώστριές μου Ήθελα να ξεμπερδέψωγρήγορα όμως τα αντίτυπα ήταν καινούρια μύριζαν τυπο-γραφείο απείχαν πολύ από τα χιλιοφθαρμένα δύσοσμα βι-βλία που εγώ και η Λίλα δανειζόμασταν από τη βιβλιοθήκητης γειτονιάς μας και δε μου πήγαινε να τα καταστρέψω τό-σο γρήγορα με το στιλό Επιστράτευσα την καλύτερη καλ-λιγραφία μου από την εποχή της δασκάλας Ολιβιέρο δού-λεψα πολύ τις αφιερώσεις που τους έγραψα με αποτέλεσμαοι κυρίες να περιμένουν ανυπόμονες στην ουρά Το έκαναμε την καρδιά μου να χτυπά δυνατά ρίχνοντας κλεφτές μα-τιές στον Νίνο Έτρεμα στην ιδέα ότι μπορεί να έφευγε
Δεν έφυγε Η Αντέλε είχε πλησιάσει εκείνον και τον Ταρ-ρατάνο κι ο Νίνο τής μιλούσε με σεβασμό και άνεση μαζίΘυμάμαι τότε που μιλούσε στους διαδρόμους του λυκείουμε την καθηγήτρια Γκαλιάνι και μου πήρε λίγη ώρα να πα-ντρέψω στο μυαλό μου τον αλλοτινό άριστο μαθητή με τονσημερινό νεαρό άντρα Απέρριψα όμως μεμιάς σαν μια πε-ριττή παρέκκλιση που μας έκανε όλους να υποφέρουμε τονφοιτητή της Ίσκια τον εραστή της παντρεμένης φίλης μουτο εξαφανισμένο αγόρι που κρυβόταν στο αποχωρητήριο τουκαταστήματος της πλατείας ντέι Μάρτιρι και πατέρα τουΤζεννάρο ένα παιδί που δεν είχε δει ποτέ του Το δίχως άλ-λο η επιδρομή της Λίλας στη ζωή του τον είχε αποπροσανα-τολίσει αλλά ndashτότε το θεώρησα προφανέςndash ήταν απλώς μιαπαρένθεση Όσο σφοδρή κι αν ήταν εκείνη η εμπειρία όσαβαθιά τραύματα κι αν του είχε αφήσει τώρα πια είχε τε-λειώσει Ο Νίνο είχε ξαναβρεί τον εαυτό του και χαιρόμουνγιrsquo αυτό Σκέφτηκα Πρέπει να πω στη Λίλα ότι τον είδα ότιείναι καλά Ύστερα άλλαξα γνώμη Όχι δε θα της το πω
bull 31 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 31
Καππούτσο Μετακομίζει μαζί με τον Έντσο Σκάννο στο ΣανΤζοβάννι α Τεντούτσο και αρχίζει να εργάζεται στην αλλα-ντοποιία του Μπρούνο Σοκκάβο
Ρίνο Τσερούλλο μεγάλος αδερφός της Λίλας τσαγκάρης κι αυτόςΜαζί με τον πατέρα του Φερνάντο και χάρη στη Λίλα και στα χρή-ματα του Στέφανο Καρράτσι στήνει την υποδηματοποιία Τσε-ρούλλο Παντρεύεται την αδερφή του Στέφανο Πινούτσα Καρ-ράτσι με την οποία αποκτά έναν γιο τον Φερντινάντο ή αλλιώςΝτίνο Ο γιος της Λίλας θα πάρει το όνομά του Ρίνο
Άλλα παιδιά
Η οικογένεια Γκρέκο (η οικογένεια του θυρωρού)Έλενα Γκρέκο η επονομαζόμενη Λενούτσα ή Λενού Γεννημένη
τον Αύγουστο του 1944 είναι η συγγραφέας αυτής της μακρο-σκελούς ιστορίας που διαβάζουμε Η Έλενα αρχίζει να τη γρά-φει τη στιγμή που μαθαίνει ότι η παιδική της φίλη Λίνα Τσε-ρούλλο ndashτην οποία μόνο εκείνη αποκαλεί Λίλαndash έχει εξαφανι-στεί Μετά το δημοτικό η Έλενα συνεχίζει τις σπουδές της μεολοένα και μεγαλύτερη επιτυχία στο λύκειο οι επιδόσεις τηςκαι η εύνοια της καθηγήτριας Γκαλιάνι τη βοηθούν να ξεπερά-σει αλώβητη τη σύγκρουση που είχε με τον καθηγητής θεολο-γίας σχετικά με τον ρόλο του Αγίου Πνεύματος Έπειτα απόπαρότρυνση του Νίνο Σαρρατόρε με τον οποίο είναι κρυφάερωτευμένη από μικρό κοριτσάκι ακόμα και με την πολύτιμηβοήθεια της Λίλας θα γράψει ένα άρθρο γιrsquo αυτή την αντιπα-ράθεση το οποίο εντέλει δε θα δημοσιεύσει το περιοδικό με τοοποίο συνεργάζεται ο Νίνο Οι λαμπρές σπουδές της Έλεναςθα στεφθούν με το πτυχίο από το Πανεπιστήμιο της Πίζαςόπου γνωρίζει και αρραβωνιάζεται τον Πιέτρο Αϊρότα και μετην έκδοση ενός μυθιστορήματος στο οποίο πραγματεύεται τηζωή στη γειτονιά της και τις εφηβικές εμπειρίες που έζησε στηνΊσκια
Πέππε Τζάννι και Ελίζα τα μικρότερα αδέρφια της Έλενας
bull 8 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 001-014_Educazione 001- 32917 502 PM Page 8
Ο πατέρας θυρωρός στο δημαρχείοΗ μητέρα νοικοκυρά Το κουτσό της βήμα κατατρύχει την Έλενα
Η οικογένεια Καρράτσι (η οικογένεια του δον Ακίλλε)Δον Ακίλλε Καρράτσι ο δράκος των παραμυθιών μαυραγορίτης
τοκογλύφος ΔολοφονήθηκεΜαρία Καρράτσι σύζυγος του δον Ακίλλε μητέρα του Στέφανο
της Πινούτσα και του Αλφόνσο Εργάζεται στο παντοπωλείοτης οικογένειας
Στέφανο Καρράτσι γιος του μακαρίτη δον Ακίλλε σύζυγος τηςΛίλας Διαχειρίζεται την περιουσία που του άφησε ο πατέραςτου και με τον καιρό εξελίσσεται σε επιτυχημένο έμπορο χά-ρη στα δύο προσοδοφόρα παντοπωλεία και στο κατάστημαυποδημάτων στην πλατεία ντέι Μάρτιρι που ανοίγει μαζί μετους αδερφούς Σολάρα Ανικανοποίητος από τον θυελλώδη γά-μο του με τη Λίλα συνάπτει σχέση με την Άντα Καππούτσο μετην οποία στη συνέχεια συζεί όταν εκείνη μένει έγκυος και ηΛίλα μετακομίζει στο Σαν Τζοβάννι α Τεντούτσο
Πινούτσα κόρη του δον Ακίλλε Αρχικά εργάζεται στο παντοπω-λείο της οικογένειας και στη συνέχεια στο κατάστημα υποδη-μάτων Παντρεύεται τον αδερφό της Λίλας τον Ρίνο με τονοποίο αποκτά έναν γιο τον Φερντινάντο ή αλλιώς Ντίνο
Αλφόνσο γιος του δον Ακίλλε Συμμαθητής της Έλενας Είναι αρ-ραβωνιασμένος με τη Μαρίζα Σαρρατόρε και αναλαμβάνει τοκατάστημα υποδημάτων της πλατείας ντέι Μάρτιρι
Η οικογένεια Πελούζο (η οικογένεια του μαραγκού)Αλφρέντο Πελούζο μαραγκός Κομμουνιστής Κατηγορήθηκε ότι
σκότωσε τον δον Ακίλλε καταδικάστηκε φυλακίστηκε και πέ-θανε στη φυλακή
Τζουζεππίνα Πελούζo σύζυγος του Αλφρέντο Εργάτρια στo κα-πνεργοστάσιο έχει αφιερώσει τη ζωή της στα παιδιά της καιστον έγκλειστο σύζυγό της Μετά τον θάνατό του αυτοκτονεί
bull 9 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 001-014_Educazione 001- 32417 155 PM Page 9
Πασκουάλε Πελούζo πρωτότοκος γιος του Αλφρέντο και τηςΤζουζεππίνα οικοδόμος στρατευμένος κομμουνιστής Ήταν οπρώτος που αντιλήφθηκε την ομορφιά της Λίλας και της εξο-μολογήθηκε τον έρωτά του Μισεί τους Σολάρα Είχε δεσμό μετην Άντα Καππούτσο
Καρμέλα Πελούζο θέλει να την αποκαλούν Κάρμεν Αδερφή τουΠασκουάλε πωλήτρια σε υφασματάδικο και στη συνέχειαέπειτα από παρέμβαση της Λίλας υπάλληλος στο καινούριοπαντοπωλείο του Στέφανο Είχε μακροχρόνιο δεσμό με τονΈντσο Σκάννο όμως εκείνος την εγκαταλείπει χωρίς να της δώ-σει καμία εξήγηση μετά το τέλος της στρατιωτικής του θη-τείας Στη συνέχεια αρραβωνιάζεται τον ιδιοκτήτη του βενζι-νάδικου στον κεντρικό δρόμο
Άλλα παιδιά
Η οικογένεια Καππούτσο (η οικογένεια της τρελής χήρας)Μελίνα συγγενής της Νούντσια Τσερούλλο χήρα Καθαρίζει τις
σκάλες στις πολυκατοικίες της παλιάς γειτονιάς Υπήρξε ερω-μένη του Ντονάτο Σαρρατόρε πατέρα του Νίνο Οι Σαρρατό-ρε μετακόμισαν από τη γειτονιά εξαιτίας αυτής της σχέσης καιέκτοτε η Μελίνα σχεδόν έχασε τα λογικά της
Ο σύζυγος της Μελίνας ξεφόρτωνε τελάρα στη λαχαναγορά καιπέθανε κάτω από αδιευκρίνιστες συνθήκες
Άντα Καππούτσο κόρη της Μελίνας Μικρή βοηθούσε τη μητέρατης να καθαρίζει σκάλες Χάρη στη Λίλα θα προσληφθεί ωςπωλήτρια στο παντοπωλείο της παλιάς γειτονιάς Είχε μακρο-χρόνιο δεσμό με τον Πασκουάλε Πελούζο και στη συνέχεια γί-νεται ερωμένη του Στέφανο Καρράτσι Όταν μένει έγκυος πη-γαίνει να ζήσει μαζί του Από τη σχέση τους γεννιέται ένα κο-ριτσάκι η Μαρία
Αντόνιο Καππούτσο αδερφός της Άντας μηχανικός αυτοκινήτωνΕίχε δεσμό με την Έλενα και ζηλεύει θανάσιμα τον Νίνο Σαρ-ρατόρε Ανησυχεί πολύ με την προοπτική της στρατιωτικής θη-
bull 10 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 001-014_Educazione 001- 32417 155 PM Page 10
τείας μα όταν η Έλενα απευθύνεται στους αδερφούς Σολάραπροκειμένου να πάρει απαλλαγή εκείνος νιώθει βαθιά ταπει-νωμένος και βάζει τέλος στη σχέση τους Κατά τη διάρκεια τουστρατιωτικού του παθαίνει έναν σοβαρό νευρικό κλονισμό καιαπολύεται νωρίτεραmiddot μόλις επιστρέφει στη γειτονιά η φτώχειατον αναγκάζει να μπει στην υπηρεσία του Μικέλε Σολάρα οοποίος κάποια στιγμή τον στέλνει στη Γερμανία για μια μα-κρόχρονη μυστηριώδη δουλειά
Άλλα παιδιά
Η οικογένεια Σαρρατόρε (η οικογένεια του σιδηροδρομικούυπαλλήλου-ποιητή)
Ντονάτο Σαρρατόρε σιδηροδρομικός υπάλληλος ποιητής δημο-σιογράφος Μεγάλος γυναικάς υπήρξε εραστής της ΜελίναςΚαππούτσο Όταν η Έλενα πηγαίνει διακοπές στην Ίσκια φι-λοξενούμενη στο ίδιο σπίτι όπου παραθερίζουν και οι Σαρρα-τόρε αναγκάζεται να φύγει άρον άρον από το νησί για να γλι-τώσει από τις σεξουαλικές παρενοχλήσεις του Ντονάτο Τοεπόμενο καλοκαίρι όμως η Έλενα έρμαιο του πόνου της λόγωτης σχέσης του Νίνο με τη Λίλα ενδίδει Για να ξορκίσει αυτήτην υποτιμητική εμπειρία η Έλενα την εξιστορεί στο βιβλίο τηςτο οποίο στη συνέχεια εκδίδεται
Λίντια Σαρρατόρε σύζυγος του ΝτονάτοΝίνο Σαρρατόρε το μεγαλύτερο από τα πέντε παιδιά του Ντο-
νάτο και της Λίντιας Απεχθάνεται τον πατέρα του Υπήρξεεξαιρετικός μαθητής και διατηρεί μακροχρόνιο παράνομο δε-σμό με τη Λίλα ο οποίος καταλήγει σε μια σύντομη συμβίωσηόταν εκείνη μένει έγκυος
Μαρίζα Σαρρατόρε αδερφή του Νίνο Είναι αρραβωνιασμένη μετον Αλφόνσο Καρράτσι
Πίνο Κλέλια και Τσίρο Σαρρατόρε τα μικρότερα παιδιά τουΝτονάτο και της Λίντιας
bull 11 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 001-014_Educazione 001- 32417 155 PM Page 11
Η οικογένεια Σκάννο (η οικογένεια του μανάβη)Νικόλα Σκάννο μανάβης πέθανε από πνευμονίαΑσσούντα Σκάννο σύζυγος του Νικόλα πέθανε από καρκίνοΈντσο Σκάννο γιος του Νικόλα και της Ασσούντα μανάβης κι αυ-
τός Η Λίλα τον συμπαθεί από τότε που ήταν παιδιά Ο Έντσοήταν για χρόνια αρραβωνιασμένος με την Κάρμεν Πελούζο τηνοποία όμως εγκαταλείπει εντελώς ανεξήγητα όταν τελειώνειτη στρατιωτική του θητεία Φαντάρος ακόμα αφοσιώνεται στημελέτη και παίρνει δίπλωμα μηχανικού Όταν η Λίλα αποφα-σίζει να εγκαταλείψει οριστικά τον Στέφανο αναλαμβάνει εκεί-νη και τον γιο της Τζεννάρο και πηγαίνουν να ζήσουν όλοι μα-ζί στο Σαν Τζοβάννι α Τεντούτσο
Άλλα παιδιά
Η οικογένεια Σολάρα (η οικογένεια του ιδιοκτήτη του ομώνυ-μου καφέndashζαχαροπλαστείου)
Σίλβιο Σολάρα ιδιοκτήτης του καφέ-ζαχαροπλαστείου βασιλο-φασίστας μέλος της Καμόρρα έχει αναλάβει τις παράνομεςδοσοληψίες στη γειτονιά Έφερε αντιρρήσεις για την ίδρυση τουυποδηματοποιείου Τσερούλλο
Μανουέλα Σολάρα σύζυγος του Σίλβιο τοκογλύφος Το κόκκινοτεφτέρι της είναι ο φόβος και ο τρόμος της γειτονιάς
Μαρτσέλλο και Μικέλε Σολάρα γιοι του Σίλβιο και της Μανουέ-λας Νταήδες δεσποτικοί αλλά παρrsquo όλα αυτά τους αγαπάνετα κορίτσια της γειτονιάς εκτός φυσικά από τη Λίλα Ο Μαρ-τσέλλο ερωτεύεται τη Λίλα αλλά εκείνη τον απορρίπτει Ο Μι-κέλε κατά τι μικρότερος από τον Μαρτσέλλο είναι πιο ψυχρόςπιο έξυπνος πιο βίαιος Είναι αρραβωνιασμένος με την Τζι-λιόλα την κόρη του ζαχαροπλάστη αλλά με τον καιρό αποκτάμια νοσηρή εμμονή με τη Λίλα
bull 12 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 001-014_Educazione 001- 32417 155 PM Page 12
Η οικογένεια Σπανιουόλο (η οικογένεια του ζαχαροπλάστη)Ο κύριος Σπανιουόλο ζαχαροπλάστης στο καφέ-ζαχαροπλαστείο
ΣολάραΡόζα Σπανιουόλο σύζυγος του ζαχαροπλάστηΤζιλιόλα Σπανιουόλο κόρη του ζαχαροπλάστη αρραβωνιαστικιά
του Μικέλε ΣολάραΆλλα παιδιά
Η οικογένεια ΑϊρόταΓκουίντο Αϊρότα καθηγητής ελληνικής λογοτεχνίαςΑντέλε η σύζυγός του Συνεργάζεται με τον εκδοτικό οίκο του Μι-
λάνου που θα εκδώσει το μυθιστόρημα της ΈλεναςΜαριαρόζα Αϊρότα πρωτότοκη κόρη καθηγήτρια Ιστορίας της
Τέχνης στο ΜιλάνοΠιέτρο Αϊρότα συμφοιτητής της Έλενας και αρραβωνιαστικός της
προορίζεται για μια λαμπρή πανεπιστημιακή καριέρα
Οι εκπαιδευτικοίΦερράρο δάσκαλος και βιβλιοθηκάριος Όταν η Λίλα και η Έλε-
να ήταν μικρές βράβευσε και τις δύο καθότι συστηματικές ανα-γνώστριες
Ολιβιέρο δασκάλα Η πρώτη που αντιλήφθηκε τις ικανότητες τηςΛίλας και της Έλενας Στα δέκα της η Λίλα έγραψε ένα σύ-ντομο διήγημα με τίτλο Η γαλάζια νεράιδα που άρεσε πολύστην Έλενα κι εκείνη με τη σειρά της το έδωσε στην Ολιβιέρονα το διαβάσει Η δασκάλα όμως θυμωμένη που οι γονείς τηςΛίλας αποφάσισαν να μη στείλουν την κόρη τους στο γυμνά-σιο δεν εξέφερε ποτέ άποψη για το διήγημα αυτό Σταμάτησεμάλιστα να ασχολείται με τη Λίλα και επικεντρώθηκε μόνοστην Έλενα και στην πορεία της Πεθαίνει ύστερα από μακρό-χρονη ασθένεια λίγες μέρες μετά την αποφοίτηση της Έλενας
Τζεράτσε καθηγητής λυκείου
bull 13 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 001-014_Educazione 001- 32417 155 PM Page 13
Γκαλιάνι καθηγήτρια λυκείου Καλλιεργημένη εκπαιδευτικός κομ-μουνίστρια Μαγεύεται μεμιάς από την ευφυΐα της Έλενας Τηςδανείζει βιβλία την προστατεύει στη διαμάχη της με τον θεο-λόγο και την καλεί στο σπίτι της σε μια γιορτή των παιδιών τηςΟι σχέσεις τους ψυχραίνονται όταν ο Νίνο εγκαταλείπει τη Νά-ντια παρασυρμένος από το πάθος του για τη Λίλα
Άλλα πρόσωπαΤζίνο ο γιος του φαρμακοποιού Το πρώτο αγόρι της ΈλεναςΝέλλα Ινκάρντο ξαδέρφη της δασκάλας Ολιβιέρο Μένει στο
Μπαράνο στη νήσο Ίσκια και τα καλοκαίρια νοικιάζει μερικάδωμάτια του σπιτιού της στην οικογένεια Σαρρατόρε Μια χρο-νιά φιλοξένησε την Έλενα που παραθέριζε εκεί
Αρμάντο φοιτητής ιατρικής γιος της καθηγήτριας ΓκαλιάνιΝάντια μαθήτρια κόρη της καθηγήτριας Γκαλιάνι και το κορίτσι
του Νίνο ο οποίος την εγκαταλείπει με ένα γράμμα που τηςστέλνει από την Ίσκια όταν ερωτεύεται τη Λίλα
Μπρούνο Σοκκάβο φίλος του Νίνο Σαρρατόρε και γιος ενός πλού-σιου βιομήχανου από το Σαν Τζοβάννι α Τεντούτσο της Νάπο-λης Προσφέρει δουλειά στη Λίλα στην αλλαντοποιία της οικο-γένειάς του
Φράνκο Μάρι φοιτητής Το αγόρι της Έλενας τα πρώτα χρόνιατου πανεπιστημίου
bull 14 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 001-014_Educazione 001- 32417 155 PM Page 14
Ενδιάμεσα χρόνια
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 15
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 16
1
ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΦΟΡΑ που είδα τη Λίλα ήταν πριν από πέντε χρό-νια τον χειμώνα του 2005 Περπατούσαμε νωρίς το πρωίστον κεντρικό δρόμο και όπως συνέβαινε πλέον από χρόνιααισθανόμασταν άβολα Θυμάμαι ότι μιλούσα μόνο εγώ εκεί-νη σιγοτραγουδούσε χαιρετούσε κόσμο που ούτε καν τηςαπαντούσε και τις σπάνιες φορές που με διέκοπτε άρθρω-νε μόνο κάτι επιφωνήματα χωρίς καμία προφανή σύνδεσημε όσα έλεγα Με το πέρασμα του χρόνου είχαν συμβεί διά-φορα δυσάρεστα γεγονότα ορισμένα μάλιστα φρικτά καιγια να ξαναβρούμε τον δρόμο της αλλοτινής μας εμπιστο-σύνης θα έπρεπε να εξομολογηθούμε η μία στην άλλη κρυ-φές μας σκέψεις μόνο που εγώ δεν είχα τη δύναμη να βρωτα κατάλληλα λόγια κι εκείνη που μάλλον είχε τη δύναμηδεν είχε τη διάθεση δεν έβλεπε τον λόγο
Την αγαπούσα όμως πολύ κι όποτε ερχόμουν στη Νά-πολη προσπαθούσα πάντοτε να τη βλέπω παρότι οφείλωνα ομολογήσω τη φοβόμουν κάπως Είχε αλλάξει πολύ Τώ-ρα πια τα σημάδια των γηρατειών ήταν εμφανή πάνω μαςμα ενώ εγώ πάλευα με την τάση μου να παίρνω βάρος εκεί-νη ήταν διαρκώς πετσί και κόκαλο Είχε κοντά μαλλιά που
bull 17 bull
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 17
τα έκοβε μόνη της κατάλευκα όχι από επιλογή αλλά απόαμέλεια Το βαθιά ρυτιδιασμένο της πρόσωπο θύμιζε όλοκαι περισσότερο εκείνο του πατέρα της Την έπιανε νευρι-κό γέλιο σχεδόν σαν στρίγκλισμα και μιλούσε φωναχτάΧειρονομούσε διαρκώς δίνοντας στις κινήσεις της μια τόσοάγρια αποφασιστικότητα που έμοιαζε λες και ήθελε να κό-ψει στα δύο τα κτίρια τον δρόμο τους περαστικούς εμένα
Βρισκόμασταν στο ύψος του δημοτικού σχολείου ότανένας άγνωστός μου νεαρός μάς προσπέρασε αλαφιασμένοςκαι της φώναξε ότι σε μια πρασιά δίπλα στην εκκλησία εί-χε βρεθεί το πτώμα μιας γυναίκας Σπεύσαμε αμέσως στοπάρκο και η Λίλα με παρέσυρε στο πηγαδάκι των περίερ-γων ανοίγοντας δρόμο φουριόζα Η γυναίκα ήταν πεσμένηστο πλάι εξαιρετικά χοντρή και φορούσε ένα σκούρο πρά-σινο παλαιικό αδιάβροχο Η Λίλα την αναγνώρισε αμέσωςεγώ όχι ήταν η παιδική μας φίλη η Τζιλιόλα Σπανιουόλο ηπρώην σύζυγος του Μικέλε Σολάρα
Είχα δεκαετίες να τη δω Το όμορφο πρόσωπό της είχεαλλοιωθεί οι αστράγαλοί της είχαν γίνει τεράστιοι Τα μαλ-λιά της κάποτε καστανά τώρα είχαν το κόκκινο της φωτιάςμακριά όπως τα είχε από μικρή αλλά αραιά λυμένα πάνωστο ανασκαλεμένο χώμα Μονάχα στο ένα πόδι φορούσε έναπαπούτσι με χαμηλό τακούνι χιλιοφθαρμένοmiddot το άλλο ήτανμέσα σε μια γκρίζα μάλλινη κάλτσα τρυπημένη στο μεγάλοδάχτυλο το άλλο παπούτσι ήταν πεταμένο κάνα μέτρο πιοκει λες και το είχε βγάλει κλοτσώντας από πόνο ή φόβο Ξέ-σπασα σε κλάματα Η Λίλα με κοίταξε ενοχλημένη
Καθισμένες σrsquo ένα παγκάκι λίγο πιο κει περιμέναμε σιω-πηλές να πάρουν την Τζιλιόλα Για την ώρα κανείς δεν ήξε-ρε τι της είχε συμβεί πώς είχε πεθάνει Πήγαμε στο σπίτι
bull 18 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 18
της Λίλας το παλιό μικρό πατρικό της διαμέρισμα όπου ζού-σε τώρα με τον γιο της τον Ρίνο Μιλήσαμε για τη φίλη μαςμου είπε άσχημα πράγματα για τη ζωή που έκανε τις απαι-τήσεις της τη δολιότητά της Τώρα όμως εγώ ήμουν εκείνηπου δεν μπορούσε να ακούσειmiddot σκεφτόμουν εκείνο το πρό-σωπο πλαγιασμένο στο χώμα τα αραιά μακριά της μαλλιάτις ασπριδερές κηλίδες στο κρανίο της Πόσες γυναίκες μετις οποίες είχαμε μεγαλώσει μαζί είχαν φύγει από τη ζωήείχαν εξαφανιστεί από προσώπου γης επειδή αρρώστησανεπειδή το νευρικό τους σύστημα δεν άντεξε το σμυριδόπα-νο των μαρτυρίων επειδή είχε χυθεί το ίδιο τους το αίμαΜείναμε για λίγο στην κουζίνα απαθείς καμία από τις δύοδεν έλεγε να μαζέψει το τραπέζι κι ύστερα ξαναβγήκαμε
Ο ήλιος της όμορφης χειμωνιάτικης μέρας χάριζε μια γα-λήνια μορφή στα πράγματα Η παλιά γειτονιά σε αντίθεσημrsquo εμάς είχε μείνει ίδια κι απαράλλαχτη Αντιστέκονταν ακό-μα τα γκρίζα χαμηλά σπίτια η αυλή των παιχνιδιών μας οκεντρικός δρόμος τα μαύρα στόματα του τούνελ και η βίαΤο γύρω τοπίο όμως είχε αλλάξει Η πρασινωπή έκτασηστους βάλτους δεν υπήρχε πια η παλιά κονσερβοποιία είχεεξαφανιστεί Στη θέση τους υπήρχαν οι λάμψεις των γυάλι-νων ουρανοξυστών αλλοτινά σημάδια ενός λαμπρού μέλλο-ντος στο οποίο κανείς δεν πίστεψε ποτέ Με το πέρασμα τουχρόνου είχα καταγράψει όλες τις αλλαγές κάποιες φορές μεπεριέργεια αν και πιο συχνά αφηρημένα Όταν ήμουν μικρήφανταζόμουν πως μακριά από τη γειτονιά μας η Νάποληέκρυβε θαυμαστά πράγματα Για παράδειγμα πριν από δε-καετίες είχα εντυπωσιαστεί από τον ουρανοξύστη του κε-ντρικού σταθμού από το πώς έχτιζαν όροφο τον όροφο εκεί-νο τον σκελετό μιας οικοδομής που τότε μας φαινόταν πα-
bull 19 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 19
νύψηλη πλάι στον μεγαλειώδη σιδηροδρομικό σταθμό Πό-σο σάστιζα όταν περνούσα από την πλατεία Γκαριμπάλντικοίτα πόσο ψηλός είναι έλεγα στη Λίλα στην Κάρμεν στονΠασκουάλε στην Άντα στον Αντόνιο σε όλους τους φίλουςεκείνης της εποχής με τους οποίους πήγαινα στη θάλασσακοντά στις πλούσιες γειτονιές Εκεί πάνω σκεφτόμουν κα-τοικούν οι άγγελοι και ατενίζουν όλη την πόλη Πόσο θα μουάρεσε να σκαρφαλώσω να φτάσω ως την κορυφή Ήταν ο δι-κός μας ουρανοξύστης παρότι βρισκόταν μακριά από τη γει-τονιά μας και τον βλέπαμε να μεγαλώνει μέρα με τη μέραΟι εργασίες όμως σταμάτησαν Όταν επέστρεφα στο σπίτιμου από την Πίζα ο ουρανοξύστης του σταθμού για μένα δενήταν πια σύμβολο μιας κοινωνίας που ανανεωνόταν μα έναακόμα μνημείο αναποτελεσματικότητας
Εκείνη την περίοδο είχα πειστεί πως δεν υπήρχε μεγάληδιαφορά μεταξύ της γειτονιάς μου και της Νάποληςmiddot οι κα-κουχίες γλιστρούσαν από τη μία στην άλλη αδιάκοπα Κά-θε φορά που επέστρεφα έβρισκα μια άνευρη πόλη που δενάντεχε τις εναλλαγές των εποχών τη ζέστη το κρύο κυρίωςτις καταιγίδες Μια φορά πλημμύρισε ο σταθμός της πλα-τείας Γκαριμπάλντι την άλλη γκρεμίστηκε η στοά μπροστάαπό το μουσείο και μία άλλη φορά έγιναν κατολισθήσεις κό-πηκε το ρεύμα και δεν έλεγαν να το ξανασυνδέσουν Στομυαλό μου έβλεπα σκοτεινούς δρόμους όπου ελλόχευαν κίν-δυνοι αυτοκίνητα να κυκλοφορούν όλο και πιο άναρχα ξε-χαρβαλωμένα λιθόστρωτα μεγάλες λακκούβες Οι βουλω-μένοι βόθροι ανάβλυζαν πλημμύριζαν Υδάτινες λάβες μεβοθρολύματα σκουπίδια και μικρόβια χύνονταν στη θάλασ-σα από τους λόφους κατακλυσμένους από καινούριες σα-θρές οικοδομές ή διάβρωναν τον από κάτω κόσμο Οι άν-
bull 20 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 20
θρωποι πέθαιναν από αμέλεια από διαφθορά από κατα-πίεση και όμως σε κάθε εκλογική αναμέτρηση έδιναν την εν-θουσιώδη τους συναίνεση στους πολιτικούς που τους έκα-ναν τον βίο αβίωτο Μόλις κατέβαινα από το τρένο κυκλο-φορούσα επιφυλακτική στα μέρη όπου είχα γεννηθεί φρο-ντίζοντας να μιλάω πάντα στα ναπολιτάνικα σαν να διαλα-λούσα είμαι δική σας μη μου κάνετε κακό
Αφότου αποφοίτησα αφότου έγραψα πυρετωδώς έναδιήγημα το οποίο εντελώς απρόσμενα μέσα σε λίγους μή-νες έγινε βιβλίο ο κόσμος από τον οποίο προερχόμουν φά-νταζε ακόμη χειρότερος στα μάτια μου Ενώ στην Πίζα καιστο Μιλάνο ένιωθα όμορφα μερικές φορές μάλιστα ίσως κιευτυχισμένη όποτε επέστρεφα στην πόλη μου φοβόμουνπως κάποιο απρόοπτο θα με εμπόδιζε να της ξεφύγω πωςθα αναγκαζόμουν να στερηθώ ότι είχα κατακτήσει Δε θαμπορούσα να ξαναδώ τον Πιέτρο τον οποίο πολύ σύντομαθα παντρευόμουνmiddot θα έκλειναν για μένα οι πόρτες των πε-ριποιημένων γραφείων του εκδοτικού οίκουmiddot θα ήταν αδύ-νατον πλέον να χαρώ την αβρότητα της Αντέλε της μέλλου-σας πεθεράς μου μιας μητέρας που ποτέ δε γνώρισα στοπρόσωπο της δικής μου Από παλιά κιόλας η πόλη μου μουφαινόταν ασφυκτικά γεμάτη ένας όχλος που απλωνόταναπό την πλατεία Γκαριμπάλντι ως τη Φορτσέλλα την Ντου-κέσκα τη Λαβινάιο τη Ρεττιφίλο Στα τέλη του Εξήντα εί-χα την αίσθηση ότι το πλήθος είχε αυξηθεί και ότι η έλλειψηανεκτικότητας η επιθετικότητα άπλωναν ανεξέλεγκτα ταπλοκάμια της Ένα πρωί έφτασα στην οδό Μετζοκαννόνεεκεί όπου πριν από μερικά χρόνια δούλευα πωλήτρια σrsquo έναβιβλιοπωλείο Πήγα από περιέργεια να ξαναδώ το μέροςόπου κάποτε έβγαζα το ψωμί μου κυρίως όμως για να ρίξω
bull 21 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 21
μια ματιά στο πανεπιστήμιο που δεν είχα δει ποτέ από κο-ντά Ήθελα να το συγκρίνω μrsquo εκείνο της Πίζας τη Σκουό-λα Νορμάλε ευχόμουν μάλιστα να συναντήσω τα παιδιά τηςκαθηγήτριας Γκαλιάνι ndashτον Αρμάντο και τη Νάντιαndash και νακαμαρώσω για όσα είχα καταφέρει Όμως ο δρόμος οι πα-νεπιστημιακοί χώροι μού προκαλούσαν εκνευρισμόmiddot ήτανκατάμεστοι από φοιτητές της Νάπολης της επαρχίας καιόλου του Νότου νέους καλοντυμένους φασαριόζους γεμά-τους αυτοπεποίθηση και παιδιά με άξεστους τρόπους καισυνάμα δουλική συμπεριφορά Στριμώχνονταν στις εισό-δους μέσα στις αίθουσες μπροστά από τις κοσμοπλημμυ-ρισμένες γραμματείες καβγαδίζοντας συχνά πυκνά Εντε-λώς ξαφνικά τρεις τέσσερις πιάστηκαν στα χέρια λίγα μέ-τρα μακριά μου λες και αρκούσε να αντικρίσει ο ένας τονάλλο για να ξεσπάσουν σε βρισιές και γρονθοκοπήματα ένααντρικό μένος που ούρλιαζε τη λύσσα του για αίμα σε μιαδιάλεκτο που ακόμη κι εγώ η ίδια μετά βίας καταλάβαιναΈφυγα κακήν κακώς λες και κάτι απειλητικό με είχε αγγί-ξει σrsquo ένα μέρος που το θεωρούσα ασφαλές κατοικημένο μο-νάχα από καλοπροαίρετες προθέσεις
Με λίγα λόγια είχα την αίσθηση πως τα πράγματα χει-ροτέρευαν χρόνο με τον χρόνο Εκείνη τη βροχερή εποχή ηπόλη για μία ακόμη φορά ράγισε ένα ολόκληρο κτίριο έγει-ρε στο πλάι σαν άνθρωπος που ακουμπά στο σαρακοφα-γωμένο μπράτσο μια παλιάς πολυθρόνας και το μπράτσουποχωρεί Νεκροί τραυματίες Και φωνές ξύλο καπνογό-να Ήταν λες και μες στα σπλάχνα της η πόλη επώαζε έναμένος που δεν μπορούσε να αναδυθεί κι έτσι την κατέτρω-γε ή έσκαγε σε επιφανειακές φλύκταινες γεμάτες δηλητή-ριο εναντίον όλων παιδιών ενηλίκων ηλικιωμένων ανθρώ-
bull 22 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 22
πων από άλλες πόλεις Αμερικάνων του ΝΑΤΟ τουριστών κά-θε εθνικότητας των ίδιων των Ναπολιτάνων Πώς να αντέ-ξεις σε αυτό τον τόπο της ασυδοσίας και του κινδύνου στηνπεριφέρεια στο κέντρο στους λόφους κάτω από τον Βε-ζούβιο Πόσο άσχημη εντύπωση μου έκανε το Σαν Τζοβάννια Τεντούτσο το ταξίδι μου μέχρι να φτάσω σrsquo αυτή τη συ-νοικία Πόσο άσχημη εντύπωση μου έκανε το εργοστάσιοόπου δούλευε η Λίλα αλλά και η ίδια η Λίλα με τον μικρότης γιο η Λίλα η οποία ζούσε σrsquo ένα άθλιο κτίριο μαζί με τονΈντσο αν και δεν κοιμούνταν μαζί Μου είπε ότι εκείνοςήθελε να σπουδάσει ηλεκτρονικούς υπολογιστές κι ότι εκεί-νη προσπαθούσε να τον βοηθήσει Μου είχε εντυπωθεί η φω-νή της που προσπαθούσε να διαγράψει το Σαν Τζοβάννι τασαλάμια τη δυσωδία του εργοστασίου την κατάστασή τηςπροφέροντας με προσποιητή αυθεντία ονόματα όπως Κέ-ντρο Κυβερνητικής του Πανεπιστημίου του Μιλάνου Σοβιε-τικό Κέντρο για την εφαρμογή των υπολογιστών στις κοι-νωνικές επιστήμες Ήθελε να με κάνει να πιστέψω ότι σύ-ντομα ένα παρόμοιο κέντρο θα γεννιόταν και στη ΝάποληΣκέφτηκα Πιθανότατα στο Μιλάνο σίγουρα στη ΣοβιετικήΈνωση όχι όμως εδώ εδώ δεν είναι παρά μια τρέλα του ανε-ξέλεγκτου μυαλού σου στην οποία παρασύρεις και τονάμοιρο τον αφοσιωμένο Έντσο Καλύτερα να φεύγαμε Νατο βάζαμε στα πόδια μια για πάντα μακριά από τη ζωή πουζούσαμε αφότου ήρθαμε στον κόσμο Να μείνουμε σε σω-στά οργανωμένες πόλεις όπου πράγματι όλα ήταν πιθανάΕγώ όντως είχα δραπετεύσει Μόνο και μόνο για να ανακα-λύψω όμως τις δεκαετίες που θα ακολουθούσαν ότι είχακάνει λάθος ότι ήταν μια αλυσίδα με ολοένα και πιο μεγά-λους κρίκους η γειτονιά παρέπεμπε στην πόλη η πόλη στην
bull 23 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 23
Ιταλία η Ιταλία στην Ευρώπη η Ευρώπη σε ολόκληρο τονπλανήτη Ακόμη και σήμερα έχω την ίδια άποψη δεν είναιάρρωστη η γειτονιά μας ούτε και η Νάπολη άρρωστη είναιη υδρόγειος σφαίρα άρρωστο είναι το σύμπαν ή τα σύμπα-ντα Και το πόσο επιδέξιοι είμαστε εξαρτάται απrsquo το ανκρύβουμε από τους άλλους μα και απrsquo τον ίδιο μας τον εαυ-τό την αληθινή κατάσταση των πραγμάτων
Μίλησα γιrsquo αυτό στη Λίλα εκείνο το μεσημέρι τον χει-μώνα του 2005 με έμφαση σαν να ήθελα να επανορθώσωΉθελα να της αναγνωρίσω ότι είχε καταλάβει τα πάντα απόπαιδί χωρίς ποτέ να μετακινηθεί από τη Νάπολη Μα ντρά-πηκα σχεδόν αμέσως ένιωσα στα λόγια μου την οργισμένηαπαισιοδοξία κάποιου που γερνά το ύφος που ndashτο ήξεραndashεκείνη απεχθανόταν Και πράγματι αποκάλυψε τα γερα-σμένα της δόντια με ένα χαμόγελο σαν νευρική γκριμάτσακαι μου είπε
laquoΠαριστάνεις την έξυπνη με βομβαρδίζεις με αποφθέγ-ματα Τι θες να κάνεις Θες να γράψεις για μας Θες να γρά-ψεις για μέναraquo
laquoΌχιraquolaquoΠες την αλήθειαraquolaquoΘα ήταν πολύ περίπλοκοraquolaquoΤο σκέφτηκες όμως το σκέφτεσαι ακόμαraquolaquoΛίγο ναιraquolaquoΠρέπει να μrsquo αφήσεις στην ησυχία μου Λενού Όλους
μας πρέπει να μας αφήσεις στην ησυχία μας Εμείς πρέπεινα εξαφανιστούμε δεν αξίζουμε τίποτα ούτε η Τζιλιόλα ού-τε εγώ κανείςraquo
laquoΔεν είναι αλήθειαraquoΈκανε μια γκριμάτσα δυσαρέσκειας και με περιεργά-
bull 24 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 24
στηκε με τις κόρες των ματιών της που ίσα ίσα φαίνοντανμε χείλη μισόκλειστα
laquoΕντάξειraquo είπε laquoγράψε αν το θες στrsquo αλήθεια γράψε γιατην Τζιλιόλα για όποιον σου κατέβει Όχι όμως για μέναμην τολμήσεις θέλω να μου το υποσχεθείςraquo
laquoΔε θα γράψω για κανέναν ούτε για σέναraquolaquoΠρόσεχε γιατί θα σε παρακολουθώraquolaquoΑ ναιraquolaquoΘα rsquoρθω να ψάξω στον υπολογιστή σου θα διαβάσω τα
αρχεία και θα τα σβήσωraquolaquoΝαι καλάraquolaquoΓιατί νομίζεις ότι δεν είμαι ικανήraquolaquoΞέρω πολύ καλά ότι είσαι Γνωρίζω όμως να φυλάγο-
μαιraquoΓέλασε με τον παλιό της γνωστό τρόποlaquoΑπό μένα όχιraquo
2
Δεν ξέχασα ποτέ αυτές τις τρεις λέξεις ήταν το τελευταίοπράγμα που μου είπε από μένα όχι Εδώ κι εβδομάδεςπλέον γράφω πυρετωδώς δίχως να χάνω χρόνο ξανακοι-τάζοντας το κείμενό μου Εάν η Λίλα είναι ακόμη ζωντανήndashφαντάζομαι καθώς πίνω τον καφέ μου και κοιτάζω τον Πά-δο που παφλάζει πάνω στους πυλώνες της γέφυρας Πριγκί-πισσα Ισαβέλλαndash δε θα αντέξει θα έρθει να ψάξει τον υπο-λογιστή μου θα διαβάσει κι έτσι στρυφνή γριά που είναιθα εκνευριστεί που αθέτησα την υπόσχεσή μου θα θέλει ναχώσει τη μύτη της θα διορθώσει θα προσθέσει θα ξεχάσει
bull 25 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 25
τη μανία της να εξαϋλωθεί Ύστερα ξεπλένω το φλιτζάνιμου πλησιάζω στο γραφείο ξαναρχίζω να γράφω ξεκινώ-ντας από κείνη την παγωμένη άνοιξη στο Μιλάνο ένα βρά-δυ πριν από σαράντα χρόνια και βάλε σrsquo εκείνο το βιβλιο-πωλείο τότε που ο άντρας με τα χοντρά γυαλιά μίλησε μεσαρκασμό για μένα και για το βιβλίο μου μπροστά σε όλουςκι εγώ του απάντησα κάπως συγκεχυμένα τρέμοντας Ώσπουξαφνικά σηκώθηκε ο Νίνο Σαρρατόρε αγνώριστος σχεδόνμε το ατημέλητο κατάμαυρο μούσι του και επιτέθηκε μεσφοδρότητα στον άνθρωπο που τα είχε βάλει μαζί μου Απόκείνη τη στιγμή ολάκερος ο εαυτός μου βάλθηκε να φωνά-ζει σιωπηρά το όνομά του ndashπόσος καιρός ήταν που είχα νατον δω τέσσερα ή πέντε χρόνιαndash και παρότι είχα παγώσειαπό την ένταση ένιωσα να φουντώνω
Μόλις ο Νίνο ολοκλήρωσε την παρέμβασή του ο άντρας μεμια ευγενική κίνηση ζήτησε την άδεια να απαντήσει Προφα-νώς ένιωθε πως είχε προσβληθεί όμως ήμουν τόσο ταραγμέ-νη από τα έντονα συναισθήματά μου ώστε δεν κατάλαβα αμέ-σως το γιατί Είχα ασφαλώς αντιληφθεί ότι ο Νίνο με την πα-ρέμβασή του είχε μεταφέρει την περί λογοτεχνίας συζήτησηστην πολιτική και μάλιστα με επιθετικό τρόπο σχεδόν αναι-δή Παρrsquo όλα αυτά εκείνη τη στιγμή δεν πολυέδωσα σημασίααδυνατούσα να συγχωρέσω τον εαυτό μου που δεν όρθωσατο ανάστημά μου που στάθηκα ανεπαρκής μπροστά σrsquo εκεί-νο το καλλιεργημένο κοινό Κι όμως ήμουν πολύ καλή Στο λύ-κειο αντιστάθμιζα τη μειονεκτική μου θέση προσπαθώντας ναγίνω όπως η καθηγήτρια Γκαλιάνι και μάλιστα είχα οικειο-ποιηθεί το ύφος της τη γλώσσα της Στην Πίζα αυτό το γυ-ναικείο πρότυπο δεν ήταν αρκετόmiddot εκεί είχα να κάνω με πολύπιο εκπαιδευμένους ανθρώπους Ο Φράνκο ο Πιέτρο όλοι οι
bull 26 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 26
φοιτητές που διέπρεπαν και φυσικά οι διακεκριμένοι καθη-γητές του Πανεπιστημίου Νορμάλε εκφράζονταν περίπλοκαέγραφαν με επιτηδευμένα τεχνάσματα είχαν μια ικανότητακατηγοριοποίησης μια λογική διαύγεια που δε διέθετε η Γκα-λιάνι Εγώ όμως εκπαιδεύτηκα πώς να γίνω σαν εκείνους Καισυχνά τα κατάφερνα είχα την αίσθηση ότι δάμαζα σε τέτοιοβαθμό τις λέξεις που σάρωνα διά παντός την αντίφαση τηςύπαρξής μου σε αυτό τον κόσμο την έκρηξη των συναισθη-μάτων τις ασθματικές συζητήσεις Με λίγα λόγια μπορούσαπλέον να ανατρέχω σε έναν τρόπο ομιλίας και γραφής ndashμέσωμιας εκλεπτυσμένης γλώσσας μιας διεξοδικής και περισπού-δαστης ανάλυσης με την παράθεση αλλεπάλληλων επιχειρη-μάτων και πάντα με επίσημα εύσχημο ύφοςndash ο οποίος απέ-βλεπε στη συντριβή του συνομιλητή μου στερώντας του κάθεδιάθεση για οποιαδήποτε αντιλογία Εκείνο το βράδυ όμως ταπράγματα δεν έγιναν όπως έπρεπε Στην αρχή με τρόμαξε ηΑντέλε και οι φίλοι της που φανταζόμουν ότι ήταν πολύ ψαγ-μένοι αναγνώστες ύστερα ήρθε η σειρά του άντρα με τα χο-ντρά γυαλιά Είχα γίνει και πάλι το φιλόπονο κοριτσάκι απότη φτωχογειτονιά της Νάπολης η κόρη του θυρωρού με τη χα-ρακτηριστική προφορά του Νότου που σάστιζε ακόμη και ηίδια με τον εαυτό της παριστάνοντας σrsquo εκείνο το μέρος τη νεαρή μορφωμένη συγγραφέα Κι έτσι έχασα την αυτοπεποί-θησή μου και εκφράστηκα δίχως πειθώ συγκεχυμένα Ας μημιλήσω για τον Νίνο Η παρουσία του μου στέρησε κάθε έλεγ-χο και ο ποιοτικός λόγος της παρέμβασής του μου επιβεβαίω-σε πως εντελώς ξαφνικά είχα χάσει κάθε επιδεξιότητα Προ-ερχόμασταν από ένα όχι και τόσο διαφορετικό περιβάλλον εί-χαμε μοχθήσει και οι δύο για να αποκτήσουμε αυτή τη γλώσ-σα Κι όμως εκείνος όχι μόνο την είχε χρησιμοποιήσει με από-
bull 27 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 27
λυτη φυσικότητα απευθύνοντάς τη με άνεση στον συνομιλη-τή του αλλά ανά διαστήματα όποτε το έκρινε απαραίτητοτόλμησε μάλιστα να ανακατέψει αυτά τα κομψά ιταλικά μεμια αναίσχυντη καταφρόνια ώστε πολύ σύντομα κατάφερε ναακουστεί απαρχαιωμένο και ίσως κάπως γελοίο το ακαδη-μαϊκό ύφος εκείνου του άντρα με τα χοντρά γυαλιά Επομέ-νως όταν είδα τον τελευταίο να θέλει να ξαναπάρει τον λόγοσκέφτηκα Είναι πολύ εκνευρισμένος και αν στην αρχή μίλη-σε άσχημα για το βιβλίο μου τώρα θα πει πολύ χειρότερα γιανα ταπεινώσει τον Νίνο που το υπερασπίστηκε
Τον άντρα όμως φαίνεται πως τον απασχολούσαν άλλαδεν ξανάφερε την κουβέντα στο μυθιστόρημά μου ούτε μεξανάβαλε στον χορό Επικεντρώθηκε σε κάποιες εκφράσειςπου είχε χρησιμοποιήσει ο Νίνο οριακά τις οποίες όμωςεπανέλαβε αρκετές φορές εκφράσεις όπως βαρονική υπε-ροψία αντι-αυταρχική λογοτεχνία Μονάχα τότε κατάλα-βα ότι αυτό που τον είχε εξοργίσει ήταν η πολιτική χροιά τηςκουβέντας Δεν του άρεσε ετούτο το λεξιλόγιο και το τόνι-σε σπάζοντας τη φωνή του με ένα σαρκαστικό φαλτσάρι-σμα (δηλαδή η περηφάνια της γνώσης σήμερα αποκαλεί-ται υπεροψία δηλαδή και η λογοτεχνία έχει γίνει αντι-αυ-ταρχική) Κι έπειτα επιδόθηκε σrsquo ένα επιδέξιο παιχνίδι μετη λέξη εξουσία δόξα τω Θεώ είπε ένα ανάχωμα κόντραστους ακαλλιέργητους νέους που μιλάνε ακατάσχετα επίπαντός επιστητού ανατρέχοντας στις ανοησίες ποιος ξέρειτίνος φοιτητικού μαθήματος-κατήχησης Μίλησε για ώρα γιrsquoαυτό το θέμα απευθυνόμενος άλλοτε στο κοινό και άλλοτεστον Νίνο ή σrsquo εμένα Στο τέλος όμως έστρεψε τα πυρά τουαρχικά στον ηλικιωμένο κριτικό που καθόταν πλάι μου κιέπειτα απευθείας στην Αντέλε που ίσως ήταν ο πραγματι-
bull 28 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 28
κός του στόχος από την αρχή Δεν τα βάζω με τους νέους ndashεί-πε συνοπτικάndash αλλά με τους γραμματιζούμενους ενήλικουςπου είναι πάντα έτοιμοι να ασπαστούν από ιδιοτέλεια καιμόνο την τελευταία μόδα της ηλιθιότητας Επιτέλους στοσημείο αυτό σώπασε κι έκανε να φύγει με χαμηλόφωνα αλ-λά έντονα συγγνώμη μπορώ να περάσω ευχαριστώ
Οι παρόντες σηκώθηκαν για να περάσει εχθρικοί αλλάπάντως γεμάτοι σεβασμό Την ίδια στιγμή όμως συνειδητο-ποίησα ότι ήταν ένας άνθρωπος με κύρος και μάλιστα μετέτοιο κύρος ώστε ακόμη και η Αντέλε αποκρίθηκε στο βα-ρύθυμο νεύμα του αποχαιρετισμού του με ένα εγκάρδιο Ευ-χαριστώ γεια σας Ίσως γιrsquo αυτό να εξέπληξε όλους ο Νίνοόταν με επιτακτικό και συνάμα χλευαστικό ύφος δείχνονταςπως ήξερε με ποιον είχε να κάνει τον αποκάλεσε με τον τίτ-λο του καθηγητή ndashκύριε καθηγητά πού πάτε μη φεύγετεndashκι αμέσως χάρη στα ευκίνητα μακριά του πόδια τού έκοψετον δρόμο ήρθαν πρόσωπο με πρόσωπο του είπε κάτι φρά-σεις σrsquo εκείνη την καινούρια γλώσσα του την οποία εκείόπου βρισκόμουν ούτε άκουγα ούτε πολυκαταλάβαινα φρά-σεις που έμοιαζαν σαν ατσάλινα καλώδια κάτω από τονκαυτό ήλιο Ο άντρας τον άκουγε ακίνητος δίχως ίχνος βια-σύνης κι έπειτα έκανε μια κίνηση με το χέρι σαν να του έλε-γε κάνε στην άκρη και προχώρησε προς την έξοδο
3
Σηκώθηκα από το τραπέζι σαστισμένη προσπαθούσα να συ-νειδητοποιήσω ότι ο Νίνο ήταν στrsquo αλήθεια εκεί στο Μιλάνοσrsquo εκείνη την αίθουσα Και να τος τώρα που περπατούσε
bull 29 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 29
προς το μέρος μου χαμογελώντας με βήμα ατάραχο δίχωςνα βιάζεται Σφίξαμε τα χέρια το δικό του ήταν ζεστό το δι-κό μου παγωμένο και είπαμε πόσο χαιρόμασταν που ξανα-βλεπόμασταν ύστερα από τόσο καιρό Το γεγονός ότι επιτέ-λους ήξερα πως τα χειρότερα εκείνης της βραδιάς είχαν πε-ράσει και τώρα ο Νίνο ήταν μπροστά μου αληθινός μετρία-σε την κακή μου διάθεση όχι όμως και την ταραχή μου Τονσύστησα στον κριτικό που τόσο γενναιόδωρα είχε εγκωμιά-σει το βιβλίο μου του είπα ότι ήταν ένας φίλος από τη Νά-πολη ότι ήμασταν μαζί στο λύκειο Ο καθηγητής παρότι κιαυτός με τη σειρά του είχε δεχτεί μερικά από τα βέλη του Νί-νο ήταν ευγενής τον επιδοκίμασε για το πώς χειρίστηκε τονάντρα με τα χοντρά γυαλιά αναφέρθηκε με συμπάθεια στηΝάπολη και του απευθύνθηκε σαν να μιλούσε σε κάποιο λα-μπρό φοιτητή που χρειαζόταν ενθάρρυνση Ο Νίνο τού εξή-γησε ότι ζούσε χρόνια στο Μιλάνο ασχολιόταν με την οικο-νομική γεωγραφία και ότι ανήκε ndashκαι χαμογέλασεndash στην πιοάθλια κατηγορία της ακαδημαϊκής πυραμίδας δηλαδή στουςλέκτορες Μίλησε με γοητευτικό τρόπο χωρίς το κάπως μου-τρωμένο ύφος που είχε ως παιδί και μου φάνηκε ότι φορού-σε πιο ελαφριά πανοπλία από εκείνη που με είχε γοητεύσειστο λύκειο θαρρείς και είχε ξεφορτωθεί από πάνω του τα πε-ριττά βάρη για να μπορεί να κονταροχτυπιέται πιο γρήγορακαι με χάρη Πρόσεξα ανακουφισμένη πως δε φορούσε βέρα
Στο μεταξύ μερικές φίλες της Αντέλε με είχαν πλησιάσειγια να τους υπογράψω το βιβλίο πράγμα που με συγκίνη-σε ήταν η πρώτη φορά που μου συνέβαινε Δίστασα δενήθελα να χάσω από τα μάτια μου τον Νίνο ούτε στιγμή ήθε-λα όμως και να μετριάσω την εικόνα της αδέξιας κοπέλαςπου μάλλον τους είχα δώσει Τον άφησα λοιπόν με τον ηλι-
bull 30 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 30
κιωμένο καθηγητή ndashΤαρρατάνο τον έλεγανndash και υποδέχτη-κα ευγενικά τις αναγνώστριές μου Ήθελα να ξεμπερδέψωγρήγορα όμως τα αντίτυπα ήταν καινούρια μύριζαν τυπο-γραφείο απείχαν πολύ από τα χιλιοφθαρμένα δύσοσμα βι-βλία που εγώ και η Λίλα δανειζόμασταν από τη βιβλιοθήκητης γειτονιάς μας και δε μου πήγαινε να τα καταστρέψω τό-σο γρήγορα με το στιλό Επιστράτευσα την καλύτερη καλ-λιγραφία μου από την εποχή της δασκάλας Ολιβιέρο δού-λεψα πολύ τις αφιερώσεις που τους έγραψα με αποτέλεσμαοι κυρίες να περιμένουν ανυπόμονες στην ουρά Το έκαναμε την καρδιά μου να χτυπά δυνατά ρίχνοντας κλεφτές μα-τιές στον Νίνο Έτρεμα στην ιδέα ότι μπορεί να έφευγε
Δεν έφυγε Η Αντέλε είχε πλησιάσει εκείνον και τον Ταρ-ρατάνο κι ο Νίνο τής μιλούσε με σεβασμό και άνεση μαζίΘυμάμαι τότε που μιλούσε στους διαδρόμους του λυκείουμε την καθηγήτρια Γκαλιάνι και μου πήρε λίγη ώρα να πα-ντρέψω στο μυαλό μου τον αλλοτινό άριστο μαθητή με τονσημερινό νεαρό άντρα Απέρριψα όμως μεμιάς σαν μια πε-ριττή παρέκκλιση που μας έκανε όλους να υποφέρουμε τονφοιτητή της Ίσκια τον εραστή της παντρεμένης φίλης μουτο εξαφανισμένο αγόρι που κρυβόταν στο αποχωρητήριο τουκαταστήματος της πλατείας ντέι Μάρτιρι και πατέρα τουΤζεννάρο ένα παιδί που δεν είχε δει ποτέ του Το δίχως άλ-λο η επιδρομή της Λίλας στη ζωή του τον είχε αποπροσανα-τολίσει αλλά ndashτότε το θεώρησα προφανέςndash ήταν απλώς μιαπαρένθεση Όσο σφοδρή κι αν ήταν εκείνη η εμπειρία όσαβαθιά τραύματα κι αν του είχε αφήσει τώρα πια είχε τε-λειώσει Ο Νίνο είχε ξαναβρεί τον εαυτό του και χαιρόμουνγιrsquo αυτό Σκέφτηκα Πρέπει να πω στη Λίλα ότι τον είδα ότιείναι καλά Ύστερα άλλαξα γνώμη Όχι δε θα της το πω
bull 31 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 31
Ο πατέρας θυρωρός στο δημαρχείοΗ μητέρα νοικοκυρά Το κουτσό της βήμα κατατρύχει την Έλενα
Η οικογένεια Καρράτσι (η οικογένεια του δον Ακίλλε)Δον Ακίλλε Καρράτσι ο δράκος των παραμυθιών μαυραγορίτης
τοκογλύφος ΔολοφονήθηκεΜαρία Καρράτσι σύζυγος του δον Ακίλλε μητέρα του Στέφανο
της Πινούτσα και του Αλφόνσο Εργάζεται στο παντοπωλείοτης οικογένειας
Στέφανο Καρράτσι γιος του μακαρίτη δον Ακίλλε σύζυγος τηςΛίλας Διαχειρίζεται την περιουσία που του άφησε ο πατέραςτου και με τον καιρό εξελίσσεται σε επιτυχημένο έμπορο χά-ρη στα δύο προσοδοφόρα παντοπωλεία και στο κατάστημαυποδημάτων στην πλατεία ντέι Μάρτιρι που ανοίγει μαζί μετους αδερφούς Σολάρα Ανικανοποίητος από τον θυελλώδη γά-μο του με τη Λίλα συνάπτει σχέση με την Άντα Καππούτσο μετην οποία στη συνέχεια συζεί όταν εκείνη μένει έγκυος και ηΛίλα μετακομίζει στο Σαν Τζοβάννι α Τεντούτσο
Πινούτσα κόρη του δον Ακίλλε Αρχικά εργάζεται στο παντοπω-λείο της οικογένειας και στη συνέχεια στο κατάστημα υποδη-μάτων Παντρεύεται τον αδερφό της Λίλας τον Ρίνο με τονοποίο αποκτά έναν γιο τον Φερντινάντο ή αλλιώς Ντίνο
Αλφόνσο γιος του δον Ακίλλε Συμμαθητής της Έλενας Είναι αρ-ραβωνιασμένος με τη Μαρίζα Σαρρατόρε και αναλαμβάνει τοκατάστημα υποδημάτων της πλατείας ντέι Μάρτιρι
Η οικογένεια Πελούζο (η οικογένεια του μαραγκού)Αλφρέντο Πελούζο μαραγκός Κομμουνιστής Κατηγορήθηκε ότι
σκότωσε τον δον Ακίλλε καταδικάστηκε φυλακίστηκε και πέ-θανε στη φυλακή
Τζουζεππίνα Πελούζo σύζυγος του Αλφρέντο Εργάτρια στo κα-πνεργοστάσιο έχει αφιερώσει τη ζωή της στα παιδιά της καιστον έγκλειστο σύζυγό της Μετά τον θάνατό του αυτοκτονεί
bull 9 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 001-014_Educazione 001- 32417 155 PM Page 9
Πασκουάλε Πελούζo πρωτότοκος γιος του Αλφρέντο και τηςΤζουζεππίνα οικοδόμος στρατευμένος κομμουνιστής Ήταν οπρώτος που αντιλήφθηκε την ομορφιά της Λίλας και της εξο-μολογήθηκε τον έρωτά του Μισεί τους Σολάρα Είχε δεσμό μετην Άντα Καππούτσο
Καρμέλα Πελούζο θέλει να την αποκαλούν Κάρμεν Αδερφή τουΠασκουάλε πωλήτρια σε υφασματάδικο και στη συνέχειαέπειτα από παρέμβαση της Λίλας υπάλληλος στο καινούριοπαντοπωλείο του Στέφανο Είχε μακροχρόνιο δεσμό με τονΈντσο Σκάννο όμως εκείνος την εγκαταλείπει χωρίς να της δώ-σει καμία εξήγηση μετά το τέλος της στρατιωτικής του θη-τείας Στη συνέχεια αρραβωνιάζεται τον ιδιοκτήτη του βενζι-νάδικου στον κεντρικό δρόμο
Άλλα παιδιά
Η οικογένεια Καππούτσο (η οικογένεια της τρελής χήρας)Μελίνα συγγενής της Νούντσια Τσερούλλο χήρα Καθαρίζει τις
σκάλες στις πολυκατοικίες της παλιάς γειτονιάς Υπήρξε ερω-μένη του Ντονάτο Σαρρατόρε πατέρα του Νίνο Οι Σαρρατό-ρε μετακόμισαν από τη γειτονιά εξαιτίας αυτής της σχέσης καιέκτοτε η Μελίνα σχεδόν έχασε τα λογικά της
Ο σύζυγος της Μελίνας ξεφόρτωνε τελάρα στη λαχαναγορά καιπέθανε κάτω από αδιευκρίνιστες συνθήκες
Άντα Καππούτσο κόρη της Μελίνας Μικρή βοηθούσε τη μητέρατης να καθαρίζει σκάλες Χάρη στη Λίλα θα προσληφθεί ωςπωλήτρια στο παντοπωλείο της παλιάς γειτονιάς Είχε μακρο-χρόνιο δεσμό με τον Πασκουάλε Πελούζο και στη συνέχεια γί-νεται ερωμένη του Στέφανο Καρράτσι Όταν μένει έγκυος πη-γαίνει να ζήσει μαζί του Από τη σχέση τους γεννιέται ένα κο-ριτσάκι η Μαρία
Αντόνιο Καππούτσο αδερφός της Άντας μηχανικός αυτοκινήτωνΕίχε δεσμό με την Έλενα και ζηλεύει θανάσιμα τον Νίνο Σαρ-ρατόρε Ανησυχεί πολύ με την προοπτική της στρατιωτικής θη-
bull 10 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 001-014_Educazione 001- 32417 155 PM Page 10
τείας μα όταν η Έλενα απευθύνεται στους αδερφούς Σολάραπροκειμένου να πάρει απαλλαγή εκείνος νιώθει βαθιά ταπει-νωμένος και βάζει τέλος στη σχέση τους Κατά τη διάρκεια τουστρατιωτικού του παθαίνει έναν σοβαρό νευρικό κλονισμό καιαπολύεται νωρίτεραmiddot μόλις επιστρέφει στη γειτονιά η φτώχειατον αναγκάζει να μπει στην υπηρεσία του Μικέλε Σολάρα οοποίος κάποια στιγμή τον στέλνει στη Γερμανία για μια μα-κρόχρονη μυστηριώδη δουλειά
Άλλα παιδιά
Η οικογένεια Σαρρατόρε (η οικογένεια του σιδηροδρομικούυπαλλήλου-ποιητή)
Ντονάτο Σαρρατόρε σιδηροδρομικός υπάλληλος ποιητής δημο-σιογράφος Μεγάλος γυναικάς υπήρξε εραστής της ΜελίναςΚαππούτσο Όταν η Έλενα πηγαίνει διακοπές στην Ίσκια φι-λοξενούμενη στο ίδιο σπίτι όπου παραθερίζουν και οι Σαρρα-τόρε αναγκάζεται να φύγει άρον άρον από το νησί για να γλι-τώσει από τις σεξουαλικές παρενοχλήσεις του Ντονάτο Τοεπόμενο καλοκαίρι όμως η Έλενα έρμαιο του πόνου της λόγωτης σχέσης του Νίνο με τη Λίλα ενδίδει Για να ξορκίσει αυτήτην υποτιμητική εμπειρία η Έλενα την εξιστορεί στο βιβλίο τηςτο οποίο στη συνέχεια εκδίδεται
Λίντια Σαρρατόρε σύζυγος του ΝτονάτοΝίνο Σαρρατόρε το μεγαλύτερο από τα πέντε παιδιά του Ντο-
νάτο και της Λίντιας Απεχθάνεται τον πατέρα του Υπήρξεεξαιρετικός μαθητής και διατηρεί μακροχρόνιο παράνομο δε-σμό με τη Λίλα ο οποίος καταλήγει σε μια σύντομη συμβίωσηόταν εκείνη μένει έγκυος
Μαρίζα Σαρρατόρε αδερφή του Νίνο Είναι αρραβωνιασμένη μετον Αλφόνσο Καρράτσι
Πίνο Κλέλια και Τσίρο Σαρρατόρε τα μικρότερα παιδιά τουΝτονάτο και της Λίντιας
bull 11 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 001-014_Educazione 001- 32417 155 PM Page 11
Η οικογένεια Σκάννο (η οικογένεια του μανάβη)Νικόλα Σκάννο μανάβης πέθανε από πνευμονίαΑσσούντα Σκάννο σύζυγος του Νικόλα πέθανε από καρκίνοΈντσο Σκάννο γιος του Νικόλα και της Ασσούντα μανάβης κι αυ-
τός Η Λίλα τον συμπαθεί από τότε που ήταν παιδιά Ο Έντσοήταν για χρόνια αρραβωνιασμένος με την Κάρμεν Πελούζο τηνοποία όμως εγκαταλείπει εντελώς ανεξήγητα όταν τελειώνειτη στρατιωτική του θητεία Φαντάρος ακόμα αφοσιώνεται στημελέτη και παίρνει δίπλωμα μηχανικού Όταν η Λίλα αποφα-σίζει να εγκαταλείψει οριστικά τον Στέφανο αναλαμβάνει εκεί-νη και τον γιο της Τζεννάρο και πηγαίνουν να ζήσουν όλοι μα-ζί στο Σαν Τζοβάννι α Τεντούτσο
Άλλα παιδιά
Η οικογένεια Σολάρα (η οικογένεια του ιδιοκτήτη του ομώνυ-μου καφέndashζαχαροπλαστείου)
Σίλβιο Σολάρα ιδιοκτήτης του καφέ-ζαχαροπλαστείου βασιλο-φασίστας μέλος της Καμόρρα έχει αναλάβει τις παράνομεςδοσοληψίες στη γειτονιά Έφερε αντιρρήσεις για την ίδρυση τουυποδηματοποιείου Τσερούλλο
Μανουέλα Σολάρα σύζυγος του Σίλβιο τοκογλύφος Το κόκκινοτεφτέρι της είναι ο φόβος και ο τρόμος της γειτονιάς
Μαρτσέλλο και Μικέλε Σολάρα γιοι του Σίλβιο και της Μανουέ-λας Νταήδες δεσποτικοί αλλά παρrsquo όλα αυτά τους αγαπάνετα κορίτσια της γειτονιάς εκτός φυσικά από τη Λίλα Ο Μαρ-τσέλλο ερωτεύεται τη Λίλα αλλά εκείνη τον απορρίπτει Ο Μι-κέλε κατά τι μικρότερος από τον Μαρτσέλλο είναι πιο ψυχρόςπιο έξυπνος πιο βίαιος Είναι αρραβωνιασμένος με την Τζι-λιόλα την κόρη του ζαχαροπλάστη αλλά με τον καιρό αποκτάμια νοσηρή εμμονή με τη Λίλα
bull 12 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 001-014_Educazione 001- 32417 155 PM Page 12
Η οικογένεια Σπανιουόλο (η οικογένεια του ζαχαροπλάστη)Ο κύριος Σπανιουόλο ζαχαροπλάστης στο καφέ-ζαχαροπλαστείο
ΣολάραΡόζα Σπανιουόλο σύζυγος του ζαχαροπλάστηΤζιλιόλα Σπανιουόλο κόρη του ζαχαροπλάστη αρραβωνιαστικιά
του Μικέλε ΣολάραΆλλα παιδιά
Η οικογένεια ΑϊρόταΓκουίντο Αϊρότα καθηγητής ελληνικής λογοτεχνίαςΑντέλε η σύζυγός του Συνεργάζεται με τον εκδοτικό οίκο του Μι-
λάνου που θα εκδώσει το μυθιστόρημα της ΈλεναςΜαριαρόζα Αϊρότα πρωτότοκη κόρη καθηγήτρια Ιστορίας της
Τέχνης στο ΜιλάνοΠιέτρο Αϊρότα συμφοιτητής της Έλενας και αρραβωνιαστικός της
προορίζεται για μια λαμπρή πανεπιστημιακή καριέρα
Οι εκπαιδευτικοίΦερράρο δάσκαλος και βιβλιοθηκάριος Όταν η Λίλα και η Έλε-
να ήταν μικρές βράβευσε και τις δύο καθότι συστηματικές ανα-γνώστριες
Ολιβιέρο δασκάλα Η πρώτη που αντιλήφθηκε τις ικανότητες τηςΛίλας και της Έλενας Στα δέκα της η Λίλα έγραψε ένα σύ-ντομο διήγημα με τίτλο Η γαλάζια νεράιδα που άρεσε πολύστην Έλενα κι εκείνη με τη σειρά της το έδωσε στην Ολιβιέρονα το διαβάσει Η δασκάλα όμως θυμωμένη που οι γονείς τηςΛίλας αποφάσισαν να μη στείλουν την κόρη τους στο γυμνά-σιο δεν εξέφερε ποτέ άποψη για το διήγημα αυτό Σταμάτησεμάλιστα να ασχολείται με τη Λίλα και επικεντρώθηκε μόνοστην Έλενα και στην πορεία της Πεθαίνει ύστερα από μακρό-χρονη ασθένεια λίγες μέρες μετά την αποφοίτηση της Έλενας
Τζεράτσε καθηγητής λυκείου
bull 13 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 001-014_Educazione 001- 32417 155 PM Page 13
Γκαλιάνι καθηγήτρια λυκείου Καλλιεργημένη εκπαιδευτικός κομ-μουνίστρια Μαγεύεται μεμιάς από την ευφυΐα της Έλενας Τηςδανείζει βιβλία την προστατεύει στη διαμάχη της με τον θεο-λόγο και την καλεί στο σπίτι της σε μια γιορτή των παιδιών τηςΟι σχέσεις τους ψυχραίνονται όταν ο Νίνο εγκαταλείπει τη Νά-ντια παρασυρμένος από το πάθος του για τη Λίλα
Άλλα πρόσωπαΤζίνο ο γιος του φαρμακοποιού Το πρώτο αγόρι της ΈλεναςΝέλλα Ινκάρντο ξαδέρφη της δασκάλας Ολιβιέρο Μένει στο
Μπαράνο στη νήσο Ίσκια και τα καλοκαίρια νοικιάζει μερικάδωμάτια του σπιτιού της στην οικογένεια Σαρρατόρε Μια χρο-νιά φιλοξένησε την Έλενα που παραθέριζε εκεί
Αρμάντο φοιτητής ιατρικής γιος της καθηγήτριας ΓκαλιάνιΝάντια μαθήτρια κόρη της καθηγήτριας Γκαλιάνι και το κορίτσι
του Νίνο ο οποίος την εγκαταλείπει με ένα γράμμα που τηςστέλνει από την Ίσκια όταν ερωτεύεται τη Λίλα
Μπρούνο Σοκκάβο φίλος του Νίνο Σαρρατόρε και γιος ενός πλού-σιου βιομήχανου από το Σαν Τζοβάννι α Τεντούτσο της Νάπο-λης Προσφέρει δουλειά στη Λίλα στην αλλαντοποιία της οικο-γένειάς του
Φράνκο Μάρι φοιτητής Το αγόρι της Έλενας τα πρώτα χρόνιατου πανεπιστημίου
bull 14 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 001-014_Educazione 001- 32417 155 PM Page 14
Ενδιάμεσα χρόνια
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 15
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 16
1
ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΦΟΡΑ που είδα τη Λίλα ήταν πριν από πέντε χρό-νια τον χειμώνα του 2005 Περπατούσαμε νωρίς το πρωίστον κεντρικό δρόμο και όπως συνέβαινε πλέον από χρόνιααισθανόμασταν άβολα Θυμάμαι ότι μιλούσα μόνο εγώ εκεί-νη σιγοτραγουδούσε χαιρετούσε κόσμο που ούτε καν τηςαπαντούσε και τις σπάνιες φορές που με διέκοπτε άρθρω-νε μόνο κάτι επιφωνήματα χωρίς καμία προφανή σύνδεσημε όσα έλεγα Με το πέρασμα του χρόνου είχαν συμβεί διά-φορα δυσάρεστα γεγονότα ορισμένα μάλιστα φρικτά καιγια να ξαναβρούμε τον δρόμο της αλλοτινής μας εμπιστο-σύνης θα έπρεπε να εξομολογηθούμε η μία στην άλλη κρυ-φές μας σκέψεις μόνο που εγώ δεν είχα τη δύναμη να βρωτα κατάλληλα λόγια κι εκείνη που μάλλον είχε τη δύναμηδεν είχε τη διάθεση δεν έβλεπε τον λόγο
Την αγαπούσα όμως πολύ κι όποτε ερχόμουν στη Νά-πολη προσπαθούσα πάντοτε να τη βλέπω παρότι οφείλωνα ομολογήσω τη φοβόμουν κάπως Είχε αλλάξει πολύ Τώ-ρα πια τα σημάδια των γηρατειών ήταν εμφανή πάνω μαςμα ενώ εγώ πάλευα με την τάση μου να παίρνω βάρος εκεί-νη ήταν διαρκώς πετσί και κόκαλο Είχε κοντά μαλλιά που
bull 17 bull
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 17
τα έκοβε μόνη της κατάλευκα όχι από επιλογή αλλά απόαμέλεια Το βαθιά ρυτιδιασμένο της πρόσωπο θύμιζε όλοκαι περισσότερο εκείνο του πατέρα της Την έπιανε νευρι-κό γέλιο σχεδόν σαν στρίγκλισμα και μιλούσε φωναχτάΧειρονομούσε διαρκώς δίνοντας στις κινήσεις της μια τόσοάγρια αποφασιστικότητα που έμοιαζε λες και ήθελε να κό-ψει στα δύο τα κτίρια τον δρόμο τους περαστικούς εμένα
Βρισκόμασταν στο ύψος του δημοτικού σχολείου ότανένας άγνωστός μου νεαρός μάς προσπέρασε αλαφιασμένοςκαι της φώναξε ότι σε μια πρασιά δίπλα στην εκκλησία εί-χε βρεθεί το πτώμα μιας γυναίκας Σπεύσαμε αμέσως στοπάρκο και η Λίλα με παρέσυρε στο πηγαδάκι των περίερ-γων ανοίγοντας δρόμο φουριόζα Η γυναίκα ήταν πεσμένηστο πλάι εξαιρετικά χοντρή και φορούσε ένα σκούρο πρά-σινο παλαιικό αδιάβροχο Η Λίλα την αναγνώρισε αμέσωςεγώ όχι ήταν η παιδική μας φίλη η Τζιλιόλα Σπανιουόλο ηπρώην σύζυγος του Μικέλε Σολάρα
Είχα δεκαετίες να τη δω Το όμορφο πρόσωπό της είχεαλλοιωθεί οι αστράγαλοί της είχαν γίνει τεράστιοι Τα μαλ-λιά της κάποτε καστανά τώρα είχαν το κόκκινο της φωτιάςμακριά όπως τα είχε από μικρή αλλά αραιά λυμένα πάνωστο ανασκαλεμένο χώμα Μονάχα στο ένα πόδι φορούσε έναπαπούτσι με χαμηλό τακούνι χιλιοφθαρμένοmiddot το άλλο ήτανμέσα σε μια γκρίζα μάλλινη κάλτσα τρυπημένη στο μεγάλοδάχτυλο το άλλο παπούτσι ήταν πεταμένο κάνα μέτρο πιοκει λες και το είχε βγάλει κλοτσώντας από πόνο ή φόβο Ξέ-σπασα σε κλάματα Η Λίλα με κοίταξε ενοχλημένη
Καθισμένες σrsquo ένα παγκάκι λίγο πιο κει περιμέναμε σιω-πηλές να πάρουν την Τζιλιόλα Για την ώρα κανείς δεν ήξε-ρε τι της είχε συμβεί πώς είχε πεθάνει Πήγαμε στο σπίτι
bull 18 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 18
της Λίλας το παλιό μικρό πατρικό της διαμέρισμα όπου ζού-σε τώρα με τον γιο της τον Ρίνο Μιλήσαμε για τη φίλη μαςμου είπε άσχημα πράγματα για τη ζωή που έκανε τις απαι-τήσεις της τη δολιότητά της Τώρα όμως εγώ ήμουν εκείνηπου δεν μπορούσε να ακούσειmiddot σκεφτόμουν εκείνο το πρό-σωπο πλαγιασμένο στο χώμα τα αραιά μακριά της μαλλιάτις ασπριδερές κηλίδες στο κρανίο της Πόσες γυναίκες μετις οποίες είχαμε μεγαλώσει μαζί είχαν φύγει από τη ζωήείχαν εξαφανιστεί από προσώπου γης επειδή αρρώστησανεπειδή το νευρικό τους σύστημα δεν άντεξε το σμυριδόπα-νο των μαρτυρίων επειδή είχε χυθεί το ίδιο τους το αίμαΜείναμε για λίγο στην κουζίνα απαθείς καμία από τις δύοδεν έλεγε να μαζέψει το τραπέζι κι ύστερα ξαναβγήκαμε
Ο ήλιος της όμορφης χειμωνιάτικης μέρας χάριζε μια γα-λήνια μορφή στα πράγματα Η παλιά γειτονιά σε αντίθεσημrsquo εμάς είχε μείνει ίδια κι απαράλλαχτη Αντιστέκονταν ακό-μα τα γκρίζα χαμηλά σπίτια η αυλή των παιχνιδιών μας οκεντρικός δρόμος τα μαύρα στόματα του τούνελ και η βίαΤο γύρω τοπίο όμως είχε αλλάξει Η πρασινωπή έκτασηστους βάλτους δεν υπήρχε πια η παλιά κονσερβοποιία είχεεξαφανιστεί Στη θέση τους υπήρχαν οι λάμψεις των γυάλι-νων ουρανοξυστών αλλοτινά σημάδια ενός λαμπρού μέλλο-ντος στο οποίο κανείς δεν πίστεψε ποτέ Με το πέρασμα τουχρόνου είχα καταγράψει όλες τις αλλαγές κάποιες φορές μεπεριέργεια αν και πιο συχνά αφηρημένα Όταν ήμουν μικρήφανταζόμουν πως μακριά από τη γειτονιά μας η Νάποληέκρυβε θαυμαστά πράγματα Για παράδειγμα πριν από δε-καετίες είχα εντυπωσιαστεί από τον ουρανοξύστη του κε-ντρικού σταθμού από το πώς έχτιζαν όροφο τον όροφο εκεί-νο τον σκελετό μιας οικοδομής που τότε μας φαινόταν πα-
bull 19 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 19
νύψηλη πλάι στον μεγαλειώδη σιδηροδρομικό σταθμό Πό-σο σάστιζα όταν περνούσα από την πλατεία Γκαριμπάλντικοίτα πόσο ψηλός είναι έλεγα στη Λίλα στην Κάρμεν στονΠασκουάλε στην Άντα στον Αντόνιο σε όλους τους φίλουςεκείνης της εποχής με τους οποίους πήγαινα στη θάλασσακοντά στις πλούσιες γειτονιές Εκεί πάνω σκεφτόμουν κα-τοικούν οι άγγελοι και ατενίζουν όλη την πόλη Πόσο θα μουάρεσε να σκαρφαλώσω να φτάσω ως την κορυφή Ήταν ο δι-κός μας ουρανοξύστης παρότι βρισκόταν μακριά από τη γει-τονιά μας και τον βλέπαμε να μεγαλώνει μέρα με τη μέραΟι εργασίες όμως σταμάτησαν Όταν επέστρεφα στο σπίτιμου από την Πίζα ο ουρανοξύστης του σταθμού για μένα δενήταν πια σύμβολο μιας κοινωνίας που ανανεωνόταν μα έναακόμα μνημείο αναποτελεσματικότητας
Εκείνη την περίοδο είχα πειστεί πως δεν υπήρχε μεγάληδιαφορά μεταξύ της γειτονιάς μου και της Νάποληςmiddot οι κα-κουχίες γλιστρούσαν από τη μία στην άλλη αδιάκοπα Κά-θε φορά που επέστρεφα έβρισκα μια άνευρη πόλη που δενάντεχε τις εναλλαγές των εποχών τη ζέστη το κρύο κυρίωςτις καταιγίδες Μια φορά πλημμύρισε ο σταθμός της πλα-τείας Γκαριμπάλντι την άλλη γκρεμίστηκε η στοά μπροστάαπό το μουσείο και μία άλλη φορά έγιναν κατολισθήσεις κό-πηκε το ρεύμα και δεν έλεγαν να το ξανασυνδέσουν Στομυαλό μου έβλεπα σκοτεινούς δρόμους όπου ελλόχευαν κίν-δυνοι αυτοκίνητα να κυκλοφορούν όλο και πιο άναρχα ξε-χαρβαλωμένα λιθόστρωτα μεγάλες λακκούβες Οι βουλω-μένοι βόθροι ανάβλυζαν πλημμύριζαν Υδάτινες λάβες μεβοθρολύματα σκουπίδια και μικρόβια χύνονταν στη θάλασ-σα από τους λόφους κατακλυσμένους από καινούριες σα-θρές οικοδομές ή διάβρωναν τον από κάτω κόσμο Οι άν-
bull 20 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 20
θρωποι πέθαιναν από αμέλεια από διαφθορά από κατα-πίεση και όμως σε κάθε εκλογική αναμέτρηση έδιναν την εν-θουσιώδη τους συναίνεση στους πολιτικούς που τους έκα-ναν τον βίο αβίωτο Μόλις κατέβαινα από το τρένο κυκλο-φορούσα επιφυλακτική στα μέρη όπου είχα γεννηθεί φρο-ντίζοντας να μιλάω πάντα στα ναπολιτάνικα σαν να διαλα-λούσα είμαι δική σας μη μου κάνετε κακό
Αφότου αποφοίτησα αφότου έγραψα πυρετωδώς έναδιήγημα το οποίο εντελώς απρόσμενα μέσα σε λίγους μή-νες έγινε βιβλίο ο κόσμος από τον οποίο προερχόμουν φά-νταζε ακόμη χειρότερος στα μάτια μου Ενώ στην Πίζα καιστο Μιλάνο ένιωθα όμορφα μερικές φορές μάλιστα ίσως κιευτυχισμένη όποτε επέστρεφα στην πόλη μου φοβόμουνπως κάποιο απρόοπτο θα με εμπόδιζε να της ξεφύγω πωςθα αναγκαζόμουν να στερηθώ ότι είχα κατακτήσει Δε θαμπορούσα να ξαναδώ τον Πιέτρο τον οποίο πολύ σύντομαθα παντρευόμουνmiddot θα έκλειναν για μένα οι πόρτες των πε-ριποιημένων γραφείων του εκδοτικού οίκουmiddot θα ήταν αδύ-νατον πλέον να χαρώ την αβρότητα της Αντέλε της μέλλου-σας πεθεράς μου μιας μητέρας που ποτέ δε γνώρισα στοπρόσωπο της δικής μου Από παλιά κιόλας η πόλη μου μουφαινόταν ασφυκτικά γεμάτη ένας όχλος που απλωνόταναπό την πλατεία Γκαριμπάλντι ως τη Φορτσέλλα την Ντου-κέσκα τη Λαβινάιο τη Ρεττιφίλο Στα τέλη του Εξήντα εί-χα την αίσθηση ότι το πλήθος είχε αυξηθεί και ότι η έλλειψηανεκτικότητας η επιθετικότητα άπλωναν ανεξέλεγκτα ταπλοκάμια της Ένα πρωί έφτασα στην οδό Μετζοκαννόνεεκεί όπου πριν από μερικά χρόνια δούλευα πωλήτρια σrsquo έναβιβλιοπωλείο Πήγα από περιέργεια να ξαναδώ το μέροςόπου κάποτε έβγαζα το ψωμί μου κυρίως όμως για να ρίξω
bull 21 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 21
μια ματιά στο πανεπιστήμιο που δεν είχα δει ποτέ από κο-ντά Ήθελα να το συγκρίνω μrsquo εκείνο της Πίζας τη Σκουό-λα Νορμάλε ευχόμουν μάλιστα να συναντήσω τα παιδιά τηςκαθηγήτριας Γκαλιάνι ndashτον Αρμάντο και τη Νάντιαndash και νακαμαρώσω για όσα είχα καταφέρει Όμως ο δρόμος οι πα-νεπιστημιακοί χώροι μού προκαλούσαν εκνευρισμόmiddot ήτανκατάμεστοι από φοιτητές της Νάπολης της επαρχίας καιόλου του Νότου νέους καλοντυμένους φασαριόζους γεμά-τους αυτοπεποίθηση και παιδιά με άξεστους τρόπους καισυνάμα δουλική συμπεριφορά Στριμώχνονταν στις εισό-δους μέσα στις αίθουσες μπροστά από τις κοσμοπλημμυ-ρισμένες γραμματείες καβγαδίζοντας συχνά πυκνά Εντε-λώς ξαφνικά τρεις τέσσερις πιάστηκαν στα χέρια λίγα μέ-τρα μακριά μου λες και αρκούσε να αντικρίσει ο ένας τονάλλο για να ξεσπάσουν σε βρισιές και γρονθοκοπήματα ένααντρικό μένος που ούρλιαζε τη λύσσα του για αίμα σε μιαδιάλεκτο που ακόμη κι εγώ η ίδια μετά βίας καταλάβαιναΈφυγα κακήν κακώς λες και κάτι απειλητικό με είχε αγγί-ξει σrsquo ένα μέρος που το θεωρούσα ασφαλές κατοικημένο μο-νάχα από καλοπροαίρετες προθέσεις
Με λίγα λόγια είχα την αίσθηση πως τα πράγματα χει-ροτέρευαν χρόνο με τον χρόνο Εκείνη τη βροχερή εποχή ηπόλη για μία ακόμη φορά ράγισε ένα ολόκληρο κτίριο έγει-ρε στο πλάι σαν άνθρωπος που ακουμπά στο σαρακοφα-γωμένο μπράτσο μια παλιάς πολυθρόνας και το μπράτσουποχωρεί Νεκροί τραυματίες Και φωνές ξύλο καπνογό-να Ήταν λες και μες στα σπλάχνα της η πόλη επώαζε έναμένος που δεν μπορούσε να αναδυθεί κι έτσι την κατέτρω-γε ή έσκαγε σε επιφανειακές φλύκταινες γεμάτες δηλητή-ριο εναντίον όλων παιδιών ενηλίκων ηλικιωμένων ανθρώ-
bull 22 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 22
πων από άλλες πόλεις Αμερικάνων του ΝΑΤΟ τουριστών κά-θε εθνικότητας των ίδιων των Ναπολιτάνων Πώς να αντέ-ξεις σε αυτό τον τόπο της ασυδοσίας και του κινδύνου στηνπεριφέρεια στο κέντρο στους λόφους κάτω από τον Βε-ζούβιο Πόσο άσχημη εντύπωση μου έκανε το Σαν Τζοβάννια Τεντούτσο το ταξίδι μου μέχρι να φτάσω σrsquo αυτή τη συ-νοικία Πόσο άσχημη εντύπωση μου έκανε το εργοστάσιοόπου δούλευε η Λίλα αλλά και η ίδια η Λίλα με τον μικρότης γιο η Λίλα η οποία ζούσε σrsquo ένα άθλιο κτίριο μαζί με τονΈντσο αν και δεν κοιμούνταν μαζί Μου είπε ότι εκείνοςήθελε να σπουδάσει ηλεκτρονικούς υπολογιστές κι ότι εκεί-νη προσπαθούσε να τον βοηθήσει Μου είχε εντυπωθεί η φω-νή της που προσπαθούσε να διαγράψει το Σαν Τζοβάννι τασαλάμια τη δυσωδία του εργοστασίου την κατάστασή τηςπροφέροντας με προσποιητή αυθεντία ονόματα όπως Κέ-ντρο Κυβερνητικής του Πανεπιστημίου του Μιλάνου Σοβιε-τικό Κέντρο για την εφαρμογή των υπολογιστών στις κοι-νωνικές επιστήμες Ήθελε να με κάνει να πιστέψω ότι σύ-ντομα ένα παρόμοιο κέντρο θα γεννιόταν και στη ΝάποληΣκέφτηκα Πιθανότατα στο Μιλάνο σίγουρα στη ΣοβιετικήΈνωση όχι όμως εδώ εδώ δεν είναι παρά μια τρέλα του ανε-ξέλεγκτου μυαλού σου στην οποία παρασύρεις και τονάμοιρο τον αφοσιωμένο Έντσο Καλύτερα να φεύγαμε Νατο βάζαμε στα πόδια μια για πάντα μακριά από τη ζωή πουζούσαμε αφότου ήρθαμε στον κόσμο Να μείνουμε σε σω-στά οργανωμένες πόλεις όπου πράγματι όλα ήταν πιθανάΕγώ όντως είχα δραπετεύσει Μόνο και μόνο για να ανακα-λύψω όμως τις δεκαετίες που θα ακολουθούσαν ότι είχακάνει λάθος ότι ήταν μια αλυσίδα με ολοένα και πιο μεγά-λους κρίκους η γειτονιά παρέπεμπε στην πόλη η πόλη στην
