1

Chng I

Tnh hnh chn nui Vit Nam thi gian qua v nh hng pht trin chn nui n nm 20101.1. Vai tr v v tr ca ngnh chn nui trong nn kinh t quc dn Chn nui l mt trong hai lnh vc kinh t quan trng trong nn nng nghip (chn nui, trng trt). c bit nng nghip li c ngha rt quan trng i vi nc ta khi c ti hn 80% dn c sng da vo nng nghip. Chn nui ng vai tr ch yu sau: Chn nui l ngun cung cp thc phm dinh dng cao (tht, trng, sa) cho i sng con ngi. Khi kinh t ngy cng pht trin, mc sng ca con ngi ngy cng c nng ln. Trong iu kin lao ng ca nn kinh t v trnh cng nghip ho, hin i ho cao i hi cng lao ng v lao ng tr c ngy cng cao th nhu cu thc phm t sn phm ng vt s ngy cng chim t l cao trong ba n hng ngy ca ngi dn. Chn nui s p ng c yu cu . Mt ln ni mt nm trung bnh 2 la, mi la 10 ln con cai sa, nu a vo nui tht sau 6 thng s cho ra 2000 kg tht ln. Mt con g mi n b, m trung bnh mt nm 250 trng, p n ra 170-180 g con mt ngy tui, a vo nui tht sau 8 tun thu c 370-400 kg tht g. Mt con b nui tht sau 10-12 thng cho 250-300 kg tht hi. Mt b sa chuyn dng mi nm cho 5000-6000 lt sa... l ngun cung cp thc phm quan trng cho con ngi. Cc sn phm chn nui u l cc sn phm c gi tr dinh dng cao, hm lng protein cao v gi tr sinh vt hc ca protein cao hn cc thc n c ngun gc thc vt v vy thc phm t chn nui lun l cc sn phm qu trong dinh dng con ngi. - Chn nui l ngun cung cp nguyn liu cho cc ngnh cng nghip. Cc ngnh cng nghip ch bin, cng nghip tiu dng u s dng nguyn liu t chn nui. Tht, sa l sn phm u vo ca cc qu trnh cng nghip ch bin tht, sa; da, lng l nguyn liu cho qu trnh ch

2

bin, sn xut da giy, chn, m, sn phm thi trang. Cc loi m phm, thuc cha bnh, vaccine phng nhiu loi bnh u c ngun gc t sa v trng, nhung (t hu). Chn nui cung cp nguyn liu cho cc nh my ch bin thc n cho gia sc... - Chn nui l ngun cung cp sc ko. Chn nui cung cp sc ko cho canh tc, khai thc lm sn, i li, vn chuyn hng ho trn cc vng ni cao, c bit him tr nhiu dc. Ngy nay tuy nhu cu sc ko trong cy ko c gim i, nhng vic cung cp sc ko cho lnh vc khai thc lm sn tng ln. Vn chuyn lm sn vng su, vng cao nh sc ko ca tru, b, nga th, nga ci phc v nhim v bo v an ninh, quc phng vng bin gii, du lch ... - Chn nui l ngun cung cp phn bn cho trng trt, thc n cho nui trng thu sn. Trong sn xut nng nghip hng ti canh tc bn vng khng th khng k n vai tr ca phn bn hu c nhn c t chn nui. Phn chung vi t l N.P.K cao v cn i, bit ch bin v s dng hp l c ngha ln trong ci to t trng trt, nng cao nng sut cy trng. Mi nm t mt con b cho 8-10 tn phn hu c, t mt con tru 10-12 tn (k c n chung), trong 2-4 tn phn nguyn cht. Phn tru, b, ln sau khi s l c th l thc n tt cho c v cc i tng nui thu sn khc. Bng 1.1. Thnh phn v s lng phn nguyn cht ca mt s loi vt nuiLoi phn Nc (%) N (%) P (%) K (%) NPK (%) Sn Tng lng lng phn c NPK (kg) nm (kg) (*) 3650 58,54 2190 36,59 700 17,17 -

Tru B Ln G Vt

82 73,8 83 16 17

0,313 0,380 0,537 2,461 1,528

0,162 0,284 0,930 1,710 1,030

0,129 0,992 0,984 -

1,604 1,622 2,453 -

(*) Tru, b ch tnh lng phn nhn c trong chung; Ln tnh cho mt i ln tht. - Chn nui l mt mt xch quan trng trong sn xut nng nghip bn vng, to vic lm, tng thu nhp, gp phn xo i gim ngho.

3

t c mt nn sn xut nng nghip bn vng v gp phn cho xo i gim ngho th chn nui lun c v tr quan trng. Vi li th thi gian cho sn phm nhanh: Ln tht 6 thng/ la, g tht 8 tun/ la, kh nng sinh sn cao: Ln ni 10-12 con/ la, 2 la/ nm; g trng cho 280300 qu/ nm; s dng cc ph phm t trng trt, ch bin gi tr dinh dng thp to ra nhng sn phn c gi tr dinh dng cao: tht, trng, sa ... V vy cc i tng vt nui c xem l i tng quan tm pht trin p ng yu cu quay vng vn vay xo i, gim ngho. Chn nui tn dng ph phm ca trng trt, thu sn to nn h sinh thi nng nghip V.A.C (vn, ao, chung) hoc V.A.C.R (vn, ao, chung, rng) c hiu qu kinh t v bo v c mi trng sng. Tn dng ngun lao ng cc vng nng thn, tham gia vo qu trnh sn xut chn nui, to thm sn phm cho x hi, tng ngun thu v mc sng cho mi gia nh. Vi vai tr quan trng ca ngnh chn nui v s quan tm ng mc ca ng, Nh nc nn gi tr ngnh chn nui v t trng ngnh chn nui trong nng nghip ngy cng tng (bng 1.2). Bng 1.2. Gi tr sn xut ngnh chn nui (t ng)(*) Nm 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 Tng s 10283.2 10294.5 11651.0 12309.1 12999.0 13629.2 14347.2 15465.4 16204.2 17337.0 18505.4 19282.5 21199.7 22944.4 Gia sc 6568.2 6481.8 7344.0 7854.0 8499.2 8848.5 9301.2 9922.6 10467.0 11181.9 11919.7 12298,3 13319.1 14422.2 Gia cm 1980.1 1988.0 2229.7 2281.2 2304.2 2384.8 2506.5 2690.5 2835.0 3092.2 3295.7 3384.9 3712.8 4091.2

(*) Gi so snh nm 1994 Trong nhng nm ti chn nui s c y mnh pht trin, nht l chn nui ln c t l nc cao, chn nui b ly sa, ly tht, chn nui

4

gia cm theo hng cng nghip tht, trng, nng cao nng sut chn nui v cht lng sn phm, h gi thnh sn phm chn nui. D kin, nm 2005 tng n tru t 3,2-3,3 triu con, n b 4,5-5,2 triu con, n ln 25-26 triu con, n gia cm 250-300 triu con. Sn phm tht hi 2,58-2,8 triu tn, sn lng sa t 120 nghn tn, sn lng trng 5-5,5 t qu. Pht trin mnh n b sa, hin c 52 ngn con, d kin 2005 c 80100 nghn con, sn lng sa ti t 120 nghn tn. Nng t l t tc sa ti trong nc t 8-9% hin nay ln 20% nm 2005. Hin ti gi nhp sa gim t 1500-1600 USD/ tn xung cn 1350 USD/ tn. 1.2.Tnh hnh pht trin chn nui thi gian qua 1.2.1. Tnh hnh chung Vit Nam nm khu vc ng Nam , tri di t v tuyn 805 n 0 23 5 vi din tch t nhin gn 331.000 km2, dn s gn 82 triu ngi, c chia thnh 7 vng sinh thi, mi vng c nhng c im ring gn vi c cu vt nui, cy trng rt khc nhau v a dng. T l din tch v dn s phn b theo cc vng sinh thi (bng 1.3) Bng 1.3. Din tch v dn s theo cc vng sinh thi C nc 1. Min ni trung du pha Bc 2. ng bng sng Hng 3. Khu 4 c 4. Duyn hi min trung 5. Ty Nguyn 6. ng Nam B 7. ng bng sng Cu Long Din tch (%) 100 32,0 3,6 15,4 13,5 16,5 7,0 12,0 Dn s (%) 100 17,0 19,7 13,4 10,4 4,5 13,2 21,8

t nng nghip khong 7,4 triu ha, trong t trng cy hng nm l 5,5 triu ha (ring la chim 4,2 triu ha); t trng c chn nui 0,3 triu ha; t mt nc dng cho sn xut nng nghip ch c 0,27 triu ha. t lm nghip c 9,6 triu ha, trong rng t nhin 8,8 triu ha, rng trng khong 0,8 triu ha. t cha s dng khong 14 triu ha, trong c 9 triu ha t trng, i ni trc.

5

Sn lng lng thc tng nhanh trong thi gian gn y a Vit Nam t mt nc thiu lng thc trong thp k 80 tr thnh nc xut khu go ng th 2-3 th gii. Trong 16 nn xut khu go (1989-2004) Vit Nam cung cp cho th trng th gii hn 45,14 triu tn go, thu v 10,77 t USD. An ninh lng thc c m bo v l iu kin tt thc y ngnh chn nui pht trin. Nm 1995, tng sn lng lng thc qui thc l 27 triu tn, trong 24 triu tn thc, 3 triu tn mu (1,2 triu tn ng, 1,8 triu tn khoai lang, sn), bnh qun lng thc trn u ngi l 364,8 kg, xut khu trn 2 triu tn go. Nm 1999 t 32 triu tn lng thc. Nm 2004 mc d thi tit khng thun li, sn xut la gp nhiu kh khn, nhng Vit Nam vn t sn lng 39,3 triu tn lng thc v xut khu 4,55 triu tn go. Sn xut lng thc t sn lng cao to iu kin tt cho s pht trin cng nghip ch bin thc n gia sc, gia cm v a chn nui pht trin nhanh v n nh. Nm 1994, t trng nng nghip trong GDP c nc l 35,4% (cng nghip 26,6%, dch v 38%). T trng chn nui trong tng gi tr sn lng nng nghip chim 25,82%. Trong c cu tng thu v sn xut kinh doanh Nng-Lm-Thu sn chim 75,6%, cng nghip-xy dng chim 10,6%, thu t ngnh ngh dch v 13,8%. Nm 2003, c cu kinh t nng nghip nng thn c s chuyn dch tch cc. C cu tng thu t ngnh trng trt chim 68,5%, thu t ngnh chn nui chim 29,5%, thu t cc hot ng dch v nng nghip ch 2%. Trong ngnh trng trt, t l thu t cy hng nm chim 77,8%, thu t cy lu nm 19,7%. 1.2.2.Tnh hnh pht trin chn nui Cng vi s pht trin kinh t x hi trong thi k i mi, ngnh chn nui t c nhng kt qu ng k. 1.2.2.1.S lng vt nui Thng k n gia sc, gia cm c nc trong thi gian qua (Bng 1.4) Bng 1.4. S lng gia sc, gia cm c nc qua cc nmTru (1000 con)2313,0 2380,3 2445,1

Nm1980 1981 1982

TS.B (1000 con)1664,2 1771,7 1944,4

B sa (con)4843

Ln (1000 con)10001,2 10493,4 10784,9

TS.Gia cm (1000 con)61522 67001 73359

G (1000 con)48391,0 53847,4 56861,3

D (con)173900 196500 224900

6

1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004

2500,2 2549,2 2590,2 2657,6 2752,7 2806,8 2871,3 2854,4 2855,6 2883,4 2960,8 2971,1 2963,1 2953,7 2943,6 2951,3 2955,7 2897,2 2818,3 2814,4 2834,9 2870,0

2173,5 2148,0 2597,6 2783,6 2979,1 3126,6 3201,7 3120,8 3151,0 3193,8 3333,0 3466,7 3638,7 3800,3 3904,8 3984,2 4063,5 4127,9 3899,1 4062,9 4397,3 4910,0

5800

11000 12100 13080 15000 16500 18700 22563 24501 26645 29401 34982 41241 55800 80000 95800

11201,9 11759,9 11807,5 11795,9 12050,8 11642,6 12217,3 12260,5 12183,2 13888,7 14873,9 15569,4 16037,4 16921,4 17639,7 18132,1 18885,7 20193,7 21765,9 23210,0 25461,1 26140,0

79165 85857 87803 96129 95424 94063 100962 103820 105259 117876 126399 131669 140004 151406 160550 167890 179323 198046 216010 233290 254060 218150

60721,5 63472,2 64816,7 69861,8 69098,4 72385,4 77064,7 80184,0 80578,2 89704,9 95087,2 99627,1 107958,4 112788,7 120567,0 126361,0 135760,0 147050,0 158037,0 159450,0 203650,0 196363,5

271800 354700 402600 432400 413800 410700 386800 372800 312290 312490 353200 422802 550174 512812 51498 514810 516000 543860 569152 621013 780331 1020200

S liu trn bng cho thy: Nm 1980, n tru c hn 2,3 triu con; n b gn 1,7 triu con trong b sa 4.843 con; n ln hn 10 triu con; n d 173.900 con. Tng n gia cm 61,5 triu con, trong n g l 48,4 triu con. Nm 1990, n tru 2,85 triu con; n b 3,12 triu con (b sa 11.000 con); n ln 12,26 triu con; n d 372.800 con; tng n gia cm 183,8 triu con. Nm 1999, n tru 2,95 triu con; b 9,06 triu con (b sa 29.400 con); ln hn 18,88 triu con; gia cm 179,32 triu con; n d 516.000 con. Nm 2003, n tru c xu hng gim ch cn hn 2,8 triu con; cc i tng gia sc, gia cm khc tip tc tng: n b t 4,4 triu con (b sa: 80.000 con); n ln 25,5 triu con; gia cm 254 triu con. Nm 2004, n gia sc cc loi u tng, ring n gia cm gim do nh hng ca dch cm vo ci nm 2003 u nm 2004 v cn nh hng n cc nm sau. Tc tng n gia sc, gia cm trong 10 nm qua tnh trung bnh 3,06,0%, trong n ln tng 6,77%; b tng 4,1% (b sa tng mnh 48,06%); gia cm tng 6-9%/nm; ring n tru khng tng v mt s vng c xu hng gim (-0,04%).

7

1.2.2.2. Sn phm chn nui Sn phm chn nui nhn c t n vt nui ni trn hng nm u tng (Bng 1.5). Nm 1980 l 448.400 tn tht hi cc loi (trong tht ln 287.000 tn); trng hn 1 t qu; sa 3200 tn. Nm 1990, tht hi cc loi l 1.007.900 tn (tht ln 729.000 tn ; gia cm 167.900 tn; tru b 111.900 tn); trng gn 1,9 t qu; sa 9300 tn. Nm 2002 tng ng l 2.146.300 tn (ln 1.653.600 tn; tht gia cm 338.400 tn; tht tru b 154.200 tn ); trng 4,53 t qu; sa 35.000 tn. Nm 2003, tht hi 2,3 triu tn (tht ln chim 77%, tht gia cm 15%, tht tru b 8%); trng 4,85 t qu; sa 151,31 nghn tn. Tc tng sn phm chn nui hng nm 4,4-17,3%. Bng 1.5.Sn phm chn nui c nc qua cc nm (tht hi cc loi-tn) Nm1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003

T ng s448400 510900 643400 691900 715500 748600 833195 890328 886125 956984 1007900 1015200 1078866 1171538 1235933 1322097 1408320 1515004 1608476 1711724 1835923 1989291 2146300 2300000

Tht ln287000 345000 461400 510600 527000 560300 625576 665725 652846 714189 729000 715500 797156 878380 937730 1006918 1076004 1166215 1230621 1318196 1408961 1513279 1653600 1795400

Tht gia cm

Tht tru b

Trng (1000 qu)1103200 1155000 1265600 1335800 1402500 1472000 1674100 1720000 1759700 1807200 1896400 2016900 2269086 2346910 2672108 2825025 3083777 3168646 3226666 3442863 3708605 4161844 4530000 4854000

Sa3200

4216 4342

147246 153767 167900 146380 154435 169878 186411 197084 212954 226100 250100 261808 286513 322602 338400 372720

77357 79512 111900 123388 127275 123280 111792 118064 119362 122653 127755 131720 140449 153410 154200 160600

9000 9300 9352 13043 15073 16234 20925 27856 30768 32000 39692 52172 64703 95000 96600

8

Mc sn xut sn phm chn nui/u ngi/nm tng qua cc giai on (Bng 1.6), nhng ang cn mc rt thp (ch bng -1/3 lng tiu th bnh qun ca cc nc ang pht trin). Bng 1.6. Sn phm chn nui sn xut bnh qun/ u ngi/nm 1995 1997 2003 Nm Tht hi cc loi Trong : +Tht ln hi +Tht gia cm hi +Tht tru b hi Trng (qu ) Sa (ml) Kg 17,746 % 100 Kg 19,589 % 100 Kg 22,4 % 100

13,51 76,1 2,64 14,8 1,58 8,9 37,9 280,8

15,04 76,8 2,95 15,1 1,6 8,1 41,3 407,6

17,25 77,0 3,36 15,0 1,79 8,0 45,0 500,0

1.2.2.3.Tnh hnh chn nui ln Ln l loi vt nui c kh nng li dng tt cc ph phm cng-nng nghip, kh nng sinh sn cao, quay vng kh nhanh, cho phn bn nhiu v tt.V vy chn nui ln tr thnh ngh truyn thng ca nng dn v l nghnh chn nui ch yu nc ta. Ln c nui ph bin tt c cc vng sinh thi nng nghip, c bit tp trung nhiu vng ng bng sng Hng: 22,5% tng s u con v 26% tng sn phm, khu 4 c tng ng 16,4% v 13%, ng bng sng Cu Long: 15% v 22%. Nh vy, ring ng bng sng Hng v ng bng sng Cu Long n ln chim 37,5% u con v 48% sn lng tht ln ca c nc. n ln vn c nui ch yu theo phng thc bn thm canh trong nng h (90-95%) vi quy m nh (3-5 con/h), s h nui quy m ln hn t 6 con tr ln ch chim 1,8%. Mt t l nh n ln (5-10%) c nui trong cc trang tri (200-300 con) theo phng thc thm canh( cng nghip). Ln vn l ngun cung cp tht chnh (77% tng lng tht cc loi), nhng tiu th trong nc l ch yu, mi nm ch xut khu c 5000- 10000 tn tht. C cu ging ln hin ang nui ch yu vn l cc ging ln ni. pha Bc n ln ni gn 1,5 triu con trong ni Mng Ci chim 40-45%, ln ni lai 32-35%, cc ging a phng khc 10-15%, ln ni ngoi hoc ni lai nhiu mu ngoi ch 1-2%. pha Nam 0,73 triu con ln ni th ln ni lai nhiu mu ngoi v ln Ba Xuyn, Thuc Nhiu chim t l cao (70-80%), ln ni ngoi chim 10-15%, cn li l cc ging a phng khc. Trong n ln nui tht, t l ln lai 50% mu ngoi ( con lai F1) l 67%, ln ni 30%, ln ngoi v nhiu mu ngoi mi chim 3%.

9

1.2.2.4. Tnh hnh chn nui gia cm Gia cm l loi vt nui c kh nng sinh sn nhanh nht, vng i ngn nht, vn u t t v quy m chn nui linh hot, v vy trong nhng nm gn y gia cm l I tng nui quan trng trong cc chng trnh xo i gim ngho. Gia cm c nui tt c cc vng sinh thi nng nghip. n g 75% tp trung cc tnh pha Bc (t khu 4 c tr ra), trong khi n vt lI phn b tp trung nhiu ng bng sng Cu Long (hn 50% tng n vt c nc). Phn ln gia cm (70-80%) c nui theo phng thc qung canh, bn thm canh trong cc nng h, mi h 20-30 con, mt s t nui thm canh (cng nghip) trong cc trang tri vi quy m 1000-2000 con. Tht gia cm sn xut ra chim 15% lng tht cc loi, ch yu phc v nhu cu trong nc. Trng gia cm sn xut ngy cng tng nhng cn mc thp (di 50 qu/ngi/nm). Cc ging gia cm nui ch yu vn l cc ging a phng (80%) nng sut thp, cc ging cao sn nhp ni nng sut cao hy cn t (20%). Nhng nm gn y xu hng chn nui cc ging g th vn, lng mu ang c quan tm v pht trin vi tc nhanh. 1.2.2.5. Tnh hnh chn nui tru b Tru, b l cc loi vt nui n c, c th li dng tt ng c v cc ph phm nng-cng nghip to thnh tht, sa, sc ko. n b phn b nhiu vng sinh thi nng nghip khc nhau nhng tp trung cc tnh Bc Trung B v duyn hi min Trung (45,5% tng n), 5 vng sinh thi cn li chim 54,5%, ring Ty Nguyn t ai rng, iu kin thun li nhng n b ch chim 10,8%. n tru phn b tp trung min ni v trung du pha Bc ( 52%), tip l khu 4 c ( 22%). n tru, b phn ln nui trong nng h (2-3 con /h) theo phng thc qung canh, bn thm canh. B sa c quan tm pht trin mnh trong nhng nm gn y ch yu ven cc thnh ph ln: H Ni, H Ch Minh v c nui thm canh. Tht tru, b ch chim 8% tng lng tht cc loi, lng sa sn xut ra cn t, mi ch chim 8,6% lng sa tiu th Vit Nam. Mt s vng tru, b c dng cy, ko nhng nhu cu cung cp sc ko (c bit tru) ngy cng gim. C cu ging b ch yu vn l b ni (b vng Vit Nam) chim 85% tng n vi tm vc nh, nng sut tht sa u thp. Khi lng trng thnh b ci 180-200 kg/con, b c 210-250 kg/con, t l tht x 40-45%, b lai Zbu chim 14,4%, cc ging b cao sn nhp ni mi chim 0,5% tng n b.

10

1.2.2.6.Tnh hnh chn nui cc i tng vt nui khc Trong nhng nm gn y thc hin ch trng chuyn i c cu cy trng vt nui hng ti chin lc pht trin nng nghip bn vng, ngnh chn nui c quan tm v pht trin a dng hn. Ngoi cc vt nui truyn thng: ln, tru b, g th d, cu, ngan, vt, chim ct, b cu, iu cng c ch u t pht trin. ng thi vi vic bo tn qu gen cc gia sc, gia cm a phng, vic nhp ni cc gia sc gia cm cao sn phc v pht trin chn nui thm canh, sn xut hng ho c trin khai thc hin nh: b sa cao sn t c; ln c t l nc cao t B, Nht; g lng mu t Trung Quc; vt cao sn tht, trng t Anh, Thi lan; ngan Php; b cu Php to nn s a dng trong sn phm chn nui nc ta, ang gp phn tch cc trong cc chng trnh xo i gim ngho vn ln lm giu t chn nui v m ra bc pht trin mi ca ngnh chn nui. 1.3. nh hng pht trin chn nui n nm 2010 1.3.1. Mc tiu sn xut chn nui n nm 2010 + Mc tiu chung ca pht trin chn nui l: - m bo nhu cu thc phm cho tiu dng trong nc v sn xut c thc phm c cht lng cao xut khu. - Cung cp phn bn cho cy trng v nguyn liu khc cho cng nghip. - To thm cng n vic lm, ci thin thu nhp v iu kin sng cho cc vng nng thn. Khai thc hiu qu din tch bi chn v ph phm nng-cng nghip. - Gp phn xy dng mt nn sn xut nng nghip bn vng, bo tn tnh a dng sinh hc, bo v mi trng trn c s cng nghip ho, hin i ho ngnh chn nui. - Tng dn gi tr ngnh chn nui so vi tng gi tr nng nghip ln 30% vo nm 2010, a chn nui tr thnh ngnh sn xut chnh trong nng nghip. + Mc tiu c th Nm 2010 Vit Nam t mc tiu tng n ln 30 triu con, n tru 3,5 triu con, n b 4,6 triu con, n gia cm 350 triu con. Sn phm chn nui tnh theo u ngi (tnh cho 90 triu dn): tht 42 kg, trng 77 qu, sa 2500ml. Trong qu trnh pht trin chn nui coi trong nng sut, cht lng sn phm, hiu qu kinh t, an ton (thc phm sch) v kh nng cnh tranh.

11

1.3.2. nh hng pht trin chn nui (2001-2010) Ngh quyt v mt s ch trng v chnh sch v chuyn dch c cu kinh t v tiu th sn phm nng nghip ca Chnh ph ban hnh ngy 15/6/2000 ch r: Pht trin n ln ph hp vi nhu cu ca th trng tiu dng trong nc, mt s vng chn nui ln cht lng cao xut khu. Pht trin chn nui b theo hng thm canh c nng sut cao, phn u trong 10 nm ti c 200000 con b sa, trong 100000 con b ci vt sa vi sn lng 300000 tn sa ti/nm. Pht trin n gia cm ch yu l g vt. T nh hng pht trin chung ni trn, nh hng pht trin c th cc loi vt nui nh sau: 3.2.1. Chn nui ln + Hng pht trin y mnh pht trin chn nui ln tt c cc vng cung cp tht (2-6 triu tn/nm), cung cp phn bn cho trng trt Tht ln dng tiu th trong nc l chnh (70-75%), ng thi mt phn tht ln cho xut khu (25-30%). +Bin php - Ci tin phng thc chn nui ln truyn th ng v pht tri n cc trang tri chn nui ln theo phng thc cng nghip ti cc tnh vng trung du Bc B, ng bng sng Hng, min ng Nam B, ng bng sng Cu Long. Tm kim th trng xut khu tht ln. - Tip tc nc ho n ln bng cch nui ln ngoi v ln lai nhiu mu ngoi, a n ln c t l nc trn 50% ln 25-30% tng n. ng thi lu x l cht thi, phng chng nhim mi trng vi cc c s chn nui ln tp trung c quy m ln. 3.2.2.Chn nui gia cm + Hng pht trin Pht trin chn nui g th vn, g c cht lng cao tiu th trong nc v xut khu, ng thi coi trng pht trin chn nui g cng nghip chuyn dng tht, trng cung cp cho nhu cu trong nc. Lu pht trin chn nui g vng trung du, ng bng v ven th. Pht trin chn nui vt tp trung ng bng sng Hng, ng bng sng Cu Long v cc tnh duyn hi cung cp tht, trng, lng cho th trng trong v ngoi nc. +Bin php - Ci tin phng thc chn nui truyn thng cc nng h, ng thi xy dng cc c s chn nui gia cm cng nghip.

12

- Gy to ging g th vn, g cht lng cao v tht, trng. Tip tc nhp ni cc ging g cng nghip c nng sut tht, trng cao. 3.2.3. Chn nui tru b + Hng pht trin Pht trin chn nui tru b min ni vng ng Bc, Ty Bc v cc tnh Bc Trung B ly tht, sc ko v cung cp phn bn cho trng trt. Chn lc nhn thun n tru ni. Pht trin chn nui b tht cc vng c ng c v nhiu ph phm nng-cng nghip, c bit vng Trung B v Ty Nguyn. Tht b phc v nhu cu tiu dng trong nc l chnh nhng cn tm kim th trng cho xut khu. Pht trin chn nui b sa ven cc thnh ph ln v khu cng nghip (H Ni, thnh ph H Ch Minh) v 2 cao nguyn Mc Chu v Lm ng c th t tc 25% nhu cu v sa tiu th trong nc. + Bin php - Ci tin phng thc chn nui truyn thng cc nng h, ng thi xy dng cc c s chn nui b tht, b sa hin i. - Tip tc Zbu ho n b. Nhp mt s ging b chuyn dng sa, chuyn dng tht nng sut cao. Tin hnh lai to gia b chuyn dng sa, chuyn dng tht vi b c Zbu ho. Vi cc i tng vt nui khc tip tc quan tm y mnh pht trin chn nui Nga vng ni ng Bc, Ty Bc ly sc ko, tht; D ly tht sa; Cu ly tht, lng; Ngan, Ngng, cc ng vt qu him khc nh iu, C su nhng ni c iu kin v cc vng thch hp.

NI DUNG N TP, KIM TRA NH GI Phn tch tnh hnh chn nui ca Vit Nam trong 10 nm va qua v nh hng pht trin n nm 2010.

13

Chng II

Ging v cng tc ging vt nuiTrong chn nui ging l tin nng cao nng sut v cht lng sn phm. Lm tt cng tc ging cho php tng nhanh s lng n gia sc, to nhng tin ht sc quan trng nhm nng cao phm cht n gia sc, nng sut v cht lng sn phm chn nui.

2.1. NGUN GC V S THUN HO VT NUIGia sc, gia cm l nhng vt nui thuc lp c v, lp chim c hnh thnh do qu trnh lao ng sng to ca con ngi v trn bn thn con vt c du vt ca qu trnh lao ng sng to . 2.1.1. Ngun gc vt nui Tt c vt nui ngy ny u bt ngun t th hoang d c thun ha nh sc lao ng v tr thng minh sng to ca con ngi. Ngi ta cho rng ch l con vt c thun ha u tin, nhng kin ny cha thc xc ng. Gn y ngi ta cho rng d, cu l nhng gia sc c thun ha sm nht m ngun gc chng l d rng. B nh hin nay c 2 nhm: nhm khng c u c ngun gc t b rng Tua, sng rng chu u, chu , Bc Phi. Cc a im thun ha b ny l Trung , n , Malaysia, Bc Phi v Nam chu u. Nhm b c u hin nay ang phn b rng ri vng nhit i, nhit i, ngun gc ca n c th l mt dng c bit hoc do t bin di truyn ca b rng Tua. B rng c lng mm, di, thng, trn c xoy c, sc lng en hoc nu xm c sc vng dc sng lng, sng di, en, cong nh cnh cung, b rng rt khe v nhanh nhn, kh d tn, con ci cao 150-170 cm, con c cao 175-200 cm. Tru nh hin nay c ngun gc t tru rng n , t tru c thun ha lan theo 2 hng: hng ng Nam v hng chu Phi, Trung cn ng, Nam chu u. C th chia tru lm 2 nhm: nhm sng ngn, thng gp Nht, Bc Trung Quc, Ai Cp, , Nam Lin X (c), nhm sng di thng gp Min in, Nam Trung Quc, Vit Nam. Ln nh c ngun gc t ln rng chu u v ln rng chu , chng c thun ha nhiu a im khc nhau: n , Ban tch, Siberi, Anp, ng Nam trong c Vit Nam. Ln rng thng c da