bull 23 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 23
Ιταλία η Ιταλία στην Ευρώπη η Ευρώπη σε ολόκληρο τονπλανήτη Ακόμη και σήμερα έχω την ίδια άποψη δεν είναιάρρωστη η γειτονιά μας ούτε και η Νάπολη άρρωστη είναιη υδρόγειος σφαίρα άρρωστο είναι το σύμπαν ή τα σύμπα-ντα Και το πόσο επιδέξιοι είμαστε εξαρτάται απrsquo το ανκρύβουμε από τους άλλους μα και απrsquo τον ίδιο μας τον εαυ-τό την αληθινή κατάσταση των πραγμάτων
Μίλησα γιrsquo αυτό στη Λίλα εκείνο το μεσημέρι τον χει-μώνα του 2005 με έμφαση σαν να ήθελα να επανορθώσωΉθελα να της αναγνωρίσω ότι είχε καταλάβει τα πάντα απόπαιδί χωρίς ποτέ να μετακινηθεί από τη Νάπολη Μα ντρά-πηκα σχεδόν αμέσως ένιωσα στα λόγια μου την οργισμένηαπαισιοδοξία κάποιου που γερνά το ύφος που ndashτο ήξεραndashεκείνη απεχθανόταν Και πράγματι αποκάλυψε τα γερα-σμένα της δόντια με ένα χαμόγελο σαν νευρική γκριμάτσακαι μου είπε
laquoΠαριστάνεις την έξυπνη με βομβαρδίζεις με αποφθέγ-ματα Τι θες να κάνεις Θες να γράψεις για μας Θες να γρά-ψεις για μέναraquo
laquoΌχιraquolaquoΠες την αλήθειαraquolaquoΘα ήταν πολύ περίπλοκοraquolaquoΤο σκέφτηκες όμως το σκέφτεσαι ακόμαraquolaquoΛίγο ναιraquolaquoΠρέπει να μrsquo αφήσεις στην ησυχία μου Λενού Όλους
μας πρέπει να μας αφήσεις στην ησυχία μας Εμείς πρέπεινα εξαφανιστούμε δεν αξίζουμε τίποτα ούτε η Τζιλιόλα ού-τε εγώ κανείςraquo
laquoΔεν είναι αλήθειαraquoΈκανε μια γκριμάτσα δυσαρέσκειας και με περιεργά-
bull 24 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 24
στηκε με τις κόρες των ματιών της που ίσα ίσα φαίνοντανμε χείλη μισόκλειστα
laquoΕντάξειraquo είπε laquoγράψε αν το θες στrsquo αλήθεια γράψε γιατην Τζιλιόλα για όποιον σου κατέβει Όχι όμως για μέναμην τολμήσεις θέλω να μου το υποσχεθείςraquo
laquoΔε θα γράψω για κανέναν ούτε για σέναraquolaquoΠρόσεχε γιατί θα σε παρακολουθώraquolaquoΑ ναιraquolaquoΘα rsquoρθω να ψάξω στον υπολογιστή σου θα διαβάσω τα
αρχεία και θα τα σβήσωraquolaquoΝαι καλάraquolaquoΓιατί νομίζεις ότι δεν είμαι ικανήraquolaquoΞέρω πολύ καλά ότι είσαι Γνωρίζω όμως να φυλάγο-
μαιraquoΓέλασε με τον παλιό της γνωστό τρόποlaquoΑπό μένα όχιraquo
2
Δεν ξέχασα ποτέ αυτές τις τρεις λέξεις ήταν το τελευταίοπράγμα που μου είπε από μένα όχι Εδώ κι εβδομάδεςπλέον γράφω πυρετωδώς δίχως να χάνω χρόνο ξανακοι-τάζοντας το κείμενό μου Εάν η Λίλα είναι ακόμη ζωντανήndashφαντάζομαι καθώς πίνω τον καφέ μου και κοιτάζω τον Πά-δο που παφλάζει πάνω στους πυλώνες της γέφυρας Πριγκί-πισσα Ισαβέλλαndash δε θα αντέξει θα έρθει να ψάξει τον υπο-λογιστή μου θα διαβάσει κι έτσι στρυφνή γριά που είναιθα εκνευριστεί που αθέτησα την υπόσχεσή μου θα θέλει ναχώσει τη μύτη της θα διορθώσει θα προσθέσει θα ξεχάσει
bull 25 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 25
τη μανία της να εξαϋλωθεί Ύστερα ξεπλένω το φλιτζάνιμου πλησιάζω στο γραφείο ξαναρχίζω να γράφω ξεκινώ-ντας από κείνη την παγωμένη άνοιξη στο Μιλάνο ένα βρά-δυ πριν από σαράντα χρόνια και βάλε σrsquo εκείνο το βιβλιο-πωλείο τότε που ο άντρας με τα χοντρά γυαλιά μίλησε μεσαρκασμό για μένα και για το βιβλίο μου μπροστά σε όλουςκι εγώ του απάντησα κάπως συγκεχυμένα τρέμοντας Ώσπουξαφνικά σηκώθηκε ο Νίνο Σαρρατόρε αγνώριστος σχεδόνμε το ατημέλητο κατάμαυρο μούσι του και επιτέθηκε μεσφοδρότητα στον άνθρωπο που τα είχε βάλει μαζί μου Απόκείνη τη στιγμή ολάκερος ο εαυτός μου βάλθηκε να φωνά-ζει σιωπηρά το όνομά του ndashπόσος καιρός ήταν που είχα νατον δω τέσσερα ή πέντε χρόνιαndash και παρότι είχα παγώσειαπό την ένταση ένιωσα να φουντώνω
Μόλις ο Νίνο ολοκλήρωσε την παρέμβασή του ο άντρας μεμια ευγενική κίνηση ζήτησε την άδεια να απαντήσει Προφα-νώς ένιωθε πως είχε προσβληθεί όμως ήμουν τόσο ταραγμέ-νη από τα έντονα συναισθήματά μου ώστε δεν κατάλαβα αμέ-σως το γιατί Είχα ασφαλώς αντιληφθεί ότι ο Νίνο με την πα-ρέμβασή του είχε μεταφέρει την περί λογοτεχνίας συζήτησηστην πολιτική και μάλιστα με επιθετικό τρόπο σχεδόν αναι-δή Παρrsquo όλα αυτά εκείνη τη στιγμή δεν πολυέδωσα σημασίααδυνατούσα να συγχωρέσω τον εαυτό μου που δεν όρθωσατο ανάστημά μου που στάθηκα ανεπαρκής μπροστά σrsquo εκεί-νο το καλλιεργημένο κοινό Κι όμως ήμουν πολύ καλή Στο λύ-κειο αντιστάθμιζα τη μειονεκτική μου θέση προσπαθώντας ναγίνω όπως η καθηγήτρια Γκαλιάνι και μάλιστα είχα οικειο-ποιηθεί το ύφος της τη γλώσσα της Στην Πίζα αυτό το γυ-ναικείο πρότυπο δεν ήταν αρκετόmiddot εκεί είχα να κάνω με πολύπιο εκπαιδευμένους ανθρώπους Ο Φράνκο ο Πιέτρο όλοι οι
bull 26 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 26
φοιτητές που διέπρεπαν και φυσικά οι διακεκριμένοι καθη-γητές του Πανεπιστημίου Νορμάλε εκφράζονταν περίπλοκαέγραφαν με επιτηδευμένα τεχνάσματα είχαν μια ικανότητακατηγοριοποίησης μια λογική διαύγεια που δε διέθετε η Γκα-λιάνι Εγώ όμως εκπαιδεύτηκα πώς να γίνω σαν εκείνους Καισυχνά τα κατάφερνα είχα την αίσθηση ότι δάμαζα σε τέτοιοβαθμό τις λέξεις που σάρωνα διά παντός την αντίφαση τηςύπαρξής μου σε αυτό τον κόσμο την έκρηξη των συναισθη-μάτων τις ασθματικές συζητήσεις Με λίγα λόγια μπορούσαπλέον να ανατρέχω σε έναν τρόπο ομιλίας και γραφής ndashμέσωμιας εκλεπτυσμένης γλώσσας μιας διεξοδικής και περισπού-δαστης ανάλυσης με την παράθεση αλλεπάλληλων επιχειρη-μάτων και πάντα με επίσημα εύσχημο ύφοςndash ο οποίος απέ-βλεπε στη συντριβή του συνομιλητή μου στερώντας του κάθεδιάθεση για οποιαδήποτε αντιλογία Εκείνο το βράδυ όμως ταπράγματα δεν έγιναν όπως έπρεπε Στην αρχή με τρόμαξε ηΑντέλε και οι φίλοι της που φανταζόμουν ότι ήταν πολύ ψαγ-μένοι αναγνώστες ύστερα ήρθε η σειρά του άντρα με τα χο-ντρά γυαλιά Είχα γίνει και πάλι το φιλόπονο κοριτσάκι απότη φτωχογειτονιά της Νάπολης η κόρη του θυρωρού με τη χα-ρακτηριστική προφορά του Νότου που σάστιζε ακόμη και ηίδια με τον εαυτό της παριστάνοντας σrsquo εκείνο το μέρος τη νεαρή μορφωμένη συγγραφέα Κι έτσι έχασα την αυτοπεποί-θησή μου και εκφράστηκα δίχως πειθώ συγκεχυμένα Ας μημιλήσω για τον Νίνο Η παρουσία του μου στέρησε κάθε έλεγ-χο και ο ποιοτικός λόγος της παρέμβασής του μου επιβεβαίω-σε πως εντελώς ξαφνικά είχα χάσει κάθε επιδεξιότητα Προ-ερχόμασταν από ένα όχι και τόσο διαφορετικό περιβάλλον εί-χαμε μοχθήσει και οι δύο για να αποκτήσουμε αυτή τη γλώσ-σα Κι όμως εκείνος όχι μόνο την είχε χρησιμοποιήσει με από-
bull 27 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 27
λυτη φυσικότητα απευθύνοντάς τη με άνεση στον συνομιλη-τή του αλλά ανά διαστήματα όποτε το έκρινε απαραίτητοτόλμησε μάλιστα να ανακατέψει αυτά τα κομψά ιταλικά μεμια αναίσχυντη καταφρόνια ώστε πολύ σύντομα κατάφερε ναακουστεί απαρχαιωμένο και ίσως κάπως γελοίο το ακαδη-μαϊκό ύφος εκείνου του άντρα με τα χοντρά γυαλιά Επομέ-νως όταν είδα τον τελευταίο να θέλει να ξαναπάρει τον λόγοσκέφτηκα Είναι πολύ εκνευρισμένος και αν στην αρχή μίλη-σε άσχημα για το βιβλίο μου τώρα θα πει πολύ χειρότερα γιανα ταπεινώσει τον Νίνο που το υπερασπίστηκε
Τον άντρα όμως φαίνεται πως τον απασχολούσαν άλλαδεν ξανάφερε την κουβέντα στο μυθιστόρημά μου ούτε μεξανάβαλε στον χορό Επικεντρώθηκε σε κάποιες εκφράσειςπου είχε χρησιμοποιήσει ο Νίνο οριακά τις οποίες όμωςεπανέλαβε αρκετές φορές εκφράσεις όπως βαρονική υπε-ροψία αντι-αυταρχική λογοτεχνία Μονάχα τότε κατάλα-βα ότι αυτό που τον είχε εξοργίσει ήταν η πολιτική χροιά τηςκουβέντας Δεν του άρεσε ετούτο το λεξιλόγιο και το τόνι-σε σπάζοντας τη φωνή του με ένα σαρκαστικό φαλτσάρι-σμα (δηλαδή η περηφάνια της γνώσης σήμερα αποκαλεί-ται υπεροψία δηλαδή και η λογοτεχνία έχει γίνει αντι-αυ-ταρχική) Κι έπειτα επιδόθηκε σrsquo ένα επιδέξιο παιχνίδι μετη λέξη εξουσία δόξα τω Θεώ είπε ένα ανάχωμα κόντραστους ακαλλιέργητους νέους που μιλάνε ακατάσχετα επίπαντός επιστητού ανατρέχοντας στις ανοησίες ποιος ξέρειτίνος φοιτητικού μαθήματος-κατήχησης Μίλησε για ώρα γιrsquoαυτό το θέμα απευθυνόμενος άλλοτε στο κοινό και άλλοτεστον Νίνο ή σrsquo εμένα Στο τέλος όμως έστρεψε τα πυρά τουαρχικά στον ηλικιωμένο κριτικό που καθόταν πλάι μου κιέπειτα απευθείας στην Αντέλε που ίσως ήταν ο πραγματι-
bull 28 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 28
κός του στόχος από την αρχή Δεν τα βάζω με τους νέους ndashεί-πε συνοπτικάndash αλλά με τους γραμματιζούμενους ενήλικουςπου είναι πάντα έτοιμοι να ασπαστούν από ιδιοτέλεια καιμόνο την τελευταία μόδα της ηλιθιότητας Επιτέλους στοσημείο αυτό σώπασε κι έκανε να φύγει με χαμηλόφωνα αλ-λά έντονα συγγνώμη μπορώ να περάσω ευχαριστώ
Οι παρόντες σηκώθηκαν για να περάσει εχθρικοί αλλάπάντως γεμάτοι σεβασμό Την ίδια στιγμή όμως συνειδητο-ποίησα ότι ήταν ένας άνθρωπος με κύρος και μάλιστα μετέτοιο κύρος ώστε ακόμη και η Αντέλε αποκρίθηκε στο βα-ρύθυμο νεύμα του αποχαιρετισμού του με ένα εγκάρδιο Ευ-χαριστώ γεια σας Ίσως γιrsquo αυτό να εξέπληξε όλους ο Νίνοόταν με επιτακτικό και συνάμα χλευαστικό ύφος δείχνονταςπως ήξερε με ποιον είχε να κάνει τον αποκάλεσε με τον τίτ-λο του καθηγητή ndashκύριε καθηγητά πού πάτε μη φεύγετεndashκι αμέσως χάρη στα ευκίνητα μακριά του πόδια τού έκοψετον δρόμο ήρθαν πρόσωπο με πρόσωπο του είπε κάτι φρά-σεις σrsquo εκείνη την καινούρια γλώσσα του την οποία εκείόπου βρισκόμουν ούτε άκουγα ούτε πολυκαταλάβαινα φρά-σεις που έμοιαζαν σαν ατσάλινα καλώδια κάτω από τονκαυτό ήλιο Ο άντρας τον άκουγε ακίνητος δίχως ίχνος βια-σύνης κι έπειτα έκανε μια κίνηση με το χέρι σαν να του έλε-γε κάνε στην άκρη και προχώρησε προς την έξοδο
3
Σηκώθηκα από το τραπέζι σαστισμένη προσπαθούσα να συ-νειδητοποιήσω ότι ο Νίνο ήταν στrsquo αλήθεια εκεί στο Μιλάνοσrsquo εκείνη την αίθουσα Και να τος τώρα που περπατούσε
bull 29 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 29
προς το μέρος μου χαμογελώντας με βήμα ατάραχο δίχωςνα βιάζεται Σφίξαμε τα χέρια το δικό του ήταν ζεστό το δι-κό μου παγωμένο και είπαμε πόσο χαιρόμασταν που ξανα-βλεπόμασταν ύστερα από τόσο καιρό Το γεγονός ότι επιτέ-λους ήξερα πως τα χειρότερα εκείνης της βραδιάς είχαν πε-ράσει και τώρα ο Νίνο ήταν μπροστά μου αληθινός μετρία-σε την κακή μου διάθεση όχι όμως και την ταραχή μου Τονσύστησα στον κριτικό που τόσο γενναιόδωρα είχε εγκωμιά-σει το βιβλίο μου του είπα ότι ήταν ένας φίλος από τη Νά-πολη ότι ήμασταν μαζί στο λύκειο Ο καθηγητής παρότι κιαυτός με τη σειρά του είχε δεχτεί μερικά από τα βέλη του Νί-νο ήταν ευγενής τον επιδοκίμασε για το πώς χειρίστηκε τονάντρα με τα χοντρά γυαλιά αναφέρθηκε με συμπάθεια στηΝάπολη και του απευθύνθηκε σαν να μιλούσε σε κάποιο λα-μπρό φοιτητή που χρειαζόταν ενθάρρυνση Ο Νίνο τού εξή-γησε ότι ζούσε χρόνια στο Μιλάνο ασχολιόταν με την οικο-νομική γεωγραφία και ότι ανήκε ndashκαι χαμογέλασεndash στην πιοάθλια κατηγορία της ακαδημαϊκής πυραμίδας δηλαδή στουςλέκτορες Μίλησε με γοητευτικό τρόπο χωρίς το κάπως μου-τρωμένο ύφος που είχε ως παιδί και μου φάνηκε ότι φορού-σε πιο ελαφριά πανοπλία από εκείνη που με είχε γοητεύσειστο λύκειο θαρρείς και είχε ξεφορτωθεί από πάνω του τα πε-ριττά βάρη για να μπορεί να κονταροχτυπιέται πιο γρήγορακαι με χάρη Πρόσεξα ανακουφισμένη πως δε φορούσε βέρα
Στο μεταξύ μερικές φίλες της Αντέλε με είχαν πλησιάσειγια να τους υπογράψω το βιβλίο πράγμα που με συγκίνη-σε ήταν η πρώτη φορά που μου συνέβαινε Δίστασα δενήθελα να χάσω από τα μάτια μου τον Νίνο ούτε στιγμή ήθε-λα όμως και να μετριάσω την εικόνα της αδέξιας κοπέλαςπου μάλλον τους είχα δώσει Τον άφησα λοιπόν με τον ηλι-
bull 30 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 30
κιωμένο καθηγητή ndashΤαρρατάνο τον έλεγανndash και υποδέχτη-κα ευγενικά τις αναγνώστριές μου Ήθελα να ξεμπερδέψωγρήγορα όμως τα αντίτυπα ήταν καινούρια μύριζαν τυπο-γραφείο απείχαν πολύ από τα χιλιοφθαρμένα δύσοσμα βι-βλία που εγώ και η Λίλα δανειζόμασταν από τη βιβλιοθήκητης γειτονιάς μας και δε μου πήγαινε να τα καταστρέψω τό-σο γρήγορα με το στιλό Επιστράτευσα την καλύτερη καλ-λιγραφία μου από την εποχή της δασκάλας Ολιβιέρο δού-λεψα πολύ τις αφιερώσεις που τους έγραψα με αποτέλεσμαοι κυρίες να περιμένουν ανυπόμονες στην ουρά Το έκαναμε την καρδιά μου να χτυπά δυνατά ρίχνοντας κλεφτές μα-τιές στον Νίνο Έτρεμα στην ιδέα ότι μπορεί να έφευγε
Δεν έφυγε Η Αντέλε είχε πλησιάσει εκείνον και τον Ταρ-ρατάνο κι ο Νίνο τής μιλούσε με σεβασμό και άνεση μαζίΘυμάμαι τότε που μιλούσε στους διαδρόμους του λυκείουμε την καθηγήτρια Γκαλιάνι και μου πήρε λίγη ώρα να πα-ντρέψω στο μυαλό μου τον αλλοτινό άριστο μαθητή με τονσημερινό νεαρό άντρα Απέρριψα όμως μεμιάς σαν μια πε-ριττή παρέκκλιση που μας έκανε όλους να υποφέρουμε τονφοιτητή της Ίσκια τον εραστή της παντρεμένης φίλης μουτο εξαφανισμένο αγόρι που κρυβόταν στο αποχωρητήριο τουκαταστήματος της πλατείας ντέι Μάρτιρι και πατέρα τουΤζεννάρο ένα παιδί που δεν είχε δει ποτέ του Το δίχως άλ-λο η επιδρομή της Λίλας στη ζωή του τον είχε αποπροσανα-τολίσει αλλά ndashτότε το θεώρησα προφανέςndash ήταν απλώς μιαπαρένθεση Όσο σφοδρή κι αν ήταν εκείνη η εμπειρία όσαβαθιά τραύματα κι αν του είχε αφήσει τώρα πια είχε τε-λειώσει Ο Νίνο είχε ξαναβρεί τον εαυτό του και χαιρόμουνγιrsquo αυτό Σκέφτηκα Πρέπει να πω στη Λίλα ότι τον είδα ότιείναι καλά Ύστερα άλλαξα γνώμη Όχι δε θα της το πω
bull 31 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 31
Πασκουάλε Πελούζo πρωτότοκος γιος του Αλφρέντο και τηςΤζουζεππίνα οικοδόμος στρατευμένος κομμουνιστής Ήταν οπρώτος που αντιλήφθηκε την ομορφιά της Λίλας και της εξο-μολογήθηκε τον έρωτά του Μισεί τους Σολάρα Είχε δεσμό μετην Άντα Καππούτσο
Καρμέλα Πελούζο θέλει να την αποκαλούν Κάρμεν Αδερφή τουΠασκουάλε πωλήτρια σε υφασματάδικο και στη συνέχειαέπειτα από παρέμβαση της Λίλας υπάλληλος στο καινούριοπαντοπωλείο του Στέφανο Είχε μακροχρόνιο δεσμό με τονΈντσο Σκάννο όμως εκείνος την εγκαταλείπει χωρίς να της δώ-σει καμία εξήγηση μετά το τέλος της στρατιωτικής του θη-τείας Στη συνέχεια αρραβωνιάζεται τον ιδιοκτήτη του βενζι-νάδικου στον κεντρικό δρόμο
Άλλα παιδιά
Η οικογένεια Καππούτσο (η οικογένεια της τρελής χήρας)Μελίνα συγγενής της Νούντσια Τσερούλλο χήρα Καθαρίζει τις
σκάλες στις πολυκατοικίες της παλιάς γειτονιάς Υπήρξε ερω-μένη του Ντονάτο Σαρρατόρε πατέρα του Νίνο Οι Σαρρατό-ρε μετακόμισαν από τη γειτονιά εξαιτίας αυτής της σχέσης καιέκτοτε η Μελίνα σχεδόν έχασε τα λογικά της
Ο σύζυγος της Μελίνας ξεφόρτωνε τελάρα στη λαχαναγορά καιπέθανε κάτω από αδιευκρίνιστες συνθήκες
Άντα Καππούτσο κόρη της Μελίνας Μικρή βοηθούσε τη μητέρατης να καθαρίζει σκάλες Χάρη στη Λίλα θα προσληφθεί ωςπωλήτρια στο παντοπωλείο της παλιάς γειτονιάς Είχε μακρο-χρόνιο δεσμό με τον Πασκουάλε Πελούζο και στη συνέχεια γί-νεται ερωμένη του Στέφανο Καρράτσι Όταν μένει έγκυος πη-γαίνει να ζήσει μαζί του Από τη σχέση τους γεννιέται ένα κο-ριτσάκι η Μαρία
Αντόνιο Καππούτσο αδερφός της Άντας μηχανικός αυτοκινήτωνΕίχε δεσμό με την Έλενα και ζηλεύει θανάσιμα τον Νίνο Σαρ-ρατόρε Ανησυχεί πολύ με την προοπτική της στρατιωτικής θη-
bull 10 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 001-014_Educazione 001- 32417 155 PM Page 10
τείας μα όταν η Έλενα απευθύνεται στους αδερφούς Σολάραπροκειμένου να πάρει απαλλαγή εκείνος νιώθει βαθιά ταπει-νωμένος και βάζει τέλος στη σχέση τους Κατά τη διάρκεια τουστρατιωτικού του παθαίνει έναν σοβαρό νευρικό κλονισμό καιαπολύεται νωρίτεραmiddot μόλις επιστρέφει στη γειτονιά η φτώχειατον αναγκάζει να μπει στην υπηρεσία του Μικέλε Σολάρα οοποίος κάποια στιγμή τον στέλνει στη Γερμανία για μια μα-κρόχρονη μυστηριώδη δουλειά
Άλλα παιδιά
Η οικογένεια Σαρρατόρε (η οικογένεια του σιδηροδρομικούυπαλλήλου-ποιητή)
Ντονάτο Σαρρατόρε σιδηροδρομικός υπάλληλος ποιητής δημο-σιογράφος Μεγάλος γυναικάς υπήρξε εραστής της ΜελίναςΚαππούτσο Όταν η Έλενα πηγαίνει διακοπές στην Ίσκια φι-λοξενούμενη στο ίδιο σπίτι όπου παραθερίζουν και οι Σαρρα-τόρε αναγκάζεται να φύγει άρον άρον από το νησί για να γλι-τώσει από τις σεξουαλικές παρενοχλήσεις του Ντονάτο Τοεπόμενο καλοκαίρι όμως η Έλενα έρμαιο του πόνου της λόγωτης σχέσης του Νίνο με τη Λίλα ενδίδει Για να ξορκίσει αυτήτην υποτιμητική εμπειρία η Έλενα την εξιστορεί στο βιβλίο τηςτο οποίο στη συνέχεια εκδίδεται
Λίντια Σαρρατόρε σύζυγος του ΝτονάτοΝίνο Σαρρατόρε το μεγαλύτερο από τα πέντε παιδιά του Ντο-
νάτο και της Λίντιας Απεχθάνεται τον πατέρα του Υπήρξεεξαιρετικός μαθητής και διατηρεί μακροχρόνιο παράνομο δε-σμό με τη Λίλα ο οποίος καταλήγει σε μια σύντομη συμβίωσηόταν εκείνη μένει έγκυος
Μαρίζα Σαρρατόρε αδερφή του Νίνο Είναι αρραβωνιασμένη μετον Αλφόνσο Καρράτσι
Πίνο Κλέλια και Τσίρο Σαρρατόρε τα μικρότερα παιδιά τουΝτονάτο και της Λίντιας
bull 11 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 001-014_Educazione 001- 32417 155 PM Page 11
Η οικογένεια Σκάννο (η οικογένεια του μανάβη)Νικόλα Σκάννο μανάβης πέθανε από πνευμονίαΑσσούντα Σκάννο σύζυγος του Νικόλα πέθανε από καρκίνοΈντσο Σκάννο γιος του Νικόλα και της Ασσούντα μανάβης κι αυ-
τός Η Λίλα τον συμπαθεί από τότε που ήταν παιδιά Ο Έντσοήταν για χρόνια αρραβωνιασμένος με την Κάρμεν Πελούζο τηνοποία όμως εγκαταλείπει εντελώς ανεξήγητα όταν τελειώνειτη στρατιωτική του θητεία Φαντάρος ακόμα αφοσιώνεται στημελέτη και παίρνει δίπλωμα μηχανικού Όταν η Λίλα αποφα-σίζει να εγκαταλείψει οριστικά τον Στέφανο αναλαμβάνει εκεί-νη και τον γιο της Τζεννάρο και πηγαίνουν να ζήσουν όλοι μα-ζί στο Σαν Τζοβάννι α Τεντούτσο
Άλλα παιδιά
Η οικογένεια Σολάρα (η οικογένεια του ιδιοκτήτη του ομώνυ-μου καφέndashζαχαροπλαστείου)
Σίλβιο Σολάρα ιδιοκτήτης του καφέ-ζαχαροπλαστείου βασιλο-φασίστας μέλος της Καμόρρα έχει αναλάβει τις παράνομεςδοσοληψίες στη γειτονιά Έφερε αντιρρήσεις για την ίδρυση τουυποδηματοποιείου Τσερούλλο
Μανουέλα Σολάρα σύζυγος του Σίλβιο τοκογλύφος Το κόκκινοτεφτέρι της είναι ο φόβος και ο τρόμος της γειτονιάς
Μαρτσέλλο και Μικέλε Σολάρα γιοι του Σίλβιο και της Μανουέ-λας Νταήδες δεσποτικοί αλλά παρrsquo όλα αυτά τους αγαπάνετα κορίτσια της γειτονιάς εκτός φυσικά από τη Λίλα Ο Μαρ-τσέλλο ερωτεύεται τη Λίλα αλλά εκείνη τον απορρίπτει Ο Μι-κέλε κατά τι μικρότερος από τον Μαρτσέλλο είναι πιο ψυχρόςπιο έξυπνος πιο βίαιος Είναι αρραβωνιασμένος με την Τζι-λιόλα την κόρη του ζαχαροπλάστη αλλά με τον καιρό αποκτάμια νοσηρή εμμονή με τη Λίλα
bull 12 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 001-014_Educazione 001- 32417 155 PM Page 12
Η οικογένεια Σπανιουόλο (η οικογένεια του ζαχαροπλάστη)Ο κύριος Σπανιουόλο ζαχαροπλάστης στο καφέ-ζαχαροπλαστείο
ΣολάραΡόζα Σπανιουόλο σύζυγος του ζαχαροπλάστηΤζιλιόλα Σπανιουόλο κόρη του ζαχαροπλάστη αρραβωνιαστικιά
του Μικέλε ΣολάραΆλλα παιδιά
Η οικογένεια ΑϊρόταΓκουίντο Αϊρότα καθηγητής ελληνικής λογοτεχνίαςΑντέλε η σύζυγός του Συνεργάζεται με τον εκδοτικό οίκο του Μι-
λάνου που θα εκδώσει το μυθιστόρημα της ΈλεναςΜαριαρόζα Αϊρότα πρωτότοκη κόρη καθηγήτρια Ιστορίας της
Τέχνης στο ΜιλάνοΠιέτρο Αϊρότα συμφοιτητής της Έλενας και αρραβωνιαστικός της
προορίζεται για μια λαμπρή πανεπιστημιακή καριέρα
Οι εκπαιδευτικοίΦερράρο δάσκαλος και βιβλιοθηκάριος Όταν η Λίλα και η Έλε-
να ήταν μικρές βράβευσε και τις δύο καθότι συστηματικές ανα-γνώστριες
Ολιβιέρο δασκάλα Η πρώτη που αντιλήφθηκε τις ικανότητες τηςΛίλας και της Έλενας Στα δέκα της η Λίλα έγραψε ένα σύ-ντομο διήγημα με τίτλο Η γαλάζια νεράιδα που άρεσε πολύστην Έλενα κι εκείνη με τη σειρά της το έδωσε στην Ολιβιέρονα το διαβάσει Η δασκάλα όμως θυμωμένη που οι γονείς τηςΛίλας αποφάσισαν να μη στείλουν την κόρη τους στο γυμνά-σιο δεν εξέφερε ποτέ άποψη για το διήγημα αυτό Σταμάτησεμάλιστα να ασχολείται με τη Λίλα και επικεντρώθηκε μόνοστην Έλενα και στην πορεία της Πεθαίνει ύστερα από μακρό-χρονη ασθένεια λίγες μέρες μετά την αποφοίτηση της Έλενας
Τζεράτσε καθηγητής λυκείου
bull 13 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 001-014_Educazione 001- 32417 155 PM Page 13
Γκαλιάνι καθηγήτρια λυκείου Καλλιεργημένη εκπαιδευτικός κομ-μουνίστρια Μαγεύεται μεμιάς από την ευφυΐα της Έλενας Τηςδανείζει βιβλία την προστατεύει στη διαμάχη της με τον θεο-λόγο και την καλεί στο σπίτι της σε μια γιορτή των παιδιών τηςΟι σχέσεις τους ψυχραίνονται όταν ο Νίνο εγκαταλείπει τη Νά-ντια παρασυρμένος από το πάθος του για τη Λίλα
Άλλα πρόσωπαΤζίνο ο γιος του φαρμακοποιού Το πρώτο αγόρι της ΈλεναςΝέλλα Ινκάρντο ξαδέρφη της δασκάλας Ολιβιέρο Μένει στο
Μπαράνο στη νήσο Ίσκια και τα καλοκαίρια νοικιάζει μερικάδωμάτια του σπιτιού της στην οικογένεια Σαρρατόρε Μια χρο-νιά φιλοξένησε την Έλενα που παραθέριζε εκεί
Αρμάντο φοιτητής ιατρικής γιος της καθηγήτριας ΓκαλιάνιΝάντια μαθήτρια κόρη της καθηγήτριας Γκαλιάνι και το κορίτσι
του Νίνο ο οποίος την εγκαταλείπει με ένα γράμμα που τηςστέλνει από την Ίσκια όταν ερωτεύεται τη Λίλα
Μπρούνο Σοκκάβο φίλος του Νίνο Σαρρατόρε και γιος ενός πλού-σιου βιομήχανου από το Σαν Τζοβάννι α Τεντούτσο της Νάπο-λης Προσφέρει δουλειά στη Λίλα στην αλλαντοποιία της οικο-γένειάς του
Φράνκο Μάρι φοιτητής Το αγόρι της Έλενας τα πρώτα χρόνιατου πανεπιστημίου
bull 14 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 001-014_Educazione 001- 32417 155 PM Page 14
Ενδιάμεσα χρόνια
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 15
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 16
1
ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΦΟΡΑ που είδα τη Λίλα ήταν πριν από πέντε χρό-νια τον χειμώνα του 2005 Περπατούσαμε νωρίς το πρωίστον κεντρικό δρόμο και όπως συνέβαινε πλέον από χρόνιααισθανόμασταν άβολα Θυμάμαι ότι μιλούσα μόνο εγώ εκεί-νη σιγοτραγουδούσε χαιρετούσε κόσμο που ούτε καν τηςαπαντούσε και τις σπάνιες φορές που με διέκοπτε άρθρω-νε μόνο κάτι επιφωνήματα χωρίς καμία προφανή σύνδεσημε όσα έλεγα Με το πέρασμα του χρόνου είχαν συμβεί διά-φορα δυσάρεστα γεγονότα ορισμένα μάλιστα φρικτά καιγια να ξαναβρούμε τον δρόμο της αλλοτινής μας εμπιστο-σύνης θα έπρεπε να εξομολογηθούμε η μία στην άλλη κρυ-φές μας σκέψεις μόνο που εγώ δεν είχα τη δύναμη να βρωτα κατάλληλα λόγια κι εκείνη που μάλλον είχε τη δύναμηδεν είχε τη διάθεση δεν έβλεπε τον λόγο
Την αγαπούσα όμως πολύ κι όποτε ερχόμουν στη Νά-πολη προσπαθούσα πάντοτε να τη βλέπω παρότι οφείλωνα ομολογήσω τη φοβόμουν κάπως Είχε αλλάξει πολύ Τώ-ρα πια τα σημάδια των γηρατειών ήταν εμφανή πάνω μαςμα ενώ εγώ πάλευα με την τάση μου να παίρνω βάρος εκεί-νη ήταν διαρκώς πετσί και κόκαλο Είχε κοντά μαλλιά που
bull 17 bull
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 17
τα έκοβε μόνη της κατάλευκα όχι από επιλογή αλλά απόαμέλεια Το βαθιά ρυτιδιασμένο της πρόσωπο θύμιζε όλοκαι περισσότερο εκείνο του πατέρα της Την έπιανε νευρι-κό γέλιο σχεδόν σαν στρίγκλισμα και μιλούσε φωναχτάΧειρονομούσε διαρκώς δίνοντας στις κινήσεις της μια τόσοάγρια αποφασιστικότητα που έμοιαζε λες και ήθελε να κό-ψει στα δύο τα κτίρια τον δρόμο τους περαστικούς εμένα
Βρισκόμασταν στο ύψος του δημοτικού σχολείου ότανένας άγνωστός μου νεαρός μάς προσπέρασε αλαφιασμένοςκαι της φώναξε ότι σε μια πρασιά δίπλα στην εκκλησία εί-χε βρεθεί το πτώμα μιας γυναίκας Σπεύσαμε αμέσως στοπάρκο και η Λίλα με παρέσυρε στο πηγαδάκι των περίερ-γων ανοίγοντας δρόμο φουριόζα Η γυναίκα ήταν πεσμένηστο πλάι εξαιρετικά χοντρή και φορούσε ένα σκούρο πρά-σινο παλαιικό αδιάβροχο Η Λίλα την αναγνώρισε αμέσωςεγώ όχι ήταν η παιδική μας φίλη η Τζιλιόλα Σπανιουόλο ηπρώην σύζυγος του Μικέλε Σολάρα
Είχα δεκαετίες να τη δω Το όμορφο πρόσωπό της είχεαλλοιωθεί οι αστράγαλοί της είχαν γίνει τεράστιοι Τα μαλ-λιά της κάποτε καστανά τώρα είχαν το κόκκινο της φωτιάςμακριά όπως τα είχε από μικρή αλλά αραιά λυμένα πάνωστο ανασκαλεμένο χώμα Μονάχα στο ένα πόδι φορούσε έναπαπούτσι με χαμηλό τακούνι χιλιοφθαρμένοmiddot το άλλο ήτανμέσα σε μια γκρίζα μάλλινη κάλτσα τρυπημένη στο μεγάλοδάχτυλο το άλλο παπούτσι ήταν πεταμένο κάνα μέτρο πιοκει λες και το είχε βγάλει κλοτσώντας από πόνο ή φόβο Ξέ-σπασα σε κλάματα Η Λίλα με κοίταξε ενοχλημένη
Καθισμένες σrsquo ένα παγκάκι λίγο πιο κει περιμέναμε σιω-πηλές να πάρουν την Τζιλιόλα Για την ώρα κανείς δεν ήξε-ρε τι της είχε συμβεί πώς είχε πεθάνει Πήγαμε στο σπίτι
bull 18 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 18
της Λίλας το παλιό μικρό πατρικό της διαμέρισμα όπου ζού-σε τώρα με τον γιο της τον Ρίνο Μιλήσαμε για τη φίλη μαςμου είπε άσχημα πράγματα για τη ζωή που έκανε τις απαι-τήσεις της τη δολιότητά της Τώρα όμως εγώ ήμουν εκείνηπου δεν μπορούσε να ακούσειmiddot σκεφτόμουν εκείνο το πρό-σωπο πλαγιασμένο στο χώμα τα αραιά μακριά της μαλλιάτις ασπριδερές κηλίδες στο κρανίο της Πόσες γυναίκες μετις οποίες είχαμε μεγαλώσει μαζί είχαν φύγει από τη ζωήείχαν εξαφανιστεί από προσώπου γης επειδή αρρώστησανεπειδή το νευρικό τους σύστημα δεν άντεξε το σμυριδόπα-νο των μαρτυρίων επειδή είχε χυθεί το ίδιο τους το αίμαΜείναμε για λίγο στην κουζίνα απαθείς καμία από τις δύοδεν έλεγε να μαζέψει το τραπέζι κι ύστερα ξαναβγήκαμε
Ο ήλιος της όμορφης χειμωνιάτικης μέρας χάριζε μια γα-λήνια μορφή στα πράγματα Η παλιά γειτονιά σε αντίθεσημrsquo εμάς είχε μείνει ίδια κι απαράλλαχτη Αντιστέκονταν ακό-μα τα γκρίζα χαμηλά σπίτια η αυλή των παιχνιδιών μας οκεντρικός δρόμος τα μαύρα στόματα του τούνελ και η βίαΤο γύρω τοπίο όμως είχε αλλάξει Η πρασινωπή έκτασηστους βάλτους δεν υπήρχε πια η παλιά κονσερβοποιία είχεεξαφανιστεί Στη θέση τους υπήρχαν οι λάμψεις των γυάλι-νων ουρανοξυστών αλλοτινά σημάδια ενός λαμπρού μέλλο-ντος στο οποίο κανείς δεν πίστεψε ποτέ Με το πέρασμα τουχρόνου είχα καταγράψει όλες τις αλλαγές κάποιες φορές μεπεριέργεια αν και πιο συχνά αφηρημένα Όταν ήμουν μικρήφανταζόμουν πως μακριά από τη γειτονιά μας η Νάποληέκρυβε θαυμαστά πράγματα Για παράδειγμα πριν από δε-καετίες είχα εντυπωσιαστεί από τον ουρανοξύστη του κε-ντρικού σταθμού από το πώς έχτιζαν όροφο τον όροφο εκεί-νο τον σκελετό μιας οικοδομής που τότε μας φαινόταν πα-
bull 19 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 19
νύψηλη πλάι στον μεγαλειώδη σιδηροδρομικό σταθμό Πό-σο σάστιζα όταν περνούσα από την πλατεία Γκαριμπάλντικοίτα πόσο ψηλός είναι έλεγα στη Λίλα στην Κάρμεν στονΠασκουάλε στην Άντα στον Αντόνιο σε όλους τους φίλουςεκείνης της εποχής με τους οποίους πήγαινα στη θάλασσακοντά στις πλούσιες γειτονιές Εκεί πάνω σκεφτόμουν κα-τοικούν οι άγγελοι και ατενίζουν όλη την πόλη Πόσο θα μουάρεσε να σκαρφαλώσω να φτάσω ως την κορυφή Ήταν ο δι-κός μας ουρανοξύστης παρότι βρισκόταν μακριά από τη γει-τονιά μας και τον βλέπαμε να μεγαλώνει μέρα με τη μέραΟι εργασίες όμως σταμάτησαν Όταν επέστρεφα στο σπίτιμου από την Πίζα ο ουρανοξύστης του σταθμού για μένα δενήταν πια σύμβολο μιας κοινωνίας που ανανεωνόταν μα έναακόμα μνημείο αναποτελεσματικότητας
Εκείνη την περίοδο είχα πειστεί πως δεν υπήρχε μεγάληδιαφορά μεταξύ της γειτονιάς μου και της Νάποληςmiddot οι κα-κουχίες γλιστρούσαν από τη μία στην άλλη αδιάκοπα Κά-θε φορά που επέστρεφα έβρισκα μια άνευρη πόλη που δενάντεχε τις εναλλαγές των εποχών τη ζέστη το κρύο κυρίωςτις καταιγίδες Μια φορά πλημμύρισε ο σταθμός της πλα-τείας Γκαριμπάλντι την άλλη γκρεμίστηκε η στοά μπροστάαπό το μουσείο και μία άλλη φορά έγιναν κατολισθήσεις κό-πηκε το ρεύμα και δεν έλεγαν να το ξανασυνδέσουν Στομυαλό μου έβλεπα σκοτεινούς δρόμους όπου ελλόχευαν κίν-δυνοι αυτοκίνητα να κυκλοφορούν όλο και πιο άναρχα ξε-χαρβαλωμένα λιθόστρωτα μεγάλες λακκούβες Οι βουλω-μένοι βόθροι ανάβλυζαν πλημμύριζαν Υδάτινες λάβες μεβοθρολύματα σκουπίδια και μικρόβια χύνονταν στη θάλασ-σα από τους λόφους κατακλυσμένους από καινούριες σα-θρές οικοδομές ή διάβρωναν τον από κάτω κόσμο Οι άν-
bull 20 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 20
θρωποι πέθαιναν από αμέλεια από διαφθορά από κατα-πίεση και όμως σε κάθε εκλογική αναμέτρηση έδιναν την εν-θουσιώδη τους συναίνεση στους πολιτικούς που τους έκα-ναν τον βίο αβίωτο Μόλις κατέβαινα από το τρένο κυκλο-φορούσα επιφυλακτική στα μέρη όπου είχα γεννηθεί φρο-ντίζοντας να μιλάω πάντα στα ναπολιτάνικα σαν να διαλα-λούσα είμαι δική σας μη μου κάνετε κακό
Αφότου αποφοίτησα αφότου έγραψα πυρετωδώς έναδιήγημα το οποίο εντελώς απρόσμενα μέσα σε λίγους μή-νες έγινε βιβλίο ο κόσμος από τον οποίο προερχόμουν φά-νταζε ακόμη χειρότερος στα μάτια μου Ενώ στην Πίζα καιστο Μιλάνο ένιωθα όμορφα μερικές φορές μάλιστα ίσως κιευτυχισμένη όποτε επέστρεφα στην πόλη μου φοβόμουνπως κάποιο απρόοπτο θα με εμπόδιζε να της ξεφύγω πωςθα αναγκαζόμουν να στερηθώ ότι είχα κατακτήσει Δε θαμπορούσα να ξαναδώ τον Πιέτρο τον οποίο πολύ σύντομαθα παντρευόμουνmiddot θα έκλειναν για μένα οι πόρτες των πε-ριποιημένων γραφείων του εκδοτικού οίκουmiddot θα ήταν αδύ-νατον πλέον να χαρώ την αβρότητα της Αντέλε της μέλλου-σας πεθεράς μου μιας μητέρας που ποτέ δε γνώρισα στοπρόσωπο της δικής μου Από παλιά κιόλας η πόλη μου μουφαινόταν ασφυκτικά γεμάτη ένας όχλος που απλωνόταναπό την πλατεία Γκαριμπάλντι ως τη Φορτσέλλα την Ντου-κέσκα τη Λαβινάιο τη Ρεττιφίλο Στα τέλη του Εξήντα εί-χα την αίσθηση ότι το πλήθος είχε αυξηθεί και ότι η έλλειψηανεκτικότητας η επιθετικότητα άπλωναν ανεξέλεγκτα ταπλοκάμια της Ένα πρωί έφτασα στην οδό Μετζοκαννόνεεκεί όπου πριν από μερικά χρόνια δούλευα πωλήτρια σrsquo έναβιβλιοπωλείο Πήγα από περιέργεια να ξαναδώ το μέροςόπου κάποτε έβγαζα το ψωμί μου κυρίως όμως για να ρίξω
bull 21 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 21
μια ματιά στο πανεπιστήμιο που δεν είχα δει ποτέ από κο-ντά Ήθελα να το συγκρίνω μrsquo εκείνο της Πίζας τη Σκουό-λα Νορμάλε ευχόμουν μάλιστα να συναντήσω τα παιδιά τηςκαθηγήτριας Γκαλιάνι ndashτον Αρμάντο και τη Νάντιαndash και νακαμαρώσω για όσα είχα καταφέρει Όμως ο δρόμος οι πα-νεπιστημιακοί χώροι μού προκαλούσαν εκνευρισμόmiddot ήτανκατάμεστοι από φοιτητές της Νάπολης της επαρχίας καιόλου του Νότου νέους καλοντυμένους φασαριόζους γεμά-τους αυτοπεποίθηση και παιδιά με άξεστους τρόπους καισυνάμα δουλική συμπεριφορά Στριμώχνονταν στις εισό-δους μέσα στις αίθουσες μπροστά από τις κοσμοπλημμυ-ρισμένες γραμματείες καβγαδίζοντας συχνά πυκνά Εντε-λώς ξαφνικά τρεις τέσσερις πιάστηκαν στα χέρια λίγα μέ-τρα μακριά μου λες και αρκούσε να αντικρίσει ο ένας τονάλλο για να ξεσπάσουν σε βρισιές και γρονθοκοπήματα ένααντρικό μένος που ούρλιαζε τη λύσσα του για αίμα σε μιαδιάλεκτο που ακόμη κι εγώ η ίδια μετά βίας καταλάβαιναΈφυγα κακήν κακώς λες και κάτι απειλητικό με είχε αγγί-ξει σrsquo ένα μέρος που το θεωρούσα ασφαλές κατοικημένο μο-νάχα από καλοπροαίρετες προθέσεις
Με λίγα λόγια είχα την αίσθηση πως τα πράγματα χει-ροτέρευαν χρόνο με τον χρόνο Εκείνη τη βροχερή εποχή ηπόλη για μία ακόμη φορά ράγισε ένα ολόκληρο κτίριο έγει-ρε στο πλάι σαν άνθρωπος που ακουμπά στο σαρακοφα-γωμένο μπράτσο μια παλιάς πολυθρόνας και το μπράτσουποχωρεί Νεκροί τραυματίες Και φωνές ξύλο καπνογό-να Ήταν λες και μες στα σπλάχνα της η πόλη επώαζε έναμένος που δεν μπορούσε να αναδυθεί κι έτσι την κατέτρω-γε ή έσκαγε σε επιφανειακές φλύκταινες γεμάτες δηλητή-ριο εναντίον όλων παιδιών ενηλίκων ηλικιωμένων ανθρώ-
bull 22 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 22
πων από άλλες πόλεις Αμερικάνων του ΝΑΤΟ τουριστών κά-θε εθνικότητας των ίδιων των Ναπολιτάνων Πώς να αντέ-ξεις σε αυτό τον τόπο της ασυδοσίας και του κινδύνου στηνπεριφέρεια στο κέντρο στους λόφους κάτω από τον Βε-ζούβιο Πόσο άσχημη εντύπωση μου έκανε το Σαν Τζοβάννια Τεντούτσο το ταξίδι μου μέχρι να φτάσω σrsquo αυτή τη συ-νοικία Πόσο άσχημη εντύπωση μου έκανε το εργοστάσιοόπου δούλευε η Λίλα αλλά και η ίδια η Λίλα με τον μικρότης γιο η Λίλα η οποία ζούσε σrsquo ένα άθλιο κτίριο μαζί με τονΈντσο αν και δεν κοιμούνταν μαζί Μου είπε ότι εκείνοςήθελε να σπουδάσει ηλεκτρονικούς υπολογιστές κι ότι εκεί-νη προσπαθούσε να τον βοηθήσει Μου είχε εντυπωθεί η φω-νή της που προσπαθούσε να διαγράψει το Σαν Τζοβάννι τασαλάμια τη δυσωδία του εργοστασίου την κατάστασή τηςπροφέροντας με προσποιητή αυθεντία ονόματα όπως Κέ-ντρο Κυβερνητικής του Πανεπιστημίου του Μιλάνου Σοβιε-τικό Κέντρο για την εφαρμογή των υπολογιστών στις κοι-νωνικές επιστήμες Ήθελε να με κάνει να πιστέψω ότι σύ-ντομα ένα παρόμοιο κέντρο θα γεννιόταν και στη ΝάποληΣκέφτηκα Πιθανότατα στο Μιλάνο σίγουρα στη ΣοβιετικήΈνωση όχι όμως εδώ εδώ δεν είναι παρά μια τρέλα του ανε-ξέλεγκτου μυαλού σου στην οποία παρασύρεις και τονάμοιρο τον αφοσιωμένο Έντσο Καλύτερα να φεύγαμε Νατο βάζαμε στα πόδια μια για πάντα μακριά από τη ζωή πουζούσαμε αφότου ήρθαμε στον κόσμο Να μείνουμε σε σω-στά οργανωμένες πόλεις όπου πράγματι όλα ήταν πιθανάΕγώ όντως είχα δραπετεύσει Μόνο και μόνο για να ανακα-λύψω όμως τις δεκαετίες που θα ακολουθούσαν ότι είχακάνει λάθος ότι ήταν μια αλυσίδα με ολοένα και πιο μεγά-λους κρίκους η γειτονιά παρέπεμπε στην πόλη η πόλη στην
bull 23 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 23
Ιταλία η Ιταλία στην Ευρώπη η Ευρώπη σε ολόκληρο τονπλανήτη Ακόμη και σήμερα έχω την ίδια άποψη δεν είναιάρρωστη η γειτονιά μας ούτε και η Νάπολη άρρωστη είναιη υδρόγειος σφαίρα άρρωστο είναι το σύμπαν ή τα σύμπα-ντα Και το πόσο επιδέξιοι είμαστε εξαρτάται απrsquo το ανκρύβουμε από τους άλλους μα και απrsquo τον ίδιο μας τον εαυ-τό την αληθινή κατάσταση των πραγμάτων
Μίλησα γιrsquo αυτό στη Λίλα εκείνο το μεσημέρι τον χει-μώνα του 2005 με έμφαση σαν να ήθελα να επανορθώσωΉθελα να της αναγνωρίσω ότι είχε καταλάβει τα πάντα απόπαιδί χωρίς ποτέ να μετακινηθεί από τη Νάπολη Μα ντρά-πηκα σχεδόν αμέσως ένιωσα στα λόγια μου την οργισμένηαπαισιοδοξία κάποιου που γερνά το ύφος που ndashτο ήξεραndashεκείνη απεχθανόταν Και πράγματι αποκάλυψε τα γερα-σμένα της δόντια με ένα χαμόγελο σαν νευρική γκριμάτσακαι μου είπε
laquoΠαριστάνεις την έξυπνη με βομβαρδίζεις με αποφθέγ-ματα Τι θες να κάνεις Θες να γράψεις για μας Θες να γρά-ψεις για μέναraquo
laquoΌχιraquolaquoΠες την αλήθειαraquolaquoΘα ήταν πολύ περίπλοκοraquolaquoΤο σκέφτηκες όμως το σκέφτεσαι ακόμαraquolaquoΛίγο ναιraquolaquoΠρέπει να μrsquo αφήσεις στην ησυχία μου Λενού Όλους
μας πρέπει να μας αφήσεις στην ησυχία μας Εμείς πρέπεινα εξαφανιστούμε δεν αξίζουμε τίποτα ούτε η Τζιλιόλα ού-τε εγώ κανείςraquo
laquoΔεν είναι αλήθειαraquoΈκανε μια γκριμάτσα δυσαρέσκειας και με περιεργά-
bull 24 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 24
στηκε με τις κόρες των ματιών της που ίσα ίσα φαίνοντανμε χείλη μισόκλειστα
laquoΕντάξειraquo είπε laquoγράψε αν το θες στrsquo αλήθεια γράψε γιατην Τζιλιόλα για όποιον σου κατέβει Όχι όμως για μέναμην τολμήσεις θέλω να μου το υποσχεθείςraquo
laquoΔε θα γράψω για κανέναν ούτε για σέναraquolaquoΠρόσεχε γιατί θα σε παρακολουθώraquolaquoΑ ναιraquolaquoΘα rsquoρθω να ψάξω στον υπολογιστή σου θα διαβάσω τα
αρχεία και θα τα σβήσωraquolaquoΝαι καλάraquolaquoΓιατί νομίζεις ότι δεν είμαι ικανήraquolaquoΞέρω πολύ καλά ότι είσαι Γνωρίζω όμως να φυλάγο-
μαιraquoΓέλασε με τον παλιό της γνωστό τρόποlaquoΑπό μένα όχιraquo
2
Δεν ξέχασα ποτέ αυτές τις τρεις λέξεις ήταν το τελευταίοπράγμα που μου είπε από μένα όχι Εδώ κι εβδομάδεςπλέον γράφω πυρετωδώς δίχως να χάνω χρόνο ξανακοι-τάζοντας το κείμενό μου Εάν η Λίλα είναι ακόμη ζωντανήndashφαντάζομαι καθώς πίνω τον καφέ μου και κοιτάζω τον Πά-δο που παφλάζει πάνω στους πυλώνες της γέφυρας Πριγκί-πισσα Ισαβέλλαndash δε θα αντέξει θα έρθει να ψάξει τον υπο-λογιστή μου θα διαβάσει κι έτσι στρυφνή γριά που είναιθα εκνευριστεί που αθέτησα την υπόσχεσή μου θα θέλει ναχώσει τη μύτη της θα διορθώσει θα προσθέσει θα ξεχάσει
bull 25 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 25
τη μανία της να εξαϋλωθεί Ύστερα ξεπλένω το φλιτζάνιμου πλησιάζω στο γραφείο ξαναρχίζω να γράφω ξεκινώ-ντας από κείνη την παγωμένη άνοιξη στο Μιλάνο ένα βρά-δυ πριν από σαράντα χρόνια και βάλε σrsquo εκείνο το βιβλιο-πωλείο τότε που ο άντρας με τα χοντρά γυαλιά μίλησε μεσαρκασμό για μένα και για το βιβλίο μου μπροστά σε όλουςκι εγώ του απάντησα κάπως συγκεχυμένα τρέμοντας Ώσπουξαφνικά σηκώθηκε ο Νίνο Σαρρατόρε αγνώριστος σχεδόνμε το ατημέλητο κατάμαυρο μούσι του και επιτέθηκε μεσφοδρότητα στον άνθρωπο που τα είχε βάλει μαζί μου Απόκείνη τη στιγμή ολάκερος ο εαυτός μου βάλθηκε να φωνά-ζει σιωπηρά το όνομά του ndashπόσος καιρός ήταν που είχα νατον δω τέσσερα ή πέντε χρόνιαndash και παρότι είχα παγώσειαπό την ένταση ένιωσα να φουντώνω
Μόλις ο Νίνο ολοκλήρωσε την παρέμβασή του ο άντρας μεμια ευγενική κίνηση ζήτησε την άδεια να απαντήσει Προφα-νώς ένιωθε πως είχε προσβληθεί όμως ήμουν τόσο ταραγμέ-νη από τα έντονα συναισθήματά μου ώστε δεν κατάλαβα αμέ-σως το γιατί Είχα ασφαλώς αντιληφθεί ότι ο Νίνο με την πα-ρέμβασή του είχε μεταφέρει την περί λογοτεχνίας συζήτησηστην πολιτική και μάλιστα με επιθετικό τρόπο σχεδόν αναι-δή Παρrsquo όλα αυτά εκείνη τη στιγμή δεν πολυέδωσα σημασίααδυνατούσα να συγχωρέσω τον εαυτό μου που δεν όρθωσατο ανάστημά μου που στάθηκα ανεπαρκής μπροστά σrsquo εκεί-νο το καλλιεργημένο κοινό Κι όμως ήμουν πολύ καλή Στο λύ-κειο αντιστάθμιζα τη μειονεκτική μου θέση προσπαθώντας ναγίνω όπως η καθηγήτρια Γκαλιάνι και μάλιστα είχα οικειο-ποιηθεί το ύφος της τη γλώσσα της Στην Πίζα αυτό το γυ-ναικείο πρότυπο δεν ήταν αρκετόmiddot εκεί είχα να κάνω με πολύπιο εκπαιδευμένους ανθρώπους Ο Φράνκο ο Πιέτρο όλοι οι
bull 26 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 26
φοιτητές που διέπρεπαν και φυσικά οι διακεκριμένοι καθη-γητές του Πανεπιστημίου Νορμάλε εκφράζονταν περίπλοκαέγραφαν με επιτηδευμένα τεχνάσματα είχαν μια ικανότητακατηγοριοποίησης μια λογική διαύγεια που δε διέθετε η Γκα-λιάνι Εγώ όμως εκπαιδεύτηκα πώς να γίνω σαν εκείνους Καισυχνά τα κατάφερνα είχα την αίσθηση ότι δάμαζα σε τέτοιοβαθμό τις λέξεις που σάρωνα διά παντός την αντίφαση τηςύπαρξής μου σε αυτό τον κόσμο την έκρηξη των συναισθη-μάτων τις ασθματικές συζητήσεις Με λίγα λόγια μπορούσαπλέον να ανατρέχω σε έναν τρόπο ομιλίας και γραφής ndashμέσωμιας εκλεπτυσμένης γλώσσας μιας διεξοδικής και περισπού-δαστης ανάλυσης με την παράθεση αλλεπάλληλων επιχειρη-μάτων και πάντα με επίσημα εύσχημο ύφοςndash ο οποίος απέ-βλεπε στη συντριβή του συνομιλητή μου στερώντας του κάθεδιάθεση για οποιαδήποτε αντιλογία Εκείνο το βράδυ όμως ταπράγματα δεν έγιναν όπως έπρεπε Στην αρχή με τρόμαξε ηΑντέλε και οι φίλοι της που φανταζόμουν ότι ήταν πολύ ψαγ-μένοι αναγνώστες ύστερα ήρθε η σειρά του άντρα με τα χο-ντρά γυαλιά Είχα γίνει και πάλι το φιλόπονο κοριτσάκι απότη φτωχογειτονιά της Νάπολης η κόρη του θυρωρού με τη χα-ρακτηριστική προφορά του Νότου που σάστιζε ακόμη και ηίδια με τον εαυτό της παριστάνοντας σrsquo εκείνο το μέρος τη νεαρή μορφωμένη συγγραφέα Κι έτσι έχασα την αυτοπεποί-θησή μου και εκφράστηκα δίχως πειθώ συγκεχυμένα Ας μημιλήσω για τον Νίνο Η παρουσία του μου στέρησε κάθε έλεγ-χο και ο ποιοτικός λόγος της παρέμβασής του μου επιβεβαίω-σε πως εντελώς ξαφνικά είχα χάσει κάθε επιδεξιότητα Προ-ερχόμασταν από ένα όχι και τόσο διαφορετικό περιβάλλον εί-χαμε μοχθήσει και οι δύο για να αποκτήσουμε αυτή τη γλώσ-σα Κι όμως εκείνος όχι μόνο την είχε χρησιμοποιήσει με από-
bull 27 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 27
λυτη φυσικότητα απευθύνοντάς τη με άνεση στον συνομιλη-τή του αλλά ανά διαστήματα όποτε το έκρινε απαραίτητοτόλμησε μάλιστα να ανακατέψει αυτά τα κομψά ιταλικά μεμια αναίσχυντη καταφρόνια ώστε πολύ σύντομα κατάφερε ναακουστεί απαρχαιωμένο και ίσως κάπως γελοίο το ακαδη-μαϊκό ύφος εκείνου του άντρα με τα χοντρά γυαλιά Επομέ-νως όταν είδα τον τελευταίο να θέλει να ξαναπάρει τον λόγοσκέφτηκα Είναι πολύ εκνευρισμένος και αν στην αρχή μίλη-σε άσχημα για το βιβλίο μου τώρα θα πει πολύ χειρότερα γιανα ταπεινώσει τον Νίνο που το υπερασπίστηκε
Τον άντρα όμως φαίνεται πως τον απασχολούσαν άλλαδεν ξανάφερε την κουβέντα στο μυθιστόρημά μου ούτε μεξανάβαλε στον χορό Επικεντρώθηκε σε κάποιες εκφράσειςπου είχε χρησιμοποιήσει ο Νίνο οριακά τις οποίες όμωςεπανέλαβε αρκετές φορές εκφράσεις όπως βαρονική υπε-ροψία αντι-αυταρχική λογοτεχνία Μονάχα τότε κατάλα-βα ότι αυτό που τον είχε εξοργίσει ήταν η πολιτική χροιά τηςκουβέντας Δεν του άρεσε ετούτο το λεξιλόγιο και το τόνι-σε σπάζοντας τη φωνή του με ένα σαρκαστικό φαλτσάρι-σμα (δηλαδή η περηφάνια της γνώσης σήμερα αποκαλεί-ται υπεροψία δηλαδή και η λογοτεχνία έχει γίνει αντι-αυ-ταρχική) Κι έπειτα επιδόθηκε σrsquo ένα επιδέξιο παιχνίδι μετη λέξη εξουσία δόξα τω Θεώ είπε ένα ανάχωμα κόντραστους ακαλλιέργητους νέους που μιλάνε ακατάσχετα επίπαντός επιστητού ανατρέχοντας στις ανοησίες ποιος ξέρειτίνος φοιτητικού μαθήματος-κατήχησης Μίλησε για ώρα γιrsquoαυτό το θέμα απευθυνόμενος άλλοτε στο κοινό και άλλοτεστον Νίνο ή σrsquo εμένα Στο τέλος όμως έστρεψε τα πυρά τουαρχικά στον ηλικιωμένο κριτικό που καθόταν πλάι μου κιέπειτα απευθείας στην Αντέλε που ίσως ήταν ο πραγματι-
bull 28 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 28
κός του στόχος από την αρχή Δεν τα βάζω με τους νέους ndashεί-πε συνοπτικάndash αλλά με τους γραμματιζούμενους ενήλικουςπου είναι πάντα έτοιμοι να ασπαστούν από ιδιοτέλεια καιμόνο την τελευταία μόδα της ηλιθιότητας Επιτέλους στοσημείο αυτό σώπασε κι έκανε να φύγει με χαμηλόφωνα αλ-λά έντονα συγγνώμη μπορώ να περάσω ευχαριστώ
Οι παρόντες σηκώθηκαν για να περάσει εχθρικοί αλλάπάντως γεμάτοι σεβασμό Την ίδια στιγμή όμως συνειδητο-ποίησα ότι ήταν ένας άνθρωπος με κύρος και μάλιστα μετέτοιο κύρος ώστε ακόμη και η Αντέλε αποκρίθηκε στο βα-ρύθυμο νεύμα του αποχαιρετισμού του με ένα εγκάρδιο Ευ-χαριστώ γεια σας Ίσως γιrsquo αυτό να εξέπληξε όλους ο Νίνοόταν με επιτακτικό και συνάμα χλευαστικό ύφος δείχνονταςπως ήξερε με ποιον είχε να κάνει τον αποκάλεσε με τον τίτ-λο του καθηγητή ndashκύριε καθηγητά πού πάτε μη φεύγετεndashκι αμέσως χάρη στα ευκίνητα μακριά του πόδια τού έκοψετον δρόμο ήρθαν πρόσωπο με πρόσωπο του είπε κάτι φρά-σεις σrsquo εκείνη την καινούρια γλώσσα του την οποία εκείόπου βρισκόμουν ούτε άκουγα ούτε πολυκαταλάβαινα φρά-σεις που έμοιαζαν σαν ατσάλινα καλώδια κάτω από τονκαυτό ήλιο Ο άντρας τον άκουγε ακίνητος δίχως ίχνος βια-σύνης κι έπειτα έκανε μια κίνηση με το χέρι σαν να του έλε-γε κάνε στην άκρη και προχώρησε προς την έξοδο
3
Σηκώθηκα από το τραπέζι σαστισμένη προσπαθούσα να συ-νειδητοποιήσω ότι ο Νίνο ήταν στrsquo αλήθεια εκεί στο Μιλάνοσrsquo εκείνη την αίθουσα Και να τος τώρα που περπατούσε
bull 29 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 29
προς το μέρος μου χαμογελώντας με βήμα ατάραχο δίχωςνα βιάζεται Σφίξαμε τα χέρια το δικό του ήταν ζεστό το δι-κό μου παγωμένο και είπαμε πόσο χαιρόμασταν που ξανα-βλεπόμασταν ύστερα από τόσο καιρό Το γεγονός ότι επιτέ-λους ήξερα πως τα χειρότερα εκείνης της βραδιάς είχαν πε-ράσει και τώρα ο Νίνο ήταν μπροστά μου αληθινός μετρία-σε την κακή μου διάθεση όχι όμως και την ταραχή μου Τονσύστησα στον κριτικό που τόσο γενναιόδωρα είχε εγκωμιά-σει το βιβλίο μου του είπα ότι ήταν ένας φίλος από τη Νά-πολη ότι ήμασταν μαζί στο λύκειο Ο καθηγητής παρότι κιαυτός με τη σειρά του είχε δεχτεί μερικά από τα βέλη του Νί-νο ήταν ευγενής τον επιδοκίμασε για το πώς χειρίστηκε τονάντρα με τα χοντρά γυαλιά αναφέρθηκε με συμπάθεια στηΝάπολη και του απευθύνθηκε σαν να μιλούσε σε κάποιο λα-μπρό φοιτητή που χρειαζόταν ενθάρρυνση Ο Νίνο τού εξή-γησε ότι ζούσε χρόνια στο Μιλάνο ασχολιόταν με την οικο-νομική γεωγραφία και ότι ανήκε ndashκαι χαμογέλασεndash στην πιοάθλια κατηγορία της ακαδημαϊκής πυραμίδας δηλαδή στουςλέκτορες Μίλησε με γοητευτικό τρόπο χωρίς το κάπως μου-τρωμένο ύφος που είχε ως παιδί και μου φάνηκε ότι φορού-σε πιο ελαφριά πανοπλία από εκείνη που με είχε γοητεύσειστο λύκειο θαρρείς και είχε ξεφορτωθεί από πάνω του τα πε-ριττά βάρη για να μπορεί να κονταροχτυπιέται πιο γρήγορακαι με χάρη Πρόσεξα ανακουφισμένη πως δε φορούσε βέρα
Στο μεταξύ μερικές φίλες της Αντέλε με είχαν πλησιάσειγια να τους υπογράψω το βιβλίο πράγμα που με συγκίνη-σε ήταν η πρώτη φορά που μου συνέβαινε Δίστασα δενήθελα να χάσω από τα μάτια μου τον Νίνο ούτε στιγμή ήθε-λα όμως και να μετριάσω την εικόνα της αδέξιας κοπέλαςπου μάλλον τους είχα δώσει Τον άφησα λοιπόν με τον ηλι-
bull 30 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 30
κιωμένο καθηγητή ndashΤαρρατάνο τον έλεγανndash και υποδέχτη-κα ευγενικά τις αναγνώστριές μου Ήθελα να ξεμπερδέψωγρήγορα όμως τα αντίτυπα ήταν καινούρια μύριζαν τυπο-γραφείο απείχαν πολύ από τα χιλιοφθαρμένα δύσοσμα βι-βλία που εγώ και η Λίλα δανειζόμασταν από τη βιβλιοθήκητης γειτονιάς μας και δε μου πήγαινε να τα καταστρέψω τό-σο γρήγορα με το στιλό Επιστράτευσα την καλύτερη καλ-λιγραφία μου από την εποχή της δασκάλας Ολιβιέρο δού-λεψα πολύ τις αφιερώσεις που τους έγραψα με αποτέλεσμαοι κυρίες να περιμένουν ανυπόμονες στην ουρά Το έκαναμε την καρδιά μου να χτυπά δυνατά ρίχνοντας κλεφτές μα-τιές στον Νίνο Έτρεμα στην ιδέα ότι μπορεί να έφευγε
Δεν έφυγε Η Αντέλε είχε πλησιάσει εκείνον και τον Ταρ-ρατάνο κι ο Νίνο τής μιλούσε με σεβασμό και άνεση μαζίΘυμάμαι τότε που μιλούσε στους διαδρόμους του λυκείουμε την καθηγήτρια Γκαλιάνι και μου πήρε λίγη ώρα να πα-ντρέψω στο μυαλό μου τον αλλοτινό άριστο μαθητή με τονσημερινό νεαρό άντρα Απέρριψα όμως μεμιάς σαν μια πε-ριττή παρέκκλιση που μας έκανε όλους να υποφέρουμε τονφοιτητή της Ίσκια τον εραστή της παντρεμένης φίλης μουτο εξαφανισμένο αγόρι που κρυβόταν στο αποχωρητήριο τουκαταστήματος της πλατείας ντέι Μάρτιρι και πατέρα τουΤζεννάρο ένα παιδί που δεν είχε δει ποτέ του Το δίχως άλ-λο η επιδρομή της Λίλας στη ζωή του τον είχε αποπροσανα-τολίσει αλλά ndashτότε το θεώρησα προφανέςndash ήταν απλώς μιαπαρένθεση Όσο σφοδρή κι αν ήταν εκείνη η εμπειρία όσαβαθιά τραύματα κι αν του είχε αφήσει τώρα πια είχε τε-λειώσει Ο Νίνο είχε ξαναβρεί τον εαυτό του και χαιρόμουνγιrsquo αυτό Σκέφτηκα Πρέπει να πω στη Λίλα ότι τον είδα ότιείναι καλά Ύστερα άλλαξα γνώμη Όχι δε θα της το πω
bull 31 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 31
τείας μα όταν η Έλενα απευθύνεται στους αδερφούς Σολάραπροκειμένου να πάρει απαλλαγή εκείνος νιώθει βαθιά ταπει-νωμένος και βάζει τέλος στη σχέση τους Κατά τη διάρκεια τουστρατιωτικού του παθαίνει έναν σοβαρό νευρικό κλονισμό καιαπολύεται νωρίτεραmiddot μόλις επιστρέφει στη γειτονιά η φτώχειατον αναγκάζει να μπει στην υπηρεσία του Μικέλε Σολάρα οοποίος κάποια στιγμή τον στέλνει στη Γερμανία για μια μα-κρόχρονη μυστηριώδη δουλειά
Άλλα παιδιά
Η οικογένεια Σαρρατόρε (η οικογένεια του σιδηροδρομικούυπαλλήλου-ποιητή)
Ντονάτο Σαρρατόρε σιδηροδρομικός υπάλληλος ποιητής δημο-σιογράφος Μεγάλος γυναικάς υπήρξε εραστής της ΜελίναςΚαππούτσο Όταν η Έλενα πηγαίνει διακοπές στην Ίσκια φι-λοξενούμενη στο ίδιο σπίτι όπου παραθερίζουν και οι Σαρρα-τόρε αναγκάζεται να φύγει άρον άρον από το νησί για να γλι-τώσει από τις σεξουαλικές παρενοχλήσεις του Ντονάτο Τοεπόμενο καλοκαίρι όμως η Έλενα έρμαιο του πόνου της λόγωτης σχέσης του Νίνο με τη Λίλα ενδίδει Για να ξορκίσει αυτήτην υποτιμητική εμπειρία η Έλενα την εξιστορεί στο βιβλίο τηςτο οποίο στη συνέχεια εκδίδεται
Λίντια Σαρρατόρε σύζυγος του ΝτονάτοΝίνο Σαρρατόρε το μεγαλύτερο από τα πέντε παιδιά του Ντο-
νάτο και της Λίντιας Απεχθάνεται τον πατέρα του Υπήρξεεξαιρετικός μαθητής και διατηρεί μακροχρόνιο παράνομο δε-σμό με τη Λίλα ο οποίος καταλήγει σε μια σύντομη συμβίωσηόταν εκείνη μένει έγκυος
Μαρίζα Σαρρατόρε αδερφή του Νίνο Είναι αρραβωνιασμένη μετον Αλφόνσο Καρράτσι
Πίνο Κλέλια και Τσίρο Σαρρατόρε τα μικρότερα παιδιά τουΝτονάτο και της Λίντιας
bull 11 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 001-014_Educazione 001- 32417 155 PM Page 11
Η οικογένεια Σκάννο (η οικογένεια του μανάβη)Νικόλα Σκάννο μανάβης πέθανε από πνευμονίαΑσσούντα Σκάννο σύζυγος του Νικόλα πέθανε από καρκίνοΈντσο Σκάννο γιος του Νικόλα και της Ασσούντα μανάβης κι αυ-
τός Η Λίλα τον συμπαθεί από τότε που ήταν παιδιά Ο Έντσοήταν για χρόνια αρραβωνιασμένος με την Κάρμεν Πελούζο τηνοποία όμως εγκαταλείπει εντελώς ανεξήγητα όταν τελειώνειτη στρατιωτική του θητεία Φαντάρος ακόμα αφοσιώνεται στημελέτη και παίρνει δίπλωμα μηχανικού Όταν η Λίλα αποφα-σίζει να εγκαταλείψει οριστικά τον Στέφανο αναλαμβάνει εκεί-νη και τον γιο της Τζεννάρο και πηγαίνουν να ζήσουν όλοι μα-ζί στο Σαν Τζοβάννι α Τεντούτσο
Άλλα παιδιά
Η οικογένεια Σολάρα (η οικογένεια του ιδιοκτήτη του ομώνυ-μου καφέndashζαχαροπλαστείου)
Σίλβιο Σολάρα ιδιοκτήτης του καφέ-ζαχαροπλαστείου βασιλο-φασίστας μέλος της Καμόρρα έχει αναλάβει τις παράνομεςδοσοληψίες στη γειτονιά Έφερε αντιρρήσεις για την ίδρυση τουυποδηματοποιείου Τσερούλλο
Μανουέλα Σολάρα σύζυγος του Σίλβιο τοκογλύφος Το κόκκινοτεφτέρι της είναι ο φόβος και ο τρόμος της γειτονιάς
Μαρτσέλλο και Μικέλε Σολάρα γιοι του Σίλβιο και της Μανουέ-λας Νταήδες δεσποτικοί αλλά παρrsquo όλα αυτά τους αγαπάνετα κορίτσια της γειτονιάς εκτός φυσικά από τη Λίλα Ο Μαρ-τσέλλο ερωτεύεται τη Λίλα αλλά εκείνη τον απορρίπτει Ο Μι-κέλε κατά τι μικρότερος από τον Μαρτσέλλο είναι πιο ψυχρόςπιο έξυπνος πιο βίαιος Είναι αρραβωνιασμένος με την Τζι-λιόλα την κόρη του ζαχαροπλάστη αλλά με τον καιρό αποκτάμια νοσηρή εμμονή με τη Λίλα
bull 12 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 001-014_Educazione 001- 32417 155 PM Page 12
Η οικογένεια Σπανιουόλο (η οικογένεια του ζαχαροπλάστη)Ο κύριος Σπανιουόλο ζαχαροπλάστης στο καφέ-ζαχαροπλαστείο
ΣολάραΡόζα Σπανιουόλο σύζυγος του ζαχαροπλάστηΤζιλιόλα Σπανιουόλο κόρη του ζαχαροπλάστη αρραβωνιαστικιά
του Μικέλε ΣολάραΆλλα παιδιά
Η οικογένεια ΑϊρόταΓκουίντο Αϊρότα καθηγητής ελληνικής λογοτεχνίαςΑντέλε η σύζυγός του Συνεργάζεται με τον εκδοτικό οίκο του Μι-
λάνου που θα εκδώσει το μυθιστόρημα της ΈλεναςΜαριαρόζα Αϊρότα πρωτότοκη κόρη καθηγήτρια Ιστορίας της
Τέχνης στο ΜιλάνοΠιέτρο Αϊρότα συμφοιτητής της Έλενας και αρραβωνιαστικός της
προορίζεται για μια λαμπρή πανεπιστημιακή καριέρα
Οι εκπαιδευτικοίΦερράρο δάσκαλος και βιβλιοθηκάριος Όταν η Λίλα και η Έλε-
να ήταν μικρές βράβευσε και τις δύο καθότι συστηματικές ανα-γνώστριες
Ολιβιέρο δασκάλα Η πρώτη που αντιλήφθηκε τις ικανότητες τηςΛίλας και της Έλενας Στα δέκα της η Λίλα έγραψε ένα σύ-ντομο διήγημα με τίτλο Η γαλάζια νεράιδα που άρεσε πολύστην Έλενα κι εκείνη με τη σειρά της το έδωσε στην Ολιβιέρονα το διαβάσει Η δασκάλα όμως θυμωμένη που οι γονείς τηςΛίλας αποφάσισαν να μη στείλουν την κόρη τους στο γυμνά-σιο δεν εξέφερε ποτέ άποψη για το διήγημα αυτό Σταμάτησεμάλιστα να ασχολείται με τη Λίλα και επικεντρώθηκε μόνοστην Έλενα και στην πορεία της Πεθαίνει ύστερα από μακρό-χρονη ασθένεια λίγες μέρες μετά την αποφοίτηση της Έλενας
Τζεράτσε καθηγητής λυκείου
bull 13 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 001-014_Educazione 001- 32417 155 PM Page 13
Γκαλιάνι καθηγήτρια λυκείου Καλλιεργημένη εκπαιδευτικός κομ-μουνίστρια Μαγεύεται μεμιάς από την ευφυΐα της Έλενας Τηςδανείζει βιβλία την προστατεύει στη διαμάχη της με τον θεο-λόγο και την καλεί στο σπίτι της σε μια γιορτή των παιδιών τηςΟι σχέσεις τους ψυχραίνονται όταν ο Νίνο εγκαταλείπει τη Νά-ντια παρασυρμένος από το πάθος του για τη Λίλα
Άλλα πρόσωπαΤζίνο ο γιος του φαρμακοποιού Το πρώτο αγόρι της ΈλεναςΝέλλα Ινκάρντο ξαδέρφη της δασκάλας Ολιβιέρο Μένει στο
Μπαράνο στη νήσο Ίσκια και τα καλοκαίρια νοικιάζει μερικάδωμάτια του σπιτιού της στην οικογένεια Σαρρατόρε Μια χρο-νιά φιλοξένησε την Έλενα που παραθέριζε εκεί
Αρμάντο φοιτητής ιατρικής γιος της καθηγήτριας ΓκαλιάνιΝάντια μαθήτρια κόρη της καθηγήτριας Γκαλιάνι και το κορίτσι
του Νίνο ο οποίος την εγκαταλείπει με ένα γράμμα που τηςστέλνει από την Ίσκια όταν ερωτεύεται τη Λίλα
Μπρούνο Σοκκάβο φίλος του Νίνο Σαρρατόρε και γιος ενός πλού-σιου βιομήχανου από το Σαν Τζοβάννι α Τεντούτσο της Νάπο-λης Προσφέρει δουλειά στη Λίλα στην αλλαντοποιία της οικο-γένειάς του
Φράνκο Μάρι φοιτητής Το αγόρι της Έλενας τα πρώτα χρόνιατου πανεπιστημίου
bull 14 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 001-014_Educazione 001- 32417 155 PM Page 14
Ενδιάμεσα χρόνια
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 15
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 16
1
ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΦΟΡΑ που είδα τη Λίλα ήταν πριν από πέντε χρό-νια τον χειμώνα του 2005 Περπατούσαμε νωρίς το πρωίστον κεντρικό δρόμο και όπως συνέβαινε πλέον από χρόνιααισθανόμασταν άβολα Θυμάμαι ότι μιλούσα μόνο εγώ εκεί-νη σιγοτραγουδούσε χαιρετούσε κόσμο που ούτε καν τηςαπαντούσε και τις σπάνιες φορές που με διέκοπτε άρθρω-νε μόνο κάτι επιφωνήματα χωρίς καμία προφανή σύνδεσημε όσα έλεγα Με το πέρασμα του χρόνου είχαν συμβεί διά-φορα δυσάρεστα γεγονότα ορισμένα μάλιστα φρικτά καιγια να ξαναβρούμε τον δρόμο της αλλοτινής μας εμπιστο-σύνης θα έπρεπε να εξομολογηθούμε η μία στην άλλη κρυ-φές μας σκέψεις μόνο που εγώ δεν είχα τη δύναμη να βρωτα κατάλληλα λόγια κι εκείνη που μάλλον είχε τη δύναμηδεν είχε τη διάθεση δεν έβλεπε τον λόγο
Την αγαπούσα όμως πολύ κι όποτε ερχόμουν στη Νά-πολη προσπαθούσα πάντοτε να τη βλέπω παρότι οφείλωνα ομολογήσω τη φοβόμουν κάπως Είχε αλλάξει πολύ Τώ-ρα πια τα σημάδια των γηρατειών ήταν εμφανή πάνω μαςμα ενώ εγώ πάλευα με την τάση μου να παίρνω βάρος εκεί-νη ήταν διαρκώς πετσί και κόκαλο Είχε κοντά μαλλιά που
bull 17 bull
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 17
τα έκοβε μόνη της κατάλευκα όχι από επιλογή αλλά απόαμέλεια Το βαθιά ρυτιδιασμένο της πρόσωπο θύμιζε όλοκαι περισσότερο εκείνο του πατέρα της Την έπιανε νευρι-κό γέλιο σχεδόν σαν στρίγκλισμα και μιλούσε φωναχτάΧειρονομούσε διαρκώς δίνοντας στις κινήσεις της μια τόσοάγρια αποφασιστικότητα που έμοιαζε λες και ήθελε να κό-ψει στα δύο τα κτίρια τον δρόμο τους περαστικούς εμένα
Βρισκόμασταν στο ύψος του δημοτικού σχολείου ότανένας άγνωστός μου νεαρός μάς προσπέρασε αλαφιασμένοςκαι της φώναξε ότι σε μια πρασιά δίπλα στην εκκλησία εί-χε βρεθεί το πτώμα μιας γυναίκας Σπεύσαμε αμέσως στοπάρκο και η Λίλα με παρέσυρε στο πηγαδάκι των περίερ-γων ανοίγοντας δρόμο φουριόζα Η γυναίκα ήταν πεσμένηστο πλάι εξαιρετικά χοντρή και φορούσε ένα σκούρο πρά-σινο παλαιικό αδιάβροχο Η Λίλα την αναγνώρισε αμέσωςεγώ όχι ήταν η παιδική μας φίλη η Τζιλιόλα Σπανιουόλο ηπρώην σύζυγος του Μικέλε Σολάρα
Είχα δεκαετίες να τη δω Το όμορφο πρόσωπό της είχεαλλοιωθεί οι αστράγαλοί της είχαν γίνει τεράστιοι Τα μαλ-λιά της κάποτε καστανά τώρα είχαν το κόκκινο της φωτιάςμακριά όπως τα είχε από μικρή αλλά αραιά λυμένα πάνωστο ανασκαλεμένο χώμα Μονάχα στο ένα πόδι φορούσε έναπαπούτσι με χαμηλό τακούνι χιλιοφθαρμένοmiddot το άλλο ήτανμέσα σε μια γκρίζα μάλλινη κάλτσα τρυπημένη στο μεγάλοδάχτυλο το άλλο παπούτσι ήταν πεταμένο κάνα μέτρο πιοκει λες και το είχε βγάλει κλοτσώντας από πόνο ή φόβο Ξέ-σπασα σε κλάματα Η Λίλα με κοίταξε ενοχλημένη
Καθισμένες σrsquo ένα παγκάκι λίγο πιο κει περιμέναμε σιω-πηλές να πάρουν την Τζιλιόλα Για την ώρα κανείς δεν ήξε-ρε τι της είχε συμβεί πώς είχε πεθάνει Πήγαμε στο σπίτι
bull 18 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 18
της Λίλας το παλιό μικρό πατρικό της διαμέρισμα όπου ζού-σε τώρα με τον γιο της τον Ρίνο Μιλήσαμε για τη φίλη μαςμου είπε άσχημα πράγματα για τη ζωή που έκανε τις απαι-τήσεις της τη δολιότητά της Τώρα όμως εγώ ήμουν εκείνηπου δεν μπορούσε να ακούσειmiddot σκεφτόμουν εκείνο το πρό-σωπο πλαγιασμένο στο χώμα τα αραιά μακριά της μαλλιάτις ασπριδερές κηλίδες στο κρανίο της Πόσες γυναίκες μετις οποίες είχαμε μεγαλώσει μαζί είχαν φύγει από τη ζωήείχαν εξαφανιστεί από προσώπου γης επειδή αρρώστησανεπειδή το νευρικό τους σύστημα δεν άντεξε το σμυριδόπα-νο των μαρτυρίων επειδή είχε χυθεί το ίδιο τους το αίμαΜείναμε για λίγο στην κουζίνα απαθείς καμία από τις δύοδεν έλεγε να μαζέψει το τραπέζι κι ύστερα ξαναβγήκαμε
Ο ήλιος της όμορφης χειμωνιάτικης μέρας χάριζε μια γα-λήνια μορφή στα πράγματα Η παλιά γειτονιά σε αντίθεσημrsquo εμάς είχε μείνει ίδια κι απαράλλαχτη Αντιστέκονταν ακό-μα τα γκρίζα χαμηλά σπίτια η αυλή των παιχνιδιών μας οκεντρικός δρόμος τα μαύρα στόματα του τούνελ και η βίαΤο γύρω τοπίο όμως είχε αλλάξει Η πρασινωπή έκτασηστους βάλτους δεν υπήρχε πια η παλιά κονσερβοποιία είχεεξαφανιστεί Στη θέση τους υπήρχαν οι λάμψεις των γυάλι-νων ουρανοξυστών αλλοτινά σημάδια ενός λαμπρού μέλλο-ντος στο οποίο κανείς δεν πίστεψε ποτέ Με το πέρασμα τουχρόνου είχα καταγράψει όλες τις αλλαγές κάποιες φορές μεπεριέργεια αν και πιο συχνά αφηρημένα Όταν ήμουν μικρήφανταζόμουν πως μακριά από τη γειτονιά μας η Νάποληέκρυβε θαυμαστά πράγματα Για παράδειγμα πριν από δε-καετίες είχα εντυπωσιαστεί από τον ουρανοξύστη του κε-ντρικού σταθμού από το πώς έχτιζαν όροφο τον όροφο εκεί-νο τον σκελετό μιας οικοδομής που τότε μας φαινόταν πα-
bull 19 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 19
νύψηλη πλάι στον μεγαλειώδη σιδηροδρομικό σταθμό Πό-σο σάστιζα όταν περνούσα από την πλατεία Γκαριμπάλντικοίτα πόσο ψηλός είναι έλεγα στη Λίλα στην Κάρμεν στονΠασκουάλε στην Άντα στον Αντόνιο σε όλους τους φίλουςεκείνης της εποχής με τους οποίους πήγαινα στη θάλασσακοντά στις πλούσιες γειτονιές Εκεί πάνω σκεφτόμουν κα-τοικούν οι άγγελοι και ατενίζουν όλη την πόλη Πόσο θα μουάρεσε να σκαρφαλώσω να φτάσω ως την κορυφή Ήταν ο δι-κός μας ουρανοξύστης παρότι βρισκόταν μακριά από τη γει-τονιά μας και τον βλέπαμε να μεγαλώνει μέρα με τη μέραΟι εργασίες όμως σταμάτησαν Όταν επέστρεφα στο σπίτιμου από την Πίζα ο ουρανοξύστης του σταθμού για μένα δενήταν πια σύμβολο μιας κοινωνίας που ανανεωνόταν μα έναακόμα μνημείο αναποτελεσματικότητας
Εκείνη την περίοδο είχα πειστεί πως δεν υπήρχε μεγάληδιαφορά μεταξύ της γειτονιάς μου και της Νάποληςmiddot οι κα-κουχίες γλιστρούσαν από τη μία στην άλλη αδιάκοπα Κά-θε φορά που επέστρεφα έβρισκα μια άνευρη πόλη που δενάντεχε τις εναλλαγές των εποχών τη ζέστη το κρύο κυρίωςτις καταιγίδες Μια φορά πλημμύρισε ο σταθμός της πλα-τείας Γκαριμπάλντι την άλλη γκρεμίστηκε η στοά μπροστάαπό το μουσείο και μία άλλη φορά έγιναν κατολισθήσεις κό-πηκε το ρεύμα και δεν έλεγαν να το ξανασυνδέσουν Στομυαλό μου έβλεπα σκοτεινούς δρόμους όπου ελλόχευαν κίν-δυνοι αυτοκίνητα να κυκλοφορούν όλο και πιο άναρχα ξε-χαρβαλωμένα λιθόστρωτα μεγάλες λακκούβες Οι βουλω-μένοι βόθροι ανάβλυζαν πλημμύριζαν Υδάτινες λάβες μεβοθρολύματα σκουπίδια και μικρόβια χύνονταν στη θάλασ-σα από τους λόφους κατακλυσμένους από καινούριες σα-θρές οικοδομές ή διάβρωναν τον από κάτω κόσμο Οι άν-