14

dy, lng cng, mu xm en hoc sc nu sm, chn khe, chy nhanh, mm di, khe, con c c rng nanh di. G nh c ngun gc t g rng, g rng thng b nh, theo ma v, trng nh, g rng c th bay cao v bay kh xa. G nh c thun ha u tin n . Cc loi gia cm khc nh ngan c thun ha Chu Phi, g ty Mhico, ngng Chu . Nga l con vt c thun ha mun nht: cui thi k , bc sang thi k ng trong khi cc loi gia sc khc c thun ha vo u thi k . S thun ha c th xy ra cng mt lc, l t nhiu ni kt qu l to c nhng nhm gia sc xut pht. Bn o ng Dng, trong c Vit Nam, l mt ni thun ha, l ni xut pht ca nhiu nhm gia sc kt qu ca qu trnh lao ng sng to ca t tin chng ta. 2.1.2. S thun ha vt nui Thun ha vt nui thc cht l qu trnh lao ng sng to ca con ngi. Trong qu trnh , con ngi c nhng tc ng c bn n th hoang, to nn nhng thay i th hoang, cc tc ng c bn bao gm: - Con ngi thay i a bn hot ng ca th hoang, hn ch kh nng di ng ca chng, lm o ln tp qun sinh sng vn bo th ca th hoang. T tm kim ly thc n, sng thnh by n chung ng nhau, lun n nu, ln trnh k th... thay i a d phn b v iu kin kh hu sinh sng ca th hoang. - Con ngi tc ng bng iu kin dinh dng, ch chm sc, nui dng nhm khng ngng ci bin phm cht ca th hoang ph hp vi mong mun ca con ngi. - Con ngi khng ngng chn lc, nhn ging, bi dng nhng c tnh c li, cng c, nng cao nhng c tnh . Do nhng tc ng lm lay ng ci bin tnh di truyn vn c ca th hoang, kt hp vi nhng tc ng bng iu kin ngoi cnh c tin hnh trong mt qu trnh lu di, th hoang d c nhng bin i ch yu bao gm: - Thay i v tm vc, tnh tnh. Tm vc ngoi hnh th hoang rt ph hp vi bn nng sng hoang d ca chng, khe mnh, hung tn, di ng nhanh, thch ng cao vi ngoi cnh. Trong khi , gia sc ngay sau khi thun ha tm vc nh i, tnh tnh hin lnh, d sai khin, i ng chm, thch ng vi iu kin chm sc nui dng ca con ngi. V sau, do iu kin nui dng ca con ngi ngy cng hon thin, do tc ng ca chn lc m tm vc ca gia sc c tng ln hoc tm vc ln, nh theo nh hng chn to ging ca con ngi

15

-Thay i v hnh dng, cu to v chc nng cc b phn: th hoang thng c da dy, lng cng, xng ln nhng gia sc thng c da mng, lng mn, xng nh hn. Nhng b phn trc tip to nn sn phm cng c nhng bin i r rt hn. Chng hn, bu v b rng km pht trin, lng sa ca chng ch nui con, trong khi bu v b sa rt ln, c th cho sa gp 5-6 ln nhu cu ca b con. V vy, hnh dng b sa thng c hnh nm do bu v rt pht trin, c th pht trin mnh phn sau. Ln rng c u v vai pht trin ngc li ln nh, phn lng, mng, i l phn tht c gi tr nht li pht trin mnh nht. -Thay i v kh nng sn xut: y chnh l mc tiu v cng l biu hin r rt nht ca s thun ha. So vi th hoang, sc sn xut ca gia sc tng hn rt nhiu: g rng 20-30 trng/nm trong khi g nh 200-300 trng/nm, ln rng 5-6 con/nm trong khi ln nh 10-12 con/la, mt nm 1,8-2,5 la. - Hnh thnh nn cc phm ging gia sc, gia cm theo cc hng sn xut khc nhau. Cho ti nay, t 15 loi ng vt c v, 10 loi chim khi u, con ngi thun ha, gy chn c hng nghn phm ging mi rt a dng. V b: cc loi b sa (Holstein Friesian, Jersey, Brown Swiss), b tht (Aberdin Angus, Santa Gertrudis, Hereford...), b kim dng sa tht (Ximantan), b cy ko... V ln: ln hng nc (Landrace, Yorkshire...), ln hng m (, Lincon...), ln kim dng. V g: c g trng (Leghorn), g tht (Cornish) g kim dng trng tht (Rhode island, Newhampshine, Sussex...), cc ging g th vn 2.1.3. Khi nim v ging vt nui 2.1.3.1. nh ngha Khi nim v ging vt nui trong chn nui khc vi khi nim ging trong phn loi sinh hc. Khi nim ny dng biu th mt nhm vt nui c ngun gc gn nhau v c chung mt s tnh trng nht nh. Theo quan im sinh hc c th nh ngha: Ging gia sc l mt qun th sai khc nhau, nhng trong phn ln cc trng hp v kiu gen hoc kiu hnh li ging nhau hn l so vi cc ging khc. Trn quan im thc tin th: ng vt thun ging c ngha l ng vt m v mt ngun gc, ngoi hnh, sc sn xut chng p ng c nhng yu cu nht nh ca mt phng hng nhn ging. Kt hp c 2 quan im c th nh ngha ging vt nui mt cch y nh sau: Ging vt nui l mt nhm vt nui hon chnh ca mt loi no , chng c chung mt ngun gc, c hnh thnh bi qu trnh lao

16

ng sng to ca con ngi trong nhng iu kin kinh t v t nhin nht nh, chng c s lng nht nh, c gi tr kinh t v gi tr lm ging, c nhng c tnh v ngoi hnh, sinh l v c im kinh t nht nh, c nhng yu cu nht nh v iu kin sng. Nhng c tnh v yu cu y c th di truyn cho i sau v cho php ta phn bit c ging ny vi ging khc. Nhng tnh trng ca ging c th chia lm 2 loi: - Tnh trng cht lng: gm cc tnh trng m biu hin bn ngoi ca chng c th phn bit c vi nhau r rng, dt khot, c th xc nh bng mt tnh t nh: mu sc lng trng (en, vng,...), hnh dng mo g (mo c, mo st...), tai ln (cp, ng,...). cc tnh trng ny chu nh hng su sc bi tnh di truyn. Mi trng sng cng nh hng ti tnh trng cht lng nhng khng r nt bng tnh di truyn. - Tnh trng s lng: gm cc c im m biu hin ra bn ngoi khng phn bit vi nhau c mt cch r rng, dt khot, thng phi biu hin ra qua nhiu trng thi trung gian cho nn khng th dng mt tnh t xc nh m phi dng thng k qua s liu c cn, ong, o, m v dng phng php thng k phn tch chnh xc ca s liu. Cc tnh trng s lng bao gm: khi lng, chiu cao, chiu di, sn lng tht, sa, trng, tc sinh trng... Gia tnh trng s lng v iu kin sng c mi quan h cht ch mc du bin d ca cc tnh trng ny c c s di truyn nhng iu kin sng gi mt vai tr ht sc quan trng. Ranh gii gia hai loi tnh trng s v cht lng khng tht r rng, trong nhiu trng hp chng cn c mi lin quan vi nhau mt cch cht ch. Trong chn nui, phn ln cc tnh trng s lng u mang gi tr kinh t ca con ging. Ngoi ra tp tnh (habit) v trng thi thn kinh cng l nhng c im ca ging. 2.1.3.2. Phn loi ging Da vo mc tc ng ca con ngi trong qu trnh thun dng gia sc, ngi ta phn chia ging thnh 3 nhm. 3.2.1. Ging nguyn thy Nhm ging ny c cc c im chnh sau: - Tm vc ni chung nh - Sc sn xut thp, thng mang tnh kim dng - Thnh thc mun - Thch hp vi iu kin nui dng chm sc mc thp. 3.2.2. Ging qu Nhm ging ny c c im sau:

17

- Tm vc tng i ln do c chn lc, ci tin - Sc sn xut c nng ln mt bc, hng kim dng - Thnh thc tng i sm. 3.2.3. Ging gy thnh Nhm ny c cc c im chnh sau: - Tm vc ln hoc to, nh theo nh hng ca con ngi - Sc sn xut cao, hng chuyn dng hoc kim dng - Thnh thc sm - Sc chu ng bnh tt km, d b tc ng bi s thay i ca iu kin sng. - i hi iu kin nui dng chm sc mc cao. 2.2. NGOI HNH TH CHT Ngoi hnh th cht l mt trong ba ch tiu nh gi chn lc gia sc. Phng php nh gi gia sc thng qua ngoi hnh th cht cho php ta nh gi hng lot gia sc, tin hnh nh gi nhng tnh trng khng th cn, o, ong, m, hoc s dung cc phng php phn tch sinh hc khc. Tuy vy, nu ch nh gi ngoi hnh th cht thi th khng th nh gi ng bn cht gia sc. V vy, cng tc chn lc cn kt hp ch tiu ngoi hnh th cht vi cc ch tiu khc. 2.2.1.Ngoi hnh 2.2.1.1. Khi nim T thi k tin s trong vic chn lc ging vt nui, con ngi ch n ngoi hnh. Trc cng nguyn, ngi La m cho rng gia sc c lng sm th khe, sc chu ng cao hn gia sc c mu lng nht. Khong th k th III, B Lc (Trung Quc), vit sch Tng M Kinh ni v ngoi hnh ca nga. Nhn dn ta t xa c nhiu cao dao, tc ng lu truyn kinh nghim chn ging thng qua c im ngoi hnh: G en chn trng, m mng cng mua G trng chn ch, mua chi ging y (i vi g) i vi tru cy: Sng cnh n, d bnh vi, mt c nhi Ming gu dai, tai l mt, t lng bn; chn con chn thon, mng trn qun tht, gn mt, gi eo, thn mnh trng nhiu, tin treo hu h, sng cong cnh n L Qu n trong Vn i Lun Ng cng vit: Bch x, x mao, on vi, hng b tc l: Rng trng, lng tha, ui ngn, da hng l ngoi hnh p ca ln.

18

Chng ta c th nh ngha ngoi hnh nh sau: Ngoi hnh l hnh dng bn ngoi c lin quan n th cht, sc khe, hot ng ca cc b phn trong c th cng nh kh nng sn xut v n l hnh dng c trng ca mt ging cho php ta phn bit d dng gia ging ny vi ging khc. Con vt khe mnh th biu hin bn ngoi l: da, lng bng mt, mm, n hi, hng ho, mt tinh nhanh. Sc khe lin quan cht ch ti th cht, ti tnh thch ng vi iu kin bn ngoi, ti s hot ng bnh thng ca cc c quan b phn trong c th. Kh nng sn xut ca con vt c th c nh gi thng qua sc khe v mt s b phn trong c th, c bit l cc b phn c lin quan trc tip n sn phm nh: bu v ca b sa; mng, vai, ln ca ln tht... Mt khc, c trng ca ngoi hnh l c im d nhn bit, c im phn bit gip ta phn bit cc ging vt nui. Chng hn ln sc lng en, ln Mng ci lng c loang en hnh yn nga; tru Murrah sng cong, da mng; g L-go lng trng. Tm li ngoi hnh d nhn bit khi nh gi, cho php ta suy on kh nng sinh trng pht dc, sc sn xut ca vt nui cng nh phn bit cc ging vt nui khc nhau. 2.2.1.2. c im ngoi hnh ca vt nui theo cc hng sn xut Ngy nay khi nh gi gia sc ging theo ngoi hnh khng ch dng li mu sc lng da, m cn phi quan tm n kt cu c th gn vi hng sn xut. chnh l ngoi hnh th cht theo hng sn xut. Gia sc c hng sn xut khc nhau th ngoi hnh cng khc nhau. B tht c ngoi hnh khc b sa, ln hng nc khc ln hng m, g trng khc g tht, nga ci khc nga ko, cu ly lng th khc cu ly lng mn.

19

Ngoi hnh B sa - Thn hnh ci nm, phn sau pht trin hn. - u di, c di, vai hp, ngc su nhng khng rng, lng i di, chn cao. - Da mng, n hi, lng dy, mt. u v pht trin, tnh mch v ni r. ------------------------------------------Ngoi hnh Ln hng nc - Thn di, hp, phn mng i pht trin ln. - u nh, mt gn, mt tinh, vai, lng, hng y n, chc, chn cao, bng gn. Ngoi hnh G hng trng - Thn hnh thon mnh - u nh, bng to, chn thp - u to, c, ln, lng, i pht trin, chn cao, vm v. - Nhanh nhn, a vn ng

Ngoi hnh B tht - Thn hnh ch nht, ton thn y n, su, rng. - u ngn, c ngn vai n, ngc su rng; lng, hng thn rng, y tht, i ngn, n, chn thp. - Lp m di da dy, lng tha, mn. Bu v khng pht trin. -------------------------------------------Ngoi hnh Ln hng m - Thn ngn, su rng, ton thn y n. - u to, m s, mt km tinh nhanh, vai, lng, hng y n, hi chy s, chn thp, bng s. Ngoi hnh G hng tht - Thn hnh khi ch nht y n. - u to, c ngn, th, ngc, ln, i pht trin - Trm tnh, chm chp.

2.2.2. Th cht 2.2.2.1. Khi nim Khi nh gi vt nui ta ch n ngoi hnh tc l ch n cc biu hin bn ngoi, nhng biu hin phn no phn nh cu to v chc nng ca cc b phn bn trong c th. Nhng thng qua ngoi hnh ta khng th bit y c sc sng, sc khe, sc khng, tnh thch ng v kh nng sn xut. V vy, nh gi ngoi hnh cn c b sung bng vic nh gi th cht. Th cht chnh l trng thi sc khe, mc nng sut, sc chu ng, tnh thch nghi, kh nng chng bnh tt ca vt nui. Vy yu t g quyt nh th cht con vt?. Cho ti nay vn ny vn cha c gii quyt trit . Aristote ra hc thuyt th dch cho rng t l khc nhau gia cc cht dch trong c th (mu , mt vng,

20

lch en) quyt nh th cht gia sc. Wirohon cho rng tng s cc c quan trong c th quyt nh th cht. Culexop da vo t l cc phn ca c th phn loi th cht. Paplp da vo hot ng ca h thn kinh m phn loi th cht... Hin nay ngi ta ang i su vo yu t ni tit, pht hin cng v kiu trao i cht nh gi th cht. 2.2.2.2. Phn loi th cht Xut pht t nhng c s khc nhau trong vic xc nh bn cht ca th cht m ngi ta c nhng phn loi th cht khc nhau. Nhng phn loi c gi tr trong thc tin chn lc nhn ging gia sc hin nay gm c cc hng sau: 2.2.2.1. Phn loi da trn quan h gia cc phn trong c th (Culexop) Da trn nhng thc nghim kho st t l cc b phn: tht, da, xng, ph tng trong c th, Culexop chia th cht ra lm 4 loi sau: - Th cht th: l cc gia sc c da, xng, c pht trin mnh, t m. Chng thng dng cy ko, ly lng th - Th cht thanh: l cc gia sc c da mng, xng, chn nh, u nh, chng thng l b sa cao sn, nga chy. - Th cht sn: l cc gia sc c da tht sn, rn chc, lp m t pht trin, chng thng l b sa khng phi cao sn, nga ci. - Th cht si: l cc gia sc c lp m dy, da tht nho, xng to nhng khng chc, chng thng l b nui v bo ly tht, ln hng m. Trong thc t, th cht gia sc thng mang tnh cht kt hp thanh sn, thanh si, th sn, th si. - Thanh sn: l loi gia sc xng nh nhng chc chn, lp m di da mng, da n hi, lng dy mt, u thanh, chn i cng cp, mng n, sc sng di do, thn kinh nhy cm, tnh tnh linh hot. Nga ci, b sa thuc loi hnh ny. - Thanh si: l loi gia sc c lp c m rt pht trin, da mng, mn nhng nho, lng mm, u nh. Thn kinh khng nhy cm lm, tnh tnh trm tnh, d v bo. B tht, ln hng nc thuc loi th cht ny. - Th sn: l loi gia sc c b xng to, to v chc. u, chn to, dng nng n, bp c sn, rn, dy, lng th cng, kh nng lm vic khe. Nga ko nng, tru b cy ko thuc nhm ny. - Th si: l loi gia sc c b xng th, to nhng khng chc chn, da dy, tht nho, thn kinh km nhy cm, li nhc, t vn ng. Kh nng lm vic, cho tht u km. Loi gia sc ny khng thch hp vi hng sn xut no c, thng b loi thi.

21

2.2.2.2. Phn loi da vo hnh dng lng ngc ca vt nui Cch phn loi ny da vo kh nng trao i cht thng qua dung lng h hp v c im hnh dng lng ngc con vt, l cn c ch yu phn loi. Theo cch phn loi ny ngi ta chia ra: - Th cht h hp: l gia sc c lng ngc su, di, hi hp, xng sn hi xin. B xng chc chn, da sn nhng n hi, b my h hp v tun hon pht trin, kh nng trao i cht cao. B sa cao sn, nga chy thuc nhm th cht ny. - Th cht tiu ha: l cc gia sc c lng ngc ngn, rng, xng sn thng, da mng hi nho, lp m di da pht trin, cng trao i cht chm, d v bo. Gia sc nui ly tht, nga ko, tru b cy ko thuc nhm th cht ny. - Th cht hn hp; l loi hnh trung gian gia 2 loi th cht trn. Gia sc c th cht ny thng thuc loi c hng sn xut kim dng. 2.2.2.3. Phn loi da vo hot ng thn kinh cao cp (Paplp). C s ca s phn loi ny l sc mnh ca cc qu trnh hot ng thn kinh, s cn bng ca cc tc chuyn dch gia 2 trng thi hng phn v c ch. Paplp cn c vo 3 c im m chia ra 4 loi th cht sau: Sc mnh Yu Mnh Khng thng bng Thng bng Nhanh Chm S cn bng gia hng phn v c ch Tc chuyn dch Loi th cht Bun b Nng ny Linh hot Bnh thn

Mt iu ng ch l th cht lun gn lin vi sc khe, gia sc c th cht tt s c tnh thch ng cao, tri li, th cht xu, tnh thch ng km, kh nng sn xut d b gim st khi iu kin mi trng thay i. Trong chn nui cng nghip hin nay, chn lc th tht c ngha quan trng lm gim thp t l loi thi do cch chm sc nui dng theo tng n ln. 2.2.3. Gim nh ngoi hnh th cht ca vt nui Gim nh ngoi hnh th cht ca vt nui l phng php nh gi, chn lc hng lot, cn tin hnh thng k hng nm nhm loi thi nhng gia sc xu nng cao phm cht ca n v mt kiu hnh. C 3 phng php gim nh sau y:

22

2.2.3.1. Gim nh bng mt L phng php dng mt quan st v dng tay s nn, kim tra cc b phn ca con vt. Phng php ny c s dng t lu. L phng php n gin, nhanh chng nhng tng i hon chnh, c th nh gi c chi tit tng b phn cng nh tng qut trn c th con vt. Nhc im ca phng php ny l i hi ngi nh gi phi c kinh nghim, quen tay, quen mt, suy lun tng hp c gi tr chung ca con vt. 2.2.3.2. Gim nh bng cch o cc chiu c th L phng php dng cc loi thc: gy, dy, compa o cc chiu trn c th con vt. S lng cc chiu o ty thuc vo mc ch cng tc ging, thng thng vi b o 5-8 chiu, vi ln 3-4 chiu, trong cc th nghim c th o 13-18 chiu. Cc chiu o thng dng bao gm: Vi b:- Cao vy: khong t mt t n u vai (thc gy, thc dy) - Su ngc: khong cch t xng c ti sng lng, o v tr sau xng b vai (thc gy). Vi ln: - Cao vai: cch o ging b (thc gy) - Di thn: khong cch t im ni gia 2 tai n khu ui theo chiu cong ca lng (thc dy). - Vng ngc: o ging b. Phng php o cc chiu c u im l khch quan, c s liu lu tr, so snh, nhng i hi khi o c, con vt phi ng ng t th mi c kt qu chnh xc. Ngoi ra, thng qua cc chiu o, ta c th nhn xt s pht trin ca b xng tc l mt phn th cht ca con vt hoc c th da vo kt qu o c xc nh trng lng con vt, ng dng trong trng hp khng c iu kin cn gia sc. c th nhn xt, so snh s pht trin b xng th cht con vt, sau khi o xong ta c th tnh thnh cc ch s. Cc ch s quan trng bao gm: - Ch s cao chn: (cao vy - su ngc) x 100 Ch s cao chn = -----------------------------------Cao vy Gia sc non c ch s ny cao, cng ln cng gim. Nga ci, b sa c ch s ny cao hn b tht, nga ko. - Ch s di thn: Di thn cho x 100 Ch s di thn = Cao vy Ch s ny tng theo tui, tru b cy ko cao hn tru b sinh sn.

23

Ch s sau cao: Cao khum x 100 Cao hng x100 Sau cao = hoc = Cao vy Cao vy Gia sc non cao hn gia sc trng thnh. - Ch s trn mnh: Vng ngc x 100 Trn mnh = Di thn cho Ch s ny t bin i theo tui. Con vt cng gy ch s ny cng b. ln ngi ta thng tnh Vng ngc / Di thn. Ln hng nc < 1, ln hng m > 1 - Ch s khi lng hay to mnh: Vng ngc x 100 Ch s khi lng = Cao vy Nga ko, ln hng m ln hn nga ci, ln hng nc Cc cng thc tnh khi lng (KL) vt nui - i vi tru Vit Nam: KL = -708,087 + 3,753 x VN + 3,140 D.T.C (o thc dy) KL = -654,599 + 3,239 x VN + 3,239 D.T.C (o thc dy) Nu tru bo cng thm 5%, tru gy tr 5% trng lng tnh c. - i vi b: (vng ngc)2 x di thn cho(cm) VN2 x DTC KL = = -------------10.800 10.800 - i vi ln: (vng ngc)2 x di thn thng (cm) VN2 x DTT KL = = --------------14.400 14.400 Cng thc tnh khi lng (KL) do Vin Chn nui xy dng (nm 1980) Tru Vit Nam. KL (kg) = 88,4 x VN2 x DTC (m) B Vit Nam. KL(kg) = 89,8 x VN2 x DTC (m) 2.2.3.3. Gim nh bng phng php cho im L phng php i chiu ngoi hnh con vt cn nh gi vi mt con vt mu (c ngoi hnh th cht l tng ca ging), tin hnh cho im tng b phn theo mt thang im nht nh. Tu theo tnh cht quan trng i vi hng sn xut m thang im hoc h s nhn im

24

cc b phn khc nhau. Cui cng cn c vo tng s im phn cp ngoi hnh gia sc gim nh. V d tiu chun gim nh ngoi hnh tru b cy ko (bng 2.1) Bng 2.1. Tiu chun gim nh ngoi hnh tru b cy ko Cc b c im m t Ci cphnim H s Tng s im H s Tng s

u v c Ngc Vai, lng, hng Bng Mng i V ,c quan sinh dc Bn chn Pht dc chung C ng

c th nhng khng nng. Ci hi thanh u, c cn xng Su, rng, n, di Cao, rng, thng

5 5 5 5 5 5 5 5 5

1 3 3 1 2 2 2 1 5

5 15 15 5 10 10 10 5 25 100

5 5 5 5 5 5 5 5 5

1 3 3 1 2 2 1 2 5

5 15 15 5 10 10 5 10 25 100

c thon, ci khng s Di, rng, hi dc To, trn c: Pht dc tt. Ci: Pht dc tt, bu v to tnh mch r, Thng, chc, mng chm, t th bnh thng Ton thn cn i

Xp cp: K lc: c cp: Cp II:

> 80 75-79 ; 65- 69;

Cp I: Cp III:

70- 74 60- 64

Phng php ny tng i chnh xc khoa hc, hin vn ang c p dng trong tuyn chn gia sc thng qua ngoi hnh. 2.3. SINH TRNG PHT DC Sinh trng pht dc l ch tiu th hai nh gi, chn lc gi ng vt nui. nh gi sinh trng pht dc cho php ta nhn nh y hn v ngoi hnh th cht, nh gi c s pht trin ca c th, t c nhn nh v tc ng nui dng, chm sc ca con ngi trong nhng iu kin c th.

25

2.3.1 Khi nim 2.3.1.1. Sinh trng C s ch yu ca s sinh trng ca c th l s sinh trng ca cc m bo, s sinh trng gm hai qu trnh chnh l sinh sn v pht trin, c ngha l t bo phn chia v cc t bo nh ln dn ln c kch thc v th vc ging t bo m dn ti s tng th khi ca ton c th hay ca tng b phn ca c th. S sinh trng l mt qu trnh tch ly cc cht dinh dng, l s tng chiu cao, chiu di, b ngang, khi lng ca cc b phn v ton c th trn c s tnh di truyn v chu tc ng bi yu t ngoi cnh. 2.3.1.2. Pht dc S pht trin ca c th khng phi ch vic tng chiu cao, chiu di, b ngang, khi lng m cn ch hon thin, tng chc nng, tnh cch hot ng ca tng b phn trong c th. Pht dc l mt qu trnh thay i cht lng, tc l s tng thm, hon chnh cc tnh cht, chc nng ca cc b phn v ton b c th vt nui. Sinh trng, pht dc l hai qu trnh ca s pht trin, gia chng c mi lin quan cht ch vi nhau cng tin hnh song song, h tr v thc y cho nhau ging nh mi quan h gia s lng v cht lng. cc giai on pht trin khc nhau c th sinh trng nhanh hn pht dc nhng c lc pht dc nhanh hn sinh trng. 2.3.2. nh gi sinh trng v pht dc nh gi sinh trng v pht dc ta thng dng phng php nh k cn trng lng, o kch thc cc chiu c th. Khong cch gia cc ln cn o ty thuc cc loi gia sc, kh nng sinh trng (sinh trng nhanh khong cch cn ngn) mc ch theo di; Ni chung, khong cch cn o rt ngn, nhn xt s chnh xc hn. Trong sn xut c th cn o cc thi im sau: - Ln:s sinh, 1, 2, 4, 6, 8, 10, 12, 18, 24, 36 thng - B: s sinh, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 12, 18, 24, 36, 48, 60 thng - Tru, nga: s sinh, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 12, 18, 24, 36, 48, 60 thng Trong nghin cu, trong 10-15 ngy hoc trong 3-5 ngy c th cn o mi ngy 1 ln. Cn vo sng sm khi cha cho con vt n, m bo trng thi con vt bnh thng. biu th tc sinh trng, pht trin cc thi im cn o cn p dng cc ch tiu sau:

26

2.3.2.1. sinh trng tch ly L nhng s liu cn o c ti nhng thi im ca qu trnh trng, pht dc ca gia sc. V d: Khi lng ln Mng Ci cc thng tui (kg) S.s 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 c 0,45 3 6 10 13 18 25 29 34 38 41 44 47 Ci 0,42 2 5 7 11 14 19 24 28 32 35 38 40

sinh

18 52 50

ng biu din sinh trng tch lu c dng ch S, lc u tng chm sau tng nhanh v cui cng nm ngang. 2.3.2.2. sinh trng tuyt i (A) L khi lng, kch thc, th tch ca c th hay tng b phn trong c th tng ln trong mt n v thi gian. V2-V1 A = ------------ trong V1 l sinh trng thi gian T1 T2 T1 V2 l sinh trng thi gian T2 Trong thc t chn nui, ngi ta dng cng thc ny biu th tng trng (g/ngy) hoc (kg/thng). th l thuyt c dng ng cong gn ging ng Parabol. 2.3.2.3. sinh trng tng i ( R%) L t l phn trm tng ln ca kch thc, khi lng, th tch lc kt thc kho st so vi lc bt u kho st. V2 V1 R(%) = ------------- x 100 V1 m bo chnh xc hn ta dng cng thc: V2 V1 R (%) = ------------------ x 100 (V2 + V1)/2 th sinh trng tng i c dng ng cong Hypebol, gim dn cng vi s tng ln ca la tui. 2.3.3. Cc quy lut sinh trng pht dc vt nui Gia sc lc trng thnh khng phi ch l s phng to ca gia sc lc s sinh. Bi v trong qu trnh pht trin, mi giai on sinh trng pht dc ca gia sc tun theo nhng quy lut nht nh. 2.3.3.1. Quy lut sinh trng pht dc khng u Quy lut ny th hin trn mt s kha cnh ch yu sau:

27

- Khng ng u v s tng trng trong qu trnh pht trin. iu ny th hin rt r cng sinh trng tch ly tuyt i v tng i ca gia sc. Gia sc cn non sinh trng tuyt i chm nhng sinh trng tng i nhanh, gia sc ln th ngc li. Cng sinh trng tuyt i trong cc giai on pht trin trong c th m thp nhng sinh trng tng i bao gi cng cao v vt xa giai on pht trin ngoi c th m. - Khng ng u v s pht trin ngoi hnh, dng vc. Nguyn nhn ca hin tng ny l s pht trin khng ng u ca b xng c th. Giai on bo thai pht trin chiu cao chn l chnh v vy gia sc s sinh mnh ngn, hp, nhng c dng cao so vi gia sc trng thnh. Sau khi ra khi c th m, gia sc bt u pht trin mnh m v chiu di sau l chiu su, cui cng l chiu rng. - Khng ng u v s pht trin ca cc c quan b phn trong c th. C th chia tc pht trin ca cc c quan b phn thnh 3 mc khc nhau: 1- nhanh, 2- trung bnh, 3- chm, ng vi mi giai on pht trin trong v ngoi c th (bng 2.2). Bng 2.2. S pht trin ca cc b phn trong c thGiai on pht trin trong c th m Giai on pht trin ngoi c th m 1 Da, c Mu, d dy Dch hon 2 Xng, tim thn Gan, phi, kh qun 3 Rut Lch, li No

1 2 3

Trong c 2 giai on th da, c u pht trin mnh, no pht trin chm, rut pht trin mnh giai on bo thai, chm khi ra ngoi c th m, c quan sinh dc th ngc li. Trong qu trnh pht trin, lc u s pht trin ca xng mnh nht, tip theo l s pht trin c bp v cui cng l s tch ly m. 2.3.3.2. Quy lut sinh trng pht dc theo chu k Quy lut ny th hin trn cc kha cnh: - Tnh chu k trong hot ng sinh l ca c th: chu k hot ng sinh dc ca gia sc; trng thi hng phn, c ch ca hot ng thn kinh cao cp. - Tnh chu k trong s tng trng ca gia sc: do s tng sinh ca cc t bo c tnh chu k. C thi k tng sinh mnh, c thi k tng yu

28

ri li mnh m s tng trng ca gia sc khi nhiu, khi t c th biu din thnh ln sng chu k. - Tnh chu k trong s trao i cht: cc chu trnh trao i ng (Creb) hnh thnh ur (Ornitine); chu k ca s ng ho, d ho. 2.3.3.3. Quy lut sinh trng pht dc theo giai on Khng nhng bn thn gia sc sinh trng, pht dc theo cc giai on khc nhau m ngay c tng c quan, b phn trong c th cng pht trin theo nhng giai on khc nhau. Trong sut qu trnh sinh trng, pht dc, c th gia sc phi tri qua nhng thi k nht nh v chnh trong nhng thi k ny chng i hi nhng iu kin sng nht nh. C th chia qu trnh sinh trng, pht dc ca gia sc thnh cc giai on v thi k sau y: 2.3.3.3.1. Giai on trong c th m: gm 3 thi k - Thi k phi t: t lc trng c th tinh n khi hp t bm chc vo nim mc sng t cung. Trong thi k ny, phi phn chia rt mnh, cht dinh dng cung cp cho phi ch yu l non hong ca trng v mt phn cht dch ca t cung gia sc m. - Thi k tin thai: t lc hp t bm chc vo nim mc t cung ti khi xut hin nhng nt c trng v gii phu sinh l v trao i cht ca cc mm, cc c quan. Thi k ny thai sinh trng, pht dc mnh, h thng thn kinh, tiu ha, tun hon, b xng bt u hnh thnh, cht dinh dng c c th m cung cp thng qua h thng mch mu ni lin bo thai, nhau thai, c th m. Thi k thai nhi: t lc kt thc thi k tin thai n khi gia sc non c sinh ra. Trong thi k ny, 4 chn, cc c quan cm gic, lng, ui hnh thnh, cc c quan khc tng sinh nhanh chng lm cho 3/4 trng lng s sinh hnh thnh trong giai on ny. V vy, cn cung cp cho c th m y cc cht dinh dng c bit l protein v khong cht. Bng 2.3. Thi gian ca tng thi k pht trin ca phi Gia sc Ln B Phi t (ngy) 1-22 1-34 Tin thai (ngy) 23-38 35-60 Thai nhi (ngy) 39-114 61-284