bull 20 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 20
θρωποι πέθαιναν από αμέλεια από διαφθορά από κατα-πίεση και όμως σε κάθε εκλογική αναμέτρηση έδιναν την εν-θουσιώδη τους συναίνεση στους πολιτικούς που τους έκα-ναν τον βίο αβίωτο Μόλις κατέβαινα από το τρένο κυκλο-φορούσα επιφυλακτική στα μέρη όπου είχα γεννηθεί φρο-ντίζοντας να μιλάω πάντα στα ναπολιτάνικα σαν να διαλα-λούσα είμαι δική σας μη μου κάνετε κακό
Αφότου αποφοίτησα αφότου έγραψα πυρετωδώς έναδιήγημα το οποίο εντελώς απρόσμενα μέσα σε λίγους μή-νες έγινε βιβλίο ο κόσμος από τον οποίο προερχόμουν φά-νταζε ακόμη χειρότερος στα μάτια μου Ενώ στην Πίζα καιστο Μιλάνο ένιωθα όμορφα μερικές φορές μάλιστα ίσως κιευτυχισμένη όποτε επέστρεφα στην πόλη μου φοβόμουνπως κάποιο απρόοπτο θα με εμπόδιζε να της ξεφύγω πωςθα αναγκαζόμουν να στερηθώ ότι είχα κατακτήσει Δε θαμπορούσα να ξαναδώ τον Πιέτρο τον οποίο πολύ σύντομαθα παντρευόμουνmiddot θα έκλειναν για μένα οι πόρτες των πε-ριποιημένων γραφείων του εκδοτικού οίκουmiddot θα ήταν αδύ-νατον πλέον να χαρώ την αβρότητα της Αντέλε της μέλλου-σας πεθεράς μου μιας μητέρας που ποτέ δε γνώρισα στοπρόσωπο της δικής μου Από παλιά κιόλας η πόλη μου μουφαινόταν ασφυκτικά γεμάτη ένας όχλος που απλωνόταναπό την πλατεία Γκαριμπάλντι ως τη Φορτσέλλα την Ντου-κέσκα τη Λαβινάιο τη Ρεττιφίλο Στα τέλη του Εξήντα εί-χα την αίσθηση ότι το πλήθος είχε αυξηθεί και ότι η έλλειψηανεκτικότητας η επιθετικότητα άπλωναν ανεξέλεγκτα ταπλοκάμια της Ένα πρωί έφτασα στην οδό Μετζοκαννόνεεκεί όπου πριν από μερικά χρόνια δούλευα πωλήτρια σrsquo έναβιβλιοπωλείο Πήγα από περιέργεια να ξαναδώ το μέροςόπου κάποτε έβγαζα το ψωμί μου κυρίως όμως για να ρίξω
bull 21 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 21
μια ματιά στο πανεπιστήμιο που δεν είχα δει ποτέ από κο-ντά Ήθελα να το συγκρίνω μrsquo εκείνο της Πίζας τη Σκουό-λα Νορμάλε ευχόμουν μάλιστα να συναντήσω τα παιδιά τηςκαθηγήτριας Γκαλιάνι ndashτον Αρμάντο και τη Νάντιαndash και νακαμαρώσω για όσα είχα καταφέρει Όμως ο δρόμος οι πα-νεπιστημιακοί χώροι μού προκαλούσαν εκνευρισμόmiddot ήτανκατάμεστοι από φοιτητές της Νάπολης της επαρχίας καιόλου του Νότου νέους καλοντυμένους φασαριόζους γεμά-τους αυτοπεποίθηση και παιδιά με άξεστους τρόπους καισυνάμα δουλική συμπεριφορά Στριμώχνονταν στις εισό-δους μέσα στις αίθουσες μπροστά από τις κοσμοπλημμυ-ρισμένες γραμματείες καβγαδίζοντας συχνά πυκνά Εντε-λώς ξαφνικά τρεις τέσσερις πιάστηκαν στα χέρια λίγα μέ-τρα μακριά μου λες και αρκούσε να αντικρίσει ο ένας τονάλλο για να ξεσπάσουν σε βρισιές και γρονθοκοπήματα ένααντρικό μένος που ούρλιαζε τη λύσσα του για αίμα σε μιαδιάλεκτο που ακόμη κι εγώ η ίδια μετά βίας καταλάβαιναΈφυγα κακήν κακώς λες και κάτι απειλητικό με είχε αγγί-ξει σrsquo ένα μέρος που το θεωρούσα ασφαλές κατοικημένο μο-νάχα από καλοπροαίρετες προθέσεις
Με λίγα λόγια είχα την αίσθηση πως τα πράγματα χει-ροτέρευαν χρόνο με τον χρόνο Εκείνη τη βροχερή εποχή ηπόλη για μία ακόμη φορά ράγισε ένα ολόκληρο κτίριο έγει-ρε στο πλάι σαν άνθρωπος που ακουμπά στο σαρακοφα-γωμένο μπράτσο μια παλιάς πολυθρόνας και το μπράτσουποχωρεί Νεκροί τραυματίες Και φωνές ξύλο καπνογό-να Ήταν λες και μες στα σπλάχνα της η πόλη επώαζε έναμένος που δεν μπορούσε να αναδυθεί κι έτσι την κατέτρω-γε ή έσκαγε σε επιφανειακές φλύκταινες γεμάτες δηλητή-ριο εναντίον όλων παιδιών ενηλίκων ηλικιωμένων ανθρώ-
bull 22 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 22
πων από άλλες πόλεις Αμερικάνων του ΝΑΤΟ τουριστών κά-θε εθνικότητας των ίδιων των Ναπολιτάνων Πώς να αντέ-ξεις σε αυτό τον τόπο της ασυδοσίας και του κινδύνου στηνπεριφέρεια στο κέντρο στους λόφους κάτω από τον Βε-ζούβιο Πόσο άσχημη εντύπωση μου έκανε το Σαν Τζοβάννια Τεντούτσο το ταξίδι μου μέχρι να φτάσω σrsquo αυτή τη συ-νοικία Πόσο άσχημη εντύπωση μου έκανε το εργοστάσιοόπου δούλευε η Λίλα αλλά και η ίδια η Λίλα με τον μικρότης γιο η Λίλα η οποία ζούσε σrsquo ένα άθλιο κτίριο μαζί με τονΈντσο αν και δεν κοιμούνταν μαζί Μου είπε ότι εκείνοςήθελε να σπουδάσει ηλεκτρονικούς υπολογιστές κι ότι εκεί-νη προσπαθούσε να τον βοηθήσει Μου είχε εντυπωθεί η φω-νή της που προσπαθούσε να διαγράψει το Σαν Τζοβάννι τασαλάμια τη δυσωδία του εργοστασίου την κατάστασή τηςπροφέροντας με προσποιητή αυθεντία ονόματα όπως Κέ-ντρο Κυβερνητικής του Πανεπιστημίου του Μιλάνου Σοβιε-τικό Κέντρο για την εφαρμογή των υπολογιστών στις κοι-νωνικές επιστήμες Ήθελε να με κάνει να πιστέψω ότι σύ-ντομα ένα παρόμοιο κέντρο θα γεννιόταν και στη ΝάποληΣκέφτηκα Πιθανότατα στο Μιλάνο σίγουρα στη ΣοβιετικήΈνωση όχι όμως εδώ εδώ δεν είναι παρά μια τρέλα του ανε-ξέλεγκτου μυαλού σου στην οποία παρασύρεις και τονάμοιρο τον αφοσιωμένο Έντσο Καλύτερα να φεύγαμε Νατο βάζαμε στα πόδια μια για πάντα μακριά από τη ζωή πουζούσαμε αφότου ήρθαμε στον κόσμο Να μείνουμε σε σω-στά οργανωμένες πόλεις όπου πράγματι όλα ήταν πιθανάΕγώ όντως είχα δραπετεύσει Μόνο και μόνο για να ανακα-λύψω όμως τις δεκαετίες που θα ακολουθούσαν ότι είχακάνει λάθος ότι ήταν μια αλυσίδα με ολοένα και πιο μεγά-λους κρίκους η γειτονιά παρέπεμπε στην πόλη η πόλη στην
bull 23 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 23
Ιταλία η Ιταλία στην Ευρώπη η Ευρώπη σε ολόκληρο τονπλανήτη Ακόμη και σήμερα έχω την ίδια άποψη δεν είναιάρρωστη η γειτονιά μας ούτε και η Νάπολη άρρωστη είναιη υδρόγειος σφαίρα άρρωστο είναι το σύμπαν ή τα σύμπα-ντα Και το πόσο επιδέξιοι είμαστε εξαρτάται απrsquo το ανκρύβουμε από τους άλλους μα και απrsquo τον ίδιο μας τον εαυ-τό την αληθινή κατάσταση των πραγμάτων
Μίλησα γιrsquo αυτό στη Λίλα εκείνο το μεσημέρι τον χει-μώνα του 2005 με έμφαση σαν να ήθελα να επανορθώσωΉθελα να της αναγνωρίσω ότι είχε καταλάβει τα πάντα απόπαιδί χωρίς ποτέ να μετακινηθεί από τη Νάπολη Μα ντρά-πηκα σχεδόν αμέσως ένιωσα στα λόγια μου την οργισμένηαπαισιοδοξία κάποιου που γερνά το ύφος που ndashτο ήξεραndashεκείνη απεχθανόταν Και πράγματι αποκάλυψε τα γερα-σμένα της δόντια με ένα χαμόγελο σαν νευρική γκριμάτσακαι μου είπε
laquoΠαριστάνεις την έξυπνη με βομβαρδίζεις με αποφθέγ-ματα Τι θες να κάνεις Θες να γράψεις για μας Θες να γρά-ψεις για μέναraquo
laquoΌχιraquolaquoΠες την αλήθειαraquolaquoΘα ήταν πολύ περίπλοκοraquolaquoΤο σκέφτηκες όμως το σκέφτεσαι ακόμαraquolaquoΛίγο ναιraquolaquoΠρέπει να μrsquo αφήσεις στην ησυχία μου Λενού Όλους
μας πρέπει να μας αφήσεις στην ησυχία μας Εμείς πρέπεινα εξαφανιστούμε δεν αξίζουμε τίποτα ούτε η Τζιλιόλα ού-τε εγώ κανείςraquo
laquoΔεν είναι αλήθειαraquoΈκανε μια γκριμάτσα δυσαρέσκειας και με περιεργά-
bull 24 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 24
στηκε με τις κόρες των ματιών της που ίσα ίσα φαίνοντανμε χείλη μισόκλειστα
laquoΕντάξειraquo είπε laquoγράψε αν το θες στrsquo αλήθεια γράψε γιατην Τζιλιόλα για όποιον σου κατέβει Όχι όμως για μέναμην τολμήσεις θέλω να μου το υποσχεθείςraquo
laquoΔε θα γράψω για κανέναν ούτε για σέναraquolaquoΠρόσεχε γιατί θα σε παρακολουθώraquolaquoΑ ναιraquolaquoΘα rsquoρθω να ψάξω στον υπολογιστή σου θα διαβάσω τα
αρχεία και θα τα σβήσωraquolaquoΝαι καλάraquolaquoΓιατί νομίζεις ότι δεν είμαι ικανήraquolaquoΞέρω πολύ καλά ότι είσαι Γνωρίζω όμως να φυλάγο-
μαιraquoΓέλασε με τον παλιό της γνωστό τρόποlaquoΑπό μένα όχιraquo
2
Δεν ξέχασα ποτέ αυτές τις τρεις λέξεις ήταν το τελευταίοπράγμα που μου είπε από μένα όχι Εδώ κι εβδομάδεςπλέον γράφω πυρετωδώς δίχως να χάνω χρόνο ξανακοι-τάζοντας το κείμενό μου Εάν η Λίλα είναι ακόμη ζωντανήndashφαντάζομαι καθώς πίνω τον καφέ μου και κοιτάζω τον Πά-δο που παφλάζει πάνω στους πυλώνες της γέφυρας Πριγκί-πισσα Ισαβέλλαndash δε θα αντέξει θα έρθει να ψάξει τον υπο-λογιστή μου θα διαβάσει κι έτσι στρυφνή γριά που είναιθα εκνευριστεί που αθέτησα την υπόσχεσή μου θα θέλει ναχώσει τη μύτη της θα διορθώσει θα προσθέσει θα ξεχάσει
bull 25 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 25
τη μανία της να εξαϋλωθεί Ύστερα ξεπλένω το φλιτζάνιμου πλησιάζω στο γραφείο ξαναρχίζω να γράφω ξεκινώ-ντας από κείνη την παγωμένη άνοιξη στο Μιλάνο ένα βρά-δυ πριν από σαράντα χρόνια και βάλε σrsquo εκείνο το βιβλιο-πωλείο τότε που ο άντρας με τα χοντρά γυαλιά μίλησε μεσαρκασμό για μένα και για το βιβλίο μου μπροστά σε όλουςκι εγώ του απάντησα κάπως συγκεχυμένα τρέμοντας Ώσπουξαφνικά σηκώθηκε ο Νίνο Σαρρατόρε αγνώριστος σχεδόνμε το ατημέλητο κατάμαυρο μούσι του και επιτέθηκε μεσφοδρότητα στον άνθρωπο που τα είχε βάλει μαζί μου Απόκείνη τη στιγμή ολάκερος ο εαυτός μου βάλθηκε να φωνά-ζει σιωπηρά το όνομά του ndashπόσος καιρός ήταν που είχα νατον δω τέσσερα ή πέντε χρόνιαndash και παρότι είχα παγώσειαπό την ένταση ένιωσα να φουντώνω
Μόλις ο Νίνο ολοκλήρωσε την παρέμβασή του ο άντρας μεμια ευγενική κίνηση ζήτησε την άδεια να απαντήσει Προφα-νώς ένιωθε πως είχε προσβληθεί όμως ήμουν τόσο ταραγμέ-νη από τα έντονα συναισθήματά μου ώστε δεν κατάλαβα αμέ-σως το γιατί Είχα ασφαλώς αντιληφθεί ότι ο Νίνο με την πα-ρέμβασή του είχε μεταφέρει την περί λογοτεχνίας συζήτησηστην πολιτική και μάλιστα με επιθετικό τρόπο σχεδόν αναι-δή Παρrsquo όλα αυτά εκείνη τη στιγμή δεν πολυέδωσα σημασίααδυνατούσα να συγχωρέσω τον εαυτό μου που δεν όρθωσατο ανάστημά μου που στάθηκα ανεπαρκής μπροστά σrsquo εκεί-νο το καλλιεργημένο κοινό Κι όμως ήμουν πολύ καλή Στο λύ-κειο αντιστάθμιζα τη μειονεκτική μου θέση προσπαθώντας ναγίνω όπως η καθηγήτρια Γκαλιάνι και μάλιστα είχα οικειο-ποιηθεί το ύφος της τη γλώσσα της Στην Πίζα αυτό το γυ-ναικείο πρότυπο δεν ήταν αρκετόmiddot εκεί είχα να κάνω με πολύπιο εκπαιδευμένους ανθρώπους Ο Φράνκο ο Πιέτρο όλοι οι
bull 26 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 26
φοιτητές που διέπρεπαν και φυσικά οι διακεκριμένοι καθη-γητές του Πανεπιστημίου Νορμάλε εκφράζονταν περίπλοκαέγραφαν με επιτηδευμένα τεχνάσματα είχαν μια ικανότητακατηγοριοποίησης μια λογική διαύγεια που δε διέθετε η Γκα-λιάνι Εγώ όμως εκπαιδεύτηκα πώς να γίνω σαν εκείνους Καισυχνά τα κατάφερνα είχα την αίσθηση ότι δάμαζα σε τέτοιοβαθμό τις λέξεις που σάρωνα διά παντός την αντίφαση τηςύπαρξής μου σε αυτό τον κόσμο την έκρηξη των συναισθη-μάτων τις ασθματικές συζητήσεις Με λίγα λόγια μπορούσαπλέον να ανατρέχω σε έναν τρόπο ομιλίας και γραφής ndashμέσωμιας εκλεπτυσμένης γλώσσας μιας διεξοδικής και περισπού-δαστης ανάλυσης με την παράθεση αλλεπάλληλων επιχειρη-μάτων και πάντα με επίσημα εύσχημο ύφοςndash ο οποίος απέ-βλεπε στη συντριβή του συνομιλητή μου στερώντας του κάθεδιάθεση για οποιαδήποτε αντιλογία Εκείνο το βράδυ όμως ταπράγματα δεν έγιναν όπως έπρεπε Στην αρχή με τρόμαξε ηΑντέλε και οι φίλοι της που φανταζόμουν ότι ήταν πολύ ψαγ-μένοι αναγνώστες ύστερα ήρθε η σειρά του άντρα με τα χο-ντρά γυαλιά Είχα γίνει και πάλι το φιλόπονο κοριτσάκι απότη φτωχογειτονιά της Νάπολης η κόρη του θυρωρού με τη χα-ρακτηριστική προφορά του Νότου που σάστιζε ακόμη και ηίδια με τον εαυτό της παριστάνοντας σrsquo εκείνο το μέρος τη νεαρή μορφωμένη συγγραφέα Κι έτσι έχασα την αυτοπεποί-θησή μου και εκφράστηκα δίχως πειθώ συγκεχυμένα Ας μημιλήσω για τον Νίνο Η παρουσία του μου στέρησε κάθε έλεγ-χο και ο ποιοτικός λόγος της παρέμβασής του μου επιβεβαίω-σε πως εντελώς ξαφνικά είχα χάσει κάθε επιδεξιότητα Προ-ερχόμασταν από ένα όχι και τόσο διαφορετικό περιβάλλον εί-χαμε μοχθήσει και οι δύο για να αποκτήσουμε αυτή τη γλώσ-σα Κι όμως εκείνος όχι μόνο την είχε χρησιμοποιήσει με από-
bull 27 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 27
λυτη φυσικότητα απευθύνοντάς τη με άνεση στον συνομιλη-τή του αλλά ανά διαστήματα όποτε το έκρινε απαραίτητοτόλμησε μάλιστα να ανακατέψει αυτά τα κομψά ιταλικά μεμια αναίσχυντη καταφρόνια ώστε πολύ σύντομα κατάφερε ναακουστεί απαρχαιωμένο και ίσως κάπως γελοίο το ακαδη-μαϊκό ύφος εκείνου του άντρα με τα χοντρά γυαλιά Επομέ-νως όταν είδα τον τελευταίο να θέλει να ξαναπάρει τον λόγοσκέφτηκα Είναι πολύ εκνευρισμένος και αν στην αρχή μίλη-σε άσχημα για το βιβλίο μου τώρα θα πει πολύ χειρότερα γιανα ταπεινώσει τον Νίνο που το υπερασπίστηκε
Τον άντρα όμως φαίνεται πως τον απασχολούσαν άλλαδεν ξανάφερε την κουβέντα στο μυθιστόρημά μου ούτε μεξανάβαλε στον χορό Επικεντρώθηκε σε κάποιες εκφράσειςπου είχε χρησιμοποιήσει ο Νίνο οριακά τις οποίες όμωςεπανέλαβε αρκετές φορές εκφράσεις όπως βαρονική υπε-ροψία αντι-αυταρχική λογοτεχνία Μονάχα τότε κατάλα-βα ότι αυτό που τον είχε εξοργίσει ήταν η πολιτική χροιά τηςκουβέντας Δεν του άρεσε ετούτο το λεξιλόγιο και το τόνι-σε σπάζοντας τη φωνή του με ένα σαρκαστικό φαλτσάρι-σμα (δηλαδή η περηφάνια της γνώσης σήμερα αποκαλεί-ται υπεροψία δηλαδή και η λογοτεχνία έχει γίνει αντι-αυ-ταρχική) Κι έπειτα επιδόθηκε σrsquo ένα επιδέξιο παιχνίδι μετη λέξη εξουσία δόξα τω Θεώ είπε ένα ανάχωμα κόντραστους ακαλλιέργητους νέους που μιλάνε ακατάσχετα επίπαντός επιστητού ανατρέχοντας στις ανοησίες ποιος ξέρειτίνος φοιτητικού μαθήματος-κατήχησης Μίλησε για ώρα γιrsquoαυτό το θέμα απευθυνόμενος άλλοτε στο κοινό και άλλοτεστον Νίνο ή σrsquo εμένα Στο τέλος όμως έστρεψε τα πυρά τουαρχικά στον ηλικιωμένο κριτικό που καθόταν πλάι μου κιέπειτα απευθείας στην Αντέλε που ίσως ήταν ο πραγματι-
bull 28 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 28
κός του στόχος από την αρχή Δεν τα βάζω με τους νέους ndashεί-πε συνοπτικάndash αλλά με τους γραμματιζούμενους ενήλικουςπου είναι πάντα έτοιμοι να ασπαστούν από ιδιοτέλεια καιμόνο την τελευταία μόδα της ηλιθιότητας Επιτέλους στοσημείο αυτό σώπασε κι έκανε να φύγει με χαμηλόφωνα αλ-λά έντονα συγγνώμη μπορώ να περάσω ευχαριστώ
Οι παρόντες σηκώθηκαν για να περάσει εχθρικοί αλλάπάντως γεμάτοι σεβασμό Την ίδια στιγμή όμως συνειδητο-ποίησα ότι ήταν ένας άνθρωπος με κύρος και μάλιστα μετέτοιο κύρος ώστε ακόμη και η Αντέλε αποκρίθηκε στο βα-ρύθυμο νεύμα του αποχαιρετισμού του με ένα εγκάρδιο Ευ-χαριστώ γεια σας Ίσως γιrsquo αυτό να εξέπληξε όλους ο Νίνοόταν με επιτακτικό και συνάμα χλευαστικό ύφος δείχνονταςπως ήξερε με ποιον είχε να κάνει τον αποκάλεσε με τον τίτ-λο του καθηγητή ndashκύριε καθηγητά πού πάτε μη φεύγετεndashκι αμέσως χάρη στα ευκίνητα μακριά του πόδια τού έκοψετον δρόμο ήρθαν πρόσωπο με πρόσωπο του είπε κάτι φρά-σεις σrsquo εκείνη την καινούρια γλώσσα του την οποία εκείόπου βρισκόμουν ούτε άκουγα ούτε πολυκαταλάβαινα φρά-σεις που έμοιαζαν σαν ατσάλινα καλώδια κάτω από τονκαυτό ήλιο Ο άντρας τον άκουγε ακίνητος δίχως ίχνος βια-σύνης κι έπειτα έκανε μια κίνηση με το χέρι σαν να του έλε-γε κάνε στην άκρη και προχώρησε προς την έξοδο
3
Σηκώθηκα από το τραπέζι σαστισμένη προσπαθούσα να συ-νειδητοποιήσω ότι ο Νίνο ήταν στrsquo αλήθεια εκεί στο Μιλάνοσrsquo εκείνη την αίθουσα Και να τος τώρα που περπατούσε
bull 29 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 29
προς το μέρος μου χαμογελώντας με βήμα ατάραχο δίχωςνα βιάζεται Σφίξαμε τα χέρια το δικό του ήταν ζεστό το δι-κό μου παγωμένο και είπαμε πόσο χαιρόμασταν που ξανα-βλεπόμασταν ύστερα από τόσο καιρό Το γεγονός ότι επιτέ-λους ήξερα πως τα χειρότερα εκείνης της βραδιάς είχαν πε-ράσει και τώρα ο Νίνο ήταν μπροστά μου αληθινός μετρία-σε την κακή μου διάθεση όχι όμως και την ταραχή μου Τονσύστησα στον κριτικό που τόσο γενναιόδωρα είχε εγκωμιά-σει το βιβλίο μου του είπα ότι ήταν ένας φίλος από τη Νά-πολη ότι ήμασταν μαζί στο λύκειο Ο καθηγητής παρότι κιαυτός με τη σειρά του είχε δεχτεί μερικά από τα βέλη του Νί-νο ήταν ευγενής τον επιδοκίμασε για το πώς χειρίστηκε τονάντρα με τα χοντρά γυαλιά αναφέρθηκε με συμπάθεια στηΝάπολη και του απευθύνθηκε σαν να μιλούσε σε κάποιο λα-μπρό φοιτητή που χρειαζόταν ενθάρρυνση Ο Νίνο τού εξή-γησε ότι ζούσε χρόνια στο Μιλάνο ασχολιόταν με την οικο-νομική γεωγραφία και ότι ανήκε ndashκαι χαμογέλασεndash στην πιοάθλια κατηγορία της ακαδημαϊκής πυραμίδας δηλαδή στουςλέκτορες Μίλησε με γοητευτικό τρόπο χωρίς το κάπως μου-τρωμένο ύφος που είχε ως παιδί και μου φάνηκε ότι φορού-σε πιο ελαφριά πανοπλία από εκείνη που με είχε γοητεύσειστο λύκειο θαρρείς και είχε ξεφορτωθεί από πάνω του τα πε-ριττά βάρη για να μπορεί να κονταροχτυπιέται πιο γρήγορακαι με χάρη Πρόσεξα ανακουφισμένη πως δε φορούσε βέρα
Στο μεταξύ μερικές φίλες της Αντέλε με είχαν πλησιάσειγια να τους υπογράψω το βιβλίο πράγμα που με συγκίνη-σε ήταν η πρώτη φορά που μου συνέβαινε Δίστασα δενήθελα να χάσω από τα μάτια μου τον Νίνο ούτε στιγμή ήθε-λα όμως και να μετριάσω την εικόνα της αδέξιας κοπέλαςπου μάλλον τους είχα δώσει Τον άφησα λοιπόν με τον ηλι-
bull 30 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 30
κιωμένο καθηγητή ndashΤαρρατάνο τον έλεγανndash και υποδέχτη-κα ευγενικά τις αναγνώστριές μου Ήθελα να ξεμπερδέψωγρήγορα όμως τα αντίτυπα ήταν καινούρια μύριζαν τυπο-γραφείο απείχαν πολύ από τα χιλιοφθαρμένα δύσοσμα βι-βλία που εγώ και η Λίλα δανειζόμασταν από τη βιβλιοθήκητης γειτονιάς μας και δε μου πήγαινε να τα καταστρέψω τό-σο γρήγορα με το στιλό Επιστράτευσα την καλύτερη καλ-λιγραφία μου από την εποχή της δασκάλας Ολιβιέρο δού-λεψα πολύ τις αφιερώσεις που τους έγραψα με αποτέλεσμαοι κυρίες να περιμένουν ανυπόμονες στην ουρά Το έκαναμε την καρδιά μου να χτυπά δυνατά ρίχνοντας κλεφτές μα-τιές στον Νίνο Έτρεμα στην ιδέα ότι μπορεί να έφευγε
Δεν έφυγε Η Αντέλε είχε πλησιάσει εκείνον και τον Ταρ-ρατάνο κι ο Νίνο τής μιλούσε με σεβασμό και άνεση μαζίΘυμάμαι τότε που μιλούσε στους διαδρόμους του λυκείουμε την καθηγήτρια Γκαλιάνι και μου πήρε λίγη ώρα να πα-ντρέψω στο μυαλό μου τον αλλοτινό άριστο μαθητή με τονσημερινό νεαρό άντρα Απέρριψα όμως μεμιάς σαν μια πε-ριττή παρέκκλιση που μας έκανε όλους να υποφέρουμε τονφοιτητή της Ίσκια τον εραστή της παντρεμένης φίλης μουτο εξαφανισμένο αγόρι που κρυβόταν στο αποχωρητήριο τουκαταστήματος της πλατείας ντέι Μάρτιρι και πατέρα τουΤζεννάρο ένα παιδί που δεν είχε δει ποτέ του Το δίχως άλ-λο η επιδρομή της Λίλας στη ζωή του τον είχε αποπροσανα-τολίσει αλλά ndashτότε το θεώρησα προφανέςndash ήταν απλώς μιαπαρένθεση Όσο σφοδρή κι αν ήταν εκείνη η εμπειρία όσαβαθιά τραύματα κι αν του είχε αφήσει τώρα πια είχε τε-λειώσει Ο Νίνο είχε ξαναβρεί τον εαυτό του και χαιρόμουνγιrsquo αυτό Σκέφτηκα Πρέπει να πω στη Λίλα ότι τον είδα ότιείναι καλά Ύστερα άλλαξα γνώμη Όχι δε θα της το πω
bull 31 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 31
Η οικογένεια Σκάννο (η οικογένεια του μανάβη)Νικόλα Σκάννο μανάβης πέθανε από πνευμονίαΑσσούντα Σκάννο σύζυγος του Νικόλα πέθανε από καρκίνοΈντσο Σκάννο γιος του Νικόλα και της Ασσούντα μανάβης κι αυ-
τός Η Λίλα τον συμπαθεί από τότε που ήταν παιδιά Ο Έντσοήταν για χρόνια αρραβωνιασμένος με την Κάρμεν Πελούζο τηνοποία όμως εγκαταλείπει εντελώς ανεξήγητα όταν τελειώνειτη στρατιωτική του θητεία Φαντάρος ακόμα αφοσιώνεται στημελέτη και παίρνει δίπλωμα μηχανικού Όταν η Λίλα αποφα-σίζει να εγκαταλείψει οριστικά τον Στέφανο αναλαμβάνει εκεί-νη και τον γιο της Τζεννάρο και πηγαίνουν να ζήσουν όλοι μα-ζί στο Σαν Τζοβάννι α Τεντούτσο
Άλλα παιδιά
Η οικογένεια Σολάρα (η οικογένεια του ιδιοκτήτη του ομώνυ-μου καφέndashζαχαροπλαστείου)
Σίλβιο Σολάρα ιδιοκτήτης του καφέ-ζαχαροπλαστείου βασιλο-φασίστας μέλος της Καμόρρα έχει αναλάβει τις παράνομεςδοσοληψίες στη γειτονιά Έφερε αντιρρήσεις για την ίδρυση τουυποδηματοποιείου Τσερούλλο
Μανουέλα Σολάρα σύζυγος του Σίλβιο τοκογλύφος Το κόκκινοτεφτέρι της είναι ο φόβος και ο τρόμος της γειτονιάς
Μαρτσέλλο και Μικέλε Σολάρα γιοι του Σίλβιο και της Μανουέ-λας Νταήδες δεσποτικοί αλλά παρrsquo όλα αυτά τους αγαπάνετα κορίτσια της γειτονιάς εκτός φυσικά από τη Λίλα Ο Μαρ-τσέλλο ερωτεύεται τη Λίλα αλλά εκείνη τον απορρίπτει Ο Μι-κέλε κατά τι μικρότερος από τον Μαρτσέλλο είναι πιο ψυχρόςπιο έξυπνος πιο βίαιος Είναι αρραβωνιασμένος με την Τζι-λιόλα την κόρη του ζαχαροπλάστη αλλά με τον καιρό αποκτάμια νοσηρή εμμονή με τη Λίλα
bull 12 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 001-014_Educazione 001- 32417 155 PM Page 12
Η οικογένεια Σπανιουόλο (η οικογένεια του ζαχαροπλάστη)Ο κύριος Σπανιουόλο ζαχαροπλάστης στο καφέ-ζαχαροπλαστείο
ΣολάραΡόζα Σπανιουόλο σύζυγος του ζαχαροπλάστηΤζιλιόλα Σπανιουόλο κόρη του ζαχαροπλάστη αρραβωνιαστικιά
του Μικέλε ΣολάραΆλλα παιδιά
Η οικογένεια ΑϊρόταΓκουίντο Αϊρότα καθηγητής ελληνικής λογοτεχνίαςΑντέλε η σύζυγός του Συνεργάζεται με τον εκδοτικό οίκο του Μι-
λάνου που θα εκδώσει το μυθιστόρημα της ΈλεναςΜαριαρόζα Αϊρότα πρωτότοκη κόρη καθηγήτρια Ιστορίας της
Τέχνης στο ΜιλάνοΠιέτρο Αϊρότα συμφοιτητής της Έλενας και αρραβωνιαστικός της
προορίζεται για μια λαμπρή πανεπιστημιακή καριέρα
Οι εκπαιδευτικοίΦερράρο δάσκαλος και βιβλιοθηκάριος Όταν η Λίλα και η Έλε-
να ήταν μικρές βράβευσε και τις δύο καθότι συστηματικές ανα-γνώστριες
Ολιβιέρο δασκάλα Η πρώτη που αντιλήφθηκε τις ικανότητες τηςΛίλας και της Έλενας Στα δέκα της η Λίλα έγραψε ένα σύ-ντομο διήγημα με τίτλο Η γαλάζια νεράιδα που άρεσε πολύστην Έλενα κι εκείνη με τη σειρά της το έδωσε στην Ολιβιέρονα το διαβάσει Η δασκάλα όμως θυμωμένη που οι γονείς τηςΛίλας αποφάσισαν να μη στείλουν την κόρη τους στο γυμνά-σιο δεν εξέφερε ποτέ άποψη για το διήγημα αυτό Σταμάτησεμάλιστα να ασχολείται με τη Λίλα και επικεντρώθηκε μόνοστην Έλενα και στην πορεία της Πεθαίνει ύστερα από μακρό-χρονη ασθένεια λίγες μέρες μετά την αποφοίτηση της Έλενας
Τζεράτσε καθηγητής λυκείου
bull 13 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 001-014_Educazione 001- 32417 155 PM Page 13
Γκαλιάνι καθηγήτρια λυκείου Καλλιεργημένη εκπαιδευτικός κομ-μουνίστρια Μαγεύεται μεμιάς από την ευφυΐα της Έλενας Τηςδανείζει βιβλία την προστατεύει στη διαμάχη της με τον θεο-λόγο και την καλεί στο σπίτι της σε μια γιορτή των παιδιών τηςΟι σχέσεις τους ψυχραίνονται όταν ο Νίνο εγκαταλείπει τη Νά-ντια παρασυρμένος από το πάθος του για τη Λίλα
Άλλα πρόσωπαΤζίνο ο γιος του φαρμακοποιού Το πρώτο αγόρι της ΈλεναςΝέλλα Ινκάρντο ξαδέρφη της δασκάλας Ολιβιέρο Μένει στο
Μπαράνο στη νήσο Ίσκια και τα καλοκαίρια νοικιάζει μερικάδωμάτια του σπιτιού της στην οικογένεια Σαρρατόρε Μια χρο-νιά φιλοξένησε την Έλενα που παραθέριζε εκεί
Αρμάντο φοιτητής ιατρικής γιος της καθηγήτριας ΓκαλιάνιΝάντια μαθήτρια κόρη της καθηγήτριας Γκαλιάνι και το κορίτσι
του Νίνο ο οποίος την εγκαταλείπει με ένα γράμμα που τηςστέλνει από την Ίσκια όταν ερωτεύεται τη Λίλα
Μπρούνο Σοκκάβο φίλος του Νίνο Σαρρατόρε και γιος ενός πλού-σιου βιομήχανου από το Σαν Τζοβάννι α Τεντούτσο της Νάπο-λης Προσφέρει δουλειά στη Λίλα στην αλλαντοποιία της οικο-γένειάς του
Φράνκο Μάρι φοιτητής Το αγόρι της Έλενας τα πρώτα χρόνιατου πανεπιστημίου
bull 14 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 001-014_Educazione 001- 32417 155 PM Page 14
Ενδιάμεσα χρόνια
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 15
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 16
1
ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΦΟΡΑ που είδα τη Λίλα ήταν πριν από πέντε χρό-νια τον χειμώνα του 2005 Περπατούσαμε νωρίς το πρωίστον κεντρικό δρόμο και όπως συνέβαινε πλέον από χρόνιααισθανόμασταν άβολα Θυμάμαι ότι μιλούσα μόνο εγώ εκεί-νη σιγοτραγουδούσε χαιρετούσε κόσμο που ούτε καν τηςαπαντούσε και τις σπάνιες φορές που με διέκοπτε άρθρω-νε μόνο κάτι επιφωνήματα χωρίς καμία προφανή σύνδεσημε όσα έλεγα Με το πέρασμα του χρόνου είχαν συμβεί διά-φορα δυσάρεστα γεγονότα ορισμένα μάλιστα φρικτά καιγια να ξαναβρούμε τον δρόμο της αλλοτινής μας εμπιστο-σύνης θα έπρεπε να εξομολογηθούμε η μία στην άλλη κρυ-φές μας σκέψεις μόνο που εγώ δεν είχα τη δύναμη να βρωτα κατάλληλα λόγια κι εκείνη που μάλλον είχε τη δύναμηδεν είχε τη διάθεση δεν έβλεπε τον λόγο
Την αγαπούσα όμως πολύ κι όποτε ερχόμουν στη Νά-πολη προσπαθούσα πάντοτε να τη βλέπω παρότι οφείλωνα ομολογήσω τη φοβόμουν κάπως Είχε αλλάξει πολύ Τώ-ρα πια τα σημάδια των γηρατειών ήταν εμφανή πάνω μαςμα ενώ εγώ πάλευα με την τάση μου να παίρνω βάρος εκεί-νη ήταν διαρκώς πετσί και κόκαλο Είχε κοντά μαλλιά που
bull 17 bull
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 17
τα έκοβε μόνη της κατάλευκα όχι από επιλογή αλλά απόαμέλεια Το βαθιά ρυτιδιασμένο της πρόσωπο θύμιζε όλοκαι περισσότερο εκείνο του πατέρα της Την έπιανε νευρι-κό γέλιο σχεδόν σαν στρίγκλισμα και μιλούσε φωναχτάΧειρονομούσε διαρκώς δίνοντας στις κινήσεις της μια τόσοάγρια αποφασιστικότητα που έμοιαζε λες και ήθελε να κό-ψει στα δύο τα κτίρια τον δρόμο τους περαστικούς εμένα
Βρισκόμασταν στο ύψος του δημοτικού σχολείου ότανένας άγνωστός μου νεαρός μάς προσπέρασε αλαφιασμένοςκαι της φώναξε ότι σε μια πρασιά δίπλα στην εκκλησία εί-χε βρεθεί το πτώμα μιας γυναίκας Σπεύσαμε αμέσως στοπάρκο και η Λίλα με παρέσυρε στο πηγαδάκι των περίερ-γων ανοίγοντας δρόμο φουριόζα Η γυναίκα ήταν πεσμένηστο πλάι εξαιρετικά χοντρή και φορούσε ένα σκούρο πρά-σινο παλαιικό αδιάβροχο Η Λίλα την αναγνώρισε αμέσωςεγώ όχι ήταν η παιδική μας φίλη η Τζιλιόλα Σπανιουόλο ηπρώην σύζυγος του Μικέλε Σολάρα
Είχα δεκαετίες να τη δω Το όμορφο πρόσωπό της είχεαλλοιωθεί οι αστράγαλοί της είχαν γίνει τεράστιοι Τα μαλ-λιά της κάποτε καστανά τώρα είχαν το κόκκινο της φωτιάςμακριά όπως τα είχε από μικρή αλλά αραιά λυμένα πάνωστο ανασκαλεμένο χώμα Μονάχα στο ένα πόδι φορούσε έναπαπούτσι με χαμηλό τακούνι χιλιοφθαρμένοmiddot το άλλο ήτανμέσα σε μια γκρίζα μάλλινη κάλτσα τρυπημένη στο μεγάλοδάχτυλο το άλλο παπούτσι ήταν πεταμένο κάνα μέτρο πιοκει λες και το είχε βγάλει κλοτσώντας από πόνο ή φόβο Ξέ-σπασα σε κλάματα Η Λίλα με κοίταξε ενοχλημένη
Καθισμένες σrsquo ένα παγκάκι λίγο πιο κει περιμέναμε σιω-πηλές να πάρουν την Τζιλιόλα Για την ώρα κανείς δεν ήξε-ρε τι της είχε συμβεί πώς είχε πεθάνει Πήγαμε στο σπίτι
bull 18 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 18
της Λίλας το παλιό μικρό πατρικό της διαμέρισμα όπου ζού-σε τώρα με τον γιο της τον Ρίνο Μιλήσαμε για τη φίλη μαςμου είπε άσχημα πράγματα για τη ζωή που έκανε τις απαι-τήσεις της τη δολιότητά της Τώρα όμως εγώ ήμουν εκείνηπου δεν μπορούσε να ακούσειmiddot σκεφτόμουν εκείνο το πρό-σωπο πλαγιασμένο στο χώμα τα αραιά μακριά της μαλλιάτις ασπριδερές κηλίδες στο κρανίο της Πόσες γυναίκες μετις οποίες είχαμε μεγαλώσει μαζί είχαν φύγει από τη ζωήείχαν εξαφανιστεί από προσώπου γης επειδή αρρώστησανεπειδή το νευρικό τους σύστημα δεν άντεξε το σμυριδόπα-νο των μαρτυρίων επειδή είχε χυθεί το ίδιο τους το αίμαΜείναμε για λίγο στην κουζίνα απαθείς καμία από τις δύοδεν έλεγε να μαζέψει το τραπέζι κι ύστερα ξαναβγήκαμε
Ο ήλιος της όμορφης χειμωνιάτικης μέρας χάριζε μια γα-λήνια μορφή στα πράγματα Η παλιά γειτονιά σε αντίθεσημrsquo εμάς είχε μείνει ίδια κι απαράλλαχτη Αντιστέκονταν ακό-μα τα γκρίζα χαμηλά σπίτια η αυλή των παιχνιδιών μας οκεντρικός δρόμος τα μαύρα στόματα του τούνελ και η βίαΤο γύρω τοπίο όμως είχε αλλάξει Η πρασινωπή έκτασηστους βάλτους δεν υπήρχε πια η παλιά κονσερβοποιία είχεεξαφανιστεί Στη θέση τους υπήρχαν οι λάμψεις των γυάλι-νων ουρανοξυστών αλλοτινά σημάδια ενός λαμπρού μέλλο-ντος στο οποίο κανείς δεν πίστεψε ποτέ Με το πέρασμα τουχρόνου είχα καταγράψει όλες τις αλλαγές κάποιες φορές μεπεριέργεια αν και πιο συχνά αφηρημένα Όταν ήμουν μικρήφανταζόμουν πως μακριά από τη γειτονιά μας η Νάποληέκρυβε θαυμαστά πράγματα Για παράδειγμα πριν από δε-καετίες είχα εντυπωσιαστεί από τον ουρανοξύστη του κε-ντρικού σταθμού από το πώς έχτιζαν όροφο τον όροφο εκεί-νο τον σκελετό μιας οικοδομής που τότε μας φαινόταν πα-
bull 19 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 19
νύψηλη πλάι στον μεγαλειώδη σιδηροδρομικό σταθμό Πό-σο σάστιζα όταν περνούσα από την πλατεία Γκαριμπάλντικοίτα πόσο ψηλός είναι έλεγα στη Λίλα στην Κάρμεν στονΠασκουάλε στην Άντα στον Αντόνιο σε όλους τους φίλουςεκείνης της εποχής με τους οποίους πήγαινα στη θάλασσακοντά στις πλούσιες γειτονιές Εκεί πάνω σκεφτόμουν κα-τοικούν οι άγγελοι και ατενίζουν όλη την πόλη Πόσο θα μουάρεσε να σκαρφαλώσω να φτάσω ως την κορυφή Ήταν ο δι-κός μας ουρανοξύστης παρότι βρισκόταν μακριά από τη γει-τονιά μας και τον βλέπαμε να μεγαλώνει μέρα με τη μέραΟι εργασίες όμως σταμάτησαν Όταν επέστρεφα στο σπίτιμου από την Πίζα ο ουρανοξύστης του σταθμού για μένα δενήταν πια σύμβολο μιας κοινωνίας που ανανεωνόταν μα έναακόμα μνημείο αναποτελεσματικότητας
Εκείνη την περίοδο είχα πειστεί πως δεν υπήρχε μεγάληδιαφορά μεταξύ της γειτονιάς μου και της Νάποληςmiddot οι κα-κουχίες γλιστρούσαν από τη μία στην άλλη αδιάκοπα Κά-θε φορά που επέστρεφα έβρισκα μια άνευρη πόλη που δενάντεχε τις εναλλαγές των εποχών τη ζέστη το κρύο κυρίωςτις καταιγίδες Μια φορά πλημμύρισε ο σταθμός της πλα-τείας Γκαριμπάλντι την άλλη γκρεμίστηκε η στοά μπροστάαπό το μουσείο και μία άλλη φορά έγιναν κατολισθήσεις κό-πηκε το ρεύμα και δεν έλεγαν να το ξανασυνδέσουν Στομυαλό μου έβλεπα σκοτεινούς δρόμους όπου ελλόχευαν κίν-δυνοι αυτοκίνητα να κυκλοφορούν όλο και πιο άναρχα ξε-χαρβαλωμένα λιθόστρωτα μεγάλες λακκούβες Οι βουλω-μένοι βόθροι ανάβλυζαν πλημμύριζαν Υδάτινες λάβες μεβοθρολύματα σκουπίδια και μικρόβια χύνονταν στη θάλασ-σα από τους λόφους κατακλυσμένους από καινούριες σα-θρές οικοδομές ή διάβρωναν τον από κάτω κόσμο Οι άν-
bull 20 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 20
θρωποι πέθαιναν από αμέλεια από διαφθορά από κατα-πίεση και όμως σε κάθε εκλογική αναμέτρηση έδιναν την εν-θουσιώδη τους συναίνεση στους πολιτικούς που τους έκα-ναν τον βίο αβίωτο Μόλις κατέβαινα από το τρένο κυκλο-φορούσα επιφυλακτική στα μέρη όπου είχα γεννηθεί φρο-ντίζοντας να μιλάω πάντα στα ναπολιτάνικα σαν να διαλα-λούσα είμαι δική σας μη μου κάνετε κακό
Αφότου αποφοίτησα αφότου έγραψα πυρετωδώς έναδιήγημα το οποίο εντελώς απρόσμενα μέσα σε λίγους μή-νες έγινε βιβλίο ο κόσμος από τον οποίο προερχόμουν φά-νταζε ακόμη χειρότερος στα μάτια μου Ενώ στην Πίζα καιστο Μιλάνο ένιωθα όμορφα μερικές φορές μάλιστα ίσως κιευτυχισμένη όποτε επέστρεφα στην πόλη μου φοβόμουνπως κάποιο απρόοπτο θα με εμπόδιζε να της ξεφύγω πωςθα αναγκαζόμουν να στερηθώ ότι είχα κατακτήσει Δε θαμπορούσα να ξαναδώ τον Πιέτρο τον οποίο πολύ σύντομαθα παντρευόμουνmiddot θα έκλειναν για μένα οι πόρτες των πε-ριποιημένων γραφείων του εκδοτικού οίκουmiddot θα ήταν αδύ-νατον πλέον να χαρώ την αβρότητα της Αντέλε της μέλλου-σας πεθεράς μου μιας μητέρας που ποτέ δε γνώρισα στοπρόσωπο της δικής μου Από παλιά κιόλας η πόλη μου μουφαινόταν ασφυκτικά γεμάτη ένας όχλος που απλωνόταναπό την πλατεία Γκαριμπάλντι ως τη Φορτσέλλα την Ντου-κέσκα τη Λαβινάιο τη Ρεττιφίλο Στα τέλη του Εξήντα εί-χα την αίσθηση ότι το πλήθος είχε αυξηθεί και ότι η έλλειψηανεκτικότητας η επιθετικότητα άπλωναν ανεξέλεγκτα ταπλοκάμια της Ένα πρωί έφτασα στην οδό Μετζοκαννόνεεκεί όπου πριν από μερικά χρόνια δούλευα πωλήτρια σrsquo έναβιβλιοπωλείο Πήγα από περιέργεια να ξαναδώ το μέροςόπου κάποτε έβγαζα το ψωμί μου κυρίως όμως για να ρίξω
bull 21 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 21
μια ματιά στο πανεπιστήμιο που δεν είχα δει ποτέ από κο-ντά Ήθελα να το συγκρίνω μrsquo εκείνο της Πίζας τη Σκουό-λα Νορμάλε ευχόμουν μάλιστα να συναντήσω τα παιδιά τηςκαθηγήτριας Γκαλιάνι ndashτον Αρμάντο και τη Νάντιαndash και νακαμαρώσω για όσα είχα καταφέρει Όμως ο δρόμος οι πα-νεπιστημιακοί χώροι μού προκαλούσαν εκνευρισμόmiddot ήτανκατάμεστοι από φοιτητές της Νάπολης της επαρχίας καιόλου του Νότου νέους καλοντυμένους φασαριόζους γεμά-τους αυτοπεποίθηση και παιδιά με άξεστους τρόπους καισυνάμα δουλική συμπεριφορά Στριμώχνονταν στις εισό-δους μέσα στις αίθουσες μπροστά από τις κοσμοπλημμυ-ρισμένες γραμματείες καβγαδίζοντας συχνά πυκνά Εντε-λώς ξαφνικά τρεις τέσσερις πιάστηκαν στα χέρια λίγα μέ-τρα μακριά μου λες και αρκούσε να αντικρίσει ο ένας τονάλλο για να ξεσπάσουν σε βρισιές και γρονθοκοπήματα ένααντρικό μένος που ούρλιαζε τη λύσσα του για αίμα σε μιαδιάλεκτο που ακόμη κι εγώ η ίδια μετά βίας καταλάβαιναΈφυγα κακήν κακώς λες και κάτι απειλητικό με είχε αγγί-ξει σrsquo ένα μέρος που το θεωρούσα ασφαλές κατοικημένο μο-νάχα από καλοπροαίρετες προθέσεις
Με λίγα λόγια είχα την αίσθηση πως τα πράγματα χει-ροτέρευαν χρόνο με τον χρόνο Εκείνη τη βροχερή εποχή ηπόλη για μία ακόμη φορά ράγισε ένα ολόκληρο κτίριο έγει-ρε στο πλάι σαν άνθρωπος που ακουμπά στο σαρακοφα-γωμένο μπράτσο μια παλιάς πολυθρόνας και το μπράτσουποχωρεί Νεκροί τραυματίες Και φωνές ξύλο καπνογό-να Ήταν λες και μες στα σπλάχνα της η πόλη επώαζε έναμένος που δεν μπορούσε να αναδυθεί κι έτσι την κατέτρω-γε ή έσκαγε σε επιφανειακές φλύκταινες γεμάτες δηλητή-ριο εναντίον όλων παιδιών ενηλίκων ηλικιωμένων ανθρώ-
bull 22 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 22
πων από άλλες πόλεις Αμερικάνων του ΝΑΤΟ τουριστών κά-θε εθνικότητας των ίδιων των Ναπολιτάνων Πώς να αντέ-ξεις σε αυτό τον τόπο της ασυδοσίας και του κινδύνου στηνπεριφέρεια στο κέντρο στους λόφους κάτω από τον Βε-ζούβιο Πόσο άσχημη εντύπωση μου έκανε το Σαν Τζοβάννια Τεντούτσο το ταξίδι μου μέχρι να φτάσω σrsquo αυτή τη συ-νοικία Πόσο άσχημη εντύπωση μου έκανε το εργοστάσιοόπου δούλευε η Λίλα αλλά και η ίδια η Λίλα με τον μικρότης γιο η Λίλα η οποία ζούσε σrsquo ένα άθλιο κτίριο μαζί με τονΈντσο αν και δεν κοιμούνταν μαζί Μου είπε ότι εκείνοςήθελε να σπουδάσει ηλεκτρονικούς υπολογιστές κι ότι εκεί-νη προσπαθούσε να τον βοηθήσει Μου είχε εντυπωθεί η φω-νή της που προσπαθούσε να διαγράψει το Σαν Τζοβάννι τασαλάμια τη δυσωδία του εργοστασίου την κατάστασή τηςπροφέροντας με προσποιητή αυθεντία ονόματα όπως Κέ-ντρο Κυβερνητικής του Πανεπιστημίου του Μιλάνου Σοβιε-τικό Κέντρο για την εφαρμογή των υπολογιστών στις κοι-νωνικές επιστήμες Ήθελε να με κάνει να πιστέψω ότι σύ-ντομα ένα παρόμοιο κέντρο θα γεννιόταν και στη ΝάποληΣκέφτηκα Πιθανότατα στο Μιλάνο σίγουρα στη ΣοβιετικήΈνωση όχι όμως εδώ εδώ δεν είναι παρά μια τρέλα του ανε-ξέλεγκτου μυαλού σου στην οποία παρασύρεις και τονάμοιρο τον αφοσιωμένο Έντσο Καλύτερα να φεύγαμε Νατο βάζαμε στα πόδια μια για πάντα μακριά από τη ζωή πουζούσαμε αφότου ήρθαμε στον κόσμο Να μείνουμε σε σω-στά οργανωμένες πόλεις όπου πράγματι όλα ήταν πιθανάΕγώ όντως είχα δραπετεύσει Μόνο και μόνο για να ανακα-λύψω όμως τις δεκαετίες που θα ακολουθούσαν ότι είχακάνει λάθος ότι ήταν μια αλυσίδα με ολοένα και πιο μεγά-λους κρίκους η γειτονιά παρέπεμπε στην πόλη η πόλη στην
bull 23 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 23
Ιταλία η Ιταλία στην Ευρώπη η Ευρώπη σε ολόκληρο τονπλανήτη Ακόμη και σήμερα έχω την ίδια άποψη δεν είναιάρρωστη η γειτονιά μας ούτε και η Νάπολη άρρωστη είναιη υδρόγειος σφαίρα άρρωστο είναι το σύμπαν ή τα σύμπα-ντα Και το πόσο επιδέξιοι είμαστε εξαρτάται απrsquo το ανκρύβουμε από τους άλλους μα και απrsquo τον ίδιο μας τον εαυ-τό την αληθινή κατάσταση των πραγμάτων
Μίλησα γιrsquo αυτό στη Λίλα εκείνο το μεσημέρι τον χει-μώνα του 2005 με έμφαση σαν να ήθελα να επανορθώσωΉθελα να της αναγνωρίσω ότι είχε καταλάβει τα πάντα απόπαιδί χωρίς ποτέ να μετακινηθεί από τη Νάπολη Μα ντρά-πηκα σχεδόν αμέσως ένιωσα στα λόγια μου την οργισμένηαπαισιοδοξία κάποιου που γερνά το ύφος που ndashτο ήξεραndashεκείνη απεχθανόταν Και πράγματι αποκάλυψε τα γερα-σμένα της δόντια με ένα χαμόγελο σαν νευρική γκριμάτσακαι μου είπε
laquoΠαριστάνεις την έξυπνη με βομβαρδίζεις με αποφθέγ-ματα Τι θες να κάνεις Θες να γράψεις για μας Θες να γρά-ψεις για μέναraquo
laquoΌχιraquolaquoΠες την αλήθειαraquolaquoΘα ήταν πολύ περίπλοκοraquolaquoΤο σκέφτηκες όμως το σκέφτεσαι ακόμαraquolaquoΛίγο ναιraquolaquoΠρέπει να μrsquo αφήσεις στην ησυχία μου Λενού Όλους
μας πρέπει να μας αφήσεις στην ησυχία μας Εμείς πρέπεινα εξαφανιστούμε δεν αξίζουμε τίποτα ούτε η Τζιλιόλα ού-τε εγώ κανείςraquo
laquoΔεν είναι αλήθειαraquoΈκανε μια γκριμάτσα δυσαρέσκειας και με περιεργά-
bull 24 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 24
στηκε με τις κόρες των ματιών της που ίσα ίσα φαίνοντανμε χείλη μισόκλειστα
laquoΕντάξειraquo είπε laquoγράψε αν το θες στrsquo αλήθεια γράψε γιατην Τζιλιόλα για όποιον σου κατέβει Όχι όμως για μέναμην τολμήσεις θέλω να μου το υποσχεθείςraquo
laquoΔε θα γράψω για κανέναν ούτε για σέναraquolaquoΠρόσεχε γιατί θα σε παρακολουθώraquolaquoΑ ναιraquolaquoΘα rsquoρθω να ψάξω στον υπολογιστή σου θα διαβάσω τα
αρχεία και θα τα σβήσωraquolaquoΝαι καλάraquolaquoΓιατί νομίζεις ότι δεν είμαι ικανήraquolaquoΞέρω πολύ καλά ότι είσαι Γνωρίζω όμως να φυλάγο-
μαιraquoΓέλασε με τον παλιό της γνωστό τρόποlaquoΑπό μένα όχιraquo
2
Δεν ξέχασα ποτέ αυτές τις τρεις λέξεις ήταν το τελευταίοπράγμα που μου είπε από μένα όχι Εδώ κι εβδομάδεςπλέον γράφω πυρετωδώς δίχως να χάνω χρόνο ξανακοι-τάζοντας το κείμενό μου Εάν η Λίλα είναι ακόμη ζωντανήndashφαντάζομαι καθώς πίνω τον καφέ μου και κοιτάζω τον Πά-δο που παφλάζει πάνω στους πυλώνες της γέφυρας Πριγκί-πισσα Ισαβέλλαndash δε θα αντέξει θα έρθει να ψάξει τον υπο-λογιστή μου θα διαβάσει κι έτσι στρυφνή γριά που είναιθα εκνευριστεί που αθέτησα την υπόσχεσή μου θα θέλει ναχώσει τη μύτη της θα διορθώσει θα προσθέσει θα ξεχάσει
bull 25 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 25
τη μανία της να εξαϋλωθεί Ύστερα ξεπλένω το φλιτζάνιμου πλησιάζω στο γραφείο ξαναρχίζω να γράφω ξεκινώ-ντας από κείνη την παγωμένη άνοιξη στο Μιλάνο ένα βρά-δυ πριν από σαράντα χρόνια και βάλε σrsquo εκείνο το βιβλιο-πωλείο τότε που ο άντρας με τα χοντρά γυαλιά μίλησε μεσαρκασμό για μένα και για το βιβλίο μου μπροστά σε όλουςκι εγώ του απάντησα κάπως συγκεχυμένα τρέμοντας Ώσπουξαφνικά σηκώθηκε ο Νίνο Σαρρατόρε αγνώριστος σχεδόνμε το ατημέλητο κατάμαυρο μούσι του και επιτέθηκε μεσφοδρότητα στον άνθρωπο που τα είχε βάλει μαζί μου Απόκείνη τη στιγμή ολάκερος ο εαυτός μου βάλθηκε να φωνά-ζει σιωπηρά το όνομά του ndashπόσος καιρός ήταν που είχα νατον δω τέσσερα ή πέντε χρόνιαndash και παρότι είχα παγώσειαπό την ένταση ένιωσα να φουντώνω
Μόλις ο Νίνο ολοκλήρωσε την παρέμβασή του ο άντρας μεμια ευγενική κίνηση ζήτησε την άδεια να απαντήσει Προφα-νώς ένιωθε πως είχε προσβληθεί όμως ήμουν τόσο ταραγμέ-νη από τα έντονα συναισθήματά μου ώστε δεν κατάλαβα αμέ-σως το γιατί Είχα ασφαλώς αντιληφθεί ότι ο Νίνο με την πα-ρέμβασή του είχε μεταφέρει την περί λογοτεχνίας συζήτησηστην πολιτική και μάλιστα με επιθετικό τρόπο σχεδόν αναι-δή Παρrsquo όλα αυτά εκείνη τη στιγμή δεν πολυέδωσα σημασίααδυνατούσα να συγχωρέσω τον εαυτό μου που δεν όρθωσατο ανάστημά μου που στάθηκα ανεπαρκής μπροστά σrsquo εκεί-νο το καλλιεργημένο κοινό Κι όμως ήμουν πολύ καλή Στο λύ-κειο αντιστάθμιζα τη μειονεκτική μου θέση προσπαθώντας ναγίνω όπως η καθηγήτρια Γκαλιάνι και μάλιστα είχα οικειο-ποιηθεί το ύφος της τη γλώσσα της Στην Πίζα αυτό το γυ-ναικείο πρότυπο δεν ήταν αρκετόmiddot εκεί είχα να κάνω με πολύπιο εκπαιδευμένους ανθρώπους Ο Φράνκο ο Πιέτρο όλοι οι
bull 26 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 26
φοιτητές που διέπρεπαν και φυσικά οι διακεκριμένοι καθη-γητές του Πανεπιστημίου Νορμάλε εκφράζονταν περίπλοκαέγραφαν με επιτηδευμένα τεχνάσματα είχαν μια ικανότητακατηγοριοποίησης μια λογική διαύγεια που δε διέθετε η Γκα-λιάνι Εγώ όμως εκπαιδεύτηκα πώς να γίνω σαν εκείνους Καισυχνά τα κατάφερνα είχα την αίσθηση ότι δάμαζα σε τέτοιοβαθμό τις λέξεις που σάρωνα διά παντός την αντίφαση τηςύπαρξής μου σε αυτό τον κόσμο την έκρηξη των συναισθη-μάτων τις ασθματικές συζητήσεις Με λίγα λόγια μπορούσαπλέον να ανατρέχω σε έναν τρόπο ομιλίας και γραφής ndashμέσωμιας εκλεπτυσμένης γλώσσας μιας διεξοδικής και περισπού-δαστης ανάλυσης με την παράθεση αλλεπάλληλων επιχειρη-μάτων και πάντα με επίσημα εύσχημο ύφοςndash ο οποίος απέ-βλεπε στη συντριβή του συνομιλητή μου στερώντας του κάθεδιάθεση για οποιαδήποτε αντιλογία Εκείνο το βράδυ όμως ταπράγματα δεν έγιναν όπως έπρεπε Στην αρχή με τρόμαξε ηΑντέλε και οι φίλοι της που φανταζόμουν ότι ήταν πολύ ψαγ-μένοι αναγνώστες ύστερα ήρθε η σειρά του άντρα με τα χο-ντρά γυαλιά Είχα γίνει και πάλι το φιλόπονο κοριτσάκι απότη φτωχογειτονιά της Νάπολης η κόρη του θυρωρού με τη χα-ρακτηριστική προφορά του Νότου που σάστιζε ακόμη και ηίδια με τον εαυτό της παριστάνοντας σrsquo εκείνο το μέρος τη νεαρή μορφωμένη συγγραφέα Κι έτσι έχασα την αυτοπεποί-θησή μου και εκφράστηκα δίχως πειθώ συγκεχυμένα Ας μημιλήσω για τον Νίνο Η παρουσία του μου στέρησε κάθε έλεγ-χο και ο ποιοτικός λόγος της παρέμβασής του μου επιβεβαίω-σε πως εντελώς ξαφνικά είχα χάσει κάθε επιδεξιότητα Προ-ερχόμασταν από ένα όχι και τόσο διαφορετικό περιβάλλον εί-χαμε μοχθήσει και οι δύο για να αποκτήσουμε αυτή τη γλώσ-σα Κι όμως εκείνος όχι μόνο την είχε χρησιμοποιήσει με από-
bull 27 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 27
λυτη φυσικότητα απευθύνοντάς τη με άνεση στον συνομιλη-τή του αλλά ανά διαστήματα όποτε το έκρινε απαραίτητοτόλμησε μάλιστα να ανακατέψει αυτά τα κομψά ιταλικά μεμια αναίσχυντη καταφρόνια ώστε πολύ σύντομα κατάφερε ναακουστεί απαρχαιωμένο και ίσως κάπως γελοίο το ακαδη-μαϊκό ύφος εκείνου του άντρα με τα χοντρά γυαλιά Επομέ-νως όταν είδα τον τελευταίο να θέλει να ξαναπάρει τον λόγοσκέφτηκα Είναι πολύ εκνευρισμένος και αν στην αρχή μίλη-σε άσχημα για το βιβλίο μου τώρα θα πει πολύ χειρότερα γιανα ταπεινώσει τον Νίνο που το υπερασπίστηκε
Τον άντρα όμως φαίνεται πως τον απασχολούσαν άλλαδεν ξανάφερε την κουβέντα στο μυθιστόρημά μου ούτε μεξανάβαλε στον χορό Επικεντρώθηκε σε κάποιες εκφράσειςπου είχε χρησιμοποιήσει ο Νίνο οριακά τις οποίες όμωςεπανέλαβε αρκετές φορές εκφράσεις όπως βαρονική υπε-ροψία αντι-αυταρχική λογοτεχνία Μονάχα τότε κατάλα-βα ότι αυτό που τον είχε εξοργίσει ήταν η πολιτική χροιά τηςκουβέντας Δεν του άρεσε ετούτο το λεξιλόγιο και το τόνι-σε σπάζοντας τη φωνή του με ένα σαρκαστικό φαλτσάρι-σμα (δηλαδή η περηφάνια της γνώσης σήμερα αποκαλεί-ται υπεροψία δηλαδή και η λογοτεχνία έχει γίνει αντι-αυ-ταρχική) Κι έπειτα επιδόθηκε σrsquo ένα επιδέξιο παιχνίδι μετη λέξη εξουσία δόξα τω Θεώ είπε ένα ανάχωμα κόντραστους ακαλλιέργητους νέους που μιλάνε ακατάσχετα επίπαντός επιστητού ανατρέχοντας στις ανοησίες ποιος ξέρειτίνος φοιτητικού μαθήματος-κατήχησης Μίλησε για ώρα γιrsquoαυτό το θέμα απευθυνόμενος άλλοτε στο κοινό και άλλοτεστον Νίνο ή σrsquo εμένα Στο τέλος όμως έστρεψε τα πυρά τουαρχικά στον ηλικιωμένο κριτικό που καθόταν πλάι μου κιέπειτα απευθείας στην Αντέλε που ίσως ήταν ο πραγματι-
bull 28 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 28
κός του στόχος από την αρχή Δεν τα βάζω με τους νέους ndashεί-πε συνοπτικάndash αλλά με τους γραμματιζούμενους ενήλικουςπου είναι πάντα έτοιμοι να ασπαστούν από ιδιοτέλεια καιμόνο την τελευταία μόδα της ηλιθιότητας Επιτέλους στοσημείο αυτό σώπασε κι έκανε να φύγει με χαμηλόφωνα αλ-λά έντονα συγγνώμη μπορώ να περάσω ευχαριστώ
Οι παρόντες σηκώθηκαν για να περάσει εχθρικοί αλλάπάντως γεμάτοι σεβασμό Την ίδια στιγμή όμως συνειδητο-ποίησα ότι ήταν ένας άνθρωπος με κύρος και μάλιστα μετέτοιο κύρος ώστε ακόμη και η Αντέλε αποκρίθηκε στο βα-ρύθυμο νεύμα του αποχαιρετισμού του με ένα εγκάρδιο Ευ-χαριστώ γεια σας Ίσως γιrsquo αυτό να εξέπληξε όλους ο Νίνοόταν με επιτακτικό και συνάμα χλευαστικό ύφος δείχνονταςπως ήξερε με ποιον είχε να κάνει τον αποκάλεσε με τον τίτ-λο του καθηγητή ndashκύριε καθηγητά πού πάτε μη φεύγετεndashκι αμέσως χάρη στα ευκίνητα μακριά του πόδια τού έκοψετον δρόμο ήρθαν πρόσωπο με πρόσωπο του είπε κάτι φρά-σεις σrsquo εκείνη την καινούρια γλώσσα του την οποία εκείόπου βρισκόμουν ούτε άκουγα ούτε πολυκαταλάβαινα φρά-σεις που έμοιαζαν σαν ατσάλινα καλώδια κάτω από τονκαυτό ήλιο Ο άντρας τον άκουγε ακίνητος δίχως ίχνος βια-σύνης κι έπειτα έκανε μια κίνηση με το χέρι σαν να του έλε-γε κάνε στην άκρη και προχώρησε προς την έξοδο
3
Σηκώθηκα από το τραπέζι σαστισμένη προσπαθούσα να συ-νειδητοποιήσω ότι ο Νίνο ήταν στrsquo αλήθεια εκεί στο Μιλάνοσrsquo εκείνη την αίθουσα Και να τος τώρα που περπατούσε
bull 29 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 29
προς το μέρος μου χαμογελώντας με βήμα ατάραχο δίχωςνα βιάζεται Σφίξαμε τα χέρια το δικό του ήταν ζεστό το δι-κό μου παγωμένο και είπαμε πόσο χαιρόμασταν που ξανα-βλεπόμασταν ύστερα από τόσο καιρό Το γεγονός ότι επιτέ-λους ήξερα πως τα χειρότερα εκείνης της βραδιάς είχαν πε-ράσει και τώρα ο Νίνο ήταν μπροστά μου αληθινός μετρία-σε την κακή μου διάθεση όχι όμως και την ταραχή μου Τονσύστησα στον κριτικό που τόσο γενναιόδωρα είχε εγκωμιά-σει το βιβλίο μου του είπα ότι ήταν ένας φίλος από τη Νά-πολη ότι ήμασταν μαζί στο λύκειο Ο καθηγητής παρότι κιαυτός με τη σειρά του είχε δεχτεί μερικά από τα βέλη του Νί-νο ήταν ευγενής τον επιδοκίμασε για το πώς χειρίστηκε τονάντρα με τα χοντρά γυαλιά αναφέρθηκε με συμπάθεια στηΝάπολη και του απευθύνθηκε σαν να μιλούσε σε κάποιο λα-μπρό φοιτητή που χρειαζόταν ενθάρρυνση Ο Νίνο τού εξή-γησε ότι ζούσε χρόνια στο Μιλάνο ασχολιόταν με την οικο-νομική γεωγραφία και ότι ανήκε ndashκαι χαμογέλασεndash στην πιοάθλια κατηγορία της ακαδημαϊκής πυραμίδας δηλαδή στουςλέκτορες Μίλησε με γοητευτικό τρόπο χωρίς το κάπως μου-τρωμένο ύφος που είχε ως παιδί και μου φάνηκε ότι φορού-σε πιο ελαφριά πανοπλία από εκείνη που με είχε γοητεύσειστο λύκειο θαρρείς και είχε ξεφορτωθεί από πάνω του τα πε-ριττά βάρη για να μπορεί να κονταροχτυπιέται πιο γρήγορακαι με χάρη Πρόσεξα ανακουφισμένη πως δε φορούσε βέρα
Στο μεταξύ μερικές φίλες της Αντέλε με είχαν πλησιάσειγια να τους υπογράψω το βιβλίο πράγμα που με συγκίνη-σε ήταν η πρώτη φορά που μου συνέβαινε Δίστασα δενήθελα να χάσω από τα μάτια μου τον Νίνο ούτε στιγμή ήθε-λα όμως και να μετριάσω την εικόνα της αδέξιας κοπέλαςπου μάλλον τους είχα δώσει Τον άφησα λοιπόν με τον ηλι-
bull 30 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 30
κιωμένο καθηγητή ndashΤαρρατάνο τον έλεγανndash και υποδέχτη-κα ευγενικά τις αναγνώστριές μου Ήθελα να ξεμπερδέψωγρήγορα όμως τα αντίτυπα ήταν καινούρια μύριζαν τυπο-γραφείο απείχαν πολύ από τα χιλιοφθαρμένα δύσοσμα βι-βλία που εγώ και η Λίλα δανειζόμασταν από τη βιβλιοθήκητης γειτονιάς μας και δε μου πήγαινε να τα καταστρέψω τό-σο γρήγορα με το στιλό Επιστράτευσα την καλύτερη καλ-λιγραφία μου από την εποχή της δασκάλας Ολιβιέρο δού-λεψα πολύ τις αφιερώσεις που τους έγραψα με αποτέλεσμαοι κυρίες να περιμένουν ανυπόμονες στην ουρά Το έκαναμε την καρδιά μου να χτυπά δυνατά ρίχνοντας κλεφτές μα-τιές στον Νίνο Έτρεμα στην ιδέα ότι μπορεί να έφευγε
Δεν έφυγε Η Αντέλε είχε πλησιάσει εκείνον και τον Ταρ-ρατάνο κι ο Νίνο τής μιλούσε με σεβασμό και άνεση μαζίΘυμάμαι τότε που μιλούσε στους διαδρόμους του λυκείουμε την καθηγήτρια Γκαλιάνι και μου πήρε λίγη ώρα να πα-ντρέψω στο μυαλό μου τον αλλοτινό άριστο μαθητή με τονσημερινό νεαρό άντρα Απέρριψα όμως μεμιάς σαν μια πε-ριττή παρέκκλιση που μας έκανε όλους να υποφέρουμε τονφοιτητή της Ίσκια τον εραστή της παντρεμένης φίλης μουτο εξαφανισμένο αγόρι που κρυβόταν στο αποχωρητήριο τουκαταστήματος της πλατείας ντέι Μάρτιρι και πατέρα τουΤζεννάρο ένα παιδί που δεν είχε δει ποτέ του Το δίχως άλ-λο η επιδρομή της Λίλας στη ζωή του τον είχε αποπροσανα-τολίσει αλλά ndashτότε το θεώρησα προφανέςndash ήταν απλώς μιαπαρένθεση Όσο σφοδρή κι αν ήταν εκείνη η εμπειρία όσαβαθιά τραύματα κι αν του είχε αφήσει τώρα πια είχε τε-λειώσει Ο Νίνο είχε ξαναβρεί τον εαυτό του και χαιρόμουνγιrsquo αυτό Σκέφτηκα Πρέπει να πω στη Λίλα ότι τον είδα ότιείναι καλά Ύστερα άλλαξα γνώμη Όχι δε θα της το πω
bull 31 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 31
Η οικογένεια Σπανιουόλο (η οικογένεια του ζαχαροπλάστη)Ο κύριος Σπανιουόλο ζαχαροπλάστης στο καφέ-ζαχαροπλαστείο
ΣολάραΡόζα Σπανιουόλο σύζυγος του ζαχαροπλάστηΤζιλιόλα Σπανιουόλο κόρη του ζαχαροπλάστη αρραβωνιαστικιά
του Μικέλε ΣολάραΆλλα παιδιά
Η οικογένεια ΑϊρόταΓκουίντο Αϊρότα καθηγητής ελληνικής λογοτεχνίαςΑντέλε η σύζυγός του Συνεργάζεται με τον εκδοτικό οίκο του Μι-
λάνου που θα εκδώσει το μυθιστόρημα της ΈλεναςΜαριαρόζα Αϊρότα πρωτότοκη κόρη καθηγήτρια Ιστορίας της
Τέχνης στο ΜιλάνοΠιέτρο Αϊρότα συμφοιτητής της Έλενας και αρραβωνιαστικός της
προορίζεται για μια λαμπρή πανεπιστημιακή καριέρα
Οι εκπαιδευτικοίΦερράρο δάσκαλος και βιβλιοθηκάριος Όταν η Λίλα και η Έλε-
να ήταν μικρές βράβευσε και τις δύο καθότι συστηματικές ανα-γνώστριες
Ολιβιέρο δασκάλα Η πρώτη που αντιλήφθηκε τις ικανότητες τηςΛίλας και της Έλενας Στα δέκα της η Λίλα έγραψε ένα σύ-ντομο διήγημα με τίτλο Η γαλάζια νεράιδα που άρεσε πολύστην Έλενα κι εκείνη με τη σειρά της το έδωσε στην Ολιβιέρονα το διαβάσει Η δασκάλα όμως θυμωμένη που οι γονείς τηςΛίλας αποφάσισαν να μη στείλουν την κόρη τους στο γυμνά-σιο δεν εξέφερε ποτέ άποψη για το διήγημα αυτό Σταμάτησεμάλιστα να ασχολείται με τη Λίλα και επικεντρώθηκε μόνοστην Έλενα και στην πορεία της Πεθαίνει ύστερα από μακρό-χρονη ασθένεια λίγες μέρες μετά την αποφοίτηση της Έλενας
Τζεράτσε καθηγητής λυκείου
bull 13 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 001-014_Educazione 001- 32417 155 PM Page 13
Γκαλιάνι καθηγήτρια λυκείου Καλλιεργημένη εκπαιδευτικός κομ-μουνίστρια Μαγεύεται μεμιάς από την ευφυΐα της Έλενας Τηςδανείζει βιβλία την προστατεύει στη διαμάχη της με τον θεο-λόγο και την καλεί στο σπίτι της σε μια γιορτή των παιδιών τηςΟι σχέσεις τους ψυχραίνονται όταν ο Νίνο εγκαταλείπει τη Νά-ντια παρασυρμένος από το πάθος του για τη Λίλα
Άλλα πρόσωπαΤζίνο ο γιος του φαρμακοποιού Το πρώτο αγόρι της ΈλεναςΝέλλα Ινκάρντο ξαδέρφη της δασκάλας Ολιβιέρο Μένει στο
Μπαράνο στη νήσο Ίσκια και τα καλοκαίρια νοικιάζει μερικάδωμάτια του σπιτιού της στην οικογένεια Σαρρατόρε Μια χρο-νιά φιλοξένησε την Έλενα που παραθέριζε εκεί
Αρμάντο φοιτητής ιατρικής γιος της καθηγήτριας ΓκαλιάνιΝάντια μαθήτρια κόρη της καθηγήτριας Γκαλιάνι και το κορίτσι
του Νίνο ο οποίος την εγκαταλείπει με ένα γράμμα που τηςστέλνει από την Ίσκια όταν ερωτεύεται τη Λίλα
Μπρούνο Σοκκάβο φίλος του Νίνο Σαρρατόρε και γιος ενός πλού-σιου βιομήχανου από το Σαν Τζοβάννι α Τεντούτσο της Νάπο-λης Προσφέρει δουλειά στη Λίλα στην αλλαντοποιία της οικο-γένειάς του
Φράνκο Μάρι φοιτητής Το αγόρι της Έλενας τα πρώτα χρόνιατου πανεπιστημίου
bull 14 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 001-014_Educazione 001- 32417 155 PM Page 14
Ενδιάμεσα χρόνια
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 15
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 16
1
ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΦΟΡΑ που είδα τη Λίλα ήταν πριν από πέντε χρό-νια τον χειμώνα του 2005 Περπατούσαμε νωρίς το πρωίστον κεντρικό δρόμο και όπως συνέβαινε πλέον από χρόνιααισθανόμασταν άβολα Θυμάμαι ότι μιλούσα μόνο εγώ εκεί-νη σιγοτραγουδούσε χαιρετούσε κόσμο που ούτε καν τηςαπαντούσε και τις σπάνιες φορές που με διέκοπτε άρθρω-νε μόνο κάτι επιφωνήματα χωρίς καμία προφανή σύνδεσημε όσα έλεγα Με το πέρασμα του χρόνου είχαν συμβεί διά-φορα δυσάρεστα γεγονότα ορισμένα μάλιστα φρικτά καιγια να ξαναβρούμε τον δρόμο της αλλοτινής μας εμπιστο-σύνης θα έπρεπε να εξομολογηθούμε η μία στην άλλη κρυ-φές μας σκέψεις μόνο που εγώ δεν είχα τη δύναμη να βρωτα κατάλληλα λόγια κι εκείνη που μάλλον είχε τη δύναμηδεν είχε τη διάθεση δεν έβλεπε τον λόγο
Την αγαπούσα όμως πολύ κι όποτε ερχόμουν στη Νά-πολη προσπαθούσα πάντοτε να τη βλέπω παρότι οφείλωνα ομολογήσω τη φοβόμουν κάπως Είχε αλλάξει πολύ Τώ-ρα πια τα σημάδια των γηρατειών ήταν εμφανή πάνω μαςμα ενώ εγώ πάλευα με την τάση μου να παίρνω βάρος εκεί-νη ήταν διαρκώς πετσί και κόκαλο Είχε κοντά μαλλιά που
bull 17 bull
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 17
τα έκοβε μόνη της κατάλευκα όχι από επιλογή αλλά απόαμέλεια Το βαθιά ρυτιδιασμένο της πρόσωπο θύμιζε όλοκαι περισσότερο εκείνο του πατέρα της Την έπιανε νευρι-κό γέλιο σχεδόν σαν στρίγκλισμα και μιλούσε φωναχτάΧειρονομούσε διαρκώς δίνοντας στις κινήσεις της μια τόσοάγρια αποφασιστικότητα που έμοιαζε λες και ήθελε να κό-ψει στα δύο τα κτίρια τον δρόμο τους περαστικούς εμένα
Βρισκόμασταν στο ύψος του δημοτικού σχολείου ότανένας άγνωστός μου νεαρός μάς προσπέρασε αλαφιασμένοςκαι της φώναξε ότι σε μια πρασιά δίπλα στην εκκλησία εί-χε βρεθεί το πτώμα μιας γυναίκας Σπεύσαμε αμέσως στοπάρκο και η Λίλα με παρέσυρε στο πηγαδάκι των περίερ-γων ανοίγοντας δρόμο φουριόζα Η γυναίκα ήταν πεσμένηστο πλάι εξαιρετικά χοντρή και φορούσε ένα σκούρο πρά-σινο παλαιικό αδιάβροχο Η Λίλα την αναγνώρισε αμέσωςεγώ όχι ήταν η παιδική μας φίλη η Τζιλιόλα Σπανιουόλο ηπρώην σύζυγος του Μικέλε Σολάρα
Είχα δεκαετίες να τη δω Το όμορφο πρόσωπό της είχεαλλοιωθεί οι αστράγαλοί της είχαν γίνει τεράστιοι Τα μαλ-λιά της κάποτε καστανά τώρα είχαν το κόκκινο της φωτιάςμακριά όπως τα είχε από μικρή αλλά αραιά λυμένα πάνωστο ανασκαλεμένο χώμα Μονάχα στο ένα πόδι φορούσε έναπαπούτσι με χαμηλό τακούνι χιλιοφθαρμένοmiddot το άλλο ήτανμέσα σε μια γκρίζα μάλλινη κάλτσα τρυπημένη στο μεγάλοδάχτυλο το άλλο παπούτσι ήταν πεταμένο κάνα μέτρο πιοκει λες και το είχε βγάλει κλοτσώντας από πόνο ή φόβο Ξέ-σπασα σε κλάματα Η Λίλα με κοίταξε ενοχλημένη
Καθισμένες σrsquo ένα παγκάκι λίγο πιο κει περιμέναμε σιω-πηλές να πάρουν την Τζιλιόλα Για την ώρα κανείς δεν ήξε-ρε τι της είχε συμβεί πώς είχε πεθάνει Πήγαμε στο σπίτι
bull 18 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 18
της Λίλας το παλιό μικρό πατρικό της διαμέρισμα όπου ζού-σε τώρα με τον γιο της τον Ρίνο Μιλήσαμε για τη φίλη μαςμου είπε άσχημα πράγματα για τη ζωή που έκανε τις απαι-τήσεις της τη δολιότητά της Τώρα όμως εγώ ήμουν εκείνηπου δεν μπορούσε να ακούσειmiddot σκεφτόμουν εκείνο το πρό-σωπο πλαγιασμένο στο χώμα τα αραιά μακριά της μαλλιάτις ασπριδερές κηλίδες στο κρανίο της Πόσες γυναίκες μετις οποίες είχαμε μεγαλώσει μαζί είχαν φύγει από τη ζωήείχαν εξαφανιστεί από προσώπου γης επειδή αρρώστησανεπειδή το νευρικό τους σύστημα δεν άντεξε το σμυριδόπα-νο των μαρτυρίων επειδή είχε χυθεί το ίδιο τους το αίμαΜείναμε για λίγο στην κουζίνα απαθείς καμία από τις δύοδεν έλεγε να μαζέψει το τραπέζι κι ύστερα ξαναβγήκαμε
Ο ήλιος της όμορφης χειμωνιάτικης μέρας χάριζε μια γα-λήνια μορφή στα πράγματα Η παλιά γειτονιά σε αντίθεσημrsquo εμάς είχε μείνει ίδια κι απαράλλαχτη Αντιστέκονταν ακό-μα τα γκρίζα χαμηλά σπίτια η αυλή των παιχνιδιών μας οκεντρικός δρόμος τα μαύρα στόματα του τούνελ και η βίαΤο γύρω τοπίο όμως είχε αλλάξει Η πρασινωπή έκτασηστους βάλτους δεν υπήρχε πια η παλιά κονσερβοποιία είχεεξαφανιστεί Στη θέση τους υπήρχαν οι λάμψεις των γυάλι-νων ουρανοξυστών αλλοτινά σημάδια ενός λαμπρού μέλλο-ντος στο οποίο κανείς δεν πίστεψε ποτέ Με το πέρασμα τουχρόνου είχα καταγράψει όλες τις αλλαγές κάποιες φορές μεπεριέργεια αν και πιο συχνά αφηρημένα Όταν ήμουν μικρήφανταζόμουν πως μακριά από τη γειτονιά μας η Νάποληέκρυβε θαυμαστά πράγματα Για παράδειγμα πριν από δε-καετίες είχα εντυπωσιαστεί από τον ουρανοξύστη του κε-ντρικού σταθμού από το πώς έχτιζαν όροφο τον όροφο εκεί-νο τον σκελετό μιας οικοδομής που τότε μας φαινόταν πα-
bull 19 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 19
νύψηλη πλάι στον μεγαλειώδη σιδηροδρομικό σταθμό Πό-σο σάστιζα όταν περνούσα από την πλατεία Γκαριμπάλντικοίτα πόσο ψηλός είναι έλεγα στη Λίλα στην Κάρμεν στονΠασκουάλε στην Άντα στον Αντόνιο σε όλους τους φίλουςεκείνης της εποχής με τους οποίους πήγαινα στη θάλασσακοντά στις πλούσιες γειτονιές Εκεί πάνω σκεφτόμουν κα-τοικούν οι άγγελοι και ατενίζουν όλη την πόλη Πόσο θα μουάρεσε να σκαρφαλώσω να φτάσω ως την κορυφή Ήταν ο δι-κός μας ουρανοξύστης παρότι βρισκόταν μακριά από τη γει-τονιά μας και τον βλέπαμε να μεγαλώνει μέρα με τη μέραΟι εργασίες όμως σταμάτησαν Όταν επέστρεφα στο σπίτιμου από την Πίζα ο ουρανοξύστης του σταθμού για μένα δενήταν πια σύμβολο μιας κοινωνίας που ανανεωνόταν μα έναακόμα μνημείο αναποτελεσματικότητας
Εκείνη την περίοδο είχα πειστεί πως δεν υπήρχε μεγάληδιαφορά μεταξύ της γειτονιάς μου και της Νάποληςmiddot οι κα-κουχίες γλιστρούσαν από τη μία στην άλλη αδιάκοπα Κά-θε φορά που επέστρεφα έβρισκα μια άνευρη πόλη που δενάντεχε τις εναλλαγές των εποχών τη ζέστη το κρύο κυρίωςτις καταιγίδες Μια φορά πλημμύρισε ο σταθμός της πλα-τείας Γκαριμπάλντι την άλλη γκρεμίστηκε η στοά μπροστάαπό το μουσείο και μία άλλη φορά έγιναν κατολισθήσεις κό-πηκε το ρεύμα και δεν έλεγαν να το ξανασυνδέσουν Στομυαλό μου έβλεπα σκοτεινούς δρόμους όπου ελλόχευαν κίν-δυνοι αυτοκίνητα να κυκλοφορούν όλο και πιο άναρχα ξε-χαρβαλωμένα λιθόστρωτα μεγάλες λακκούβες Οι βουλω-μένοι βόθροι ανάβλυζαν πλημμύριζαν Υδάτινες λάβες μεβοθρολύματα σκουπίδια και μικρόβια χύνονταν στη θάλασ-σα από τους λόφους κατακλυσμένους από καινούριες σα-θρές οικοδομές ή διάβρωναν τον από κάτω κόσμο Οι άν-
bull 20 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 20
θρωποι πέθαιναν από αμέλεια από διαφθορά από κατα-πίεση και όμως σε κάθε εκλογική αναμέτρηση έδιναν την εν-θουσιώδη τους συναίνεση στους πολιτικούς που τους έκα-ναν τον βίο αβίωτο Μόλις κατέβαινα από το τρένο κυκλο-φορούσα επιφυλακτική στα μέρη όπου είχα γεννηθεί φρο-ντίζοντας να μιλάω πάντα στα ναπολιτάνικα σαν να διαλα-λούσα είμαι δική σας μη μου κάνετε κακό
Αφότου αποφοίτησα αφότου έγραψα πυρετωδώς έναδιήγημα το οποίο εντελώς απρόσμενα μέσα σε λίγους μή-νες έγινε βιβλίο ο κόσμος από τον οποίο προερχόμουν φά-νταζε ακόμη χειρότερος στα μάτια μου Ενώ στην Πίζα καιστο Μιλάνο ένιωθα όμορφα μερικές φορές μάλιστα ίσως κιευτυχισμένη όποτε επέστρεφα στην πόλη μου φοβόμουνπως κάποιο απρόοπτο θα με εμπόδιζε να της ξεφύγω πωςθα αναγκαζόμουν να στερηθώ ότι είχα κατακτήσει Δε θαμπορούσα να ξαναδώ τον Πιέτρο τον οποίο πολύ σύντομαθα παντρευόμουνmiddot θα έκλειναν για μένα οι πόρτες των πε-ριποιημένων γραφείων του εκδοτικού οίκουmiddot θα ήταν αδύ-νατον πλέον να χαρώ την αβρότητα της Αντέλε της μέλλου-σας πεθεράς μου μιας μητέρας που ποτέ δε γνώρισα στοπρόσωπο της δικής μου Από παλιά κιόλας η πόλη μου μουφαινόταν ασφυκτικά γεμάτη ένας όχλος που απλωνόταναπό την πλατεία Γκαριμπάλντι ως τη Φορτσέλλα την Ντου-κέσκα τη Λαβινάιο τη Ρεττιφίλο Στα τέλη του Εξήντα εί-χα την αίσθηση ότι το πλήθος είχε αυξηθεί και ότι η έλλειψηανεκτικότητας η επιθετικότητα άπλωναν ανεξέλεγκτα ταπλοκάμια της Ένα πρωί έφτασα στην οδό Μετζοκαννόνεεκεί όπου πριν από μερικά χρόνια δούλευα πωλήτρια σrsquo έναβιβλιοπωλείο Πήγα από περιέργεια να ξαναδώ το μέροςόπου κάποτε έβγαζα το ψωμί μου κυρίως όμως για να ρίξω