2.3.3.3.2. Giai on ngoi c th m Giai on ny gm 5 thi k:

29

- Thi k s sinh: t lc mi cho n 1-2 tun tui. Thi k ny gia sc non c nui bng sa u c cha mt hm lng .globulin li lin quan ti kh nng khng ca c th. Mt khc, sa u cha nhiu protein d tiu, nhiu vitamin, mt s cht khong cn thit cho s pht trin ca gia sc non. Cho b sa u y l bin php k thut quan trng nng cao sc khe v t l nui sng ca gia sc non. - Thi k b sa: t lc vi ba tun tui cho n khi cai sa. Cht dinh dng ch yu thi k ny l sa m, cn b sung thc n sm cho gia sc non v ngoi tc dng tha mn nhu cu dinh dng m bn thn sa m khng p ng . Thc n cn c tc dng kch thch b my tiu ha pht trin, tng kh nng li dng thc n sau ny. Thi gian b sa bnh thng ca ln: 2 thng, b, ngh 4-6 thng. - Thi k pht trin sinh dc: Lc ny, s phn bit tnh dc bt u r rt dn. Gia sc dn dn thnh thc v tnh, ngoi hnh, tnh tnh cng c nhng bin i nht nh: con c c bp pht trin, c th n nang, cn i, tnh tnh cng mnh dn, hung hng hn. Con ci bu v tng sinh, c nhng phn x tm kim con c, tnh tnh cng n ha hn. Nu c phi ging n s c kh nng sinh sn, chc nng tit sa nui con, bo v con s xut hin. Thi gian thnh thc v tnh ca cc loi gia sc: B c: 12-16 thng B ci: 8-12 thng Tru c: 18-30 thng Tru ci 18-24 thng ; Ln c ngoi: 7-8 thng Ln ci ngoi: 7-8 thng Ln c ni: 2 thng Ln ci ni: 3-4 thng; . - Thi k trng thnh: thi k ny con vt pht trin hon chnh, c kh nng sinh sn, cho sa, cy kott nht. Nu nui dng, chm sc, s dng hp l s cho hiu qu cao khi con vt giai on trng thnh. - Thi k gi ci: kh nng sn xut ca gia sc dn dn gim i v mt hn, khi con vt v gi, cc hot ng sinh l v sc khe cng gim st. Thi k ny n sm hay mun khng ch do tui tc quyt nh m cn ph thuc vo iu kin nui dng chm sc v ch s dng. 2.3.4. Cc nhn t nh hng n sinh trng, pht dc 2.3.4.1. Nhn t di truyn Trong qu trnh sinh trng, yu t di truyn chi phi s sinh trng, pht dc khin n th hin nhng c im nht nh ca ging, dng h v c th. Ngi ta phn chia thnh 3 h thng gen chi phi s pht trin ca cc tnh trng: - Gen nh hng ti ton b cc tnh trng

30

-

Gen nh hng ti mt nhm tnh trng lin quan Gen nh hng ti tng tnh trng ring r.

Tnh di truyn v mt sc sn xut cao hay thp, chuyn ha hay kim dng nh hng rt r rt ti sinh trng, pht dc ca cc b phn trc tip sn xut: bu v b sa, mng vai b tht... H thng gen nh hng ti nhm tnh trng lin quan S pht trin ca xng H thng gen nh hng n ton b cc tnh trng S pht trin c, khi lng to nn tnh di truyn mong mun, cn kho chn lc cng c tnh di truyn v phi hp tt c ci tnh di truyn c truyn cho i con lai, l bin php tch cc to nn yu t di truyn cn cho s pht trin. 2.3.4.2. Nhn t ngoi cnh Cng vi cc iu kin thi tit, kh hu th ch nui dng l yu t ngoi cnh quan trng nht nh hng ti sinh trng, pht dc ca gia sc. Trong qu trnh sinh trng pht dc, nu mt giai on no nui dng khng tt, sinh trng pht dc s ngng tr, li nhng du vt trn ngoi hnh con vt. Chng hn khi b ci c cha, nu ch dinh dng km nht l thiu Ca, P th s pht trin chiu cao xng chn ca thai b ngng tr, con vt ra chn ngn hn bnh thng, du vt ny gi sut c qu trnh pht trin sau ny. Nui dng tt, gia sc sinh trng, pht dc nhanh v ngc li. Tc ng bng cc yu t dinh dng, chm sc, tiu kh hu chung nui chnh l cc bin php iu khin sinh trng, pht dc ca gia sc. 2.4. SC SN XUT CA VT NUI Sc sn xut l kh nng cho tht, trng, sa, lng, sc cy ko, ci, kh nng sinh snca vt nui (gia sc, gia cm). Sc sn xut cao hay thp, cht lng tt hay xu ty thuc vo c tnh di truyn ca con vt v iu kin nui dng chm sc n. nh gi sc sn xut ca gia sc c mt ngha quan trng trong cng tc ging v sc sn xut l ch tiu quan trng nht chn lc nhng gia sc c gi tr kinh t cao nhn ging chng nhm khng ngng H thng gen nh hng ti cc tnh trng ring r Cao vy Su ngc Di thn Vng ngc Vng bng

31

nng cao phm cht ca ging. Mt khc, nu nh gi c sc sn xut ca gia sc ta c th ta bit c nhng nhu cu ca chng v dinh dng, chm sc. Trn c s ra nhng bin php k thut tc ng mang li hiu qu kinh t cao. Cc phng php, cc ch tiu nh gi sc sn xut bao gm: 2.4.1. Sc sinh sn nh gi sc sinh sn ngi ta dng cc ch tiu sau y: 1.1. T l th thaiT l th thai (%) = S gia sc ci th thai -----------------------------x 100 Tng s gia sc ci c phi ging

Vi gia cm th S trng c phi ---------------------------- x 100 Tng s trng em p Trng c phi c kim tra vo ngy th 5-7 sau khi p. 1.2. T l sinh sn i vi gia sc n thai dng cng thc: T l th tinh (%) =S g/s con (tr nhng con cht trong 24h sau khi ) T l sinh sn (%) = ---------------------------------------------------------------- x 100 T.s g/s ci c iu kin v kh nng sinh sn

i vi gia sc a thai tnh theo s con bnh qun trn mt u gia sc ci trong mt nm hay trong mt la . i vi gia cm tnh kh nng trng. Tng s trng ra trong mt n v thi gian T l (%) = ---------------------------------------------------- x 100 Tng s mi iu kin v kh nng trng trong thi gian Sn lng trng l s trng ra t mt gia cm mi/nm (qu) 1.3. T l nui sng Vi gia sc: S con nui sng n lc cai sa T l nui sng (%) = ------------------------------------------ x 100 S con nui (tr s cht trong 24h sau khi )

32

Vi gia cm: S gia cm cn sng ti 2 thng tui T l nui sng (%) = ----------------------------------------------- x 100 Tng s gia cm con mi n nui 2.4.2. Sc sn xut sa nh gi sc sn xut sa ca i gia sc, ta dng cc ch tiu sau: - Chu k tit sa: l thi gian cho sa 1 la . i vi b chuyn sa, chu k tit sa thng 300 ngy. - Sn lng sa: l lng sa ca 1 b sa sn xut trong mt k tit sa 300 ngy (tnh bng kg). - T l m sa: nh k thng 1 ln phn tch t l m trong sa, ly trung bnh ca 10 ln phn tch. - Sa tiu chun 4%: so snh nhng sn lng sa c t l m sa khc nhau cn quy i qua sa tiu chun 4% theo cng thc: FCM = 0,4M + 15F Trong : FCM: lng sa c t l m 4% = Sa tiu chun (kg) M: lng sa thc t (kg) F: lng m sa thc t (kg) C s ca cch tnh ny l: 1kg sa c kh m sn sinh lng nhit nng tng ng 0,4 kg sa c 4% m; 1 kg m sa cho nhit nng tng ng 15 kg sa c 4% m. i vi ln, nh gi sc sn xut sa trong thc t thng dng phng php gin tip. Hin nay, ngoi t l m sa, ngi ta ch n hm lng protein trong m sa, y l mt ch tiu quan trng nh gi sc sn xut sa. 2.4.3. Sc sn xut tht nh gi sc sn xut tht ca gia sc ta thng dng cc ch tiu sau y: - Khi lng mc hm: l khi lng sau khi ly mu, co lng v b ph tng, thng dng i vi ln. - Khi lng tht x: l khi lng mc hm nhng b u, chn, ui, vi i gia sc th lt da. - T l mc hm, tht x: l t l gia cc khi lng vi khi lng git tht. - T l nc, m, xng, da trong thn tht. - Chi ph thc n cho 1kg tng trng. - Ngoi phm cht tht x ni trn ngi ta cn ch ti phm cht tht nh xp ca tht, m, chc, mn, mu sc, phm cht m nh mu sc, chc, ch s it ca m...

33

Trn th trng ngi ta phn loi gi tr ca cc phn trn thn tht. Chng hn:

Vi B. Tht loi 1 gm 1,2,4; Tht loi 2: 3,5,6; Tht loi 3: 7,8,9. Vi ln. Tht loi 1 gm 1,2,3,4,5; Tht loi 2:6,7 ; Tht loi 3: 8,9.

2.4.4. Sc lm vic Cc ch tiu v phng php nh gi sc lm vic ca gia sc: - Sc ko trung bnh: l sc ko o c ca gia sc trong iu kin lm vic bnh thng ph hp vi sc khe. Phng php o: Mc lc k xen ln n ginh v vt cn, cho con vt ko (xe, cy v...) c kt qu trung bnh. Sc ko trung bnh thng c tr s bng 1216% trng lng gia sc. B nng 260-300 kg, sc ko trung bnh thng l 40 kg // 300-350 kg // 45-50 kg // 350-400 kg // 60-70 kg - Sc ko ln nht: l sc ko o c khi con vt ko c trng ti ln nht. Phng php o: mc lc k tng t nh trn, cho con vt ko xe tng dn trng ti ti khi khng ko c na, c kt qu. Sc ko ti a thng bng: 50-60% khi lng c th. - Sc git ln nht: l sc ko ghi c khi con vt bt u ko. Phng php o: mc lc k tng t trn nhng mt u buc vo gc cy to, ui vt i, c kt qu. Sc git ln nht t l thun vi khi lng. B 300 kg, sc git 750-800 kg 350-400 kg 800-1000 kg 500 kg 1000-1200 kg - Cng thc hin: A=P.L. trong : P l sc ko; L l on ng i ca con vt; t l thi gian.

34

Nu con vt cy th L = A - Cng sut: W = t

Din tch rung cy -------------------------- rng x cy L ; Tc = t

- Kh nng hi phc: xc nh mch p, nhp th trc khi lm vic, cho gia sc cy ko 15 - 30 pht, cho gia sc ngh vic, xc nh mch p, nhp th sau c 10 - 15 pht xc nh mt ln. Tnh thi gian mch p, nhp th hi phc nh trng thi ban u. 2.4.5. Sc trng Sn lng trng ca gia cm thng ph thuc vo tui: g, thng nm u sn lng trng cao, cc nm sau gim dn, c bit nm th hai sn lng cao nht. Ring ngng ti nm th nm sn lng trng vn tng. Cc ch tiu nh gi: Tng s trng trong thng, nm - Sn lng trng trong nm, thng = S g trong thng, nm - Chu k trng: s ngy trng lin tc ca 1 gia cm. - Thi gian duy tr trng: s ngy t khi bt u ti khi thay lng ngh . - Chi ph thc n cho 10 qu trng. C 10 ngy cn 1 ln, tnh trung bnh. 2.5. CHN LC V CHN I GIAO PHI 2.5.1. Chn lc 2.5.1.1. Khi nim Trong cng tc ging, chn lc l khu rt quan trng. Darwin chia lm 2 loi: chn lc t nhin v chn lc nhn to. Chn lc t nhin tc ng n c qu trnh pht trin ca cc th, l kt qu ca s tc ng qua li gia c th v ngoi cnh, c th no thch nghi c th pht trin, cn khng th b hn ch v tiu dit. Ngay t khi con ngi bt u thun ha gia sc, s chn lc nhn to bt u. Chn lc nhn to l chn ra t trong n nhng c th tt gi li lm ging, tin hnh o thi nhng c th xu. Chn lc nhn to

35

c th tc ng ti c th ni chung, nhng c khi ch i vo nhng tnh trng cn thit cho con ngi. Trong cng tc ging, chng ta ni n chn lc l ni n chn lc nhn to. Mun chn lc phi chn lc theo 3 th h: chn lc t tin, chn lc bn thn v chn lc i sau. Nh vy, mt gia sc ging tt c ngha l n phi c t tin tt, bn thn tt v i sau tt. Trong mi khu u phi c 3 mt tt: ngoi hnh th cht tt, sinh trng pht dc tt, sc sn xut tt. 2.5.1.2. Chn lc t tin Chn lc t tin l thng qua l lch ghi li qu trnh hnh thnh con gia sc xem xt t tin n tt hay xu. Thng qua chn lc t tin ngi ta c th: - C nhng nhn nh, phn on c kh nng ca con vt. - Bit c phm cht cc th h tng dn hay n nh, trn c s nh gi c mc n nh ca tnh di truyn. - Thng qua l lch bit c mc ng huyt ca gia sc . L lch ca gia sc c ghi theo 2 cch 1.2.1. L lch dc c lp theo nguyn tc: i trc ghi di, i sau ghi trn, bn phi l h ni bn tri l h ngoi. Chng hn: i I M 13 B 24 i II B ngoi 150 ng ngoi 68 B ni 95 ng ni 6 i III 1.2.2. L lch ngang c lp theo nguyn tc: i trc ghi bn phi, i sau ghi bn tri, con c ghi trn, con ci ghi di. Chng hn: i I i II i III B: 24 ng ni 6 ......................... B ni ......................... M: 13 ng ngoi 68 B ngoi ......................... 2.5.1.3. Chn lc bn thn L khu quan trng nht trong 3 khu v: - Bn thn gia sc trc tip to nn sn phm v nh hng trc tip ti nng sut sn phm. - nh gi biu hin c th ca i t tin, nhn xt s n nh tnh di truyn, ng thi d on c s di truyn cho i sau. Khi chn lc bn thn, con vt c th c nh gi qua mt hay nhiu c tnh, nhng thng ch n nhiu c tnh. Trong nhng c tnh thuc v sc sn xut l quan trng nht. Mt khc, phi ch tnh tng

36

tc gia cc c tnh. Bn cnh , bn thn con vt li di truyn cc c tnh cho i sau, do khi chn lc bn thn phi nhn xt, suy on nhng c tnh tt ca b m c th c biu hin i sau vi mc cao hn trong iu kin nui dng c th tt hn. i vi tng loi gia sc c th nh gi theo cc ch tiu chnh: - Loi cho sa: sn lng sa ca cc chu k, t l m sa, s ngy cho sa. - Loi cho tht: thi gian nui tht, s con ra mi la, s con cn sng v khi lng ton khi , khi cai sa. - Loi cho sc ko: sc ko trung bnh, sc ko ti a. - Loi cho trng: s trng ra trong 1 nm, khi lng trng, chu k trng. Tt c cc ch tiu cui cng cn c quy v gi thnh trn mt n v sn phm. 2.5.1.4. Chn lc qua i sau L kim tra i sau ca gia sc ging nhm mc ch nh gi kh nng di truyn nhng c im ca b m cho i con. Phng php ny c nhng c im sau: - nh gi chnh xc nht mc n nh tnh di truyn ca gia sc ging. - Phng php i hi phi c nhiu thi gian (g phi 1 nm, ln, b nhiu nm hn) v phc tp. Do ngi ta thng kim tra con c qua i con l chnh. Trong khi kim tra con c, ngi ta li ch ti nhng loi gia sc c tui th ln, thi gian s dng di, phm vi s dng rng: b, ln... Cc phng php kim tra chn lc i con bao gm: 1.4.1. So snh m vi con Mun kim tra con c ta cho n phi vi nhm con ci tng i tt v ng u nhau. Khi n con ra i, em nui dng trong iu kin ging nhau sau so snh cc ch tiu ngoi hnh th cht, sinh trng pht dc, sc sn xut trung bnh gia i con v i m. p dng cng thc: O=D-M trong : O: thnh tch ca c ging D: thnh tch ca con M: thnh tch ca m Nu O > 0 (D > M): chng t c ging c kh nng ci lng. Nu O < 0 (D < M): chng t c ging khng c kh nng ci lng. Nu O = 0 (D = M):chng t c ging khng lm km st i sau.