bull 21 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 21
μια ματιά στο πανεπιστήμιο που δεν είχα δει ποτέ από κο-ντά Ήθελα να το συγκρίνω μrsquo εκείνο της Πίζας τη Σκουό-λα Νορμάλε ευχόμουν μάλιστα να συναντήσω τα παιδιά τηςκαθηγήτριας Γκαλιάνι ndashτον Αρμάντο και τη Νάντιαndash και νακαμαρώσω για όσα είχα καταφέρει Όμως ο δρόμος οι πα-νεπιστημιακοί χώροι μού προκαλούσαν εκνευρισμόmiddot ήτανκατάμεστοι από φοιτητές της Νάπολης της επαρχίας καιόλου του Νότου νέους καλοντυμένους φασαριόζους γεμά-τους αυτοπεποίθηση και παιδιά με άξεστους τρόπους καισυνάμα δουλική συμπεριφορά Στριμώχνονταν στις εισό-δους μέσα στις αίθουσες μπροστά από τις κοσμοπλημμυ-ρισμένες γραμματείες καβγαδίζοντας συχνά πυκνά Εντε-λώς ξαφνικά τρεις τέσσερις πιάστηκαν στα χέρια λίγα μέ-τρα μακριά μου λες και αρκούσε να αντικρίσει ο ένας τονάλλο για να ξεσπάσουν σε βρισιές και γρονθοκοπήματα ένααντρικό μένος που ούρλιαζε τη λύσσα του για αίμα σε μιαδιάλεκτο που ακόμη κι εγώ η ίδια μετά βίας καταλάβαιναΈφυγα κακήν κακώς λες και κάτι απειλητικό με είχε αγγί-ξει σrsquo ένα μέρος που το θεωρούσα ασφαλές κατοικημένο μο-νάχα από καλοπροαίρετες προθέσεις
Με λίγα λόγια είχα την αίσθηση πως τα πράγματα χει-ροτέρευαν χρόνο με τον χρόνο Εκείνη τη βροχερή εποχή ηπόλη για μία ακόμη φορά ράγισε ένα ολόκληρο κτίριο έγει-ρε στο πλάι σαν άνθρωπος που ακουμπά στο σαρακοφα-γωμένο μπράτσο μια παλιάς πολυθρόνας και το μπράτσουποχωρεί Νεκροί τραυματίες Και φωνές ξύλο καπνογό-να Ήταν λες και μες στα σπλάχνα της η πόλη επώαζε έναμένος που δεν μπορούσε να αναδυθεί κι έτσι την κατέτρω-γε ή έσκαγε σε επιφανειακές φλύκταινες γεμάτες δηλητή-ριο εναντίον όλων παιδιών ενηλίκων ηλικιωμένων ανθρώ-
bull 22 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 22
πων από άλλες πόλεις Αμερικάνων του ΝΑΤΟ τουριστών κά-θε εθνικότητας των ίδιων των Ναπολιτάνων Πώς να αντέ-ξεις σε αυτό τον τόπο της ασυδοσίας και του κινδύνου στηνπεριφέρεια στο κέντρο στους λόφους κάτω από τον Βε-ζούβιο Πόσο άσχημη εντύπωση μου έκανε το Σαν Τζοβάννια Τεντούτσο το ταξίδι μου μέχρι να φτάσω σrsquo αυτή τη συ-νοικία Πόσο άσχημη εντύπωση μου έκανε το εργοστάσιοόπου δούλευε η Λίλα αλλά και η ίδια η Λίλα με τον μικρότης γιο η Λίλα η οποία ζούσε σrsquo ένα άθλιο κτίριο μαζί με τονΈντσο αν και δεν κοιμούνταν μαζί Μου είπε ότι εκείνοςήθελε να σπουδάσει ηλεκτρονικούς υπολογιστές κι ότι εκεί-νη προσπαθούσε να τον βοηθήσει Μου είχε εντυπωθεί η φω-νή της που προσπαθούσε να διαγράψει το Σαν Τζοβάννι τασαλάμια τη δυσωδία του εργοστασίου την κατάστασή τηςπροφέροντας με προσποιητή αυθεντία ονόματα όπως Κέ-ντρο Κυβερνητικής του Πανεπιστημίου του Μιλάνου Σοβιε-τικό Κέντρο για την εφαρμογή των υπολογιστών στις κοι-νωνικές επιστήμες Ήθελε να με κάνει να πιστέψω ότι σύ-ντομα ένα παρόμοιο κέντρο θα γεννιόταν και στη ΝάποληΣκέφτηκα Πιθανότατα στο Μιλάνο σίγουρα στη ΣοβιετικήΈνωση όχι όμως εδώ εδώ δεν είναι παρά μια τρέλα του ανε-ξέλεγκτου μυαλού σου στην οποία παρασύρεις και τονάμοιρο τον αφοσιωμένο Έντσο Καλύτερα να φεύγαμε Νατο βάζαμε στα πόδια μια για πάντα μακριά από τη ζωή πουζούσαμε αφότου ήρθαμε στον κόσμο Να μείνουμε σε σω-στά οργανωμένες πόλεις όπου πράγματι όλα ήταν πιθανάΕγώ όντως είχα δραπετεύσει Μόνο και μόνο για να ανακα-λύψω όμως τις δεκαετίες που θα ακολουθούσαν ότι είχακάνει λάθος ότι ήταν μια αλυσίδα με ολοένα και πιο μεγά-λους κρίκους η γειτονιά παρέπεμπε στην πόλη η πόλη στην
bull 23 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 23
Ιταλία η Ιταλία στην Ευρώπη η Ευρώπη σε ολόκληρο τονπλανήτη Ακόμη και σήμερα έχω την ίδια άποψη δεν είναιάρρωστη η γειτονιά μας ούτε και η Νάπολη άρρωστη είναιη υδρόγειος σφαίρα άρρωστο είναι το σύμπαν ή τα σύμπα-ντα Και το πόσο επιδέξιοι είμαστε εξαρτάται απrsquo το ανκρύβουμε από τους άλλους μα και απrsquo τον ίδιο μας τον εαυ-τό την αληθινή κατάσταση των πραγμάτων
Μίλησα γιrsquo αυτό στη Λίλα εκείνο το μεσημέρι τον χει-μώνα του 2005 με έμφαση σαν να ήθελα να επανορθώσωΉθελα να της αναγνωρίσω ότι είχε καταλάβει τα πάντα απόπαιδί χωρίς ποτέ να μετακινηθεί από τη Νάπολη Μα ντρά-πηκα σχεδόν αμέσως ένιωσα στα λόγια μου την οργισμένηαπαισιοδοξία κάποιου που γερνά το ύφος που ndashτο ήξεραndashεκείνη απεχθανόταν Και πράγματι αποκάλυψε τα γερα-σμένα της δόντια με ένα χαμόγελο σαν νευρική γκριμάτσακαι μου είπε
laquoΠαριστάνεις την έξυπνη με βομβαρδίζεις με αποφθέγ-ματα Τι θες να κάνεις Θες να γράψεις για μας Θες να γρά-ψεις για μέναraquo
laquoΌχιraquolaquoΠες την αλήθειαraquolaquoΘα ήταν πολύ περίπλοκοraquolaquoΤο σκέφτηκες όμως το σκέφτεσαι ακόμαraquolaquoΛίγο ναιraquolaquoΠρέπει να μrsquo αφήσεις στην ησυχία μου Λενού Όλους
μας πρέπει να μας αφήσεις στην ησυχία μας Εμείς πρέπεινα εξαφανιστούμε δεν αξίζουμε τίποτα ούτε η Τζιλιόλα ού-τε εγώ κανείςraquo
laquoΔεν είναι αλήθειαraquoΈκανε μια γκριμάτσα δυσαρέσκειας και με περιεργά-
bull 24 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 24
στηκε με τις κόρες των ματιών της που ίσα ίσα φαίνοντανμε χείλη μισόκλειστα
laquoΕντάξειraquo είπε laquoγράψε αν το θες στrsquo αλήθεια γράψε γιατην Τζιλιόλα για όποιον σου κατέβει Όχι όμως για μέναμην τολμήσεις θέλω να μου το υποσχεθείςraquo
laquoΔε θα γράψω για κανέναν ούτε για σέναraquolaquoΠρόσεχε γιατί θα σε παρακολουθώraquolaquoΑ ναιraquolaquoΘα rsquoρθω να ψάξω στον υπολογιστή σου θα διαβάσω τα
αρχεία και θα τα σβήσωraquolaquoΝαι καλάraquolaquoΓιατί νομίζεις ότι δεν είμαι ικανήraquolaquoΞέρω πολύ καλά ότι είσαι Γνωρίζω όμως να φυλάγο-
μαιraquoΓέλασε με τον παλιό της γνωστό τρόποlaquoΑπό μένα όχιraquo
2
Δεν ξέχασα ποτέ αυτές τις τρεις λέξεις ήταν το τελευταίοπράγμα που μου είπε από μένα όχι Εδώ κι εβδομάδεςπλέον γράφω πυρετωδώς δίχως να χάνω χρόνο ξανακοι-τάζοντας το κείμενό μου Εάν η Λίλα είναι ακόμη ζωντανήndashφαντάζομαι καθώς πίνω τον καφέ μου και κοιτάζω τον Πά-δο που παφλάζει πάνω στους πυλώνες της γέφυρας Πριγκί-πισσα Ισαβέλλαndash δε θα αντέξει θα έρθει να ψάξει τον υπο-λογιστή μου θα διαβάσει κι έτσι στρυφνή γριά που είναιθα εκνευριστεί που αθέτησα την υπόσχεσή μου θα θέλει ναχώσει τη μύτη της θα διορθώσει θα προσθέσει θα ξεχάσει
bull 25 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 25
τη μανία της να εξαϋλωθεί Ύστερα ξεπλένω το φλιτζάνιμου πλησιάζω στο γραφείο ξαναρχίζω να γράφω ξεκινώ-ντας από κείνη την παγωμένη άνοιξη στο Μιλάνο ένα βρά-δυ πριν από σαράντα χρόνια και βάλε σrsquo εκείνο το βιβλιο-πωλείο τότε που ο άντρας με τα χοντρά γυαλιά μίλησε μεσαρκασμό για μένα και για το βιβλίο μου μπροστά σε όλουςκι εγώ του απάντησα κάπως συγκεχυμένα τρέμοντας Ώσπουξαφνικά σηκώθηκε ο Νίνο Σαρρατόρε αγνώριστος σχεδόνμε το ατημέλητο κατάμαυρο μούσι του και επιτέθηκε μεσφοδρότητα στον άνθρωπο που τα είχε βάλει μαζί μου Απόκείνη τη στιγμή ολάκερος ο εαυτός μου βάλθηκε να φωνά-ζει σιωπηρά το όνομά του ndashπόσος καιρός ήταν που είχα νατον δω τέσσερα ή πέντε χρόνιαndash και παρότι είχα παγώσειαπό την ένταση ένιωσα να φουντώνω
Μόλις ο Νίνο ολοκλήρωσε την παρέμβασή του ο άντρας μεμια ευγενική κίνηση ζήτησε την άδεια να απαντήσει Προφα-νώς ένιωθε πως είχε προσβληθεί όμως ήμουν τόσο ταραγμέ-νη από τα έντονα συναισθήματά μου ώστε δεν κατάλαβα αμέ-σως το γιατί Είχα ασφαλώς αντιληφθεί ότι ο Νίνο με την πα-ρέμβασή του είχε μεταφέρει την περί λογοτεχνίας συζήτησηστην πολιτική και μάλιστα με επιθετικό τρόπο σχεδόν αναι-δή Παρrsquo όλα αυτά εκείνη τη στιγμή δεν πολυέδωσα σημασίααδυνατούσα να συγχωρέσω τον εαυτό μου που δεν όρθωσατο ανάστημά μου που στάθηκα ανεπαρκής μπροστά σrsquo εκεί-νο το καλλιεργημένο κοινό Κι όμως ήμουν πολύ καλή Στο λύ-κειο αντιστάθμιζα τη μειονεκτική μου θέση προσπαθώντας ναγίνω όπως η καθηγήτρια Γκαλιάνι και μάλιστα είχα οικειο-ποιηθεί το ύφος της τη γλώσσα της Στην Πίζα αυτό το γυ-ναικείο πρότυπο δεν ήταν αρκετόmiddot εκεί είχα να κάνω με πολύπιο εκπαιδευμένους ανθρώπους Ο Φράνκο ο Πιέτρο όλοι οι
bull 26 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 26
φοιτητές που διέπρεπαν και φυσικά οι διακεκριμένοι καθη-γητές του Πανεπιστημίου Νορμάλε εκφράζονταν περίπλοκαέγραφαν με επιτηδευμένα τεχνάσματα είχαν μια ικανότητακατηγοριοποίησης μια λογική διαύγεια που δε διέθετε η Γκα-λιάνι Εγώ όμως εκπαιδεύτηκα πώς να γίνω σαν εκείνους Καισυχνά τα κατάφερνα είχα την αίσθηση ότι δάμαζα σε τέτοιοβαθμό τις λέξεις που σάρωνα διά παντός την αντίφαση τηςύπαρξής μου σε αυτό τον κόσμο την έκρηξη των συναισθη-μάτων τις ασθματικές συζητήσεις Με λίγα λόγια μπορούσαπλέον να ανατρέχω σε έναν τρόπο ομιλίας και γραφής ndashμέσωμιας εκλεπτυσμένης γλώσσας μιας διεξοδικής και περισπού-δαστης ανάλυσης με την παράθεση αλλεπάλληλων επιχειρη-μάτων και πάντα με επίσημα εύσχημο ύφοςndash ο οποίος απέ-βλεπε στη συντριβή του συνομιλητή μου στερώντας του κάθεδιάθεση για οποιαδήποτε αντιλογία Εκείνο το βράδυ όμως ταπράγματα δεν έγιναν όπως έπρεπε Στην αρχή με τρόμαξε ηΑντέλε και οι φίλοι της που φανταζόμουν ότι ήταν πολύ ψαγ-μένοι αναγνώστες ύστερα ήρθε η σειρά του άντρα με τα χο-ντρά γυαλιά Είχα γίνει και πάλι το φιλόπονο κοριτσάκι απότη φτωχογειτονιά της Νάπολης η κόρη του θυρωρού με τη χα-ρακτηριστική προφορά του Νότου που σάστιζε ακόμη και ηίδια με τον εαυτό της παριστάνοντας σrsquo εκείνο το μέρος τη νεαρή μορφωμένη συγγραφέα Κι έτσι έχασα την αυτοπεποί-θησή μου και εκφράστηκα δίχως πειθώ συγκεχυμένα Ας μημιλήσω για τον Νίνο Η παρουσία του μου στέρησε κάθε έλεγ-χο και ο ποιοτικός λόγος της παρέμβασής του μου επιβεβαίω-σε πως εντελώς ξαφνικά είχα χάσει κάθε επιδεξιότητα Προ-ερχόμασταν από ένα όχι και τόσο διαφορετικό περιβάλλον εί-χαμε μοχθήσει και οι δύο για να αποκτήσουμε αυτή τη γλώσ-σα Κι όμως εκείνος όχι μόνο την είχε χρησιμοποιήσει με από-
bull 27 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 27
λυτη φυσικότητα απευθύνοντάς τη με άνεση στον συνομιλη-τή του αλλά ανά διαστήματα όποτε το έκρινε απαραίτητοτόλμησε μάλιστα να ανακατέψει αυτά τα κομψά ιταλικά μεμια αναίσχυντη καταφρόνια ώστε πολύ σύντομα κατάφερε ναακουστεί απαρχαιωμένο και ίσως κάπως γελοίο το ακαδη-μαϊκό ύφος εκείνου του άντρα με τα χοντρά γυαλιά Επομέ-νως όταν είδα τον τελευταίο να θέλει να ξαναπάρει τον λόγοσκέφτηκα Είναι πολύ εκνευρισμένος και αν στην αρχή μίλη-σε άσχημα για το βιβλίο μου τώρα θα πει πολύ χειρότερα γιανα ταπεινώσει τον Νίνο που το υπερασπίστηκε
Τον άντρα όμως φαίνεται πως τον απασχολούσαν άλλαδεν ξανάφερε την κουβέντα στο μυθιστόρημά μου ούτε μεξανάβαλε στον χορό Επικεντρώθηκε σε κάποιες εκφράσειςπου είχε χρησιμοποιήσει ο Νίνο οριακά τις οποίες όμωςεπανέλαβε αρκετές φορές εκφράσεις όπως βαρονική υπε-ροψία αντι-αυταρχική λογοτεχνία Μονάχα τότε κατάλα-βα ότι αυτό που τον είχε εξοργίσει ήταν η πολιτική χροιά τηςκουβέντας Δεν του άρεσε ετούτο το λεξιλόγιο και το τόνι-σε σπάζοντας τη φωνή του με ένα σαρκαστικό φαλτσάρι-σμα (δηλαδή η περηφάνια της γνώσης σήμερα αποκαλεί-ται υπεροψία δηλαδή και η λογοτεχνία έχει γίνει αντι-αυ-ταρχική) Κι έπειτα επιδόθηκε σrsquo ένα επιδέξιο παιχνίδι μετη λέξη εξουσία δόξα τω Θεώ είπε ένα ανάχωμα κόντραστους ακαλλιέργητους νέους που μιλάνε ακατάσχετα επίπαντός επιστητού ανατρέχοντας στις ανοησίες ποιος ξέρειτίνος φοιτητικού μαθήματος-κατήχησης Μίλησε για ώρα γιrsquoαυτό το θέμα απευθυνόμενος άλλοτε στο κοινό και άλλοτεστον Νίνο ή σrsquo εμένα Στο τέλος όμως έστρεψε τα πυρά τουαρχικά στον ηλικιωμένο κριτικό που καθόταν πλάι μου κιέπειτα απευθείας στην Αντέλε που ίσως ήταν ο πραγματι-
bull 28 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 28
κός του στόχος από την αρχή Δεν τα βάζω με τους νέους ndashεί-πε συνοπτικάndash αλλά με τους γραμματιζούμενους ενήλικουςπου είναι πάντα έτοιμοι να ασπαστούν από ιδιοτέλεια καιμόνο την τελευταία μόδα της ηλιθιότητας Επιτέλους στοσημείο αυτό σώπασε κι έκανε να φύγει με χαμηλόφωνα αλ-λά έντονα συγγνώμη μπορώ να περάσω ευχαριστώ
Οι παρόντες σηκώθηκαν για να περάσει εχθρικοί αλλάπάντως γεμάτοι σεβασμό Την ίδια στιγμή όμως συνειδητο-ποίησα ότι ήταν ένας άνθρωπος με κύρος και μάλιστα μετέτοιο κύρος ώστε ακόμη και η Αντέλε αποκρίθηκε στο βα-ρύθυμο νεύμα του αποχαιρετισμού του με ένα εγκάρδιο Ευ-χαριστώ γεια σας Ίσως γιrsquo αυτό να εξέπληξε όλους ο Νίνοόταν με επιτακτικό και συνάμα χλευαστικό ύφος δείχνονταςπως ήξερε με ποιον είχε να κάνει τον αποκάλεσε με τον τίτ-λο του καθηγητή ndashκύριε καθηγητά πού πάτε μη φεύγετεndashκι αμέσως χάρη στα ευκίνητα μακριά του πόδια τού έκοψετον δρόμο ήρθαν πρόσωπο με πρόσωπο του είπε κάτι φρά-σεις σrsquo εκείνη την καινούρια γλώσσα του την οποία εκείόπου βρισκόμουν ούτε άκουγα ούτε πολυκαταλάβαινα φρά-σεις που έμοιαζαν σαν ατσάλινα καλώδια κάτω από τονκαυτό ήλιο Ο άντρας τον άκουγε ακίνητος δίχως ίχνος βια-σύνης κι έπειτα έκανε μια κίνηση με το χέρι σαν να του έλε-γε κάνε στην άκρη και προχώρησε προς την έξοδο
3
Σηκώθηκα από το τραπέζι σαστισμένη προσπαθούσα να συ-νειδητοποιήσω ότι ο Νίνο ήταν στrsquo αλήθεια εκεί στο Μιλάνοσrsquo εκείνη την αίθουσα Και να τος τώρα που περπατούσε
bull 29 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 29
προς το μέρος μου χαμογελώντας με βήμα ατάραχο δίχωςνα βιάζεται Σφίξαμε τα χέρια το δικό του ήταν ζεστό το δι-κό μου παγωμένο και είπαμε πόσο χαιρόμασταν που ξανα-βλεπόμασταν ύστερα από τόσο καιρό Το γεγονός ότι επιτέ-λους ήξερα πως τα χειρότερα εκείνης της βραδιάς είχαν πε-ράσει και τώρα ο Νίνο ήταν μπροστά μου αληθινός μετρία-σε την κακή μου διάθεση όχι όμως και την ταραχή μου Τονσύστησα στον κριτικό που τόσο γενναιόδωρα είχε εγκωμιά-σει το βιβλίο μου του είπα ότι ήταν ένας φίλος από τη Νά-πολη ότι ήμασταν μαζί στο λύκειο Ο καθηγητής παρότι κιαυτός με τη σειρά του είχε δεχτεί μερικά από τα βέλη του Νί-νο ήταν ευγενής τον επιδοκίμασε για το πώς χειρίστηκε τονάντρα με τα χοντρά γυαλιά αναφέρθηκε με συμπάθεια στηΝάπολη και του απευθύνθηκε σαν να μιλούσε σε κάποιο λα-μπρό φοιτητή που χρειαζόταν ενθάρρυνση Ο Νίνο τού εξή-γησε ότι ζούσε χρόνια στο Μιλάνο ασχολιόταν με την οικο-νομική γεωγραφία και ότι ανήκε ndashκαι χαμογέλασεndash στην πιοάθλια κατηγορία της ακαδημαϊκής πυραμίδας δηλαδή στουςλέκτορες Μίλησε με γοητευτικό τρόπο χωρίς το κάπως μου-τρωμένο ύφος που είχε ως παιδί και μου φάνηκε ότι φορού-σε πιο ελαφριά πανοπλία από εκείνη που με είχε γοητεύσειστο λύκειο θαρρείς και είχε ξεφορτωθεί από πάνω του τα πε-ριττά βάρη για να μπορεί να κονταροχτυπιέται πιο γρήγορακαι με χάρη Πρόσεξα ανακουφισμένη πως δε φορούσε βέρα
Στο μεταξύ μερικές φίλες της Αντέλε με είχαν πλησιάσειγια να τους υπογράψω το βιβλίο πράγμα που με συγκίνη-σε ήταν η πρώτη φορά που μου συνέβαινε Δίστασα δενήθελα να χάσω από τα μάτια μου τον Νίνο ούτε στιγμή ήθε-λα όμως και να μετριάσω την εικόνα της αδέξιας κοπέλαςπου μάλλον τους είχα δώσει Τον άφησα λοιπόν με τον ηλι-
bull 30 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 30
κιωμένο καθηγητή ndashΤαρρατάνο τον έλεγανndash και υποδέχτη-κα ευγενικά τις αναγνώστριές μου Ήθελα να ξεμπερδέψωγρήγορα όμως τα αντίτυπα ήταν καινούρια μύριζαν τυπο-γραφείο απείχαν πολύ από τα χιλιοφθαρμένα δύσοσμα βι-βλία που εγώ και η Λίλα δανειζόμασταν από τη βιβλιοθήκητης γειτονιάς μας και δε μου πήγαινε να τα καταστρέψω τό-σο γρήγορα με το στιλό Επιστράτευσα την καλύτερη καλ-λιγραφία μου από την εποχή της δασκάλας Ολιβιέρο δού-λεψα πολύ τις αφιερώσεις που τους έγραψα με αποτέλεσμαοι κυρίες να περιμένουν ανυπόμονες στην ουρά Το έκαναμε την καρδιά μου να χτυπά δυνατά ρίχνοντας κλεφτές μα-τιές στον Νίνο Έτρεμα στην ιδέα ότι μπορεί να έφευγε
Δεν έφυγε Η Αντέλε είχε πλησιάσει εκείνον και τον Ταρ-ρατάνο κι ο Νίνο τής μιλούσε με σεβασμό και άνεση μαζίΘυμάμαι τότε που μιλούσε στους διαδρόμους του λυκείουμε την καθηγήτρια Γκαλιάνι και μου πήρε λίγη ώρα να πα-ντρέψω στο μυαλό μου τον αλλοτινό άριστο μαθητή με τονσημερινό νεαρό άντρα Απέρριψα όμως μεμιάς σαν μια πε-ριττή παρέκκλιση που μας έκανε όλους να υποφέρουμε τονφοιτητή της Ίσκια τον εραστή της παντρεμένης φίλης μουτο εξαφανισμένο αγόρι που κρυβόταν στο αποχωρητήριο τουκαταστήματος της πλατείας ντέι Μάρτιρι και πατέρα τουΤζεννάρο ένα παιδί που δεν είχε δει ποτέ του Το δίχως άλ-λο η επιδρομή της Λίλας στη ζωή του τον είχε αποπροσανα-τολίσει αλλά ndashτότε το θεώρησα προφανέςndash ήταν απλώς μιαπαρένθεση Όσο σφοδρή κι αν ήταν εκείνη η εμπειρία όσαβαθιά τραύματα κι αν του είχε αφήσει τώρα πια είχε τε-λειώσει Ο Νίνο είχε ξαναβρεί τον εαυτό του και χαιρόμουνγιrsquo αυτό Σκέφτηκα Πρέπει να πω στη Λίλα ότι τον είδα ότιείναι καλά Ύστερα άλλαξα γνώμη Όχι δε θα της το πω
bull 31 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 31
Γκαλιάνι καθηγήτρια λυκείου Καλλιεργημένη εκπαιδευτικός κομ-μουνίστρια Μαγεύεται μεμιάς από την ευφυΐα της Έλενας Τηςδανείζει βιβλία την προστατεύει στη διαμάχη της με τον θεο-λόγο και την καλεί στο σπίτι της σε μια γιορτή των παιδιών τηςΟι σχέσεις τους ψυχραίνονται όταν ο Νίνο εγκαταλείπει τη Νά-ντια παρασυρμένος από το πάθος του για τη Λίλα
Άλλα πρόσωπαΤζίνο ο γιος του φαρμακοποιού Το πρώτο αγόρι της ΈλεναςΝέλλα Ινκάρντο ξαδέρφη της δασκάλας Ολιβιέρο Μένει στο
Μπαράνο στη νήσο Ίσκια και τα καλοκαίρια νοικιάζει μερικάδωμάτια του σπιτιού της στην οικογένεια Σαρρατόρε Μια χρο-νιά φιλοξένησε την Έλενα που παραθέριζε εκεί
Αρμάντο φοιτητής ιατρικής γιος της καθηγήτριας ΓκαλιάνιΝάντια μαθήτρια κόρη της καθηγήτριας Γκαλιάνι και το κορίτσι
του Νίνο ο οποίος την εγκαταλείπει με ένα γράμμα που τηςστέλνει από την Ίσκια όταν ερωτεύεται τη Λίλα
Μπρούνο Σοκκάβο φίλος του Νίνο Σαρρατόρε και γιος ενός πλού-σιου βιομήχανου από το Σαν Τζοβάννι α Τεντούτσο της Νάπο-λης Προσφέρει δουλειά στη Λίλα στην αλλαντοποιία της οικο-γένειάς του
Φράνκο Μάρι φοιτητής Το αγόρι της Έλενας τα πρώτα χρόνιατου πανεπιστημίου
bull 14 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 001-014_Educazione 001- 32417 155 PM Page 14
Ενδιάμεσα χρόνια
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 15
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 16
1
ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΦΟΡΑ που είδα τη Λίλα ήταν πριν από πέντε χρό-νια τον χειμώνα του 2005 Περπατούσαμε νωρίς το πρωίστον κεντρικό δρόμο και όπως συνέβαινε πλέον από χρόνιααισθανόμασταν άβολα Θυμάμαι ότι μιλούσα μόνο εγώ εκεί-νη σιγοτραγουδούσε χαιρετούσε κόσμο που ούτε καν τηςαπαντούσε και τις σπάνιες φορές που με διέκοπτε άρθρω-νε μόνο κάτι επιφωνήματα χωρίς καμία προφανή σύνδεσημε όσα έλεγα Με το πέρασμα του χρόνου είχαν συμβεί διά-φορα δυσάρεστα γεγονότα ορισμένα μάλιστα φρικτά καιγια να ξαναβρούμε τον δρόμο της αλλοτινής μας εμπιστο-σύνης θα έπρεπε να εξομολογηθούμε η μία στην άλλη κρυ-φές μας σκέψεις μόνο που εγώ δεν είχα τη δύναμη να βρωτα κατάλληλα λόγια κι εκείνη που μάλλον είχε τη δύναμηδεν είχε τη διάθεση δεν έβλεπε τον λόγο
Την αγαπούσα όμως πολύ κι όποτε ερχόμουν στη Νά-πολη προσπαθούσα πάντοτε να τη βλέπω παρότι οφείλωνα ομολογήσω τη φοβόμουν κάπως Είχε αλλάξει πολύ Τώ-ρα πια τα σημάδια των γηρατειών ήταν εμφανή πάνω μαςμα ενώ εγώ πάλευα με την τάση μου να παίρνω βάρος εκεί-νη ήταν διαρκώς πετσί και κόκαλο Είχε κοντά μαλλιά που
bull 17 bull
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 17
τα έκοβε μόνη της κατάλευκα όχι από επιλογή αλλά απόαμέλεια Το βαθιά ρυτιδιασμένο της πρόσωπο θύμιζε όλοκαι περισσότερο εκείνο του πατέρα της Την έπιανε νευρι-κό γέλιο σχεδόν σαν στρίγκλισμα και μιλούσε φωναχτάΧειρονομούσε διαρκώς δίνοντας στις κινήσεις της μια τόσοάγρια αποφασιστικότητα που έμοιαζε λες και ήθελε να κό-ψει στα δύο τα κτίρια τον δρόμο τους περαστικούς εμένα
Βρισκόμασταν στο ύψος του δημοτικού σχολείου ότανένας άγνωστός μου νεαρός μάς προσπέρασε αλαφιασμένοςκαι της φώναξε ότι σε μια πρασιά δίπλα στην εκκλησία εί-χε βρεθεί το πτώμα μιας γυναίκας Σπεύσαμε αμέσως στοπάρκο και η Λίλα με παρέσυρε στο πηγαδάκι των περίερ-γων ανοίγοντας δρόμο φουριόζα Η γυναίκα ήταν πεσμένηστο πλάι εξαιρετικά χοντρή και φορούσε ένα σκούρο πρά-σινο παλαιικό αδιάβροχο Η Λίλα την αναγνώρισε αμέσωςεγώ όχι ήταν η παιδική μας φίλη η Τζιλιόλα Σπανιουόλο ηπρώην σύζυγος του Μικέλε Σολάρα
Είχα δεκαετίες να τη δω Το όμορφο πρόσωπό της είχεαλλοιωθεί οι αστράγαλοί της είχαν γίνει τεράστιοι Τα μαλ-λιά της κάποτε καστανά τώρα είχαν το κόκκινο της φωτιάςμακριά όπως τα είχε από μικρή αλλά αραιά λυμένα πάνωστο ανασκαλεμένο χώμα Μονάχα στο ένα πόδι φορούσε έναπαπούτσι με χαμηλό τακούνι χιλιοφθαρμένοmiddot το άλλο ήτανμέσα σε μια γκρίζα μάλλινη κάλτσα τρυπημένη στο μεγάλοδάχτυλο το άλλο παπούτσι ήταν πεταμένο κάνα μέτρο πιοκει λες και το είχε βγάλει κλοτσώντας από πόνο ή φόβο Ξέ-σπασα σε κλάματα Η Λίλα με κοίταξε ενοχλημένη
Καθισμένες σrsquo ένα παγκάκι λίγο πιο κει περιμέναμε σιω-πηλές να πάρουν την Τζιλιόλα Για την ώρα κανείς δεν ήξε-ρε τι της είχε συμβεί πώς είχε πεθάνει Πήγαμε στο σπίτι
bull 18 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 18
της Λίλας το παλιό μικρό πατρικό της διαμέρισμα όπου ζού-σε τώρα με τον γιο της τον Ρίνο Μιλήσαμε για τη φίλη μαςμου είπε άσχημα πράγματα για τη ζωή που έκανε τις απαι-τήσεις της τη δολιότητά της Τώρα όμως εγώ ήμουν εκείνηπου δεν μπορούσε να ακούσειmiddot σκεφτόμουν εκείνο το πρό-σωπο πλαγιασμένο στο χώμα τα αραιά μακριά της μαλλιάτις ασπριδερές κηλίδες στο κρανίο της Πόσες γυναίκες μετις οποίες είχαμε μεγαλώσει μαζί είχαν φύγει από τη ζωήείχαν εξαφανιστεί από προσώπου γης επειδή αρρώστησανεπειδή το νευρικό τους σύστημα δεν άντεξε το σμυριδόπα-νο των μαρτυρίων επειδή είχε χυθεί το ίδιο τους το αίμαΜείναμε για λίγο στην κουζίνα απαθείς καμία από τις δύοδεν έλεγε να μαζέψει το τραπέζι κι ύστερα ξαναβγήκαμε
Ο ήλιος της όμορφης χειμωνιάτικης μέρας χάριζε μια γα-λήνια μορφή στα πράγματα Η παλιά γειτονιά σε αντίθεσημrsquo εμάς είχε μείνει ίδια κι απαράλλαχτη Αντιστέκονταν ακό-μα τα γκρίζα χαμηλά σπίτια η αυλή των παιχνιδιών μας οκεντρικός δρόμος τα μαύρα στόματα του τούνελ και η βίαΤο γύρω τοπίο όμως είχε αλλάξει Η πρασινωπή έκτασηστους βάλτους δεν υπήρχε πια η παλιά κονσερβοποιία είχεεξαφανιστεί Στη θέση τους υπήρχαν οι λάμψεις των γυάλι-νων ουρανοξυστών αλλοτινά σημάδια ενός λαμπρού μέλλο-ντος στο οποίο κανείς δεν πίστεψε ποτέ Με το πέρασμα τουχρόνου είχα καταγράψει όλες τις αλλαγές κάποιες φορές μεπεριέργεια αν και πιο συχνά αφηρημένα Όταν ήμουν μικρήφανταζόμουν πως μακριά από τη γειτονιά μας η Νάποληέκρυβε θαυμαστά πράγματα Για παράδειγμα πριν από δε-καετίες είχα εντυπωσιαστεί από τον ουρανοξύστη του κε-ντρικού σταθμού από το πώς έχτιζαν όροφο τον όροφο εκεί-νο τον σκελετό μιας οικοδομής που τότε μας φαινόταν πα-
bull 19 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 19
νύψηλη πλάι στον μεγαλειώδη σιδηροδρομικό σταθμό Πό-σο σάστιζα όταν περνούσα από την πλατεία Γκαριμπάλντικοίτα πόσο ψηλός είναι έλεγα στη Λίλα στην Κάρμεν στονΠασκουάλε στην Άντα στον Αντόνιο σε όλους τους φίλουςεκείνης της εποχής με τους οποίους πήγαινα στη θάλασσακοντά στις πλούσιες γειτονιές Εκεί πάνω σκεφτόμουν κα-τοικούν οι άγγελοι και ατενίζουν όλη την πόλη Πόσο θα μουάρεσε να σκαρφαλώσω να φτάσω ως την κορυφή Ήταν ο δι-κός μας ουρανοξύστης παρότι βρισκόταν μακριά από τη γει-τονιά μας και τον βλέπαμε να μεγαλώνει μέρα με τη μέραΟι εργασίες όμως σταμάτησαν Όταν επέστρεφα στο σπίτιμου από την Πίζα ο ουρανοξύστης του σταθμού για μένα δενήταν πια σύμβολο μιας κοινωνίας που ανανεωνόταν μα έναακόμα μνημείο αναποτελεσματικότητας
Εκείνη την περίοδο είχα πειστεί πως δεν υπήρχε μεγάληδιαφορά μεταξύ της γειτονιάς μου και της Νάποληςmiddot οι κα-κουχίες γλιστρούσαν από τη μία στην άλλη αδιάκοπα Κά-θε φορά που επέστρεφα έβρισκα μια άνευρη πόλη που δενάντεχε τις εναλλαγές των εποχών τη ζέστη το κρύο κυρίωςτις καταιγίδες Μια φορά πλημμύρισε ο σταθμός της πλα-τείας Γκαριμπάλντι την άλλη γκρεμίστηκε η στοά μπροστάαπό το μουσείο και μία άλλη φορά έγιναν κατολισθήσεις κό-πηκε το ρεύμα και δεν έλεγαν να το ξανασυνδέσουν Στομυαλό μου έβλεπα σκοτεινούς δρόμους όπου ελλόχευαν κίν-δυνοι αυτοκίνητα να κυκλοφορούν όλο και πιο άναρχα ξε-χαρβαλωμένα λιθόστρωτα μεγάλες λακκούβες Οι βουλω-μένοι βόθροι ανάβλυζαν πλημμύριζαν Υδάτινες λάβες μεβοθρολύματα σκουπίδια και μικρόβια χύνονταν στη θάλασ-σα από τους λόφους κατακλυσμένους από καινούριες σα-θρές οικοδομές ή διάβρωναν τον από κάτω κόσμο Οι άν-
bull 20 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 20
θρωποι πέθαιναν από αμέλεια από διαφθορά από κατα-πίεση και όμως σε κάθε εκλογική αναμέτρηση έδιναν την εν-θουσιώδη τους συναίνεση στους πολιτικούς που τους έκα-ναν τον βίο αβίωτο Μόλις κατέβαινα από το τρένο κυκλο-φορούσα επιφυλακτική στα μέρη όπου είχα γεννηθεί φρο-ντίζοντας να μιλάω πάντα στα ναπολιτάνικα σαν να διαλα-λούσα είμαι δική σας μη μου κάνετε κακό
Αφότου αποφοίτησα αφότου έγραψα πυρετωδώς έναδιήγημα το οποίο εντελώς απρόσμενα μέσα σε λίγους μή-νες έγινε βιβλίο ο κόσμος από τον οποίο προερχόμουν φά-νταζε ακόμη χειρότερος στα μάτια μου Ενώ στην Πίζα καιστο Μιλάνο ένιωθα όμορφα μερικές φορές μάλιστα ίσως κιευτυχισμένη όποτε επέστρεφα στην πόλη μου φοβόμουνπως κάποιο απρόοπτο θα με εμπόδιζε να της ξεφύγω πωςθα αναγκαζόμουν να στερηθώ ότι είχα κατακτήσει Δε θαμπορούσα να ξαναδώ τον Πιέτρο τον οποίο πολύ σύντομαθα παντρευόμουνmiddot θα έκλειναν για μένα οι πόρτες των πε-ριποιημένων γραφείων του εκδοτικού οίκουmiddot θα ήταν αδύ-νατον πλέον να χαρώ την αβρότητα της Αντέλε της μέλλου-σας πεθεράς μου μιας μητέρας που ποτέ δε γνώρισα στοπρόσωπο της δικής μου Από παλιά κιόλας η πόλη μου μουφαινόταν ασφυκτικά γεμάτη ένας όχλος που απλωνόταναπό την πλατεία Γκαριμπάλντι ως τη Φορτσέλλα την Ντου-κέσκα τη Λαβινάιο τη Ρεττιφίλο Στα τέλη του Εξήντα εί-χα την αίσθηση ότι το πλήθος είχε αυξηθεί και ότι η έλλειψηανεκτικότητας η επιθετικότητα άπλωναν ανεξέλεγκτα ταπλοκάμια της Ένα πρωί έφτασα στην οδό Μετζοκαννόνεεκεί όπου πριν από μερικά χρόνια δούλευα πωλήτρια σrsquo έναβιβλιοπωλείο Πήγα από περιέργεια να ξαναδώ το μέροςόπου κάποτε έβγαζα το ψωμί μου κυρίως όμως για να ρίξω
bull 21 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 21
μια ματιά στο πανεπιστήμιο που δεν είχα δει ποτέ από κο-ντά Ήθελα να το συγκρίνω μrsquo εκείνο της Πίζας τη Σκουό-λα Νορμάλε ευχόμουν μάλιστα να συναντήσω τα παιδιά τηςκαθηγήτριας Γκαλιάνι ndashτον Αρμάντο και τη Νάντιαndash και νακαμαρώσω για όσα είχα καταφέρει Όμως ο δρόμος οι πα-νεπιστημιακοί χώροι μού προκαλούσαν εκνευρισμόmiddot ήτανκατάμεστοι από φοιτητές της Νάπολης της επαρχίας καιόλου του Νότου νέους καλοντυμένους φασαριόζους γεμά-τους αυτοπεποίθηση και παιδιά με άξεστους τρόπους καισυνάμα δουλική συμπεριφορά Στριμώχνονταν στις εισό-δους μέσα στις αίθουσες μπροστά από τις κοσμοπλημμυ-ρισμένες γραμματείες καβγαδίζοντας συχνά πυκνά Εντε-λώς ξαφνικά τρεις τέσσερις πιάστηκαν στα χέρια λίγα μέ-τρα μακριά μου λες και αρκούσε να αντικρίσει ο ένας τονάλλο για να ξεσπάσουν σε βρισιές και γρονθοκοπήματα ένααντρικό μένος που ούρλιαζε τη λύσσα του για αίμα σε μιαδιάλεκτο που ακόμη κι εγώ η ίδια μετά βίας καταλάβαιναΈφυγα κακήν κακώς λες και κάτι απειλητικό με είχε αγγί-ξει σrsquo ένα μέρος που το θεωρούσα ασφαλές κατοικημένο μο-νάχα από καλοπροαίρετες προθέσεις
Με λίγα λόγια είχα την αίσθηση πως τα πράγματα χει-ροτέρευαν χρόνο με τον χρόνο Εκείνη τη βροχερή εποχή ηπόλη για μία ακόμη φορά ράγισε ένα ολόκληρο κτίριο έγει-ρε στο πλάι σαν άνθρωπος που ακουμπά στο σαρακοφα-γωμένο μπράτσο μια παλιάς πολυθρόνας και το μπράτσουποχωρεί Νεκροί τραυματίες Και φωνές ξύλο καπνογό-να Ήταν λες και μες στα σπλάχνα της η πόλη επώαζε έναμένος που δεν μπορούσε να αναδυθεί κι έτσι την κατέτρω-γε ή έσκαγε σε επιφανειακές φλύκταινες γεμάτες δηλητή-ριο εναντίον όλων παιδιών ενηλίκων ηλικιωμένων ανθρώ-
bull 22 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 22
πων από άλλες πόλεις Αμερικάνων του ΝΑΤΟ τουριστών κά-θε εθνικότητας των ίδιων των Ναπολιτάνων Πώς να αντέ-ξεις σε αυτό τον τόπο της ασυδοσίας και του κινδύνου στηνπεριφέρεια στο κέντρο στους λόφους κάτω από τον Βε-ζούβιο Πόσο άσχημη εντύπωση μου έκανε το Σαν Τζοβάννια Τεντούτσο το ταξίδι μου μέχρι να φτάσω σrsquo αυτή τη συ-νοικία Πόσο άσχημη εντύπωση μου έκανε το εργοστάσιοόπου δούλευε η Λίλα αλλά και η ίδια η Λίλα με τον μικρότης γιο η Λίλα η οποία ζούσε σrsquo ένα άθλιο κτίριο μαζί με τονΈντσο αν και δεν κοιμούνταν μαζί Μου είπε ότι εκείνοςήθελε να σπουδάσει ηλεκτρονικούς υπολογιστές κι ότι εκεί-νη προσπαθούσε να τον βοηθήσει Μου είχε εντυπωθεί η φω-νή της που προσπαθούσε να διαγράψει το Σαν Τζοβάννι τασαλάμια τη δυσωδία του εργοστασίου την κατάστασή τηςπροφέροντας με προσποιητή αυθεντία ονόματα όπως Κέ-ντρο Κυβερνητικής του Πανεπιστημίου του Μιλάνου Σοβιε-τικό Κέντρο για την εφαρμογή των υπολογιστών στις κοι-νωνικές επιστήμες Ήθελε να με κάνει να πιστέψω ότι σύ-ντομα ένα παρόμοιο κέντρο θα γεννιόταν και στη ΝάποληΣκέφτηκα Πιθανότατα στο Μιλάνο σίγουρα στη ΣοβιετικήΈνωση όχι όμως εδώ εδώ δεν είναι παρά μια τρέλα του ανε-ξέλεγκτου μυαλού σου στην οποία παρασύρεις και τονάμοιρο τον αφοσιωμένο Έντσο Καλύτερα να φεύγαμε Νατο βάζαμε στα πόδια μια για πάντα μακριά από τη ζωή πουζούσαμε αφότου ήρθαμε στον κόσμο Να μείνουμε σε σω-στά οργανωμένες πόλεις όπου πράγματι όλα ήταν πιθανάΕγώ όντως είχα δραπετεύσει Μόνο και μόνο για να ανακα-λύψω όμως τις δεκαετίες που θα ακολουθούσαν ότι είχακάνει λάθος ότι ήταν μια αλυσίδα με ολοένα και πιο μεγά-λους κρίκους η γειτονιά παρέπεμπε στην πόλη η πόλη στην
bull 23 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 23
Ιταλία η Ιταλία στην Ευρώπη η Ευρώπη σε ολόκληρο τονπλανήτη Ακόμη και σήμερα έχω την ίδια άποψη δεν είναιάρρωστη η γειτονιά μας ούτε και η Νάπολη άρρωστη είναιη υδρόγειος σφαίρα άρρωστο είναι το σύμπαν ή τα σύμπα-ντα Και το πόσο επιδέξιοι είμαστε εξαρτάται απrsquo το ανκρύβουμε από τους άλλους μα και απrsquo τον ίδιο μας τον εαυ-τό την αληθινή κατάσταση των πραγμάτων
Μίλησα γιrsquo αυτό στη Λίλα εκείνο το μεσημέρι τον χει-μώνα του 2005 με έμφαση σαν να ήθελα να επανορθώσωΉθελα να της αναγνωρίσω ότι είχε καταλάβει τα πάντα απόπαιδί χωρίς ποτέ να μετακινηθεί από τη Νάπολη Μα ντρά-πηκα σχεδόν αμέσως ένιωσα στα λόγια μου την οργισμένηαπαισιοδοξία κάποιου που γερνά το ύφος που ndashτο ήξεραndashεκείνη απεχθανόταν Και πράγματι αποκάλυψε τα γερα-σμένα της δόντια με ένα χαμόγελο σαν νευρική γκριμάτσακαι μου είπε
laquoΠαριστάνεις την έξυπνη με βομβαρδίζεις με αποφθέγ-ματα Τι θες να κάνεις Θες να γράψεις για μας Θες να γρά-ψεις για μέναraquo
laquoΌχιraquolaquoΠες την αλήθειαraquolaquoΘα ήταν πολύ περίπλοκοraquolaquoΤο σκέφτηκες όμως το σκέφτεσαι ακόμαraquolaquoΛίγο ναιraquolaquoΠρέπει να μrsquo αφήσεις στην ησυχία μου Λενού Όλους
μας πρέπει να μας αφήσεις στην ησυχία μας Εμείς πρέπεινα εξαφανιστούμε δεν αξίζουμε τίποτα ούτε η Τζιλιόλα ού-τε εγώ κανείςraquo
laquoΔεν είναι αλήθειαraquoΈκανε μια γκριμάτσα δυσαρέσκειας και με περιεργά-
bull 24 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 24
στηκε με τις κόρες των ματιών της που ίσα ίσα φαίνοντανμε χείλη μισόκλειστα
laquoΕντάξειraquo είπε laquoγράψε αν το θες στrsquo αλήθεια γράψε γιατην Τζιλιόλα για όποιον σου κατέβει Όχι όμως για μέναμην τολμήσεις θέλω να μου το υποσχεθείςraquo
laquoΔε θα γράψω για κανέναν ούτε για σέναraquolaquoΠρόσεχε γιατί θα σε παρακολουθώraquolaquoΑ ναιraquolaquoΘα rsquoρθω να ψάξω στον υπολογιστή σου θα διαβάσω τα
αρχεία και θα τα σβήσωraquolaquoΝαι καλάraquolaquoΓιατί νομίζεις ότι δεν είμαι ικανήraquolaquoΞέρω πολύ καλά ότι είσαι Γνωρίζω όμως να φυλάγο-
μαιraquoΓέλασε με τον παλιό της γνωστό τρόποlaquoΑπό μένα όχιraquo
2
Δεν ξέχασα ποτέ αυτές τις τρεις λέξεις ήταν το τελευταίοπράγμα που μου είπε από μένα όχι Εδώ κι εβδομάδεςπλέον γράφω πυρετωδώς δίχως να χάνω χρόνο ξανακοι-τάζοντας το κείμενό μου Εάν η Λίλα είναι ακόμη ζωντανήndashφαντάζομαι καθώς πίνω τον καφέ μου και κοιτάζω τον Πά-δο που παφλάζει πάνω στους πυλώνες της γέφυρας Πριγκί-πισσα Ισαβέλλαndash δε θα αντέξει θα έρθει να ψάξει τον υπο-λογιστή μου θα διαβάσει κι έτσι στρυφνή γριά που είναιθα εκνευριστεί που αθέτησα την υπόσχεσή μου θα θέλει ναχώσει τη μύτη της θα διορθώσει θα προσθέσει θα ξεχάσει
bull 25 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 25
τη μανία της να εξαϋλωθεί Ύστερα ξεπλένω το φλιτζάνιμου πλησιάζω στο γραφείο ξαναρχίζω να γράφω ξεκινώ-ντας από κείνη την παγωμένη άνοιξη στο Μιλάνο ένα βρά-δυ πριν από σαράντα χρόνια και βάλε σrsquo εκείνο το βιβλιο-πωλείο τότε που ο άντρας με τα χοντρά γυαλιά μίλησε μεσαρκασμό για μένα και για το βιβλίο μου μπροστά σε όλουςκι εγώ του απάντησα κάπως συγκεχυμένα τρέμοντας Ώσπουξαφνικά σηκώθηκε ο Νίνο Σαρρατόρε αγνώριστος σχεδόνμε το ατημέλητο κατάμαυρο μούσι του και επιτέθηκε μεσφοδρότητα στον άνθρωπο που τα είχε βάλει μαζί μου Απόκείνη τη στιγμή ολάκερος ο εαυτός μου βάλθηκε να φωνά-ζει σιωπηρά το όνομά του ndashπόσος καιρός ήταν που είχα νατον δω τέσσερα ή πέντε χρόνιαndash και παρότι είχα παγώσειαπό την ένταση ένιωσα να φουντώνω
Μόλις ο Νίνο ολοκλήρωσε την παρέμβασή του ο άντρας μεμια ευγενική κίνηση ζήτησε την άδεια να απαντήσει Προφα-νώς ένιωθε πως είχε προσβληθεί όμως ήμουν τόσο ταραγμέ-νη από τα έντονα συναισθήματά μου ώστε δεν κατάλαβα αμέ-σως το γιατί Είχα ασφαλώς αντιληφθεί ότι ο Νίνο με την πα-ρέμβασή του είχε μεταφέρει την περί λογοτεχνίας συζήτησηστην πολιτική και μάλιστα με επιθετικό τρόπο σχεδόν αναι-δή Παρrsquo όλα αυτά εκείνη τη στιγμή δεν πολυέδωσα σημασίααδυνατούσα να συγχωρέσω τον εαυτό μου που δεν όρθωσατο ανάστημά μου που στάθηκα ανεπαρκής μπροστά σrsquo εκεί-νο το καλλιεργημένο κοινό Κι όμως ήμουν πολύ καλή Στο λύ-κειο αντιστάθμιζα τη μειονεκτική μου θέση προσπαθώντας ναγίνω όπως η καθηγήτρια Γκαλιάνι και μάλιστα είχα οικειο-ποιηθεί το ύφος της τη γλώσσα της Στην Πίζα αυτό το γυ-ναικείο πρότυπο δεν ήταν αρκετόmiddot εκεί είχα να κάνω με πολύπιο εκπαιδευμένους ανθρώπους Ο Φράνκο ο Πιέτρο όλοι οι
bull 26 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 26
φοιτητές που διέπρεπαν και φυσικά οι διακεκριμένοι καθη-γητές του Πανεπιστημίου Νορμάλε εκφράζονταν περίπλοκαέγραφαν με επιτηδευμένα τεχνάσματα είχαν μια ικανότητακατηγοριοποίησης μια λογική διαύγεια που δε διέθετε η Γκα-λιάνι Εγώ όμως εκπαιδεύτηκα πώς να γίνω σαν εκείνους Καισυχνά τα κατάφερνα είχα την αίσθηση ότι δάμαζα σε τέτοιοβαθμό τις λέξεις που σάρωνα διά παντός την αντίφαση τηςύπαρξής μου σε αυτό τον κόσμο την έκρηξη των συναισθη-μάτων τις ασθματικές συζητήσεις Με λίγα λόγια μπορούσαπλέον να ανατρέχω σε έναν τρόπο ομιλίας και γραφής ndashμέσωμιας εκλεπτυσμένης γλώσσας μιας διεξοδικής και περισπού-δαστης ανάλυσης με την παράθεση αλλεπάλληλων επιχειρη-μάτων και πάντα με επίσημα εύσχημο ύφοςndash ο οποίος απέ-βλεπε στη συντριβή του συνομιλητή μου στερώντας του κάθεδιάθεση για οποιαδήποτε αντιλογία Εκείνο το βράδυ όμως ταπράγματα δεν έγιναν όπως έπρεπε Στην αρχή με τρόμαξε ηΑντέλε και οι φίλοι της που φανταζόμουν ότι ήταν πολύ ψαγ-μένοι αναγνώστες ύστερα ήρθε η σειρά του άντρα με τα χο-ντρά γυαλιά Είχα γίνει και πάλι το φιλόπονο κοριτσάκι απότη φτωχογειτονιά της Νάπολης η κόρη του θυρωρού με τη χα-ρακτηριστική προφορά του Νότου που σάστιζε ακόμη και ηίδια με τον εαυτό της παριστάνοντας σrsquo εκείνο το μέρος τη νεαρή μορφωμένη συγγραφέα Κι έτσι έχασα την αυτοπεποί-θησή μου και εκφράστηκα δίχως πειθώ συγκεχυμένα Ας μημιλήσω για τον Νίνο Η παρουσία του μου στέρησε κάθε έλεγ-χο και ο ποιοτικός λόγος της παρέμβασής του μου επιβεβαίω-σε πως εντελώς ξαφνικά είχα χάσει κάθε επιδεξιότητα Προ-ερχόμασταν από ένα όχι και τόσο διαφορετικό περιβάλλον εί-χαμε μοχθήσει και οι δύο για να αποκτήσουμε αυτή τη γλώσ-σα Κι όμως εκείνος όχι μόνο την είχε χρησιμοποιήσει με από-
bull 27 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 27
λυτη φυσικότητα απευθύνοντάς τη με άνεση στον συνομιλη-τή του αλλά ανά διαστήματα όποτε το έκρινε απαραίτητοτόλμησε μάλιστα να ανακατέψει αυτά τα κομψά ιταλικά μεμια αναίσχυντη καταφρόνια ώστε πολύ σύντομα κατάφερε ναακουστεί απαρχαιωμένο και ίσως κάπως γελοίο το ακαδη-μαϊκό ύφος εκείνου του άντρα με τα χοντρά γυαλιά Επομέ-νως όταν είδα τον τελευταίο να θέλει να ξαναπάρει τον λόγοσκέφτηκα Είναι πολύ εκνευρισμένος και αν στην αρχή μίλη-σε άσχημα για το βιβλίο μου τώρα θα πει πολύ χειρότερα γιανα ταπεινώσει τον Νίνο που το υπερασπίστηκε
Τον άντρα όμως φαίνεται πως τον απασχολούσαν άλλαδεν ξανάφερε την κουβέντα στο μυθιστόρημά μου ούτε μεξανάβαλε στον χορό Επικεντρώθηκε σε κάποιες εκφράσειςπου είχε χρησιμοποιήσει ο Νίνο οριακά τις οποίες όμωςεπανέλαβε αρκετές φορές εκφράσεις όπως βαρονική υπε-ροψία αντι-αυταρχική λογοτεχνία Μονάχα τότε κατάλα-βα ότι αυτό που τον είχε εξοργίσει ήταν η πολιτική χροιά τηςκουβέντας Δεν του άρεσε ετούτο το λεξιλόγιο και το τόνι-σε σπάζοντας τη φωνή του με ένα σαρκαστικό φαλτσάρι-σμα (δηλαδή η περηφάνια της γνώσης σήμερα αποκαλεί-ται υπεροψία δηλαδή και η λογοτεχνία έχει γίνει αντι-αυ-ταρχική) Κι έπειτα επιδόθηκε σrsquo ένα επιδέξιο παιχνίδι μετη λέξη εξουσία δόξα τω Θεώ είπε ένα ανάχωμα κόντραστους ακαλλιέργητους νέους που μιλάνε ακατάσχετα επίπαντός επιστητού ανατρέχοντας στις ανοησίες ποιος ξέρειτίνος φοιτητικού μαθήματος-κατήχησης Μίλησε για ώρα γιrsquoαυτό το θέμα απευθυνόμενος άλλοτε στο κοινό και άλλοτεστον Νίνο ή σrsquo εμένα Στο τέλος όμως έστρεψε τα πυρά τουαρχικά στον ηλικιωμένο κριτικό που καθόταν πλάι μου κιέπειτα απευθείας στην Αντέλε που ίσως ήταν ο πραγματι-
bull 28 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 28
κός του στόχος από την αρχή Δεν τα βάζω με τους νέους ndashεί-πε συνοπτικάndash αλλά με τους γραμματιζούμενους ενήλικουςπου είναι πάντα έτοιμοι να ασπαστούν από ιδιοτέλεια καιμόνο την τελευταία μόδα της ηλιθιότητας Επιτέλους στοσημείο αυτό σώπασε κι έκανε να φύγει με χαμηλόφωνα αλ-λά έντονα συγγνώμη μπορώ να περάσω ευχαριστώ
Οι παρόντες σηκώθηκαν για να περάσει εχθρικοί αλλάπάντως γεμάτοι σεβασμό Την ίδια στιγμή όμως συνειδητο-ποίησα ότι ήταν ένας άνθρωπος με κύρος και μάλιστα μετέτοιο κύρος ώστε ακόμη και η Αντέλε αποκρίθηκε στο βα-ρύθυμο νεύμα του αποχαιρετισμού του με ένα εγκάρδιο Ευ-χαριστώ γεια σας Ίσως γιrsquo αυτό να εξέπληξε όλους ο Νίνοόταν με επιτακτικό και συνάμα χλευαστικό ύφος δείχνονταςπως ήξερε με ποιον είχε να κάνει τον αποκάλεσε με τον τίτ-λο του καθηγητή ndashκύριε καθηγητά πού πάτε μη φεύγετεndashκι αμέσως χάρη στα ευκίνητα μακριά του πόδια τού έκοψετον δρόμο ήρθαν πρόσωπο με πρόσωπο του είπε κάτι φρά-σεις σrsquo εκείνη την καινούρια γλώσσα του την οποία εκείόπου βρισκόμουν ούτε άκουγα ούτε πολυκαταλάβαινα φρά-σεις που έμοιαζαν σαν ατσάλινα καλώδια κάτω από τονκαυτό ήλιο Ο άντρας τον άκουγε ακίνητος δίχως ίχνος βια-σύνης κι έπειτα έκανε μια κίνηση με το χέρι σαν να του έλε-γε κάνε στην άκρη και προχώρησε προς την έξοδο
3
Σηκώθηκα από το τραπέζι σαστισμένη προσπαθούσα να συ-νειδητοποιήσω ότι ο Νίνο ήταν στrsquo αλήθεια εκεί στο Μιλάνοσrsquo εκείνη την αίθουσα Και να τος τώρα που περπατούσε
bull 29 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 29
προς το μέρος μου χαμογελώντας με βήμα ατάραχο δίχωςνα βιάζεται Σφίξαμε τα χέρια το δικό του ήταν ζεστό το δι-κό μου παγωμένο και είπαμε πόσο χαιρόμασταν που ξανα-βλεπόμασταν ύστερα από τόσο καιρό Το γεγονός ότι επιτέ-λους ήξερα πως τα χειρότερα εκείνης της βραδιάς είχαν πε-ράσει και τώρα ο Νίνο ήταν μπροστά μου αληθινός μετρία-σε την κακή μου διάθεση όχι όμως και την ταραχή μου Τονσύστησα στον κριτικό που τόσο γενναιόδωρα είχε εγκωμιά-σει το βιβλίο μου του είπα ότι ήταν ένας φίλος από τη Νά-πολη ότι ήμασταν μαζί στο λύκειο Ο καθηγητής παρότι κιαυτός με τη σειρά του είχε δεχτεί μερικά από τα βέλη του Νί-νο ήταν ευγενής τον επιδοκίμασε για το πώς χειρίστηκε τονάντρα με τα χοντρά γυαλιά αναφέρθηκε με συμπάθεια στηΝάπολη και του απευθύνθηκε σαν να μιλούσε σε κάποιο λα-μπρό φοιτητή που χρειαζόταν ενθάρρυνση Ο Νίνο τού εξή-γησε ότι ζούσε χρόνια στο Μιλάνο ασχολιόταν με την οικο-νομική γεωγραφία και ότι ανήκε ndashκαι χαμογέλασεndash στην πιοάθλια κατηγορία της ακαδημαϊκής πυραμίδας δηλαδή στουςλέκτορες Μίλησε με γοητευτικό τρόπο χωρίς το κάπως μου-τρωμένο ύφος που είχε ως παιδί και μου φάνηκε ότι φορού-σε πιο ελαφριά πανοπλία από εκείνη που με είχε γοητεύσειστο λύκειο θαρρείς και είχε ξεφορτωθεί από πάνω του τα πε-ριττά βάρη για να μπορεί να κονταροχτυπιέται πιο γρήγορακαι με χάρη Πρόσεξα ανακουφισμένη πως δε φορούσε βέρα
Στο μεταξύ μερικές φίλες της Αντέλε με είχαν πλησιάσειγια να τους υπογράψω το βιβλίο πράγμα που με συγκίνη-σε ήταν η πρώτη φορά που μου συνέβαινε Δίστασα δενήθελα να χάσω από τα μάτια μου τον Νίνο ούτε στιγμή ήθε-λα όμως και να μετριάσω την εικόνα της αδέξιας κοπέλαςπου μάλλον τους είχα δώσει Τον άφησα λοιπόν με τον ηλι-
bull 30 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 30
κιωμένο καθηγητή ndashΤαρρατάνο τον έλεγανndash και υποδέχτη-κα ευγενικά τις αναγνώστριές μου Ήθελα να ξεμπερδέψωγρήγορα όμως τα αντίτυπα ήταν καινούρια μύριζαν τυπο-γραφείο απείχαν πολύ από τα χιλιοφθαρμένα δύσοσμα βι-βλία που εγώ και η Λίλα δανειζόμασταν από τη βιβλιοθήκητης γειτονιάς μας και δε μου πήγαινε να τα καταστρέψω τό-σο γρήγορα με το στιλό Επιστράτευσα την καλύτερη καλ-λιγραφία μου από την εποχή της δασκάλας Ολιβιέρο δού-λεψα πολύ τις αφιερώσεις που τους έγραψα με αποτέλεσμαοι κυρίες να περιμένουν ανυπόμονες στην ουρά Το έκαναμε την καρδιά μου να χτυπά δυνατά ρίχνοντας κλεφτές μα-τιές στον Νίνο Έτρεμα στην ιδέα ότι μπορεί να έφευγε
Δεν έφυγε Η Αντέλε είχε πλησιάσει εκείνον και τον Ταρ-ρατάνο κι ο Νίνο τής μιλούσε με σεβασμό και άνεση μαζίΘυμάμαι τότε που μιλούσε στους διαδρόμους του λυκείουμε την καθηγήτρια Γκαλιάνι και μου πήρε λίγη ώρα να πα-ντρέψω στο μυαλό μου τον αλλοτινό άριστο μαθητή με τονσημερινό νεαρό άντρα Απέρριψα όμως μεμιάς σαν μια πε-ριττή παρέκκλιση που μας έκανε όλους να υποφέρουμε τονφοιτητή της Ίσκια τον εραστή της παντρεμένης φίλης μουτο εξαφανισμένο αγόρι που κρυβόταν στο αποχωρητήριο τουκαταστήματος της πλατείας ντέι Μάρτιρι και πατέρα τουΤζεννάρο ένα παιδί που δεν είχε δει ποτέ του Το δίχως άλ-λο η επιδρομή της Λίλας στη ζωή του τον είχε αποπροσανα-τολίσει αλλά ndashτότε το θεώρησα προφανέςndash ήταν απλώς μιαπαρένθεση Όσο σφοδρή κι αν ήταν εκείνη η εμπειρία όσαβαθιά τραύματα κι αν του είχε αφήσει τώρα πια είχε τε-λειώσει Ο Νίνο είχε ξαναβρεί τον εαυτό του και χαιρόμουνγιrsquo αυτό Σκέφτηκα Πρέπει να πω στη Λίλα ότι τον είδα ότιείναι καλά Ύστερα άλλαξα γνώμη Όχι δε θα της το πω
bull 31 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 31
Ενδιάμεσα χρόνια
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 15
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 16
1
ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΦΟΡΑ που είδα τη Λίλα ήταν πριν από πέντε χρό-νια τον χειμώνα του 2005 Περπατούσαμε νωρίς το πρωίστον κεντρικό δρόμο και όπως συνέβαινε πλέον από χρόνιααισθανόμασταν άβολα Θυμάμαι ότι μιλούσα μόνο εγώ εκεί-νη σιγοτραγουδούσε χαιρετούσε κόσμο που ούτε καν τηςαπαντούσε και τις σπάνιες φορές που με διέκοπτε άρθρω-νε μόνο κάτι επιφωνήματα χωρίς καμία προφανή σύνδεσημε όσα έλεγα Με το πέρασμα του χρόνου είχαν συμβεί διά-φορα δυσάρεστα γεγονότα ορισμένα μάλιστα φρικτά καιγια να ξαναβρούμε τον δρόμο της αλλοτινής μας εμπιστο-σύνης θα έπρεπε να εξομολογηθούμε η μία στην άλλη κρυ-φές μας σκέψεις μόνο που εγώ δεν είχα τη δύναμη να βρωτα κατάλληλα λόγια κι εκείνη που μάλλον είχε τη δύναμηδεν είχε τη διάθεση δεν έβλεπε τον λόγο
Την αγαπούσα όμως πολύ κι όποτε ερχόμουν στη Νά-πολη προσπαθούσα πάντοτε να τη βλέπω παρότι οφείλωνα ομολογήσω τη φοβόμουν κάπως Είχε αλλάξει πολύ Τώ-ρα πια τα σημάδια των γηρατειών ήταν εμφανή πάνω μαςμα ενώ εγώ πάλευα με την τάση μου να παίρνω βάρος εκεί-νη ήταν διαρκώς πετσί και κόκαλο Είχε κοντά μαλλιά που
bull 17 bull
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 17
τα έκοβε μόνη της κατάλευκα όχι από επιλογή αλλά απόαμέλεια Το βαθιά ρυτιδιασμένο της πρόσωπο θύμιζε όλοκαι περισσότερο εκείνο του πατέρα της Την έπιανε νευρι-κό γέλιο σχεδόν σαν στρίγκλισμα και μιλούσε φωναχτάΧειρονομούσε διαρκώς δίνοντας στις κινήσεις της μια τόσοάγρια αποφασιστικότητα που έμοιαζε λες και ήθελε να κό-ψει στα δύο τα κτίρια τον δρόμο τους περαστικούς εμένα
Βρισκόμασταν στο ύψος του δημοτικού σχολείου ότανένας άγνωστός μου νεαρός μάς προσπέρασε αλαφιασμένοςκαι της φώναξε ότι σε μια πρασιά δίπλα στην εκκλησία εί-χε βρεθεί το πτώμα μιας γυναίκας Σπεύσαμε αμέσως στοπάρκο και η Λίλα με παρέσυρε στο πηγαδάκι των περίερ-γων ανοίγοντας δρόμο φουριόζα Η γυναίκα ήταν πεσμένηστο πλάι εξαιρετικά χοντρή και φορούσε ένα σκούρο πρά-σινο παλαιικό αδιάβροχο Η Λίλα την αναγνώρισε αμέσωςεγώ όχι ήταν η παιδική μας φίλη η Τζιλιόλα Σπανιουόλο ηπρώην σύζυγος του Μικέλε Σολάρα
Είχα δεκαετίες να τη δω Το όμορφο πρόσωπό της είχεαλλοιωθεί οι αστράγαλοί της είχαν γίνει τεράστιοι Τα μαλ-λιά της κάποτε καστανά τώρα είχαν το κόκκινο της φωτιάςμακριά όπως τα είχε από μικρή αλλά αραιά λυμένα πάνωστο ανασκαλεμένο χώμα Μονάχα στο ένα πόδι φορούσε έναπαπούτσι με χαμηλό τακούνι χιλιοφθαρμένοmiddot το άλλο ήτανμέσα σε μια γκρίζα μάλλινη κάλτσα τρυπημένη στο μεγάλοδάχτυλο το άλλο παπούτσι ήταν πεταμένο κάνα μέτρο πιοκει λες και το είχε βγάλει κλοτσώντας από πόνο ή φόβο Ξέ-σπασα σε κλάματα Η Λίλα με κοίταξε ενοχλημένη
Καθισμένες σrsquo ένα παγκάκι λίγο πιο κει περιμέναμε σιω-πηλές να πάρουν την Τζιλιόλα Για την ώρα κανείς δεν ήξε-ρε τι της είχε συμβεί πώς είχε πεθάνει Πήγαμε στο σπίτι
bull 18 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 18
της Λίλας το παλιό μικρό πατρικό της διαμέρισμα όπου ζού-σε τώρα με τον γιο της τον Ρίνο Μιλήσαμε για τη φίλη μαςμου είπε άσχημα πράγματα για τη ζωή που έκανε τις απαι-τήσεις της τη δολιότητά της Τώρα όμως εγώ ήμουν εκείνηπου δεν μπορούσε να ακούσειmiddot σκεφτόμουν εκείνο το πρό-σωπο πλαγιασμένο στο χώμα τα αραιά μακριά της μαλλιάτις ασπριδερές κηλίδες στο κρανίο της Πόσες γυναίκες μετις οποίες είχαμε μεγαλώσει μαζί είχαν φύγει από τη ζωήείχαν εξαφανιστεί από προσώπου γης επειδή αρρώστησανεπειδή το νευρικό τους σύστημα δεν άντεξε το σμυριδόπα-νο των μαρτυρίων επειδή είχε χυθεί το ίδιο τους το αίμαΜείναμε για λίγο στην κουζίνα απαθείς καμία από τις δύοδεν έλεγε να μαζέψει το τραπέζι κι ύστερα ξαναβγήκαμε
Ο ήλιος της όμορφης χειμωνιάτικης μέρας χάριζε μια γα-λήνια μορφή στα πράγματα Η παλιά γειτονιά σε αντίθεσημrsquo εμάς είχε μείνει ίδια κι απαράλλαχτη Αντιστέκονταν ακό-μα τα γκρίζα χαμηλά σπίτια η αυλή των παιχνιδιών μας οκεντρικός δρόμος τα μαύρα στόματα του τούνελ και η βίαΤο γύρω τοπίο όμως είχε αλλάξει Η πρασινωπή έκτασηστους βάλτους δεν υπήρχε πια η παλιά κονσερβοποιία είχεεξαφανιστεί Στη θέση τους υπήρχαν οι λάμψεις των γυάλι-νων ουρανοξυστών αλλοτινά σημάδια ενός λαμπρού μέλλο-ντος στο οποίο κανείς δεν πίστεψε ποτέ Με το πέρασμα τουχρόνου είχα καταγράψει όλες τις αλλαγές κάποιες φορές μεπεριέργεια αν και πιο συχνά αφηρημένα Όταν ήμουν μικρήφανταζόμουν πως μακριά από τη γειτονιά μας η Νάποληέκρυβε θαυμαστά πράγματα Για παράδειγμα πριν από δε-καετίες είχα εντυπωσιαστεί από τον ουρανοξύστη του κε-ντρικού σταθμού από το πώς έχτιζαν όροφο τον όροφο εκεί-νο τον σκελετό μιας οικοδομής που τότε μας φαινόταν πα-
bull 19 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 19
νύψηλη πλάι στον μεγαλειώδη σιδηροδρομικό σταθμό Πό-σο σάστιζα όταν περνούσα από την πλατεία Γκαριμπάλντικοίτα πόσο ψηλός είναι έλεγα στη Λίλα στην Κάρμεν στονΠασκουάλε στην Άντα στον Αντόνιο σε όλους τους φίλουςεκείνης της εποχής με τους οποίους πήγαινα στη θάλασσακοντά στις πλούσιες γειτονιές Εκεί πάνω σκεφτόμουν κα-τοικούν οι άγγελοι και ατενίζουν όλη την πόλη Πόσο θα μουάρεσε να σκαρφαλώσω να φτάσω ως την κορυφή Ήταν ο δι-κός μας ουρανοξύστης παρότι βρισκόταν μακριά από τη γει-τονιά μας και τον βλέπαμε να μεγαλώνει μέρα με τη μέραΟι εργασίες όμως σταμάτησαν Όταν επέστρεφα στο σπίτιμου από την Πίζα ο ουρανοξύστης του σταθμού για μένα δενήταν πια σύμβολο μιας κοινωνίας που ανανεωνόταν μα έναακόμα μνημείο αναποτελεσματικότητας
Εκείνη την περίοδο είχα πειστεί πως δεν υπήρχε μεγάληδιαφορά μεταξύ της γειτονιάς μου και της Νάποληςmiddot οι κα-κουχίες γλιστρούσαν από τη μία στην άλλη αδιάκοπα Κά-θε φορά που επέστρεφα έβρισκα μια άνευρη πόλη που δενάντεχε τις εναλλαγές των εποχών τη ζέστη το κρύο κυρίωςτις καταιγίδες Μια φορά πλημμύρισε ο σταθμός της πλα-τείας Γκαριμπάλντι την άλλη γκρεμίστηκε η στοά μπροστάαπό το μουσείο και μία άλλη φορά έγιναν κατολισθήσεις κό-πηκε το ρεύμα και δεν έλεγαν να το ξανασυνδέσουν Στομυαλό μου έβλεπα σκοτεινούς δρόμους όπου ελλόχευαν κίν-δυνοι αυτοκίνητα να κυκλοφορούν όλο και πιο άναρχα ξε-χαρβαλωμένα λιθόστρωτα μεγάλες λακκούβες Οι βουλω-μένοι βόθροι ανάβλυζαν πλημμύριζαν Υδάτινες λάβες μεβοθρολύματα σκουπίδια και μικρόβια χύνονταν στη θάλασ-σα από τους λόφους κατακλυσμένους από καινούριες σα-θρές οικοδομές ή διάβρωναν τον από κάτω κόσμο Οι άν-
bull 20 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 20
θρωποι πέθαιναν από αμέλεια από διαφθορά από κατα-πίεση και όμως σε κάθε εκλογική αναμέτρηση έδιναν την εν-θουσιώδη τους συναίνεση στους πολιτικούς που τους έκα-ναν τον βίο αβίωτο Μόλις κατέβαινα από το τρένο κυκλο-φορούσα επιφυλακτική στα μέρη όπου είχα γεννηθεί φρο-ντίζοντας να μιλάω πάντα στα ναπολιτάνικα σαν να διαλα-λούσα είμαι δική σας μη μου κάνετε κακό
Αφότου αποφοίτησα αφότου έγραψα πυρετωδώς έναδιήγημα το οποίο εντελώς απρόσμενα μέσα σε λίγους μή-νες έγινε βιβλίο ο κόσμος από τον οποίο προερχόμουν φά-νταζε ακόμη χειρότερος στα μάτια μου Ενώ στην Πίζα καιστο Μιλάνο ένιωθα όμορφα μερικές φορές μάλιστα ίσως κιευτυχισμένη όποτε επέστρεφα στην πόλη μου φοβόμουνπως κάποιο απρόοπτο θα με εμπόδιζε να της ξεφύγω πωςθα αναγκαζόμουν να στερηθώ ότι είχα κατακτήσει Δε θαμπορούσα να ξαναδώ τον Πιέτρο τον οποίο πολύ σύντομαθα παντρευόμουνmiddot θα έκλειναν για μένα οι πόρτες των πε-ριποιημένων γραφείων του εκδοτικού οίκουmiddot θα ήταν αδύ-νατον πλέον να χαρώ την αβρότητα της Αντέλε της μέλλου-σας πεθεράς μου μιας μητέρας που ποτέ δε γνώρισα στοπρόσωπο της δικής μου Από παλιά κιόλας η πόλη μου μουφαινόταν ασφυκτικά γεμάτη ένας όχλος που απλωνόταναπό την πλατεία Γκαριμπάλντι ως τη Φορτσέλλα την Ντου-κέσκα τη Λαβινάιο τη Ρεττιφίλο Στα τέλη του Εξήντα εί-χα την αίσθηση ότι το πλήθος είχε αυξηθεί και ότι η έλλειψηανεκτικότητας η επιθετικότητα άπλωναν ανεξέλεγκτα ταπλοκάμια της Ένα πρωί έφτασα στην οδό Μετζοκαννόνεεκεί όπου πριν από μερικά χρόνια δούλευα πωλήτρια σrsquo έναβιβλιοπωλείο Πήγα από περιέργεια να ξαναδώ το μέροςόπου κάποτε έβγαζα το ψωμί μου κυρίως όμως για να ρίξω
bull 21 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 21
μια ματιά στο πανεπιστήμιο που δεν είχα δει ποτέ από κο-ντά Ήθελα να το συγκρίνω μrsquo εκείνο της Πίζας τη Σκουό-λα Νορμάλε ευχόμουν μάλιστα να συναντήσω τα παιδιά τηςκαθηγήτριας Γκαλιάνι ndashτον Αρμάντο και τη Νάντιαndash και νακαμαρώσω για όσα είχα καταφέρει Όμως ο δρόμος οι πα-νεπιστημιακοί χώροι μού προκαλούσαν εκνευρισμόmiddot ήτανκατάμεστοι από φοιτητές της Νάπολης της επαρχίας καιόλου του Νότου νέους καλοντυμένους φασαριόζους γεμά-τους αυτοπεποίθηση και παιδιά με άξεστους τρόπους καισυνάμα δουλική συμπεριφορά Στριμώχνονταν στις εισό-δους μέσα στις αίθουσες μπροστά από τις κοσμοπλημμυ-ρισμένες γραμματείες καβγαδίζοντας συχνά πυκνά Εντε-λώς ξαφνικά τρεις τέσσερις πιάστηκαν στα χέρια λίγα μέ-τρα μακριά μου λες και αρκούσε να αντικρίσει ο ένας τονάλλο για να ξεσπάσουν σε βρισιές και γρονθοκοπήματα ένααντρικό μένος που ούρλιαζε τη λύσσα του για αίμα σε μιαδιάλεκτο που ακόμη κι εγώ η ίδια μετά βίας καταλάβαιναΈφυγα κακήν κακώς λες και κάτι απειλητικό με είχε αγγί-ξει σrsquo ένα μέρος που το θεωρούσα ασφαλές κατοικημένο μο-νάχα από καλοπροαίρετες προθέσεις
Με λίγα λόγια είχα την αίσθηση πως τα πράγματα χει-ροτέρευαν χρόνο με τον χρόνο Εκείνη τη βροχερή εποχή ηπόλη για μία ακόμη φορά ράγισε ένα ολόκληρο κτίριο έγει-ρε στο πλάι σαν άνθρωπος που ακουμπά στο σαρακοφα-γωμένο μπράτσο μια παλιάς πολυθρόνας και το μπράτσουποχωρεί Νεκροί τραυματίες Και φωνές ξύλο καπνογό-να Ήταν λες και μες στα σπλάχνα της η πόλη επώαζε έναμένος που δεν μπορούσε να αναδυθεί κι έτσι την κατέτρω-γε ή έσκαγε σε επιφανειακές φλύκταινες γεμάτες δηλητή-ριο εναντίον όλων παιδιών ενηλίκων ηλικιωμένων ανθρώ-
bull 22 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 22
πων από άλλες πόλεις Αμερικάνων του ΝΑΤΟ τουριστών κά-θε εθνικότητας των ίδιων των Ναπολιτάνων Πώς να αντέ-ξεις σε αυτό τον τόπο της ασυδοσίας και του κινδύνου στηνπεριφέρεια στο κέντρο στους λόφους κάτω από τον Βε-ζούβιο Πόσο άσχημη εντύπωση μου έκανε το Σαν Τζοβάννια Τεντούτσο το ταξίδι μου μέχρι να φτάσω σrsquo αυτή τη συ-νοικία Πόσο άσχημη εντύπωση μου έκανε το εργοστάσιοόπου δούλευε η Λίλα αλλά και η ίδια η Λίλα με τον μικρότης γιο η Λίλα η οποία ζούσε σrsquo ένα άθλιο κτίριο μαζί με τονΈντσο αν και δεν κοιμούνταν μαζί Μου είπε ότι εκείνοςήθελε να σπουδάσει ηλεκτρονικούς υπολογιστές κι ότι εκεί-νη προσπαθούσε να τον βοηθήσει Μου είχε εντυπωθεί η φω-νή της που προσπαθούσε να διαγράψει το Σαν Τζοβάννι τασαλάμια τη δυσωδία του εργοστασίου την κατάστασή τηςπροφέροντας με προσποιητή αυθεντία ονόματα όπως Κέ-ντρο Κυβερνητικής του Πανεπιστημίου του Μιλάνου Σοβιε-τικό Κέντρο για την εφαρμογή των υπολογιστών στις κοι-νωνικές επιστήμες Ήθελε να με κάνει να πιστέψω ότι σύ-ντομα ένα παρόμοιο κέντρο θα γεννιόταν και στη ΝάποληΣκέφτηκα Πιθανότατα στο Μιλάνο σίγουρα στη ΣοβιετικήΈνωση όχι όμως εδώ εδώ δεν είναι παρά μια τρέλα του ανε-ξέλεγκτου μυαλού σου στην οποία παρασύρεις και τονάμοιρο τον αφοσιωμένο Έντσο Καλύτερα να φεύγαμε Νατο βάζαμε στα πόδια μια για πάντα μακριά από τη ζωή πουζούσαμε αφότου ήρθαμε στον κόσμο Να μείνουμε σε σω-στά οργανωμένες πόλεις όπου πράγματι όλα ήταν πιθανάΕγώ όντως είχα δραπετεύσει Μόνο και μόνο για να ανακα-λύψω όμως τις δεκαετίες που θα ακολουθούσαν ότι είχακάνει λάθος ότι ήταν μια αλυσίδα με ολοένα και πιο μεγά-λους κρίκους η γειτονιά παρέπεμπε στην πόλη η πόλη στην
bull 23 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 23
Ιταλία η Ιταλία στην Ευρώπη η Ευρώπη σε ολόκληρο τονπλανήτη Ακόμη και σήμερα έχω την ίδια άποψη δεν είναιάρρωστη η γειτονιά μας ούτε και η Νάπολη άρρωστη είναιη υδρόγειος σφαίρα άρρωστο είναι το σύμπαν ή τα σύμπα-ντα Και το πόσο επιδέξιοι είμαστε εξαρτάται απrsquo το ανκρύβουμε από τους άλλους μα και απrsquo τον ίδιο μας τον εαυ-τό την αληθινή κατάσταση των πραγμάτων
Μίλησα γιrsquo αυτό στη Λίλα εκείνο το μεσημέρι τον χει-μώνα του 2005 με έμφαση σαν να ήθελα να επανορθώσωΉθελα να της αναγνωρίσω ότι είχε καταλάβει τα πάντα απόπαιδί χωρίς ποτέ να μετακινηθεί από τη Νάπολη Μα ντρά-πηκα σχεδόν αμέσως ένιωσα στα λόγια μου την οργισμένηαπαισιοδοξία κάποιου που γερνά το ύφος που ndashτο ήξεραndashεκείνη απεχθανόταν Και πράγματι αποκάλυψε τα γερα-σμένα της δόντια με ένα χαμόγελο σαν νευρική γκριμάτσακαι μου είπε
laquoΠαριστάνεις την έξυπνη με βομβαρδίζεις με αποφθέγ-ματα Τι θες να κάνεις Θες να γράψεις για μας Θες να γρά-ψεις για μέναraquo
laquoΌχιraquolaquoΠες την αλήθειαraquolaquoΘα ήταν πολύ περίπλοκοraquolaquoΤο σκέφτηκες όμως το σκέφτεσαι ακόμαraquolaquoΛίγο ναιraquolaquoΠρέπει να μrsquo αφήσεις στην ησυχία μου Λενού Όλους
μας πρέπει να μας αφήσεις στην ησυχία μας Εμείς πρέπεινα εξαφανιστούμε δεν αξίζουμε τίποτα ούτε η Τζιλιόλα ού-τε εγώ κανείςraquo
laquoΔεν είναι αλήθειαraquoΈκανε μια γκριμάτσα δυσαρέσκειας και με περιεργά-
bull 24 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 24
στηκε με τις κόρες των ματιών της που ίσα ίσα φαίνοντανμε χείλη μισόκλειστα
laquoΕντάξειraquo είπε laquoγράψε αν το θες στrsquo αλήθεια γράψε γιατην Τζιλιόλα για όποιον σου κατέβει Όχι όμως για μέναμην τολμήσεις θέλω να μου το υποσχεθείςraquo
laquoΔε θα γράψω για κανέναν ούτε για σέναraquolaquoΠρόσεχε γιατί θα σε παρακολουθώraquolaquoΑ ναιraquolaquoΘα rsquoρθω να ψάξω στον υπολογιστή σου θα διαβάσω τα
αρχεία και θα τα σβήσωraquolaquoΝαι καλάraquolaquoΓιατί νομίζεις ότι δεν είμαι ικανήraquolaquoΞέρω πολύ καλά ότι είσαι Γνωρίζω όμως να φυλάγο-
μαιraquoΓέλασε με τον παλιό της γνωστό τρόποlaquoΑπό μένα όχιraquo
2
Δεν ξέχασα ποτέ αυτές τις τρεις λέξεις ήταν το τελευταίοπράγμα που μου είπε από μένα όχι Εδώ κι εβδομάδεςπλέον γράφω πυρετωδώς δίχως να χάνω χρόνο ξανακοι-τάζοντας το κείμενό μου Εάν η Λίλα είναι ακόμη ζωντανήndashφαντάζομαι καθώς πίνω τον καφέ μου και κοιτάζω τον Πά-δο που παφλάζει πάνω στους πυλώνες της γέφυρας Πριγκί-πισσα Ισαβέλλαndash δε θα αντέξει θα έρθει να ψάξει τον υπο-λογιστή μου θα διαβάσει κι έτσι στρυφνή γριά που είναιθα εκνευριστεί που αθέτησα την υπόσχεσή μου θα θέλει ναχώσει τη μύτη της θα διορθώσει θα προσθέσει θα ξεχάσει
bull 25 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 25
τη μανία της να εξαϋλωθεί Ύστερα ξεπλένω το φλιτζάνιμου πλησιάζω στο γραφείο ξαναρχίζω να γράφω ξεκινώ-ντας από κείνη την παγωμένη άνοιξη στο Μιλάνο ένα βρά-δυ πριν από σαράντα χρόνια και βάλε σrsquo εκείνο το βιβλιο-πωλείο τότε που ο άντρας με τα χοντρά γυαλιά μίλησε μεσαρκασμό για μένα και για το βιβλίο μου μπροστά σε όλουςκι εγώ του απάντησα κάπως συγκεχυμένα τρέμοντας Ώσπουξαφνικά σηκώθηκε ο Νίνο Σαρρατόρε αγνώριστος σχεδόνμε το ατημέλητο κατάμαυρο μούσι του και επιτέθηκε μεσφοδρότητα στον άνθρωπο που τα είχε βάλει μαζί μου Απόκείνη τη στιγμή ολάκερος ο εαυτός μου βάλθηκε να φωνά-ζει σιωπηρά το όνομά του ndashπόσος καιρός ήταν που είχα νατον δω τέσσερα ή πέντε χρόνιαndash και παρότι είχα παγώσειαπό την ένταση ένιωσα να φουντώνω
Μόλις ο Νίνο ολοκλήρωσε την παρέμβασή του ο άντρας μεμια ευγενική κίνηση ζήτησε την άδεια να απαντήσει Προφα-νώς ένιωθε πως είχε προσβληθεί όμως ήμουν τόσο ταραγμέ-νη από τα έντονα συναισθήματά μου ώστε δεν κατάλαβα αμέ-σως το γιατί Είχα ασφαλώς αντιληφθεί ότι ο Νίνο με την πα-ρέμβασή του είχε μεταφέρει την περί λογοτεχνίας συζήτησηστην πολιτική και μάλιστα με επιθετικό τρόπο σχεδόν αναι-δή Παρrsquo όλα αυτά εκείνη τη στιγμή δεν πολυέδωσα σημασίααδυνατούσα να συγχωρέσω τον εαυτό μου που δεν όρθωσατο ανάστημά μου που στάθηκα ανεπαρκής μπροστά σrsquo εκεί-νο το καλλιεργημένο κοινό Κι όμως ήμουν πολύ καλή Στο λύ-κειο αντιστάθμιζα τη μειονεκτική μου θέση προσπαθώντας ναγίνω όπως η καθηγήτρια Γκαλιάνι και μάλιστα είχα οικειο-ποιηθεί το ύφος της τη γλώσσα της Στην Πίζα αυτό το γυ-ναικείο πρότυπο δεν ήταν αρκετόmiddot εκεί είχα να κάνω με πολύπιο εκπαιδευμένους ανθρώπους Ο Φράνκο ο Πιέτρο όλοι οι
bull 26 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 26
φοιτητές που διέπρεπαν και φυσικά οι διακεκριμένοι καθη-γητές του Πανεπιστημίου Νορμάλε εκφράζονταν περίπλοκαέγραφαν με επιτηδευμένα τεχνάσματα είχαν μια ικανότητακατηγοριοποίησης μια λογική διαύγεια που δε διέθετε η Γκα-λιάνι Εγώ όμως εκπαιδεύτηκα πώς να γίνω σαν εκείνους Καισυχνά τα κατάφερνα είχα την αίσθηση ότι δάμαζα σε τέτοιοβαθμό τις λέξεις που σάρωνα διά παντός την αντίφαση τηςύπαρξής μου σε αυτό τον κόσμο την έκρηξη των συναισθη-μάτων τις ασθματικές συζητήσεις Με λίγα λόγια μπορούσαπλέον να ανατρέχω σε έναν τρόπο ομιλίας και γραφής ndashμέσωμιας εκλεπτυσμένης γλώσσας μιας διεξοδικής και περισπού-δαστης ανάλυσης με την παράθεση αλλεπάλληλων επιχειρη-μάτων και πάντα με επίσημα εύσχημο ύφοςndash ο οποίος απέ-βλεπε στη συντριβή του συνομιλητή μου στερώντας του κάθεδιάθεση για οποιαδήποτε αντιλογία Εκείνο το βράδυ όμως ταπράγματα δεν έγιναν όπως έπρεπε Στην αρχή με τρόμαξε ηΑντέλε και οι φίλοι της που φανταζόμουν ότι ήταν πολύ ψαγ-μένοι αναγνώστες ύστερα ήρθε η σειρά του άντρα με τα χο-ντρά γυαλιά Είχα γίνει και πάλι το φιλόπονο κοριτσάκι απότη φτωχογειτονιά της Νάπολης η κόρη του θυρωρού με τη χα-ρακτηριστική προφορά του Νότου που σάστιζε ακόμη και ηίδια με τον εαυτό της παριστάνοντας σrsquo εκείνο το μέρος τη νεαρή μορφωμένη συγγραφέα Κι έτσι έχασα την αυτοπεποί-θησή μου και εκφράστηκα δίχως πειθώ συγκεχυμένα Ας μημιλήσω για τον Νίνο Η παρουσία του μου στέρησε κάθε έλεγ-χο και ο ποιοτικός λόγος της παρέμβασής του μου επιβεβαίω-σε πως εντελώς ξαφνικά είχα χάσει κάθε επιδεξιότητα Προ-ερχόμασταν από ένα όχι και τόσο διαφορετικό περιβάλλον εί-χαμε μοχθήσει και οι δύο για να αποκτήσουμε αυτή τη γλώσ-σα Κι όμως εκείνος όχι μόνο την είχε χρησιμοποιήσει με από-
bull 27 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 27
λυτη φυσικότητα απευθύνοντάς τη με άνεση στον συνομιλη-τή του αλλά ανά διαστήματα όποτε το έκρινε απαραίτητοτόλμησε μάλιστα να ανακατέψει αυτά τα κομψά ιταλικά μεμια αναίσχυντη καταφρόνια ώστε πολύ σύντομα κατάφερε ναακουστεί απαρχαιωμένο και ίσως κάπως γελοίο το ακαδη-μαϊκό ύφος εκείνου του άντρα με τα χοντρά γυαλιά Επομέ-νως όταν είδα τον τελευταίο να θέλει να ξαναπάρει τον λόγοσκέφτηκα Είναι πολύ εκνευρισμένος και αν στην αρχή μίλη-σε άσχημα για το βιβλίο μου τώρα θα πει πολύ χειρότερα γιανα ταπεινώσει τον Νίνο που το υπερασπίστηκε
Τον άντρα όμως φαίνεται πως τον απασχολούσαν άλλαδεν ξανάφερε την κουβέντα στο μυθιστόρημά μου ούτε μεξανάβαλε στον χορό Επικεντρώθηκε σε κάποιες εκφράσειςπου είχε χρησιμοποιήσει ο Νίνο οριακά τις οποίες όμωςεπανέλαβε αρκετές φορές εκφράσεις όπως βαρονική υπε-ροψία αντι-αυταρχική λογοτεχνία Μονάχα τότε κατάλα-βα ότι αυτό που τον είχε εξοργίσει ήταν η πολιτική χροιά τηςκουβέντας Δεν του άρεσε ετούτο το λεξιλόγιο και το τόνι-σε σπάζοντας τη φωνή του με ένα σαρκαστικό φαλτσάρι-σμα (δηλαδή η περηφάνια της γνώσης σήμερα αποκαλεί-ται υπεροψία δηλαδή και η λογοτεχνία έχει γίνει αντι-αυ-ταρχική) Κι έπειτα επιδόθηκε σrsquo ένα επιδέξιο παιχνίδι μετη λέξη εξουσία δόξα τω Θεώ είπε ένα ανάχωμα κόντραστους ακαλλιέργητους νέους που μιλάνε ακατάσχετα επίπαντός επιστητού ανατρέχοντας στις ανοησίες ποιος ξέρειτίνος φοιτητικού μαθήματος-κατήχησης Μίλησε για ώρα γιrsquoαυτό το θέμα απευθυνόμενος άλλοτε στο κοινό και άλλοτεστον Νίνο ή σrsquo εμένα Στο τέλος όμως έστρεψε τα πυρά τουαρχικά στον ηλικιωμένο κριτικό που καθόταν πλάι μου κιέπειτα απευθείας στην Αντέλε που ίσως ήταν ο πραγματι-
bull 28 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 28
κός του στόχος από την αρχή Δεν τα βάζω με τους νέους ndashεί-πε συνοπτικάndash αλλά με τους γραμματιζούμενους ενήλικουςπου είναι πάντα έτοιμοι να ασπαστούν από ιδιοτέλεια καιμόνο την τελευταία μόδα της ηλιθιότητας Επιτέλους στοσημείο αυτό σώπασε κι έκανε να φύγει με χαμηλόφωνα αλ-λά έντονα συγγνώμη μπορώ να περάσω ευχαριστώ
Οι παρόντες σηκώθηκαν για να περάσει εχθρικοί αλλάπάντως γεμάτοι σεβασμό Την ίδια στιγμή όμως συνειδητο-ποίησα ότι ήταν ένας άνθρωπος με κύρος και μάλιστα μετέτοιο κύρος ώστε ακόμη και η Αντέλε αποκρίθηκε στο βα-ρύθυμο νεύμα του αποχαιρετισμού του με ένα εγκάρδιο Ευ-χαριστώ γεια σας Ίσως γιrsquo αυτό να εξέπληξε όλους ο Νίνοόταν με επιτακτικό και συνάμα χλευαστικό ύφος δείχνονταςπως ήξερε με ποιον είχε να κάνει τον αποκάλεσε με τον τίτ-λο του καθηγητή ndashκύριε καθηγητά πού πάτε μη φεύγετεndashκι αμέσως χάρη στα ευκίνητα μακριά του πόδια τού έκοψετον δρόμο ήρθαν πρόσωπο με πρόσωπο του είπε κάτι φρά-σεις σrsquo εκείνη την καινούρια γλώσσα του την οποία εκείόπου βρισκόμουν ούτε άκουγα ούτε πολυκαταλάβαινα φρά-σεις που έμοιαζαν σαν ατσάλινα καλώδια κάτω από τονκαυτό ήλιο Ο άντρας τον άκουγε ακίνητος δίχως ίχνος βια-σύνης κι έπειτα έκανε μια κίνηση με το χέρι σαν να του έλε-γε κάνε στην άκρη και προχώρησε προς την έξοδο
3
Σηκώθηκα από το τραπέζι σαστισμένη προσπαθούσα να συ-νειδητοποιήσω ότι ο Νίνο ήταν στrsquo αλήθεια εκεί στο Μιλάνοσrsquo εκείνη την αίθουσα Και να τος τώρα που περπατούσε
bull 29 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 29
προς το μέρος μου χαμογελώντας με βήμα ατάραχο δίχωςνα βιάζεται Σφίξαμε τα χέρια το δικό του ήταν ζεστό το δι-κό μου παγωμένο και είπαμε πόσο χαιρόμασταν που ξανα-βλεπόμασταν ύστερα από τόσο καιρό Το γεγονός ότι επιτέ-λους ήξερα πως τα χειρότερα εκείνης της βραδιάς είχαν πε-ράσει και τώρα ο Νίνο ήταν μπροστά μου αληθινός μετρία-σε την κακή μου διάθεση όχι όμως και την ταραχή μου Τονσύστησα στον κριτικό που τόσο γενναιόδωρα είχε εγκωμιά-σει το βιβλίο μου του είπα ότι ήταν ένας φίλος από τη Νά-πολη ότι ήμασταν μαζί στο λύκειο Ο καθηγητής παρότι κιαυτός με τη σειρά του είχε δεχτεί μερικά από τα βέλη του Νί-νο ήταν ευγενής τον επιδοκίμασε για το πώς χειρίστηκε τονάντρα με τα χοντρά γυαλιά αναφέρθηκε με συμπάθεια στηΝάπολη και του απευθύνθηκε σαν να μιλούσε σε κάποιο λα-μπρό φοιτητή που χρειαζόταν ενθάρρυνση Ο Νίνο τού εξή-γησε ότι ζούσε χρόνια στο Μιλάνο ασχολιόταν με την οικο-νομική γεωγραφία και ότι ανήκε ndashκαι χαμογέλασεndash στην πιοάθλια κατηγορία της ακαδημαϊκής πυραμίδας δηλαδή στουςλέκτορες Μίλησε με γοητευτικό τρόπο χωρίς το κάπως μου-τρωμένο ύφος που είχε ως παιδί και μου φάνηκε ότι φορού-σε πιο ελαφριά πανοπλία από εκείνη που με είχε γοητεύσειστο λύκειο θαρρείς και είχε ξεφορτωθεί από πάνω του τα πε-ριττά βάρη για να μπορεί να κονταροχτυπιέται πιο γρήγορακαι με χάρη Πρόσεξα ανακουφισμένη πως δε φορούσε βέρα
Στο μεταξύ μερικές φίλες της Αντέλε με είχαν πλησιάσειγια να τους υπογράψω το βιβλίο πράγμα που με συγκίνη-σε ήταν η πρώτη φορά που μου συνέβαινε Δίστασα δενήθελα να χάσω από τα μάτια μου τον Νίνο ούτε στιγμή ήθε-λα όμως και να μετριάσω την εικόνα της αδέξιας κοπέλαςπου μάλλον τους είχα δώσει Τον άφησα λοιπόν με τον ηλι-
bull 30 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 30
κιωμένο καθηγητή ndashΤαρρατάνο τον έλεγανndash και υποδέχτη-κα ευγενικά τις αναγνώστριές μου Ήθελα να ξεμπερδέψωγρήγορα όμως τα αντίτυπα ήταν καινούρια μύριζαν τυπο-γραφείο απείχαν πολύ από τα χιλιοφθαρμένα δύσοσμα βι-βλία που εγώ και η Λίλα δανειζόμασταν από τη βιβλιοθήκητης γειτονιάς μας και δε μου πήγαινε να τα καταστρέψω τό-σο γρήγορα με το στιλό Επιστράτευσα την καλύτερη καλ-λιγραφία μου από την εποχή της δασκάλας Ολιβιέρο δού-λεψα πολύ τις αφιερώσεις που τους έγραψα με αποτέλεσμαοι κυρίες να περιμένουν ανυπόμονες στην ουρά Το έκαναμε την καρδιά μου να χτυπά δυνατά ρίχνοντας κλεφτές μα-τιές στον Νίνο Έτρεμα στην ιδέα ότι μπορεί να έφευγε
Δεν έφυγε Η Αντέλε είχε πλησιάσει εκείνον και τον Ταρ-ρατάνο κι ο Νίνο τής μιλούσε με σεβασμό και άνεση μαζίΘυμάμαι τότε που μιλούσε στους διαδρόμους του λυκείουμε την καθηγήτρια Γκαλιάνι και μου πήρε λίγη ώρα να πα-ντρέψω στο μυαλό μου τον αλλοτινό άριστο μαθητή με τονσημερινό νεαρό άντρα Απέρριψα όμως μεμιάς σαν μια πε-ριττή παρέκκλιση που μας έκανε όλους να υποφέρουμε τονφοιτητή της Ίσκια τον εραστή της παντρεμένης φίλης μουτο εξαφανισμένο αγόρι που κρυβόταν στο αποχωρητήριο τουκαταστήματος της πλατείας ντέι Μάρτιρι και πατέρα τουΤζεννάρο ένα παιδί που δεν είχε δει ποτέ του Το δίχως άλ-λο η επιδρομή της Λίλας στη ζωή του τον είχε αποπροσανα-τολίσει αλλά ndashτότε το θεώρησα προφανέςndash ήταν απλώς μιαπαρένθεση Όσο σφοδρή κι αν ήταν εκείνη η εμπειρία όσαβαθιά τραύματα κι αν του είχε αφήσει τώρα πια είχε τε-λειώσει Ο Νίνο είχε ξαναβρεί τον εαυτό του και χαιρόμουνγιrsquo αυτό Σκέφτηκα Πρέπει να πω στη Λίλα ότι τον είδα ότιείναι καλά Ύστερα άλλαξα γνώμη Όχι δε θα της το πω
bull 31 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 31
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 16
1
ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΦΟΡΑ που είδα τη Λίλα ήταν πριν από πέντε χρό-νια τον χειμώνα του 2005 Περπατούσαμε νωρίς το πρωίστον κεντρικό δρόμο και όπως συνέβαινε πλέον από χρόνιααισθανόμασταν άβολα Θυμάμαι ότι μιλούσα μόνο εγώ εκεί-νη σιγοτραγουδούσε χαιρετούσε κόσμο που ούτε καν τηςαπαντούσε και τις σπάνιες φορές που με διέκοπτε άρθρω-νε μόνο κάτι επιφωνήματα χωρίς καμία προφανή σύνδεσημε όσα έλεγα Με το πέρασμα του χρόνου είχαν συμβεί διά-φορα δυσάρεστα γεγονότα ορισμένα μάλιστα φρικτά καιγια να ξαναβρούμε τον δρόμο της αλλοτινής μας εμπιστο-σύνης θα έπρεπε να εξομολογηθούμε η μία στην άλλη κρυ-φές μας σκέψεις μόνο που εγώ δεν είχα τη δύναμη να βρωτα κατάλληλα λόγια κι εκείνη που μάλλον είχε τη δύναμηδεν είχε τη διάθεση δεν έβλεπε τον λόγο
Την αγαπούσα όμως πολύ κι όποτε ερχόμουν στη Νά-πολη προσπαθούσα πάντοτε να τη βλέπω παρότι οφείλωνα ομολογήσω τη φοβόμουν κάπως Είχε αλλάξει πολύ Τώ-ρα πια τα σημάδια των γηρατειών ήταν εμφανή πάνω μαςμα ενώ εγώ πάλευα με την τάση μου να παίρνω βάρος εκεί-νη ήταν διαρκώς πετσί και κόκαλο Είχε κοντά μαλλιά που
bull 17 bull
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 17
τα έκοβε μόνη της κατάλευκα όχι από επιλογή αλλά απόαμέλεια Το βαθιά ρυτιδιασμένο της πρόσωπο θύμιζε όλοκαι περισσότερο εκείνο του πατέρα της Την έπιανε νευρι-κό γέλιο σχεδόν σαν στρίγκλισμα και μιλούσε φωναχτάΧειρονομούσε διαρκώς δίνοντας στις κινήσεις της μια τόσοάγρια αποφασιστικότητα που έμοιαζε λες και ήθελε να κό-ψει στα δύο τα κτίρια τον δρόμο τους περαστικούς εμένα
Βρισκόμασταν στο ύψος του δημοτικού σχολείου ότανένας άγνωστός μου νεαρός μάς προσπέρασε αλαφιασμένοςκαι της φώναξε ότι σε μια πρασιά δίπλα στην εκκλησία εί-χε βρεθεί το πτώμα μιας γυναίκας Σπεύσαμε αμέσως στοπάρκο και η Λίλα με παρέσυρε στο πηγαδάκι των περίερ-γων ανοίγοντας δρόμο φουριόζα Η γυναίκα ήταν πεσμένηστο πλάι εξαιρετικά χοντρή και φορούσε ένα σκούρο πρά-σινο παλαιικό αδιάβροχο Η Λίλα την αναγνώρισε αμέσωςεγώ όχι ήταν η παιδική μας φίλη η Τζιλιόλα Σπανιουόλο ηπρώην σύζυγος του Μικέλε Σολάρα
Είχα δεκαετίες να τη δω Το όμορφο πρόσωπό της είχεαλλοιωθεί οι αστράγαλοί της είχαν γίνει τεράστιοι Τα μαλ-λιά της κάποτε καστανά τώρα είχαν το κόκκινο της φωτιάςμακριά όπως τα είχε από μικρή αλλά αραιά λυμένα πάνωστο ανασκαλεμένο χώμα Μονάχα στο ένα πόδι φορούσε έναπαπούτσι με χαμηλό τακούνι χιλιοφθαρμένοmiddot το άλλο ήτανμέσα σε μια γκρίζα μάλλινη κάλτσα τρυπημένη στο μεγάλοδάχτυλο το άλλο παπούτσι ήταν πεταμένο κάνα μέτρο πιοκει λες και το είχε βγάλει κλοτσώντας από πόνο ή φόβο Ξέ-σπασα σε κλάματα Η Λίλα με κοίταξε ενοχλημένη
Καθισμένες σrsquo ένα παγκάκι λίγο πιο κει περιμέναμε σιω-πηλές να πάρουν την Τζιλιόλα Για την ώρα κανείς δεν ήξε-ρε τι της είχε συμβεί πώς είχε πεθάνει Πήγαμε στο σπίτι
bull 18 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 18
της Λίλας το παλιό μικρό πατρικό της διαμέρισμα όπου ζού-σε τώρα με τον γιο της τον Ρίνο Μιλήσαμε για τη φίλη μαςμου είπε άσχημα πράγματα για τη ζωή που έκανε τις απαι-τήσεις της τη δολιότητά της Τώρα όμως εγώ ήμουν εκείνηπου δεν μπορούσε να ακούσειmiddot σκεφτόμουν εκείνο το πρό-σωπο πλαγιασμένο στο χώμα τα αραιά μακριά της μαλλιάτις ασπριδερές κηλίδες στο κρανίο της Πόσες γυναίκες μετις οποίες είχαμε μεγαλώσει μαζί είχαν φύγει από τη ζωήείχαν εξαφανιστεί από προσώπου γης επειδή αρρώστησανεπειδή το νευρικό τους σύστημα δεν άντεξε το σμυριδόπα-νο των μαρτυρίων επειδή είχε χυθεί το ίδιο τους το αίμαΜείναμε για λίγο στην κουζίνα απαθείς καμία από τις δύοδεν έλεγε να μαζέψει το τραπέζι κι ύστερα ξαναβγήκαμε
Ο ήλιος της όμορφης χειμωνιάτικης μέρας χάριζε μια γα-λήνια μορφή στα πράγματα Η παλιά γειτονιά σε αντίθεσημrsquo εμάς είχε μείνει ίδια κι απαράλλαχτη Αντιστέκονταν ακό-μα τα γκρίζα χαμηλά σπίτια η αυλή των παιχνιδιών μας οκεντρικός δρόμος τα μαύρα στόματα του τούνελ και η βίαΤο γύρω τοπίο όμως είχε αλλάξει Η πρασινωπή έκτασηστους βάλτους δεν υπήρχε πια η παλιά κονσερβοποιία είχεεξαφανιστεί Στη θέση τους υπήρχαν οι λάμψεις των γυάλι-νων ουρανοξυστών αλλοτινά σημάδια ενός λαμπρού μέλλο-ντος στο οποίο κανείς δεν πίστεψε ποτέ Με το πέρασμα τουχρόνου είχα καταγράψει όλες τις αλλαγές κάποιες φορές μεπεριέργεια αν και πιο συχνά αφηρημένα Όταν ήμουν μικρήφανταζόμουν πως μακριά από τη γειτονιά μας η Νάποληέκρυβε θαυμαστά πράγματα Για παράδειγμα πριν από δε-καετίες είχα εντυπωσιαστεί από τον ουρανοξύστη του κε-ντρικού σταθμού από το πώς έχτιζαν όροφο τον όροφο εκεί-νο τον σκελετό μιας οικοδομής που τότε μας φαινόταν πα-
bull 19 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 19
νύψηλη πλάι στον μεγαλειώδη σιδηροδρομικό σταθμό Πό-σο σάστιζα όταν περνούσα από την πλατεία Γκαριμπάλντικοίτα πόσο ψηλός είναι έλεγα στη Λίλα στην Κάρμεν στονΠασκουάλε στην Άντα στον Αντόνιο σε όλους τους φίλουςεκείνης της εποχής με τους οποίους πήγαινα στη θάλασσακοντά στις πλούσιες γειτονιές Εκεί πάνω σκεφτόμουν κα-τοικούν οι άγγελοι και ατενίζουν όλη την πόλη Πόσο θα μουάρεσε να σκαρφαλώσω να φτάσω ως την κορυφή Ήταν ο δι-κός μας ουρανοξύστης παρότι βρισκόταν μακριά από τη γει-τονιά μας και τον βλέπαμε να μεγαλώνει μέρα με τη μέραΟι εργασίες όμως σταμάτησαν Όταν επέστρεφα στο σπίτιμου από την Πίζα ο ουρανοξύστης του σταθμού για μένα δενήταν πια σύμβολο μιας κοινωνίας που ανανεωνόταν μα έναακόμα μνημείο αναποτελεσματικότητας
Εκείνη την περίοδο είχα πειστεί πως δεν υπήρχε μεγάληδιαφορά μεταξύ της γειτονιάς μου και της Νάποληςmiddot οι κα-κουχίες γλιστρούσαν από τη μία στην άλλη αδιάκοπα Κά-θε φορά που επέστρεφα έβρισκα μια άνευρη πόλη που δενάντεχε τις εναλλαγές των εποχών τη ζέστη το κρύο κυρίωςτις καταιγίδες Μια φορά πλημμύρισε ο σταθμός της πλα-τείας Γκαριμπάλντι την άλλη γκρεμίστηκε η στοά μπροστάαπό το μουσείο και μία άλλη φορά έγιναν κατολισθήσεις κό-πηκε το ρεύμα και δεν έλεγαν να το ξανασυνδέσουν Στομυαλό μου έβλεπα σκοτεινούς δρόμους όπου ελλόχευαν κίν-δυνοι αυτοκίνητα να κυκλοφορούν όλο και πιο άναρχα ξε-χαρβαλωμένα λιθόστρωτα μεγάλες λακκούβες Οι βουλω-μένοι βόθροι ανάβλυζαν πλημμύριζαν Υδάτινες λάβες μεβοθρολύματα σκουπίδια και μικρόβια χύνονταν στη θάλασ-σα από τους λόφους κατακλυσμένους από καινούριες σα-θρές οικοδομές ή διάβρωναν τον από κάτω κόσμο Οι άν-
bull 20 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 20
θρωποι πέθαιναν από αμέλεια από διαφθορά από κατα-πίεση και όμως σε κάθε εκλογική αναμέτρηση έδιναν την εν-θουσιώδη τους συναίνεση στους πολιτικούς που τους έκα-ναν τον βίο αβίωτο Μόλις κατέβαινα από το τρένο κυκλο-φορούσα επιφυλακτική στα μέρη όπου είχα γεννηθεί φρο-ντίζοντας να μιλάω πάντα στα ναπολιτάνικα σαν να διαλα-λούσα είμαι δική σας μη μου κάνετε κακό
Αφότου αποφοίτησα αφότου έγραψα πυρετωδώς έναδιήγημα το οποίο εντελώς απρόσμενα μέσα σε λίγους μή-νες έγινε βιβλίο ο κόσμος από τον οποίο προερχόμουν φά-νταζε ακόμη χειρότερος στα μάτια μου Ενώ στην Πίζα καιστο Μιλάνο ένιωθα όμορφα μερικές φορές μάλιστα ίσως κιευτυχισμένη όποτε επέστρεφα στην πόλη μου φοβόμουνπως κάποιο απρόοπτο θα με εμπόδιζε να της ξεφύγω πωςθα αναγκαζόμουν να στερηθώ ότι είχα κατακτήσει Δε θαμπορούσα να ξαναδώ τον Πιέτρο τον οποίο πολύ σύντομαθα παντρευόμουνmiddot θα έκλειναν για μένα οι πόρτες των πε-ριποιημένων γραφείων του εκδοτικού οίκουmiddot θα ήταν αδύ-νατον πλέον να χαρώ την αβρότητα της Αντέλε της μέλλου-σας πεθεράς μου μιας μητέρας που ποτέ δε γνώρισα στοπρόσωπο της δικής μου Από παλιά κιόλας η πόλη μου μουφαινόταν ασφυκτικά γεμάτη ένας όχλος που απλωνόταναπό την πλατεία Γκαριμπάλντι ως τη Φορτσέλλα την Ντου-κέσκα τη Λαβινάιο τη Ρεττιφίλο Στα τέλη του Εξήντα εί-χα την αίσθηση ότι το πλήθος είχε αυξηθεί και ότι η έλλειψηανεκτικότητας η επιθετικότητα άπλωναν ανεξέλεγκτα ταπλοκάμια της Ένα πρωί έφτασα στην οδό Μετζοκαννόνεεκεί όπου πριν από μερικά χρόνια δούλευα πωλήτρια σrsquo έναβιβλιοπωλείο Πήγα από περιέργεια να ξαναδώ το μέροςόπου κάποτε έβγαζα το ψωμί μου κυρίως όμως για να ρίξω
bull 21 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 21
μια ματιά στο πανεπιστήμιο που δεν είχα δει ποτέ από κο-ντά Ήθελα να το συγκρίνω μrsquo εκείνο της Πίζας τη Σκουό-λα Νορμάλε ευχόμουν μάλιστα να συναντήσω τα παιδιά τηςκαθηγήτριας Γκαλιάνι ndashτον Αρμάντο και τη Νάντιαndash και νακαμαρώσω για όσα είχα καταφέρει Όμως ο δρόμος οι πα-νεπιστημιακοί χώροι μού προκαλούσαν εκνευρισμόmiddot ήτανκατάμεστοι από φοιτητές της Νάπολης της επαρχίας καιόλου του Νότου νέους καλοντυμένους φασαριόζους γεμά-τους αυτοπεποίθηση και παιδιά με άξεστους τρόπους καισυνάμα δουλική συμπεριφορά Στριμώχνονταν στις εισό-δους μέσα στις αίθουσες μπροστά από τις κοσμοπλημμυ-ρισμένες γραμματείες καβγαδίζοντας συχνά πυκνά Εντε-λώς ξαφνικά τρεις τέσσερις πιάστηκαν στα χέρια λίγα μέ-τρα μακριά μου λες και αρκούσε να αντικρίσει ο ένας τονάλλο για να ξεσπάσουν σε βρισιές και γρονθοκοπήματα ένααντρικό μένος που ούρλιαζε τη λύσσα του για αίμα σε μιαδιάλεκτο που ακόμη κι εγώ η ίδια μετά βίας καταλάβαιναΈφυγα κακήν κακώς λες και κάτι απειλητικό με είχε αγγί-ξει σrsquo ένα μέρος που το θεωρούσα ασφαλές κατοικημένο μο-νάχα από καλοπροαίρετες προθέσεις
Με λίγα λόγια είχα την αίσθηση πως τα πράγματα χει-ροτέρευαν χρόνο με τον χρόνο Εκείνη τη βροχερή εποχή ηπόλη για μία ακόμη φορά ράγισε ένα ολόκληρο κτίριο έγει-ρε στο πλάι σαν άνθρωπος που ακουμπά στο σαρακοφα-γωμένο μπράτσο μια παλιάς πολυθρόνας και το μπράτσουποχωρεί Νεκροί τραυματίες Και φωνές ξύλο καπνογό-να Ήταν λες και μες στα σπλάχνα της η πόλη επώαζε έναμένος που δεν μπορούσε να αναδυθεί κι έτσι την κατέτρω-γε ή έσκαγε σε επιφανειακές φλύκταινες γεμάτες δηλητή-ριο εναντίον όλων παιδιών ενηλίκων ηλικιωμένων ανθρώ-
bull 22 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 22
πων από άλλες πόλεις Αμερικάνων του ΝΑΤΟ τουριστών κά-θε εθνικότητας των ίδιων των Ναπολιτάνων Πώς να αντέ-ξεις σε αυτό τον τόπο της ασυδοσίας και του κινδύνου στηνπεριφέρεια στο κέντρο στους λόφους κάτω από τον Βε-ζούβιο Πόσο άσχημη εντύπωση μου έκανε το Σαν Τζοβάννια Τεντούτσο το ταξίδι μου μέχρι να φτάσω σrsquo αυτή τη συ-νοικία Πόσο άσχημη εντύπωση μου έκανε το εργοστάσιοόπου δούλευε η Λίλα αλλά και η ίδια η Λίλα με τον μικρότης γιο η Λίλα η οποία ζούσε σrsquo ένα άθλιο κτίριο μαζί με τονΈντσο αν και δεν κοιμούνταν μαζί Μου είπε ότι εκείνοςήθελε να σπουδάσει ηλεκτρονικούς υπολογιστές κι ότι εκεί-νη προσπαθούσε να τον βοηθήσει Μου είχε εντυπωθεί η φω-νή της που προσπαθούσε να διαγράψει το Σαν Τζοβάννι τασαλάμια τη δυσωδία του εργοστασίου την κατάστασή τηςπροφέροντας με προσποιητή αυθεντία ονόματα όπως Κέ-ντρο Κυβερνητικής του Πανεπιστημίου του Μιλάνου Σοβιε-τικό Κέντρο για την εφαρμογή των υπολογιστών στις κοι-νωνικές επιστήμες Ήθελε να με κάνει να πιστέψω ότι σύ-ντομα ένα παρόμοιο κέντρο θα γεννιόταν και στη ΝάποληΣκέφτηκα Πιθανότατα στο Μιλάνο σίγουρα στη ΣοβιετικήΈνωση όχι όμως εδώ εδώ δεν είναι παρά μια τρέλα του ανε-ξέλεγκτου μυαλού σου στην οποία παρασύρεις και τονάμοιρο τον αφοσιωμένο Έντσο Καλύτερα να φεύγαμε Νατο βάζαμε στα πόδια μια για πάντα μακριά από τη ζωή πουζούσαμε αφότου ήρθαμε στον κόσμο Να μείνουμε σε σω-στά οργανωμένες πόλεις όπου πράγματι όλα ήταν πιθανάΕγώ όντως είχα δραπετεύσει Μόνο και μόνο για να ανακα-λύψω όμως τις δεκαετίες που θα ακολουθούσαν ότι είχακάνει λάθος ότι ήταν μια αλυσίδα με ολοένα και πιο μεγά-λους κρίκους η γειτονιά παρέπεμπε στην πόλη η πόλη στην
bull 23 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 23
Ιταλία η Ιταλία στην Ευρώπη η Ευρώπη σε ολόκληρο τονπλανήτη Ακόμη και σήμερα έχω την ίδια άποψη δεν είναιάρρωστη η γειτονιά μας ούτε και η Νάπολη άρρωστη είναιη υδρόγειος σφαίρα άρρωστο είναι το σύμπαν ή τα σύμπα-ντα Και το πόσο επιδέξιοι είμαστε εξαρτάται απrsquo το ανκρύβουμε από τους άλλους μα και απrsquo τον ίδιο μας τον εαυ-τό την αληθινή κατάσταση των πραγμάτων
Μίλησα γιrsquo αυτό στη Λίλα εκείνο το μεσημέρι τον χει-μώνα του 2005 με έμφαση σαν να ήθελα να επανορθώσωΉθελα να της αναγνωρίσω ότι είχε καταλάβει τα πάντα απόπαιδί χωρίς ποτέ να μετακινηθεί από τη Νάπολη Μα ντρά-πηκα σχεδόν αμέσως ένιωσα στα λόγια μου την οργισμένηαπαισιοδοξία κάποιου που γερνά το ύφος που ndashτο ήξεραndashεκείνη απεχθανόταν Και πράγματι αποκάλυψε τα γερα-σμένα της δόντια με ένα χαμόγελο σαν νευρική γκριμάτσακαι μου είπε
laquoΠαριστάνεις την έξυπνη με βομβαρδίζεις με αποφθέγ-ματα Τι θες να κάνεις Θες να γράψεις για μας Θες να γρά-ψεις για μέναraquo
laquoΌχιraquolaquoΠες την αλήθειαraquolaquoΘα ήταν πολύ περίπλοκοraquolaquoΤο σκέφτηκες όμως το σκέφτεσαι ακόμαraquolaquoΛίγο ναιraquolaquoΠρέπει να μrsquo αφήσεις στην ησυχία μου Λενού Όλους
μας πρέπει να μας αφήσεις στην ησυχία μας Εμείς πρέπεινα εξαφανιστούμε δεν αξίζουμε τίποτα ούτε η Τζιλιόλα ού-τε εγώ κανείςraquo
laquoΔεν είναι αλήθειαraquoΈκανε μια γκριμάτσα δυσαρέσκειας και με περιεργά-
bull 24 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 24
στηκε με τις κόρες των ματιών της που ίσα ίσα φαίνοντανμε χείλη μισόκλειστα
laquoΕντάξειraquo είπε laquoγράψε αν το θες στrsquo αλήθεια γράψε γιατην Τζιλιόλα για όποιον σου κατέβει Όχι όμως για μέναμην τολμήσεις θέλω να μου το υποσχεθείςraquo
laquoΔε θα γράψω για κανέναν ούτε για σέναraquolaquoΠρόσεχε γιατί θα σε παρακολουθώraquolaquoΑ ναιraquolaquoΘα rsquoρθω να ψάξω στον υπολογιστή σου θα διαβάσω τα
αρχεία και θα τα σβήσωraquolaquoΝαι καλάraquolaquoΓιατί νομίζεις ότι δεν είμαι ικανήraquolaquoΞέρω πολύ καλά ότι είσαι Γνωρίζω όμως να φυλάγο-
μαιraquoΓέλασε με τον παλιό της γνωστό τρόποlaquoΑπό μένα όχιraquo
2
Δεν ξέχασα ποτέ αυτές τις τρεις λέξεις ήταν το τελευταίοπράγμα που μου είπε από μένα όχι Εδώ κι εβδομάδεςπλέον γράφω πυρετωδώς δίχως να χάνω χρόνο ξανακοι-τάζοντας το κείμενό μου Εάν η Λίλα είναι ακόμη ζωντανήndashφαντάζομαι καθώς πίνω τον καφέ μου και κοιτάζω τον Πά-δο που παφλάζει πάνω στους πυλώνες της γέφυρας Πριγκί-πισσα Ισαβέλλαndash δε θα αντέξει θα έρθει να ψάξει τον υπο-λογιστή μου θα διαβάσει κι έτσι στρυφνή γριά που είναιθα εκνευριστεί που αθέτησα την υπόσχεσή μου θα θέλει ναχώσει τη μύτη της θα διορθώσει θα προσθέσει θα ξεχάσει
bull 25 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 25
τη μανία της να εξαϋλωθεί Ύστερα ξεπλένω το φλιτζάνιμου πλησιάζω στο γραφείο ξαναρχίζω να γράφω ξεκινώ-ντας από κείνη την παγωμένη άνοιξη στο Μιλάνο ένα βρά-δυ πριν από σαράντα χρόνια και βάλε σrsquo εκείνο το βιβλιο-πωλείο τότε που ο άντρας με τα χοντρά γυαλιά μίλησε μεσαρκασμό για μένα και για το βιβλίο μου μπροστά σε όλουςκι εγώ του απάντησα κάπως συγκεχυμένα τρέμοντας Ώσπουξαφνικά σηκώθηκε ο Νίνο Σαρρατόρε αγνώριστος σχεδόνμε το ατημέλητο κατάμαυρο μούσι του και επιτέθηκε μεσφοδρότητα στον άνθρωπο που τα είχε βάλει μαζί μου Απόκείνη τη στιγμή ολάκερος ο εαυτός μου βάλθηκε να φωνά-ζει σιωπηρά το όνομά του ndashπόσος καιρός ήταν που είχα νατον δω τέσσερα ή πέντε χρόνιαndash και παρότι είχα παγώσειαπό την ένταση ένιωσα να φουντώνω
Μόλις ο Νίνο ολοκλήρωσε την παρέμβασή του ο άντρας μεμια ευγενική κίνηση ζήτησε την άδεια να απαντήσει Προφα-νώς ένιωθε πως είχε προσβληθεί όμως ήμουν τόσο ταραγμέ-νη από τα έντονα συναισθήματά μου ώστε δεν κατάλαβα αμέ-σως το γιατί Είχα ασφαλώς αντιληφθεί ότι ο Νίνο με την πα-ρέμβασή του είχε μεταφέρει την περί λογοτεχνίας συζήτησηστην πολιτική και μάλιστα με επιθετικό τρόπο σχεδόν αναι-δή Παρrsquo όλα αυτά εκείνη τη στιγμή δεν πολυέδωσα σημασίααδυνατούσα να συγχωρέσω τον εαυτό μου που δεν όρθωσατο ανάστημά μου που στάθηκα ανεπαρκής μπροστά σrsquo εκεί-νο το καλλιεργημένο κοινό Κι όμως ήμουν πολύ καλή Στο λύ-κειο αντιστάθμιζα τη μειονεκτική μου θέση προσπαθώντας ναγίνω όπως η καθηγήτρια Γκαλιάνι και μάλιστα είχα οικειο-ποιηθεί το ύφος της τη γλώσσα της Στην Πίζα αυτό το γυ-ναικείο πρότυπο δεν ήταν αρκετόmiddot εκεί είχα να κάνω με πολύπιο εκπαιδευμένους ανθρώπους Ο Φράνκο ο Πιέτρο όλοι οι
bull 26 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 26
φοιτητές που διέπρεπαν και φυσικά οι διακεκριμένοι καθη-γητές του Πανεπιστημίου Νορμάλε εκφράζονταν περίπλοκαέγραφαν με επιτηδευμένα τεχνάσματα είχαν μια ικανότητακατηγοριοποίησης μια λογική διαύγεια που δε διέθετε η Γκα-λιάνι Εγώ όμως εκπαιδεύτηκα πώς να γίνω σαν εκείνους Καισυχνά τα κατάφερνα είχα την αίσθηση ότι δάμαζα σε τέτοιοβαθμό τις λέξεις που σάρωνα διά παντός την αντίφαση τηςύπαρξής μου σε αυτό τον κόσμο την έκρηξη των συναισθη-μάτων τις ασθματικές συζητήσεις Με λίγα λόγια μπορούσαπλέον να ανατρέχω σε έναν τρόπο ομιλίας και γραφής ndashμέσωμιας εκλεπτυσμένης γλώσσας μιας διεξοδικής και περισπού-δαστης ανάλυσης με την παράθεση αλλεπάλληλων επιχειρη-μάτων και πάντα με επίσημα εύσχημο ύφοςndash ο οποίος απέ-βλεπε στη συντριβή του συνομιλητή μου στερώντας του κάθεδιάθεση για οποιαδήποτε αντιλογία Εκείνο το βράδυ όμως ταπράγματα δεν έγιναν όπως έπρεπε Στην αρχή με τρόμαξε ηΑντέλε και οι φίλοι της που φανταζόμουν ότι ήταν πολύ ψαγ-μένοι αναγνώστες ύστερα ήρθε η σειρά του άντρα με τα χο-ντρά γυαλιά Είχα γίνει και πάλι το φιλόπονο κοριτσάκι απότη φτωχογειτονιά της Νάπολης η κόρη του θυρωρού με τη χα-ρακτηριστική προφορά του Νότου που σάστιζε ακόμη και ηίδια με τον εαυτό της παριστάνοντας σrsquo εκείνο το μέρος τη νεαρή μορφωμένη συγγραφέα Κι έτσι έχασα την αυτοπεποί-θησή μου και εκφράστηκα δίχως πειθώ συγκεχυμένα Ας μημιλήσω για τον Νίνο Η παρουσία του μου στέρησε κάθε έλεγ-χο και ο ποιοτικός λόγος της παρέμβασής του μου επιβεβαίω-σε πως εντελώς ξαφνικά είχα χάσει κάθε επιδεξιότητα Προ-ερχόμασταν από ένα όχι και τόσο διαφορετικό περιβάλλον εί-χαμε μοχθήσει και οι δύο για να αποκτήσουμε αυτή τη γλώσ-σα Κι όμως εκείνος όχι μόνο την είχε χρησιμοποιήσει με από-
bull 27 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 27
λυτη φυσικότητα απευθύνοντάς τη με άνεση στον συνομιλη-τή του αλλά ανά διαστήματα όποτε το έκρινε απαραίτητοτόλμησε μάλιστα να ανακατέψει αυτά τα κομψά ιταλικά μεμια αναίσχυντη καταφρόνια ώστε πολύ σύντομα κατάφερε ναακουστεί απαρχαιωμένο και ίσως κάπως γελοίο το ακαδη-μαϊκό ύφος εκείνου του άντρα με τα χοντρά γυαλιά Επομέ-νως όταν είδα τον τελευταίο να θέλει να ξαναπάρει τον λόγοσκέφτηκα Είναι πολύ εκνευρισμένος και αν στην αρχή μίλη-σε άσχημα για το βιβλίο μου τώρα θα πει πολύ χειρότερα γιανα ταπεινώσει τον Νίνο που το υπερασπίστηκε
Τον άντρα όμως φαίνεται πως τον απασχολούσαν άλλαδεν ξανάφερε την κουβέντα στο μυθιστόρημά μου ούτε μεξανάβαλε στον χορό Επικεντρώθηκε σε κάποιες εκφράσειςπου είχε χρησιμοποιήσει ο Νίνο οριακά τις οποίες όμωςεπανέλαβε αρκετές φορές εκφράσεις όπως βαρονική υπε-ροψία αντι-αυταρχική λογοτεχνία Μονάχα τότε κατάλα-βα ότι αυτό που τον είχε εξοργίσει ήταν η πολιτική χροιά τηςκουβέντας Δεν του άρεσε ετούτο το λεξιλόγιο και το τόνι-σε σπάζοντας τη φωνή του με ένα σαρκαστικό φαλτσάρι-σμα (δηλαδή η περηφάνια της γνώσης σήμερα αποκαλεί-ται υπεροψία δηλαδή και η λογοτεχνία έχει γίνει αντι-αυ-ταρχική) Κι έπειτα επιδόθηκε σrsquo ένα επιδέξιο παιχνίδι μετη λέξη εξουσία δόξα τω Θεώ είπε ένα ανάχωμα κόντραστους ακαλλιέργητους νέους που μιλάνε ακατάσχετα επίπαντός επιστητού ανατρέχοντας στις ανοησίες ποιος ξέρειτίνος φοιτητικού μαθήματος-κατήχησης Μίλησε για ώρα γιrsquoαυτό το θέμα απευθυνόμενος άλλοτε στο κοινό και άλλοτεστον Νίνο ή σrsquo εμένα Στο τέλος όμως έστρεψε τα πυρά τουαρχικά στον ηλικιωμένο κριτικό που καθόταν πλάι μου κιέπειτα απευθείας στην Αντέλε που ίσως ήταν ο πραγματι-
bull 28 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 28
κός του στόχος από την αρχή Δεν τα βάζω με τους νέους ndashεί-πε συνοπτικάndash αλλά με τους γραμματιζούμενους ενήλικουςπου είναι πάντα έτοιμοι να ασπαστούν από ιδιοτέλεια καιμόνο την τελευταία μόδα της ηλιθιότητας Επιτέλους στοσημείο αυτό σώπασε κι έκανε να φύγει με χαμηλόφωνα αλ-λά έντονα συγγνώμη μπορώ να περάσω ευχαριστώ
Οι παρόντες σηκώθηκαν για να περάσει εχθρικοί αλλάπάντως γεμάτοι σεβασμό Την ίδια στιγμή όμως συνειδητο-ποίησα ότι ήταν ένας άνθρωπος με κύρος και μάλιστα μετέτοιο κύρος ώστε ακόμη και η Αντέλε αποκρίθηκε στο βα-ρύθυμο νεύμα του αποχαιρετισμού του με ένα εγκάρδιο Ευ-χαριστώ γεια σας Ίσως γιrsquo αυτό να εξέπληξε όλους ο Νίνοόταν με επιτακτικό και συνάμα χλευαστικό ύφος δείχνονταςπως ήξερε με ποιον είχε να κάνει τον αποκάλεσε με τον τίτ-λο του καθηγητή ndashκύριε καθηγητά πού πάτε μη φεύγετεndashκι αμέσως χάρη στα ευκίνητα μακριά του πόδια τού έκοψετον δρόμο ήρθαν πρόσωπο με πρόσωπο του είπε κάτι φρά-σεις σrsquo εκείνη την καινούρια γλώσσα του την οποία εκείόπου βρισκόμουν ούτε άκουγα ούτε πολυκαταλάβαινα φρά-σεις που έμοιαζαν σαν ατσάλινα καλώδια κάτω από τονκαυτό ήλιο Ο άντρας τον άκουγε ακίνητος δίχως ίχνος βια-σύνης κι έπειτα έκανε μια κίνηση με το χέρι σαν να του έλε-γε κάνε στην άκρη και προχώρησε προς την έξοδο
3
Σηκώθηκα από το τραπέζι σαστισμένη προσπαθούσα να συ-νειδητοποιήσω ότι ο Νίνο ήταν στrsquo αλήθεια εκεί στο Μιλάνοσrsquo εκείνη την αίθουσα Και να τος τώρα που περπατούσε
bull 29 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 29
προς το μέρος μου χαμογελώντας με βήμα ατάραχο δίχωςνα βιάζεται Σφίξαμε τα χέρια το δικό του ήταν ζεστό το δι-κό μου παγωμένο και είπαμε πόσο χαιρόμασταν που ξανα-βλεπόμασταν ύστερα από τόσο καιρό Το γεγονός ότι επιτέ-λους ήξερα πως τα χειρότερα εκείνης της βραδιάς είχαν πε-ράσει και τώρα ο Νίνο ήταν μπροστά μου αληθινός μετρία-σε την κακή μου διάθεση όχι όμως και την ταραχή μου Τονσύστησα στον κριτικό που τόσο γενναιόδωρα είχε εγκωμιά-σει το βιβλίο μου του είπα ότι ήταν ένας φίλος από τη Νά-πολη ότι ήμασταν μαζί στο λύκειο Ο καθηγητής παρότι κιαυτός με τη σειρά του είχε δεχτεί μερικά από τα βέλη του Νί-νο ήταν ευγενής τον επιδοκίμασε για το πώς χειρίστηκε τονάντρα με τα χοντρά γυαλιά αναφέρθηκε με συμπάθεια στηΝάπολη και του απευθύνθηκε σαν να μιλούσε σε κάποιο λα-μπρό φοιτητή που χρειαζόταν ενθάρρυνση Ο Νίνο τού εξή-γησε ότι ζούσε χρόνια στο Μιλάνο ασχολιόταν με την οικο-νομική γεωγραφία και ότι ανήκε ndashκαι χαμογέλασεndash στην πιοάθλια κατηγορία της ακαδημαϊκής πυραμίδας δηλαδή στουςλέκτορες Μίλησε με γοητευτικό τρόπο χωρίς το κάπως μου-τρωμένο ύφος που είχε ως παιδί και μου φάνηκε ότι φορού-σε πιο ελαφριά πανοπλία από εκείνη που με είχε γοητεύσειστο λύκειο θαρρείς και είχε ξεφορτωθεί από πάνω του τα πε-ριττά βάρη για να μπορεί να κονταροχτυπιέται πιο γρήγορακαι με χάρη Πρόσεξα ανακουφισμένη πως δε φορούσε βέρα
Στο μεταξύ μερικές φίλες της Αντέλε με είχαν πλησιάσειγια να τους υπογράψω το βιβλίο πράγμα που με συγκίνη-σε ήταν η πρώτη φορά που μου συνέβαινε Δίστασα δενήθελα να χάσω από τα μάτια μου τον Νίνο ούτε στιγμή ήθε-λα όμως και να μετριάσω την εικόνα της αδέξιας κοπέλαςπου μάλλον τους είχα δώσει Τον άφησα λοιπόν με τον ηλι-
bull 30 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 30
κιωμένο καθηγητή ndashΤαρρατάνο τον έλεγανndash και υποδέχτη-κα ευγενικά τις αναγνώστριές μου Ήθελα να ξεμπερδέψωγρήγορα όμως τα αντίτυπα ήταν καινούρια μύριζαν τυπο-γραφείο απείχαν πολύ από τα χιλιοφθαρμένα δύσοσμα βι-βλία που εγώ και η Λίλα δανειζόμασταν από τη βιβλιοθήκητης γειτονιάς μας και δε μου πήγαινε να τα καταστρέψω τό-σο γρήγορα με το στιλό Επιστράτευσα την καλύτερη καλ-λιγραφία μου από την εποχή της δασκάλας Ολιβιέρο δού-λεψα πολύ τις αφιερώσεις που τους έγραψα με αποτέλεσμαοι κυρίες να περιμένουν ανυπόμονες στην ουρά Το έκαναμε την καρδιά μου να χτυπά δυνατά ρίχνοντας κλεφτές μα-τιές στον Νίνο Έτρεμα στην ιδέα ότι μπορεί να έφευγε
Δεν έφυγε Η Αντέλε είχε πλησιάσει εκείνον και τον Ταρ-ρατάνο κι ο Νίνο τής μιλούσε με σεβασμό και άνεση μαζίΘυμάμαι τότε που μιλούσε στους διαδρόμους του λυκείουμε την καθηγήτρια Γκαλιάνι και μου πήρε λίγη ώρα να πα-ντρέψω στο μυαλό μου τον αλλοτινό άριστο μαθητή με τονσημερινό νεαρό άντρα Απέρριψα όμως μεμιάς σαν μια πε-ριττή παρέκκλιση που μας έκανε όλους να υποφέρουμε τονφοιτητή της Ίσκια τον εραστή της παντρεμένης φίλης μουτο εξαφανισμένο αγόρι που κρυβόταν στο αποχωρητήριο τουκαταστήματος της πλατείας ντέι Μάρτιρι και πατέρα τουΤζεννάρο ένα παιδί που δεν είχε δει ποτέ του Το δίχως άλ-λο η επιδρομή της Λίλας στη ζωή του τον είχε αποπροσανα-τολίσει αλλά ndashτότε το θεώρησα προφανέςndash ήταν απλώς μιαπαρένθεση Όσο σφοδρή κι αν ήταν εκείνη η εμπειρία όσαβαθιά τραύματα κι αν του είχε αφήσει τώρα πια είχε τε-λειώσει Ο Νίνο είχε ξαναβρεί τον εαυτό του και χαιρόμουνγιrsquo αυτό Σκέφτηκα Πρέπει να πω στη Λίλα ότι τον είδα ότιείναι καλά Ύστερα άλλαξα γνώμη Όχι δε θα της το πω
bull 31 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 31
1
ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΦΟΡΑ που είδα τη Λίλα ήταν πριν από πέντε χρό-νια τον χειμώνα του 2005 Περπατούσαμε νωρίς το πρωίστον κεντρικό δρόμο και όπως συνέβαινε πλέον από χρόνιααισθανόμασταν άβολα Θυμάμαι ότι μιλούσα μόνο εγώ εκεί-νη σιγοτραγουδούσε χαιρετούσε κόσμο που ούτε καν τηςαπαντούσε και τις σπάνιες φορές που με διέκοπτε άρθρω-νε μόνο κάτι επιφωνήματα χωρίς καμία προφανή σύνδεσημε όσα έλεγα Με το πέρασμα του χρόνου είχαν συμβεί διά-φορα δυσάρεστα γεγονότα ορισμένα μάλιστα φρικτά καιγια να ξαναβρούμε τον δρόμο της αλλοτινής μας εμπιστο-σύνης θα έπρεπε να εξομολογηθούμε η μία στην άλλη κρυ-φές μας σκέψεις μόνο που εγώ δεν είχα τη δύναμη να βρωτα κατάλληλα λόγια κι εκείνη που μάλλον είχε τη δύναμηδεν είχε τη διάθεση δεν έβλεπε τον λόγο
Την αγαπούσα όμως πολύ κι όποτε ερχόμουν στη Νά-πολη προσπαθούσα πάντοτε να τη βλέπω παρότι οφείλωνα ομολογήσω τη φοβόμουν κάπως Είχε αλλάξει πολύ Τώ-ρα πια τα σημάδια των γηρατειών ήταν εμφανή πάνω μαςμα ενώ εγώ πάλευα με την τάση μου να παίρνω βάρος εκεί-νη ήταν διαρκώς πετσί και κόκαλο Είχε κοντά μαλλιά που
bull 17 bull
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 17
τα έκοβε μόνη της κατάλευκα όχι από επιλογή αλλά απόαμέλεια Το βαθιά ρυτιδιασμένο της πρόσωπο θύμιζε όλοκαι περισσότερο εκείνο του πατέρα της Την έπιανε νευρι-κό γέλιο σχεδόν σαν στρίγκλισμα και μιλούσε φωναχτάΧειρονομούσε διαρκώς δίνοντας στις κινήσεις της μια τόσοάγρια αποφασιστικότητα που έμοιαζε λες και ήθελε να κό-ψει στα δύο τα κτίρια τον δρόμο τους περαστικούς εμένα
Βρισκόμασταν στο ύψος του δημοτικού σχολείου ότανένας άγνωστός μου νεαρός μάς προσπέρασε αλαφιασμένοςκαι της φώναξε ότι σε μια πρασιά δίπλα στην εκκλησία εί-χε βρεθεί το πτώμα μιας γυναίκας Σπεύσαμε αμέσως στοπάρκο και η Λίλα με παρέσυρε στο πηγαδάκι των περίερ-γων ανοίγοντας δρόμο φουριόζα Η γυναίκα ήταν πεσμένηστο πλάι εξαιρετικά χοντρή και φορούσε ένα σκούρο πρά-σινο παλαιικό αδιάβροχο Η Λίλα την αναγνώρισε αμέσωςεγώ όχι ήταν η παιδική μας φίλη η Τζιλιόλα Σπανιουόλο ηπρώην σύζυγος του Μικέλε Σολάρα
Είχα δεκαετίες να τη δω Το όμορφο πρόσωπό της είχεαλλοιωθεί οι αστράγαλοί της είχαν γίνει τεράστιοι Τα μαλ-λιά της κάποτε καστανά τώρα είχαν το κόκκινο της φωτιάςμακριά όπως τα είχε από μικρή αλλά αραιά λυμένα πάνωστο ανασκαλεμένο χώμα Μονάχα στο ένα πόδι φορούσε έναπαπούτσι με χαμηλό τακούνι χιλιοφθαρμένοmiddot το άλλο ήτανμέσα σε μια γκρίζα μάλλινη κάλτσα τρυπημένη στο μεγάλοδάχτυλο το άλλο παπούτσι ήταν πεταμένο κάνα μέτρο πιοκει λες και το είχε βγάλει κλοτσώντας από πόνο ή φόβο Ξέ-σπασα σε κλάματα Η Λίλα με κοίταξε ενοχλημένη
Καθισμένες σrsquo ένα παγκάκι λίγο πιο κει περιμέναμε σιω-πηλές να πάρουν την Τζιλιόλα Για την ώρα κανείς δεν ήξε-ρε τι της είχε συμβεί πώς είχε πεθάνει Πήγαμε στο σπίτι
bull 18 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 18
της Λίλας το παλιό μικρό πατρικό της διαμέρισμα όπου ζού-σε τώρα με τον γιο της τον Ρίνο Μιλήσαμε για τη φίλη μαςμου είπε άσχημα πράγματα για τη ζωή που έκανε τις απαι-τήσεις της τη δολιότητά της Τώρα όμως εγώ ήμουν εκείνηπου δεν μπορούσε να ακούσειmiddot σκεφτόμουν εκείνο το πρό-σωπο πλαγιασμένο στο χώμα τα αραιά μακριά της μαλλιάτις ασπριδερές κηλίδες στο κρανίο της Πόσες γυναίκες μετις οποίες είχαμε μεγαλώσει μαζί είχαν φύγει από τη ζωήείχαν εξαφανιστεί από προσώπου γης επειδή αρρώστησανεπειδή το νευρικό τους σύστημα δεν άντεξε το σμυριδόπα-νο των μαρτυρίων επειδή είχε χυθεί το ίδιο τους το αίμαΜείναμε για λίγο στην κουζίνα απαθείς καμία από τις δύοδεν έλεγε να μαζέψει το τραπέζι κι ύστερα ξαναβγήκαμε
Ο ήλιος της όμορφης χειμωνιάτικης μέρας χάριζε μια γα-λήνια μορφή στα πράγματα Η παλιά γειτονιά σε αντίθεσημrsquo εμάς είχε μείνει ίδια κι απαράλλαχτη Αντιστέκονταν ακό-μα τα γκρίζα χαμηλά σπίτια η αυλή των παιχνιδιών μας οκεντρικός δρόμος τα μαύρα στόματα του τούνελ και η βίαΤο γύρω τοπίο όμως είχε αλλάξει Η πρασινωπή έκτασηστους βάλτους δεν υπήρχε πια η παλιά κονσερβοποιία είχεεξαφανιστεί Στη θέση τους υπήρχαν οι λάμψεις των γυάλι-νων ουρανοξυστών αλλοτινά σημάδια ενός λαμπρού μέλλο-ντος στο οποίο κανείς δεν πίστεψε ποτέ Με το πέρασμα τουχρόνου είχα καταγράψει όλες τις αλλαγές κάποιες φορές μεπεριέργεια αν και πιο συχνά αφηρημένα Όταν ήμουν μικρήφανταζόμουν πως μακριά από τη γειτονιά μας η Νάποληέκρυβε θαυμαστά πράγματα Για παράδειγμα πριν από δε-καετίες είχα εντυπωσιαστεί από τον ουρανοξύστη του κε-ντρικού σταθμού από το πώς έχτιζαν όροφο τον όροφο εκεί-νο τον σκελετό μιας οικοδομής που τότε μας φαινόταν πα-
bull 19 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 19
νύψηλη πλάι στον μεγαλειώδη σιδηροδρομικό σταθμό Πό-σο σάστιζα όταν περνούσα από την πλατεία Γκαριμπάλντικοίτα πόσο ψηλός είναι έλεγα στη Λίλα στην Κάρμεν στονΠασκουάλε στην Άντα στον Αντόνιο σε όλους τους φίλουςεκείνης της εποχής με τους οποίους πήγαινα στη θάλασσακοντά στις πλούσιες γειτονιές Εκεί πάνω σκεφτόμουν κα-τοικούν οι άγγελοι και ατενίζουν όλη την πόλη Πόσο θα μουάρεσε να σκαρφαλώσω να φτάσω ως την κορυφή Ήταν ο δι-κός μας ουρανοξύστης παρότι βρισκόταν μακριά από τη γει-τονιά μας και τον βλέπαμε να μεγαλώνει μέρα με τη μέραΟι εργασίες όμως σταμάτησαν Όταν επέστρεφα στο σπίτιμου από την Πίζα ο ουρανοξύστης του σταθμού για μένα δενήταν πια σύμβολο μιας κοινωνίας που ανανεωνόταν μα έναακόμα μνημείο αναποτελεσματικότητας
Εκείνη την περίοδο είχα πειστεί πως δεν υπήρχε μεγάληδιαφορά μεταξύ της γειτονιάς μου και της Νάποληςmiddot οι κα-κουχίες γλιστρούσαν από τη μία στην άλλη αδιάκοπα Κά-θε φορά που επέστρεφα έβρισκα μια άνευρη πόλη που δενάντεχε τις εναλλαγές των εποχών τη ζέστη το κρύο κυρίωςτις καταιγίδες Μια φορά πλημμύρισε ο σταθμός της πλα-τείας Γκαριμπάλντι την άλλη γκρεμίστηκε η στοά μπροστάαπό το μουσείο και μία άλλη φορά έγιναν κατολισθήσεις κό-πηκε το ρεύμα και δεν έλεγαν να το ξανασυνδέσουν Στομυαλό μου έβλεπα σκοτεινούς δρόμους όπου ελλόχευαν κίν-δυνοι αυτοκίνητα να κυκλοφορούν όλο και πιο άναρχα ξε-χαρβαλωμένα λιθόστρωτα μεγάλες λακκούβες Οι βουλω-μένοι βόθροι ανάβλυζαν πλημμύριζαν Υδάτινες λάβες μεβοθρολύματα σκουπίδια και μικρόβια χύνονταν στη θάλασ-σα από τους λόφους κατακλυσμένους από καινούριες σα-θρές οικοδομές ή διάβρωναν τον από κάτω κόσμο Οι άν-
bull 20 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 20
θρωποι πέθαιναν από αμέλεια από διαφθορά από κατα-πίεση και όμως σε κάθε εκλογική αναμέτρηση έδιναν την εν-θουσιώδη τους συναίνεση στους πολιτικούς που τους έκα-ναν τον βίο αβίωτο Μόλις κατέβαινα από το τρένο κυκλο-φορούσα επιφυλακτική στα μέρη όπου είχα γεννηθεί φρο-ντίζοντας να μιλάω πάντα στα ναπολιτάνικα σαν να διαλα-λούσα είμαι δική σας μη μου κάνετε κακό
Αφότου αποφοίτησα αφότου έγραψα πυρετωδώς έναδιήγημα το οποίο εντελώς απρόσμενα μέσα σε λίγους μή-νες έγινε βιβλίο ο κόσμος από τον οποίο προερχόμουν φά-νταζε ακόμη χειρότερος στα μάτια μου Ενώ στην Πίζα καιστο Μιλάνο ένιωθα όμορφα μερικές φορές μάλιστα ίσως κιευτυχισμένη όποτε επέστρεφα στην πόλη μου φοβόμουνπως κάποιο απρόοπτο θα με εμπόδιζε να της ξεφύγω πωςθα αναγκαζόμουν να στερηθώ ότι είχα κατακτήσει Δε θαμπορούσα να ξαναδώ τον Πιέτρο τον οποίο πολύ σύντομαθα παντρευόμουνmiddot θα έκλειναν για μένα οι πόρτες των πε-ριποιημένων γραφείων του εκδοτικού οίκουmiddot θα ήταν αδύ-νατον πλέον να χαρώ την αβρότητα της Αντέλε της μέλλου-σας πεθεράς μου μιας μητέρας που ποτέ δε γνώρισα στοπρόσωπο της δικής μου Από παλιά κιόλας η πόλη μου μουφαινόταν ασφυκτικά γεμάτη ένας όχλος που απλωνόταναπό την πλατεία Γκαριμπάλντι ως τη Φορτσέλλα την Ντου-κέσκα τη Λαβινάιο τη Ρεττιφίλο Στα τέλη του Εξήντα εί-χα την αίσθηση ότι το πλήθος είχε αυξηθεί και ότι η έλλειψηανεκτικότητας η επιθετικότητα άπλωναν ανεξέλεγκτα ταπλοκάμια της Ένα πρωί έφτασα στην οδό Μετζοκαννόνεεκεί όπου πριν από μερικά χρόνια δούλευα πωλήτρια σrsquo έναβιβλιοπωλείο Πήγα από περιέργεια να ξαναδώ το μέροςόπου κάποτε έβγαζα το ψωμί μου κυρίως όμως για να ρίξω
bull 21 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 21
μια ματιά στο πανεπιστήμιο που δεν είχα δει ποτέ από κο-ντά Ήθελα να το συγκρίνω μrsquo εκείνο της Πίζας τη Σκουό-λα Νορμάλε ευχόμουν μάλιστα να συναντήσω τα παιδιά τηςκαθηγήτριας Γκαλιάνι ndashτον Αρμάντο και τη Νάντιαndash και νακαμαρώσω για όσα είχα καταφέρει Όμως ο δρόμος οι πα-νεπιστημιακοί χώροι μού προκαλούσαν εκνευρισμόmiddot ήτανκατάμεστοι από φοιτητές της Νάπολης της επαρχίας καιόλου του Νότου νέους καλοντυμένους φασαριόζους γεμά-τους αυτοπεποίθηση και παιδιά με άξεστους τρόπους καισυνάμα δουλική συμπεριφορά Στριμώχνονταν στις εισό-δους μέσα στις αίθουσες μπροστά από τις κοσμοπλημμυ-ρισμένες γραμματείες καβγαδίζοντας συχνά πυκνά Εντε-λώς ξαφνικά τρεις τέσσερις πιάστηκαν στα χέρια λίγα μέ-τρα μακριά μου λες και αρκούσε να αντικρίσει ο ένας τονάλλο για να ξεσπάσουν σε βρισιές και γρονθοκοπήματα ένααντρικό μένος που ούρλιαζε τη λύσσα του για αίμα σε μιαδιάλεκτο που ακόμη κι εγώ η ίδια μετά βίας καταλάβαιναΈφυγα κακήν κακώς λες και κάτι απειλητικό με είχε αγγί-ξει σrsquo ένα μέρος που το θεωρούσα ασφαλές κατοικημένο μο-νάχα από καλοπροαίρετες προθέσεις
Με λίγα λόγια είχα την αίσθηση πως τα πράγματα χει-ροτέρευαν χρόνο με τον χρόνο Εκείνη τη βροχερή εποχή ηπόλη για μία ακόμη φορά ράγισε ένα ολόκληρο κτίριο έγει-ρε στο πλάι σαν άνθρωπος που ακουμπά στο σαρακοφα-γωμένο μπράτσο μια παλιάς πολυθρόνας και το μπράτσουποχωρεί Νεκροί τραυματίες Και φωνές ξύλο καπνογό-να Ήταν λες και μες στα σπλάχνα της η πόλη επώαζε έναμένος που δεν μπορούσε να αναδυθεί κι έτσι την κατέτρω-γε ή έσκαγε σε επιφανειακές φλύκταινες γεμάτες δηλητή-ριο εναντίον όλων παιδιών ενηλίκων ηλικιωμένων ανθρώ-
bull 22 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 22
πων από άλλες πόλεις Αμερικάνων του ΝΑΤΟ τουριστών κά-θε εθνικότητας των ίδιων των Ναπολιτάνων Πώς να αντέ-ξεις σε αυτό τον τόπο της ασυδοσίας και του κινδύνου στηνπεριφέρεια στο κέντρο στους λόφους κάτω από τον Βε-ζούβιο Πόσο άσχημη εντύπωση μου έκανε το Σαν Τζοβάννια Τεντούτσο το ταξίδι μου μέχρι να φτάσω σrsquo αυτή τη συ-νοικία Πόσο άσχημη εντύπωση μου έκανε το εργοστάσιοόπου δούλευε η Λίλα αλλά και η ίδια η Λίλα με τον μικρότης γιο η Λίλα η οποία ζούσε σrsquo ένα άθλιο κτίριο μαζί με τονΈντσο αν και δεν κοιμούνταν μαζί Μου είπε ότι εκείνοςήθελε να σπουδάσει ηλεκτρονικούς υπολογιστές κι ότι εκεί-νη προσπαθούσε να τον βοηθήσει Μου είχε εντυπωθεί η φω-νή της που προσπαθούσε να διαγράψει το Σαν Τζοβάννι τασαλάμια τη δυσωδία του εργοστασίου την κατάστασή τηςπροφέροντας με προσποιητή αυθεντία ονόματα όπως Κέ-ντρο Κυβερνητικής του Πανεπιστημίου του Μιλάνου Σοβιε-τικό Κέντρο για την εφαρμογή των υπολογιστών στις κοι-νωνικές επιστήμες Ήθελε να με κάνει να πιστέψω ότι σύ-ντομα ένα παρόμοιο κέντρο θα γεννιόταν και στη ΝάποληΣκέφτηκα Πιθανότατα στο Μιλάνο σίγουρα στη ΣοβιετικήΈνωση όχι όμως εδώ εδώ δεν είναι παρά μια τρέλα του ανε-ξέλεγκτου μυαλού σου στην οποία παρασύρεις και τονάμοιρο τον αφοσιωμένο Έντσο Καλύτερα να φεύγαμε Νατο βάζαμε στα πόδια μια για πάντα μακριά από τη ζωή πουζούσαμε αφότου ήρθαμε στον κόσμο Να μείνουμε σε σω-στά οργανωμένες πόλεις όπου πράγματι όλα ήταν πιθανάΕγώ όντως είχα δραπετεύσει Μόνο και μόνο για να ανακα-λύψω όμως τις δεκαετίες που θα ακολουθούσαν ότι είχακάνει λάθος ότι ήταν μια αλυσίδα με ολοένα και πιο μεγά-λους κρίκους η γειτονιά παρέπεμπε στην πόλη η πόλη στην
bull 23 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 23
Ιταλία η Ιταλία στην Ευρώπη η Ευρώπη σε ολόκληρο τονπλανήτη Ακόμη και σήμερα έχω την ίδια άποψη δεν είναιάρρωστη η γειτονιά μας ούτε και η Νάπολη άρρωστη είναιη υδρόγειος σφαίρα άρρωστο είναι το σύμπαν ή τα σύμπα-ντα Και το πόσο επιδέξιοι είμαστε εξαρτάται απrsquo το ανκρύβουμε από τους άλλους μα και απrsquo τον ίδιο μας τον εαυ-τό την αληθινή κατάσταση των πραγμάτων
Μίλησα γιrsquo αυτό στη Λίλα εκείνο το μεσημέρι τον χει-μώνα του 2005 με έμφαση σαν να ήθελα να επανορθώσωΉθελα να της αναγνωρίσω ότι είχε καταλάβει τα πάντα απόπαιδί χωρίς ποτέ να μετακινηθεί από τη Νάπολη Μα ντρά-πηκα σχεδόν αμέσως ένιωσα στα λόγια μου την οργισμένηαπαισιοδοξία κάποιου που γερνά το ύφος που ndashτο ήξεραndashεκείνη απεχθανόταν Και πράγματι αποκάλυψε τα γερα-σμένα της δόντια με ένα χαμόγελο σαν νευρική γκριμάτσακαι μου είπε
laquoΠαριστάνεις την έξυπνη με βομβαρδίζεις με αποφθέγ-ματα Τι θες να κάνεις Θες να γράψεις για μας Θες να γρά-ψεις για μέναraquo
laquoΌχιraquolaquoΠες την αλήθειαraquolaquoΘα ήταν πολύ περίπλοκοraquolaquoΤο σκέφτηκες όμως το σκέφτεσαι ακόμαraquolaquoΛίγο ναιraquolaquoΠρέπει να μrsquo αφήσεις στην ησυχία μου Λενού Όλους
μας πρέπει να μας αφήσεις στην ησυχία μας Εμείς πρέπεινα εξαφανιστούμε δεν αξίζουμε τίποτα ούτε η Τζιλιόλα ού-τε εγώ κανείςraquo
laquoΔεν είναι αλήθειαraquoΈκανε μια γκριμάτσα δυσαρέσκειας και με περιεργά-
bull 24 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 24
στηκε με τις κόρες των ματιών της που ίσα ίσα φαίνοντανμε χείλη μισόκλειστα
laquoΕντάξειraquo είπε laquoγράψε αν το θες στrsquo αλήθεια γράψε γιατην Τζιλιόλα για όποιον σου κατέβει Όχι όμως για μέναμην τολμήσεις θέλω να μου το υποσχεθείςraquo
laquoΔε θα γράψω για κανέναν ούτε για σέναraquolaquoΠρόσεχε γιατί θα σε παρακολουθώraquolaquoΑ ναιraquolaquoΘα rsquoρθω να ψάξω στον υπολογιστή σου θα διαβάσω τα
αρχεία και θα τα σβήσωraquolaquoΝαι καλάraquolaquoΓιατί νομίζεις ότι δεν είμαι ικανήraquolaquoΞέρω πολύ καλά ότι είσαι Γνωρίζω όμως να φυλάγο-
μαιraquoΓέλασε με τον παλιό της γνωστό τρόποlaquoΑπό μένα όχιraquo
2
Δεν ξέχασα ποτέ αυτές τις τρεις λέξεις ήταν το τελευταίοπράγμα που μου είπε από μένα όχι Εδώ κι εβδομάδεςπλέον γράφω πυρετωδώς δίχως να χάνω χρόνο ξανακοι-τάζοντας το κείμενό μου Εάν η Λίλα είναι ακόμη ζωντανήndashφαντάζομαι καθώς πίνω τον καφέ μου και κοιτάζω τον Πά-δο που παφλάζει πάνω στους πυλώνες της γέφυρας Πριγκί-πισσα Ισαβέλλαndash δε θα αντέξει θα έρθει να ψάξει τον υπο-λογιστή μου θα διαβάσει κι έτσι στρυφνή γριά που είναιθα εκνευριστεί που αθέτησα την υπόσχεσή μου θα θέλει ναχώσει τη μύτη της θα διορθώσει θα προσθέσει θα ξεχάσει
bull 25 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 25
τη μανία της να εξαϋλωθεί Ύστερα ξεπλένω το φλιτζάνιμου πλησιάζω στο γραφείο ξαναρχίζω να γράφω ξεκινώ-ντας από κείνη την παγωμένη άνοιξη στο Μιλάνο ένα βρά-δυ πριν από σαράντα χρόνια και βάλε σrsquo εκείνο το βιβλιο-πωλείο τότε που ο άντρας με τα χοντρά γυαλιά μίλησε μεσαρκασμό για μένα και για το βιβλίο μου μπροστά σε όλουςκι εγώ του απάντησα κάπως συγκεχυμένα τρέμοντας Ώσπουξαφνικά σηκώθηκε ο Νίνο Σαρρατόρε αγνώριστος σχεδόνμε το ατημέλητο κατάμαυρο μούσι του και επιτέθηκε μεσφοδρότητα στον άνθρωπο που τα είχε βάλει μαζί μου Απόκείνη τη στιγμή ολάκερος ο εαυτός μου βάλθηκε να φωνά-ζει σιωπηρά το όνομά του ndashπόσος καιρός ήταν που είχα νατον δω τέσσερα ή πέντε χρόνιαndash και παρότι είχα παγώσειαπό την ένταση ένιωσα να φουντώνω
Μόλις ο Νίνο ολοκλήρωσε την παρέμβασή του ο άντρας μεμια ευγενική κίνηση ζήτησε την άδεια να απαντήσει Προφα-νώς ένιωθε πως είχε προσβληθεί όμως ήμουν τόσο ταραγμέ-νη από τα έντονα συναισθήματά μου ώστε δεν κατάλαβα αμέ-σως το γιατί Είχα ασφαλώς αντιληφθεί ότι ο Νίνο με την πα-ρέμβασή του είχε μεταφέρει την περί λογοτεχνίας συζήτησηστην πολιτική και μάλιστα με επιθετικό τρόπο σχεδόν αναι-δή Παρrsquo όλα αυτά εκείνη τη στιγμή δεν πολυέδωσα σημασίααδυνατούσα να συγχωρέσω τον εαυτό μου που δεν όρθωσατο ανάστημά μου που στάθηκα ανεπαρκής μπροστά σrsquo εκεί-νο το καλλιεργημένο κοινό Κι όμως ήμουν πολύ καλή Στο λύ-κειο αντιστάθμιζα τη μειονεκτική μου θέση προσπαθώντας ναγίνω όπως η καθηγήτρια Γκαλιάνι και μάλιστα είχα οικειο-ποιηθεί το ύφος της τη γλώσσα της Στην Πίζα αυτό το γυ-ναικείο πρότυπο δεν ήταν αρκετόmiddot εκεί είχα να κάνω με πολύπιο εκπαιδευμένους ανθρώπους Ο Φράνκο ο Πιέτρο όλοι οι
bull 26 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 26
φοιτητές που διέπρεπαν και φυσικά οι διακεκριμένοι καθη-γητές του Πανεπιστημίου Νορμάλε εκφράζονταν περίπλοκαέγραφαν με επιτηδευμένα τεχνάσματα είχαν μια ικανότητακατηγοριοποίησης μια λογική διαύγεια που δε διέθετε η Γκα-λιάνι Εγώ όμως εκπαιδεύτηκα πώς να γίνω σαν εκείνους Καισυχνά τα κατάφερνα είχα την αίσθηση ότι δάμαζα σε τέτοιοβαθμό τις λέξεις που σάρωνα διά παντός την αντίφαση τηςύπαρξής μου σε αυτό τον κόσμο την έκρηξη των συναισθη-μάτων τις ασθματικές συζητήσεις Με λίγα λόγια μπορούσαπλέον να ανατρέχω σε έναν τρόπο ομιλίας και γραφής ndashμέσωμιας εκλεπτυσμένης γλώσσας μιας διεξοδικής και περισπού-δαστης ανάλυσης με την παράθεση αλλεπάλληλων επιχειρη-μάτων και πάντα με επίσημα εύσχημο ύφοςndash ο οποίος απέ-βλεπε στη συντριβή του συνομιλητή μου στερώντας του κάθεδιάθεση για οποιαδήποτε αντιλογία Εκείνο το βράδυ όμως ταπράγματα δεν έγιναν όπως έπρεπε Στην αρχή με τρόμαξε ηΑντέλε και οι φίλοι της που φανταζόμουν ότι ήταν πολύ ψαγ-μένοι αναγνώστες ύστερα ήρθε η σειρά του άντρα με τα χο-ντρά γυαλιά Είχα γίνει και πάλι το φιλόπονο κοριτσάκι απότη φτωχογειτονιά της Νάπολης η κόρη του θυρωρού με τη χα-ρακτηριστική προφορά του Νότου που σάστιζε ακόμη και ηίδια με τον εαυτό της παριστάνοντας σrsquo εκείνο το μέρος τη νεαρή μορφωμένη συγγραφέα Κι έτσι έχασα την αυτοπεποί-θησή μου και εκφράστηκα δίχως πειθώ συγκεχυμένα Ας μημιλήσω για τον Νίνο Η παρουσία του μου στέρησε κάθε έλεγ-χο και ο ποιοτικός λόγος της παρέμβασής του μου επιβεβαίω-σε πως εντελώς ξαφνικά είχα χάσει κάθε επιδεξιότητα Προ-ερχόμασταν από ένα όχι και τόσο διαφορετικό περιβάλλον εί-χαμε μοχθήσει και οι δύο για να αποκτήσουμε αυτή τη γλώσ-σα Κι όμως εκείνος όχι μόνο την είχε χρησιμοποιήσει με από-
bull 27 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 27
λυτη φυσικότητα απευθύνοντάς τη με άνεση στον συνομιλη-τή του αλλά ανά διαστήματα όποτε το έκρινε απαραίτητοτόλμησε μάλιστα να ανακατέψει αυτά τα κομψά ιταλικά μεμια αναίσχυντη καταφρόνια ώστε πολύ σύντομα κατάφερε ναακουστεί απαρχαιωμένο και ίσως κάπως γελοίο το ακαδη-μαϊκό ύφος εκείνου του άντρα με τα χοντρά γυαλιά Επομέ-νως όταν είδα τον τελευταίο να θέλει να ξαναπάρει τον λόγοσκέφτηκα Είναι πολύ εκνευρισμένος και αν στην αρχή μίλη-σε άσχημα για το βιβλίο μου τώρα θα πει πολύ χειρότερα γιανα ταπεινώσει τον Νίνο που το υπερασπίστηκε
Τον άντρα όμως φαίνεται πως τον απασχολούσαν άλλαδεν ξανάφερε την κουβέντα στο μυθιστόρημά μου ούτε μεξανάβαλε στον χορό Επικεντρώθηκε σε κάποιες εκφράσειςπου είχε χρησιμοποιήσει ο Νίνο οριακά τις οποίες όμωςεπανέλαβε αρκετές φορές εκφράσεις όπως βαρονική υπε-ροψία αντι-αυταρχική λογοτεχνία Μονάχα τότε κατάλα-βα ότι αυτό που τον είχε εξοργίσει ήταν η πολιτική χροιά τηςκουβέντας Δεν του άρεσε ετούτο το λεξιλόγιο και το τόνι-σε σπάζοντας τη φωνή του με ένα σαρκαστικό φαλτσάρι-σμα (δηλαδή η περηφάνια της γνώσης σήμερα αποκαλεί-ται υπεροψία δηλαδή και η λογοτεχνία έχει γίνει αντι-αυ-ταρχική) Κι έπειτα επιδόθηκε σrsquo ένα επιδέξιο παιχνίδι μετη λέξη εξουσία δόξα τω Θεώ είπε ένα ανάχωμα κόντραστους ακαλλιέργητους νέους που μιλάνε ακατάσχετα επίπαντός επιστητού ανατρέχοντας στις ανοησίες ποιος ξέρειτίνος φοιτητικού μαθήματος-κατήχησης Μίλησε για ώρα γιrsquoαυτό το θέμα απευθυνόμενος άλλοτε στο κοινό και άλλοτεστον Νίνο ή σrsquo εμένα Στο τέλος όμως έστρεψε τα πυρά τουαρχικά στον ηλικιωμένο κριτικό που καθόταν πλάι μου κιέπειτα απευθείας στην Αντέλε που ίσως ήταν ο πραγματι-
bull 28 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 28
κός του στόχος από την αρχή Δεν τα βάζω με τους νέους ndashεί-πε συνοπτικάndash αλλά με τους γραμματιζούμενους ενήλικουςπου είναι πάντα έτοιμοι να ασπαστούν από ιδιοτέλεια καιμόνο την τελευταία μόδα της ηλιθιότητας Επιτέλους στοσημείο αυτό σώπασε κι έκανε να φύγει με χαμηλόφωνα αλ-λά έντονα συγγνώμη μπορώ να περάσω ευχαριστώ
Οι παρόντες σηκώθηκαν για να περάσει εχθρικοί αλλάπάντως γεμάτοι σεβασμό Την ίδια στιγμή όμως συνειδητο-ποίησα ότι ήταν ένας άνθρωπος με κύρος και μάλιστα μετέτοιο κύρος ώστε ακόμη και η Αντέλε αποκρίθηκε στο βα-ρύθυμο νεύμα του αποχαιρετισμού του με ένα εγκάρδιο Ευ-χαριστώ γεια σας Ίσως γιrsquo αυτό να εξέπληξε όλους ο Νίνοόταν με επιτακτικό και συνάμα χλευαστικό ύφος δείχνονταςπως ήξερε με ποιον είχε να κάνει τον αποκάλεσε με τον τίτ-λο του καθηγητή ndashκύριε καθηγητά πού πάτε μη φεύγετεndashκι αμέσως χάρη στα ευκίνητα μακριά του πόδια τού έκοψετον δρόμο ήρθαν πρόσωπο με πρόσωπο του είπε κάτι φρά-σεις σrsquo εκείνη την καινούρια γλώσσα του την οποία εκείόπου βρισκόμουν ούτε άκουγα ούτε πολυκαταλάβαινα φρά-σεις που έμοιαζαν σαν ατσάλινα καλώδια κάτω από τονκαυτό ήλιο Ο άντρας τον άκουγε ακίνητος δίχως ίχνος βια-σύνης κι έπειτα έκανε μια κίνηση με το χέρι σαν να του έλε-γε κάνε στην άκρη και προχώρησε προς την έξοδο
3
Σηκώθηκα από το τραπέζι σαστισμένη προσπαθούσα να συ-νειδητοποιήσω ότι ο Νίνο ήταν στrsquo αλήθεια εκεί στο Μιλάνοσrsquo εκείνη την αίθουσα Και να τος τώρα που περπατούσε
bull 29 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 29
προς το μέρος μου χαμογελώντας με βήμα ατάραχο δίχωςνα βιάζεται Σφίξαμε τα χέρια το δικό του ήταν ζεστό το δι-κό μου παγωμένο και είπαμε πόσο χαιρόμασταν που ξανα-βλεπόμασταν ύστερα από τόσο καιρό Το γεγονός ότι επιτέ-λους ήξερα πως τα χειρότερα εκείνης της βραδιάς είχαν πε-ράσει και τώρα ο Νίνο ήταν μπροστά μου αληθινός μετρία-σε την κακή μου διάθεση όχι όμως και την ταραχή μου Τονσύστησα στον κριτικό που τόσο γενναιόδωρα είχε εγκωμιά-σει το βιβλίο μου του είπα ότι ήταν ένας φίλος από τη Νά-πολη ότι ήμασταν μαζί στο λύκειο Ο καθηγητής παρότι κιαυτός με τη σειρά του είχε δεχτεί μερικά από τα βέλη του Νί-νο ήταν ευγενής τον επιδοκίμασε για το πώς χειρίστηκε τονάντρα με τα χοντρά γυαλιά αναφέρθηκε με συμπάθεια στηΝάπολη και του απευθύνθηκε σαν να μιλούσε σε κάποιο λα-μπρό φοιτητή που χρειαζόταν ενθάρρυνση Ο Νίνο τού εξή-γησε ότι ζούσε χρόνια στο Μιλάνο ασχολιόταν με την οικο-νομική γεωγραφία και ότι ανήκε ndashκαι χαμογέλασεndash στην πιοάθλια κατηγορία της ακαδημαϊκής πυραμίδας δηλαδή στουςλέκτορες Μίλησε με γοητευτικό τρόπο χωρίς το κάπως μου-τρωμένο ύφος που είχε ως παιδί και μου φάνηκε ότι φορού-σε πιο ελαφριά πανοπλία από εκείνη που με είχε γοητεύσειστο λύκειο θαρρείς και είχε ξεφορτωθεί από πάνω του τα πε-ριττά βάρη για να μπορεί να κονταροχτυπιέται πιο γρήγορακαι με χάρη Πρόσεξα ανακουφισμένη πως δε φορούσε βέρα
Στο μεταξύ μερικές φίλες της Αντέλε με είχαν πλησιάσειγια να τους υπογράψω το βιβλίο πράγμα που με συγκίνη-σε ήταν η πρώτη φορά που μου συνέβαινε Δίστασα δενήθελα να χάσω από τα μάτια μου τον Νίνο ούτε στιγμή ήθε-λα όμως και να μετριάσω την εικόνα της αδέξιας κοπέλαςπου μάλλον τους είχα δώσει Τον άφησα λοιπόν με τον ηλι-
bull 30 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 30
κιωμένο καθηγητή ndashΤαρρατάνο τον έλεγανndash και υποδέχτη-κα ευγενικά τις αναγνώστριές μου Ήθελα να ξεμπερδέψωγρήγορα όμως τα αντίτυπα ήταν καινούρια μύριζαν τυπο-γραφείο απείχαν πολύ από τα χιλιοφθαρμένα δύσοσμα βι-βλία που εγώ και η Λίλα δανειζόμασταν από τη βιβλιοθήκητης γειτονιάς μας και δε μου πήγαινε να τα καταστρέψω τό-σο γρήγορα με το στιλό Επιστράτευσα την καλύτερη καλ-λιγραφία μου από την εποχή της δασκάλας Ολιβιέρο δού-λεψα πολύ τις αφιερώσεις που τους έγραψα με αποτέλεσμαοι κυρίες να περιμένουν ανυπόμονες στην ουρά Το έκαναμε την καρδιά μου να χτυπά δυνατά ρίχνοντας κλεφτές μα-τιές στον Νίνο Έτρεμα στην ιδέα ότι μπορεί να έφευγε
Δεν έφυγε Η Αντέλε είχε πλησιάσει εκείνον και τον Ταρ-ρατάνο κι ο Νίνο τής μιλούσε με σεβασμό και άνεση μαζίΘυμάμαι τότε που μιλούσε στους διαδρόμους του λυκείουμε την καθηγήτρια Γκαλιάνι και μου πήρε λίγη ώρα να πα-ντρέψω στο μυαλό μου τον αλλοτινό άριστο μαθητή με τονσημερινό νεαρό άντρα Απέρριψα όμως μεμιάς σαν μια πε-ριττή παρέκκλιση που μας έκανε όλους να υποφέρουμε τονφοιτητή της Ίσκια τον εραστή της παντρεμένης φίλης μουτο εξαφανισμένο αγόρι που κρυβόταν στο αποχωρητήριο τουκαταστήματος της πλατείας ντέι Μάρτιρι και πατέρα τουΤζεννάρο ένα παιδί που δεν είχε δει ποτέ του Το δίχως άλ-λο η επιδρομή της Λίλας στη ζωή του τον είχε αποπροσανα-τολίσει αλλά ndashτότε το θεώρησα προφανέςndash ήταν απλώς μιαπαρένθεση Όσο σφοδρή κι αν ήταν εκείνη η εμπειρία όσαβαθιά τραύματα κι αν του είχε αφήσει τώρα πια είχε τε-λειώσει Ο Νίνο είχε ξαναβρεί τον εαυτό του και χαιρόμουνγιrsquo αυτό Σκέφτηκα Πρέπει να πω στη Λίλα ότι τον είδα ότιείναι καλά Ύστερα άλλαξα γνώμη Όχι δε θα της το πω
bull 31 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 31
τα έκοβε μόνη της κατάλευκα όχι από επιλογή αλλά απόαμέλεια Το βαθιά ρυτιδιασμένο της πρόσωπο θύμιζε όλοκαι περισσότερο εκείνο του πατέρα της Την έπιανε νευρι-κό γέλιο σχεδόν σαν στρίγκλισμα και μιλούσε φωναχτάΧειρονομούσε διαρκώς δίνοντας στις κινήσεις της μια τόσοάγρια αποφασιστικότητα που έμοιαζε λες και ήθελε να κό-ψει στα δύο τα κτίρια τον δρόμο τους περαστικούς εμένα