37

Theo nguyn tc hn hp di truyn (i con chu nh hng na di truyn ca b v na ca m) ngi ta ci tin cng thc sau: O+M D= ------------; O = 2D - M 2 Nhc im ca phng php ny l b qua nh hng ca iu kin sng, tui tc ca m v con. Ngoi cch tnh theo cng thc trn, ngi ta c th p dng phng php di truyn:v th, tung biu th thnh tch ca con, honh biu th thnh tch ca m, so snh im xc nh vi ng chun y = x. Nu im xc nh pha trn ng chun: con hn m (c c tc dng ci lng). im xc nh di ng chun: con km m (c ging khng c tc dng ci lng). 1.4.2. So snh con vi con Cho cc nhm ni giao phi vi cc con c, so snh thnh tch ca n con chng vi nhau. Phng php ny trnh c nhc im chnh lch v tui v iu kin nui dng khi so snh n, nh gi c n con trong cng mt iu kin nui dng, ng thi n c th so snh c nhiu con c cng mt lc cng nh kim tra kh nng phi hp ca con c vi cc con ci khc nhau. Phng php c th tin hnh theo cc cch khc sau: - Dng 2 con c, mi con cho phi hp vi mt ni, so snh con ca chng, sau i ngc cp phi hp, tip tc so snh con ca chng. khc phc sai lch , vic kim tra c tin hnh 2 thi im khc nhau. Ta lp li ln th 3 sau iu chnh so snh. - Phng php mc xch: Cho phi ging theo s : 1 2 3 4 ln phi 1 lnphi 2

A

B

C

1, 2, 3, 4 l cc c ging A, B, C l cc nhm ni ng u nhau. So snh i con ca cc nhm ni ca 2 ln phi ging nh gi c ging. - Phng php mc xch kn:

38

A Cho phi ging theo s : 4

1

D

2

B

3

C

1.4.3. So snh con vi trung bnh ton n p dng trong trng hp c s chn nui mi xy dng, s lng gia sc ging cn t, s liu ban u cha nhiu. 1.4.4. Phng php an Mch - nh gi b c ging: cho b c ging c cp phi ging vi b ci c cp chn 120 b c nui kim tra sinh trng pht dc ti 15 thng, kim tra phm cht tinh dch, chn ly 40 b gi lm ging. Chn 40 b c phi ging vi 40 b ci kim tra i con ca 40 b c ny. Nhn xt s pht trin ca 40 b ci c sinh ra. nh gi chu k tit sa I ca 40 b ci ny. Trong khi tip tc khai thc tinh trng ca 40 b c. Sau 3 nm nh gi tng hp i con, nu tt th s dng tinh dch b c, nhng b khng tt th hy b tinh dch. Phng php c tm tt nh sau: Giai on trc kim tra. Chn b c c cp cho phi vi cc b ci c cp, chn 120 b c a vo nui kim tra sinh trng pht dc, phm cht tinh dch. Gi l i 40 b c ging tt nht c chn. Cho 40 b c ging ny phi vi 40 b ci ging ng u nhau. i con sinh ra chn 40 b ci i din cho tng b c ging a vo nui kim tra. Giai on kim tra. nh gi sinh trng pht dc v sc tit sa chu k I ca 40 b ci kim tra. ng thi tinh dch b c (b ca cc b ci ny) c khai thc a vo ct gi. Kt qu kim tra c th no cho sa tt th tinh dch b c ging c quyt nh a ra s dng, v ngc li s phi hu b v loi thi c ging . - nh gi ln c ging: chn ngu nhin 4 con ca c ging (2 c thin v 2 ci cng ) nui trm kim tra nh gi cc ch tiu: tui xut chung khi t trng lng nht nh, tng trng bnh qun gram/ ngy, tiu ha thc n, dy m lng. Do nui ln con tp trung trm kim tra nn s khc bit v ngoi cnh c hn ch rt nhiu.

39

- nh gi gia cm trng qua i con: tng t nh gi ln c ging qua i con. Gn y, ngi ta ngh dng con c ci tin tc l s dng ngay con ca nhng con c kim tra m khng qua kim tra v 90% trng hp c kt qu tt, hoc ch cn nh gi 1-2 ln con trong ch khng cn ti 4, v nu nui ring bit tng con s chnh xc hn nui theo nhm. 2.5.2. Chn i giao phi 2.5.2.1. Khi nim Sau khi chn lc c c th tt, cn tin hnh mt khu quan trng na l chn i giao phi gi tt l chn phi. Chn phi l trn c s chn lc c nhng c th c v ci tt, tin hnh ghp i cho chng c th pht huy c nhng c tnh tt i con. Cn lu rng: con c v con ci d tt n u cng c nhc im ca n. V vy, chn phi phi kho phi hp u im, gim nhc im i con. Chn lc l c s ca chn phi, chn phi nhm pht huy tc dng ca chn lc, 2 khu ny c quan h tng h ln nhau. Khi phi hp c v ci cn lu : ni chung theo nguyn tc di truyn, i con tha hng 50% c tnh ca b v 50% c tnh ca m, nhng s di truyn mt s c tnh con c rt mnh. V d: Kh nng cho sa con c rt cao. Ngc li, khi phi thai pht trin trong c th m, nh hng ca con m ti s pht trin rt ln. Chng hn khi cho giao phi ngc, tm vc m ln th con s ln v ngc li. V vy, c th vn dng nhng vn ny trong vic ghp i nhm to i con c c im tt. 2.5.2.2. Cc phng php chn i giao phi Khi ghp i giao phi. Da vo cn c ghp i ngi ta chia ra: 2.2.1. Chn i giao phi theo phm cht. L phng php ghp i da theo phm cht, c tnh ca con c v ci c 2 hnh thc: - Chn i giao phi ng cht: l chn ghp i gia c v ci c cng c im tt, c th l mt hay nhiu c im, nhm cng c nhng c im i sau. Th d: Cho g trng c th trng ln giao phi vi g mi cng c th trng ln. Hnh thc ny thng p dng cho nhng n gia sc mi thnh lp, tnh di truyn cha n nh, thng s dng trong nhn ging thun chng, nhn ging trong dng, giao phi ng huyt.

40

- Chn i giao phi d cht: L chn ghp i gia con c v con ci c nhng c im tt khc nhau, nhm b sung cho nhau nhng c im y i sau. Th d: Cho b c l con chu ca cc b ci sn lng sa cao nhng t l m sa thp giao phi vi b ci c t l m sa cao. Hnh thc ny thng p dng trong khi lai gia 2 ging khc nhau. Cn hiu rng: giao phi d cht khng c ngha l cho c ci c khuyt im i lp nhau giao phi vi nhau, hy vng chng s b tr cho nhau c c i con tt. Chng hn: cho con vng lng giao phi vi con c lng cong vng ln, cho con chn ch bt giao phi vi con chn vng king... Cch giao phi ny khng th xa c nhc im m c khi cn dn ti hu qu trm trng hn. 2.2.2. Chn i giao phi theo huyt thng Nu cn c vo quan h mu m ghp i giao phi th gi l chn i giao phi theo huyt thng. Nu c ci c quan h huyt thng trong vng 7 i th gi l giao phi ng huyt, nu ngoi vng 7 i th gi l ng huyt xa hay khng ng huyt. nh gi mc ng huyt ca cc gia sc ta dng cc phng php sau: - nh gi quan h ng huyt. Phng php gm cc bc: - Lp l lch t tin gia sc - nh du nhng t tin chung xut hin cc i - Dng ch s la m ghi li i xut hin ca t tin chung . H ngoi ghi bn tri, h ni bn phi, phn bit 2 h bng du gch (-). - i chiu bng phn loi xc nh mc ng huyt, nu c nhiu t tin chung th dng t tin chung c mc ng huyt cao nht biu th mc ng huyt ca gia sc. Bng phn loi mc ng huyt ca gia sc nh sau: Rt gn Gn Va Xa (ch thn) (Cn thn) (Trung thn) (Vin thn) I - II III - II III - IV III - V II - I II - III IV - III V - III II - II III - III IV - IV II - IV I - III I - IV I-V VI - II III - I IV - I V-I V-V II - V V - VI V - II VI - V I - VI VI - VI VI - I ... VII - VII

41

Th d: nh gi quan h ng huyt thng qua l lch b s 52 nh sau:369 1470 2.107+ 140 1.119 139 1638 422 48 372 2107 515 1141 623 117 63 277 109 603 724 398 659 1638 22 234 614 172 521 216 372

B 52 c cc t tin chung nh sau: 2.107: II - III: gn (d chu) 1638: III - IV: va 372: III - IV: va (c chu) 422: III - IV: va Trong , t tin 2.107 c mc ng huyt cao nht. Vy b 52 c mc giao phi ng huyt II.III (gn) - H s gim bt t tin: H s gim bt t tin (In) l t s gia s t tin lp li trn tng s t tin phi c trong l lch. S t tin lp li bng tng s t tin phi c tr s t tin thc c trong l lch. In = S t tin phi c - s t tin thc c / S t tin phi c In thay i t 0 ti 1, nu l lch khng c t tin chung th In = 0, t tin chung xut hin nhiu th In tng v mc ng huyt s cao. Tuy vy n khng biu hin th l ng huyt xa hay gn. Th d: Xc nh h s In ca b 200 theo l lch sau: S t tin phi c: 30 S t tin thc c: 19 30-19 In = -------------30 I. II. III = 0,36

Nu ghp i gia c, ci cng huyt thng th giao phi ng huyt s lm cho mc ng dng tng ln, do c th cng c mt s c tnh mong mun, nhng ng thi n cng lm gim mc d dng c ngha l s lm gim sc sng i con. Mt khc, do lm tng mc ng dng, c th dn ti hin tng tp trung cc gen ln (gy cht, qui thai, gim sc sng). V vy, ghp i giao phi ng huyt thng dn ti hin tng suy ha do ng huyt. Khi ghp i giao phi ng huyt c nhng c tnh suy ha, song cng c nhng c tnh t chu nh hng. Chng hn b: Kh nng sinh sn, lng sa suy ha nhng hm lng m sa, proteid trong sa khng b nh hng ng k. ln: sc sinh sn, sc sng gim r rt nhng mc chi ph thc n, phm cht tht t chu nh hng. Mt khc, cc loi gia sc khc nhau mc chu nh hng ca giao phi ng huyt cng khc nhau. ln nh hng mnh hn b, b r hn cu... Do , ni chung cn trnh giao phi ng huyt nht l ng huyt gn v rt

42

gn, ch s dng giao phi ng huyt cc c s to ging, c ch theo di, qun l cht ch. 2.2.3. Chn i giao phi theo tui Tui s dng ca cc gia sc ging tt nht l tui trng thnh, nu s dng c gia sc non hoc gi th cn trnh trng hp ghp i non vi non, gi vi gi. 2.6. NHN GING V PHI GING VT NUI 2.6.1. Cc phng php nhn ging Sau khi chn lc c nhng c th c ci c c tnh tt v chn phi chng c kh nng phi hp cc c tnh , b sung cho nhau nhng u im, hn ch nhc im th nhn ging l bin php ph bin phm cht mong mun trn mt phm vi rng ri hn. Nh nhn ging chng ta c nhiu c th mi, do c th xc tin vic tip tc chn lc v chn phi. Nh vy, chn lc, chn phi nhm ci tin tnh di truyn, nhn ging nhm ph bin tnh di truyn c c ci bin v to tin cho chn lc, chn phi. Gia 3 khu c quan h mt thit vi nhau. Cc phng php nhn ging bao gm: 2.6.1.1. Nhn ging thun chng Nhn ging thun chng l phng php ch cho giao phi gia c v ci cng ging. Th d:cho ln c Mng ci giao phi vi ln ci Mng ci, cho b c Thanh Ha giao phi vi b ci Thanh Ha. - Yu cu ca nhn ging thun chng l: sau khi nhn song phi chn lc, chn phi v tip tc nhn nhm gi c, nng cao v hon chnh phm cht ca ging. Nhng bin php cn thit trong nhn ging thun chng bao gm: - Phi nhn ging rng ri c mt s lng ln, a bn phn b tng i rng nhm to iu kin cho vic chn lc, chn phi c kt qu. - Phi thng xuyn bnh tuyn, nh cp xc nh huyt thng nhm nh gi ng phm cht n gia sc. - Ch chn lc, bi dng nh hng gia sc non, n hu b nhm nng cao phm cht n. - Ch trng chn lc n ht nhn c nh cc c tnh tt v nhn rng c tnh ra ton n. nng cao hn na cht lng ca vic nhn ging thun chng, ngi ta tin hnh phng php nhn ging thun chng to dng. Nhn ging theo dng c ngha l nhn ging gia gia sc trong mt ging nhng cng huyt thng, cng hnh dng, phm cht. Nh vy, so

43

vi s lng ca ging, s lng ca dng t hn, mt ging c nhiu dng (thng t 5 dng tr ln) mi dng u c nhng c tnh chung nhng cng c nhng c tnh ring v sc sn xut ca dng thng phi cao hn tr s trung bnh ca ging. Mun nhn ging theo dng trc ht phi chn lc c con c u dng, l con c u t nht trong n c c im ni bt so vi cc c im ca ging. Chn phi c u dng vi nhng con ci thch hp cng c u im ni bt ni chung. Trong trng hp ny cn phi s dng giao phi ng cht v ng huyt mc va, t hnh thnh nn dng. Mi dng mang nhng tn v k hiu ca c u dng, th d: dng g Plymouth 799; Leghorn X,Y. Khi c cc dng, ngi ta c th cho giao phi lin dng to dng mi hoc lai gia cc dng li dng u th lai. 2.6.1.2. Lai to L phng php nhn ging cho giao phi gia cc c v ci khc ging hoc khc loi, trong lai khc loi cn c gi l lai xa. Lai tao l bin php tch cc lay ng tnh di truyn vn c ca cc c th, dng, ging nhm to nn nhng t hp di truyn mi, phong ph hn thng qua tc ng ngoi cnh, con ngi thu c cc phm ging mi, ging gia sc mi c phm ging cao hn. Thng qua lai to con ngi s dng mt hin tng sinh vt hc kh quan trng l u th lai. Cc hnh thc lai to bao gm: 1.2.1. Lai kinh t (lai cng nghip) L phng php lai gia c v ci khc ging hoc khc loi, con lai F1 to nn khng dng lm ging m ch to nn sn phm vi nng sut cao. (ly tht, ly trng, sa...). Th d: Lai ln Landrace vi ln lang hng, con lai F1 nui ly tht. Lai b H Lan vi b Sind, con lai F1 nui ly sa S lai kinh t AS 2.2. Lai kinh t n gin

x

B

F1 50%A, 50%B

44

Do hiu qu ca phng php lai v con lai c c tnh tt mang li hiu qu kinh t r rt, biu hin: Sc sng cao, trng lng s sinh cao, tng trng nhanh v nng sut sn phm cao (tht, sa, trng...) c nhng trng hp vt c b m. nc ta, lai kinh t ang c ng dng rng ri trong cc ngnh chn nui, gp phn nng cao nng sut chn nui. Cc cng thc lai c hiu qu l: Becxia x ; i mch x Mng ci; Landrace x Mng Ci (trong chn nui ln). B: Holstein x lai Sind; nu Thy s x b lai Sind; g Leghorn x g Ri, g Rhode x Ri, Plymouth x Ri trong chn nui g. Sc sn xut ca con lai F1 thng th hin trung gian gia b (cao sn) v m (ging a phng) chng hn: Ln lai F1: P s sinh: 0,6-0,7 kg so vi b 1,1-1,2 v m 0,4-0,5kg. B sa F1: sn lng sa 1500-2500 kg so vi ging b 4000kg v m 900 kg. 1.2.2. Lai lun chuyn Lai lun chuyn l bc pht trin ca lai kinh t. Trong sau mi i lai, ngi ta li thay i c ging thuc cc ging khc nhau cho giao phi vi ni lai. Khc vi lai kinh t, lai lun chuyn s dng tip c cc i lai sau m u th lai khng b gim st. Mt khc, lai lun chuyn c th s dng c nhiu ging v c th to c ging mi.

A

x

B

A

x

B

x

A

x

C

C

x

B

x

A

xS 2.3. Lai lun chuyn 2 ging

A

x

S 2.4. Lai lun chuyn 3 ging

Khi tnh trng cc con lai t yu cu th dng li, trong thc t thng ch dng i th nm v u th lai gim thp.

45

1.2.3. Lai ci tin (pha mu) Lai ci tin c s dng khi mt ging c bn tt, nhng cn mt vi hn ch cn hon thn hoc nng cao. Lai ci tin hon chnh c tnh ca ging mt cch nhanh chng hn l con ng thun chng.

S 2.5. Lai ci tin 1.2.4. Lai ci to (cp tin) L phng php dng mt ging cao sn lai ci to mt ging cha p ng c nhu cu mong mun.

S 2. 6. Lai ci to

46

Khi p dng phng php ny, ngi ta dng con c ging cao sn (i ci to) giao phi vi cc th h lai lm tng t l mu ging ci to, gim t l mu ging a phng. Khi t c c tnh mong mun th dng li t giao. 1.2.5. Lai gy thnh (phi hp) L phng php phi hp nhiu ging lai c c mt ging mi c nhiu tnh trng tt. C th s dng cc ging a phng phi hp vi nhau hoc phi hp vi cc ging cao sn, nhng phi xc nh c ging no l ging ch yu (ging nn) trong qu trnh pha mu. 1.2.6. Lai khc loi (Lai xa) L phng php lai to gia c th khc loi, nhng c mt s im chung, nh cng l thu cm (nh ngan v vt); cng n c v c d dy n (nh la v nga)Th d: nga lai vi la, b nh lai vi b Ty tng, vt lai vi ngan... Khi lai xa, ni chung u th lai biu hin rt r nhng thng dn ti hin tng bt th: con lai khng c kh nng sinh sn. Tuy vy cng c hin tng con lai sinh sn c hoc ch c con c hay con ci bt th v thng l con c bt th. Nguyn nhn ca hin tng bt th ny l s khc bit v s lng nhim sc th hoc s khc bit qu xa v c tnh di truyn ca nhim sc th. Trong chn nui, lai xa c ng dng to cc ging gia sc mi, b tht Santa gertrudis t b tht Soocgoc v b Ucraina, cu lng mn t cu nh v cu ni. G ui di t g rng v g ng Thin. 2.6.2. Cc phng php phi ging C hai phng php phi ging: phi trc tip v th tinh nhn to. 2.6.2.1. Phi trc tip L phng php cho con c trc tip giao phi vi con ci, gm cc hnh thc: - Phi n: Khi con ci ng dc, cho mt c giao phi mt ln, phng php ny c ng dng rng ri trong sn xut v n gin, r tin, d p dng, nhng i hi phi theo di cht ch th t l th thai mi cao. - Phi lp: Khi con ci ng dc, cho mt c giao phi hai ln cch nhau t 12-18 gi. Phng php giao phi ny c t l thai thai cao, s con nhiu, sc sng cao, nhng nh hng ti sc khe v tui th ca c ging. - Phi kp: Khi con ci ng dc cho hai c giao phi hai ln cch nhau vi pht. Phng php giao phi ny tng c s con trong mt la v sc sng i con nhng tn km nhiu c ging.

47

- Phi nhiu ln: Khi con ci ng dc, cho nhiu c, mi c giao phi nhiu ln, c tc dng kch thch s rng trng, khc phc tnh trng kh cha, ca gia sc ci. Phng php giao phi ny thng p dng cha bnh kh cha ca gia sc ci. 2.6.2.2. Th tinh nhn to L phng php ly tinh dch ca con c em chuyn cho con ci m khng c s tip xc gia con c v con ci. Th tinh nhn to l phng php tin tin v c nhng u im sau y: - Tit kim c c ging, v cng mt lng tinh dch ca cng mt ln phng tinh, c th em phi cho nhiu con ci, trong khi giao phi trc tip ch phi c cho mt con ci. Th d: mt ln phng tinh ln phi c 12 con ci, b phi c 100-200 con ci, nga 8-12 con ci. - M rng c a bn nh hng ca con c, do pht huy c c tnh tt ca con c u t. - Khc phc c nhng trng hp khng tin hnh giao phi trc tip gia con c v con ci, chng hn s chnh lch nhau qu ln v tm vc v khi lng. - Ngn nga c mt s bnh truyn nhim, c bit l mt s bnh ly qua ng sinh dc do c s tip xc gia con c v con ci. - C th lm tng t l th thai, do cc cht dinh dng pha thm vo tinh dch lm tng thm hot tnh ca tinh trng. - Gin tip ko di thi gian s dng con c l bin php tch cc p ng yu cu ca phng php kim tra c ging qua i con. u im ny do thi gian bo qun tinh dch c ko di c th 1-15 nm. - L c s cho cc phng php tc ng n bn cht di truyn ca t6 bo sinh dc c, p dng trong lai xa, iu khin gii tnh. tin hnh th tinh nhn to cn thc hin cc bc sau: 6.2.2.1. Ly tinh Hun luyn gia sc c nhy gi, phng tinh vo m o gi. 6.2.2.2. Kim tra phm cht tinh dch Mc ch kim tra l nh gi cht lng tinh dch thng qua nhn nh kh nng sn xut, sc khe, ch nui dng v s dng c ging ng thi quyt inh t l pha long, liu lng tinh dch s dng/ ln phi ging. Cc ch tiu chnh kim tra phm cht tinh dch bao gm. - Th tch tinh dch (V): lng tinh ca mt ln ly tinh Ln: 150-400ml; B: 1,5-15ml; Nga: 50-200ml; Cu: 0,5-2,5ml

48

- Hot lc (A) l t l (%) tinh trng thng tin trong tng s tinh trng. Hot lc thng chia 10 bc.1 100% 0,9 90% 0,8 80% 0,7 70% 0,6 60% 0,5 50% 0,4 40% 0,3 30% 0,2 20% 0,1 10%

Quy nh vi ln hot lc t trn 0,6 mi pha ch, bo qun. - Nng (C): Nng tinh trng c trong 1ml tinh dch B: 600-2500 triu / ml; Ln: 100-150 triu / ml VAC l ch tiu quan trng nht - Ngoi ra ngi ta cn kim tra cc ch tiu: mu sc, m, pH, h bng im, sc khng... 6.2.2.3. Pha long tinh dch Dng cc mi trng c bit pha long tinh dch lm tng th tch tinh dch, ng thi c tc dng dinh dng cng nh bo tn s hot ng, kh nng th thai cho tinh trng. Mt vi loi mi trng tinh dch thng c ng dng trong sn xut hin nay: Bng 2.4. Mt s mi trng pha long tinh dchMi trng Trilon B Nc ct Glucoza Trilon B Citrat Natri Bicarbonat Natri Tetracyclin Lng trng g Lng 1000ml 60g 1,85g 1,78g 0,60g 0,05g 30-50ml Mi trng sa Sa b ti Glucoza Tartrat Sulfamit Lng trng g Nc ct Lng 70-75ml 0,6-0,8g 0,09-0,12g 0,1g 10ml 15-20ml

Thnh phn

Ty hot lc ca tinh trng, nng tinh trng (t/ml), th tch mt liu dn tinh (ml) m quy nh bi s pha long (t l gia tinh trng v mi trng) c thay i. Cn tnh ton trong mt liu dn tinh m bo c 0,5-1,0 t tinh trng tin thng (dng cho ln ci ni); 1,0-1,5 t tinh trng tin thng (dng cho ln lai) hoc 1,5-2,0 t tinh trng tin thng cho l n ni ngoi. 6.2.2.4. Bo tn tinh dch Gi tinh dch trong mi trng nhit thp c ch s hot ng ca tinh trng bo tn tinh dch. Thng thng bo tn tinh dch trong phch nc hoc dng mi trng Nit lng (-1960C).

49

6.2.2.5. Vn chuyn ti ni s dng Khi vn chuyn cn trnh va chm, rung ng nh hng ti hot lc ca tinh trng, gim thp t l th thai. 6.2.2.6. Dn tinh a ng cao su, thy tinh, nha vo ng sinh dc gia sc ci nh nhng bm tinh dch vo. Lng tinh dch s dng trong mt ln dn tinh nh sau: B: 0,5-2ml / ln. S dng tinh ng vin, tinh cng r (Straw) bng dng c chuyn dng v vi quy trnh ring.. Ln: 20; 30; 60; 100ml / ln (tu theo bi s pha long v i tng phi ging). Hin nay, mng li th tinh nhn to ang pht trin mnh m nc ta vi cc tri ln c ging, Trung tm tinh ng lnh Moncaa, mng li n dn tinh vin ng o c tay ngh cao. Trong chn nui ln v b, th tinh nhn to l bin php tch cc, nhanh chng m rng a bn lai to, gi m bt s gia sc c phi nui. Trong cng ngh sinh hc hin i, ngi ta t c nhng thnh tu rt ng k trong vic nhn ging, phi ging nhn nhanh mt ging gia sc tt no , nh l b sa cao sn, d sa, b tht cao snthng qua cc cng ngh nh: gy rng trng nhiu v ng lot/ ln ng dc, th tinh trong ng nghim, cy truyn phi, sn xut t bo gc, nhn bn (cloning)Cc k thut ny khng tch ri khi k thut th tinh nhn to v cc k thut di truyn. 2.7. CC GING GIA SC, GIA CM PH BIN HIN NAY 2.7.1. Mt s ging ln nui ph bin nc ta 2.7.1.1.Cc ging ln ni a) Ln Mng Ci L ging ln hng m, c t lu i nc ta. Hin nay c coi l ging ln ni tt nht, u tin c nui ph bin vng ng bc ca nc ta (huyn Mng Ci, tnh Qung Ninh), hin nay c nhn rng v nui ph bin cc tnh ng bng Bc b, Bc v Trung trung b nh chng trnh Mng Ci ha nhng nm 1980. - Ngun gc: Ln Mng Ci c ngun gc t ging ln lang Qung ng, Trung Quc, c ngui Hoa kiu mang sang nc ta nui t lu dn dn pht trin thnh ging ln Mng Ci ngy nay. Ln Mng ci c 3 loi hnh: Mng ci xng to, xng nh, xng nh. Ging nui ph bin hin nay l trong sn xut thuc dng Mng Ci xng to v xng nh.

50

- c im v ngoi hnh: u en c m trng gia trn (hnh thoi hoc hnh tam gic), mm trng, gia vai v c c mt vnh trng vt ngang vai, ko di n bng v 4 chn. Lng v mngc mu en hnh yn nga. Dng thp, lng yu hi vng, bng x, m bu, c c nhiu ngn. - c im v sinh trng v pht dc (STPD): kh nng STPD cao hn cc ging ln ni khc. C 13 i xng sn, khi lng s sinh trung bnh 0.5-0.6 kg/con, khi lng 60 ngy tui 6.5-6.8 kg/con. Ln trng thnh con ci t 95-100 kg, nui tht 10 thng tui t 60-70 kg, t l nc trong thn tht thp 34-35%, t l m cao 41-42%. Tiu tn thc n/1 kg tng trng 5-6 kg thc n hn hp. - Kh nng sinh sn: Ln c kh nng sinh sn cao, c 12-14 v, 10-16 con/la, trung bnh 11,6 con. - Hng s dng: Lm ni nn lai to vi ln ngoi (i bch, Landrace...) to con lai nui tht ch yu hin nay min bc, ven bin min Trung v Ty nguyn. Dng ni lai F1 (B x MC); LR x MC) lm nn to con lai 3/4 mu ngoi nui tht nng cao nng sut v t l nc trong tht x ln 48-49%.