Βρισκόμασταν στο ύψος του δημοτικού σχολείου ότανένας άγνωστός μου νεαρός μάς προσπέρασε αλαφιασμένοςκαι της φώναξε ότι σε μια πρασιά δίπλα στην εκκλησία εί-χε βρεθεί το πτώμα μιας γυναίκας Σπεύσαμε αμέσως στοπάρκο και η Λίλα με παρέσυρε στο πηγαδάκι των περίερ-γων ανοίγοντας δρόμο φουριόζα Η γυναίκα ήταν πεσμένηστο πλάι εξαιρετικά χοντρή και φορούσε ένα σκούρο πρά-σινο παλαιικό αδιάβροχο Η Λίλα την αναγνώρισε αμέσωςεγώ όχι ήταν η παιδική μας φίλη η Τζιλιόλα Σπανιουόλο ηπρώην σύζυγος του Μικέλε Σολάρα
Είχα δεκαετίες να τη δω Το όμορφο πρόσωπό της είχεαλλοιωθεί οι αστράγαλοί της είχαν γίνει τεράστιοι Τα μαλ-λιά της κάποτε καστανά τώρα είχαν το κόκκινο της φωτιάςμακριά όπως τα είχε από μικρή αλλά αραιά λυμένα πάνωστο ανασκαλεμένο χώμα Μονάχα στο ένα πόδι φορούσε έναπαπούτσι με χαμηλό τακούνι χιλιοφθαρμένοmiddot το άλλο ήτανμέσα σε μια γκρίζα μάλλινη κάλτσα τρυπημένη στο μεγάλοδάχτυλο το άλλο παπούτσι ήταν πεταμένο κάνα μέτρο πιοκει λες και το είχε βγάλει κλοτσώντας από πόνο ή φόβο Ξέ-σπασα σε κλάματα Η Λίλα με κοίταξε ενοχλημένη
Καθισμένες σrsquo ένα παγκάκι λίγο πιο κει περιμέναμε σιω-πηλές να πάρουν την Τζιλιόλα Για την ώρα κανείς δεν ήξε-ρε τι της είχε συμβεί πώς είχε πεθάνει Πήγαμε στο σπίτι
bull 18 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 18
της Λίλας το παλιό μικρό πατρικό της διαμέρισμα όπου ζού-σε τώρα με τον γιο της τον Ρίνο Μιλήσαμε για τη φίλη μαςμου είπε άσχημα πράγματα για τη ζωή που έκανε τις απαι-τήσεις της τη δολιότητά της Τώρα όμως εγώ ήμουν εκείνηπου δεν μπορούσε να ακούσειmiddot σκεφτόμουν εκείνο το πρό-σωπο πλαγιασμένο στο χώμα τα αραιά μακριά της μαλλιάτις ασπριδερές κηλίδες στο κρανίο της Πόσες γυναίκες μετις οποίες είχαμε μεγαλώσει μαζί είχαν φύγει από τη ζωήείχαν εξαφανιστεί από προσώπου γης επειδή αρρώστησανεπειδή το νευρικό τους σύστημα δεν άντεξε το σμυριδόπα-νο των μαρτυρίων επειδή είχε χυθεί το ίδιο τους το αίμαΜείναμε για λίγο στην κουζίνα απαθείς καμία από τις δύοδεν έλεγε να μαζέψει το τραπέζι κι ύστερα ξαναβγήκαμε
Ο ήλιος της όμορφης χειμωνιάτικης μέρας χάριζε μια γα-λήνια μορφή στα πράγματα Η παλιά γειτονιά σε αντίθεσημrsquo εμάς είχε μείνει ίδια κι απαράλλαχτη Αντιστέκονταν ακό-μα τα γκρίζα χαμηλά σπίτια η αυλή των παιχνιδιών μας οκεντρικός δρόμος τα μαύρα στόματα του τούνελ και η βίαΤο γύρω τοπίο όμως είχε αλλάξει Η πρασινωπή έκτασηστους βάλτους δεν υπήρχε πια η παλιά κονσερβοποιία είχεεξαφανιστεί Στη θέση τους υπήρχαν οι λάμψεις των γυάλι-νων ουρανοξυστών αλλοτινά σημάδια ενός λαμπρού μέλλο-ντος στο οποίο κανείς δεν πίστεψε ποτέ Με το πέρασμα τουχρόνου είχα καταγράψει όλες τις αλλαγές κάποιες φορές μεπεριέργεια αν και πιο συχνά αφηρημένα Όταν ήμουν μικρήφανταζόμουν πως μακριά από τη γειτονιά μας η Νάποληέκρυβε θαυμαστά πράγματα Για παράδειγμα πριν από δε-καετίες είχα εντυπωσιαστεί από τον ουρανοξύστη του κε-ντρικού σταθμού από το πώς έχτιζαν όροφο τον όροφο εκεί-νο τον σκελετό μιας οικοδομής που τότε μας φαινόταν πα-
bull 19 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 19
νύψηλη πλάι στον μεγαλειώδη σιδηροδρομικό σταθμό Πό-σο σάστιζα όταν περνούσα από την πλατεία Γκαριμπάλντικοίτα πόσο ψηλός είναι έλεγα στη Λίλα στην Κάρμεν στονΠασκουάλε στην Άντα στον Αντόνιο σε όλους τους φίλουςεκείνης της εποχής με τους οποίους πήγαινα στη θάλασσακοντά στις πλούσιες γειτονιές Εκεί πάνω σκεφτόμουν κα-τοικούν οι άγγελοι και ατενίζουν όλη την πόλη Πόσο θα μουάρεσε να σκαρφαλώσω να φτάσω ως την κορυφή Ήταν ο δι-κός μας ουρανοξύστης παρότι βρισκόταν μακριά από τη γει-τονιά μας και τον βλέπαμε να μεγαλώνει μέρα με τη μέραΟι εργασίες όμως σταμάτησαν Όταν επέστρεφα στο σπίτιμου από την Πίζα ο ουρανοξύστης του σταθμού για μένα δενήταν πια σύμβολο μιας κοινωνίας που ανανεωνόταν μα έναακόμα μνημείο αναποτελεσματικότητας
Εκείνη την περίοδο είχα πειστεί πως δεν υπήρχε μεγάληδιαφορά μεταξύ της γειτονιάς μου και της Νάποληςmiddot οι κα-κουχίες γλιστρούσαν από τη μία στην άλλη αδιάκοπα Κά-θε φορά που επέστρεφα έβρισκα μια άνευρη πόλη που δενάντεχε τις εναλλαγές των εποχών τη ζέστη το κρύο κυρίωςτις καταιγίδες Μια φορά πλημμύρισε ο σταθμός της πλα-τείας Γκαριμπάλντι την άλλη γκρεμίστηκε η στοά μπροστάαπό το μουσείο και μία άλλη φορά έγιναν κατολισθήσεις κό-πηκε το ρεύμα και δεν έλεγαν να το ξανασυνδέσουν Στομυαλό μου έβλεπα σκοτεινούς δρόμους όπου ελλόχευαν κίν-δυνοι αυτοκίνητα να κυκλοφορούν όλο και πιο άναρχα ξε-χαρβαλωμένα λιθόστρωτα μεγάλες λακκούβες Οι βουλω-μένοι βόθροι ανάβλυζαν πλημμύριζαν Υδάτινες λάβες μεβοθρολύματα σκουπίδια και μικρόβια χύνονταν στη θάλασ-σα από τους λόφους κατακλυσμένους από καινούριες σα-θρές οικοδομές ή διάβρωναν τον από κάτω κόσμο Οι άν-
bull 20 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 20
θρωποι πέθαιναν από αμέλεια από διαφθορά από κατα-πίεση και όμως σε κάθε εκλογική αναμέτρηση έδιναν την εν-θουσιώδη τους συναίνεση στους πολιτικούς που τους έκα-ναν τον βίο αβίωτο Μόλις κατέβαινα από το τρένο κυκλο-φορούσα επιφυλακτική στα μέρη όπου είχα γεννηθεί φρο-ντίζοντας να μιλάω πάντα στα ναπολιτάνικα σαν να διαλα-λούσα είμαι δική σας μη μου κάνετε κακό
Αφότου αποφοίτησα αφότου έγραψα πυρετωδώς έναδιήγημα το οποίο εντελώς απρόσμενα μέσα σε λίγους μή-νες έγινε βιβλίο ο κόσμος από τον οποίο προερχόμουν φά-νταζε ακόμη χειρότερος στα μάτια μου Ενώ στην Πίζα καιστο Μιλάνο ένιωθα όμορφα μερικές φορές μάλιστα ίσως κιευτυχισμένη όποτε επέστρεφα στην πόλη μου φοβόμουνπως κάποιο απρόοπτο θα με εμπόδιζε να της ξεφύγω πωςθα αναγκαζόμουν να στερηθώ ότι είχα κατακτήσει Δε θαμπορούσα να ξαναδώ τον Πιέτρο τον οποίο πολύ σύντομαθα παντρευόμουνmiddot θα έκλειναν για μένα οι πόρτες των πε-ριποιημένων γραφείων του εκδοτικού οίκουmiddot θα ήταν αδύ-νατον πλέον να χαρώ την αβρότητα της Αντέλε της μέλλου-σας πεθεράς μου μιας μητέρας που ποτέ δε γνώρισα στοπρόσωπο της δικής μου Από παλιά κιόλας η πόλη μου μουφαινόταν ασφυκτικά γεμάτη ένας όχλος που απλωνόταναπό την πλατεία Γκαριμπάλντι ως τη Φορτσέλλα την Ντου-κέσκα τη Λαβινάιο τη Ρεττιφίλο Στα τέλη του Εξήντα εί-χα την αίσθηση ότι το πλήθος είχε αυξηθεί και ότι η έλλειψηανεκτικότητας η επιθετικότητα άπλωναν ανεξέλεγκτα ταπλοκάμια της Ένα πρωί έφτασα στην οδό Μετζοκαννόνεεκεί όπου πριν από μερικά χρόνια δούλευα πωλήτρια σrsquo έναβιβλιοπωλείο Πήγα από περιέργεια να ξαναδώ το μέροςόπου κάποτε έβγαζα το ψωμί μου κυρίως όμως για να ρίξω
bull 21 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 21
μια ματιά στο πανεπιστήμιο που δεν είχα δει ποτέ από κο-ντά Ήθελα να το συγκρίνω μrsquo εκείνο της Πίζας τη Σκουό-λα Νορμάλε ευχόμουν μάλιστα να συναντήσω τα παιδιά τηςκαθηγήτριας Γκαλιάνι ndashτον Αρμάντο και τη Νάντιαndash και νακαμαρώσω για όσα είχα καταφέρει Όμως ο δρόμος οι πα-νεπιστημιακοί χώροι μού προκαλούσαν εκνευρισμόmiddot ήτανκατάμεστοι από φοιτητές της Νάπολης της επαρχίας καιόλου του Νότου νέους καλοντυμένους φασαριόζους γεμά-τους αυτοπεποίθηση και παιδιά με άξεστους τρόπους καισυνάμα δουλική συμπεριφορά Στριμώχνονταν στις εισό-δους μέσα στις αίθουσες μπροστά από τις κοσμοπλημμυ-ρισμένες γραμματείες καβγαδίζοντας συχνά πυκνά Εντε-λώς ξαφνικά τρεις τέσσερις πιάστηκαν στα χέρια λίγα μέ-τρα μακριά μου λες και αρκούσε να αντικρίσει ο ένας τονάλλο για να ξεσπάσουν σε βρισιές και γρονθοκοπήματα ένααντρικό μένος που ούρλιαζε τη λύσσα του για αίμα σε μιαδιάλεκτο που ακόμη κι εγώ η ίδια μετά βίας καταλάβαιναΈφυγα κακήν κακώς λες και κάτι απειλητικό με είχε αγγί-ξει σrsquo ένα μέρος που το θεωρούσα ασφαλές κατοικημένο μο-νάχα από καλοπροαίρετες προθέσεις
Με λίγα λόγια είχα την αίσθηση πως τα πράγματα χει-ροτέρευαν χρόνο με τον χρόνο Εκείνη τη βροχερή εποχή ηπόλη για μία ακόμη φορά ράγισε ένα ολόκληρο κτίριο έγει-ρε στο πλάι σαν άνθρωπος που ακουμπά στο σαρακοφα-γωμένο μπράτσο μια παλιάς πολυθρόνας και το μπράτσουποχωρεί Νεκροί τραυματίες Και φωνές ξύλο καπνογό-να Ήταν λες και μες στα σπλάχνα της η πόλη επώαζε έναμένος που δεν μπορούσε να αναδυθεί κι έτσι την κατέτρω-γε ή έσκαγε σε επιφανειακές φλύκταινες γεμάτες δηλητή-ριο εναντίον όλων παιδιών ενηλίκων ηλικιωμένων ανθρώ-
bull 22 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 22
πων από άλλες πόλεις Αμερικάνων του ΝΑΤΟ τουριστών κά-θε εθνικότητας των ίδιων των Ναπολιτάνων Πώς να αντέ-ξεις σε αυτό τον τόπο της ασυδοσίας και του κινδύνου στηνπεριφέρεια στο κέντρο στους λόφους κάτω από τον Βε-ζούβιο Πόσο άσχημη εντύπωση μου έκανε το Σαν Τζοβάννια Τεντούτσο το ταξίδι μου μέχρι να φτάσω σrsquo αυτή τη συ-νοικία Πόσο άσχημη εντύπωση μου έκανε το εργοστάσιοόπου δούλευε η Λίλα αλλά και η ίδια η Λίλα με τον μικρότης γιο η Λίλα η οποία ζούσε σrsquo ένα άθλιο κτίριο μαζί με τονΈντσο αν και δεν κοιμούνταν μαζί Μου είπε ότι εκείνοςήθελε να σπουδάσει ηλεκτρονικούς υπολογιστές κι ότι εκεί-νη προσπαθούσε να τον βοηθήσει Μου είχε εντυπωθεί η φω-νή της που προσπαθούσε να διαγράψει το Σαν Τζοβάννι τασαλάμια τη δυσωδία του εργοστασίου την κατάστασή τηςπροφέροντας με προσποιητή αυθεντία ονόματα όπως Κέ-ντρο Κυβερνητικής του Πανεπιστημίου του Μιλάνου Σοβιε-τικό Κέντρο για την εφαρμογή των υπολογιστών στις κοι-νωνικές επιστήμες Ήθελε να με κάνει να πιστέψω ότι σύ-ντομα ένα παρόμοιο κέντρο θα γεννιόταν και στη ΝάποληΣκέφτηκα Πιθανότατα στο Μιλάνο σίγουρα στη ΣοβιετικήΈνωση όχι όμως εδώ εδώ δεν είναι παρά μια τρέλα του ανε-ξέλεγκτου μυαλού σου στην οποία παρασύρεις και τονάμοιρο τον αφοσιωμένο Έντσο Καλύτερα να φεύγαμε Νατο βάζαμε στα πόδια μια για πάντα μακριά από τη ζωή πουζούσαμε αφότου ήρθαμε στον κόσμο Να μείνουμε σε σω-στά οργανωμένες πόλεις όπου πράγματι όλα ήταν πιθανάΕγώ όντως είχα δραπετεύσει Μόνο και μόνο για να ανακα-λύψω όμως τις δεκαετίες που θα ακολουθούσαν ότι είχακάνει λάθος ότι ήταν μια αλυσίδα με ολοένα και πιο μεγά-λους κρίκους η γειτονιά παρέπεμπε στην πόλη η πόλη στην
bull 23 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 23
Ιταλία η Ιταλία στην Ευρώπη η Ευρώπη σε ολόκληρο τονπλανήτη Ακόμη και σήμερα έχω την ίδια άποψη δεν είναιάρρωστη η γειτονιά μας ούτε και η Νάπολη άρρωστη είναιη υδρόγειος σφαίρα άρρωστο είναι το σύμπαν ή τα σύμπα-ντα Και το πόσο επιδέξιοι είμαστε εξαρτάται απrsquo το ανκρύβουμε από τους άλλους μα και απrsquo τον ίδιο μας τον εαυ-τό την αληθινή κατάσταση των πραγμάτων
Μίλησα γιrsquo αυτό στη Λίλα εκείνο το μεσημέρι τον χει-μώνα του 2005 με έμφαση σαν να ήθελα να επανορθώσωΉθελα να της αναγνωρίσω ότι είχε καταλάβει τα πάντα απόπαιδί χωρίς ποτέ να μετακινηθεί από τη Νάπολη Μα ντρά-πηκα σχεδόν αμέσως ένιωσα στα λόγια μου την οργισμένηαπαισιοδοξία κάποιου που γερνά το ύφος που ndashτο ήξεραndashεκείνη απεχθανόταν Και πράγματι αποκάλυψε τα γερα-σμένα της δόντια με ένα χαμόγελο σαν νευρική γκριμάτσακαι μου είπε
laquoΠαριστάνεις την έξυπνη με βομβαρδίζεις με αποφθέγ-ματα Τι θες να κάνεις Θες να γράψεις για μας Θες να γρά-ψεις για μέναraquo
laquoΌχιraquolaquoΠες την αλήθειαraquolaquoΘα ήταν πολύ περίπλοκοraquolaquoΤο σκέφτηκες όμως το σκέφτεσαι ακόμαraquolaquoΛίγο ναιraquolaquoΠρέπει να μrsquo αφήσεις στην ησυχία μου Λενού Όλους
μας πρέπει να μας αφήσεις στην ησυχία μας Εμείς πρέπεινα εξαφανιστούμε δεν αξίζουμε τίποτα ούτε η Τζιλιόλα ού-τε εγώ κανείςraquo
laquoΔεν είναι αλήθειαraquoΈκανε μια γκριμάτσα δυσαρέσκειας και με περιεργά-
bull 24 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 24
στηκε με τις κόρες των ματιών της που ίσα ίσα φαίνοντανμε χείλη μισόκλειστα
laquoΕντάξειraquo είπε laquoγράψε αν το θες στrsquo αλήθεια γράψε γιατην Τζιλιόλα για όποιον σου κατέβει Όχι όμως για μέναμην τολμήσεις θέλω να μου το υποσχεθείςraquo
laquoΔε θα γράψω για κανέναν ούτε για σέναraquolaquoΠρόσεχε γιατί θα σε παρακολουθώraquolaquoΑ ναιraquolaquoΘα rsquoρθω να ψάξω στον υπολογιστή σου θα διαβάσω τα
αρχεία και θα τα σβήσωraquolaquoΝαι καλάraquolaquoΓιατί νομίζεις ότι δεν είμαι ικανήraquolaquoΞέρω πολύ καλά ότι είσαι Γνωρίζω όμως να φυλάγο-
μαιraquoΓέλασε με τον παλιό της γνωστό τρόποlaquoΑπό μένα όχιraquo
2
Δεν ξέχασα ποτέ αυτές τις τρεις λέξεις ήταν το τελευταίοπράγμα που μου είπε από μένα όχι Εδώ κι εβδομάδεςπλέον γράφω πυρετωδώς δίχως να χάνω χρόνο ξανακοι-τάζοντας το κείμενό μου Εάν η Λίλα είναι ακόμη ζωντανήndashφαντάζομαι καθώς πίνω τον καφέ μου και κοιτάζω τον Πά-δο που παφλάζει πάνω στους πυλώνες της γέφυρας Πριγκί-πισσα Ισαβέλλαndash δε θα αντέξει θα έρθει να ψάξει τον υπο-λογιστή μου θα διαβάσει κι έτσι στρυφνή γριά που είναιθα εκνευριστεί που αθέτησα την υπόσχεσή μου θα θέλει ναχώσει τη μύτη της θα διορθώσει θα προσθέσει θα ξεχάσει
bull 25 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 25
τη μανία της να εξαϋλωθεί Ύστερα ξεπλένω το φλιτζάνιμου πλησιάζω στο γραφείο ξαναρχίζω να γράφω ξεκινώ-ντας από κείνη την παγωμένη άνοιξη στο Μιλάνο ένα βρά-δυ πριν από σαράντα χρόνια και βάλε σrsquo εκείνο το βιβλιο-πωλείο τότε που ο άντρας με τα χοντρά γυαλιά μίλησε μεσαρκασμό για μένα και για το βιβλίο μου μπροστά σε όλουςκι εγώ του απάντησα κάπως συγκεχυμένα τρέμοντας Ώσπουξαφνικά σηκώθηκε ο Νίνο Σαρρατόρε αγνώριστος σχεδόνμε το ατημέλητο κατάμαυρο μούσι του και επιτέθηκε μεσφοδρότητα στον άνθρωπο που τα είχε βάλει μαζί μου Απόκείνη τη στιγμή ολάκερος ο εαυτός μου βάλθηκε να φωνά-ζει σιωπηρά το όνομά του ndashπόσος καιρός ήταν που είχα νατον δω τέσσερα ή πέντε χρόνιαndash και παρότι είχα παγώσειαπό την ένταση ένιωσα να φουντώνω
Μόλις ο Νίνο ολοκλήρωσε την παρέμβασή του ο άντρας μεμια ευγενική κίνηση ζήτησε την άδεια να απαντήσει Προφα-νώς ένιωθε πως είχε προσβληθεί όμως ήμουν τόσο ταραγμέ-νη από τα έντονα συναισθήματά μου ώστε δεν κατάλαβα αμέ-σως το γιατί Είχα ασφαλώς αντιληφθεί ότι ο Νίνο με την πα-ρέμβασή του είχε μεταφέρει την περί λογοτεχνίας συζήτησηστην πολιτική και μάλιστα με επιθετικό τρόπο σχεδόν αναι-δή Παρrsquo όλα αυτά εκείνη τη στιγμή δεν πολυέδωσα σημασίααδυνατούσα να συγχωρέσω τον εαυτό μου που δεν όρθωσατο ανάστημά μου που στάθηκα ανεπαρκής μπροστά σrsquo εκεί-νο το καλλιεργημένο κοινό Κι όμως ήμουν πολύ καλή Στο λύ-κειο αντιστάθμιζα τη μειονεκτική μου θέση προσπαθώντας ναγίνω όπως η καθηγήτρια Γκαλιάνι και μάλιστα είχα οικειο-ποιηθεί το ύφος της τη γλώσσα της Στην Πίζα αυτό το γυ-ναικείο πρότυπο δεν ήταν αρκετόmiddot εκεί είχα να κάνω με πολύπιο εκπαιδευμένους ανθρώπους Ο Φράνκο ο Πιέτρο όλοι οι
bull 26 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 26
φοιτητές που διέπρεπαν και φυσικά οι διακεκριμένοι καθη-γητές του Πανεπιστημίου Νορμάλε εκφράζονταν περίπλοκαέγραφαν με επιτηδευμένα τεχνάσματα είχαν μια ικανότητακατηγοριοποίησης μια λογική διαύγεια που δε διέθετε η Γκα-λιάνι Εγώ όμως εκπαιδεύτηκα πώς να γίνω σαν εκείνους Καισυχνά τα κατάφερνα είχα την αίσθηση ότι δάμαζα σε τέτοιοβαθμό τις λέξεις που σάρωνα διά παντός την αντίφαση τηςύπαρξής μου σε αυτό τον κόσμο την έκρηξη των συναισθη-μάτων τις ασθματικές συζητήσεις Με λίγα λόγια μπορούσαπλέον να ανατρέχω σε έναν τρόπο ομιλίας και γραφής ndashμέσωμιας εκλεπτυσμένης γλώσσας μιας διεξοδικής και περισπού-δαστης ανάλυσης με την παράθεση αλλεπάλληλων επιχειρη-μάτων και πάντα με επίσημα εύσχημο ύφοςndash ο οποίος απέ-βλεπε στη συντριβή του συνομιλητή μου στερώντας του κάθεδιάθεση για οποιαδήποτε αντιλογία Εκείνο το βράδυ όμως ταπράγματα δεν έγιναν όπως έπρεπε Στην αρχή με τρόμαξε ηΑντέλε και οι φίλοι της που φανταζόμουν ότι ήταν πολύ ψαγ-μένοι αναγνώστες ύστερα ήρθε η σειρά του άντρα με τα χο-ντρά γυαλιά Είχα γίνει και πάλι το φιλόπονο κοριτσάκι απότη φτωχογειτονιά της Νάπολης η κόρη του θυρωρού με τη χα-ρακτηριστική προφορά του Νότου που σάστιζε ακόμη και ηίδια με τον εαυτό της παριστάνοντας σrsquo εκείνο το μέρος τη νεαρή μορφωμένη συγγραφέα Κι έτσι έχασα την αυτοπεποί-θησή μου και εκφράστηκα δίχως πειθώ συγκεχυμένα Ας μημιλήσω για τον Νίνο Η παρουσία του μου στέρησε κάθε έλεγ-χο και ο ποιοτικός λόγος της παρέμβασής του μου επιβεβαίω-σε πως εντελώς ξαφνικά είχα χάσει κάθε επιδεξιότητα Προ-ερχόμασταν από ένα όχι και τόσο διαφορετικό περιβάλλον εί-χαμε μοχθήσει και οι δύο για να αποκτήσουμε αυτή τη γλώσ-σα Κι όμως εκείνος όχι μόνο την είχε χρησιμοποιήσει με από-
bull 27 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 27
λυτη φυσικότητα απευθύνοντάς τη με άνεση στον συνομιλη-τή του αλλά ανά διαστήματα όποτε το έκρινε απαραίτητοτόλμησε μάλιστα να ανακατέψει αυτά τα κομψά ιταλικά μεμια αναίσχυντη καταφρόνια ώστε πολύ σύντομα κατάφερε ναακουστεί απαρχαιωμένο και ίσως κάπως γελοίο το ακαδη-μαϊκό ύφος εκείνου του άντρα με τα χοντρά γυαλιά Επομέ-νως όταν είδα τον τελευταίο να θέλει να ξαναπάρει τον λόγοσκέφτηκα Είναι πολύ εκνευρισμένος και αν στην αρχή μίλη-σε άσχημα για το βιβλίο μου τώρα θα πει πολύ χειρότερα γιανα ταπεινώσει τον Νίνο που το υπερασπίστηκε
Τον άντρα όμως φαίνεται πως τον απασχολούσαν άλλαδεν ξανάφερε την κουβέντα στο μυθιστόρημά μου ούτε μεξανάβαλε στον χορό Επικεντρώθηκε σε κάποιες εκφράσειςπου είχε χρησιμοποιήσει ο Νίνο οριακά τις οποίες όμωςεπανέλαβε αρκετές φορές εκφράσεις όπως βαρονική υπε-ροψία αντι-αυταρχική λογοτεχνία Μονάχα τότε κατάλα-βα ότι αυτό που τον είχε εξοργίσει ήταν η πολιτική χροιά τηςκουβέντας Δεν του άρεσε ετούτο το λεξιλόγιο και το τόνι-σε σπάζοντας τη φωνή του με ένα σαρκαστικό φαλτσάρι-σμα (δηλαδή η περηφάνια της γνώσης σήμερα αποκαλεί-ται υπεροψία δηλαδή και η λογοτεχνία έχει γίνει αντι-αυ-ταρχική) Κι έπειτα επιδόθηκε σrsquo ένα επιδέξιο παιχνίδι μετη λέξη εξουσία δόξα τω Θεώ είπε ένα ανάχωμα κόντραστους ακαλλιέργητους νέους που μιλάνε ακατάσχετα επίπαντός επιστητού ανατρέχοντας στις ανοησίες ποιος ξέρειτίνος φοιτητικού μαθήματος-κατήχησης Μίλησε για ώρα γιrsquoαυτό το θέμα απευθυνόμενος άλλοτε στο κοινό και άλλοτεστον Νίνο ή σrsquo εμένα Στο τέλος όμως έστρεψε τα πυρά τουαρχικά στον ηλικιωμένο κριτικό που καθόταν πλάι μου κιέπειτα απευθείας στην Αντέλε που ίσως ήταν ο πραγματι-
bull 28 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 28
κός του στόχος από την αρχή Δεν τα βάζω με τους νέους ndashεί-πε συνοπτικάndash αλλά με τους γραμματιζούμενους ενήλικουςπου είναι πάντα έτοιμοι να ασπαστούν από ιδιοτέλεια καιμόνο την τελευταία μόδα της ηλιθιότητας Επιτέλους στοσημείο αυτό σώπασε κι έκανε να φύγει με χαμηλόφωνα αλ-λά έντονα συγγνώμη μπορώ να περάσω ευχαριστώ
Οι παρόντες σηκώθηκαν για να περάσει εχθρικοί αλλάπάντως γεμάτοι σεβασμό Την ίδια στιγμή όμως συνειδητο-ποίησα ότι ήταν ένας άνθρωπος με κύρος και μάλιστα μετέτοιο κύρος ώστε ακόμη και η Αντέλε αποκρίθηκε στο βα-ρύθυμο νεύμα του αποχαιρετισμού του με ένα εγκάρδιο Ευ-χαριστώ γεια σας Ίσως γιrsquo αυτό να εξέπληξε όλους ο Νίνοόταν με επιτακτικό και συνάμα χλευαστικό ύφος δείχνονταςπως ήξερε με ποιον είχε να κάνει τον αποκάλεσε με τον τίτ-λο του καθηγητή ndashκύριε καθηγητά πού πάτε μη φεύγετεndashκι αμέσως χάρη στα ευκίνητα μακριά του πόδια τού έκοψετον δρόμο ήρθαν πρόσωπο με πρόσωπο του είπε κάτι φρά-σεις σrsquo εκείνη την καινούρια γλώσσα του την οποία εκείόπου βρισκόμουν ούτε άκουγα ούτε πολυκαταλάβαινα φρά-σεις που έμοιαζαν σαν ατσάλινα καλώδια κάτω από τονκαυτό ήλιο Ο άντρας τον άκουγε ακίνητος δίχως ίχνος βια-σύνης κι έπειτα έκανε μια κίνηση με το χέρι σαν να του έλε-γε κάνε στην άκρη και προχώρησε προς την έξοδο
3
Σηκώθηκα από το τραπέζι σαστισμένη προσπαθούσα να συ-νειδητοποιήσω ότι ο Νίνο ήταν στrsquo αλήθεια εκεί στο Μιλάνοσrsquo εκείνη την αίθουσα Και να τος τώρα που περπατούσε
bull 29 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 29
προς το μέρος μου χαμογελώντας με βήμα ατάραχο δίχωςνα βιάζεται Σφίξαμε τα χέρια το δικό του ήταν ζεστό το δι-κό μου παγωμένο και είπαμε πόσο χαιρόμασταν που ξανα-βλεπόμασταν ύστερα από τόσο καιρό Το γεγονός ότι επιτέ-λους ήξερα πως τα χειρότερα εκείνης της βραδιάς είχαν πε-ράσει και τώρα ο Νίνο ήταν μπροστά μου αληθινός μετρία-σε την κακή μου διάθεση όχι όμως και την ταραχή μου Τονσύστησα στον κριτικό που τόσο γενναιόδωρα είχε εγκωμιά-σει το βιβλίο μου του είπα ότι ήταν ένας φίλος από τη Νά-πολη ότι ήμασταν μαζί στο λύκειο Ο καθηγητής παρότι κιαυτός με τη σειρά του είχε δεχτεί μερικά από τα βέλη του Νί-νο ήταν ευγενής τον επιδοκίμασε για το πώς χειρίστηκε τονάντρα με τα χοντρά γυαλιά αναφέρθηκε με συμπάθεια στηΝάπολη και του απευθύνθηκε σαν να μιλούσε σε κάποιο λα-μπρό φοιτητή που χρειαζόταν ενθάρρυνση Ο Νίνο τού εξή-γησε ότι ζούσε χρόνια στο Μιλάνο ασχολιόταν με την οικο-νομική γεωγραφία και ότι ανήκε ndashκαι χαμογέλασεndash στην πιοάθλια κατηγορία της ακαδημαϊκής πυραμίδας δηλαδή στουςλέκτορες Μίλησε με γοητευτικό τρόπο χωρίς το κάπως μου-τρωμένο ύφος που είχε ως παιδί και μου φάνηκε ότι φορού-σε πιο ελαφριά πανοπλία από εκείνη που με είχε γοητεύσειστο λύκειο θαρρείς και είχε ξεφορτωθεί από πάνω του τα πε-ριττά βάρη για να μπορεί να κονταροχτυπιέται πιο γρήγορακαι με χάρη Πρόσεξα ανακουφισμένη πως δε φορούσε βέρα
Στο μεταξύ μερικές φίλες της Αντέλε με είχαν πλησιάσειγια να τους υπογράψω το βιβλίο πράγμα που με συγκίνη-σε ήταν η πρώτη φορά που μου συνέβαινε Δίστασα δενήθελα να χάσω από τα μάτια μου τον Νίνο ούτε στιγμή ήθε-λα όμως και να μετριάσω την εικόνα της αδέξιας κοπέλαςπου μάλλον τους είχα δώσει Τον άφησα λοιπόν με τον ηλι-
bull 30 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 30
κιωμένο καθηγητή ndashΤαρρατάνο τον έλεγανndash και υποδέχτη-κα ευγενικά τις αναγνώστριές μου Ήθελα να ξεμπερδέψωγρήγορα όμως τα αντίτυπα ήταν καινούρια μύριζαν τυπο-γραφείο απείχαν πολύ από τα χιλιοφθαρμένα δύσοσμα βι-βλία που εγώ και η Λίλα δανειζόμασταν από τη βιβλιοθήκητης γειτονιάς μας και δε μου πήγαινε να τα καταστρέψω τό-σο γρήγορα με το στιλό Επιστράτευσα την καλύτερη καλ-λιγραφία μου από την εποχή της δασκάλας Ολιβιέρο δού-λεψα πολύ τις αφιερώσεις που τους έγραψα με αποτέλεσμαοι κυρίες να περιμένουν ανυπόμονες στην ουρά Το έκαναμε την καρδιά μου να χτυπά δυνατά ρίχνοντας κλεφτές μα-τιές στον Νίνο Έτρεμα στην ιδέα ότι μπορεί να έφευγε
Δεν έφυγε Η Αντέλε είχε πλησιάσει εκείνον και τον Ταρ-ρατάνο κι ο Νίνο τής μιλούσε με σεβασμό και άνεση μαζίΘυμάμαι τότε που μιλούσε στους διαδρόμους του λυκείουμε την καθηγήτρια Γκαλιάνι και μου πήρε λίγη ώρα να πα-ντρέψω στο μυαλό μου τον αλλοτινό άριστο μαθητή με τονσημερινό νεαρό άντρα Απέρριψα όμως μεμιάς σαν μια πε-ριττή παρέκκλιση που μας έκανε όλους να υποφέρουμε τονφοιτητή της Ίσκια τον εραστή της παντρεμένης φίλης μουτο εξαφανισμένο αγόρι που κρυβόταν στο αποχωρητήριο τουκαταστήματος της πλατείας ντέι Μάρτιρι και πατέρα τουΤζεννάρο ένα παιδί που δεν είχε δει ποτέ του Το δίχως άλ-λο η επιδρομή της Λίλας στη ζωή του τον είχε αποπροσανα-τολίσει αλλά ndashτότε το θεώρησα προφανέςndash ήταν απλώς μιαπαρένθεση Όσο σφοδρή κι αν ήταν εκείνη η εμπειρία όσαβαθιά τραύματα κι αν του είχε αφήσει τώρα πια είχε τε-λειώσει Ο Νίνο είχε ξαναβρεί τον εαυτό του και χαιρόμουνγιrsquo αυτό Σκέφτηκα Πρέπει να πω στη Λίλα ότι τον είδα ότιείναι καλά Ύστερα άλλαξα γνώμη Όχι δε θα της το πω
bull 31 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 31
της Λίλας το παλιό μικρό πατρικό της διαμέρισμα όπου ζού-σε τώρα με τον γιο της τον Ρίνο Μιλήσαμε για τη φίλη μαςμου είπε άσχημα πράγματα για τη ζωή που έκανε τις απαι-τήσεις της τη δολιότητά της Τώρα όμως εγώ ήμουν εκείνηπου δεν μπορούσε να ακούσειmiddot σκεφτόμουν εκείνο το πρό-σωπο πλαγιασμένο στο χώμα τα αραιά μακριά της μαλλιάτις ασπριδερές κηλίδες στο κρανίο της Πόσες γυναίκες μετις οποίες είχαμε μεγαλώσει μαζί είχαν φύγει από τη ζωήείχαν εξαφανιστεί από προσώπου γης επειδή αρρώστησανεπειδή το νευρικό τους σύστημα δεν άντεξε το σμυριδόπα-νο των μαρτυρίων επειδή είχε χυθεί το ίδιο τους το αίμαΜείναμε για λίγο στην κουζίνα απαθείς καμία από τις δύοδεν έλεγε να μαζέψει το τραπέζι κι ύστερα ξαναβγήκαμε
Ο ήλιος της όμορφης χειμωνιάτικης μέρας χάριζε μια γα-λήνια μορφή στα πράγματα Η παλιά γειτονιά σε αντίθεσημrsquo εμάς είχε μείνει ίδια κι απαράλλαχτη Αντιστέκονταν ακό-μα τα γκρίζα χαμηλά σπίτια η αυλή των παιχνιδιών μας οκεντρικός δρόμος τα μαύρα στόματα του τούνελ και η βίαΤο γύρω τοπίο όμως είχε αλλάξει Η πρασινωπή έκτασηστους βάλτους δεν υπήρχε πια η παλιά κονσερβοποιία είχεεξαφανιστεί Στη θέση τους υπήρχαν οι λάμψεις των γυάλι-νων ουρανοξυστών αλλοτινά σημάδια ενός λαμπρού μέλλο-ντος στο οποίο κανείς δεν πίστεψε ποτέ Με το πέρασμα τουχρόνου είχα καταγράψει όλες τις αλλαγές κάποιες φορές μεπεριέργεια αν και πιο συχνά αφηρημένα Όταν ήμουν μικρήφανταζόμουν πως μακριά από τη γειτονιά μας η Νάποληέκρυβε θαυμαστά πράγματα Για παράδειγμα πριν από δε-καετίες είχα εντυπωσιαστεί από τον ουρανοξύστη του κε-ντρικού σταθμού από το πώς έχτιζαν όροφο τον όροφο εκεί-νο τον σκελετό μιας οικοδομής που τότε μας φαινόταν πα-
bull 19 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 19
νύψηλη πλάι στον μεγαλειώδη σιδηροδρομικό σταθμό Πό-σο σάστιζα όταν περνούσα από την πλατεία Γκαριμπάλντικοίτα πόσο ψηλός είναι έλεγα στη Λίλα στην Κάρμεν στονΠασκουάλε στην Άντα στον Αντόνιο σε όλους τους φίλουςεκείνης της εποχής με τους οποίους πήγαινα στη θάλασσακοντά στις πλούσιες γειτονιές Εκεί πάνω σκεφτόμουν κα-τοικούν οι άγγελοι και ατενίζουν όλη την πόλη Πόσο θα μουάρεσε να σκαρφαλώσω να φτάσω ως την κορυφή Ήταν ο δι-κός μας ουρανοξύστης παρότι βρισκόταν μακριά από τη γει-τονιά μας και τον βλέπαμε να μεγαλώνει μέρα με τη μέραΟι εργασίες όμως σταμάτησαν Όταν επέστρεφα στο σπίτιμου από την Πίζα ο ουρανοξύστης του σταθμού για μένα δενήταν πια σύμβολο μιας κοινωνίας που ανανεωνόταν μα έναακόμα μνημείο αναποτελεσματικότητας
Εκείνη την περίοδο είχα πειστεί πως δεν υπήρχε μεγάληδιαφορά μεταξύ της γειτονιάς μου και της Νάποληςmiddot οι κα-κουχίες γλιστρούσαν από τη μία στην άλλη αδιάκοπα Κά-θε φορά που επέστρεφα έβρισκα μια άνευρη πόλη που δενάντεχε τις εναλλαγές των εποχών τη ζέστη το κρύο κυρίωςτις καταιγίδες Μια φορά πλημμύρισε ο σταθμός της πλα-τείας Γκαριμπάλντι την άλλη γκρεμίστηκε η στοά μπροστάαπό το μουσείο και μία άλλη φορά έγιναν κατολισθήσεις κό-πηκε το ρεύμα και δεν έλεγαν να το ξανασυνδέσουν Στομυαλό μου έβλεπα σκοτεινούς δρόμους όπου ελλόχευαν κίν-δυνοι αυτοκίνητα να κυκλοφορούν όλο και πιο άναρχα ξε-χαρβαλωμένα λιθόστρωτα μεγάλες λακκούβες Οι βουλω-μένοι βόθροι ανάβλυζαν πλημμύριζαν Υδάτινες λάβες μεβοθρολύματα σκουπίδια και μικρόβια χύνονταν στη θάλασ-σα από τους λόφους κατακλυσμένους από καινούριες σα-θρές οικοδομές ή διάβρωναν τον από κάτω κόσμο Οι άν-
bull 20 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 20
θρωποι πέθαιναν από αμέλεια από διαφθορά από κατα-πίεση και όμως σε κάθε εκλογική αναμέτρηση έδιναν την εν-θουσιώδη τους συναίνεση στους πολιτικούς που τους έκα-ναν τον βίο αβίωτο Μόλις κατέβαινα από το τρένο κυκλο-φορούσα επιφυλακτική στα μέρη όπου είχα γεννηθεί φρο-ντίζοντας να μιλάω πάντα στα ναπολιτάνικα σαν να διαλα-λούσα είμαι δική σας μη μου κάνετε κακό
Αφότου αποφοίτησα αφότου έγραψα πυρετωδώς έναδιήγημα το οποίο εντελώς απρόσμενα μέσα σε λίγους μή-νες έγινε βιβλίο ο κόσμος από τον οποίο προερχόμουν φά-νταζε ακόμη χειρότερος στα μάτια μου Ενώ στην Πίζα καιστο Μιλάνο ένιωθα όμορφα μερικές φορές μάλιστα ίσως κιευτυχισμένη όποτε επέστρεφα στην πόλη μου φοβόμουνπως κάποιο απρόοπτο θα με εμπόδιζε να της ξεφύγω πωςθα αναγκαζόμουν να στερηθώ ότι είχα κατακτήσει Δε θαμπορούσα να ξαναδώ τον Πιέτρο τον οποίο πολύ σύντομαθα παντρευόμουνmiddot θα έκλειναν για μένα οι πόρτες των πε-ριποιημένων γραφείων του εκδοτικού οίκουmiddot θα ήταν αδύ-νατον πλέον να χαρώ την αβρότητα της Αντέλε της μέλλου-σας πεθεράς μου μιας μητέρας που ποτέ δε γνώρισα στοπρόσωπο της δικής μου Από παλιά κιόλας η πόλη μου μουφαινόταν ασφυκτικά γεμάτη ένας όχλος που απλωνόταναπό την πλατεία Γκαριμπάλντι ως τη Φορτσέλλα την Ντου-κέσκα τη Λαβινάιο τη Ρεττιφίλο Στα τέλη του Εξήντα εί-χα την αίσθηση ότι το πλήθος είχε αυξηθεί και ότι η έλλειψηανεκτικότητας η επιθετικότητα άπλωναν ανεξέλεγκτα ταπλοκάμια της Ένα πρωί έφτασα στην οδό Μετζοκαννόνεεκεί όπου πριν από μερικά χρόνια δούλευα πωλήτρια σrsquo έναβιβλιοπωλείο Πήγα από περιέργεια να ξαναδώ το μέροςόπου κάποτε έβγαζα το ψωμί μου κυρίως όμως για να ρίξω
bull 21 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 21
μια ματιά στο πανεπιστήμιο που δεν είχα δει ποτέ από κο-ντά Ήθελα να το συγκρίνω μrsquo εκείνο της Πίζας τη Σκουό-λα Νορμάλε ευχόμουν μάλιστα να συναντήσω τα παιδιά τηςκαθηγήτριας Γκαλιάνι ndashτον Αρμάντο και τη Νάντιαndash και νακαμαρώσω για όσα είχα καταφέρει Όμως ο δρόμος οι πα-νεπιστημιακοί χώροι μού προκαλούσαν εκνευρισμόmiddot ήτανκατάμεστοι από φοιτητές της Νάπολης της επαρχίας καιόλου του Νότου νέους καλοντυμένους φασαριόζους γεμά-τους αυτοπεποίθηση και παιδιά με άξεστους τρόπους καισυνάμα δουλική συμπεριφορά Στριμώχνονταν στις εισό-δους μέσα στις αίθουσες μπροστά από τις κοσμοπλημμυ-ρισμένες γραμματείες καβγαδίζοντας συχνά πυκνά Εντε-λώς ξαφνικά τρεις τέσσερις πιάστηκαν στα χέρια λίγα μέ-τρα μακριά μου λες και αρκούσε να αντικρίσει ο ένας τονάλλο για να ξεσπάσουν σε βρισιές και γρονθοκοπήματα ένααντρικό μένος που ούρλιαζε τη λύσσα του για αίμα σε μιαδιάλεκτο που ακόμη κι εγώ η ίδια μετά βίας καταλάβαιναΈφυγα κακήν κακώς λες και κάτι απειλητικό με είχε αγγί-ξει σrsquo ένα μέρος που το θεωρούσα ασφαλές κατοικημένο μο-νάχα από καλοπροαίρετες προθέσεις
Με λίγα λόγια είχα την αίσθηση πως τα πράγματα χει-ροτέρευαν χρόνο με τον χρόνο Εκείνη τη βροχερή εποχή ηπόλη για μία ακόμη φορά ράγισε ένα ολόκληρο κτίριο έγει-ρε στο πλάι σαν άνθρωπος που ακουμπά στο σαρακοφα-γωμένο μπράτσο μια παλιάς πολυθρόνας και το μπράτσουποχωρεί Νεκροί τραυματίες Και φωνές ξύλο καπνογό-να Ήταν λες και μες στα σπλάχνα της η πόλη επώαζε έναμένος που δεν μπορούσε να αναδυθεί κι έτσι την κατέτρω-γε ή έσκαγε σε επιφανειακές φλύκταινες γεμάτες δηλητή-ριο εναντίον όλων παιδιών ενηλίκων ηλικιωμένων ανθρώ-
bull 22 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 22
πων από άλλες πόλεις Αμερικάνων του ΝΑΤΟ τουριστών κά-θε εθνικότητας των ίδιων των Ναπολιτάνων Πώς να αντέ-ξεις σε αυτό τον τόπο της ασυδοσίας και του κινδύνου στηνπεριφέρεια στο κέντρο στους λόφους κάτω από τον Βε-ζούβιο Πόσο άσχημη εντύπωση μου έκανε το Σαν Τζοβάννια Τεντούτσο το ταξίδι μου μέχρι να φτάσω σrsquo αυτή τη συ-νοικία Πόσο άσχημη εντύπωση μου έκανε το εργοστάσιοόπου δούλευε η Λίλα αλλά και η ίδια η Λίλα με τον μικρότης γιο η Λίλα η οποία ζούσε σrsquo ένα άθλιο κτίριο μαζί με τονΈντσο αν και δεν κοιμούνταν μαζί Μου είπε ότι εκείνοςήθελε να σπουδάσει ηλεκτρονικούς υπολογιστές κι ότι εκεί-νη προσπαθούσε να τον βοηθήσει Μου είχε εντυπωθεί η φω-νή της που προσπαθούσε να διαγράψει το Σαν Τζοβάννι τασαλάμια τη δυσωδία του εργοστασίου την κατάστασή τηςπροφέροντας με προσποιητή αυθεντία ονόματα όπως Κέ-ντρο Κυβερνητικής του Πανεπιστημίου του Μιλάνου Σοβιε-τικό Κέντρο για την εφαρμογή των υπολογιστών στις κοι-νωνικές επιστήμες Ήθελε να με κάνει να πιστέψω ότι σύ-ντομα ένα παρόμοιο κέντρο θα γεννιόταν και στη ΝάποληΣκέφτηκα Πιθανότατα στο Μιλάνο σίγουρα στη ΣοβιετικήΈνωση όχι όμως εδώ εδώ δεν είναι παρά μια τρέλα του ανε-ξέλεγκτου μυαλού σου στην οποία παρασύρεις και τονάμοιρο τον αφοσιωμένο Έντσο Καλύτερα να φεύγαμε Νατο βάζαμε στα πόδια μια για πάντα μακριά από τη ζωή πουζούσαμε αφότου ήρθαμε στον κόσμο Να μείνουμε σε σω-στά οργανωμένες πόλεις όπου πράγματι όλα ήταν πιθανάΕγώ όντως είχα δραπετεύσει Μόνο και μόνο για να ανακα-λύψω όμως τις δεκαετίες που θα ακολουθούσαν ότι είχακάνει λάθος ότι ήταν μια αλυσίδα με ολοένα και πιο μεγά-λους κρίκους η γειτονιά παρέπεμπε στην πόλη η πόλη στην
bull 23 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 23
Ιταλία η Ιταλία στην Ευρώπη η Ευρώπη σε ολόκληρο τονπλανήτη Ακόμη και σήμερα έχω την ίδια άποψη δεν είναιάρρωστη η γειτονιά μας ούτε και η Νάπολη άρρωστη είναιη υδρόγειος σφαίρα άρρωστο είναι το σύμπαν ή τα σύμπα-ντα Και το πόσο επιδέξιοι είμαστε εξαρτάται απrsquo το ανκρύβουμε από τους άλλους μα και απrsquo τον ίδιο μας τον εαυ-τό την αληθινή κατάσταση των πραγμάτων
Μίλησα γιrsquo αυτό στη Λίλα εκείνο το μεσημέρι τον χει-μώνα του 2005 με έμφαση σαν να ήθελα να επανορθώσωΉθελα να της αναγνωρίσω ότι είχε καταλάβει τα πάντα απόπαιδί χωρίς ποτέ να μετακινηθεί από τη Νάπολη Μα ντρά-πηκα σχεδόν αμέσως ένιωσα στα λόγια μου την οργισμένηαπαισιοδοξία κάποιου που γερνά το ύφος που ndashτο ήξεραndashεκείνη απεχθανόταν Και πράγματι αποκάλυψε τα γερα-σμένα της δόντια με ένα χαμόγελο σαν νευρική γκριμάτσακαι μου είπε
laquoΠαριστάνεις την έξυπνη με βομβαρδίζεις με αποφθέγ-ματα Τι θες να κάνεις Θες να γράψεις για μας Θες να γρά-ψεις για μέναraquo
laquoΌχιraquolaquoΠες την αλήθειαraquolaquoΘα ήταν πολύ περίπλοκοraquolaquoΤο σκέφτηκες όμως το σκέφτεσαι ακόμαraquolaquoΛίγο ναιraquolaquoΠρέπει να μrsquo αφήσεις στην ησυχία μου Λενού Όλους
μας πρέπει να μας αφήσεις στην ησυχία μας Εμείς πρέπεινα εξαφανιστούμε δεν αξίζουμε τίποτα ούτε η Τζιλιόλα ού-τε εγώ κανείςraquo
laquoΔεν είναι αλήθειαraquoΈκανε μια γκριμάτσα δυσαρέσκειας και με περιεργά-
bull 24 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 24
στηκε με τις κόρες των ματιών της που ίσα ίσα φαίνοντανμε χείλη μισόκλειστα
laquoΕντάξειraquo είπε laquoγράψε αν το θες στrsquo αλήθεια γράψε γιατην Τζιλιόλα για όποιον σου κατέβει Όχι όμως για μέναμην τολμήσεις θέλω να μου το υποσχεθείςraquo
laquoΔε θα γράψω για κανέναν ούτε για σέναraquolaquoΠρόσεχε γιατί θα σε παρακολουθώraquolaquoΑ ναιraquolaquoΘα rsquoρθω να ψάξω στον υπολογιστή σου θα διαβάσω τα
αρχεία και θα τα σβήσωraquolaquoΝαι καλάraquolaquoΓιατί νομίζεις ότι δεν είμαι ικανήraquolaquoΞέρω πολύ καλά ότι είσαι Γνωρίζω όμως να φυλάγο-
μαιraquoΓέλασε με τον παλιό της γνωστό τρόποlaquoΑπό μένα όχιraquo
2
Δεν ξέχασα ποτέ αυτές τις τρεις λέξεις ήταν το τελευταίοπράγμα που μου είπε από μένα όχι Εδώ κι εβδομάδεςπλέον γράφω πυρετωδώς δίχως να χάνω χρόνο ξανακοι-τάζοντας το κείμενό μου Εάν η Λίλα είναι ακόμη ζωντανήndashφαντάζομαι καθώς πίνω τον καφέ μου και κοιτάζω τον Πά-δο που παφλάζει πάνω στους πυλώνες της γέφυρας Πριγκί-πισσα Ισαβέλλαndash δε θα αντέξει θα έρθει να ψάξει τον υπο-λογιστή μου θα διαβάσει κι έτσι στρυφνή γριά που είναιθα εκνευριστεί που αθέτησα την υπόσχεσή μου θα θέλει ναχώσει τη μύτη της θα διορθώσει θα προσθέσει θα ξεχάσει
bull 25 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 25
τη μανία της να εξαϋλωθεί Ύστερα ξεπλένω το φλιτζάνιμου πλησιάζω στο γραφείο ξαναρχίζω να γράφω ξεκινώ-ντας από κείνη την παγωμένη άνοιξη στο Μιλάνο ένα βρά-δυ πριν από σαράντα χρόνια και βάλε σrsquo εκείνο το βιβλιο-πωλείο τότε που ο άντρας με τα χοντρά γυαλιά μίλησε μεσαρκασμό για μένα και για το βιβλίο μου μπροστά σε όλουςκι εγώ του απάντησα κάπως συγκεχυμένα τρέμοντας Ώσπουξαφνικά σηκώθηκε ο Νίνο Σαρρατόρε αγνώριστος σχεδόνμε το ατημέλητο κατάμαυρο μούσι του και επιτέθηκε μεσφοδρότητα στον άνθρωπο που τα είχε βάλει μαζί μου Απόκείνη τη στιγμή ολάκερος ο εαυτός μου βάλθηκε να φωνά-ζει σιωπηρά το όνομά του ndashπόσος καιρός ήταν που είχα νατον δω τέσσερα ή πέντε χρόνιαndash και παρότι είχα παγώσειαπό την ένταση ένιωσα να φουντώνω
Μόλις ο Νίνο ολοκλήρωσε την παρέμβασή του ο άντρας μεμια ευγενική κίνηση ζήτησε την άδεια να απαντήσει Προφα-νώς ένιωθε πως είχε προσβληθεί όμως ήμουν τόσο ταραγμέ-νη από τα έντονα συναισθήματά μου ώστε δεν κατάλαβα αμέ-σως το γιατί Είχα ασφαλώς αντιληφθεί ότι ο Νίνο με την πα-ρέμβασή του είχε μεταφέρει την περί λογοτεχνίας συζήτησηστην πολιτική και μάλιστα με επιθετικό τρόπο σχεδόν αναι-δή Παρrsquo όλα αυτά εκείνη τη στιγμή δεν πολυέδωσα σημασίααδυνατούσα να συγχωρέσω τον εαυτό μου που δεν όρθωσατο ανάστημά μου που στάθηκα ανεπαρκής μπροστά σrsquo εκεί-νο το καλλιεργημένο κοινό Κι όμως ήμουν πολύ καλή Στο λύ-κειο αντιστάθμιζα τη μειονεκτική μου θέση προσπαθώντας ναγίνω όπως η καθηγήτρια Γκαλιάνι και μάλιστα είχα οικειο-ποιηθεί το ύφος της τη γλώσσα της Στην Πίζα αυτό το γυ-ναικείο πρότυπο δεν ήταν αρκετόmiddot εκεί είχα να κάνω με πολύπιο εκπαιδευμένους ανθρώπους Ο Φράνκο ο Πιέτρο όλοι οι
bull 26 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 26
φοιτητές που διέπρεπαν και φυσικά οι διακεκριμένοι καθη-γητές του Πανεπιστημίου Νορμάλε εκφράζονταν περίπλοκαέγραφαν με επιτηδευμένα τεχνάσματα είχαν μια ικανότητακατηγοριοποίησης μια λογική διαύγεια που δε διέθετε η Γκα-λιάνι Εγώ όμως εκπαιδεύτηκα πώς να γίνω σαν εκείνους Καισυχνά τα κατάφερνα είχα την αίσθηση ότι δάμαζα σε τέτοιοβαθμό τις λέξεις που σάρωνα διά παντός την αντίφαση τηςύπαρξής μου σε αυτό τον κόσμο την έκρηξη των συναισθη-μάτων τις ασθματικές συζητήσεις Με λίγα λόγια μπορούσαπλέον να ανατρέχω σε έναν τρόπο ομιλίας και γραφής ndashμέσωμιας εκλεπτυσμένης γλώσσας μιας διεξοδικής και περισπού-δαστης ανάλυσης με την παράθεση αλλεπάλληλων επιχειρη-μάτων και πάντα με επίσημα εύσχημο ύφοςndash ο οποίος απέ-βλεπε στη συντριβή του συνομιλητή μου στερώντας του κάθεδιάθεση για οποιαδήποτε αντιλογία Εκείνο το βράδυ όμως ταπράγματα δεν έγιναν όπως έπρεπε Στην αρχή με τρόμαξε ηΑντέλε και οι φίλοι της που φανταζόμουν ότι ήταν πολύ ψαγ-μένοι αναγνώστες ύστερα ήρθε η σειρά του άντρα με τα χο-ντρά γυαλιά Είχα γίνει και πάλι το φιλόπονο κοριτσάκι απότη φτωχογειτονιά της Νάπολης η κόρη του θυρωρού με τη χα-ρακτηριστική προφορά του Νότου που σάστιζε ακόμη και ηίδια με τον εαυτό της παριστάνοντας σrsquo εκείνο το μέρος τη νεαρή μορφωμένη συγγραφέα Κι έτσι έχασα την αυτοπεποί-θησή μου και εκφράστηκα δίχως πειθώ συγκεχυμένα Ας μημιλήσω για τον Νίνο Η παρουσία του μου στέρησε κάθε έλεγ-χο και ο ποιοτικός λόγος της παρέμβασής του μου επιβεβαίω-σε πως εντελώς ξαφνικά είχα χάσει κάθε επιδεξιότητα Προ-ερχόμασταν από ένα όχι και τόσο διαφορετικό περιβάλλον εί-χαμε μοχθήσει και οι δύο για να αποκτήσουμε αυτή τη γλώσ-σα Κι όμως εκείνος όχι μόνο την είχε χρησιμοποιήσει με από-
bull 27 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 27
λυτη φυσικότητα απευθύνοντάς τη με άνεση στον συνομιλη-τή του αλλά ανά διαστήματα όποτε το έκρινε απαραίτητοτόλμησε μάλιστα να ανακατέψει αυτά τα κομψά ιταλικά μεμια αναίσχυντη καταφρόνια ώστε πολύ σύντομα κατάφερε ναακουστεί απαρχαιωμένο και ίσως κάπως γελοίο το ακαδη-μαϊκό ύφος εκείνου του άντρα με τα χοντρά γυαλιά Επομέ-νως όταν είδα τον τελευταίο να θέλει να ξαναπάρει τον λόγοσκέφτηκα Είναι πολύ εκνευρισμένος και αν στην αρχή μίλη-σε άσχημα για το βιβλίο μου τώρα θα πει πολύ χειρότερα γιανα ταπεινώσει τον Νίνο που το υπερασπίστηκε
Τον άντρα όμως φαίνεται πως τον απασχολούσαν άλλαδεν ξανάφερε την κουβέντα στο μυθιστόρημά μου ούτε μεξανάβαλε στον χορό Επικεντρώθηκε σε κάποιες εκφράσειςπου είχε χρησιμοποιήσει ο Νίνο οριακά τις οποίες όμωςεπανέλαβε αρκετές φορές εκφράσεις όπως βαρονική υπε-ροψία αντι-αυταρχική λογοτεχνία Μονάχα τότε κατάλα-βα ότι αυτό που τον είχε εξοργίσει ήταν η πολιτική χροιά τηςκουβέντας Δεν του άρεσε ετούτο το λεξιλόγιο και το τόνι-σε σπάζοντας τη φωνή του με ένα σαρκαστικό φαλτσάρι-σμα (δηλαδή η περηφάνια της γνώσης σήμερα αποκαλεί-ται υπεροψία δηλαδή και η λογοτεχνία έχει γίνει αντι-αυ-ταρχική) Κι έπειτα επιδόθηκε σrsquo ένα επιδέξιο παιχνίδι μετη λέξη εξουσία δόξα τω Θεώ είπε ένα ανάχωμα κόντραστους ακαλλιέργητους νέους που μιλάνε ακατάσχετα επίπαντός επιστητού ανατρέχοντας στις ανοησίες ποιος ξέρειτίνος φοιτητικού μαθήματος-κατήχησης Μίλησε για ώρα γιrsquoαυτό το θέμα απευθυνόμενος άλλοτε στο κοινό και άλλοτεστον Νίνο ή σrsquo εμένα Στο τέλος όμως έστρεψε τα πυρά τουαρχικά στον ηλικιωμένο κριτικό που καθόταν πλάι μου κιέπειτα απευθείας στην Αντέλε που ίσως ήταν ο πραγματι-
bull 28 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 28
κός του στόχος από την αρχή Δεν τα βάζω με τους νέους ndashεί-πε συνοπτικάndash αλλά με τους γραμματιζούμενους ενήλικουςπου είναι πάντα έτοιμοι να ασπαστούν από ιδιοτέλεια καιμόνο την τελευταία μόδα της ηλιθιότητας Επιτέλους στοσημείο αυτό σώπασε κι έκανε να φύγει με χαμηλόφωνα αλ-λά έντονα συγγνώμη μπορώ να περάσω ευχαριστώ
Οι παρόντες σηκώθηκαν για να περάσει εχθρικοί αλλάπάντως γεμάτοι σεβασμό Την ίδια στιγμή όμως συνειδητο-ποίησα ότι ήταν ένας άνθρωπος με κύρος και μάλιστα μετέτοιο κύρος ώστε ακόμη και η Αντέλε αποκρίθηκε στο βα-ρύθυμο νεύμα του αποχαιρετισμού του με ένα εγκάρδιο Ευ-χαριστώ γεια σας Ίσως γιrsquo αυτό να εξέπληξε όλους ο Νίνοόταν με επιτακτικό και συνάμα χλευαστικό ύφος δείχνονταςπως ήξερε με ποιον είχε να κάνει τον αποκάλεσε με τον τίτ-λο του καθηγητή ndashκύριε καθηγητά πού πάτε μη φεύγετεndashκι αμέσως χάρη στα ευκίνητα μακριά του πόδια τού έκοψετον δρόμο ήρθαν πρόσωπο με πρόσωπο του είπε κάτι φρά-σεις σrsquo εκείνη την καινούρια γλώσσα του την οποία εκείόπου βρισκόμουν ούτε άκουγα ούτε πολυκαταλάβαινα φρά-σεις που έμοιαζαν σαν ατσάλινα καλώδια κάτω από τονκαυτό ήλιο Ο άντρας τον άκουγε ακίνητος δίχως ίχνος βια-σύνης κι έπειτα έκανε μια κίνηση με το χέρι σαν να του έλε-γε κάνε στην άκρη και προχώρησε προς την έξοδο
3
Σηκώθηκα από το τραπέζι σαστισμένη προσπαθούσα να συ-νειδητοποιήσω ότι ο Νίνο ήταν στrsquo αλήθεια εκεί στο Μιλάνοσrsquo εκείνη την αίθουσα Και να τος τώρα που περπατούσε
bull 29 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 29
προς το μέρος μου χαμογελώντας με βήμα ατάραχο δίχωςνα βιάζεται Σφίξαμε τα χέρια το δικό του ήταν ζεστό το δι-κό μου παγωμένο και είπαμε πόσο χαιρόμασταν που ξανα-βλεπόμασταν ύστερα από τόσο καιρό Το γεγονός ότι επιτέ-λους ήξερα πως τα χειρότερα εκείνης της βραδιάς είχαν πε-ράσει και τώρα ο Νίνο ήταν μπροστά μου αληθινός μετρία-σε την κακή μου διάθεση όχι όμως και την ταραχή μου Τονσύστησα στον κριτικό που τόσο γενναιόδωρα είχε εγκωμιά-σει το βιβλίο μου του είπα ότι ήταν ένας φίλος από τη Νά-πολη ότι ήμασταν μαζί στο λύκειο Ο καθηγητής παρότι κιαυτός με τη σειρά του είχε δεχτεί μερικά από τα βέλη του Νί-νο ήταν ευγενής τον επιδοκίμασε για το πώς χειρίστηκε τονάντρα με τα χοντρά γυαλιά αναφέρθηκε με συμπάθεια στηΝάπολη και του απευθύνθηκε σαν να μιλούσε σε κάποιο λα-μπρό φοιτητή που χρειαζόταν ενθάρρυνση Ο Νίνο τού εξή-γησε ότι ζούσε χρόνια στο Μιλάνο ασχολιόταν με την οικο-νομική γεωγραφία και ότι ανήκε ndashκαι χαμογέλασεndash στην πιοάθλια κατηγορία της ακαδημαϊκής πυραμίδας δηλαδή στουςλέκτορες Μίλησε με γοητευτικό τρόπο χωρίς το κάπως μου-τρωμένο ύφος που είχε ως παιδί και μου φάνηκε ότι φορού-σε πιο ελαφριά πανοπλία από εκείνη που με είχε γοητεύσειστο λύκειο θαρρείς και είχε ξεφορτωθεί από πάνω του τα πε-ριττά βάρη για να μπορεί να κονταροχτυπιέται πιο γρήγορακαι με χάρη Πρόσεξα ανακουφισμένη πως δε φορούσε βέρα
Στο μεταξύ μερικές φίλες της Αντέλε με είχαν πλησιάσειγια να τους υπογράψω το βιβλίο πράγμα που με συγκίνη-σε ήταν η πρώτη φορά που μου συνέβαινε Δίστασα δενήθελα να χάσω από τα μάτια μου τον Νίνο ούτε στιγμή ήθε-λα όμως και να μετριάσω την εικόνα της αδέξιας κοπέλαςπου μάλλον τους είχα δώσει Τον άφησα λοιπόν με τον ηλι-
bull 30 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 30
κιωμένο καθηγητή ndashΤαρρατάνο τον έλεγανndash και υποδέχτη-κα ευγενικά τις αναγνώστριές μου Ήθελα να ξεμπερδέψωγρήγορα όμως τα αντίτυπα ήταν καινούρια μύριζαν τυπο-γραφείο απείχαν πολύ από τα χιλιοφθαρμένα δύσοσμα βι-βλία που εγώ και η Λίλα δανειζόμασταν από τη βιβλιοθήκητης γειτονιάς μας και δε μου πήγαινε να τα καταστρέψω τό-σο γρήγορα με το στιλό Επιστράτευσα την καλύτερη καλ-λιγραφία μου από την εποχή της δασκάλας Ολιβιέρο δού-λεψα πολύ τις αφιερώσεις που τους έγραψα με αποτέλεσμαοι κυρίες να περιμένουν ανυπόμονες στην ουρά Το έκαναμε την καρδιά μου να χτυπά δυνατά ρίχνοντας κλεφτές μα-τιές στον Νίνο Έτρεμα στην ιδέα ότι μπορεί να έφευγε
Δεν έφυγε Η Αντέλε είχε πλησιάσει εκείνον και τον Ταρ-ρατάνο κι ο Νίνο τής μιλούσε με σεβασμό και άνεση μαζίΘυμάμαι τότε που μιλούσε στους διαδρόμους του λυκείουμε την καθηγήτρια Γκαλιάνι και μου πήρε λίγη ώρα να πα-ντρέψω στο μυαλό μου τον αλλοτινό άριστο μαθητή με τονσημερινό νεαρό άντρα Απέρριψα όμως μεμιάς σαν μια πε-ριττή παρέκκλιση που μας έκανε όλους να υποφέρουμε τονφοιτητή της Ίσκια τον εραστή της παντρεμένης φίλης μουτο εξαφανισμένο αγόρι που κρυβόταν στο αποχωρητήριο τουκαταστήματος της πλατείας ντέι Μάρτιρι και πατέρα τουΤζεννάρο ένα παιδί που δεν είχε δει ποτέ του Το δίχως άλ-λο η επιδρομή της Λίλας στη ζωή του τον είχε αποπροσανα-τολίσει αλλά ndashτότε το θεώρησα προφανέςndash ήταν απλώς μιαπαρένθεση Όσο σφοδρή κι αν ήταν εκείνη η εμπειρία όσαβαθιά τραύματα κι αν του είχε αφήσει τώρα πια είχε τε-λειώσει Ο Νίνο είχε ξαναβρεί τον εαυτό του και χαιρόμουνγιrsquo αυτό Σκέφτηκα Πρέπει να πω στη Λίλα ότι τον είδα ότιείναι καλά Ύστερα άλλαξα γνώμη Όχι δε θα της το πω
bull 31 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 31
νύψηλη πλάι στον μεγαλειώδη σιδηροδρομικό σταθμό Πό-σο σάστιζα όταν περνούσα από την πλατεία Γκαριμπάλντικοίτα πόσο ψηλός είναι έλεγα στη Λίλα στην Κάρμεν στονΠασκουάλε στην Άντα στον Αντόνιο σε όλους τους φίλουςεκείνης της εποχής με τους οποίους πήγαινα στη θάλασσακοντά στις πλούσιες γειτονιές Εκεί πάνω σκεφτόμουν κα-τοικούν οι άγγελοι και ατενίζουν όλη την πόλη Πόσο θα μουάρεσε να σκαρφαλώσω να φτάσω ως την κορυφή Ήταν ο δι-κός μας ουρανοξύστης παρότι βρισκόταν μακριά από τη γει-τονιά μας και τον βλέπαμε να μεγαλώνει μέρα με τη μέραΟι εργασίες όμως σταμάτησαν Όταν επέστρεφα στο σπίτιμου από την Πίζα ο ουρανοξύστης του σταθμού για μένα δενήταν πια σύμβολο μιας κοινωνίας που ανανεωνόταν μα έναακόμα μνημείο αναποτελεσματικότητας
Εκείνη την περίοδο είχα πειστεί πως δεν υπήρχε μεγάληδιαφορά μεταξύ της γειτονιάς μου και της Νάποληςmiddot οι κα-κουχίες γλιστρούσαν από τη μία στην άλλη αδιάκοπα Κά-θε φορά που επέστρεφα έβρισκα μια άνευρη πόλη που δενάντεχε τις εναλλαγές των εποχών τη ζέστη το κρύο κυρίωςτις καταιγίδες Μια φορά πλημμύρισε ο σταθμός της πλα-τείας Γκαριμπάλντι την άλλη γκρεμίστηκε η στοά μπροστάαπό το μουσείο και μία άλλη φορά έγιναν κατολισθήσεις κό-πηκε το ρεύμα και δεν έλεγαν να το ξανασυνδέσουν Στομυαλό μου έβλεπα σκοτεινούς δρόμους όπου ελλόχευαν κίν-δυνοι αυτοκίνητα να κυκλοφορούν όλο και πιο άναρχα ξε-χαρβαλωμένα λιθόστρωτα μεγάλες λακκούβες Οι βουλω-μένοι βόθροι ανάβλυζαν πλημμύριζαν Υδάτινες λάβες μεβοθρολύματα σκουπίδια και μικρόβια χύνονταν στη θάλασ-σα από τους λόφους κατακλυσμένους από καινούριες σα-θρές οικοδομές ή διάβρωναν τον από κάτω κόσμο Οι άν-
bull 20 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 20
θρωποι πέθαιναν από αμέλεια από διαφθορά από κατα-πίεση και όμως σε κάθε εκλογική αναμέτρηση έδιναν την εν-θουσιώδη τους συναίνεση στους πολιτικούς που τους έκα-ναν τον βίο αβίωτο Μόλις κατέβαινα από το τρένο κυκλο-φορούσα επιφυλακτική στα μέρη όπου είχα γεννηθεί φρο-ντίζοντας να μιλάω πάντα στα ναπολιτάνικα σαν να διαλα-λούσα είμαι δική σας μη μου κάνετε κακό
Αφότου αποφοίτησα αφότου έγραψα πυρετωδώς έναδιήγημα το οποίο εντελώς απρόσμενα μέσα σε λίγους μή-νες έγινε βιβλίο ο κόσμος από τον οποίο προερχόμουν φά-νταζε ακόμη χειρότερος στα μάτια μου Ενώ στην Πίζα καιστο Μιλάνο ένιωθα όμορφα μερικές φορές μάλιστα ίσως κιευτυχισμένη όποτε επέστρεφα στην πόλη μου φοβόμουνπως κάποιο απρόοπτο θα με εμπόδιζε να της ξεφύγω πωςθα αναγκαζόμουν να στερηθώ ότι είχα κατακτήσει Δε θαμπορούσα να ξαναδώ τον Πιέτρο τον οποίο πολύ σύντομαθα παντρευόμουνmiddot θα έκλειναν για μένα οι πόρτες των πε-ριποιημένων γραφείων του εκδοτικού οίκουmiddot θα ήταν αδύ-νατον πλέον να χαρώ την αβρότητα της Αντέλε της μέλλου-σας πεθεράς μου μιας μητέρας που ποτέ δε γνώρισα στοπρόσωπο της δικής μου Από παλιά κιόλας η πόλη μου μουφαινόταν ασφυκτικά γεμάτη ένας όχλος που απλωνόταναπό την πλατεία Γκαριμπάλντι ως τη Φορτσέλλα την Ντου-κέσκα τη Λαβινάιο τη Ρεττιφίλο Στα τέλη του Εξήντα εί-χα την αίσθηση ότι το πλήθος είχε αυξηθεί και ότι η έλλειψηανεκτικότητας η επιθετικότητα άπλωναν ανεξέλεγκτα ταπλοκάμια της Ένα πρωί έφτασα στην οδό Μετζοκαννόνεεκεί όπου πριν από μερικά χρόνια δούλευα πωλήτρια σrsquo έναβιβλιοπωλείο Πήγα από περιέργεια να ξαναδώ το μέροςόπου κάποτε έβγαζα το ψωμί μου κυρίως όμως για να ρίξω
bull 21 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 21
μια ματιά στο πανεπιστήμιο που δεν είχα δει ποτέ από κο-ντά Ήθελα να το συγκρίνω μrsquo εκείνο της Πίζας τη Σκουό-λα Νορμάλε ευχόμουν μάλιστα να συναντήσω τα παιδιά τηςκαθηγήτριας Γκαλιάνι ndashτον Αρμάντο και τη Νάντιαndash και νακαμαρώσω για όσα είχα καταφέρει Όμως ο δρόμος οι πα-νεπιστημιακοί χώροι μού προκαλούσαν εκνευρισμόmiddot ήτανκατάμεστοι από φοιτητές της Νάπολης της επαρχίας καιόλου του Νότου νέους καλοντυμένους φασαριόζους γεμά-τους αυτοπεποίθηση και παιδιά με άξεστους τρόπους καισυνάμα δουλική συμπεριφορά Στριμώχνονταν στις εισό-δους μέσα στις αίθουσες μπροστά από τις κοσμοπλημμυ-ρισμένες γραμματείες καβγαδίζοντας συχνά πυκνά Εντε-λώς ξαφνικά τρεις τέσσερις πιάστηκαν στα χέρια λίγα μέ-τρα μακριά μου λες και αρκούσε να αντικρίσει ο ένας τονάλλο για να ξεσπάσουν σε βρισιές και γρονθοκοπήματα ένααντρικό μένος που ούρλιαζε τη λύσσα του για αίμα σε μιαδιάλεκτο που ακόμη κι εγώ η ίδια μετά βίας καταλάβαιναΈφυγα κακήν κακώς λες και κάτι απειλητικό με είχε αγγί-ξει σrsquo ένα μέρος που το θεωρούσα ασφαλές κατοικημένο μο-νάχα από καλοπροαίρετες προθέσεις
Με λίγα λόγια είχα την αίσθηση πως τα πράγματα χει-ροτέρευαν χρόνο με τον χρόνο Εκείνη τη βροχερή εποχή ηπόλη για μία ακόμη φορά ράγισε ένα ολόκληρο κτίριο έγει-ρε στο πλάι σαν άνθρωπος που ακουμπά στο σαρακοφα-γωμένο μπράτσο μια παλιάς πολυθρόνας και το μπράτσουποχωρεί Νεκροί τραυματίες Και φωνές ξύλο καπνογό-να Ήταν λες και μες στα σπλάχνα της η πόλη επώαζε έναμένος που δεν μπορούσε να αναδυθεί κι έτσι την κατέτρω-γε ή έσκαγε σε επιφανειακές φλύκταινες γεμάτες δηλητή-ριο εναντίον όλων παιδιών ενηλίκων ηλικιωμένων ανθρώ-
bull 22 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 22
πων από άλλες πόλεις Αμερικάνων του ΝΑΤΟ τουριστών κά-θε εθνικότητας των ίδιων των Ναπολιτάνων Πώς να αντέ-ξεις σε αυτό τον τόπο της ασυδοσίας και του κινδύνου στηνπεριφέρεια στο κέντρο στους λόφους κάτω από τον Βε-ζούβιο Πόσο άσχημη εντύπωση μου έκανε το Σαν Τζοβάννια Τεντούτσο το ταξίδι μου μέχρι να φτάσω σrsquo αυτή τη συ-νοικία Πόσο άσχημη εντύπωση μου έκανε το εργοστάσιοόπου δούλευε η Λίλα αλλά και η ίδια η Λίλα με τον μικρότης γιο η Λίλα η οποία ζούσε σrsquo ένα άθλιο κτίριο μαζί με τονΈντσο αν και δεν κοιμούνταν μαζί Μου είπε ότι εκείνοςήθελε να σπουδάσει ηλεκτρονικούς υπολογιστές κι ότι εκεί-νη προσπαθούσε να τον βοηθήσει Μου είχε εντυπωθεί η φω-νή της που προσπαθούσε να διαγράψει το Σαν Τζοβάννι τασαλάμια τη δυσωδία του εργοστασίου την κατάστασή τηςπροφέροντας με προσποιητή αυθεντία ονόματα όπως Κέ-ντρο Κυβερνητικής του Πανεπιστημίου του Μιλάνου Σοβιε-τικό Κέντρο για την εφαρμογή των υπολογιστών στις κοι-νωνικές επιστήμες Ήθελε να με κάνει να πιστέψω ότι σύ-ντομα ένα παρόμοιο κέντρο θα γεννιόταν και στη ΝάποληΣκέφτηκα Πιθανότατα στο Μιλάνο σίγουρα στη ΣοβιετικήΈνωση όχι όμως εδώ εδώ δεν είναι παρά μια τρέλα του ανε-ξέλεγκτου μυαλού σου στην οποία παρασύρεις και τονάμοιρο τον αφοσιωμένο Έντσο Καλύτερα να φεύγαμε Νατο βάζαμε στα πόδια μια για πάντα μακριά από τη ζωή πουζούσαμε αφότου ήρθαμε στον κόσμο Να μείνουμε σε σω-στά οργανωμένες πόλεις όπου πράγματι όλα ήταν πιθανάΕγώ όντως είχα δραπετεύσει Μόνο και μόνο για να ανακα-λύψω όμως τις δεκαετίες που θα ακολουθούσαν ότι είχακάνει λάθος ότι ήταν μια αλυσίδα με ολοένα και πιο μεγά-λους κρίκους η γειτονιά παρέπεμπε στην πόλη η πόλη στην
bull 23 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 23
Ιταλία η Ιταλία στην Ευρώπη η Ευρώπη σε ολόκληρο τονπλανήτη Ακόμη και σήμερα έχω την ίδια άποψη δεν είναιάρρωστη η γειτονιά μας ούτε και η Νάπολη άρρωστη είναιη υδρόγειος σφαίρα άρρωστο είναι το σύμπαν ή τα σύμπα-ντα Και το πόσο επιδέξιοι είμαστε εξαρτάται απrsquo το ανκρύβουμε από τους άλλους μα και απrsquo τον ίδιο μας τον εαυ-τό την αληθινή κατάσταση των πραγμάτων
Μίλησα γιrsquo αυτό στη Λίλα εκείνο το μεσημέρι τον χει-μώνα του 2005 με έμφαση σαν να ήθελα να επανορθώσωΉθελα να της αναγνωρίσω ότι είχε καταλάβει τα πάντα απόπαιδί χωρίς ποτέ να μετακινηθεί από τη Νάπολη Μα ντρά-πηκα σχεδόν αμέσως ένιωσα στα λόγια μου την οργισμένηαπαισιοδοξία κάποιου που γερνά το ύφος που ndashτο ήξεραndashεκείνη απεχθανόταν Και πράγματι αποκάλυψε τα γερα-σμένα της δόντια με ένα χαμόγελο σαν νευρική γκριμάτσακαι μου είπε
laquoΠαριστάνεις την έξυπνη με βομβαρδίζεις με αποφθέγ-ματα Τι θες να κάνεις Θες να γράψεις για μας Θες να γρά-ψεις για μέναraquo
laquoΌχιraquolaquoΠες την αλήθειαraquolaquoΘα ήταν πολύ περίπλοκοraquolaquoΤο σκέφτηκες όμως το σκέφτεσαι ακόμαraquolaquoΛίγο ναιraquolaquoΠρέπει να μrsquo αφήσεις στην ησυχία μου Λενού Όλους
μας πρέπει να μας αφήσεις στην ησυχία μας Εμείς πρέπεινα εξαφανιστούμε δεν αξίζουμε τίποτα ούτε η Τζιλιόλα ού-τε εγώ κανείςraquo
laquoΔεν είναι αλήθειαraquoΈκανε μια γκριμάτσα δυσαρέσκειας και με περιεργά-
bull 24 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 24
στηκε με τις κόρες των ματιών της που ίσα ίσα φαίνοντανμε χείλη μισόκλειστα
laquoΕντάξειraquo είπε laquoγράψε αν το θες στrsquo αλήθεια γράψε γιατην Τζιλιόλα για όποιον σου κατέβει Όχι όμως για μέναμην τολμήσεις θέλω να μου το υποσχεθείςraquo
laquoΔε θα γράψω για κανέναν ούτε για σέναraquolaquoΠρόσεχε γιατί θα σε παρακολουθώraquolaquoΑ ναιraquolaquoΘα rsquoρθω να ψάξω στον υπολογιστή σου θα διαβάσω τα
αρχεία και θα τα σβήσωraquolaquoΝαι καλάraquolaquoΓιατί νομίζεις ότι δεν είμαι ικανήraquolaquoΞέρω πολύ καλά ότι είσαι Γνωρίζω όμως να φυλάγο-
μαιraquoΓέλασε με τον παλιό της γνωστό τρόποlaquoΑπό μένα όχιraquo
2
Δεν ξέχασα ποτέ αυτές τις τρεις λέξεις ήταν το τελευταίοπράγμα που μου είπε από μένα όχι Εδώ κι εβδομάδεςπλέον γράφω πυρετωδώς δίχως να χάνω χρόνο ξανακοι-τάζοντας το κείμενό μου Εάν η Λίλα είναι ακόμη ζωντανήndashφαντάζομαι καθώς πίνω τον καφέ μου και κοιτάζω τον Πά-δο που παφλάζει πάνω στους πυλώνες της γέφυρας Πριγκί-πισσα Ισαβέλλαndash δε θα αντέξει θα έρθει να ψάξει τον υπο-λογιστή μου θα διαβάσει κι έτσι στρυφνή γριά που είναιθα εκνευριστεί που αθέτησα την υπόσχεσή μου θα θέλει ναχώσει τη μύτη της θα διορθώσει θα προσθέσει θα ξεχάσει
bull 25 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 25
τη μανία της να εξαϋλωθεί Ύστερα ξεπλένω το φλιτζάνιμου πλησιάζω στο γραφείο ξαναρχίζω να γράφω ξεκινώ-ντας από κείνη την παγωμένη άνοιξη στο Μιλάνο ένα βρά-δυ πριν από σαράντα χρόνια και βάλε σrsquo εκείνο το βιβλιο-πωλείο τότε που ο άντρας με τα χοντρά γυαλιά μίλησε μεσαρκασμό για μένα και για το βιβλίο μου μπροστά σε όλουςκι εγώ του απάντησα κάπως συγκεχυμένα τρέμοντας Ώσπουξαφνικά σηκώθηκε ο Νίνο Σαρρατόρε αγνώριστος σχεδόνμε το ατημέλητο κατάμαυρο μούσι του και επιτέθηκε μεσφοδρότητα στον άνθρωπο που τα είχε βάλει μαζί μου Απόκείνη τη στιγμή ολάκερος ο εαυτός μου βάλθηκε να φωνά-ζει σιωπηρά το όνομά του ndashπόσος καιρός ήταν που είχα νατον δω τέσσερα ή πέντε χρόνιαndash και παρότι είχα παγώσειαπό την ένταση ένιωσα να φουντώνω
Μόλις ο Νίνο ολοκλήρωσε την παρέμβασή του ο άντρας μεμια ευγενική κίνηση ζήτησε την άδεια να απαντήσει Προφα-νώς ένιωθε πως είχε προσβληθεί όμως ήμουν τόσο ταραγμέ-νη από τα έντονα συναισθήματά μου ώστε δεν κατάλαβα αμέ-σως το γιατί Είχα ασφαλώς αντιληφθεί ότι ο Νίνο με την πα-ρέμβασή του είχε μεταφέρει την περί λογοτεχνίας συζήτησηστην πολιτική και μάλιστα με επιθετικό τρόπο σχεδόν αναι-δή Παρrsquo όλα αυτά εκείνη τη στιγμή δεν πολυέδωσα σημασίααδυνατούσα να συγχωρέσω τον εαυτό μου που δεν όρθωσατο ανάστημά μου που στάθηκα ανεπαρκής μπροστά σrsquo εκεί-νο το καλλιεργημένο κοινό Κι όμως ήμουν πολύ καλή Στο λύ-κειο αντιστάθμιζα τη μειονεκτική μου θέση προσπαθώντας ναγίνω όπως η καθηγήτρια Γκαλιάνι και μάλιστα είχα οικειο-ποιηθεί το ύφος της τη γλώσσα της Στην Πίζα αυτό το γυ-ναικείο πρότυπο δεν ήταν αρκετόmiddot εκεί είχα να κάνω με πολύπιο εκπαιδευμένους ανθρώπους Ο Φράνκο ο Πιέτρο όλοι οι
bull 26 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 26
φοιτητές που διέπρεπαν και φυσικά οι διακεκριμένοι καθη-γητές του Πανεπιστημίου Νορμάλε εκφράζονταν περίπλοκαέγραφαν με επιτηδευμένα τεχνάσματα είχαν μια ικανότητακατηγοριοποίησης μια λογική διαύγεια που δε διέθετε η Γκα-λιάνι Εγώ όμως εκπαιδεύτηκα πώς να γίνω σαν εκείνους Καισυχνά τα κατάφερνα είχα την αίσθηση ότι δάμαζα σε τέτοιοβαθμό τις λέξεις που σάρωνα διά παντός την αντίφαση τηςύπαρξής μου σε αυτό τον κόσμο την έκρηξη των συναισθη-μάτων τις ασθματικές συζητήσεις Με λίγα λόγια μπορούσαπλέον να ανατρέχω σε έναν τρόπο ομιλίας και γραφής ndashμέσωμιας εκλεπτυσμένης γλώσσας μιας διεξοδικής και περισπού-δαστης ανάλυσης με την παράθεση αλλεπάλληλων επιχειρη-μάτων και πάντα με επίσημα εύσχημο ύφοςndash ο οποίος απέ-βλεπε στη συντριβή του συνομιλητή μου στερώντας του κάθεδιάθεση για οποιαδήποτε αντιλογία Εκείνο το βράδυ όμως ταπράγματα δεν έγιναν όπως έπρεπε Στην αρχή με τρόμαξε ηΑντέλε και οι φίλοι της που φανταζόμουν ότι ήταν πολύ ψαγ-μένοι αναγνώστες ύστερα ήρθε η σειρά του άντρα με τα χο-ντρά γυαλιά Είχα γίνει και πάλι το φιλόπονο κοριτσάκι απότη φτωχογειτονιά της Νάπολης η κόρη του θυρωρού με τη χα-ρακτηριστική προφορά του Νότου που σάστιζε ακόμη και ηίδια με τον εαυτό της παριστάνοντας σrsquo εκείνο το μέρος τη νεαρή μορφωμένη συγγραφέα Κι έτσι έχασα την αυτοπεποί-θησή μου και εκφράστηκα δίχως πειθώ συγκεχυμένα Ας μημιλήσω για τον Νίνο Η παρουσία του μου στέρησε κάθε έλεγ-χο και ο ποιοτικός λόγος της παρέμβασής του μου επιβεβαίω-σε πως εντελώς ξαφνικά είχα χάσει κάθε επιδεξιότητα Προ-ερχόμασταν από ένα όχι και τόσο διαφορετικό περιβάλλον εί-χαμε μοχθήσει και οι δύο για να αποκτήσουμε αυτή τη γλώσ-σα Κι όμως εκείνος όχι μόνο την είχε χρησιμοποιήσει με από-
bull 27 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 27
λυτη φυσικότητα απευθύνοντάς τη με άνεση στον συνομιλη-τή του αλλά ανά διαστήματα όποτε το έκρινε απαραίτητοτόλμησε μάλιστα να ανακατέψει αυτά τα κομψά ιταλικά μεμια αναίσχυντη καταφρόνια ώστε πολύ σύντομα κατάφερε ναακουστεί απαρχαιωμένο και ίσως κάπως γελοίο το ακαδη-μαϊκό ύφος εκείνου του άντρα με τα χοντρά γυαλιά Επομέ-νως όταν είδα τον τελευταίο να θέλει να ξαναπάρει τον λόγοσκέφτηκα Είναι πολύ εκνευρισμένος και αν στην αρχή μίλη-σε άσχημα για το βιβλίο μου τώρα θα πει πολύ χειρότερα γιανα ταπεινώσει τον Νίνο που το υπερασπίστηκε
Τον άντρα όμως φαίνεται πως τον απασχολούσαν άλλαδεν ξανάφερε την κουβέντα στο μυθιστόρημά μου ούτε μεξανάβαλε στον χορό Επικεντρώθηκε σε κάποιες εκφράσειςπου είχε χρησιμοποιήσει ο Νίνο οριακά τις οποίες όμωςεπανέλαβε αρκετές φορές εκφράσεις όπως βαρονική υπε-ροψία αντι-αυταρχική λογοτεχνία Μονάχα τότε κατάλα-βα ότι αυτό που τον είχε εξοργίσει ήταν η πολιτική χροιά τηςκουβέντας Δεν του άρεσε ετούτο το λεξιλόγιο και το τόνι-σε σπάζοντας τη φωνή του με ένα σαρκαστικό φαλτσάρι-σμα (δηλαδή η περηφάνια της γνώσης σήμερα αποκαλεί-ται υπεροψία δηλαδή και η λογοτεχνία έχει γίνει αντι-αυ-ταρχική) Κι έπειτα επιδόθηκε σrsquo ένα επιδέξιο παιχνίδι μετη λέξη εξουσία δόξα τω Θεώ είπε ένα ανάχωμα κόντραστους ακαλλιέργητους νέους που μιλάνε ακατάσχετα επίπαντός επιστητού ανατρέχοντας στις ανοησίες ποιος ξέρειτίνος φοιτητικού μαθήματος-κατήχησης Μίλησε για ώρα γιrsquoαυτό το θέμα απευθυνόμενος άλλοτε στο κοινό και άλλοτεστον Νίνο ή σrsquo εμένα Στο τέλος όμως έστρεψε τα πυρά τουαρχικά στον ηλικιωμένο κριτικό που καθόταν πλάι μου κιέπειτα απευθείας στην Αντέλε που ίσως ήταν ο πραγματι-
bull 28 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 28
κός του στόχος από την αρχή Δεν τα βάζω με τους νέους ndashεί-πε συνοπτικάndash αλλά με τους γραμματιζούμενους ενήλικουςπου είναι πάντα έτοιμοι να ασπαστούν από ιδιοτέλεια καιμόνο την τελευταία μόδα της ηλιθιότητας Επιτέλους στοσημείο αυτό σώπασε κι έκανε να φύγει με χαμηλόφωνα αλ-λά έντονα συγγνώμη μπορώ να περάσω ευχαριστώ
Οι παρόντες σηκώθηκαν για να περάσει εχθρικοί αλλάπάντως γεμάτοι σεβασμό Την ίδια στιγμή όμως συνειδητο-ποίησα ότι ήταν ένας άνθρωπος με κύρος και μάλιστα μετέτοιο κύρος ώστε ακόμη και η Αντέλε αποκρίθηκε στο βα-ρύθυμο νεύμα του αποχαιρετισμού του με ένα εγκάρδιο Ευ-χαριστώ γεια σας Ίσως γιrsquo αυτό να εξέπληξε όλους ο Νίνοόταν με επιτακτικό και συνάμα χλευαστικό ύφος δείχνονταςπως ήξερε με ποιον είχε να κάνει τον αποκάλεσε με τον τίτ-λο του καθηγητή ndashκύριε καθηγητά πού πάτε μη φεύγετεndashκι αμέσως χάρη στα ευκίνητα μακριά του πόδια τού έκοψετον δρόμο ήρθαν πρόσωπο με πρόσωπο του είπε κάτι φρά-σεις σrsquo εκείνη την καινούρια γλώσσα του την οποία εκείόπου βρισκόμουν ούτε άκουγα ούτε πολυκαταλάβαινα φρά-σεις που έμοιαζαν σαν ατσάλινα καλώδια κάτω από τονκαυτό ήλιο Ο άντρας τον άκουγε ακίνητος δίχως ίχνος βια-σύνης κι έπειτα έκανε μια κίνηση με το χέρι σαν να του έλε-γε κάνε στην άκρη και προχώρησε προς την έξοδο
3
Σηκώθηκα από το τραπέζι σαστισμένη προσπαθούσα να συ-νειδητοποιήσω ότι ο Νίνο ήταν στrsquo αλήθεια εκεί στο Μιλάνοσrsquo εκείνη την αίθουσα Και να τος τώρα που περπατούσε
bull 29 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 29
προς το μέρος μου χαμογελώντας με βήμα ατάραχο δίχωςνα βιάζεται Σφίξαμε τα χέρια το δικό του ήταν ζεστό το δι-κό μου παγωμένο και είπαμε πόσο χαιρόμασταν που ξανα-βλεπόμασταν ύστερα από τόσο καιρό Το γεγονός ότι επιτέ-λους ήξερα πως τα χειρότερα εκείνης της βραδιάς είχαν πε-ράσει και τώρα ο Νίνο ήταν μπροστά μου αληθινός μετρία-σε την κακή μου διάθεση όχι όμως και την ταραχή μου Τονσύστησα στον κριτικό που τόσο γενναιόδωρα είχε εγκωμιά-σει το βιβλίο μου του είπα ότι ήταν ένας φίλος από τη Νά-πολη ότι ήμασταν μαζί στο λύκειο Ο καθηγητής παρότι κιαυτός με τη σειρά του είχε δεχτεί μερικά από τα βέλη του Νί-νο ήταν ευγενής τον επιδοκίμασε για το πώς χειρίστηκε τονάντρα με τα χοντρά γυαλιά αναφέρθηκε με συμπάθεια στηΝάπολη και του απευθύνθηκε σαν να μιλούσε σε κάποιο λα-μπρό φοιτητή που χρειαζόταν ενθάρρυνση Ο Νίνο τού εξή-γησε ότι ζούσε χρόνια στο Μιλάνο ασχολιόταν με την οικο-νομική γεωγραφία και ότι ανήκε ndashκαι χαμογέλασεndash στην πιοάθλια κατηγορία της ακαδημαϊκής πυραμίδας δηλαδή στουςλέκτορες Μίλησε με γοητευτικό τρόπο χωρίς το κάπως μου-τρωμένο ύφος που είχε ως παιδί και μου φάνηκε ότι φορού-σε πιο ελαφριά πανοπλία από εκείνη που με είχε γοητεύσειστο λύκειο θαρρείς και είχε ξεφορτωθεί από πάνω του τα πε-ριττά βάρη για να μπορεί να κονταροχτυπιέται πιο γρήγορακαι με χάρη Πρόσεξα ανακουφισμένη πως δε φορούσε βέρα
Στο μεταξύ μερικές φίλες της Αντέλε με είχαν πλησιάσειγια να τους υπογράψω το βιβλίο πράγμα που με συγκίνη-σε ήταν η πρώτη φορά που μου συνέβαινε Δίστασα δενήθελα να χάσω από τα μάτια μου τον Νίνο ούτε στιγμή ήθε-λα όμως και να μετριάσω την εικόνα της αδέξιας κοπέλαςπου μάλλον τους είχα δώσει Τον άφησα λοιπόν με τον ηλι-
bull 30 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 30
κιωμένο καθηγητή ndashΤαρρατάνο τον έλεγανndash και υποδέχτη-κα ευγενικά τις αναγνώστριές μου Ήθελα να ξεμπερδέψωγρήγορα όμως τα αντίτυπα ήταν καινούρια μύριζαν τυπο-γραφείο απείχαν πολύ από τα χιλιοφθαρμένα δύσοσμα βι-βλία που εγώ και η Λίλα δανειζόμασταν από τη βιβλιοθήκητης γειτονιάς μας και δε μου πήγαινε να τα καταστρέψω τό-σο γρήγορα με το στιλό Επιστράτευσα την καλύτερη καλ-λιγραφία μου από την εποχή της δασκάλας Ολιβιέρο δού-λεψα πολύ τις αφιερώσεις που τους έγραψα με αποτέλεσμαοι κυρίες να περιμένουν ανυπόμονες στην ουρά Το έκαναμε την καρδιά μου να χτυπά δυνατά ρίχνοντας κλεφτές μα-τιές στον Νίνο Έτρεμα στην ιδέα ότι μπορεί να έφευγε
Δεν έφυγε Η Αντέλε είχε πλησιάσει εκείνον και τον Ταρ-ρατάνο κι ο Νίνο τής μιλούσε με σεβασμό και άνεση μαζίΘυμάμαι τότε που μιλούσε στους διαδρόμους του λυκείουμε την καθηγήτρια Γκαλιάνι και μου πήρε λίγη ώρα να πα-ντρέψω στο μυαλό μου τον αλλοτινό άριστο μαθητή με τονσημερινό νεαρό άντρα Απέρριψα όμως μεμιάς σαν μια πε-ριττή παρέκκλιση που μας έκανε όλους να υποφέρουμε τονφοιτητή της Ίσκια τον εραστή της παντρεμένης φίλης μουτο εξαφανισμένο αγόρι που κρυβόταν στο αποχωρητήριο τουκαταστήματος της πλατείας ντέι Μάρτιρι και πατέρα τουΤζεννάρο ένα παιδί που δεν είχε δει ποτέ του Το δίχως άλ-λο η επιδρομή της Λίλας στη ζωή του τον είχε αποπροσανα-τολίσει αλλά ndashτότε το θεώρησα προφανέςndash ήταν απλώς μιαπαρένθεση Όσο σφοδρή κι αν ήταν εκείνη η εμπειρία όσαβαθιά τραύματα κι αν του είχε αφήσει τώρα πια είχε τε-λειώσει Ο Νίνο είχε ξαναβρεί τον εαυτό του και χαιρόμουνγιrsquo αυτό Σκέφτηκα Πρέπει να πω στη Λίλα ότι τον είδα ότιείναι καλά Ύστερα άλλαξα γνώμη Όχι δε θα της το πω
bull 31 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 31
θρωποι πέθαιναν από αμέλεια από διαφθορά από κατα-πίεση και όμως σε κάθε εκλογική αναμέτρηση έδιναν την εν-θουσιώδη τους συναίνεση στους πολιτικούς που τους έκα-ναν τον βίο αβίωτο Μόλις κατέβαινα από το τρένο κυκλο-φορούσα επιφυλακτική στα μέρη όπου είχα γεννηθεί φρο-ντίζοντας να μιλάω πάντα στα ναπολιτάνικα σαν να διαλα-λούσα είμαι δική σας μη μου κάνετε κακό
Αφότου αποφοίτησα αφότου έγραψα πυρετωδώς έναδιήγημα το οποίο εντελώς απρόσμενα μέσα σε λίγους μή-νες έγινε βιβλίο ο κόσμος από τον οποίο προερχόμουν φά-νταζε ακόμη χειρότερος στα μάτια μου Ενώ στην Πίζα καιστο Μιλάνο ένιωθα όμορφα μερικές φορές μάλιστα ίσως κιευτυχισμένη όποτε επέστρεφα στην πόλη μου φοβόμουνπως κάποιο απρόοπτο θα με εμπόδιζε να της ξεφύγω πωςθα αναγκαζόμουν να στερηθώ ότι είχα κατακτήσει Δε θαμπορούσα να ξαναδώ τον Πιέτρο τον οποίο πολύ σύντομαθα παντρευόμουνmiddot θα έκλειναν για μένα οι πόρτες των πε-ριποιημένων γραφείων του εκδοτικού οίκουmiddot θα ήταν αδύ-νατον πλέον να χαρώ την αβρότητα της Αντέλε της μέλλου-σας πεθεράς μου μιας μητέρας που ποτέ δε γνώρισα στοπρόσωπο της δικής μου Από παλιά κιόλας η πόλη μου μουφαινόταν ασφυκτικά γεμάτη ένας όχλος που απλωνόταναπό την πλατεία Γκαριμπάλντι ως τη Φορτσέλλα την Ντου-κέσκα τη Λαβινάιο τη Ρεττιφίλο Στα τέλη του Εξήντα εί-χα την αίσθηση ότι το πλήθος είχε αυξηθεί και ότι η έλλειψηανεκτικότητας η επιθετικότητα άπλωναν ανεξέλεγκτα ταπλοκάμια της Ένα πρωί έφτασα στην οδό Μετζοκαννόνεεκεί όπου πριν από μερικά χρόνια δούλευα πωλήτρια σrsquo έναβιβλιοπωλείο Πήγα από περιέργεια να ξαναδώ το μέροςόπου κάποτε έβγαζα το ψωμί μου κυρίως όμως για να ρίξω
bull 21 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 21
μια ματιά στο πανεπιστήμιο που δεν είχα δει ποτέ από κο-ντά Ήθελα να το συγκρίνω μrsquo εκείνο της Πίζας τη Σκουό-λα Νορμάλε ευχόμουν μάλιστα να συναντήσω τα παιδιά τηςκαθηγήτριας Γκαλιάνι ndashτον Αρμάντο και τη Νάντιαndash και νακαμαρώσω για όσα είχα καταφέρει Όμως ο δρόμος οι πα-νεπιστημιακοί χώροι μού προκαλούσαν εκνευρισμόmiddot ήτανκατάμεστοι από φοιτητές της Νάπολης της επαρχίας καιόλου του Νότου νέους καλοντυμένους φασαριόζους γεμά-τους αυτοπεποίθηση και παιδιά με άξεστους τρόπους καισυνάμα δουλική συμπεριφορά Στριμώχνονταν στις εισό-δους μέσα στις αίθουσες μπροστά από τις κοσμοπλημμυ-ρισμένες γραμματείες καβγαδίζοντας συχνά πυκνά Εντε-λώς ξαφνικά τρεις τέσσερις πιάστηκαν στα χέρια λίγα μέ-τρα μακριά μου λες και αρκούσε να αντικρίσει ο ένας τονάλλο για να ξεσπάσουν σε βρισιές και γρονθοκοπήματα ένααντρικό μένος που ούρλιαζε τη λύσσα του για αίμα σε μιαδιάλεκτο που ακόμη κι εγώ η ίδια μετά βίας καταλάβαιναΈφυγα κακήν κακώς λες και κάτι απειλητικό με είχε αγγί-ξει σrsquo ένα μέρος που το θεωρούσα ασφαλές κατοικημένο μο-νάχα από καλοπροαίρετες προθέσεις
Με λίγα λόγια είχα την αίσθηση πως τα πράγματα χει-ροτέρευαν χρόνο με τον χρόνο Εκείνη τη βροχερή εποχή ηπόλη για μία ακόμη φορά ράγισε ένα ολόκληρο κτίριο έγει-ρε στο πλάι σαν άνθρωπος που ακουμπά στο σαρακοφα-γωμένο μπράτσο μια παλιάς πολυθρόνας και το μπράτσουποχωρεί Νεκροί τραυματίες Και φωνές ξύλο καπνογό-να Ήταν λες και μες στα σπλάχνα της η πόλη επώαζε έναμένος που δεν μπορούσε να αναδυθεί κι έτσι την κατέτρω-γε ή έσκαγε σε επιφανειακές φλύκταινες γεμάτες δηλητή-ριο εναντίον όλων παιδιών ενηλίκων ηλικιωμένων ανθρώ-
bull 22 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 22
πων από άλλες πόλεις Αμερικάνων του ΝΑΤΟ τουριστών κά-θε εθνικότητας των ίδιων των Ναπολιτάνων Πώς να αντέ-ξεις σε αυτό τον τόπο της ασυδοσίας και του κινδύνου στηνπεριφέρεια στο κέντρο στους λόφους κάτω από τον Βε-ζούβιο Πόσο άσχημη εντύπωση μου έκανε το Σαν Τζοβάννια Τεντούτσο το ταξίδι μου μέχρι να φτάσω σrsquo αυτή τη συ-νοικία Πόσο άσχημη εντύπωση μου έκανε το εργοστάσιοόπου δούλευε η Λίλα αλλά και η ίδια η Λίλα με τον μικρότης γιο η Λίλα η οποία ζούσε σrsquo ένα άθλιο κτίριο μαζί με τονΈντσο αν και δεν κοιμούνταν μαζί Μου είπε ότι εκείνοςήθελε να σπουδάσει ηλεκτρονικούς υπολογιστές κι ότι εκεί-νη προσπαθούσε να τον βοηθήσει Μου είχε εντυπωθεί η φω-νή της που προσπαθούσε να διαγράψει το Σαν Τζοβάννι τασαλάμια τη δυσωδία του εργοστασίου την κατάστασή τηςπροφέροντας με προσποιητή αυθεντία ονόματα όπως Κέ-ντρο Κυβερνητικής του Πανεπιστημίου του Μιλάνου Σοβιε-τικό Κέντρο για την εφαρμογή των υπολογιστών στις κοι-νωνικές επιστήμες Ήθελε να με κάνει να πιστέψω ότι σύ-ντομα ένα παρόμοιο κέντρο θα γεννιόταν και στη ΝάποληΣκέφτηκα Πιθανότατα στο Μιλάνο σίγουρα στη ΣοβιετικήΈνωση όχι όμως εδώ εδώ δεν είναι παρά μια τρέλα του ανε-ξέλεγκτου μυαλού σου στην οποία παρασύρεις και τονάμοιρο τον αφοσιωμένο Έντσο Καλύτερα να φεύγαμε Νατο βάζαμε στα πόδια μια για πάντα μακριά από τη ζωή πουζούσαμε αφότου ήρθαμε στον κόσμο Να μείνουμε σε σω-στά οργανωμένες πόλεις όπου πράγματι όλα ήταν πιθανάΕγώ όντως είχα δραπετεύσει Μόνο και μόνο για να ανακα-λύψω όμως τις δεκαετίες που θα ακολουθούσαν ότι είχακάνει λάθος ότι ήταν μια αλυσίδα με ολοένα και πιο μεγά-λους κρίκους η γειτονιά παρέπεμπε στην πόλη η πόλη στην
bull 23 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 23
Ιταλία η Ιταλία στην Ευρώπη η Ευρώπη σε ολόκληρο τονπλανήτη Ακόμη και σήμερα έχω την ίδια άποψη δεν είναιάρρωστη η γειτονιά μας ούτε και η Νάπολη άρρωστη είναιη υδρόγειος σφαίρα άρρωστο είναι το σύμπαν ή τα σύμπα-ντα Και το πόσο επιδέξιοι είμαστε εξαρτάται απrsquo το ανκρύβουμε από τους άλλους μα και απrsquo τον ίδιο μας τον εαυ-τό την αληθινή κατάσταση των πραγμάτων
Μίλησα γιrsquo αυτό στη Λίλα εκείνο το μεσημέρι τον χει-μώνα του 2005 με έμφαση σαν να ήθελα να επανορθώσωΉθελα να της αναγνωρίσω ότι είχε καταλάβει τα πάντα απόπαιδί χωρίς ποτέ να μετακινηθεί από τη Νάπολη Μα ντρά-πηκα σχεδόν αμέσως ένιωσα στα λόγια μου την οργισμένηαπαισιοδοξία κάποιου που γερνά το ύφος που ndashτο ήξεραndashεκείνη απεχθανόταν Και πράγματι αποκάλυψε τα γερα-σμένα της δόντια με ένα χαμόγελο σαν νευρική γκριμάτσακαι μου είπε
laquoΠαριστάνεις την έξυπνη με βομβαρδίζεις με αποφθέγ-ματα Τι θες να κάνεις Θες να γράψεις για μας Θες να γρά-ψεις για μέναraquo
laquoΌχιraquolaquoΠες την αλήθειαraquolaquoΘα ήταν πολύ περίπλοκοraquolaquoΤο σκέφτηκες όμως το σκέφτεσαι ακόμαraquolaquoΛίγο ναιraquolaquoΠρέπει να μrsquo αφήσεις στην ησυχία μου Λενού Όλους
μας πρέπει να μας αφήσεις στην ησυχία μας Εμείς πρέπεινα εξαφανιστούμε δεν αξίζουμε τίποτα ούτε η Τζιλιόλα ού-τε εγώ κανείςraquo
laquoΔεν είναι αλήθειαraquoΈκανε μια γκριμάτσα δυσαρέσκειας και με περιεργά-
bull 24 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 24
στηκε με τις κόρες των ματιών της που ίσα ίσα φαίνοντανμε χείλη μισόκλειστα
laquoΕντάξειraquo είπε laquoγράψε αν το θες στrsquo αλήθεια γράψε γιατην Τζιλιόλα για όποιον σου κατέβει Όχι όμως για μέναμην τολμήσεις θέλω να μου το υποσχεθείςraquo
laquoΔε θα γράψω για κανέναν ούτε για σέναraquolaquoΠρόσεχε γιατί θα σε παρακολουθώraquolaquoΑ ναιraquolaquoΘα rsquoρθω να ψάξω στον υπολογιστή σου θα διαβάσω τα
αρχεία και θα τα σβήσωraquolaquoΝαι καλάraquolaquoΓιατί νομίζεις ότι δεν είμαι ικανήraquolaquoΞέρω πολύ καλά ότι είσαι Γνωρίζω όμως να φυλάγο-
μαιraquoΓέλασε με τον παλιό της γνωστό τρόποlaquoΑπό μένα όχιraquo
2
Δεν ξέχασα ποτέ αυτές τις τρεις λέξεις ήταν το τελευταίοπράγμα που μου είπε από μένα όχι Εδώ κι εβδομάδεςπλέον γράφω πυρετωδώς δίχως να χάνω χρόνο ξανακοι-τάζοντας το κείμενό μου Εάν η Λίλα είναι ακόμη ζωντανήndashφαντάζομαι καθώς πίνω τον καφέ μου και κοιτάζω τον Πά-δο που παφλάζει πάνω στους πυλώνες της γέφυρας Πριγκί-πισσα Ισαβέλλαndash δε θα αντέξει θα έρθει να ψάξει τον υπο-λογιστή μου θα διαβάσει κι έτσι στρυφνή γριά που είναιθα εκνευριστεί που αθέτησα την υπόσχεσή μου θα θέλει ναχώσει τη μύτη της θα διορθώσει θα προσθέσει θα ξεχάσει
bull 25 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 25
τη μανία της να εξαϋλωθεί Ύστερα ξεπλένω το φλιτζάνιμου πλησιάζω στο γραφείο ξαναρχίζω να γράφω ξεκινώ-ντας από κείνη την παγωμένη άνοιξη στο Μιλάνο ένα βρά-δυ πριν από σαράντα χρόνια και βάλε σrsquo εκείνο το βιβλιο-πωλείο τότε που ο άντρας με τα χοντρά γυαλιά μίλησε μεσαρκασμό για μένα και για το βιβλίο μου μπροστά σε όλουςκι εγώ του απάντησα κάπως συγκεχυμένα τρέμοντας Ώσπουξαφνικά σηκώθηκε ο Νίνο Σαρρατόρε αγνώριστος σχεδόνμε το ατημέλητο κατάμαυρο μούσι του και επιτέθηκε μεσφοδρότητα στον άνθρωπο που τα είχε βάλει μαζί μου Απόκείνη τη στιγμή ολάκερος ο εαυτός μου βάλθηκε να φωνά-ζει σιωπηρά το όνομά του ndashπόσος καιρός ήταν που είχα νατον δω τέσσερα ή πέντε χρόνιαndash και παρότι είχα παγώσειαπό την ένταση ένιωσα να φουντώνω
Μόλις ο Νίνο ολοκλήρωσε την παρέμβασή του ο άντρας μεμια ευγενική κίνηση ζήτησε την άδεια να απαντήσει Προφα-νώς ένιωθε πως είχε προσβληθεί όμως ήμουν τόσο ταραγμέ-νη από τα έντονα συναισθήματά μου ώστε δεν κατάλαβα αμέ-σως το γιατί Είχα ασφαλώς αντιληφθεί ότι ο Νίνο με την πα-ρέμβασή του είχε μεταφέρει την περί λογοτεχνίας συζήτησηστην πολιτική και μάλιστα με επιθετικό τρόπο σχεδόν αναι-δή Παρrsquo όλα αυτά εκείνη τη στιγμή δεν πολυέδωσα σημασίααδυνατούσα να συγχωρέσω τον εαυτό μου που δεν όρθωσατο ανάστημά μου που στάθηκα ανεπαρκής μπροστά σrsquo εκεί-νο το καλλιεργημένο κοινό Κι όμως ήμουν πολύ καλή Στο λύ-κειο αντιστάθμιζα τη μειονεκτική μου θέση προσπαθώντας ναγίνω όπως η καθηγήτρια Γκαλιάνι και μάλιστα είχα οικειο-ποιηθεί το ύφος της τη γλώσσα της Στην Πίζα αυτό το γυ-ναικείο πρότυπο δεν ήταν αρκετόmiddot εκεί είχα να κάνω με πολύπιο εκπαιδευμένους ανθρώπους Ο Φράνκο ο Πιέτρο όλοι οι
bull 26 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 26
φοιτητές που διέπρεπαν και φυσικά οι διακεκριμένοι καθη-γητές του Πανεπιστημίου Νορμάλε εκφράζονταν περίπλοκαέγραφαν με επιτηδευμένα τεχνάσματα είχαν μια ικανότητακατηγοριοποίησης μια λογική διαύγεια που δε διέθετε η Γκα-λιάνι Εγώ όμως εκπαιδεύτηκα πώς να γίνω σαν εκείνους Καισυχνά τα κατάφερνα είχα την αίσθηση ότι δάμαζα σε τέτοιοβαθμό τις λέξεις που σάρωνα διά παντός την αντίφαση τηςύπαρξής μου σε αυτό τον κόσμο την έκρηξη των συναισθη-μάτων τις ασθματικές συζητήσεις Με λίγα λόγια μπορούσαπλέον να ανατρέχω σε έναν τρόπο ομιλίας και γραφής ndashμέσωμιας εκλεπτυσμένης γλώσσας μιας διεξοδικής και περισπού-δαστης ανάλυσης με την παράθεση αλλεπάλληλων επιχειρη-μάτων και πάντα με επίσημα εύσχημο ύφοςndash ο οποίος απέ-βλεπε στη συντριβή του συνομιλητή μου στερώντας του κάθεδιάθεση για οποιαδήποτε αντιλογία Εκείνο το βράδυ όμως ταπράγματα δεν έγιναν όπως έπρεπε Στην αρχή με τρόμαξε ηΑντέλε και οι φίλοι της που φανταζόμουν ότι ήταν πολύ ψαγ-μένοι αναγνώστες ύστερα ήρθε η σειρά του άντρα με τα χο-ντρά γυαλιά Είχα γίνει και πάλι το φιλόπονο κοριτσάκι απότη φτωχογειτονιά της Νάπολης η κόρη του θυρωρού με τη χα-ρακτηριστική προφορά του Νότου που σάστιζε ακόμη και ηίδια με τον εαυτό της παριστάνοντας σrsquo εκείνο το μέρος τη νεαρή μορφωμένη συγγραφέα Κι έτσι έχασα την αυτοπεποί-θησή μου και εκφράστηκα δίχως πειθώ συγκεχυμένα Ας μημιλήσω για τον Νίνο Η παρουσία του μου στέρησε κάθε έλεγ-χο και ο ποιοτικός λόγος της παρέμβασής του μου επιβεβαίω-σε πως εντελώς ξαφνικά είχα χάσει κάθε επιδεξιότητα Προ-ερχόμασταν από ένα όχι και τόσο διαφορετικό περιβάλλον εί-χαμε μοχθήσει και οι δύο για να αποκτήσουμε αυτή τη γλώσ-σα Κι όμως εκείνος όχι μόνο την είχε χρησιμοποιήσει με από-
bull 27 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 27
λυτη φυσικότητα απευθύνοντάς τη με άνεση στον συνομιλη-τή του αλλά ανά διαστήματα όποτε το έκρινε απαραίτητοτόλμησε μάλιστα να ανακατέψει αυτά τα κομψά ιταλικά μεμια αναίσχυντη καταφρόνια ώστε πολύ σύντομα κατάφερε ναακουστεί απαρχαιωμένο και ίσως κάπως γελοίο το ακαδη-μαϊκό ύφος εκείνου του άντρα με τα χοντρά γυαλιά Επομέ-νως όταν είδα τον τελευταίο να θέλει να ξαναπάρει τον λόγοσκέφτηκα Είναι πολύ εκνευρισμένος και αν στην αρχή μίλη-σε άσχημα για το βιβλίο μου τώρα θα πει πολύ χειρότερα γιανα ταπεινώσει τον Νίνο που το υπερασπίστηκε
Τον άντρα όμως φαίνεται πως τον απασχολούσαν άλλαδεν ξανάφερε την κουβέντα στο μυθιστόρημά μου ούτε μεξανάβαλε στον χορό Επικεντρώθηκε σε κάποιες εκφράσειςπου είχε χρησιμοποιήσει ο Νίνο οριακά τις οποίες όμωςεπανέλαβε αρκετές φορές εκφράσεις όπως βαρονική υπε-ροψία αντι-αυταρχική λογοτεχνία Μονάχα τότε κατάλα-βα ότι αυτό που τον είχε εξοργίσει ήταν η πολιτική χροιά τηςκουβέντας Δεν του άρεσε ετούτο το λεξιλόγιο και το τόνι-σε σπάζοντας τη φωνή του με ένα σαρκαστικό φαλτσάρι-σμα (δηλαδή η περηφάνια της γνώσης σήμερα αποκαλεί-ται υπεροψία δηλαδή και η λογοτεχνία έχει γίνει αντι-αυ-ταρχική) Κι έπειτα επιδόθηκε σrsquo ένα επιδέξιο παιχνίδι μετη λέξη εξουσία δόξα τω Θεώ είπε ένα ανάχωμα κόντραστους ακαλλιέργητους νέους που μιλάνε ακατάσχετα επίπαντός επιστητού ανατρέχοντας στις ανοησίες ποιος ξέρειτίνος φοιτητικού μαθήματος-κατήχησης Μίλησε για ώρα γιrsquoαυτό το θέμα απευθυνόμενος άλλοτε στο κοινό και άλλοτεστον Νίνο ή σrsquo εμένα Στο τέλος όμως έστρεψε τα πυρά τουαρχικά στον ηλικιωμένο κριτικό που καθόταν πλάι μου κιέπειτα απευθείας στην Αντέλε που ίσως ήταν ο πραγματι-
bull 28 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 28
κός του στόχος από την αρχή Δεν τα βάζω με τους νέους ndashεί-πε συνοπτικάndash αλλά με τους γραμματιζούμενους ενήλικουςπου είναι πάντα έτοιμοι να ασπαστούν από ιδιοτέλεια καιμόνο την τελευταία μόδα της ηλιθιότητας Επιτέλους στοσημείο αυτό σώπασε κι έκανε να φύγει με χαμηλόφωνα αλ-λά έντονα συγγνώμη μπορώ να περάσω ευχαριστώ
Οι παρόντες σηκώθηκαν για να περάσει εχθρικοί αλλάπάντως γεμάτοι σεβασμό Την ίδια στιγμή όμως συνειδητο-ποίησα ότι ήταν ένας άνθρωπος με κύρος και μάλιστα μετέτοιο κύρος ώστε ακόμη και η Αντέλε αποκρίθηκε στο βα-ρύθυμο νεύμα του αποχαιρετισμού του με ένα εγκάρδιο Ευ-χαριστώ γεια σας Ίσως γιrsquo αυτό να εξέπληξε όλους ο Νίνοόταν με επιτακτικό και συνάμα χλευαστικό ύφος δείχνονταςπως ήξερε με ποιον είχε να κάνει τον αποκάλεσε με τον τίτ-λο του καθηγητή ndashκύριε καθηγητά πού πάτε μη φεύγετεndashκι αμέσως χάρη στα ευκίνητα μακριά του πόδια τού έκοψετον δρόμο ήρθαν πρόσωπο με πρόσωπο του είπε κάτι φρά-σεις σrsquo εκείνη την καινούρια γλώσσα του την οποία εκείόπου βρισκόμουν ούτε άκουγα ούτε πολυκαταλάβαινα φρά-σεις που έμοιαζαν σαν ατσάλινα καλώδια κάτω από τονκαυτό ήλιο Ο άντρας τον άκουγε ακίνητος δίχως ίχνος βια-σύνης κι έπειτα έκανε μια κίνηση με το χέρι σαν να του έλε-γε κάνε στην άκρη και προχώρησε προς την έξοδο
3
Σηκώθηκα από το τραπέζι σαστισμένη προσπαθούσα να συ-νειδητοποιήσω ότι ο Νίνο ήταν στrsquo αλήθεια εκεί στο Μιλάνοσrsquo εκείνη την αίθουσα Και να τος τώρα που περπατούσε
bull 29 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 29
προς το μέρος μου χαμογελώντας με βήμα ατάραχο δίχωςνα βιάζεται Σφίξαμε τα χέρια το δικό του ήταν ζεστό το δι-κό μου παγωμένο και είπαμε πόσο χαιρόμασταν που ξανα-βλεπόμασταν ύστερα από τόσο καιρό Το γεγονός ότι επιτέ-λους ήξερα πως τα χειρότερα εκείνης της βραδιάς είχαν πε-ράσει και τώρα ο Νίνο ήταν μπροστά μου αληθινός μετρία-σε την κακή μου διάθεση όχι όμως και την ταραχή μου Τονσύστησα στον κριτικό που τόσο γενναιόδωρα είχε εγκωμιά-σει το βιβλίο μου του είπα ότι ήταν ένας φίλος από τη Νά-πολη ότι ήμασταν μαζί στο λύκειο Ο καθηγητής παρότι κιαυτός με τη σειρά του είχε δεχτεί μερικά από τα βέλη του Νί-νο ήταν ευγενής τον επιδοκίμασε για το πώς χειρίστηκε τονάντρα με τα χοντρά γυαλιά αναφέρθηκε με συμπάθεια στηΝάπολη και του απευθύνθηκε σαν να μιλούσε σε κάποιο λα-μπρό φοιτητή που χρειαζόταν ενθάρρυνση Ο Νίνο τού εξή-γησε ότι ζούσε χρόνια στο Μιλάνο ασχολιόταν με την οικο-νομική γεωγραφία και ότι ανήκε ndashκαι χαμογέλασεndash στην πιοάθλια κατηγορία της ακαδημαϊκής πυραμίδας δηλαδή στουςλέκτορες Μίλησε με γοητευτικό τρόπο χωρίς το κάπως μου-τρωμένο ύφος που είχε ως παιδί και μου φάνηκε ότι φορού-σε πιο ελαφριά πανοπλία από εκείνη που με είχε γοητεύσειστο λύκειο θαρρείς και είχε ξεφορτωθεί από πάνω του τα πε-ριττά βάρη για να μπορεί να κονταροχτυπιέται πιο γρήγορακαι με χάρη Πρόσεξα ανακουφισμένη πως δε φορούσε βέρα
Στο μεταξύ μερικές φίλες της Αντέλε με είχαν πλησιάσειγια να τους υπογράψω το βιβλίο πράγμα που με συγκίνη-σε ήταν η πρώτη φορά που μου συνέβαινε Δίστασα δενήθελα να χάσω από τα μάτια μου τον Νίνο ούτε στιγμή ήθε-λα όμως και να μετριάσω την εικόνα της αδέξιας κοπέλαςπου μάλλον τους είχα δώσει Τον άφησα λοιπόν με τον ηλι-
bull 30 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 30
κιωμένο καθηγητή ndashΤαρρατάνο τον έλεγανndash και υποδέχτη-κα ευγενικά τις αναγνώστριές μου Ήθελα να ξεμπερδέψωγρήγορα όμως τα αντίτυπα ήταν καινούρια μύριζαν τυπο-γραφείο απείχαν πολύ από τα χιλιοφθαρμένα δύσοσμα βι-βλία που εγώ και η Λίλα δανειζόμασταν από τη βιβλιοθήκητης γειτονιάς μας και δε μου πήγαινε να τα καταστρέψω τό-σο γρήγορα με το στιλό Επιστράτευσα την καλύτερη καλ-λιγραφία μου από την εποχή της δασκάλας Ολιβιέρο δού-λεψα πολύ τις αφιερώσεις που τους έγραψα με αποτέλεσμαοι κυρίες να περιμένουν ανυπόμονες στην ουρά Το έκαναμε την καρδιά μου να χτυπά δυνατά ρίχνοντας κλεφτές μα-τιές στον Νίνο Έτρεμα στην ιδέα ότι μπορεί να έφευγε
Δεν έφυγε Η Αντέλε είχε πλησιάσει εκείνον και τον Ταρ-ρατάνο κι ο Νίνο τής μιλούσε με σεβασμό και άνεση μαζίΘυμάμαι τότε που μιλούσε στους διαδρόμους του λυκείουμε την καθηγήτρια Γκαλιάνι και μου πήρε λίγη ώρα να πα-ντρέψω στο μυαλό μου τον αλλοτινό άριστο μαθητή με τονσημερινό νεαρό άντρα Απέρριψα όμως μεμιάς σαν μια πε-ριττή παρέκκλιση που μας έκανε όλους να υποφέρουμε τονφοιτητή της Ίσκια τον εραστή της παντρεμένης φίλης μουτο εξαφανισμένο αγόρι που κρυβόταν στο αποχωρητήριο τουκαταστήματος της πλατείας ντέι Μάρτιρι και πατέρα τουΤζεννάρο ένα παιδί που δεν είχε δει ποτέ του Το δίχως άλ-λο η επιδρομή της Λίλας στη ζωή του τον είχε αποπροσανα-τολίσει αλλά ndashτότε το θεώρησα προφανέςndash ήταν απλώς μιαπαρένθεση Όσο σφοδρή κι αν ήταν εκείνη η εμπειρία όσαβαθιά τραύματα κι αν του είχε αφήσει τώρα πια είχε τε-λειώσει Ο Νίνο είχε ξαναβρεί τον εαυτό του και χαιρόμουνγιrsquo αυτό Σκέφτηκα Πρέπει να πω στη Λίλα ότι τον είδα ότιείναι καλά Ύστερα άλλαξα γνώμη Όχι δε θα της το πω
bull 31 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 31
μια ματιά στο πανεπιστήμιο που δεν είχα δει ποτέ από κο-ντά Ήθελα να το συγκρίνω μrsquo εκείνο της Πίζας τη Σκουό-λα Νορμάλε ευχόμουν μάλιστα να συναντήσω τα παιδιά τηςκαθηγήτριας Γκαλιάνι ndashτον Αρμάντο και τη Νάντιαndash και νακαμαρώσω για όσα είχα καταφέρει Όμως ο δρόμος οι πα-νεπιστημιακοί χώροι μού προκαλούσαν εκνευρισμόmiddot ήτανκατάμεστοι από φοιτητές της Νάπολης της επαρχίας καιόλου του Νότου νέους καλοντυμένους φασαριόζους γεμά-τους αυτοπεποίθηση και παιδιά με άξεστους τρόπους καισυνάμα δουλική συμπεριφορά Στριμώχνονταν στις εισό-δους μέσα στις αίθουσες μπροστά από τις κοσμοπλημμυ-ρισμένες γραμματείες καβγαδίζοντας συχνά πυκνά Εντε-λώς ξαφνικά τρεις τέσσερις πιάστηκαν στα χέρια λίγα μέ-τρα μακριά μου λες και αρκούσε να αντικρίσει ο ένας τονάλλο για να ξεσπάσουν σε βρισιές και γρονθοκοπήματα ένααντρικό μένος που ούρλιαζε τη λύσσα του για αίμα σε μιαδιάλεκτο που ακόμη κι εγώ η ίδια μετά βίας καταλάβαιναΈφυγα κακήν κακώς λες και κάτι απειλητικό με είχε αγγί-ξει σrsquo ένα μέρος που το θεωρούσα ασφαλές κατοικημένο μο-νάχα από καλοπροαίρετες προθέσεις
Με λίγα λόγια είχα την αίσθηση πως τα πράγματα χει-ροτέρευαν χρόνο με τον χρόνο Εκείνη τη βροχερή εποχή ηπόλη για μία ακόμη φορά ράγισε ένα ολόκληρο κτίριο έγει-ρε στο πλάι σαν άνθρωπος που ακουμπά στο σαρακοφα-γωμένο μπράτσο μια παλιάς πολυθρόνας και το μπράτσουποχωρεί Νεκροί τραυματίες Και φωνές ξύλο καπνογό-να Ήταν λες και μες στα σπλάχνα της η πόλη επώαζε έναμένος που δεν μπορούσε να αναδυθεί κι έτσι την κατέτρω-γε ή έσκαγε σε επιφανειακές φλύκταινες γεμάτες δηλητή-ριο εναντίον όλων παιδιών ενηλίκων ηλικιωμένων ανθρώ-
bull 22 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 22
πων από άλλες πόλεις Αμερικάνων του ΝΑΤΟ τουριστών κά-θε εθνικότητας των ίδιων των Ναπολιτάνων Πώς να αντέ-ξεις σε αυτό τον τόπο της ασυδοσίας και του κινδύνου στηνπεριφέρεια στο κέντρο στους λόφους κάτω από τον Βε-ζούβιο Πόσο άσχημη εντύπωση μου έκανε το Σαν Τζοβάννια Τεντούτσο το ταξίδι μου μέχρι να φτάσω σrsquo αυτή τη συ-νοικία Πόσο άσχημη εντύπωση μου έκανε το εργοστάσιοόπου δούλευε η Λίλα αλλά και η ίδια η Λίλα με τον μικρότης γιο η Λίλα η οποία ζούσε σrsquo ένα άθλιο κτίριο μαζί με τονΈντσο αν και δεν κοιμούνταν μαζί Μου είπε ότι εκείνοςήθελε να σπουδάσει ηλεκτρονικούς υπολογιστές κι ότι εκεί-νη προσπαθούσε να τον βοηθήσει Μου είχε εντυπωθεί η φω-νή της που προσπαθούσε να διαγράψει το Σαν Τζοβάννι τασαλάμια τη δυσωδία του εργοστασίου την κατάστασή τηςπροφέροντας με προσποιητή αυθεντία ονόματα όπως Κέ-ντρο Κυβερνητικής του Πανεπιστημίου του Μιλάνου Σοβιε-τικό Κέντρο για την εφαρμογή των υπολογιστών στις κοι-νωνικές επιστήμες Ήθελε να με κάνει να πιστέψω ότι σύ-ντομα ένα παρόμοιο κέντρο θα γεννιόταν και στη ΝάποληΣκέφτηκα Πιθανότατα στο Μιλάνο σίγουρα στη ΣοβιετικήΈνωση όχι όμως εδώ εδώ δεν είναι παρά μια τρέλα του ανε-ξέλεγκτου μυαλού σου στην οποία παρασύρεις και τονάμοιρο τον αφοσιωμένο Έντσο Καλύτερα να φεύγαμε Νατο βάζαμε στα πόδια μια για πάντα μακριά από τη ζωή πουζούσαμε αφότου ήρθαμε στον κόσμο Να μείνουμε σε σω-στά οργανωμένες πόλεις όπου πράγματι όλα ήταν πιθανάΕγώ όντως είχα δραπετεύσει Μόνο και μόνο για να ανακα-λύψω όμως τις δεκαετίες που θα ακολουθούσαν ότι είχακάνει λάθος ότι ήταν μια αλυσίδα με ολοένα και πιο μεγά-λους κρίκους η γειτονιά παρέπεμπε στην πόλη η πόλη στην
bull 23 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 23
Ιταλία η Ιταλία στην Ευρώπη η Ευρώπη σε ολόκληρο τονπλανήτη Ακόμη και σήμερα έχω την ίδια άποψη δεν είναιάρρωστη η γειτονιά μας ούτε και η Νάπολη άρρωστη είναιη υδρόγειος σφαίρα άρρωστο είναι το σύμπαν ή τα σύμπα-ντα Και το πόσο επιδέξιοι είμαστε εξαρτάται απrsquo το ανκρύβουμε από τους άλλους μα και απrsquo τον ίδιο μας τον εαυ-τό την αληθινή κατάσταση των πραγμάτων
Μίλησα γιrsquo αυτό στη Λίλα εκείνο το μεσημέρι τον χει-μώνα του 2005 με έμφαση σαν να ήθελα να επανορθώσωΉθελα να της αναγνωρίσω ότι είχε καταλάβει τα πάντα απόπαιδί χωρίς ποτέ να μετακινηθεί από τη Νάπολη Μα ντρά-πηκα σχεδόν αμέσως ένιωσα στα λόγια μου την οργισμένηαπαισιοδοξία κάποιου που γερνά το ύφος που ndashτο ήξεραndashεκείνη απεχθανόταν Και πράγματι αποκάλυψε τα γερα-σμένα της δόντια με ένα χαμόγελο σαν νευρική γκριμάτσακαι μου είπε
laquoΠαριστάνεις την έξυπνη με βομβαρδίζεις με αποφθέγ-ματα Τι θες να κάνεις Θες να γράψεις για μας Θες να γρά-ψεις για μέναraquo
laquoΌχιraquolaquoΠες την αλήθειαraquolaquoΘα ήταν πολύ περίπλοκοraquolaquoΤο σκέφτηκες όμως το σκέφτεσαι ακόμαraquolaquoΛίγο ναιraquolaquoΠρέπει να μrsquo αφήσεις στην ησυχία μου Λενού Όλους
μας πρέπει να μας αφήσεις στην ησυχία μας Εμείς πρέπεινα εξαφανιστούμε δεν αξίζουμε τίποτα ούτε η Τζιλιόλα ού-τε εγώ κανείςraquo
laquoΔεν είναι αλήθειαraquoΈκανε μια γκριμάτσα δυσαρέσκειας και με περιεργά-
bull 24 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 24
στηκε με τις κόρες των ματιών της που ίσα ίσα φαίνοντανμε χείλη μισόκλειστα
laquoΕντάξειraquo είπε laquoγράψε αν το θες στrsquo αλήθεια γράψε γιατην Τζιλιόλα για όποιον σου κατέβει Όχι όμως για μέναμην τολμήσεις θέλω να μου το υποσχεθείςraquo
laquoΔε θα γράψω για κανέναν ούτε για σέναraquolaquoΠρόσεχε γιατί θα σε παρακολουθώraquolaquoΑ ναιraquolaquoΘα rsquoρθω να ψάξω στον υπολογιστή σου θα διαβάσω τα
αρχεία και θα τα σβήσωraquolaquoΝαι καλάraquolaquoΓιατί νομίζεις ότι δεν είμαι ικανήraquolaquoΞέρω πολύ καλά ότι είσαι Γνωρίζω όμως να φυλάγο-
μαιraquoΓέλασε με τον παλιό της γνωστό τρόποlaquoΑπό μένα όχιraquo
2
Δεν ξέχασα ποτέ αυτές τις τρεις λέξεις ήταν το τελευταίοπράγμα που μου είπε από μένα όχι Εδώ κι εβδομάδεςπλέον γράφω πυρετωδώς δίχως να χάνω χρόνο ξανακοι-τάζοντας το κείμενό μου Εάν η Λίλα είναι ακόμη ζωντανήndashφαντάζομαι καθώς πίνω τον καφέ μου και κοιτάζω τον Πά-δο που παφλάζει πάνω στους πυλώνες της γέφυρας Πριγκί-πισσα Ισαβέλλαndash δε θα αντέξει θα έρθει να ψάξει τον υπο-λογιστή μου θα διαβάσει κι έτσι στρυφνή γριά που είναιθα εκνευριστεί που αθέτησα την υπόσχεσή μου θα θέλει ναχώσει τη μύτη της θα διορθώσει θα προσθέσει θα ξεχάσει
bull 25 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 25
τη μανία της να εξαϋλωθεί Ύστερα ξεπλένω το φλιτζάνιμου πλησιάζω στο γραφείο ξαναρχίζω να γράφω ξεκινώ-ντας από κείνη την παγωμένη άνοιξη στο Μιλάνο ένα βρά-δυ πριν από σαράντα χρόνια και βάλε σrsquo εκείνο το βιβλιο-πωλείο τότε που ο άντρας με τα χοντρά γυαλιά μίλησε μεσαρκασμό για μένα και για το βιβλίο μου μπροστά σε όλουςκι εγώ του απάντησα κάπως συγκεχυμένα τρέμοντας Ώσπουξαφνικά σηκώθηκε ο Νίνο Σαρρατόρε αγνώριστος σχεδόνμε το ατημέλητο κατάμαυρο μούσι του και επιτέθηκε μεσφοδρότητα στον άνθρωπο που τα είχε βάλει μαζί μου Απόκείνη τη στιγμή ολάκερος ο εαυτός μου βάλθηκε να φωνά-ζει σιωπηρά το όνομά του ndashπόσος καιρός ήταν που είχα νατον δω τέσσερα ή πέντε χρόνιαndash και παρότι είχα παγώσειαπό την ένταση ένιωσα να φουντώνω
Μόλις ο Νίνο ολοκλήρωσε την παρέμβασή του ο άντρας μεμια ευγενική κίνηση ζήτησε την άδεια να απαντήσει Προφα-νώς ένιωθε πως είχε προσβληθεί όμως ήμουν τόσο ταραγμέ-νη από τα έντονα συναισθήματά μου ώστε δεν κατάλαβα αμέ-σως το γιατί Είχα ασφαλώς αντιληφθεί ότι ο Νίνο με την πα-ρέμβασή του είχε μεταφέρει την περί λογοτεχνίας συζήτησηστην πολιτική και μάλιστα με επιθετικό τρόπο σχεδόν αναι-δή Παρrsquo όλα αυτά εκείνη τη στιγμή δεν πολυέδωσα σημασίααδυνατούσα να συγχωρέσω τον εαυτό μου που δεν όρθωσατο ανάστημά μου που στάθηκα ανεπαρκής μπροστά σrsquo εκεί-νο το καλλιεργημένο κοινό Κι όμως ήμουν πολύ καλή Στο λύ-κειο αντιστάθμιζα τη μειονεκτική μου θέση προσπαθώντας ναγίνω όπως η καθηγήτρια Γκαλιάνι και μάλιστα είχα οικειο-ποιηθεί το ύφος της τη γλώσσα της Στην Πίζα αυτό το γυ-ναικείο πρότυπο δεν ήταν αρκετόmiddot εκεί είχα να κάνω με πολύπιο εκπαιδευμένους ανθρώπους Ο Φράνκο ο Πιέτρο όλοι οι
bull 26 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 26
φοιτητές που διέπρεπαν και φυσικά οι διακεκριμένοι καθη-γητές του Πανεπιστημίου Νορμάλε εκφράζονταν περίπλοκαέγραφαν με επιτηδευμένα τεχνάσματα είχαν μια ικανότητακατηγοριοποίησης μια λογική διαύγεια που δε διέθετε η Γκα-λιάνι Εγώ όμως εκπαιδεύτηκα πώς να γίνω σαν εκείνους Καισυχνά τα κατάφερνα είχα την αίσθηση ότι δάμαζα σε τέτοιοβαθμό τις λέξεις που σάρωνα διά παντός την αντίφαση τηςύπαρξής μου σε αυτό τον κόσμο την έκρηξη των συναισθη-μάτων τις ασθματικές συζητήσεις Με λίγα λόγια μπορούσαπλέον να ανατρέχω σε έναν τρόπο ομιλίας και γραφής ndashμέσωμιας εκλεπτυσμένης γλώσσας μιας διεξοδικής και περισπού-δαστης ανάλυσης με την παράθεση αλλεπάλληλων επιχειρη-μάτων και πάντα με επίσημα εύσχημο ύφοςndash ο οποίος απέ-βλεπε στη συντριβή του συνομιλητή μου στερώντας του κάθεδιάθεση για οποιαδήποτε αντιλογία Εκείνο το βράδυ όμως ταπράγματα δεν έγιναν όπως έπρεπε Στην αρχή με τρόμαξε ηΑντέλε και οι φίλοι της που φανταζόμουν ότι ήταν πολύ ψαγ-μένοι αναγνώστες ύστερα ήρθε η σειρά του άντρα με τα χο-ντρά γυαλιά Είχα γίνει και πάλι το φιλόπονο κοριτσάκι απότη φτωχογειτονιά της Νάπολης η κόρη του θυρωρού με τη χα-ρακτηριστική προφορά του Νότου που σάστιζε ακόμη και ηίδια με τον εαυτό της παριστάνοντας σrsquo εκείνο το μέρος τη νεαρή μορφωμένη συγγραφέα Κι έτσι έχασα την αυτοπεποί-θησή μου και εκφράστηκα δίχως πειθώ συγκεχυμένα Ας μημιλήσω για τον Νίνο Η παρουσία του μου στέρησε κάθε έλεγ-χο και ο ποιοτικός λόγος της παρέμβασής του μου επιβεβαίω-σε πως εντελώς ξαφνικά είχα χάσει κάθε επιδεξιότητα Προ-ερχόμασταν από ένα όχι και τόσο διαφορετικό περιβάλλον εί-χαμε μοχθήσει και οι δύο για να αποκτήσουμε αυτή τη γλώσ-σα Κι όμως εκείνος όχι μόνο την είχε χρησιμοποιήσει με από-
bull 27 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 27
λυτη φυσικότητα απευθύνοντάς τη με άνεση στον συνομιλη-τή του αλλά ανά διαστήματα όποτε το έκρινε απαραίτητοτόλμησε μάλιστα να ανακατέψει αυτά τα κομψά ιταλικά μεμια αναίσχυντη καταφρόνια ώστε πολύ σύντομα κατάφερε ναακουστεί απαρχαιωμένο και ίσως κάπως γελοίο το ακαδη-μαϊκό ύφος εκείνου του άντρα με τα χοντρά γυαλιά Επομέ-νως όταν είδα τον τελευταίο να θέλει να ξαναπάρει τον λόγοσκέφτηκα Είναι πολύ εκνευρισμένος και αν στην αρχή μίλη-σε άσχημα για το βιβλίο μου τώρα θα πει πολύ χειρότερα γιανα ταπεινώσει τον Νίνο που το υπερασπίστηκε
Τον άντρα όμως φαίνεται πως τον απασχολούσαν άλλαδεν ξανάφερε την κουβέντα στο μυθιστόρημά μου ούτε μεξανάβαλε στον χορό Επικεντρώθηκε σε κάποιες εκφράσειςπου είχε χρησιμοποιήσει ο Νίνο οριακά τις οποίες όμωςεπανέλαβε αρκετές φορές εκφράσεις όπως βαρονική υπε-ροψία αντι-αυταρχική λογοτεχνία Μονάχα τότε κατάλα-βα ότι αυτό που τον είχε εξοργίσει ήταν η πολιτική χροιά τηςκουβέντας Δεν του άρεσε ετούτο το λεξιλόγιο και το τόνι-σε σπάζοντας τη φωνή του με ένα σαρκαστικό φαλτσάρι-σμα (δηλαδή η περηφάνια της γνώσης σήμερα αποκαλεί-ται υπεροψία δηλαδή και η λογοτεχνία έχει γίνει αντι-αυ-ταρχική) Κι έπειτα επιδόθηκε σrsquo ένα επιδέξιο παιχνίδι μετη λέξη εξουσία δόξα τω Θεώ είπε ένα ανάχωμα κόντραστους ακαλλιέργητους νέους που μιλάνε ακατάσχετα επίπαντός επιστητού ανατρέχοντας στις ανοησίες ποιος ξέρειτίνος φοιτητικού μαθήματος-κατήχησης Μίλησε για ώρα γιrsquoαυτό το θέμα απευθυνόμενος άλλοτε στο κοινό και άλλοτεστον Νίνο ή σrsquo εμένα Στο τέλος όμως έστρεψε τα πυρά τουαρχικά στον ηλικιωμένο κριτικό που καθόταν πλάι μου κιέπειτα απευθείας στην Αντέλε που ίσως ήταν ο πραγματι-
bull 28 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 28
κός του στόχος από την αρχή Δεν τα βάζω με τους νέους ndashεί-πε συνοπτικάndash αλλά με τους γραμματιζούμενους ενήλικουςπου είναι πάντα έτοιμοι να ασπαστούν από ιδιοτέλεια καιμόνο την τελευταία μόδα της ηλιθιότητας Επιτέλους στοσημείο αυτό σώπασε κι έκανε να φύγει με χαμηλόφωνα αλ-λά έντονα συγγνώμη μπορώ να περάσω ευχαριστώ
Οι παρόντες σηκώθηκαν για να περάσει εχθρικοί αλλάπάντως γεμάτοι σεβασμό Την ίδια στιγμή όμως συνειδητο-ποίησα ότι ήταν ένας άνθρωπος με κύρος και μάλιστα μετέτοιο κύρος ώστε ακόμη και η Αντέλε αποκρίθηκε στο βα-ρύθυμο νεύμα του αποχαιρετισμού του με ένα εγκάρδιο Ευ-χαριστώ γεια σας Ίσως γιrsquo αυτό να εξέπληξε όλους ο Νίνοόταν με επιτακτικό και συνάμα χλευαστικό ύφος δείχνονταςπως ήξερε με ποιον είχε να κάνει τον αποκάλεσε με τον τίτ-λο του καθηγητή ndashκύριε καθηγητά πού πάτε μη φεύγετεndashκι αμέσως χάρη στα ευκίνητα μακριά του πόδια τού έκοψετον δρόμο ήρθαν πρόσωπο με πρόσωπο του είπε κάτι φρά-σεις σrsquo εκείνη την καινούρια γλώσσα του την οποία εκείόπου βρισκόμουν ούτε άκουγα ούτε πολυκαταλάβαινα φρά-σεις που έμοιαζαν σαν ατσάλινα καλώδια κάτω από τονκαυτό ήλιο Ο άντρας τον άκουγε ακίνητος δίχως ίχνος βια-σύνης κι έπειτα έκανε μια κίνηση με το χέρι σαν να του έλε-γε κάνε στην άκρη και προχώρησε προς την έξοδο
3
Σηκώθηκα από το τραπέζι σαστισμένη προσπαθούσα να συ-νειδητοποιήσω ότι ο Νίνο ήταν στrsquo αλήθεια εκεί στο Μιλάνοσrsquo εκείνη την αίθουσα Και να τος τώρα που περπατούσε
bull 29 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 29
προς το μέρος μου χαμογελώντας με βήμα ατάραχο δίχωςνα βιάζεται Σφίξαμε τα χέρια το δικό του ήταν ζεστό το δι-κό μου παγωμένο και είπαμε πόσο χαιρόμασταν που ξανα-βλεπόμασταν ύστερα από τόσο καιρό Το γεγονός ότι επιτέ-λους ήξερα πως τα χειρότερα εκείνης της βραδιάς είχαν πε-ράσει και τώρα ο Νίνο ήταν μπροστά μου αληθινός μετρία-σε την κακή μου διάθεση όχι όμως και την ταραχή μου Τονσύστησα στον κριτικό που τόσο γενναιόδωρα είχε εγκωμιά-σει το βιβλίο μου του είπα ότι ήταν ένας φίλος από τη Νά-πολη ότι ήμασταν μαζί στο λύκειο Ο καθηγητής παρότι κιαυτός με τη σειρά του είχε δεχτεί μερικά από τα βέλη του Νί-νο ήταν ευγενής τον επιδοκίμασε για το πώς χειρίστηκε τονάντρα με τα χοντρά γυαλιά αναφέρθηκε με συμπάθεια στηΝάπολη και του απευθύνθηκε σαν να μιλούσε σε κάποιο λα-μπρό φοιτητή που χρειαζόταν ενθάρρυνση Ο Νίνο τού εξή-γησε ότι ζούσε χρόνια στο Μιλάνο ασχολιόταν με την οικο-νομική γεωγραφία και ότι ανήκε ndashκαι χαμογέλασεndash στην πιοάθλια κατηγορία της ακαδημαϊκής πυραμίδας δηλαδή στουςλέκτορες Μίλησε με γοητευτικό τρόπο χωρίς το κάπως μου-τρωμένο ύφος που είχε ως παιδί και μου φάνηκε ότι φορού-σε πιο ελαφριά πανοπλία από εκείνη που με είχε γοητεύσειστο λύκειο θαρρείς και είχε ξεφορτωθεί από πάνω του τα πε-ριττά βάρη για να μπορεί να κονταροχτυπιέται πιο γρήγορακαι με χάρη Πρόσεξα ανακουφισμένη πως δε φορούσε βέρα
Στο μεταξύ μερικές φίλες της Αντέλε με είχαν πλησιάσειγια να τους υπογράψω το βιβλίο πράγμα που με συγκίνη-σε ήταν η πρώτη φορά που μου συνέβαινε Δίστασα δενήθελα να χάσω από τα μάτια μου τον Νίνο ούτε στιγμή ήθε-λα όμως και να μετριάσω την εικόνα της αδέξιας κοπέλαςπου μάλλον τους είχα δώσει Τον άφησα λοιπόν με τον ηλι-
bull 30 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 30
κιωμένο καθηγητή ndashΤαρρατάνο τον έλεγανndash και υποδέχτη-κα ευγενικά τις αναγνώστριές μου Ήθελα να ξεμπερδέψωγρήγορα όμως τα αντίτυπα ήταν καινούρια μύριζαν τυπο-γραφείο απείχαν πολύ από τα χιλιοφθαρμένα δύσοσμα βι-βλία που εγώ και η Λίλα δανειζόμασταν από τη βιβλιοθήκητης γειτονιάς μας και δε μου πήγαινε να τα καταστρέψω τό-σο γρήγορα με το στιλό Επιστράτευσα την καλύτερη καλ-λιγραφία μου από την εποχή της δασκάλας Ολιβιέρο δού-λεψα πολύ τις αφιερώσεις που τους έγραψα με αποτέλεσμαοι κυρίες να περιμένουν ανυπόμονες στην ουρά Το έκαναμε την καρδιά μου να χτυπά δυνατά ρίχνοντας κλεφτές μα-τιές στον Νίνο Έτρεμα στην ιδέα ότι μπορεί να έφευγε
Δεν έφυγε Η Αντέλε είχε πλησιάσει εκείνον και τον Ταρ-ρατάνο κι ο Νίνο τής μιλούσε με σεβασμό και άνεση μαζίΘυμάμαι τότε που μιλούσε στους διαδρόμους του λυκείουμε την καθηγήτρια Γκαλιάνι και μου πήρε λίγη ώρα να πα-ντρέψω στο μυαλό μου τον αλλοτινό άριστο μαθητή με τονσημερινό νεαρό άντρα Απέρριψα όμως μεμιάς σαν μια πε-ριττή παρέκκλιση που μας έκανε όλους να υποφέρουμε τονφοιτητή της Ίσκια τον εραστή της παντρεμένης φίλης μουτο εξαφανισμένο αγόρι που κρυβόταν στο αποχωρητήριο τουκαταστήματος της πλατείας ντέι Μάρτιρι και πατέρα τουΤζεννάρο ένα παιδί που δεν είχε δει ποτέ του Το δίχως άλ-λο η επιδρομή της Λίλας στη ζωή του τον είχε αποπροσανα-τολίσει αλλά ndashτότε το θεώρησα προφανέςndash ήταν απλώς μιαπαρένθεση Όσο σφοδρή κι αν ήταν εκείνη η εμπειρία όσαβαθιά τραύματα κι αν του είχε αφήσει τώρα πια είχε τε-λειώσει Ο Νίνο είχε ξαναβρεί τον εαυτό του και χαιρόμουνγιrsquo αυτό Σκέφτηκα Πρέπει να πω στη Λίλα ότι τον είδα ότιείναι καλά Ύστερα άλλαξα γνώμη Όχι δε θα της το πω
bull 31 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 31
πων από άλλες πόλεις Αμερικάνων του ΝΑΤΟ τουριστών κά-θε εθνικότητας των ίδιων των Ναπολιτάνων Πώς να αντέ-ξεις σε αυτό τον τόπο της ασυδοσίας και του κινδύνου στηνπεριφέρεια στο κέντρο στους λόφους κάτω από τον Βε-ζούβιο Πόσο άσχημη εντύπωση μου έκανε το Σαν Τζοβάννια Τεντούτσο το ταξίδι μου μέχρι να φτάσω σrsquo αυτή τη συ-νοικία Πόσο άσχημη εντύπωση μου έκανε το εργοστάσιοόπου δούλευε η Λίλα αλλά και η ίδια η Λίλα με τον μικρότης γιο η Λίλα η οποία ζούσε σrsquo ένα άθλιο κτίριο μαζί με τονΈντσο αν και δεν κοιμούνταν μαζί Μου είπε ότι εκείνοςήθελε να σπουδάσει ηλεκτρονικούς υπολογιστές κι ότι εκεί-νη προσπαθούσε να τον βοηθήσει Μου είχε εντυπωθεί η φω-νή της που προσπαθούσε να διαγράψει το Σαν Τζοβάννι τασαλάμια τη δυσωδία του εργοστασίου την κατάστασή τηςπροφέροντας με προσποιητή αυθεντία ονόματα όπως Κέ-ντρο Κυβερνητικής του Πανεπιστημίου του Μιλάνου Σοβιε-τικό Κέντρο για την εφαρμογή των υπολογιστών στις κοι-νωνικές επιστήμες Ήθελε να με κάνει να πιστέψω ότι σύ-ντομα ένα παρόμοιο κέντρο θα γεννιόταν και στη ΝάποληΣκέφτηκα Πιθανότατα στο Μιλάνο σίγουρα στη ΣοβιετικήΈνωση όχι όμως εδώ εδώ δεν είναι παρά μια τρέλα του ανε-ξέλεγκτου μυαλού σου στην οποία παρασύρεις και τονάμοιρο τον αφοσιωμένο Έντσο Καλύτερα να φεύγαμε Νατο βάζαμε στα πόδια μια για πάντα μακριά από τη ζωή πουζούσαμε αφότου ήρθαμε στον κόσμο Να μείνουμε σε σω-στά οργανωμένες πόλεις όπου πράγματι όλα ήταν πιθανάΕγώ όντως είχα δραπετεύσει Μόνο και μόνο για να ανακα-λύψω όμως τις δεκαετίες που θα ακολουθούσαν ότι είχακάνει λάθος ότι ήταν μια αλυσίδα με ολοένα και πιο μεγά-λους κρίκους η γειτονιά παρέπεμπε στην πόλη η πόλη στην
bull 23 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 23
Ιταλία η Ιταλία στην Ευρώπη η Ευρώπη σε ολόκληρο τονπλανήτη Ακόμη και σήμερα έχω την ίδια άποψη δεν είναιάρρωστη η γειτονιά μας ούτε και η Νάπολη άρρωστη είναιη υδρόγειος σφαίρα άρρωστο είναι το σύμπαν ή τα σύμπα-ντα Και το πόσο επιδέξιοι είμαστε εξαρτάται απrsquo το ανκρύβουμε από τους άλλους μα και απrsquo τον ίδιο μας τον εαυ-τό την αληθινή κατάσταση των πραγμάτων
Μίλησα γιrsquo αυτό στη Λίλα εκείνο το μεσημέρι τον χει-μώνα του 2005 με έμφαση σαν να ήθελα να επανορθώσωΉθελα να της αναγνωρίσω ότι είχε καταλάβει τα πάντα απόπαιδί χωρίς ποτέ να μετακινηθεί από τη Νάπολη Μα ντρά-πηκα σχεδόν αμέσως ένιωσα στα λόγια μου την οργισμένηαπαισιοδοξία κάποιου που γερνά το ύφος που ndashτο ήξεραndashεκείνη απεχθανόταν Και πράγματι αποκάλυψε τα γερα-σμένα της δόντια με ένα χαμόγελο σαν νευρική γκριμάτσακαι μου είπε
laquoΠαριστάνεις την έξυπνη με βομβαρδίζεις με αποφθέγ-ματα Τι θες να κάνεις Θες να γράψεις για μας Θες να γρά-ψεις για μέναraquo
laquoΌχιraquolaquoΠες την αλήθειαraquolaquoΘα ήταν πολύ περίπλοκοraquolaquoΤο σκέφτηκες όμως το σκέφτεσαι ακόμαraquolaquoΛίγο ναιraquolaquoΠρέπει να μrsquo αφήσεις στην ησυχία μου Λενού Όλους
μας πρέπει να μας αφήσεις στην ησυχία μας Εμείς πρέπεινα εξαφανιστούμε δεν αξίζουμε τίποτα ούτε η Τζιλιόλα ού-τε εγώ κανείςraquo
laquoΔεν είναι αλήθειαraquoΈκανε μια γκριμάτσα δυσαρέσκειας και με περιεργά-
bull 24 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 24
στηκε με τις κόρες των ματιών της που ίσα ίσα φαίνοντανμε χείλη μισόκλειστα
laquoΕντάξειraquo είπε laquoγράψε αν το θες στrsquo αλήθεια γράψε γιατην Τζιλιόλα για όποιον σου κατέβει Όχι όμως για μέναμην τολμήσεις θέλω να μου το υποσχεθείςraquo
laquoΔε θα γράψω για κανέναν ούτε για σέναraquolaquoΠρόσεχε γιατί θα σε παρακολουθώraquolaquoΑ ναιraquolaquoΘα rsquoρθω να ψάξω στον υπολογιστή σου θα διαβάσω τα
αρχεία και θα τα σβήσωraquolaquoΝαι καλάraquolaquoΓιατί νομίζεις ότι δεν είμαι ικανήraquolaquoΞέρω πολύ καλά ότι είσαι Γνωρίζω όμως να φυλάγο-
μαιraquoΓέλασε με τον παλιό της γνωστό τρόποlaquoΑπό μένα όχιraquo
2
Δεν ξέχασα ποτέ αυτές τις τρεις λέξεις ήταν το τελευταίοπράγμα που μου είπε από μένα όχι Εδώ κι εβδομάδεςπλέον γράφω πυρετωδώς δίχως να χάνω χρόνο ξανακοι-τάζοντας το κείμενό μου Εάν η Λίλα είναι ακόμη ζωντανήndashφαντάζομαι καθώς πίνω τον καφέ μου και κοιτάζω τον Πά-δο που παφλάζει πάνω στους πυλώνες της γέφυρας Πριγκί-πισσα Ισαβέλλαndash δε θα αντέξει θα έρθει να ψάξει τον υπο-λογιστή μου θα διαβάσει κι έτσι στρυφνή γριά που είναιθα εκνευριστεί που αθέτησα την υπόσχεσή μου θα θέλει ναχώσει τη μύτη της θα διορθώσει θα προσθέσει θα ξεχάσει
bull 25 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 25
τη μανία της να εξαϋλωθεί Ύστερα ξεπλένω το φλιτζάνιμου πλησιάζω στο γραφείο ξαναρχίζω να γράφω ξεκινώ-ντας από κείνη την παγωμένη άνοιξη στο Μιλάνο ένα βρά-δυ πριν από σαράντα χρόνια και βάλε σrsquo εκείνο το βιβλιο-πωλείο τότε που ο άντρας με τα χοντρά γυαλιά μίλησε μεσαρκασμό για μένα και για το βιβλίο μου μπροστά σε όλουςκι εγώ του απάντησα κάπως συγκεχυμένα τρέμοντας Ώσπουξαφνικά σηκώθηκε ο Νίνο Σαρρατόρε αγνώριστος σχεδόνμε το ατημέλητο κατάμαυρο μούσι του και επιτέθηκε μεσφοδρότητα στον άνθρωπο που τα είχε βάλει μαζί μου Απόκείνη τη στιγμή ολάκερος ο εαυτός μου βάλθηκε να φωνά-ζει σιωπηρά το όνομά του ndashπόσος καιρός ήταν που είχα νατον δω τέσσερα ή πέντε χρόνιαndash και παρότι είχα παγώσειαπό την ένταση ένιωσα να φουντώνω
Μόλις ο Νίνο ολοκλήρωσε την παρέμβασή του ο άντρας μεμια ευγενική κίνηση ζήτησε την άδεια να απαντήσει Προφα-νώς ένιωθε πως είχε προσβληθεί όμως ήμουν τόσο ταραγμέ-νη από τα έντονα συναισθήματά μου ώστε δεν κατάλαβα αμέ-σως το γιατί Είχα ασφαλώς αντιληφθεί ότι ο Νίνο με την πα-ρέμβασή του είχε μεταφέρει την περί λογοτεχνίας συζήτησηστην πολιτική και μάλιστα με επιθετικό τρόπο σχεδόν αναι-δή Παρrsquo όλα αυτά εκείνη τη στιγμή δεν πολυέδωσα σημασίααδυνατούσα να συγχωρέσω τον εαυτό μου που δεν όρθωσατο ανάστημά μου που στάθηκα ανεπαρκής μπροστά σrsquo εκεί-νο το καλλιεργημένο κοινό Κι όμως ήμουν πολύ καλή Στο λύ-κειο αντιστάθμιζα τη μειονεκτική μου θέση προσπαθώντας ναγίνω όπως η καθηγήτρια Γκαλιάνι και μάλιστα είχα οικειο-ποιηθεί το ύφος της τη γλώσσα της Στην Πίζα αυτό το γυ-ναικείο πρότυπο δεν ήταν αρκετόmiddot εκεί είχα να κάνω με πολύπιο εκπαιδευμένους ανθρώπους Ο Φράνκο ο Πιέτρο όλοι οι
bull 26 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 26
φοιτητές που διέπρεπαν και φυσικά οι διακεκριμένοι καθη-γητές του Πανεπιστημίου Νορμάλε εκφράζονταν περίπλοκαέγραφαν με επιτηδευμένα τεχνάσματα είχαν μια ικανότητακατηγοριοποίησης μια λογική διαύγεια που δε διέθετε η Γκα-λιάνι Εγώ όμως εκπαιδεύτηκα πώς να γίνω σαν εκείνους Καισυχνά τα κατάφερνα είχα την αίσθηση ότι δάμαζα σε τέτοιοβαθμό τις λέξεις που σάρωνα διά παντός την αντίφαση τηςύπαρξής μου σε αυτό τον κόσμο την έκρηξη των συναισθη-μάτων τις ασθματικές συζητήσεις Με λίγα λόγια μπορούσαπλέον να ανατρέχω σε έναν τρόπο ομιλίας και γραφής ndashμέσωμιας εκλεπτυσμένης γλώσσας μιας διεξοδικής και περισπού-δαστης ανάλυσης με την παράθεση αλλεπάλληλων επιχειρη-μάτων και πάντα με επίσημα εύσχημο ύφοςndash ο οποίος απέ-βλεπε στη συντριβή του συνομιλητή μου στερώντας του κάθεδιάθεση για οποιαδήποτε αντιλογία Εκείνο το βράδυ όμως ταπράγματα δεν έγιναν όπως έπρεπε Στην αρχή με τρόμαξε ηΑντέλε και οι φίλοι της που φανταζόμουν ότι ήταν πολύ ψαγ-μένοι αναγνώστες ύστερα ήρθε η σειρά του άντρα με τα χο-ντρά γυαλιά Είχα γίνει και πάλι το φιλόπονο κοριτσάκι απότη φτωχογειτονιά της Νάπολης η κόρη του θυρωρού με τη χα-ρακτηριστική προφορά του Νότου που σάστιζε ακόμη και ηίδια με τον εαυτό της παριστάνοντας σrsquo εκείνο το μέρος τη νεαρή μορφωμένη συγγραφέα Κι έτσι έχασα την αυτοπεποί-θησή μου και εκφράστηκα δίχως πειθώ συγκεχυμένα Ας μημιλήσω για τον Νίνο Η παρουσία του μου στέρησε κάθε έλεγ-χο και ο ποιοτικός λόγος της παρέμβασής του μου επιβεβαίω-σε πως εντελώς ξαφνικά είχα χάσει κάθε επιδεξιότητα Προ-ερχόμασταν από ένα όχι και τόσο διαφορετικό περιβάλλον εί-χαμε μοχθήσει και οι δύο για να αποκτήσουμε αυτή τη γλώσ-σα Κι όμως εκείνος όχι μόνο την είχε χρησιμοποιήσει με από-
bull 27 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 27
λυτη φυσικότητα απευθύνοντάς τη με άνεση στον συνομιλη-τή του αλλά ανά διαστήματα όποτε το έκρινε απαραίτητοτόλμησε μάλιστα να ανακατέψει αυτά τα κομψά ιταλικά μεμια αναίσχυντη καταφρόνια ώστε πολύ σύντομα κατάφερε ναακουστεί απαρχαιωμένο και ίσως κάπως γελοίο το ακαδη-μαϊκό ύφος εκείνου του άντρα με τα χοντρά γυαλιά Επομέ-νως όταν είδα τον τελευταίο να θέλει να ξαναπάρει τον λόγοσκέφτηκα Είναι πολύ εκνευρισμένος και αν στην αρχή μίλη-σε άσχημα για το βιβλίο μου τώρα θα πει πολύ χειρότερα γιανα ταπεινώσει τον Νίνο που το υπερασπίστηκε
Τον άντρα όμως φαίνεται πως τον απασχολούσαν άλλαδεν ξανάφερε την κουβέντα στο μυθιστόρημά μου ούτε μεξανάβαλε στον χορό Επικεντρώθηκε σε κάποιες εκφράσειςπου είχε χρησιμοποιήσει ο Νίνο οριακά τις οποίες όμωςεπανέλαβε αρκετές φορές εκφράσεις όπως βαρονική υπε-ροψία αντι-αυταρχική λογοτεχνία Μονάχα τότε κατάλα-βα ότι αυτό που τον είχε εξοργίσει ήταν η πολιτική χροιά τηςκουβέντας Δεν του άρεσε ετούτο το λεξιλόγιο και το τόνι-σε σπάζοντας τη φωνή του με ένα σαρκαστικό φαλτσάρι-σμα (δηλαδή η περηφάνια της γνώσης σήμερα αποκαλεί-ται υπεροψία δηλαδή και η λογοτεχνία έχει γίνει αντι-αυ-ταρχική) Κι έπειτα επιδόθηκε σrsquo ένα επιδέξιο παιχνίδι μετη λέξη εξουσία δόξα τω Θεώ είπε ένα ανάχωμα κόντραστους ακαλλιέργητους νέους που μιλάνε ακατάσχετα επίπαντός επιστητού ανατρέχοντας στις ανοησίες ποιος ξέρειτίνος φοιτητικού μαθήματος-κατήχησης Μίλησε για ώρα γιrsquoαυτό το θέμα απευθυνόμενος άλλοτε στο κοινό και άλλοτεστον Νίνο ή σrsquo εμένα Στο τέλος όμως έστρεψε τα πυρά τουαρχικά στον ηλικιωμένο κριτικό που καθόταν πλάι μου κιέπειτα απευθείας στην Αντέλε που ίσως ήταν ο πραγματι-
bull 28 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 28
κός του στόχος από την αρχή Δεν τα βάζω με τους νέους ndashεί-πε συνοπτικάndash αλλά με τους γραμματιζούμενους ενήλικουςπου είναι πάντα έτοιμοι να ασπαστούν από ιδιοτέλεια καιμόνο την τελευταία μόδα της ηλιθιότητας Επιτέλους στοσημείο αυτό σώπασε κι έκανε να φύγει με χαμηλόφωνα αλ-λά έντονα συγγνώμη μπορώ να περάσω ευχαριστώ
Οι παρόντες σηκώθηκαν για να περάσει εχθρικοί αλλάπάντως γεμάτοι σεβασμό Την ίδια στιγμή όμως συνειδητο-ποίησα ότι ήταν ένας άνθρωπος με κύρος και μάλιστα μετέτοιο κύρος ώστε ακόμη και η Αντέλε αποκρίθηκε στο βα-ρύθυμο νεύμα του αποχαιρετισμού του με ένα εγκάρδιο Ευ-χαριστώ γεια σας Ίσως γιrsquo αυτό να εξέπληξε όλους ο Νίνοόταν με επιτακτικό και συνάμα χλευαστικό ύφος δείχνονταςπως ήξερε με ποιον είχε να κάνει τον αποκάλεσε με τον τίτ-λο του καθηγητή ndashκύριε καθηγητά πού πάτε μη φεύγετεndashκι αμέσως χάρη στα ευκίνητα μακριά του πόδια τού έκοψετον δρόμο ήρθαν πρόσωπο με πρόσωπο του είπε κάτι φρά-σεις σrsquo εκείνη την καινούρια γλώσσα του την οποία εκείόπου βρισκόμουν ούτε άκουγα ούτε πολυκαταλάβαινα φρά-σεις που έμοιαζαν σαν ατσάλινα καλώδια κάτω από τονκαυτό ήλιο Ο άντρας τον άκουγε ακίνητος δίχως ίχνος βια-σύνης κι έπειτα έκανε μια κίνηση με το χέρι σαν να του έλε-γε κάνε στην άκρη και προχώρησε προς την έξοδο
3
Σηκώθηκα από το τραπέζι σαστισμένη προσπαθούσα να συ-νειδητοποιήσω ότι ο Νίνο ήταν στrsquo αλήθεια εκεί στο Μιλάνοσrsquo εκείνη την αίθουσα Και να τος τώρα που περπατούσε
bull 29 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 29
προς το μέρος μου χαμογελώντας με βήμα ατάραχο δίχωςνα βιάζεται Σφίξαμε τα χέρια το δικό του ήταν ζεστό το δι-κό μου παγωμένο και είπαμε πόσο χαιρόμασταν που ξανα-βλεπόμασταν ύστερα από τόσο καιρό Το γεγονός ότι επιτέ-λους ήξερα πως τα χειρότερα εκείνης της βραδιάς είχαν πε-ράσει και τώρα ο Νίνο ήταν μπροστά μου αληθινός μετρία-σε την κακή μου διάθεση όχι όμως και την ταραχή μου Τονσύστησα στον κριτικό που τόσο γενναιόδωρα είχε εγκωμιά-σει το βιβλίο μου του είπα ότι ήταν ένας φίλος από τη Νά-πολη ότι ήμασταν μαζί στο λύκειο Ο καθηγητής παρότι κιαυτός με τη σειρά του είχε δεχτεί μερικά από τα βέλη του Νί-νο ήταν ευγενής τον επιδοκίμασε για το πώς χειρίστηκε τονάντρα με τα χοντρά γυαλιά αναφέρθηκε με συμπάθεια στηΝάπολη και του απευθύνθηκε σαν να μιλούσε σε κάποιο λα-μπρό φοιτητή που χρειαζόταν ενθάρρυνση Ο Νίνο τού εξή-γησε ότι ζούσε χρόνια στο Μιλάνο ασχολιόταν με την οικο-νομική γεωγραφία και ότι ανήκε ndashκαι χαμογέλασεndash στην πιοάθλια κατηγορία της ακαδημαϊκής πυραμίδας δηλαδή στουςλέκτορες Μίλησε με γοητευτικό τρόπο χωρίς το κάπως μου-τρωμένο ύφος που είχε ως παιδί και μου φάνηκε ότι φορού-σε πιο ελαφριά πανοπλία από εκείνη που με είχε γοητεύσειστο λύκειο θαρρείς και είχε ξεφορτωθεί από πάνω του τα πε-ριττά βάρη για να μπορεί να κονταροχτυπιέται πιο γρήγορακαι με χάρη Πρόσεξα ανακουφισμένη πως δε φορούσε βέρα
Στο μεταξύ μερικές φίλες της Αντέλε με είχαν πλησιάσειγια να τους υπογράψω το βιβλίο πράγμα που με συγκίνη-σε ήταν η πρώτη φορά που μου συνέβαινε Δίστασα δενήθελα να χάσω από τα μάτια μου τον Νίνο ούτε στιγμή ήθε-λα όμως και να μετριάσω την εικόνα της αδέξιας κοπέλαςπου μάλλον τους είχα δώσει Τον άφησα λοιπόν με τον ηλι-
bull 30 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 30
κιωμένο καθηγητή ndashΤαρρατάνο τον έλεγανndash και υποδέχτη-κα ευγενικά τις αναγνώστριές μου Ήθελα να ξεμπερδέψωγρήγορα όμως τα αντίτυπα ήταν καινούρια μύριζαν τυπο-γραφείο απείχαν πολύ από τα χιλιοφθαρμένα δύσοσμα βι-βλία που εγώ και η Λίλα δανειζόμασταν από τη βιβλιοθήκητης γειτονιάς μας και δε μου πήγαινε να τα καταστρέψω τό-σο γρήγορα με το στιλό Επιστράτευσα την καλύτερη καλ-λιγραφία μου από την εποχή της δασκάλας Ολιβιέρο δού-λεψα πολύ τις αφιερώσεις που τους έγραψα με αποτέλεσμαοι κυρίες να περιμένουν ανυπόμονες στην ουρά Το έκαναμε την καρδιά μου να χτυπά δυνατά ρίχνοντας κλεφτές μα-τιές στον Νίνο Έτρεμα στην ιδέα ότι μπορεί να έφευγε
Δεν έφυγε Η Αντέλε είχε πλησιάσει εκείνον και τον Ταρ-ρατάνο κι ο Νίνο τής μιλούσε με σεβασμό και άνεση μαζίΘυμάμαι τότε που μιλούσε στους διαδρόμους του λυκείουμε την καθηγήτρια Γκαλιάνι και μου πήρε λίγη ώρα να πα-ντρέψω στο μυαλό μου τον αλλοτινό άριστο μαθητή με τονσημερινό νεαρό άντρα Απέρριψα όμως μεμιάς σαν μια πε-ριττή παρέκκλιση που μας έκανε όλους να υποφέρουμε τονφοιτητή της Ίσκια τον εραστή της παντρεμένης φίλης μουτο εξαφανισμένο αγόρι που κρυβόταν στο αποχωρητήριο τουκαταστήματος της πλατείας ντέι Μάρτιρι και πατέρα τουΤζεννάρο ένα παιδί που δεν είχε δει ποτέ του Το δίχως άλ-λο η επιδρομή της Λίλας στη ζωή του τον είχε αποπροσανα-τολίσει αλλά ndashτότε το θεώρησα προφανέςndash ήταν απλώς μιαπαρένθεση Όσο σφοδρή κι αν ήταν εκείνη η εμπειρία όσαβαθιά τραύματα κι αν του είχε αφήσει τώρα πια είχε τε-λειώσει Ο Νίνο είχε ξαναβρεί τον εαυτό του και χαιρόμουνγιrsquo αυτό Σκέφτηκα Πρέπει να πω στη Λίλα ότι τον είδα ότιείναι καλά Ύστερα άλλαξα γνώμη Όχι δε θα της το πω
bull 31 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 31
Ιταλία η Ιταλία στην Ευρώπη η Ευρώπη σε ολόκληρο τονπλανήτη Ακόμη και σήμερα έχω την ίδια άποψη δεν είναιάρρωστη η γειτονιά μας ούτε και η Νάπολη άρρωστη είναιη υδρόγειος σφαίρα άρρωστο είναι το σύμπαν ή τα σύμπα-ντα Και το πόσο επιδέξιοι είμαστε εξαρτάται απrsquo το ανκρύβουμε από τους άλλους μα και απrsquo τον ίδιο μας τον εαυ-τό την αληθινή κατάσταση των πραγμάτων
Μίλησα γιrsquo αυτό στη Λίλα εκείνο το μεσημέρι τον χει-μώνα του 2005 με έμφαση σαν να ήθελα να επανορθώσωΉθελα να της αναγνωρίσω ότι είχε καταλάβει τα πάντα απόπαιδί χωρίς ποτέ να μετακινηθεί από τη Νάπολη Μα ντρά-πηκα σχεδόν αμέσως ένιωσα στα λόγια μου την οργισμένηαπαισιοδοξία κάποιου που γερνά το ύφος που ndashτο ήξεραndashεκείνη απεχθανόταν Και πράγματι αποκάλυψε τα γερα-σμένα της δόντια με ένα χαμόγελο σαν νευρική γκριμάτσακαι μου είπε
laquoΠαριστάνεις την έξυπνη με βομβαρδίζεις με αποφθέγ-ματα Τι θες να κάνεις Θες να γράψεις για μας Θες να γρά-ψεις για μέναraquo
laquoΌχιraquolaquoΠες την αλήθειαraquolaquoΘα ήταν πολύ περίπλοκοraquolaquoΤο σκέφτηκες όμως το σκέφτεσαι ακόμαraquolaquoΛίγο ναιraquolaquoΠρέπει να μrsquo αφήσεις στην ησυχία μου Λενού Όλους
μας πρέπει να μας αφήσεις στην ησυχία μας Εμείς πρέπεινα εξαφανιστούμε δεν αξίζουμε τίποτα ούτε η Τζιλιόλα ού-τε εγώ κανείςraquo
laquoΔεν είναι αλήθειαraquoΈκανε μια γκριμάτσα δυσαρέσκειας και με περιεργά-
bull 24 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 24
στηκε με τις κόρες των ματιών της που ίσα ίσα φαίνοντανμε χείλη μισόκλειστα
laquoΕντάξειraquo είπε laquoγράψε αν το θες στrsquo αλήθεια γράψε γιατην Τζιλιόλα για όποιον σου κατέβει Όχι όμως για μέναμην τολμήσεις θέλω να μου το υποσχεθείςraquo
laquoΔε θα γράψω για κανέναν ούτε για σέναraquolaquoΠρόσεχε γιατί θα σε παρακολουθώraquolaquoΑ ναιraquolaquoΘα rsquoρθω να ψάξω στον υπολογιστή σου θα διαβάσω τα
αρχεία και θα τα σβήσωraquolaquoΝαι καλάraquolaquoΓιατί νομίζεις ότι δεν είμαι ικανήraquolaquoΞέρω πολύ καλά ότι είσαι Γνωρίζω όμως να φυλάγο-
μαιraquoΓέλασε με τον παλιό της γνωστό τρόποlaquoΑπό μένα όχιraquo
2
Δεν ξέχασα ποτέ αυτές τις τρεις λέξεις ήταν το τελευταίοπράγμα που μου είπε από μένα όχι Εδώ κι εβδομάδεςπλέον γράφω πυρετωδώς δίχως να χάνω χρόνο ξανακοι-τάζοντας το κείμενό μου Εάν η Λίλα είναι ακόμη ζωντανήndashφαντάζομαι καθώς πίνω τον καφέ μου και κοιτάζω τον Πά-δο που παφλάζει πάνω στους πυλώνες της γέφυρας Πριγκί-πισσα Ισαβέλλαndash δε θα αντέξει θα έρθει να ψάξει τον υπο-λογιστή μου θα διαβάσει κι έτσι στρυφνή γριά που είναιθα εκνευριστεί που αθέτησα την υπόσχεσή μου θα θέλει ναχώσει τη μύτη της θα διορθώσει θα προσθέσει θα ξεχάσει