Hnh 2.1. Ln ni Mng ci b) Ln L ging ln hng m, c nui ph bin vng ng bng Bc b ca nc ta - Ngun gc: Hin nay cha c mt ti liu no xc nh mt cch y v khoa hc v ngun gc ca ln . Song da trn qu trnh pht trin, s phn b v s thun nht ta c th ni rng ngn gc ca ln xut pht t 3 huyn pha bc ca tnh Nam nh. - c im ngoi hnh: Ln c 2 ngoi hnh l m v pha, chng c chung c im ngoi hnh: ton thn mu en, tm vc nh,

51

chn ngn, mm ngn, th cht khng vng chc, lng vng, bng x, 4 chn yu. Ln m ( mt nhn) c c im mt nhn, mm ngn. Ln pha: mm thng, mt khng nhn, bng gn hn do pha tp vi ln Mng Ci, ln Berkshire. - c im sinh trng pht dc: Ln c 13 i xng sn, khi lng s sinh trung bnh 0.4-0.5 kg/con, khi lng 60 ngy tui 4-6 kg/con. Trng lng trng thnh t 70-75 kg, nui tht 10 thng tui t 50-60 kg, t l nc trong thn tht thp 34%, t l m cao 45%. Tiu tn thc n/1 kg tng trng 5-7 kg thc n hn hp. - Kh nng sinh sn: Ln c kh nng sinh sn cao, c trn 12 v, 10-12 con/la, - Hng s dng: Lm ni nn lai to vi ln ngoi (i bch, Landrace...) to con lai nui tht min bc, ven bin min Trung v Ty nguyn. Hin nay s lng ln khng nhiu v cng ngy cng gim. c) Ln Ba Xuyn Ln hng kim dng m-nc, c hnh thnh vng V Xuyn, tnh Sc Trng v c nui nhiu cc tnh min ty Nam b. - Ngun gc: Theo L thanh Hi (1985), ln Ba Xuyn c hnh thnh t cc ging ln a phng lai to vi ln Hi Nam, Craonnai v ln Berkshire. - c im ngoi hnh:Lng da c m mu en trng nn cn gi l ln bng, mt thng tai to hng v pha trc, lng thng, bng gn, 4 chn chc chn. - c im v STPD: Ln sinh trng pht dc tng i nhanh, trung bnh gia ln Berkshire v ln ni. Khi lng s sinh trung bnh 0.55-0.6 kg/con, khi lng 45 ngy tui 7-9 kg/con. Nui tht 10 -12 thng tui t 70-80 kg, t l nc trong thn tht 42,5%. - Kh nng sinh sn: Ln 6-8 thng tui bt u ng dc, thng cho phi vo lc 8 thng tui, trng lng 60-70 kg, 8-9 con/la, mi nm c th c 2 la. - Hng s dng: Ln thch nghi vi cc vng nc phn, nc l min ty Nam b nn s dng lm ni nn lai to vi ln ngoi (i bch, Landrace) to con lai nui tht cho nng sut v t l nc kh cao. d) Ln Thuc Nhiu Ln hng kim dng, c hnh thnh vng Thuc Nhiu, tnh Tin Giang v nui nhiu cc tnh min ng nam b, ng bng sng Cu Long. - Ngun gc: Theo L thanh Hi (1985), ln Thuc Nhiu c hnh thnh t cc ging ln a phng lai to vi ln Hi Nam, Craonnai

52

v ln Yorkshire. c hi ng Khoa hc nh nc v B Nng nghip cng nhn l mt ging vo nm 1990. - c im ngoi hnh: Mu sc lng da trng c xen bt en nh trn da, u to va phi, mm hi cong, tai nh ngn hi nh v pha trc, mt thng, lng thng, bng gn, 4 chn chc chn. - c im v sinh trng pht dc: Ln sinh trng pht dc tng i nhanh, trung bnh gia ln Yorkshire v ln ni. Khi lng s sinh trung bnh 0.51-0.58 kg/con, khi lng 50 ngy tui 6.7-7 kg/con. Nui tht 10 thng tui t 95-100 kg, trng lng trng thnh 120-160 kg. T l nc trong thn tht 47-48%. - Kh nng sinh sn: Ln 10-12 con/la, mi nm c th c 2 la. - Hng s dng: Ln thch nghi vi cc vng nc ngt ng bng sng Cu long v cc tnh min ng nam b. (S dng nhn thun, lm ni nn lai kinh t vi cc ging ln ngoi (i bch, Landrace) cho nng sut cao. 2.7.1.2.Cc ging ln ngoi nhp ni c nui ph bin nc ta a) Ln Yorkshire. c phn b nhiu nc trn th gii. - Ngun gc: T vng Yorkshire ca nc Anh. c hnh thnh vo th k th 19 do s lai to gia cc ging ln a phng vi ln chu (Trung Quc). n nm 1951 to thnh ging ln ny. Ln Yorkshire c 3 loi tm vc: i bch, trung bch v tiu bch. Ngy nay ch yu cn 2 loi hnh i bch, trung bch m thi. Ging ln ny c ngi Php nhp vo nc ta ln u tin vo nm 1921-1922, cc ln tip theo vo nm 1964 t Lin x c, 1970, 1977 t Cuba, 1986 t Nht, B.

Hnh 2.2. Ln c Yorkshire

53

- c im ngoa hnh: C mu sc lng da trng tuyn, thn hnh vng chc, u nh thanh, tai ng, mnh di, lng thng, bng gn, 4 chn khe, vng chc. - c im sinh trng pht dc: Khi lng s sinh 1,3-1,4 kg/con, khi lng cai sa lc 60 ngy tui t 16-20 kg/con, nui tht 6-7 thng tui t 85-95 kg. T l nc/thn tht t 51-52%. Trng lng trng thnh ca con ci 170-180 kg, con c 200-220 kg. - Kh nng sinh sn: Ln c 12 v tr ln, 10-12 con/la, c th trn 2 la/nm. - Hng s dng: Do thch nghi tt vi cc vng khc nhau ca nc ta, ln c s dng lai kinh t vi cc ging ln ni ca nc ta, nui thun chng t c t l nc cao, lai to vi cc ging ln ngoi khc cho nng sut v cht lng tt. b) Ln Landrace. L ging ln hng nc, c nui nhiu nc trn th gii. Ging ln ny c nhp vo nc ta nm 1970 t Cuba, nm 1985-1986 nhp t B v Nht.

Hnh 2.3. Ln c Landrace - Ngun gc: Ln c to ra an mch do tp giao gia cc ging ln a phng vi nhau vo nm 1907. - c im ngoi hnh: Ln c tm vc to, trng mnh, lng da trng tuyn, tai to di p xung mt. Mng pht trin, thn hnh c dng qu thy li, c 16 i xng sn. - c im sinh trng pht dc: Ln sinh trng pht dc nhanh, thnh thc v tnh sm. Khi lng s sinh ca ln con 1,2 -1,4 kg, khi

54

lng cai sa lc 60 ngy tui 15-18 kg. Nui tht 6 thng tui t 100 kg, t l nc/thn tht x 56%. Khi lng trng thnh ca con ci 200 kg, con c 300 kg. - Kh nng sinh sn: ln c 12 v tr ln, 8-11 con/la, c th t 1,8-2 la/nm. - Hng s dng: Do thch nghi tt vi cc vng khc nhau ca nc ta, ln c s dng lai kinh t vi cc ging ln ni ca nc ta, nui thun chng t c t l nc cao, lai to vi cc ging ln ngoi khc cho nng sut v cht lng tt. Cc ging ln Mng ci, Yorkshire v Landrace ang c s dng ph bin trong cc cng thc lai to ln lai 2,3 mu nui tht nc ta. c) Ln Pietrain Ging ln ny xut hin nc B vo khong nm 1920 v mang tn lng Pietrain. c cng nhn l ging mi nm 1953 ti tnh Brabant v nm 1956 cho c nc. T nm 1950, ln Pietrain xm nhp vo Php. Nm 1955 ln u tin c nhp vo min Bc nc Php, nm 1958, ln u tin c ghi vo s ging quc gia. Ln c nhp vo nc ta t cc nc khc nhau nh B, Php v Anh. Ln c nui cc tnh pha Nam v mt s t pha Bc. Lng, da ln Pietrain c nhng m mu sm en v trng khng u trn ton thn, tai ng, mng, vai rt pht trin, trng mnh. Thn hnh vng chc, cn i. Ln c trng thnh nng 270 - 350 kg/con. Ln ci nng 220 - 250 kg/con. Mi la 8-10 con. Tng khi lng nhanh, nui 6 thng tui t 100 kg/con. T l nc 60 - 62%. Nhc im l mn cm vi stress lin quan ti halothan.(Hnh 2.4). d) Ln Duroc Ln Duroc c ngun gc t M, c tn l Duroc-Jecsey. Ln c hnh thnh t khong 1860 vi s tham gia ca cc ging ln nhp ni: ln Guinea, ln Ty Ban Nha, B o Nha. Ln Duroc c lng mu hung hoc nu thm, 4 mi chn v mm en. Tai r v pha trc, chn chc, kho. Thn hnh vng chc, b phn sinh dc l r. Ln trng thnh, con c nng 300 - 350 kg, con ci nng 200 - 250 kg. Mi la 7-8 con. Nui 175 ngy t 100 kg; dy m lng xng sn 10 l 3,09 cm, din tch c thn l 30,45 cm2. T l nc 58,0 - 60,4%. Ln c kh nng chng chu nng, nng kh tt, nn c th chn th trong khu ro quy, c mi che ch cho n v tr nng lc tra. Ln Duroc c nhp vo nc ta t trc ngy t nc thng nht, nm 1978 ln c nhp t CuBa, M (2000). Ln c nui cc tnh

55

pha Nam (Thnh ph H Ch Minh, An Giang ....) v mt s t cc tnh pha Bc(Hnh 2.5).

56

Hnh 2.5. Ln c Duroc

Hnh 2.4. Ln Pietrain

2.7.2. Mt s ging tru b nui ph bin nc ta 2.7.2.1. Ging tru Tru nc ta thuc v tru m ly, c sc lng en, c con lng trng (tru bc). Tru bc l do bch tng, c sc da hi hng, mt . Tru c phn b min Ni, Trung Du pha Bc, Bc Trung B, Ty nguyn v Nam B . Tru c sng to thnh hai cnh cung cha ra pha sau, thn sng hnh ch nht, mt trn v di c cc sc ngang.

57

u to, trn phng, hp, mt ngn, mm rng, tai to v rng, c di, thng. Thn ngn, chn thp, vai y, ngc lp, bng to, mng thp, ui ngn, mng xo. Cn c vo tm vc ngi ta chia lm 3 loi. - Tru to (tru Ng): Tru ci c khi lng 400 kg, tru c 450 kg, c thin trn 500 kg - Tru va: Tru ci c khi lng 350-400 kg, tru c 400-450 kg, c thin 450-500 kg - Tru nh (tru D):Tru ci c khi lng 300-350 kg, tru c 350400 kg, c thin 400-450 kg. Bt u phi ging lc 3 nm tui;Thi gian mang thai 320 325 ngy. Khi lng s sinh 20-30 kg/con. Tuy nhin tm vc ca tru c th thay i ty theo s phn b cc vng a l v nui dng,chm sc khc nhau. Nhn chung tru min Ni c tm vc to hn tru ng bng. Nhc im ca tru l sinh sn chm. Qua nghin cu thy t l ca tru khong 40%, c ni rt thp (20%).

Hnh 2.6. Tru Vit Nam

2.7.2.2. Ging B 2.2.1. B Vng Vit Nam B a phng Vit Nam c ngun gc t b Zebu n (Bos Indicus) v b khng u Trung Quc. Phn b tng i tp trung cc vng c yu cu sc ko trn t ct nh, vng Duyn Hi min Trung, min Ni v Trung Du pha Bc Ty nguyn v ng bng Sng Hng. Cn mt s vng khc phn b ri rc v khng nhiu. B c sc lng mu nu-vng, m hay nht ty tng qun th tng vng, gi chung l B Vng, pha trong i v ym c mu hi vng nht. B ci pha trc

58

thp, sau cao nhng b c th ngc li. B Vng c nhc im l chm thnh thc, sinh sn mun, bt u phi ging lc 15 - 18 thng tui.

Hnh 2.7. B Vng Vit Nam

B vng Vit Nam c u im l thch nghi lu i vi kh hu nhit i, chu c kham kh khi thc n thiu thn v nui dng km, chng chu bnh tt tt. Nhc im l tm vc nh, sn lng tht v sa thp. Khi lng s sinh 14-15 kg/con. B ci sinh sn c c im l chn thp (cao vy 100 - 104 cm), mnh ngn (di thn cho 113 -115 cm), mnh lp (rng ngc 27 -31 cm), khi lng bnh qun ch t khang 180 - 200 kg, bnh qun ton n 140 -160 kg, sn lng sa t 300 - 400 kg/chu k 6-7 thng cho sa, ch cho con b, t l tht x thp 43 44%. Khi lng c ging cng nh, khong 210 -280 kg. Hin nay, b

59

vng Vit Nam dng cho lai vi cc ging b Zebu khc nng cao tm vc v sc sn xut. 2.2.2 Mt s ging b nhp ni. 2.2.2.1. B Lang trng en H Lan (Holstein Friesian- HF) L ging b sa ni ting nht th gii, c to ra H Lan t th k th XIV v khng ngng c ci tin v phm cht v nng sut. Mi n th k th XV b Lang trng en H Lan mi c bn ra khi nc, t c mt khp th gii. Cc nc nui b Lang trng en thun, hay dng b HF lai to vi b a phng to ra b Lang trng en ca nc mnh v mang nhng tn khc nhau nh: B Lang trng en M, Anh, Php, Canada, Cu Ba, Trung Quc ... B c ging tt, nng khong 1000 kg, b ci nng khong 450 600 kg. B s sinh cn nng 35 - 40 kg. B c kiu hnh c trng cho loi hnh sa. Thn hnh tam gic, phn sau pht trin hn phn trc, thn mnh hp dn v pha trc, ging nh hnh ci nm. Bu v pht trin, da mng, n hi, lng mu en xen vi vt trng. c bit vng ai trng sau b vai v lng ngc. Sn lng sa bnh qun 5000 - 6000 lt/chu k vt sa 305 ngy. Con k lc t trn 1800 lt, t l b 3,2 - 3,7%. Hu ht cc nc pht trin u nui ging b H Lan, v ging ny khng nhng c sn lng sa cao, m cn c kh nng cho tht ln. B c nui tht cng nghip t trng lng 400 - 450 kg lc 15 thng tui, t l tht x 55 - 58%. u th ca b Lang trng en H Lan l khng nhng cho sn lng sa cao m cn c kh nng ci to cc ging khc theo hng sa.

60

Hnh 2.8. B lang trng en H Lan (Holstein Friesian HF) 2.2.2.2. B Zebu ging Red Sindhi B Zebu (b u) ph bin n v Pakistan, c cng ngun gc vi b ta (Bos Indicus). Ging b Red Sindhi c nhp vo nc ta t nhng nm 20, l ging b n c kh nng chng chu tt vi iu kin mi trng ca nc ta. B Zebu n c nhiu ging: Sahiwal, Red Sindhi, Ongle, Hariana, Brahman...., trong c ging b Sahiwal v Red Sindhi l hai ging b nhit i c sn lng sa kh, ging b Red Sindhi t 1400 2100kg/chu k cho sa. B Sahiwal t 1600 - 2700 kg/chu k sa. Mu lng ni bt l mu cnh dn, tai to v cp, con c c u vai ni cao, trn g, ym di, thng sung, bao qui u ca con c di v thng xung (ym, rn lng thng), m h con ci ln v c nhiu np nhn. B c ging Red Sindhi thun, khi nhp vo nc ta c khi lng 500 - 550 kg, b ci sinh sn 350 - 400 kg, sn lng sa (theo ti liu ca n ) 1400 - 2100 kg/chu k vt sa, t l m sa trn 5%. Nhiu nc, nht l nhng nc nhit i, dng b Red Sindhi ci to b a phng, hoc dng b ging ny lm nn cho lai vi cc ging chuyn dng sa, tht to thnh cc ging b cho sa, cho tht ph hp vi iu kin kinh t, x hi ca mi nc.

61

Hnh 2.9. B Red Sindhi

2.2.2.3.B Brahman B Brahman c nhp vo nc ta t Cu Ba, c nui cc tnh Ninh Bnh, H Ty, Bnh nh v mt s ni khc.

Hnh 2.10. B c Brahman

62

Hnh 2.11. B ci Brahman

Lng b c mu trng bc hoc trng xm, u hi di, trn d, tai to r a ra pha sau, u to. Ym rng, nhiu np gp, ngc su nhng hi lp, chn cao, ui di. Khi lng s sinh 24 kg/con, lc 12 thng tui b c nng 211 kg; b ci 177 kg/con. Lc trng thnh, b c nng 800 kg/con, b ci 450 kg/con. Tui la u kh mun vo lc 40 thng. Thi gian mang thai 286 ngy; khong cch la l 18 thng. Thuc loi ging b tht 2.2.2.3.Cc b lai hng sa 2.2.2.3.1. B lai Sind Trong nhng nm 1923-1924 mt s b Red Sindhi c nhp vo nc ta c hai min t nc, qu trnh lai t nhin gia b c ging Red Sindhi vi b ta to thnh nhm b lai Sind. B lai Sind cng c nhiu t l mu Red Sindhi th kh nng cho tht cng nhiu hn, sc cy ko khe hn v kh nng cho sa cng cao hn. Do vy, lun c xu hng lai thm mu b Red Sindhi, quen gi l Sind ha. Hin nay, b lai Sind c khp cc tnh trong c nc. B lai Sind c nhiu c im gn ging nh b Red Sindhi: u di, trn d, lng mu vng cnh dn, tai cp, ym pht trin, u vai cao (nht l con c), chn cao, mnh ngn, bu v pht trin