bull 25 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 25
τη μανία της να εξαϋλωθεί Ύστερα ξεπλένω το φλιτζάνιμου πλησιάζω στο γραφείο ξαναρχίζω να γράφω ξεκινώ-ντας από κείνη την παγωμένη άνοιξη στο Μιλάνο ένα βρά-δυ πριν από σαράντα χρόνια και βάλε σrsquo εκείνο το βιβλιο-πωλείο τότε που ο άντρας με τα χοντρά γυαλιά μίλησε μεσαρκασμό για μένα και για το βιβλίο μου μπροστά σε όλουςκι εγώ του απάντησα κάπως συγκεχυμένα τρέμοντας Ώσπουξαφνικά σηκώθηκε ο Νίνο Σαρρατόρε αγνώριστος σχεδόνμε το ατημέλητο κατάμαυρο μούσι του και επιτέθηκε μεσφοδρότητα στον άνθρωπο που τα είχε βάλει μαζί μου Απόκείνη τη στιγμή ολάκερος ο εαυτός μου βάλθηκε να φωνά-ζει σιωπηρά το όνομά του ndashπόσος καιρός ήταν που είχα νατον δω τέσσερα ή πέντε χρόνιαndash και παρότι είχα παγώσειαπό την ένταση ένιωσα να φουντώνω
Μόλις ο Νίνο ολοκλήρωσε την παρέμβασή του ο άντρας μεμια ευγενική κίνηση ζήτησε την άδεια να απαντήσει Προφα-νώς ένιωθε πως είχε προσβληθεί όμως ήμουν τόσο ταραγμέ-νη από τα έντονα συναισθήματά μου ώστε δεν κατάλαβα αμέ-σως το γιατί Είχα ασφαλώς αντιληφθεί ότι ο Νίνο με την πα-ρέμβασή του είχε μεταφέρει την περί λογοτεχνίας συζήτησηστην πολιτική και μάλιστα με επιθετικό τρόπο σχεδόν αναι-δή Παρrsquo όλα αυτά εκείνη τη στιγμή δεν πολυέδωσα σημασίααδυνατούσα να συγχωρέσω τον εαυτό μου που δεν όρθωσατο ανάστημά μου που στάθηκα ανεπαρκής μπροστά σrsquo εκεί-νο το καλλιεργημένο κοινό Κι όμως ήμουν πολύ καλή Στο λύ-κειο αντιστάθμιζα τη μειονεκτική μου θέση προσπαθώντας ναγίνω όπως η καθηγήτρια Γκαλιάνι και μάλιστα είχα οικειο-ποιηθεί το ύφος της τη γλώσσα της Στην Πίζα αυτό το γυ-ναικείο πρότυπο δεν ήταν αρκετόmiddot εκεί είχα να κάνω με πολύπιο εκπαιδευμένους ανθρώπους Ο Φράνκο ο Πιέτρο όλοι οι
bull 26 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 26
φοιτητές που διέπρεπαν και φυσικά οι διακεκριμένοι καθη-γητές του Πανεπιστημίου Νορμάλε εκφράζονταν περίπλοκαέγραφαν με επιτηδευμένα τεχνάσματα είχαν μια ικανότητακατηγοριοποίησης μια λογική διαύγεια που δε διέθετε η Γκα-λιάνι Εγώ όμως εκπαιδεύτηκα πώς να γίνω σαν εκείνους Καισυχνά τα κατάφερνα είχα την αίσθηση ότι δάμαζα σε τέτοιοβαθμό τις λέξεις που σάρωνα διά παντός την αντίφαση τηςύπαρξής μου σε αυτό τον κόσμο την έκρηξη των συναισθη-μάτων τις ασθματικές συζητήσεις Με λίγα λόγια μπορούσαπλέον να ανατρέχω σε έναν τρόπο ομιλίας και γραφής ndashμέσωμιας εκλεπτυσμένης γλώσσας μιας διεξοδικής και περισπού-δαστης ανάλυσης με την παράθεση αλλεπάλληλων επιχειρη-μάτων και πάντα με επίσημα εύσχημο ύφοςndash ο οποίος απέ-βλεπε στη συντριβή του συνομιλητή μου στερώντας του κάθεδιάθεση για οποιαδήποτε αντιλογία Εκείνο το βράδυ όμως ταπράγματα δεν έγιναν όπως έπρεπε Στην αρχή με τρόμαξε ηΑντέλε και οι φίλοι της που φανταζόμουν ότι ήταν πολύ ψαγ-μένοι αναγνώστες ύστερα ήρθε η σειρά του άντρα με τα χο-ντρά γυαλιά Είχα γίνει και πάλι το φιλόπονο κοριτσάκι απότη φτωχογειτονιά της Νάπολης η κόρη του θυρωρού με τη χα-ρακτηριστική προφορά του Νότου που σάστιζε ακόμη και ηίδια με τον εαυτό της παριστάνοντας σrsquo εκείνο το μέρος τη νεαρή μορφωμένη συγγραφέα Κι έτσι έχασα την αυτοπεποί-θησή μου και εκφράστηκα δίχως πειθώ συγκεχυμένα Ας μημιλήσω για τον Νίνο Η παρουσία του μου στέρησε κάθε έλεγ-χο και ο ποιοτικός λόγος της παρέμβασής του μου επιβεβαίω-σε πως εντελώς ξαφνικά είχα χάσει κάθε επιδεξιότητα Προ-ερχόμασταν από ένα όχι και τόσο διαφορετικό περιβάλλον εί-χαμε μοχθήσει και οι δύο για να αποκτήσουμε αυτή τη γλώσ-σα Κι όμως εκείνος όχι μόνο την είχε χρησιμοποιήσει με από-
bull 27 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 27
λυτη φυσικότητα απευθύνοντάς τη με άνεση στον συνομιλη-τή του αλλά ανά διαστήματα όποτε το έκρινε απαραίτητοτόλμησε μάλιστα να ανακατέψει αυτά τα κομψά ιταλικά μεμια αναίσχυντη καταφρόνια ώστε πολύ σύντομα κατάφερε ναακουστεί απαρχαιωμένο και ίσως κάπως γελοίο το ακαδη-μαϊκό ύφος εκείνου του άντρα με τα χοντρά γυαλιά Επομέ-νως όταν είδα τον τελευταίο να θέλει να ξαναπάρει τον λόγοσκέφτηκα Είναι πολύ εκνευρισμένος και αν στην αρχή μίλη-σε άσχημα για το βιβλίο μου τώρα θα πει πολύ χειρότερα γιανα ταπεινώσει τον Νίνο που το υπερασπίστηκε
Τον άντρα όμως φαίνεται πως τον απασχολούσαν άλλαδεν ξανάφερε την κουβέντα στο μυθιστόρημά μου ούτε μεξανάβαλε στον χορό Επικεντρώθηκε σε κάποιες εκφράσειςπου είχε χρησιμοποιήσει ο Νίνο οριακά τις οποίες όμωςεπανέλαβε αρκετές φορές εκφράσεις όπως βαρονική υπε-ροψία αντι-αυταρχική λογοτεχνία Μονάχα τότε κατάλα-βα ότι αυτό που τον είχε εξοργίσει ήταν η πολιτική χροιά τηςκουβέντας Δεν του άρεσε ετούτο το λεξιλόγιο και το τόνι-σε σπάζοντας τη φωνή του με ένα σαρκαστικό φαλτσάρι-σμα (δηλαδή η περηφάνια της γνώσης σήμερα αποκαλεί-ται υπεροψία δηλαδή και η λογοτεχνία έχει γίνει αντι-αυ-ταρχική) Κι έπειτα επιδόθηκε σrsquo ένα επιδέξιο παιχνίδι μετη λέξη εξουσία δόξα τω Θεώ είπε ένα ανάχωμα κόντραστους ακαλλιέργητους νέους που μιλάνε ακατάσχετα επίπαντός επιστητού ανατρέχοντας στις ανοησίες ποιος ξέρειτίνος φοιτητικού μαθήματος-κατήχησης Μίλησε για ώρα γιrsquoαυτό το θέμα απευθυνόμενος άλλοτε στο κοινό και άλλοτεστον Νίνο ή σrsquo εμένα Στο τέλος όμως έστρεψε τα πυρά τουαρχικά στον ηλικιωμένο κριτικό που καθόταν πλάι μου κιέπειτα απευθείας στην Αντέλε που ίσως ήταν ο πραγματι-
bull 28 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 28
κός του στόχος από την αρχή Δεν τα βάζω με τους νέους ndashεί-πε συνοπτικάndash αλλά με τους γραμματιζούμενους ενήλικουςπου είναι πάντα έτοιμοι να ασπαστούν από ιδιοτέλεια καιμόνο την τελευταία μόδα της ηλιθιότητας Επιτέλους στοσημείο αυτό σώπασε κι έκανε να φύγει με χαμηλόφωνα αλ-λά έντονα συγγνώμη μπορώ να περάσω ευχαριστώ
Οι παρόντες σηκώθηκαν για να περάσει εχθρικοί αλλάπάντως γεμάτοι σεβασμό Την ίδια στιγμή όμως συνειδητο-ποίησα ότι ήταν ένας άνθρωπος με κύρος και μάλιστα μετέτοιο κύρος ώστε ακόμη και η Αντέλε αποκρίθηκε στο βα-ρύθυμο νεύμα του αποχαιρετισμού του με ένα εγκάρδιο Ευ-χαριστώ γεια σας Ίσως γιrsquo αυτό να εξέπληξε όλους ο Νίνοόταν με επιτακτικό και συνάμα χλευαστικό ύφος δείχνονταςπως ήξερε με ποιον είχε να κάνει τον αποκάλεσε με τον τίτ-λο του καθηγητή ndashκύριε καθηγητά πού πάτε μη φεύγετεndashκι αμέσως χάρη στα ευκίνητα μακριά του πόδια τού έκοψετον δρόμο ήρθαν πρόσωπο με πρόσωπο του είπε κάτι φρά-σεις σrsquo εκείνη την καινούρια γλώσσα του την οποία εκείόπου βρισκόμουν ούτε άκουγα ούτε πολυκαταλάβαινα φρά-σεις που έμοιαζαν σαν ατσάλινα καλώδια κάτω από τονκαυτό ήλιο Ο άντρας τον άκουγε ακίνητος δίχως ίχνος βια-σύνης κι έπειτα έκανε μια κίνηση με το χέρι σαν να του έλε-γε κάνε στην άκρη και προχώρησε προς την έξοδο
3
Σηκώθηκα από το τραπέζι σαστισμένη προσπαθούσα να συ-νειδητοποιήσω ότι ο Νίνο ήταν στrsquo αλήθεια εκεί στο Μιλάνοσrsquo εκείνη την αίθουσα Και να τος τώρα που περπατούσε
bull 29 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 29
προς το μέρος μου χαμογελώντας με βήμα ατάραχο δίχωςνα βιάζεται Σφίξαμε τα χέρια το δικό του ήταν ζεστό το δι-κό μου παγωμένο και είπαμε πόσο χαιρόμασταν που ξανα-βλεπόμασταν ύστερα από τόσο καιρό Το γεγονός ότι επιτέ-λους ήξερα πως τα χειρότερα εκείνης της βραδιάς είχαν πε-ράσει και τώρα ο Νίνο ήταν μπροστά μου αληθινός μετρία-σε την κακή μου διάθεση όχι όμως και την ταραχή μου Τονσύστησα στον κριτικό που τόσο γενναιόδωρα είχε εγκωμιά-σει το βιβλίο μου του είπα ότι ήταν ένας φίλος από τη Νά-πολη ότι ήμασταν μαζί στο λύκειο Ο καθηγητής παρότι κιαυτός με τη σειρά του είχε δεχτεί μερικά από τα βέλη του Νί-νο ήταν ευγενής τον επιδοκίμασε για το πώς χειρίστηκε τονάντρα με τα χοντρά γυαλιά αναφέρθηκε με συμπάθεια στηΝάπολη και του απευθύνθηκε σαν να μιλούσε σε κάποιο λα-μπρό φοιτητή που χρειαζόταν ενθάρρυνση Ο Νίνο τού εξή-γησε ότι ζούσε χρόνια στο Μιλάνο ασχολιόταν με την οικο-νομική γεωγραφία και ότι ανήκε ndashκαι χαμογέλασεndash στην πιοάθλια κατηγορία της ακαδημαϊκής πυραμίδας δηλαδή στουςλέκτορες Μίλησε με γοητευτικό τρόπο χωρίς το κάπως μου-τρωμένο ύφος που είχε ως παιδί και μου φάνηκε ότι φορού-σε πιο ελαφριά πανοπλία από εκείνη που με είχε γοητεύσειστο λύκειο θαρρείς και είχε ξεφορτωθεί από πάνω του τα πε-ριττά βάρη για να μπορεί να κονταροχτυπιέται πιο γρήγορακαι με χάρη Πρόσεξα ανακουφισμένη πως δε φορούσε βέρα
Στο μεταξύ μερικές φίλες της Αντέλε με είχαν πλησιάσειγια να τους υπογράψω το βιβλίο πράγμα που με συγκίνη-σε ήταν η πρώτη φορά που μου συνέβαινε Δίστασα δενήθελα να χάσω από τα μάτια μου τον Νίνο ούτε στιγμή ήθε-λα όμως και να μετριάσω την εικόνα της αδέξιας κοπέλαςπου μάλλον τους είχα δώσει Τον άφησα λοιπόν με τον ηλι-
bull 30 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 30
κιωμένο καθηγητή ndashΤαρρατάνο τον έλεγανndash και υποδέχτη-κα ευγενικά τις αναγνώστριές μου Ήθελα να ξεμπερδέψωγρήγορα όμως τα αντίτυπα ήταν καινούρια μύριζαν τυπο-γραφείο απείχαν πολύ από τα χιλιοφθαρμένα δύσοσμα βι-βλία που εγώ και η Λίλα δανειζόμασταν από τη βιβλιοθήκητης γειτονιάς μας και δε μου πήγαινε να τα καταστρέψω τό-σο γρήγορα με το στιλό Επιστράτευσα την καλύτερη καλ-λιγραφία μου από την εποχή της δασκάλας Ολιβιέρο δού-λεψα πολύ τις αφιερώσεις που τους έγραψα με αποτέλεσμαοι κυρίες να περιμένουν ανυπόμονες στην ουρά Το έκαναμε την καρδιά μου να χτυπά δυνατά ρίχνοντας κλεφτές μα-τιές στον Νίνο Έτρεμα στην ιδέα ότι μπορεί να έφευγε
Δεν έφυγε Η Αντέλε είχε πλησιάσει εκείνον και τον Ταρ-ρατάνο κι ο Νίνο τής μιλούσε με σεβασμό και άνεση μαζίΘυμάμαι τότε που μιλούσε στους διαδρόμους του λυκείουμε την καθηγήτρια Γκαλιάνι και μου πήρε λίγη ώρα να πα-ντρέψω στο μυαλό μου τον αλλοτινό άριστο μαθητή με τονσημερινό νεαρό άντρα Απέρριψα όμως μεμιάς σαν μια πε-ριττή παρέκκλιση που μας έκανε όλους να υποφέρουμε τονφοιτητή της Ίσκια τον εραστή της παντρεμένης φίλης μουτο εξαφανισμένο αγόρι που κρυβόταν στο αποχωρητήριο τουκαταστήματος της πλατείας ντέι Μάρτιρι και πατέρα τουΤζεννάρο ένα παιδί που δεν είχε δει ποτέ του Το δίχως άλ-λο η επιδρομή της Λίλας στη ζωή του τον είχε αποπροσανα-τολίσει αλλά ndashτότε το θεώρησα προφανέςndash ήταν απλώς μιαπαρένθεση Όσο σφοδρή κι αν ήταν εκείνη η εμπειρία όσαβαθιά τραύματα κι αν του είχε αφήσει τώρα πια είχε τε-λειώσει Ο Νίνο είχε ξαναβρεί τον εαυτό του και χαιρόμουνγιrsquo αυτό Σκέφτηκα Πρέπει να πω στη Λίλα ότι τον είδα ότιείναι καλά Ύστερα άλλαξα γνώμη Όχι δε θα της το πω
bull 31 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 31
στηκε με τις κόρες των ματιών της που ίσα ίσα φαίνοντανμε χείλη μισόκλειστα
laquoΕντάξειraquo είπε laquoγράψε αν το θες στrsquo αλήθεια γράψε γιατην Τζιλιόλα για όποιον σου κατέβει Όχι όμως για μέναμην τολμήσεις θέλω να μου το υποσχεθείςraquo
laquoΔε θα γράψω για κανέναν ούτε για σέναraquolaquoΠρόσεχε γιατί θα σε παρακολουθώraquolaquoΑ ναιraquolaquoΘα rsquoρθω να ψάξω στον υπολογιστή σου θα διαβάσω τα
αρχεία και θα τα σβήσωraquolaquoΝαι καλάraquolaquoΓιατί νομίζεις ότι δεν είμαι ικανήraquolaquoΞέρω πολύ καλά ότι είσαι Γνωρίζω όμως να φυλάγο-
μαιraquoΓέλασε με τον παλιό της γνωστό τρόποlaquoΑπό μένα όχιraquo
2
Δεν ξέχασα ποτέ αυτές τις τρεις λέξεις ήταν το τελευταίοπράγμα που μου είπε από μένα όχι Εδώ κι εβδομάδεςπλέον γράφω πυρετωδώς δίχως να χάνω χρόνο ξανακοι-τάζοντας το κείμενό μου Εάν η Λίλα είναι ακόμη ζωντανήndashφαντάζομαι καθώς πίνω τον καφέ μου και κοιτάζω τον Πά-δο που παφλάζει πάνω στους πυλώνες της γέφυρας Πριγκί-πισσα Ισαβέλλαndash δε θα αντέξει θα έρθει να ψάξει τον υπο-λογιστή μου θα διαβάσει κι έτσι στρυφνή γριά που είναιθα εκνευριστεί που αθέτησα την υπόσχεσή μου θα θέλει ναχώσει τη μύτη της θα διορθώσει θα προσθέσει θα ξεχάσει
bull 25 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 25
τη μανία της να εξαϋλωθεί Ύστερα ξεπλένω το φλιτζάνιμου πλησιάζω στο γραφείο ξαναρχίζω να γράφω ξεκινώ-ντας από κείνη την παγωμένη άνοιξη στο Μιλάνο ένα βρά-δυ πριν από σαράντα χρόνια και βάλε σrsquo εκείνο το βιβλιο-πωλείο τότε που ο άντρας με τα χοντρά γυαλιά μίλησε μεσαρκασμό για μένα και για το βιβλίο μου μπροστά σε όλουςκι εγώ του απάντησα κάπως συγκεχυμένα τρέμοντας Ώσπουξαφνικά σηκώθηκε ο Νίνο Σαρρατόρε αγνώριστος σχεδόνμε το ατημέλητο κατάμαυρο μούσι του και επιτέθηκε μεσφοδρότητα στον άνθρωπο που τα είχε βάλει μαζί μου Απόκείνη τη στιγμή ολάκερος ο εαυτός μου βάλθηκε να φωνά-ζει σιωπηρά το όνομά του ndashπόσος καιρός ήταν που είχα νατον δω τέσσερα ή πέντε χρόνιαndash και παρότι είχα παγώσειαπό την ένταση ένιωσα να φουντώνω
Μόλις ο Νίνο ολοκλήρωσε την παρέμβασή του ο άντρας μεμια ευγενική κίνηση ζήτησε την άδεια να απαντήσει Προφα-νώς ένιωθε πως είχε προσβληθεί όμως ήμουν τόσο ταραγμέ-νη από τα έντονα συναισθήματά μου ώστε δεν κατάλαβα αμέ-σως το γιατί Είχα ασφαλώς αντιληφθεί ότι ο Νίνο με την πα-ρέμβασή του είχε μεταφέρει την περί λογοτεχνίας συζήτησηστην πολιτική και μάλιστα με επιθετικό τρόπο σχεδόν αναι-δή Παρrsquo όλα αυτά εκείνη τη στιγμή δεν πολυέδωσα σημασίααδυνατούσα να συγχωρέσω τον εαυτό μου που δεν όρθωσατο ανάστημά μου που στάθηκα ανεπαρκής μπροστά σrsquo εκεί-νο το καλλιεργημένο κοινό Κι όμως ήμουν πολύ καλή Στο λύ-κειο αντιστάθμιζα τη μειονεκτική μου θέση προσπαθώντας ναγίνω όπως η καθηγήτρια Γκαλιάνι και μάλιστα είχα οικειο-ποιηθεί το ύφος της τη γλώσσα της Στην Πίζα αυτό το γυ-ναικείο πρότυπο δεν ήταν αρκετόmiddot εκεί είχα να κάνω με πολύπιο εκπαιδευμένους ανθρώπους Ο Φράνκο ο Πιέτρο όλοι οι
bull 26 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 26
φοιτητές που διέπρεπαν και φυσικά οι διακεκριμένοι καθη-γητές του Πανεπιστημίου Νορμάλε εκφράζονταν περίπλοκαέγραφαν με επιτηδευμένα τεχνάσματα είχαν μια ικανότητακατηγοριοποίησης μια λογική διαύγεια που δε διέθετε η Γκα-λιάνι Εγώ όμως εκπαιδεύτηκα πώς να γίνω σαν εκείνους Καισυχνά τα κατάφερνα είχα την αίσθηση ότι δάμαζα σε τέτοιοβαθμό τις λέξεις που σάρωνα διά παντός την αντίφαση τηςύπαρξής μου σε αυτό τον κόσμο την έκρηξη των συναισθη-μάτων τις ασθματικές συζητήσεις Με λίγα λόγια μπορούσαπλέον να ανατρέχω σε έναν τρόπο ομιλίας και γραφής ndashμέσωμιας εκλεπτυσμένης γλώσσας μιας διεξοδικής και περισπού-δαστης ανάλυσης με την παράθεση αλλεπάλληλων επιχειρη-μάτων και πάντα με επίσημα εύσχημο ύφοςndash ο οποίος απέ-βλεπε στη συντριβή του συνομιλητή μου στερώντας του κάθεδιάθεση για οποιαδήποτε αντιλογία Εκείνο το βράδυ όμως ταπράγματα δεν έγιναν όπως έπρεπε Στην αρχή με τρόμαξε ηΑντέλε και οι φίλοι της που φανταζόμουν ότι ήταν πολύ ψαγ-μένοι αναγνώστες ύστερα ήρθε η σειρά του άντρα με τα χο-ντρά γυαλιά Είχα γίνει και πάλι το φιλόπονο κοριτσάκι απότη φτωχογειτονιά της Νάπολης η κόρη του θυρωρού με τη χα-ρακτηριστική προφορά του Νότου που σάστιζε ακόμη και ηίδια με τον εαυτό της παριστάνοντας σrsquo εκείνο το μέρος τη νεαρή μορφωμένη συγγραφέα Κι έτσι έχασα την αυτοπεποί-θησή μου και εκφράστηκα δίχως πειθώ συγκεχυμένα Ας μημιλήσω για τον Νίνο Η παρουσία του μου στέρησε κάθε έλεγ-χο και ο ποιοτικός λόγος της παρέμβασής του μου επιβεβαίω-σε πως εντελώς ξαφνικά είχα χάσει κάθε επιδεξιότητα Προ-ερχόμασταν από ένα όχι και τόσο διαφορετικό περιβάλλον εί-χαμε μοχθήσει και οι δύο για να αποκτήσουμε αυτή τη γλώσ-σα Κι όμως εκείνος όχι μόνο την είχε χρησιμοποιήσει με από-
bull 27 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 27
λυτη φυσικότητα απευθύνοντάς τη με άνεση στον συνομιλη-τή του αλλά ανά διαστήματα όποτε το έκρινε απαραίτητοτόλμησε μάλιστα να ανακατέψει αυτά τα κομψά ιταλικά μεμια αναίσχυντη καταφρόνια ώστε πολύ σύντομα κατάφερε ναακουστεί απαρχαιωμένο και ίσως κάπως γελοίο το ακαδη-μαϊκό ύφος εκείνου του άντρα με τα χοντρά γυαλιά Επομέ-νως όταν είδα τον τελευταίο να θέλει να ξαναπάρει τον λόγοσκέφτηκα Είναι πολύ εκνευρισμένος και αν στην αρχή μίλη-σε άσχημα για το βιβλίο μου τώρα θα πει πολύ χειρότερα γιανα ταπεινώσει τον Νίνο που το υπερασπίστηκε
Τον άντρα όμως φαίνεται πως τον απασχολούσαν άλλαδεν ξανάφερε την κουβέντα στο μυθιστόρημά μου ούτε μεξανάβαλε στον χορό Επικεντρώθηκε σε κάποιες εκφράσειςπου είχε χρησιμοποιήσει ο Νίνο οριακά τις οποίες όμωςεπανέλαβε αρκετές φορές εκφράσεις όπως βαρονική υπε-ροψία αντι-αυταρχική λογοτεχνία Μονάχα τότε κατάλα-βα ότι αυτό που τον είχε εξοργίσει ήταν η πολιτική χροιά τηςκουβέντας Δεν του άρεσε ετούτο το λεξιλόγιο και το τόνι-σε σπάζοντας τη φωνή του με ένα σαρκαστικό φαλτσάρι-σμα (δηλαδή η περηφάνια της γνώσης σήμερα αποκαλεί-ται υπεροψία δηλαδή και η λογοτεχνία έχει γίνει αντι-αυ-ταρχική) Κι έπειτα επιδόθηκε σrsquo ένα επιδέξιο παιχνίδι μετη λέξη εξουσία δόξα τω Θεώ είπε ένα ανάχωμα κόντραστους ακαλλιέργητους νέους που μιλάνε ακατάσχετα επίπαντός επιστητού ανατρέχοντας στις ανοησίες ποιος ξέρειτίνος φοιτητικού μαθήματος-κατήχησης Μίλησε για ώρα γιrsquoαυτό το θέμα απευθυνόμενος άλλοτε στο κοινό και άλλοτεστον Νίνο ή σrsquo εμένα Στο τέλος όμως έστρεψε τα πυρά τουαρχικά στον ηλικιωμένο κριτικό που καθόταν πλάι μου κιέπειτα απευθείας στην Αντέλε που ίσως ήταν ο πραγματι-
bull 28 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 28
κός του στόχος από την αρχή Δεν τα βάζω με τους νέους ndashεί-πε συνοπτικάndash αλλά με τους γραμματιζούμενους ενήλικουςπου είναι πάντα έτοιμοι να ασπαστούν από ιδιοτέλεια καιμόνο την τελευταία μόδα της ηλιθιότητας Επιτέλους στοσημείο αυτό σώπασε κι έκανε να φύγει με χαμηλόφωνα αλ-λά έντονα συγγνώμη μπορώ να περάσω ευχαριστώ
Οι παρόντες σηκώθηκαν για να περάσει εχθρικοί αλλάπάντως γεμάτοι σεβασμό Την ίδια στιγμή όμως συνειδητο-ποίησα ότι ήταν ένας άνθρωπος με κύρος και μάλιστα μετέτοιο κύρος ώστε ακόμη και η Αντέλε αποκρίθηκε στο βα-ρύθυμο νεύμα του αποχαιρετισμού του με ένα εγκάρδιο Ευ-χαριστώ γεια σας Ίσως γιrsquo αυτό να εξέπληξε όλους ο Νίνοόταν με επιτακτικό και συνάμα χλευαστικό ύφος δείχνονταςπως ήξερε με ποιον είχε να κάνει τον αποκάλεσε με τον τίτ-λο του καθηγητή ndashκύριε καθηγητά πού πάτε μη φεύγετεndashκι αμέσως χάρη στα ευκίνητα μακριά του πόδια τού έκοψετον δρόμο ήρθαν πρόσωπο με πρόσωπο του είπε κάτι φρά-σεις σrsquo εκείνη την καινούρια γλώσσα του την οποία εκείόπου βρισκόμουν ούτε άκουγα ούτε πολυκαταλάβαινα φρά-σεις που έμοιαζαν σαν ατσάλινα καλώδια κάτω από τονκαυτό ήλιο Ο άντρας τον άκουγε ακίνητος δίχως ίχνος βια-σύνης κι έπειτα έκανε μια κίνηση με το χέρι σαν να του έλε-γε κάνε στην άκρη και προχώρησε προς την έξοδο
3
Σηκώθηκα από το τραπέζι σαστισμένη προσπαθούσα να συ-νειδητοποιήσω ότι ο Νίνο ήταν στrsquo αλήθεια εκεί στο Μιλάνοσrsquo εκείνη την αίθουσα Και να τος τώρα που περπατούσε
bull 29 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 29
προς το μέρος μου χαμογελώντας με βήμα ατάραχο δίχωςνα βιάζεται Σφίξαμε τα χέρια το δικό του ήταν ζεστό το δι-κό μου παγωμένο και είπαμε πόσο χαιρόμασταν που ξανα-βλεπόμασταν ύστερα από τόσο καιρό Το γεγονός ότι επιτέ-λους ήξερα πως τα χειρότερα εκείνης της βραδιάς είχαν πε-ράσει και τώρα ο Νίνο ήταν μπροστά μου αληθινός μετρία-σε την κακή μου διάθεση όχι όμως και την ταραχή μου Τονσύστησα στον κριτικό που τόσο γενναιόδωρα είχε εγκωμιά-σει το βιβλίο μου του είπα ότι ήταν ένας φίλος από τη Νά-πολη ότι ήμασταν μαζί στο λύκειο Ο καθηγητής παρότι κιαυτός με τη σειρά του είχε δεχτεί μερικά από τα βέλη του Νί-νο ήταν ευγενής τον επιδοκίμασε για το πώς χειρίστηκε τονάντρα με τα χοντρά γυαλιά αναφέρθηκε με συμπάθεια στηΝάπολη και του απευθύνθηκε σαν να μιλούσε σε κάποιο λα-μπρό φοιτητή που χρειαζόταν ενθάρρυνση Ο Νίνο τού εξή-γησε ότι ζούσε χρόνια στο Μιλάνο ασχολιόταν με την οικο-νομική γεωγραφία και ότι ανήκε ndashκαι χαμογέλασεndash στην πιοάθλια κατηγορία της ακαδημαϊκής πυραμίδας δηλαδή στουςλέκτορες Μίλησε με γοητευτικό τρόπο χωρίς το κάπως μου-τρωμένο ύφος που είχε ως παιδί και μου φάνηκε ότι φορού-σε πιο ελαφριά πανοπλία από εκείνη που με είχε γοητεύσειστο λύκειο θαρρείς και είχε ξεφορτωθεί από πάνω του τα πε-ριττά βάρη για να μπορεί να κονταροχτυπιέται πιο γρήγορακαι με χάρη Πρόσεξα ανακουφισμένη πως δε φορούσε βέρα
Στο μεταξύ μερικές φίλες της Αντέλε με είχαν πλησιάσειγια να τους υπογράψω το βιβλίο πράγμα που με συγκίνη-σε ήταν η πρώτη φορά που μου συνέβαινε Δίστασα δενήθελα να χάσω από τα μάτια μου τον Νίνο ούτε στιγμή ήθε-λα όμως και να μετριάσω την εικόνα της αδέξιας κοπέλαςπου μάλλον τους είχα δώσει Τον άφησα λοιπόν με τον ηλι-
bull 30 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 30
κιωμένο καθηγητή ndashΤαρρατάνο τον έλεγανndash και υποδέχτη-κα ευγενικά τις αναγνώστριές μου Ήθελα να ξεμπερδέψωγρήγορα όμως τα αντίτυπα ήταν καινούρια μύριζαν τυπο-γραφείο απείχαν πολύ από τα χιλιοφθαρμένα δύσοσμα βι-βλία που εγώ και η Λίλα δανειζόμασταν από τη βιβλιοθήκητης γειτονιάς μας και δε μου πήγαινε να τα καταστρέψω τό-σο γρήγορα με το στιλό Επιστράτευσα την καλύτερη καλ-λιγραφία μου από την εποχή της δασκάλας Ολιβιέρο δού-λεψα πολύ τις αφιερώσεις που τους έγραψα με αποτέλεσμαοι κυρίες να περιμένουν ανυπόμονες στην ουρά Το έκαναμε την καρδιά μου να χτυπά δυνατά ρίχνοντας κλεφτές μα-τιές στον Νίνο Έτρεμα στην ιδέα ότι μπορεί να έφευγε
Δεν έφυγε Η Αντέλε είχε πλησιάσει εκείνον και τον Ταρ-ρατάνο κι ο Νίνο τής μιλούσε με σεβασμό και άνεση μαζίΘυμάμαι τότε που μιλούσε στους διαδρόμους του λυκείουμε την καθηγήτρια Γκαλιάνι και μου πήρε λίγη ώρα να πα-ντρέψω στο μυαλό μου τον αλλοτινό άριστο μαθητή με τονσημερινό νεαρό άντρα Απέρριψα όμως μεμιάς σαν μια πε-ριττή παρέκκλιση που μας έκανε όλους να υποφέρουμε τονφοιτητή της Ίσκια τον εραστή της παντρεμένης φίλης μουτο εξαφανισμένο αγόρι που κρυβόταν στο αποχωρητήριο τουκαταστήματος της πλατείας ντέι Μάρτιρι και πατέρα τουΤζεννάρο ένα παιδί που δεν είχε δει ποτέ του Το δίχως άλ-λο η επιδρομή της Λίλας στη ζωή του τον είχε αποπροσανα-τολίσει αλλά ndashτότε το θεώρησα προφανέςndash ήταν απλώς μιαπαρένθεση Όσο σφοδρή κι αν ήταν εκείνη η εμπειρία όσαβαθιά τραύματα κι αν του είχε αφήσει τώρα πια είχε τε-λειώσει Ο Νίνο είχε ξαναβρεί τον εαυτό του και χαιρόμουνγιrsquo αυτό Σκέφτηκα Πρέπει να πω στη Λίλα ότι τον είδα ότιείναι καλά Ύστερα άλλαξα γνώμη Όχι δε θα της το πω
bull 31 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 31
τη μανία της να εξαϋλωθεί Ύστερα ξεπλένω το φλιτζάνιμου πλησιάζω στο γραφείο ξαναρχίζω να γράφω ξεκινώ-ντας από κείνη την παγωμένη άνοιξη στο Μιλάνο ένα βρά-δυ πριν από σαράντα χρόνια και βάλε σrsquo εκείνο το βιβλιο-πωλείο τότε που ο άντρας με τα χοντρά γυαλιά μίλησε μεσαρκασμό για μένα και για το βιβλίο μου μπροστά σε όλουςκι εγώ του απάντησα κάπως συγκεχυμένα τρέμοντας Ώσπουξαφνικά σηκώθηκε ο Νίνο Σαρρατόρε αγνώριστος σχεδόνμε το ατημέλητο κατάμαυρο μούσι του και επιτέθηκε μεσφοδρότητα στον άνθρωπο που τα είχε βάλει μαζί μου Απόκείνη τη στιγμή ολάκερος ο εαυτός μου βάλθηκε να φωνά-ζει σιωπηρά το όνομά του ndashπόσος καιρός ήταν που είχα νατον δω τέσσερα ή πέντε χρόνιαndash και παρότι είχα παγώσειαπό την ένταση ένιωσα να φουντώνω
Μόλις ο Νίνο ολοκλήρωσε την παρέμβασή του ο άντρας μεμια ευγενική κίνηση ζήτησε την άδεια να απαντήσει Προφα-νώς ένιωθε πως είχε προσβληθεί όμως ήμουν τόσο ταραγμέ-νη από τα έντονα συναισθήματά μου ώστε δεν κατάλαβα αμέ-σως το γιατί Είχα ασφαλώς αντιληφθεί ότι ο Νίνο με την πα-ρέμβασή του είχε μεταφέρει την περί λογοτεχνίας συζήτησηστην πολιτική και μάλιστα με επιθετικό τρόπο σχεδόν αναι-δή Παρrsquo όλα αυτά εκείνη τη στιγμή δεν πολυέδωσα σημασίααδυνατούσα να συγχωρέσω τον εαυτό μου που δεν όρθωσατο ανάστημά μου που στάθηκα ανεπαρκής μπροστά σrsquo εκεί-νο το καλλιεργημένο κοινό Κι όμως ήμουν πολύ καλή Στο λύ-κειο αντιστάθμιζα τη μειονεκτική μου θέση προσπαθώντας ναγίνω όπως η καθηγήτρια Γκαλιάνι και μάλιστα είχα οικειο-ποιηθεί το ύφος της τη γλώσσα της Στην Πίζα αυτό το γυ-ναικείο πρότυπο δεν ήταν αρκετόmiddot εκεί είχα να κάνω με πολύπιο εκπαιδευμένους ανθρώπους Ο Φράνκο ο Πιέτρο όλοι οι
bull 26 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 26
φοιτητές που διέπρεπαν και φυσικά οι διακεκριμένοι καθη-γητές του Πανεπιστημίου Νορμάλε εκφράζονταν περίπλοκαέγραφαν με επιτηδευμένα τεχνάσματα είχαν μια ικανότητακατηγοριοποίησης μια λογική διαύγεια που δε διέθετε η Γκα-λιάνι Εγώ όμως εκπαιδεύτηκα πώς να γίνω σαν εκείνους Καισυχνά τα κατάφερνα είχα την αίσθηση ότι δάμαζα σε τέτοιοβαθμό τις λέξεις που σάρωνα διά παντός την αντίφαση τηςύπαρξής μου σε αυτό τον κόσμο την έκρηξη των συναισθη-μάτων τις ασθματικές συζητήσεις Με λίγα λόγια μπορούσαπλέον να ανατρέχω σε έναν τρόπο ομιλίας και γραφής ndashμέσωμιας εκλεπτυσμένης γλώσσας μιας διεξοδικής και περισπού-δαστης ανάλυσης με την παράθεση αλλεπάλληλων επιχειρη-μάτων και πάντα με επίσημα εύσχημο ύφοςndash ο οποίος απέ-βλεπε στη συντριβή του συνομιλητή μου στερώντας του κάθεδιάθεση για οποιαδήποτε αντιλογία Εκείνο το βράδυ όμως ταπράγματα δεν έγιναν όπως έπρεπε Στην αρχή με τρόμαξε ηΑντέλε και οι φίλοι της που φανταζόμουν ότι ήταν πολύ ψαγ-μένοι αναγνώστες ύστερα ήρθε η σειρά του άντρα με τα χο-ντρά γυαλιά Είχα γίνει και πάλι το φιλόπονο κοριτσάκι απότη φτωχογειτονιά της Νάπολης η κόρη του θυρωρού με τη χα-ρακτηριστική προφορά του Νότου που σάστιζε ακόμη και ηίδια με τον εαυτό της παριστάνοντας σrsquo εκείνο το μέρος τη νεαρή μορφωμένη συγγραφέα Κι έτσι έχασα την αυτοπεποί-θησή μου και εκφράστηκα δίχως πειθώ συγκεχυμένα Ας μημιλήσω για τον Νίνο Η παρουσία του μου στέρησε κάθε έλεγ-χο και ο ποιοτικός λόγος της παρέμβασής του μου επιβεβαίω-σε πως εντελώς ξαφνικά είχα χάσει κάθε επιδεξιότητα Προ-ερχόμασταν από ένα όχι και τόσο διαφορετικό περιβάλλον εί-χαμε μοχθήσει και οι δύο για να αποκτήσουμε αυτή τη γλώσ-σα Κι όμως εκείνος όχι μόνο την είχε χρησιμοποιήσει με από-
bull 27 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 27
λυτη φυσικότητα απευθύνοντάς τη με άνεση στον συνομιλη-τή του αλλά ανά διαστήματα όποτε το έκρινε απαραίτητοτόλμησε μάλιστα να ανακατέψει αυτά τα κομψά ιταλικά μεμια αναίσχυντη καταφρόνια ώστε πολύ σύντομα κατάφερε ναακουστεί απαρχαιωμένο και ίσως κάπως γελοίο το ακαδη-μαϊκό ύφος εκείνου του άντρα με τα χοντρά γυαλιά Επομέ-νως όταν είδα τον τελευταίο να θέλει να ξαναπάρει τον λόγοσκέφτηκα Είναι πολύ εκνευρισμένος και αν στην αρχή μίλη-σε άσχημα για το βιβλίο μου τώρα θα πει πολύ χειρότερα γιανα ταπεινώσει τον Νίνο που το υπερασπίστηκε
Τον άντρα όμως φαίνεται πως τον απασχολούσαν άλλαδεν ξανάφερε την κουβέντα στο μυθιστόρημά μου ούτε μεξανάβαλε στον χορό Επικεντρώθηκε σε κάποιες εκφράσειςπου είχε χρησιμοποιήσει ο Νίνο οριακά τις οποίες όμωςεπανέλαβε αρκετές φορές εκφράσεις όπως βαρονική υπε-ροψία αντι-αυταρχική λογοτεχνία Μονάχα τότε κατάλα-βα ότι αυτό που τον είχε εξοργίσει ήταν η πολιτική χροιά τηςκουβέντας Δεν του άρεσε ετούτο το λεξιλόγιο και το τόνι-σε σπάζοντας τη φωνή του με ένα σαρκαστικό φαλτσάρι-σμα (δηλαδή η περηφάνια της γνώσης σήμερα αποκαλεί-ται υπεροψία δηλαδή και η λογοτεχνία έχει γίνει αντι-αυ-ταρχική) Κι έπειτα επιδόθηκε σrsquo ένα επιδέξιο παιχνίδι μετη λέξη εξουσία δόξα τω Θεώ είπε ένα ανάχωμα κόντραστους ακαλλιέργητους νέους που μιλάνε ακατάσχετα επίπαντός επιστητού ανατρέχοντας στις ανοησίες ποιος ξέρειτίνος φοιτητικού μαθήματος-κατήχησης Μίλησε για ώρα γιrsquoαυτό το θέμα απευθυνόμενος άλλοτε στο κοινό και άλλοτεστον Νίνο ή σrsquo εμένα Στο τέλος όμως έστρεψε τα πυρά τουαρχικά στον ηλικιωμένο κριτικό που καθόταν πλάι μου κιέπειτα απευθείας στην Αντέλε που ίσως ήταν ο πραγματι-
bull 28 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 28
κός του στόχος από την αρχή Δεν τα βάζω με τους νέους ndashεί-πε συνοπτικάndash αλλά με τους γραμματιζούμενους ενήλικουςπου είναι πάντα έτοιμοι να ασπαστούν από ιδιοτέλεια καιμόνο την τελευταία μόδα της ηλιθιότητας Επιτέλους στοσημείο αυτό σώπασε κι έκανε να φύγει με χαμηλόφωνα αλ-λά έντονα συγγνώμη μπορώ να περάσω ευχαριστώ
Οι παρόντες σηκώθηκαν για να περάσει εχθρικοί αλλάπάντως γεμάτοι σεβασμό Την ίδια στιγμή όμως συνειδητο-ποίησα ότι ήταν ένας άνθρωπος με κύρος και μάλιστα μετέτοιο κύρος ώστε ακόμη και η Αντέλε αποκρίθηκε στο βα-ρύθυμο νεύμα του αποχαιρετισμού του με ένα εγκάρδιο Ευ-χαριστώ γεια σας Ίσως γιrsquo αυτό να εξέπληξε όλους ο Νίνοόταν με επιτακτικό και συνάμα χλευαστικό ύφος δείχνονταςπως ήξερε με ποιον είχε να κάνει τον αποκάλεσε με τον τίτ-λο του καθηγητή ndashκύριε καθηγητά πού πάτε μη φεύγετεndashκι αμέσως χάρη στα ευκίνητα μακριά του πόδια τού έκοψετον δρόμο ήρθαν πρόσωπο με πρόσωπο του είπε κάτι φρά-σεις σrsquo εκείνη την καινούρια γλώσσα του την οποία εκείόπου βρισκόμουν ούτε άκουγα ούτε πολυκαταλάβαινα φρά-σεις που έμοιαζαν σαν ατσάλινα καλώδια κάτω από τονκαυτό ήλιο Ο άντρας τον άκουγε ακίνητος δίχως ίχνος βια-σύνης κι έπειτα έκανε μια κίνηση με το χέρι σαν να του έλε-γε κάνε στην άκρη και προχώρησε προς την έξοδο
3
Σηκώθηκα από το τραπέζι σαστισμένη προσπαθούσα να συ-νειδητοποιήσω ότι ο Νίνο ήταν στrsquo αλήθεια εκεί στο Μιλάνοσrsquo εκείνη την αίθουσα Και να τος τώρα που περπατούσε
bull 29 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 29
προς το μέρος μου χαμογελώντας με βήμα ατάραχο δίχωςνα βιάζεται Σφίξαμε τα χέρια το δικό του ήταν ζεστό το δι-κό μου παγωμένο και είπαμε πόσο χαιρόμασταν που ξανα-βλεπόμασταν ύστερα από τόσο καιρό Το γεγονός ότι επιτέ-λους ήξερα πως τα χειρότερα εκείνης της βραδιάς είχαν πε-ράσει και τώρα ο Νίνο ήταν μπροστά μου αληθινός μετρία-σε την κακή μου διάθεση όχι όμως και την ταραχή μου Τονσύστησα στον κριτικό που τόσο γενναιόδωρα είχε εγκωμιά-σει το βιβλίο μου του είπα ότι ήταν ένας φίλος από τη Νά-πολη ότι ήμασταν μαζί στο λύκειο Ο καθηγητής παρότι κιαυτός με τη σειρά του είχε δεχτεί μερικά από τα βέλη του Νί-νο ήταν ευγενής τον επιδοκίμασε για το πώς χειρίστηκε τονάντρα με τα χοντρά γυαλιά αναφέρθηκε με συμπάθεια στηΝάπολη και του απευθύνθηκε σαν να μιλούσε σε κάποιο λα-μπρό φοιτητή που χρειαζόταν ενθάρρυνση Ο Νίνο τού εξή-γησε ότι ζούσε χρόνια στο Μιλάνο ασχολιόταν με την οικο-νομική γεωγραφία και ότι ανήκε ndashκαι χαμογέλασεndash στην πιοάθλια κατηγορία της ακαδημαϊκής πυραμίδας δηλαδή στουςλέκτορες Μίλησε με γοητευτικό τρόπο χωρίς το κάπως μου-τρωμένο ύφος που είχε ως παιδί και μου φάνηκε ότι φορού-σε πιο ελαφριά πανοπλία από εκείνη που με είχε γοητεύσειστο λύκειο θαρρείς και είχε ξεφορτωθεί από πάνω του τα πε-ριττά βάρη για να μπορεί να κονταροχτυπιέται πιο γρήγορακαι με χάρη Πρόσεξα ανακουφισμένη πως δε φορούσε βέρα
Στο μεταξύ μερικές φίλες της Αντέλε με είχαν πλησιάσειγια να τους υπογράψω το βιβλίο πράγμα που με συγκίνη-σε ήταν η πρώτη φορά που μου συνέβαινε Δίστασα δενήθελα να χάσω από τα μάτια μου τον Νίνο ούτε στιγμή ήθε-λα όμως και να μετριάσω την εικόνα της αδέξιας κοπέλαςπου μάλλον τους είχα δώσει Τον άφησα λοιπόν με τον ηλι-
bull 30 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 30
κιωμένο καθηγητή ndashΤαρρατάνο τον έλεγανndash και υποδέχτη-κα ευγενικά τις αναγνώστριές μου Ήθελα να ξεμπερδέψωγρήγορα όμως τα αντίτυπα ήταν καινούρια μύριζαν τυπο-γραφείο απείχαν πολύ από τα χιλιοφθαρμένα δύσοσμα βι-βλία που εγώ και η Λίλα δανειζόμασταν από τη βιβλιοθήκητης γειτονιάς μας και δε μου πήγαινε να τα καταστρέψω τό-σο γρήγορα με το στιλό Επιστράτευσα την καλύτερη καλ-λιγραφία μου από την εποχή της δασκάλας Ολιβιέρο δού-λεψα πολύ τις αφιερώσεις που τους έγραψα με αποτέλεσμαοι κυρίες να περιμένουν ανυπόμονες στην ουρά Το έκαναμε την καρδιά μου να χτυπά δυνατά ρίχνοντας κλεφτές μα-τιές στον Νίνο Έτρεμα στην ιδέα ότι μπορεί να έφευγε
Δεν έφυγε Η Αντέλε είχε πλησιάσει εκείνον και τον Ταρ-ρατάνο κι ο Νίνο τής μιλούσε με σεβασμό και άνεση μαζίΘυμάμαι τότε που μιλούσε στους διαδρόμους του λυκείουμε την καθηγήτρια Γκαλιάνι και μου πήρε λίγη ώρα να πα-ντρέψω στο μυαλό μου τον αλλοτινό άριστο μαθητή με τονσημερινό νεαρό άντρα Απέρριψα όμως μεμιάς σαν μια πε-ριττή παρέκκλιση που μας έκανε όλους να υποφέρουμε τονφοιτητή της Ίσκια τον εραστή της παντρεμένης φίλης μουτο εξαφανισμένο αγόρι που κρυβόταν στο αποχωρητήριο τουκαταστήματος της πλατείας ντέι Μάρτιρι και πατέρα τουΤζεννάρο ένα παιδί που δεν είχε δει ποτέ του Το δίχως άλ-λο η επιδρομή της Λίλας στη ζωή του τον είχε αποπροσανα-τολίσει αλλά ndashτότε το θεώρησα προφανέςndash ήταν απλώς μιαπαρένθεση Όσο σφοδρή κι αν ήταν εκείνη η εμπειρία όσαβαθιά τραύματα κι αν του είχε αφήσει τώρα πια είχε τε-λειώσει Ο Νίνο είχε ξαναβρεί τον εαυτό του και χαιρόμουνγιrsquo αυτό Σκέφτηκα Πρέπει να πω στη Λίλα ότι τον είδα ότιείναι καλά Ύστερα άλλαξα γνώμη Όχι δε θα της το πω
bull 31 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 31
φοιτητές που διέπρεπαν και φυσικά οι διακεκριμένοι καθη-γητές του Πανεπιστημίου Νορμάλε εκφράζονταν περίπλοκαέγραφαν με επιτηδευμένα τεχνάσματα είχαν μια ικανότητακατηγοριοποίησης μια λογική διαύγεια που δε διέθετε η Γκα-λιάνι Εγώ όμως εκπαιδεύτηκα πώς να γίνω σαν εκείνους Καισυχνά τα κατάφερνα είχα την αίσθηση ότι δάμαζα σε τέτοιοβαθμό τις λέξεις που σάρωνα διά παντός την αντίφαση τηςύπαρξής μου σε αυτό τον κόσμο την έκρηξη των συναισθη-μάτων τις ασθματικές συζητήσεις Με λίγα λόγια μπορούσαπλέον να ανατρέχω σε έναν τρόπο ομιλίας και γραφής ndashμέσωμιας εκλεπτυσμένης γλώσσας μιας διεξοδικής και περισπού-δαστης ανάλυσης με την παράθεση αλλεπάλληλων επιχειρη-μάτων και πάντα με επίσημα εύσχημο ύφοςndash ο οποίος απέ-βλεπε στη συντριβή του συνομιλητή μου στερώντας του κάθεδιάθεση για οποιαδήποτε αντιλογία Εκείνο το βράδυ όμως ταπράγματα δεν έγιναν όπως έπρεπε Στην αρχή με τρόμαξε ηΑντέλε και οι φίλοι της που φανταζόμουν ότι ήταν πολύ ψαγ-μένοι αναγνώστες ύστερα ήρθε η σειρά του άντρα με τα χο-ντρά γυαλιά Είχα γίνει και πάλι το φιλόπονο κοριτσάκι απότη φτωχογειτονιά της Νάπολης η κόρη του θυρωρού με τη χα-ρακτηριστική προφορά του Νότου που σάστιζε ακόμη και ηίδια με τον εαυτό της παριστάνοντας σrsquo εκείνο το μέρος τη νεαρή μορφωμένη συγγραφέα Κι έτσι έχασα την αυτοπεποί-θησή μου και εκφράστηκα δίχως πειθώ συγκεχυμένα Ας μημιλήσω για τον Νίνο Η παρουσία του μου στέρησε κάθε έλεγ-χο και ο ποιοτικός λόγος της παρέμβασής του μου επιβεβαίω-σε πως εντελώς ξαφνικά είχα χάσει κάθε επιδεξιότητα Προ-ερχόμασταν από ένα όχι και τόσο διαφορετικό περιβάλλον εί-χαμε μοχθήσει και οι δύο για να αποκτήσουμε αυτή τη γλώσ-σα Κι όμως εκείνος όχι μόνο την είχε χρησιμοποιήσει με από-
bull 27 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 27
λυτη φυσικότητα απευθύνοντάς τη με άνεση στον συνομιλη-τή του αλλά ανά διαστήματα όποτε το έκρινε απαραίτητοτόλμησε μάλιστα να ανακατέψει αυτά τα κομψά ιταλικά μεμια αναίσχυντη καταφρόνια ώστε πολύ σύντομα κατάφερε ναακουστεί απαρχαιωμένο και ίσως κάπως γελοίο το ακαδη-μαϊκό ύφος εκείνου του άντρα με τα χοντρά γυαλιά Επομέ-νως όταν είδα τον τελευταίο να θέλει να ξαναπάρει τον λόγοσκέφτηκα Είναι πολύ εκνευρισμένος και αν στην αρχή μίλη-σε άσχημα για το βιβλίο μου τώρα θα πει πολύ χειρότερα γιανα ταπεινώσει τον Νίνο που το υπερασπίστηκε
Τον άντρα όμως φαίνεται πως τον απασχολούσαν άλλαδεν ξανάφερε την κουβέντα στο μυθιστόρημά μου ούτε μεξανάβαλε στον χορό Επικεντρώθηκε σε κάποιες εκφράσειςπου είχε χρησιμοποιήσει ο Νίνο οριακά τις οποίες όμωςεπανέλαβε αρκετές φορές εκφράσεις όπως βαρονική υπε-ροψία αντι-αυταρχική λογοτεχνία Μονάχα τότε κατάλα-βα ότι αυτό που τον είχε εξοργίσει ήταν η πολιτική χροιά τηςκουβέντας Δεν του άρεσε ετούτο το λεξιλόγιο και το τόνι-σε σπάζοντας τη φωνή του με ένα σαρκαστικό φαλτσάρι-σμα (δηλαδή η περηφάνια της γνώσης σήμερα αποκαλεί-ται υπεροψία δηλαδή και η λογοτεχνία έχει γίνει αντι-αυ-ταρχική) Κι έπειτα επιδόθηκε σrsquo ένα επιδέξιο παιχνίδι μετη λέξη εξουσία δόξα τω Θεώ είπε ένα ανάχωμα κόντραστους ακαλλιέργητους νέους που μιλάνε ακατάσχετα επίπαντός επιστητού ανατρέχοντας στις ανοησίες ποιος ξέρειτίνος φοιτητικού μαθήματος-κατήχησης Μίλησε για ώρα γιrsquoαυτό το θέμα απευθυνόμενος άλλοτε στο κοινό και άλλοτεστον Νίνο ή σrsquo εμένα Στο τέλος όμως έστρεψε τα πυρά τουαρχικά στον ηλικιωμένο κριτικό που καθόταν πλάι μου κιέπειτα απευθείας στην Αντέλε που ίσως ήταν ο πραγματι-
bull 28 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 28
κός του στόχος από την αρχή Δεν τα βάζω με τους νέους ndashεί-πε συνοπτικάndash αλλά με τους γραμματιζούμενους ενήλικουςπου είναι πάντα έτοιμοι να ασπαστούν από ιδιοτέλεια καιμόνο την τελευταία μόδα της ηλιθιότητας Επιτέλους στοσημείο αυτό σώπασε κι έκανε να φύγει με χαμηλόφωνα αλ-λά έντονα συγγνώμη μπορώ να περάσω ευχαριστώ
Οι παρόντες σηκώθηκαν για να περάσει εχθρικοί αλλάπάντως γεμάτοι σεβασμό Την ίδια στιγμή όμως συνειδητο-ποίησα ότι ήταν ένας άνθρωπος με κύρος και μάλιστα μετέτοιο κύρος ώστε ακόμη και η Αντέλε αποκρίθηκε στο βα-ρύθυμο νεύμα του αποχαιρετισμού του με ένα εγκάρδιο Ευ-χαριστώ γεια σας Ίσως γιrsquo αυτό να εξέπληξε όλους ο Νίνοόταν με επιτακτικό και συνάμα χλευαστικό ύφος δείχνονταςπως ήξερε με ποιον είχε να κάνει τον αποκάλεσε με τον τίτ-λο του καθηγητή ndashκύριε καθηγητά πού πάτε μη φεύγετεndashκι αμέσως χάρη στα ευκίνητα μακριά του πόδια τού έκοψετον δρόμο ήρθαν πρόσωπο με πρόσωπο του είπε κάτι φρά-σεις σrsquo εκείνη την καινούρια γλώσσα του την οποία εκείόπου βρισκόμουν ούτε άκουγα ούτε πολυκαταλάβαινα φρά-σεις που έμοιαζαν σαν ατσάλινα καλώδια κάτω από τονκαυτό ήλιο Ο άντρας τον άκουγε ακίνητος δίχως ίχνος βια-σύνης κι έπειτα έκανε μια κίνηση με το χέρι σαν να του έλε-γε κάνε στην άκρη και προχώρησε προς την έξοδο
3
Σηκώθηκα από το τραπέζι σαστισμένη προσπαθούσα να συ-νειδητοποιήσω ότι ο Νίνο ήταν στrsquo αλήθεια εκεί στο Μιλάνοσrsquo εκείνη την αίθουσα Και να τος τώρα που περπατούσε
bull 29 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 29
προς το μέρος μου χαμογελώντας με βήμα ατάραχο δίχωςνα βιάζεται Σφίξαμε τα χέρια το δικό του ήταν ζεστό το δι-κό μου παγωμένο και είπαμε πόσο χαιρόμασταν που ξανα-βλεπόμασταν ύστερα από τόσο καιρό Το γεγονός ότι επιτέ-λους ήξερα πως τα χειρότερα εκείνης της βραδιάς είχαν πε-ράσει και τώρα ο Νίνο ήταν μπροστά μου αληθινός μετρία-σε την κακή μου διάθεση όχι όμως και την ταραχή μου Τονσύστησα στον κριτικό που τόσο γενναιόδωρα είχε εγκωμιά-σει το βιβλίο μου του είπα ότι ήταν ένας φίλος από τη Νά-πολη ότι ήμασταν μαζί στο λύκειο Ο καθηγητής παρότι κιαυτός με τη σειρά του είχε δεχτεί μερικά από τα βέλη του Νί-νο ήταν ευγενής τον επιδοκίμασε για το πώς χειρίστηκε τονάντρα με τα χοντρά γυαλιά αναφέρθηκε με συμπάθεια στηΝάπολη και του απευθύνθηκε σαν να μιλούσε σε κάποιο λα-μπρό φοιτητή που χρειαζόταν ενθάρρυνση Ο Νίνο τού εξή-γησε ότι ζούσε χρόνια στο Μιλάνο ασχολιόταν με την οικο-νομική γεωγραφία και ότι ανήκε ndashκαι χαμογέλασεndash στην πιοάθλια κατηγορία της ακαδημαϊκής πυραμίδας δηλαδή στουςλέκτορες Μίλησε με γοητευτικό τρόπο χωρίς το κάπως μου-τρωμένο ύφος που είχε ως παιδί και μου φάνηκε ότι φορού-σε πιο ελαφριά πανοπλία από εκείνη που με είχε γοητεύσειστο λύκειο θαρρείς και είχε ξεφορτωθεί από πάνω του τα πε-ριττά βάρη για να μπορεί να κονταροχτυπιέται πιο γρήγορακαι με χάρη Πρόσεξα ανακουφισμένη πως δε φορούσε βέρα
Στο μεταξύ μερικές φίλες της Αντέλε με είχαν πλησιάσειγια να τους υπογράψω το βιβλίο πράγμα που με συγκίνη-σε ήταν η πρώτη φορά που μου συνέβαινε Δίστασα δενήθελα να χάσω από τα μάτια μου τον Νίνο ούτε στιγμή ήθε-λα όμως και να μετριάσω την εικόνα της αδέξιας κοπέλαςπου μάλλον τους είχα δώσει Τον άφησα λοιπόν με τον ηλι-
bull 30 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 30
κιωμένο καθηγητή ndashΤαρρατάνο τον έλεγανndash και υποδέχτη-κα ευγενικά τις αναγνώστριές μου Ήθελα να ξεμπερδέψωγρήγορα όμως τα αντίτυπα ήταν καινούρια μύριζαν τυπο-γραφείο απείχαν πολύ από τα χιλιοφθαρμένα δύσοσμα βι-βλία που εγώ και η Λίλα δανειζόμασταν από τη βιβλιοθήκητης γειτονιάς μας και δε μου πήγαινε να τα καταστρέψω τό-σο γρήγορα με το στιλό Επιστράτευσα την καλύτερη καλ-λιγραφία μου από την εποχή της δασκάλας Ολιβιέρο δού-λεψα πολύ τις αφιερώσεις που τους έγραψα με αποτέλεσμαοι κυρίες να περιμένουν ανυπόμονες στην ουρά Το έκαναμε την καρδιά μου να χτυπά δυνατά ρίχνοντας κλεφτές μα-τιές στον Νίνο Έτρεμα στην ιδέα ότι μπορεί να έφευγε
Δεν έφυγε Η Αντέλε είχε πλησιάσει εκείνον και τον Ταρ-ρατάνο κι ο Νίνο τής μιλούσε με σεβασμό και άνεση μαζίΘυμάμαι τότε που μιλούσε στους διαδρόμους του λυκείουμε την καθηγήτρια Γκαλιάνι και μου πήρε λίγη ώρα να πα-ντρέψω στο μυαλό μου τον αλλοτινό άριστο μαθητή με τονσημερινό νεαρό άντρα Απέρριψα όμως μεμιάς σαν μια πε-ριττή παρέκκλιση που μας έκανε όλους να υποφέρουμε τονφοιτητή της Ίσκια τον εραστή της παντρεμένης φίλης μουτο εξαφανισμένο αγόρι που κρυβόταν στο αποχωρητήριο τουκαταστήματος της πλατείας ντέι Μάρτιρι και πατέρα τουΤζεννάρο ένα παιδί που δεν είχε δει ποτέ του Το δίχως άλ-λο η επιδρομή της Λίλας στη ζωή του τον είχε αποπροσανα-τολίσει αλλά ndashτότε το θεώρησα προφανέςndash ήταν απλώς μιαπαρένθεση Όσο σφοδρή κι αν ήταν εκείνη η εμπειρία όσαβαθιά τραύματα κι αν του είχε αφήσει τώρα πια είχε τε-λειώσει Ο Νίνο είχε ξαναβρεί τον εαυτό του και χαιρόμουνγιrsquo αυτό Σκέφτηκα Πρέπει να πω στη Λίλα ότι τον είδα ότιείναι καλά Ύστερα άλλαξα γνώμη Όχι δε θα της το πω
bull 31 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 31
λυτη φυσικότητα απευθύνοντάς τη με άνεση στον συνομιλη-τή του αλλά ανά διαστήματα όποτε το έκρινε απαραίτητοτόλμησε μάλιστα να ανακατέψει αυτά τα κομψά ιταλικά μεμια αναίσχυντη καταφρόνια ώστε πολύ σύντομα κατάφερε ναακουστεί απαρχαιωμένο και ίσως κάπως γελοίο το ακαδη-μαϊκό ύφος εκείνου του άντρα με τα χοντρά γυαλιά Επομέ-νως όταν είδα τον τελευταίο να θέλει να ξαναπάρει τον λόγοσκέφτηκα Είναι πολύ εκνευρισμένος και αν στην αρχή μίλη-σε άσχημα για το βιβλίο μου τώρα θα πει πολύ χειρότερα γιανα ταπεινώσει τον Νίνο που το υπερασπίστηκε
Τον άντρα όμως φαίνεται πως τον απασχολούσαν άλλαδεν ξανάφερε την κουβέντα στο μυθιστόρημά μου ούτε μεξανάβαλε στον χορό Επικεντρώθηκε σε κάποιες εκφράσειςπου είχε χρησιμοποιήσει ο Νίνο οριακά τις οποίες όμωςεπανέλαβε αρκετές φορές εκφράσεις όπως βαρονική υπε-ροψία αντι-αυταρχική λογοτεχνία Μονάχα τότε κατάλα-βα ότι αυτό που τον είχε εξοργίσει ήταν η πολιτική χροιά τηςκουβέντας Δεν του άρεσε ετούτο το λεξιλόγιο και το τόνι-σε σπάζοντας τη φωνή του με ένα σαρκαστικό φαλτσάρι-σμα (δηλαδή η περηφάνια της γνώσης σήμερα αποκαλεί-ται υπεροψία δηλαδή και η λογοτεχνία έχει γίνει αντι-αυ-ταρχική) Κι έπειτα επιδόθηκε σrsquo ένα επιδέξιο παιχνίδι μετη λέξη εξουσία δόξα τω Θεώ είπε ένα ανάχωμα κόντραστους ακαλλιέργητους νέους που μιλάνε ακατάσχετα επίπαντός επιστητού ανατρέχοντας στις ανοησίες ποιος ξέρειτίνος φοιτητικού μαθήματος-κατήχησης Μίλησε για ώρα γιrsquoαυτό το θέμα απευθυνόμενος άλλοτε στο κοινό και άλλοτεστον Νίνο ή σrsquo εμένα Στο τέλος όμως έστρεψε τα πυρά τουαρχικά στον ηλικιωμένο κριτικό που καθόταν πλάι μου κιέπειτα απευθείας στην Αντέλε που ίσως ήταν ο πραγματι-
bull 28 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 28
κός του στόχος από την αρχή Δεν τα βάζω με τους νέους ndashεί-πε συνοπτικάndash αλλά με τους γραμματιζούμενους ενήλικουςπου είναι πάντα έτοιμοι να ασπαστούν από ιδιοτέλεια καιμόνο την τελευταία μόδα της ηλιθιότητας Επιτέλους στοσημείο αυτό σώπασε κι έκανε να φύγει με χαμηλόφωνα αλ-λά έντονα συγγνώμη μπορώ να περάσω ευχαριστώ
Οι παρόντες σηκώθηκαν για να περάσει εχθρικοί αλλάπάντως γεμάτοι σεβασμό Την ίδια στιγμή όμως συνειδητο-ποίησα ότι ήταν ένας άνθρωπος με κύρος και μάλιστα μετέτοιο κύρος ώστε ακόμη και η Αντέλε αποκρίθηκε στο βα-ρύθυμο νεύμα του αποχαιρετισμού του με ένα εγκάρδιο Ευ-χαριστώ γεια σας Ίσως γιrsquo αυτό να εξέπληξε όλους ο Νίνοόταν με επιτακτικό και συνάμα χλευαστικό ύφος δείχνονταςπως ήξερε με ποιον είχε να κάνει τον αποκάλεσε με τον τίτ-λο του καθηγητή ndashκύριε καθηγητά πού πάτε μη φεύγετεndashκι αμέσως χάρη στα ευκίνητα μακριά του πόδια τού έκοψετον δρόμο ήρθαν πρόσωπο με πρόσωπο του είπε κάτι φρά-σεις σrsquo εκείνη την καινούρια γλώσσα του την οποία εκείόπου βρισκόμουν ούτε άκουγα ούτε πολυκαταλάβαινα φρά-σεις που έμοιαζαν σαν ατσάλινα καλώδια κάτω από τονκαυτό ήλιο Ο άντρας τον άκουγε ακίνητος δίχως ίχνος βια-σύνης κι έπειτα έκανε μια κίνηση με το χέρι σαν να του έλε-γε κάνε στην άκρη και προχώρησε προς την έξοδο
3
Σηκώθηκα από το τραπέζι σαστισμένη προσπαθούσα να συ-νειδητοποιήσω ότι ο Νίνο ήταν στrsquo αλήθεια εκεί στο Μιλάνοσrsquo εκείνη την αίθουσα Και να τος τώρα που περπατούσε
bull 29 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 29
προς το μέρος μου χαμογελώντας με βήμα ατάραχο δίχωςνα βιάζεται Σφίξαμε τα χέρια το δικό του ήταν ζεστό το δι-κό μου παγωμένο και είπαμε πόσο χαιρόμασταν που ξανα-βλεπόμασταν ύστερα από τόσο καιρό Το γεγονός ότι επιτέ-λους ήξερα πως τα χειρότερα εκείνης της βραδιάς είχαν πε-ράσει και τώρα ο Νίνο ήταν μπροστά μου αληθινός μετρία-σε την κακή μου διάθεση όχι όμως και την ταραχή μου Τονσύστησα στον κριτικό που τόσο γενναιόδωρα είχε εγκωμιά-σει το βιβλίο μου του είπα ότι ήταν ένας φίλος από τη Νά-πολη ότι ήμασταν μαζί στο λύκειο Ο καθηγητής παρότι κιαυτός με τη σειρά του είχε δεχτεί μερικά από τα βέλη του Νί-νο ήταν ευγενής τον επιδοκίμασε για το πώς χειρίστηκε τονάντρα με τα χοντρά γυαλιά αναφέρθηκε με συμπάθεια στηΝάπολη και του απευθύνθηκε σαν να μιλούσε σε κάποιο λα-μπρό φοιτητή που χρειαζόταν ενθάρρυνση Ο Νίνο τού εξή-γησε ότι ζούσε χρόνια στο Μιλάνο ασχολιόταν με την οικο-νομική γεωγραφία και ότι ανήκε ndashκαι χαμογέλασεndash στην πιοάθλια κατηγορία της ακαδημαϊκής πυραμίδας δηλαδή στουςλέκτορες Μίλησε με γοητευτικό τρόπο χωρίς το κάπως μου-τρωμένο ύφος που είχε ως παιδί και μου φάνηκε ότι φορού-σε πιο ελαφριά πανοπλία από εκείνη που με είχε γοητεύσειστο λύκειο θαρρείς και είχε ξεφορτωθεί από πάνω του τα πε-ριττά βάρη για να μπορεί να κονταροχτυπιέται πιο γρήγορακαι με χάρη Πρόσεξα ανακουφισμένη πως δε φορούσε βέρα
Στο μεταξύ μερικές φίλες της Αντέλε με είχαν πλησιάσειγια να τους υπογράψω το βιβλίο πράγμα που με συγκίνη-σε ήταν η πρώτη φορά που μου συνέβαινε Δίστασα δενήθελα να χάσω από τα μάτια μου τον Νίνο ούτε στιγμή ήθε-λα όμως και να μετριάσω την εικόνα της αδέξιας κοπέλαςπου μάλλον τους είχα δώσει Τον άφησα λοιπόν με τον ηλι-
bull 30 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 30
κιωμένο καθηγητή ndashΤαρρατάνο τον έλεγανndash και υποδέχτη-κα ευγενικά τις αναγνώστριές μου Ήθελα να ξεμπερδέψωγρήγορα όμως τα αντίτυπα ήταν καινούρια μύριζαν τυπο-γραφείο απείχαν πολύ από τα χιλιοφθαρμένα δύσοσμα βι-βλία που εγώ και η Λίλα δανειζόμασταν από τη βιβλιοθήκητης γειτονιάς μας και δε μου πήγαινε να τα καταστρέψω τό-σο γρήγορα με το στιλό Επιστράτευσα την καλύτερη καλ-λιγραφία μου από την εποχή της δασκάλας Ολιβιέρο δού-λεψα πολύ τις αφιερώσεις που τους έγραψα με αποτέλεσμαοι κυρίες να περιμένουν ανυπόμονες στην ουρά Το έκαναμε την καρδιά μου να χτυπά δυνατά ρίχνοντας κλεφτές μα-τιές στον Νίνο Έτρεμα στην ιδέα ότι μπορεί να έφευγε
Δεν έφυγε Η Αντέλε είχε πλησιάσει εκείνον και τον Ταρ-ρατάνο κι ο Νίνο τής μιλούσε με σεβασμό και άνεση μαζίΘυμάμαι τότε που μιλούσε στους διαδρόμους του λυκείουμε την καθηγήτρια Γκαλιάνι και μου πήρε λίγη ώρα να πα-ντρέψω στο μυαλό μου τον αλλοτινό άριστο μαθητή με τονσημερινό νεαρό άντρα Απέρριψα όμως μεμιάς σαν μια πε-ριττή παρέκκλιση που μας έκανε όλους να υποφέρουμε τονφοιτητή της Ίσκια τον εραστή της παντρεμένης φίλης μουτο εξαφανισμένο αγόρι που κρυβόταν στο αποχωρητήριο τουκαταστήματος της πλατείας ντέι Μάρτιρι και πατέρα τουΤζεννάρο ένα παιδί που δεν είχε δει ποτέ του Το δίχως άλ-λο η επιδρομή της Λίλας στη ζωή του τον είχε αποπροσανα-τολίσει αλλά ndashτότε το θεώρησα προφανέςndash ήταν απλώς μιαπαρένθεση Όσο σφοδρή κι αν ήταν εκείνη η εμπειρία όσαβαθιά τραύματα κι αν του είχε αφήσει τώρα πια είχε τε-λειώσει Ο Νίνο είχε ξαναβρεί τον εαυτό του και χαιρόμουνγιrsquo αυτό Σκέφτηκα Πρέπει να πω στη Λίλα ότι τον είδα ότιείναι καλά Ύστερα άλλαξα γνώμη Όχι δε θα της το πω
bull 31 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 31
κός του στόχος από την αρχή Δεν τα βάζω με τους νέους ndashεί-πε συνοπτικάndash αλλά με τους γραμματιζούμενους ενήλικουςπου είναι πάντα έτοιμοι να ασπαστούν από ιδιοτέλεια καιμόνο την τελευταία μόδα της ηλιθιότητας Επιτέλους στοσημείο αυτό σώπασε κι έκανε να φύγει με χαμηλόφωνα αλ-λά έντονα συγγνώμη μπορώ να περάσω ευχαριστώ
Οι παρόντες σηκώθηκαν για να περάσει εχθρικοί αλλάπάντως γεμάτοι σεβασμό Την ίδια στιγμή όμως συνειδητο-ποίησα ότι ήταν ένας άνθρωπος με κύρος και μάλιστα μετέτοιο κύρος ώστε ακόμη και η Αντέλε αποκρίθηκε στο βα-ρύθυμο νεύμα του αποχαιρετισμού του με ένα εγκάρδιο Ευ-χαριστώ γεια σας Ίσως γιrsquo αυτό να εξέπληξε όλους ο Νίνοόταν με επιτακτικό και συνάμα χλευαστικό ύφος δείχνονταςπως ήξερε με ποιον είχε να κάνει τον αποκάλεσε με τον τίτ-λο του καθηγητή ndashκύριε καθηγητά πού πάτε μη φεύγετεndashκι αμέσως χάρη στα ευκίνητα μακριά του πόδια τού έκοψετον δρόμο ήρθαν πρόσωπο με πρόσωπο του είπε κάτι φρά-σεις σrsquo εκείνη την καινούρια γλώσσα του την οποία εκείόπου βρισκόμουν ούτε άκουγα ούτε πολυκαταλάβαινα φρά-σεις που έμοιαζαν σαν ατσάλινα καλώδια κάτω από τονκαυτό ήλιο Ο άντρας τον άκουγε ακίνητος δίχως ίχνος βια-σύνης κι έπειτα έκανε μια κίνηση με το χέρι σαν να του έλε-γε κάνε στην άκρη και προχώρησε προς την έξοδο
3
Σηκώθηκα από το τραπέζι σαστισμένη προσπαθούσα να συ-νειδητοποιήσω ότι ο Νίνο ήταν στrsquo αλήθεια εκεί στο Μιλάνοσrsquo εκείνη την αίθουσα Και να τος τώρα που περπατούσε
bull 29 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 29
προς το μέρος μου χαμογελώντας με βήμα ατάραχο δίχωςνα βιάζεται Σφίξαμε τα χέρια το δικό του ήταν ζεστό το δι-κό μου παγωμένο και είπαμε πόσο χαιρόμασταν που ξανα-βλεπόμασταν ύστερα από τόσο καιρό Το γεγονός ότι επιτέ-λους ήξερα πως τα χειρότερα εκείνης της βραδιάς είχαν πε-ράσει και τώρα ο Νίνο ήταν μπροστά μου αληθινός μετρία-σε την κακή μου διάθεση όχι όμως και την ταραχή μου Τονσύστησα στον κριτικό που τόσο γενναιόδωρα είχε εγκωμιά-σει το βιβλίο μου του είπα ότι ήταν ένας φίλος από τη Νά-πολη ότι ήμασταν μαζί στο λύκειο Ο καθηγητής παρότι κιαυτός με τη σειρά του είχε δεχτεί μερικά από τα βέλη του Νί-νο ήταν ευγενής τον επιδοκίμασε για το πώς χειρίστηκε τονάντρα με τα χοντρά γυαλιά αναφέρθηκε με συμπάθεια στηΝάπολη και του απευθύνθηκε σαν να μιλούσε σε κάποιο λα-μπρό φοιτητή που χρειαζόταν ενθάρρυνση Ο Νίνο τού εξή-γησε ότι ζούσε χρόνια στο Μιλάνο ασχολιόταν με την οικο-νομική γεωγραφία και ότι ανήκε ndashκαι χαμογέλασεndash στην πιοάθλια κατηγορία της ακαδημαϊκής πυραμίδας δηλαδή στουςλέκτορες Μίλησε με γοητευτικό τρόπο χωρίς το κάπως μου-τρωμένο ύφος που είχε ως παιδί και μου φάνηκε ότι φορού-σε πιο ελαφριά πανοπλία από εκείνη που με είχε γοητεύσειστο λύκειο θαρρείς και είχε ξεφορτωθεί από πάνω του τα πε-ριττά βάρη για να μπορεί να κονταροχτυπιέται πιο γρήγορακαι με χάρη Πρόσεξα ανακουφισμένη πως δε φορούσε βέρα
Στο μεταξύ μερικές φίλες της Αντέλε με είχαν πλησιάσειγια να τους υπογράψω το βιβλίο πράγμα που με συγκίνη-σε ήταν η πρώτη φορά που μου συνέβαινε Δίστασα δενήθελα να χάσω από τα μάτια μου τον Νίνο ούτε στιγμή ήθε-λα όμως και να μετριάσω την εικόνα της αδέξιας κοπέλαςπου μάλλον τους είχα δώσει Τον άφησα λοιπόν με τον ηλι-
bull 30 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 30
κιωμένο καθηγητή ndashΤαρρατάνο τον έλεγανndash και υποδέχτη-κα ευγενικά τις αναγνώστριές μου Ήθελα να ξεμπερδέψωγρήγορα όμως τα αντίτυπα ήταν καινούρια μύριζαν τυπο-γραφείο απείχαν πολύ από τα χιλιοφθαρμένα δύσοσμα βι-βλία που εγώ και η Λίλα δανειζόμασταν από τη βιβλιοθήκητης γειτονιάς μας και δε μου πήγαινε να τα καταστρέψω τό-σο γρήγορα με το στιλό Επιστράτευσα την καλύτερη καλ-λιγραφία μου από την εποχή της δασκάλας Ολιβιέρο δού-λεψα πολύ τις αφιερώσεις που τους έγραψα με αποτέλεσμαοι κυρίες να περιμένουν ανυπόμονες στην ουρά Το έκαναμε την καρδιά μου να χτυπά δυνατά ρίχνοντας κλεφτές μα-τιές στον Νίνο Έτρεμα στην ιδέα ότι μπορεί να έφευγε
Δεν έφυγε Η Αντέλε είχε πλησιάσει εκείνον και τον Ταρ-ρατάνο κι ο Νίνο τής μιλούσε με σεβασμό και άνεση μαζίΘυμάμαι τότε που μιλούσε στους διαδρόμους του λυκείουμε την καθηγήτρια Γκαλιάνι και μου πήρε λίγη ώρα να πα-ντρέψω στο μυαλό μου τον αλλοτινό άριστο μαθητή με τονσημερινό νεαρό άντρα Απέρριψα όμως μεμιάς σαν μια πε-ριττή παρέκκλιση που μας έκανε όλους να υποφέρουμε τονφοιτητή της Ίσκια τον εραστή της παντρεμένης φίλης μουτο εξαφανισμένο αγόρι που κρυβόταν στο αποχωρητήριο τουκαταστήματος της πλατείας ντέι Μάρτιρι και πατέρα τουΤζεννάρο ένα παιδί που δεν είχε δει ποτέ του Το δίχως άλ-λο η επιδρομή της Λίλας στη ζωή του τον είχε αποπροσανα-τολίσει αλλά ndashτότε το θεώρησα προφανέςndash ήταν απλώς μιαπαρένθεση Όσο σφοδρή κι αν ήταν εκείνη η εμπειρία όσαβαθιά τραύματα κι αν του είχε αφήσει τώρα πια είχε τε-λειώσει Ο Νίνο είχε ξαναβρεί τον εαυτό του και χαιρόμουνγιrsquo αυτό Σκέφτηκα Πρέπει να πω στη Λίλα ότι τον είδα ότιείναι καλά Ύστερα άλλαξα γνώμη Όχι δε θα της το πω
bull 31 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 31
προς το μέρος μου χαμογελώντας με βήμα ατάραχο δίχωςνα βιάζεται Σφίξαμε τα χέρια το δικό του ήταν ζεστό το δι-κό μου παγωμένο και είπαμε πόσο χαιρόμασταν που ξανα-βλεπόμασταν ύστερα από τόσο καιρό Το γεγονός ότι επιτέ-λους ήξερα πως τα χειρότερα εκείνης της βραδιάς είχαν πε-ράσει και τώρα ο Νίνο ήταν μπροστά μου αληθινός μετρία-σε την κακή μου διάθεση όχι όμως και την ταραχή μου Τονσύστησα στον κριτικό που τόσο γενναιόδωρα είχε εγκωμιά-σει το βιβλίο μου του είπα ότι ήταν ένας φίλος από τη Νά-πολη ότι ήμασταν μαζί στο λύκειο Ο καθηγητής παρότι κιαυτός με τη σειρά του είχε δεχτεί μερικά από τα βέλη του Νί-νο ήταν ευγενής τον επιδοκίμασε για το πώς χειρίστηκε τονάντρα με τα χοντρά γυαλιά αναφέρθηκε με συμπάθεια στηΝάπολη και του απευθύνθηκε σαν να μιλούσε σε κάποιο λα-μπρό φοιτητή που χρειαζόταν ενθάρρυνση Ο Νίνο τού εξή-γησε ότι ζούσε χρόνια στο Μιλάνο ασχολιόταν με την οικο-νομική γεωγραφία και ότι ανήκε ndashκαι χαμογέλασεndash στην πιοάθλια κατηγορία της ακαδημαϊκής πυραμίδας δηλαδή στουςλέκτορες Μίλησε με γοητευτικό τρόπο χωρίς το κάπως μου-τρωμένο ύφος που είχε ως παιδί και μου φάνηκε ότι φορού-σε πιο ελαφριά πανοπλία από εκείνη που με είχε γοητεύσειστο λύκειο θαρρείς και είχε ξεφορτωθεί από πάνω του τα πε-ριττά βάρη για να μπορεί να κονταροχτυπιέται πιο γρήγορακαι με χάρη Πρόσεξα ανακουφισμένη πως δε φορούσε βέρα
Στο μεταξύ μερικές φίλες της Αντέλε με είχαν πλησιάσειγια να τους υπογράψω το βιβλίο πράγμα που με συγκίνη-σε ήταν η πρώτη φορά που μου συνέβαινε Δίστασα δενήθελα να χάσω από τα μάτια μου τον Νίνο ούτε στιγμή ήθε-λα όμως και να μετριάσω την εικόνα της αδέξιας κοπέλαςπου μάλλον τους είχα δώσει Τον άφησα λοιπόν με τον ηλι-
bull 30 bull
Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 30
κιωμένο καθηγητή ndashΤαρρατάνο τον έλεγανndash και υποδέχτη-κα ευγενικά τις αναγνώστριές μου Ήθελα να ξεμπερδέψωγρήγορα όμως τα αντίτυπα ήταν καινούρια μύριζαν τυπο-γραφείο απείχαν πολύ από τα χιλιοφθαρμένα δύσοσμα βι-βλία που εγώ και η Λίλα δανειζόμασταν από τη βιβλιοθήκητης γειτονιάς μας και δε μου πήγαινε να τα καταστρέψω τό-σο γρήγορα με το στιλό Επιστράτευσα την καλύτερη καλ-λιγραφία μου από την εποχή της δασκάλας Ολιβιέρο δού-λεψα πολύ τις αφιερώσεις που τους έγραψα με αποτέλεσμαοι κυρίες να περιμένουν ανυπόμονες στην ουρά Το έκαναμε την καρδιά μου να χτυπά δυνατά ρίχνοντας κλεφτές μα-τιές στον Νίνο Έτρεμα στην ιδέα ότι μπορεί να έφευγε
Δεν έφυγε Η Αντέλε είχε πλησιάσει εκείνον και τον Ταρ-ρατάνο κι ο Νίνο τής μιλούσε με σεβασμό και άνεση μαζίΘυμάμαι τότε που μιλούσε στους διαδρόμους του λυκείουμε την καθηγήτρια Γκαλιάνι και μου πήρε λίγη ώρα να πα-ντρέψω στο μυαλό μου τον αλλοτινό άριστο μαθητή με τονσημερινό νεαρό άντρα Απέρριψα όμως μεμιάς σαν μια πε-ριττή παρέκκλιση που μας έκανε όλους να υποφέρουμε τονφοιτητή της Ίσκια τον εραστή της παντρεμένης φίλης μουτο εξαφανισμένο αγόρι που κρυβόταν στο αποχωρητήριο τουκαταστήματος της πλατείας ντέι Μάρτιρι και πατέρα τουΤζεννάρο ένα παιδί που δεν είχε δει ποτέ του Το δίχως άλ-λο η επιδρομή της Λίλας στη ζωή του τον είχε αποπροσανα-τολίσει αλλά ndashτότε το θεώρησα προφανέςndash ήταν απλώς μιαπαρένθεση Όσο σφοδρή κι αν ήταν εκείνη η εμπειρία όσαβαθιά τραύματα κι αν του είχε αφήσει τώρα πια είχε τε-λειώσει Ο Νίνο είχε ξαναβρεί τον εαυτό του και χαιρόμουνγιrsquo αυτό Σκέφτηκα Πρέπει να πω στη Λίλα ότι τον είδα ότιείναι καλά Ύστερα άλλαξα γνώμη Όχι δε θα της το πω
bull 31 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 31
κιωμένο καθηγητή ndashΤαρρατάνο τον έλεγανndash και υποδέχτη-κα ευγενικά τις αναγνώστριές μου Ήθελα να ξεμπερδέψωγρήγορα όμως τα αντίτυπα ήταν καινούρια μύριζαν τυπο-γραφείο απείχαν πολύ από τα χιλιοφθαρμένα δύσοσμα βι-βλία που εγώ και η Λίλα δανειζόμασταν από τη βιβλιοθήκητης γειτονιάς μας και δε μου πήγαινε να τα καταστρέψω τό-σο γρήγορα με το στιλό Επιστράτευσα την καλύτερη καλ-λιγραφία μου από την εποχή της δασκάλας Ολιβιέρο δού-λεψα πολύ τις αφιερώσεις που τους έγραψα με αποτέλεσμαοι κυρίες να περιμένουν ανυπόμονες στην ουρά Το έκαναμε την καρδιά μου να χτυπά δυνατά ρίχνοντας κλεφτές μα-τιές στον Νίνο Έτρεμα στην ιδέα ότι μπορεί να έφευγε
Δεν έφυγε Η Αντέλε είχε πλησιάσει εκείνον και τον Ταρ-ρατάνο κι ο Νίνο τής μιλούσε με σεβασμό και άνεση μαζίΘυμάμαι τότε που μιλούσε στους διαδρόμους του λυκείουμε την καθηγήτρια Γκαλιάνι και μου πήρε λίγη ώρα να πα-ντρέψω στο μυαλό μου τον αλλοτινό άριστο μαθητή με τονσημερινό νεαρό άντρα Απέρριψα όμως μεμιάς σαν μια πε-ριττή παρέκκλιση που μας έκανε όλους να υποφέρουμε τονφοιτητή της Ίσκια τον εραστή της παντρεμένης φίλης μουτο εξαφανισμένο αγόρι που κρυβόταν στο αποχωρητήριο τουκαταστήματος της πλατείας ντέι Μάρτιρι και πατέρα τουΤζεννάρο ένα παιδί που δεν είχε δει ποτέ του Το δίχως άλ-λο η επιδρομή της Λίλας στη ζωή του τον είχε αποπροσανα-τολίσει αλλά ndashτότε το θεώρησα προφανέςndash ήταν απλώς μιαπαρένθεση Όσο σφοδρή κι αν ήταν εκείνη η εμπειρία όσαβαθιά τραύματα κι αν του είχε αφήσει τώρα πια είχε τε-λειώσει Ο Νίνο είχε ξαναβρεί τον εαυτό του και χαιρόμουνγιrsquo αυτό Σκέφτηκα Πρέπει να πω στη Λίλα ότι τον είδα ότιείναι καλά Ύστερα άλλαξα γνώμη Όχι δε θα της το πω
bull 31 bull
Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Φ ΕΥΓΟΥΝ Κ Ι Α ΥΤΟ Ι ΠΟΥ Μ ΕΝΟΥΝ
CFERANTE 015-544_Educazione 001- 32417 156 PM Page 31
